Proizvedeno u:

2009.
Prof. dr Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

Sarajevo
Izdavač:
za obraz
i ja
ov
c
Age n

a nje

Dover & Co.

Proizvedeno u:

2009.

KINEZIOLOGIJA
Knjiga III

Edicija: Elektronske medicinske publikacije

Autor:
Narcisa Vavra - Hadžiahmetović
Recenzenti:
Dr. sci. Prim. Mirsad dr Muftić
Prof. dr Zoran Hadžiahmetović

Lektor:
Almir Budalica

Slog teksta i slike:

Miran Hadžiahmetović

Odgovorni urednik:
Marijan Dover

CIP - Katagolizacija u publikaciji

Nacionalna i univerzitetska biblioteka
Bosne i Hercegovine, Sarajevo

611.7:796.012](075.8)

VAVRA-Hadžiahmetović, Narcisa
Kineziologija [ Elektronski izvor ] / Narcisa
Vavra-Hadžiahmetović. - Elektronski tekstualni
podaci i program. - Sarajevo : Dover & Co., 2009.
- 1 elektronski optički disk (CD-ROM) : slike,
tekst ; 12 cm
Izdavač:
Nasl. s naslovnog ekrana
za obraz
ISBN 978-9958-9007-1-6 I. i ja
ov
c
Age n

Hadžiahmetović, Narcisa Vavra - vidi

a nje

Vavra - Hadžiahmetović, Narcisa

COBISS.BH - ID 17244678
Dover & Co.
!!!
MI

S
MI

VA
SL

Autor softvera:
M
G

O
I

O
Marijan A. Dover NA U ZB
VAS
Cio CD ra|en
. MI S M O T
licenciranim alatima
 Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

KINEZIOLOGIJA

Sarajevo

2009.
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

SADRŽAJ

UVOD

1.Lokomotorni aparat
2.Biomehaničke karakteristike kostiju
3.Biomehaničke karakteristike zglobova
4.Mišićno tkivo
5.Membranski potencijal
6.Nervni system
7.Motorički odgovor i refleksi
8.Osnovna pravila biomehanike
9.Težište i ravnoteža
10.Kinetički lanci
11.Principi pokreta glave i vrata
12.Principi pokreta kičmenoga stuba
13.Principi pokreta grudnoga koša i disanja
14.Principi pokreta u ramenom pojasu
15.Principi pokreta u ramenom zglobu
16.Principi pokreta u lakatnome zglobu
17.Principi pokreta u ručnome zglobu
18.Principi pokreta u karličnome pojasu – pelvis
19.Principi pokreta u zglobu kuka
20.Principi pokreta u koljenome zglobu
21.Principi pokreta u skočnome zglobu
22.Pokret i mišići glave
23.Principi pokreta u skočnome zglobu

LITERATURA

1
Knjigu posvećujem cijenjenoj Prof. Dr. Nadeždi Zjuzin, dugogodišnjem voditelju ovog predmeta

2
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

UVOD
 Kineziologija

„Pokret je život, život je pokret“, je misao koja predstavlja moto života.

Od davnina, čovjeka je interesovao pokret. Pokret je uvijek bio pokretač čovjekova života. Upravo zbog
velike potrebe da se pokret koristi i iskoristi za život, postojala je i potreba da se pokret izuči u svim njego-
vim finesama. Do pojave kineziologije, kao nauke koja naučno proučava pokret, prošlo je mnogo vremena.
Koristeći znanja kineziologije, razvila se kineziterapija kao nauka koja koristi pokret u terapeutske svrhe.
Time su obaveze za razvojem kineziologije postale još i veće. Kineziologija je dobila posebno na značaju u
momentima kada se došlo do saznanja da je primjena pokreta nezamjenjivo sredstvo u procesu rehabilitacije
pacijenata.

Čovjek je od davnina znao za korisno djelovanje pokreta na mnoga stanja i tjelesne tegobe. Blagotvorno djelo-
vanje pokreta uočili su stari Grci, Egipćani i Kinezi. Od tog vremena pa do danas, mnogi naučnici su dali veliki
doprinos razvoju ove nauke.

• Kineziologija se razvijala od najstarijih vremena i ocem kineziologije se smatra Aristotel, koji je u svojim
radovima po prvi put objasnio funkciju mišića i geometrijsku analizu njihovog dejstva. Aristotel je prvi ana-
lizirao i opisao složenu radnju hoda, a takođe se bavio i ispitivanjem funkcije centra za ravnotežu, zakonitosti
kretanja i zakon poluge.

• Arhimed je postavljanjem svog zakona o hidrostatskim principima postavio i osnove kretanja tijela u vodi.

• Galen je prvi opisao razliku između motornih i senzornih nerava, između mišića agonista i antagonista i uveo
nazive za pojedine vrste zglobova čija nomenklatura vrijedi i danas.

• Leonardo da Vinči opisao je ponašanje tijela pri hodu, međutim njegovi radovi bili su nerazumljivi za period
njegovog življenja i nisu bili prihvaćeni.

• Galileo Galilej je matematičkim izrazima pokušao da objasni dešavanja u organizmu i uveo eksperimentalni
pristup nauci.

• Boreli je postavio teoriju da se kosti ponašaju kao poluge, a da mišići rade po zakonima matematičkih for-
mula.

• Vilijam Harvej je uveo i pokazao postojanje krvotoka i cirkulacije.

• Stensen je iznio da se mišići sastoje iz motornih vlakana, te da postoje centri mišića i krajevi, a da se grči
samo centar.

• Nikolas Andri je govorio o poremećajima i deformitetima skeleta u djetinjstvu usljed nejednake aktivnosti
mišića.

• Njutn je postavio zakone moderne dinamike.

• Luiđi Galvani je prvi objasnio postojanje električnog potencijala.

• Fik uvodi pojam izometrijske i izotonične kontrakcije.

• Volf donosi zakon da sve modifikacije kostiju, u toku razvoja i dalje, direktno su pod uticajem veličine
pritiska koji djeluje na kost u različito vrijeme i na različitim mjestima.

Dalji razvoj kineziologije je bio u skladu sa razvojem daljih tehničkih dostignuća kada se i kineziologija

5
 Kineziologija

počela dijeliti na razvojnu, psihološku, primijenjenu itd.

Kineziologija je nauka koja se bavi izučavanjem pokreta segmenta tijela i složenih kretnji čovjeka. Riječ je
nastala od riječi kinesis=pokret i logos=nauka. Kineziologija prestavlja sintezu više prirodnih nauka kao što su
anatomija, histologija, fiziologija, biofizika .

Ona svojim proučavanjem doprinosi sagledavanju složenih funkcija kretanja što je za medicinu vrlo značajno
u terapijskom smislu. Budući da kretanje živih bića, a prema tome i čovjeka, predstavlja osnovnu životnu
karakteristiku, to prestankom kretanja u doslovnom smislu prestaje i život. Zbog toga svaki poremećaj funkcije
pokreta remeti i osnovne radne i životne aktivnosti čime se u određenoj mjeri ugrožava i ljudski život.

Kineziologija izučava pokrete i kretanja tijela koji se izvode snagom sopstvenih mišića. Jedina sila koju
čovjek posjeduje i može njome da upravlja je sila mišića. Ona se posredstvom koštanih poluga realizuje u vidu
pokreta odnosno kretanja tijela u prostoru. Sa gledišta mehanike, svako tijelo se može posmatrati kao materi-
jalno tijelo na koga pored sile mišića djeluju i ostale sile koje vladaju prostorom, u kome se nalazi to određeno
tijelo. Zbog toga se prilikom izučavanja moraju uzeti u obzir i druge sile koje djeluju na organizam. Iz tog
razloga je analiza živog organizma složenija u odnosu na analizu drugih tijela. Svi dijelovi živog organizma
ne mogu se proizvoljno premiještati i mijenjati svoje mjesto. Svi pokreti su povezani u kinetičke lance čime se
svaki pokret u sistemu usložnjava, jer postoji uska povezanost i međuzavisnost.

Izučavajući kineziologiju zaprava se izučavaju sve aktivnosti koje znače život. Zbog toga, ovaj udžbenik je
namijenjen svima onima koje interesuje pokret, od studenata do liječnika, bilo profesionalno ili u sklopu slo-
bodnih aktivnosti.

Sarajevo, februara/veljače 2009. godine

AUTOR

6
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

POGLAVLJE 1
Lokomotorni aparat
 Kineziologija

LOKOMOTORNI APARAT

Sistem organa za pokretanje se dijeli na kosti, spojeve među njima (zglobove) i mišiće.

Kosti i zglobovi čine kostur ili skelet, odnosno pasivni dio lokomotornog sistema. Kostur daje oblik i oslonac
tijelu, oblikuje šupljine koje štite osjetljive vitalne organe (mozak, leđna moždina, srce, pluća, trbušni organi)
i služi za hvatište mišića.

Poprečnoprugasti (skeletni) mišići, koji se preko svojih tetiva vežu za kostur, pokreću ga ili učvršćuju te čine
aktivni dio lokomotornog sistema.

Za označavanje anatomskih pojmova koriste se različiti nazivi, koji su obično vezani uz njihov položaj u tijelu,
funkciju ili određenu karakteristiku. Anatomski pojmovi opisuju se u odnosu na tačno određeni položaj tijela,
tzv. anatomski položaj.

ANATOMSKI POLOŽAJ - tijelo je u uspravnom, stojećem stavu s paralelnim stopalima, s rukama ispruženim
uz tijelo, dlanovima usmjerenim prema naprijed i ispruženim prstima usmjerenim prema dolje .

GLAVNE RAVNI TIJELA

Da bi opisali pojedine anatomske pojmove , tijelo se može presijeći sa tri osnovne ravnine, tzv. glavne ravni
tijela.

SAGITALNA (SREDIŠNJA, MEDIJALNA) RAVAN – prolazi kroz tijelo tako da ga

dijeli na dvije jednake polovice – desnu i lijevu.

Za tvorbu koja je bliže sagitalnoj ravni kaže se da je smještena MEDIJALNO (medialis = prisrednji). Za
udaljeniju tvorbu kaže se da je smještena LATERALNO (lateralis = postrani).

FRONTALNA (ČEONA) RAVAN – prolazi kroz tijelo u smjeru lijevo-desno (paralelno sa čelom), te je
okomita na sagitalnu ravninu, i dijeli tijelo na prednji i stražnji dio.

Za tvorbe koje su ispred i iza u odnosu na frontalnu ravan koristi se pridjev ANTERIOR (prednji) i POSTE-
RIOR (stražnji).

TRANSVERZALNE (POPREČNE, HORIZONTALNE) RAVNI – postavljene su vodoravno, pri osnovnom

anatomskom položaju prolaze kroz tijelo usporedno sa tlom.

Za tvorbe koje su iznad i ispod u odnosu na poprečnu ravan koristi se pridjev SUPERIOR (gornji) i INFE-
RIOR (donji).

Anatomski pojmovi koji su bliže trupu i sagitalnoj ravni nalaze se PROKSIMALNO (proximalis) u odnosu na
pojmove koje su dalje od trupa, odnosno DISTALNO (distalis).

Za prostorno označavanje koriste se još i pridjevi:

•internus i externus (unutrašnji i vanjski),

•superficialis i profundus (površinski i duboki),
•medius (srednji), te dexter i sinister (desni i lijevi).

8
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

POGLAVLJE 2
Biomehaničke karakteristike
kostiju
 Kineziologija

KOST

Slika 2.1 Kostur

Kost je živo tkivo. Procesi izgradnje i razgradnje u finoj su ravnoteži, a na njih utiču brojni faktori kao što su
hormonalni status, hemijski sastav krvi i fizičko opterećenje.

Ukoliko kost miruje zbog imobilizacije ili paralize, dolazi do atrofije, postaje slabija i manje gustoće. Ako
je, naprotiv, kost izložena fizičkim opterećenjima, nova koštana masa će se razviti uzduž linija najvećeg
opterećenja. Kosti sadrže brojne minerale, od kojih je najvažniji kalcij, koji im daje čvrstoću. Oko 70% čini
potporna, elastična tvar koja se naziva kolagen.

Kosti su dinamičan organ koji se svakodnevno mijenja i preoblikuje. Brzina metabolizma kostiju (pregradnje
kostiju) kod djece u rastu može biti i 20% godišnje, kod odraslih je 3 do 5% godišnje

Kostur čini 206 kostiju. One su različitog oblika i volumena i vrlo su otporne na mehaničke podražaje. Pov-
ezane su zglobovima koji zajedno s njima tvore strukturu kostura.

10
 Kineziologija

Uloga kostiju u ljudskom tijelu je raznovrsna , a najznačajnije je da:

1. omogućava kretanje,
2. omogućava ravnotežu,
3. skladište je mnogih hemijskih tvari neophodnih za normalno funkcioniranje organizma.

Kosti se prema obliku dijele na: duge, kratke i pljosnate.

Slika 2.2 Vrste kostiju

Duge kosti (ossa longa)

Duge kosti su kosti za koje je karakteristično da imaju dužinu znatno veću od ostale dvije dimenzije - širine i
debljine. Nalaze se u sastavu gornjih i donjih ekstremiteta i svojom dužinom uslovljavaju dužinu ekstremiteta.
Zbog sličnosti sa cijevima, nazivaju se i cjevastim kostima. Primjer za ove kosti su humerus i femur.

Na svakoj dugoj kosti razlikuje se:

• tijelo - corpus – diaphysis,

• dva okrajka - epiphysis proximalis et epiphysis distalis.

Tijelo (corpus) dugih kostiju je središnji dio koji je tanji u odnosu na okrajke. Uglavnom je trostrano
prizmatičnog oblika. Uzdužna osovina nije prava, već ima lučni oblik zbog dejstva spoljnih sila i zadovolja-
vanja biomehaničkih zakona sile.

U zavisnosti od položaja kosti razlikuje se strane:

• spoljna strana -facies lateralis,

• unutrašnja - facies medialis,
• prednja - facies anterior,
• stražnja - facies posterior

11
 Kineziologija

Na spoju dvije strane nalazi se ivica :

• spoljna - margo lateralis,

• unutrašnja - margo medialis,
• prednja - margo anterior,
• stražnja - margo posterior.

U tijelu dugih kostiju postoji srazmjerno široka i dugačka šupljina - cavitas medullaris koju ispunjava koštana
srž.

Okrajci (epiphysis) duge kosti su ;

• gornji okrajak - proksimalni dio - epiphysis proximalis

• donji okrajak - distalni dio - epiphysis distalis.

Na epifizama mogu da se nalaze zadebljanja, koja su ispupčena i presvučena hrskavicom. To su condylus

medialis et lateralis, koji predstavljaju mjesto dodira odnosno spoja sa susjednom kosti. Na zglobnim tijelima
nalazi se zglobna površina-facies articularis, koja se nalazi unutar zgloba. Na spoljnoj strani kondila može se
nalaziti hrapavost ili koštana ispupčenja na koja se hvataju tetive mišića. Ta mjesta se nazivaju epicondilus
medialis et lateralis. Na prelazu epifize u dijafizu nalazi se metafiza koja predstavlja područje najintenzivnijeg
rasta kosti. To područje je bogato krvnim sudovima i brojnim anastomozama.

Kratke kosti (ossa brevia)

Za ove kosti je karakteristično da su im sve tri dimenzije približno iste . Ove kosti nalaze se na završetcima
ekstremiteta gradeći ručje (karpalne kosti) i nožje (tarzalne kosti) ili se nalaze u sastavu kičmenog stuba
(kralješci). Ove kosti imaju važnu ulogu u lancu pokreta.

Pljosnate kosti (ossa plana)

Pljosnate kosti su kosti kod kojih je jedna dimenzija - debljina znatno manja od druge dvije - širine i dužine.
Ove kosti imaju zaštitnu ulogu jer učestvuju u izgradnji koštanih šupljina za smještaj nježnih organa kao npr.
kosti lobanje, potpora su za organe koji su preteški za svoje slabe veze npr. karlična kost ili služe kao čvrst
oslonac uz veliku pokretljivost kao što je skapula.

Na kostima se nalaze i određene koštane strukture koje nastaju djelovanjem mišića. One mogu imati ob-
lik kvrge-tuber, kvržice-tuberculum, greben- crista,spina, hrapavost-tuberositas. Na mjestima prolaska tetiva,
krvnih sudova, nerava nalaze se usjeci i kanali-sulcus-i. Sulkusi mogu biti premošteni kako bi osigurali stuk-
ture koje prolaze njima.

GRAĐA KOSTIJU

Kosti su građene od zbijenog i sunđerastog koštanog tkiva.

Zbijeno koštano tkivo - substantia compacta obrazuje površinski sloj kosti. Ovo tkivo izgrađuje lamele odnos-
no pločice koštanog tkiva koje su grupisane u vidu koncentričnih krugova . Uz spoljnu površinu kosti je
spoljašnji sistem lamela, a uz medularni kanal je unutrašnji sistem lamela. Između ova dva sistema nalaze
se nepravilno poredane lamele koje čine intermedijalni sistem lamela, kao i niz koncentričnih lamela koje su
koncentrisane i nalaze se oko krvnih sudova čineći canalis centralis (Haversov kanal). Ovi kanali pružaju se
po uzdužnoj osovini kosti. Krvni sudovi koji se nalaze unutar njega i sistem lamela koji ga okružuju predstav-

12
 Kineziologija

ljaju osteon. Osteon je funkcionalna jedinica građe zbijenog koštanog tkiva. Druga vrsta kanala su canales
perforantes (Volkmanovi kanali), koji se provlače između gusto zbijenih koštanih lamela kompakte i ulaze u
koštano tkivo najčešće sa spoljne strane. Sadrže krvni sud za ishranu, ali nemaju svoj sistem lamela.

U koncentrisano postavljenim lamelama nalaze se kolagena vlakna koja imaju spiralne navoje različitog smjera
i kosine. Smjer navoja u susjednoj lameli je uvijek suprotan čime je omogućen elasticitet kosti i otpornost na
pritisak, izvlačenje i uvijanje.

Sunđerasto koštano tkivo - substantia spongiosa građeno je od koštanih lamela koje obrazuju koštane gredice
koje su međusobno isprepletene i odvojene malim šupljinama. Ovo tkivo nalazi se na krajevima dugih kostiju.
U dugim kostima, kompakta u visini tijela obrazuje medularni kanala - cavitas medularis koji je ispunjen
koštanom srži (medulla ossium).

Koštana srž je crvena (medula ossium rubra) u periodu razvoja, dok je kod odraslih žuta srž (medula ossium
flava).

Okrajci dugih kostiju građeni su od sunđerastog koštanog tkiva koje prekriva tanak sloj kompakte. Spoljašnju
površinu kosti, izuzev zglobnih površina i mjesta pripoja tetiva čini fibroelastična membrana koja se naziva
pokosnica (periost), koja se odlikuje bogatstvom krvnih sudova i nerava. Periost se sastoji iz površinskog i
dubokog sloja.

Površinski sloj ili fibrozni sloj čine snopovi kolagenih vlakana koja se ukrštaju sa elastičnim vlaknima, a
duboki ili osteogeni sloj sastoji se od osteoblasta, krvnih sudova i nerava. Ovaj duboki sloj ima značaj za
rast kosti u širinu kao i pri stvaranju kalusa (koštani ožiljak). Periost je spojen za kost kolagenim vlaknima
iz površnog sloja koja prodire u samu kost i nazivaju se fibre perforantes. Periost je jače pričršćen u predjelu
dijafize u odnosu na epifize.

MEHANIČKE OSOBINE KOSTI

1. Oblik - biomehanički zakoni uslovljavaju i određeni oblika kosti. Cjevaste kosti su specifične biomehaničke
građe što im višestruko povećava čvrstinu po uzdužnoj osovini. Cjevastom građom omogućena je povezanost
lamelnih struktura što doprinosi i elastičnosti kosti.

2. Proširenje okrajaka kosti – neophodno je zbog povećanja površinskog zglobljavanja kosti. Okrajci trpe ve-
liki pritisak sile zemljine teže pa je zato neophodna veća površina zglobljavanja kako bi se ti pritisci smanjili.

3. Radna sposobnost aparata za kretanje je tim veća što je veća sposobnost svakog njegovog dijela. Povećanjem
površine oslonca smanjuje se pritisak pa je trenje u zglobovima manje što se direktno odražava na povećanje
radne sposobnosti zgloba-kosti.

4. Kosti nisu prave i to se posebno primjećuje u građi kukova i karlice formiranjem kolodijafiznog ugla koji
omogućava podnošenje što veće sile.

13
 Kineziologija

Slika 2.3 Djelovanje pritiska na kost

5.Karakteristična mjesta pripoja tetiva su tamo gdje se nalazi veći i ojačani sloj kortikalnog periosta.

6.Trajektorije su poseban raspored koštanog tkiva koji omogućava veći pritisak na području epifiza. Pravilnim
rasporedom trajektorija omogućava se ravnomjerno opterećenje što olakšava područje pritiska na svakoj
pojedinačnoj kosti.

Slika 2.4 Trajektorije

MEĐUĆELIJSKA SUPSTANCA

Međućelijska supstanca sadrži organske i neorganske komponente. Organski dio međućelijske supstance čine
kolagena vlakna sa amorfnom međućelijskom supstancom, gradeći zajedno osteoid koji stvara osteoblaste.
Neorganski dio kosti čine soli kalcija i fosfora .

Kost sadrži 25% vode, 35% bjelančevina i 45% minerala. Od hemijskih elemenata nalaze se i kalij, magnezij,
jod, željezo, fluor. Sa razvijanjem koštanog tkiva dolazi do kalcifikacije međućelijske supstance, a sve se odi-
grava u procesu okoštavanja.

Ćelijski elementi koštanog tkiva su:

• osteoblasti,
• osteociti,
• osteoklasti.

14
 Kineziologija

Osteoblasti su koštane ćelije koje nisu sposobne za diobu. Oni stvaraju međućelijsku supstancu postalu od nje
i mjenjaju naziv u osteocite.

Osteociti su ćelije izduženog oblika sa jedrom koje koje je postavljeno centralno i sa mnogobrojnim cito-
plazmatskim produžetcima. Jedro leži u ležištu koje se naziva lacuna ossea, a njihovi citoplazmatski produžetci
su u canaliculi ossei.

Osteoklasti su odgovorni za razaranje, odnosno modeliranje kosti. Oni razaraju stvorenu kost oblikujući je i
stvarajući šupljine oko kapilara pomoću kojih su dospjeli u koštano tkivo.

ISHRANA KOSTI

Kosti se ishranjuju preko nutritivnih krvnih sudova. Dijafiza se ishranjuje preko krvnih sudova metafize, a
epifiza se ishranjuje preko krvnih sudova kapsule i ligamenata.

RAST I RAZVOJ KOSTI

Pritisak po uzdužnoj osovini kosti predstavlja osnovni nadražaj za rast kosti u dužinu. Na mjestu metafize
nalazi se mnoštvo mladih koštanih ćelija koje su još uvijek bez kalcija. Širina metafize zavisi od godina sta-
rosti. To je ujedno i mjesto najvećeg rasta kosti. Mlade ćelije su grupisane u vidu ostrvaca u tzv. zrna rasta.
Razmnožavajući se omogućavaju rast kosti u dužinu na obje strane. Kosti rastu u dužinu po Godinovom za-
konu periodičnosti i naizmjeničnosti. Periodično znači da postoje periodi kad kosti rastu brže, a kad sporije.
Naizmjeničnost ukazuje na činjenicu da sve kosti ne rastu istovremeno, što je posljedica fiziološke logike.
Kada bi sve kosti rasle istovremeno, bilo bi potrebno jako mnogo gradivnog materijala, mnogo više nego što
se u određenom trenutku može unijeti u organizam i resorbovati. Budući da je osnovni stimulator rasta ko-
stiju u dužinu pritisak, to se rast kostiju odvija po Delpešovom zakonu - na mjestima većeg pritiska kost raste
sporije, a na mjestima manjeg brže. Na taj način postiže se ravnomjernost pritiska po naležućim površinama
u zglobovima što omogućuje pravilno formiranje zglobnih površina i zgloba u cjelini. Zakon Delpeša se u
praksi primjenjuje za korekciju deformiteta koji se javljaju kao posljedica patoloških promjena u toku razvoja
organizma.

Koštani sistem se razvija iz mezenhima - iz embrionalnog vezivnog tkiva u vidu fibroznih opni i hrskavica.

Rast kostiju - osteogeneza uvijek se odigrava zahvaljujući mladom vezivnom tkivu u kome dolazi do razvoja
osnovnih gradivnih koštanih ćelija osteoblasta i ćelija odgovornih za razaranje koštanog tkiva osteoklasta.
Suprotne uloge ovih ćelija u formiranju koštanog tkiva omogućavaju uobličavanje kostiju i njihovu transfor-
maciju tokom cijelog života. Osnovna funkcionalna karakteristika procesa izgradnje koštanog tkiva je proces
stvaranja kosti od strane osteoblasta i drugi proces je proces razgradnje-modeliranja za što su odgovorni os-
teoklasti. U prvoj fazi osteogeneze osteoblasti izgrađuju osnovnu međućelijsku supstancu i kolagena vlakna
čineći osteoid. U drugoj fazi dolazi do mineralizacije ove koštane međućelijske supstance i prelaska osteoid-
nog tkiva u koštano. Okoštavanje fibrozne opne ili hrskavičnog modela embrionalnih kostiju odvija se na 3
načina:

• direktnim – intramembranoznim okoštavanjem,

• indirektnim – enhondralnim okoštavanjem,
• periostalnim okoštavanjem.

Bitnih razlika između ova tri načina okoštavanja i nema jer su faktori kod svake osifikacije uvijek isti, a tok
procesa je jedinstven i sa istim završnim produktima a to je koštano tkivo.

15
 Kineziologija

Direktno ili intramembranozno okoštavanje

Predstavlja proces direktne transformacije mezenhimnog vezivnog tkiva u koštano.Od svih kostiju samo
klavikula okoštava na ovaj način.

Indirektno ili enhondralno okoštavanje

Shema 2.1 Enhondralno okoštavanje

Nastanak kostiju hrskavičnog porijekla je gdje osifikacija započinje od hrskavičnoga modela. Hijalina hr-
skavica iz koje je građen skelet embriona predstavlja model za enhondralno okoštavanje. Na površini takvog
hrskavičnog modela nalazi se omotač ili perihondrium. Oko sedme nedjelje života embriona čovjeka razvija
se bogata mreža krvnih sudova što omogućava da se ćelije omotača razvijaju u osteoblaste, a sam omotač
postaje periost. Na ovaj način formira se tanka koštana ovojnica oko tijela duge kosti i okoštavanje dugih ko-
stiju započinje prvo okoštavanjem od strane periosta. Hrskavičave ćelije dijafize postaju veće, a međućelijska
supstanca okoštava tako da se ćelije teško ishranjuju i postepeno propadaju. Druge ćelije koje se pružaju prema
epifizama i od sredine u uzdužno uspravljene redove grade različite zone:

•zona hijeline hrskavice,

•zona ušorene-poredane hrskavice,
•zona kalcifikovane hrskavice,
•zona erozije,
•zona osifikacije.

U središnjem dijelu tijela duge kosti pojavljuje se bjeličasto zamućenje koje predstavlja početak primarnog
osifikacionog centra. On nastaje prodorom krvnog suda iz ovojnice kroz izumrle hrskavične ćelije. Preko
krvnog suda dolaze i osteoklasti koji razaraju koštano tkivo i stvaraju medularni kanal dijafize. Ovo se dešava
u zoni erozije. Dio kosti gdje se slažu osteoblasti naziva se zona osifikacije. Primarna tačka okoštavanja širi se
prema epifizama u kojima se odvija sličan proces kao i u dijafizi. U epifizi se stvaraju sekundarni ili epifizni
osifikacioni centri. Ovi centri se šire i zamjenjuju koštanim tkivom, a hrskavica ostaje samo na površini kosti
gdje gradi zglobnu hrskavicu, dok hrskavica koja je okrenuta ka dijafizi gradi epifiznu ploču. Hrskavica epi-
fizne ploče nastavlja da raste i zadebljava sve do njenog potpunog okoštavanja. Epifizna hrskavica ili hrskavica
rasta stvara se na granici metafize sa epifizom i njena povreda dovodi do poremećaja rasta i teških deformiteta.
Nakon završetka rasta epifizna hrskavica nestaje i epifiza srasta sa dijafizom.To se dešava u pubertetu između

16
 Kineziologija

20.-25. godine života. Vrijeme osifikacije je različito jer je period potreban za definitivno uobličavanje kostiju
različit. U tom razvoju kosti se uobličavaju pod uticajem velikog broja činioca kao što su nasljedni faktor, ish-
rana, biohemijski, humoralni, biomehanički faktori. Najvažnije promjene i rast kosti odigrava se kod djece i to
ženskog spola u vremenu od 9.-13. godine života,a za mušku djecu od11.-15. godine života.

Za razvoj kosti važan je i Volfov zakon transformacije kosti - svaka sila koja trajno ili veoma često djeluje na
određenu kost dovodi do očvršćivanja te kosti odnosno povećanja gustine koštanih ćelija i debljanja kosti.

Kost uvijek prilagodi svoju čvrstinu srazmjerno stepenu opterećenja koje se prenosi na nju pa zbog toga su i
različiti oblici kostiju.

Periostalno ili perihondralno okoštavanje

Periostalno ili perihondralno okoštavanje započinje okoštavanjem od strane periosta i perihondrijuma. Duboki
sloj perihondrijuma dijafize stvara koštanu masu. Vezivne ćelije perihondrijuma diferenciraju se u osteoblaste.
Osteoblasti izlučuju koštanu masu pa se oko hrskavične osnove dijafize stvara koštani sloj koji postaje sve
deblji i tako kost raste u širinu.

Uloga periosta je da na opterećenoj strani kosti dovodi do periostalne osifikacije, a na suprotnoj strani - na
strani istezanja do resorpcije. Uloga ploče epifizne hrskavice je u takvim slučajevima da uspori rast na strani
pritiska, dok na strani istezanja ili dekompresije ubrzava rast. Indentifikacija rasta kosti u širinu dešava se u
slučajevima prijeloma kostiju i stvaranja koštanog ožiljka-kalusa.

Koštano tkivo se neprestano nalazi pod uticajem hormona većeg broja žlijezda sa unutrašnjim lučenjem.

•Hormon rasta - hormon prednjeg režnja hipofize kontroliše rast kosti.

•Tireokalcitonin - hormon tireoidne žlijezde povećava količinu novostvorene kosti jer stimuliše osteoblaste
da djeluju suprotno na osteoklaste

•Tiroksin - hormon tireoidne žlijezde utiče na sazrijevanje i metabolizam kostiju

•Parathormon - hormon paratireoidne žlijezde kontroliše resorpciju kosti

•Kortizon - hormon kore nadbubrega i adenokortikotropni hormon - hormon prednjeg režnja hipofize djeluju
inhibitorno na metabolizam bjelančevina u hrskavičnom i koštanom tkivu i dovode do istanjenja hrskavice
epifizne ploče i usporenja rasta

•Spolni hormoni usporavaju rast kosti u epifiznoj ploči i ubrzavaju njenu kalcifikaciju i zarastenje.

KATABOLIČKI PROCESI

Suprotan proces stvaranja kosti je razgradnja koji se vrši na nekoliko načina.U mladosti prevaga je na
anaboličkoj strani, a u starosti prevladavaju katabolički procesi.

Osteoporoza je bolest koja se manifestuje smanjenjem gustine kostiju, zbog čega one postaju porozne. Sman-
juje se količina kalcijuma koji normalno osigurava čvrstinu kosti i koštanog tkiva, koje omogućava potpornu

17
 Kineziologija

funkciju kostima. Takve krhke i porozne kosti pojačano su osjetljive na različite fizičke stresove (udarce,
padove). Osteoporoza je jedan od glavnih uzroka ozbiljnog onesposobljenja starijih ljudi. Prijelom kuka uz-
rokovan osteoporozom zahvata jednu od tri žene i jednog od pet muškaraca u dobi do osamdeset i pet godina.
Uprkos postojanju objektivnih mogućnosti, osteoporoza je i dalje nedovoljno dijagnostikovana i liječena.

Osteonekroza se javlja u slučaju kad je došlo do oštećenja ishrane kostiju (npr.kada su oštećeni krvni sudovi).
Ako je začepljen jedan krvni sud, onda u njegovoj regiji dolazi do koštanog propadanja kada se stvaraju
fragmenti i gubi se kontinuitet kosti. Osteonekroza obično nastaje usljed upornog procesa razgradnje kao što
je borba sa infekcijom.

Osteoklazija je proces koji nastaje dejstvom osteoklasta koji prekomjerno razgađuju kost stvarajući šupljine.

18
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

POGLAVLJE 3
Biomehaničke karakteristike
zglobova
 Kineziologija

Zglobovi (articulationes) predstavljaju spojeve dvije ili više kostiju. Osnovna podjela je na pokret-
ne zglobove, unutar kojih se odvija pokret, i nepokretne gdje postoji samo spoj dvije ili više kostiju.

NEPOKRETNI ZGLOBOVI

Prema vrsti potpornog tkiva nepokretni zglobovi se dijele na vezivne i hrskavične zglobove. Vremenom u ove
spojeve prodire koštano tkivo pa kosti čvrsto srastaju, a posljedica toga je koštani spoj ankiloza ili sinostoza.

1.Nepokretni vezivni zglobovi (articulationes fibrosae) su najčešća vrsta nepokretnih zglobova u našem
tijelu.

•Šavovi ili suture su spojevi kostiju koji se ostvaruju tankim slojevima vezivnog tkiva ili jakim fibroznim
vezama. Na ovaj način su povezane pljosnate kosti glave gdje tanko vezivno tkivo povezuje kosti. Vremenom
ove veze okoštavaju i pretvaraju se u sinostoze. Prema obliku ivica graničnih kostiju razlikuju se ravni šav-
sutura plana, ljuskasti šav - sutura squamosa i zupčasti šav - sutura serrata.

•Drugi oblik je klinasti spoj ili gomphosis. To je takav zglob gdje je jedna kost klinasto usađena u drugu kost i
primjer ovakvih zglobova je zub u zubnom nastavku vilice.

•Treći oblik je zglob pomoću fibroznih veza - syndesmosis. To su snažne međukoštane veze i primjer je os
pubis.

2.Nepokretni hrskavični zglobovi (articulationes cartilagineae) su zglobovi gdje se razlikuju zglobovi

prema vrsti hrskavice koja ostvaruje spoj dvije kosti. To su :

•zglobovi sa hijalinom hrskavicom – synhondrosis,

•zglobovi sa fibroznom hrskavicom - symphisis, koji povezuju simetrične dijelove kostura.

POKRETNI ZGLOBOVI – ARTCULATIONES SYNOVIALES - DYARTHROSIS

Pokretni zglobovi su zglobovi gdje se vrši pokret i predstavljaju najsloženiji vid spajanja kostiju. Mogu biti
jednostavni kada se zglobljavaju dvije kosti ili složeni kada se zglobljava više kostiju.

Glavna karakteristika i osnovni element pokretnog zgloba su:

•zglobna tijela sa zglobnim površinama,

•zglobna čahura,
•zglobna šupljina.

20
 Kineziologija

Shema 3.1 Pokretni zglob

Zglobna tijela i zglobne površine

Jedno zglobno tijelo je obično ispupčeno - konveksno, a drugo je udubljeno – konkavno.

Zglobna površina (facies articularis) je površina uzglobljavanja dvije kosti. Zglobne površine su pokrivene
zglobnom hrskavicom - hijalinom hrskavicom koja je glatka, sjajna i vlažna. Ona omogućava lakšu pokretlji-
vost zglobnih i međuzglobnih tijela. Debljina zglobne hrskavice je u direktnoj zavisnosti od pritiska kome je
dati zglob izložen. Prosječna debljina iznosi 3-5 mm. Zglobna hrskavica je izložena pritisku. Zahvaljujući
svojoj građi i elasticitetu, ublažava i štiti zglobne površine od povreda. Specifičnost ove hrskavice je i u tome
što su kolagena vlakna raspoređena u tri sloja;

•U površnom sloju vlakna su postavljena paralelno sa zglobnom površinom.

•U srednjem sloju vlakna su postavljena lučno.
•U dubokom sloju vlakna idu uspravno na zglobnu površinu. Završavaju se na uskoj zoni koja povezuje hr-
skavicu sa kosti.

Vlakna su smještene između kolagenih vlakana u uzdužnim redovima. Paralelna vlakna površinskog sloja
postavljena su u smjeru istezanja koja se javljaju u zglobu pri pokretu i prenošenju pritiska. Lučna vlakna su
elastična i vraćaju zglobnu hrskavicu u prvobitan oblik.

Prilikom pritiska, hrskavica gubi svoj prvobitni oblik, ali u fazi relaksacije ponovo se vraća u prvobitni oblik,u
čemu se očituje i njena glavna funkcija.

Zglobna čahura - capsula atricularis

Zglobna čahura se sastoji iz dva lista.

Spoljni list - membrana fibrosa građena je od zbijenog vezivnog tkiva. Različite je debljine i zategnutosti,
čime je uslovljena pokretljivost zgloba. Kolagena vlakna su raspoređena u dva lista.

U površnom sloju vlakna su uzdužno postavljena i odgovorna su za istezanje. U dubokom sloju vlakna su
poprečna i kosa i suprostavljaju se pritisku zglobnih tijela prilikom pokreta.

Unutrašnji list - sinovijalna opna - membrana synovialis je tanak i gladak. Tu se nalazi obilje krvnih
sudova i nerava. Sa unutrašnje strane ove opne nalaze se nastavci - villi synoviales koji sadrže krvne
sudove, nerve i masno tkivo. Ova opna lući bistru tečnost - sinoviju koja vlaži zglobne površine i

21
 Kineziologija

omogućuje lakšu pokretljivost i klizanje zglobnih površina.

Zglobna šupljina - cavitas articularis

Zglobna šupljina je šupljina između zglobnih površina. U njoj vlada negativan pritisak. Zatvorena je
zglobnom čahurom i u fiziološkim uslovima ispunjena je manjom količinom sinovije.

Neki zglobovi, osim osnovnih elemenata imaju i neke dodatne koji im omogućuju bolju pokretljivost.
To su :

•discus articularis – fibrokartilaginozna ploča koja se nalaze između kralježaka,

•meniscus articularis - fibrozna ploča trouglastog ili izduženog oblika koja omogućuju bolju kongru-
enciju zgloba,

•labrum articulare - čašična usna koja može takođe da povećava zglobne površine, a time i omogući
veći obim pokreta,

•ligamenti - nalaze se sa vanjske strane pokretnog zgloba i osiguravaju i učvršćuju zglobna tijela. Na
taj način, kao stabilizator zgloba, učestvuju u pokretu.

POKRETLJIVOST ZGLOBA

Prema načinu izvođenja pokreta, pokretljivost može biti dvojaka.

•Aktivna pokretljivost - predstavlja pokret koji izvodi osoba bez ikakve tuđe pomoći, odnosno izvodi
se snagom sopstvenih mišića.

•Pasivna pokretljivost - izvodi se bez učešća sopstvenih mišića i za to izvođenje potrebna je mašina,
zdrava strana ili drugo lice.

Prema svojoj funkciji, pokretljivost može biti:

1. Fiziološka pokretljivost - uslovljena je anatomskom građom zglobnih površina i za svaki zglob

postoje određene individualne karakteristike koje određuju amplitudu pokreta u zglobu.

•Funkcionalna pokretljivost je manjeg obima pokreta u odnosu na fiziološku i dovoljna je za

izvršavanje određenih funkcija.

•Rezervna pokretljivost je pokretljivost koja postoji u svakom zglobu. Neophodna je za nepredviđene

i neočekivane pokrete za koje svaki zglob mora biti pripremljen (hod po neravnom terenu).

2.Patološka pokretljivost je ograničenje pokreta u zglobu. Uvijek je uzrokovana patološkim pro-

cesima u samom zglobu ili van njega.

22
 Kineziologija

Izražava se kao:

•ograničenje obima pokreta - kontraktura ,

•hiprepokretljivost ,
•ukočenje - ankiloza.

Ako zglob duže miruje, iz sinovijalne membrane bujaju elastična vezivna vlakna koja ispune zglobnu
šupljinu. Zbog sličnog procesa i u fibroznoj kapsuli dolazi do zadebljavanja i gubitka elastičnosti.
Sve to dovodi do ograničenog pokreta u zglobu što se naziva kontraktura. Bez obzira na stepen
ograničenja, kod kontrakture u zglobu uvijek postoji određena elastičnost i moguće je izvesti određeni
obim pokreta.

Za razliku od kontrakture, kod ukočenja ankiloze pored odsustva pokreta nema ni elastičnosti. Anki-
loza je najčešće posljedica patoloških procesa u zglobu ili hirurškog ukočenja zgoba.

Hiperpokretljivost je vrsta pokreta koji prelazi amplitudu normalne pokretljivosti u zglobu. Ona može
biti urođena (lagani rekurvatum u koljenima i laktovima) ili je posljedica traume zbog kidanja zglob-
nih veza i oštećenja mišića.

Za sve zglobove postoje aktivni i pasivni stabilizatori koji učvršćuju dati zglob.

•Pasivni stabilizatori su zglobna čahura, zglobne veze i atmorsferski pritisak.

•Aktivnu stabilizatori zgloba su pripadajući mišići.

VRSTE ZGLOBOVA

Shema 3.1 Vrste zglobova

1-Kuglasti zglob; 2-Elipsoidni zglob; 3-Sedlasti zglob; 4-Valjkasti zglob; 5-Obrtni zglob

23
 Kineziologija

ZGLOBOVI SA JEDNOM OSOVINOM

Zglobovi sa jednom osovinom su spojevi kostiju gdje se poket vrši samo u jednoj ravni i moguće je
izvesti samo jedan par pokreta.

1.Valjkasti zglob – ginglymus - konveksna zglobna površina postavljena je pod pravim uglom na
uzdužnu osovinu kosti. U ovom zglobu moguća je fleksija i ekstenzija, a zglob je ojačan bočnim
vezama (primjer:interfalangealni, lakatni zgob).

2.Točkasti zglob - art.trochoidea - zglobna tijela su postavljena u smjeru uzdužne osovine kosti. Kon-
veksna zglobna površina je u vidu valjka i nastavlja se na uzdužnu osovinu kosti. Konkavna zglobna
površina je u obliku šupljeg valjka, a prolazi uzdužno kroz konveksnu zglobnu površinu. U ovom
zglobu je zbog toga moguća i rotacija (primjer: art. radio-ulnaris).

ZGLOBOVI SA DVIJE OSOVINE

Pokreti su mogući u dvije ravni i moguće je izvesti dva para pokreta.

1. Jajasti zglob - art.ellipsoidea - konkavno zglobno tijelo je u obliku jajeta, a konveksno je njegov
konkavni odljevak. Obje osovine jajolikih zglobnih tijela su postavljene pod pravim uglom (primjer:
ručni zglob – fleksija).
2. Sedlasti zglob - art.sellaris - obje zglobne površine imaju oblik sedla. Ispupčene su i udubljene
u suprotnim smjerovima. Osovina zgloba prolazi kroz oba zavoja i osovine su jedna na drugu pod
pravim uglom (primjer: karpometakarpalni zglob palca šake).

ZGLOBOVI SA TRI OSOVINE

Poreti se odvijaju u tri osovine i moguće je izvesti tri para pokreta.

1. Kuglasti zglob - art.spheroidea - konveksno zglobno tijelo je u obliku kugle, a konkavno tijelo je
dio šuplje kugle što omogućava veliku pokretljivost (primjer: rameni zgob).

2. Zdjelasti zglob - art.cotylica - zglobna tijela su kao i u kuglastom zglobu, samo što konkavno tijelo
obuhvata više od polovine kugle konveksnog zglobnog tijela. Na ovaj način se pokreti ograničavaju
(primjer: zglob kuka).

ZGOBOVI SA MALOM POKRETLJIVOŠĆU

Art.plana ili amphyartrosis su zglobovi gdje je zglobna čahura pojačana čvrstim vezama i pokreti se
odvijaju samo u vidu laganog klizanja (primjer: sakroilijačni zglob).

RAVNI I OSOVINE

Pokretni zglobovi ostvaruju svoju aktivnost u ravnima obrčući se oko svojih osovina.
Ravni tjela su: frontalna, sagitalna i horizontalna.

24
 Kineziologija

Frontalna ravan je ravan koja dijeli tijelo na prednju(anterior) i stražnju (posterior) stranu. Osovina
okomita na nju je sagitalna os. Pokreti Koji se vrše u ovoj ravni su odmicanje (abductio) i primicanje
(adductio).

Slika 3.1 Frontalna ravan, pokreti prstiju u frontalnoj ravni

Sagitalna ravan je ravan koja dijeli tijelo na desnu (dexter) i lijevu (sinister) stranu. Osovina okomita
na ovu ravan je frontalna os. Pokreti koji se vrše u ovoj ravni su savijanje (flexio) i ispružanje (ex-
tensio).

Slika 3.2 Pokreti u sagitalnoj ravni

Horizontalna ravan je ravan koja dijeli tijelo na gornji (superior, cranialis) i donji (inferior, cau-
dalis) dio. Osovina okomita na ovu ravan je vertiklna os. Pokreti koji se vrše u ovoj ravni u pokreti
kruženja (rotatio).

25
 Kineziologija

Slika 3.3 Horizontalna ravan

Podjela pokreta u pravim zglobovima

Sve pokrete u širem smislu može se podijeliti na ugaone, kružne (cirkularne) i translacijske pokrete.
Pri opisivanju ugaonih i kružnih pokreta koristi se pojmom ravan i osovina pokreta.

RAVAN POKRETA je ravan u kojoj se vrši pokret. Obično se pokreti u zglobovima opisuju u odnosu
na osnovne ravni tijela ;

–središnju (sagitalnu),
–čeonu (frontalnu),
–poprečnu (transverzalnu).

OSOVINA POKRETA zamišljeni je pravac koji prolazi sredinom zgloba, a okomita je na ravan u
kojoj se vrši pokret. Stoga postoje i tri osnovne osovine pokreta:

•SAGITALNA (SREDIŠNJA) OSOVINA oko koje se vrše ugaoni pokreti u čeonoj ravnini, npr. AD-
DUKCIJA ili PRIMICANJE i ABDUKCIJA ili ODMICANJE,

•TRANSVERZALNA (POPREČNA) OSOVINA oko koje se vrše ugaoni pokreti u sagitalnoj rav-
nini, npr. FLEKSIJA ili PREGIBANJE i EKSTENZIJA ili ISPRUŽANJE,

•LONGITUDINALNA (UZDUŽNA) OSOVINA oko koje se uvijek i jedino vrše kružni pokreti
ROTACIJE ili OBRTANJA.

Uz ove osnovne nazive za pokrete oko osnovnih osovina koriste se i posebni nazivi.

26
 Kineziologija

Uz ove osnovne nazive za pokrete oko osnovnih osovina koriste se i posebni nazivi.

Za pokrete glave i vrata, kao i trupa;

•oko sagitalne osovine (pokrete u čeonoj ravni) koristi se naziv LATEROFLEKSIJA (desna i lijeva),
•oko poprečne osovine (za pokrete u sagitalnoj ravnini) koriste se nazivi ANTEFLEKSIJA i RETRO-
FLEKSIJA ili HIPEREKSTENZIJA.

Za pokrete ramenog obruča ;

•oko sagitalne osovine koriste se nazivi ELEVACIJA (podizanje ramena) i DEPRESIJA (spuštanje
ramena),
•za pokrete u vodoravnoj ravni (oko okomite osovine) koriste nazivi PROTRAKCIJA (odmicanje
lopatica) RETRAKCIJA (primicanje lopatica).

Za pokrete rotacije podlaktice koriste se nazivi;

•PRONACIJA (unutrašnja rotacija) je pokret kada se ukrste radius i ulna, dlan je okrenut prema dole,
palac prema medijalno

•SUPINACIJA (vanjska rotacija) je pokret u kome su radius i ulna paralelni, dlan je okrenut prema
gore, palac lateralno.

Za pokrete šake;

•oko sagitalne osovine koriste se nazivi RADIJALNA ABDUKCIJA (DEVIJACIJA) i ULNARNA

ABDUKCIJA (DEVIJACIJA),
•za pokrete oko poprečne osovine PALMARNA i DORZALNA FLEKSIJA.

Za pokrete palca;

prema i od malog prsta kaže se OPOZICIJA i REPOZICIJA.

Pokreti abdukcije i addukcije palca, za razliku od ostalih prstiju šake, odvijaju oko poprečne, a ne
sagitalne osovine, budući da je palac zakrenut za 90 stupnjeva u odnosu na ostale prste. Stoga se i
fleksija i ekstenzija palca odvijaju oko sagitalne osovine.

Pokreti stopala;

•oko poprečne osovine su DORZALNA FLEKSIJA i PLANTARNA FLEKSIJA (za plantarnu flek-
siju neki koriste i naziv PLANTARNA EKSTENZIJA),

•za pokrete rotacije stopala prema unutra i prema van koriste se nazivi INVERZIJA i EVERZIJA
stopala.

27
 Kineziologija

Kretnja kruženja ili CIRKUMDUKCIJE nastaje opisivanjem kupe kojoj je vrh u zglobu, a slobodni
kraj opisuje kružnicu; kruženje je karakteristično za zglobove sa dvije i tri osovine, dok se u zglobo-
vima s jednom osovinom ne može izvesti.

Pojam TRANSLACIJSKI POKRET koristi se da se opiše pokret kada se cijelo tijelo ili svaka tačka
dijela tijela kreće u istom pravcu istom brzinom. Primjeri translacijskih pokreta uključuju npr. pasivni
transport tijela u kolicima ili vozilu, ili pokret šake prema naprijed u borilačkim sportovima.

OBIM POKRETA

Obim pokreta je pređeni put segmenta, a zavisi od građe zgloba pri čemu se misli na anatomske i
biomehaničke karakteristike svakog zgloba ponaosob. Svaki zglob ima funkcionalnu mogućnost kre-
tanja koja određuju obim pokreta datog zgloba. Obim pokreta zavisi od nekoliko faktora:

1.Oblik zglobnih površina – udubljene zglobne površine daju manju pokretljivost nego ako su one
plitke.

2.Koštana ispupčenja – unutar zgloba ili u neposrednoj blizini ograničavaju pokrete.

3.Elastičnost mekih tkiva – proporcionalno određuju pokretljivosti zgloba.

4.Položaj udaljenih segmenata – zbog djelovanja poliartikularnih mišića obim pokreta se mijenja
(primjer je pokret u kuku sa flektiranim i ekstendiranim koljenom).

5.Mišićna masa – gracilne osobe imaju veći obim pokretljivosti

6. Potkožno masno tkivo – ograničava obim pokreta.

7. Individualne karakteristike – genetske prirode ili stečene.

MJERENJE OBIMA POKRETA

Mjerenje obima pokreta u zglobu vrši se pomoću uglomjera.

Uglomjer se sastoji od centra i dva kraka, pokretnog i nepokretnog. Mjerenje se vrši iz neutralnog ili
nultog položaja za određeni zglob. Princip mjerenja je da se centar uglomjera postavi na projekciju
zgloba gdje se vrši pokret. Nepokretni krak prati neku fiksnu liniju - uzdužnu osovinu proksimalnog
segmenta, zamišljenu liniju tijela ili ivicu površine gdje se vrši mjerenje. Pokretni krak prati pokret
distalnog segmenta. Mjerna jedinica su stepeni.

28
 Kineziologija

Slika 3.4 uglomjer

Prilikom mjerenja važno je naglasiti koji obim pokreta je mjeren ili naglasiti da li se radi o kontrak-
turi.

Slika 3.5 Pokreti donjih ekstremiteta

29
 Kineziologija

Slika 3.6 Pokreti gornjih ekstremiteta

30
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

POGLAVLJE 4
Mišićno tkivo
 Kineziologija

Mišićno tkivo je procentualno najzastupljenije tkivo u organizmu. Građeno je od visokospecijalizo-

vanih ćelija (miocita), koje imaju sposobnost da transformišu hemijsku energiju u mehanički rad. Na
taj način one razvijaju silu neophodnu za pokretanje tijela i njegovih dijelova, promjenu veličine i
oblika organa i održavanje svih vitalnih funkcija organizma.

