MINISTARSTVO ZA PROSTORNO UREĐENJE,

GRAĐEVINARSTVO I EKOLOGIJU

RAD ZA STRUČNI ISPIT

IZ
ELEKTROTEHNIČKE STRUKE

MENTOR: KANDIDAT:

ŽIVKO RAKAS,dipl.ing.el. Svetlana Vojvodić,dipl.ing.el.

 MINISTARSTVO ZA PROSTORNO UREĐENJE
GRAĐEVINARSTVO I EKOLOGIJU

Broj protokola_________
U Banjoj Luci,maj, 2018. godine.
Komisija za polaganje stručnog ispita iz oblasti ELEKTROTEHNIKE
Smjer (odsjek): ELEKTROENERGETIKA

SVETLANA (Mlađen) VOJVODIĆ

Rođena 24.04.1988. godine, u Foči, opština Foča, Republika BiH

ZADATAK

Uraditi projektnu dokumentaciju trafostanice koja bi napajala električnom energijom

naselje Podtuhor kod Trebinja. Snagu trafostanice odrediti da zadovolji potrebe razvoja naselja
za narednih deset godina.

Projekat treba da sadrži sve predviđene cjeline kao i elaborate mjera zaštite na radu i
protivpožarne zaštite.

Banja Luka,maj, 2018. godine

Rok izrade rada je 45 dana

MENTOR: KANDIDAT:

Živko Rakas, dipl.ing.el. Svetlana Vojvodić, dipl.ing.el.

2
SADRŽAJ:
RAD ZA STRUČNI ISPIT ..................................................................................................... 1
1. OPŠTI DIO ............................................................................................................................. 5
2. TEHNIČKI OPIS ...................................................................................................................... 13
2.1. PODZEMNI KABLOVSKI VOD ..................................................................................... 14
2.1.1. Tip i presjek kablovskog voda ................................................................................... 14
2.1.2. Kablovske veze i priključci..................................................................................... 14
2.1.3. Način polaganja kablova......................................................................................... 14
2.1.4. Približavanje i ukrštanje sa drugim instalacijama i objektima na trasi ................... 15
2.1.5. Prečnici krivina za polaganje kablova .................................................................... 16
2.1.6. Tehnički uslovi za polaganje kabla......................................................................... 16
2.1.7. Zaštita kabla ............................................................................................................ 17
2.2. DISTRIBUTIVNA TRANSFORMATORSKA STANICA .......................................... 18
2.2.1. Opšti podaci ............................................................................................................ 18
2.2.2. Lokacija i priključak transformatorskih stanica...................................................... 19
2.2.3. Energetski transformator......................................................................................... 19
2.2.4. Srednjenaponski sklopni blok ................................................................................. 20
2.2.5. Niskonaponski blok ................................................................................................ 24
2.2.6. Spojevi na srednjem naponu ................................................................................... 25
2.2.7. Zaštita...................................................................................................................... 25
2.2.8. Mjerenje .................................................................................................................. 26
2.2.9. Upravljanje.............................................................................................................. 26
2.2.10. Uzemljenje .......................................................................................................... 27
2.2.11. Električna instalacija rasvjete i utičnica .............................................................. 28
2.2.12. Transport ............................................................................................................. 28
2.2.13. Montaža............................................................................................................... 28
2.2.14. Natpisi i upozorenja ............................................................................................ 28
2.2.15. Ispitivanje i puštanje u pogon.............................................................................. 29
2.2.16. Priključni energetski kablovi............................................................................... 29
3. TEHNIČKI PRORAČUNI ................................................................................................... 30
3.1. PRORAČUN STRUJA KRATKOG SPOJA..................................................................... 31
3.2. Izbor opreme u 20 kV rasklopnom postrojenju ................................................................. 34

3
 3.3. Izbor transformatora....................................................................................................... 35
3.3.1. Proračun hlađenja transformatora............................................................................... 35
3.4. Izbor opreme u glavnom razvodu 0,4 kV....................................................................... 36
3.5. Proračun uzemljenja....................................................................................................... 37
4 . P R I L O G O Z A Š T I T I N A R A D U I Z A Š T I T I O D P O Ž A R A ................... 39
4.1. Popis primijenjenih propisa ............................................................................................... 40
4.2. Prikaz tehničkih rješenja za primjenu zaštite na radu ........................................................ 41
4.3. Opšte mjere zaštite od požara ............................................................................................ 46
4.4. Primjena propisa iz oblasti zaštite od požara na transformatorskoj stanici ....................... 46
4.5. Uljna jama, namjena i potreba za izvođenjem ................................................................... 47
4.6. Primjenjene mjere zaštite od požara na transformatorskim stanicama .............................. 47
5. PREDMJER I PREDRAČUN............................................................................................... 49
6. GRAFIČKI PRILOZI ........................................................................................................... 56

4
1. OPŠTI DIO

5
 MINISTARSTVO ZA PROSTORNO UREĐENJE,
GRAĐEVINARSTVO I EKOLOGIJU

RAD ZA STRUČNI ISPIT

IZ
ELEKTROTEHNIČKE STRUKE

Tema: Trafostanica TS „Podtuhor“ 20/0,4 kV 630 kVA

MENTOR: KANDIDAT:

ŽIVKO RAKAS,dipl.ing.el. Svetlana Vojvodić,dipl.ing.el.

6
Izjava o samostalnoj izradi rada

Vojvodić Svetlana, dipl. ing. el.

23.06.2018.god.

Izjava

Izjavljujem da sam samostalno uradila stručni rad za polaganje stručnog ispita iz elektrotehničke struke na
temu Trafostanica TS Podtuhor 20/0,4 kV 630 kVA.

_______________________

Vojvodić Svetlana, dipl. ing. el.

7
Rješenje o imenovanju projektanta

Na osnovu zakona o uređenju prostora (Službeni glasnik Republike Srpske broj 40/13) Član
111. donosim sljedeće :

Rješenje

Određuje se Svetlana Vojvodić, dipl. ing.el. da kao glavni projektant rukovodi izradom tehničke
dokumentacije (glavni projekat) za objekat :

Trafostanica TS Podtuhor 20/0,4 kV 630 kVA

_______________________

Direktor

8
Izjava projektanta o kompletnosti tehničke dokumentacije

Na osnovu zakona o uređenju prostora (Službeni glasnik Republike Srpske broj 40/13) Član
111. donosim sljedeće :

Izjavu

Da je tehnička dokumentacija za objekat :

Trafostanica TS Podtuhor 20/0,4 kV 630 kVA

kompletna i da su data rješenja međusobno usaglašena, te da je ista urađena u skladu sa važećim

pravilnicima, zakonima i standardima.

Projektant

_______________________

Vojvodić Svetlana, dipl.ing.el.

9
Izjava projektanta o korištenim zakonima, pravilnicima i standardima

1. Zakon o zaštiti na radu, Službeni glasnik RS broj 01/08 ;

2. Zakona o uređenju prostora i građenju, ( Službeni glasnik RS broj 84/02 14/03, 112/06
i 53/07;55/10)
3. Zakon o zaštiti od požara, (Službeni glasnik RS br. 71/12);
4. Pravilnik o zaštitnim mjerama protiv opasnosti od električne struje u radnim
prostorijama i radilištima;
5. Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu od statičkog elektriciteta;
6. Pravilnik o tehničkim normativima za električne instalacije niskog napona;
7. Tehnici propisi o gromobranima (Sl. list broj SFRJ 13/87);
8. Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu niskonaponskih mreža i pripadajućih
transformatorskih stanica (Sl. list broj SFRJ 13/78);
9. Pravilnik o tehničkim normativima za elektroenergetska postrojenja nazivnog napona
iznad 1000 V (Sl. list broj SFRJ 4/74);
10. Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu elektroenergetskih postrojenja od
prenapona (Sl. List SFRJ broj 7/71 i 44/76);
11. Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu elektroenergetskih postrojenja i uređaja
od požara (Službeni list SFRJ br.74/90)
12. Pravilnik o zaštiti na radu pri korištenju električne energije (Sl. list broj SFRJ 34/88);
13. Pravilnikom o tehničkim normativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih
vodova nazivnog napona od 1kV do 400 kV (SI.list br.65/88).

Projektant

_______________________

Vojvodić Svetlana, dipl.ing.el.

10
1) TEHNIČKI PODACI

i) Priključak na napojnu mrežu 20kV.

Priključak trafostanice na 20kV strani je kablovski, kablovima tipa XHE 49A
3x150 mm2 .
Sva oprema je dimenzionisana za snagu kratkog spoja od 500MVA.

ii) TRAFOSTANICA
(1) Vrsta i tip objekta
Trafostanicu smjestiti u zaseban objekat na mjestu predviđenom građevinskim
projektom.

(2) Postrojenje 20kV

U trafostanici postaviti postrojenje 20kV – rasklopni blok sastavljen od 2
kablovske vodne ćelije i 1 trafo ćelije. Ćelije treba da su limene, tipske,
prefabrikovane izolovane gasom SF6 niskog pritiska. Vodne ćelije moraju da
budu opremljene obrtnim sklopka rastavljačima ili prekidačima sa noževima za
uzemljenje. Trafo ćelije se opremaju rastavljačem za brzo isključenje ili
prekidačem i visokonaponskim osiguračima.

(3) Transformacija
Energetski transformator je snage 630kVA prenosnog odnosa 20/0,42 kV, sprege
Dyn5, frekvencije 50Hz, uljni, sa prigrađenim kontaktnim termometrima.
Energetski transformator sa 20kV postrojenjem – trafo ćelijom povezati suvim
jednožilnim kablovima tipa XHE 49A, presjeka 50mm2.
Vezu sa postrojenjem 0,4kV izvesti golim bakarnim sabirnicama presjeka
3x(50x10)+50x5 mm.
(4) Postrojenje 0,4kV
Razvodno postrojenje 0,4kV smjestiti u slobodnostojeću limenu ćeliju za
unutrašnju montažu sastavljenu od više polja i to:
 priključno (trafo) polje sa prekidačem 1000A
 izvodno polje sa rastavljačko-osiguračkim letvama potrebne nazivne struje
 mjerno polje
 polje kompenzacije

(5) Električna oprema

Sva ugrađena oprema treba da je kvalitetna, atestirana, tako dimenzionisana da
podnese bez oštećenja naprezanja kod pojave kratkog spoja. Maksimalna
vrijednost računske snage kratkog spoja na sabirnicama 20kV je 500MVA.

11
(6) Mjerenje

Opterećenje transformatora na niskonaponskoj strani mjerimo putem

ampermetara u sve tri faze. Predviđeni su ampermetri univerzalne snage 0-6 A, a
priključeni su preko strujnih mjernih transformatora nazivne sekundarne struje
5A.
Mjerenje napona na niskonaponskoj strani vrši se direktno voltmetrom 0-500 V i
voltmetarskom preklopkom sa nultim položajem. Mjere se sva tri linijska i sva tri
fazna napona.

(7) Zaštita
Energetski transformator se od kratkog spoja štiti pomoću prigrađenih VV
osigurača u trafo ćeliji 20kV, od preopterećenja pomoću kontaktnog termometra.
Šinske izvode 0,4kV iz TS štititi pomoću NN prekidača odgovarajuće nazivne
struje.
(8)Uzemljenje
Uzemljenje se izvodi kao združeno zaštitno i radno uzemljenje.

12
2. TEHNIČKI OPIS

13
2.1. PODZEMNI KABLOVSKI VOD

2.1.1. Tip i presjek kablovskog voda

Novoprojektovani kabl je tipa XHE 49A 3x1x150 mm2 12/20 kV, koji je kabl sa XLPE
izolacijom i PE plaštom (tipske oznake po DIN VDE: NA2XS(F)2Y).

