Οδυσσέας Γκιλής. Γκαγκαβουζοι-γκαγκαβουζηδεσ-gagauz. Θεσσαλονίκη 2018

1
Οδυσσέας Γκιλής
Επιμέλεια
ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΙΑ
ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΟΙ
ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΗΔ
ΕΣ. GAGAUZ
Θεσσαλονίκη 2018
2
3
Περιεχόμενα
Γκαγκαούζοι ............................................................................................................................. 5
Καταγωγή ............................................................................................................................. 5
Ιστορία .................................................................................................................................. 6
Δείτε επίσης .......................................................................................................................... 8
Παραπομπές ......................................................................................................................... 8
Γκαγκαούζ γλώσσα ................................................................................................................... 8
Γεωγραφική κατανομή .......................................................................................................... 8
Аλφάβητο .............................................................................................................................. 8
Ιστορία των Γκαγκαβούζηδων................................................................................................. 9
Ιστορία των Γκαγκαβούζηδων................................................................................................. 9
ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΗΔΕΣ!!! Κυνηγημένοι πό ΟΛΟΥΣ!!!................................................................. 32
OI ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΟΙ ................................................................................................................ 44
Εμείς οι Γκαγκαβούζηδες. ..................................................................................................... 53
ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΗΔΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ - ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ Η ΠΟΡΕΙΑ
ΜΑΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ ΚΟΖΑΡΙΔΗΣ ΣΤ. ΧΡΗΣΤΟΣ ................................................ 54
Το 5ο Αντάμωμα των απανταχού Γκαγκαβούζηδων 15-17 Σεπτεμβρίου στην Ορεστιάδα 3
Σεπτεμβρίου 2017 ................................................................................................................... 57
21 Φεβρουαρίου 2013 Κώστας Πινέλης:Οι Γκαγκαούζοι (ή Γκαγκαβούζηδες) της Θράκης
Γράφτηκε από τον Πινέλης Κώστας ........................................................................................ 59
Οι Γκαγκαβούζηδες και η πορεία τους μέσα στο χρόνο Ιανουαρίου 10, 2011 .................... 62
7 Ιουνίου 2010 31o ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ............................ 64
«Εμείς οι Γκαγκαβούζηδες»Θεσσαλονίκη, 07.08.2009 ......................................................... 74
ESPRESSO 16 / 12 / 2018 Η ιστορική διαδρομή των Γκαγκαβουζήδων ΡΕΠΟΡΤΑΖ Μάρτιος 18,
2010 - ....................................................................................................................................... 79
29 Νοεμβρίου 2009 Οι τουρκόφωνοι Έλληνες Γκαγκαούζοι/Γκαγκαβούζηδες) ................... 80
Έλληνες Γκαγκαβούζοι, ποιοι είναι και από πού ήρθαν…20 Ιουλίου 2016 ............................ 83
Οι Γκαγκαβούζηδες και το γεφύρι της Άρτας .............................................................. 88
Η Ιστορία της Κάτω Οινόης – Γκαγκαβούζηδες ...................................................................... 90
Γκαγκαβούζικη γλώσσα Ελλάδα Τουρκικές γλώσσες ΠΓΔΜ Από τη Βικιπαίδεια................... 92
Πηγές ................................................................................................................................... 92
τη διεθνή βιβλιογραφία εντοπίζονται ως «Γκαγκαούζοι». Μεταξύ τους, κυρίως στην ........ 92
4
Αμμόβουνο ............................................................................................................................ 104

Αποσπάσματα από βιβλία Γκαγκαβούζηδες ........................................................................ 104
Γκαγκαούζοι .......................................................................................................................... 108
Gagauz ................................................................................................................................... 110
Gagauzite ............................................................................................................................... 120
Gagauzlar ............................................................................................................................... 121
Γκαγκαούζικα ........................................................................................................................ 125
Original Research Article. Searching for the Origin of Gagauz es: Inferences from Y-
Chromosome Analysis ALEXANDER VARZARI,1,2 VLADIMIR KHARKOV,3 WOLFGANG
STEPHAN,1 VALENTIN DERGACHEV,4 VALERY PUZYREV,3 ELISABETH H. WEISS,1 AND VADIM
STEPANOV3 ........................................................................................................................... 126
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟΝ .......................................................................................................................... 151
5
Λεξικό Μπαμπινιώτη
Γκαγκαούζος (ο) χριστιανός ορθόδοξος τουρκικής καταγωγής [ΕΊΥΜ <
τουρκ. Gagavuz, αβεβ ετύμου. ίσως < gok «ουρανός» + ok «βέλος» Οι
Γκαγκαούζοι αριθμούν περί τα 170.000 άτομα στη Μολδαβία. την
Ουκρανία, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία)...
Θράκη Σχόλια -Μιλούνταν από τουρκόφωνους πρόσφυγες από την

Ανατολική Θράκη και συγκεκριμένα την περιοχή που όριζε το τρίγωνο
Ανδριανούπολη, 40 Εκκλησιές, Μακρά Γέφυρα.
Γκαγκαούζοι
Από τη Βικιπαίδεια, Οι Γκαγκαούζοι (Γκαγκαούζ: Gagauzlar ) είναι

χριστιανικός λαός της Βαλκανικής χερσονήσου. Ο συνολικός αριθμός
των Γκαγκαούζων είναι περίπου 250 χιλιάδες άτομα. Το μεγαλύτερο
μέρος τους ζει στη Μολδαβία. Ως προς τη θρησκεία είναι χριστιανοί
ορθόδοξοι. Στη Μολδαβία υπάρχει αυτόνομη περιοχή της Γκαγκαουζίας.
Καταγωγή
Σχετικά με την προέλευση των Γκαγκαούζων υπάρχουν πολλές

διαφορετικές υποθέσεις:
6
 Οι πρόγονοι των Γκαγκαούζων ήταν τουρκόφωνοι λαοί, από την

πληθυσμιακή δεξαμενή των νομαδικών φυλών (Ογούζων,
Πετσενέγκων, Κουμάνων).
 Απόγονοι Βουλγάρων οι οποίοι υιοθέτησαν την τουρκική γλώσσα
κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
 Απόγονοι των Τουρκοβουλγάρων που μετανάστευσαν τον 7ο
αιώνα από τις όχθες του Βόλγα στα Βαλκάνια και ασπάστηκαν τον
χριστιανισμό τον 9ο αιώνα.
Από συγκριτικές γενετικές έρευνες βρέθηκε ότι οι Γκαγκαούζοι είναι

περισσότερο συγγενείς με τα γειτονικές εθνικές ομάδες της
Νοτιοανατολικής Ευρώπης απ’ ό,τι με τις γλωσσικά συναφείς ομάδες της
Ανατολίας.[1] Σημαντικότερες διαφορες εντοπίζονται στις κατανομές
ενοτήτων του Υ χρωμοσώματος μεταξύ των Γκαγκαούζων και άλλων
τουρκόφωνων πληθυσμών.[2] Η ομοιότητα με τους γειτονικούς
πληθυσμούς μπορεί να οφείλεται στην έλλειψη κοινωνικών φραγμών
μεταξύ των εντόπιων και των Τουρκοχριστιανών Ορθοδόξων των
Βαλκανίων. Άλλη πιθανότητα είναι η γλωσσική μετατόπιση σύμφωνα με
το μοντέλο της «κυρίαρχης ελίτ», δηλαδή ότι προέρχονται από
εκτουρκισμό. [3]
Ιστορία
Σύμφωνα με ιστορικές πηγές στις οποίες όλοι συμφωνούν, η εθνογένεσή

τους θα πρέπει να τοποθετηθεί το 1243, όταν το Σελτζούκικο κράτος της
Μικράς Ασίας διαλύθηκε από τους Μογγόλους μετά τη μάχη του
Κιοσεντάγ. Σουλτάνος του Ικονίου ήταν τότε ο Ιτζεδίν Καϊκαβούζ, ο
οποίος κατέφυγε στην αυλή των Βυζαντινών αυτοκρατόρων στην
Κωνσταντινούπολη. Εικάζεται ότι η μητέρα του ήταν χριστιανή.
Είναι γεγονός ότι αυτή την ιστορική περίοδο έχουμε πολλές μετακινήσεις
λαών από τα βάθη της Ασίας προς την Μικρά Ασία και την Ευρώπη. Από
την άλλη πλευρά στο Βυζάντιο επικρατούσε ένα σκληρό φορολογικό
σύστημα, Φεουδαρχικό, με αποτέλεσμα οι αγροτικοί πληθυσμοί να
αλλάζουν συχνά στρατόπεδο. Στην προκείμενη ιστορική περίοδο
έπαιρναν το μέρος των Σουλτάνων και των Χαλίφηδων, οι οποίοι τους
υπόσχονταν καλύτερη ζωή. Η εμφάνιση του Ισλαμισμού ως νέας
θρησκείας που υποσχόταν καλύτερη ζωή, η διαλλακτική στάση των
Σουλτάνων που είχε ως σκοπό να αυξήσουν το στρατό τους επέδρασε
πάνω στους πληθυσμούς της Μικράς Ασίας, που εύκολα άλλαζαν
πολιτικό στρατόπεδο, αλλά δεν άλλαζαν θρησκευτικό στρατόπεδο. Το
φαινόμενο των βίαιων εξισλαμισμών εμφανίστηκε αργότερα με την
επικράτηση των Οθωμανικών και Οσμανικών τουρκικών φύλων.
7
Έτσι με αυτό τον τρόπο φαίνεται ότι ο Σουλτάνος του Ικονίου είχε
πολλούς χριστιανούς υπηκόους, οι οποίοι τον επηρέαζαν ως προς την
στάση του απέναντι στο Βυζάντιο. Υπάρχει και η παραδοχή που μας
μεταφέρεται από ορισμένους ιστορικούς ότι ο Βυζαντινός αυτοκράτορας
Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος έδωσε άδεια εγκατάστασης του Σουλτάνου και
του λαού του στα εδάφη της αυτοκρατορίας, επειδή είχε σωθεί από τον
Σουλτάνο όταν είχε λιποτακτήσει από το βυζαντινό στρατό μετά από μια
αποτυχημένη προσπάθεια κατάληψης της εξουσίας και του θρόνου. Το
1259 περίπου εγκαταστάθηκαν στην Βόρεια Θράκη, στην περιοχή της
Βάρνας-Μπάλτζικ και Καβάρνας, όπου δημιουργήθηκε το Δεσποτάτο
της Καβάρνας.
Η εγκατάσταση σε αυτό το χώρο έγινε εσκεμμένα από τον Βυζαντινό

αυτοκράτορα διότι επιθυμούσε να διαφυλάξει τα βόρεια σύνορα του από
τις συνεχείς επιδρομές Κουμάνων και Πετζενέκων. Έτσι ξεπλήρωσε την
υποχρέωση που είχε απέναντι στον Σουλτάνο και είχε ήσυχο το κεφάλι
του για 124 χρόνια τουλάχιστον από τις επιδρομές αυτές στα βόρεια
σύνορα της αυτοκρατορίας. Το Δεσποτάτο διαλύθηκε από τους
Οθωμανούς Τούρκους το 1383. Στο Δεσποτάτο υπήρχαν 68 χωριά στα
οποία κατοικούσαν Γκαγκαούζηδες. Μετά τη διάλυση του Δεσποτάτου
ένα τμήμα πληθυσμού των Γκαγκαούζων ακολούθησε τους πρίγκιπές του
και εγκαταστάθηκαν στα χωριά της Νέας Ζίχνης Σερρών και στα
περίχωρα της Βέροιας, ενώ οι υπόλοιποι διασκορπίστηκαν στη
Βουλγαρία και στην Ανατολική Θράκη.
Οι επιδρομές των Οθωμανών και αργότερα των Κιρκάσιων συνεχίστηκαν

