Termodinamika – nauka o toploti

Pristupi razmatranju u termodinamici:

- makroskopski pristup ili fenomenološki
- mikroskopski ili statistički
Osnovni pojmovi i veličine u termodinamici
Termodinamički sistem je neka količina materije, konstantna ili promjenljiva, odvojena stvarnim ili zamišljenim granicama
od drugih sistema ili okoline.
Sistem može biti:
- zatvoreni – nema razmjene mase sa okolinom ali ima energije
- izolovani – nema razmjene mase ni energije sa okolinom
- otvoreni (homogeni i heterogeni) – postoji razmjena mase i energije sa okolinom.
Parametri – definišu sistem i to su mjerljive veličine. Mogu biti unutrašnji i vanjski.
Stanje sistema može biti stacionarno i nestacionarno
Stacionarno stanje bez vanjskih tokova je ravnotežno, tj stanje TD ravnoteže.
Termodinamički parametri mogu biti intenzivni (p, t, v) i ekstenzivni (V, E, I)
Veličine stanja su parametri koji definišu sistem.
Proces je promjena veličine stanja zbog razmjene energije sa okolinom uzrokuje da sistem vrši proces.
Proces može biti kvazistatički i nekvazistatički, otvoreni i zatvoreni.
Prvi postulat TD: Izolovani sistem naon određenog vremena dolazi u stanje TD ravnoteže i sam od sebe ne može iz njega
izaći.
Nulti zakon TD:
Ukoliko su dva različita sistema u ravnoteži sa nekim trećim, onda su i ta dva
sistema u ravnoteži.
A u ravnoteži sa C i B u ravnoteži sa C
Slijedi A u ravnoteži sa B.

Parametar koji određuje postojanje termičke ravnoteže je temperatura.

Toplota je razmjena energije između dva sistema različitih temperatura.
Temperatura je stepen zagrijanosti nekog tijela.
1 mn3 je količina gasa koja kod 0 C i na pritisku od 1,013 bar zauzima zapreminu od jednog kubnog metra.
1 kmol je onoliko kilograma materije kolika joj je molekularna masa. 1 kmol nekog gasa zauzima zapreminu od 23,4 m 3.
Energija
Energija i masa su dvije modifikacije jednog te istog suptrata. Energija je sposobnost materije da daje upotrebljiv efekat,
npr rad. Energija je fizička veličina koja se ne može vidjeti ni osjetiti nego samo izračunati iz zakona fizike. Nama su potrebni
učinci energije.
Energija može biti akumulatorna (potencijalna, kinetička, unutrašnja), i prelazna (mehanički rad, toplota).
Jouleov eksperiment
Početak: t
Kraj: t + Δt
L = ΔEp
Unutrašnja energija zavisi od temperature i mijenja se sa temperaturom, i ona je takođe
veličina stanja.

Prenos toplote može biti konduktivni, konvektivni i zračenje.

Djelovanje toplote uzrokuje porast temperature i promjenu agregatnog stanja; q = Q/m ... [J/kg] – po jedinici mase.
Toplotni kapacitet
Toplotni kapacitet je količina toplote koju treba dovesti nekom tijelu da mu temperatura poraste za 1 C ili 1 K.
TC = dQ/dT = [J/K] ili [J/C].
mFe = mPb
tFe = tPb
m1 = m 2
tH2O = tOK

tFek = tH2O 1k
tPbk = tH2o 2k
tH2O 1k > tPbH2O 2k
TCFe > TCPb => cFe >cPb
Specifična toplota c je toplotni kapacitet jedinice mase, tj to je toplota koju treba dovesti
jedinici mase materije da joj temperatura poraste za jedan stepen C. c = dq/dT [J/kgK]; TC = mc
C – molarna specifična toplota - C = Mc [J/kmolK]

Računanje toplote
cv = dqv /dT

cp = dqp /dT
U oba slučaja isti je porast temperature ali u drugom slučaju dolazi do širenja gasa, tj vršenja gasa i
mora biti cp >cv .