Opis konstrukcije:
1. Provodnik: zbijeno aluminijumsko uže
2. Ekran provodnika: poluprovodni sloj na provodniku
3. Izolacija: XLPE
4. Ekran izolacije: poluprovodni sloj na izolaciji
5. Separator: bubriva poluprovodna vrpca
6. Električna zaštita: od bakarnih žica
7. Separator: bubriva poluprovodna vrpca
8. Vanjski plašt: PE

2.1.2. Kablovske veze i priključci

Priključke novoprojektovanog 20kV kablovskog voda na SN ćeliju transformatorskih stanica

izvršiti spajanjem kablovskih završnica za 12/20 kV jednožilne kablove izolovane plastičnom
masom za unutrašnju montažu preko adaptera za priključak na SN ćeliju.
Izbor adaptera zavisi od izbora SN ćelije.
Spajanje novoprojektovanog i postojećeg srednjenaponskog voda izvesti toploskupljajućim
kablovskim spojnicama.
Spajanja i završavanja kablova treba izvršiti odgovarajućim kablovskim priborom (kablovske
spojnice, kablovske završnice) koji mora imati atest o izvršenom ispitivanju. Montažu
kablovskog pribora izvršiti isključivo prema uputstvima proizvođača.
Prilikom montaže kablovskog pribora treba provjeriti prisutnost vlage u kablu i odstraniti dio
kabla koji sadrži vlagu.

2.1.3. Način polaganja kablova

Kabl se polaže slobodno u rov dubine 0,8 m i odgovarajuće širine (uobičajna širina dna rova za
sam energetski kabl iznosi 0,4 m). Na cijeloj dužini kablovski vod mora biti položen u blagim
krivinama, zmijoliko, radi kompenzacije eventualnih pomjeranja i temperaturnih uticaja. Kabl se
u rov polaže u sloju posteljice debljine 20 cm, odnosno ispod i iznad kabla po 10 cm. Za
posteljicu koristiti šljunak granulacije 0-4mm. Na posteljicu kabla postavlja se štitnik ili opeka, a
na 40cm iznad kabla PVC traka za upozorenje. Zemljište u rovu se nabija u dva sloja (debljina

14
sloja 30cm) i to mehaničkim nabijačima. Na površini zemlje iznad trase voda postaviti betonske
kablovske oznake.
Polaganje energetskog kabla paralelno sa zidom ili temeljom zgrade vrši se na rastojanju od
najmanje 0,3m.

2.1.4. Približavanje i ukrštanje sa drugim instalacijama i objektima na trasi

Približavanje i ukrštanje sa drugim instalacijama i objektima na trasi je potrebno izvesti prema

Preporukama Elektrodistribucije i prema uslovima navedenim u saglasnostima nadležnih
komunalnih i drugih preduzeća i ustanova.
Nije dozvoljeno polaganje energetskih kablova ispod ili iznad drugih podzemnih instalacija osim
pri ukrštanju. Na mjestima ukrštanja elektroenergetskog kabla sa drugim podzemnim
instalacijama nije dozvoljeno postavljanje kablovskih spojnica. Kablovske spojnice moraju biti
udaljene od mjesta ukrštanja najmanje 2 m.

Ukrštanje sa vodovodom i kanalizacijom

1. Minimalni vodoravni razmak pri paralelnom polaganju energetskog kabla i vodovoda treba
biti 1,5 m. Na mjestu ukrštanja, kabl može biti položen ispod ili iznad vodovoda, zavisno o
visinskom položaju cijevi, što se treba utvrditi izvođenjem probnih poprečnih iskopa duž
trase.
2. Okomiti svijetli razmak između kabla i glavnog cjevovoda mora iznositi najmanje 0,5 m.
Ukoliko je ovaj razmak manji potrebno je energetski kablovski vod zaštititi od mehaničkog
oštećenja postavljajući ga u zaštitnu cijev tako da je cijev duža za 1 m sa svake strane mjesta
ukrštanja.

Ukrštanje sa PTT kablovima

Ukrštanje energetskih kablova sa TT podzemnim kablovima treba izvesti, u pravilu, pod uglom
od 90o, a nikako manjim od 45o, s okomitim razmakom od 0,5 m (za naponski nivo iznad 1 kV
prema zemlji).
Ako se navedeni razmak ne može održati, kablovi se na mjestu ukrštanja odvajaju postavljanjem
u zaštitne cijevi. Zaštitne cijevi za energetski kabl moraju biti od dobro vodljivog materijala
(npr. željezne), a za TT kablove od nevodljivog materijala (betonske ili plastične). Kod
paralelnog polaganja kablova, najmanje horizontalno rastojanje iznosi 0,5 m.

Ukrštanje sa energetskim kablovima

Kod ukrštanja, elektroenergetski kablovi nižeg naponskog nivoa trebaju biti iznad kablova višeg
naponskog nivoa. Prilikom polaganja 20 kV kablova uz druge elektroenergetske kablove
potrebno je postići razmak od 0,1m.

15
2.1.5. Prečnici krivina za polaganje kablova

Pri polaganju kablova, na mjestima savijanja moraju biti obezbjeđeni dovoljni poluprečnici
krivina da se ne bi oštetili izolacija i zaštitni plašt. Za visokonaponske kablove smatra se da je taj
uslov ispunjen ako su minimalni poluprečnici savijanja kabla (r m) jednaki ili veći od sljedećih
vrijednosti koje su izražene pomoću spoljašnjeg prečnika kabla (D):

Minimalni radijus savijanja:

Kabl za vreme instalisanja Kabl sa spojnicom ili

završnicom
NEARMIRAN 20D 15D
ARMIRAN 20D 12D

D - spoljašnji prečnik kabla

2.1.6. Tehnički uslovi za polaganje kabla

Prilikom radova na polaganju kablova potrebno se pridržavati Preporuka Elektrodistribucije i

uputstva proizvođača.
Kod polaganja kabla u cijevi ili kanal vrlo je važno paziti da se izbjegnu sva oštećenja plašta
kabla koja mogu nastati vučenjem kabla po oštrom kamenju ili prilikom uvlačenja u cijevi. Zbog
toga je kablove neophodno razvlačiti sa dovoljnim brojem radnika čime će se izbjeći vučenje
kabla po zemlji.
Kod utovara ili istovara bubnjeva sa kablom neophodno je raditi sa dizalicom ili drugim
uređajima sa ciljem da se izbjegne oštećenje kabla na bubnju.
Najniža temperatura kabla sa vanjskim plaštom od polietilena, pri polaganju kao i za montažu
spojnica i završetaka jeste do -5oC. Za slučaj polaganja pri nižim temperaturama kabl prethodno
treba ugrijati strujom ili zagrijavanjem u toploj prostoriji 24 sata.
Prije početka odmotavanja i razvlačenja kabla treba prekontrolisati ispravnost zaštitnih kapa na
krajevima kabla, stanje plašta kabla na vanjskim slojevima, postojanje potencijalnog mjesta
oštećenja plašta kabla prilikom odmotavanja te opšte stanje bubnjeva sa kablom. Takođe, treba
prekontrolisati: natpisnu pločicu na bubnju, oznake na vanjskom plaštu kabla te ustanoviti
podudarnost tipa kabla, pogonskog napona, presjeka i tipa provodnika i dužine kabla sa
projektovanim podacima za određenu kablovsku trasu.
Kod polaganja kabla u rov, potrebno je napraviti posteljicu na dnu rova od pijeska. Vrlo je važno
koristiti pijesak sa dobrom toplotnom provodnošću, kako bi se obezbijedilo dobro hlađenje
kablova.
Prije zatrpavanja kablova potrebno je obaviti :

16
- Ispitivanje položenog kabla
- Snimiti tačnu trasu kabla, označiti ukrštanja sa ostalim objektima, spojna mjesta, tačnu
dužinu kabla.
Nakon toga, kablovi se zaspu slojem pijeska debljine oko 10 cm, a zatim postave plastični
štitnici koji treba da pokriju cijeli vod.
Pri vrhu rova položiti plastičnu traku sa natpisom upozorenja, te konačno potpuno zatrpati rov.
Kablovsku trasu označiti na terenu pomoću betonskih stubića sa odgovarajućom metalnom
pločicom na kojoj se nalazi oznaka trase kabla.

2.1.7. Zaštita kabla

Za zaštitu kablovskih vodova u transformatorskim stanicama primjeniti prekostrujnu i

zemljospojnu zaštitu.

17
2.2. DISTRIBUTIVNA TRANSFORMATORSKA STANICA

2.2.1. Opšti podaci

Oprema transformatorske stanice 10(20)/0,4 kV je ugrađena u tipsko, kompaktno kućište

izgrađeno od armirano betonske konstrukcije slična tipu EBB-B1, proizvođača Elektroizgradnja
ili KBTS Deling, u koje se ugrađuje sljedeća oprema:
 Energetski preklopivi transformator nazivnog prenosnog odnosa 10(20)/0,4 kV i nazivne
snage 630 kVA;
 srednjenaponski blok sličan tipu SM6 "Schneider Electric", sa 3 polja (1 transformatorsko
polje, 2 vodna polja);
 niskonaponski blok s jednim dovodnim poljem i 9 odvoda.

Transformatorska stanica se priključuje na elektroenergetsku mrežu 20 kV kablovima položenim

u zemljani rov do uvoda u transformatorsku stanicu. Uvod visokonaponskih i niskonaponskih
kablova u transformatorsku stanicu izveden je kroz kablovske uvodnice koje su ugrađene u
betonske temelje transformatorske stanice.
Transformatorska stanica je predviđena kao slobodnostojeći objekat sa vanjskim posluživanjem
koji se sastoji iz tri zasebne prostorije.: prostorija za smještaj srednjenaponskog, prostorija za
smještaj niskonaponskog razvodnog postrojenja, prostorija za smještaj jednog energetskog
transformatora snage maksimalno do 630 kVA.

Osnovne vanjske dimenzije zidova transformatorske stanice su 300 x 200 x 264 cm.
Pristup razvodnom postrojenju srednjeg napona je planiran sa uže strane slobodnostojećeg
objekta kroz vrata dim. 160x220 cm sa ugrađenim žaluzinama čime se obezbjeđuje hlađenje
prostorije.
Pristup razvodnom postrojenju niskog napona je planiran sa uže strane slobodnostojećeg objekta
kroz zasebna vrata dim. 160x220 cm sa ugrađenim žaluzinama čime se obezbjeđuje hlađenje
prostorije.
Pristup u transformatorski boks planiran je kroz jedna zasebna dvokrilna vrata dim. 135x220 cm
sa ugrađenim žaluzinama čime se obezbjeđuje hlađenje prostorije predviđene za smještaj
transformatora.
Kako je predviđena upotreba uljnog energetskog transformatora, to će ispod transformatora biti
izgrađena uljna jama dim. 1,7m x 0,9m x 0,4m što je dovoljan kapacitet da prihvati cjelokupnu
količinu ulja iz transformatora.
Uljna jama je izrađena od čeličnog lima debljine 2mm, antikorozivno zaštićena elektrostatskim
nanošenjem praha („plastificiranje“) te sa vanjske strane zaštićena premazom na bazi bitulita koji
obezbjeđuje vodonepropusnost uljne jame, sa rešetkom od vučene mreže za smještaj kamena
granulacije 5-8 cm u sloju 15cm radi sprječavanja prenošenja požara.

18
U samoj transformatorskoj stanici nije predviđen protivpožarni aparat, jer je stanica bez posade.
Transformatorska stanica svojom konstrukcijom i karakteristikama opreme i zidova daje
dovoljnu protivpožarnu sigurnost.

2.2.2. Lokacija i priključak transformatorskih stanica

Transformatorske stanice se smještaju na slobodnom prostoru, po mogućnosti uz cestu ili

pristupni put dovoljne nosivosti, koji omogućava nesmetan pristup vozilima tokom transporta i
montaže opreme, kao i tokom kasnijeg održavanja.
Kompaktna transformatorska stanica se doprema montirana i kompletno opremljena na
predviđenu lokaciju. Objekat može da se postavi na svakom terenu nosivosti veće od 5 N/cm2.
Transformatorska stanica se priključuje na srednjenaponsku elektroenergetsku mrežu 10(20) kV
energetskim kablovima položenim u rov u zemlju do uvodnih cijevi za uvod kablova u samu
transformatorsku stanicu. Na identični način izvršen je i uvod kablova niskonaponskog razvoda.

Prije postavljanja kompaktne-betonske trafostanice potrebno je teren na lokalitetu pripremiti.