με μοναδικό σκοπό να τους αλλάξουν τη θρησκευτική πίστη. Η
αντίσταση των Γκαγκαούζηδων περιγράφεται στο «Αι εν τη κωμοπόλει
Καβάρνη και τοις πέριξ ελληνικοίς χωρίοις υπό των Κιρκασίων σφαγαί»,
έπος που γράφτηκε από τον Δ.Κ. Κραχτόγλου το 1878. Αργότερα
συμμετείχαν στους Ρωσοτουρκικούς πολέμους στο πλευρό των Ρώσων.
Για το λόγο αυτό κυνηγήθηκαν από τους Οθωμανούς και
διασκορπίστηκαν στη Βουλγαρία (Πάζαρτζικ, Γιάμπολ) και στην
Ανατολική Θράκη, στην περιοχή Χάψας-Αδριανούπολη, όπου
εγκαταστάθηκαν σε 15 χωριά. Ο μεγαλύτερος πληθυσμός των
Γκαγκαούζηδων εγκαταστάθηκε στη Βεσσαραβία, στην σημερινή Νότια
Μολδαβία.
Κατά την απελευθέρωση της Ανατολικής Θράκης από τον ελληνικό

στρατό το 1919 συγκρότησαν το πρώτο σύνταγμα του ελληνικού
στρατού με 700 άνδρες και σύμφωνα με τον Γενικό Διοικητή της Θράκης
Γεραγά διακρίθηκαν για την ανδρεία τους. Με τη συνθήκη της Λωζάνης
θεωρήθηκαν από τους Τούρκους ανταλλάξιμοι και υποχρεώθηκαν να
8
εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να εγκατασταθούν στην επαρχία

Ορεστιάδας και Διδυμότειχου σε 21 χωριά. Ο κύριος όγκος τους είναι
εγκαταστημένος στα χωριά: Οινόη, Σαγήνη, Κλεισώ, Αμμόβουνο,
Θούριο, Λεπτή, Κέραμος, Καναδάς, κλπ.
Δείτε επίσης
 Γκαγκαουζία
 Γκαγκαούζ γλώσσα
 Σημαία της Γκαγκαουζίας
 Έμβλημα της Γκαγκαουζίας
Παραπομπές
1.
Ivan Nasidze et al. The Gagauz , a Linguistic Enclave, are not a Genetic
Isolate. Annals of Human Genetics, Volume 71, Issue 3, pages 379–389,
May 2007.
Varzari Alexander et al. Searching for the Origin of Gagauz es:
Inferences from Y-Chromosome Analysis. American Journal of Human
Biology, vol. 21, 3, 2009.
Population History of the Dniester-Carpathians: Evidence from Alu
Insertion and Y-Chromosome Polymorphisms Dissertation, p.86
Γκαγκαούζ γλώσσα
Από τη Βικιπαίδεια, Τα Γκαγκαούζικα (γκαγκαούζ: Gagauz ça) είναι η

γλώσσα που ομιλείται από τους Γκαγκαούζους.
Γεωγραφική κατανομή
Τα γκαγκαούζικα Gagauz dili είναι μια τουρκογενής γλώσσα που

μιλιέται από τους Γκαγκαούζηδες κυρίως στη Γκαγκαουζία της
Μολδαβίας αλλά και στα Νότια βαλκάνια, συμπεριλαμβανομένης της
Ελλάδας. Έχει δύο διαλέκτους τα μπουλγκάρικα και τα θαλασσινά
γκαγκαούζικα. Οι Γκακαούζηδες ήταν τουρκόφωνοι χριστιανοί που
εκδιώχθηκαν από την Ανατολική Θράκη. Αυτή η γλώσσα δεν πρέπει να
συγχέεται με τη Γκαγκαβούζικη γλώσσα της Θράκης.
Аλφάβητο
9
Αρχικά χρησιμοποιούνταν το ελληνικό αλφάβητο για τη γραφή των

γκαγκούζικων μέχρι το 1957.Από το 1975 έως το 1991 υιοθετήθηκε το
κυριλλικό το οποίο με τη σειρά του αντικαταστάθηκε από το λατινικό. Το
λατινικό αλφάβητο βασίζεται σε μια έκδοση του τουρκικού αλφαβήτου
με την προσθήκη δύο επιπλέον γραμμάτων το ‹ ä › για τον ήχο [æ] και το
‹ ţ › για τον ήχο [ts].
Το λατινικό αλφάβητο της γκαγκαουζικής γλώσσας:
Аа Ää Bb Cc Çç Dd Ее Êê
Ff Gg Hh Iı İi Jj Kk Ll
Mm Nn Oo Öö Рр Rr Ss Şş
Tt Ţţ Uu Üü Vv Yy Zz
Ιστορία των Γκαγκαβούζηδων
Ιστορία των Γκαγκαβούζηδων
Στο ερώτημα ποιοι είναι οι Γκαγκαβούζοι προσπάθησαν πολλοί ιστορικοί

να απαντήσουν και να δώσουν μια λογική εξήγηση της προέλευσης και της
διαδρομής τους. Περισσότερο ασχολήθηκαν ξένοι ιστορικοί, όπως
Βούλγαροι, Τούρκοι, Ρώσοι και πολύ λιγότερο οι Έλληνες. Λόγω αυτού
του γεγονότος σήμερα κυριαρχεί η άποψη ότι πρόκειται για τουρκικό φύλο
που εκχριστιανίσθηκε την εποχή του Βυζαντίου. Είναι όμως έτσι τα
γεγονότα; Μέσα από τα ιστορικά γεγονότα δεν αναφέρεται από καμιά
ιστορική πηγή ότι κάποιο τουρκικό φύλο εκχριστιανίστηκε. Αντίθετα
αναφέρονται μαζικοί εξισλαμισμοί χριστιανικών πληθυσμών στη Μικρά
Ασία και στα Βαλκάνια.
Ο όρος Γκαγκαούζοι εμφανίζεται για πρώτη φορά στην ρωσική

ιστοριογραφία αρχές του 18ου αιώνα. Προσδιορίζονται όλοι οι
τουρκόφωνοι χριστιανοί της Βόρειας Βουλγαρίας. Ως προς την ετυμολογία
του ονόματος δόθηκαν πολλές απαντήσεις από ιστορικούς των
προαναφερόμενων χωρών. Όλες θεωρούν ότι πρόκειται για τουρκικό φύλο
και ο λόγος είναι προφανής. Η ιδέα του παντουρκισμού επιβάλει την
παρουσία τουρκικών φύλων σε όλα τα μήκη και πλάτη της Ασίας και της
10
Ευρώπης. Παράλληλα η ύπαρξη Τούρκων χριστιανών εξυπηρετεί τα

πολιτικά σχέδια των εκφραστών του παντουρκισμού, μέσα από τη
σημερινή πολιτική ηγεσία της Τουρκίας.
Από την πλευρά των Ελλήνων ιστορικών διατυπώθηκε η άποψη ότι

πρόκειται για Μικρασιάτες Καραμανλήδες, μετανάστες στη Βόρεια
Βουλγαρία και την Ανατολική Θράκη. Η έρευνα των λαογραφικών
στοιχείων δείχνουν ότι η σχέση των Γκαγκαβούζηδων με τους
Καραμανλήδες περιορίζεται στη γλώσσα και πιο συγκεκριμένα στον
τρόπο γραφής και όχι στην έκφραση και το λόγο.
Αντίθετα η υποστήριξη της θεωρίας περί αυτόχθονου θρακικού
πληθυσμού δεν υποστηρίχτηκε τα προηγούμενα χρόνια και τελευταία
αρχίζει να διατυπώνεται δειλά-δειλά από ιστορικούς της Βουλγαρίας και
της Ελλάδας.
Πιστεύω ότι η συγκέντρωση όλων των ιστορικών στοιχείων και η

αντικειμενική σταχυολόγηση τους θα οδηγήσει στον επαναπροσδιορισμό
της θεωρίας για την προέλευση των Γκαγκαβούζηδων.
Οι Γκαγκαβούζοι εντοπίζονται στα παράλια του Δυτικού Ευξείνου
Πόντου. Τα χωριά τους βρίσκονται στην περιοχή μεταξύ του ακρωτηρίου
Αιμόντου και της πόλης Κωνστάντζας της Ρουμανίας. Στην ενδοχώρα της
Βουλγαρίας εντοπίζονται γκαγκαβούζικα χωριά μέχρι την πόλη
Προβάντια και Σούμεν της σημερινής Βουλγαρίας. Κύριες πόλεις των
Γκαγκαβούζηδων είναι η Βάρνα, η Καβάρνα, το Μπάλτζικ, το Σούμεν
και το Πρόβαντι. Συνολικά καταγράφονται ως γκαγκαβούζικα, περίπου 70
χωριά και πόλεις.
Ποιοι λαοί κατοικούσαν σε αυτές τις περιοχές από την αρχαιότητα μέχρι
την εμφάνιση του γκαγκαβούζικου φύλου.
Όλοι οι αρχαίοι συγγραφείς, Ηρόδοτος Στράβωνας, Πτολεμαίος, μιλούν
για το θρακικό φύλο τους Κροβύζους ή Κροβούζους, ως κατοίκους στην
περιοχή της Οδησσού (Βάρνα). Βορειότερα στην περιοχή του Μπάλτζικ
κατοικούσε ένα θρακικό φύλο Πυγμαίων, οι Αροτήρες, λαός γεωργικός με
συγγενικές σχέσεις με τους Κροβούζους.
Στα ρωμαϊκά χρόνια ο Ρωμαίος φυσιοδίφης ιστορικός Πλίνιος και ο
εξόριστος ποιητής Οβίδιος αναφέρουν, ότι η περιοχή κατοικείται από τον
θρακικό λαό των Κατταούζων ή Κατούζων. Όλοι οι συγγραφείς
αναφέρουν ότι οι αυτόχθονες πληθυσμοί εύκολα εξελληνίζονται ή
εκλατινίζονται. Ζούσαν γύρω από τις οχυρωμένες πόλεις των ελληνικών
αποικιών. Αν επιχειρήσουμε να εξηγήσουμε το γεγονός θα πρέπει να
πούμε, ότι για δύο λόγους υπήρξε αυτή η εγκατάσταση:
11
Α) Ως λαός γεωργικός και κτηνοτροφικός ήθελαν να βρίσκονται κοντά

στις πόλεις για να γίνονται γρήγορα και άμεσα οι συναλλαγές τους και
Β) Οι οχυρωμένες πόλεις αποτελούσαν ένα ασφαλές καταφύγιο σε
περιόδους επιδρομών και συγκρούσεων με άλλα φύλα και λαούς.
Ο ρόλος των οχυρωμένων πόλεων εκτός από τον στρατιωτικό ήταν και
εκπολιτιστικός.
Με την μεταφορά της πρωτεύουσας του ρωμαϊκού κράτους στην
Κωνσταντινούπολη, τα Βαλκάνια και ειδικά η Θράκη αποτελούν το
περιβόλι της Πόλης. Η καθιέρωση του χριστιανισμού ως επίσημης
θρησκείας, οδήγησε στον εκχριστιανισμό όλων των λαών των Βαλκανίων.
Ειδικότερα οι εξελληνισμένοι λαοί έγιναν ευκολότερα χριστιανοί, λόγω
της διάδοσης της νέας θρησκείας μέσω της ελληνικής γλώσσας. Ο
Απόστολος Ανδρέας ο Πρωτόκλητος σύμφωνα με την εκκλησιαστική
παράδοση, συνέβαλε στον εκχριστιανισμό των λαών του Ευξείνου
Πόντου. Ως πρώτος μητροπολίτης Βάρνας, αναφέρεται από τον Απόστολο
Παύλο στην επιστολή του προς Ρωμαίους, ο Αμπλίας. Η μνήμη του
εορτάζεται στις 31 Οκτωβρίου.
Διάφοροι λαοί ακολουθώντας το δρόμο της μετανάστευσης περνούν τον

Δούναβη και συγκρούονται με το βυζαντινό στρατό. Στις περισσότερες
περιπτώσεις οδηγούνται σε ήττα και σε μόνιμη εγκατάσταση σε περιοχές
που ορίζει το Βυζάντιο, αφού πρώτα βαπτίζονται χριστιανοί και
αποδέχονται την εξουσία του βυζαντινού κράτους. Η εγκατάστασή τους
κατά τα έθιμα του Βυζαντίου γίνεται στην ύπαιθρο σε στρατηγικά σημεία
όπου υπηρετούν ταυτόχρονα ως στρατιώτες. Οι λαοί που εμφανίσθηκαν
κατά σειρά και εγκαταστάθηκαν τελικά στα Βαλκάνια είναι Γότθοι,
Σλάβοι, Βούλγαροι, Πετζενέγκοι, Ούζοι και Κουμάνοι. Σε όλους
επιβλήθηκε ο χριστιανισμός και μέσω του ελληνικού πολιτισμού όχι μόνο
εντάχθηκαν αλλά και αποτέλεσαν τα κυριότερα στηρίγματα του
βυζαντινού κράτους.
Το Βυζάντιο και το Πατριαρχείο επέτρεπε τις επιγαμίες μεταξύ χριστιανών

διαφορετικών φύλων με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένας νέος τύπος
βυζαντινού υπηκόου ο οποίος είχε τα χαρακτηριστικά του ορθόδοξου
χριστιανού, με ελληνική μόρφωση αλλά ως ανθρωπολογικός τύπος
αποτελούσε ένα κράμα διαφορετικών φυλών. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι
τα επόμενα χρόνια αυτός ο τύπος δεν αμφισβητήθηκε μέχρι την εμφάνιση
των εθνικών ιδεολογιών και την δημιουργία των εθνικών κρατών στα
Βαλκάνια.
Στα Βαλκάνια ο κυριότερος εχθρός του Βυζαντίου ήταν οι Βούλγαροι.

