Του γιοφυριού της Άρτας (Παραλογή)

Εισαγωγικά

Το τραγούδι «Του γιοφυριού της `Αρτας», που είναι από τα πιο

γνωστά και διαδεδομένα στα πανελλήνιο, ανήκει στο είδος των
δημοτικών τραγουδιών που ονομάζονται παραλογές. (βλέπε
σχετικά στις σημειώσεις για τα δημοτικά τραγούδια).`Οπως
παρατήρησε ο Ν. Πολίτης, το τραγούδι απηχεί την πανάρχαια
δοξασία που είναι διαδεδομένη σε πολλούς λαούς ότι για να
στεριώσει ένα χτίσμα πρέπει να θαφτεί ή να εντοιχιστεί στα
θεμέλια του ένα ζωντανό ζώο - ή καλύτερα - ένας άνθρωπος.
Υπήρχε η πίστη ότι η ψυχή μετά το θάνατο αποκτά υπερφυσικές
ιδιότητες και μ’ αυτές προφυλάσσει το χτίσμα. Το θύμα όμως
έπρεπε να είναι «καλό», ώστε να μπορεί το καλό πνεύμα να
διώχνει όλα τα κακά. Οι δοξασίες αυτές έχουν τις ρίζες τους στα
πανάρχαια χρόνια και

1
μας φέρνουν πίσω στην εποχή των ανθρωποθυσιών. Το
τραγούδι σώθηκε σε πολλές παραλλαγές. Στις περισσότερες το
γεφύρι που δε στεριώνει είναι της `Αρτας, ενώ σε άλλες της
Τρίχας, της Λάρισας, της Ελλάδας (Σπερχειού) του Ρεθύμνου
κ.α

Το χτίσιμο του γεφυριού

Είχε μεγάλη σημασία τις παλαιότερες εποχές και
σηματοδοτούσε την προσπάθεια του ανθρώπου να τιθασεύσει
τη φύση (ωστόσο κάποιες φορές η φύση εκδικείται).
Επειδή είναι σπουδαίο το έργο ,απαιτείται και μεγάλη θυσία και
μάλιστα ένα σπουδαίο πρόσωπο, όπως ο Πρωτομάστορας,
πρέπει να κάνει τη θυσία. Εδώ υπάρχουν στοιχεία-μνήμες του
πανάρχαιου εθίμου των ανθρωποθυσιών.
Η γυναίκα του Πρωτομάστορα που θυσιάζεται γίνεται το καλό
στοιχειό του γεφυριού

Θέμα του τραγουδιού είναι η θυσία της όμορφης γυναίκας του

πρωτομάστορα προκειμένου να στεριώσει τη γέφυρα που
εκείνος έκτιζε

Τόπος: ένα ποτάμι κοντά στην Άρτα, όπου χτίζεται ένα γεφύρι

Χρόνος: δεν προσδιορίζεται

Πρόσωπα: Ο πρωτομάστορας, η λυγερή, οι μάστοροι και οι

μαθητάδες, το πουλι, ο ξενιτεμένος αδερφός της λυγερής.

Δομή του τραγουδιού

1η Ενότητα στιχ. 1-13 : το χτίσιμο και το γκρέμισμα του

γιοφυριού και επέμβαση(λύση) που δίνει το πουλί(μοίρα)

2η Ενότητα στιχ. 14-34 Η πρόσκληση και η άφιξή της λυγερής

και η αναζήτηση του δακτυλιδιού. Το χτίσιμο της λυγερής.

3η Ενότητα στιχ 35-46 Η κατάρα της λυγερής και η μετατροπή

της σε ευχή

2
Ανάλυση

1η Ενότητα στιχ. 1-13

Στο πρώτο μέρος του τραγουδιού παρουσιάζονται:

Α. Πρόσωπα( μάστοροι και μαθητάδες και ο

πρωτομάστορας).Μας κάνει εντύπωση ο μεγάλος αριθμός των
εργαζομένων, γεγονός που δείχνει η δυσκολία αλλά και τη
σπουδαιότητα του έργου.(υπερβολή)

Β. το γεγονός (χτίζουν το γεφύρι της Άρτας)

Γ. Το πρόβλημα(ολημερίς το χτίζουν, το βράδυ γκρεμίζεται-

μαγικό στοιχείο).Αξιοσημείωτη είναι η αντίθεση «ολημερίς-
το βράδυ», αλλά και η επανάληψη (στιχ. 6), που δείχνει το
μέγεθος της δυσκολίας.