Priprema se sastoji u tome da se:
- Izravna teren nasipanjem i podizanjem kote terena u nivo kote pristupnog puta, tako da
temelj trafostanice bude +20 cm u odnosu na put.
- Obezb
- jedi lokacija od odronjavanja i klizanja terena, bujica, površinskih ili podzemnih voda.
- Obezbjedi dovoljan prostor za polaganje dva vanjska prstena uzemljivača oko betonskih
elemenata i njihovo spajanje sa susjednim uzemljivačima (uzemljivač postojeće
transformatorske stanice).
Nakon postavljanja objekta na mesto ugradnje, potrebno je izvršiti sledeće aktivnosti:

- postavljanje zaštitnog uzemljenja oko transformatorske stanice,

- povezivanje unutrašnjeg (sabirnog) zemljovoda i spoljašnjeg zaštitnog uzemljenja,
- postavljanje i spajanje SN kablovskih vodova na SN postrojenje,
- postavljanje i spajanje NN kablovskih vodova na NN postrojenje

2.2.3. Energetski transformator

Transformator je smješten u trafoboks dovoljnih dimenzija za smještaj transformatora do 630

kVA. Transformator je opremljen točkovima i postavlja se na dva za tu svrhu pripremljena UNP
12 nosača. Hlađenje transformatora predviđeno je prirodno, putem cirkulacije vazduha kroz
predviđene otvore sa žaluzinama na vratima i na zidu transformatorske komore.

19
Pristup transformatoru je sa strane ulaznih vrata u trafo komoru, tako da se nesmetano prilazi
dijelovima transformatora koji se kontrolišu tokom pogona (pokazivač ulja, kontaktni
termometar, Buholc relej), a sve u skladu sa tehničkim propisima.

U transformatorsku stanicu se ugrađuje jedan preklopivi energetski transformator karakteristika:

Nazivna snaga 630 kVA

Nazivni prijenosni odnos 10(20)/0,42 kV
Frekvencija 50Hz
Spoj Dyn5
Napon kratkog spoja 4%
Regulacija napona ±2x2,5% nazivnog napona
Gubici u praznom hodu 860 W
Gubici usled opterećenja 5400 W

Transformator se isporučuje sa konzervatorom.

Transformator je opremljen:
- džepom za termometar
- priključkom za uzemljenje
- ispustom za ulje
- kukama za dizanje
- natpisnom pločicom
- termičkim protektorom
- sigurnosnim ventilom
- Buholcov relej
- točkovima
- otvorom za sipanje ulja
Na transformatoru je vidljivo istaknuta natpisna pločica s tehničkim podacima transformatora, a
na njegovom kućištu su izvedeni posebni priključci za uzemljenje (vijak M12).

2.2.4. Srednjenaponski sklopni blok

Građevinski objekat za smještaj opreme je izveden smanjenog gabarita, u odnosu na klasična

rešenja, prvenstveno zahvaljujući primeni kompaktnog SN postrojenja - RMU, smještenog u
hermetički zatvorenom kućištu u izolaciji SF6 gasom. Na kućištu je postavljen indikator
vrijednosti pritiska gasa.
Srednjenaponsko postrojenje je tipa "Ring main unit”, konfiguracije NE-IQI (opciono NE-IIQI),
koji u jednom kućištu sadrži dva kablovska i jedno transformatorsko polje, a proizvodnje je
Schneider-Electric, tipa RM6.
Aparature tipa RM6 su projektovane, proizvedene i ispitane u saglasnosti sa sljedećim IEC
standardima.

20
 Common clauses for high-voltage switchgear and controlgear standards
IEC 60694 (Zajedničke odredbe iz standarda za visokonaponske rasklopne aparature i
upravljačke aparature)

IEC AC metal-enclosed switchgear and controlgear for rated voltages above 1 kV and
60298
(62271) up to and including 52 kV (Metalom oklopljene rasklopne aparture za
naizmenične napone iznad 1 kV i do, uključujući 52 kV)

IEC 60 265 High-voltage switches over 1kV and below 52 kV (Visokonaponske sklopke
iznad 1kV i ispod 52 kV)
IEC 60129 Alternating current disconnectors (isolators) and earthing switches (Rastavljači
naizmenične struje i zemljospojnici)

IEC 60 420 High-voltage alternating current switch fuse combination (Visokonaponske

sklopke u kombinaciji sa osiguračima, za naizmeničnu struju )

Prednosti ovakve vrste postrojenja u odnosu na klasična su:

- jedinica RM6 je potpuno izolovana, u metalnom kućištu od nerđajućeg čelika, koje

sadrži sve komponente pod naponom i štiti ih od nepovoljnih atmosferskih uticaja
(visoke vlažnosti, prašine, zagađenja) - stepen zaštite IP 67. Ovaj stepen (testirano na
rad 30 minuta potpuno uronjeno u vodu) čini sklopni blok RM6 pogodnim za sve
uslove ugradnje;
- nepotrebno održavanje - "maintenance free” (životni vek postrojenja RM6 je 30
godina, bez potrebe za održavanjem u normalnom radu);
- brza i jednostavna ugradnja (prema detaljnim uputstvima proizvođača);
- male dimenzije;
- konstrukcija omogućava propisnu zaštitu poslužiocu, sigurnost od požara, kao i rad
bez ikakve mogućnosti kontakta sa elementima opreme pod naponom.

Po konstrukciji, rasklopno postrojenje RM6 je samostojeći blok sa lako pristupačnim

priključcima i elementima upravljanja. Predviđen je za unutrašnju montažu i pričvršćenje za pod.
Kompaktni dio postrojenja sadrži hermetički zatvoreno (zavareno) kućište napunjeno SF6 gasom
pod malim nadpritiskom (0,2 bara). Kućište je zatvoreno do kraja životnog vijeka (oko 30
godina), što je u skladu sa kriterijumom zaptivenog sistema pod pritiskom, prema IEC
standardima. Za sve to vrijeme nije potrebno nikakvo održavanje dijelova pod naponom. U ovom
kućištu se nalaze dijelovi pod naponom - sklopka-rastavljači i noževi za uzemljenje.
Gas SF6 (sumporheksaflorid) služi kao izolacioni medijum i medijum za gašenje luka.
Prednja strana postrojenja RM6 je opremljena slijepom šemom sa preglednom signalizacijom
stanja pojedinih sklopnih aparata. Indikatori stanja su smješteni direktno na pokretnim
kontaktima, tako da daju pouzdanu indikaciju položaja rasklopnih aparata.
Indikatori uključenog položaja zemljospojnika su smješteni na gornjem dijelu rasklopne

21
aparature i mogu se vidjeti kroz providne poklopce kada je zemljospojnik zatvoren, čime se
ostvaruje funkcija vidnog uzemljenja.
Mehanizam za upravljanje nalazi se izvan gasom punjenog prostora. Električni i mehanički radni
mehanizmi rasklopnih aparata su smješteni iza prednje ploče.

Sklopka-rastavljači imaju tri stabilna položaja :

- radni (Uključeno),
- neutralni (Isključeno),
- uzemljeni (Uzemljeno i kratkospojeno).
Tropoložajni sklopka-rastavljači su dizajnirani tako da je onemogućeno istovremeno uključenje
sklopka-rastavljača i zemljospojnika - sistem blokade onemogućava nepravilne operacije.

Uključenje sklopka-rastavljača se vrši manipulacijom pokretnim - rotirajućim kontaktnim

sistemom, koji je vođen brzo reagujućim mehanizmom sa akumulacijom energije, nezavisnim od
brzine operacije rukovaoca.

Isključenje sklopka-rastavljača se vrši istim mehanizmom za brzo djelovanje, u suprotnom

smjeru.

Uzemljavanje i kratkospajanje se vrši posredstvom specijalne radne osovine, koja zatvara i

otvara kontakte. Otvor za pristup osovini je blokiran poklopcem, koji se može ukloniti samo ako
je sklopka-rastavljač isključen. Radi dodatne sigurnosti zemljospojnik ima moć uključenja na
kratak spoj 2.5 puta veću od kratkotrajne podnosive struje. Sklopka-rastavljači mogu u toku
životnog vijeka da obave 1000 mehaničkih ciklusa - operacija otvaranja i zatvaranja kola.

Kod sklopka-rastavljača u trafo-poljima, operacija isključenja se obavlja posredstvom okidača, i

to: ručno - pritiskom na mehanički taster, ili, pojavom kvara, djelovanjem električno na naponski
okidač - kalem za isključenje, pri proradi zaštitnih releja (Buholc, kontaktni teremometar).
Mehanizam otvaranja se nateže samim pokretom zatvaranja kontakta (vrši se akumulacija
energije za isključenje).

Postrojenje RM6 je opremljeno:

- indikatorom pritiska gasa SF6 u postrojenju,

- kapacitivnim indikatorom prisustva napona na krajevima mjesta priključenja kablova,
- polugom za uključenje sklopka-rastavljača i zemljospojnika,
- kalemom za isključenje transformatorskog sklopka-rastavljača,
- pomoćnim kontaktima za prikaz položaja sklopka-rastavljača (2NO+2NC).

Za postrojenja ovog tipa, karakteristična je visoka otpornost i neosjetljivost na spoljašnje uticaje,

tako da je skoro nemoguća pojava kvara unutar aparature.

Da bi se, ipak, obezbjedila maksimalna sigurnost, RM6 postrojenje je konstruisano da izdrži

električni luk sa jednosekundnom strujom kratkog spoja, bez opasnosti po operatera.
Oslobađanje gasa pri neočekivano visokom pritisku, usljed pojave unutrašnjeg luka, amortizuje

22
se otvaranjem sigurnosnog otvora na dnu, tako da se gas oslobađa sa zadnje strane.

Odabrana postrojenja RM6 su tipa NE-IQI, dimenzija 1186x1142 x710 mm (ŠxVxD), i sadrže
sljedeća polja:
- kablovsko polje: oznaka I (kom 2),
- transformatorsko polje: oznaka Q (kom 1)
U kablovskim poljima (I) je predviđeno :

Tropolni sklopka-rastavljač sa zemljospojnikom-kratkospojnikom, naznačenog napona 24

kV, naznačene struje 630 A, sa prigrađenim pomoćnim kontaktima za signalizaciju položaja
sklopka-rastavljača (2NO+2NC) i, opciono, pomoćnim kontaktima za signalizaciju položaja
zemljospojnika-kratkospojnika (1NO+1NC).

U transformatorskom polju (Q) je predviđeno :

Tropolni sklopka-rastavljač sa prigrađenim kućištem za visokoučinske osigurače (izvan

kućišta sa SF6 gasom), sa visokoučinskim osiguračima naznačene struje 40 A,
zemljospojnikom-kratkospojnikom, naznačenog napona 24 kV, naznačene struje 200 A, sa
pomoćnim kontaktima za signalizaciju položaja sklopka-rastavljača (2NO+2NC) i kalemom
za isključenje, 250VAC.

Osnovne karakteristike srednjenaponskog postrojenja RM6

Naznačena frekvencija 50Hz

Izolacija i medijum za gašenje luka SF6

Naznačeni nadpritisak gasa kod 20°C 0,2 bara

Naznačeni podnosivi udarni napon 125 kVmax

Naznačeni 1 min udarni napon 50Hz 50 kVeff

Postrojenje je predviđeno za upotrebu unutar zatvorenog prostora, pri normalnim radnim

uslovima, prema IEC 60694 - Zajedničke odredbe za VN rasklopne aparature.

Navedene električne karakteristike se odnose na sljedeće klimatske uslove:

- okolna temperatura između - 25 i 40° C, (klasa -25° C, unutrašnja),
- prosječna dnevna (24 sata) temperatura < 35 ° C,
- nadmorska visina do 1000m,

23
 - maksimalna srednja vlažnost od 90%.

Za temperature iznad 40° C dozvoljene struje postaju:

t(° C) 40 45 50 55

I(A) 630 575 515 460

Postrojenje RM6 se isporučuje sa dve metalne podloge, na kojima su otvori za pričvršćenje na

pod.

2.2.5. Niskonaponski blok

Veza: energetski transformator-rasklopni blok niskog napona 0,4 kV

Veza je ostvarena tipski testiranim, prefabrikovanim oklopljenim sabirničkim razvodom,
podnosive jednosekundne termičke struje kratkog spoja 70kA. Razvod je kompaktne izvedbe i
sastoji se od 4 pravougaone sabirnice (3P+N), postavljene u galvanizovanom i obojenom
metalnom oklopu koji može da se koristi kao zaštitni provodnik (PE). Stepen zaštite je IP55.