Temperatura miješanja dva fluida:

m1c1t1 + m2c2t2 = (m1c1 + m2c2)t => t= ...

Rad, snaga, p-v dijagram

U TD se kaže da sistem vrši rad prema okolini ako tokom procesa ostvaruje efekat podizanja tereta.
L = mgh
p = mg/r2 π
ΔV = r2 π
L = pr2 π h = pΔV
2
U dif. obliku dL = pdV, 𝐿 = ∫1 𝑝𝑑𝑉
2
po jedinici zapremine 𝑙 = ∫1 𝑝𝑑𝑣
p = f(v,T)
p-v dijagram
∫𝑎 𝑝𝑑𝑣 ≠ ∫𝑏 𝑝𝑑𝑣
Rad je karakteristika procesa.
Snaga – rad u jedinici vremena; N = L'

1 Zakon TD – zakon o održanju energije

Za otvorene sisteme: Epoč + Eul = Eizl + Ek – Suma svih energija prije nekog
procesa jednaka je sumi svih energija poslije procesa.
Za zatvorene: Dovedena toplota nekom sistemu troši se na povećanje
unutrašnje energije i vršenja rada. Q = ΔU12 + L
∮ 𝑑𝑄 = ∮ 𝑑𝐿 - princip o ekvivalentnosti toplote i rada. Bez toplote nema
rada, nema peripetum mobile I vrste.

Idealni gasovi
Karakteristike idealnih gasova: međumolekularne sile su jednake ili približno jednake nuli; zapremine čestica gasa u odnosu
na zapreminu kroz koju se kreću je zanemariva.

Boyle – Mariottov zakon

pV = const za određenu temperaturu, za t = const.
pV = f(t)
p1V1 = p2V2
𝑝1 𝑉2 𝑣2 𝑆1
𝑝2
= 𝑉1 = 𝑣1 = 𝑆2 .
Charlesov zakon
v= const; na 0 C, p0 ; na t C – p
𝑡
𝑝 = 𝑝0 + 𝛽 ∫0 𝑝0𝑡 = 𝑝0(1 + 𝛽𝑡) , β – srednji koef. porasta pritiska.

Gay-Lussac-ov zakon
p = const: V = V0 (1+αt)
α – srednji koef širenja gasa, α = 1/273,15
𝑝 𝑡 273,15+𝑡 𝑇
Veza: 𝑝0 = 1 + 273,15 = 273,15 = 𝑇0
𝑝1 𝑇1 𝑝2 𝑇2
= ; =
𝑝0 𝑇0 𝑝0 𝑇0
𝑝1 𝑇1
𝑝2
= 𝑇2
, 𝑣 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡
𝑉1 𝑇1 𝑉2 𝑇2 𝑉1 𝑇1
𝑉0
= ;
𝑇0 𝑉0
= 𝑇0
→ 𝑉2
= 𝑇2

Jednačina stanja idealnog gasa

𝑣1 𝑇1 𝑣1 𝑣2
𝑣𝑎
= 𝑇𝑎 = 𝑣2 ; 𝑇𝑎 = 𝑇1 𝑣1

𝑝𝑎 𝑇𝑎 𝑝1 𝑝1
= = , 𝑇𝑎 = 𝑇2
𝑝2 𝑇2 𝑝2 𝑝2

𝑣2 𝑝1
𝑇1 𝑣1 = 𝑇2 𝑝2
𝑝1𝑣1 𝑝2𝑣2 𝑝𝑛𝑣𝑛
𝑇1
= 𝑇2
=⋯= 𝑇𝑛
= 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡 = 𝑅 − 𝑔𝑎𝑠𝑛𝑎 𝑘𝑜𝑛𝑠𝑡𝑎𝑛𝑡𝑎
v = 1/ρ
pv = RT; pV = mRT; pdv + vdp = RdT
m = nM
pV = nMRT

pVMA = MA RA T
pVMB = MB RB T
slijedi MA RA = MB RB = MR = R – univerzalna gasna konstanta.

