Op je paspoort staat het: vrouw. In de spiegel zie je het: een vrouw. Mensen noemen je ernaar: mevrouw.
Maar je gevoel zegt:
ik ben een man. Of misschien wel andersom. In het verkeerde lichaam gevangen zitten, op z’n medisch gezegd ’genderdysfo-
rie’. Voor buitenstaanders moeilijk om zich in te verplaatsen. Voor degenen die er aan lijden vaak onmogelijk om te accepte-
ren. Het multidisciplinaire Genderteam van het UMCG - gender is het Engelse woord voor geslacht - begeleidt deze mensen
naar hun verlossing, een geslachtsaanpassende operatie.
Door Diane Romashuk
’Ze willen
geen
vrouw
worden,
of man,
ze zijn
het al’
aarom wilt u
’W
vrouw worden?",
was in 2004 de
openingszin van
medisch maat-
schappelijk werker en assistent-coördi-
nator van het Genderteam Astrid Pascal
aan haar eerste patiënt. Meteen mijn
eerste fout, stelt ze nu. "De meest voor-
komende misvatting rondom transsek-
sualiteit is dat de mensen die bij ons
komen de wens hebben om van geslacht
te veranderen. Ze willen geen vrouw
wórden, of man, ze zíjn het al."
Iedere maand ondergaat één patiënt
een geslachtsveranderende operatie bij
het Genderteam in het UMCG. Dit team
bestaat uit een psychiater, gynaecoloog,
maatschappelijk werker, plastisch chi-
rurg, uroloog, KNO-arts en een logope-
dist. In totaal hebben ze al ruim 250
operaties verricht sinds 1985. Om daar
het zogenoemde ’groene licht’ voor te
krijgen, worden patiënten eerst onder-
worpen aan een uitvoerig psychiatrisch
onderzoek.
"Dat bestaat uit drie tot negen ge-
sprekken", vertelt psychiater Carel Jia-
wan. "Daarin wordt vastgesteld of hun
wens om geopereerd te worden echt
voortkomt uit een genderidentiteits-
stoornis. En niet uit een tijdelijk idee,
wat bijvoorbeeld soms door een psycho-
se kan ontstaan. Een belangrijk criteri-
um is onder meer of degene zich kleedt
naar het geslacht dat hij denkt te heb-
ben. Zich daar dus ook naar gedraagt."
Zijn groene oordeel betekent voor de
patiënt meer dan alleen de toelating tot
het behandeltraject naar de operatie.
Jiawan: "De erkenning van hun pro-
bleem op zich is minstens zo belangrijk.
Eindelijk worden ze gehoord in hun
eigen identiteit."
Fase twee omvat onder meer een
hormoonbehandeling. Pascal beschrijft
het onderdeel als thuiskomen. Simpel
gezegd: het oefenen in het leven naar
hun uiteindelijke sekse. "Bij transvrou-
wen kun je denken aan de ontharing of
het omhoog brengen van de stem met
een logopedist. Bij transmannen aan het
tegenovergestelde of het dragen van een
imitatiepenis." Ook is er aandacht voor
maatschappelijke aspecten waar trans-
seksuelen tegenaan lopen. "Acceptatie
vanuit de samenleving gaat vaak sneller
als ze zelfvertrouwen uitstralen. Dat
wordt opgebouwd. Maar als iemand zijn
baan dreigt te verliezen, kunnen ze ons
ook inschakelen om op hun werk voor-
lichting te geven."
Wie op een roze wolk zit, wordt daar
afgestoten. "De operatie maakt het
plaatje dan wel compleet, het is de kers
op de taart", verduidelijkt gynaecoloog
en coördinator Weijmar Schultz. Een
ander lichaam lost niet alle problemen
op. "Het is niet eenvoudig om een trans-
vrouw er helemaal als een echte vrouw
uit te laten zien. De lichaamsbeharing
gaat bijvoorbeeld nooit helemaal weg.
Hierdoor is het voor hen ook na een
operatie soms moeilijk om aan een baan
te komen. Ook worden ze soms geridi-
culiseerd."
Transmannen doen het maatschappe-
lijk beter, stelt hij. Fysiek gezien komen
zij er minder goed vanaf. "Een vagina is
bijna als echt na te maken, compleet
met een functionerende clitoris. Een
nagebootste penis wordt nooit een ech-
te. Om staand te kunnen plassen, moet
een tweede operatie worden ondergaan.
Om een erectie te kunnen krijgen een
derde. Daarbij wordt een stukje spier
gebruikt dat uit de onderarm wordt
verwijderd. Iets wat je altijd blijft zien."
Ook de nasleep van de reguliere operatie
die ongeveer na een jaar plaatsvindt, is
beslist geen pretje. "Transvrouwen moe-
ten na de ingreep een paar keer per dag
een steeds grotere buis inbrengen. Als je
dat twee dagen overslaat, groeit de vagi-
na weer dicht."