Prelazni kontakti su posrebrenih Al/Cu laminatnih traka, kojima se omogućava povezivanje na

bakarne priključke.
Sabirnički razvod se isporučuje komplet sa svim potrebnim delovima: skretnicama, završnicama
za priključenje na transformator i 0,4kV rasklopni blok, nosačima i dr.
Alternativno, veza može biti izvedena jednožilnim kablovima, tipa XP00, preseka 3x1x(4x150
mm2) za fazne i 2x150 mm2 za neutralni provodnik. Završeci kablova izvode se pomoću
odgovarajućih kablovskih papučica, zaštićenih toploskupljajućim izolacionim cijevima.

Rasklopni blok niskog napona 0,4 kV

• 0,4kV rasklopni blok sličan tipu PRISMA "Schneider Electric" je metalom oklopljen,
prefabrikovan, tipski testiran.

Ormar ja sastavljen je od četiri polja :

- Trafo polje
- Izvodno polje
- Mjerno polje
- Polje kompenzacije jalove energije.
Svi delovi postrojenja napojeni sa mreže će biti dozidni, postavljeni jedni do drugih. Mrežni dio
postrojenja sastojaće se od odgovarajućeg broja polja (prema jednopolnoj šemi i prednjem
izgledu postrojenja).
Pristup ugrađenoj opremi i kablovima je sa prednje strane.
Unutar ormana je ostvaren stepen zaštite IP20, što znači da je onemogućen direktan dodir
dijelova pod naponom.

24
Ormani NN postrojenja su konstruktivno rješeni sa horizontalnim oklopljenim sabirnicama, koje
se protežu kroz cijelo postrojenje, i vertikalnih, takođe oklopljenih sabirnica u svakom polju.
Patentirano rješenje predstavlja električna veza distributivnih izvoda i vertikalnih sabirnica,
preko univerzalnih spojnica.
Dovodna polja su opremljena automatskim zaštitnim prekidačima sa kučištem. Dovod sa
transformatora biće opremljen prekidačem nazivne struje 1000A. Priključenje oklopljenog
šinskog razvoda na dovodne prekidače je omogućeno preko odgovarajućih za to namjenjenih
priključnih modula postavljenih u gornjem dijelu dovodnih polja.
U ostalim izvodnim poljima 0,4kV rasklopnog bloka predviđeni su prekidači slično tipu
Compact "Schneider Electric".
Prekidači nazivne struje do 630A su sa elektronskom zaštitnom jedinicom, a prekidači iznad 630
A su sa mikroprocesorskom kontrolnom jedinicom sa displejom i funkcionalnom tastaturom,
slično tipu Micrologic 5.OH.
Kondenzatorska baterija 40 k VAr osigurana je NV osiguračima 100A u kućištu – nosačima
osigurača sa horizontalnim rasporedom, sa funkcijom sklopka-rastavljača, tip FUPACTISFT
250 A.
U donjem dijelu ormara niskonaponskog razvoda su smještene sabirnice neutralnog provodnika
(N) i zaštitnog provodnika (PE), te konzole za pričvršćenje niskonaponskih kablova.
Nazivna struja topljivih umetaka za sve ostale niskonaponske odvode definiše se u Prilagodnom
projektu, a standardno ih isporučuje krajnji korisnik.

2.2.6. Spojevi na srednjem naponu

Spojni vod između visokonaponske strane transformatora i odgovarajućeg srednjenaponskog

polja treba izvesti sa tri jednožilna kabla izolovana umreženim polietilenom nazivnog napona
12/20 kV, tipska oznaka kabla je XHE 49A 1x50/16 mm2.
Razmak obujmica za fiksiranje kabla iznosi 600 mm maximalno: kablovi su na razmaku od 1,0
m uvezani plastičnim vrpcama i čine uvezan snop.
Završetak kabla za priključak na SN stranu transformatora izvesti izolovanim kablovskim
završnicama za unutrašnju montažu u toploskupljajućoj izvedbi tipa POLT-24D/1X1
proizvođača „Raychem“, a u transformatorskom polju SN sklopnog bloka priključak se izvodi
posebnim ekraniziranim kutnim završetkom tip RICS 5133 proizvođača „ Raychem“.
Prije puštanja u pogon potrebno je izvršiti ispitivanje kabla prema tehničkim propisima i
odgovarajućim uputstvima proizvođača.

2.2.7. Zaštita
Zaštita energetskih transformatora
Zaštita energetskog transformatora od struje kratkog spoja ostvarena je odgovarajućim VN
osiguračima u transformatorskom polju. Pregaranje jednog ili više osigurača isključuje tropolno
rastavnu sklopku u transformatorskom polju.
Zaštita energetskog transformatora od preopterećenja standardno je ostvarena pomoću
termoprotektora u dva stupnja (85 °C i 95 °C) koji je ugrađen u transformator u području
najtoplijeg ulja i takođe djeluje na isključenje rastavne sklopke u 10(24) kV transformatorskom-
polju.
Opciono u slučaju rješenja kompaktne transformatorske stanice sa srednjenaponskim blokom sa
prekidačem u transformatorskom polju zaštita transformatora se ostvaruje sa samonapajajućim

25
relejom i obuhvatnim strujnim transformatorima.

Zaštita vodova 12/20 kV

Zaštita vodova 12/20 kV od preopterećenja, kratkog spoja i zemljospoja predviđena je isključivo
u napojnoj transformatorskoj stanici i nije predmet ovog projekta.

Zaštita vodova niskog napona

Niskonaponski izvodi za potrebe napajanja razvodnih tabli u objektu štite se od preopterećenja i
kratkog spoja odgovarajućim prekidačima, a od prenapona odvodnicima prenapona 0,4 kV.

Radi zaštite od nedozvoljenog napona dodira, koji pri zemljospoju ne sme biti veći od 65 V, a
napon koraka 125 V, moraju se primeniti dopunske zaštitne mjere u duhu postojećih propisa i to:

a) prilikom posluživanja moraju se upotrebljavati gumene rukavice, čizme, izolaciono postolje

i izolaciona motka, sve atestirano za napon 20kV.

2.2.8. Mjerenje
Opterećenje transformatora na niskonaponskoj strani mjerimo putem ampermetara u sve tri
faze. Predviđeni su ampermetri univerzalne snage 0-6 A, a priključeni su preko strujnih mjernih
transformatora nazivne sekundarne struje 5A.
Mjerenje napona na niskonaponskoj strani vrši se direktno voltmetrom 0-500 V i voltmetarskom
preklopkom sa nultim položajem. Mjere se sva tri linijska i sva tri fazna napona.

2.2.9. Upravljanje

Upravljanje opremom SN i NN razvoda se izvodi ručno s prednje komandne ploče. Pri tome su
ispunjeni uslovi sigurnosti manipulacije kao i blokade koje onemogućavaju krivu manipulaciju.
Svi elementi koji su predmet bliskog i čestog dodira su izolovani i zaštićeni tako da je postignuta
maksimalna zaštita od previsokog napona dodira.
Upravljanje aparatima SN postrojenja vrlo je jednostavno i svodi se na to da se na slijepoj šemi
provjeri stanje sklopnog aparata kojim se želi upravljati te izvrši uklapanje okretanjem ručice za
sklapanje. Na prednjoj ploči je vidljivo stanje uklopljenosti sklopnih aparata, a takođe je označen
i smjer okretanja uklopne ručice. Postrojenja tipa RM6 su takve konstrukcije da je moguće
(odmah, ili naknadno) dograđivanje u kablovskim poljima servo pogona sklopka-rastavljača -
motora sa zupčastom letvom, 48 V DC, pogonjenih iz akumulatora.
Za potrebe praćenja rada TS od strane centralnog sistema nadzora i upravljanja, u
transformatorskoj stanici je obezbjeđeno sljedeće:
12/20 kV rasklopni blok
-Statusi rasklopnih elemenata (uključen, isključen, kvar)
Transformator
-Alarmi (opomena i isključenje) sa Pt100 senzora
0.4kV rasklopni blok
-Statusi (položaji) sve komutaciono-zaštitne opreme

26
-alarmi-kvar
-uključenje/isključenje prekidača 0,4 kV.

Elementi uključeni u nadzorno-upravljački sistem su: prekidači u trafo-ćelijama 20kV, prekidači

0,4kV na dovodima sa svakog od transformatora, spojni prekidač 0.4kV, svi prekidači sa
mikroprocesorskom zaštitnom jedinicom (MICROLOGIC), izvodi sa prigrađenim
multifunkcionalnim mjernim uređajem za mjerenje potrošnje po pojedinim izvodima.
Pogonom sklopka rastavljača moguće je upravljati daljinski - iz centra upravljanja preduzeća za
distribuciju el. energije, za koju svrhu treba u TS postaviti uređaj Easergy i obezbediti prenosne
puteve: žičano, ili bežično (sopstvenim radio putem, korišćenjem provajdera - GMS, GPRS).

2.2.10. Uzemljenje

Uzemljenje se izvodi kao združeno zaštitno i radno uzemljenje. Unutar transformatorske stanice
izvedena je zaštita od previsokog napona dodira izjednačenjem potencijala, tj. spajanjem svih
metalnih dijelova postrojenja (koji u normalnom pogonu nisu pod naponom) na zaštitno
uzemljenje.
Zaštitno uzemljenje se izvodi kao spoj dva paralelna uzemljivača: sabirnog voda uzemljenja
unutar kućišta transformatorske stanice i trakastog uzemljivača oko betonske kućice. Na sabirni
vod unutrašnjeg uzemljenja se na više mjesta spaja i galvanski povezana armatura armirano-
betonskih konstruktivnih elemenata kućišta transformatorske stanice. Sa sabirnog voda
unutrašnjeg uzemljenja se izvode i odcjepi za uzemljenje svih metalnih konstrukcija, kotla
energetskog transformatora i sklopnih blokova s ugrađenom elektroopremom. Sva metalna
kućišta elektroopreme povezuju se preko predviđenih vijaka na zaštitno uzemljenje. Osim toga
na sistem uzemljenja potrebno je spojiti i sljedeće elemente:

- sva vrata transformatorske stanice s fleksibilnom bakrenom pletenicom 16 mm2;

- sve kablovske glave (metalni dijelovi);
- zaštitne plašteve kabla i ekrane energetskih kablova;
- profilne nosače u transformatorskoj komori;
- sve metalne dijelove konstrukcija, nosača i pokrovnih metalnih ploča;
- noževe za uzemljenje u sklopu visokonaponskih sklopnih blokova;
- kotao energetskog transformatora;
- sekundarne strujne krugove mjernih transformatora;
- odvodnike prenapona;
- neutralni provodnik niskonaponske mreže.

Povezanost metalnih masa se provjerava mjerenjem i izdaje se odgovarajući atest. Sva

eventualna ukrštanja traka uzemljivača s ostalim instalacijama treba izvesti u skladu s
relevantnim tehničkim propisima. Nakon izvedbe sistema uzemljenja potrebno je izvršiti
kontrolna mjerenja i po potrebi izvršiti odgovarajuću korekciju uzemljivača.
Uzemljivačka instalacija se izvodi pocinčanom trakom 25 x 4 mm2.
Združeni uzemljivač se sastoji od tri prstena. Prvi prsten se postavlja u temeljnu konstrukciju
transformatorskih stanica.
Prva kontura uzemljivača polaže se 1 m udaljenosti od temelja transformatorske stanice, na
dubini od 0,8 m. Rov se kopa oko objekta na način da se dobije pravougaona kontura. Pri tome

27
se koristi Fe/Zn traka 25 x 4 mm kao standardno rješenje, a prema potrebi se može koristiti i Cu
uže nominalnog presjeka 50 ili 70 mm2.
Druga (spoljašnja) kontura se postavlja najmanje 1 metar od prve konture i na dubini od 1,2
metra. Obe konture međusobno se povezuju najmanje na dva mjesta.
Podzemni spojevi uzemljivačke instalacije se sa zemljovodom spajaju zavarivanjem ili pomoću
ukrsnog komada, pri čemu se spoj mora zaliti bitumenom zbog zaštite od prodora vlage.

2.2.11. Električna instalacija rasvjete i utičnica

Transformatorska stanica ima sopstvenu instalaciju osvjetljenja, za slučaj obavljanja

montažnih ili hitnih intervencija noću. Zahtjevani nivo minimalne srednje osvijetljenosti od
60 Lx osigurava se pomoću dve zidne svjetiljke ("brodske”). Svjetiljke su sa keramičkim
grlom i sijalicama snage 100 W. Uključuju se otvaranjem vrata - aktiviranjem mikrosklopki
na vratima. Instalacija rasvjete izvedena je kablovima PP00-Y 3x1,5 mm2. Kablovi se polažu
po zidu na OG obujmicama.