VRSTE MIŠIĆNOGA TKIVA

Mišići imaju zadaću da olakšaju i omoguće pokretljivost dijelova organizma. Oni oblažući skelet
daju vanjski oblik tijela. Dijele se, s obzirom na citološke karakteristike miocita, inervaciju i način
kontrakcije u nekoliko velikih osnovnih skupina:

1.Glatki mišići nisu podvrgnuti našoj volji nego vegetativnom nervnom sistemu. Nalaze se u
probavnom, respiratornom, mokraćnom i genitalnom sistemu, te u krvnim sudovima. Ovo tkivo je
specijalizovano za dugotrajne kontrakcije slabijeg intenziteta. Uglavnom se kontrahuje spontano ili
pod uticajem endokrinog i autonomnog nervnog sistema. Čini 10% tjelesne težine.

2.Poprečno - prugasti mišići su podvrgnuti našoj volji. Tu spadaju svi skeletni mišići. Kontrakcije su
brze, snažne i uglavnom se odvijaju pod kontrolom svijesti. Ovi mišići su zastpljeni sa 40% tjelesne
težine čovjeka.

3.Srčani mišić je poprečnoprugast, ali je podvrgnut vegetativnom nervnom sistemu i rad je automa-
tizovan.

ULOGA MIŠIĆNOGA TKIVA

Osnovna uloga mišića je da obezbjede djelovanje kostiju i zglobova, a ona proizilazi iz mogućnosti
mišića da se kontrahuju.Tokom dugotrajne kontrakcije ili naizmjenične kontrakcije i relaksacije
mišićno tkivo ima tri ključne funkcije:

1.Vršenje pokreta – pokret je očigledan pri kretanju kao što je trčanje i hodanje i u lokalizovanom
pokretu kao što je pisanje olovkom.Ovi pokreti počivaju na integrisanim funkcijama kostiju, zglobo-
va i mišića.

2.Obezbjeđivanje stabilnosti – pored vršenja pokreta skeletni mišići svojim kontrakcijama održavaju
tijelo u stabilnim položajima kao što je stajanje i sjedenje. Posturalni mišići su oni mišići koji svojim
kontrakcijama održavaju položaj i imaju dugotrajne kontrakcije.

3.Termogeneza – mogućnost stvaranja toplote. Skeletni mišići se kontrahuju da bi izvršili rad, a kao
nus produkt nastaje toplota. Veći dio ovako oslobođene toplote koristi se za održavanje normalne
tjelesne toplote. Također, postoji mišljenje da se mišićnom kontrakcijom proizvede ukupno oko 85%
ukupne tjelesne toplote.

FUNKCIONALNE OSOBINE MIŠIĆNOGA TKIVA

Mišićno tkivo ima 4 osnovne funkcionalne osobine koje omogućavaju da se ostvare njegove funkcije
i na taj način se doprinese homeostazi.

32
 Kineziologija

1. Podražljivost – zajednička osobina nervnih i mišićnih ćelija, a predstavlja sposobnost mišićne

ćelije da reaguje na razne podražaje što će usloviti promjenu mirujućeg membranskog potencijala i
time se stvara mogućnost nastanka akcionog potencijala i početka kontrakcije.

2. Kontraktilnost – specifična osobina mišićnog tkiva da na podražaj reaguje kontrakcijom odnosno

promjenom tonusa mišića.

3. Elastičnost – mišićno tkivo ima tendencu da se vrati u prvobitno stanje nakon kontrakcije ili iste-
zanja.

4. Istegljivost – mišić može da se istegne - produži a da pri tome ne dođe do oštećenja tkiva. Većina
skeletnih mišića je zbog ovih osobina mišićnog tkiva građena u suprotnim parovima i to tako dok se
jedan mišić kontrahuje drugi je relaksiran.

Na dan začeća genetski je kod odredio 3 stvari na koje se ne može utjecati:

1.maksimalni broj mišićnih vlakana,

2. postotak brzih i sporih mišićnih vlakana,

3. oblik mišića kad se u potpunosti razviju.

STRUKTURA MIŠIĆNOGA TKIVA

Svaki skeletni mišić sastavljen je od velikog broja mišićnih ćelija i vlakana obavijenih vezivnim
opnama. Mišići na svom kraju prelaze u tetive koje efekat kontrakcje prenose na kost, a pri tome
svaka pojedina miofibrila prelazi u kolageno vezivno tkivo.

Slika 4.1 1-kost, 2-perimizijum, 3-krvni sud, 4-vlakno,

5-snop, 6-endomizijum, 7-epimizijum, 8-tetiva

Skeletno mišićno tkivo sastoji se od mišićnih vlakana. Mišićno vlakno nastalo je spajanjem velikog
broja mioblasta. Građeno je uglavnom od mišićnih vlakanaca (miofibrile) cilindričnih struktura
širokih 0.1-2 mikrometra.

33
 Kineziologija

Vezivne komponente su tri sloja neravnog vezivnog tkiva koja se izdvajaju od duboke fascije i dalje
štite i ojačavaju skeletni mišić Mišićna vlakna su naslagana u pravilne snopove okružene epimizijem,
vanjskom ovojnicom od gustog vezivnog tkiva. Od epimizija se prema unutrašnjosti protežu tanki
tračci vezivnog tkiva, koji obavijaju snopove vlakana unutar mišića (perimizij). Svako mišićno vla-
kno okružuje nježni sloj vezivnog tkiva, endomizij građen uglavnom od bazalne lamine i retikulin-
skih vlakana. Pored prehrambene, spomenuto vezivo ima ulogu u prijenosu sile duž vlakana koja se
ne protežu duž čitavog mišića

Površinska fascija - subkutani sloj je neposredno ispod kože. Sastoji se iz masnog tkiva i ima 4 važne
funkcije:

• sadrži zalihe vode i masti;

• čini izolacijski sloj tkiva i spriječava gubitak toplote;
• obezbjeđuje mehaničku zaštitu protiv traumatskih povreda;
• obezbjeđuje put za nerve i krvne sudove kako bi oni ušli i izašli iz mišića.

Duboka fascija je neravno vezivno tkivo. Leži uz tjelesni zid i ekstremitete i održava mišiće zajedno
odvajajući ih unutar funkcionalnih grupa. Duboka fascija dozvoljava slobodno kretanje mišića, sadrži
nerve, krvne i limfne sudove i ispunjava prostore između mišića.

Mišićno vlakno

Osnovna morfološka i funkcionalna jedinica skeletnog mišića je mišićno vlakno - mišićna ćelija.
Mišićna vlakna imaju oblik cilindra, a u gušćem smještaju oblik višestrane prizme. Tipična dužina
jednog mišićnog vlakna iznosi 100 mikrometara ali dužina može da se proteže i do 30 cm u dužinu.
Mišićna vlakna postaju deblja pod uticajem trajno pojačanog mišićnog rada. U njima se povećave
količina sarkoplazme ali ne i broj miofibrila.

Na mišićnom vlaknu se običnom mikroskopom razlikuju 4 sastavna dijela:

• sarkolema,
• sarkoplazma,
• jedra,
• miofibrile.

34
 Kineziologija

Slika 4.2 Građa skeletnoga mišića

Sarkolema je ćelijska opna i sastoji od lipoproteinskog kompleksa.

Sarkoplazma ispunjava mišićnu ćeliju. U njoj se odvija razmjena tvari i enzimske reakcije koje
daju energiju za mišićnu kontrakciju. Od paraplazmatskih tvari sarkoplazma sadrži zrnca glikogena,
kapljice masti, pigment mioglobin. Mioglobin sadrži i željezo i po svojoj strukturi je sličan hemoglo-
binu.

Na osnovu sadržine mioglobina, skeletni mišići se dijele na crvene i bijele.

• Crveni mišići se sporije kontrahuju, sporije umaraju i prilagođeni su za izvođenje sporijih kon-
trakcija. Sadrže dosta mioglobina i dobro su opskrbljeni krvlju. Predstavnici ove grupe su mišići koji
učestvuju u održavanju uspravnog položaja tijela i predstavnik je m. erector spinae.

• Bijeli mišići se brže kontrahuju i brže umaraju. Sadrže manje mioglobina. Učestvuju u brzim kon-
trakcijama, kontrakcijama neophodnim za izvođenje finih pokreta ( mali mišići šake i mišići oka).

35
 Kineziologija

Jedra su ovalnog ili izduženog oblika i ima ih više. Postavljena su ekscentrično i u prilično jednakim
razmacima. Leže na perifriji neposredno ispod sarkoleme i služe za direktnu sintezu novih proteina.

Mitohondrije leže u redovima čitavom dužinom mišićnog vlakna, bliže proteinu koji koriste ATP za
sprovođenje procesa kontrakcije.

Miofibrile su posebno diferencirani kontraktilni dio sarkoplazme. Protežu se paralelno sa uzdužnom

osovinom mišićnog vlakna. Raspoređeni su pojedinačno ili u obliku snopova koji su ocijepljeni tan-
kim slojem sarkoplazme. Imaju 1-2 mikrometra u prečniku i sadrže 3 vrste manjih struktura koje
nazivamo miofilamenti koji mogu biti tanki, debeli i elastični. Karakteristična ispruganost posljedica
je rasporeda i građe mišićnih vlakanaca. Vlakance (miofibrila) sadrži niz svijetlih (izotropne, I-pruge)
i tamnih (anizotropne, A-pruge) pruga. Ove pruge se međusobno razlikuju po molekularnoj strukturi i
po nekim optičkim svojstvima. Tamne pruge karakteriše optički anizotropna tvar koja dvostruko lomi
svjetlost i one se označavaju kao A-pruge. Svijetle pruge karakteriše izotropna tvar koja lomi svjetlost
jednostruko i one se označavaju kao I-pruge.

Shema 4.1 Građa miofibrile

36
 Kineziologija

Filamenti unutar miofibrila se protežu čitavom dužinom mišićnog vlakna. Oni su raspoređeni u
odjeljke koje se nazivaju sarkomere (najmanje funkcionalne podjedinice). Duge su 2.5-3 mikro-
metara. Ograničene ravne regije gustog materijala nazvane Z-diskovi ili Krausova membrana odva-
jaju jednu sarkomeru od druge. Godine 1953., kao jedno od prvih otkrića postignutih elektrons-
kim mikroskopom, ustanovljeno je da se sarkomera sastoji od dvije skupine paralelnih i djelomično
preklapajućih filamenata: debelih i tankih. Raspored tih vlakana razjasnio je porijeklo ispruganosti
skeletnih mišića.

Unutar sarkomere tamnija A-zona izdužuje se od jednog ka drugom kraju debelih filamenata i uključuje
dijelove tankih filamenata gdje se oni preklapaju sa debelim filamentima. U svijetlijem manje gustom
područiju I-pruga sadrži ostatak tankih ali ne i debelih filamenata. Z-disk prolazi kroz centar svake I-
pruge. U sredini tamne A-pruge nalazi se nešto svjetlija H-pruga ili Hansenova membrana koja sadrži
debele filamente. M-linija dijeli H-prugu, a formiraju je fina vlakna koja spajaju susjedne filamente
(debele).

Opisani raspored poprečnih pruga nalazi se kod mišićnih vlakana pri mirovanju. Prilikom kontrakcije
poprečna ispruganost se mijenja. A-pruga ostaje nepromijenjena osim što se u njoj gubi Hansenova
membrana, a I-pruga se skraćuje. U toku relaksacije ponovo se uspostavlja prvobitno stanje. Kod
istezanja mišićnog vlakna proširuje se I-pruga, a Hansenova membrana se jače ističe.

Za vrijeme procesa kontrakcije vlakanaca, ista se uvlače jedna u druge (kližu) između miozinskih
vlakanaca .

Shema 4.2 Raspored pruga pri kontrakciji i dekontrakciji (relaksaciji)

Građa tankih i debelih vlakna

Debeli filamenti zauzimaju središnji dio sarkomere, A-prugu. Tanki filamenti se djelomično protežu
između debelih filamenata dok su drugim krajem pričvršćeni za Z-crtu. Zbog takvog se rasporeda
I-pruga sastoji od dijelova tankih filamenata, koji nisu prekriveni debelim filamentima. A-pruge se
sastoje od debelih filamenata i dijelova tankih filamenata koji se s njima djelomično prekrivaju. U
središnjem dijelu A-pruge nalazi se H-pruga a u njenom središtu M-crta.
Mišićni filamenti sadržavaju najmanje četiri glavne bjelančevine: aktin, tropomiozin, troponin i mi-
ozin. Tanki filamenti sastavljeni su od prvih triju bjelančevina, a debeli filamenti sastoje se uglavnom
od miozina. Miozin i aktin zajedno čine 55% ukupnih bjelančevina skeletnog mišića.

37
 Kineziologija

BJELANČEVINE MIŠIĆA

Bjelančevine su glavne komponente filamenata. U sastav debelih filamenata ulazi miozin, tankih ak-
tin, a sastav elastičnih filamenata čini titin - konektin.

Miozin čini 30-35% svih bjelančevina mišića. Javlja se u sistemu debelih filamenata anizotropnih
diskova sarkomere. Oko 250 molekula miozina čini jedan debeli filament. Svaka molekula miozi-
na je oblikovana kao dvije golf palice koje su uvijene jedna oko druge. Glave miozina pokazuju
usmjerenost prema M-zoni u centru sarkomere. Sastavljene miozinske glave čine poprečni mostovi
koji se izdužuju prema van tankim filamentima. Svaki poprečni most je savitljiv na dva mjesta koja
se nazivaju zglobovi. Repovi susjednih molekula miozina leže paralelno formirajući osovinu debelog
filamenta. Miozinske glave oko osovine formiraju spiralni oblik.

Miozin i aktin

Miozin se nalazi u skoro svakoj stanici. On nije tako strogo čuvan tokom evolucije kao aktin. Svaka
molekula sastoji se od šest polipeptidnih lanaca: dva jednaka teška lanca i dva para lakih lanaca.
Teški lanci miozina su tanke, štapićaste molekule građene od dva lance, omotana jedan oko drugoga.
Mali kuglasti izdanici na krajevima svakog teškog lanca čine glavicu, koja ima sposobnost enzimske
hidrolize ATP-a (aktivnost ATP-aze) i sposobnost vezanja aktina. S glavicom su udružena četiri laka
lanca. Molekule miozina međusobno se spontano povezuju u debele filamente. Jedan debeli filament
sastoji se od 250 molekula miozina sa središnjom slobodnim područjem u kojem nema miozinskih
glavica.

Aktin je glavna komponenta tankih filamenata. Pruža se od Z-diskova kroz izotropni sloj do H-zone
anizotropnog sloja između molekula miozina. Pojedinačne molekule aktina pojavljiju se u obliku
zrna graha. Spajaju se da oforme filament aktina koji je savijen u helix. Na svakoj molekuli aktina
nalazi se vezujuće mjesto miozina, mjesto gdje se može pričvrstiti poprečni most.
Tanki filamenti izgrađeni su uglavnom od aktina. Osim aktina tanke filamente izgrađuje tropomiozin,
troponin i a -aktin. Geni aktina su se vrlo malo mijenjali tokom evolucije pa spadaju u skupinu tzv.
strogo čuvanih gena. Aktin postoji u dva oblika: globularnom (G aktin) i vlaknatom filamentoznom
(F aktin). Promatrani elektronskim mikroskopom aktinska vlakna (F-aktin) su jednolično orijentirani
aktinski monomeri jednolike strukture široke 8 nm. Aktinsko vlakno je polarna struktura što je oso-
bito važno za kontraktilnost.

Nebulin je molekul pridružen aktinu koji reguliše dužinu aktinskih filamenata.

Ostali proteini tankog filamenta

Troponin i tropomiozin ulaze u sastav tankog filamenta. U relaksiranom mišiću tripomiozin prekriva
vezujuća mjesta miozina na aktinu i tako spriječava pričvršćivanje poprečnih mostova miozina za
aktin. Troponin i tropomiozin imaju afinitet za vezivanje jona Ca.

Tropomiozion je molekula građena od dva polipeptidna lance koji stabiliziraju i učvršćuju vlakno.
Troponin čini kompleks od tri proteina raspoređenih u pravilnim razmacima (T, I i C). Troponin T
veže se za tropomiozin i odgovoran je za smještaj troponina. Troponin I veže se za aktin, a sprječava
međudjelovanje aktina i miozina čak i u prisustvu kalcija. Troponin C veže četiri molekule kalcija i
potiče vezivanje miozina za aktin. Sličan je kalmodulinu koji regulira odgovor svih stanica na kal-

38
 Kineziologija

cij. Troponin C se može smatrati specijaliziranim oblikom kalmodulina u kojem su razvijana vezna
mjesta za troponin T i I što omogućuje izuzetno brzo povećanje koncentracije kalcija.
Srčani troponin-I je protein specifičan za srce i može poslužiti kao marker infarkta miokarda zbog
osobitosti da se nalazi u serumu već 6-8 sati nakon infarkta.

Alfa-aktinin je glavni sastoja Z-crte koji pričvršćuje aktinske filamente za to područje.

Titin-konektin je treća komponenta sarkomere. To je elastični filament. Uloga mu je da učvršćuje

debele filamente u skeletnom mišiću.Također može da utiče i na dužinu arkomere u momentima
relaksacije ili povećanog izduženja.

SARKOPLAZMATSKI RETIKULUM i T- TUBULI

Sarkoplazmatski retikulum je sistem tečnošću ispunjenih cisterni koje okružuju svaku miofibrilu.
Sastoji se od uzdužnih cjevčica postavljenih paralelno sa miofibrilama. Na krajevima cjevčica nal-
aze se proširenja koja se nazivaju završne - terminalne cisterne u kojima se nalaze zalihe jona Ca.
Oslobađanjem jona Ca u sarkoplazmi započinje mišićna kontrakcija. Joni Ca izlaze vani kroz speci-
jalne pore u sarkoplazmatskom retikulumu, koji se nazivaju oslobađajući kanali Ca.

Transverzalne ili T-tubuli su sistem cjevčica koji se pružaju poprečno od sarkoleme. One predstavlja-
ju udubljenje ćelijske membrane mišićnog vlakna i ispunjene su ekstracelularnom tečnošću. Služe za
osiguranje jednakomjerne kontrakcije skeletnog mišićnog vlakna i za brzo provođenje akcionog po-
tencijala u unutrašnjost mišićnog vlakna. Ta cjevasta uvrnuća sarkoleme čine složenu mrežu cjevčica
koje anastomoziraju na razini između A i I pruge svake sarkoleme u svakoj miofibrili. Uz svaki T-
tubul s obje strane prijanjaju završne cisterne takozvanim spojnim nožicama koje sadrže rianodin re-
ceptore koji nakon akcijskog potencijala uzrokuje otpuštanje kalcija iz sarkoplazmatskog retikuluma.
Taj specijalizirani kompleks, u sastavu: sarkoplazmatski retikul - T-tubul - sarkoplazmatski retikul
naziva se trijada. U jednoj sarkomeri nalaze se po dvije trijade.

MORFOLOGIJA MIŠIĆA

Mišići se prema obliku mogu podijeliti u dvije osnovne grupe.

Vretenasti mišići imaju oblik vretena sa trbušastim zadebljanjem na sredini. Prema tome koliko
imaju trupova razlikujemo: biceps, triceps i quadriceps formu. Na centralnom hvatištu nalazi se 1,
2 ili 3 tetive, dok na perifernom se uvijek nalazi samo jedna. U mehaničkom smislu, ovako građeni
mišići najmanje odstupaju od pravila simetrije. Odlikuju se velikom dužinom mišićnog vlakna koja
su u predjelu trbuha skoro paralelna i pravilno rasproeđena oko uzdužne osovine. Takav raspored
vlakana i srazmjerno velika dužina negativno se odražava na apsolutnu snagu mišića, jer je mali broj
mišićnih vlakana u centimetru fiziološkog presjeka. Međutim, pošto ovi mišići izvode brze pokrete
velikih amplituda, njihova građa tome pogoduje. Zbog toga su oni raspoređeni duž onih dijelova tijela
gdje se nalaze koštane poluge, a to je na gornjim i donjim ekstremitetima.

Perasti mišići imaju izgled ptičijeg pera. Prema raspredu vlakana mogu biti: unipenatus, bipenatus i
multipenatus. Također postoji seratus kao nazubljena forma i segmentarna forma što se nalazi kod m.
rectus abdominis. Tijelo perastih mišića je takođe vretenasto, ali su im pripoji tačkasti. Tetiva urasta
duboko u tijelo mišića. Mišićna vlakna su kraća i postavljena su koso u polje i van. Mala dužina i kosi

39
 Kineziologija

položaj povećavaju broj vlakana na centimetar presjeka, što se posebno odražava na mišićnu snagu.
Ovi mišići nalaze se na trupu tijela.

HVATIŠTA MIŠIĆA

Hvatišta mišića su mjesta gdje mišići počinju i gdje završavaju, mjesta gdje se pripajaju za kost.
Hvatište odakle mišić polazi je origo - početno, fiksno, nepokretno ili centralno hvatište.
Drugo hvatište je hvatište gdje mišić završava i to je insertio - završno, mobilno, pokretno ili per-
iferno hvatište.

Ova podjela je značajna zbog izučavanja analize pokreta pri čemu se mobilno hvatište približava
fiksnom. Poznato je da pri određenom pokretu ili stavu hvatišta mogu da zamijene ulogu, pa da cen-
tralno postane periferno i obratno.
Ako mišić u svom toku prelazi samo preko jednog zgloba govorimo o jednozglobnom mišiću i primjer
je m. brachialis. Ako mišić prelazi preko više zglobova onda utiče na pokret u svim tim zglobovima.
Tada se govori o višezglobnom mišiću (m. extensor dogotorum koji je ekstenzor prstiju i učestvuje u
ekstenziji ručnog zgloba, ali je i pomoćni fleksor u lakatnom zglobu).

FUNKCIONALNE KARAKTERISTIKE MIŠIĆA

Osnovna funkcionalna odlika mišićnog tkiva (bilo to poprečno-prugasto ili glatko, bijelo ili crveno)
jeste njegova razdražljivost. Ta razdražljivost se ispoljava najčešće skraćivanjem, grčenjem (kon-
trakcijom) mišićnih vlakana, koje nastaje pod dejstvom spoljašnjih ili unutrašnjih draži. In vivo, pod
normalnim uslovima, prirodne draži za kontrakciju čovečijih mišića jesu impulsi koji u svaki mišić
dolaze preko njegovog motornog nerva, a ti impulsi nastaju u centralnom nervnom sistemu, pod uti-
cajem promjena unutrašnje i spoljašnje sredine, koje se primaju preko receptora.

Drugim riječima, razdraženje nastalo u receptorima prenosi se i preko senzitivnih nerava stiže u cen-
tralni nervni sistem, gdje se prenosi na motorno nervno vlakno i preko njega u mišić, koji po prijemu
dovoljno jakog impulsa odmah prelazi u stanje razdražljivosti, tj. kontrahuje se. Na osnovu ovoga,
očigledno je da su pokreti kod čovjeka refleksne prirode.

Sama kontrakcija skeletnog mišića javlja se kao odgovor na nervne impulse, koji dolaze u mišić
preko specijalnih nervnih ćelija - motoneurona. Mišići zajedno sa nervima, koji ih inervišu, čine
nervno-mišićni aparat čovjeka. Funkcionalna veza motoneurona sa mišićima sprovodi se preko ak-
sona motoneurona, tako da se svaka od krajnjih grana aksona završava na jednom mišićnom vlaknu
- obrazujući nervno-mišićnu sinapsu ili tzv. završnu ploču. Prema tome, svaki motoneuron inerviše
onoliko mišićnih vlakana koliko ima krajnjih ogranaka.

Ta fiziološka cjelina motoneurona, njegovog aksona i svih mišićnih vlakana koje inerviše, čini mo-
tornu jedinicu. Ona predstavlja osnovnu morfofunkcionalnu jedinicu nervno-mišićnog aparata, i u
organizmu čovjeka se razlikuje po veličini motoneurona, kao i po broju mišićnih vlakana. Tako, male
motorne jedinice imaju relativno mali motoneuron, sa malim brojem mišićnih vlakana (do nekoliko
desetina), i one su u sastavu svih sitnih mišića lica, prstiju ruke i noge, šake, a djelimično i u sastavu
velikih mišića trupa i ekstremiteta.Velika motorna jedinica ima krupan, veliki motoneuron, koji sa
svojim ograncima aksona inerviše i do nekoliko hiljada mišićnih vlakana. One se nalaze u sastavu
velikih mišića trupa i ekstremiteta.

40
 Kineziologija

Svaki skeletni mišić izgrađen je od velikog broja mišićnih snopova, a snop od hiljade mišićnih vla-
kana. Kod čovjeka se broj tih vlakana formira već od 4. do 5. mjeseca života i praktično se ne mijenja.
Međutim, njihova debljina se znatno mijenja pri rođenju njihov dijametar iznosi 1/5 debljine vlakna
odraslog čovjeka; pod uticajem treninga, taj dijametar se može kod odraslih znatno povećati.

OBLIK I VRSTE MIŠIĆNE KONTRAKCIJE

Glavna funkcija mišića je njihova kontrakcija koja može biti:

•dinamička-izotonijska;
•statička-izometrijska;
•auksotonička.

Kao rezultat kontrakcije, skraćenja u mišićnim vlaknima, javlja se određeni napon. To je jedna od os-
novnih fizioloških karakteristika mišića. Tako, na primjer, troglavi mišić potkoljena pri hodu čini na-
por koji je četiri puta veći od težine tijela, a ako bi se sva mišićna vlakna (oko 300 miliona) razdražila
istovremeno i maksimalno i usmjerila se u jednom pravcu, onda bi ona mogla da razviju snagu oko
25 tona.Sam napon, sila, razvija se različito pri mišićnoj kontrakciji.

Dinamička (izotonička) kontrakcija je kontrakcija kod koje dolazi do približavanje ili udaljavanje
hvatišta. Rezultat ove kontrakcije je kretanje. Pri ovoj kontrakciji javlja se zamor koji je mali, ali
je rad veliki. Ova vrsta kontrakcije javlja se pri svim vidovima kretanja kao što je hodanje, trčanje,
sjedanje.

U svakodnevnom životu uvijek se smjenjuju statička i dinamička kontrakcija, pri čemu statičkom
kontrakcijom započinje kretanje, prelazi u dinamičku kontrakciju i završava statičkom kontrakci-
jom.

Dinamička kontrakcija može biti :koncentrična izotonična kontrakcija (miometrijska) i ekscentrična

izotonična kontrakcija (pliometrijska).

Ako je spoljašnji teret manji od napona mišića koji se kontrahuje, onda se mišić skraćuje i izazi-
va kretanje. To je tzv. koncentrični oblik kontrakcije. Ovaj oblik kontrakcije naziva se i izotonička
kontrakcija (isti napon mišića) ili miometrijska kontrakcija. Primjer je podizanje knjige koju vrši
m.biceps brachii.

Ako je spoljašnji teret veći od napona koji razvija mišić za vrijeme kontrakcije, onda se taj mišić
rasteže (izdužuje). To je takozvani ekscentrični ili pliometrični oblik kontrakcije. Primjer je spuštanja
knjige kada se skraćeni m.biceps brachii postepeno produžuje dok se istovremeno nastavlja kon-
trakcija mišića.

Statička (izometrijska) kontrakcija je ona kontrakcija gdje nema pomjeranja hvatišta, pri kojoj
mišić razvija napon ali ne mijenja svoju dužinu Trup mišića se kontrahuje, povećava se obim i on
postaje napet. Rezultat je relativno mirovanje pri čemu je utrošak energije velik, a rad mali. Statička
kontrakcija se koristi pri održavanju položaja - stavova tijela i pri odupiranju sili. Jednostavan primjer

41
 Kineziologija

za ovu kontrakciju je vojnički stav "mirno", jer je taj položaj održavan zahvaljujući kontrakciji većine
mišića. U praksi se koristi u svim situacijama kada nije dozvoljen ili nije moguć pokret.

Auksotonička kontrakcija – u realnim fiziološkim uslovima aktivnosti mišića, praktično se ne jav-

lja čista izometrička ili čista izotonička kontrakcija. Ona praktično uvijek ima mješoviti karakter. Ta
mješovita forma kontrakcije, pri kojoj se mijenja i dužina i napon mišića, naziva se auksotonična
kontrakcija. Ova vrsta kontrakcije je i kombinacija statičke i dinamičke kontrakcije.

Auksotonička kontrakcija je takva vrsta kontrakcije gdje se mišić kontrahuje i skraćuje ali se istovre-
meno proporcionalno povećava i sila otpora mišića skraćivanju. Može se zamisliti kao da mišić tokom
kontrakcije rasteže oprugu pri čemu sila koja treba da se savlada stalno raste. Primjer je kontrakcija
srčanog mišića u vremenu dok istiskuje krv iz komora kada se pri tome mišić komora istovremeno
skraćuje dok krvni pritisak stalno raste.

Skraćivanje mišića u dužinu u toku kontrakcije može biti za 1/3 njegove normalne vrjednosti, a
takođe i izduživanje može da bude samo za 1/3 njegove vrijednosti. Prejako istezanje vodi oštećenju
mišićnih niti.

PROSTA I SLOŽENA MIŠIĆNA KONTRAKCIJA

U pogledu vrste mišićne kontrakcije i režima kontrakcije, razlikuju se dvije vrste: prosta ili pojedinačna
mišićna kontrakcija i složena mišićna kontrakcija ili tetanus (tetanička kontrakcija). Kao odgovor
na impuls iz motoneurona koji pridolazi mišićnim vlaknima (a u eksperimentalnim uslovima - kao
odgovor na dejstvo jedne, pojedinačne električne draži mišića ili njegovog nerva) brzo se javlja kon-
trakcija mišićnih vlakana. Taj proces se definiše kao prosta, pojedinačna kontrakcija.

Trajanje proste mišićne kontrakcije je različito kod raznih mišića. Kod čovjeka ona traje 0,1 s. U
prirodnim normalnim uslovima kod čovjeka se ne javljaju ovakve mišićne, pojedinačne kontrakcije,
ma kako kratkotrajno djelovao neki pokret. Djelatnost u organizmu čovjeka potpuno je potčinjena
centralnom nervnom sistemu, od koga dobijaju ne jedan već niz impulsa (draži) koji slijede jedan
drugog - u vremenskom razmaku kraćem od trajanja proste mišićne kontrakcije, tako da mišić ne
uspijeva da se opusti, dekontrahuje, a već pridolazi novi impuls.

U mišiću se javlja sumacija skraćivanja, i kao rezultat proizilazi stanje dugog skraćivanja - kontrakci-
ja mišića, nazvana tetanus. Broj impulsa koji pristižu u mišiće čovjeka pri pokretima, tj. tetaničnoj
kontrakciji, i to iz nervnih centara, iznosi 50 - 60 imp./s, mada je optimum 100 - 200 imp./s.U osnovi
mišićne kontrakcije su određeni hemijski procesi u samom mišiću, čije reakcije omogućavaju njegov
rad. Te hemijske reakcije u mišiću dijele se na anaerobne - koje se odigravaju bez učešća kisika, i
aerobne - sa učešćem kisika u reakcijama. Osnovni dio energije za mišićni rad proizilazi iz oksida-
tivnih procesa, povezanih sa oksidacijom ugljenih hidrata. Mišići koji se kontrahuju, rade, oslobađaju
u obliku mehaničke energije samo oko 30% energije, a ostali dio oslobođene energije odvaja se u
obliku toplotne energije.

Efikasnost kontrakcije

Efikasnost kontrakcije je maksimalna ako se mišić kontrahuje umjerenom brizinom, niti prebrzo
niti presporo.Ta efikasnost je najveća ako iznosi 1/3 maksimalne kontrakcije. Različiti mišići imaju

42
 Kineziologija

različitu brzinu kontrakcije tako da se očni mišići kontrahuju jako brzo i vrijednosti izvođenja te kon-
trakcije iznosi manje od jedne stotinke sekunde što odgovara i fleksiji i ekstenziji očnih mišića. Mišići
stražnje lože potkoljenice - m.triceps surae kontrahuje se prilično brzo, tridesetinka sekunde ali samo
pojedini njegovi dIjelovi kao npr. m.gastrocnemius jer je njegova kontrakcija potrebna za brzo ho-
danje, skakanje, trčanje dok njegov dio m.soleus sporije kontrahuje jer je odgovoran za održavanje
uspravnog stava i ne dozvoljava padanje tijela prema naprijed.

Rad mišića
Rad mišića, koji obezbjeđuje kretanje, kao i vršenje prostih i složenih radnji, izražava se kilogram-
metrima. Rad mišića zavisi od niza uslova (struktura mišića, njegova uvježbanost itd.) i maksimalan
je pri optimalnom opterećenju i optimalnom ritmu kontrakcije.

Efektivnost rada zavisi i od emocija: radost povećava radnu sposobnost i često uspijeva da smanji
mišićni zamor. Što se tiče nervnih uticaja, važno je naglasiti uticaj simpatičkog nervnog sistema na
rad mišića. Taj uticaj je poznat kao trofični uticaj, koji se manifestuje ubrzavanjem procesa razmjene
materije, a time i povećanjem radne sposobnosti mišića. Pri ocjenjivanju rada mišića obično se ističe
njegov "spoljašnji" ili proizvodni rad.

Radi jednostavnijeg izražavanja, rad mišića (W), koji se manifestuje u podizanju određenog tereta
(P) na određenu visinu (h), može se izraziti u kilogram-metrima formulom: W = P x h/km. Veličina
mišićnog rada zavisi od spoljašnjeg opterećenja. Osim toga, sa veličinom tereta postepeno se sman-
juje stepen skraćivanja - sve do nule (kod maksimalne izometrične sile - snage mišića). Imajući u vidu
te činjenice - jasno je da će sa povećanjem opterećenja sve više da se smanjuje stepen skraćenja, pa
se spoljašnji mišićni rad - sa postepenim porastom tereta, u početku uvećava, a pri većim, i maksi-
malnim opterećenjima smanjuje. Najveći spoljašnji mišićni rad mišić proizvodi u uslovima srednjih
opterećenja. Taj fenomen se u fiziologiji definiše kao zakon srednjih opterećenja.

Zamor mišića

Zamorom se naziva privremeno slabljenje funkcionalne radne sposobnosti organa, tkiva ili cijelog
organizma, koji nastupa kao posljedica dužeg ili kraćeg trajanja rada, dok isto stanje iščezava posle
dužeg ili kraćeg trajanja odmora.

Pri refleksnoj djelatnosti mišića, zamor se javlja istovremeno u samom mišićnom tkivu, u nervnim
centrima, kao i u završecima motornih nerava u mišiću. Čak ovo drugo nastupa prije nego zamor u
samom mišićnom tkivu (što se lako eksperimentalno dokazuje).To stanje zamora kod mišića manifes-
tuje se postepenim smanjenjem veličine kontrakcije. To smanjenje može ići do potpunog izostajanja
kontrakcije mišića, tj. da mišić ne odgovara na primljene draži. Brzina razvoja zamora kod čoveka u
radu zavisi od ritma rada i od veličine opterećenja.
Veliko opterećenje ili suviše brz ritam dovodi do brzog nastajanja zamora, usljed čega je i radni
efekat - učinak minimalan. Rad se odvija najbolje pri nekom srednjem, optimalnom (za odredenog
čovjeka) ritmu, optimalnom opterećenju, koji je različit ne samo za različite ljude nego i za jednog
istog čovjeka u različitim uslovima. U medicini se za određivanje radne sposobnosti, u zavisnosti od
opterećenja i ritma, primjenjuje metoda koja se naziva ergografija. Pri tome se koristi dosta jednosta-
van aparat - ergograf, koji je konstruisao torinski fiziolog Moso, pa se zato naziva Mosov ergograf.

Pojava zamora objašnjava se hemijskim i fiziološkim teorijama zamora.

Hemijska teorija objašnjava nastajanje zamora kao posljedicu smanjivanja energetskih rezervi u

43
 Kineziologija

mišićnom tkivu i kao pojavu obilnog nakupljanja produkata metabolizma mišića u radu, koji kao da
"zatrpavaju", guše normalan metabolizam, usljed čega se javlja zamor.

Fiziološka teorija mišićnog zamora polazi od toga da on nastupa zbog promjene fizioloških svojstava
zamorenog mišića (razdražljivost) i fiziološke labilnosti. Jedna i druga teorija se ne iskljućuju već se
samo dopunjuju.

VRSTE SKELETNIH MIŠIĆNIH VLAKANA

S morfološkog, histokemijskog i funkcionalnog gledišta skeletna mišićna vlakna mogu se podijeliti u

dvije skupine: tip I i tip II, a tip II se dalje dijeli na podskupine IIA, IIB i IIX.

Tip I (spora oksaditivna, zamorno – otporna, crvena mišićna vlakna) sadržavaju mnogo crvenih pig-
menata (mioglobi i mitohondrijski citokromi), koji mišićima daje tamnocrvenu boju. Ona se kontra-
hiraju sporije od bijelih vlakana, ali su sposobna za dugotrajnu i snažnu kontrakciju. Energija u njima
nastaje uglavnom oksidativnom fosforilacijom pa crvena vlakna sadržavaju mnogo mitohondrija.
Imaju veliki kapacitet za proizvodnju ATP-a aerobnim sistemom i nazivaju se oksidativna vlakna.
Ovu skupinu mišićnih vlakana karakterizira i bogata kapilarna mreža. Ovu vrstu vlakna nalazimo u
posturalnoj muskulaturi npr. mišići vrata koji drže glavu u uspravnom položaju.

Tip II vlakna (brza, bijela vlakna) imaju malo mioglobina i manje mitohondrija pa zato i manje cito-
plazme. Deblja su od crvenih vlakana. Brzo se kontrahiraju, ali se tokom snažnih kontrakcija brzo
umaraju. Energija za njihov rad nastaje anaerobnom glikolizom.
Vlakna tipa IIA se kontrahiraju brzo ali se sporo umaraju zbog metabolizma u kojem dominira oksi-
dativna fosforilacija. Sportaši koji se bave sprintom nastoje da imaju veliku količinu ovih vlakana.

Tip II B su brza vlakna koja se brzo umaraju zbog anaerobne glikolize. Kontrakcija ovakvih vlakana
je snažna i brza i najviše ih ima u mišićima ruku.

Tip II X se prema svom metabolizmu nalaze negdje između tipa IIA i IIB. Mišići kranijalnog dijela
tijela pokazuju posebne osobine primjerice mišići čeljusti imaju tzv. superbrzi miozin.

Podjela vlakana se temelji na funkcionalnim razlikama između izoformi miozina. Razlike se očituju
u enzimskoj funkciji glavice miozina. Glavice brzog miozina cijepaju ATP otprilike 600 puta u jednoj
sekundi, dok spore glavice to rade otprilike dvostruko sporije. Razlike u reaktivnosti ATP-a odgo-
varaju kontraktilnim osobinama mišića; vrijeme kontrakcije za brza vlakna je 40-90 ms, a za spora
vlakna 90-140 ms. Također se smatra da je u zadanom vremenu više miozinskih glava pričvršćeno
za aktin u sporim vlaknima jer se njihove glave odvajaju sporije. Spora vlakna troše manje ATP-a
po jedinici snage, imaju veću efikasnost ali se sporije kontrahiraju od brzih vlakana. Do danas je
poznato 5 izoformi miozina. Zbog činjenice da više od 90% mišićnih vlakana nastaje od populacije
sekundarnih mioblasta moguće su transformacije pojedinih vlakana u druge tipove Većina skeletnih
mišića se dijeli na ove tri skupine vlakana iako su oni ravnomjerno raspoređeni i u zavisnosti od
uobičajenih aktivnosti mišića.Jedna motorna jedinica sadrži samo jednu vrstu mišićnih vlakana. Pri
vršenju određenih akcija aktiviraju se samo određene jedinice.Ukupan broj skeletnih mišićnih vla-
kana obično se ne mijenja ali se njihove karakteristike mogu izmjenično do određenog stepena .Razne
vrste vježbi mogu dovesti do promjena u vlaknima skeletnih mišića. Povećanje obima je uslovljeno
povećanjem sinteze tankih i debelih filamenata, što uslovljava i uvećanje mišića. Smatra se da broj

44
 Kineziologija

mišićnih vlakana ne raste značajno nakon rođenja.

ULOGA MIŠIĆA U SLOŽENOM POKRETU

Svaki zglob nalazi se pod uticajem pripadajućih mišića i u zavisnosti od ravni u kojoj leži i osovina
oko kojih se odvija pokret mišić dobija i određenu funkciju.Pri tome svaki mišić ima svoju jedinst-
venu ulogu za izvršavanje određenih pokreta. Na osnovu uloge koju mišić obavlja u zglobu djele se
na nekoliko vrsta.

Agonisti – su mišići koji nose osnovnu funkciju u jednom zglobu i oni su odgovorni za izvođenje
određenih pokreta. U slučaju da dođe do gubitka njihove funkcije, uslijed oboljenja ili povrede, pokret
se ne može izvesti. Ulogu agoniste može imati jedan mišić ali i više mišića odnosno mišićnih grupa.
Tako npr. m.brachialis ima ulogu fleksora lakatnog zgloba ali tu istu ulogu ima i m.biceps brachii pa
su prema tome oni oba fleksori u lakatnom zglobu.

Antagonisti – su mišići koji leže na suprotnoj strani od agoniste i po svojoj funkciji su suprotnog
pravca i djelovanja od agoniste.Antagonisti regulišu funkciju agoniste i na taj način usklađuju pokret.
M.triceps brachii je u odnosu na m.biceps brachii antagonist.

Sinergisti – su grupe mišića koji zajednićki rade i na taj način učestvuju u izvođenju nekog pokreta.
M.supraspinatus je abduktor u ramenu i on započinje abdukciju nadlaktice i izvodi je do 30°. Ab-
dukciju do punog obima izvodi m.deltoideus.

Sinergisti su istovremeno i agonisti za određene pokrete i imaju isti odnos prema antagonistima. Za
odnose agoniste i sinergiste prema antagonistima važi zakon Sherrington-a o recipročnoj inhibiciji.To
znači, kada su agonisti i sinergisti u kontrakciji antagonisti se relaksiraju. U suprotnom pokret bi bio
onemogućen. Na ovaj način se omogućava pokret koji je odmjeren, usklađen i ujednačen.

Fiksatori-stabilizatori zgloba – to su mišići koji svojim tetivama prelaze preko zgloba i doprinose
stabilnosti i čvrstini toga zgloba. Nije bitna samo pozicija tih mišića već i snaga i tonus.

45
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

POGLAVLJE 5
Membranski (akcioni) potencijal
 Kineziologija

Membrana ćelija je lipoproteinskog sastava ima svojstvo propuštanja molekula jona koji se nalaze
u ekstracelularnoj tečnosti. Membrana je semipremeabilna, pa broj negativnih i pozitivnih jona nije
jednak sa obje strane membrane. Sa vanjske strane se nalazi više pozitivnih, a sa unutrašnjie više
negativnih jona pa se na taj način stvara razlika membranskog potencijala. Ta razlika mora uvijek da
postoji ako je membrana semipermeabilna i iznosi -65V.

Joni koji su odgovorni za za membranski potencijal u prvom redu su natrij i kalij. Zbog izlaska kalija
membrana postaje spolja pozitivna, a sa unutrašnje strane negativna.

Nervne ćelije u svojoj membrani posjeduju molekule koje djeluju kao jonske pumpe i kanali, s
obzirom na to da transportuju jone u citoplazmu i iz citoplazme u spoljašnju sredinu.

Aksolema ili granična membrana aksona pumpa Na (+) jon iz aksoplazme, održavajući na taj način
koncentraciju ovog jona deset puta manjom nego što je ista u ekstracelularnoj tečnosti. Suprotno od
toga, koncentracija jona K (+) održava se na nivou koji je nekoliko puta veći od istog u ekstracelular-
nom prostoru. Zbog toga, duž aksoleme postoji razlika porencijala od -65 mV, s tim što je potencijal
negativan sa unutrašnje strane u odnosu na spoljašnju. To je membranski potencijal u mirovanju.

Kada se neuron nadraži, jonski kanali se otvaraju i ekstracelularni Na+ (jon čija koncentracija je mno-
go veća u ekstracelularnoj tečnosti nego u citoplazmi) naglo ulazi što dovodi do promjene potencijala
u mirovanju od -60mV do +30mV. Tako, unutrašnjost ćelije postaje pozitivna u odnosu na vanćelijsko
okruženje, što uslovljava nastanak akcionog potencijala ili nervnog impulsa.

Međutim, potencijal od + 30mV zatvara natrijumove kanale i aksolema ponovo postaje nepropustljiva
za te jone. U aksonima, u nekoliko milisekundi, otvaranje kalijumovih kanala modifikuje nastalo jon-
sko stanje. Kao rezultat povećane intracelularne koncentracije K+, koji dospijeva u akson procesom
difuzije, membranski potencijal se vraća na vrijednost od - 65mV i tako akcioni potencijal prestaje.
To traje veoma kratko (oko 5ms) i odigrava se na veoma maloj površini membrane. Međutim, ak-
cioni potencijal se širi duž membrane, poremećaj elektriciteta otvara susjedne natrijumove kanale i
kao posljedicu toga, kalijumove kanale. Na taj način akcioni potencijal se duž aksona širi velikom
brzinom. Kada akcioni potencijal dospije do nervnih završetaka, oslobađa se deponovani neurotrans-
miter, što stimuliše ili inhibira drugi neuron ili drugi tip ćelije, kao što su mišićna ili žljezdana ćelija
i proces se stalno ponavlja.

Akcioni (membranski) potencijal ima dvije faze:

I-faza depolarizacije je gubitak potencijala, kada joni Na ulaze u ćeliju, povećava se permitivnost za
jone Na čime sa vanjske strane ćelija postaje negativna, a sa unutrašnje strane pozitivna.

II-faza repolarizacije predstavlja proces ponovnog uspostavljanja membranskog potencijala u kome

K izlazi iz ćelije i sa lakoćom prolazi kroz membranu.

47
 Kineziologija

Shema 5.1 Natrijum – kalijum pumpa

Shema 5.2 Faze akcionog potencijala

Ćelijska membrana može da se podraži hemijskim, mehaničkim i električnim impulsima kada dolazi
do promjene membranskog (akcionoga) potencijala.

Hemijski podražaj za nastanak akcionog potencijala je svaka materija koja omogućava prolazak jona
Na. Jedna od takvih supstanci je acetilholin koji se luči na sinapsama ili motornim pločama i pokreće
stvaranje akcionog potencijala.

Mehanički nadražaj je draž izazvana npr.ubodom igle koji može dovesti do prolaza jona natrija.

48
 Kineziologija

Električna stimulacija znači da određena vrsta električnog impulsa može izazvati stvaranje akcionog
potencijala. Potrebno je izazvati određeni oblik impulsa (pravougli ili trougli), koristiti određenu
jačinu struje (reobazu) i određeno vrijeme (hronaksiju) da bi se postiglo stvaranje akcionog potenci-
jala i njegovo provođenje sa nerva na mišić.

Normalno mišićno vlakno ima sposobnost akomodacije, što znači da može da podnese veću draž ako
se ona uvodi postepeno do određene jačine.
Pri draženju postoji i period refrakternosti što znači da u toku depolarizacije ne može doći do st-
varanja novog akcionog potencijala. Potrebno je sačekati da se završi repolarizacija da bi se dobio
novi akcioni potencijal, mada jači stimulusi mogu dovesti do stvaranja akcionog potencijala i prije
završetka repolarizacije.Taj period se naziva relativni period refraktarnosti.

Akcioni potencijal se širi u oba pravca od tačke nastanka na membrani duž podraženog vlakna dok
se ne depolarizira. Ako se dva impulsa susretnu, doći će do njihovog poništavanja jer oba imaju iza
sebe period refraktarnosti. Tanki filamenti počinju da kližu pored debelih filamenata koji povlače
Z-diskove, koji okrećući se vuku ostala mišićna vlakna i njihove pokrovna vezivna tkiva. Neki od
ovih strukturalnih komponenti su elastične pa blago se istežu, prije nego što počnu prenositi snagu ili
napetost nastalu klizanjem filamenata. Elastične komponente uključuju elastične filamente, vezivno
tkivo oko mišićnog vlakna, a to je epimizij, perimizij i endomizij i tetive pričvršćene za kost. Kada
se skeletni mišić kontrahuje, prvo povlači pokrovno vezivno tkivo i tetive. Kao rezultat toga, omotači
i tetive se izdužuju, postaju zategnuti i napetost prelazi preko tetiva na kosti za koje su pričvršćeni.
Kao rezultat nastaje pokret tog dijela tijela.
Izduživanje elastičnih filamenata je povezano i sa talasnom sumacijom i tetanusom.Tokom talasne su-
macije elastični filamenti nemaju mnogo vremena između kontrakcija da se vrate u prvobitni položaj
i tako ostaju zategnuti. Dok su u ovom stanju, elastični filamenti ne zahtijevaju veće izduživanje
prije početka sljedeće kontrakcije. Kombinacija zategnutosti i stanja djelimične kontrahovanosti fila-
menata omogućava snažniju sledeću kontrakcijiu, da se nadoveže na onu prije nje i da na taj način
nastaje pokret.

Trzajna ili prosta mišićna kontrakcija je kontrakcija svih mišićnih vlakana u jednoj motornoj jedinici
u odgovoru na jedan akcioni potencijal motoneurona. Prosta mišićna kontrakcija može se dobiti samo
u eksperimentalnim uslovima.

Na krivulji proste mišićne kontrakcije razlikuju se tri faze:

I/ latentni period - to je kratki period između primjene stimulusa i početka kontrakcije. U ovom
periodu dolazi do širenja akcionog potencijala nervnim vlaknom preko neuromuskularne veze na
sarkolemu i dalje širenje sarkolemom. Tokom ovog perioda dolazi do oslobađanja jona kalcija iz
sarkoplazmatskog retikuluma, njihovog djelovanja na miozin i troponin - tropomiozin kompleks i
počinje kontrakcija. Ovaj period traje 2ms.

II/ period kontrakcije koji traje 10 – 100 ms. Ovo je aktivna faza kontrakcije u kojoj nastaje klizanje
niti između miozinskih niti.

III/ period relaksacije je pasivna faza mišićne kontrakcije traje 10-100ms i u ovoj fazi dolazi do
vraćanja jona kalcija aktivnim transportom nazad u sarkoplazmatski retikulum.

49
 Kineziologija

Shema 5.3 Krivulja proste mišićne kontrakcije

SUMACIJA MIŠIĆNE KONTRAKCIJE

Sumacija mišićne kontrakcije je sabiranje pojedinačnih mišićnih trzaja da bi se postigao snažan i

skladan mišićni pokret. Sumacija nastaje na dva različita načina:

1.povećanjem broja motornih jedinica koje se istovremeno kontrahuju i tada se govori o sumaciji više
motornih jedinica,

2. povećanjem brzine kojom se pojedine motorne jedinice kontrahuju i tada se govori o sumaciji ta-
lasa. Sumacija talasa će nastati kada se primijeni jedan stimulus, a zatim nakon refraktarnog perioda
i drugi stimulus.

Refraktarni period je vrijeme za koje je mišićna membrana neosjetljiva za primjenu stimulusa i čini
latentni period mišićne kontrakcije. Drugi stimulus se mora primijeniti prije nego se mišićno vlakno
relaksira. Na taj način nastaje druga kontrakcija koja će biti snažnija od prve. Ako se mišić podraži
impulsima većih frekvenci, dostići će se konačna vrijednost pri kojoj se uzastopne kontrakcije sta-
paju tako da ih se neće moći razlikovati jednu od druge. Ova pojava se naziva tetanus, a nastaje
kao posljedica viskoznih osobina mišića. Mišićna vlakna su ispunjena viskoznom tečnošću, sarko-
plazmom, i obavijena mišićnim ovojnicama i fascijama koje se zbog viskoznosti odupiru promjeni
dužine. Usljed toga, brze uzastopne kontrakcije neće dozvoliti da se mišić dovoljno relaksira pa se
pojedinačne kontrakcije neće primjetiti. Zato mišić ostaje stalno kontrahovan.