Λαός ανυπότακτος, με ηγεμόνες που επιζητούσαν πάντοτε την εξουσία και
την χειραφέτησή τους από το Βυζάντιο. Οι συχνοί πόλεμοι μεταξύ τους
12
οδηγούσε σε ερημώσεις της υπαίθρου και σε αναγκαστική μετακίνηση των

ντόπιων πληθυσμών που δεν συμμαχούσαν μαζί τους μέσα στις
οχυρωμένες βυζαντινές πόλεις. Η δημιουργία του πρώτου και του
δεύτερου βουλγαρικού κράτους άλλαζε συνεχώς τα σύνορα του
Βυζαντίου, αλλά τα δυτικά παράλια του Ευξείνου Πόντου αποτελούσαν
πάντοτε βυζαντινό έδαφος.
Μετά το τέλος των σταυροφοριών και την ανακατάληψη της
Κωνσταντινούπολης από τους Βυζαντινούς στα όρια της σημερινής
Βουλγαρίας ιδρύθηκαν τρία Πριγκιπάτα: Το πριγκιπάτο του Τυρνόβου και
του Βιδινίου, τα οποία αποτελούνταν από πληθυσμούς κυρίως
βουλγαρικούς και το πριγκιπάτο της Καβάρνας, το οποίο αποτελούνταν
από Έλληνες βυζαντινούς, Βλάχους, Κουμάνους και Σελτζούκους
Τούρκους.
Πρώτος ηγεμόνας του πριγκιπάτου ήταν ο Μπαλίκ, ο οποίος ανέλαβε το

1268 περίπου. Αν και γίνονται αναφορές και σε κάποιον Σαρί-Σαλτίκ,
όπως και τον σουλτάνο Καϊκαούζ Β΄, είναι αστήρικτες αν και χρονολογικά
συμπίπτει η παρουσία τους στα ίδια εδάφη. Ο σουλτάνος μετά την
απελευθέρωση του από το φρούριο της Αίνου όπου ήταν φυλακισμένος
από τον Μιχαήλ Η΄ τον Παλαιολόγο μεταφέρθηκε στα μέρη της Κριμαίας,
από τον Μογγόλο Χάνο Berge, όπου και πέθανε το 1263. ?λλες ιστορικές
πηγές αναφέρουν ότι ο λαός και ο στρατός του Καϊκαούζ μεταφέρθηκε
στην επαρχία της Δοβρουτσάς όπου και εγκαταστάθηκαν μεταξύ των
Ούζων και των Κουμάνων. Οι ίδιες πηγές αποκρύπτουν ότι εγκατέλειψαν
την περιοχή περίπου το 1310 και εγκαταστάθηκαν στη Μικρά Ασία. Όπως
και το γεγονός ότι ανήκαν στην μουσουλμανική αίρεση των
Μπεκτασήδων. Αρχηγός τους ήταν ο Σαρί-Σαλτίκ οπαδός του
Μπεκτασισμού, μία θρησκεία με στοιχεία χριστιανικά και ισλαμικά. Ήταν
γνωστός ως Σαλτούκ-ντεντέ και όταν πέθανε το χωριό όπου τάφηκε
ονομάσθηκε Μπαμπά-νταγκ.
Έτσι οι τουρκόφωνοι της Δοβρουτσάς διαχωρίζονται σε δύο ζώνες: Οι

μουσουλμάνοι της βόρειας ζώνης, όπου κατοικούσαν ανάμεικτοι
πληθυσμοί Κουμάνων, Ούζων και Σελτζούκων και στην νότια ζώνη όπου
κατοικούσαν τουρκόφωνοι χριστιανοί βυζαντινής καταγωγής.
Μετά τον Μπαλίκ αναλαμβάνει ως άρχοντας του πριγκιπάτου ο
Ντομπροτίτσα, ο οποίος διαχωρίζει τη θέση του από τα δύο βουλγαρικά
πριγκιπάτα και θέτει το πριγκιπάτο του φόρου υποτελής στο Βυζάντιο.
Ζητά από το Πατριαρχείο να αναλάβει την επιστασία των χριστιανών του
κράτους του. Το πριγκιπάτο αποτελούσε θρησκευτικά, Εξαρχία απευθείας
υπαγόμενη στο Πατριαρχείο από το 1320 έως το 1650, όταν η μητρόπολη
Βάρνας και η εξαρχία Καβάρνας ενώθηκε σε μία μητρόπολη, της Βάρνας.
13
Στα χρόνια του Ντομπροτίτσα το πριγκιπάτο γνώρισε την μεγαλύτερη

ακμή του, κυριαρχούσε με το στόλο του στη Μαύρη Θάλασσα και ήταν
σκληρός ανταγωνιστής των Γενουατών στο εμπόριο. Με τον στρατό του
βοήθησε το βυζαντινό κράτος της Τραπεζούντας στην αντιμετώπιση των
Γενουατών και των Οθωμανών. Παράλληλα είχε παντρευτεί την κόρη του
Μέγα Δούκα Απόκαυκου και πήρε τον τίτλο του Δεσπότη. Μετά τον
θάνατό του ανέλαβε ο γιος του Ιβαγκός ο οποίος διατηρήθηκε ως
Δεσπότης της Καβάρνας μέχρι την κατάληψη της περιοχής από τους
Οθωμανούς το 1394. Αιτία αποτέλεσε η άρνηση του Ιβαγκός να
συμμετέχει στην εκστρατεία εναντίον των χριστιανών της Ουγγαρίας και
της Μολδαβίας και Βλαχίας όπως του ζήτησε ο σουλτάνος Βαγιατζίτ Α΄ ο
Κεραυνός, με αντάλλαγμα να διατηρήσει το κράτος του.
Με την κατάλυση του κράτους ο πληθυσμός του πριγκιπάτου

διασκορπίστηκε. Αναφέρεται ότι ένα μεγάλο τμήμα έφυγε και
εγκαταστάθηκε στα χωριά της Ζίχνης Σερρών όπου υπάρχουν μέχρι και
σήμερα. Ένα τμήμα του πληθυσμού οδηγήθηκε από τους Οθωμανούς ως
εργάτες γης στο Χάσκιοϊ της Αδριανούπολης, όπου δούλευαν στα χωράφια
του σουλτάνου. Η πλειονότητα παρέμεινε και υπέφερε μαζί με τους
υπόλοιπους χριστιανούς της περιοχής. Επειδή ζούσαν ανάμεσα σε
συμπαγείς πληθυσμούς Οθωμανών Τούρκων για να επιβιώσουν και για να
μπορούν να συναλλάσσονται άλλαξαν την γλώσσα τους και
τουρκοφώνισαν. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι η γλώσσα των
Γκαγκαούζηδων είναι παρόμοια με των Οθωμανών της Βαλκανικής και
όχι με αυτήν των Οσμανλήδων της Μικράς Ασίας.
Το Οθωμανικό κράτος όπως και όλα τα μουσουλμανικά κράτη

στηρίζονταν στην αρχή πιστοί και άπιστοι. Μετά την κατάληψη της Πόλης
από τους Οθωμανούς και την ανακήρυξη του Πατριάρχη
Κωνσταντινούπολης ως θρησκευτικού και πολιτικού ηγέτη όλων των
χριστιανών οι Γκαγκαούζοι εντάσσονται στο χριστιανικό Μιλλέτ.
Τον 16ο αιώνα κατά την περιοδεία του Οθωμανού περιηγητή Εβλιγιά
Τσελεμπί στα Βαλκάνια συναντά τους Γκιαούρηδες(άπιστους) Τούρκους
και απορεί πως είναι δυνατόν να υπάρχουν τουρκόφωνοι χριστιανοί. Μετά
από μια μικρή έρευνα παραδέχεται ότι δεν πρόκειται για τουρκικό φύλο.
Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις του Οθωμανούς και τουρκικά φύλα
συνάντησε βορειότερα στα παραδουνάβια έλη.
Τα επόμενα χρόνια και μέχρι το 1790 δεν έχουμε αναφορές για
Γκαγκαούζους ή ακόμη και για γεγονότα στην περιοχή. Η επανάσταση
των Κιρτζαλήδων, φανατικών μουσουλμάνων και του Πατζατζάνογλου,
Πασά του Βιδινίου, φέρνει στο προσκήνιο τους τουρκόφωνους
χριστιανούς της Δοβρουτσάς.
14
Αντιστέκονται στις επιδρομές των Κιρτζαλήδων των Κιρκάσιων και

Βασιβουζούκων.
Μέσα από το Έπος ΑΙ ΕΝ ΤΗ ΚΩΜΟΠΟΛΕΙ ΚΑΒΑΡΝΗ ΚΑΙ ΤΟΙΣ
ΠΕΡΙΞ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙΣ ΧΩΡΙΟΙΣ ΥΠΟ ΤΩΝ ΚΙΡΚΑΣΙΩΝ ΣΦΑΓΑΙ,
γράφτηκε από τον Κράχτογλου (πιθανόν Γκαγκαούζος στην καταγωγή)
μαθαίνουμε για την ηρωική αντίσταση τους στην Καβάρνα με αρχηγό τον
Αμηρά. Από την πολιορκία της Καβάρνας κατάφεραν να σωθούν οι
περισσότεροι και να διαφύγουν στην Μολδαβία και στη Βλαχία. Σύμφωνα
με ορισμένες πληροφορίες ο Αμηράς επέστρεψε στα γκαγκαούζικα εδάφη
μαζί με το ρωσικό στρατό κατά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο το 1810.
Σε όλους τους ρωσοτουρκικούς πολέμους οι Γκαγκαούζοι βοηθούσαν με

όλα τα μέσα που διέθεταν τον ρωσικό στρατό. Είχε αποκρυσταλλωθεί στην
συνείδησή τους όπως και σε όλους τους χριστιανικούς πληθυσμούς των
Βαλκανίων ότι το «Ξανθό γένος», δηλαδή οι Ρώσοι θα τους
απελευθερώσουν από τον οθωμανικό ζυγό. Το 1829 για να γλιτώσουν από
τα αντίποινα των Οθωμανών μετανάστευσαν μαζικά μαζί με τον
μητροπολίτη Βάρνας στη Βεσσαραβία. Υπολογίζεται ότι μετανάστευσαν
100.000 περίπου Γκαγκαούζοι, ελληνόφωνοι και βουλγαρόφωνοι
χριστιανοί. Η εγκατάστασή τους έγινε στην επαρχία του Κομράτ και του
Ισμαηλίου. Ο γκαγκαούζικος πληθυσμός της Βεσσαραβίας από το 1810-
20 αναπτύσσεται και λειτουργεί άλλοτε σε εχθρικό περιβάλλον και άλλοτε
σε φιλικό. Κυρίως ως αγρότες συμμετέχουν σε όλα τα γεγονότα που
διαδραματίζονται στην Μολδαβία και τη Βλαχία. Συμμετέχουν με δικό
τους στρατιωτικό σώμα στην επανάσταση του Υψηλάντη με αρχηγό τον
Δημήτρη Βατικιώτη. Γκαγκαούζοι συμμετείχαν στον Ιερό λόχο στη μάχη
του Δραγατσανίου, δίχως να έχουμε καταφέρει να καταγράψουμε τα
ονόματά τους. Συμμετείχαν στην βουλγαρική λεγεώνα κατά την διάρκεια
των ρωσοτουρκικών πολέμων με επαναστατικές ενέργειες στην βόρεια
Βουλγαρία και στην σημερινή Ρουμανία. Οι Βούλγαροι τονίζουν σε όλα
τα ιστορικά βιβλία τους την ανδρεία και το θάρρος που επιδείκνυαν οι
Γκαγκαβούζηδες στο πεδίο της μάχης
Το 1864 συμμετέχουν ενεργά στην εξέγερση των αγροτών εναντίον των