Majerova formula
𝑑𝑢 𝑝𝑑𝑣
p = const; 𝐶𝑝 = 𝑑𝑇 + 𝑑𝑇
iz jedn stanja: v = RT/p; dv/dt = R/P
𝑑𝑢
𝐶𝑝 = 𝑑𝑇 + 𝑅
Cp = Cv + R; veza Cp - Cv =R Majerova formula
Cp/Cu = κ – kapa – koef adijabate.

Mješavine idealnih gasova

Daltonov zakon
p, T, V1, V2

poslije miješanja: V = V1 + V2
komponenta 1: p1V = m1R1T
komponenta 2: p2V = m2R2T
pi – parcijalni pritisak komponente, tj pritisak te komponente kada bi ona zauzimala
čitavu zapreminu. p = p1+p2
𝑝 = ∑𝑖 𝑝𝑖 - Daltonov zakon

Jednačina stanja za mješavinu

pV = nMRT...

Promjene stanja idealnih gasova

pv = RT; dq = du + pdv
 Izobarna promjena, p = const
stanje 1: p1v1/T1 = R
stanje 2: p2v2/T2 = R
p1 = p2 pa slijedi v1/T1 = v2/T2
2
𝑙 = ∫1 𝑝𝑑𝑣 = 𝑝(𝑣2 − 𝑣1) = 𝑅(𝑇2 − 𝑇1) .
2 𝑅𝜅
𝑞 = ∫1 𝑐𝑝 𝑑𝑇 = 𝑐𝑝 (𝑇2 − 𝑇1) = (𝑇2 − 𝑇1)
𝜅−1
𝜅
𝑞 = κ−1 l ; l<q – za izobarni proces
ΔU12 = cv(T2-T1)

Izohorni proces, v = const

Stanje 1: p1v1/T1 = R
Stanje 2: p2v2/T2 = R
v1=v2 pa slijedi p1/T1 = p2/T2; odnosno T2/T1 = p2/p1
2
𝑙 = ∫1 𝑝𝑑𝑣 = 0 ;
𝑅 𝑣
𝑞 = 𝑐𝑣 (𝑇2 − 𝑇1) = 𝜅−1 (𝑇2 − 𝑇1) = 𝜅−1 (𝑝2 − 𝑝1) .
ΔU12 = cv (T2 – T1) = q – samo za izohorni proces

Izotermni proces, T = const

pv = RT
T=const
pv = const
p1v1 = p2v2

2 2 𝑑𝑣 2 𝑑𝑣
𝐿 = ∫1 𝑝𝑑𝑣 = ∫1 𝑝𝑣 𝑣
= 𝑝𝑣 ∫1 𝑣
;
𝑣2 𝑣2 𝑝1
𝐿= 𝑝1𝑣1 ln = 𝑅𝑇 ln ; 𝐿 = 𝑅𝑇 ln
𝑣1 𝑣1 𝑝2
ΔU12 = Cv(T2-T1) = 0
q12 = l12

Adijabata (izoentropska promjena), entropija = const

dq = du + dl = 0; du = -pdv
cv dT = -pDv; pv = RT
vdp + pdv = RdT
cv = R/(κ - 1)
(pdv + vdp)/(κ-1) + pdv = 0
pdv + vdp + κpdv – pdv = 0
vdp + κpdv = 0
dp/p + κ dv/v = 0 => lnp + κlnv = 0
pvκ = const – jednačina adijabate
Adijabatski proces je povratni (reverzibilni proces).
Veza između temperatura i pritisaka kod adijabate: T2/T1 = (p2/p1)(κ-1)/κ .
2 2 𝑑𝑣 2 1 2
𝑙 = ∫1 𝑝𝑑𝑣 = ∫1 𝑝𝑣 𝜅 𝑣 𝜅 = 𝑝𝑣 𝜅 ∫1 𝑣 −𝜅 𝑑𝑣 = 𝑝𝑣 𝜅 1−𝜅 𝑣 1−𝜅 / 1 .
𝑝1𝑣1−𝑝2𝑣2 𝑹(𝑻𝟏−𝑻𝟐)
𝑙= 𝜅−1
= 𝜿−𝟏
;