Een kwetsbare groep mensen helpen
die het zwaar te verduren heeft, is una-
niem waar het Genderteam het voor
doet. Maar ook zelf kampt het met
problemen. Het werk wordt bemoeilijkt
door bezuinigingen. "Verzekeringsmaat-
schappijen vergoeden sinds een paar
jaar alleen nog de aanpassing van pri-
maire geslachtskenmerken", zegt
Schultz. "Een borstvergroting voor
transvrouwen hoort daar volgens hen
niet bij. De ontharingsbehandeling
evenmin. Terwijl voor transmannen de
borstamputatie wel wordt vergoed.
Ongelijke behandeling als je het mij
vraagt. En wij moeten oneerbiedig ge-
zegd een onaf ’product’ afleveren."
¬ Donathan Goeree (tweede van rechts) krijgt uitleg van medisch maatschappelijk werker Astrid Pascal, over de hulpmiddelen en protheses
die gebruikt worden bij de geslachtsverandering, terwijl teamleden psychiater Carel Jiawan (zittend) en gynaecoloog prof. dr. Weijmar Schultz
(coördinator van het Genderteam) meeluisteren. Foto: Peter Wassing
De dagen tellen tot de operatie
’W
achten, wachten, wachten." Dona-
than Goeree (23) uit Kolham staat
nummer één op de lijst voor een
mastectomie (borstamputatie). In augustus
neemt hij plaats op de operatietafel. Maar de
fysieke transformatie van vrouw naar man kan
hem niet snel genoeg gaan.
De tijd tussen zijn ’groene licht’ en de daad-
werkelijke geslachtsveranderende ingrepen,
noemt hij het moeilijkste deel van het behandel-
traject. "De erkenning is er eindelijk, maar je
kunt nog niks doen."
Stuurden zijn ouders bij zijn geboorte nog een
hoera, het is een meisje -kaartje rond, al in zijn
vroege jeugd gedroeg Goeree zich niet naar zijn
sekse. "Jurken kon je vergeten. Spelen deed ik
niet met poppen, liever in zoveel mogelijk viezig-
heid." Op zijn twaalfde bezocht hij stiekem de
kapper. "Ongeveer twee centimeter bleef er over
van mijn lange haar."
Anders dan andere meisjes, zoveel was duide-
lijk. Alleen zocht hij de verklaring daarvoor niet
direct in de juiste hoek. "In die tijd speelden er
ook andere dingen die me dwars zaten. We ver-
huisden vaak, mijn ouders gingen scheiden.
Daarbij waren mijn zusjes ook jongensachtige
types."
Totdat de puberteit kwam, inclusief een buste
cup B en een onregelmatige ongesteldheid.
"Vooral dat laatste vond ik raar en rampzalig.
’Ik ben wie ik ben’
aar een travestiet incidenteel door het
W leven gaat als iemand van het andere
biologische geslacht, is dit voor trans-
seksuelen dagelijkse kost. Niet iedere trans-
vrouw of -man ondergaat een geslachtsaanpas-
sende, operatieve ingreep, dan spreek je van
transgenderisme. Katja Zwezerijnen (53), koos
hier bewust voor.
"Ik heb inderdaad nog een wormvormig aan-
hangsel", grapt Zwezerijnen. "En dan bedoel ik
niet mijn blindedarm." Borsten heeft ze ook. "Een
handvol, gelukje bij de hormoonbehandeling."
Zo’n twintig jaar geleden ging ze het traject van
het Genderteam in, maar ze maakte het niet af.
"Te veel spijtoptanten gesproken", verklaart ze.
Soms vanwege fysieke dilemma’s. "Dan groeide
de boel weer dicht of functioneerde het niet."
Vaker door onvoldoende voorlichting. "Rond de
operatie is er veel aandacht. Daarna is die ook
snel weer weg. Het levert niet iedereen op wat
hij wil. Een ander geslachtsdeel betekent niet dat
je geen vrede meer hoeft te sluiten met het stuk-
je man dat altijd nog in je hoofd aanwezig is. Of
dat die mooie man je ineens wel ziet staan, ze je
op het werk accepteren."
Aan die keuze ging wel een lange weg naar
zelfacceptatie vooraf. Nooit voelde Zwezerijnen
zich het jongetje zoals ze biologisch gezien werd
geboren. "Op mijn vierde verkleedde ik mij al
met de kleren van mijn moeder. Aan tafel ver-
Mijn borsten verstopte ik wel onder wijde kle-
ding." Smoesjes hielpen hem door de situaties
waarin dat niet kon. "Als ik al ging zwemmen,
deed ik dat met een shirt aan. Ik verbrandde
namelijk zo snel. Een schouderblessure heb ik
eindeloos gerekt om me maar niet in de meisjes-
kleedkamer te hoeven omkleden voor het gym-
men."
Zijn moeder weet zijn ongemakken aan het
feit dat hij zich aangetrokken voelde tot meisjes.