50
 Kineziologija

Shema 5.4 Sumacija mišićne kontrakcije i tetanus

PRENOS IMPULSA NA MIŠIĆNO VLAKNO

Sve ćelije u organizmu imaju membranski potencijal, ali samo nervna i mišićna ćelija imaju sposob-
nost podražljivosti i vidljivu reakciju u vidu neuro-mišićne kontrakcije. Podražljivost mišićnih ćelija
odnosno vlakana zasniva se na istim principima kao i za nervnu ćeliju.

Poznato je da akcioni potencijal nervne ćelije traje od 0,5-1ms, broj impulsa je 200/s, a latentni period
traje 3-5s.
Akcioni potencijal mišićnog vlakna traje 5-10 ms, broj impulsa je 100-250/s, a latentni period iznosi
5-45 ms.

Akcioni potencijal nervnog vlakna prethodi akcionom potencijalu mišićnog vlakna i to vrijeme iznosi
3-5ms. Naziva se vrijeme latencije ili latentni period. Prenos impulsa sa nerva na mišić vrši se na
mjestu koje čini motorna ploča.

51
 Kineziologija

Shema 5.5 Akcioni potencijal nervne i mišićne ćelije

MIŠIĆNO-NERVNI SPOJ

Mijelinizirani motorički nervi granaju se u vezivnom tkivu perimizija, gdje svaki nerv daje nekoliko
ogranaka. Na mjestu inervacije akson gubi mijelinsku ovojnicu i završava proširenjem koje je utis-
nuto u ulegnuće na površini mišićnog vlakna. Ta se tvorba naziva motorička ploča ili mišićno-nervni
spoj. Jedno nervno vlakno može inervirati samo jedno mišićno vlakno ili se grana i inervira i do 160
ili više mišićnih vlakana. Kod višestruke inervacije, jedno nervno vlakno i sva mišićna vlakna koje
ono inervira čine motoričku jedinicu.

Motorička jedinica

Motorička jedinica je funkcijska cjelina aksona i mišićnoga vlakna.

Kod čovjeka su mišićna vlakna skeletnih mišića jednostruko inervirana aksonima tipa A-alfa (brzo
se kontrahiraju).
Aksoni pripadaju mijeliniziranim vlaknima tipa A-alfa koja brzo provode impulse. Polaze iz prednjeg
roga (sive mase) kičmene moždine ili iz motoričkih jezgara moždanih nerava.
Prolazom akcijskog potencijala kroz aksonski završetak iz vezikula se brzo oslobodi 80% acetilholi-
na. Trajno u aksonskom završetku ostaje uskladišteno 20% acetilholina. U uvjetima produžene stimu-
lacije nerva otpušta se dio acetilholina koji je u aksoplazmi pohranjen djelovanjem fizostigmina

Na motornoj ploči oslobađa se acetilholin, supstanca koja prenosi podražaje. Ako bi se draženje izvo-
dilo dugo, velikom frekvencom električnih impulsa, većom od 50/s ,moglo bi doći do zamora motorne
ploče i smanjenja lučenja acetilholina, pa prema tome i smanjene mogućnosti prenosa podražaja sa

52
 Kineziologija

nerva na mišić. Zamor nervnog vlakna nije poznat.

AKTINO-MIOZINSKI KOMPLEKS I ENERGIJA

Za mišićnu kontrakciju, za stvaranje aktinomiozinskog kompleksa potrebna je energija. Glavni izvor

energije je ATP koji je bogat energijom i ima 7000 cal/mol, što je mnogo više nego što imaju drugi
izvori energije. Za oslobađanje energije potrebni su joni kalcija i magnezija, koji aktiviraju enzim
adenozintrifosfatazu, koja odcjepljuje radikal fosforne kiseline pri čemu se stvara ADP. U tom mo-
mentu se stvara velika količina energije. Resintezom, fosforni radikal sa ADP ponovo stvara ATP.
Ovaj proces se stalno ponavlja i to je ujedno i brži način dobivanja energije za kontrakciju.

ATP se može stvoriti slijedećim procesima:

I/ procesom glikolize pri čemu se glukoza pretvara u pirogrožđanu kiselinu i pri tome se oslobađa
energija koja se koristi za stvaranje ATP-a. Ovaj proces se označava kao anaerobna faza;

II/ procesom oksidacije pirogrožđane kiseline i mliječne kiseline oslobađa se takođe velika količina
energije za resintezu ATP-a, pri čemu se dobija 10 puta više energije nego procesima glikolize. U
ovom slučaju govori se o aerobnoj fazi;

III/ kada se fosfokreatin, koji je deponovan u mišićnoj ćeliji, koristi za resintezu ATP-a.

U svim fazama kontrakcije dolazi do stvaranja toplote. Ona je mjerilo hemijskih procesa u toku kon-
trakcije. Efiksnost mišićne kontrakcije ovisi od energije koja se u nju uloži. Energija koja se unosi
hranom (ugljični hidrati, masti, bjelančevine), pretvara se u rad kroz mišićnu kontrakciju i iznosi 20-
25%, a sve ostalo se pretvara u toplotu. Zbog toga je najpovljnije da se mišić kontrahuje umjereno,
niti prebrzo niti presporo. Ako se kontrahuje sporo, tada je velika potrošnja energije koja se koristi na
održavanje kontrakcije. Ako se kontrahuje prebrzo, velika količina energije se troši na trenje unutar
mišića.

Mišićni rad se odvija kroz dvije faze:aerobnu i anaerobnu. Za aerobnu fazu potreban je kisik, dok za
anaerobnu nije potreban.
Aerobna faza odvija se putem ciklusa limunske kiseline - Krebsovim ciklusom do stvaranja mliječne
kiseline koja se može razgraditi samo uz prisustvo kisika do ugljendioksida i vode. Ako nema do-
voljno kisika, nerazgrađena mliječna kiselina dovodi do znakova zamora mišića.

Grožđana kiselina se rastapa ovisno o tome da li ima kisika ili nema:

1.ako nema kisika – anaerobna razgradnja,

2.ako ima kisika – aerobna razgradnja.

Grožđana kiselina će se procesom oksidacije razgraditi u vodu i ugljični dioksid uz razvijanje energi-
je. Ako nema kisika stvarat će se mliječna kiselina koja je glavni uzročnik boli i umora u mišićima i
grčeva, i ona je pogubna za mišiće. Ako dolazi dovoljno kisika, mliječna kiselina se ponovno pretvara
u grožđanu kselinu koja se raspada u vodu, ugljični dioksid i energiju.

53
 Kineziologija

Shema 5.6 Razgradnja glukoze

Mišići se različito opskrbljuju krvlju kod statičkog i dinamičkog rada. Kod statičkog rada mišić je
stegnut te je mali dotok krvi i glukoze. Stoga je veći zamor, jer je smanjen dotok krvi. Kod dinamičkog
rada je brži dotok krvi, pa stoga je i razmjena tvari brža što doprinosi i manjem zamoru.

MIŠIĆNI TONUS

Mišići se stalno nalaze pod uticajem sile zemljime teže i stalno se odupiru toj sili pa zbog toga su
stalno pod uticajem sile zemljine teže i imaju napetost odnosno tonus. U održavanju tonusa učestvuju
senzoreceptori, proprioceptori koji preko refleksnog luka održavaju tonus mišića.Tonični refleksi vra-
ta učestvuju u održavanju tonusa. Centralni kao i periferni nervni sistem su u stalnoj vezi u održavanju
tonusa mišića. Ako se izgubi kontrola CNS-a mišići imaju pojačan tonus tada se govori o spazmu i
hipertoniji, a ako se izgubi kontola PNS-a mišići gube tonus postaju flakcidni, mlitavi, hipotonični.
Mirovanje u fiziološkim uslovima snižava tonus mišića, a fizička aktivnost ga održava i povećava.

Mišićni tonus je svojstvo mišića što se temelji na dvije komponente: viskoelastičnim svojstvima
samog mišićnog tkiva i neuralnoj komponenti što određuje stupanj kontrakcije mišića u danom
času. Opipavanjem mišića subjektivno se spoznaje njegova konzistenciju (čvrstoću, elastičnost –
viskoelastična svojstva), dok pasivnim istezanjem utvrđuje se istegljivost mišića, odnosno stupanj
napetosti (tenzije, kontrakcije) kojom se mišić istezanju odupire.

Normalni mišićni tonus ima nekoliko važnih funkcija:

1) tonus mišića pripomaže održavanju stava tijela,

2) mišić, kao i opruga, pohranjuje dio energije koju kasnije može osloboditi – to je posebno važno za
hodanje i trčanje: kad noga prihvati težinu tijela, mišići se istegnu
i pohrane mehaničku energiju, a kad se pri novom koraku noga ponovno otisne od tla dio te energije
se oslobodi i pripomaže djelatnoj kontrakciji mišića. Za iskorak prema naprijed potrebna je manje
snažna kontrakcija mišića.

3) Opružno-elastična svojstva mišića pripomažu izglađivanju pokreta: mišići nisu obični motori što
trzavo pokreću ud (kao u robota), nego njihova elastičnost zagladi takve sitne trzaje (poput opruge,
mišić ravnotežnu duljinu ne poprima odjednom, nego postupno).

54
 Kineziologija

Mišićni tonus može biti patološki promijenjen na dva načina:

•smanjen tonus (hypotonia, tj. hypotonus) - mlohavost je znak bolesti donjeg motoneurona (npr.
presječenog nerva), pa se govori o mlohavoj oduzetosti (paralysis flaccida) ili mišićnoj slabosti s
mlohavošću mišića (paresis flaccida).

•povećan tonus ( hypertonia, tj. hypertonus) - spastičnost je znak bolesti kortikospinalnog puta (gorn-
jeg motoneurona), pa se govori o zgrčenoj oduzetosti (paralysis spastica) ili mišićnoj slabosti sa
zgrčenošću mišića (paresis spastica).

I mlohavost (flacciditas) i spastičnost su obilježja mišićne oduzetosti (paralysis) ili mišićne slabosti
(paresis).

Te dvije abnormalnosti klinički se opisuju s tri pojma (jedan za smanjeni, a dva za povećani tonus):

1) Hypotonia – mišić je slab, mekan i mlitav. Često se koristi izraz flacciditas, tj. mlohavost mišića.

2) Hypertonia, ima dva oblika:

•Spastičnost (zgrčenost) je izraz što ga se koristi za opis pretjeranog otpora mišića pasivnom iste-
zanju, a uzrokovana je ozljedama i bolestima kortikospinalnog sistema (gornjeg motoneurona).
Spastičnost je povećani otpor pasivnom istezanju mišića, nakon kojeg uslijedi naglo (ili postupno)
slabljenje tog otpora. Stoga kliničari često govore o fenomenu džepnog nožića – naime, subjektivni
dojam liječnika koji nastoji pasivno ispružiti povijenu ruku pacijenta (pasivno istegnuti biceps) nalik
je onom kad se otvara džepni nožić: prvo to ide teško (velik je otpor), no kad se prijeđe “prag pote-
zanja”, otpor se naglo smanji i nožić se otvori. Takvi poremećaji tonusa (ovisno o uzroku) uzrokuju
karakteristične stavove tijela (stav dekortikacije i stav decerebracije). Spastičnost je često združena s
pojavom koja se naziva clonus ( najčešće stopala i patele), a to su brze oscilacije kontrakcija i relak-
sacija u odgovoru na istezanje mišića.

•Rigidnost (ukočenost) je izraz što se koristi za opis pojačanog tonusa mišića u bolestima bazalnih
ganglija (posebno Parkinsonovoj bolesti). Kad se mišić pasivno isteže, osjeti se niz malih i pravilnih
trzaja, tj. izmjeničnih jačanja i slabljenja otpora. Stoga kliničari često govore o fenomenu zupčanika
ili pak o rigidnosti olovne cijevi. Ponekad opisani mali trzaji se ne osjeti, nego se ima dojam kao
da se polagano, uz napor i postojano, povija olovna cijev. Kad takve bolesti dulje traju, pa rigidnost
postane postojano svojstvo mišića, koristi se izraz dystonia.

55
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

POGLAVLJE 6
Nervni sistem
 Kineziologija

Nervni sistem ima značajnu ulogu u ostvarivanju korelacije i regulacije funkcije unutrašnjih organa
i omogućavanja funkcionisanja orgnizma kao cjeline, a sve u cilju održavanja odnosa organizma sa
spoljom sredinom.

Kanadski neurohirurg Penfild je tridesetih godina prošlog vijeka nadraživao određene dijelove moz-
ga iglicama sa električnim naponom. Zavisno od toga koje je dijelove mozga nadraživao, pacijenti su
svjedočili o različitim efektima toplote, žarenja i dodira na svome tijelu. Na osnovu tog podraživanja
on je otkrio da je na kori mozga ucrtano čitavo tijelo. Ta projekcija u mozgu je nazvana po autoru
“Penfildov čovječuljak”.

Zanimljivo je da istraživači predstavljaju dva takva čovječuljka u mozgu. Prvi čovječuljak je senzorne
prirode, a motorni je projekcija mišića. Ova projekcija ide tačnim redoslijedom od palca, kažiprsta do
malog prsta. Dalja istraživanja pokazuju da je lijeva moždana hemisfera odgovorna za govor i logično
mišljenje, dok je desna odgovorna za snalaženje u prostoru, orijentaciju i lične odluke. Moždani
centri i živčani putevi, koji u njima započinju, nalaze se u hemisferi nasuprot dijelu tijela u kome dje-
luju. Tako se, npr. moždani centri desne ruke nalaze u lijevoj hemisferi, pa oštećenja na lijevoj strani
mozga uzrokuju simptome koji se primjećuju na desnoj strani tijela.

Pojedine oblasti u mozgu zauzimaju znatno veću površinu kod osoba koje se profesionalno bave
muzikom, slikanjem ili sportom. Ako se želi usmjeriti dijete da bude sportista, slikar ili matematičar
treba ga se od malena uvoditi u te aktivnosti. Tako se formiraju sklopovi nerava, koji će mu pomoći
da dostigne vrhunske rezultate.

Slika 6.1 : Penfildov čoječuljak

Prema osnovnim ulogama, ali i određenim morfološkim i funkcionalnim karakteristikama nervni

sistem se dijeli na dva osnovna dijela:

1.vegetativni-autonomni nervni sistem – inervira unutrašnje organe regulišući njihovu funkciju i

utičući na metaboličke funkcije u organizmu. Autonomni nervni sistem obuhvata centre u kičmenoj

57
 Kineziologija

moždini, moždanom stablu i hipotalamusu. Ovaj sistem djeluje nesjvesno najčešće putem visceral-
nih refleksa. Senzorni (aferentni) signali ulaze u pomenute centre sa periferije, a iz centara se šalju
refleksni odgovori (eferentni signali) nazad u visceralne organe, čime se reguliše njihova aktivnost.
Zahvaljujući ovom sistemu organizam je stanju da za vrlo kratko vrijeme odgovori na razne uticaje
iz spoljašnje i unutrašnje sredine npr. da za par sekundi udvostruči srčanu frekvenciju ili krvni priti-
sak. Eferentni (nishodni signali) se prenose do organa putem dva sistema sa suprotnim funkcijama:
simpatičkog i parasimpatičkog. Autonomnom nervnom sistemu pripada još i enterički nervni sistem,
koji se nalazi u crijevu.

Simpatički i parasimpatički sistem su dvije komponente autonomnog nervnog sistema sa pretežno

suprotnim funkcijama. Simpatička stimulacija stimuliše rad nekih organa, dok djeluje inhibitorno
na druge. Parasimpatička stimulacija takođe može djelovati stimulativno i inhibitorno na različite
organe. Kada simpatički sistem neke organe stimuliše, tada ih parasimpatički sistem uglavnom (ali
ne uvijek) inhibiše i obratno, kada simpatikus inhibiše, tada parasimpatikus stimuliše. Simpatikus se
uglavnom aktivira kada postoji neka opasnost, neka nagla promjena jer on priprema organizam ”za
borbu ili bijeg”.

2.somatski nervni sistem – zajedno sa čulnim receptorima, efektornim organima, a prije svega sa
skelenim mišićima obezbjeđuje odnos organizma i spoljne sredine primajući nadražaje s vana i
omogučujući reagovanje organizma na te nadražaje.

Prema anatomskom položaju nevni sistem se dijeli na:

1.CNS – koji je smješten u lobanjskoj duplji i kičmenom kanalu

2.PNS – izgrađen od nerava koji povezuju CNS sa čulnim receptorima i efektivnim organima.

Shema 6.1 CNS i PNS

58
 Kineziologija

CENTRALNI NERVNI SISTEM (CNS)

Slika 6.2 CNS

Tri su glavna nivoa CNS :

- nivo kičmene moždine
- nivo nižih moždanih dijelova
- nivo viših moždanih dijelova ili kortikalna razina.

Mozak

Sposobnost čovjekovog mozga da skladišti informacije i da ih se prisjeća je najznačajniji fenomen.

Naborani gornji dio mozga - korteks daje svijest, vid, sluh i reguliše pokrete. U topografiji mozga vi-
juge zauzimaju površinu od 2200 kvadratnih centimetara. Ovdje leže mnogi kvaliteti koji razdvajaju
čoveka od drugih stvorenja: kreativna misao, razmišljanje, govor i druge kompleksne radnje.

Slika 6.3 moždana kora

59
 Kineziologija

Mozak se sastoji od dvije hemisfere, između kojih je smješten međumozak. Svaka hemisfera ima 4
režnja: čeoni, tjemeni, zatiljni i sljepoočni. U čeonom režnju smješteni su centri za govor, područja
odgovorna za misaone procese i područja za podražaj mišića. U tjemenom režnju nalazi se osjetno
područje. Zatiljni režanj je zadužen za vid.

Slika 6.4 presjek mozga

U sljepoočnom režnju su centri za sluh, razumijevanje govora, čitanje i pisanje, kao i središte emo-
cija, ponašanja i pamćenja.
Mozak predstavlja proširenje prednjeg dijela nervne cijevi i sastoji se iz: prednjeg (velikog) mozga,
međumozga, srednjeg mozga, malog mozga i produžene moždine. Kora mozga povezana je s nižim
dijelovima i odgovorna je za najveći dio kognitivnih procesa (proces mišljenja i odlučivanja).

Prednji ili veliki mozak (telencephalon)

U toku evolucije prednji mozak CNS-a najviše je progresivno evoluirao. Njegova primarna funkcija
je centar čula mirisa i ima ulogu glavnog koordinacionog centra i centra više nervne djelatnosti.

Nervne ćelije se nalaze u površinskom sloju sive mase – moždanoj kori, dok nastavci nervnih ćelija
grade unutrašnjost mozga – bijelu masu. Moždana kora je centar cjelokupne nervne djelatnosti i umne
aktivnosti.

Pošto se nervna vlakna ukrštaju na svom putu, bilo u mozgu bilo u kičmenoj moždini, to desna
polovina mozga kontroliše lijevu stranu tijela i obrnuto. Najveću površinu kore zauzimaju tzv. aso-
cijativne zone. U njima su smješteni neuroni koji ostvaruju vezu između drugih oblasti, objedinjuju
sve impulse.

60
 Kineziologija

Međumozak (diencephalon)

Pokriven je ostalim dijelovima mozga tako da se vidi samo sa donje strane. U njemu leži treća
moždana komora. Na njegovom krovu je razvijena epifiza. Na donjoj strani, podu komore, označenoj
kao hipotalamus, javlja se ljevkasto ispupčenje (infundibulum) koje je u vezi sa hipofizom. Hipotala-
mus je vrlo značajan refleksni centar koji kontroliše temperaturu tijela, rad unutrašnjih organa, krvni
pritisak, san, osećaj gladi, žeđi, straha, bijesa.

Razina nižih moždanih dijelova su pons, produžena moždina, mezencefalon, hipotalamus, talamus,
mali mozak i bazalni gangliji. Centri toga djela CNS nadziru većinu tjelesnih aktivnosti koje se zbiva-
ju na podsvjesnoj razini. Podsvjesni nadzor nad arterijskim pritiskom i disanjem obavlja produžena
moždina i pons. Nadzor nad ravnotežom zajednička je funkcija starijih dijelova malog mozga te
nervnih centara u produženoj moždini, ponsu i mezencefalonu.

Srednji mozak (mesencephalon)

U srednjem mozgu nema komora već se nalazi Silvijusov kanal koji povezuje treću i četvrtu komoru.
Duž njegove osnove teku snopovi vlakana koji povezuju prednji mozak sa produženom moždinom i
malim mozgom.

Mali mozak (cerebellum)

Podijeljen je na dvije hemisfere i srednji dio. Mali mozak je centar ravnoteže i mišićne koordinacije.

Siva masa je smještena u perifernom dijelu (kori), dok se bijela nalazi u unutrašnjosti.

Produžena moždina (medulla oblongata)

To je zadnji dio mozga koji se nastavlja na kičmenu moždinu. U njoj se nalazi četvrta komora čiji
je krov jako tanak, ali su pod i bokovi zadebljali i u njima se nalaze: nervna vlakna koja povezuju
produženu moždinu sa prednjim dijelovima mozga; nervni centri za: disanje, rad srca, širenje i skupl-
janje krvnih sudova, gutanje, povraćanje.

Produžena moždina svojim gornjim krajem obrazuje moždani most (pons) i sa nje polaze moždani
nervi: IX, X, XI i XII par. Takođe produžena moždina gradi pod četvrte moždane komore.

Moždane komore

Kanal nervne cijevi u nivou mozga obrazuje proširenja – moždane komore, koje su međusobno pov-
ezane i nastavljaju se u kanal kičmene moždine.

U velikom mozgu se nalaze I i II moždana komora (u svakoj hemisferi po jedna). Treća moždana
komora nalazi se u međumozgu, a IV je smeštena u zadnjem mozgu (zadnji mozak sačinjavaju mali
mozak, produžena moždina i moždani most). Treća i četvrta komora povezane su Silvijusovim ka-
nalom (u srednjem mozgu), a III je preko otvora u vezi sa I i II komorom. Četvrta komora se nastavlja
na kanal kičmene moždine.

61
 Kineziologija

Moždanice i likvor

CNS je obavijen vezivnim opnama (moždanicama) kojih ima tri:

•tvrda (dura mater) – spoljašnja, ka lobanji;

•paučinasta (arachnoidea) – srednja, nežna, rastresita i bogata limfom;

•meka (pia mater) – unutrašnja, naleže na mozak i sadrži krvne sudove koji prodiru u unutrašnjost
mozga.

Prostor i zmeđu moždanica je ispunjen likvorom (cerebrospinalna tečnost) tako da cio CNS pliva u
tečnosti i na taj način se štiti od udara o tvrdu površinu lobanje i kralježaka.

Kičmena moždina (medulla spinalis)

Zadnji dio nervne cijevi, kičmena moždina, prostire se cijelom dužinom tijela. Idući ka zadnjem kraju
tijela ona se sužava. Cilindričnog je oblika i ima centralni kanal u sredini. Sa obje stane kičmene
moždine polaze nervi koji su segmentalno raspoređeni .

Raspored sive i bijele mase je obrnut u odnosu na veliki mozak – bijela masa je spolja, a siva se
nalazi unutra. Siva masa na poprečnom preseku daje oblik slova H, naime, ona obrazuje jedan par
posteriornih i jedan par anteriornih rogova. Sa posteriornih rogova polaze senzitivna, a sa anteriornih
motorna nervna vlakna pa se po izlasku iz kičmene moždine sjedinjuju u zajednički nerv. Bijelu masu
čine uzlazna i silazna nervna vlakna kojima se provode nadražaji ka mozgu kao i impulsi od mozga ka
raznim organima. Kičmena moždina je prema tome sprovodnik nadražaja u pravcu mozga (uzlazna
nervna vlakna) kao i impulsa koji se šalju od mozga (silazna vlakna). Osim toga, ona je centar za
mnoge proste reflekse, put kojim se signali s periferije tijela prenose do mozga i obrnuto. Nervni
sklopovi u kičmenoj moždini mogu uzrokovati pokret hodanja, reflekse koji odmiču dijelove tijela
od predmeta, reflekse koji ukrućuju noge i tako podržavaju tijelo protiv gravitacije, te reflekse koji
nadziru lokalne krvne žile, kao i kretnje probavnog sistema.

PERIFERNI NERVNI SISTEM (PNS )

PNS je izgrađen od nerava koji povezuju CNS sa čulnim receptorima i efektivnim organima. Per-
iferni nervni sistem obuhvata sprovodne puteve između čula i nervnih centara s jedne strane i između
centara i efektornih organa s druge strane.

U njegov sastav ulaze:

•nervi - snopovi nervnih vlakana koji mogu biti senzitivni ili motorni, mada je većina nerava mješovita
(sadrže oba tipa vlakana);

•ganglije - skupovi nervnih ćelija koji leže van CNS.

PNS obezbjeđuje povezanost organizma sa spoljašnjom sredinom i nalazi se pod uticajem naše volje.
Ovaj dio nervnog sistema sačinjavaju:

62
 Kineziologija

1. Moždani nervi (nervi craniales)

• I par – n. olfactorius
• II par - n. opticus
• III par - n. oculomotorius
• IV par - trochlearis
• VI par - n. abducens
• V par - n. trigeminus
• VII par – n. facialis
• VIII par - n. statoacusticus
• IX par - n. glossopharingeus
• X par – n. vagus
• XI par – n. accesorius
• XII par –n. hypoglossus

3.Kičmeni nervi (nervi spinales)

Polaze sa kičmene moždine. Ima ih 31 par. Ovi nervi sa kičmene moždine izlaze sa dva korjena,
posteriornim (senzitivna vlakna) i anteriornim (motorna vlakna) koji se spajaju gradeći mješovite
nerve.

ELEMENTI NERVNOGA TKIVA

Slika 6.5 Elementi nervnoga tkiva

63
 Kineziologija

Nervni sistem se sastoji od 3 osnovna elementa:

•nervne ćelije (neurona)

•intersticijske ćelije - neuroglija

•satelitske ćelije vezivnog tkiva koga čine fibroblasti sa kolagenim i retikularnim vlaknima i mikro-
glijama

Nervi

Slika 6.6 Švanova ćelija

Nervi su snopovi nervnih vlakana (aksona) obavijeni vezivnim omotačima. Histološki posmatrano
nervi se sastoje od:

•mijeliniziranih ili nemijeliniziranih aksona

•Švanovih ćelija

• astrocita

• strukturnih komponenti vezivnog tkiva: fibroblasta i kolagenih vlakana

• pridruženih kapilara.

64
 Kineziologija

Mijelizirana vlakna (bijela vlakna) sastoje se od jednog aksona okruženog mijelinskim omotačem,
dok su nemijelizovana (siva) vlakna izgrađena od nekoliko aksona umetnutih u citoplazmu Švanove
ćelije. Mijelinski omotač u CNS stvaraju oligodendrociti, a u PNS-Švanove ćelije.

Komponente vezivnog tkiva obrazuju trostruke omotače:

•epineurium,

•perineurium,

•endoneurium

Ganglije

Ganglije su izgrađene od tijela neurona, početnih dijelova aksona i svih ostalih pratećih ćelija. Obavi-
jene su trostrukim omotačima kao i nervi.

Posmatrano anatomsko-funkcionalno, ganglije mogu biti: senzorne (kranijalne i spinalne) koje prim-
aju aferentne impulse koji idu u CNS i vegetativne (ganglije autonomnog sistema) .

Nervno tkivo se sastoji iz dvije grupe ćelija:

•osnovnih ćelija, nervnih ćelija (neurona), vrpčastih ćelija koje prenose informaciju

•pratećih ćelija glije (gr. glia= ljepak), izgrađena od nekoliko vrsta razgranatih ćelija koje potpomažu
neuronima u obavljanju funkcije i ishranjuju ih.

NEURON
Neuron je visokospecijalizovana ćelija koja ima :

- karakterističan oblik,

- sposobnost primanja, prenošenja i stvaranja nervnog impuls,

- sposobnost obrazovanja sinapsi preko kojih se vrši prenos nervnog impulsa sa jedne nervne ćelije
na drugu ili na ćeliju efektornog organa.

Neuron je osnovna morfofloška i funkcionalna jedinica nervnog sistema. Sposoban je da reaguje na

draži, da prenese stvorni nadražaj brzo u druge dijelove ćelije i da utiče na druge neurone, mišićne
ćelije i ćelije žlijezda.

Osnovni dijelovi neurona su tijelo ćelije (perikarion) i nastavci dendriti i akson. Svaki neuron ima
jedan dugačak nastavak - akson koji može da bude dugačak do 1m i više kraćih nastavaka - dendrita
koji mogu biti do 1mm. Akson sprovodi draži od tijela ćelije ka perifernim završetcima, a dendriti
sprovode draži u pravcu tijela ćelije.Tijelo nervne ćelije je nepravilno sa neuroplazmom koja u sebi
sadrži sve elemente nervne ćelije (jedro, mitohondrije, endoplazmatski retikulum i nježna vlakna-
neurofibrile koje imaju moć prenosa podražaja). Neurofibrile se nalaze i u dendritima i u aksonima.
Tijelo nervne ćelije nalazi se u sivoj supstanci nervnog sistema, a to je kora velikog mozga i u sivoj

65
 Kineziologija

supstanci kičmene moždine. Produžeci se nalaze u bijeloj supstanci.

Slika 6.7 Neuron

Periferni nervi su sastavljeni od velikog broja nervni vlakana različite debljine i dužine.
Nervna vlakna predstavljaju aksone nervni ćelija, smještenih u CNS-u, ili receptornih nervnih ćelija
čulnih organa koje ta vlakna povezuju sa CNS-om.

Nervna vlakna su okružena vezivnim tkivom koje oko vlakna stvara omotač endoneurijum. Udruživanje
više snopova nervni vlakana učvršćuje omotač perineurijum. Sva nervna vlakna u jednom nervu su
obavijena vezivnom opnom epineurijum. Na svakom pojedinačnom nervnom vlaknu razlikuje se cen-
tralni dio sastavljen od polutečne aksoplazme u koju su potopljene neurofibrile paralelno poredane
sa pravcem pružanja nervnog vlakna. Ovaj centralni dio je prekriven tankim spoljašnjim omotačem
aksolemom.

Kod najvećeg broja perifernih i znatnog broja nervnih vlakana u CNS-u, oko aksona nalazi se mije-
linski omotač sastavljen od lipoproteinskog kompleksa. Otprilike na svakih 1-3 mm duž aksona mije-
linski omotač je prekinut tzv. Ranvijerovim suženjem. Mijelinski omotač oko aksona oblažu Švanove
ćelije. Kod najvećeg broja perifernih nerava oko aksona se obrazuju mijelinski omotač. Membrana
Švanove ćelije prvo obavije akson, a zatim se ćelija oko aksona rotira nekoliko puta odlažući više
slojeva ćelijske membrane koja sadrži lipidnu tvar sfingomijelin. Sfingomijelin je izolator koji oko
500 puta smanjuje protok jona kroz membranu. Tamo gdje se duž aksona sastaju dvije susjedne
Švanove ćelije ostaje malo izolirano područje dužine 2-3 µm gdje joni sa lakoćom prelaze između
ekstracelularne tečnosti i aksona. To je ujedno i područje Ranvijerovog suženja gdje se draž prenosi
skokovito odnosno saltatorno.

66
 Kineziologija

Kada bi natrijum ušao u ćeliju bez povratka, tijelo bi ostalo u stanju ukočenosti. U tom slučaju bi
se samo jedanput u životu moglo napraviti pokret. Međutim, postoje kontra pumpe koje eliminišu
natrijum iz ćelije. Šanova ćelija, kao izuzetan izolator, može i do 100 puta da omota neuron i da
zahvaljujući proteinskim kopčama opstane u toku cijelog života.
Nervna vlakna, čiji je mijelinski omotač tako tanak da izgleda kao da ga nema, nazivaju se amijelin-
ska nervna vlakna. Tu se nervne draži prenose kontinuirano odnosno translatorno.

Nervna vlakna se na osnovu brzine provođenja draži, anatomski osobina, trajanja depolarizacije i
repolarizacije djele na:

•A i B ( mijelinska) vlakna

•C (amijelinska) vlakna.

Nervna vlakna grupe A mogu biti:

•α (alfa) vlakna koja imaju veliku motornu brzinu provodljivosti i odgovorna su za kontrakciju. To
su motorna vlakna koja se pružaju od prednjih rogova kičmene moždine do mišića i senzorna vlakna
koja se pružaju od mišića do kičmene moždine. Brzina provodljivosti je 70 – 120 m/s.

•β i γ (beta i gama) vlakna su senzorna vlakna koja prenose nadražaj od mišića i tetiva do kičmene
moždine i njihova brzina je 5 – 70 m/s.

•δ (delta) vlakna su senzorna vlakna, prenose nadražaj od periferije do kičmene moždine i obratno.

Grupa B i C vlakana pripadaju autonomnom nervnom sistemu. To su spora vlakna sa brzinom prenosa
impulsa 0,2 – 2 m/s.

Sinapsa

Mjesta gdje nervne ćelije sa svojim vlaknima dolaze u blizinu jedna druge ili gdje dolaze u niz odnosa
sa drugim ćelijama nazivaju se sinapse. Tu se luče supstance transmiteri koje omogućavaju prenos
draži. Najznačajnije supstance su acetilholin, 5- hidroksitriptalin, noradrenalin i biogeni amini.

Prema mjestu gdje se nalaze sinapse one se mogu podjeliti na:

•Centralne sinapse uglavnom se nalaze u sivoj masi CNS-a. Sačinjavaju je aferentna vlakna odnosno
aksoni jedne nervne ćelije sa dendritima, aksonima ili tijelom druge nervne ćelije.

•U periferne sinapse spadaju :

- ganglijske sinapse u vertebralnim, paravertebralnim i intramuralnim ganglijama autonomnog
nervnog sistema,

- periferne vegetativne sinapse na završetcima eferentnih motornih ili sekretornih simpatikusnih ili
parasimpatikusnih vlakana,

- neuromišićne sinapse na nevnim završetcima u skeletnim mišićina.

67
 Kineziologija

Na svakoj sinapsi razlikuju se 3 osnovna dijela:

A - Presinaptički dio – u kome se nalaze aksonski završetci prošireni u obliku pupoljaka u kojima
se nalazi veći broj mitohondrija i vezikula. Mitohondrije proizvode energiju potrebnu za funkciju
sinaptičkog prenosa. U vezikulama se nalazi hemijski transmiter-medijator.

B - Sinaptička pukotina – ispunjena ekstracelularnom tečnošću.

C - Postsinaptički dio – koji se nalazi u ćelijama efektorima u kojma se nalaze hemijska jedinjenja
odnosno receptori za koje se vezuju hemijski transmiteri.

Sinapse mogu biti:

- hemijske - kod kojih se prenošenje nadražaja vrši pomoću posrednika, hemijskog medijatora, neu-
rotransmitera

- električne (neksusi) koje odgovaraju pukotinastim međućelijskim spojevima.

Potrebno je naglasiti da ne postoji fizički kontakt između moždanih ćelija, iako se informacija nes-
metano prenosi. To se odvija hemijsko - električnim putem. Električni impuls omogući oslobađanje
mjehurića u kojima se nalaze hemijski medijatori, a oni prenose poruke na sljedeću nervnu ćeliju.
Najčešći hemi¬jski medijatori su acetilholin, noradrenalin, adrenalin i drugi. Prenos se odvija preko
receptora, koji su podesni za baš taj tip medijatora i odgovaraju kao brava ključu. Hemijski medijato-
ri su ključevi, koji se ukotve baš na specifičnu bravu. Tim činom se generišu struje u sljedećem nervu
i prenosi informacija do odredišta. Mozak radi kombinacijom hemije i bioloških struja. Informacija se
kreće u dva smjera: od receptora do mozga, a zatim od njega do mišića spremnih za pokret. Sinapse
su mjesta gdje se spajaju dva ili više neurona. U presinapsi nalaze se mjehurići, koji se otvaraju kada
biološka struja dođe do njih, te prosipaju svoj sadržaj u sinaptičku pukotinu. Kada se informacija tj.
signal prenese do završetka aksona, hemijski medijatori se oslobode u sinaptičku pukotinu. Ubrzo
zatim, hemijski medijatori zauzimaju svoja mjesta na slijedećoj nervnoj ćeliji. To je dovoljan poticaj
da se električni impuls upali i da se informacija prenese dalje.

68
 Kineziologija

Shema 6.2 Prenos impulsa u sinapsi

Neuromuskularna veza

Hemijska sinapsa obrazovana između motornog neurona i poprečno-prugaste mišićne ćelije naziva se
motorna ploča ili nervno-mišićna sinapsa.

Neuromuskularna veza odnosno motorna ploča predstavlja vezu između motornog nerva i mišića.
Eferentno nervno vlakno pri ulasku u poprečnoprugasti mišić gubi mijelinski i Švanov omotač. Tako
razgolićen ulazi u mišićno vlakno u vidu niza produžetaka u kojima se nalaze mjehurići ispunjeni
hemijskim medijatorom acetilholinom, koji služi za prenos draži sa motornog nervnog vlakna na
mišićno vlakno. Između sinaptičkog pupoljka i membrane mišićnog vlakna nalazi se sinaptička pu-
kotina. Na mišićnoj membrani nalaze se hemijski receptori za koje se vezuje hemijski medijator
acetilholin.

69
 Kineziologija

Motorna jedinica

Shema 6.3 Motorna jedinica

Svaki motoneuron koji izlazi iz kičmene moždine obično inervira veći broj mišićni vlakana. Broj
vlakana ovisi o vrsti mišića. Sva mišićna vlakna koje inervira jedno motorno vlakno čini motornu
jedinicu. Prosječna vrijednost za sve mišiće u tijelu je oko 150 mišićni vlakana po motornoj jedinici.
To znači da se sva mišićna vlakana motorne jedinice zajedno kontrahuju i opuštaju.

Obično se mišićna vlakna susjednih motornih jedinica međusobno isprepliću tako da neka vlakna
jedne motorne jedinice leže unutar druge, a vlakna obje motorne jedinice se isprepliću sa vlaknim i
drugih motornih jedinica. Ovakva mnogostruka inervacija sprečava gubitak funkcije nekog mišićnog
vlakna u slučaju kada je uništen dio nekog motornog nerva.

Broj mišićni vlakana koje inervira jedan motoneuron zavisi od funkcije koju obavlja mišić. Tako
mali mišići koji reaguju brzo i čija je kontrola vrlo precizna u svakoj motornoj jedinici imaju samo
nekoliko mišićni vlakana. Takav primjer se nalazi u nekih mišića grkljana gdje postoje samo 2-3
vlakna, a u svaki takav mišić odlazi veliki broj nervnih vlakana. S druge strane, veliki mišići koji ne
zahtjevaju preciznu kontrolu kao npr. m.gastrocnemius mogu imati nekoliko stotina mišićnih vlakana
u motornoj jedinici. Motorna jedinica radi po zakonu sve ili ništa, a ne cio mišić jer cio mišić ne mora
biti uključen u rad. Mišić može da se kontrahuje ili ne, ali kontrakcija cijelog mišića zavisi od broja
podraženih motornih jedinica.

70
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

POGLAVLJE 7
Motorički odgovor i refleksi
 Kineziologija

Čovjekov nervni sistem naslijedio je specifične karakteristike iz svakog razdoblja svog evoluci-
jskog razvoja. Iz tog naslijeđa tri glavna nivoa centralnog nervnog sistema imaju posebna funkcijska
obilježja:

1.nivo kičmene moždine,

2.nivo nižih moždanih dijelova
3.nivo viših moždanih dijelova ili kortikalni nivo.

Osjetne se informacije integriraju na svim nivoima nervnog sistema, te uzrokuju prikladne motoričke
reakcije. Ta se integracija počinje odvijati u kičmenoj moždini u kojoj nastaju razmjerno jednostavni
refleksi, a zatim se nastavlja u moždanom stablu, gdje nastaju složenije reakcije i, napokon, u velikom
mozgu, koji nadzire najsloženije reakcije.

Siva masa kičmene moždine integracijsko je područje za spinalne reflekse i druge motoričke funkcije.
Ostali signali ulaze u moždinu gotovo isključivo senzoričkim (stražnjim) korjenovima. Pošto uđe
u moždinu, svaki osjetni signal odlazi u dva odvojena odredišta. Prvo, jedna grana osjetnog živca
završava u sivoj tvari moždine, te potiče lokalne segmentne reflekse i druge učinke. Drugo, druga
grana šalje signale u više razine živčanog sistema, u više nivoe same kičmene moždine, u moždano
stablo ili čak u koru velikog mozga.

U sivoj masi svakog segmenta kičmene moždine ima nekoliko miliona neurona. Jedni od njih sud-
jeluju u prekopčavanju osjetnih signala. Preostali neuroni mogu se podijeliti u dvije različite vrste:
motoneuroni prednjih rogova i interneuroni.

Motoneuroni prednjih rogova tvore nervna vlakna koja izlaze iz kičmene moždine prednjim kor-
jenovima i inerviraju skeletna mišićna vlakna. Dijele se u dvije vrste: alfa-motoneuroni (impulsi za
kontrakciju) i gama-neuroni (impulsi za napon mišića u mirovanju).
Interneuroni se nalaze u svim područjima sive mase kičmene moždine: u stražnjim rogovima, u
prednjim rogovima, te u područjima između njih. Mali su i vrlo podražljivi. Međusobno su povezani
brojnim vezama, a mnogi među njima izravno inerviraju motoneurone prednjih rogova. Veze između
motoneurona i interneurona odgovorne su za mnoge integracijske funkcije kičmene moždine.
Samo mali broj osjetnih signala koji dolaze spinalnim živcima ili stižu iz mozga završava na mo-
toneuronima prednjih rogova. Većina se signala najprije prenosi kroz interneuronske sklopove.

SENZORIČKI RECEPTORI

Dinamička ravnoteža mišića moguća je putem povratne veze osigurane pomoću različitih senzoričkih
receptora. Svi oni kontinuirano osiguravaju unos impulsa u CNS. Senzorički receptori su nervne
strukture koji se nalaze u svim tkivima tijela. Neki su od tih receptora specifični za nelagodu i bol te
se nazivaju nociceptorima. Drugi prikupljaju informacije ovisno o položaju i pokretima tijela. Oni
se nazivaju proprioceptorima. Konstantan unos informacija iz svih tih receptora omogućuje korteksu
i moždanom deblu da koordiniraju akciju pojedinačnih mišića ili mišićnih grupa kako bi se stvorio
primjeren odgovor. Četiri osnovna tipa senzoričkih receptora.

1.Mišićna vretena, specijalizirani receptorni organi koji se nalaze u mišićnom tkivu Svako je vreteno
građeno od malih intrafuzalnih mišićnih vlakana (služe za tonus mišića u mirovanju i inervirani su
gama-neuronima), koja su pričvršćena za okolna ekstrafuzalna vlakna (za kontrakcije, inervirani od
alfa-neurona). Krajeve vlakna podražuju tanka gama-motorička živčana vlakna, koja potiču iz gama-

72
 Kineziologija

motoričkih neurona. Ta se vlakna nazivaju i gama-eferentnim vlaknima, nasuprot alfa-eferentnim

vlaknima koja inerviraju ekstrafuzalna vlakna skeletnog mišića.

2.Golgijev tetivni organ, smješten u tetivama je učahureni osjetni receptor kroz koji prolazi mali
snopić mišićnih tetivnih vlakana. Golgijev se organ podražuje napetošću što je uzrokuje taj mali
snopić mušićnih vlakana. Prema tome, glavna je razlika između funkcije Golgijevog tetivnog organa
i mišićnog vretena u tome što vreteno zamjećuje promjene dužine mišića, a tetivni organ zamjećuje
promjene mišićne nepetosti. Taj refleks omogućuje negativnu povratnu spregu koja onemogućuje
razvijanje prevelike mišićne napetosti.

3.Paccinijeva tjelešca, smještena su u tetivama, zglobovima, periostu, fascijama i potkožnom tkivu

i odgovorna su za dodir.

4.Nociceptori, odgovorni su za bol.

Shema 7.1 Osjetna inervacija skeletnog mišića

73
 Kineziologija

REFLEKSI

Refleks nastaje kao automatska reakcija na specifični podražaj. Podražaj koji izaziva refleks mora
djelovati na neki osjetni element iz kojeg se senzoričkim živcima aferentni impulsi prenose u više
centre, odakle se nakon prekapčanja, šalju eferentni impulsi u izvršni organ. Iako je informacija po-
slana u više centre, odgovor je neovisan o volji. Refleksi mogu biti monosinaptički ili polisinaptički.

Shema 7.2 Monosinaptički i polisinaptički refleks

MONOSINAPTIČKI REFLEKS

Monosinaptički refleks se javlja kad aferentno vlakno direktno stimulira eferentno u CNS-u. Primjer
je miotatički refleks (refleks istezanja) koji se može prikazati kad se promatra maseter prilikom udar-
ca u bradu čekićem za izazivanje refleksa. Udarac će uzrokovati iznenadno istezanje mišićnih vretena
unutar masetera. Ova informacija se prenosi refleksno od aferentnih neurona iz vretena do alfa mo-
toneurona koji vode do ekstrafuzalnih vlakana žvačnih mišica. Aferentni impulsi putuju ka unipo-
larnim neuronima u nucleus mesencephalicus n. trigemini, odakle drugi krak istog neurona pristupa
direktno na motoneurone u motornoj jezgri istog živca. Ta se ista aferentna vlakna prekapčaju sa alfa
eferentnim motoneuronima koji vode direktno natrag do ekstrafuzalnih vlakana masetera te dolazi do
kontrakcije mišića.

POLISINAPTIČKI REFLEKS

Polisinaptički refleks nastaje kad aferentni neuron stimulira jedan ili više interneurona u CNS-u koji
zatim stimuliraju eferentna nervna vlakna. Primjer je nociceptivni refleks (refleks boli). U žvačnom

74
 Kineziologija

sistemu ovaj refleks postaje aktivan kada se iznenada, tokom žvakanja, naiđe na neki tvrdi objekt, koji
predstavlja štetan podražaj i preopterećuje periodontne strukture i izaziva bol. Primarna aferentna
nervna vlakna nose informaciju do jezgre trigeminalnog senzoričkog trakta, gdje se prekapčaju sa
interneuronom. Ti interneuroni vode do trigeminalne motorne jezgre. Ovdje se mora usklađivati ak-
tivnost nekoliko mišićnih skupina tj. mišići zatvarači se moraju inhibirati radi sprječavanja daljeg zat-
varanja usta, a istovremeno otvarači se moraju aktivirati kako bi se spriječilo daljnje oštećenje zuba.
Kad aferentna informacija iz senzoričkog receptora stigne do interneurona, javljaju se dvije različite
radnje. Ekscitacijski interneuroni prekapčaju se u trigeminalnoj motornoj jezgri sa eferentnim neu-
ronima koji pak inerviraju mišiće depresore. U isto vrijeme aferentna vlakna stimuliraju inhibicijske
interneurone, što uzrokuje relaksaciju mišića elevatora.

Mišićna i tetivna vretena trajno bilježe različita svojstva mehaničkog stanja mišića

Primarna aferentna vlakna što inerviraju mišićna vretena (Ia i II vlakna) i tetivna vretena (Golgiev
tetivni aparat) (Ib vlakna), klasični su primjeri funkcionalno specijaliziranih osjetnih vlakana. Mišićna
i tetivna vretena su receptori što trajno bilježe promjene duljine i opterećenja mišića te brzinu mišićne
kontrakcije (srodne informacije o položaju i kretanju udova bilježe aferentna vlakna zglobnih čahura
i ligamenata te neki kožni mehanoreceptori).

Mišićna vretena bilježe istezanje mišića

Mišićno vreteno (fusus neuromuscularis) je posebna vrsta učahurenog osjetnog receptora, smještenog
u mišiću i usporedno sa skeletnim mišićnim vlaknima što čine glavnu kontraktilnu masu mišića.
Mišićna vretena su tanka (promjera do 1 mm), ali duga (4-10 mm), a izgrađuje ih snopić od 2 do 10
tanašnih i posebno građenih mišićnih vlakanaca, što su ovijena vezivnom čahurom oko koje je širok
limfni prostor. Središnji dio tog snopića je blago proširen, pa receptor nalikuje vretenu (lat. fusus).
Stoga mišićna vlakanca smještena unutar vretena nazivamo intrafuzalnim vlaknima, a sva preostala,
okolna mišićna vlakna nazivamo ekstrafuzalnim vlaknima.

75
 Kineziologija

Shema 7.3 Mišićno vreteno

Intrafuzalna vlakna su znatno manja i tanja od ekstrafuzalnih, pa ne pridonose bitno mišićnoj kon-
trakciji. Pored toga, središnji dio intrafuzalnih vlakana nema poprečnih pruga, tj. kontraktilnih mio-
fibrila, nego su tu nagomilane brojne jezgre (u ekstrafuzalnim vlaknima zrelih mišića su jezgre pore-
dane tik ispod sarkoleme cijelom duljinom vlakna!). Taj dio vlakna je najosjetljiviji na istezanje.

Tri su vrste intrafuzalnih vlakana:

1) Vlakna s lancem jezgara (jezgre su u središnjem području poredane u jedan niz, a vlakna su tanka
i kratka);

2) Dinamička vlakna s vrećom jezgra (jezgre su nagomilane u središnjem području kao u vreći, a

76
 Kineziologija

vlakna su deblja i dulja i imaju dinamička fiziološka obilježja);

3) Statička vlakna s vrećom jezgra (jezgre su također nagomilane u središnjem području kao u vreći,
no vlakna imaju statička fiziološka obilježja).

Svako mišićno vreteno ima tri komponente: intrafuzalna vlakna, aferentne aksone (što bilježe
promjene istegnutosti intrafuzalnih vlakana) i eferentne aksone (što reguliraju osjetljivost receptora).
Istezanje intrafuzalnih vlakana često se opisuje kao “opterećivanje” mišićnog vretena (što ekscitira
aferentne aksone ovijene oko središnjeg područja s jezgrama – naime, istezanje tog dijela vlakana
je mehanički podražaj za aferentne aksone). Ponovno opuštanje (prestanak istezanja) intrafuzalnih
vlakana opisujemo kao “rasterećivanje” mišićnog vretena (što smanjuje učestalost pojavljivanja akci-
jskih potencijala u aferentnim aksonima).

Kontrakcije mišića nisu primjeren podražaj za mišićna vretena stoga što su vretena postavljena us-
poredno s ekstrafuzalnim mišićnim vlaknima, pa se pri kontrakciji mišića vlakna mišićnog vretena
ne istežu, nego se skraćuju (time popusti pritisak središnjih područja intrafuzalnih vlakana na osjetne
završetke ovijene oko njih).

U različitim mišićima, mišićna vretena su i različito brojna i različito raspoređena. Najviše mišićnih
vretena imaju oni mišići što sudjeluju u finim, precizno odmjerenim i nadziranim pokretima, npr. mali
mišići šake i prstiju (musculi lumbricales et interossei) i vanjski očni mišići.

Primarna (Ia) i sekundarna (II) aferentna vlakna mišićnih vretena

različito odgovaraju na fazne promjene duljine mišića

Tokom istezanja (ili prekida istezanja) mišića, promjene duljine mišića odvijaju se u dvije faze.
Dinamička faza je razdoblje tokom kojeg se duljina mišića mijenja, a statička faza (faza postojanog
stanja) je ono razdoblje u kojem se postojano održava novouspostavljena duljina mišića.

Tokom dinamičke faze istezanja mišića, poveća se učestalost akcijskih potencijala i u primarnim i u
sekundarnim aferentnim vlaknima. Obrnuto, tokom dinamičke faze skraćivanja mišića (ili prekida
istezanja, tj. tokom rasterećivanja mišićnih vretena), smanji se učestalost akcijskih potencijala i u
primarnim i u sekundarnim vlaknima. Međutim, učestalost akcijskih potencijala u primarnim (Ia)
vlaknima je mnogo veća tokom dinamičke faze istezanja nego tokom statičke faze postojanog stanja.
S druge strane, učestalost akcijskih potencijala sekundarnih (II) vlakana povećava se tek postupno i
tokom dinamičke faze nije mnogo veća nego tokom statičke faze.