2.2.12. Transport

Zavisno od prilika u konkretnom slučaju postoji više varijanti transporta. U principu je

transformatorska stanica gotov fabrički proizvod koji se prevoznim sredstvom-kamionom
transportuje do predviđene lokacije.
Prilikom izvođenja pripremnih radova potrebno je osigurati pristupni put za pristup teškog tereta
(do 10 tona) i auto dizalice 8 t/10 m ili kamiona sa autodizalicom.

2.2.13. Montaža

KBTS je gotov proizvod, te je po dovozu na zato pripremljenu lokaciju potrebno izvršiti istovar,
postavljanje transformatorske stanice na pripremljenu AB podploču, a nakon toga nivelaciju
objekta KBTS.
Unutrašnje uzemljenje transformatorske stanice se povezuje na pripremljeno vanjsko
uzemljenje, a SN i NN kablovi se uvlače ispod temelja objekta, kroz položene cijevi i za to
predviđene otvore, i konektuju u SN i NN bloku.
Nakon montaže i nivelacije KBTS otvori na osnovi se zatvore za tu svrhu predviđenim
aluminijskim pločama.

2.2.14. Natpisi i upozorenja

Na vanjskoj strani transformatorske stanice potrebno je ispisati tablicu i naziv transformatorske

stanice i postaviti tablicu upozorenja: POZOR VISOKI NAPON, kao i ostale tablice koje
označavaju pripadnost odjeljka:

-Jednopolna šema postrojenja

-Tablica sa pet pravila za siguran rad
-Upute za pružanje prve pomoći
-Upute za manipulaciju

28
2.2.15. Ispitivanje i puštanje u pogon

Pod ovim aktivnostima podrazumjeva se sljedeće:

- ispitivanje i kontrola prilikom preuzimanja gotove opreme,

- ispitivanje i kontrola tokom izgradnje,
- ispitivanje i kontrola prije puštanja u pogon.

Posebna specifikacija ispitivanja i kontrole, koja će se primjeniti u izradi transformatorske

stanice je predmet posebnog Programa kontrole i osiguranja kvaliteta. Prema listi koja je tamo
definisana izdaju se certifikati provedenih ispitivanja i oni postaju sastavni dio dokumentacije
transformatorske stanice u pogonu.

Nakon izgradnje trafostanice, a prije puštanja u pogon, potrebno je obaviti sljedeća ispitivanja i
mjerenja i o njima izdati ateste:

a) Atest o funkcionalnom ispitivanju zaštite transformatora.

b) Atest o mjerenju otpora pogonskog i zaštitnog uzemljenja.
c) Atest o ispitivanju dielektričke čvrstoće trafo ulja i izolacije namota.
d) Atest o funkcionalnoj provjeri rada prekidača.

Nakon izvršenih svih propisanih kontrola, mjerenja, ispitivanja i izdavanja potrebnih

dokumenata, može se sazvati tehnički pregled. Transformatorska stanica se može pustiti u pogon
nakon uspješno obavljenog tehničkog pregleda i dobijanja upotrebne dozvole.

2.2.16. Priključni energetski kablovi

Za povezivanje TS 20/0,4 kV na srednjenaponsku elektroenergetsku mrežu koristiće se 12/20 kV

kablovi nazivnog presjeka 3 x (1 x150 mm2).
Nakon polaganja kabla treba izvršiti ispitivanja prema IEC preporukama. Isto tako prije puštanja
u pogon treba ispitati redoslijed faza (okretno polje) u odnosu na dio mreže na koju se
priključuje.

29
3. TEHNIČKI PRORAČUNI

30
3.1. PRORAČUN STRUJA KRATKOG SPOJA

Prema tehničkim preporukama granična vrijednost struje kratkog spoja u mrežama nazivnog
napona 12 kV odnosno 24 kV je 14,5 kA, što odgovara snagama kratkog spoja od 250 MVA na
12 kV, odnosno 500 MVA na 24 kV. Sva električna oprema na srednjem naponu ugrađena u
transformatorsku stanicu treba udovoljavati tom kriterijumu.

Tranzijentna snaga tropolnog kratkog spoja na 10(20) kV sabirnicama u TS 10/20/0.4 kV, koja
se uzima za proračun iznosi:
S k 10 = 250MVA za mrežu 10 kV => I k 10 = S k 10 /(√3 ) = 250MVA/(√3·10kV)=14,45kA
S k 20 = 500MVA za mrežu 20 kV => I k 20 = S k 20 /(√3 ) = 500MVA/(√3·20kV)=14,45kA

3.1.1. PRORAČUN TROPOLNOG KRATKOG SPOJA NA SABIRNICAMA 20 kV

Udarna vrijednost struje se računa kao:

I u 20    2  I k 20 ,

3 R / X
g d e j e   1.02  0.98  e

Impedansa mreže iznosi:

1,1  U 2 1,1  (2 x10 4 ) 2

Z m 20   0,88 
Sk 500 106
Reaktansa mreže na strani 20 kV iznosi:

X m 20  0,995  Z m 20  0,8756
Otpor mreže iznosi:

Rm 20  0,1  X m 20  0,08756
Simetrična komponenta subtranzijentne struje kratkog spoja iznosi:
1,1  U 1,1  20
I k 20    14,4kA
3  Z m 20 3  0,884
Udarna struja kratkog spoja iznosi:
R m 20 0,08756
za   0,1 je   1,75
X m 20 0,8756
I u 20    2  I k 20  1,75  2 14,4  35,64kA
Uzimajući u obzir da je trajanje struje kvara najviše 0,5s, za ukupno vrijeme trajanja kratkog
spoja usvojeno je Tk=0,5s (tehnička preporuka ED Srbije TP-3).

31
 Ekvivalentna termička struja kratkog spoja iznosi (za vrijeme trajanja kvara Tk=0,5s i
=1,75)
I ekv 20  I k 20  m  n  14.4  0.07  1  14,9kA

Prema važećim internim standardima EDB, cjelokupna oprema u transformatorskoj stanici se

dimenzioniše prema struji kratkog spoja (tropolnoj snazi kratkog spoja) od 14,5kA (500MVA)
na sabirnicama 20 kV, što je saglasno izvedenom proračunu.

3.1.2. PRORAČUN TROPOLNOG KRATKOG SPOJA NA SABIRNICAMA 0,4 kV

Izabrani distributivni energetski transformator ima sljedeće tehničke podatke:

 nazivna snaga Sn=630 kVA
 gubici praznog hoda Po=860W
 gubici zbog opterećenja Pk=5400W
 napon kratkog spoja 4%
 nazivni napon 20(10)  2x2,5%/0,42 kV/kV

Nominalna jačina struje transformatora:

Sn 630
I T 04    910 A
3 U 3  0,4
Impedansa 20 kV mreže:
1,1  U 2 1,1  (2 x10 4 ) 2
Z m 20    0,88  ,
Sk 500 106
a svedena na 0,4 kV stranu:
2
 0,4 
Z m 0, 4  Z m 20     0,88  0,0004  0,00035
 20 
Impedansa transformatora 20/0,4 kV snage 630 kVA:

Z T 20 
uk U 2


4  2 x10 42

 25,39
100  S n 100  630 10 3

a svedena na 0,4 kV stranu:

2
 0,4 
Z T 0, 4  Z T 20     25,39  0,0004  0,01015
 20 

Ukupna impedansa petlje kvara na 0,4 kV je:

Z 0, 4  Z m 04  Z T 04  0,0105

32
Efektivna vrijednost struje kratkog spoja na 0,4 kV strani je:
1,1  U 1,1  400
I k 0, 4    24,22 kA
3  Z 0, 4 3  0,0105

Snaga tropolnog kratkog spoja na 0,4 kV strani je:

S k 0, 4  3  U  I k 0, 4  3  0,4  24,22  16,76 MVA

Udarna struja kratkog spoja na 0,4 kV strani zavisiće prvenstveno od karakteristika

transformatora, jer je impedansa 20 kV mreže zanemariva u odnosu na impedansu
transformatora. Za transformator je
- napon kratkoga spoja:
uk = 4 %
- aktivna komponenta napona kratkog spoja:

100  Pk 100  5400

ur    0,86%
Sn 630 10 3

- reaktivna komponenta napona kratkog spoja:

u x  u k2  u r2  3,91%

- omski otpor transformatora:

ur U 2
RT  
100 S n
- induktivni otpor transformatora:
ux U 2
XT  
100 S n
Odnos RT / XT = ur / ux = 0,86 / 3,91 = 0,22 i faktor   1,52
Udarna struja je :
I uT    2  I k 0, 4  1,52  2  24,22  51,91 kA
Ekvivalentna termička struja kratkog spoja iznosi (za vrijeme trajanja kvara Tk=0,5s i =1,52)
je:

I ekv  Ik  m  n  15.55  0.03  1  15,78kA

33
3.2. Izbor opreme u 20 kV rasklopnom postrojenju

Shodno proračunatim parametrima kratkog spoja, izabrana je tipski testirana, prefabrikovana

oprema tako da u svemu zadovoljava proračunate parametre kratkog spoja, i to:
Rasklopni blok 20 kV - sličan tipu RM6 "Schneider Electric"
nominalni napon................................................................................24 kV
nominalna struja................................................................................630 A
početna naizmenična vrednost struje kratkog spoja......................... 20 kA > 14,4kA
dozvoljena jednosekundna termička struja ...................................... 20 kA > 14,9 kA
udarna vrednost struje kratkog spoja ............................................... 50 kA > 35,64 kA

3.2.1. Kabal koji povezuje trafo ćeliju sa transformatorom

Kabal koji povezuje trafo-ćeliju sa transformatorom je 20 kV jednožilni kabal tipa XHE 49-A
presjeka 1x50/16 mm2. Nominalna struja jednožilnog kabla presjeka 50 mm2 (Al) sa izolacijom
od umreženog polietilena je 180 A što je vrijednosti veća od nominalne struje transformatora
koja iznosi 18,21 A.
Struja kratkog spoja za kratko vrijeme dovodi do zagrijavanja provodnika koji bi mogao
degradirati izolaciju provodnika. Maksimalna temperatura provodnika za izolaciju od umreženog
polietilena je 2500C za vrijeme zagrijavanja od 5s.
Da se kabl određenog presjeka i vrste provodnika ne bi pregrijao treba da zadovolji uslov da je
gustina struje pri kratkom spoju manja od maksimalno dozvoljene struje date od strane
proizvođača.
Za kabl od Al presjeka 50 mm2 sa izolacijom od umreženog polietilena za vrijeme trajanja
kratkog spoja od 0,1s i sa početnom temperaturom 800C, maksimalno dozvoljena gustina struje
je 304 A/mm2. Za presjek 50 mm2 to je struja od 15200A što je vrijednost veća od izračunate
trajne termičke struje kratkog spoja.
VN osigurač će pregorjeti i prekinuti napajanje već za vrijeme prve poluperiode, pa će praktično
struju kratkog spoja prema karakteristikama osigurača ograničiti na veličinu od 5 kA, koja će
značajno manje termički opteretiti kabl nego što je to slučaj iz prethodnog računa.
Pošto kabl ima i električnu zaštitu (16 mm2 )treba da zadovolji i uslov da je struja kratkog spoja
2.9(kA)
manja od vrijednosti .Za vrijeme 0,01s,što je vrijeme jedne poluperiode, dobija se
t
vrijednost od 29 kA što je vrijednost veća od izračunate trajne termičke struje kratkog spoja.

34
3.2.2. Osigurač 20 kV
Visokonaponski osigurač koji se ugrađuje u kompaktno visokonaponsko postrojenje je sličan
tipu VVC. Osigurač ima udarnu iglu, koja u slučaju prorade tropolno isključuje trafo prekidač i
prekida napajanje transformatora. U slučaju da nastupi kratki spoj prema karakteristici
prekidanja osigurača prekid će nastupiti već za vrijeme trajanja prve poluperiode nakon nastanka
kratkog spoja. Na taj način osigurač će svojim djelovanjem ograničiti struju kratkog spoja na 5
kA u skladu sa dobijenom strujom u proračunu od 14,4 kA.
Prema Tehničkim preporukama za transformator snage 630 kVA potrebno je ugraditi VN
osigurač od 40 A. Osigurač napona 20 kV treba da imaju mogućnost prekidanja snage do 1200
MVA (tropolno) što je iznad potreba za konkretni slučaj.