γαιοκτημόνων της Ρουμανίας. Η εξέγερση πνίγηκε στο αίμα, 10.000
νεκρούς υπολογίζεται ότι είχε και ανάμεσά τους πολλοί Γκαγκαούζοι. Το
1907 και 1910 συμμετείχαν σε νέες εξεγέρσεις αγροτών.
Η ρωσική επανάσταση του 1917 τους βρίσκει εγκλωβισμένους στη
Βεσσαραβία, διότι η περιοχή διεκδικείται συνεχώς από τους Ρουμάνους
και τους Ρώσους. Σε όλη τη διάρκεια της Σοβιετικής Ένωσης διατηρούν
τον ιδιαίτερο πολιτισμό τους, τους επιτρέπεται να έχουν εκκλησίες, έστω
και λίγες, και να διατηρήσουν τη γλώσσα τους. Ίσως σε αυτό το γεγονός
να οφείλεται και η συμπάθεια που δείχνουν απέναντι στους Ρώσους και να
15
ταχθούν με το μέρος τους στη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Αντιδρούν

στην προσπάθεια των Μολδαβών εθνικιστών να ενωθούν με τη Ρουμανία.
Το 1990 καταφέρνουν να αποκτήσουν αυτόνομο καθεστώς διοίκησης
μέσα στα πλαίσια της Μολδαβίας.
Σήμερα γίνεται μια μεγάλη προσπάθεια για να επανασυνδεθούν με τους
Γκαγκαβούζηδες της Ελλάδας. Η μακροχρόνια προσπάθεια των Ρώσων
ιστορικών να τους πείσουν ότι ανήκουν σε ένα από τα τουρανικά-τουρκικά
φύλα της Ασίας αν και πέτυχε σε ένα μεγάλο βαθμό σήμερα από
ιστορικούς Γκαγκαούζους της Μολδαβίας αμφισβητείται. Το βλέμμα
τους είναι στραμμένο προς την Ελλάδα και περιμένουν από εμάς μια
μεγαλύτερη βοήθεια οικονομική, πολιτιστική για να βρουν τα βήματά τους
προς τη σωστή κατεύθυνση όπως οι ίδιοι λένε.
Στις δεκαετίες του 1840-50 αρχίζει η αναγέννηση του ελληνισμού της

βόρειας Βουλγαρίας. Με προτροπή του μητροπολίτη Βάρνας Ιωσήφ και
αργότερα του Ιωακείμ ιδρύονται τα πρώτα σχολεία των κοινοτήτων. Είναι
τα περίφημα γραμματοδιδασκαλεία, όπου οι μικροί μαθητές διδάσκονται
ανάγνωση, γραφή, τον Απόστολο και την Οχτάηχο. Σε 25 γκαγκαούζικα
χωριά ιδρύονται σχολεία που επιχορηγούνται από τους γονείς των παιδιών
και Φιλεκπαιδευτικές αδελφότητες. Το Πατριαρχείο εντόπισε το
πρόβλημα με τους τουρκόφωνους χριστιανούς που δεν μπορούσαν να
παρακολουθήσουν την εκπαίδευση στα ελληνικά και στέλνει
Καραμανλήδες (τουρκόφωνοι χριστιανοί της Μ. Ασίας) δασκάλους και
εκτυπώνει το Ευαγγέλιο και την Αγία Γραφή στα καραμανλίδικα. Είναι ο
μόνος τρόπος για να μπορέσει να προσεγγίσει τους τουρκόφωνους
χριστιανούς και να τους μεταδώσει τα μηνύματα του χριστιανισμού και
του ελληνικού πολιτισμού.
Παράλληλα έχει αρχίσει και η αναγέννηση του βουλγαρικού έθνους. Οι

έντονοι ανταγωνισμοί και η διάθεση των Βουλγάρων να χειραφετηθούν
απέναντι στο Πατριαρχείο και στους Έλληνες οδηγεί σε καθημερινές
συγκρούσεις. Ο ανταγωνισμός προκαλεί συγκρούσεις με αποτέλεσμα να
υπάρχει μια χαώδης κατάσταση. Τα γκαγκαούζικα χωριά αποτελούν το
πρώτο στόχο των Βουλγάρων. Ορισμένα λόγω της μακρόχρονης
συγκατοίκησης τους με βουλγαρικούς πληθυσμούς, δηλώνονται
Βούλγαροι και εντάσσονται στη βουλγαρική εκκλησία. Η πλειοψηφία των
χωριών τάσσονται με τους Έλληνες. Ακολουθεί ένας σκληρός και
ανελέητος διωγμός των Γκαγκαούζων από τα χωριά τους. Μετακινούνται
συνέχεια για να γλιτώσουν τις πιέσεις και τους εκβιασμούς που τους
επιβάλλουν οι Βούλγαροι. Το 1870-78 με τον ρωσοτουρκικό πόλεμο
ακολουθούν το ρωσικό στρατό, στην μόνη δύναμη μετά τους Έλληνες που
είχαν εμπιστοσύνη και με την κατάληψη της Αδριανούπολης
εγκαθίστανται στην επαρχία Χάφσας, του Μπαμπά-εσκί και των Σαράντα
16
Εκκλησιών. Υπολογίζεται ότι περίπου 6.000 Γκαγκαούζοι μετακινούνται

αυτή την περίοδο. Περίπου 1.000 εγκαθίστανται στην Υάμπολη της
Βουλγαρίας.
Έτσι δημιουργείται ένα τρίγωνο ανάμεσα στη Βάρνα, Υάμπολη και
Χάφσα μέσα στο οποίο βρίσκονται ζουν και επιβιώνουν οι γκαγκαούζικοι
πληθυσμοί. Όσοι παρέμειναν στα πάτρια εδάφη υποφέρουν μαζί με τους
ελληνικής καταγωγής χριστιανούς, αντιστέκονται στον εκβουλγαρισμό
που προωθούν Ρώσοι και Βούλγαροι. Στην Βάρνα, στην Καβάρνα, στο
Μπάλτζικ, στο Γκιαούρ-σουγιουτσούκ, στο Κέστριτς και σε άλλα χωριά
αναφέρονται γεγονότα και ανθελληνικές ενέργειες των Βουλγάρων να
τους πάρουν τα σχολεία και τις εκκλησίες. Η παρουσία και η παραμονή
τους όμως είναι προδιαγεγραμμένη. Ο στόχος των Βουλγάρων είναι αν δεν
εκβουλγαριστούν να εγκαταλείψουν τη πατρίδα τους στην οποία ζούσαν
για εκατοντάδες χρόνια.
Με το μεγάλο ανθελληνικό διωγμό του 1906 και του 1914, εγκαταλείπουν

τις εστίες τους. Οι περισσότεροι μετακινούνται προς την Ανατολική
Θράκη, ακολουθώντας τους υπόλοιπους Ανατολικορουμελιώτες και
Βαρνιώτες και ορισμένοι διασκορπίζονται σε όλη την Ελλάδα. Υπάρχουν
αναφορές ότι γκαγκαούζικοι πληθυσμοί υπάρχουν στην Θεσσαλία, στη
Θεσσαλονίκη , στη Βέροια και στο Κιλκίς. Μέχρι και στην Ηγουμενίτσα
εντοπίσαμε γκαγκαούζικο χωριό.
?λλοι μετακινούνται στην ενδοχώρα της Ανατολικής Θράκης και
εγκαθίστανται σε χωριά του Ουζούν-Κιοπρού, των Μαλγάρων και της
Αίνου. Ως τουρκόφωνοι χριστιανοί αντιμετωπίζονται αρχικά με επιφύλαξη
από τους υπόλοιπους χριστιανούς. Ιδρύουν δικά τους χωριά ή συνοικίες
μέσα στις πόλεις, όπου ζουν σχεδόν απομονωμένοι.
Γρήγορα όμως θα αποτελέσουν το βασικό κορμό της αντίστασης των

Θρακιωτών στις τουρκικές και βουλγαρικές πιέσεις και βλέψεις. Στη
Ανατολική Θράκη οργανώνεται από τον Στυλιανό Γονατά και τον
Κονδύλη ένα μεγάλο δίκτυο πληροφοριοδοτών για να εντοπίζουν και να
προβλέπουν τις μετακινήσεις και τις επιδιώξεις των βουλγαρικών και
τουρκικών στρατευμάτων και διοικήσεων. Στο δίκτυο αυτό περίοπτη θέση
και δράση έχουν οι Γκαγκαούζοι της Χάφσας. Στα απομνημονεύματα του
ο Γονατάς μιλάει με θαυμασμό για τον ηρωισμό τους και για τους
αντιστασιακούς πυρήνες που οργανώνουν μέσα στα χωριά τους.
Ο Α΄ Βαλκανικός πόλεμος φέρνει τους Βούλγαρους στην Ανατολική

Θράκη. Στην αρχή αντιμετωπίζονται ως απελευθερωτές από τους
χριστιανούς κατοίκους. Γρήγορα καταλαβαίνουν τα σχέδια τους για τον
εκβουλγαρισμό των Θρακιωτών χριστιανών. Όσοι αντιστέκονται
μετακινούνται. Γκαγκαβούζικοι πληθυσμοί μετακινούνται σε χωριά πέρα
17
από το σημερινό χωριό Φυλάκιο και σε χωριά της Υάμπολης με στόχο να

αναγκασθούν να δηλώσουν Εξαρχικοί και να ενταχθούν στο βουλγαρικό
κράτος. Οι πιέσεις δεν αποδίδουν. Όταν εγκαταλείπουν την Θράκη οι
Βούλγαροι, πολλοί Γκαγκαβούζοι φεύγουν μαζί τους για να γλυτώσουν
από τα αντίποινα των Τούρκων. Η μέρα της απελευθέρωσης της
Ανατολικής Θράκης δεν άργησε να φανεί. Τον Ιούλιο του 1920
απελευθερώνεται. Οι γκαγκαβούζικοι πληθυσμοί όπως και οι υπόλοιποι
Θρακιώτες υποδέχονται με ενθουσιασμό τον ελληνικό στρατό. Το πρώτο
σύνταγμα στρατού από ντόπιους Θρακιώτες αποτελείται από
Γκαγκαβούζους της Χάφσας όπως μαρτυρούν τα αρχεία του ελληνικού
στρατού. Συμμετέχει στην απελευθέρωση των Σαράντα Εκκλησιών και
φτάνει μέχρι τη Τσαλτάτζα, από όπου τους επιτρέπεται να γυρίσουν στα
χωριά τους.
Δυστυχώς για όλους η εγκατάλειψη των εστιών τους και των χωριών τους
δεν άργησε να φανεί. Ακολουθώντας τη μοίρα του υπόλοιπου ελληνισμού
της Ανατολής πήραν πάλι το δρόμο της προσφυγιάς. Η μεγαλύτερη μάζα
εγκαταστάθηκε στο βόρειο Έβρο. Ίσως γιατί με το πέρασμα του ποταμού
βρήκαν αμέσως εδάφη που έμοιαζαν με αυτά των χωριών τους, ή διότι
πίστευαν ότι η προσφυγιά ήταν προσωρινή και θα επέστρεφαν πάλι στα
χωριά τους. Αυτό όμως δεν έγινε ποτέ. Η εγκατάσταση τους αυτή τη φορά
ήταν μόνιμη.
Μέχρι και σήμερα υπάρχουν και προσπαθούν να διατηρήσουν τις