Primarna (Ia) vlakna vrlo su osjetljiva na brzinu promjene duljine mišića (to njihovo svojstvo naziva-
mo osjetljivost na brzinu). Što se brže mišić isteže, to se više poveća učestalost akcijskih potencijala
primarnog Ia vlakna tokom dinamičke faze. Istu pojavu zapažamo i tokom skraćivanja mišića: tokom
naglih kontrakcija mišića, primarna Ia vlakna nakratko zanijeme, a potom (po dovršenju kontrakcije)
nastave odašiljati akcijske potencijale učestalošću manjom od početne. Zbog takve velike dinamičke

77
 Kineziologija

osjetljivosti, primarna Ia vlakna odgovaraju nizom akcijskih potencijala na kratkotrajne podražaje,

npr. na vibraciju mišića ili na kratki udar prstom po mišiću. Za razliku od toga, sekundarna osjetna
vlakna slabo reagiraju na takve fazne podražaje – promjene duljine mišića zbivaju se prebrzo da bi
bitno promijenile okidanje tih vlakana tokom postojanog stanja.

Ukratko, primarna Ia vlakna signaliziraju i promjene duljine mišića i brzinu te promjene. Stoga od
njih mozak dobiva informacije o brzini pokreta te o statičkom položaju zglobova.

Nadalje, Ia vlakna su najosjetljivija na male promjene duljine mišića (manje od 0,1 mm), pa se sto-
ga na početku istezanja frekvencija njihovog okidanja privremeno poveća. Pri velikim promjenama
duljine mišića, dinamička osjetljivost Ia vlakana upadljivo se smanji. Pored toga, kad intrafuzalna
vlakna poprime novu duljinu, Ia vlakna iznova podese svoju osjetljivost na vrlo mala istezanja. Stoga
su Ia vlakna u stanju zabilježiti male promjene duljine mišića neovisno o duljini mišića u postojanom
stanju. To znači da odnos između frekvencije okidanja Ia vlakana i brzine promjene duljine intrafu-
zalnih vlakana nije linearan i da ovisi o drugim

Ukratko, Ia vlakna trajno odašilju impulse iz postojano istegnutog mišića, a kad je mišićna kontrakci-
ja uzrokovana jedino aktivacijom α-motoneurona, Ia vlakna tokom kontrakcije prestanu odašiljati
impulse, tzv. “pauza aferentnog okidanja”, jer tokom kontrakcije dolazi do rasterećenja mišićnih
vretena. No, tokom alfa-gama koaktivacije, Ia vlakno neprekidno odašilje impulse, tj. nema pauze
aferentnog okidanja.

Ia vlakna su vrlo osjetljiva na promjene brzine istezanja mišića, a posebno su osjetljiva na vrlo male
promjene duljine mišića. Mozak te informacije koristi za popravljanje malih nepravilnosti u putanji
izvođenog pokreta. Naime, mišićna kontrakcija nije posve ravnomjeran proces (mišić se kontrahira
čas jače i brže, čas slabije i sporije, iako stalno u istom smjeru), a osjetljivost Ia vlakana na male
promjene brzine kontrakcije izravno ovisi o alfa-gama koaktivaciji.

Kad γ-motoneuroni ne bi bili aktivirani, tokom kontrakcije bi Ia vlakna odašiljala sve manje impulsa
i napokon bi zanijemila.

Nadalje, treba naglasiti da je fuzimotorički γ-sistem neovisan sistem, čije djelovanje nije nužno
združeno s aktivacijom skeletomotoričkog alfa-sistema. To omogućuje finiju i prilagodljiviju kon-
trolu aktivnosti mišićnih vretena u različitim vrstama pokreta. Količina i vrsta γ-aktivacije (statička ili
dinamička) su “unaprijed podešene” na prilično postojanu vrijednost, ovisnu o specifičnoj motoričkoj
zadaći ili kontekstu.
Općenito, i statički i dinamički γ-motoneuroni su podešeni na višu razinu aktivacije u pokretima što
su brži i složeniji (npr. hodanje po žici ili sviranje glasovira brzim tempom).

Tetivna vretena bilježe promjene stupnja napetosti (kontrakcije) mišića

Tetivno vreteno (fusus neurotendineus, Golgijev tetivni organ) je građeno slično mišićnom
vretenu, ali su unutar vretenaste čahure smještena tetivna, a ne mišićna vlakna. Tetivno vreteno je i
tanje (0,1 mm) i kraće (do 1 mm) od mišićnog, a inervira ga samo jedna vrsta primarnih aferentnih
aksona (vlakna skupine Ib). Ključna funkcionalna razlika proizlazi iz činjenice da su tetivna vretena
smještena tamo gdje mišić prelazi u tetivu – spojena su serijski (u niz) s ekstrafuzalnim mišićnim

78
 Kineziologija

vlaknima (a mišićna vretena su smještena usporedno s ekstrafuzalnim vlaknima!). Jedno ili nekoliko
primarnih aferentnih Ib vlakana ovija se oko intrafuzalnih tetivnih vlakana. Napinjanje (istezanje)
tetive pritišće i time ekscitira ta osjetna vlakna, što (preko spinalnih interneurona) dovodi do inhibici-
je odgovarajućih α- motoneurona, relaksacije dotičnog mišića i popuštanja napetosti njegove tetive.

Dakle, tetivna vretena su receptori što trajno bilježe promjene mišićne napetosti (i time istegnutosti
tetiva), pa svojom inhibicijskom ulogom mišiće i tetive zaštićuju od pretjerano snažnih kontrakcija
što bi mogle uzrokovati prsnuće mišića ili otrgnuće tetivnog hvatišta mišića od kostiju. Tetivna vrete-
na su receptori niskog praga, a odgovarajući podražaj za njih je kontrakcija mišića.

Ti receptori su tako osjetljivi da ih ekscitira već napetost uzrokovana kontrakcijom tek nekoliko (ili
i samo jednog) mišićnih vlakana. Stoga jedno jedino aferentno Ib vlakno pruža malo informacija o
ukupnoj sili nastaloj tokom kontrakcije mišića. Međutim, istodobna aktivacija cijele populacije Ib
vlakana iz dotičnog mišića pruža kontinuiran i monoton signal o nastaloj mišićnoj sili. Uključivanje
dodatnih motoričkih jedinica aktivira dodatna tetivna vretena, a uz to i poveća učestalost akcijskih
potencijala u već aktivnim tetivnim vretenima. S druge strane, pasivno istezanje mišića (bez mišićne
kontrakcije) uglavnom nije djelotvoran podražaj za tetivna vretena, jer nastaje preslaba sila.

Golđijev tetivni aparat zamjećuje samo napetost mišića dok vreteno zamjećuje promjenu dužine.
Golđijev aparat obavještava CNS o stepenu napetosti svih pojedinačnih segmenata svakog mišića. On
zamjećuje napinjanje tetive kao posljedicu mišićne kontrakcije. Iz tetivnog organa signali se prenose
u kičmenu moždinu izazivajući refleksne pojave u odgovarajućem mišiću. Ovaj refleks je potpuno
inhibicijski odnosno, suprotan je refleksu mišićnog vretena. Kada je napinjanje u mišiću prekomjerno
tada inhibitorna reakcija iz Golđijevog aparata biva toliko jaka da odmah izaziva relaksaciju cijelog
mišića. Tu pojavu nazivamo reakcija izduživanja. To je ujedno i zaštitna reakcija koja sprječava ki-
danje mišića ili otrgnuće tetive od hvatišta na kosti.

Usklađeno djelovanje mišićnih i tetivnih vretena mozgu omogućuje neprekidnu i tačnu procjenu
mehaničkog stanja mišića

Mišićna vretena bilježe promjene duljine mišića i brzinu tih promjena. Tetivna vretena bilježe stupanj
mišićne napetosti, tj. kontrakcije. Tako mozak trajno dobiva tačne informacije o mehaničkom stan-
ju mišića. Štoviše, fuzimotorički sistem mozgu omogućuje fino podešavanje osjetljivosti mišićnih
vretena. Slikovito govoreći, mišićno vreteno u motoričkom sistemu djeluje slično zjenici oka u vid-
nom sustavu. No, to ima i svoju cijenu: stepen aktivacije mišićnih vretena ovisi i o duljini mišića i
o stepenu aktivnosti fuzimotoričkog sistema. Stoga mozak, da bi si protumačio signale iz mišićnih
vretena, mora trajno motriti i fuzimotoričku aktivnost. To jasno ukazuje na tijesnu vezu obrade osjet-
nih i motoričkih informacija u CNS-u.

Gotovo u svakom procesu percepcije, mozak tačnu sliku vanjskih zbivanja dobiva tek usporedbom
osjetnih informacija i motoričkih zapovijedi.

Tri bitna svojstva omogućuju tetivnim vretenima da signaliziraju mišićnu silu, a mišićnim vretenima
da signaliziraju mišićnu duljinu:

1) Vrlo dosljedan odgovor na promjene mehaničkog stanja mišića od minute do minute;

79
 Kineziologija

2) Nizak prag podražaja (istezanje mišića za svega nekoliko mm je dovoljan podražaj za mišićna
vretena, a opterećenje tijekom kontrakcije od svega nekoliko mg je dovoljan podražaj za tetivna
vretena);

3) Progresivno povećanje učestalosti odašiljanja akcijskih potencijala (dok se intenzitet podražaja

povećava i približava fiziološkoj granici).

Mišićna vretena imaju i tri dodatna svojstva:

a) Osjetljivost i na male promjene, što su relativno neovisne o duljini mišića;

b) Dvojnu inervaciju, pri čemu primarna Ia osjetna vlakna bilježe male nepravilnosti pokreta, a sekun-
darna II vlakna bilježe apsolutne promjene duljine mišića;

c) Eferentnu (fuzimotoričku) γ-inervaciju.

PODJELA REFLEKSA

Refleksi su nevoljni odgovori na draži. Ista draž primjenjena na iste receptore davati će uvijek iste
odgovore. Anatomska osnova je refleksni luk. Refleksi mogu biti:

1.fiziološki – pod normalnim uslovima sreću se kod svih zdravih osoba

2.patološki – koji se izazivaju pod izmjenjenim-patološkim uslovima.

Svi refleksi se mogu podijeliti na:

•mišićne – tetivni,duboki i proprioceptivni,

•površne – kožni-exteroceptivni,
•posturalne – refleksi položaja,
•vegetativne,
•uslovne,
•patološke.

Refleksni pokreti su nevoljni pokreti koji se mogu definisati kao motorni odgovor na senzitivnu draž.
Po svom karakteru refleksni pokreti su zaštitni pokreti ili mogu biti od značaja za formiranje obrazaca
pokreta koji su postali automatski. Uprkos činjenici da draži koje izazivaju refleksni pokret obično
nisu dostupne svjesnom prepoznavanju, pacijent je svjestan da se refleks dogodio. Refleksna ak-
tivnost može biti stimulisana, a u kineziterapiji se koristi da se poboljša, olakša i precizira pokret
ili da se održava položaj. Uspješno se koristi i u terapiji kada se refleksom želi dobiti kontrakcija ili
pokret. Pored toga koriste se i druge metode kao skretanje pažnje bolesnika na drugu stranu u vidu
razgovora, davanje naloga da glasno broji i sl. Refleksi se nekad mogu proširiti na mišiće koji se
primarno ne draže i u tom slučaju se govori o iradijaciji refleksa. Pojava refleksne kontrakcije na jed-
nom ekstremtetu nakon primarnog draženja mišića na drugom zove se ukršteni refleks. I iradijacija i
ukršteni refleks mogu se koristiti u kineziterapiji.

80
 Kineziologija

Refleks na istezanje (miotatički refleks)

Naglo istezanje mišića podražuje mišićno vreteno, nakon čega ono šalje snažne impulse u kičmenu

moždinu. Alfa-eferetnim nervnim vlaknima moždine zatim šalje signale u ekstrafuzalna mišićna
vlakna, te uzrokuje refleksnu kontrakciju tog istog mišića. Razumljivo da zbog toga da taj refleks
nazivamo jednostavno refleksom na istezanje mišića. Taj refleks ima dinamičku i statičku kompo-
nentu.

Dinamički refleks

Dinamički refleks na istezanje posljedica je snažnog dinamičnog signala iz mišićnih vretena. To znači
da se prilikom naglog istezanja mišića prenosi veoma jak signal u kičmenu moždinu, no on je jak
samo dok se dužina mišića povećava. Kad uđu u moždinu,većina signala odlazi izravno do motoneu-
rona prednjih rogova, zaobilazeći interneurone. To uzrokuje refleksnu kontrakciju onog mišića iz
kojeg su potekli signali mišićnih vretena. Prema tome, naglo istezanje mišića uzrokuje njegovu re-
fleksnu kontrakciju što se suprostavlja njegovom daljnjem istezanju.

Statični refleks na istezanje

Iako se dinamični refleks na istezanje gasi u djeliću sekunde nakon istezanja mišića na novu dužinu,
slabiji statični refleks na istezanje traje još dugo nakon toga. Taj refleks uzrokuju neprekidni statični
receptorski signali. Značenje je statičnog refleksa na istezanje u tome što on i dalje uzrokuje mišićnu
kontrakciju, sve dok je dužina mišića povećana (mnogo minuta ili nekoliko sati, ali ne i nekoliko
dana). Mišić se tako kontrakcijom suprostavlja sili koja ga previše produžuje. Kada se mišić iznenada
skrati pojave se potpuno suprotni učinci. Ako je mišić već napet tada svako iznenadno opuštanje
opterećenja koje dopušta mišiću da se skrati izaziva dinamičku i statičku inhibiciju a ne ekscitaciju.

Negativni refleks na istezanje

Ako se mišić naglo skrati, nastaju suprotni efekti. To znači da ekstrafuzalna vlakna u mišiću presta-
ju biti stimulirana, pa se mišić opusti. Prema tome, negativni refleks na istezanje suprostavlja se
skraćenju mišića baš kao što se pozitivan refleks na istezanje suprostavlja njegovom produženju.
Može se zaključiti da mišićno vreteno refleksnim putem nastoji dužinu mišića očuvati stalnom.

Kliničke primjene refleksa na istezanje, patelarni refleks i drugi mišićni refleksi

Izazivanje patelarnog refleksa i drugih mišićnih refleksa klinička je metoda kojom se služi u određivanju
funkcijskog integriteta refleksa na istezanje. Patelarni se refleks može jednostavno izazvati tako da
se čekićem za izazivanje refleksa udari po patelarnoj tetivi. Time se istegne kvadriceps i pokrene
dinamični refleks na instezanje, pa se potkoljenica trgne prema naprijed.

81
 Kineziologija

Shema 7.4 Patelarni refleks

Slični se refleksi mogu potaknuti u gotovo svakom mišiću u tijelu udaranjem po mišićnoj tetivi ili po
trbuhu samog mišića. Drugim riječima, za izazivanje refleksa na istezanje valja samo naglo istegnuti
mišićna vretena.

Neurolozi se služe mišićnim refleksima da bi odredili stepen facilitacije centra u kičmenoj moždini.
Kad se veliki broj facilitacijskih impulsa prenosi iz gornjih područja središnjeg živčanog sistema u
kičmenu moždinu, mišićni refleksi su znatno pojačani. S druge strane kad su facilitacijski impulsi
potisnuti ili ih uopće nema, onda su i mišićni refleksi izrazito oslabljeni ili se uopće ne mogu potak-
nuti. Ti se refleksi najčešće koriste za određivanje mišićnih spastičnosti nakon oštećenja motoričnih
područja u mozgu. Difuzna oštećenja motoričnih područja u suprotnoj strani kore velikog mozga
obično uzrokuju pojačanje mišićnih refleksa. To se često događa u bolesnika pogođenih infarktom
mozga.

Oslabljeni ili pojačani refleksi istezanja upućuju na postojanje bolesti i

ozljeda motoričke jedinice ili viših moždanih područja

Tipičan i klinički značajan primjer refleksa istezanja je patelarni refleks – na klinici običavaju kazati
duboki tetivni refleks ili refleks kvadricepsa. Oslabljen (hipoaktivan) patelarni refleks je znak bolesti
ili ozljede neke komponente refleksnog kruga (osjetnog ili motoričkog aksona, npr. periferne neu-
ropatije; tijela motoneurona, npr. dječja paraliza; samih mišićnih vlakana, npr. miopatije i mišićne
distrofije). No, refleks može oslabiti i nakon moždane povrede, jer ekscitabilnost motoneurona ovisi
i o ekscitacijskim i o inhibicijskim silaznim putovima.

S druge strane, pojačani (hiperaktivni) refleks istezanja je znak moždane povrede što nalikuje decere-
braciji – naime, bitno je pojačan ekscitacijski učinak silaznih motoričkih putova moždanog stabla,
jer su tada i strukture moždanog stabla i sami motoneuroni oslobođeni kortikalnog nadzora. Pojačani
refleksi istezanja su često združeni s poremećajima mišićnog tonusa, npr. spastičnošću i rigidnošću.

82
 Kineziologija

Inhibicijski Ib interneuroni primaju konvergentne signale od nekoliko vrsta receptora

Inhibicijski Ib interneuroni primaju signale od Ib aferentnih vlakana što polaze iz tetivnih vretena,
a potom inhibiraju α- motoneurone što su uzrokovali kontrakciju onog mišića u kojem je aktivirano
dotično tetivno vreteno. zbroju signala primljenih iz različitih centralnih i perifernih izvora. Naime, ti
interneuroni primaju sinaptičke.

Važnost te skupine interneurona najbolje se uočava na primjeru opipavanja predmeta. Kad prsti i
šaka prvi put dotaknu predmet što ga se opipava, zbrojeni signali iz tetivnih organa i kožnih receptora
moćno će (preko Ib interneurona) inhibirati motoneurone i tako smanjiti mišićnu silu, tj. snagu stiska,
odnosno "mekšati" hvatanje predmeta. Silazni motorički putovi (za Ib interneuron) tu inhibiciju mogu
dodatno pojačati, npr. kad je u pitanju krhka i skupocjena kineska vazica što bi se presnažnim stiskom
mogla lako smrviti, ili tu inhibiciju mogu smanjiti i time osnažiti stisak, npr. kad pri podizanju sa stola
naizgled lagani olovni kipić počne kliziti iz ruke, pa ga hitro i refleksno jače se stisne.

Fleksorni refleksi (refleksi uklanjanja)

Gotovo bilo koja vrsta osjetnog podražaja na koži uzrokovat će najvjerovatnije kontrakciju fleksora
tog uda, što će dovesti do njegovog uklanjanja od izvora podražaja. To se naziva fleksornim refleksom
tokom kog se cijela noga ili ruka fleksijom odmiče od izvora bolnog podražaja. Kad se nagazi na trn,
ubodena noga odmah uklanja stopalo s tla, povijajući se u kuku i koljenu.

Fleksorni se refleks u svom klasičnom obliku najsnažnije izaziva podraživanjem završetaka za bol,
ubodom, toplinom ili nekim drugim bolnim podražajem. Taj se refleks stoga često naziva i nocicep-
tivnim refleskom ili refleksom boli. No, i podraživanje receptora za dodir može uzrokovati slabiji i
kratkotrajniji fleksorni refleks.

Stimulira li se bolnim podražajem neki drugi dio tijela a ne ud, i on će se slično ukloniti od izvora
podražaja. Tada refleks ne mora biti ograničen samo na fleksore, no u osnovi je riječ o istoj vrsti
refleksa. Stoga se različiti oblici refleksa te vrste u različitim područjima tijela nazivaju refleksima
uklanjanja.Taj će refleks podraženi dio držati daleko od izvora podražaja još 1 do 3 sekunde pošto je
podražaj prestao.

Refleks uklanjanja je prilično stereotipan odgovor na raznolike bolne podražaje. No i snaga i opseg
izazvanih mišićnih kontrakcija razmjerni su intenzitetu bolnog podražaja. Štoviše, izazvane kontrakci-
je uvijek traju i nakon prestanka bolnog podražaja (i pritom to dulje, što je bolniji bio podražaj).

Ukriženi ekstenzorni refleksi

Približno 0,2-0,5 sekudni pošto je podražaj uzrokovao fleksorni refleks u jednom udu, suprotni se
ud počinje ekstendirati. To nazivamo ukriženim ekstenzornim refleksom. Ekstenzija suprotnog uda
može odmaknuti cijelo tijelo od predmeta koji uzrokuje bol.

83
 Kineziologija

Shema 7.5 Refleks uklanjanja i ukriženi refleks ekstenzora

Recipročna inhibicija i recipročna inervacija

Ekscitacija jedne skupine mišića često je udružena s inhibicijom neke druge skupine. Kad, naprimjer,
refleks na istezanje ekscitira jedan mišić, on istodobno inhibira antagonističke mišiće. To je pojava
recipročne inhibicije, a neuronski sklop koji uzrokuje recipročan odnos zove se recipročna inervacija.
Slični recipročni odnosi postoje i između dviju strana kičmene moždine, primjer fleksornog i eksten-
zornog refleksa.
Inhibicijski interneuroni skupine Ia su oni što ih tokom refleksa istezanja ekscitiraju Ia vlakna, a potom
ti interneuroni inhibiraju motoneurone antagonističkog mišića. Dakle, riječ je o recipročnoj inhibiciji.
Ti neuroni usklađuju djelovanje funkcionalno suprotstavljenih mišića: kad se biceps kontrahira, tri-
ceps se relaksira (i obrnuto). To se zbiva i tokom refleksa i tokom voljnih pokreta, a pospješuje i br-
zinu i funkcionalnost pokreta. Naime, tada mišić što djeluje kao prvi pokretač djeluje samo nasuprot
vanjskoj sili i ne mora dodatno nadvladavati i silu suprotstavljenog mišića antagonista.

Štoviše, aksoni silaznih motoričkih putova, što sinaptički ekscitiraju motoneurone, također daju
ogranke i za inhibicijske Ia interneurone. Stoga mozak ne mora slati zasebne zapovijedi za mišiće
suprotstavljenog djelovanja.
Nadalje, inhibicijski Ia interneuroni primaju i inhibicijske i ekscitacijske signale od svih glavnih si-
laznih motoričkih putova, a promjenom ravnoteže tih signala mozak može mijenjati stupanj ukočenosti
pojedinog zgloba, zavisno potrebama specifičnih pokreta. Primjerice, pri uvođenju konca u ušicu igle
je potrebna i tačnost pokreta i svojevrsna ukočenost (stabilizacija) zglobova prstiju i šake. U takvim

84
 Kineziologija

procesima često je najbolji način koordinacije upravo istodobna kontrakcija i agonista i antagonista,
što odgovarajući zglob ukoči u tačno određenom položaju.

Istezanje mišića dovodi i do refleksne relaksacije njegovih antagonista. To dvojno djelovanje mišićnih
vretena na motoneurone agonista i antagonista nazivamo recipročnom inervacijom. Primjer, u nad-
laktici je musculus biceps brachii agonist, musculus brachioradialis je njegov sinergist, a musculus
triceps brachii je njihov antagonist. Dakle, primarno Ia vlakno iz istegnutog bicepsa monosinaptički
aktivira α-motoneurone bicepsa i brahioradijalnog mišića, a istodobno preko inhibicijskog interneu-
rona inhibira α-motoneurone tricepsa. U tom slučaju, refleks uključuje dvije ili više centralnih si-
napsi, pa se kaže da je polisinaptički.

Latencija refleksa istezanja je manja od 1 msec (0,5 d 0,9 msec), što jasno ukazuje da je refleks
monosinaptički.

Prema tome, u cijelom refleksnom krugu sudjeluju tek dva neurona (primarni osjetni neuron, tj. Ia
vlakno i α- motoneuron) spojena jednom ekscitacijskom sinapsom.Tome, naravno, treba pridodati
neuromišićnu sinapsu i sama ekstrafuzalna mišićna vlakna (na eferentnoj strani refleksa), te mišićno
vreteno kao osjetni organ u kojem cijeli proces i započinje.

Spinalni refleksi koji uzrokuju mišićni spazam

Spazam trbušnih mišića koji nastaje za peritonitisa ubraja se u one vrste lokalnog mišičnog spazma
što ih uzrokuju spinalni refleksi. Gotovo ista vrsta spazma često se javlja i za hirurških zahvata. Bolni
impulsi iz parijetalnog peritoneuma uzrokuju pri tome kontrakciju abodominalnih mišića, koja kat-
kad može biti toliko snažna da zbog pritiska na trbušnu šupljinu istisne crijeva kroz operativnu ranu.
Zato je za abdominalnih operacija redovito potrebna duboka anestezija.

Bolni mišićni grčevi

Tipičan bolni mišićni grč još je jedna vrsta lokalnog spazma. Svaki lokalni nadražajni faktor ili
metabolički poremećaj u mišiću, npr. jaka hladnoća, hipoperfuzija ili prevelika mišićna aktivnost,
mogu uzrokovati bol ili neke druge osjetne impulse koji se iz mišića prenose do kičmene moždine
i potiču refleksu kontrakciju mišića. Kontrakcija još više podražuje osjetne receptore, pa kičmena
moždina dalje pojačava intentizet kontrakcija. Tako nastaje mehanizam pozitivne povratne sprege:
slab početni podražaj uzrokuje sve jaču mišićnu kontrakciju, sve dok ne nastupi bolan mišićni grč u
svom punom intenzitetu.

Presjecanje kičmene moždine i spinalni šok

Presječe li se iznenada kičmena moždina u vratnom području, odmah gotovo posve prestaju praktično
sve njene fukcije, među njima i spinalni refleksi. Ta reakcija se naziva spinalni šok. Ona nastaje
zbog toga što normalna aktivnost neurona u kičmenoj moždini uveliko ovisi o stalnim facilitacijskim
signalima iz viših centara. Dešava se da se arterijski pritisak odmah snižava na 40mm Hg iz čega se
vidi da aktivnost simpatičkih živaca za krvne sudove i srce gotovo prestaje raditi. To se uglavnom
normalizira. Svi su refleksi skeletnih mišića potpuno prekinuti u početnim fazama spinalog šoka.
Da bi se spinalni refleksi normalizovali, potrebno je nekoliko sedmica. Sakralni refleksi koji nadziru

85
 Kineziologija

pražnjenje mokraćnog mjehura i debelog crijeva u čovjeka su potpuno prekinuti u prvih nekoliko
sedmica spinalnog šoka.

Refleksi u kliničkoj praksi

Razumijevanje toka uspostavljanja spinalnih refleksa je ključno za razumijevanje složenih oblika

motoričkog ponašanja. Provjera spinalnih refleksa je važan dio kliničkog pregleda bolesnika, što
omogućuje procjenu stanja i osjetnih i motoričkih sistema.

Refleks i refleksni luk

Refleks je nevoljni odgovor organizma na vanjske i unutrašnje draži posredstvom CNS-a. Osnova
svakog refleksa je refleksni luk, koji se sastoji od pet komponenti:

1.Receptor ili prijemnik podražaja je lociran na membranama ekscitabilnih struktura koje reaguju na
promjene smanjenjem membranskog potencijala i depolarizacijom, osim fotoreceptora koji reaguju
hiperpolarizacijom. Golgiev tetivni aparat i mišićno vreteno su receptori za mišićnu kontrakciju.

2.Aferentni neuron prenosi nastali podražaj od receptora do sinapse u vidu impulsa brzinom od 100
m/s, a amplituda akcionog potencijala iznosi preko 100 mV,

3.Sinapsa ili refleksni nervni centar vrši transmisiju signala između aferentnog i eferentnog neurona,

4.Eferentni neuron je motorni neuron koji prenosi signale iz sinapse do efektora,

5.Efektor je motorna ploča za mišić.

Kontakt između eferentnog neurona i mišića je definisan kao motorna ploča koja se funkcionalno
ponaša kao i sinapsa (periferna sinapsa). Akcijski potencijal motorne ploče širi se duž mišićnih stan-
ica i uvjetuje aktivaciju kontraktilnog mehanizma.

86
 Kineziologija

Shema7.6 Refleksni luk

Refleksno vrijeme je vrijeme transmisije od podraživanja do odgovora. Obuhvata:

1.Vrijeme latencije razdraženja receptora,

2.Vrijeme prijenosa impulsa od receptora do sinapse (aferentna kondukcija),
3.Vrijeme sinaptičke transmisije,
4.Vrijeme kondukcije impulsa od sinapse do efektora,
5.Vrijeme latencije razdraženja efektora.

Draž

Draži posjeduju specifični elektrohemijski ili mehanički energetski kvant kojim mogu izazvati reakc-
iju na receptoru. To je modalitet draži. Svaki modalitet draži mora imati tri kvaliteta:
1.Dovoljnu jačinu,
2.Dužinu trajanja,
3.Brzinu uvođenja (nastajanja).

Draži mogu biti adekvatne i neadekvatne. Adekvatne su one koje u okviru svog modaliteta mogu uz
minimalni energetski utrošak izazvati reakciju u biološkim strukturama. Taj minimalni energetski
kvant se naziva apsolutni prag.

Vrste refleksa

Postoji veći broj vrsta refleksa klasifikovanih na osnovu različitih kriterija. Postoje slijedeće vrste
refleksa:

•Mišićni, duboki ili proprioceptivni refleksi su oni refleksi kod kojih su i receptor i efektor u mišiću
(receptor je mišićno vreteno, a efektor ekstrafuzalna vlakna mišića). Draž je istezanje mišića, a odgo-
vor je njegova kontrakcija, odnosno skraćenje na početnu dužinu. U ovoj grupi refleksa najčešće se
izvode: refleks bicepsa, tricepsa i brahioradijalisa na ruci, patelarni i Ahilov refleks na nozi, i refleks
masetera na glavi.

87
 Kineziologija

•Površni ili eksteroceptivni refleksi su oni u kojima je receptor na površini (koža ili sluznica), a efek-
tor u mišiću. Broj mišića koji reaguju na draženje eksteroceptora u koži ili sluzokoži je vrlo ograničen
pa je i primjena ovih refleksa u terapiji ograničena.Ipak se koristi posebno kada se radi o grubljem
draženju kože pri čemu ne izostaje i efekat proprioceptivnog draženja. Draži se kod kožnih refleksa
sumiraju zbog čega je potebno da se draženju podvrgne veća površina kože.Ovi refleksi se jako brzo
iscrpe i zato se u kineziterapiji rijetko upotrebljavaju-gotovo nikad.

U ovoj grupi refleksa se najčešće izvode: trbušni kožni refleksi, plantarni kožni refleks i korneo- kon-
juktivali refleks.

•Automni ili vegetativni refleksi su oni koji su pod kontrolom vegetativnog nervnog sistema. Iz ove
grupe refleksa najčešće se izvode: refleks zjenice na svjetlost i refleks akomodacije.

•Posturalni refleksi su refleksi koji se javljaju pri promjeni određenog položaja.

•Uslovni refleksi su stečeni refleksi (nisu prisutni na rođenju), koji nastaju i nestaju tokom života.
Razvijaju se na neku uslovnu draž koja se više puta ponovi neposredno prije djelovanja neke be-
zuslovne draži, npr. bezuslovna draž za lučenje pljuvačke je prisustvo hrane u usnoj duplji, dok je
uslovna draž riječ »limun« na koju osoba luči pljuvačku. Ako se u uslovnom refleksu uslovna draž
ne potkrepljuje bezuslovnom draži onda taj uslovni refleks slabi i nestaje. Postoji veliki broj uslovnih
refleksa koje osoba razvije i izgubi tokom života.

•Bezuslovni refleksi su najjednostavnije nehotične, ali svrsihodno usmjerene reakcije organizma na

neki podražaj. Njihova funkcionalna osnova je refleksni luk u koji ulazi: 1.) receptor (prijemnik
podražaja), 2.) senzorno nervno vlakno (provodnik impulsa do sinaptičke veze), 3.) motorno vlakno
(provodnik impulsa od sinapse do efektora), 4.) efektor (izvršilac rekacije). Impulsi u refleksnom luku
uvijek putuju od receptora prema efektoru, pri čemu sinapse djeluju kao njihovi jednosmjerni kanali.
Prema složenosti razlikujemo: monosinaptičke i polisinaptičke refleksne lukove. Monosinaptički se
sastoje od po jednog senzornog i motornog neurona, a karakterisitčni su za refleksna mišićna istezanja
(npr. čašični refleks). Polisinaptički refleksi su oni koji u opisanom luku imaju umetnut još najmanje
jedan međuneuron. Najčešće se susreće u refleksnim radnjama mišića fleksora.

•Patološki refleksi su refleksi koji se javljaju samo u određenim bolestima, npr. refleks Babinskog.

•Primitivni refleksi su refleksi prisutni u novorođenčeta i odojčeta, koji kasnije tokom života nestaju
kada sazrije nervni sistem. U ove reflekse spadaju: Moor-ov refleks, refleks sisanja, refleks traženja,
refleks automatskog hoda, refleks podopiranja.

Refleksi mišića

I receptori i efektori nalaze se u istom organu, a odatle i naziv proprioceptivni, a fiziološka osnova
ovog refleksa je miotatički refleks (refleks na istezanje) odnosno refleksna kontrakcija mišića kao
reakcija na njegovo istezanje. Refleks na istezanje posjeduju svi skeletni mišići i oni mogu biti tonički
i fazni.

Tonički refleks na istezanje je refleks kod koga draž izaziva asinkrono pražnjenje motornih neurona
a rezultat je trajna kontrakcija koja služi za održavanje stava ili promjene stava odnosno položaja u

88
 Kineziologija

cilju njegove korkcije ili restauracije korektnog stava.

Fazni refleks na istezanje je posljedica sinhronih pražnjenja motornih neurona.Tetivni refleks je

tipičan primjer faznog refleksa na istezanje gdje je fazna kontrakcija izazvana naglim istezanjem ili
naglom vibracijom mišića. Receptori za refleksno istezanje nalaze se u neuroišićnom vretenu između
i uporedo sa običnim mišićnim vlaknima. Aferentna vlakna tipa A imaju sinapsu sa α motornim neu-
ronima prednjih rogova kičmene moždine, a njihova α vlakna predstavljaju eferentni krak refleksnog
luka. Na ovaj način se postiže put voljnoj kontrakciji odnosno voljnom pokretu.

Miotatički refleks je spinalni refleks najjednostavnijeg refleksnog luka i aktivira se naglim istezan-
jem mišića. Mišić koji ima očuvanu inervaciju pri istezanju odgovara kontrakcijom i razvijanjem
tenzije koja se suprostavlja sili istezanja. Brzo istezanje mišića stimulira neuro-mišićno vreteno te
ono odašilje impulse. Kontrakcija mišića kao odgovor na istezanje je udružena sa recipročnom in-
hibicijom antagonističkih mišića da bi pokret uopće bio moguć. Kada se refleks za istezanje koristi
za izazivanje kontrakcije mišića onda se naglo istezanje može postići udarcem čekića po mišićnom
tijelu ili tetivi mišića ili kratkotrajnim istezanjem mišića pošto je on početnim položajem doveden do
submaksimalnog skraćenja.
Refleksi mišića na istezanje se izvode udarcem perkusionog čekića po tetivi mišića. Draž je istezaje
mišića, receptor ovog refleksa je mišićno vreteno, aferentni i eferentni neuron su senzitivna, odnosno
motorna vlakna živca koji inervira taj mišić, a efektor su ekstrafuzalna vlakna tog mišića. Mišić ispi-
tanika treba biti maksimalno olabavljen, a zglob u fiziološkom položaju. Udarac se izvodi olabav-
ljenom šakom, samo težinom perkusionog čekića.

1.Refleks bicepsa se izvodi tako da se vlastitom rukom pridržava lagano u laktu savijenu, maksimalno
opuštenu ruku ispitanika, svoj palac postavi preko tetive bicepsa, a zatim laganim udarcem čekića po
svom palcu dobije se refleksni odgovor, fleksiju podlaktice (receptor i efektor je u m. biceps brachi,
aferentni i eferentni neuron su senzitivna, odnosno motorna vlakna n. musculocutaneus-a, sinapsa je
u C V-VI).

2.Radius-periostalni refleks je modifikacija refleksa bicepsa. Izvodi se tako da svojom podlakticom

pridržava odozdo obje podlaktice ispitanika, a zatim perkusionim čekićem udari po periostu radiusa
neposredno iznad ručnog zgloba. Odgovor jr isti kao kod prethodnog.

3.Refleks tricepsa se izvodi tako da se pridrži nadlakticu ispitanika, podlaktica slobodno visi, a zatim
čekićem udari po tetivi tricepsa iznad olekranon-a ulnae. Odgovor je ekstenzija podlaktice (receptor i
efektor je u m. triceps brachi, aferentni i eferentni neuron je n. radialis, centar je u C VII-VIII).

4.Patelarni refleks se izvodi tako da ispitanik sjedi, a nogama dodiruje podlogu. Udarac čekićem po
tetivi m. quadriceps femoris ispod patellae dovodi do ekstenzije potkoljenice (receptor i efektor je u
m. quadriceps femoris, aferentni i eferentni neuron je n. femoralis, a sinapsa je u L III-IV).

5.Achilov refleks izvodi se tako da ispitanik klekne koljenima na stolicu. Udarimo čekićem po tetivi
i dobijemo plantarnu fleksiju stopala kao odgovor (receptor i efektor su u m. triceps surae, aferentni i
eferentni neuron je n. tibialis, grana n. ischiadicus-a,a sinapsa je u L V-S I-II).

Kožni refleksi

Kožni refleksi se izvodi tako da oštrim predmetom se draži koža, a time i receptore koje sadrži. Draži

89
 Kineziologija

preko polisinaptičkog luka dovode do stimulacije, a zatim grčenja odgovarajuće muskulature.

Trbušni refleks se izaziva draženjem receptora po koži trbušnog zida noktom, vrškom igle ili drškom
perkusionog čekića. Rezultat je kontrakcija odgovarajuće grupe mišića ovisno o tome u kojoj smo
razini sa jedne strane prednjeg trbušnog zida podraživali receptore.

1.Gornji trbušni refleks izazivamo draženjem iznad pupka (centar je Th VII-VIII).

2.Srednji trbušni refleks izazivamo draženjem u visini pupka (centar je u Th IX-X).
3.Donji trbušni refleks izazivamo draženjem ispod pupka (centar je u Th XI-XII).
Refleks m. cremaster-a se izaziva draženjem natkoljenice sa unutrašnje strane. Dolazi do refleksnog
podizanja istostranog testisa.

Plantarni refleks se izvodi draženjem kože tabana nekim oštrim predmetom. Njegova patološka ver-
zija je tzv. refleks Babinskog.

Refleksi očiju

Korneokonjuktivalni refleks se izaziva draženjem corneae i konjuktiva vatom.

Refleks zjenice se izaziva svjetlošću koja treba da bude fokusirana, a najbolje je u tu svrhu koristiti
posebne sijalice. Svjetlost se uvodi sa strane u oko, a kao odgovor se vidi suženje zjenica oba oka.
Ovaj refleks se može izvoditi i tako da se jedno oko prekrije dlanom ruke ne pritiščući očnu jabučicu,
a onda se naglo dlan ukloni da prirodna svjetlost uđe u oko. Zjenice na oba oka se sužavaju.
Refleks akomodacije oka se izvodi tako da ispred ispitanika u visini njegovih očiju stavi se svoj prst
na određenu udaljenost, a potom prst se približava i odaljava, posmatrajući konvergenciju očnih
jabučica.

Patološki refleksi, refleks Babinskog

Babinski refleks je refleks karakterističan za novorođenčad. Sastoji se od istezanja nožnog palca

prema gore i lepezastog širenja ostalih nožnih prstiju kada se nekim predmetom draži taban noge.
Ovaj refleks je normalna pojava dojenčadi (gubi se u drugoj polovini prve godine života), ali je kod
odraslih ljudi znak patologije i ukazuje na neurološko oštećenje leđne moždine ili mozga.

Posturalni refleks

Veliki dio mišićni kontrakcija i refleksa u kojima oni učestvuju služi održavanju položaja ili stavova
tijela, pojedinih segmenata kao i kontrakciji tih stavova ukoliko su oni ugroženi bilo kao rezultat de-
jstva spoljnih sila ili kao rezultat drastičnih promjena međusobnog odnosa pojedinih dijelova tijela.
Položaj tijela direktno zavisi od mišićnog tonusa, a korekcija narušenog položaja odnosno njegova
restauracija zavisi od aktivnih refleksnih kontrakcija npr.:dok se stoji i održava uspravan stav koji je
održan tonusom antigravitacionih mišića i ako dođe do narušavanja ravnoteže ona će biti ponovo us-
postavljena kontrakcijom onih mišića koji mogu težište tijela da dovedu ponovo na površinu oslonca.
Ovi pokreti su refleksni i nevoljni što ne znači da se ne mogu poduprijeti i voljnim naporom pogotovo
ako je ravnoteža ozbiljnije ugrožena. Posturalni mišićni tonus održava se aferentnim impulsima iz
proprioreceptora u mišićima i to je uglavnom lokalna pojava jer je to reakcija na impuls iz samog
mišića. Iznad kičmene moždine može doći do integracije impulsa nastalih u pojedinim dijelovima
tijela i tako dolazi do obilnih posturalnih reakcija. Ovaj posturalni mehanizam je izuzetno kompliko-
van a njegova je aktivnost duboko ispod nivoa svijesti da ga kod zdravih ljudi nije moguće izučavati.
Aferentni impulsi koji su odgovorni za ovu regulaciju dolaze iz mišića vrata i trupa ali i iz labirinta i

90
 Kineziologija

zglobnih strultura. Kora velikog mozga vrši sumaciju svih tih impulsa.

Tonični refleksi vrata su refleksi koji potiču iz vratnog dijela. Kod zdravog čovjeka ovi refleksi se
teško izazivaju, ali ako dođe do oštećenja motornog centra u velikom mozgu dolazi do oslobađanja
ovih refleksnih reakcija. Postoje u motornom razvoju djeteta po rođenju i potom se gube.

1.Asimetrični tonični refleksi vrata su posljedica nadražaja proprioceptora u muskulaturi vrata koji
nastaju bočnim savijanjem ili rotirnjem glave i vrata.Ukoliko se glava okrene na jednu stranu tonus
ekstensora se povećava na ipsilateralnim ekstremitetima dok se na kontralateralnim tonus ekstenzora
smanjuje, a povećava tonus fleksora. Ovakva distribucija je evidentnija na gornjim ekstremitetima.
Iste efekte se dobije i kod laterofleksije glave i vrata.

2.Simetrički tonički refleks vrata je posljedica pokreta glave i vrata u sagitalnoj ravni. Ovaj refleks
je posljedica povećanja tonusa fleksora u gornjim i ekstenzora u donjim ekstremitetima. U slučaju
ekstenzije glave povećava se tonus ekstenzora gornjih i fleksora donjih ekstremiteta.

ASOCIRANI POKRETI – KONSEZUALNA REAKCIJA

Asocirane reakcije su vidljive i kod zdravih i kod bolesnih osoba. Zdrave osobe kada rade neke
teške poslove, koji predstavljaju veliko opterećenje za jednu grupu mišića, za jednu grupu mišića
angažovat će istu grupu na suprotnom ekstremitetu iako ovi mišići ne mogu doprinijeti savladavanju
otpora. Ako na jedan pokret se daje snažan otpor npr.:na dorzalne fleksore stopala kontrahovat će se
isti mišići drugog stopala. Osobe sa oduzetim ili oštećenim ekstremitetima, kada rade snažan pokret
zdravih ekstremiteta pokazuju se znaci asocijacije i na oduzetoj strani. Ako pacjent sa hemiplegi-
jom, držeći glavu pravo bez aktiviranja tonički refleksa vrata snažno stisne pesnicu, obično će se na
drugoj oduzetoj strani javiti fleksija i addukcija. Okrene li mu se glava na oduzetu stranu umjesto
fleksije doći će do ekstenzije mišića, a ako se glava okrene na zdravu stranu pojačat će se fleksija i
addukcija.

Zglobne strukture posjeduju receptore koji su stimulisani osloncem jedne kosti na drugu u osloncu,
što izaziva refleksne reakcije koje imaju za cilj održavanje položaja. Za ovo su takođe korisne i kožne
senzacije posebno one koje dolaze iz kože tabana, kada je tijelo u stojećem stavu. Impulsi iz ovih
receptora emituju se u CNS gdje se koordiniraju, a glavni centri se nalaze u kori velikog mozga, cer-
ebelumu i crvenom i vestibularnom jedru.

VIZUELNI UTISCI

Vizuelni utisci registruju promjenu položaja tijela prema okolini, pa zato oči predstavljaju jedan od
receptora refleksa uspravljanja ili reakcija ravnoteže, koji omogućuju glavi i tijelu da se vrate u us-
pravan položaj iz nekog drugog manje sigurnog ili manje korisnog položaja.

91
 Kineziologija

LABIRINTNI REFLEKSI

Labirintni refleksi su takođe proprioceptivni refleksi. Posturalne mehanizme mezencefalona većim

dijelom aktiviraju i kontrolišu impulsi koji vestibularnim nervima dolaze iz labirinta. Ovi impulsi ne
samo da povećavaju mišićni tonus u cijelom tijelu već i izazivaju obilne mišićne kontrakcije potrebne
za održavanje ravnoteže, kako u miru tako i u pokretu. Zahvaljujući njihovoj građi, na labirint utiče
položaj glave u prostoru kao i njeni pokreti u svim pravcima.

Svaki labirint se sastoji od 3 polukružna kanalića koji su razmješteni pod pravim uglom jedan prema
drugom, pa odgovaraju trima ravnima u prostoru (sagitalna, frontalna, horizontalna), i 2 šupljine utri-
kulusa u koju se ulijevaju polukružni kanalići i sakulusi.

Membranozni polukružni kanalići su smješteni u odgovarajućim koštanim kanalićima unutrašnjeg

uha, čije oslike predstavljaju, i sadrže tečnost endolimfu. Kraj svakog kanalića proširen je u ampulu,
a svaka ampula na svojoj osjetljivoj površini prima jednu grančicu vestibularnog nerva. Pokretanje
endolimfe podražuje vestibularni nerv, a endolimfa se pokreće sa pomjeranjem glave. Pokret glave
u svim pravcima može da izazove labirintne impulse mada je najjači njihov nadražaj pri ugaonom
ubrzanju.

Utrikulus i sakulus takođe dobijaju vlakna n.vestibularis-a koja u njih ulaze na mjesta zvana maku-
la. Pri uspravnom položaju glave makula utrikulusa je horizontalna, a sakulusa vertikalna. Iz svake
makule pružaju se u želatnoznu supstancu, koja se nalazi na njegovoj površini, sitna krečna zrnca
otoliti ili otokonije, koji predstavljaju sitne dlakaste ćelijske nastavke koji služe kao receptori. Priti-
sak ili pomjeranje tih otolita na receptornim dlačicama mijenja se položajem glave i signalizira njen
položaj dok polukružni kanalići reaguju na pokrete. Otolitni organi su postavljeni tako da reaguju na
položaj, pa oni predstavljaju organe statičke ravnoteže mada mogu da reaguju na linearno ubrzanje.

Pored toga što izazivaju mišićne kontrakcije, kao odgovore na pokrete i položaj glave, labirinti
dopunjuju ili udvostručuju tonus mišića, a posebno tonus onih mišića koji održavaju položaj tijela
kao cjeline. Impulsi labirinta pomjeranjem ne dopiru do svijesti pod normalnim uslovima, dok la-
birintni poremećaji izazivaju simptome od kojih je najčešći simptom VERTIGO - vrtoglavica koji
podrazumijeva osjećaj nesigurnosti ili gubitka ravnoteže, mada izvor vrtoglavice ne mora biti samo
labirintnog porijekla.

92
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

POGLAVLJE 8
Osnovna pravila biomehanike
 Kineziologija

U prirodnim uslovima kod čovjeka, mišići djeluju preko koštanih poluga koje se javljaju kao posred-
nici između sile mišića i neke druge sile, sa zadatkom ili da prenose dejstvo sile ili da mijenjaju
pravac.

Koštano-zglobni sistem je sistem poluga preko kojih djeluje sila mišića i sila otpora - gravitacije.

Najveći dio mišića lokomotornog aparata ima svoje pripoje na kostima koje su međusobno vezane
najmanje jednim zglobom. U takvin pripojnim uslovima, mišić nije u stanju da približi svoje pripoje
najkraćim putem, nego uvijek pokretni pripoj opisuje krivu putanju. Zato kod ovih pokreta, uz neko-
liko izuzetaka, nema pravolinijskog kretanja, koje je nastalo kao posljedica neposrednog mišićno
dejstva, nego samo niz rotacionih poreta, koji, vezani za određeni način izvođenja, mogu da čine
pravolinijski smisao kretanja cijelog sistema.

Mišići djeluju preko koštanih poluga. U tim svojim prirodnim uslovima, mišić jednim dijelom svojih
vlakana proizvodi pritisak na zglob, a drugim, manjim ili većim dijelom (zavisno od položaja po-
luge – kosti), proizvodi kretanje. Zbog toga, zavisno od položaja kostiju za koje je aktivirani mišić
vezan, odnosno od ugla pod kojim mišićna vlakna ili njihova rezultanta napadaju kost koju pokreću,
različit je odnos proizvedenog mišićnog rada utrošenog za pritisak zgloba, i rada utrošenog na samo
kretanje.

U ljudskom organizmu, duge cjevaste kosti imaju pasivnu ulogu u kretanju i djeluju po principu po-
luge odnosno proste mašine.

Poluga je svako čvrsto tijelo koje ima tačku oslonca oko koje može da se kreće pri djelovanju neke
sile.

TAČKE KOJE DEFINIŠU POLUGU

Osnovni elementi svake poluge su :

•tačka oslonca (o),

•krak mišićne sile (snage) (K2),
•krak sile zemljine teže ili otpora (K1),
•mišićna sila (M),
•sila zemljine teže ili otpora (G),
•napadna tačka djelovanja sile mišića (1),
•napadna tačka djelovanja neke druge sile (2).

94
 Kineziologija

2 1

Shema 8.0 Elementi poluga

Poluga može biti učvršćena u jednoj tačci i oko te tačke može da se okreće. Ta tačka se može nazvati
tačka oslonca, obrtna tačka ili axsis (O,A).

Pored tačke oslonca svaka poluga ima i krak (k) koji je duži ili kraći. Dužina poluge izražava se u
centimetrima.

Napadna tačka djelovanja sile mišićne kontrakcije (M) je predstavljena pripojem mišića za kost.
Druga napadna tačka je gdje djeluje sila otpora koja predstavlja težište segmenta odnosno mjesto
djelovanja druge sile (T).

Sila (F) je uzrok promjene stanja kretanja ili mirovanja tijela. Sila je vektorska veličina koja je
određena jačinom i pravcem djelovanja. Djeluje na polugu u jednoj tačci koja se zove napadna tačka
linije sile.

U ljudskom organizmu poluge su kosti i na njih djeluju dvije sile, sila mišića i sila gravitacije. Sila
mišića djeluje na određenom rastojanju od tačke oslonca i određena je jačinom sile i njenim krakom.
Definiše se kao moment sile ili obrtni moment sile i određuje se kao proizvod sile i njenog kraka, što
može matematički da se izračuna. M = F x k

Mišićna sila ima i svoj smjer kao napadnu tačku koja je predstavljena origom i insercijom, ali zbog
vidljivijeg perifernog kretanja o napadnoj tačci za mišića se govori kao o centru pokretnog mišićnog
pripoja.

Pravac može biti vertikalan, horizontalan ili dijagonalan.