Δ. Η λύση που προτείνει το πουλί- μαγικό στοιχείο(η θυσία της

γυναίκας του πρωτομάστορα). Εδώ μέσα από την
πρωσοποποίηση του πουλιού, έχομε την επέμβαση της μοίρας,
όπως στις αρχαίες τραγωδίες.(μήπως κι εδώ έχομε μια μικρή
τραγική ιστορία με πρωταγωνιστές τραγικούς
ήρωες;)Προφανώς το θύμα της θυσίας πρέπει να είναι
αντίστοιχα σπουδαίο με το μέγεθος του έργου: η όμορφη
γυναίκα του πρωτομάστορα.

2η Ενότητα στιχ 14-34

Στην ενότητα αυτή παρακολουθηθούμε τις ψυχολογικές

διακυμάνσεις των δύο πρωταγωνιστών:

Ο πρωτομάστορας αρχικά υποφέρει εξαιρετικά (του θανάτου

πέφτει), γι αυτό και επιχειρεί με μια κίνηση απελπισίας να
αλλάξει το περιεχόμενο του μηνύματος του πουλιού. Στέλνει
λοιπόν μήνυμα να έρθει αργά (πρόσεξε την επανάληψη της
λέξης αργά). Παρ΄ όλα αυτά και επειδή, όπως ανέκαθεν πιστεύει
ο λαός, το πεπρωμένο δεν μπορείς να το αλλάξεις, το πουλί
μετέφερε ακριβώς αντίθετα το μήνυμα: «Γοργά…..το
3
γιοφύρι».Ο ρόλος λοιπόν του πουλιού είναι καθοριστικός και
στο τραγούδι, αφού ουσιαστικά επισπεύδει την εκτέλεση της
εντολής της μοίρας.(Γοργά….το γιοφύρι).

Με την εμφάνιση της λυγερής , ο πρωτομάστορας εξακολουθεί

να νιώθει πόνο (ραγίζεται η καρδιά του) ,πιθανόν όμως έχει
κάπως αυτός μετριαστεί. Η λυγερή αρχικά φαίνεται να έρχεται
χαρούμενη να συναντήσει τον άντρα που αγαπά Ανυποψίαστη
και αθώα( όπως οι τραγικές ηρωίδες) απορεί για τη θλίψη του
άντρα της.(βαργωμισμένος).Ακολουθεί ο δόλος, το ψέμα με το
δακτυλίδι που έπεσε μέσα στο γεφύρι. Η επιλογή του
δακτυλιδιού, της βέρας δηλαδή του πρωτομάστορα, καθόλου
τυχαία, αφού αποτελεί το σύμβολο του ιερού συζυγικού δεσμού
με τον πρωτομάστορα και κάμπτει έτσι την παραμικρή
εσωτερική αντίσταση που θα μπορούσε να έχει. Η προθυμία
και η αγάπη της επιτείνουν την τραγική ειρωνία του χωρίου.
Βεβαίως οι προσπάθειές της απέβησαν άκαρπες ,όμως μια
αγωνία διαφαίνεται στα λόγια της: «τράβα….δεν ηύρα».Τότε
αντιλαμβάνεται ότι κάτι δεν πάει καλά, αφού αρχίζει το
«χτίσιμο».Μάλιστα ο πρωτομάστορας «ρίχνει μέγα λίθο».
Προφανώς ο πρωτομάστορας, έχει έντονη την αίσθηση του
χρέους, της ευθύνης, του καθήκοντος, απέναντι στους
συνανθρώπους του, εφόσον αυτός είναι ο βασικός υπεύθυνος
ενός πολύ σημαντικού έργου (η αίσθηση του χρέους λειτουργεί
σε συλλογικό επίπεδο, ενώ η αγάπη σε ατομικό)και νιώθει βίαιη
σύγκρουση των δύο καθηκόντων. Στο τέλος όμως υποτάσσεται
στη Μοίρα και βάζει το συλλογικό / κοινωνικό χρέος πάνω από
τα ατομικά του συναισθήματα.
Η σύγκρουση του Πρωτομάστορα είναι κατά βάση τραγική
διότι συγκρούεται με δυνάμεις υπέρτερες (Μοίρα).
Τραγικότητα επίσης στοιχειοθετείται και όταν ο άνθρωπος
εμπλέκεται σε τρομερά διλήμματα και αδιέξοδα με επακόλουθο
την ψυχική του οδύνη, την ενοχή, τη συντριβή ή τη λύτρωση.