Politropa – opšta promjena stanja

Pretpostavlja se da je spec. toplota cn konstantna tokom procesa.
dq = du + pdv; dq = cn dT
du = cv dT
cn dT = cv dT + pdv
(cv – cn)dT + pdv = 0
pv = RT; vdp + pdv = RdT
(cv – cn)(pdv + vdp) + Rpdv = 0
(cv – cn + R)pdv + (cv-cn)vdp = 0
cp – cv = R
(cp – cn)pdv + (cv – cn)vdp =0
pdv(cp – cn)/(cv-cn) + vdp = 0 /vp
(cp-cn)/(cv-cn) = n – eksponent politrope
ndv/v + dp/p = 0; pvn = const – jednačina politrope
T2/T1 = (p2/p1)(n-1)/n
2 2 𝑑𝑣 2 𝑑𝑣 𝑅
𝑙 = ∫1 𝑝𝑑𝑣 = ∫1 𝑝𝑣 𝑛 𝑛 = 𝑝𝑣 𝑛 ∫1 𝑛 = (𝑇1 − 𝑇2);
𝑣 𝑣 𝑛−1
q = cn(T2-T1)
𝑐𝑝 𝑐𝑛 𝑐𝑛
𝑐𝑝−𝑐𝑛 − 𝜅−
𝑐𝑣 𝑐𝑣 𝑐𝑣
cn = ? 𝑐𝑣−𝑐𝑛 = 𝑐𝑛 = 𝑐𝑛 =𝑛
1− 1−
𝑐𝑣 𝑐𝑣
cn = cv (n-κ)/(n-1)
q = l (κ-n)/(κ-1) – veza između rada i toplote
Δu12 = cv(T2-T1)
p1/p2 = (v2/v1)n

Tehnički rad i entalpija

p1, p2 = const. a-1 usisavanje (p1,V1), 1-2 ekspanzija (L), 2-b istiskivanje(p2,V2)
lt = l + p1v1 – p2v2
q = u2-u1 + l – 1 zakon TD za otvorene sisteme
l = q + pv – entalpija
lt = q + i1 – i2
q = i2 – i1 + lt; Q = ΔI12 + Lt
Entalpija je zbir unutrašnje energije i rada potiskivanja.
dq –dlt = di = d(u + pv) = du + pdv + vdp
dq = du + pdv
du + pdv – dlt = du + pdv + vdp
2
dlt = -vdp; 𝑙𝑡 = ∫1 𝑣𝑑𝑝

Za dvostepenu mašinu
Mašine dajući rad smanjuju energiju gasa kojeg usisava iz jednog rezervoara, ekspandira ga i potiskuje u
drugi rezervoar.

Kompresori
Rad u kompresoru je negativan jer je utrošen na kompresiju gasa.
pvκ = const (jedn adijabate)
p κ vα-1 dv + vκ dp = 0 /vκ
vdp + κpdv = 0 => vdp = -κ pdv
2 2
𝑙𝑡 = − ∫1 𝑣𝑑𝑝 = −𝜅 ∫1 𝑝𝑑𝑣 = −κ L ;
pvn = const – politropa; lt = n l
izoterma n = 1: lt = l
pv = vonst
pdv + vdp = 0
-vdp = pdv; lt = l
Međuhladnjaci
Između kompresorskih cilindara postavljaju se međuhladnjaci čime se postiže višestepena
kompresija.
T2' = T1 = Tmin; 1' 2' 2 2'' predstavlja uštedu u radu, tj kada ne bi bilo međuhladnjaka utrošeni rad
bi za tu površinu bio veći.
Ako je p=const, lt = 0