Mišićna sila se ponaša kao i svak druga sila. Ima svoj intenzitet koji zavisi od mnogo faktora. Jedan
od najznačajnijih faktora je fiziološki presjek koji predstavlja presjek svih mišićnih niti pod uglom od

95
 Kineziologija

900. Mjeri se u kilopondima .

Intenzitet mišićne sile je najpovoljniji kada je ugao između tetive i koštane poluge 900. Ako je ugao
manji ili veći od 900, tada se uočavaju dvije komponente :

•rotatorna/komponenta kretanja - djeluje pod pravim uglom na osovinu segmenta

•kompresivna/stabilizaciona komponenta - djeluje od napadne tačke tj. od pripoja tetive mišića

u smjeru zgloba i omogućuje bliskost dva zglobna tijela čime i obezbjeđuje i fiksaciju.

Terapeutski značaj ovih komponenti je u kineziterapiji u cilju postizanja hipertrofije mišića i pažljivog
odabira položaja za vježbu kod bolnih stanja. Porastom napadnog ugla do 900 povećava se rotatorna
komponenta, a smanjuje kompresivna.

Kod ugla većeg od 900 rotatorna komponenta se smanjuje a stabilizaciona komponenta postaje
komponenta razvlačenja.

Kada se poluge preslikaju na zglobove, mišiće i kosti onda je tačka oslonca centar zgloba, tačka
djelovanja sile mišića je mjesto insercije, a mjesto djelovanja druge sile se nalazi na drugom kraju i
predstavlja mjesto djelovanja te sile. Da bi se to posmatralo u ljudskom organizmu, mora se pozna-
vati mjesto insercije mišića, rastojanje tačke oslonca do mjesta djelovanja sile (što predstavlja krak
poluge) i položaj poluge.

Sila gravitacije je predstavljena težinom tijela. Djeluje uvijek vertikano naniže i nezavisna je od
položaja tijela. Uvijek se suprostavlja održavanju položaja tijela kao i pojedinih dijelova tijela pri
pokretima i kretanju. Njena efikasnost se mijenja veličinom obrtnog momenta sile.

Važno je naglasiti:

•masa tijela je konstantna vektorska veličina koja se kod kretanja ili mirovanja ne mijenja,

•težina je u mirovanju tijela konstantna vektorska veličina i jednaka je proizvodu mase i gravitaci-
jskog ubrzanja,

•težina je kod kretanja tijela varijabilna vektorska veličina i jednaka je težini tijela u mirovanju, kojoj
dodajemo ili oduzimamo trenutno ubrzanje mase tijela.

Da bi jedna poluga bila u ravnoteži i da bi se zadovoljio zakon poluge, tada proizvod sile i kraka na
jednoj strani mora biti jednak proizvodu kraka i sile na drugoj strani, tj. momenti sile koji djeluju na
jednoj i drugoj strani poluge moraju biti izjednačeni.

Zakon poluge, u svakodnevnom životu primijenjen na ljudski organizam, može biti zadovoljen samo
promjenom veličine kraka poluge, jer trenutačna promjena sile mišića se ne može dobiti.

Karakter poluge nije jedinstven i on se mijenja od pravih do ugaonih poluga, od dvokrakih do jednok-
rakih. Poluge brzine se mogu mijenjati u poluge snage što zavisi od položaja određenog segmentai
vršenja određene kretnje, tj mišićnog rada.

96
 Kineziologija

VRSTE POLUGA

Poluge mogu da biti dvojake:

•prave poluge su one gdje se tačka oslonca i napadna tačka linije sile nalaze na istom nivou,

•ugaone poluge su one gdje se napadne tačke linija sila nalaze na različitim nivoima. Ovakve poluge
najčešće se nalaze u ljudskom organizmu zbog postojanja koštanih izdanaka u vidu krista, spina ili
tuberkuluma.

Najveći obrtni momenat sile se dobiva kada se poluga dovede u pravi oblik odnosno od 90°. Ako
se želi matematički izračunati obrtni momenat tada se koristi sin. ugla. Ujedno od ovog ugla tj. od
njegove veličine zavisi i djelovanje sile na zglob. Prema pravilim biomehanike, ako je ugao veći od
90° tada se pojačava sila izvlačenja,a ako je manji od pravog ugla pojačava se sila pritiska na zglob.
Međutim, za funkciju mišića najpovoljniji je ugao od 90°.

KARAKTERISTIKE POLUGA

Poluge se prema položaju oslonca i krakova dijele na :

•Jednokrake poluge su one gdje sile djeluju u suprotnim pravcima, a nalaze se sa iste strane tačke
oslonca. Obično sila mišića djeluje prema gore, a sila gravitacije prema dole. Poluge drugog i trećeg
reda su jednokrake poluge.

•Dvokrake poluge su one gdje sile djeluju u istom pravcu, a nalaze se na suprotnim stranama tačke
oslonca. Primjer ovih poluga su poluge prvog reda.

Karakter poluga nije jedinstven i on se mijenja od pravih do ugaonih, od dvokrakih do jednokrakih

i obratno, a sve zavisi od položaja tijela i njegovih segmenata što sve omogućava vršenje različitih
kretanja.

Poluge prvog reda ili poluge ravnoteže

Karakterističan raspored tačaka je da je oslonac u sredini, a napadne tačke sila nalaze se na obje strane
(M – O – mg) . Da bi poluga bila u ravnoteži potrebno je da se momenti sila mišićne kontrakcije
(proizvod veličine sile i dužine kraka) i otpora (druge sile) izjednače.

Primjer ove poluge je klackalica ili apotekarska vaga.Tačka oslonca nalazi se u sredini između na-
padnih tačaka dviju sila koje se nalaze sa različitih strana, pri čemu se uravnotežuju ili se supros-
tavljaju jedna drugoj. Da bi se uravnotežile ove sile, mora postojati uravnoteženje krakova, a to se
postiže promjenom dužine kraka. Na taj način se dobije momenat sile koji je brojno jednak proizvodu
veličine sile i dužine kraka preko koga djeluje.

Održavanje glave i vrata u uslovima uspravnog stava predstavlja polugu prvog reda, jer se centar obr-
tanja nalazi u atlantookcipitalnom zglobu. Napadna tačka težine, pri čemu je težište za glavu 1cm iza
dorsum sellae, projektuje se ispred frontalne osovine zgloba, dok napadna tačka mišićne kontrakcije
koja je predstavljena ekstenzijom glave i vrata djeluje sa suprotne strane osovine zgloba u odnosu na

97
 Kineziologija

težište.

Održavanje podlaktice u fleksiji snagom m.triceps brachii je takođe primjer poluge prvog reda. Zglob
lakta predstavlja centar obrtanja podlakta i šake, napadna tačka težine podlaktice sa šakom je distal-
nije od zgloba u odnosu na napadnu tačku djelovanja mišića ekstenzora podlaktice u čemu učestvuje
m.triceps brachii i koja se nalazi na vrhu olecranon-a.

Shema 8.1 Poluga prvog reda

Poluge drugog reda ili poluge snage

Ove poluge predstavljaju jednokrake poluge pri čemu se oslonac nalazi na jednom kraju, bliže njemu
se nalazi sila tereta, a na dužem kraku nalazi se tačka djelovanja sile mišića (O – mg - M).

Primjer za polugu drugog reda u svakodnevnom životu nalazi se pri korištenju građevinskih kolica,
gdje je tačka oslonca ili obrtanja osovina kolica u kojima se nalazi teret, dok je krak djelovanja sile
koja prevozi teret rastojanje od osovine kolica do ručki kolica, gdje se drži teret. Krak sile mišića
veći je od kraka djelovanja sile otpora, pa će biti potrebna manja snaga kontrakcije mišića i to to-
liko manja koliko su ručke kolica duže, a teret postavljen bliže osovini točka. Poluge drugog reda
su rijetke u ljudskom organizmu i najbolji primjer je stopalo kada je tijelo u stojećem stavu i kad se
podiže u vis odnsno propinjanje na prste. Na jednoj strani je oslonac koji je predstavljen metatarzo-
falangealnim zglobovima, bliže zglobu djeluje težina tijela kao sila otpora težišnom linijom koja se
projektuje iz male karlice na dorzum stopala, a dalje na istoj strani je napadna tačka sile djelovanja
mišića (m.triceps surae).

Ova poluga je predstavljena i pokretom fleksije podlakta angažovanjem m. brachioraialis-a. Na jed-

noj strani nalazi se oslonac (zglob lakta), bliže zglobu djeluje težina podlakta i šake (kao napadna
tačka sile otpora), a dalje na istoj strani ali sa dužim krakom djelovanja je napadna tačka sile mišićne
kontrakcije, pripoj m. brachioradialis-a.

98
 Kineziologija

Shema 8.2 Poluga drugog reda

Poluge trećeg reda ili poluge brzine

Raspored karakterističnih tačaka za ovu polugu je O – M - mg. Osloncu bliža sila je sila mišića, dalja
sila je sila težine (gravitacije). Ovo je takođe jednokraka poluga. Ova poluga ima ulogu preciznosti
radnji, pa se zato mišićna sila nalazi bliže osloncu. Krak poluge preko koga djeluje sila mišića je uvi-
jek kraći, pa je u cilju postizanja približno istog momenta sile, potrebna uvijek veća snaga kontrakcije
mišića nego je veličina sile otpora.
Ove poluge su zastupljeneu najvećem broju u ljudskom organizmu i kod ovih poluga mišić malim
skraćenjem, pošto se pripaja blizu zgloba, izvodi mali pokret svoje poluge u dijelu gdje se pripaja, ali
je amplituda i brzina na kraju poluge veća. Taj krak poluge obzirom da opisuje znatno veću kružnicu
za isto vrijeme, mora da sekreće brže nego bilo koja druga tačka koja se nalazi bliže osovini odnosno
tačka oslonca poluge.

Primjer ove poluge se nalazi na podlaktici u položaju fleksije i pri držanju tereta u šaci (podlaktica
- lakat: m. biceps b rachii), potkoljenica – koljeno (m. quadriceps femoris), rame – nadlaktica (m
deltoideus).

99
 Kineziologija

Shema 8.3 Poluga trećeg reda

ZAKONI BIOMEHANIKE U PRAKSI

Koristeći se osnovnim znanjima biomehanike, uveliko se može uticati na zaštitu pojedinih dijelova
tijela, prvenstveno kičmenog stuba u uslovima svakodnevnog života kao i olakšati izvođenje nekih
aktivnosti koje su otežane zbog slabosti pripadajuće muskulature.

Posmatrajući osobu koja ima 80 kg tjelesne tažine, tada 40 kg pripada dijelu tijela ispod L3 (težište
cijelog tijela). Razdaljina karakterističnih tačaka se mjeri u centimetrima, a sila u njutnima (N), pa
prema tome 40 kg odgovara 400 N.

Promjena dužine poluge određuje promjenu veličine sile potrebnu za vršenje nekog rada, pa je to
osnov na kome se zasnivaju i zaštitni položaji.

Stojeći položaj

Kad osoba stoji linija iz centra gravitacije do podloge prolazi oko 5 cm ispred centra diska L3, a leđna
muskulatura leži oko 5 cm iza toga. Mišićna sila mora biti 400 N da bi prevenirala da tijelo pada
prema naprijed.

Sila koja djeluje na disk je 400N + 400N = 800N.

100
 Kineziologija

Shema 8.4 Stojeći položaj

Sjedeći položaj

Kad osoba sjedi, vertikalna linija prolazi oko 15 cm ispred L3. Mišićna poluga u stojećoj poziciji ima
dužinu 5 cm, pa je sila koja treba da održi ravnotežu 1200N i prema tome sila koja djeluje na disk je
1200N + 400N = 1600N.

Shema 8.5 Sjedeći položaj

Stav podizanja tereta

Kod podizanja tereta potrebno je stajati tako da je vanjska poluga, odnosno razdaljina od L3 do tačke
gdje sila gravitacije djeluje obostrano i na tijelo i na predmet, što je moguće kraća.

101
 Kineziologija

Primjer: težina gornjeg dijela tijela (40 kg) + težina tereta (10 kg) = 50kg = 500N. Leđni mišići su u
kontrakciji oko 5 cm iza L3.

Kada osoba korektno stoji (sa flektiranim kukovima i koljenima) vanjska poluga je 20 cm pa je odnos
poluga 1:4, čime se sila djelovanja na disk povećava 4 puta.

Shema 8.6 Osoba korektno stoji

Kada osoba nepravilno stoji (ekstenzija u koljenima ) vanjska poluga je 30 cm pa je

odnos poluga 1: 6, čime se i sila povećava 6 puta.

Shema 8.7 Osoba nepravilno stoji

102
 Kineziologija

Stav podizanja tereta

Kada osoba podiže teret u sjedećem polažaju, tada čak i mali teret dovodi do velikog opterećenja
leđa. Prema nalizama, pritisak koji djeluje na disk od strane mišića je polovina pritiska koji se može
tolerisati u normalinim uslovima . Odnos poluga je 1:8 čime se i sila povećava 8 puta.

Do rasterećenja može doći uz pravilno korišenu abdominalnu muskultauru pri čemu se smanjuje
pritisak leđne mskulature na disk.

Shema 8.8 Podizanje tereta iz sjedećeg položaja

Stav nošenja tereta

Prilikom nošenja tereta važno je da se opterećenje rasporedi simetrično na obje ruke jer tako dolazi
do smanjenja djelovanja sile na leđa za razliku od nošenja tereta u jednoj ruci.

Kod simetričnog nošenja, ako je težina tijela ispod L3 40 kg, težina tereta 30kg i udaljenost tereta od
L3 5 cm, ukupni rad će iznositi 150 N +150 N + 400 N = 700N.

103
 Kineziologija

Shema 8.9 Simetrično nošenje

Kod asimetričnog nošenja , ako se pretpostavi da je centar gravitacije 10 cm od L3, leđni će se mišići
kontrahovati silom duplo većom nego kada je teret pravilno raspoređen.
Ukupni rad će iznositi 700N + 1400 N = 2100 N

Shema 8.10 Asimetrično nošenje

Bomehanički principi poluge koriste se i prilikom tranfera za pacijent kojima je onemogućeno ili
oslabljeno korištenje vlastite muskulature u svrhu kretanja i obavljanja aktivnosti svakodnevnog
života.

104
 Kineziologija

Shema 8.11 Podizanje iz sjedećeg položaja

Shema 8.12. Transfer iz kolica

105
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

POGLAVLJE 9
Težište i ravnoteža
 Kineziologija

Težište nekog čvrstog tijela je tačka kroz koju prolaze sve težišne linije tog tijela. Ono se može defini-
sati i kao tačka u kojoj je skoncentrisana sva masa tog tijela, pa ona predstavlja napadnu tačku tereta
tijela.

Težište geometrijskih pravilnih tijela se lako određuje matematičkim putem. Kada se radi o tijelima
nepravilnog oblika, tešište se nalazi u tačci u kojoj se sijeku vertikalne linije koje polaze od tačke
vješanja tog tijela. Tijelo može biti i takvog oblika da mu se težište nalazi izvan njega samog (bumer-
ang, prsten). Većina tjelesnih segmenata ima konusan oblik i težište se nalazi uvijek bliže bazi konusa
odnosno širem ili debljem dijelu segmenta.

Težište cijelog tijela kod odraslog čovjeka nalazi se u visini 3. ili 4. sakralnog kralješka.Težište sva-
kog segmenta pojedinačno može se matematički izračunati.

Ravnoteža je stanje do koga dolazi kada su sile koje djeluju na tijelo uravnotežene i one zbog toga
miruju.

Osnovni pojmovi koji određuju ravnotežu su veličina površine oslonca, visina težišta i masa tijela.
Ravnoteža je stabilnija što je površina oslonca veća, visina težišta niža i masa tijela veća. Stabilnost
tijela zavisi i od projekcije težišta na površinu oslonca – ako težište pada više centrlno, ravnoteža je
stabilnija, a ako pada više marginalno ravnoteža će biti manje stabilna.

Površina oslonca

Tačka oslonca - površina oslonca predstavlja onaj najmanji dio tijela koji je u dodiru sa tlom u jednoj
tačci (što je moguće samo u eksperimentu) odnosno u zbiru tačaka što čini površinu.

Da bi se spriječilo padanje tijela, ono se mora poduprijeti u jednoj ili više tačaka.Tijelo poduprto u
jednoj tačci bit će u ravnoteži samo onda ako je tačka podupiranja u težištu ili na vertikalnoj pravoj
koja prolazi kroz njegovo težište.

Položaji i stavovi koje čovjek zauzima u svakodnevnom radu i životu mogu da budu u svim
ravnotežnim položajima.

Prema položaju težišta i oslonca razlikuju se tri vrste ravnoteža:

•stabilna-postojana,
•labilna-nepostojana,
•indiferentna-neprekidna ravnoteža.

STABILNA RAVNOTEŽA nastaje kada se težište tijela nalazi vertikakalno ispod oslonca ti-
jela. Kad se tijelo izvede iz ravnotežnog položaja, ono se vraća nazad u prvobitni položaj usljed
djelovanja svoje težine. Najčešći položaji u stabilnoj vrsti ravnoteži su razni položaji u visu zbog
ostvarivanja oslonca iznad težišta tijela. Ova vrsta ravnoteže najčešće se susreće pri vježbanju na
spravama u visu.

LABILNA RAVNOTEŽA nastaje kada se težište tijela nalazi iznad oslonca.Tijelo će biti u ravnoteži
sve dotle dok vertikalna težišna linija prolazi kroz oslonac. Čim se tijelo pomjeri u stranu, težišna

107
 Kineziologija

vertikalna linija prolazi mimo oslonca, tijelo se prevrće na stranu i prelazi u stabilnu ravnotežu.
Čovjek svoj život provodi pretežno u labilnoj vrsti ravnoteže. Čovjek je u labilnoj ravnoteži u svim
položajima kod kojih mu je težište iznad površine oslonca, pa su prema tome to svi položaji od
ležanja do uspravnog stava. Labilna ravnoteža se bolje održava u četveronožnom položaju, pa je
uspravljanjem na dvije noge čovjek ozbiljno pogoršao uslove za održavanje labilne ravnoteže svoga
tijela. Vrlo je čest slučaj da se pojedinac bori da sačuva ravnotežni položaj u labilnoj ravnoteži ako
za očuvanje tog položaja nije predhodno naučen. Zato se o položaju, koji je sigurno zauzet, a čovjek
miruje, gdje se težište tijela nalazi iznad površine oslonca, ne govori o stabilnom položaju nego o
ravnotežnom položaju u labilnoj vrsti ravnoteže, koji može da bude manje ili više siguran. Stupanj
labilnosti ovisi o odnosu visine težišta od podloge i veličine i površine oslonca.

INDIFERENTNA RAVNOTEŽA nastaje kada se oslonac nalazi u istoj tačci u kojoj je i težište tijela.
Ova vrsta ravnoteže se rijetko susreće u praksi pošto samo u rjeđim položajima težište tijela izlazi
iz prostora koje zauzima ljudsko tijelo, s tim da se i fiksna tačka nalazi u tačci težišta. Indiferentne
vrste ravnoteža se najčešće susreću pri vježbama na spravama npr. kada se malim sklekom iz upora
na vratilu ili krugovima, osa obrtaja dovede ispod težišta, pa se zatim malom fleksijom u zglobovima
kuka to težište pomjeri sve dok se ne postavi u osu obrtanja. U ovoj vrsti ravnoteže oslonac se nalazi
u težištu, pa ako se tijelo postavi u neki položaj neće doći do narušavanja ravnoteže jer je zbir mom-
enata težina dijelova tijela u odnosu na oslonac (težište) jednak nuli.

SIGURNOST RAVNOTEŽNOG POLOŽAJA

Svako tijelo u labilnoj vrsti ravnoteže ostat će u ravnotežnom položaju sve dotle dok vertikalna težišna
linija prolazi kroz bilo koju tačku površine oslonca. Izrazite razlike u sigurnosti ravnotežnih položaja
mogu da postoje samo kada se radi o sigurnosti ravnotežnog položaja u labilnoj vrsti ravnoteže.Ta
sigurnost zavisi prvenstveno od visine težišta tijela, veličine površine oslonca, kao i od mase tijela.
Kada se govori o ravnoteži i ravnotežnom položaju u svakodnevnom životu kao i u procesima reha-
bilitacije, tada važnu ulogu ima površina oslonca koja može da se poveća raskorakom, iskorakom ili
upotrebom pomagala. Svi ovi faktori mogu se izraziti i uglom sigurnosti koji predstavlja onaj ugao
koji zatvara linija povučena od težišta tijela do površine oslonca sa vertikalom spuštenom od težišta
tijela. Što je ugao stabilnosti veći to je i stabilnost tijela veća.

108
 Kineziologija

Shema 9.1 Površina oslonca

Shema 9.10 Površina oslonca uz pomagalo

109
 Kineziologija

Shema 9.11 Ugao sigurnosti

110
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

POGLAVLJE 10
Kinetički lanci
 Kineziologija

Vrlo su rijetki pokreti gdje se dejstvo jednog mišića ispoljava samo pokretanjem poluge za koju je
neposredno vezan. Kontrakcija određenog mišića pomjera koštanu polugu za koju je neposredno ve-
zan, ali time pomjera i sistem poluga koje su za pokretnu polugu vezane lancem zglobova. Najčešće
se sreće dejstvo mišića, koje se ispoljava i na susjedim dijelovima tijela, koje on ne može neposredno
pokretati.

Ovakav kompleks pokreta, koji izaziva jedan mišić neposredno u predjelu svoje lokacije i posredno
na susjedne dijelove tijela, naziva se lanac pokreta ili kinetički lanac. Ove lance grade mišići siner-
gisti koji preko kostiju ili fibroznih veza nadovezuju se jedan na drugi. Antagonisti također učestvuju
u njihoj izgradnji po principu kontrole pokreta.

Kinetičke vijuge su dva mišića po funkciji antagonisti, a vezani su zglobom ili fibroznom vezom.
Jedna od tih vijuga je mišićna vijuga m. rhomboideus-a i m. serratus anterior-a. Obje vijuge fik-
siraju donji ugao skapule i unutrašnji rub uz grudni koš pri čemu dok romboideus primiče skapulu
kičmenom stubu m. seratus vrši udaljavanje.

Da bi se izveo ma koji pokret, mora da postoji određena fiksna tačka. Ta fiksna tačka u lancu pokreta
se pomjera sa mišića na mišić odnosno duž određenog lanca pokreta.

Primjer je podizanje nogu iz ležećeg položaja na leđima. To je pokret koji počinje od perifernog
pripoja pregibača zgloba kuka, prenosi se na karlicu, sa karlice se prenosi na trbušne mišiće i odatle
na grudni koš, sa ovoga na klavikulu i mišiće koji se vežu za nju, potom na gornji dio m.trapesius-
-a, zatim na glavu pa na fleksore glave suprotne strane i konačno na prednju stranu vratnog dijela
kičmenog stuba.

Zavisno od toga da li postoji fiksna tačka na krajevima takvih lanaca razlikuje se zatvoreni i otvoreni
kinetički lanac.

Otvoreni kinetički lanac

Ova vrsta lanca javlja se u slučaju kada se radi o sistemu dijelova tijela koji su učvršćeni samo na
jednom svom kraju. Drugi kraj je slobodan i on se specifičnim dejstvom mišića u kinetičkom lancu,
kao krajnji dio tog lanca, može pokrenuti na određeni način već prema tome šta se želi postići tim
kretanjem.

Najprostiji primjer dejstva mišića u otvorenom kinetičkom lancu je dejstvo mišića fleksora u zglobu
lakta gdje je ruka slobodno opuštena. U tom slučaju djeluju mišići fleksori u zglobu lakta sa centalnim
osloncem i logično bi bilo da se pokrene samo sistem podlaktice sa šakom. Ali, sila teže takođe ak-
tivno djeluje prilikom zauzimanja novog položaja. Pregibanjem u zglobu lakta opuštene ruke težište
se izvodi iz vertikale koja prolazi kroz centar zgloba ramena, koji predstavlja fiksnu tačku za ruku,
odnosno zatvoreni kraj kinetičkog lanca.

Ukoliko bi dijelovali samo mišići fleksori u zglobu lakta, kao posljedica dejstva sile zemljine teže
došlo bi do pomijeranja nadlaktice unazad sve dok se težište ruke, sada u novom položaju ne bi
ponovo nalazilo vertikalno ispod centra zgloba ramena. Ova retrofleksija nije samo posljedica dejstva
sile teže nego i komponente pritiska koja djeluje prema centru zgloba lakta.

Sa dejstvo mišića prednje strane tijela, i to pretežno mišića trbušnog zida i mišića fleksora u zglobu

112
 Kineziologija

kuka, je takođe specifično u otvorenom kinetičkom lancu.Primjer je podizanje nogu sa podloge pri
čemu se noge mogu pomjeriti intenzivnim disanjem. Da bi se ovo ostvarilo, mišići moraju imati
uporište u karlici i slabinskom dijelu kičmenog stuba uz jaku izometrijsku kontrakciju pripadajućih
mišića. Fiksiranje karlice će se izvršiti ako mišići trbušnog zida svojom kontrakcijom spriječe
pomjeranje centralnih pripoja mišića fleksora u zglobovima kukova ka perifernim pripojima na fe-
muru odnosno kostima potkoljenice. Zbog toga će se i trbušni mišići nalaziti u izometrijskoj kon-
trakciji. Otvoreni kraj kinetičkog lanca predstavlja noge odvojene od tla. U tom položaju održava ih
izometrijska kontrakcija fleksora zgloba kuka, koji imaju fiksnu tačku na karlici i na lumbalnom dijeli
kičmenog stuba. Karlicu učvršćuju trbušni mišići svojom izometrijskom kontrakcijom, koji svoju
fiksnu tačku nalaze na prednjoj strani grudnog koša. Na taj način su noge preko karika kinetičkog
lanca učvršćene za prednju stranu grudnog koša. Zbog toga osoba koja se nalazi u tom položaju pri
intenzivnom disanju pomjera i noge.

Shema 10.1 Primjer otvorenog kinetičkog lanca - težište (TT) sistema nadlaktice, podlaktice i šake
ostaju na istoj vertikali kad se izvrši fleksija lakta

113
 Kineziologija

Shema 10.2 Primjer otvorenog kinetičkog lanca – koncentričnom kontrakcijom mišića inspiratora
se posredno preko izometrijskih kontrakcija abdominalnih mišića i mišića fleksora u kukovima mogu
pomjeriti noge u antigravitacijskom smjeru

Zatvoreni kinetički lanci

Ova vrsta kinetičkog lanca javlja se u onim slučajevima kada se radi o onim dijelovima ljudskog tijela
koji su učvršćeni na oba kraja, a cilj je da se specifičnim dejstvom u zatvorenom kinetičkom lancu
izvrši određeno pomijeranje unutar oba zatvorena kraja kinetičkog lanca.

Najprostiji primjer dejstva u zatvorenom kinetičkom lancu najlakše se može da objasni na primjeru
fleksora u zglobu lakta gdje se ruka nalazi u neutralnom opuštenom položaju opuštena niz tijelo ali
prsti moraju biti oslonjeni na neku čvrstu podlogu. U tom položaju, ako djeluju mišići antefleksori
u zglobu ramena doći će do antefleksije u zglobu ramena ali sa smanjenom amplitudom pokreta.
Istovremeno će se u zglobu korijena šake izvršiti ekstenzija koja nije posljedica djelovanja eksten-
zora šake nego je to posredno dejstvo antefleksora u zatvorenom kinetičkom lancu u izvršenju ovog
pokreta. Mora se naglasiti da samo u slučaju zatvorenog kinetičkog lanca, ma u kom dijelu tijela on
bio zatvoren, mišići mogu da stvaraju fiksne odnosno mobilne pripoje, samo ako postoji oslonac pa u
tom slučaju može da dođe do izmjene fiksnog za mobilni pripoj i obratno.

Zavisno od toga da li je jedan kraj zatvorenog kinetičkog lanca opterećen ili nije, može posredno
dejstvo jednog mišića na susjedne karike tog lanca da bude drugačije. Ako npr. osoba sjedi tako da
stopala nisu opterećena ničim samo težinom potkoljenice i natkoljenice, zatvoreni kinetički lanac će
se prostirati od karlice do stopala odnosno od oslonca na stolici gdje sjedi do oslonca stopala na tlu.
U tom položaju se kontrahuju mišići ekstenzori u skočnom zglobu. Pošto stopalo nije opterećeno,
dejstvo ekstenzora u skočnom zglobu će biti sa centralnim osloncem, što znači da će se pripoj na pet-
nim kostima približiti pripojima na potkoljenicama. Podizanjem peta od tla vrši se fleksija u zglobu
koljena i zglobu kuka odnosno koncentričnom kontrakcijom mišića ekstenzora u skočnom zglobu se
posredno izvrši i fleksija u kuku i koljenu.

114
 Kineziologija

Ako se razmotre svi pokreti koji se dešavaju u ljudskom organizmu, tada se vidi da se u funkci-
ji pokreta smjenjuju otvoreni i zatvoreni kinetički lanci. Na osnovu volje i psihofizičke kondicije
postižu se i bolji efekti u pokretu koji su posljedica djelovanja kinetičkog lanca. Zavisno od toga
kako pojedinac uspijeva u datim vremenskim intervalima postaviti dijelove svog aparata za kretanje i
uključiti određene sile sa određenim intenzitetom, zavisi i kvalitet pokreta i kretanja uopće.

Shema 10.3 primjer zatvorenog kinetičkog lanca – posrednim dejstvom mišića ekstenzora u skočnim
zglobovima se može izvršiti fleksija u koljenima i kukovima
O – mišići ekstenzori u skočnom zglobu C – zatvoreni kraj kinetičkog lanca u perifernom predjelu

Shema: primjer zatvorenog kinetičkog lanca- posredstvom dejstva mišića antefleksora u zglobu ra-
mena može se izvršiti ekstenzija u ručnom zglobu
A – mišići antefleksori C – zatvoreni kraj kinetičkog lanca u perifernom predjelu

115
 Kineziologija

Karakteristike jednozglobnih i višezglobnih mišića

Jednozglobni ili višezglobni mišići u odnosu na svoje protezanje utiču na pokrete jednog ili više
zglobova pri čemu jednozglobni mišić je uvijek u mogućnosti da kontrakciju dovede do kraja i izvrši
pokret, a da ostatak mogućnosti vršenja kontrakcije iskoristi za fiksaciju zgloba.

Višezglobni mišići su dugački i ne mogu da daju maksimalnu kontrakciju na svim zglobovima. Oni
postaju insuficijentni i tada se govorim o aktivnoj insuficijenciji. Oni su prekratki za pokrete suprot-
nog smjera tako da njihovi antagonisti također mogu da izvedu samo dio pokreta i tada se govori o
pasivnoj insuficijenciji.

Primjer su mišići stražnje lože potkoljenice koji imaju funkciju fleksora u koljenu ali i funkciju ek-
stensora u zglobu kuka. Kada je koljeno u ekstenziji, tada je fleksija u u kuku moguća samo do 90°
jer se mišići stražnje lože natkoljenice ne mogu više istegnuti i to je primjer pasivne insuficijencije.
Međutim, kada je koljeno u fleksiji hvatišta mišića stražnje lože natkoljenice se približe, mišići se
olabave i tada se fleksija u kuku može izvesti do130°.

Mišići mogu biti vezani za dvije kosti, prelazeći preko jednog zgloba koji veže te kosti. Zavisno od
stepena pokretljivosti u tom zglobu kao i pravca pružanja mišićnih vlaka, mišić na tim kostima vrši
određene pokrete. Određeni broj mišića prelazi preko dva pa i više zglobova, što im samim tim
omogućava bogatiji i posebno karaktrističan rad na polugama.

U praksi se pominju dva karakteristična primjera:

1.M. biceps brachii

Funkcija ovog mišića je:

-savijanje u ramenu – antefleksija

-savijanje u laktu – fleksija
-izvrtanje u podlaktici – supinacija

Rad u ramenu, prilikom izvlačenja stava na šakama, vuče svoje pripoje na skapuli (tada je pripoj na
podlaktici fiksiran) i preko skapule vuče trup u strmoglavi položaj antefleksije trupa.

Kada se vrši supinacija podlaktice (a da ruka nije ni na šta fiksirana) u tom položaju ne može se
olabaviti biceps jer je on kontrahovan. To potvrđuje njegovo učešće u aktu vršenja supinacije pod-
laktice.

2.M. rectus femoris

Funkcija ovog mišića je:

-ekstenzija potkoljenice
-fleksija kuka

116
 Kineziologija

Ako ni jedan od zglobova (kuk, koljeno) nije fiksiran, a dođe do kontrakcije ovog mišića, zglob kuka
će se flektirati, a zglob koljena ekstendirati. Snažnom kontrakcijom ovog mišića na slobodnoj nozi
saopćava se najveća brzina perifernom dijelu noge, i to stopalu, što se događa kod snažnog zamaha,
brzog trčanja, trčanja preko prepreka i slično.

117
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

POGLAVLJE 11
Principi pokreta glave i
vrata
 Kineziologija

POKRETI GLAVE I VRATA

Pokreti glave i vrata se odvijaju u dva zgloba.

l. Art. Atlantooccipitalis

Atlantookcipitalni zglob je zglob koga čine fovea articularis superior atlantis i condyli occipitale.

U ovom zglobu se ostvaruje veliki obim pokreta. Pokreti fleksije i ekstenzije se vrše u sagitalnoj ravni
oko frontalne osovine. Pokreti laterofleksije se vrše u frontalnoj ravni oko sagitalne osovine.

2. Art. Atlantoaxialis

Atlantoaksijalni zglob čine atlas i axis.

Pokretljivost u ovom zglobu se vrši u horizontalnoj ravni oko vertikalne osovine.

ANTEFLEKSIJA (ANTEFLEXIO)

Antefleksija je savijanje glave naprijed odn odnosno pokret kojim se približava brada sternumu.
Vrši se u sagitalnoj ravani oko frontalne osi. Obim pokreta je 0-450. Pokret vrše mišići koji jednim
svojim krajem se pripajaju na kosti glave, a drugim na kosti kičmenog stuba i ramenog pojasa sa
prednje strane. To su parni mišići koji čist pokret izvode samo ako se kontrahuju u paru.

Mišići koji su odgovorni za ovaj pokret su:

l. m. rectus capitis ant.

2. m. longus capitis
3. m. longus colli
4. m. rectus colli

Mjerenje pokreta se vrši i centimetarskom trakom pri čemu se mjeri rastojanje mentuma i jugularne
jame. Fiziološki iznosi 0 cm.

RETROFLEKSIJA – EKSTENZIJA (RETROFLEXIO- EXTENSIO)

Retrofleksija je pokret savijanja glave unazad iza frontalne ravni. Pokret se vrši u sagitalnoj ravni
oko frontalne osi. Obim pokreta je 0-300. Retrofleksiju vrše mišići koji se jednim svojim krajem
pripajaju na kosti glave, a drugim na kosti vrata i trupa sa zadnje strane. To su parni mišići koji čist
pokret izvode samo ako se kontrahuju u paru.

Mišići koji vrše ovaj pokret su:

l. m. trapesius (pars descendens)

2. m. longissimus capitis
3. m. sternocleidomastoideus

119
 Kineziologija

4. m. semispinalis capitis
5. m. splenius

MJERENJE obima pokreta vrši se i centimetarskom trakom pri čemu se mjeri rastojanje mentum-
iugulum ili linea nuchae-VII cervikalni kralježak.

LATEROFLEKSIJA (LATEROFLEXIO)

Laterofleksija je bočno pregibanje na jednu ili drugu stranu. Pokret se vrši u frontalnoj ravni oko
sagitalne osi. Obim pokreta je 0-450.

Mišići koji vrše pokret nalaze se sa jedne strane glave i vrata:

1.m. sternocleidomastoideus
2.mm.scaleni
3.m. splenius
4.m. semispinalis capitis
5.m. longissimus capitis.
6.m. trapesius (pars descendens)
7.m. rectus capitis lateralis

MJERENJE pokreta vrši se i centimetarskom trakom, pri čemu se mjeri rastojanje lobulus uha - ac-
romion.

ROTACIJA (ROTATIO)

Rotacija je uvrtanje glave na jednu ili drugu stranu. Pokret se vrši u horizontalnoj ravni oko vertikalne
osi. Obim pokreta je 0-450.

Funkcija mišića može se promijeniti zavisno od pomjeranja ili promjene hvatišta kao i od toga da li
pojedini mišići djeluju samostalno ili u kombinaciji.

Mišići koji vrše pokret su:

•rotatori glave na istu stranu

l. m. longus colli
2. m. obliqus capitis inf.
3.m. splenius

120
 Kineziologija

•rotatori glave na suprotnu stranu

1.m. longus colli

2.m. obliqus capitis superior
3.m. sternocleidomastoideus

Mjerenje obima pokreta se vrši pomoću uglomjera.

121
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

POGLAVLJE 12
Principi pokreta kičmenoga
stuba
 Kineziologija

KIČMENI STUB

Kičmeni stub predstavlja koštanu osovinu trupa i čvrst oslonac za pokrete dijelova tijela vezanih za
njega.

BIOMEHANIKA KIČMENOG STUBA

Kičmeni stub se sastoji od:

- 7 cervikalnih kralježaka,
- 12 torakalnih kralježaka,
- 5 lumbalnih, kralježaka
- 5 sakralnih, kralježaka
- 4- 5 kokcigealnih kralježaka.

Da bi bili zadovoljeni biomehanički zahtjevi, kičmeni stub formira tri kolone zglobova koji su ojačani
ligamentarnim vezama i na taj način je obezbjeđena kompaktnost, čvrstina i elastičnost.

Jednu kolonu čine;

-corpus vertebrae
-discus intervertebralis:anulus fibrosus,nucleus pulposus
-ligamentum longitudinale anterior,
-ligamentum longitudinale posterior.

Dvije bočne kolone zglobova čine;

-bočni zglobni nastavci

-ligamenta flava.

U torakalnom dijelu pripoj rebara doprinosi čvrstini, ali istovremeno i ograničava pokretljivost
kičmenog stuba.

Pokretljivost kičmenog stuba u najvećoj mjeri zavisi od:

-broja kralježaka u odredjenom području,

-visine tijela kralješka,
-veličina prečnika tijela kralješka
-visine intervertebralnih diskova,
-širina poprečnih nastavaka,
-dužine, širine i položaja procesus spinosusa,
-dužine mišića, ligamenata i zglobnih kapsula,
-konstrukcije i oblika grudnog koša.

Na osnovu navedenih karakteristika pokretljivost određenog segmenta kičmenog stuba biće veća;

-ako na istom prostoru postoji veći broj kralježaka,

-ako su tijela kralježaka viša,

123
 Kineziologija

-ako im je prečnik manji,

-ako su intervertebralni diskovi viši,
-ako su poprečni nastavci uži,
-ako su procesus spinosusi kraći, uži i horizontalniji,
-ako su okolne meke strukture duže, a kapsula labavija,
-ako je poprečni dijametar grudnog koša manji,
-ako je pokretljivost rebara veća, ako su rebra elastičnija.

Kičmeni stub nije građen poput ravnog štapa, već postoje krivine koje doprinose njegovoj boljoj
funkciji. Krivine kičmenog stuba igraju važnu ulogu u statici i dinamici tijela. One povećavaju uku-
pnu dužinu kičmenog stuba. Najveća važnost krivina je u tome što povećavaju čvrstinu i otpor na
pritisak, pa je zahvaljujući tome kičma čvršća 17 puta od kičme koja bi bila potpuno prava. Najveći
činilac stabilizacije predstavlja aktiviranje mišića antagonista, dok u amortizaciji potresa po uzdužnoj
osovini kičmenog stuba važnu ulogu imaju intervertebralni diskusi.

FIZIOLOŠKE KRIVINE

LORDOSIS CERVICALIS

Cervikalnu lordozu gradi sedam prvih kralježaka. Ona leži u sagitalnoj ravni sa ispupčenjem napri-
jed.

Ima veliku pokretljivost zbog:

1.velikog broja kralježaka na malom prostoru,
2.malog prečnika tijela kralježaka,
3.srazmjerno visokih intervertebralnih diskova,
4.kratkih, uskih, skoro paralelno postavljenih procesus spinosusa,
5.skoro horizontalno postavljenih procesus transversusa,
6.labavih veza izmedju zglobnih površina,
7.urodjene veće pokretljivosti vratnog dijela kičmenog stuba.

KYPHOSIS THORACALIS

Torakalnu kifozu gradi 12 torakalnih kralježaka. Ova krivina leži u sagitalnoj ravni sa ispupčenjem
nazad.

Slaba (najmanja) pokretljivost ovog segmenta je zbog:

1.zglobljavanja rebara sa tijelom kralješka,
2.vertikalno postavljenih procesus transverzusa,
3.jako ukošenih procesus spinosusa,
4.velikog prečnika tijela kralješka,
5.relativno niskih intervertebralnih diskusa,
6.zatezanja ligamenata sa zadnje strane kičmenog stuba

124
 Kineziologija

LORDOSIS LUMBALIS

Lumbalnu lordozu gradi 5 lumbalnih kralježaka. Krivina leži u sagitalnoj ravni sa ispupčenjem napri-
jed.

Pokretljivost je osrednja zbog:

1.relativno visokih medjupršljenskih diskova, posebno u nivou L5/S1,
2.zbog vertikalno postavljenih procesus transversusa,
3.donje površine trupova su udubljene i okrenute unazad, a gornje valjkasto ispupčene i okrenute
u polje i prema naprijed,
4.poprečni nastavci su uski.

OS SACRUM ET OS COCCYGIS

Završni dio kičmenog stuba čini 5 sakralnih i 3 do 4 kokcigealna kralješka koji medjusobno srastaju.
Kretanje ovog dijela kičme su u sklopu pokreta karlice, donjih ekstremiteta i trupa.

POKRETI KIČME KAO CJELINE

Faktori koji utiču na pokretljivost kičmenog stuba su brojni i pored elemenata građe važna je profesi-
ja, pol, uzrast, konstitucija, uvježbanost i sl. Zbog toga su i razumljive velike razlike u obimu pokreta
cijele kičme, pa se prosječne srednje vrijednosti uzimaju kao orijentacione a ne egzaktne veličine.
I pored relativno velike ukupne pokretljivosti kičmenog stuba, za najveći broj normalnih i životnih
aktivnosti, to ipak nije dovoljno. Pokreti kičmenog stuba se najčešče dopunjuju pokretima u kuko-
vima, pri izvodjenju antefleksije i retrofleksije, kao i pomjeranjem karlice sa pokretom u kukovima
prilikom izvodjenja laterofleksije. Položaj kičme održavaju mišići statičkom kontrakcijom, dok se
pokreti održavaju dinamičkom kontrakcijom.

ANTEFLEXIO

Pokret antefleksije je pokret koji se vrši u sagitalnoj ravni oko frontalne osovine. Obim pokreta je
0– 900 .

Pokret antefleksije vrše mišići pregibači trupa i to istovremenom kontrakcijom parnih mišića;
1.m.rectus abdominis,
2.m.obliqus abdominis externus,
3.m.obliqus abdominis internus,
4.m.transversus abdominis,
5.m.psoas maior
6.m.psoas minor

125
 Kineziologija

RETROFLEXIO

Pokret retrofleksije je pokret koji se vrši u sagitalnoj ravni oko frontalne osovine. Obim pokreta je
0– 350 .
Pokrete vrše mišići opružači kičme istovremenom kontrakcijom:

1.m.erector spine
-m.spinalis
-m.longissimus
-m.iliocostalis

2.m.transversus spinalis
-m.semispinalis
-mm.rotatores
-m.multifidus

3.m.quadratus lumborum

4.mm.interspinales

LATEROFLEXIO

Laterofleksija trupa je pokret koji se vrši u frontalnoh ravni oko sagitalne osovine. Obim pokreta je
0-35 0 .
Bočno pregibanje vrše pripadajući mišići i to fleksori i ekstenzori iste strane istovremenom kontrakci-
jom:

1.m.quadratus lumborum
2.m.serratus post.sup.
3.m.serratus post.inf.
4.m.obliqus abdominis internus
5.m.iliocostalis
6.mm.scaleni

ROTATIO

Rotacija trupa je poret koji se vrši u horizontalnoj ravni oko vertikalne osovine. Obim pokreta je
0-450.
Pokret vrše odgovorni mišići i to fleksori iste strane i ekstenzori suprotne strane istovremenom kon-
trakcijom:

126
 Kineziologija

(a)u vratnom i torakalnom dijelu kičmenoga stuba

1.m. strenocleidomastoideus iste strane
2.mm.scaleni iste strane,
3.m.transversospinale suprotne strane

(b)u slabinskom dijelu kičmenoga stuba

1.m.obliqus abdominis internus iste strane
2.m.obliqus abdominis externus suprotne strane
3.m.psoas maior et minor suprotne strane

M. STERNOCLEIDOMASTOIDEUS

Centralno hvatište - manubrium sterni, clavicula

Periferno hvatište - proc. mastoideus, linea nuchae
Inervacija -n. accessorius
Funkcija -laterofleksor glave na istu stranu, rotator lica na suprotnu ,fleksor glave u paru,
slabi ekstenzor glave u paru

MM. SCALENI – M. SCALENUS ANTERIOR, MEDIUS, POSTERIOR

Skalenska skupina mišića pripada dubokoj skupini mišića lateralne strane vrata. Čine je prednji, sred-
nji i stražnji skaleni mišić.

Centralno hvatište - proc. transversus C3-C6, proc.transversus C2-C7, proc. transversus C4-C6
Periferno hvatište -prvo rebro, prvo rebro, drugo rebro
Inervacija -plexus cervicalis: C4-C6, C2-C8, C7-C8
Funkcija -laterofleksori na istu stranu, rotatori na suprotnu stranu, pomoćni inspiratori pri fiksira-
nom vratu

M. RECTUS ABDOMINIS

Centralno hvatište - processus xyphoideus, rebarna hrskavica V-VII rebra

Periferno hvatište -ramus superior ossis pubis
Inervacija -nn. intercostales VII-XII, n. lumbalis primum
Funkcija -fleksor trupa pri stajanju, fleksor karlice prema grudnom košu pri ležanju

M. OBLIQUUS ABDOMINIS EXTERNUS

Centralno hvatište -V-XII rebro

Periferno hvatište – linea alba, tuberculum pubicum, pecten ossis pubis, spina ilica ant.sup.,crista
iliaca,
Inervacija-nn-intercostales V-XII, n. iliohypogastricus, n. ilioinguinalis
Funkcija -fleksor trupa i kičmenog stuba, rotator na suprotnu stranu

127
 Kineziologija

M. OBLIQUUS ABDOMINIS INTERNUS

Centralno hvatište -crista iliaca ant.sup., lig. Inguinale,fascia thoracolumbalis

Periferno hvatište –linea alba, zadnja 3 rebra,ramus suoerior ossis pubis
Inervacija -nn- intercostales VIII-XII, n. iliohypogastricus, n. ilioinguinalis
Funkcija -flekor trupa, rotator trupa na svoju stran,povećava pritisak u abdomenu i djeluje kao
pomoćni ekspirator

M. TRANSVERSUS ABDOMINIS

Centralno hvatište -6 posljednjih rebarnih hrskavica, crista iliaca, lig. inguinale, fascia thoracolum-
balis
Periferno hvatište -aponeurosis abdominalis –linea alba
Inervacija -nn. intercostales VI-XII, n. iliohypogastricus, n. ilioinguinalis
Funkcija -fleksor trupa, rotator na svoju stranu, sužava grudni koš, smanjuje trbušnu duplju i pomoćni
je ekspirator uz ostale trbusne misice, pravi struk

M. QUADRATUS LUMBORUM

Centralno hvatište - crista iliaca, lig.iliolumbale

Periferno hvatište - XI-XII rebro, proc. costalis prva 4 lumbalna kralješka
Inervacija -plexus lumbalis
Funkcija –laterofleksor na svoju stranu , pomoćni ekstenzor,kada je grudni koš miran podiže
karlicu

M. ERECTOR SPINAE

M. erctor spinae je zajednički naziv za tri višedjelna površna mišića

• M. ILIOCOSTALIS
• M. SPINALIS
• M. LONGISSIMUS

Funkcija cjelokupnog mišića

- obostrana kontrakcija - ekstenzor kičmenog stuba, glave, vrata i tupa, te održva ravnotežu
- jednostrana kontrakcija – nagiba i rotira glavu, vrat i trup na svoju stranu

M. ILIOCOSTALIS - PARS LUMBALIS, THORACIS, CERVICIS

Centralno hvatište -crista iliaca, crista sacralis, costae VII-XII i III –VII rebra
Periferno hvatište -,angulus costae V-XII; costae I –VI;, proc. Tran.C2-C6
Inervacija -nn. spinales
Funkcija -ekstenzor, laterofleksor na svoju stranu, rotator

128
 Kineziologija

M. SPINALIS -PARS CAPITIS, PARS CERVICIS, PARS THORACIS

Centralno hvatište -proc. spinosusi vratni; C6-TH2; TH11-L2

Periferno hvatište -proc spinosusi torakalne i cervikalne kičme
Inervacija -nn. spinales dorsales C2-TH8
Funkcija -ekstenzor i laterofleksor kičme

M. LONGISSIMUS-PARS THORACIS, CERVICALIS, CAPITIS

Centralno hvatište -crista sacralis, crista iliaca, proc. tran. torakalne i cervikalne kičme
Periferno hvatište -proc. costarius L1-L5 anguslis costae II-XII.,pr. transversus TH1 TH12 i C2-C7,
toracolumbalna fascija, proc mastoideus ossis temporalis
Inervacija -nn. spinales C2-L5
Funkcija -ekstenzor i laterofleksor

Mišići duboke grupe su:

MM. ROTATORES – pars cervicis, thoracis, lumborum

Centralno hvatište -proc. articulares inferiores cervikalne kičme; pr. tran. torakalne kičme; proc.
mammilares
Periferno hvatište -arcus vertebrae cervikalne kičme; proc spinosusi torakalne i lumbalne kičme
Inervacija -nn. spinales C2-L5
Funkcija -extenzori i rotatori

MM. MULTIFIDI – m.multifidus lumborum, thoracis,c ervicis

Mm. Multifidi pokrivaju lamine arcus vertebrae od S4 –C2.

Najjači su u lumbalnom dijelu i prelaze dva – tri kralješka.
Inervacija – nn. spinales C3 –S4
Funkcija – ekstenzori kičme i rotiraju prema suprotnoj strani

MM. INTERSPINALESES- pars cervicis,thoracis, lumborum

Centralno hvatište -proc spinosisi

Periferno hvatište -proc. spinosusi
Inervacija -nn. spinales C2 –L5
Funkcija -ekstenzor,l aterofleksor, rotator

MM. INTERTRANSVERSARII pars lumborum, thoracis, cervicis

-pružaju se između proc. transversusa
Inervacija -nn. spinales C2-L5
Funkcija –ekstenzori, laterofleksori kičmenog stuba i trupa

129
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

POGLAVLJE 13
Principi pokreta grudnoga koša
i disanja
 Kineziologija

Grudni, prsni koš je šupljina u ljudskom tijelu smještena iznad trbušne šupljine. Zaštićen je rebrima.
Gornja granica šupljine je prvo rebro, a donja dijafragma.

Važne strukture unutar grudne šupljine su:

1.Strukture kardiovaskularnog sistema: srce, aorta, pulmonarna arterija, šuplje vene, pulmonalne
vene i vena azygos

2.Strukture respiratornog sistema: dušnik, bronhi i pluća

3.Strukture probavnog sistema: jednjak

4.Endokrine žlijezde: grudna žlijezda

5.Strukture nervnog sistema: nervus vagus

6.Strukture limfnog sistema: ductus thoracicus

Koštani dio čine 12 pari rebara. Prvih je sedam hrskavično povezano s prsnom kosti (sternum) -cos-
tae vere. Naredna tri para, poznata kao "lažna rebra“- coste spurie, dijele hrskavičnu vezu sa prsnom
kosti. Zadnja se dva para nazivaju lebdeća rebra (costae fluctuantes) ili kralježna rebra jer su vezana
samo za kičmeni stub a ne za sternum ili hrskavicu sternuma.

Nekim ljudima nedostaje jedan od zadnja dva para rebara, dok neki imaju i treći par.

Grudni je koš odvojen od trbušne šupljine (abdomena) plućnom dijafragmom (ošitom) koja ujedno
regulira disanje.