Goeree: "Dat klopte wel, maar ik viel ook op jon-
gens." Dus begon hij een uitgebreide zoektocht
op internet. Uiteindelijk met resultaat. Op bisek-
suele forums ontmoette hij transgenders. En
vond hij voor het eerst herkenning.
Het ’labeltje’ gaf nog geen rust. Nadat hij op
zichzelf ging wonen, bleef hij om de haverklap
verhuizen. Op zijn negentiende bracht een de-
pressie hem terug naar zijn moeder. "Ik probeer-
de nog steeds als vrouw te leven, zoals mensen
verwachtten. Het lukte niet, innerlijk en uiterlijk
botsten." Hij besloot het zijn moeder te vertellen.
"Toen ik op een avond met haar en mijn stiefva-
der onder de carport zat, kwam het er vrij bot
uit: Volgens mij ben ik een jongen."
Zijn stiefvader reageerde positief. "Had dat
maar eerder gezegd." Zijn moeder bleef stil.
"Ze begreep het niet. Net zo min als ik kende
zij de term transgender. Ik heb haar de websites
laten zien waarop het wordt uitgelegd. Daarna
¬ Foto: DvhN/Corné Sparidaens
klikten mijn broertje en zusjes mijn verkleed-
partijtjes. Ik zat er met een rood hoofd bij." Zo-
wel thuis als op school werd ze constant gecorri-
geerd." Lange tijd nam ze dat voor lief. "In mijn
hoofd kon ik als meisje verder." De puberteit
veranderde dat. "Ik kreeg lichaamsbeharing. Mijn
huid was niet langer glad en vrouwelijk. Uiterlijk
en innerlijk gingen botsten."
Zoals veel transgenderisten probeerde Zweze-
rijnen haar gevoelens eerst te onderdrukken.
zag ook zij het in: dit is het." Gesterkt door de
steun uit zijn omgeving, vertelde hij het ook op
zijn werk. "Ik wilde geruchten voor blijven."
Zijn meisjesnaam veranderde in Donathan. In
september van 2009, klopte hij aan bij het Gen-
derteam van het UMCG. Niet veel later, vielen de
verlossende woorden: "Ik mocht hormonen gaan
spuiten."
De veranderingen juichte hij toe; een zwaarde-
re stem, een baard, bredere schouders en armen
en zelfs de grotere schoenmaat. Een opluchting,
maar evenzeer een moeizaam traject. "Ik ben
bang voor naalden. Zelf injecteren viel me gees-
telijk erg zwaar."
Bovendien was het niet het antwoord op alles.
"Mijn borsten zijn slechts iets kleiner geworden.
Ik draag elke dag strakke hesjes onder mijn kle-
ding. Een noodzakelijk kwaad. Soms kom ik
thuis met bloeduitstortingen rond mijn schou-
ders."
Het is daarom dat Goeree de dagen telt tot hij
onder het mes mag. Eerst voor de borstamputa-
tie, een half jaar later voor de geslachtsaanpas-
sing. "Ik weet dat daarna nog niet alles perfect
zal zijn. Acceptatie is iets waar ik altijd voor
moet blijven vechten. Maar ik kan niet wachten
om op vakantie naar Finland te gaan. De laatste
twee keer leverde mijn uiterlijk en afwijkende ID
op het vliegveld problemen op. Dat is straks in
elk geval verleden tijd."
Wanneer dat niet lukte, vond ze een weg in het
geheime. "Ik leefde als een crimineel. Omkleden
en me opmaken deed ik stiekem, altijd zonder
sporen achter te laten."
Uitkomen voor haar vrouw-zijn was uitgeslo-
ten. "Ik kom uit een streng katholiek gezin.."
Ze vervolgde haar poging als man door het
leven te gaan, trouwde en kreeg kinderen. Ook
het corrigeren liet ze weer toe. "Mijn vrouw vond
me altijd al vrouwelijk, dat leerde ze me af."
Na elf jaar barstte de bom. "Ik had een eigen
zaak, droeg dure pakken en reed in een Merce-
des. Maar het was toneelspel. Het interesseerde
me niet. Er moest openheid komen, anders ging
ik eraan kapot." Haar huwelijk, dacht Zwezerij-
nen, zou het wel overleven. "Ze hield toch van
me." Maar een hysterische reactie was wat ze
kreeg. Een scheiding waarbij Zwezerijnen ver-
huisde, was onvermijdelijk. "Vreselijk, vond ik
dat. Dat wil niemand met kleine kinderen. Ge-
lukkig zijn ze me trouw gebleven. Ze accepteren
me als vrouw."
Daarmee betekende haar zelfstandige leven
ook een bevrijding. "Wat de rest van de wereld
vond en vindt, interesseert me niet. Ik ben wie ik
ben. Katja, self-made woman."
Dat de officiële documenten daar niet op aan-
sluiten, stoort haar niet. "Dat is interessant op
papier, maar in het dagelijkse leven niet van
belang."