παραδόσεις τους. Μεταφέρθηκαν τραγούδια, παραμύθια και λαϊκές
λατρείες, που αποτελούν ένα ξεχωριστό και ιδιαίτερο πολιτισμό, αυτόν του
ελληνισμού της βόρειας Βουλγαρίας. Ένας πολιτισμός γνήσιος
θρακιώτικος, που μέσα από το πέρασμα των αιώνων αποτελούσε το φάρο
του πολιτισμού για όλους τους υπόλοιπους λαούς των Βαλκανίων. Αν
υπάρχει σήμερα μια συγγένεια μεταξύ των χορών , των τραγουδιών και
των παραδόσεων μεταξύ του βουλγαρικού και του ελληνικού πληθυσμού
αυτό οφείλεται στην μακρόχρονη συγκατοίκηση τους.
Σήμερα κατοικούν στην πλειοψηφία τους στον βόρειο Έβρο, στα χωριά
της Ορεστιάδας και Διδυμοτείχου. Τα χωριά και οι τόποι εγκατάστασης
τους είναι: Επαρχία Ορεστιάδας: Αμμόβουνο 59 οικογένειες, Αρζος 33
οικ., , Βάλτος 23 οικ.,., Δίλοφος 24 οικ., Θούριο 194 οικ., Καβύλη 2 οικ.,
Καναδάς 63 οικ., Κέραμος 16 οικ., Κλεισώ 94 οικ., Κριός 1 οικ.,
Κυπρίνος 6 οικ.,., Λεπτή 15 οικ., Οινόη 237 οικ., Ορμένιο 6 οικ., Πάλη
7 οικ., Πλάτη 7 οικ.,., Πύργος 85 οικ., Σαγήνη 244 οικ., Σάκκος 1 οικ., ,
Σπήλαιο 30 οικ., Φυλάκιο 34 οικ.Στην επαρχία Διδυμοτείχου:
Ασβεστάδες 3 οικ., Ευγενικό 22 οικ., Κωστή 12 οικ., Πουλιά 2 οικ.,
Σαύρα 12 οικ.Εγκαταστάσεις προσφύγων Γκαγκαβούζων έχουμε στα
18
χωριά της Κομοτηνής: Άμφια, Ν. Καλίστη, όπως και στα Χρυσοχώραφα

Σερρών.
Για τους υπόλοιπους γκαγκαβούζικους πληθυσμούς θα πρέπει να

διερευνηθεί καλύτερα και να αποδοθεί ο χαρακτήρας τους μετά από
συστηματική έρευνα. Τους πληθυσμούς που αναφέρουμε είναι πρόσφυγες
από την επαρχία Χάφσας της Αδριανούπολης, που έφτασαν στην Ελλάδα
μετά τον ξεριζωμό τους από την παλιά πατρίδα.
Μέσα από ένα σύντομο ιστορικό σημείωμα δεν μπορούν να ειπωθούν και
να γραφούν όλες οι πτυχές των Γκαγκαούζων. Ως συμπέρασμα μπορεί με
βεβαιότητα να ειπωθεί ότι οι Γκαγκαούζοι είναι θρακιώτικο φύλο της
βόρειας Βουλγαρίας, το οποίο παρουσιάζει μία μόνο ιδιαιτερότητα
απέναντι στους υπόλοιπους Θρακιώτες και Έλληνες. Είναι τουρκόφωνοι
αλλά φανατικοί χριστιανοί και Έλληνες. Είναι περήφανοι για την
καταγωγή τους, την προσδιορίζουν στο Βυζάντιο και τα βυζαντινά χρόνια.
Κανείς δεν μπορεί να τους το αντιστρέψει.
1. Ο/Η Αλή Σουλιότι λέει:
Ιανουάριος 23, 2015 στις 10:29 μμ
Στο 1243, όταν το κράτος των Σελτζούκων διαλύθηκε από τους

Μογγόλους, μετά από τη μάχη του Κιοσεντάγ, ο τότε σουλτάνος
του Ικονίου Ιζζεντίν Καϊκοβούζ ο 2ος (του οποίου η μητέρα ήταν
χριστιανή) κατέφυγε στην Κωνσταντινούπολη. Ο αυτοκράτορας
Μιχαήλ Η΄ του επέτρεψε να εγκατασταθεί (μαζί με τα
υπολείμματα του στρατού του) στη βόρεια Βουλγαρία, έξω από τη
Βάρνα (αργότερα ο Καϊκοβούζ εγκαταστάθηκε στην Κριμαία).
Λίγο μετά δημιουργήθηκε το Δεσποτάτο της Καβάρνας, στο οποίο
υπήρχαν 68 χωριά κατοικούμενα από Γκαγκαούζους (ή
Γκαγκαβούζηδες). Το 1283 οι Οθωμανοί το διέλυσαν. Τότε
πολλοί Γκαγκαούζοι κατέφυγαν στη Νέα Ζίχνη Σερρών και στη
Βέροια (βλ. οικογένεια Καραφέρια), ενώ άλλοι πήγαν στη
Βουλγαρία και στη Ρουμανία. Σε όλα τα μέρη στα οποία
κατέφυγαν διατήρησαν τα ήθη και τα έθιμά τους.
2. Ο/Η Αλή αλ-Γιουνάνι λέει:
Απρίλιος 9, 2017 στις 6:56 μμ
Οι Γκαγκαούζοι ή Γκαγκαβούζηδες είναι ένα τουρκικό φύλο, το

οποίο έχει εκχριστιανιστεί. Η εθνογένεση τους τοποθετείται το
1243 όταν το Σελτζούκικο κράτος της Μ. Ασίας διαλύθηκε απο
19
τους Μογγόλους μετά τη μάχη του Κιοσεντάγ. Σουλτάνος του

Ικονίου ήταν τότε ο Ιζεντίν Καϊκαβούζ, ο οποίος κατέφυγε στην
αυλή των Βυζαντινών αυτοκρατόρων στην Κωνσταντινούπολη
μαζί με τους χριστιανούς ακολούθους του (οι μουσουλμάνοι
ακόλουθοι του που παρέμειναν στη Μικρά Ασία τάχτηκαν υπέρ
των Μογγόλων εισβολέων). Εικάζεται ότι η μητέρα του ήταν
χριστιανή, κόρη ιερέα, και ότι ο ίδιος του βαφτίστηκε χριστιανός
ορθόδοξος μαζί με τους ακολούθους του.
Ο Σουλτάνος του Ικονίου είχε πολλούς χριστιανούς υπηκόους,

αλλά και πολύ καλή σχέση με τον τότε Βυζαντινό αυτοκράτορα.
Υπάρχει και η παραδοχή που μας μεταφέρεται απο ορισμένους
ιστορικούς ότι ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Μιχαήλ Η’
Παλαιολόγος, έδωσε άδεια εγκατάστασης του Σουλτάνου και του
λαού του στα εδάφη της αυτοκρατορίας, επειδή είχε σωθεί απο τον
Σουλτάνο όταν είχε λιποτακτήσει απο το βυζαντινό στρατό, μετά
απο μιά αποτυχημένη προσπάθεια κατάληψης της εξουσίας και του
θρόνου.
Το 1259 περίπου, εγκαταστάθηκαν στην βόρεια Βουλγαρία, στην

περιοχή της Βάρνας-Μπάλτζικ και Καβάρνας, όπου
δημιουργήθηκε το Δεσποτάτο της Καβάρνας. Η εγκατάσταση σε
αυτό το χώρο έγινε εσκεμμένα απο τον Βυζαντινό αυτοκράτορα
διότι επιθυμούσε να διαφυλάξει τα βόρεια σύνορα του απο τις
συνεχείς επιδρομές Κουμάνων και Πετζενέγων. Έτσι ξεπλήρωσε
την υποχρέωση που είχε απέναντι στον Σουλτάνο και είχε ήσυχο
το κεφάλι του για 124 χρόνια τουλάχιστον απο τις επιδρομές αυτές
στα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας.
Αργότερα ο Σουλτάνος Καϊκαβούς εγκαταστάθηκε στην Κριμέα

(άλλες αναφορές αναφέρουν ως τόπο εγκατάστασης του το χωριό
Αίνος της Ανατολικής Θράκης).
Το Δεσποτάτο διαλύθηκε από τους Οθωμανούς Τούρκους το 1383.

Στο Δεσποτάτο υπήρχαν 68 χωριά στα οποία κατοικούσαν
Γκαγκαούζοι. Μετά τη διάλυση του Δεσποτάτου ένα τμήμα
πλυθησμού των Γκαγκαούζων ακολούθησε τους πρίγκηπες του και
εγκαταστάθηκαν στα χωριά της Νέας Ζίχνης Σερρών και στα
περίχωρα της Βέροιας (Καραφέρια), ενώ οι υπόλοιποι
διασκορπίστηκαν στη Βουλγαρία και στην Ανατολική Θράκη.
Ο μεγαλύτερος πληθυσμός των Γκαγκαούζων ακολούθησε τον

Ρωσικό στρατό για να αποφύγει τα αντίποινα των Οθωμανών μετά
20
τους ρωσοτουρκικούς πολέμους και εγκαταστάθηκε στη

Βεσσαραβία στην σημερινή Νότια Μολδαβία.
Στον Έβρο κατοικούν στην επαρχία Ορεστιάδας και Διδυμοτείχου

σε 21 χωριά, κυρίως στα χωριά: Οινόη, Σαγήνη, Κλεισώ,
Αμμόβουνο, Θούριο, Λεπτή, Κέραμος, Καναδάς, κλπ.
Είναι οι πρώτοι τουρκόφωνοι που ήρθαν στην περιοχή μας μετά τη

μάχη του Ματζικέρτ (1071 μ.Χ). Μετά το πρώτο μισό του 13ου
αιώνα λοιπόν και τη διάλυση του σελτζουκικού κράτους, οι
Βυζαντινοί στρατολόγησαν Τούρκους μισθοφόρους από το πρώην
Σουλτανάτο του Ικονίου και τους πέρασαν στη περιοχή του Αίμου
για άμυνα στα σύνορα. Τους εκχριστιάνησαν παράλληλα (με
απώτερο σκοπό να εκχριστιανίσουν όλους τους Τούρκους στη
συνέχεια, γνωστή η τακτική αυτή του Βυζαντίου).
Η θέση αυτή για την καταγωγή και την προέλευση των

Γκαγκαούζων έγινε πάνω-κάτω αποδεκτή και από τον γνωστό
Αυστριακό ανατολιστή Wittek το 1954. Ο Wittek – με την χρήση
σελτζουκικών, οθωμανικών και βυζαντινών πηγών – απέδειξε ότι
οι Γκαγκαούζοι έλκουν την καταγωγή τους από τους ανθρώπους
του Καϊκαβούς (από το όνομα του Σουλτάνου Καϊκαβούς
προέρχεται και το όνομα τους). Την επόμενη δεκαετία, η Ελληνίδα
μαθήτρια του Wittek Ελισάβετ Ζαχαριάδου, με χρήση βυζαντινών
πηγών, κυρίως χρυσόβουλων της Ιεράς Μονής Βατοπαιδίου,
επιβεβαίωσε την θεωρία αυτή. Αυτή είναι και η επικρατέστερη
θεωρία στη διεθνή βιβλιογραφεία για την προέλευση των
Γκαγκαούζων.
Η θεωρία ότι οι Γκαγκαούζοι είναι απόγονοι του αρχαίου

θρακικού φύλου των Κροβύζων (ή Κοτταούζων) δεν φέρεται να
ευσταθεί, παρά την ομοιότητα ανάμεσα στα ονόματα τους.
Κυνηγήθηκαν από τους Τούρκους μανιωδώς, γιατί στο Ισλάμ το να

αλλάξεις τη μουσουλμανική θρησκεία με μια άλλη, είναι χειρότερο
από το να είσαι «άπιστος». Το αν ήταν Ελληνες χριστιανοί οι
οποίοι πρώτα εξισλαμίσθηκαν, μετά έμαθαν Τούρκικα και μετά
ξαναχριστιανίστηκαν χωρίς να ξαναθυμηθούν τη γλώσσα τους,
είναι λίγο δύσκολο να γίνει μέσα σε 150 χρόνια (1071-1200).
Με τη πάροδο των αιώνων και λόγω της Ορθοδοξίας, ταυτίστηκαν

με τους υπόλοιπους Ρωμιούς και σήμερα κάποιοι λίγοι από τους
Γκαγκαούζους της Μολδαβίας θεωρούν τους εαυτούς τους
Ελληνες.
21

να απαντήσουν και να δώσουν μια λογική εξήγηση της προέλευσης και της
διαδρομής τους. Περισσότερο ασχολήθηκαν ξένοι ιστορικοί, όπως
του γεγονότος σήμερα κυριαρχεί η άποψη ότι πρόκειται για τουρκικό φύλο
που εκχριστιανίσθηκε την εποχή του Βυζαντίου. Είναι όμως έτσι τα