Kad se dijafragma kontrahuje, grudni koš se sa rebrima širi, smanjujući vanprsni pritisak i vukući
zrak u pluća.

Grudni koš predstavlja kinetički lanac i služi kao oslonac za;

1.glavu
2.ramene zglobove
3.pokrete karlice
4.pokrete disanja

Statička kontrakcija omogućuje fiksaciju grudnog koša i to:

1.trbušne muskulature da se oslobodi periferno hvatište za pomoćnu disajnu muskulaturu,

2.pomoćnih mišića disanja da bi trbušni mišići dinamičkom kontrakcijom flektirali karlicu.
Prilikom disanja dolazi do promjena dijametara grudnog koša.

131
 Kineziologija

Povećanje dijametra grudnog koša pri inspiriju zavisi od:

1.veličine leđne krivine (što je manja širenje je veće, primjer - pogrbljen stav loš za disanje),

2.nagiba rebara – ukošenija rebra imaju veću pokretljivost,

3.dužine rebara i rebarnih hrskavica- duža rebra imaju veći uticaj na promjenu dijametra,
4.veličine ugla rebro – hrskavica i hrskavica – grudna kost.

Respiratorni sistem ima nekoliko važnih funkcija:

osigurava izmjenu plinova između tijela i okoline,

provodi zrak od atmosfere do respiracijskog područja (nos, ždrijelo, grkljan, dušnik, dušnice),
igra ulogu u regulaciji acido-bazne ravnoteže za vrijeme opterećenja,
učestvuje pri govoru, pjevanju , smijanju,
vlaži, zagrijava i čisti (kašljanje, kihanje) zrak.

DISANJE

Disanje je proces izmjene plinova i može se podijeliti u četiri dijela:

plućna ventilacija (proces izmjene zraka između atmosfere i pluća),

difuzija respiracijskih plinova između alveola i krvi,

transport plinova krvlju i tjelesnim tekućinama do stanica i od njih,

regulacija disanja.

MEHANIKA DISANJA

Disanje se odvija u dvije faze.

1. Udisaj ili inspirij

Za vrijeme inspirija je kontrakcija inspiracijskih mišića, smanjenje pritiska zraka u plućima. Za vri-
jeme inspirija pritisak u alveolama je niži od atmosferskog i iznosi -3 do -5 cmH2O. Gradijent
pritiska uzrokuje strujanje zraka dišnim putevima do alveola.

132
 Kineziologija

2. Izdisaj ili ekspirij

U ovom aktu disanja dilazi do opuštanja respiratornih mišića i povećanja pritiska zraka u plućima.
U ekspiriju tlak u alveolama je viši od atmosferskog i iznosi oko 3 cmH2O. Gradijent tlaka uzrokuje
strujanje zraka dišnim putevima prema vani.

Pluća neprestano teže kolapsu i odvajanju od torakalne stijenke. To je uzrokovano površinskom

napetošću tekućine koja oblaže alveole i napetošću elastičnih vlakana u plućima. Ukupna tendencija
pluća da kolabiraju može se mjeriti vrijednošću negativnog pritiska u intrapleuralnom prostoru, koji
je potreban da spriječi kolaps pluća. Normalna vrijednost mu je -4 cmH2O.

Glavni inspiracijski mišići su:

1.dijafragma
2.vanjski međurebreni mišići .

Glavni ekspiracijski mišići su:

1.trbušni mišići
2.unutarnji međurebreni mišići .

Dišni rad

Prilikom disanja energija se troši na:

1.svladavanje elastičnog otpora pluća,

2.svladavanje viskoznosti ,
3.svladavanje otpora u dišnim putovima .

Normalno na rad disanja otpada 2 - 3% ukupne potrošnje kisika .

Može biti i veći od 30% ukupne potrošnje kisika kod:

1.smanjene plućne propustljivosti ,

2.povećanog otpora u dišnom putovima .

Smanjen dišni rad nalazi se kod

1.plitkog i ubrzanog disanje

2.kod opstruktivnih poremećaja kada duboko i sporo disanje smanjuje dišni rad.

Kod zdravih ljudi volumen zraka u plućima prvenstveno zavisi od njihove građe i veličine. Takoder,
različiti položaji mijenjaju volumen zraka. Npr. u ležećem stavu oni su uvijek manji jer u tom položaju
trbušni organi potiskujući dijafragmu prema gore smanjuju zapreminu grudnog koša. Pored toga u

133
 Kineziologija

ležećem položaju povećana je količina krvi u plućima što također sa svoje strane smanjuje raspoloživi
prostor u plućima.

Osnovni oblici disanja su trbušno i grudno disanje koje se ostvaruje pomoću pripadajuće muskula-
ture. Djeca i stari ljudi dišu dominantno abdominalnim disanjem zato jer je kod djece grudni koš jos
nedovoljno razvijen, a kod starih dolazi do sklerotičnih degenerativnih promjena koje onemogućavaju
dovoljno širenje grudnog koša. Sredovječni ljudi dišu grudnim tipom disanja.

AKTIVNOST MIŠIĆA PRI DISANJU

Aktivnost mišića pri disanju je različita. Pri dubokom inspiriju najviše je aktivirana dijafragma, dok
pri dubokom ekspiriju najviše su angažovani trbušni mišići.

AKTIVNOST MIŠIĆA PRI DISANJU

mišići inspirij ekspirij
miran dubok miran dubok

dijafragma + ++ - -

trbušni mišići - + - ++

Dijafragma je mišić koji odvaja grudnu i trbušnu duplju. Ona se veže za rub grudnog koša i učestvuje
u disanju. Prilikom kontrakcije dijafragme obara svoje kupole i spušta se u potpunosti do trbušnih or-
gana. Spustanjem dijafragme za 1cm poveća se zapremina grudne šupljine za oko 250 ml. Spuštanjem
dijafragme do trbušnih organa povećava se vertikalni dijametar, a pošto se dijafragma veze i rubno za
grudni koš, odižu se rebra bočno i na taj način se povećava horizontalni dijametar.

Tokom disanja, mijenja se položaj dijafragme, jednog od najvažnijih mišića za disanje.

U miru, granice dijafragme su;

4. i.c.prostor desno,

5. i.c.prostor lijevo.

Pri dubokom inspiriju dijafragma spušta se za 1-2 i.c. prostora.

134
 Kineziologija

Slika 13.1

Pri forsiranom disanju i to inspiriju, uključeni su;

KOSTOHUMERALNI MIŠIĆI

1.m. pectoralis maior et minor

2.m. serratus anterior

SPINOHUMERALNI MIŠIĆI

1.m. trapasius
2.m. rhomboideus

VRATNI MIŠIĆI

1.m. sternocleidomastoideus
2.mm. scaleni

Pri forsiranom ekspiriju uključeni su

trbušni mišići

leđni mišići

1.m. iliocostalis
2.m. latissimus dorsi

OLAKŠANO DISANJE

Određeni položaji mogu olakšati disanje .

135
 Kineziologija

Pri inspiriju ti položaji su:

1.podići ramena
2.ekstendirati kičmeni stub
3.zabaciti ramena
4.podići ruke

Pri ekspiriju potrebno je ramena postaviti u protrakciju, a ruke u antefleksiju i prema dole.

Dijafragma također pri određenim položajima može ima značajnu funkciju pri olakšavanju disanja.

Ležeći položaj na leđima

1.trbušni organi potisnu dijafragmu gore

2.trbušni mišići su zategnuti
3.trbušna stijenka i rebra su podignuti.

Ležeći na boku jedna strana grudnog je koša slobodnija.

Stojeći i sjedeći položaj omogućava da

1. dijafragma se spušta dole

2.t rbušni mišići su opušteni.

Za određivanje funkcije disanja potrebno je poznavati osnovne parametre vezane za vrijednosti

plućnog volumena i kapaciteta. Spirometrija je metodski postupak za mjerenje plućnih volumena i
kapaciteta.

Shema 13.1 Spriometrijski nalaz

136
 Kineziologija

Plućni volumeni

TV - respiracijski volumen (tidal volume)

volumen zraka koji se udahne i izdahne svakom respiracijom

približno, kod odraslog iznosi 500 ml (7 ml/kg).

IRV - inspiracijski rezervni volumen

volumen zraka koji se može udahnuti povrh normalnog respiracijskog volumena

približno 3000 ml.

ERV - ekspiracijski rezervni volumen

volumen koji se može forsirano izdahnuti nakon normalnog izdaha

približno 1100 ml.

RV - rezidualni volumen

volumen zraka koji ostaje u plućima i nakon forsiranog izdaha

prosječno 1200 ml
omogućuje da zrak u alveolama ostane u stalnom kontaktu s krvlju između udaha
da nema rezidualnog volumena, koncentracija plinova u krvi bi jako varirala prilikom svake in-
spiracije.

Plućni kapaciteti

Plućni kapaciteti predstavljaju kombinacija dvaju ili više volumena.

VC - vitalni kapacitet je najveća količina zraka koja se može izdahnuti poslije maksimalnog udisaja

IRV + ERV + TV
65 - 75 ml/kg

FRC - funkcionalni rezidualni kapacitet

ERV + RV
količina zraka koja ostaje u plućima nakon normalnog izdisaja
normalno oko 2300 ml
o njemu ovisi ukupna zaliha kisika u organizmu
za vrijeme apneje ta zaliha iznosi ; FiO2 * FRC = 2300 * 0.21 = 480 ml, kod udisanja čistog kisika
iznosi 2300 ml u tom slučaju hipoksemija nastaje nakon 4 - 5 min .

TLC - ukupni kapacitet pluća

maksimalni volumen do kojeg se pluća mogu raširiti

oko 5800 ml .

137
 Kineziologija

Dinamički plućni volumeni i protoci

odražavaju promjer i cjelovitost dišnih putova

mjere se volumeni i kapaciteti u jedinici vremena
FVC - forsirani vitalni kapacitet ; VC uz brzi, forsirani, puni izdisaj
FEV1 - forsirani izdahnuti volumen u prvoj sekundi
normalno iznosi više od 75% FVC-a
omjer FEV1/FVC govori o stupnju opstrukcije u dišnim putovima
nije dovoljno osjetljiv za utvrđivanje ranih opstruktivnih promjena na malim dišnim putovima

PEF - vršni ekspiracijski protok

maksimalni volumen zraka izdahnut u jedinici vremena

normalno je veći od 200 L/min

pokazatelj je učinka bronhodilatatorne terapije u astmi

krivulja protok volumen
ispisuje se usporednim mjerenjem volumena i protoka tijekom maksimalnog udisaja i forsiranog
izdisaja
odražava stanje plućnih volumena i dišnih putova tijekom čitavog resp. ciklusa
CV - volumen zatvaranja
volumen pri kojem zbog porasta pleuralnog tlaka i povećanja tlačenja plućnog tkiva u donjim di-
jelovima pluća dolazi do zatvaranja malih dišnih putova

izražava se kao postotak VC-a

CC - kapacitet zatvaranja malih dišnih putova
CV + RV
odnos FRC i CC određuje stanje svake plućne jedinice
normalno se CC nalazi ispod FRC
s godinama se CC povećava
iznad 65. godine je jednak ili veći od FRC

Minutni volumen disanja

količina novog zraka koja u svakoj minuti dospije u dišne putove

približno 70 ml/kg
TV (respiratorni volumen) x frekvencija disanja

138
 Kineziologija

Alveolarna ventilacija

dio minutnog volumena koji sudjeluje u izmjeni plinova

jednaka je minutnom volumenu minus mrtvi prostor
anatomski mrtvi prostor (iznosi oko 2 ml/kg, čine ga gornji dišni putovi i bronhioli do 17 gener-
acije)

alveole koje nisu perfundirane čine alveolarni mrtvi prostor

fiziološki mrtvi prostor je zbroj jednog i drugog
može se izračunati modificiranom Bohrovom jednadžbom
VD = TV*(PaCO2-PECO2)/PaCO2
kod normalne plućne funkcije oko 2/3 svakog udaha sudjeluje u izmjeni plinova
mrtvi prostor normalno čini trećinu respiracijskog volumena

Kontrola disanja

Respiracijski ili dišni centar prima nervne i humoralne informacije i na osnovi njih regulira disanje.

Humoralni kemoreceptori

1.Centralni kemoreceptori su smješteni u moždini. Reaguju na PCO2 i koncentraciju H+ u cerebro-

spinalnoj tekućini

2.Periferni kemoreceptori su aortalna i karotidna tjelešca. Reaguju na PO2, PCO2, H+, i K+ u krvi.

Neuralni input potiče iz motoričke kore ili skeletnih mišića.

Pripadajući mišići

M. PECTORALIS MAIOR- pars clavicularis, pars sternocostalis, pars abdominalis

Veliki prsni mišić je mišić lepezastog oblika koji čini veći dio gornjeg prednjeg dijela trupa. Mišićne
niti polaze sa prsne polovice ključne kosti, prednje strane prsne kosti i sa hvatišta hrskavica svih
pravih rebara, sve do šestog ili sedmog rebra. Od polazišta niti se spajaju u tetivu koja se hvata za
veliki tuberkul nadlaktične kosti.

Centralno hvatište -medijalni dio klavikule, sternum i rebarne hrskavice od VII-XII rebra, ovojnica
m. recti abdominis
Periferno hvatište - crista tuberculi maioris na humerusu
Inervacija - nn. thoracales anteriores
Funkcija -adduktor nadlaktice, rotator prema unutra antefleksor nadlaktice, kada nadlaktica miruje
podiže rebra

palpira se u aksili
spuštanje roletni –pokret naspram otpor (donje niti + posteriorne niti deltoideusa)
cio mišić – prenosi ruku na suptornu stranu

139
 Kineziologija

ispruža ruku pri bacanju lopte

pri dubokom disanju, pri fiksiranom humerusu gura sternum gore i naprijed i povećava obim tor-
aksa

pri disanju pomaže i seratus anterior

M. PECTORALIS MINOR

Mali prsni mišić je mišić koji se nalazi na prednjoj strani trupa. Mali prsni mišić pomaže pri disanju.
Polazi sa 3. - 5. rebra (prednje površine), ide prema gore i hvata se na lopaticu (vrh korakoidnog
nastavka).

Centralno hvatište - rebra od 5-3

Periferno hvatište -proc. coracoideus scapulae
Inervacija -nn. thoracales anteriores
Funkcija -povlaci rame naprijed i dole i pomoćni je inspirator

M. LATISSIMUS DORSI

Najširi leđni mišić je veliki, pljosnati mišić leđa. Mišić polazi s šiljastih nastavaka posljednjih šest
prsnih i svih lumbalnih kralješaka (putem leđne fascije), sa križne kosti (crista sacralis) i bočne kosti
(stražnja trećina cristae iliacae o. ilium). Mišić se hvata na nadlaktičnu kost.

Centralno hvatište -proc. spinosus zadnjih torakalnih kralježaka, svi lumbalni, crista sacralis medi-
ana, crista iliaca, fascia toracolumbalis i angulus inferior scapulae
Periferno hvatište – crista tiberculi minoris humeri
Inervacija -n. thoracodorsalis
Funkcija -adduktor nadlaktice, unutrasnji rotator, retrofleksor nadlaktice

M. RHOMBOIDEUS MAIOR ET MINOR

Centralno hvatište -proc. transversus C6C7, Th1-Th4

Periferno hvatište -margo medialis scapulae
Inervacija -n. dorsalis scapulae
Funkcija - adduktor scapulae, priljubljuje scapulu uz grudni koš, vuće skapulu gore i medijalno i on
je antagonist m. serratus anterior.

M. SUBCLAVIUS

Potključni mišić (musculus subclavius) je kratki mišić koji se nalazi između ključne kosti i prvog
rebra. Mišić pomaže pri disanju, a inervira ga nervus subclavius. Mišić polazi sa prvog rebra i nje-
gove hrskavice (gornje strane), ide prema gore i lateralno i hvata se za ključnu kost (donju stranu).

Centralno hvatište – cartilago costae I. (gornja strana)

140
 Kineziologija

Periferno hvatište – clavicula (donja strana leteralne trećine)

Inervacija- nervus subclavius
Funkcija – podiže prvo rebro, spušta lateralni dio klavikule i istovremeno i rame

M. SERRATUS ANTERIOR

Centralno hvatište -rebra od 9. -1.

Periferno hvatište - angulus superior scapulae,margo medialis scapulae i angulus inferior scapulae
Inervacija –n. thoracicus longus
Funkcija –povlaći skapulu prema naprijed lateralnio i gore, rotira skapulu i pomoćni je inspirator

MM. INTERCOSTALES

Centralno hvatište - rebra

Periferno hvatište - rebra
Inervacija - nn.intercostales
Funkcija
1. EXTERNI

inspiratori, pružaju se koso dole i naprijed, podižu rebra

2. INTERNI

ekspiratori, pružaju se koso gore i nazad, obaraju rebra

DIJAFRAGMA - pars sternalis, pars costalis, pars lumbalis

Centralno hvatište -proc xyphoideus, hrskavice 12.-6. rebra i lumbalni kraljesci 3.- 5.
Periferno hvatište - centrum tendineum
Inervacija - n. phrenicus
Funkcija – inspirator

141
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

POGLAVLJE 14
Principi pokreta u ramenom
pojasu
 Kineziologija

Rameni pojas čini koštano - mišićni sistem između grudnog koša i gornjih ekstremiteta. Pomoću
ramenoga pojasa omogućava se velika pokretljivost gornjih ekstremiteta.

Koštani elementi su: clavicula, scapula, sternum, dok sternoklavikularni i akromioklavicularni

zglobovi povezuju te koštane elemente.

Ključna kost (clavicula)

Ključna kost služi kao pokretna, čvrsta potporna struktura s koje "vise" skapula i slobodna ruka,
odmičući ih od trupa tako da ruka ima maksimalnu slobodu pokreta. Klavikula je pokretna i dopušta
skapuli da se kreće na torakalnom zidu u skapulotorakalnom zglobu, povećavajući obim pokreta
ruke. Fiksiranje klavikule, osobito nakon njenog podizanja, omogućuje podizanje rebara pri dubokoj
inspiraciji.

Klavikula tvori jednu od koštanih granica cervikoaksilarnog kanala (prolaza između vrata i ruke),
dajući zaštitu neurovaskularnom snopu koji opskrbljuje ruku. Prenosi traumatske udare s ruke na
aksijalni skelet.

Slika Ključna kost (clavicula) A

Klavikula je postavljena hrizontalno i svojim lateralnim krajem je zabačena 30 stepeni unazad u
odnosu na frontalnu ravan.

Labave veze i specifična mehanička konstrukcija omogućavaju veliku pokretljivost klavikule jer; svi
pokreti su u sternoklavikularnom zglobu gdje se nalazi oslonac i tačka obrta, veza sa skapulom je sla-
ba jer skapula klizi po grudnom košu, zglobne plohe art. acromioclavicularis su skoro horizontalne.

Klavikula vrši pokrete u sve tri ravni

143
 Kineziologija

1.sagitalna - gdje se vrše pokreti naprijed (antepulsio) i nazad (retropulsio)

2.frontalna - gdje se vrše pokreti gore (elevatio) i dole (depresio)

3.horizontalna – gdje se vrše pokreti uvrtanja oko uzdužne osovine klavikule pri čemu lateralni
kraj opisuje elipsu baze 12 cm.

LOPATICA (scapula)

Skapula nema čvrstih veza sa grudnim košem i kičmenim stubom. Vezana je samo mišićima uz
grudni koš. U fiziološkim uslovima priljubljena je uz grudni koš, tako da je njena unutrašnja
ivica udaljena od procesus spinozusa za oko 5 cm. Gornja ivica je u visini 2. rebra, a donja u
visini 7. rebra.

Pokreti skapule su specifični i odvijaju se kao klizanje jer:

1.nema čvrstih veza sa grudnim košem i kičmenim stubom,

2.široko je vezana uz humerus što omogućuje veliku pokretljivost ramenog zgloba,

3.sagitalna osovina skapule prolazi bliže angulus lateralis-u pa zato najveći luk opisuje angulus
inferior.

Zglobovi odgovorni za pokrete u ramenom pojasu su:

1. art. sternoclavicularis

Sternoklavikularni zglob je zglob gdje se uzglobljavaju sterum,klavikula i hrskavica prvog re-

bra. Ojačan je ligamentarnim vezama

•lig. sternoclaviculare anterius et posterius

•lig. costoclavicularae (dole)
•lig. interclavicularae (gore)

2. art. acromioclavicularis

Art. acromioclavicularis je zglob gdje se zglobljavaju klavikula i skapula. Zglob je ojačan

vezama syndensmosis coracoclavicularis i lig. coracoclavicularae (osigurava veličini ugla od
700).

Pomoću ramenoga pojasa omogućava se velika pokretljivost gornjih ekstremiteta

Pokreti koji se vrše u ramenom pojasu su:

•podizanje-elevatio
•spuštanje-depresio
•primicanje-antepulsio
•odmicanje-retropulsio

144
 Kineziologija

SKAPULARNA ELEVACIJA

0 0-15 0

Primarni elevatori m. trapezius, n. accessorius XI

m. levator scapulae, n. dorsalis scapulae
Sekundarni elevatori m. rhomboideus major, n. dors. scapulae
m. rhomboideus minor, n. dors. scapulae

SKAPULARNA DEPRESIJA

1.m trapezius (pars ascendens)

2. m serratus anterior

SKAPULARNA RETRAKCIJA
(ekstenzija, addukcija) 00-150

Primarni retraktori m. rhomboideus major, n. dors. scapulae

m. rhomboideus minor, n. dors. scapulae
Sekundarni retraktor m. trapezius, n. accessorius XI

SKAPULARNA PROTRAKCIJA
(fleksija, abduktori)

Primarni protraktor m. serratus anterior, n. thoracicus longus

2.m pectoralis minor

145
 Kineziologija

M. LEVATOR SCAPULAE

Mišić podizač lopatice je mišić koji se nalazi na stražnjoj strani vrata i leđa. Polazi sa poprečnih nas-
tavaka vratnih kralježaka , ide koso prema dolje i hvata se za medijalni rub lopatice.

Centralno hvatište -tuberculi posteriores C1-C4

Periferno hvatište -angulus superior scapulae
Inervacija -n. dorsales scapulae
Funkcija -podiže skapulu gore i medijalno, ako je skapula fiksirana onda je ekstenzor vratne kičme,
laterofleksor na svoju stranu i prema natrag

M. TRAPEZIUS - pars descendes, pars transversa, pars ascendens

Trapezni mišić je mišić leđa koji je smješten najpovršnije. Ima oblik trapeza. Polazi široko, sa zatiljne
kosti, sa ligamentum nuchae, sa šiljastih nastavka kralježaka (7. vratni i svi prsni). Mišićne niti se
skupljaju i hvataju se za ključnu kost (lateralna trećina stražnjeg ruba), lopaticu i rameni vrh (acro-
mion) na lopatici. Ovisno o smjeru, razlikujemo na ovom mišiću:

silazne niti - hvataju se za ključnu kost,

poprečne niti - hvataju se za akromion i na greben lopatice,
uzlazne niti - hvataju se za lopaticu

Centralno hvatište -linea nuchae superior,lig. nuchae, protuberantia occipitalis externa, proc. spino-
susi thoracalne kicme,lig. supraspinale

Periferno hvatište -spina scapulae, lateralni dio clavicule i acromion

Inervacija -plexus cervicalis i n. accesorius

Funkcija -pars descendens-podiže rame i skapulu, pars transversa - adduktor skapule, pars ascendens-
vuče skapulu prema dolje, a ako je rame fiksirano ekstenzor je glave i laterofleksor

M. ROMBOIDEUS MAIOR ET MINOR

Mišić se nalazi ispod trapezijusa.

Centralno hvatište - proc. spinosusi C6-Th4

Periferno hvatište -margo medialis scapulae

Inervacija – n. dorsales scapulae

Funkcija -adduktor scapulae,priljubljuje scapulu uz grudni kos i on je antagonist m. serratus ante-

rior.

146
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

POGLAVLJE 15
Principi pokreta u ramenome
zglobu
 Kineziologija

Rameni zglob (art. humeroscapularis seu humeri) je najpokretljiviji zglob u ljudskom tijelu,
a ujedno i najnestabilniji zglob upravo zbog funkcije koju obavlja. Rameni zglob osobito je ran-
jiv kod aktivnosti ruke iznad glave zbog velikog stresa na njegov stabilizirajući mehanizam koji
čine statički stabilizatori (ligamento-labralni kompleks) i dinamički stabilizatori (mišići i rotatorne
manžete). Prekomjerna aktivnost ruke može oštetiti statičke i dinamičke stabilizatore ramena. Tako
nastala nestabilnost remeti sinhroni mehanizam između mišića rotatora lopatice i rotatorne manžete.
Prekomjerna aktivnost ruke kod nekih zanimanja te sportova koji koriste ruku iznad glave proizvodi
nekoliko sindroma prenaprezanja u području ramena.

Rameni zglob i ruke imaju posebnu funkciju pri kretanju i održavanju ravnoteže. S obzirom na
to da rameni pojas spaja gornje udove s trupom, daje oslonac nadlaktici i cijelom gornjem udu te
omogućuje gibljivost ruku, treba jačati i održavati aktivnost pripadajućih mišića kao i mišića nad-
laktice koji također sudjeluju u učvršćivanju ramena. Ne treba zaboraviti da su zbog važne uloge u
svakodnevnom životu (podizanje, nošenje, odlaganje, povlačenje, odguravanje, pridržavanje, oslan-
janje, držanje...) mišići ramena, ramenog pojasa i nadlaktice najviše izloženi opterećenju, zbog čega
se povećava mogućnost ozljeđivanja i nastanka strukturalnih promjena koje uzrokuju bol.

Rameni zglob tokom razvoja nije se potpuno prilagodio, pregradio i ojačao kako bi se mogao su-
protstaviti novim mehaničkim opterećenjima. Stoga pri ozljedama vrlo često u tom zglobu nastaje
iščašenje, a prirođene osobitosti građe zgloba pridonose nastanku habitualnog iščašenja ramena.

Građa ramenoga zgloba

Rameni zglob je spoj između lopatice (scapula) i nadlaktične kosti (humerus). Ispupčeno, konveksno,
zglobno tijelo je glava nadlaktične kosti (caput humeri) koja ima oblik polukugle promjera 25-30
mm. Udubljeno, konkavno, zglobno tijelo je zglobna čašica na bočnom gornjem kutu lopatice (cavi-
tas glenoidalis). Zglobna tijela nisu razmjerno građena jer je glava nadlaktične kosti 2-3 puta veća od
zglobne čašice. Zglobna kapsula građena od ligamenata je obilata i dozvoljava razmicanje zglobnih
tijela za 2-5 cm. Sa gornje strane zglob je zaštićen lukom koji sačinjavaju processus coracoideus,
acromion i ligg.coracoacromiale.
Zbog ovakve građe, loptastog sinovijalnog troosovinskog zgloba, gibljivosti zglobnih tijela i obilate
zglobne čahure, rameni je zglob najpokretljiviji zglob u čovjekovu tijelu. U njemu su mogući svi
tipovi pokreta i opsežne kretnje u svim smjerovima pa se rukom može dotaknuti svaki dio tijela. Uko-
liko se zglobna tijela previše udalje jedno od drugoga ligamenti se normalno zategnu i spriječavaju
daljnji pokret.

Scapula je stražnja kost ramenog pojasa okružena snažnim mišićima i prilijepljena je dorzalno od
2. do 7. rebra. Pljosnatog je izgleda, trokutastog oblika i na svom vanjskom kutu ima široku zglobnu
čašicu (cavitas glenoidalis) za uzglobljivanje sa glavom humerusa i jaki kljunasti nastavak (proces-
sus coracoideus) . Ovaj nastavak služi za pripajanje mišića i veza.

Humerus je duga kost, ima trostrano tijelo koje ima oblik prizme. Na krajevima se nalaze dva zade-
bljala kraja, donji i gornji. Na gornjem kraju nalazi se glava (caput humeri) koja zajedno sa cavitas
glenoidalis, koja se nalazi na scapuli, čini rameni zglob.

Zglobna površina glave humerusa je u obliku polulopte sa promjerom od oko 2.5 cm. Čašica je vrlo
plitka i na njenim rubovima nalazi se usna (labrum glenoidale). Njena funkcija je da otupljuje nagle
pokrete zglobna glave u koju naliježe.

148
 Kineziologija

Kapsula ramenog zgloba je nestabilna i labava, što omogućava lakšu pokretljivost, ali je ovim
povećana opasnost od dislokacija.

Sa prednje strane zglobnu kapsulu pojačavaju ligamenti i to lig.coracohumerale i 3 ligg. glenohumera-

lia. Snažna veza lig. coracohumerale stabilizira glavu hunerusa (caput humeri) uz čašicu i spriječava
njezino spuštanje. Pošto je zglobna kapsula nestabilna, zglob ramena osiguravaju okolni mišići koji
ga okružuju sa svih strana, a svojim kontrakcijama reguliraju pokrete zgloba. Najčešće iskakanje kod
ičašenja događa se u prednje-donjem dijelu jer je tu zglobna kapsula najmanje osigurana.

Mišići ramena

U mišiće ramena spadaju jedan bočni, i pet stražnjih mišića koji omogućavaju pokrete ovog zgloba.
To su :

1.Deltoidni mišić (m.deltoideus)

2.Nadgrebeni mišić (m.supraspinatus)
3.Podgrebeni mišić (m.infraspinatus)
4.Mali kružni mišić (m.teres minor)
5.Veliki kružni mišić (m.teres maior)
6.Podlopatični mišić (m.subscapularis)

M. DELTOIDEUS (PARS CLAVICULARIS, ACROMIALIS ET SPINALIS)

Deltoidni mišić je trokutastog oblika. Njegova baza je na prednjem rubu vanjskog kraja klavikule, na
vanjskom rubu acromiona i na donjoj usni zadnjeg ruba grebena lopatice (spina scapule). Sa svojom
vrhom završava na vanjskom dijelu ramenice, natuberositas deltoidea. Ovaj mišić naliježe na vanjsku
stranu zgloba ramena, a od nje je odvojen razvijenom sluznom kesom (bursa subdeltoidea).

Centralno hvatište – clavicula, acromion i spina scapulae

Periferno hvatište - tuberositas deltoidea humeri
Inervacija – n. axillaris
Funkcija - abduktor nadlaktice, učestvuje u antefleksiji,retrofleksiji, rotatio ext i int.

M. SUPRASPINATUS

Nadgrebeni mišić (m.supraspinatus) pripaja se u nadgrebenoj jami lopatice (scapule), i na dubokoj

strani svoje jake fascije . Završava se svojom tetivom na prednjem dijelu velike kvržice (tuberculm
majus) na ramenoj kosti, nakon što prođe ispod lopatice (scapule).

Centralno hvatište -fossa supraspinata

Periferno hvatište -tuberculum maius humeri
Inervacija – n.suprascapularis
Funkcija - abduktor nadlaktice i on započinje taj pokret a nastavlja ga deltoideus

149
 Kineziologija

M. INFRASPINATUS

Podgrebeni mišić (m.infraspinatus) je trokutastog oblika. Svojom bazom se pripaja u podgrebenoj

jami (fossa infraspinata), a svojim vrhom na velikoj kvržici ramene kosti (tuberculum majus) i to na
njenom središnjem dijelu.

Centralno hvatište -fossa infraspinata

Periferno hvatište - tuberculum maius na humerusu
Inervacija – n. suprascapularis
Funkcija - vanjski rotator

M. TERES MAIOR

Veliki kružni mišić (m.teres major), polazi sa donjeg dijela lopatice, prolazi ispred hirurškog vrata
ramenice (collum chirurgicum), a završava se na grebenu male kvržice ramenice (crista-tuberculi mi-
noris). Ovaj mišić, zajedno sa m. teres major ograničava otvor, čiju bazu zatvara collum chirurgicum
humeri.

Centralno hvatište - margo lateralis scapulae

Periferno hvatište - crista tuberculi maiores
Inervacija – n. subscapularis
Funkcija - adduktor nadlaktice i rotator internus

M. TERES MINOR

Mali kružni mišić (m.teres minor), ima polaznu tačku u gornjem dijelu vanjskog ruba lopatice (scap-
ula), a završava se na velikoj kvržici ramenice (tuberculum majus), i na zadnjoj strani kapsule ra-
menog zgloba.

Centralno hvatište - margo lateralis scapulae

Periferno hvatište – tuberculum maius
Inervacija – n. axillaris
Funkcija - vanjski rotator i adduktor

M. SUBSCAPULARIS

Podlopatični mišić (m.subscapularis), odlikuje se snažnim trokutastim tijelom. Počinje iz podlopatične

jame (fossa subscapularis), a završava na maloj kvržici ramenice (tuberculum minus).

Centralno hvatište -facies costalis scapulae

Periferno hvatište -tuberculum minus
Inervacija - n subscapularis
Funkcija - unutarnji rotator

150
 Kineziologija

Funkcionalnost mišića ramenog zgloba

Zglob ramena je najpokretljiviji, troosovinski sferoidni zglob u ljudskom tijelu. To je zglob u kojem
se pokreti odvijaju u sve tri prostorne ravni. Pokreti u ramenom zglobu su, fleksija-ekstenzija, ab-
dukcija-addukcija i vanjska i unutarnja rotacija.

ANTEFLEKSIJA
u ramenom zglobu 0-900, s rotacijom lopatice od 90-1800
Primarni Prednji dio m. deltoideusa, n. axillaris, C5
fleksori m. coracobrachialis, n. musculocutaneus, C5-C6
Sekundarni m. pectoralis major (klavikularni dio) nn. pectorales, C5-T1
fleksori m. biceps, n. musculocutaneus, C5-C6

Pri vršenju fleksije istovremeno se vrši podizanje nadlaktice i pomjeranje ramenog pojasa naprijed uz
istovremenu spoljnu rotaciju skapule da bi se pomakao caput humeri odnosno tuberculum maius.
Maksimalno podizanje nadlaktice kroz fleksiju iznosi 1200 s, ali po pravilu nije moguće dostići ver-
tikalu, jer je za to potrebno zabacivanje trupa unazad povećanjem lumbalne lordoze.

RETROFLEKSIJA
u ramenom zglobu, 0-500 s rotacijom lopatice od 180-900

Retrofleksija ili ekstenzija je ograničen pokret u kome veći dio izvodi rameni pojas. Pokret je ograničen
u ramenom zglobu zbog zatezanja zglobne kapsule, lig. coracohumerale i mišića infraspinatusa i sub-
scapularisa. Iz stojećeg stava, spuštanje nadlaktice koja je bila flektirana vrši se bez učešća mišića ek-
senzora, jer je dovoljna sila gravitacije. Ponekad mišići fleksori ekscentričnom kontrakcijom usmjer-
avaju djejstvo sile zemljine teže, a to je kada se nadlaktica lagano spušta iz fleksije do neutralnog
položaja. Ali, ako se ekstenzija nadlaktice vrši protiv otpora, tada se uključuje i m. rhomboideus, m.
trapesius (pars transversai ascendens) i m. pectoralis maior spuštajući rame i okrečući cavitas glenoi-
dalis naniže i upolje.

ABDUKCIJA
u ramenom zglobu, 0-90 0, s rotacijom lopatice do 180 0

Primarni abduktori srednji dio m. deltoideusa, n. axillaris, C5, C6

m. supraspinatus, n. suprascapularis, C5, C6
Sekundarni prednji i stražnji dio deltoideusa
abduktori m. serratus anterior (direktno djelujući na skapulu), n.thoracicus longus, C5-C7

151
 Kineziologija

Abdukcija u ramenom zglobu je moguća samo do 90-950 . U daljem obimu pokreta uključuje se i
scapula kao i mišići sinergisti. Abdukciju započinje m. supraspinatus koji u tom polažaju ima na-
jpovoljniji obrtni momenat, a zatim taj pokret nastavlja m. deltoideus koji svojim koncentričnim
kontrakcijama, do ugla 90-950. Dalje izvođenje pokreta onemogućeno je sudaranjem tuberculum
maius-a i akromiona ili gornje ivice cavitas glenoidali i zatezanja lig. glenohumerale inf. U tom
momentu je potrebno izvršiti vanjsku rotaciju što povećava obim pokreta za najviše 5 0. Dalji obim
pokreta moguć je uz sudjelovanje skapule akcijom mišića koji obrču donji ugao skapule upolje (teres
minor, m. infraspinatus, m. deltoideus – pars spinalis)

ADUKCIJA
u ramenom zglobu 180-0 0 i 0-450, s rotacijom lopatice od 180-90 0, a čista adukcija od 90-0 0
Addukciju vrši dio m. deltoideusa, m.pectoralis major i m. pectoralis minor,sa amplitudom do 150

Primarni m. pectoralis major, n. thoracalis anterior, C5-T1

aduktori m. latissimus dorsi, n. thoracodorsalis, C6-C8
Sekundarni m. teres major, n. subscapularis inferor, C6-C7
aduktori prednji dio m. deltoideusa, n. axillaris

Addukcija nadlaktice je rezultat djelovanja gravitacije ili ekscentrične kontrakcije mišića abduktora.
Ako se vrši u ležećem položaju ili protiv otpora, tada se uključuju mišići ramena.

UNUTARNJA ROTACIJA
Unutrašnju rotaciju vrši m.subscapularis uz pomoc m.latisimusa dorsi, amplituda
unutrašnje rotacije je do 55°.

Unutrašnja i vanjska rotacija su pokreti koji se odvijaju u horizontalnoj ravni, vertikalnoj osovini
u ramenom zglobu 00-900

Primarni unutarnji m. subscapularis, gornji i donji nn. subscapulares

rotatori m. pectoralis, medijalni i lateralni nn. thoracales anteriores
m. latissimus dorsi, n. thoracodorsalis
m. teres major, n. subscapularis inferior

Sekundarni unutarnji prednji dio m. deltoideusa

rotator

Interna rotacija je kombinacija pokreta nadlaktice i ramenog pojasa jer se tada rame pomjera nazad a
skapula abducira.

152
 Kineziologija

VANJSKA ROTACIJA
Vanjsku rotaciju vrše m.teres minor i m.infraspinatus, amplituda vanjske rotacije je do 40°.
u ramenom zglobu 00-900

Primarni vanjski rotatori m. infraspinatus, n. suprascapularis

m. teres minor, grana n. axillarisa
Sekundarni vanjski rotator stražnji dio m. deltoideusa

Vanjska rotacija se vrši do 50 0, ali uz addukciju skapule povćava se do 90 0. Posmatra se pri flekti-
ranoj podlaktici, jer se u suprotnom dodaje i pokret supinacije ili pronacije.

Rotatorna manžeta je tetivno-mišićna ovojnica koja gotovo sa svih strana pokriva i pojačava zglob-
nu kapsulu ramenog zgloba s kojom je djelomično srasla. Mišići rotatorne manšete su: m. supraspina-
tus, m. infraspinatus, m. teres minor i m. subscapularis. Tetiva supskapularisa ojačava zglobnu čahuru
s prednje strane, s gornje strane tetiva supraspinatusa, a sa stražnje strane tetive infraspinatusa i teres
minora.

Subscapularis omogućuje unutarnju rotaciju, a infraspinatus i teres minor pomažu u vanjskoj rot-
aciji. Mišići rotatorne manžete spuštaju glavu nadlaktične kosti prema zglobnoj površini na lopatici.
Slabost mišića rotatorne manžete može uzrokovati pomak glave nadlaktične kosti prema gore zbog
povlačenja deltoidnog mišića.

Oko ramenog zgloba nekoliko je burza, sluznih vreća, koje umanjuju trenje okolnih tetiva.
Mišići rotatorne manžete dinamički stabiliziraju nadlaktičnu kost čineći depresiju i fiksaciju njene
glave u odnosu na zglobnu površinu na lopatici (glenoid). Tako oni djeluju kao poluga omogućujući
deltoidnom mišiću da nastavi s daljnjim pokretom. Funkcionalno gledajući, tetiva duge glave bicepsa
pripada rotatornoj manžeti.

153
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

POGLAVLJE 16
Principi pokreta u
lakatnome zglobu
 Kineziologija

Lakatni zglob (articulatio cubiti) je složeni zglob (articulatio composita) koji se sastoji od triju
zglobova koje obavija zajednička zglobna ovojnica.

U sastav lakatnog zgloba ulaze 3 kosti: humerus, radius i ulna i formiraju art. humero - radialis, art
humero-ulnare, art radio-ulnare.

Humerus i ulna formiraju art. humero - ulnaris seu cubiti, a art. humeroradialis seu cubiti grade hu-
merus i radijus.

Art. radioulnaris proximalis je spoj circumferentio articularis radii i incisurae radialis ulnae.
Art. radioulnaris distalis je spoj caput ulnae i incisurae radii.

Između radijusa i ulne je zategnuta čvrsta fibrozna membrana (membrana interossea antebrachii).
U lakatnom zglobu trohleu nadlaktične kosti (trochlea humeri) prima incisura trochlearis ulnae, a gla-
va nadlaktične kosti (capitulum humeri) uzglobljuje se s glavom palčane kosti (caput radii). Zglobne
površine međusobno su povezane zglobnom ovojnicom, koja je zadebljana medijalno i lateralno a
u manjoj mjeri, anteriorno i posteriorno. Ta se zadebljanja obično se opisuju kao zasebni ligamenti:

Ligamentum collaterale ulnare,

Ligamentum collaterale radiale,
Ligamentum anulare radii,
Ligamentum quadratum.

U zglobovima humeroradiale i humeroulnare odvijaju se pokreti fleksije i ekstenzije, a u radioulnare
pokreti pronacije i supinacije.

Rame nosi ruku, ali lakat postavlja šaku na željeno mjesto i učestvuje u aktivnostima svakodnevnog
života (posebno pri jedenju). Pri ekstenziji u lakatnom zglobu omogućeno je dosezanje željenog
cilja, aktivno guranje predmeta ispred sebe (kolica) i slični pokreti važni za svakodnevne aktivnosti.
Sinergističkim djelovanjem mišića lakta i ramena omogućuju se precizni pokreti. Za pokrete ispred
tijela uključeni su fleksori lakta i fleksori, adduktori i medijalni rotatori ramena i protraktori skapule.
Za pokrete iza tijela uključeni su ekstenzori lakta i abduktori i lateralni rotatori ramena i retraktori
skapule. Kod oštećene funkcije lakta limitirana je funkcija gornjih ekstremiteta. U tim slučajevima
šaka može dotaći usta samo naginjanjem trupa, što nije funkcionalno niti ekonomično.

Articulatio humeroradiale et humeroulnare

FLEKSIJA
0 - 150/160 0

m. abductor pollicis long., n. radialis,C7

Primarni abduktori
m. abductor pollicis brevis, n. medianus, C6,C7

155
 Kineziologija

Po nekim autorima, fleksija podlaktice snagom nadmašuje ekstenzore. Snaga mišića fleksora nije
konstantna i zavisi od položaja podlaktice u odnosu na nadlakticu. Fleksija u supinaciji je znatno
slabija od fleksije u pronasciji što se objašnjava povoljnijim položajem m. brachioradialisa i m. exten-
sor carpi radialis longusa uz snagu m. biceps brachii.

EKSTENZIJA
160 - 00/ -50

Primarni ekstenzor m. triceps brachii, n. radialis

Sekundarni ekstenzor m. anconeus, n. radialis

Ekstenzija podlaktice vrši se uglavnom dejstvom gravitacije. To objašnjava i zašto bolesnici sa par-
alizom ekstenzora podlakta mogu da vrše čitav niz pokreta, dok paraliza fleksora predstavlja daleko
teže onesposobljenje. Ekstenzija je najsnažnija kada je nadlaktica spuštena uz trup, nešto je manja pri
podignutim rukama iznad glave a najslabija je pri položaju ruku u horizontali naprijed.To dovodi do
zaključka da su ruke prilagođene pokretima pejanja i izvlačenja na rukuma jer je fleksija najjača kada
su ruke iznad glave, dok su ekstenzori nejefikasniji ako su ruke spuštene.

Articulatio radioulnare

SUPINACIJA
0-900

Primarni supinatori m. biceps brachii, n. musculocutaneus

m. supinator, n.radialis
Sekundarni supinator m. brachioradialis, n. radialis

PRONACIJA
0-900

Primarni pronatori m. pronator teres, n. medianus

m. pronator quadratus, prednja interosealna
grana n. medianusa
Sekundarni pronator m. flexor carpi radialis, n. medianus

Pronacija i supinacija su pokreti koji se vrše oko uzdužne osovine podlakta koja prolazi gore sredi-
nom capitulum radii, a dole oko capitulum ulnae. Zbog toga gornji kraj žbice okreće se oko svoje
osovine (u mjestu), a donji kruži oko lakatne kosti kao osovine. Međupokret, kada je dlan okrenut
medijalno, je funkcionalan položaj za šaku.

Pokret supinacije je pokret pri kome je dlan okrenut prema gore, palac je lateralno i paralelno su post-
avljene ulna i radijus. Pokret pronacije predstavlja pokret pri kome je dlan okrenut prema dole, palac
medijalno i ulna i radijus su ukrštene.

156
 Kineziologija

Pokreti pronacije i supinacije imaju obim pokreta i do 175 0 ako se uključe okolne strukture. Uz rot-
aciju nadlaktice pokret se može povećati i do 260 0, a ako je uključena i abdukcija nadlaktice pokret
je obima 300 0. Pokret se može i dalje poećavati ako se uključi pokret kičmenog stuba, kada se dobije
obim pokreta i veći od 300 0.
Snaga vršenja pokreta pronacije zavisi od ugla pod kojim se vrši pokret. Pod uglom od 90 0 snaga
pronacije je manja nego ako je ruka opružena. To je zato što su pripoji svih pronatora izuzev m.
pronator teres flektiranjem podlaktice skraćeni.

U predjelu epikondila humerusa može se javi jaka bolnost koja je uzrokovana ponavljanim prenapre-
zanjnima osobito pri rotatornim kretnjama lakta zbog mikro traumatriziranja na pripojima mišića koji
se vežu za lateralni epikondil (ekstenzori). Fleksija i ekstenzija su uredni i bezbolni. Ovu promjenu
označavamo kao teniski lakat (tenis elbow).

Intermuskularna septa;

prednji odjeljak – biceps brachii, brachioradiali – fleksori

stražnji odjeljak – triceps, anconeus – ekstenzori
podlaktica – brachioradialis, pronator teres, - pomoćni fleksori

NADLAKTICA (PREDNJA GRUPA)

m.biceps brachi, m. coracobrachialis, m. brachialis ; inervirani su od n. musculocutaneusa

M. BICEPS BRACHI
Dvoglavi nadlaktični mišić prednje strane nadlaktice. Ima dvije glave-caput longum et caput breve.
Mišić polazi tetivom sa lopatice (supraglenoidalna kvržica lopatice) dugom glavom koja prolazi kroz
rameni zglob, kao i kratkom glavom koja polazi s korakoidnog nastavka lopatice. Mišićne niti obiju
glava se spajaju i hvataju se za palčanu kost.

Centralno hvatište - tuberculum supraglenoidale, processus coracoideus

Periferno hvatište - tuberositas radii
Inervacija - n. musculocutaneus
Funkcija - fleksor i supinator

M. BRACHIORADIALIS

Centralno hvatište - facies anterior humeri, septum intermuscularis

Periferno hvatište - processus styloideus radii
Inervacija- n. radialis
Funkcija- fleksor podlaktice, priprema lakat za povoljniju funkciju bicepsa brachii, postavlja pod-
lakticu između supinacije i pronacije

M. CORACOBRACHIALIS

Kljunastonadlaktični mišić mišić nadlaktice koji je inerviran od nervus musculocutaneus.

Mišić polazi sa lopatice (korakoidnog nastavka), niti mu idu prema dolje i hvataju se za medijalnu
stranu nadlaktične kosti (srednja trećina).

157
 Kineziologija

Centralno hvatište processus coracoideus scapulae

Periferno hvatište - facies anterior humeri
Inervacija -n. musculocutaneus
Funkcija- antefleksor nadlaktice

M. BRACHIALIS

Centralno hvatište donja polovina prednje strane humerusa

Periferno hvatište - tuberositas ulnae
Inervacija -n. musculocutaneus
Funkcija- fleksor podlaktice

NADLAKTICA (STRAŽNJA GRUPA)

M. TRICEPS BRACHI- caput longum, laterale et mediale

Centralno hvatište - tuberculum infraglenoidale ; obje strane sulcus nervi radialis

Periferno hvatište - olecranon
Inervacija -n. radialis
Funkcija- ekstenzor

M. PRONATOR TERES-caput humerale, caput ulnare

Centralno hvatište - epicondylus medialis humeri ; processus coronoideus

Periferno hvatište - facies laterale radii
Inervacija -n. medianus
Funkcija- pronator , fleksor

MIŠIĆI PODLAKTICE (Musculi antebachii)

Mišići podlaktice se topografski dijele u tri skupine

I prednju
II lateralnu
III stražnju

I.prednja podlaktična grupa

Ovi mišići su po svojoj funkciji fleksori šake i prstiju kao i pronatori podlaktice. Topografski prema
dubini smješataja, dijele se na 4 sloja:

158
 Kineziologija

1.sloj - površni sloj (od radijalno ka ulnarno)

M. PRONATOR TERES

Centralno hvatište - caput humerale –epicondylus medialis humeri

- caput ulnare – processus coronoideus ulnae (medijalni dio)
Periferno hvatište - facies lateralis radii (srednji dio)
Inervacija -n. medianus
Funkcija- pronira podlakticu

M. FLEXOR CARPI RADIALIS

Centralno hvatište - epicondylus medialis humeri

Periferno hvatište - ossis MTC II (palmarna strana,bazalni dio)
Inervacija - n. medianus
Funkcija - flektira, pronira i radijalno abducira šaku

M. PALMARIS LONGUS

Centralno hvatište - epicondylus medialis humeri

Periferno hvatište - aponeurosis palmaris
Inervacija - n. medianus
Funkcija - nateže palmarnu aponeurozu, flektira šaku

M. FLEXOR CARPI ULNARIS

Centralno hvatište - caput humerale - epicondylus medialis humeri

- caput ulnare – olecranon (medijalna strana)
Periferno hvatište - os pisiforme, os hamatum, baza IV. i V. MTC kosti
Inervacija -n. ulnaris
Funkcija - fleksor, ulnarno abducira šaku

2. sloj (radijalno ka ulnarno)

M. FLEXOR DIGITORUM SUPERFITIALIS

Centralno hvatište - caput humeroulnare- epicondylus medialis humeri

processus coronoideus ulnae (medijalna strana)
Periferno hvatište - phalanx media digg. II-V
Inervacija - n. medianus
Funkcija- flektira srednju falangu i cijeli prst, te šaku

159
 Kineziologija

3. sloj (radijalno ka ulnarno)

M. FLEXOR POLLICIS LONGUS

Centralno hvatište - facies anterior radii (srednji dio), membrana interossea antebrachii
Periferno hvatišta - phalanx distalis pollicis (bazalni dio prednje strane)
Inervacija - n. medianus
Funkcija - flektira distalnu falangu palca i cijeli palac

M. FLEXOR DIGITORUM PROFUNDUS

Centralno hvatište -facies anterior ulnae, membrana interossea antebrachii

Periferno hvatište - distalna flanga II.-V. prsta (bazalni dio prednje strane)
Inervacija - n. medianus ( za II-III prst)
- n. ulnaris (za IV-V prst)
Funkcija - flektira distalnu falangu i cijeli prst, te šaku

4.sloj – duboki sloj

M. PRONATOR QUADRATUS

Centralno hvatište -facies anterior ulnae (distalni dio)

Periferno hvatište -facies anterior radii (diatalni dio)
Inervacija - n. medianus
Funkcija - pronira podlakticu

II. lateralna podlaktična grupa

Ovi mišići su po svojoj funkciji ekstenzori šake, supinatori podlaktice i fleksori podlaktice.
Inervirani su od n. radialis-a.
Topografski se dijele u površni i duboki sloj.

1. površni sloj (radijalno ka ulnarno)

M. BRACHIORADIALIS

Centralno hvatište -margo lateralis humeri (donji dio), septum intermusculare brachii laterale
Periferno hvatište - processus styloideus radii
nervacija -n. radialis
Funkcija- flektira podlakticu

M. EXTENSOR CARPI RADIALIS LONGUS

Centralno hvatište -margo lateralis humeri, epicondylus lateralis humeri, septum intermusculare
brachii laterale
Periferno hvatište - os MTC II. (dorzalna strana baze)
Inervacija -n. radialis
Funkcija- ekstendira i radijalno abducira šaku i flektira podlakticu

160
 Kineziologija

M. EXTENSOR CARPI RADIALIS BREVIS

Centralno hvatište - epicondylus lateralis humeri,lig.collaterale radiale, crista supinatoria ulnae

Periferno hvatište - facies posterior radii (proksimalni dio)
Inervacija - n. radialis
Funkcija - supinira podlakticu

2.duboki sloj

M. SUPINATOR

Centralno hvatište - epicondylus lateralis humeri, lig.collateraleradiale, crista supinatoria ulnae

Periferno hvatište - facies posterior radii (proksimalni dio)
Inervacija - n. radialis
Funkcija - supinira podlakticu

III. stražnja podlaktična grupa

Ovi mišići su po svojoj funkciji ekstenzori šake i prstiju, odmicači palca i sudjeluju u ekstenziji pod-
laktce. Svi mišići su inervirani od n. radialis-a.

Topografski, prema dubini smještaja, dijele se u površni i duboki sloj.

1. površni sloj (od radijalno prema ulnarno)

M. ANCONEUS

Centralno hvatište - epincondylus lateralis humeri

Periferno hvatište - olecranon (lateralni dio)
Inervacija - n. radialis
Funkcija - ekstenzor i pronator podlaktice

M. EXTENSOR DIGITORUM

Centralno hvatište - epicondylus lateralis humeri, membrana interossea antebrachii, fascia ante-
brachii
Periferno hvatište - aponeurosis dorsalis digg. II.-V., srednje falange II.-V. prsta (dozalno)
Inervacija - n. radialis
Funkcija- ekstenzor II.-V. prsta i šake

M. EXTENSOR DIGITI MINIMI

Centralno hvatište - epicondylus lateralis humeri, membrana interossea antebrachii, fascia ante-
brachii
Periferno hvatište - aponeurosis dorsalis dig. V.
Inervacija -n. radialis
Funkcija - ekstendira mali prst

161
 Kineziologija

M. EXTENSOR CARPI ULNARIS

Centralno hvatište -caput humerale - epicondylus lateralis humeri, membrana interossea antebrachii,
lig. collaterale radiale, fascia antebrachii
- caput ulnare – olecranon, facies posterior ulnae
Periferno hvatište - os MTC V. (dorzalna stana bazalnog dijela)
Inervacija - n. radialis
Funkcija - ekstendira i ulnarno abducira šaku

2.duboki sloj (od radijalno ka ulnarno)

M. ABDUCTOR POLLICIS LONGUS

Centralno hvatište -facies posterior radii et ulnae, membrana interossea antebrachii

Periferno hvatište - os MTC I.
Inervacija - n. radialis
Funkcija - abducira palac i šaku

M. EXTENSOR POLLICIS BREVIS

Centralno hvatište -facies dorsalis radii (granica srednje i distalne trećine), membrana interossea an-
tebrachii
Periferno hvatište - proksimalna falanga palca (dorzalna strana)
Inervacija - n. radialis
Funkcija - ekstendira proksimalnu falangu palca i radijalno abducira šaku

M. EXTENSOR POLLICIS LONGUS

Centralno hvatište - facies posterior ulnae (srednja trećina), membrana interossea antebrachii
Periferno hvatište - distalna falanga palca (dorzalna strana)
Inervacija - n. radialis
Funkcija- ekstendira distalnu falangu i cijeli palac, abducira palac i šaku

M. EXTENSOR INDICIS

Centralno hvatište -facies posterior ulnae (granica srednje i distalne trećine), membrana intrerossea
antebrachii
Periferno hvatište - aponeurosis dorsalis dig. II.
Inervacija -n. radialis
Funkcija - ekstendira drugi prst i šaku

162
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

POGLAVLJE 17
Principi pokreta u ručnome
zglobu
 Kineziologija

Ručni zglob (art. radiocarpalis) čine kosti radius, ulna i kosti karpusa. Zglobovi koji se formiraju
između kostiju ručnog zgloba su art. radiocarpalis kojeg čine radius, os scaphoideum. os lunatum i
art. radioulnare.

Art. intercarpea formiraju kosti I reda; os scaphoideum, lunatum, triquetrum, a II reda ; os trapesium,
trapesoideum, capitatum, hamatum. Zglobovi su ojačani ligamentarnim vezama – lig. collaterale ra-
diale et ulnare. radiocarpalni palmarni i dorzalni intercarpalni ligamenti.

Ručni zglob je jajoliki zglob, sinovijalni, dvoosovinski između palčane i kosti zapešća u kojem su
moguće kretnje fleksije (oko 850 ) i ekstenzije (dorzalne fleksije, oko 800 ) i pokreti radijalne (oko 15
0 ) i ulnarne abdukcije (oko 350) u frontalnoj ravnini.

EKSTENZIJA ŠAKE – C 6
0 -70 0

m. extensor carpi radialis longus n.

radialis, C6 (C7)
Primarni ekstenzori m. extensor carpi radialis brevis, n.
radialis, C6 (C7)
m. extensor carpi ulnaris, n. radialis, C7

DORZALNA FLEKSIJA

m. extenzor indicis
m. extenzor digitorum
Uloga ekstenzora je i pri pronaciji šake kada se suprostavljaju sili gravitacije koja djeluje na šaku
(tipkanje na mašini ili sviranje klavira). Slabost ovih mišića vodi visećoj šaci.
FLEKSIJA ŠAKE – C7
0-90 0

m. flexor carpi radialis, n.

medianus, C7
m. flexor capi ulnaris, n. ulnaris,
Primarni fleksori C8 (T1) m. flexor policis longus
m. flexor digitorum superficialis i
profundus
m. palmaris longus

164
 Kineziologija

RADIJALNA DEVIJACIJA ŠAKE

0-250
m. extensor carpi radialis longus; n. radialis
m. flexor carpi radialis; n. medianus
m. abductor pollicis longus; n. radialis
m. extensor pollicis longus; n. radialis
m. flexor pollicis longus; n. medianus

ULNARNA DEVIJACIJA ŠAKE

0-600
m. extensor carpi ulnaris; n. radialis
m. flexor carpi ulnaris; n. ulnaris
m. extensor digitorum; n. radialis
m. extensor digiti minimi; n. radialis

KLINIKA
Frakture podlaktice i ručnog zgloba nastaje zbog pada na opruženu ruku:
• Collesova fraktura
• Smithova fraktura
• fractura osssis scaphoidei

Pokreti koji se vrše su:

1. Dorzalna fleksija
2. Palmarna fleksija ili volarna
3. Radialna devijacija ili abdukcija
4. Ulnarna devijacija ili addukcija

Grupa mišića koja obavlja pokrete u ručnom zglobu imaju centralno hvatište na medijalnom epikondi-
lu i to su fleksori, dok na lateralnom epikondilu su ekstenzori.
Periferno hvatište nalazi se na karpalnim kostima ili metakarpalnim tj falangama, palmarno ili dorzal-
no, u zavisnosti od funkcije.

Inervacija je n. medianus za fleksore, a n. radialis za ekstenzore.

ŠAKA

Kosti šake dijele se na osam karpalnih kostiju, pet metakarpalnih kostiju i 14 falangi prstiju. karpalne
kosti poredane su u dva reda, i proksimalno formiraju zglobno tijelo za ručni zglob, a distalno se uz-
globljuju sa pet metakarpalnih kostiju koje spajaju karpus s kostima prstiju.

Kosti I. reda su os scaphoideum, lunatum, triquetrum

Kosti II. reda su os trapesium, trapesoideum, capitatum, hamatum.

Tijelo i distalne krajeve metakarpalnih kostiju lako je palpirati ispod kože. Kosti prstiju sačinjavaju
po tri članka za svaki prst, osim za palac, koji ima dva članka.

165
 Kineziologija

Mišići šake

Mišići šake dijele se u tri skupine: lateralna, medijalna i središnja.

1. Lateralna skupina mišića šake čini uzvisinu ispod palca, tzv. tenar, koju čine četiri mišića što
pokreću palac:

m. abduktor policis brevis

m. flexor policis brevis
m. oponens policis
m. adduktor policis

2. Medijalna skupina mišića šake čini uzvisinu ispod malog prsta, tzv. hipotenar, koju čine četiri
mišića što pokreću mali prst:

m. abduktor digiti kvinti

m. flexor digiti kvinti brevis
m. oponens digiti kvinti

3. Središnja skupina mišića šake pregiba, primiče i odmiče prste Nalazi se između spoljne i unutrašnje
grupe i čini je 4 lumbrikalna i 7 interosealnih mišića. Funkcija je pri pokretima prstiju.To su:

Mm. lumbricales

Mm. Lumbricales se nalaze između tetiva m.flexor digitorum profundus. Ima ih 4 i broje se odradi-
jalno prema ulnarno.

Centralno hvatište – radijalne strane tetiva m. Flrex. Digitorum profundus

Periferno hvatište – dorzalna aponeuroza zadnja četiri prsta
Inervacija – I. I II. N. medianus, III. I IV n. ulnaris
Funkcija – fleksija u MCP zglobovima, ekstenzija u IP zglobovima

Mm. interossei su raspoređeni kao tri palmarna i četiri dorzalna mišića.

MM.INTEROSSEI DORSALES

Mm.inerosei dorsales imaju dvije glave i polaze sa susjednih strana svih metakarpalnih kostiju koje
ograničavaju isti međukoštani prostor. Mišićne niti idu prema metakarpofalangealnim zglobovima
gdje prelaze u tetivu koja se dijelina dva dijala:kratki dio koji se hvata za bazu druge falange i drugi
dio koji se hvata na dorzalnu aponeurozu. M. interosseus I. završava na radijalnoj strani baze proksi-
malne falange II. prsta, m. interosseus II. na radijalnoj strani baze ptoksimalne falange III. prsta, m.
interosseus II. na ulnarnoj strani baze proksimalne falange III. prsta, a m. interosseus IV. na ulnarnoj
strani baze proksimalne falange IV. prsta.
Inervacija - n. ulnaris

166
 Kineziologija

Funkcija – fleksori u svim MCP zglobovima, ekstenzori u IP zglobovima, a osim toga i abduktori
II,III. i IV. prsta

MM. INTEROSSEI PALMARES

Centralno hvatište – II,IV. i V. MC kost

Periferno hvatište – proksimalna falanga i dorzalna aponeuroza II,IV. i V. prsta
Inervacija - n. ulnaris
Funkcija- fleksori u MCP zglobovima, ekstenzori u IP zglobovima, adduktori II,IV. i V. prsta

Mišići šake svoju funkciju ostvaruju i preko ručnog zgloba . Mišiči zatvarači šake su podijeljeni na:

ekstrinzičku muskulaturu čija hvatišta se nalaze na podlaktici (m. flexor digitorum superfitialis, m.
flexor digitorum profundus, m. flexor pollicis longus)

intrinzičku muskulaturu čija hvatišta se nalaze na šaci (m. flexor pollicis brevis, m. oponens pollicis,
m. flexor digitorum minimi, m. oponens dig. minimi, m. adductor pollicis).

Važnu ulogu u funkciji ima i vezivo koje je raspoređeno u fleksorni retinakulum, palmarnu aponeu-
rozu kao i ovojnice tetiva.

PRSTI

Na šaci, jajoliki zglobovi izmeđnu metakarpalnih kostiju i prstiju (metakarpofalangealni zglobovi)

omogućuju pokrete oko dvije osovine - fleksiju i ekstenziju, te abdukciju i adukciju prstiju.

Pokreti abdukcije i adukcije palca odvijaju se u sedlastom zglobu između karpusa i prve metakarpalne
kosti. Zglobovi između članaka prstiju (interfalangealni zglobovi) jednostavni su kutni zglobovi koji
omogućuju samo pokrete fleksije i ekstenzije.

Misići pokretači su kratki i centralni a periferna hvatišta se nalaze na tim kostima. Pokreti su
precizni,nježni a mišići se dijele u tri grupe.

Zglobovi u prstima su jednoosovinski i pokreti su fleksija i ekstenzija. Palac ima veći obim pokreta i
tu se vrši fleksija i ekstenzija, abdukcija i addukcija, opozicija i repozicija.

167
 Kineziologija

EKSTENZIJA PRSTIJU – C7

m. extensor digitorum communis, n. radialis, C7

Primarni
m. extensor indicis, n. radialis, C7
ekstenzori
m. extensor digiti minimi, n. radialis, C7

Ekstenzija (dorzalna fleksija) u DIP 80-0 0

Ekstenzija u PIP 120-0 0
Ekstenzija u MCP 0-40 0

FLEKSIJA PRSTIJU - C8

Primarni fleksori
m.flexor digitorum profundus, n. ulnaris, prednja
DIP
interosealna grana n. medianusa, C8,T1
Palmarna fleksija 0-80�
Primarni fleksori
m. flexor digitorum superficialis, n. medianus,
PIP
C7, C8, T1
palmarna fleksija od 0-120�
mm. lumbricales
Primarni fleksori
ulnarna dva, n. ulnaris
MCP
radijalna dva, n, medianus
palmarna fleksija 0-90�
mm. interossei palmares et dorsales, n. ulnaris

ABDUKCIJA PRSTIJU – T1
do 30 0

mm. interossei dors., n. ulnaris,

C8, T1
Primarni abduktori
m. abductor dig. minimi, n.
ulnaris C8, T1

ADUKCIJA PRSTIJU – T1
do 0 0

mm. interossei palm.,

Primarni aduktor
n. ulnaris, C8, T1

168
 Kineziologija

PA LA C

EKSTENZIJA PALCA

Primarni ekstenzor m. extensor pollicis brevis,

MCP zgloba n. radialis, C7
Primarni ekstenzor m. extensor pollicis longus,
IP zgloba n. radialis, C7

FLEKSIJA PALCA
m.flexor pollicis longus, n. medianus

ABDUKCIJA PALCA

m. flexor pollicis brevis,

Primarni fleksor
caput superficiale, n. medianus, C6,C7
MCP zgloba
caput profundum, n. ulnaris, C8
Primarni fleksor
m. flexor pollicis longus, n. medianus, C8,T1
IP zgloba

ADUKCIJA PALCA

m. abductor pollicis long., n. radialis,C7

Primarni abduktori
m. abductor pollicis brevis, n. medianus, C6,C7

169
 Kineziologija

OPOZICIJA PALCA I MALOG PRSTA

m. opponens pollicis, n medianus, C6,C7

Primarni opozitori
m. opponens digiti minimi, n. ulnaris, C8

Funkcionalne mogućnosti šake i prstiju

Uloga podlaktice, šake i prstiju je usko povezana. Pri funkcijama koje moraju biti precizne, funkcio-
nalne i ekonomične ta uloga i povezanost se posebno ističu.

Funkcije šake su mnogostruke. Među najznačajnije spadaju mogućnost izvođenja preciznih pokreta.
Svakodnevna funkcija, naprimjer držanja šoljice kafe pri pijenju je funkcionalna samo ako se šoljica
drži uspravno. Ta funkcija ne zavisi samo od funkcije palca i prstiju koji drže ručku šoljice nego
i od pozicije podlaktice i stabilnosti ručnog zgloba. Precizni pokreti prstiju i palca su uslovljeni
intrizičkom muskulaturom šake.

Šaka je i senzorni organ jer se tu nalaze taktilni receptori koji omogučuju npr. držanje predmeta pri
pisanju a također i prepoznavanje predmeta (stereognozija). Šaka ima ulogu i u komunikaciji i ona
vrlo često odražava emocije pojedinca.

Klinika

Reumatoidna šaka – prsti šake okrenuti ulnarno sa uglom u MCP zglobovima. Taj deformitet je zbog
subluksacije proksimalne falange MCP zgloba i kapsule. Posebno su zahvaćeni index i III. prst. MCP
zglobovi su otečeni i bolni. Važno je održati snagu posebno I. dorzalnog interosealnog mišića da bi
održao prste u pravilnom položaji. I. interosealni mišić se palpira kada je palac u abdukciji i index u
abdukciji.

Deformiteti prstiju

1.– reumatoridni artritis

•deformitet labuđeg vrata (swan neck deformity) – hiperekstenzija PIP i fleksija DIP zbog rupture
tetive m. flexor digitorum profundus i prevage lumbrikalnih mišića za ekstenzijom

•trigger prst – prst je u fleksiji i mora se pasivno ekstendirati. Najzahvaćeniji su III. i IV. prst

2.trauma prstiju – čekičasti prst

170
 Kineziologija

3.ponavljana trauma – kumulativno oboljenje zbog pretjerane upotrebe prstiju pri radu kada se tanji
ovojnica i postaje bolna. Najzastupljenija je kod m. abduktor pollicis longus-a i m. extensor pollicis
longus i brevis.

171
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

POGLAVLJE 18
Principi pokreta u karličnome
pojasu - pelvis
 Kineziologija

Pelvis je oslonac za pokrete trupa i donjih ekstremiteta i pri pokretima povećava obim pokreta. Kar-
licu prema dole povlač m. iliopsoas a prema natrag m. gluteus max.Pri uspravnom stavu karlica stoji
pod uglom 600.

Karlični pojas (pelvis) sastoji se od dvije karlične kosti, te sakruma i kokcigealne kosti.

Karlične kosti nastaju spajanjem triju kostiju – bočne (os ilium), sjedne (os ischium) i preponske (os
pubis) kosti, koje srastu u području acetabuluma, koja se spaja s femurom u zglobu kuka.

Karlica štiti organe u donjem dijelu trbuha i služi kao hvatište mišića trbuha i natkoljenice.
Gornji dio os ilium koji se palpira ispod kože, naziva se bočni greben (crista iliaca), a na kraju ovog
grebena nalazi se prednji gornji bočni trn (spina iliaca anterior superior) i najizbočenija je tačka s
prednje strane karlice.

Os ischium ima oblik slova L, čiji okomiti dio čini tijelo kosti, a vodoravni dio je grana (ramus).
Sjedna kvrga (tuber ischiadicum) najizbočeniji je dio i oslonac karlice s donje strane pri sjedenju.

Preponske kosti desne i lijeve karlične kosti spaja hrskavični spoj, preponska simfiza.

Dvije grane preponske kosti spajaju se sa bočnom (gornja grana) i sjednom (donja grana) kosti,
formirajući tzv. zaptivni otvor između njih.

Zglobovi karličnog pojasa i noge

Karlica, čvrst i stabilan koštani obruč, nosi težinu gornjeg dijela tijela i prenosi opterećenja vezana
uz lokomociju i uspravni stav. Karlični pojas nastaje uzglobljenjem dvaju karličnih kostiju sa sakru-
mom, u sakroilijakalnim zglobovima. To je klizni zglob u kojem su moguće tek vrlo ograničene kret-
nje klizanja između karlice i sakruma. Sprijeda se preponske kosti spajaju u području simfize, gdje ih
razdvaja vezivnohrskavični prsten.

173
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

POGLAVLJE 19
Principi pokreta u zglobu
kuka
 Kineziologija

Zglob kuka (art.coxe)

Anatomija

Kuk je diartrodijalni sinovijalni zglob koji funkcionira kao loptasti zglob. Sastoji se od sferične femo-
ralne glave koja je smještena u konkavni acetabulum koji je formiran fuzijom os ilium , ischium i
pubis. U acetabulumu je centralno ulegnuta fosa sa okolnom perifernom zglobnom porcijom lunarne
površine. Inferiorno je prekida acetabularni urez koji je premošten transverzalnim ligamentom koji
se cirkumferencijalno dotiče sa acetabularnim labrumom . Gusto fibrozno tkivo ograđuje femoralnu
glavu izvan ekvatora i tako povećava zglobnu stabilnost.

Proksimalni kraj femura čine glava, vrat, veliki i mali trohanter. Ugao između femoralnog vrata u
odnosu na tijelo kod odraslih je oko 126 0 do 128 0 ( ugao inklinacije ), a anteverzija vrata (ugao
torzije) od 12 0 do 15 0 . Ligamentum teres femoralne glave stapa se u transverzalni acetabularni liga-
ment i inserira u plitku jamu nazvanu fovea capitis . Femoralni vrat je uži nego dijametar glave koja
dopušta širi obim kretnji.

Čvrsta zglobna kapsula podržavana je sprijeda debelim iliofemoralnim (lateralna i medijalna traka)
ligamentom, koji osigurava hiperekstenziju kuka, i pubofemoralnim ligamentom, koji prevenira
prekomjernu abdukciju i ekstenziju. Posteriorno je lociran ischiofemoralni ligament čije niti su čvrste
i napete pri kuku u ekstenziji. Svi ovi ligamenti pridonose velikoj stabilnosti zgloba u stojećoj pos-
turi.

Cirkumferencijalnim pripojenjem oko acetabuluma kapsula formira žlijeb koji se inserira oko baze
femoralnog vrata osim posteriorno, gdje se inserira u sredinu vrata. Sinovijalna membrana pripaja se
u artikularni rub na liniji unutarnje kapsule i intrakapsularne junkture femoralnog vrata.

Mišići koji učestvuju u kretnjama zgloba kuka

gluteus minimus, gluteus medius, gluteus maximus, tensor

Abduktori
fasciae latae
adductor magnus sa minimusom, adductor longus, adductor
Adduktori
brevis, pectinues, gracilis
gluteus maximus, biceps femoris, semimembranosus,
Ekstenzori
semitendinosus
iliopsoas, tensor fasciae late, sartorius, pectineus, adductor longus,
Fleksori
adductor brevis, kose niti adductor magnusa
gluteus maximus, quadratus femoris, obturator internus, gluteus
Eksterni rotatori maximus, piriformis, obturator externus, sartorius, biceps femoris,
gemelus inferior et superior
gluteus minimus, tensor fasciae latae, prednje niti gluteus
Interni rotatori
mediusa, semitendinosus, semimembranosus

175
 Kineziologija

Veliki trohanter služi kao inserciono mjesto za mišiće abduktore. Tetivna hvatišta iliopsoasa na
malom trohanteru omogućuju jaku fleksiju kuka. M. piriformis i drugi kratki eksterni mišići rotatori
pripajaju se u trohanternoj fosi.

Inervacija zgloba kuka dolazi od n. femoralisa, n. ishiadicusa i n. obturatorijusa.

Glava femura je vaskularizirana od : ekstrakapsularnog arterijskog prstena, koji je formiran pos-

teriorno od velikih ogranaka medijalne femoralne cirkumfleksne arterije, a anteriorno od lateralne
cirkumfleksne femoralne arterije. Ove arterije daju ascendentne cervikalne (retinakularne) arterije
koje probijaju kapsulu i vaskulariziraju glavu femura. Prilikom prijeloma vrata femura postoji ve-
lika opasnost od njihove lezije. Arterija ligamentum teres nesignifikantno učestvuje u vaskularizaciji
femoralne glave.

Zglob kuka je tako građen da mora podnositi i izdržavati snažne pokrete, opterećenje, oslonac kao i
impakciju za vrijeme životnih aktivnosti.

Kretnje kuka su u kombinaciji tri bazične ravni:

1.fleksija i ekstenzija koje se odvijaju u sagitalnoj ravni oko frontalnog aksisa

2.abdukcija i addukcija u frontalnoj ravni oko anteroposteriornog (sagitalnog) aksisa

3. interna i eksterna rotacija koje se odvijaju u transverzalnoj (horizontalnoj) ravni oko

longitudinalnog (vertikalnog) aksisa

Normalne vrijednosti pasivnog obima kretnji kuka

Kretnje Miller Frankel & Pugh Charlton & Capecci

Fleksija 1000-1300 1400 1200-1350
Ekstenzija 100-500 150 100-300
Abdukcija 400-550 300 300-500
Addukcija 00-450 <250 100-300
Eksterna rotacija 360-500 900 450-600
Interna rotacija 300-470 700 300-450

176
 Kineziologija

Femoralna glava i acetabulum su orijentirani da stvaraju kontaktnu silu između femura i acetabuluma
visoko u anterosuperiornoj regiji zgloba kroz dvostruki efekat – aplikovane statičke snage kao i kret-
nji ovog zgloba.

Raspodjela opterećenja površine femoralne glave ovisi o nizu faktora koji su vezani za pokretljivost
zgloba.

Veličina pritiska u zglobu kuka ovisi od :

•veličine i smjera statičkih i dinamičkih tlačnih sila, težine tijela, sila smika koje djeluju na zglob;

•površine opterećenja zglobnih tijela;

•faze hoda;

•rasporeda energije u proksimalnom okrajku femura odn. od elastičnosti spongioznog dijela kosti (
hidrostatskih osobina spongioze );

• inklinacionog ugla i dužine vrata femura.

U postizanju relativne orijentacije acetabuluma i femura, femur mora razviti specifičan oblik sa
karakterističnom orijentacijom u frontalnoj i transverzalnoj ravni. Oblik u frontalnoj ravni se označava
kao coxa vara ili valga, a u transverzalnoj kao anteverzija ili retroverzija.

U frontalnoj ravni važno je utvrđivanje ugla inklinacije femura ili kolodijafizarnog CCD (Centrum
capitis , Collum femoris , Diaphysis femoris) ugla. On predstavlja ugao između aksisa femoralne
glave i vrata i aksisa femoralnog tijela. Akceptiran je kod većine autora u rasponu od 1260 do 128 o.
Ugao je nešto manji kod žena i starijih osoba nego kod muškaraca. Samim tim je povećana i širina
pelvisa.

Patološko povećanje ugla inklinacije označava se kao coxa valga. U ovoj poziciji femoralna glava je
usmjerena više superiorno u acetabulumu. Kod ovog fenomena femoralni vrat podnosi i transmitira
paralelnu i snažnu aktivnu zglobnu kompresiju. Samim tim kod ovog deformiteta skraćenjem
kraka djelovanja sile mišića abduktora pojačava se kontrakcija koja uzrokuje povećanje snažne
zglobne aktivnosti. Povećanjem snage aktivnosti zgloba dolazi do istovremenog smanjenja nosećih
polja u kojima se povećava stres. Drugim riječima, ovaj deformitet uzrokuje nekoliko štetnih alter-
acija u mehanici zgloba, koje mogu rezultirati degenerativnim izmjenama zglobnih površina.

177
 Kineziologija

Slika 19.1 Krak djelovanja sile abduktornih mišića (X)

kod coxa valga

A – Normalan odnos ( Xn)

B – Coxa valga ( X < Xn)

Za razliku od prethodnog, smanjen inklinacioni ugao se opisuje kao deformitet coxa vara. Mehanički
efekti su suprotni od onih kod coxa valga. Kod ovog deformiteta veliki trohanter je pomaknut lateral-
nije, dalje je od pelvisa, što ima za posljedicu produženje kraka djelo-vanja sile abduktornih mišića.
Za razliku od coxa valga, ova pozicija daje bolje mehaničke prednosti. Kontrakcija je manje jaka
u produkciji adekvatne sile u stabilizaciji pelvisa smanjujući snagu zglobne aktivnosti. Ovaj poziti-
van efekat ima koristi kod raznih osteotomija femura za tretman osteoartroza ili aseptičkih nekroza
glave femura. Snaga zglobne aktivnosti se pomiče medijalno, čime se kreira povećanje tlačne sile,
a vlačne sile lateralno . Ove izmjene se reflektiraju na povećanje lukova i toka trabekularne kosti
u femoralnom vratu. Coxa vara ima za posljedicu širi pelvis. Samim tim i odnos prema koljenu i
stopalu, kao i normalna postura ugla sa femurom, ali i budući ugao koljena u frontalnoj ravni, bit će
povećani. Ova izmjena predstavlja potencijalni problem za donje ekstremitete .

Ovo se svakako može akceptirati samo onda ako postoji radiografska pretpostavka da PE * i CE ** /
Wiberg / uglovi nisu patološki, odnosno da se ne radi o displastičnom acetabulumu.

Slika 19.2Krak djelovanja sile abduktornih mišića (X)

kod coxa vara

178
 Kineziologija

A – Normalan odnos (Xn)

B – Coxa vara ( X> Xn)

Femoralni odnos u transverzalnoj ravni također utiče na mehaniku zgloba kuka. Ugao koji se formira izmed-
ju aksisa femoralnih kondila i aksisa glave i vrata femura označava se kao ugao torzije femura.

U normalnom razvoju proksimalni femur podnosi zakrivljenje ili torziju na distalno.

Anteverzija je definirana kao anteriorna pozicija aksisa vrata femura u odnosu na femoralne kondile
i kod odraslih iznosi od 12 do 15 o.

Retroverzija ukazuje da je aksis femoralnog vrata paralelan i posterioran u odnosu na kondilarni aksis.

Slika 19.3 Transverzalna ravan

( anteverzija i retroverzija )

Prekomjerna anteverzija obično ima mnogo veći obim kretnji kuka u smislu interne nego eksterne
rotacije i teži tipičnoj posturi « sjedenja žabe « ( eng.aut. frog – sitting) kao komfornoj poziciji.

FLEKSIJA
0-120 0

Primarni fleksor m. iliopsoas, n femoralis L1,2,3

m. rectus femoris, n. femoralis, L2-4
m. tensor fasciae latae, n. gluteus sup.*
m. pectineus, n. femoralis et obturatorius*
m. adductor longus, brevis et anterior
Sekundarni fleksori portion of magnus, n. obturatorius*
m. gracilis, n. obturatorius*
m. sartorius, n. femoralis*
m. gluteus medius et minimus - anterior
portion, n. gluteus superior*

179
 Kineziologija

Obim pokreta zavisi od položaja natkoljenice – ako je flektirana pokret je moguć sve dok se prednja
strana natkoljenice ne sudari sa prednjim trbušnim zidom. Obim je znatno manji ako je potkoljenica
opružena jer ga ograničava zatezanje mišića zadnje lože natkoljenice i dostiže ugao od 100 0. M.
gluteus maximus ne ogrančava fleksiju jer je dovoljno istegljiv. Učešće m. rectus femorisa u fleksiji
je moguće samo ako je koljeni zglob fiksiran pa se promijene hvatišta.

EKSTENZIJA
0-200

m. gluteus maximus, n. gluteus inf.,

Primarni ekstenzor
Sekundarni ekstenzor
S1
mišići hamstringsi, n. tibialis
m. gluteus medius et minimus
posterior portion, n. gluteus superior*
m. piriformis, plexus sacralis*
m. adductor magnus (ishiadični dio)

Relativno mali obim pokreta je zbog zatezanja lig.iliofemorale i lig. ishiofemorale. Pokret veće am-
plitude je prividan zbog naginjanja karlice naprijed, a ne pokreta u kuku. Pri maksimalnoj ekstenziji
zglobne veze kuka su jako zategnute zbog čega iz toga položaja nije moguća spoljna ili unutrašnja
rotacija, abdukcija i addukcija. Zato za stajanje sa karlicom zabačenom unazad nisu potrebne ka-
ontrakcije mišića fleksora natkoljenice da bi se taj položaj održao pošto je zatezanje lig. iliofemorale
dovoljno da spriječi padanje trupa nazad. Za održavanje položaja trupa snagom ekstenzora, kao što je
slučaj pri fleksiji trupa naprijed m. gluteus maximus nije angažovan. On stupa u akciju samo ako je
napor veliki ili kada se izvodi pokret.

ABDUKCIJA
0-45 0

m. gluteus medius, n. gluteus

Primarni abduktor
superior, L5
m. gluteus minimus, n. gluteus
superior
Sekundarni abduktor
m. tensor fasciae latae, n. gluteus
superior

180
 Kineziologija

Pokret je ograničen zatezanjem mišića adduktora i zglobnih veza. Ako se karlica nagne naprijed,
pokret se može izvesti skoro do 90 0, jer se kombinuje abdukcija i laka fleksija natkoljenice prema
karlici. Nedovoljna abdukcija se često kompenzuje naginjanjam karlice u suprotnu stranu.

ADUKCIJA
0-45 0

m. adductor longus, n.obturatorius,

Primarni aduktor
L2,3,4
m. adductor brevis, n. obturatorius
m. adductor magnus, n. obturatorius
Sekundarni aduktori m. pectineus, n. femoralis et n.
obturatorius
m. gracilis, n. obturatorius

Addukcija se izvodi korištenjem gravitacije, jer abducirana noga sama pada u pravcu addukcije. Ipak,
snaga addukcije je mnogo veća od abducije iz filogenetskih razloga. Pokret se može povećati ako
addukciju prati i naginjanje karlice u istom pravcu.

UNUTARNJA ROTACIJA
0-35 , 0-45 0 sa flektiranim koljenom
0

m. tensor fasciae latae, n. gluteus superior

m. pectineus, n. femoralis et n.obturatorius
Primarni unutarnji rotatori
m. gluteus minimus - anterior portion, n.
gluteus superior
m. gluteus medius – anterior portion, n.
gluteus superior
m. aductor longus, n. obturatorius
Sekundarni unutarnji rotatori
m. aductor brevis, n. obturatorius
m. semitendinosus, n. tibialis
m. semimembranosus, n. tibialis

181
 Kineziologija

Svojom snagom je slaba i zato u slučajevima pareza mišića karlice i natkoljenice noga je po pravilu
u naglašenoj vanjskoj rotaciji.
VANJSKA ROTACIJA
0-45 0

m. gluteus maximus, n. gluteus inferior

m. piriformis, plexus sacralis
mm. gamelli, n. gluteus inferior, plexus
Primarni vanjski rotatori sacralis
m. obturatorius internus, n. obturatorius
m. quadratus femoris, n. gluteus inferior,
plexus sacralis
m. gluteus medius - posterior portion
m. gluteus minimus – posterior portion
Sekundarni vanjski rotatori
m. obturatorius externus, n. obturatorius
m. biceps femoris, n. tibialis

Natkoljenica se rotira oko svoje uzdužne osovine, pri čemu se patela i stopalao okreću upolje. Pokret
je veći ako je natkoljenica flektirana jer su zglobne veze olabavljenje i djelovanje mišića rotatora
je slobodno. Pokret je jači ako se izvodi iz neutralnog položaja nego ako je noga prethodno bila u
unutrašnjoj rotaciji.
Mišići koji učestvuju u pokretima kuka pripadaju mišićima femoralne i glutealne regije. Vezivne
ovojnice koje obavijaju ove mišiće su fascia glutea, fascia iliaca i fascia lata.

M. GLUTEUS MAXIMUS

Centralno hvatište – facies glutea ossis ilii, facies thoracolumbalis ossis sacri, os coccgiys,ligg.sac-
roiliaca dorsalis, lig. sacrotuberale
Periferno hvatište -tuberositas glutea femoris, septum intermuscularefemoris lateralis, labrum laterale
lineae asperae
Inervacija – n. gluteus inferior
Funkcija - ekstenzor, abduktor, adduktor,vanjski rotator bedra

M. GLUTEUS MEDIUS ET MINIMUS

Centralno hvatište - facies glutea ossis ilii

Periferno hvatište - trochanter maior (vanjska strana, prednji rub)
Inervacija –n. gluteus superior
Funkcija - abduktor, vanjski rotator i fiksator natkoljenice

M. TENSOR FASCIAE LATAE

Centralno hvatište - spina iliaca anterior superior

Periferno hvatište - condilus lat. tibiae
Inervacija –n. gluteus superior

182
 Kineziologija

Funkcija - fleksor u kuku, naginje zdjelicu naprijed, abducira i rotira bedro prema unutra, fiksira
koljeno u ekstenziji

M. ADDUCTOR LONGUS ET BREVIS

Centralno hvatište - os pubis

Periferno hvatište - linea aspera femoris
Inervacija – n. obturatorius
Funkcija -adduktor natkoljenice, spoljni rotator, prednji dio pomoćni fleksor, stražnji dio ekstensor

M. ADDUCTOR MAGNUS

Centralno hvatište - os pubis, os ischii

Periferno hvatište - linea aspera, epicondylus medialis femoris
Inervacija -n. obturatorius, n. ischiadicus
Funkcija - adduktor natkoljenice, spoljni rotator, prednji dio pomoćni fleksor,stražnji dio ekstensor

M. GRACILLIS

Centralno hvatište - os pubis

Periferno hvatište - tuberositas tibiae
Inervacija – n. obturatorius
Funkcija – adduktor, fleksor i vanjski rotator natkoljenice, fleksor i unutarnji rotator potkoljenice

M. ILIOPSOAS
M. PSOAS MAIOR ET MINOR
M ILIACUS

Centralno hvatište - corpus vertebrae Th12-L4, os ilium, intervertebralni diskusi, proc. transverzus
L1-L4
Periferno hvatište - trochanter minor
Inervacija –n. femoralis
Funkcija - fleksor u kuku, adduktor i rotator prema vani, ako je noga fiks irana naginje zdjelicu i
lumbalnu kicčmu na svoju stranu, podiže tijelo prema naprijed iz ležećeg položaja

MM. PELVITROCHANTERICI

m. pisiformis,
m. obturatorius internus et externus,
m. gemellus inferior et superior,
m. quadratus femoris

Centralno hvatište - sacrum, foramen obturatum i membrane obuturatoria os ischii

Periferno hvatište - trochanter maior, fossa trochanterica, crista intertrochanterica
Inervacija - plexus sacralis, n. obturatorius

183
 Kineziologija

Funkcija - vanjski rotator, abduktori u kuku

M. PECTINEUS

Centralno hvatište - pecten ossis pubis

Periferno hvatište - linea pectinea femoris
Inervacija – n. obturatorius, n. femoralis
Funkcija - adduktor i fleksor natkoljenice, spoljni rotator

M. SARTORIUS
Centralno hvatište – spina iliaca anterior superior
Periferno hvatište – condylus medialis tibiae (medijalno straga)
Inervacija – n. femoralis
Funkcija – antefleksor i vanjski rotator natkoljenice, flektira i rotira potkoljenicu prema unutra,
pojačava ekstenziju potkoljenice

184
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

POGLAVLJE 20
Principi pokreta u koljenome
zglobu
 Kineziologija

Koljeni zglob (art.genus) odlikuje se posebnom građom zglobnih tijela i osobitom građom i
razmještajem ligamenata. Povezuje distalni kraj femura i proksimalni kraj tibije. Ovom zglobu pri-
pada i sezamska kost - patela koja se nalazi u tetivi m.quadricepsa femorisa. Patela je oslonjena na
prednju stranu kondila femura .

Konveksno zglobno tijelo ovog zglovba tvore kondili femura odijeljeni međučvornom udubinom.
Konkavno zglobno tijelo čine kondili tibije. Kongruenciju zglobnih ploha femura i tibije ostvaruju
dvije vezivno-hrskavične srpaste tvorbe ili zglobni menisci, i to lateralni i medijalni.
Pomicanje meniska omogućuje da konkavno zglobno tijelo prigodom pokreta prati konveksno zglob-
no tijelo.

Vanjski rub meniska je zadebljan, a prema sredini zgloba menisci se stanjuju i oblikuju tanak slo-
bodni rub. Medijalni menisk, meniscus medialis, ima oblik otvorenog slova C i vezan je uz zglobnu
čahuru, a lateralni menisk, meniscus lateralis, ima oblik zatvorenog slova C, zbog čega je lateralni
menisk gibljiviji nego medijalni. Menisci imaju veliko značenje u funkciji koljenog zgloba. Fibrozna
opna zglobne kapsule nema vlastitih vlakana nego je oblikuju vlakna tetive okolnih mišića.

Slika 20.1 Articulatio genus, koljenski zglob, pomicanje meniska pri pregibanju koljena,
a) ekstenzija b) fleksija

Prednju stranu kapsule pojačava zajednička tetiva m. quadriceps femorisa, odnosno lig. patellae, a
medijalno i lateralno od ligamenta nalaze se držači patele, retinaculum patellae mediale et laterale.

Stražnju stranu zglobne kapsule pojačavaju kosa natkoljena sveza, lig. popliteum obliquum i lučna
natkoljena sveza, lig. popliteum arcuatum.

Postranično zglobnu kapsulu pojačavaju bočne sveze, i to s medijalne strane lig. collaterale mediale
(tibiale), a s lateralne strane lig. collaterale laterale (fibulare).

Bočne su sveze zategnute pri ekstenziji i onemogućuju prekomjernu ekstenziju, a mlohave su pri
fleksiji. Te sveze onemogućuju abdukciju i adukciju u koljenom zglobu pri ispruženom koljenu.

Ukrižene sveze, ligg. cruciatum anterius et posterius, jesu dvije kratke i vrlo čvrste sveze smještene u
unutrašnjosti zgloba. Anteriorni ligament se pruža od prednjeg ruba tibije do lateralnog kondila femu-
ra. Posteriorni ligament se pruža od medijalnog kondila femura do stražnjeg ruba između kondila.

186
 Kineziologija

Sveze su razapete između međučvorne udubine bedrene kosti i goljenične kosti, te se međusobno
ukrižuju, a svaka je sveza uzvojita i oko svoje osi.

Zahvaljujući dvostrukom ukriženju sveze osiguravaju stalan doticaj zglobnih tijela u svakom položaju
zgloba jer je dio sveza uvijek zategnut.

Koljeni je zglob združeni kutni i obrtni zglob (trochogynglimus), pa postoje dvije osi gibanja: sagi-
talna i frontalna. Oko frontalne osi obavljaju se fleksija i ekstenzija potkoljenice, a oko sagitalne osi
obrtanje (rotacija) potkoljenice prema van i prema unutra.

Kretnje oko osi različito su raspoređene u medijalnoj i lateralnoj polovini koljenskog zgloba.Kondili
bedrene kosti su zavijeni od sprijeda prema natrag pa omogućuju fleksiju i ekstenziju, a medijalni
kondil zavijen je i oko međučvorne udubine što omogućuje i rotaciju potkoljenice.

Aktivna fleksija u koljenskom zglobu moguća je do 130 °. Potpuno ispruženo koljeno označavamo
kao početni, tj. nulti položaj.

Rotacija u koljenskom zglobu moguća je samo u fleksiji i polufleksiji zgloba. Pri fleksiji koljena od
90 ° moguće su rotacijske kretnje prema unutra i prema van između 45 ° i 60 °.

EKSTENZIJA
180 0-0 0

m. quadriceps femoris, n femoralis, L2-L4

Primarni ekstenzor
m. tensor fascise latae

Ekstenziju ogrničavaju kolateralni ligamenti jer centar koljenog zgloba je tako postavljen da su kriv-
ine kondila prema njoj ekscentrične. Pri ekstenziji napeta su i zategnuta kolateralna ligamenta kao
i prednji ukršteni ligament jer tada kondili kližu do krajnje pozicije, Pri tome dolazi i do laganog
razdvajanja ukrštenih ligamenata.

FLEKSIJA
0-135 0

Hamstringsi
m. semimembranosus, n. tibialis, L5
m. semitendinosus, n. tibialis, L5
Primarni fleksori
m. biceps femoris,
caput longum, n. tibialis, S1
caput breve, n. peroneus communis
m gracilis, n. obturatorius
m. sartorius, n. femoralis
Sekundarni fleksori
m. gastrocnemius, n. tibialis
m. popliteus, n. tibialis

187
 Kineziologija

Pri izvođenju fleksije kondili femura klize od nazad prema naprijed. Razlika u veličini kondila (lat-
eralni kondil ima manji prečnik) izaziva unutrašnju rotaciju potkoljenice odnosno vanjsku rotaciju
natkoljenice tokom fleksije. Meniskusi se tokom fleksije pomjeraju unazad jer ih potiskuju kondili
femura i zglobna kapsula , kao i ligamenti koji vrše trakciju u tom pravcu.Kada se koljeno nalazi u
položaju fleksije tada su gotovo svi ligamenti labavi pa je zbog toga tada moguće izvesti pokrete rot-
acije potkoljenice. Taj pokret rotacije odmjeravaju ligamenta krucijata, koji istovremeno obezbjeđuju
i stabilnost u ovom zglobu.

ROTACIJA PREMA UNUTRA

5-10 0
kod flektiranog koljena
m. semimembranosus; n. tibialis
m. semitendinosus; n. tibialis
m. gracilis; n. obturatorius
m. sartorius; n.femoralis
m. popliteus; n. tibialis
Pokret interne rotacije je moguć samo ako je potkoljenica u položaju fleksije.

ROTACIJA PREMA VAN

10 – 15 0
kod flektiranog koljena
m. biceps femoris; n. tibialis et n. peroneus communis
Pokret vanjske rotacije je moguć samo ako je koljeno u izvjesnoj fleksiji jer zategnutost ligamenata
ograničava ovaj pokret kada je ekstenzija potpuna.

Mišići stražnje skupine natkoljenice:

M. BICEPS FEMORIS – caput longum et breve

Centralno hvatište – tuber ischiadicum oss ischii; labium laterale lineae asperae na femuru
Periferno hvatište - capitulum fibule
Inervacija – n. femoralis
Funkcija -eksterni rotator i ekstenzor kuka; fleksor i interni rotator u koljenom zglobu

M. SEMITENDINOSUS

Centralno hvatište – tuber ischiadicum ossis ischii

Periferno hvatište - tuberozitas tibiae (medijalni dio)
Inervacija – n. tibialis
Funkcija –fleks or u koljenom zglobu, interni rotator potkoljenice, ekstendira i adducira kuk

188
 Kineziologija

M. SEMIMEMBRANOSUS

Centralno hvatište – tuber ischiadicum ossis ischi

Periferno hvatište – condylus medialis tibiae, lig. popliteum obliquum
Inervacija – n. tibialis
Funkcija – ekstendira i abducira u kuku, fleksor u koljenom zglobu i interni rotator potkoljenice

Mišići prednje skupine natkoljenice:

M. QUADRICEPS FEMORIS
M. RECTUS FEMORIS,
M. VASTUS MEDIALIS,INTERMEDIUS ET LATERALIS

Centralno hvatište -spina iliaca ant inerior i acetabulum; labium mediale lineae asperae; corpus ossis
femoris (gornja polovina prednje strane); trochanter maior,labium laterale lineae asperae, septum
intermusculare laterale
Periferno hvatište - tuberositas tibiae
Inervacija -n. femoralis
Funkcija - ekstenzor u koljenom zglobu, pomoćni fleksor u kuku

DEFORMITETI

Gena vara - O noge

Deformitet koji se uglavnom javlja obostrano, jako rijetko jednostrano. Najčešće se radi o urođenom
deformitetu, ali može biti i posljedica rahitisa. O noge mogu da nastanu i zbog preranog postav-
ljanja djeteta na noge i forsiranog hodanja kada se noge iskrive zbog opterećenja težinom tijela.
Kosti natkoljenica i potkolenica se krive put spolja tako da je najveće iskrivljenje u predjelu koljena.
Poremećena je fiziološka osovina i slabije su razvijeni unutrašnji dijelovi kosti.

Gena valga - X noge

X noge su deformitet koljena koji se javlja kao posljedica urođeno slabije razvijenih spoljašnjih
dijelova kostiju koje čine koljeno ili zbog poremećene statike uzrokovane deformitetima kukova ili
stopala. Položaj nogu u materici tokom trudnoće može takođe biti uzrok kao i prekomjerna tjelesna
težina. Najčešće se javlja obostrano, mnogo rjeđe je prisutan deformitet na jednom koljenu što može
tokom rasta da dovede do skolioze.Zbog nepravilnog opterećenja pri dužem hodu se javlja zamor i
bolovi u svim zglobovima nogu pa čak i u krstima.

189
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

POGLAVLJE 21
Principi pokreta u skočnome
zglobu
 Kineziologija

Skočni zglob (articulatio talocruralis)

Ovaj zglob se funkcionalno sastoji iz gornjeg i donjeg skočnog zgloba koji se u funkcionalnom
pogledu nadopunjuju.

a.)Gornji skočni zglob (art. talocruralis)

Gornji skočni zglob spaja tijelo skočne kosti s donjim krajevima kostiju potkoljenice. Zglobna
površina tijela skočne kosti, trochlea tali uvlači se u rezistentnu koštanu viljušku, koju obrazuju donji
okrajci tibiae i fibulae. Pokreti koji se vrše u ovom zglobu su fleksija i ekstenzija.

Zglobnu čahuru pojačavaju snažne bočne veze, koje silaze od gležnjeva, šire se zrakasto i završavaju
na bočnim stranama skočne i petne kosti.

Medijalnu stranu zglobne čahure pojačava deltasta veza (lig.deltoideum), koja se sastoji iz četiri di-
jela i to; dva površna - lig. tibiocalcaneus, lig. tibionavicularis i
dva duboka - lig.tibiotalaris anterior, lig. tibiotalaris posterior.

Lateralnu stranu zgloba pojačavaju:

•lig. talofibulare anterius (ATFL) je ravan, širok ligament koji pripaja na prednjoj ivici fibule i na
prednje lateralnom dijelu talusa. U neutralnoj poziciji stopala on ima približno horizontalnu poziciju
i najslabiji je od sva tri lateralna ligamenta.

•lig.calcaneofibulare (KFL) je druga komponenta lateralnog kompleksa koja se pripaja na prednjem

dijelu lateralnog maleola, neposredno ispod pripoja ATFL-a i ide ispod peronalnih tetiva, da bi se
završio na malom tuberkulu lateralnog zida petne kosti (kalkaneusa). On služi kao stabilizator sub-
talarnog zgloba.

•lig. talofibulare posterius (PTFL) ide od zadnjeg dijela fibule do tijela talusa, najjači je ligament ovog
kompleksa i rijetko se povrijeđuje.

b.) Donji skočni zglob

Donji skočni zglob podijeljen je kanalom nožja (sinus tarsi) u dva dijela:

•Prednji dio ( art. talocalcaneonavicularis ), spaja glavu skočne kosti s konkavnom čašicom koju
sačinjavaju zglobna površina čunaste kosti i dvije prednje zglobne površine na sustentaculum-u
petne kosti.Trouglasti prostor između čunaste i petne kosti dopunjuje snažna hrskavična veza: lig.
calcaneonaviculare plantare koji na svojoj gornjoj strani ima zglobnu hrskavicu.

•Zadnji dio (art. subtalaris), spaja zadnju konveksnu površinu petne kosti s odgovarajućom konkavnom
zglobnom površinom skočne kosti.

Pokreti koji su mogući u donjem skočnom zglobu su inverzija i everzija.

191
 Kineziologija

Slika 21.1 Skočni zglob s medijalne strane

Slika 21.4 Deltoidni ligament-njegov površni ( lijevo ) i duboki ( desno ) sloj

Mišići pokretači skočnog zgloba

Mišići prednje grupe

1. M. tibialis anterior
2 .M. extensor hallucis longus
3. M. extensor digitorum longus
4. M. peroneus tertius

192
 Kineziologija

Mišići vanjske grupe

1.M. peroneus longus

2.M . peroneus brevis

Mišići zadnje grupe

Površni sloj:

1.M.triceps surae
a. M.gastrocnemius
b. M. soleus

Duboki sloj

2. M. tibialis posterior
3. M.flexor hallucis longus
4. M. flexor digitorum longus

Mehanički gornji i donji skočni zglob u funkcionalnom pogledu predstavljaju zajedno jedan kuglasati
zglob u kome se vrše pokreti stopala u svim pravcima.

Skočna kost, koja je ubačena u ovaj kuglasti zglob i snažne zglobne veze ograničavaju njegove
pokrete i obezbjeđuju njegovu čvrstinu, što je od velikog značaja za funkciju noge pri hodu, trčanju
i skakanju.

Pokreti u skočnom zglobu:

DORZIFLEKSIJA

0-200
m. tibialis anterior, n. peroneus profundus, L4 (L5)
m. extensor hallucis longus, n. peroneus profundus, L5
m. extensor digitorum longus, n. peroneus profundus, L5

PLANTARNA FLEKSIJA u gornjem nožnom zglobu

0-450
m. gastrocnemius et soleus, n. tibialis, S1, S2 - glavni
m. peroneus longus et brevis, n. peroneus superficialis, S1
m. flexor hallucis longus, n. tibialis, L5
m. flexor digitorum longus, n. tibialis, L5
m. tibialis posterior, n. tibialis, L5

193
 Kineziologija

SUBTALARNA INVERZIJA0-300

m. tibialis anterior, n. peroneus profundus, L4 (L5)

m. tibialis posterior, n. tibialis, L5
m. flexor hallucis longus, n. tibialis, L5
m. flexor digitorum longus, n. tibialis, L5

SUBTALARNA EVERZIJA

0-200
m. extensor digitorum longus, n. peroneus profundus, L5
m. peroneus longus, n. peroneus superficialis, S1
m. peroneus brevis, n. peroneus superficialis, S1

ADUKCIJA 0-200i ABDUKCIJA 0-100su minimalni pokreti koji su uvijek kombinovani pa se gov-
ori o pokretima inverzije i everzije.

194
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

POGLAVLJE 22
Stopalo
 Kineziologija

Kosti stopala

Kosti stopala dijele se na sedam tarzalnih kostiju, pet metatarzalnih kostiju i 14 falangi prstiju.
Tarzalne kosti znatno su masivnije od karpalnih kostiju, budući da nose težinu cijelog tijela. Najveće
su talus, jedina koja se uzglobljuje (u skočnom zglobu) sa kostima potkoljenice, i petna kost, na čiju
se kvrgu sa stražnje strane, hvata Ahilova tetiva. Distalno se tarzalne kosti uzglobljuju sa pet meta-
tarzalnih kostiju koje spajaju tarzus s kostima prstiju.

Kosti prstiju, kao i na šaci, sačinjavaju po tri članka za svaki prst, osim za palac, koji ima dva
članka.

Mišići stopala

Mišići stopala dijele se na dorzalnu i plantarnu skupinu.

Dorzalnoj skupini pripadaju:

1.M. extensor digitorum brevis - kratki ispružač prstiju

2.M. extensor hallucis brevis - kratki ispružač palca

Centralno hvatište - calcaneus

Periferno - tetiva m.ext.hallucis longi i falanga placa
Inervacija - n. fibularis profundus
Funkcija - ekstenzor prstiju i palca

Plantarnoj skupini pripadaju:

Medijalna grupa- vrše pokrete palca

1. m. abductor hallucis
2. m. flexor hallucis brevis
3. m. adductor hallucis

Inervacija - n. tibialis
Funkcija - prema nazivu mišića

Lateralna grupa - vrše pokrete malog prsta

1. m abductor digiti minimi

2. m. flexor digiti minimi

I nervacija - n. tibialis
Funkcija - abduktor V. prsta i fleksor V. prsta

Središnja grupa - pregibaju, primiću i razmiću prste stopala

1. m. flexor digitorum brevis

196
 Kineziologija

2. m quadratus plantae
3. mm. lumbricales (4, F plant. fleksori prstiju)
4. mm. interossei plantares (3, F adduktori)
5 mm. interossei dorsales (4, abduktori)

Inervacija - n. tibialis

Svodovi stopala

Na stopalu nalazimo svodove koji osiguravaju biomehaniku stopala.

Uzdužni su:

unutarnji - medijalni svod čine calcaneus, os naviculare , os cuneiforme , prva i druga metatarzalna
kost. Ovaj svod služi za amortizaciju pokreta.

vanjski – lateralni svod čini calcaneus,os cuboideum i četvrta i peta metatarzalna kost. Ovaj svod je
čvršći, niži i trpi veći pritisak.

Poprečni su:
prednji svod čine glavice metatarzalnih kostiju,

stražnji svod čine lukovi 3 klinaste kosti i os cuboideum.

Prilikom oslonca na stopala postoje uporišta pa je to straga tuber calcanei, a sprijeda pri stajanju to
sa glavice prve do pete metatarzalne kosti, a pri pokretu su sve ili samo neke metatarzalne glavice.
Najveći oslonac je na glavicama metatarzalnih kostiju 2. do 4. Pri hodu 1. i 5. prst se pomjeraju

Mišići koji održavaju svodove

Medijalni svod održavaju

M. abductor hallucis podupire talus i kalkaneus, glavni pri funkciji svoda

M.tibialis posterior podupire talus i navikularnu kost
M. flexor hallucis longus podupire talus i kalkaneus
M.peroneus longus

Lateralni svod održavaju

M.peroneus longus podupire kalkneus i kuboidnu kost

M.peroneus brevis pomaže pri funkciji svoda
M.abductor digiti minimi pomaže pri funkciji svoda

197
 Kineziologija

Poprečni svod održavaju

M.adductor hallucis
M.peroneus longus
M.tibialis posterior

Ligamenti koji održavaju svodove

1.lig. plantare longum

2.lig. calcaneonaviculare plantare
3.lig. metatarse transversum
4.aponeurosis plantaris

Potkožno masno tkivo ( 2 - 3 cm na peti) ima zaštitnu ulogu.

LIG. DELTOIDEUM- MEDIJALNO

1.lig. tibiotalare posterior

2.lig. tibiocalcanei
3.lig. tibionaviculare
4.lig. tibiotalare anterior

LIGAMENTI – LATERALNO

1.lig. talofibulare anterior

2.lig. calcaneofibulare
3.lig. talofibulare posterior

STOPALO

EKSTENZIJA PALCA
m. extensor hallucis longus; n. peroneus profundus
m. extensor hallucis brevis; n. peroneus profundus

EKSTENZIJA II-V PRSTA

m. extensor digitorum longus; n. peroneus profundus
m. extensor digitorum brevis; n. peroneus profundus

FLEKSIJA PALCA
m. flexor hallucis longus; n. tibialis
m. flexor hallucis brevis; n. plantaris medialis

FLEKSIJA II-V PRSTA

m. flexor digitorum longus; n. tibialis
m. flexor digitorum brevis; n. plantaris medialis

198
 Kineziologija

MIŠIĆI POTKOLJENICE

1. Stražnja grupa - površna

M. GASTROCNEMIUS-CAPUT MEDIALE ET LATERALE

Centralno hvatište -epikondilus medialis et lateralis femoris

Periferno hvatište - calcaneus
Inervacija -n. tibialis
Funkcija - plantarni fleksor stopala, mišić koji podiže cijelo tijelo uvis

M. SOLEUS

Centralno hvatište -capitulum fibulae, facies posterior fibulae

Periferno hvatište - calcaneus
Inervacija -n. tibialis
Funkcija - plantarni fleksor

Završna tetiva gastroknemiusa i soleusa čine Ahilovu tetivu, te gastroknemius i soleus čine m.triceps
surae

1. Stražnja grupa - duboka

M. TIBIALIS POSTERIOR

Centralno hvatište - facies posterior tibiae i fibulae

Periferno hvatište - navikularna kost,calcaneus, kuneiformna kost,os metatrsale II.-IV.
Inervacija - n. tibialis
Funkcija - flektira i rotira stopalo prema unutra

M. FLEXOR HALLUCIS LONGUS

Centralno hvatište - facies posterior fibule i membrana interossea

Periferno hvatište - falange palca
Inervacija - n. tibialis
Funkcija - plantarni fleksor palca i stopala, unutarnji rotator stopala

M. FLEXOR DIGITORUM LONGUS

Centralno hvatište - stražnja strana tibiae

Periferno hvatište - distalne falange 2.-5 .prsta
Inervacija - n. tibialis
Funkcija - plantarni fleksor prstiju i stopala, unutarnji rotator stopala

M. POPLITEUS

Centralno hvatište - condylus laterali femura

Periferno hvatište - tibia (facies posterior)

199
 Kineziologija

Inervacija - n. tibialis
Funkcija - flektira i rotira potkoljenicu prema unutra

2. Prednja grupa

M. TIBIALIS ANTERIOR

Centralno hvatište - facies lateralis tibiae, membrana interossea

Periferno hvatište - os cuneiforme mediale i prva metatarzalna kost
Inervacija -n. fibularis profundus
Funkcija - dorzalni fleksor stopala i supinator

M. EXTENSOR HALLUCIS LONGUS

Centralno hvatište - fibula

Periferno hvatište - distalna falanga palca
Inervacija - n. fibularis profundus
Funkcija - ekstenzor palca i stopala

M. EXTENSOR DIGITORUM LONGUS

Centralno hvatište - tibia i fibula

Periferno hvatište - falange 2.-5. prsta
Inervacija - n. fibularis profundus
Funkcija - ekstenzor prstiju i stopala

3. Lateralna grupa

M. PERONEUS LONGUS

Centralno hvatište - fibula

Periferno hvatište - prva metatarzalna kost
Inervacija -n. fibularis superficialis
Funkcija - plantarni fleksor stopala

M. PERONEUS BREVIS

Centralno hvatište - fibula

Periferno hvatište - peta metatarzalna kost
Inervacija -n. fibularis superficialis
Funkcija -plantarni fleksor stopala

200
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

POGLAVLJE 23
MIŠIĆI GLAVE
 Kineziologija

Kosti lica i glave

Kosti lica (viscerocranium s. ossa faciei) čine prednje-donji dio kostura glave. Ima ih ukupno petnaest
(šest parnih i tri neparne).

Parne kosti:
1.gornja vilica (maxilla)
2.nepčana kost (os palatinum)
3.nosna kost (os nasale)
4.suzna kost (os lacrimale)
5.donja nosna školjka (concha nasalis inferior)
6.jabučna kost (os zygomaticum).

Neparne kosti:

1.ralasta kost (vomer),

2.donja vilica (mandibula)
3.podjezična kost (os hyoideum)
Jedina pokretna kost je donja vilica, koja se sa bazom lobanje spojena preko viličnog zgloba (articu-
latio temporomandibularis).

Art. temporomandibularis je jedini pokretni zglob glave.

Mišiće glave sačinjavaju dvije velike muskulatorne grupe:

•površinski ili potkožni mišići

•duboki ili mastikatorni mišići

POVRŠINSKI MIŠIĆI

Površinski mišići su tanki, pljosnati i leže u potkožnom tkivu lica i krova lobanje. Sa izuzetkom
mišića obraza, svi oni nemaju svoje fascijalne omotače i različito su razvijeni kod pojedinih osoba.

202
 Kineziologija

Potkožni mišići se pripajaju na kostima, hrskavicama, aponeurozi svoda lobanje i na dubokoj strani
kože lica i lobanje. Svi su inervisani grančicama facijalnog živca, pa pri njegovoj povredi dolazi do
oduzetosti većeg dela muskulature. Ovi mišići učestvuju u otvaranju i zatvaranju prirodnih otvora
oko kojih su lokalizovani, deluju pri žvakanju, gutanju i govoru, a osim toga daju karakteristične
izraze licu (zbog čega ih nazivaju i mimični mišići).

Mimična muskulatura predstavlja veoma složenu cjelinu, koja odražava cjelokupno duševno stanje
čovjeka (radost, tugu, ljutnju, iznenađenje i sl). Ona se nalazi pod uticajem volje i složenih refleksnih
centara u mozgu.

DUBOKI MIŠIĆI

Duboki mišići glave učestvuju prevashodno u procesu žvakanja hrane i predstavljaju cjelinu sa ana-
tomskog, fiziološkog i embrionalnog stanovišta. Oni se pripajaju na skeletu lobanje i donjoj vilici,
a inervirani su bočnim granama mandibularnog nerva. Svojim djejstvom učestvuju u podizanju i
spuštanju mandibule, uzimanju hrane, govoru itd.

MIŠIĆI LICA

Mišići lica su površinski sfinkteri i dilatatori na glavi. Facijalni mišići, koje inervira n. facialis, su
pričvršćeni na kožu i mogu je pomicati, što stvara mnoge izraze lica.
Usne kao i oblik i stupanj otvaranja usta važni su za jasan govor. Također još više se naglašava ver-
balna komunikacija izrazima lica. Nekoliko mišića mijenja oblik usta i usana za vrijeme govorenja
kao i za vrijeme aktivnosti kao što su pjevanje, zviždanje ili mimika.

M. orbicularis oris, prvi u nizu sfinktera probavnog trakta, nalazi se unutar usana, okružuje usta,
i kontrolira ulaz i izlaz kroz usni otvor (rima oris). M.orbicularis oris je važan pri artikulaciji (go-
voru).

Platysma je širok,tanak, plosnat mišić koji se nalazi u potkožnom tkivu vrata. Prednje granice dvaju
mišića suprotnih strana križaju se na bradi i miješaju se s ostalim mišićima lica.
Mišić inervira ogranak n. facialisa
Mišić polazi široko sa fascije koje pokriva gornji dio velikog prsnog mišića i deltoidnog mišića, niti
mu prelaze preko ključne kosti i vežu se na kosti (donja čeljust), kožu i potkožno tkivo lica.
Kada je napeto gornje hvatište platizme, ona zateže kožu, stvarajući verikalne nabore na koži,
premještajući tako veliki pritisak sa površnih vena. Kada je napeto donje hvatište platizme, ona
pomaže pritiskanju donje čeljusti i povlači kutove usta prema dolje (npr.kod grimasa)

Mišić podizač gornje usne (musculus levator labii superioris) je parni mišić glave, koji ima oblik
tanke pljosnate mišićne trake. Pruža se koso naniže i unutra od spoljašnje strane gornje vilice (nep-
osredno ispod otvora očne duplje) do duboke strane spoljašnje polovine kože gornje usne.
U inervaciji ovog mišića učestvuju jabučne grane facijalnog živca, a uloga mu se ogleda u povlačenju
gornje usne naviše i unapred. Mišić podizač gornje usne pripada grupi mimičnih mišića, pošto licu
daje izraz neraspoloženja i žalosti.

Mišić svoda lobanje (musculus epicranius) spada u potkožne mišiće glave i sačinjavaju ga parni
potiljačno-čeoni mišić i aponeuroza svoda lobanje.

203
 Kineziologija

Potiljačno-čeoni mišić (musculus occipitofrontalis) je sastavljen iz dva dijela: prednjeg ili čeonog
trbuha (venter frontalis) i zadnjeg ili potiljačnog trbuha (venter occipitalis). Između njih se nalazi
široka, četvrtasta, vezivna ploča (aponeuroza) sastavljena od fibroznih vlakana. Čeoni trbuh se pruža
od područja obrva (povije) do prednje ivice aponeuroze, a potiljačni dio od zadnje ivice aponeuroze
svoda lobanje do najviše linije potiljačne kosti.

Oba trbuha su inervirana granama facijalnog nerva, a osnovna uloga im je zatezanje aponeuroze.
Osim toga, čeoni dio podiže obrve i stvara poprečne nabore na čelu. Na taj način on djeluje kao
mimični mišić, jer licu daje izraz pažnje i iznenađenja.

Aponeuroza svoda lobanje (galea aponeurotica) predstavlja široku tetivu umetnutu između dva trbu-
ha mišića. Ona je čvrsto pripojena za unutrašnju stranu kože i sa njom čini tzv. poglavinu. Aponeuro-
za se pripaja i za pokosnicu krova lobanje, ali veoma labavim tkivom. Zbog toga se čitava poglavina
sa kosom lako može "skalpirati" odnosno odvojiti od kosti, što je bio običaj kod ratnika američkih
urođenika (Indijanaca).

Kružni mišić oka (musculus orbicularis oculi)

Kružni mišić oka je parni mišić lokalizovan oko otvora očne duplje i ispod kože kapaka. To je tanak,
elipsoidan mišić sastavljen iz tri dijela: orbitalnog, kapačnog i suznog.

Orbitalni dio (pars orbitalis) se nalazi oko ulaznog otvora očne duplje i njegova vlakna se prekidaju
na unutrašnjoj ivici, gdje se pričvršćuju na čeoni nastavak gornje vilice.

Kapačni dio (pals palpebralis) je sastavljen od vlakana, koja se protežu kroz potkožni sloj gornjeg i
donjeg kapka, a suzni dio (pals lacrimalis) nalježe na zadnju i unutrašnju stranu suzne kesice.

Inervacija sva tri dijela mišića potiče od sljepoočnih i jabučnih grana facijalnog nerva. Prva dva dijela
zatvaraju kapke oka, a kapačni dio i bez uticaja volje blago zatvara oči i uzrokuje treptanje. Suzni dio
vrši pritisak na suznu kesicu i olakšava usisavanje i oticanje suza iz nje.

Mišić nabirač obrve (musculus corrugator supercilii)

Mišić nabirač obrve je parni lučni mišić, koji je smješten ispod kože unutrašnje polovine obrve. Pripa-
ja se na koštanom tkivu nadveđnog luka (arcus superciliaris) čeone kosti i na unutrašnjoj strani kože
središnjeg dijela odgovarajuće obrve. Slično kao i kod ostalih mišića glave, inerviraju ga grančice
facijalnog nerva (sljepoočne grane).
Ovaj mišić povlači ka unutra i naniže unutrašnju polovinu obrve, i pri tome obrazuje vertikalne na-
bore između dvije obrve. On spada i u mimične mišiće, pošto licu daje izraz srdžbe, bola i patnje.

Mišić obarač obrve (musculus depressor supercilii)

To je parni mišić glave, koji pojedini autori opisuje posebno, a drugi ga smatraju dijelom kružnog
mišića oka. On se pruža naviše od gornje-unutrašnjeg kraja kružnog mišića oka i pripaja se na dubokoj
strani kože unutrašnjeg dijela obrve.

Slično mišiću nabiraču obrve, inerviran je sljepoočnim granama facijalnog nerva i zajedno sa njim
učestvuje u spuštanju unutrašnje polovine odgovarajuće obrve. Na taj način, ovaj mišić formira ver-

204
 Kineziologija

tikalne nabore u prostoru između dvije obrve i licu daje izgled bijesa, patnje i sl. To ga svrstava u
kategoriju mimičnih mišića.

Mišić podizač gornjeg očnog kapka (musculus levator palpebrae superioris)

To je parni mišić glave, koji ulazi u gornji kapak svojom širokom lepezastom završnom tetivom, dok
mu se najveći dio tijela nalazi u okviru očne duplje.

Polazi od vrha očne duplje (iznad optičkog kanala), pruža se unaprijed ispod njenog krova i u pred-
jelu ekvatora duplje počinje da se širi u svoju tetivu i da skreće naniže prema gornjem kapku oka.
Središnji dio tetive se pripaja na dubokoj strani kože kapka i na gornjem tarzusu. Od njega se potom
odvajaju bočni produžeci, koji se pričvrščuju na okolnim koštanim strukturama.
Inervacija mišića podizača potiče od okulomotornog nerva. Osnovna funkcija mu je povlačenje gorn-
jeg kapka naviše. Stoga u slučaju povrede ili paralize pomenutog nerva, dolazi do ptoze tj. spuštanja
kapka koji prekriva veći deo rožnjače.

OČNI KAPCI

Tarzalni mišići (musculus tarsalis superior et inferior) – gornji i donji - su parni mišići glave.
Izgrađeni su od glatke muskulature i nalaze se u perifernom dijelu odgovarajućeg očnog kapka. Nji-
hova vlakna su postavljena uzdužno i gornji mišić je nešto bolje razvijen od donjeg.
Inervišu ih simpatičke grane, koje potiču iz cilijarnog gangliona. Osnovna funkcija mišića je održavanje
normalne širine međukapačnog otvora i asistencija pri djelovanju podizača gornjeg kapka. U slučaju
nekih oboljenja (npr. Hornerov sindrom) ili oštećenja pomenutih nerava može doći do spuštanja kap-
ka, odnosno stanja poznatog kao ptoza.

PRAVI MIŠIĆI OČNE JABUČICE

To su parni mišići glave, koji pokreću oko u svim pravcima i usmjeravaju ga ka posmatranim objek-
tima. To su četvrtasti, pljosnati, trakasti mišići, koji se u vidu kupe pružaju od vrha očne duplje do
beonjače. U ovu grupu spadaju:
• gornji pravi mišić (musculus rectus superior),
• donji pravi mišić (musculus rectus inferior),
• spoljašnji pravi mišić (musculus rectus lateralis)
• unutrašnji pravi mišić (musculus rectus medialis).

Sva četiri člana se pripajaju na tzv. zajedničkom tetivnom prstenu, koji se pričvršćuje u predjelu vrha
očne duplje i okružuje optički kanal. Odatle se oni prostiru unaprijed, obuhvataju očnu jabučicu i
nastavljaju se završnim tetivama koje su utkane u prednji dio beonjače.

Spoljašnji pravi mišić je inerviran od strane živca odvodioca, dok su ostala tri inervirana živcem
pokretačem oka. Spoljašnji pravi mišić povlači oko direktno upolje, unutrašnji ga povlači ka unutra,
gornji pravi mišić pokreće očnu jabučicu naviše i unutra, a donji mišić ka naniže i unutra.

Orbitalni mišić (musculus orbitalis) je mali parni mišić glave. Sastavljen je od glatkih mišićnih
vlakana i nalazi se u pokosnici očne duplje, koja prekriva donju očnu pukotinu. Mišić je inervisan od
strane simpatikusa, a osnovna funkcija mu se ogleda u blagom pomjeranju očne jabučice unapred.

Kružni mišić usana (musculus orbicularis oris) okružuje usni otvor i pruža se od gornje usne do

205
 Kineziologija

opnastog dijela nosne pregrade, i od donje usne naniže do bradno-usnog žlijeba. Ima oblik elipse i
sastoji se od dva koncentrična dijela: unutrašnjeg ili usničkog (pars labialis) i spoljašnjeg ili ivičnog
(pars marginalis). Unutrašnji dio čine samo vlakna kružnog mišića usana, dok u izgradnju njegovog
ivičnog dijela ulaze i vlakna susjednih mišića usana, obraza i brade.

Inervacija potiče od obraznih grana facijalnog nerva i njegove donjovilične ivične grane. Djejstvo
mišića se ogleda u zatvaranju usta, a osim toga sudjeluje u sisanju, žvakanju, zviždanju i izgov-
oru pojedinih samoglasnika. Obzirom da učestvuje u ekspresiji izraza lica, ubraja se u kategoriju
mimičnih mišića.

Mišić obarač donje usne (musculus depressor labii inferioris) je parni mišić glave, koji ima oblik
pljosnate četvrtaste trake i pruža se od tzv. kose linije na spoljašnjoj strani donje vilice do unutrašnje
strane kože donje usne.

Inerviše ga ivična grana donje vilice, koja potiče od facijalnog nerva. Uloga mišića se sastoji u
povlačenju donje usne naniže i upolje i izvrtanju njene slobodne ivice. To licu daje izraz zlovolje i
prezira, pa se ovaj mišić ubraja u mimičnu muskulaturu.

Veliki jabučni mišić (musculus zygomaticus major) je parni mišić glave, koji se pruža od spoljašnje
strane odgovarajuće jabučne kosti ka unutra i naniže do duboke strane kože u predjelu ugla usana. On
djelimično ulazi i u sastav kružnog mišića usana.
Inervacija mu potiče od jabučnih grana facijalnog nerva, a djejstvo se ogleda u povlačenju ugla usana
i gornje usne naviše i upolje, što čini u saradnji sa malim jabučnim mišićem, mišićem smijeha i sl. Pri
obostranoj kontrakciji on daje licu nasmijan izraz, tako da se ubraja i u mimične mišiće.

Poprečni mišić brade (musculus transversus menti) je mali, parni, nestalni mišić glave. Sastoji se od
nekoliko mišićnih snopova, koji se odvajaju od unutrašnje ivice mišića obarača usnog ugla, pružaju
se poprečno ispod kože brade i spajaju se sa vlaknima mišića na suprotnoj strani. Neki autori poprečni
mišić brade opisuju posebno, a drugi ga smatraju dijelom pomenutog mišića.

Inervacija mu potiče od obraznih grana facijalnog živca, a dejstvo nije u potpunosti razjašnjeno.

Obrazni mišić (musculus buccinator) je parni mišić glave, koji ispunjava bočni prostor između
gornje i donje vilice i čini mišićni sloj obraza. To je najdeblji, najdublji mišić glave i jedini je obložen
svojom (obrazno-ždrelnom) fascijom. Njegova vlakna takođe ulaze i u sastav kružnog mišića usana.

Mišić je tanak, pljosnat, pravokutan i polazi s lateralne strane alveolarnog nastavka gornje i donje
čeljusti, nasuprot kutnjaka, i s raphe pterydomandibularis, zadebljanog dijela bukofaringealne fascije.
Zauzima dublju i više medijalnu površinu od ostalih mišića lica, prolazeći duboko do mandibule,
tako da je blisko vezan za bukalnu mukozu nego za kožu lica. M. buccinator aktivan je pri smijanju,
a također održava obraz napetim, i na taj način spriječava njegovo boranje i ozljeđivanje prilikom
žvakanja.
Sprijeda, vlakna m. buccinatora miješaju se medijalno s vlaknima m. orbicularis oris. Tonus ta dva
mišića stišće obraze i usne prema zubima i desnima. Kontrakcija m. buccinatora a pogotovo m. or-
bicularis oris, osigurava nježan ali kontinuirani otpor prema tendenciji zubi da se iskrive prema vani.
Ukoliko je gornja usna kraća, ili postoje retraktori koji uklanjaju tu silu, zubi postaju iskrivljeni ili
strše prema naprijed.
Površinska strana mišića je u odnosu sa viličnom granom mandibule, masnim tijelom obraza (corpus

206
 Kineziologija

adiposus buccae), malim i velikim jabučnim mišićem, mišićem smijeha i obaračem usnog ugla, izvod-
nim kanalom parotidne pljuvačne žlezde, krvnim sudovima i dr. Duboka strana odgovara obraznim
pljuvačnim žljezdama i prekrivena je oralnom sluzokožom. Kroz tkivo mišića prolaze parotidni iz-
vodni kanal i obrazni nerv (grana donjoviličnog nerva).

Djejstvo obraznog mišića je veoma složeno. On povlači uglove usana unazad i upolje i približava
obraze zubnim lukovima. Također, on zateže sluzokožu koja ga prekriva i na taj način je štiti od
povrijeđivanja tokom akta žvakanja. Kada je potisnut upolje (zrakom ili hranom), svojom kontrakci-
jom obrazni mišić potiskuje sadržaj ka naprijed (npr. pri sviranju duvačkih instrumenata) ili ka nazad
(u toku unosa hrane). Pored toga, on učestvuje i u aktu sisanja.

M.orbicularis oris i m. buccinator zajedno s jezikom omogućavaju hrani da ostane između okluzalnih
ploština zubiju za vrijeme žvakanja i spriječavaju hrani da se skuplja u usnoj šupljini
Inervacija potiče od završnih grančica facijalnog nerva, koji inervira i ostale mišiće glave.

Nekoliko mišića dilatatora (pružača) širi se od usana i kutova usana, nešto kao žbice na kotaču. Lat-
eralno od kutova usana ili komisura usana (mjesta spajanja gornje i donje usne), vlakna devet mišića
lica se isprepliću ili spajaju u obliku vrlo promjenjivih i raznolikih formacija koje se zovu modiolusi,
odgovornih za pojavu rupica na obrazima kod nekih pojedinaca.

Mišić smijeha (musculus risorius) je tanki, trouglasti mišić koji je smješten u najpovršnijem sloju
potkožne muskulature obraza. Ponekad može biti u potpunosti odsutan. Inerviraju ga grane facijalnog
nerva.
Ovaj mišić povlači uglove usana naviše i upolje, i tako potpomaže dejstvo druge muskulature koja
licu daje nasmijan izraz.

Maseterični mišić (musculus masseter) je parni mišić glave, koji se proteže od jabučnog luka do
spoljašnje strane donje vilice. To je četvrtast, debeo i snažan mišić, koga sačinjavaju dva dijela:
površinski (pars superficialis) i duboki (pars profunda).

Površinski dio se pripaja na donjoj ivici temporalnog nastavka jabučne kosti, odakle se pruža naniže i
pričvršćuje na grani i viličnom uglu mandibule. Područje pripoja na donjoj vilici je lako uočljivo zbog
prisutnih neravnina, grebena i kanala u koje ulaze tetive i mišićna vlakna. On nosi naziv maseterično
ispupčenje (tuberositas masseterica). Za razliku od površinskog dijela, čija su vlakna usmjerena koso
naniže i unazad, duboki dio mišića je uspravan. On se pripaja na čitavoj donjoj ivici jabučnog luka i
na donjoj vilici iznad pripoja površinskih vlakana.

U inervaciji učestvuje maseterični nerv, grana donjoviličnog nerva.

Osnovna funkcija mišića se ogleda u podizanju donje vilice, kada se istovremeno kontrahuju i desni
i lijevi mišić. Osim toga, on učestvuje u propulziji (pomjeranju vilice unaprijed), ekstremnim later-
alnim kretnjama mandibule i sl. Odlikuje ga razvijanje snažnih sila u predjelu kutnjaka, tokom akta
žvakanja. Duboki snop maseteričnog mišića je povezan sa površinskim vlaknima sljepoočnog mišića,
pa se oni često označavaju terminom zigomatiko-mandibularni mišić koji učestvuje u vraćanju donje
vilice (retrakciji) iz njenog propulzionog položaja.
Pri izvjesnim oboljenjima (kao npr. u slučaju tetanusa) može doći do trajnog grča ovog mišića, što je
poznato kao trizmus.

207
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

POGLAVLJE 24
Biomehanika hoda
 Kineziologija

Ljudski hod pokazuje visoki stepen složenosti, organizacije i učinkovitosti. Prilagodljivost i gipkost
pokreta već dugo fasciniraju čovjeka. Cilj istraživanja kinematike ljudskog hoda su naučna saznanja
potrebna u različitim oblastima kao što su medicina (ortopedija, rehabilitacija, neurologija, ...), ro-
botika i sport.

Noge čovjeku služe kao sredstvo podrške u stacionarnom položaju ili kao sredstvo pokretanja. Hod je
transportiranje tijela između određenih tačaka, uglavnom jednolikom brzinom. Potrebne su ponekad
promjene u brzini i pravcu kretanja kao i prilagođenje koraka zbog neravnina i drugih nepravilnosti
površine po kojoj se čovjek kreće.

Hod se može podijeliti na niz periodičnih događaja koje se promatraju u tri ravnine:

•frontalna ravnina (dijeli čovjeka na prednji i stražnji dio)

•sagitalna ravnina (dijeli čovjeka na lijevu i desnu polovicu -stranu)

•transverzalna ili horizontalna ravnina (dijeli čovjeka na gornji i donji dio)

Pokretanje težišta (centra mase) utiče na pokretljivost i efikasnost hoda. Centar mase nalazi se na
otprilike 55% visine tijela. Tokom hoda, centar mase se kreće gore-dole i s jedne strane na drugu u
sinusnoj trajektoriji koja ima amplitudu od otprilike 5 cm.

Osnovni pojmovi

• Period hoda je vrijeme koje prođe od dodira stopala s podlogom lijeve ili desne noge do slijedećeg
dodira iste noge

• Dužina koraka je udaljenost između susjednih dodirnih položaja iste vrste različitih nogu. Korak ne
bi trebao da bude duži od 20 – 25 cm, a razmak između peta ne bi trebao biti veći od 5 – 10 cm

• Dvostruki korak je dužina između tačke dodira petom lijeve ili desne noge do slijedećeg dodira
petom iste noge

• Period koraka je vrijeme koje protekne za vrijeme jednog koraka

• Ritam hoda je veličina koja je jednaka broju koraka u minuti

Dvonožni hod ima svoje prednosti i nedostatke.

Prednosti dvonožnoga hoda

•Oslobađa ruke

•Uspravlja glavu

•Omogućava kretanje po zahtjevnim terenima

209
 Kineziologija

Nedostatci dvonožnog hoda

•Teško je postići kretanje centra mase – težišta po ravnoj putanji što bi bilo najefikasnije

•Umjesto toga, kretanje po putanji s lukovima i uz njihanje

•Postizanje što manjeg variranja težišta (centra mase) određuje način na koji se hoda.

Faze hoda

Period hoda može se podijeliti na dvije osnovne faze:

- potpornu fazu – fazu oslonca (60% ciklusa, od toga 25% oslonac na obje noge)

- zamašnu fazu – fazu njihanja.(40% ciklusa)

Shema 23.1 Period hoda

Osim ovakve klasične podjele perioda hoda postoji i druga podjela:

•opterećenje

•oslanjanje na jednu nogu

•napredovanje.

210
 Kineziologija

I prva i druga podjela sadržavaju osam podfaza :

1) kontakt petom
2) kontakt stopalom
3) potpora u sredini faze
4) odguravanje petom
5) odguravanje prstima
6) ubrzanje
7) zamah u sredini faze
8) usporenje

Shema 23.2 Faze hoda

Kinematika sagitalne ravnine

Sagitalna kinematika donjih ekstremiteta dominira hodom. Većina pokreta i grupa mišića koje
učestvuju u hodu pripadaju ovoj ravni. Ponekad je ovo i jedino mjerena ravnina kada se ispituje
hod.

Analiza u ovoj ravni daje slijedeće parametre:

Kontakt petom do kontakta stopalom

Kuk; fleksija 25°

Koljeno; 0° fleksije do 15° fleksije
Skočni zglob; 0° do 10° plantarne fleksije

211
 Kineziologija

Shema 23.3 Sagitalna ravan

Kontakt stopalom do potpore u sredini faze

Kuk ; 2°5 fleksijedo 0°

Koljeno; 15° fleksije do 0° fleksije
Skočni zglob; 10° plantarne fleksije do 5° dorzalne fleksije

Nagnutost karlice

5° prema naprijed u ranoj potpornoj fazi, potom 5° unatrag u kasnoj potpornoj fazi, potom ponovo 5°
prema naprijed u kasnom zamahu

Ruke

Zamasi ruke su obrnuti od zamaha nogu i utiču na izravnavanje trajektorije težišta tijela.

Kinematika frontalne ravnine

Kinematika frontalne ravnine odnosi se uglavnom na pokrete kukova i karlice.

Nagnutost karlice u frontalnoj ravnini

•U sredini potporne faze težište (centar mase) je visoko

•Zamašna strana karlice se spušta tokom zamaha da bi se spustil otežište ( centar mase).

Primicanje i odmicanje kuka

•Odmicanje 5° u ranoj potpornoj fazi

•Primicanje oko 5° u kasnoj potpornoj .fazi
•Neutralno (0°) u zamahu

212
 Kineziologija

Shema 23.4 Frontalna ravan

Kinematika tranverzalne ravnine

Kinematika tranverzalne ravnine se odnosi na pokrete rotacije karlice i trupa. U fazi zamaha karlica
se rotira prema naprijed oko 40° stepeni

Shema 23.5:Transverzalna ravan

ABDUKTORI MIŠIĆI KUKA

Glavni abduktori kuka su m. gluteus medius i m. gluteus minimus. Oni imaju zadaću stabilizacije
karlice u hodu i djeluju gotovo isključivo u fazi opterećenja jedne noge. Njihova aktivnost sprječava
nagib karlice na stranu tzv. klateće noge odnosno adukciju kuka na strani opterećene noge. Mali

213
 Kineziologija

nagib karlice od nekoliko stepeni na stranu klateće noge olakšava premještanje težišta gornjeg dijela
tijela na stranu opterećene noge i smanjuje jaču lateralizaciju trupa pri hodu. Funkcija abduktora je
više fiksaciona nego pokretna, premda pojedini dijelovi mišića mogu vršiti i abdukciju, ekstenziju,
fleksiju, te rotaciju prema unutra i van. Pojedini mišići u fazi opterećenja noge sprječavaju rotaciju
bedra prema van odnosno zakretanje zdjelice prema suprotnoj strani. U funkciji stabilizacije karlice
mišići abduktori počinju djelovati malo prije opterećenja noseće noge. U početku faze oslonca se
naglije aktiviraju, a zatim njihova akcija postepeno popušta do faze opterećenja oblih nogu. Misli se
da je djelovanje mišća abduktora u fazi tzv. klaćenja noge potpuno pasivno i da se sastoji u elastičnoj
fiksaciji smjera iskoraka.

ADDUKTORNA MUSKULATURA KUKA PRI HODU

Adduktorna muskulatura kuka zbog topografskih odnosa i položaja kuka različito djeluje. U hodu
djeluje u fazi oslonca na jednu nogu i u fazi tzv. klaćenja druge noge. U frontalnoj ravnini aduk-
torni mišići su uz silu teže antagonisti abduktorima i onemogućuje prekomjernu abdukcij kuka, a
istodobno kontroliraju pokrete klaćenja noge. U sagitalnoj ravnini djeluju kao fleksori i ekstenzori i
usmjeravaju pokrete u fazi iskoračenja noge. S mišićima ekstenzorima održavaju ravnotežu karlice
u sagitalnij ravnini. U horizontalnoj ravnini aduktori uz mišiće rotatore osiguravaju pri hodu odnose
između femura i karlice i reguliraju normalnu torziju karlice, osobito u fazi oslonca na obje noge.
Osim stabiliziranja karlice mišići aduktori pomažu i kontroliraju fleksiju i ekstenziju kuka.

FLEKSORNA MUSKULATURA KUKA PRI HODU

M. fleksori uz klaćenje čitave noge prema naprijed, kao pasivnog mehanizma U iskoraku započinju
i usmjeravaju tu kretnju fleksije u kuku. Fleksori kuka su pri tom pokretu antagonisti sili teže. M ili-
opsoas je najvažnijifleksor natkoljenice i on pokreće klaćenje, premda se njegovo djelovanje i kasnije
ne može isključiti. U početnoj fazi fleksije kuka sudjeluje i m. tensor fasciae latea, m. sartorius i m.
pectineus. Pri fleksiji kuka mogu sudjelovati i m. adductor longus i m. adductor brevis, a m. rectus
femoris je pomoćni fleksor u zglobu kuka i istodobno glavni ekstenzor potkoljenice. Smatra sa da sa
pri običnom hodu, nakon početne aktivne fleksije natkoljenice noga dalje klati prema naprijed bez
bitnijeg djelovanja mišića.

EKSTENZORNA MUSKULATURA KUKA PRI HODU

M. gluteus maximus, kao glavni ekstenzor u kuku, ima posebnu funkciju u fazi opterećenja jednom
nogom, jer sprječava antefleksiju karlice, a time i gornjeg dijela tijela. Neposredno nakon opterećenja
noge u iskoraku nastaje jaka kontrakcija m. gluteus maksimusa koja pri daljnjoj fazi opterećenja na-
glo popušta. Osim m. gluteus maksimusa ekstenziju bedra vrše uglavnom caput longum m. bicipitis
femoris, m. semitendinosus i m. semimembranosus, koji imaju i zadaću flektiranja potkoljenice, a
koju m. quadriceps femoris ekstendira, kada je noga već u iskoraku prema naprijed.

Djelovanje gravitacije pri hodu

Djelovanje gravitacije kao pasivne sile, uz mišićnu akciju i inerciju je u cjelosti kordinirano zbivanje,
što omogućuje normalan fiziološki hod. Središte gravitacije koje je pri hodu prema naprijed ispred
uporišta stopala nalazi se u labilnoj ravnoteži sve do faze kada se oba stopala oslone na podlogu.
Težišnica se pri hodu pomiče naprijed i okomita je na smjer kretanja. U statičkoj ravnoteži težišnica
prolazi kroz bazu oslonca, a pri hodu ona stalno prelazi bazu oslonca u smjeru prema naprijed. Kre-

214
 Kineziologija

tanje središta gravitacije prema naprijed opisuje sinusoidnu crtu. Pokreti koljena, nožnog zgloba i sto-
pala, te karlice smanjuju sinusoidni ugao težišta i približavaju ga mehanički idealnoj i ekonomičnoj
ravnoj liniji kretanja.

Inercija kao mehanička sila pri hodu djeluje na akceleraciju i deceleraciju pokreta. Dirigiranom se
mišićnom akcijom najekonomičnije iskorištavaju sila gravitacija i sila inercije.

Težina tijela je u fazi opterećenja na obje noge jednoliko raspoređena na oba zgloba kuka. Vertikalna
sila težišta djeluje u istom smjeru i polovima opterećenja na oba kuka. Međutim, u fazi opterećenja
samo jedne noge nastaju u kuku posve drugačiji mehanički odnosi.

Ravnoteža karlice pri hodu

Ravnoteža karlice pri hodu održava se u frontalnoj, sagitalnoj i horizontalnoj ravnini.

U frontalnoj ravnini ranoteža karlice je uvjetovana djelovanjem pasivne sile težine tijela i aktivne
sile abduktornih mišića (mm. gluteus medius et minimus) , koje pri normalnom hodu moraju biti u
ravnoteži.

Održavanje ravnoteže u sagitalnoj ravnini tj. sprječavanje padanje trupa prema naprijed vrši pri hodu
m. gluteus maximus, a prema natrag fleksori natkoljenice.

Dinamičku ravnotežu u horizontalnoj ravnini osiguravaju prednji i stražnji rotatori kuka.

215
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

POGLAVLJE 25
Položaji i stavovi tijela
 Kineziologija

ANATOMSKI POLOŽAJ TIJELA

Anatomski položaj tijela je uspravan stav koji ima slijedeće karakteristike

•Lice okrenuto naprijed

•Linija ramena horizontalna
•Ruke spuštene niz tijelo
•Dlanovi okrenuti naprijed
•Ekstremiteti u ekstenziji
•Stopala u neutralnom položaju

Ravni

Izučavanje stavova tijela vrši se u određenim ravnima ljudkoskog tijela, u odnosu na osovine.
Osnovne ravni su frontalna, sagitalna i horizontalna.

Neutralan položaj zglobova

Neutralan (standardni) položaj zglobova je onaj položaj u kome su zglobovi u najpovoljnijem položaju
i položaj u kome se počinju kineziološka mjerenja . Osnovni neutralni položaj se razlikuje od anatom-
skog položaja samo položaju ruku koje su okrenute prema tijelu.

Mjerne linije – linije gravitacije

Centar gravitacije cijelog tijala nalazi se ispred I. i II. sakralnog segmenta. Linije sile gravitacije su
paralelne, djeluju vertikalno prema dole. Mjerne linije – linije gravitacije su fiksne linije koje služe
prilikom izučavanja položaja.

POSTERIORNI POLOŽAJ

-Linija kičmenog stuba

-Između skapula
-Između gluteusa
-Između natkoljenica
-Između koljena
-Između peta

217
 Kineziologija

LATERALNI POLOŽAJ

- Koronarna sutura
- Vanjski slušni hodnik
- Tijela većine cervikalnih kralježaka RAMENI ZGLOB
- Tijela lumbalnih kralježaka
- Posteriorno od osovine kuka
- Anteriorno od osovine koljena
- Lateralni maleolus

Na osnovu fiksnih tačaka izgled ljudskog tijela ima svoje karakteristike

LATERALNO

- Glava u medijalnoj liniji

- Blaga cervikalna lordoza
- Blaga torakalna kifoza
- Blaga lumbalna lordoza
- Kukovi u neutralnoj poziciji
- Koljena ekstendirana
- Skočni zglobovi u neutralnom položaju
- Spine iliake ant.sup u istoj liniji sa pubičnom simfizom

POSTERIORNO

- Glava u medijalnoj liniji

- Cervikalna kičma u medijalnoj liniji
- Skapule paralelne, udaljene od med. linije 3-4 cm
- Torakalna i lumbalna kičma u med. liniji
- Kukovi, koljena i skočni zglobovi u neutralnom položaju
- Spine iliake posteriores u istoj transverzalnoj ravni

Tokom životne i radne aktivnosti, čovjek zauzima različite položaje i stavove.

Pojam “položaj” podrazumijeva odnos dimenzije čovjekovog tijela u odnosu na dimenziju prostora.
Na osnovu toga, položaji mogu biti usravan (stojeći,čučeći, klečeći), sjedeći,ležeći,položaj upora i
položaj visa.

Pojam “stav” određuje način relizacije određenog položaja tijela (ležeran stojeći stav, stav mirno,
iskoračno stav, stav na jednoj nozi, raskorak, iskorak naprijed, ustranu itd.).

USPRAVAN POLOŽAJ

Uspravan položaj tijela je prirodni ili fiziološki položaj. Tijelo je tada visinom postavljeno vertikalno.
Oslonjeno je na podlogu stopalima koja svojim oblikom čine površinu oslonca. Težišna linija prolazi
osovinom skela ta od težišta glave, kroz centralni dio trupa padajući na sredini površine oslonca,
ispred skočnoh zglobova a između stopala. Tačka težišta nalazi se na napadnoj liniji u nivou male

218
 Kineziologija

kalice iznad površine oslonca, pa se tijelo nalazi upoložaju labilnee ravnoteže.

Stojeći stav

Ležeran stojeći stav je stav u kome je težina tijela ravnjomjerno raspoređena na obje noge. Mišićne
kontrakcije su minimalne. Zamor najmanji. Segmenti su u ravnoteži kada su im težišta tačno iznad
zgloba kojim su vezani za donji susjedni segment. Pomjeranje segmenata naprijed, nazad ili u stranu
uslovljava mišićnu kontrakciju koja će spriječiti padanje na tu stranu.

Vertikalna osovina prolazi kroz;

•Atlantookcipitalni zglob
•Međupršljenski zglobovi
•Kukovi
•Koljena
•Skočni zglobovi

Narušavanje vertikalne osovine zahtijeva aktivaciju pasivnih stabilizatora i dodatnu kontrakciju

mišića.

TEŽIŠTE GLAVE u ovom položaju se nalazi u području sella turcica, 1 cm iza dorsum sellae. Ver-
tikala pada ispred art. atlantooccipitalis. Na održavanje glave djeluje poluga I. reda.

Naglašena je funkcija ekstenzora glave i to;

- m. splenius capitis
- m. longisimus capitis
- m. semispinalis capitis.

TEŽIŠTE GLAVE, TRUPA, RUKU u ovom položaju je u visini TH 12- L1.Težišna linija ide zadnjom
stranom art. sacroiliacalis. Na održavanje položaja ulogu ima poluga I. reda.
Smanjenje torakalne kifoze se ostvaruje djelovanjem m.transversospinalis, m. intertransversarii.

Na smanjenje lumbalne lordoze djeluju trbušni mišići. Ravnoteža trupa prema karlici održava se go-
tovo bez naprezanja. Težišna linija trupa prolazi iza linije koja spaja obje glave femura. M. iliopsoas i
ostali fleksori, lig. iliofemorale se suprostavljaju ekstenzorima trupa. Pogrbljen stav angažuje pasivne
stabilizatore bez uticaja muskulature.

TEŽIŠTE KOLJENA - težišna linija ide zadnjom stranom koljena iza osovina zgloba, pa težina dje-
luje u pavcu fleksije. Angažovani su ekstenzori – m. quadriceps femoris ima najveću ulogu.
Koljena se nalaze u položaju lagane fleksije.

STOPALA nose težinu tijela. Vertikala prolazi 6 cm ispred osovine skočnog zglova. Veliku ulogu u
održavanju stava tijela i funkciji nogu ima poluga II. reda. Angažovan je m. triceps surae, najviše m.
soleus.

Ligamentarni aparat ima funkciju stabilizacije.

219
 Kineziologija

Stav ”mirno”

Stav mirno ima svoje karakteristike;

•stojeći stav
•težina raspoređena na obje noge bmn •kičmeni stub maksimalno ekstendiran
•grudni koš naglašen
•trbuh uvučen
•koljena potpuno ekstendirana
•statička kontrakcija odgovorne muskulature
•zamor velik .

POLOŽAJ GLAVE - Smanjenje cervikalne lordoze uz angažovanje paravertebralne muskulature (m.

suprahyoideus, m. infrahyoideus, mm. scaleni).

TORAKALNA KIFOZA - smanjuju je ekstenzori snažnim kontrakcijama. Nagib rebara smanjen –

grudni koš proširen– ekspirij nepotpun. Istegnuti mišići trbušnog zida.

LUMBALNA LORDOZA ispravljena uz zabacivanje karlice prema straga. Angažovana hamstring

muskulatura. Funkciju otežavaju kontrakcije m. iliopsoas-a i drugih fleksora natkoljenice koji
sprečavaju padanje trupa nazad.

EKSTENZIJA KOLJENA omogućena djelovanjem m.quadriceps femoris –a.

STABILIZACIJA POTKOLJENICA uz učešće m. triceps surae. Vertikala pada bliže skočnom zglobu
pa je kontrakcija manje zahtjevna u odnosu na ležeran stojeći stav.

SJEDEĆI POLOŽAJ

Sjedeći položaj je prirodan i predstavlja prelaz između stojećeg i ležećeg stava . Težište se nalazi u
položaju labilne ravnoteže. Površinu oslonca čini sjedalni dio, donji dio natkoljenica i stopala.

Zavisno od načina realizacije, sjedeći položaj može biti;

•odmarajući (mišići maksimalno relaksirani, zglobne veze najmanje nategnute, agonisti i antagonisti
podjedanko angažovani, ugao sigurnosti povećan),

•sa naslonom za leđa (angažovani fleksori glave snažnim kontrakcijama),

•bez naslona ( kada su angažovani ekstenzori glave, vrata i trupa i pri čemu je potrošnja energije
velika, a zamor nastupa brzo; položaj je nešto olakšan kada težišna linija pada po sredini karlične
osovine) .

220
 Kineziologija

LEŽEĆI POLOŽAJ

Ležeći položaj je prirodni, odmarajući položaj. Površina oslonca je velika što obezbjeđuje uslove za
potpunu relaksaciju mišića. Težište tijela je maksimalno približeno osloncu.
Ovaj položaj može se ostvariti na leđima, potrbuške i na boku.

•Ležeći položaj na leđima sa ispruženim nogama i rukama pored tijela je neadekvatan položaj pogo-
tovo kada se isturene sjedalne površine nađu u istoj ravni sa petama, a pasivni stabilizatori dozvol-
javaju hiperekstenziju kukova. Tada zatezanjem m. qudriceps femoris –a dolazi do kompenzatornog
povećanja lumbalne lordoze. Položaj je zamoran i zbog toga dolazi do fleksije kukova i koljena, čime
će se normalizovati položaj karlice i izravnati lumbalna lordoza.

•Ležeći položaj na trbuhu je manje pogodan zbog ograničavanja širenja grudnog koša pri disanju, kao
i nefiziološkog položaja glave (oslonac na lice). Nepovoljan je i oslonac stopala jer se ona nalaze u
maksimalnoj plantarnoj fleksiji.

•Ležeći položaj na boku predstavlja položaj za relaksaciju u koji se čovjek postavlja prema vlastitom
ugođaju.

221
 KINEZIOLOGIJA
Prof. dr sc Narcisa Vavra - Hadžiahmetović

LITERATURA
Barnes P.M., Ward A.B. Oxford Handbook of Rehabilitation medicine, Oxford University Press,
2004

Calais Germain B. Abatomy of Movement,Eastland Press, Seattle, 1993

Guyton A. C., Hall J.E. Medicinska fiziologija, Medicinska naklada, Zagreb,2007

Hadžiahmetović Z., Vavra – Hadžiahmetović N. Endoproteza kuka (implantacija i rehabilitacija),

Sarajevo,2003

Hadžiahmetović Z., Vavra – Hadžiahmetović N. Traumatologija, Avicena, Sarajevo 2005

Harris W. R. Kinesiology, Workbook and Laboratory Manual, Houghton Mifflin Co, Boston, 1977

Hoppenfeld S. Physical Examination of the Spine and Extremities, Appleton Century Crofts,
Norwalk, Connecticut, 1976

Jalšovec D. Sustavna i topografska anatomija čovjeka, Školska knjiga, Zagreb, 2005.

Junqueira L.C., Carneiro J., Osnovi histologije (tekst i atlas), Data status, XI,, Novi Sad, 2005

Kendall F.P. McCreary E.K., Provance P.G. ,Rodges M.M., Romani, W.A. Muscles, Testing and
Function,Lippincott Williams & Wilkins, 2005

Krmpotić Nemanić J., Marušić A. Anatomija čovjeka, Medicinska naklada, Zagreb, 2004.

Magee J.D. Orthopedic Physical Assessment, Fourth Ed., Saunders,2002

Mikić B., Hadžić M. Biomehanika,, Filozofski fakultet Univerziteta u Tuzli, 1997

Tortora G.J., Grabowski R. S. Principles of Anatomy and Physiology, Seventh Edition, Harper
Collins College Pub.1993

Zjuzin N. Kineziologija, pisani materijal za studente, Sarajevo