3.3. Izbor transformatora

Sn = 630 kVA - nazivna snaga transformatora

U1|/U2 = 10/20/0.4 kV - prenosni odnos transformatora
Dyn5 - sprega
uk = 4 % - napon kratkog spoja
Pcu = 5,4 kW - gubici u bakru
Po = 0,86 kW - gubici u gvožđu

3.3.1. Proračun hlađenja transformatora

Predviđeno je hlađenje transformatora prirodnom cirkulacijom hladnog i zagrijanog vazduha

kroz ventilacijske otvore sa nepomičnim žaluzinama na zidovima transformatorske stanice na
vratima.
Prilikom proračuna kao ulazni otvori uzimaju se u račun donji otvori sa žaluzinama i zaštitnom
mrežicom na bočnom zidu transformatorske komore i na vratima transformatorskog polja.
Izlazni otvori su gornji otvori sa žaluzinama i zaštitnom mrežicom na ulaznim vratima.
Transformator se hladi prirodnom cirkulacijom hladnog i zagrijanog vazduha kroz ventilacione
otvore sa nepomičnim žaluzinama na bočnom zidu i vratima, te između zidova i krova.
Kod proračuna kao ulazni otvori uzimaju se u račun donji otvori sa žaluzinama i zaštitnom
mrežom.
Proračun je rađen uz pretpostavku maksimalne temperature okoline u komori 40C, temperature
vanjskog vazduha 20C.

Za transformator nazivne snage 630 kVA

- gubici praznog hoda Po= 860 W
- gubici zbog tereta Pcu=5400 W
- ukupni gubici Puk= 6260 W
- Puk= 6886W (uvećano za 10% IEC standard)

Površina ulaznog otvora iznosi :

35
 13 ,2  Puk  R
2
A1 
T3 h
gdje je :

A1 - površina otvora za ulazak vazduha (m2)

h - visinska razlika, sredina transformatora-otvor za izlazak vazduha (1,2 m)
T - temperaturna razlika (K)
R - koeficijent otpora strujanju vazduha (8,4)
13,2  6886 2  8,4
A1 
20 3  1,2

A1  0,55m 2
Potrebna površina izlaznog otvora :

A2  1,1  A1  0,61m 2

Zbog mreže žaluzina sve se vrijednosti povećavaju za 10% :

A1  0,61m 2
A2  0,66m 2

Poprečni presjeci ulaznih i izlaznih površina za cirkulaciju vazduha treba da zadovolje prethodni
kriterijum da bi hlađenje transformatora bilo efikasno.

3.4. Izbor opreme u glavnom razvodu 0,4 kV

Sabirnice 0,4 kV

1. Kontrola sabirnica 0,4 kV obzirom na trajno opterećenje

Sabirnice na niskom naponu su dimenzija 50x10mm za fazne (trajno dozvoljena struja 1025A) i
50x5 mm za nulti vod (trajno dozvoljena struja 700A).
Trajno dozvoljene struje sabirnica zadovoljavaju u slučaju nominalnog opterećenja, jer su
dozvoljene struje sabirnica veće od nominalne struje transformatora od 910 A.

2.Kontrola sabirnica 0,4 kV obzirom na zagrijavanje u slučaju kratkog spoja

36
Presjek sabirnica koji je potreban pri struji kratkog spoja za vrijeme trajanja od jedne sekunde je:

S min  I ef  CCu  t  24,22  7,5  1  181,65mm 2

gdje je CCu konstanta za bakar i iznosi 7,5.
Pošto je presjek sabirnica (500 mm2) veći od izračunatog sabirnice zadovoljavaju ovaj
kriterijum.

Glavni NN prekidač
Glavni NN prekidač treba da je sličan tipu NSX proizvođača “Schneider”. Prekidač u sebi ima
ugrađene zaštitne elemente sa opsegom podešenja 800-1600 A. Karakteristike navedenog
prekidača su:
nazivni napon ........................................................................ 690 V
nazivna struja ....................................................................... 1000 A > 910 A
nazivna granična prekidna moć ............................................ Icu =70 kA> 51,91 kA
nazivna termički podnosiva struja kratkog spoja................. ICw=19,2 kA > 15,78 kA
sličan tipu Compact NS 630 do 1000 ("Schneider Electric").

Na izvodima ka odgovarajućim potrošačima u objektu usvojene su rastavne osiguračke letve.

Strujni mjerni transformatori 0,4 kV

Odabrani su strujni mjerni transformatori prenosnog odnosa 1000/5 A, klase tačnosti 0,5 i snage
10(5) VA sličan tipu STEN “FMT” Zaječar. Karakteristike mjernog transformatora su:
Un = 0,72 kV>0,4 kV
In = 1000 A > 910 A = nominalna struja transformatora
Ith = 80 x In = 80 kA > 22,19 kA = trajna termička struja kratkog spoja
Odabrani strujni transformatori zadovoljavaju.

3.5. Proračun uzemljenja

Glavni vanjski uzemljivač transformatorske stanice izvodi se kao paralelni spoj dva uzemljivača
koji se polažu prstenasto oko građevine. Prvi prsten se polaže na udaljenosti 1 m od kućišta
transformatorske stanice (paralelno s dvije strane kućišta na kojima se nalaze poslužni prostori)
odnosno na udaljenosti 1 m (na druge dvije strane kućišta), i to na dubini od 0,80m. Drugi prsten
se polaže na udaljenosti 1 m od kućišta i na dubini 1,2 m i spaja se s prvim prstenom. Pri tome se
kao materijal za izradu uzemljivača koristi Fe/Zn traka dimenzija 25 x 4 mm kao standardno
rješenje, a prema potrebi se može koristiti i Cu uže nominalnog presjeka 50 ili 70 mm2, u skladu
zahtjeva distributera.

37
Otpor trakastog uzemljivača (prstena) oko transformatorske stanice se računa prema
sljedećem izrazu:

 2l2
Rtr   ln
2   l b t

gdje je :
- pretpostavljeni specifični otpor tla δ=100 Ωm
- dubina ukopa trake t
- širina trake b
- duljina uzemljivača l.
Za prvi uzemljivači prsten , otpor trakastog uzemljenja je:

=6,91Ω

Za drugi uzemljivački prsten otpor trakastog uzemljivača iznosi:

=7,93Ω

Združeno uzemljenje KBTS čine oba paralelno položena i međusobno spojena uzemljivača te
ukupan otpor uzemljenja iznosi:
=3,69Ω
Uslovi za dimenzioniranje uzemljivača transformatorskih stanica određeni su vrstom uzemljenja
neutralne tačke mreže i vrstom zemljospojne zaštite.
Pri zemljospoju u transformatorskoj stanici naponi dodira koji se javljaju unutar i izvan
transformatorske stanice, niskonaponskoj mreži i instalacijama potrošača ne smiju biti veći od
dopuštenih napona dodira.
Ukoliko ovaj otpor za vrijeme djelovanja zaštite od npr. 0,5 s ne izazove na uzemljivaču veći
napon od 78 V, tada je vanjski prsten dovoljan za efikasno izvedeno uzemljenje.

38
4. PRILOG O ZAŠTITI NA RADU I ZAŠTITI OD POŽARA

39
4.1. Popis primijenjenih propisa

1. Zakon o zaštiti na radu, Službeni glasnik RS broj 01/08 ;

2. Zakona o uređenju prostora i građenju, ( Službeni glasnik RS broj 84/02 14/03, 112/06 i
53/07;55/10)
3. Zakon o zaštiti od požara, (Službeni glasnik RS br. 71/12);
4. Pravilnik o zaštitnim mjerama protiv opasnosti od električne struje u radnim prostorijama i
radilištima;
5. Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu od statičkog elektriciteta;
6. Pravilnik o tehničkim normativima za električne instalacije niskog napona;
7. Tehnici propisi o gromobranima (Sl. list broj SFRJ 13/87);
8. Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu niskonaponskih mreža i pripadajućih
transformatorskih stanica (Sl. list broj SFRJ 13/78);
9. Pravilnik o tehničkim normativima za elektroenergetska postrojenja nazivnog napona
iznad 1000 V (Sl. list broj SFRJ 4/74);
10. Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu elektroenergetskih postrojenja od
prenapona (Sl. List SFRJ broj 7/71 i 44/76);
11. Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu elektroenergetskih postrojenja i uređaja od
požara (Službeni list SFRJ br.74/90)
12. Pravilnik o zaštiti na radu pri korištenju električne energije (Sl. list broj SFRJ 34/88);
13. Pravilnikom o tehničkim normativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih
vodova nazivnog napona od 1kV do 400 kV (SI.list br.65/88).

Opis mjera zaštite na radu dio je projektne dokumentacije na osnovu koje se izdaje dozvola za
gradnju objekta. Ovim se osigurava da objekti nakon stavljanja u upotrebu zadovoljavaju
zahtjevima što ih utvrđuju Tehnički propisi i normativi, te propisi iz oblasti zaštite na radu.

40
4.2. Prikaz tehničkih rješenja za primjenu zaštite na radu

Opasnost od indirektnog dodira

Zaštita je izvedena izjednačavanjem potencijala, spajanjem svih metalnih dijelova na sabirni vod
unutrašnjeg uzemljenja transformatorske stanice. Oko temelja zgrade postavlja se prsten od
pocinčane čelične trake u svrhu oblikovanja potencijala. Vanjsko zaštitno uzemljenje se na dva
mjesta spaja sa sabirnim vodom unutrašnjeg uzemljenja.

Opasnost od direktnog dodira

Visoki stepen zaštite od direktnog dodira dijelova pod naponom je jedna od osnovnih prednosti
primjenjenih blokova srednjeg i niskog napona. To se postiže:

 oklopljenim srednjenaponskim postrojenjem,

 potpuno izolovanim osiguračkim ili osigurač-sklopka prugama, primjenom permanentno
postavljenih izolacijskih kapa na priključcima kabla niskog napona.

Priključak na NN stranu energetskog transformatora je izveden pomoću Cu plosnatih profila za

fazne provodnike i za neutralni provodnik. Prostor transformatora je dostupan samo izvana, kroz
posebna vrata trafo polja, koja je odvojena od prostorije sklopnih postrojenja NN sklopnim
blokom.

Podjela postrojenja po zonama opasnosti

I ZONA - prostori sklopnih blokova srednjeg i niskog napona u kojima se vrši manipulacija
sklopnim aparatima i kontrola postrojenja.
II ZONA -obuhvaća prostor priključka na srednjenaponskom sklopnom bloku i transformatoru.

Pravila za siguran rad

 isključenje - vidljivo odvajanje od napona

 osiguranje od ponovnog (slučajnog) uklopa
 provjera beznaponskog stanja
 uzemljenje i kratko spajanje
 ograđivanje od dijelova pod naponom

Prikaz projektom datih rješenja kojima se osiguravaju uslovi za siguran rad - Uopšteno

SN sklopni blok

41
 Isključenje od napona se vrši rastavnom sklopkom u vodnim poljima i trafo polju. U vodnim
poljima se kompletna manipulacija vrši ručno, a u transformatorskom polju se može isključiti
i tasterom.
 Položaj sklopnih aparata je vidljiv na slijepoj šemi s pokazivačima položaja, koja je izvedena
na prednjoj ploči.
 Za sprječavanje ponovnog uklopa postavlja se na vrata SN sklopnog bloka ploča s natpisom
“NE UKLAPAJ – NA LINIJI SE RADI!”.
 Provjera beznaponskog stanja vrši se odgovarajućim indikatorima napona.
 Dielektričko ispitivanje kabla moguće je obaviti pomoću prikladnog priključka na donjem
kontaktu rastavne sklopke. Pri tome je rastavna sklopka u vodnom polju isključena, a
zemljospojnik zatvoren. Postupak ispitivanja zavisi o upotrijebljenoj vrsti kablovskih
završetaka.
 Uzemljenje i kratko spajanje u vodnim poljima i transformatorskom polju vrši se uklapanjem
zemljospojnika, koji su mehanički blokirani s pripadajućom rastavnom sklopkom.

NN sklopni blok

 Isključenje kompletnog NN sklopnog bloka s napona vrši se kompaktnim prekidačem u

dovodnom polju s transformatora.
 Položaj ručice kompaktog prekidača pokazuje da li je dovod uključen ili isključen.
 Osiguranje od slučajnog uklopa vrši se postavljanjem ploče upozorenja “NE UKLJUČUJ-
OPASNO PO ŽIVOT!”.
 Utvrđivanje beznaponskog stanja je lako izvodljivo jer su vodovi lako dostupni. Uzemljenje i
kratko spajanje vrši se kratkospojnikom najmanjeg presjeka 50 mm2 Cu. Uzemljenje i kratko
spajanje pojedinih odvoda vrši se putem odgovarajućih prenosivih kratkospojnika.
 Ograđivanje od dijelova pod naponom vrši se zaključavanjem prostorija dok u njima nema
odgovornih osoba.

Rad u blizini napona

Kod izvođenja radova u blizini napona potrebno je sve radnike upozoriti na dijelove koji se
nalaze pod naponom i tačno odrediti opseg rada i područja kretanja.
U NN razvodu su osigurani elementi izolacijskog razdvajanja pojedinih odvoda u obliku
izolacijskih kapa za priključke kabla za odvode ili plastičnih pokrova za sabirnice i ležišta
osigurača. Kod radova u blizini SN strane energetskog transformatora potrebne su mjere u vidu
pouzdanih zaštitnih pregrada i tome slično.

Rad pod naponom

Rad pod naponom smatra se onaj rad pri kojem se dijelovi objekata pod naponom dodiruju
prema propisanom postupku. Dopušten je samo na NN postrojenju.

42
Prikaz primjene mjera za siguran rad za potencijalna mjesta rada u TS

Rad na priključnom srednjenaponskom kablu

 isključiti rastavnu sklopku,

 osigurati od ponovnog (slučajnog) uklopa i postaviti pločicu upozorenja,
 provjeriti beznaponsko stanje (indikatorom napona),
 uklopiti zemljospojnik.

Zona rada: prostor kablovskog priključka.

Rad na rastavnoj sklopci u vodnom polju i SN sabirnicama

 isključiti rastavnu sklopku u svim vodnim poljima,

 osigurati od ponovnog (slučajnog) uklopa i postaviti pločicu upozorenja,
 provjeriti beznaponsko stanje (u vodnim poljima),
 uzemljiti i kratko spojiti u transformatorskom polju i u svim vodnim poljima.

Zona rada: cijeli prostor vodnog polja (sabirnice, rastavna sklopka, kablovski završeci,
zemljospojnik)

Rad na rastavnoj sklopci u transformatorskom polju SN

 isključiti rastavnu sklopku pre u SN trafo polju, kao i prekidač u NN polju,

 osigurati od ponovnog (slučajnog) uklopa i postaviti pločicu upozorenja,
 provjeriti beznaponsko stanje (u svim poljima),
 uzemljiti i kratko spojiti - blokirati (u svim vodnim poljima).

Zona rada: cijelo transformatorsko polje (prekidači, strujni transformatori, kablovski završeci)

NAPOMENA: Radovi navedeni u prethodnim tačkama mogu se obavljati samo uz suglasnost i

nadzor proizvođača SN sklopnog bloka.

Rad na srednjenaponskom spojnom vodu i transformatoru

 isključiti rastavnu sklopku u transformatorskom polju,

 osigurati od ponovnog (slučajnog) uklopa i postaviti pločicu upozorenja,
 provjeriti beznaponsko stanje u transformatorskom polju,
 uzemljiti i kratko spojiti u transformatorskom polju (na mjestu SN prekidača).

Zona rada: srednjenaponski spojni vod, uključujući radove na energetskom transformatoru.

43
Rad na niskonaponskom spojnom vodu, rastavnoj sklopki i sabirnicama

 isključiti prekidače u SN transformatorskom polju i rastavnu sklopku u NN odvodu,

 osigurati od ponovnog (slučajnog) uklopa i postaviti pločicu upozorenja,
 provjeriti beznaponsko stanje,
 uzemljiti i kratko spojiti u SN transformatorskom polju, a u krajnjim odvodima NN postaviti
napravu za uzemljenje i kratko spajanje na mjestu NN osigurača izvedenu tako da ne
premošćuje na suprotne kontakte.

Zona rada: NN spojni vod, NN rastavna sklopka i NN sabirnice.

Rad na niskonaponskim odvodima

 isključiti osigurač-sklopku na NN strani,

 osigurati od ponovnog (slučajnog) uklopa i postaviti pločicu upozorenja,
 provjeriti beznaponsko stanje,
 uzemljiti i kratko spojiti na mjestima NN osigurača i odvodima u kojima se radi.

Zona rada: NN odvodi u kojima su provedene prethodno opisane mjere.

NAPOMENA: Rad u NN odvodu uz ostale odvode pod naponom moguć je samo u slučajevima
koje dopušta “Pravilnik o tehničkim mjerama za siguran rad na elektroenergetskim objekatima”.
U suprotnom, kod radova na rastavnoj sklopki u NN dovodu treba primijeniti pravila 1-3, što
znači: isključiti sklopni aparat, osigurati od ponovnog slučajnog uklopa i provjeriti beznaponsko
stanje.

Zaštita od atmosferskih prenapona

Za zaštitu od atmosferskih prenapona je predviđena ugradnja NN odvodnika. Zasebno

gromobransko uzemljenje nije predviđeno.

Primjena ostalih pravila zaštite na radu

 Na ulaznim vratima se postavlja natpis za upozorenje na opasnost od el.struje.

 Unutar postrojenja, na slobodnom zidu se postavlja jednopolna šema transformatorske
stanice, tablica s pet pravila za siguran rad, te upute za pružanje prve pomoći.
 Srednjenaponski i niskonaponski blokovi su opremljeni natpisnim pločicama.
 Zaštitna oprema potrebna za primjenu mjera zaštite na radu nalazi se kod ekipe koja
obavlja radove.

44
Analiza nivoa buke u okolini TS

Ulazni podaci o akustičnim, izolacijskim i apsorpcijskim karakteristikama preuzeti su iz

Schalltechnisches Taschenbuch izdanje VDI - Verlag 1976. g. Ocjena izračunatih Intenzitet buke
provedena je prema Pravilniku o najvišim dopuštenim Intenzitetima buke u sredinama u kojima
ljudi rade i borave.
Prema navedenom pravilniku najviše dopuštene nivoi za noćni period te za namjenu (vanjskog)
prostora su:
- 40 dB bolničke zone, oporavilišta, zone odmora i rekreacije, kulturno-istorijski lokaliteti,
veliki parkovi,
- 45 dB stambeno gradska područja, ostala naselja, turističke zone, kampovi i zone vaspitno-
obrazovnih institucija, naučno-istraživački instituti,
- 50 dB poslovno stambena zona s objekatima javne namjene, dječja igrališta, zone duž
autoputa i glavnih gradskih saobraćajnica, sve ostale zone bez stanova - na granici ove
zone buka ne smije prelaziti dopuštene nivoe zone s kojom graniči.
Prema Pravilniku o dozvoljenim granicama intenziteta zvuka i šuma («Službeni list» SR BiH
broj 46/89) u sljedećoj tabeli su prikazani dozvoljeni nivoi vanjske buke.

Tabela 1. Dozvoljeni nivoi vanjske buke

Najviše dozvoljeni nivoi vanjske buke

(dBA)
Područje Ekvivalentni nivoi
Namjena područja
(zona) Vršni nivoi
Leq
dan noć L10 L1
bolničko, lječilišno
I 45 40 55 60
turističko, rekreacijsko,
II oporavilišno 50 40 60 65
čisto stambeno, vaspitno-
obrazovne i zdravstvene
III 55 45 65 70
institucije, javne zelene i
rekreacione površine
trgovačko, poslovno, stambeno i
IV stambeno uz saobraćajne koridore 60 50 70 75
poslovno, upravno, trgovačko,
V zanatsko, servisno 65 60 75 80
industrijsko, skladišno, servisno i
VI saobraćajno područje bez stanova 70 70 80 85
NAPOMENA: 1.) u smislu ovog pravilnika dan je od 06:00 do 22:00, a noć od 22:00 do
6:00 sati.
2.) vršni nivoi L10 i L1 su oni nivoi buke, koji su prekoračeni u trajanju od
10%
odnosno 1% ukupnog vremena mjerenja, odnosno perioda dan ili noć

45
Prema zahtjevu granske norme HEP N 012.01/92 najviši dopušteni intenzitet buke iznosi 35 dB
na 3,5 m udaljenosti od transformatorske stanice.

4.3. Opšte mjere zaštite od požara

Zaštita od požara obuhvata skup mjera i radnji upravne, organizacione, tehničke, obrazovne i
propagandne prirode, koje se preduzimaju u cilju sprječavanja izbijanja i širenja požara,
njegovog blagovremenog otkrivanja i gašenja, te spasavanja ljudi i materijalnih dobara ugroženih
požarom.
Zaštita od požara organizuje se i sprovodi u svim mjestima i na svim objektima koji su izloženi
opasnostima od izbijanja i širenja požara.

Mjere zaštite od požara u smislu Zakona o zaštiti od požara su:

1. izbor lokacije objekata, kao i izbor materijala, uređaja, instalacija i konstrukcija kojim će
se spriječiti ili svesti na najmanju mjeru mogućnost izbijanja i širenja požara,
2. izgradnja prilaznih puteva i prolaza,
3. obezbjeđenje potrebnih količina vode i drugih sredstava za gašenje požara zavisno od
izazivača požara i načina gašenja,
4. izbor i održavanje tehnoloških procesa i uređaja kojima se obezbjeđuje sigurnost protiv
požara,
5. zabrana upotrebe otvorene vatre i drugih izvora paljenja u objektima i prostorijama u
kojima zbog toga može doći do požara,
6. način spasavanja ljudi i materijalnih dobara u slučaju izbijanja požara,
7. postavljanje uređaja za javljanje, gašenje požara i sprječavanje njegovog širenja, uređaja
za mjerenje koncentracije eksplozivnih smjesa (gasovi, pare i prailina) i drugih uređaja za
kontrolu bezbjednog odvijanja tehnološkog procesa,
8. održavanje i kontrola ispravnosti uređaja i instalacija čija neispravnost može uticati na
nastanak i širenje požara,
9. organizovanje posmatračke službe i obezbjeđenje opreme i sredstava za gašenje šumskih
požara.

4.4. Primjena propisa iz oblasti zaštite od požara na transformatorskoj stanici

Na osnovu Pravilnika o tehničkim normativima za zaštitu elektroenergetskih postrojenja i

uređaja od požara, ako se elektroenergetsko postrojenje srednjeg napona postavlja na otvoren
prostor, uljni transformatori moraju biti minimalno udaljeni od susjednih objekata prema
sljedećoj tabeli:

46
 Transformator Minimalna udaljenost
(nazivna snaga izražena u MVA) (izražena u metrima)
do 10 3
preko 10 do 40 5
preko 40 do 200 10
preko 200 15

Takođe ako se elektroenergetsko postrojenje srednjeg napona postavlja na otvoreni prostor u

blizini stambene i poslovne zgrade, bolnice, obdaništa, škole, robne kuće, zatvorene velike
garaže ili sportskog objekta, udaljenosti iz prethodne tabele moraju se povećati dvostruko.
Energetski transformatori moraju se postaviti tako da se omogući što lakši pristup vozilima za
gašenje požara.

4.5. Uljna jama, namjena i potreba za izvođenjem

Ako energetski transformator ili uređaj sadrži do 1000 kg ulja, izvođenje sabirne uljne jame nije
obavezno, a umjesto sabirne uljne jame mogu se koristiti sljedeće mjere zaštite:
1. ako se elektroenergetsko postrojenje nalazi u zgradi (objektu) koja služi i za druge namjene,
prostorija u kojoj je postavljen energetski transformator ili uređaj mora imati dovoljno izdignuti
prag na vratima tako da cjelokupna količina ulja u slučaju izlivanja ostane unutar prostorije. Pod
ove prostorije, kao i zidovi do visine praga na vratima moraju biti nepropusni za ulje.
2. ako se elektroenergetsko postrojenje nalazi na otvorenom prostoru, u posebnoj zgradi
(objektu) koja služi isključivo za takvu namjenu, kao i u posebnoj jami izvan zgrade (objekta)
dozvoljeno je da se ulje razliva ispod i oko transformatora i da direktno ponire u zemlju, pod
uslovom da se zemlja natopljena uljem može ukloniti i zamjeniti novim slojem zemlje i da
izlivena količina ulja ni u kom slučaju ne može da prodre u vodotokove, vodne zahvate ili
kanalizaciju i u kanale za kablove glavnih i pomoćnih strujnih kola odnosno postrojenja.

4.6. Primjenjene mjere zaštite od požara na transformatorskim stanicama

Cjelokupna oprema, uređaji i ostali elementi trafostanice visokonaponske i niskonaponske mreže

tako su dimenzionisani, konstruisani i montirani da ne mogu izazvati požar većeg obima, ni
ugroziti susjedne objekte i objekte u kojima ili na kojima su montirani u slučaju havarije
postrojenja.
Da bi se sprječilo eventualno širenje požara, transformatorska stanica je i fizički odvojena od
ostalih objekata (npr. ako se nalazi u sklopu nekog drugog objekta, odvajanje se vrši pregradnim
zidom, ugrađivanjem vrata od čvrstog i nezapaljivog materijala, i sl. Transformatorska stanica
izgrađena je tako da se obezbjedi zadovoljavajuće hlađenje, i da gasovi koji mogu nastati mogu
nesmetano odlaziti.
U slučaju potrebe postoje prilazni putevi i prolazi do lokacije transformatorske stanice. U toku
eksploatacije potrebno je vršiti periodične preglede distributivnih elektroenergetskih postrojenja i
uređaja kako je to propisano Tehničkim pravilima i uputstvima za održavanje distributivnih
elektroenergetskih postrojenja i uređaja. Poslovi održavanja distributivnih elektroenergetskih
postrojenja i uređaja podjeljeni su u tri grupe:
1. revizije koje obuhvataju i pogonska ispitivanja,

47
2. preventivno održavanje, koje obuhvata i otklanjanje tehničkih nedostataka,
3. remonti.
Obzirom na konstrukciju transformatorske stanice kao elektroenergetskog objekta namjenjenog
razvodu električne energije, prilikom izrade tehničke dokumentacije, izgradnje i kasnije
eksploatacije objekta, pored primjene opštih pravila zaštite od požara vođeno je računa i o
specifičnostima.
Eventualni kvarovi i havarije na priključnom vodu, te atmosferska pražnjenja mogu, i pored
primjenjene zaštite , dovesti do pojave električnog luka koji može predstavljati za okolinu
transformatorske stanice uzrok požara. Da bi se izbjegla mogućnost da zbog nastanka električnog
luka na dalekovodu, trafostanici, odnosno niskonaponskoj mreži, dođe do zapaljenja nekih od
objekata, prilikom izrade tehničke dokumentacije treba ostvariti propisane sigurnosne visine i
razmake od tih objekata.
Tehnička rješenja zaštite od požara primjenjena su naročito u slučajevima približavanja
objektima, kao što su: objekti izgrađeni od lako zapaljivog materijala, objekti namjenjeni
skladištenju lako zapaljivih eksplozivnih materijala, plinovodi, naftovodi, šumsko rastinje i
ostali.
Prilikom izgradnje elektroenergetskih objekata pored primjene propisa u kojima su sadržane
mjere zaštite od požara, potrebno je posebno obratiti patnju na:
- skladištenje lako zapaljivih i eksplozivnih materijala,
- vidljivo označavanje lako zapaljivih materijala,
- raspored objekata na gradilištu koji omogućava brzo i efikasno gašenje požara, postavljanje i
održavanje u ispravnom stanju sredstava za gašenje požara na gradilištu.
Pri eksploataciji transformatorske stanice i priključne VN i NN mreže potrebno je naročitu
pažnju posvetiti stalnoj kontroli i održavanju sigurnosnih visina i udaljenosti transformatorske
stanice i priključnog dalekovoda, naručito na dijelovima trase koji prolaze kroz šumsko područje
(održavanje šumskih prosjeka). Za elektroenergetska postrojenja nazivne snage do 1600kVA bez
osoblja, postavljanje pokretnih aparata i sprava za gašenje požara nije obavezno. Stručne ekipe
elektrodistribucije obučene su i opremljene aparatima za gašenje požara na elektroenergetskim
postrojenjima. Pokretni aparati i sprave za gašenje požara koji se smiju upotrebljavati za gašenje
požara električnih uređaja pod naponom moraju biti jednoobrazno i upadljivo označeni
natpisom: «Upotreba dozvoljena za gašenje pod naponom».
Korisnici ručnih i prevoznih aparata za gašenje početnog požara dužni su da obezbjede njihovo
redovno ispitivanje prema uputstvu proizvođača, odnosno prema propisima i standardima koji
definišu tu oblast.
O izvršenim ispitivanjima i pregledima vodi se evidencija koja sadrži identifikacioni broj
aparata, ime radnika koji vrši ispitivanje i datum ispitivanja.
Svaki zaposleni radnik je obučen prema posebno utvrđenom programu, upoznat sa opasnostima
od požara vezanim za poslove i zadatke na koje je raspoređen, kao i sa upotrebom priručnih
aparata, uređaja i sredstava za gašenje požara, sa materijalnom i drugom odgovornošću zbog
nepridržavanja propisanih mjera zaštite od požara. Obuka i provjera znanja vrši se periodično u
skladu sa zakonskom regulativom.

48
5. PREDMJER I PREDRAČUN

49
SPECIFIKACIJA MATERIJALA

R.br. Opis Radova Jed. Količina Jed. cijena Ukupna

mj. bez PDV-a cijena
SN Blok
1. SN Blok RMU SF6 24 kV sa dvije kom 1
vodne i jednom trafo ćelijom

2. Energetski transformator snage kom 1

630 kVA, 20/10/0,4 kV, uljni

NN oprema 0,4 kV
NN blok od dva puta dekapiranog kom 1
3. lima, dim. 1900x2000x420, sa
sljedećom opremom:
*prekidač 1000A sa naponskim
okidačem kom 1
*strujni mjerni transformator
1000/5A kom 3
*rastavljačko-osiguračka letva
400A kom 8
*rastavljačko-osiguračka letva
250A kom 1
*bimetalni ampermetar, sa
pokazivačem MAX i sa skalom 0-
1000A, 96x96 mm, kom 3
*voltmeter 0-500V, 96x96 kom 1
*voltmetarska preklopka kom 1
*komplet digitalna mjerna grupa
(kWh, kVArh,Pmax) za priključak
preko strujnih transformatora
3x400 /230V, 5A sa pripadajućim
mjernim transformatorima 1000/5
A kom 1
*ECu sabirnice i ostali spojni
materijal kg 80

*sistem za kompenzaciju reaktivne

energije 40 kVAr kom 1
*preklopka 0-1-2/1p/10A/220V
kom 1
*utičnica OG 16A/250V kom 1
*osigurači AOS 1p/C/16A kom 1

50
 *osigurači AOS 1p/C/10A kom 2
*osigurači AOS 1p/C/6A kom 6
*sitnomontažni materijal i pribor
kmpl 1
Instalacija rasvjete u transformatorskoj stanici

*zidna svetiljka s opalnom kuglom kom 2

sa žaruljom 60 W Tip . ZA 100/60
"EMPA"
*nagradna svetiljka sa fluo kom 2
armaturama 2x18 W Tip: FNR
"VIGMLT"
*instalacijski prekidač, nagradni kom 2
Tip: MMS 02/1 "TEP"
*razvodna kutija nagradna kom 2
Tip: RKP-II-2.5 "TEP"
*instalacijski kabl PPOO-Y 3x1.5 pauš. 1
mm2 Instalacijski kabl PPOO-Y
3x2.5 mm2 Ostali sitni,
spojni i montažni material
Ostala oprema

4. Jednožilni kabal, sa izolacijom od m 35

umreženog polietilena- tip XHE
49A 3x1x150 mm2, U0/U=12/20
kV- spoj TR-trafo ćelija i nastavak
postojećeg dalekovoda
5. Kablovske završnice za jednožilne kompl 4
kablove NA2XS(F)2Y za
unutrašnju montažu U0/U=12/20
kV za presjeke 120-240 mm2
6. Kablovske spojnice CuRM za kompl 2
vanjsku montažu U0/U=12/20 kV
za presjeke 120-240 mm2

7. Izolovani sistem adaptera za SF6 kompl 3

postrojenje

8. ECu profil 50x10 mm (ET-NN kg 80

trafo ormar FAZE)
ECu profil 50x5 mm (ET-NN trafo
ormar NULE)

Inventar
9. Gumene rukavice, atestirane za kom 1
napon 20 kV

51
10. Gumene čizme, atestirane za napon kom 1
20 kV
11. Sistem za indikaciju prisustva kom 1
napona
12. Sve potrebne tablice (prva pomoć, kompl 1
rad pod naponom, nazivi..)
13. Tepih širine 1,2m, ispitan za napon m 2
20 kV (guma ili polivinil)

52
PREDMJER RADOVA

R.br. Opis Radova Jed. Količina Jed. cijena Ukupna

mj. bez PDV-a cijena
Građevinski radovi
1. Izrada, isporuka i montaža kom 1
montažnog objekta trafostanice
izrađenog od sendvič panela
veličine za smještaj 1
transformatora 1000 (630) kVA,
NN bloka i SN bloka, kompletno
sa potrebnim jednokrilnim i
dvokrilnim vratima, ankernim
dijelom za opremu, prihvatnom
kadom za ulje i montažom kućice
2. Isporuka materijala i izrada kompl 1
temeljne ploče betonom MB 20 za
DTS sa ankerima, kompletno sa
svim zemljanim i betonskim
radovima i izradom prvog prstena
trakom Fe/Zn 25x4 mm i izradom
10 (6 unutra + 4 spolja) izvoda sa
prvog prstena istom trakom.
Isporuka materijala i izrada
uzemljivača od 2 dodatna prstena
oko objekta. Isporuka i ugradnja
energetskih PVC cijevi za uvod
kablova.
3. Ručni iskop postojećih kablova sa kompl 1
izmještanjem istih van područja
temelja nove trafostanice do
konačne montaže
4. Iskop kablovskog rova dim. m3 80
0,4x0,8m u zemljištu treće
kategorije sa nasipanjem sitnog
pijeska u dva sloja od 10 cm,
zatrpavanje rova, odvoz viška
iskopane zemlje i dovođenje u
prvobitno stanje.

SN oprema

5. Ugradnja transformatora snage 630 kompl 1

kVA, podrazumjeva se
pozicioniranje transformatora i
povezivanje signalnih kablova na
buholc relej i zaštitni termometar

53
6. Ugradnja SN bloka RMU SF6 kompl 1
2V+T, podrazumjeva se
pozicioniranje i povezivanje

7. Polaganje SN kabla TR-trafo ćelija kompl 1

20 kV, montaža nosača kabl.
završnica u trafo boksu i trafo ćeliji

8. Montaža SN kablovskih završnica, kompl 1

spojnica i adaptera

NN oprema 0,4 kV

9. Montaža NN opreme i međusobno kompl 1

povezivanje, sječenje na mjeru,
savijanje i montaža sabirnica Ecu
50x10mm TR do NN trafo polja.
Povezivanje NN kablova (9 kom.)
na NN blok

Rasvjeta trafo stanice

10. Ugradnja materijala za rasvjetu u kom 1

DTS prema datoj specifikaciji,
polaganje kablova, razvodnih
kutija prekidača, utičnica i
rasvjetnih tijela.

Ostali radovi:

11. Nepredviđeni radovi utvrđeni kompl 1

uvidom na licu mjesta, a
neophodni za puštanje trafostanice
u rad i izdavanje upotrebne
dozvole
12. Izrada projekta izvedenog stanja i kompl 1
sve potrebne dokumentacije za
izdavanje upotrebne dozvole.

13. Ispitivanje, izrada mjernih kompl 1

protokola i puštanje u rad

54
14. Tehnički pregled svih izvedenih kompl 1
radova, dokumentacije, potrebnih
atesta, saglasnosti i drugih
dokumenata potrebnih za konačnu
predaju objekta na upotrebu
krajnjem korisniku.
15. Saglasnosti komunalnih kompl 1
organizacija i opštinske uprave.
Geodetsko snimanje i izrada
katastra podzemnih instalacija
REKAPITULACIJA
UKUPNO MATERIJAL:
UKUPNO RADOVI:
SVEUKUPNO:

55
6. GRAFIČKI PRILOZI

56