4
3η Ενότητα στιχ 35-40: Η κατάρα της λυγερής

Η συνειδητοποίηση της αλήθειας, κάνει τη λυγερή κατ΄αρχήν να

θρηνεί για το ριζικό τους, τις αδερφές της και την ίδια και την
οδηγεί στο να εκστομίσει μια κατάρα: να τρέμει το γεφύρι και
να πέφτουν οι διαβάτες: νιώθει θυμό και οργή απέναντι στον
Πρωτομάστορα που την ξεγέλασε, νιώθει ακόμη λύπη, πίκρα,
πόνο, απογοήτευση, αίσθημα προδοσίας.
Ταυτόχρονα όμως αισθάνεται μεγάλη αγάπη για τον μονάκριβο
αδερφό της (ισχυροί οι δεσμοί αίματος, και οικογενειακή
δεοντολογία, βλ. ο άντρας κάνει τη γενιά…….)
Τελικά αποδέχεται τη Μοίρα της και μετατρέπει την κατάρα σε
μια ιδιότυπη ευχή: «Αν τρέμουν….και περάσει.»

Αφήγηση - αφηγητής

Σε γ΄ πρόσωπο ,αμέτοχος στα γεγονότα (μηδενική εστίαση), ενώ

τα γεγονότα ακολουθούν γραμμική σειρά αφήγησης. Εκτός από
την αφήγηση έχομε το διάλογο, βασικό χαρακτηριστικό των
δημοτικών τραγουδιών.

Στιχουργικές παρατηρήσεις

Ο στίχος είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος χωρίς

διασκελισμούς.

Χαρακτηριστικά δημοτικού τραγουδιού που υπάρχουν στο

ποίημα:
· επανάληψη λέξεων, φράσεων ακόμη και ολόκληρων στίχων.
· στερεότυπες εκφράσεις που επαναλαμβάνονται.
· υπερβολή (ο μεγάλος αριθμός των μαστόρων).
· προσωποποίηση (το πουλί μιλά με ανθρώπινη φωνή).
· μαγικά στοιχεία (το ανεξήγητο γκρέμισμα του γεφυριού, το
πουλί που μιλά, το στοίχειωμα).
· ο νόμος των τριών: (τρεις αδερφάδες/ αργά ντυθεί, αργά
αλλαχτεί, αργά να πάει το γιόμα, κλπ)
· λαϊκές δοξασίες: (το στοίχειωμα ανθρώπου για να στεριώσει
το γεφύρι/ μια κατάρα δεν παίρνεται πίσω, μπορεί μόνο να
τροποποιηθεί και από κατάρα να γίνει ευχή).

5
· λόγος λιτός και πυκνός (έμφαση δίνεται στα ρήματα και τα
ουσιαστικά).
· ο στίχος – δίστιχο έχουν αυτοτέλεια (δεν υπάρχει
διασκελισμός= ολοκλήρωση νοήματος στον επόμενο στίχο).
· το «θέμα του αδύνατου».

Παράλληλες αναγνώσεις
Η θυσία της Λυγερής-η θυσία της Ιφιγένειας-η θυσία του Ισαάκ

Σημείωση: Δες τις σχετικές υπερ-συνδέσεις στο

http://eclass.sch.gr/modules/auth/opencourses.php?fc=Γ-1001

Eργασίες
 Αφού μελετήσετε τη συναισθηματική κατάσταση του
πρωτομάστορα και της λυγερής, να καταγράψετε τις
ψυχολογικές μεταπτώσεις τους και να χαρακτηρίσετε το
ήθος τους μέσα απ΄ αυτές.
 Το τραγούδι το»γιοφύρι της άρτας», ανήκει στις παραλογές.
Αφού θυμηθείτε τα χαρακτηριστικά των παραλογών,
δικαιολογήστε το συγκεκριμένο χαρακτηρισμό για το
τραγούδι μας.

Πηγές
Κείμενα Νεοελληνικής της Νεοελληνικής λογοτεχνίας
Μεταίχμιο
Ιστορία της Νεοελληνικής λογοτεχνίας Λ. Πολίτη
Λογοτεχνικές αναζητήσεις- http://mnik-
logotexnia.blogspot.gr/2010/11/httpwwwslidesharenetkaterin
a60ss.html