Entropija za idealan gas

i = u + pv
di = du + pdv + vdp
pv = RT
pdv + vdp = RdT
di = cv dT + RdT = (cv + R)dT = RpdT; di=RvdT – entalpija je veličina stanja.
du = cp dT – za izobarne procese
p1 = p2 = p
q = ΔU12 + p(v2 – v1) = U2 – U1 + p2v2 – p1v1 = i2 – i1
Entalpija – sadržaj toplote
Prigušenje
Q = U2 – U1 + p2V2 – p1V1; Q = 0 – nema razmjene toplote
u2 = p2v2 = u1 + p1v1
I2 = I1 – entalpija pri prigušenju ostaje konstantna
Za idealni gas: cp T2 = cp T1; T2 = T1 – temperatura prije prigušenja je ista kao temperatura
poslije prigušenja
Mašina: Snaga: N = η lt <lt
Kompresor: Snaga N = [lt]/η

Kružni procesi – ciklusi

Da bi se rad dobijao neprekidno, treba ostvariti kružni proces (ciklus).
1 i 2 – okretišta (mrtve tačke); L1A2 > 0, rad ekspanzije; L2B1 < 0, rad kompresije
ΔU = 0
Q = ΔU + L; Q = L
∮ 𝑑𝑄 = ∮ 𝑑𝐿 ; Qd = QB1A – dovedena toplota;
Qod = QA2B – odvedena toplota. Q = Qd - /Qod/
Radni medij je posrednik u pretvorbi toplote u rad.

Carnotov ciklus

Carnotov ciklus je povratni (reverzibilni) ciklus

Stepen iskorištenja
η = L/Qd = L/Q = 1- Qod/Qd
L = Qd – Qod
Kod entropijskog dijagrama:
η = 1 – qod/qd = 1- T0(s3 – s4)/T(s2-s1
s1 = s4; s2 = s3; η = 1- T0/T

Drugi zakon termodinamike

Drugi zakon TD nam daje odgovor u kom smjeru se stvarno vrši prenos toplote sa jednog tijela na drugo, zatim pravi razliku
pretvaranja rada u toplotu i toplote u rad.
1. Klauzius: Toplota sama od sebe prelazi samo sa tijela više na tijelo niže temperature.
2. Kelvin-Planck: Nije moguće ostvariti kružni proces čiji bi rezultat bio odvođenje toplote od jednog toplotnog izvora i
dobijanje ekvivalentne količine rada.
3. Osvald: Nemoguće je stvoriti peripetum mobile II vrste, tj nemoguće je dobijati rad pomoću samo jednog izvora.
Reverzibilan proces je idealan pri obavljanju suprotnog procesa, okolina ne ostavlja traga u procesu.
Entropija
Kod pretvaranja toplote u rad, u rad se pretvara samo onaj dio koji ima temperaturu okoline, ostatak se predaje hladnom
izvoru.
Carnotov ciklus: l= q – qo =(1 – T0/T)q = q – qT0/T; qo = T0q/T; T0 = const
q/T – mjerilo za količinu neupotrebljive energije koja se predaje hladnom izvoru.
q0/T0 – promjena entropije i obilježava se sa Δs.
Δso1 = -q/T; Δss1 = q/T; Δss2 = -q/T0; Δso2 = q0/T0
Δss = Δss1 + Δss2 = q/T – q0/T0 = q/T – q/T = 0
Δso = Δso1 + Δso2 = -q/T + q0/T0 =0
Δsuk = Δss = Δss + Δsok =0
𝑑𝑞 𝑑𝑞0
𝛥𝑠𝑠 = ∫𝐴𝑎𝐵 + ∫𝐵𝑏𝐴 =0
𝑇 𝑇0
𝑑𝑞
∮ 𝑇 = 0 - Klaucijusov integral; vrijedi za povratne cikluse.
Entropija sistem je definisana samo za ravnotežno stanje. dq/T ima osobinu veličine stanja, te je entropija veličina stanja.
Ako je između dva stanja nepovratni kvazistatički proces promjena entropije se računa tako što se nepovratni proces
zamijeni povratnim između ta dva stanja.
Povratni proces: dq/T =ds; dq = Tds – drugi zakon TD za povratne procese
dq<Tds – II zakon za nepovratne procese
Obšti oblik II zakona termodinamike: dq≤Tds.