τουρκόφωνοι χριστιανοί της Βόρειας Βουλγαρίας. Ως προς την ετυμολογία
του ονόματος δόθηκαν πολλές απαντήσεις από ιστορικούς των
προαναφερόμενων χωρών. Όλες θεωρούν ότι πρόκειται για τουρκικό φύλο
και ο λόγος είναι προφανής. Η ιδέα του παντουρκισμού επιβάλει την
παρουσία τουρκικών φύλων σε όλα τα μήκη και πλάτη της Ασίας και της
Ευρώπης. Παράλληλα η ύπαρξη Τούρκων χριστιανών εξυπηρετεί τα


Αιμόντου και της πόλης Κωνστάντζας της Ρουμανίας. Στην ενδοχώρα της
Βουλγαρίας εντοπίζονται γκαγκαβούζικα χωριά μέχρι την πόλη
22

και το Πρόβαντι. Συνολικά καταγράφονται ως γκαγκαβούζικα, περίπου 70
χωριά και πόλεις.
Όλοι οι αρχαίοι συγγραφείς, Ηρόδοτος Στράβωνας, Πτολεμαίος,
μιλούν για το θρακικό φύλο τους Κροβύζους ή Κροβούζους, ως
κατοίκους στην περιοχή της Οδησσού (Βάρνα). Βορειότερα στην
περιοχή του Μπάλτζικ κατοικούσε ένα θρακικό φύλο Πυγμαίων, οι
Αροτήρες, λαός γεωργικός με συγγενικές σχέσεις με τους Κροβούζους.
εξόριστος ποιητής Οβίδιος αναφέρουν, ότι η περιοχή κατοικείται από
τον θρακικό λαό των Κατταούζων ή Κατούζων. Όλοι οι συγγραφείς

θρησκείας, οδήγησε στον εκχριστιανισμό όλων των λαών των Βαλκανίων.
Ειδικότερα οι εξελληνισμένοι λαοί έγιναν ευκολότερα χριστιανοί, λόγω
της διάδοσης της νέας θρησκείας μέσω της ελληνικής γλώσσας. Ο
Απόστολος Ανδρέας ο Πρωτόκλητος σύμφωνα με την εκκλησιαστική
παράδοση, συνέβαλε στον εκχριστιανισμό των λαών του Ευξείνου
Πόντου. Ως πρώτος μητροπολίτης Βάρνας, αναφέρεται από τον Απόστολο
Παύλο στην επιστολή του προς Ρωμαίους, ο Αμπλίας. Η μνήμη του
εορτάζεται στις 31 Οκτωβρίου.

κατά τα έθιμα του Βυζαντίου γίνεται στην ύπαιθρο σε στρατηγικά σημεία
23
όπου υπηρετούν ταυτόχρονα ως στρατιώτες. Οι λαοί που εμφανίσθηκαν

κατά σειρά και εγκαταστάθηκαν τελικά στα Βαλκάνια είναι Γότθοι,
Σλάβοι, Βούλγαροι, Πετζενέγκοι, Ούζοι και Κουμάνοι. Σε όλους
επιβλήθηκε ο χριστιανισμός και μέσω του ελληνικού πολιτισμού όχι μόνο
εντάχθηκαν αλλά και αποτέλεσαν τα κυριότερα στηρίγματα του
Το Βυζάντιο και το Πατριαρχείο επέτρεπε τις επιγαμίες μεταξύ χριστιανών

διαφορετικών φύλων με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένας νέος τύπος
βυζαντινού υπηκόου ο οποίος είχε τα χαρακτηριστικά του ορθόδοξου
χριστιανού, με ελληνική μόρφωση αλλά ως ανθρωπολογικός τύπος
αποτελούσε ένα κράμα διαφορετικών φυλών. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι
τα επόμενα χρόνια αυτός ο τύπος δεν αμφισβητήθηκε μέχρι την εμφάνιση
των εθνικών ιδεολογιών και την δημιουργία των εθνικών κρατών στα
Βαλκάνια.

Λαός ανυπότακτος, με ηγεμόνες που επιζητούσαν πάντοτε την εξουσία και
την χειραφέτησή τους από το Βυζάντιο. Οι συχνοί πόλεμοι μεταξύ τους
οδηγούσε σε ερημώσεις της υπαίθρου και σε αναγκαστική μετακίνηση των
ντόπιων πληθυσμών που δεν συμμαχούσαν μαζί τους μέσα στις
οχυρωμένες βυζαντινές πόλεις. Η δημιουργία του πρώτου και του
δεύτερου βουλγαρικού κράτους άλλαζε συνεχώς τα σύνορα του
Βουλγαρίας ιδρύθηκαν τρία Πριγκιπάτα: Το πριγκιπάτο του Τυρνόβου και
του Βιδινίου, τα οποία αποτελούνταν από πληθυσμούς κυρίως
Τούρκους.

όπως και τον σουλτάνο Καϊκαούζ Β΄, είναι αστήρικτες αν και χρονολογικά
συμπίπτει η παρουσία τους στα ίδια εδάφη. Ο σουλτάνος μετά την
απελευθέρωση του από το φρούριο της Αίνου όπου ήταν φυλακισμένος
από τον Μιχαήλ Η΄ τον Παλαιολόγο μεταφέρθηκε στα μέρη της Κριμαίας,
από τον Μογγόλο Χάνο Berge, όπου και πέθανε το 1263. ?λλες ιστορικές
πηγές αναφέρουν ότι ο λαός και ο στρατός του Καϊκαούζ μεταφέρθηκε
στην επαρχία της Δοβρουτσάς όπου και εγκαταστάθηκαν μεταξύ των
Ούζων και των Κουμάνων. Οι ίδιες πηγές αποκρύπτουν ότι εγκατέλειψαν
24
την περιοχή περίπου το 1310 και εγκαταστάθηκαν στη Μικρά Ασία. Όπως
και το γεγονός ότι ανήκαν στην μουσουλμανική αίρεση των
Μπεκτασήδων. Αρχηγός τους ήταν ο Σαρί-Σαλτίκ οπαδός του
Μπεκτασισμού, μία θρησκεία με στοιχεία χριστιανικά και ισλαμικά. Ήταν
γνωστός ως Σαλτούκ-ντεντέ και όταν πέθανε το χωριό όπου τάφηκε
ονομάσθηκε Μπαμπά-νταγκ.

κράτους του. Το πριγκιπάτο αποτελούσε θρησκευτικά, Εξαρχία απευθείας
υπαγόμενη στο Πατριαρχείο από το 1320 έως το 1650, όταν η μητρόπολη
Βάρνας και η εξαρχία Καβάρνας ενώθηκε σε μία μητρόπολη, της Βάρνας.

Γενουατών και των Οθωμανών. Παράλληλα είχε παντρευτεί την κόρη του
Μέγα Δούκα Απόκαυκου και πήρε τον τίτλο του Δεσπότη. Μετά τον
της Μολδαβίας και Βλαχίας όπως του ζήτησε ο σουλτάνος Βαγιατζίτ Α΄ ο
Κεραυνός, με αντάλλαγμα να διατηρήσει το κράτος του.

εργάτες γης στο Χάσκιοϊ της Αδριανούπολης, όπου δούλευαν στα χωράφια
του σουλτάνου. Η πλειονότητα παρέμεινε και υπέφερε μαζί με τους
υπόλοιπους χριστιανούς της περιοχής. Επειδή ζούσαν ανάμεσα σε
συμπαγείς πληθυσμούς Οθωμανών Τούρκων για να επιβιώσουν και για να
μπορούν να συναλλάσσονται άλλαξαν την γλώσσα τους και
25


στηρίζονταν στην αρχή πιστοί και άπιστοι. Μετά την κατάληψη της Πόλης
από τους Οθωμανούς και την ανακήρυξη του Πατριάρχη
και απορεί πως είναι δυνατόν να υπάρχουν τουρκόφωνοι χριστιανοί. Μετά
από μια μικρή έρευνα παραδέχεται ότι δεν πρόκειται για τουρκικό φύλο.
Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις του Οθωμανούς και τουρκικά φύλα
χριστιανούς της Δοβρουτσάς.
Αντιστέκονται στις επιδρομές των Κιρτζαλήδων των Κιρκάσιων και

Βασιβουζούκων.
μαθαίνουμε για την ηρωική αντίσταση τους στην Καβάρνα με αρχηγό τον
Αμηρά. Από την πολιορκία της Καβάρνας κατάφεραν να σωθούν οι
περισσότεροι και να διαφύγουν στην Μολδαβία και στη Βλαχία. Σύμφωνα
με ορισμένες πληροφορίες ο Αμηράς επέστρεψε στα γκαγκαούζικα εδάφη
μαζί με το ρωσικό στρατό κατά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο το 1810.

όλα τα μέσα που διέθεταν τον ρωσικό στρατό. Είχε αποκρυσταλλωθεί στην
συνείδησή τους όπως και σε όλους τους χριστιανικούς πληθυσμούς των
Βαλκανίων ότι το «Ξανθό γένος», δηλαδή οι Ρώσοι θα τους
απελευθερώσουν από τον οθωμανικό ζυγό. Το 1829 για να γλιτώσουν από
τα αντίποινα των Οθωμανών μετανάστευσαν μαζικά μαζί με τον
20 αναπτύσσεται και λειτουργεί άλλοτε σε εχθρικό περιβάλλον και άλλοτε
26
σε φιλικό. Κυρίως ως αγρότες συμμετέχουν σε όλα τα γεγονότα που

διαδραματίζονται στην Μολδαβία και τη Βλαχία. Συμμετέχουν με δικό
τους στρατιωτικό σώμα στην επανάσταση του Υψηλάντη με αρχηγό τον
Δημήτρη Βατικιώτη. Γκαγκαούζοι συμμετείχαν στον Ιερό λόχο στη μάχη
του Δραγατσανίου, δίχως να έχουμε καταφέρει να καταγράψουμε τα
ονόματά τους. Συμμετείχαν στην βουλγαρική λεγεώνα κατά την διάρκεια
των ρωσοτουρκικών πολέμων με επαναστατικές ενέργειες στην βόρεια
Βουλγαρία και στην σημερινή Ρουμανία. Οι Βούλγαροι τονίζουν σε όλα
τα ιστορικά βιβλία τους την ανδρεία και το θάρρος που επιδείκνυαν οι
Γκαγκαβούζηδες στο πεδίο της μάχης

να οφείλεται και η συμπάθεια που δείχνουν απέναντι στους Ρώσους και να
ταχθούν με το μέρος τους στη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Αντιδρούν
στην προσπάθεια των Μολδαβών εθνικιστών να ενωθούν με τη Ρουμανία.
Το 1990 καταφέρνουν να αποκτήσουν αυτόνομο καθεστώς διοίκησης
μέσα στα πλαίσια της Μολδαβίας.
ιστορικών να τους πείσουν ότι ανήκουν σε ένα από τα τουρανικά-τουρκικά
φύλα της Ασίας αν και πέτυχε σε ένα μεγάλο βαθμό σήμερα από
ιστορικούς Γκαγκαούζους της Μολδαβίας αμφισβητείται. Το βλέμμα
τους είναι στραμμένο προς την Ελλάδα και περιμένουν από εμάς μια
μεγαλύτερη βοήθεια οικονομική, πολιτιστική για να βρουν τα βήματά τους
προς τη σωστή κατεύθυνση όπως οι ίδιοι λένε.

αργότερα του Ιωακείμ ιδρύονται τα πρώτα σχολεία των κοινοτήτων. Είναι
τα περίφημα γραμματοδιδασκαλεία, όπου οι μικροί μαθητές διδάσκονται
ανάγνωση, γραφή, τον Απόστολο και την Οχτάηχο. Σε 25 γκαγκαούζικα
χωριά ιδρύονται σχολεία που επιχορηγούνται από τους γονείς των παιδιών
και Φιλεκπαιδευτικές αδελφότητες. Το Πατριαρχείο εντόπισε το
πρόβλημα με τους τουρκόφωνους χριστιανούς που δεν μπορούσαν να
παρακολουθήσουν την εκπαίδευση στα ελληνικά και στέλνει
27
Καραμανλήδες (τουρκόφωνοι χριστιανοί της Μ. Ασίας) δασκάλους και

εκτυπώνει το Ευαγγέλιο και την Αγία Γραφή στα καραμανλίδικα. Είναι ο
μόνος τρόπος για να μπορέσει να προσεγγίσει τους τουρκόφωνους
χριστιανούς και να τους μεταδώσει τα μηνύματα του χριστιανισμού και
του ελληνικού πολιτισμού.

Βούλγαροι και εντάσσονται στη βουλγαρική εκκλησία. Η πλειοψηφία των
χωριών τάσσονται με τους Έλληνες. Ακολουθεί ένας σκληρός και
ακολουθούν το ρωσικό στρατό, στην μόνη δύναμη μετά τους Έλληνες που
είχαν εμπιστοσύνη και με την κατάληψη της Αδριανούπολης
Εκκλησιών. Υπολογίζεται ότι περίπου 6.000 Γκαγκαούζοι μετακινούνται
αυτή την περίοδο. Περίπου 1.000 εγκαθίστανται στην Υάμπολη της
Βουλγαρίας.
Χάφσα μέσα στο οποίο βρίσκονται ζουν και επιβιώνουν οι γκαγκαούζικοι
πληθυσμοί. Όσοι παρέμειναν στα πάτρια εδάφη υποφέρουν μαζί με τους
ελληνικής καταγωγής χριστιανούς, αντιστέκονται στον εκβουλγαρισμό
που προωθούν Ρώσοι και Βούλγαροι. Στην Βάρνα, στην Καβάρνα, στο
Μπάλτζικ, στο Γκιαούρ-σουγιουτσούκ, στο Κέστριτς και σε άλλα χωριά
αναφέρονται γεγονότα και ανθελληνικές ενέργειες των Βουλγάρων να
τους πάρουν τα σχολεία και τις εκκλησίες. Η παρουσία και η παραμονή
τους όμως είναι προδιαγεγραμμένη. Ο στόχος των Βουλγάρων είναι αν δεν
Με το μεγάλο ανθελληνικό διωγμό του 1906 και του 1914, εγκαταλείπουν

τις εστίες τους. Οι περισσότεροι μετακινούνται προς την Ανατολική
Θράκη, ακολουθώντας τους υπόλοιπους Ανατολικορουμελιώτες και
Βαρνιώτες και ορισμένοι διασκορπίζονται σε όλη την Ελλάδα. Υπάρχουν
αναφορές ότι γκαγκαούζικοι πληθυσμοί υπάρχουν στην Θεσσαλία, στη
Θεσσαλονίκη , στη Βέροια και στο Κιλκίς. Μέχρι και στην Ηγουμενίτσα
εντοπίσαμε γκαγκαούζικο χωριό.
28
?λλοι μετακινούνται στην ενδοχώρα της Ανατολικής Θράκης και

Αίνου. Ως τουρκόφωνοι χριστιανοί αντιμετωπίζονται αρχικά με επιφύλαξη
από τους υπόλοιπους χριστιανούς. Ιδρύουν δικά τους χωριά ή συνοικίες
μέσα στις πόλεις, όπου ζουν σχεδόν απομονωμένοι.

τουρκικών στρατευμάτων και διοικήσεων. Στο δίκτυο αυτό περίοπτη θέση
και δράση έχουν οι Γκαγκαούζοι της Χάφσας. Στα απομνημονεύματα του
ο Γονατάς μιλάει με θαυμασμό για τον ηρωισμό τους και για τους
αντιστασιακούς πυρήνες που οργανώνουν μέσα στα χωριά τους.

Δυστυχώς για όλους η εγκατάλειψη των εστιών τους και των χωριών τους
δεν άργησε να φανεί. Ακολουθώντας τη μοίρα του υπόλοιπου ελληνισμού
της Ανατολής πήραν πάλι το δρόμο της προσφυγιάς. Η μεγαλύτερη μάζα
εγκαταστάθηκε στο βόρειο Έβρο. Ίσως γιατί με το πέρασμα του ποταμού
βρήκαν αμέσως εδάφη που έμοιαζαν με αυτά των χωριών τους, ή διότι
πίστευαν ότι η προσφυγιά ήταν προσωρινή και θα επέστρεφαν πάλι στα
χωριά τους. Αυτό όμως δεν έγινε ποτέ. Η εγκατάσταση τους αυτή τη φορά
ήταν μόνιμη.
29

λατρείες, που αποτελούν ένα ξεχωριστό και ιδιαίτερο πολιτισμό, αυτόν του
ελληνισμού της βόρειας Βουλγαρίας. Ένας πολιτισμός γνήσιος
τους είναι: Επαρχία Ορεστιάδας: Αμμόβουνο 59 οικογένειες, Αρζος 33
Κυπρίνος 6 οικ.,., Λεπτή 15 οικ., Οινόη 237 οικ., Ορμένιο 6 οικ., Πάλη
7 οικ., Πλάτη 7 οικ.,., Πύργος 85 οικ., Σαγήνη 244 οικ., Σάκκος 1 οικ., ,
Σπήλαιο 30 οικ., Φυλάκιο 34 οικ.Στην επαρχία Διδυμοτείχου:
Ασβεστάδες 3 οικ., Ευγενικό 22 οικ., Κωστή 12 οικ., Πουλιά 2 οικ.,
Σαύρα 12 οικ.Εγκαταστάσεις προσφύγων Γκαγκαβούζων έχουμε στα
χωριά της Κομοτηνής: Άμφια, Ν. Καλίστη, όπως και στα Χρυσοχώραφα
Σερρών.

συστηματική έρευνα. Τους πληθυσμούς που αναφέρουμε είναι πρόσφυγες
από την επαρχία Χάφσας της Αδριανούπολης, που έφτασαν στην Ελλάδα
μετά τον ξεριζωμό τους από την παλιά πατρίδα.
καταγωγή τους, την προσδιορίζουν στο Βυζάντιο και τα βυζαντινά χρόνια.
1. Ο/Η Αλή Σουλιότι λέει:
Ιανουάριος 23, 2015
Στο 1243, όταν το κράτος των Σελτζούκων διαλύθηκε από τους

Μογγόλους, μετά από τη μάχη του Κιοσεντάγ, ο τότε σουλτάνος
30
του Ικονίου Ιζζεντίν Καϊκοβούζ ο 2ος (του οποίου η μητέρα ήταν

χριστιανή) κατέφυγε στην Κωνσταντινούπολη. Ο αυτοκράτορας
Μιχαήλ Η΄ του επέτρεψε να εγκατασταθεί (μαζί με τα
υπολείμματα του στρατού του) στη βόρεια Βουλγαρία, έξω από τη
Βάρνα (αργότερα ο Καϊκοβούζ εγκαταστάθηκε στην Κριμαία).
Λίγο μετά δημιουργήθηκε το Δεσποτάτο της Καβάρνας, στο οποίο
υπήρχαν 68 χωριά κατοικούμενα από Γκαγκαούζους (ή
Γκαγκαβούζηδες). Το 1283 οι Οθωμανοί το διέλυσαν. Τότε
πολλοί Γκαγκαούζοι κατέφυγαν στη Νέα Ζίχνη Σερρών και στη
Βέροια (βλ. οικογένεια Καραφέρια), ενώ άλλοι πήγαν στη
Βουλγαρία και στη Ρουμανία. Σε όλα τα μέρη στα οποία
κατέφυγαν διατήρησαν τα ήθη και τα έθιμά τους.
2. Ο/Η Αλή αλ-Γιουνάνι λέει:
Απρίλιος 9, 2017
Οι Γκαγκαούζοι ή Γκαγκαβούζηδες είναι ένα τουρκικό φύλο, το

οποίο έχει εκχριστιανιστεί. Η εθνογένεση τους τοποθετείται το
1243 όταν το Σελτζούκικο κράτος της Μ. Ασίας διαλύθηκε απο
τους Μογγόλους μετά τη μάχη του Κιοσεντάγ. Σουλτάνος του
Ικονίου ήταν τότε ο Ιζεντίν Καϊκαβούζ, ο οποίος κατέφυγε στην
αυλή των Βυζαντινών αυτοκρατόρων στην Κωνσταντινούπολη
μαζί με τους χριστιανούς ακολούθους του (οι μουσουλμάνοι
ακόλουθοι του που παρέμειναν στη Μικρά Ασία τάχτηκαν υπέρ
των Μογγόλων εισβολέων). Εικάζεται ότι η μητέρα του ήταν
χριστιανή, κόρη ιερέα, και ότι ο ίδιος του βαφτίστηκε χριστιανός
ορθόδοξος μαζί με τους ακολούθους του.
Ο Σουλτάνος του Ικονίου είχε πολλούς χριστιανούς υπηκόους,

αλλά και πολύ καλή σχέση με τον τότε Βυζαντινό αυτοκράτορα.
Υπάρχει και η παραδοχή που μας μεταφέρεται απο ορισμένους
ιστορικούς ότι ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Μιχαήλ Η’
Παλαιολόγος, έδωσε άδεια εγκατάστασης του Σουλτάνου και του
λαού του στα εδάφη της αυτοκρατορίας, επειδή είχε σωθεί απο τον
Σουλτάνο όταν είχε λιποτακτήσει απο το βυζαντινό στρατό, μετά
απο μιά αποτυχημένη προσπάθεια κατάληψης της εξουσίας και του
θρόνου.

περιοχή της Βάρνας-Μπάλτζικ και Καβάρνας, όπου
δημιουργήθηκε το Δεσποτάτο της Καβάρνας. Η εγκατάσταση σε
αυτό το χώρο έγινε εσκεμμένα απο τον Βυζαντινό αυτοκράτορα
διότι επιθυμούσε να διαφυλάξει τα βόρεια σύνορα του απο τις
31
συνεχείς επιδρομές Κουμάνων και Πετζενέγων. Έτσι ξεπλήρωσε

την υποχρέωση που είχε απέναντι στον Σουλτάνο και είχε ήσυχο
το κεφάλι του για 124 χρόνια τουλάχιστον απο τις επιδρομές αυτές
στα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας.
Αργότερα ο Σουλτάνος Καϊκαβούς εγκαταστάθηκε στην Κριμέα

(άλλες αναφορές αναφέρουν ως τόπο εγκατάστασης του το χωριό
Αίνος της Ανατολικής Θράκης).
Το Δεσποτάτο διαλύθηκε από τους Οθωμανούς Τούρκους το 1383.

Στο Δεσποτάτο υπήρχαν 68 χωριά στα οποία κατοικούσαν
Γκαγκαούζοι. Μετά τη διάλυση του Δεσποτάτου ένα τμήμα
πλυθησμού των Γκαγκαούζων ακολούθησε τους πρίγκηπες του και
εγκαταστάθηκαν στα χωριά της Νέας Ζίχνης Σερρών και στα
περίχωρα της Βέροιας (Καραφέρια), ενώ οι υπόλοιποι
Ο μεγαλύτερος πληθυσμός των Γκαγκαούζων ακολούθησε τον

Ρωσικό στρατό για να αποφύγει τα αντίποινα των Οθωμανών μετά
τους ρωσοτουρκικούς πολέμους και εγκαταστάθηκε στη
Βεσσαραβία στην σημερινή Νότια Μολδαβία.
Στον Έβρο κατοικούν στην επαρχία Ορεστιάδας και Διδυμοτείχου

σε 21 χωριά, κυρίως στα χωριά: Οινόη, Σαγήνη, Κλεισώ,
Είναι οι πρώτοι τουρκόφωνοι που ήρθαν στην περιοχή μας μετά τη

μάχη του Ματζικέρτ (1071 μ.Χ). Μετά το πρώτο μισό του 13ου
αιώνα λοιπόν και τη διάλυση του σελτζουκικού κράτους, οι
Βυζαντινοί στρατολόγησαν Τούρκους μισθοφόρους από το πρώην
Σουλτανάτο του Ικονίου και τους πέρασαν στη περιοχή του Αίμου
για άμυνα στα σύνορα. Τους εκχριστιάνησαν παράλληλα (με
απώτερο σκοπό να εκχριστιανίσουν όλους τους Τούρκους στη
συνέχεια, γνωστή η τακτική αυτή του Βυζαντίου).
Η θέση αυτή για την καταγωγή και την προέλευση των

Γκαγκαούζων έγινε πάνω-κάτω αποδεκτή και από τον γνωστό
Αυστριακό ανατολιστή Wittek το 1954. Ο Wittek – με την χρήση
σελτζουκικών, οθωμανικών και βυζαντινών πηγών – απέδειξε ότι
οι Γκαγκαούζοι έλκουν την καταγωγή τους από τους ανθρώπους
του Καϊκαβούς (από το όνομα του Σουλτάνου Καϊκαβούς
προέρχεται και το όνομα τους). Την επόμενη δεκαετία, η Ελληνίδα
μαθήτρια του Wittek Ελισάβετ Ζαχαριάδου, με χρήση βυζαντινών
πηγών, κυρίως χρυσόβουλων της Ιεράς Μονής Βατοπαιδίου,
32
επιβεβαίωσε την θεωρία αυτή. Αυτή είναι και η επικρατέστερη

θεωρία στη διεθνή βιβλιογραφεία για την προέλευση των
Γκαγκαούζων.
Η θεωρία ότι οι Γκαγκαούζοι είναι απόγονοι του αρχαίου

θρακικού φύλου των Κροβύζων (ή Κοτταούζων) δεν φέρεται να
ευσταθεί, παρά την ομοιότητα ανάμεσα στα ονόματα τους.

αλλάξεις τη μουσουλμανική θρησκεία με μια άλλη, είναι χειρότερο
από το να είσαι «άπιστος». Το αν ήταν Ελληνες χριστιανοί οι
οποίοι πρώτα εξισλαμίσθηκαν, μετά έμαθαν Τούρκικα και μετά
ξαναχριστιανίστηκαν χωρίς να ξαναθυμηθούν τη γλώσσα τους,
είναι λίγο δύσκολο να γίνει μέσα σε 150 χρόνια (1071-1200).
Με τη πάροδο των αιώνων και λόγω της Ορθοδοξίας, ταυτίστηκαν

με τους υπόλοιπους Ρωμιούς και σήμερα κάποιοι λίγοι από τους
Γκαγκαούζους της Μολδαβίας θεωρούν τους εαυτούς τους
Ελληνες.
ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΗΔΕΣ!!! Κυνηγημένοι πό ΟΛΟΥΣ!!!

Posted by ypotheto στο Δεκέμβριος 29, 2010
33
Η γιαγιά Χρήστα στο video (στο τέλος), περιγράφει τη ζωή της. Καλή
σου ώρα γιαγιά μας όπου και να σαι. Είτε σε αυτόν τον μάταιο κόσμο,
είτε στους ουρανούς…
Ένα αρχικό ερώτημα που γεννάται είναι. Τους ΕΛΛΗΝΕΣ

ΠΟΜΑΚΟΥΣ που τους έχουμε ΜΕΣΑ στην επικράτειά μας τους
έχουμε αφήσει στην τύχη τους (και των τούρκων), με τους φτωχούς
και ξεχασμένους Γκαγκαβούζηδες κάθεστε και ασχολείστε;
Προσπαθούν οι Πομάκοι και ο Ιμάμ Αχμέτ μέσα από το περιοδικό

Ζαγάλισα, όποιος θέλει κάνει μία συνδρομή, 20 ευρώ το χρόνο είναι…
Γνωρίζουμε ότι, το θέμα των Γκαγκαβούζηδων, ελάχιστοι θα το

καταλάβουν και θα το νιώσουν. Μακάρι να κάνουμε λάθος. Επειδή όμως,
θεωρούμε ΧΡΕΟΣ μας απέναντι στους προγόνους μας, και σε όσους
κυνηγήθηκαν αφάνταστα, (θα δείτε στη συνέχεια ποιοι τους
κυνήγησαν και δεν είναι ΜΟΝΟ ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ!!!) θα το ψάξουμε όσο
μπορούμε με τις μικρές μας δυνάμεις. Άν ψάξετε στο διαδίκτυο βάζοντας
τη λέξη ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΗΣ, ένα site θα βρείτε στα ελληνικά!
Αντίθετα η ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ των τούρκων, καλά κρατεί… Οπότε,
Τα πιθανότερα σύνορά της είναι αυτά που προσδιορίζει ο Θουκυδίδης.

Στο βορρά ο Δούναβης, στην Ανατολή ο Εύξεινος Πόντος, στη Δύση ο
ποταμός Στρυμόνας και στο Νότο το Αιγαίο πέλαγος.
Επί εποχής του Μεγάλου Αλεξάνδρου η Θράκη περιορίστηκε από τον

ποταμό Νέστο έως τον ποταμό Δούναβη και έως τον Εύξεινο Πόντο
ανατολικά.
Επί Βυζαντινής αυτοκρατορίας παραμένουν τα ίδια γεωγραφικά όρια.
Σήμερα όμως ο γεωγραφικός προσδιορισμός της Θράκης έχει αλλάξει. Η

Ελλάδα έχει την Δυτική Θράκη, με 8.580 τετραγωνικά χιλιόμετρα, η
Βουλγαρία κατέχει τη Βόρειο Θράκη με 35.900 τετραγωνικά χιλιόμετρα
και η Τουρκία κατέχει την Ανατολική Θράκη με 34.615 τετραγωνικά
χιλιόμετρα.
Η Θράκη, έπεσε στα χέρια των Οθωμανών, νωρίτερα από την

Βασιλεύουσα. Η Αδριανούπολη «έπεσε» το 1362 και το Διδυμότειχο ένα
χρόνο νωρίτερα. Περνώντας τα χρόνια ( για να μη σας κουράζουμε με
πολλές λεπτομέρειες ) ο πόθος για τη λευτεριά, φούντωνε. Πρώτος ο ο
αρχιμανδρίτης Θεόκλητος Πολυείδης από την Αδριανούπολη, γύριζε
34
στην Ευρώπη προσπαθώντας να δημιουργήσει φιλελληνική διάθεση στην

Ευρωπαϊκή γνώμη για την απελευθέρωση της Θράκης και όλης της
Ελλάδας. Ισως αυτός να ήταν και ο πρόδρομος του Ρήγα Φερραίου που
50 χρόνια αργότερα ξεκίνησε τον ίδιο αγώνα…
Κατά την έναρξη της επανάστασης στο Μοριά, οι τούρκοι με αρχηγό τον
Σουλτάνο Μαχμούτ Β κήρυξαν Ιερό πόλεμο κατά των Ελλήνων και η
Θράκη, μια και βρισκόταν στο κατώφλι της Κωνσταντινούπολης, πρώτη
πλήρωσε και πάλι με αποκεφαλισμούς και απαγχονισμούς. συλλήψεις,
φωτιές, αρπαγές.
Πέρα από τους χιλιάδες «ανώνυμους» άγνωστους που σφαγιάστηκαν η

Εκκλησία, έχει την δική της συμμετοχή και το δικό της ξεκλήρισμα. Ο
Μητροπολίτης Παίσιος στη Σωζόπολη της Ανατολικής Ρωμυλίας, είναι
του ιδίου αναστήματος και εμβέλειας με τον Παλαιών Πατρών Γερμανό
και τον επίσκοπο Σαλόνων Ησαΐα.
Στις 24 Μαρτίου του 1821, ΕΠΤΑ μητροπολίτες θανατώθηκαν, με

αποκορύφωμα τον απαγχονισμό του Πατριάρχου Γρηγορίου. Ο
Αδριανουπόλεως Πρώιος. Ο Δέρκων Γρηγόριος, Ο Γανοχώρων, ο πρώην
Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Κύριλλος ο ΣΤ, ο γιος της Θράκης την
μνήμη του οποίου εορτάζουμε την Κυριακή του Θωμά.
Θα μπορούσε κάποιος να αναφέρει χιλιάδες ονόματα. Όλοι αυτοί οι

Θρακιώτες, επώνυμοι και ανώνυμοι που έδωσαν την ζωή και την ψυχή
τους στον αγώνα του Έθνους, ήταν και θα είναι για την Θράκη οι
αντίστοιχοι Κολοκοτρώνηδες, Καραϊσκάκηδες, Μιαούληδες.
Οι θρακικοί πληθυσμοί μετανάστευσαν τότε, (αλλά και νωρίτερα), για να

γλυτώσουν τη μανία των οθωμανών…
Είδαμε στην προηγούμενη ανάρτηση, ότι οι Γκαγκαβούζηδες, είναι

τουρκόφωνοι Έλληνες που αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν, λόγω των
διωγμών που υπέστησαν. Εγράφαν όμως μέχρι το 1957 με το ελληνικό
αλφάβητο δείτε ΕΔΩ! όπως οι τουρκόφωνοι Καραμανλήδες της
Καππαδοκίας. Τότε (για λόγους που δεν γνωρίζουμε) αναγκάστηκαν να
γράφουν στα λατινικά. Γιατί άραγε; Ποιος ήθελε να τους αποκόψει
από τις ρίζες τους; Τα ερωτήματα πολλά. Σιγά σιγά θα ψάχνουμε να
βρούμε απαντήσεις…
ypotheto
Aπόσπασμα από το gagavouzis.blogspot.com
Τι είναι ο Γκαγκαβούζης;
35
Ποιός μπορεί να δώσει μια απάντηση και να ετυμολογήσει τη λέξη

επακριβώς; ΚΑΝΕΙΣ….
Όλοι όσοι είχαν στο παρελθόν μια έστω και μικρή επαφή με τη λέξη
συμπεριφέρονται είτε υποτιμητικά, είτε απο άγνοια εκφράζουν απόψεις
ανιστόρητες.
Ας παρουμε τα πράγματα απο την αρχή.
Σε ορισμένα χωριά της Βόρειας Ελλάδας υπάρχουν ζουν και αναπνέουν

οι Γκαγκαβούζηδες. Ποιό είναι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους; Είναι
τουρκόφωνοι χριστιανοί ορθόδοξοι της Θράκης. Γιατί τουρκόφωνοι;
Ούτε και αυτοί ξέρουν! Κανείς δεν τους είπε γιατί μιλούν μία τουρκική
διάλεκτο, ενώ παραμένουν φανατικοί ορθόδοξοι!
Κουβαλούσαν σε όλες τις μεταναστευτικές τους κινήσεις τις παραδόσεις

τους και τα πιστεύω τους μεταφέροντας τα μηνύματά τους στα παιδιά
τους, μέσα απο τα παραμύθια και τις ιστορίες τους γύρω απο το τζάκι
στα νυχτέρια τους. Πάντοτε κυνηγημένοι! Οι Τούρκοι τους κυνηγούσαν
διότι επέμεναν να είναι Χριστιανοί. Οι ελληνόφρονες διότι επέμεναν να
μιλούν την γλώσσα τους και να την μεταδίδουν στα παιδιά τους. Αγρότες
και κτηνοτρόφοι γύριζαν απο μέρος σε μέρος και απο χωριό σε χωριό.
Λάτρευαν και λατρεύουν κάθε τι που παράγει η μάννα Γη. Υπομένουν
όλες τις δυσκολίες της ζωής και πάντα
εύχονται υγεία σε όλους!
Ήρθαν στην Ελλάδα γιατί, έτσι πίστευαν ότι ως Έλληνες της

Ανατολικής Θράκης εδω έπρεπε να έρθουν. Μαζί με όλους τους άλλους
πρόσφυγες της Ανατολής. Είπαν ότι θα ησύχαζαν επιτέλους. Θα
βρίσκονταν μόνο με χριστιανούς ομόθρησκους τους. ΓΕΛΑΣΤΗΚΑΝ!!!
Καινούργιοι διωγμοί ξεκίνησαν. έπρεπε να εγκαταλείψουν εντελώς την
γλώσσα τους και να πάψουν να λένε ότι είναι Γκαγκαβούζηδες. σε
όλους τους άλλους πρόσφυγες επιτρέπονταν να λένε την καταγωγή τους,
όχι όμως στους Γκαγκαβούζηδες. Γιατί;
Θεωρούσαν τα «φωτεινά μυαλά» της νέας εθνικόφρονης τάξης της

Ελλάδας, ότι πρόκειται για Τούρκους που το μόνο κοινό τους με τους
Έλληνες ήταν η θρησκεία.
Έτσι πορεύτηκαν για πολλές δεκαετίες. Σε πολλά χωριά έκρυψαν την

γλώσσα τους. Την μιλούσαν μόνο μέσα στα σπίτια. Για να δείξουν στην
εθνικόφρονη εξουσία ότι αλλάζουν έγιναν φανατικοί εθνικιστές,
σήκωσαν τα λάβαρα της εθνικοφροσύνης, μέχρι τότε ξένα προς αυτούς.
Είχαν μάθει να ζουν με όλους, Βούλγαρους, