2-3-2018 Gedwongen tot vrijheid - Filosofie Magazine - Blendle

We zeggen het maar even voor de zekerheid: printen is alleen toegestaan voor persoonlijk gebruik. Het is niet supersympathiek om dit artikel te
verspreiden. Sterker nog: het is verboden. Gelukkig is het heel eenvoudig om anderen een Blendle-linkje te sturen. Delen kan dus altijd!
02-03-2018

Gedwongen tot vrijheid

vandaag · 3 minuten lezen

AUTEUR SOPHIE VAN BALEN

Rousseaus maatschappelijk verdrag – grondslag voor de democratie of

blauwdruk voor een totalitaire samenleving?

Met een hefboom van voldoende lengte kan men met één vinger de wereld doen
wankelen, maar om haar te ondersteunen zijn de schouders van Hercules nodig’, schrijft
de Verlichtingsdenker Jean-Jacques Rousseau in 1762 halverwege Het maatschappelijk
verdrag. De ietwat narcistische Fransman – schrijver van de eerste autobiografie in
moderne vorm Les Confessions – ziet een wildgroei aan onrechtvaardige staten, waarin
geen vrije burgers, maar gehoorzame onderdanen leven. ‘De mens wordt vrij geboren, en
is alom geketend’, noteert de autodidact. En daarmee is de toon gezet.

Stuttend op de dappere schouders van Hercules ontvouwt zich in dit zeer invloedrijke
politieke werk een diep-democratische ofwel een verdekt totalitaire blauwdruk voor
politieke verdragen die zijn weerga niet kent: het zou een inspiratie vormen voor het
schrikbewind van Robespierre tijdens de Franse Revolutie, maar ook voor de Verklaring
van de Rechten van de Mens en de Burger uit 1795.

Die dubbelzinnigheid zetelt in het idee dat een burger gedwongen kan worden om vrij te
zijn. Vrij zijn betekent volgens Rousseau namelijk het volgen van je eigen regels, oftewel
autonomie. Het maatschappelijk verdrag bundelt ieders individuele autonomie tot een
algemene wil: een collectieve wil die gericht is op het algemeen belang. Wanneer een
burger níét handelt in overeenstemming met de algemene wil mag hij hiertoe dus
gedwongen worden. Immers, het maatschappelijk verdrag is precies de afspraak dat wij
allemaal onze eigen vrijheid opgeven en als gelijken een ondeelbaar geheel vormen. Zo
legt ieder zichzelf de algemene wetten op.

Terwijl de dwang om vrij te zijn Rousseaus tegenstanders met vrees vervult, oogst de
ondeelbaarheid van de algemene wil juist bewondering. Inhoudelijk zou de algemene wil
van alles kunnen zijn, maar ze is extern gebonden aan een belangrijke voorwaarde:
wetten moeten een algemeen karakter hebben en dus álle burgers als vrije en gelijke
delen benaderen.

https://blendle.com/i/filosofie-magazine/gedwongen-tot-vrijheid/bnl-filosofiemagazine-20180302-76dd85353a9?sharer=eyJ2ZXJ… 1/4
2-3-2018 Gedwongen tot vrijheid - Filosofie Magazine - Blendle

De grootste verantwoordelijkheid ligt bij de burgers: samen vormen wij de soeverein. We

kunnen onze soevereiniteit niet laten vertegenwoordigen, maar moeten als volk
regelmatig samenkomen om de wetgeving en het functioneren van de regering te
bespreken. Als vrije burgers hebben we dus de plicht ons met zaken van het algemeen
belang bezig te houden, of we daar zin in hebben of niet. Of zoals Rousseau schrijft:
‘Waar recht en vrijheid alles zijn, hebben ongemakken niets te betekenen’ (139).

BIJZONDERE WIL
Ieder mens is van nature gericht op zijn eigen welzijn en belangen, en dat eindigt niet
met het ondertekenen van het maatschappelijk verdrag. De bijzondere wil is deze wil van
het individu, of van een groep. De wil van allen – de optelsom van alle bijzondere willen –
moet sterk onderscheiden worden van de algemene wil. Omdat individuen zich nogal
eens vergissen in wat goed voor hen is, kan het namelijk zijn dat de wil van allen
geenszins op het algemeen welzijn is gericht.

VERZET
Hoewel de regering een onontbeerlijk onderdeel van de politiek is, ligt corrumpering
altijd op de loer. Dit komt doordat de bijzondere wil van de vorst, van de leden van de
regering of van de elite altijd geneigd is om de algemene wil te overstemmen. Het is
daarom belangrijk om in volksvergaderingen altijd de regering te evalueren en deze zo
nodig te ontslaan: ‘zodra het volk wettig als soeverein lichaam in vergadering is, houdt
elke rechtsmacht van de regering op.’

ALGEMENE WIL
De algemene wil is altijd op het juiste gericht: de gelijkheid van alle burgers. Ze komt
voort uit het maatschappelijk verdrag en heeft in zaken van algemeen belang voorrang
op de bijzondere wil van de burgers. Om wetgeving in overeenstemming te brengen met
de algemene wil is het daarom belangrijk om groepsvorming in de samenleving tegen te
gaan: deelbelangen kunnen ervoor zorgen dat het moeilijk te zien is wat het werkelijke
algemeen belang vormt.

SOEVEREINITEIT

https://blendle.com/i/filosofie-magazine/gedwongen-tot-vrijheid/bnl-filosofiemagazine-20180302-76dd85353a9?sharer=eyJ2ZXJ… 2/4
2-3-2018 Gedwongen tot vrijheid - Filosofie Magazine - Blendle

Het collectieve staatslichaam dat ontstaat wanneer een volk zich verenigt middels het
maatschappelijk contract heet de soeverein. Dit is de wetgevende macht, gedreven door
de algemene wil. De soevereiniteit van het volk is ondeelbaar, onvervreemdbaar en
onvernietigbaar. Rousseaus contracttheorie is hierin bijzonder: hij maakt de regering
ondergeschikt aan de soeverein. De volksvergadering zelf schrijft de wetten van de staat
en kan de regeringsvorm aanpassen of de regeerders ontslaan.

Muziek
€ 0,39 € 0,49

14

8 min lezen

Frank Boeijen bracht alweer zijn

28ste album uit, maar plezier
heeft-ie nog steeds. ‘Veel
nummers heb ik op de wc
bedacht’

€ 0,59 € 0,89

16

4 min lezen

Muziekdienst 15 min lezen 13 min lezen

Spotify gaat Op stap met het Dries Roelvink over

(eindelijk) naar de populaire raptrio geld, Willem
beurs. Of het een Migos: ‘Ons Holleeder en seks.
succes wordt? De geheim? De bitches ‘Met Holleeder ben
Volkskrant moeten het goed ik altijd goed
analyseert vinden’ geweest’
Getty Images

https://blendle.com/i/filosofie-magazine/gedwongen-tot-vrijheid/bnl-filosofiemagazine-20180302-76dd85353a9?sharer=eyJ2ZXJ… 3/4
2-3-2018 Gedwongen tot vrijheid - Filosofie Magazine - Blendle

Psychologie
€ 0,99

11

11 min lezen

Opvallend veel zakenmannen doen

tegenwoordig aan yoga en
meditatie. Dus organiseren twee
miljonairs van ID&T en Q-dance
retraites

https://blendle.com/i/filosofie-magazine/gedwongen-tot-vrijheid/bnl-filosofiemagazine-20180302-76dd85353a9?sharer=eyJ2ZXJ… 4/4