Princip o porastu entropije svijeta

Δs12 = cv lnT2/T1 + R lnv2/v1
Porast neupotrebljive energije: En = Tok *ΔSsv
Entropija se može shvatiti i kao mjera istrošenosti svijeta. Kada bi entropija dosegla svoj max svi procesi bi bili nemogući jer
ne bi bilo energije na različitim temperaturnim nivoima => „toplotna smrt svijeta“. Međutim, nasuprot degradaciji energije
na Zemlji, sigurno da postoji regeneracija energije u svemiru.

Eksergija sistema – max rad

Maksimalni rad se dobija kada sistem vrši reverzibilan proces i kada je konačno stanje u ravnoteži sa okolinom.
dL = dQ – dU
dSs + dSo = 0
dSo = -dQ/T0
dSs – dQ/T0 ≥0
dQ≤T0 dSs

dL ≤T0 dSs – dU
L≤ t0(S2 – S1) – (U2 – U1)
L≤U1 – U2 – T0(S1-S2)
L≤U1 – U2 – T0(S1-S2) – p0 (U2 – U1)
Sistem mijenja pored T i p, i svoju zapreminu, te vrši potiskivanje okoline i zato se dobijeni rad umanjuje za rad potiskivanja.
Za reverzibilan proces:
dQ = T0 dSs => Lmax
Lmax = U1 – U2 – T0(S1 – S2) = p0(V2 – V1)
Povratno uravnotežavanje sistema sa okolinom vrši se kombinacijom adijabatskog i izotermnog procesa.
Adijabatskim procesom se postiže termička ravnoteža a izotermnim mehanička ravnoteža sa okolinom.

Eksergija toka materije – max tehnički rad

dLt = dQ – dI
dSs + dSo >0
dSo = -dQ/T0
dSs – dQ/T0 ≥0; dQ≤ T0 dSs
dLt ≤ T0 dSs – dI
Lt ≤ T0(S2 – S1) – (I2 – I1)
Ltmax = I1 – I2 – T0 (S1 – S2) = E

bEksergija toplotnog rezervoara

L = Q1 – Q2 = Q1 (1 – Q2/Q1) = Q1 (1 – T0/T) = Q1 ηc

Osnovna razlika izmeu rashladne mašine i toplotne pumpe:

RM: T = Tok; εr = Qod/L; T0<Tok – troši rad
TP: T>Tok; εt = Qd/L; T0 = Tok

Vlažan vazduh
Približno u suhom vazduhu ima 79% N2 i 21% O2.
Tri parametra definišu stanje vlažnog vazduha: p, t , (x ili φ ili ψ)
x – sadržaj vlage ili vlažnost; x = mp/mv
Suhi vazduh određene temperature može primiti toliko vodene pare dok se njen parcijalni pritisak ne izjednači s pritiskom
zasićenja vodene pare za tu temperaturu.
Ako se zasićenom vlažnom vazduhu dodaje para ona kondenzira i leti u obliku kapljica.
Ako je x = 0 – suhi vazduh.
x<xz – nezasićen vazduh; pp < ppz
x = xz – zasićen vlažni vazduh
x>xz prezasićen vlažni vazduh.

Relativna vlažnost φ = pp/ppz u granicama od 0 do 1

Stepen zasićenja ψ = x/xz

Procesi grijanja i hlađenja

Grijanje – x = const, t raste, i raste

q12 = i2 – i1

Hlađenje, x = const, t opada, i opada

R – rosište – tačka dobivena presjekom temperature rosišta i relativne vlažnosti φ=1.

mw = mv (x2 – x2z)

Miješanje vazdušnih struja

Bilans mase suhog vazduha: m1 + m2 = m
Bilans mase vlage: m1x1 + m2x2 = mw;
x = (m1x1 + m2x2)/(m1 + m2)
Toplotni bilans: m1i1 + m2i2 = mi
i-i1 = (i2 – i1)(x – X1) / (X2 – x1) – jednačina pravca u i,x dijagramu.
l1 =(x2 – x) / (x2 – x1); l2 = (x – x1) / (x2 – x1)
m1/m2 = l1/l2 = M2/M1
Dovođenje pare ili vode vlažnom vazduhu
Bilans mase:
m1x1 + mp = m1x; mp = m1 (x-x1)
Bilans toplote
m1i1 + mpip = m1i
ip = m1(i-i1)/mp = (i – i1) / (x – x1); ip = di / dx

Ubrizgavanje vode:

Ishlapljivanje vode
Ishlapljivanje je prelazak iz tečne u gasnu fazu bez dovođenja toplote ali uz prisustvo drugog gasa.
Toplota potrebna za ishlapljivanje se odvodi od vazduha i zato je uz površinu temperatura vazduha niža.

Sušare
Iz porozne materije u procesu sušenja odstranjuje se gruba vlaga, tj ona koja nije hemijski vezana za materiju.
Bilans toplote:
mv i1 + mr cr tul + mw cw tul + Q = mv i2 + m3 cw tizl
Q = mv (i2 – i1) + mr cr (tizl – tul) – mw cw tul
Q/mw = (i2 – i1) / (x2 – x1) + q

Sušenje reverzibilnim zagrijavanjem

Qrz = m(i2 – i1) = m(i4 – i5)

Qi = m(i5 – i6)
mw = m(x4 – x3) = mr(Wul – Wizl)

Realni gasovi i pare

Pri promjeni faze treba dovesti ili odvesti energiju. Isparavanje je prelazak iz tečnog u gasovito stanje. Pri tom procesu
temperatura ostaje konstantna – to je temp zasićenja. Ona se mijenja sa promjenom protiska.
Claucius Clapayronova jednačina

Carnotov ciklus + granične krive

Carnotov ciklus se dešava između dva rezervoara na temperaturama T+dT i T, i tokom ciklusa dolazi do promjene
agregatnog stanja.
dl = (v'' – v') dp
dq = (s'' – s')dT
Kako je kružni proces => dl=dq
dp/dT = (s''-s') / (v'' – v')
s'' – s' = r/Tz
dp/dT = r/Tz(v'' – v')

Zasićena para
Treba znati pz ili tz i x (sadržaj pare)
x = mp/m; m = mt + mp
V = Vp + Vteč
mv =mp v
v = mp v''/m + mt v'/m
v = xv'' + (1-x)v'
v = v' + x(v''-v')
u = u' + x(u'' – u'=
i = i' + x(i'' – i')
s = s' + x(s'' – s')
Karakteristične promjene stanja
Izohora

Za v<vk, zagrijavanje, x opada

za v>vk, zagrijavanje, x raste
q = u2 – u1

Izoentropa (adijabata)

x<0,5, ekspanzija, x raste

x>0,5 ekspanzija, x opada
q=0; l = u1 – u2

Realni gasovi
Realni gasovi pri visokim temperaturama i malim pritiscima ponašaju se kao idealni gasovi i vrijedi jednačina pv =RT.
Za više pritiske i niže temperature gasovi imaju veću gustinu i za njih vrijedi pv = zRT, gdje je z – faktor realnosti.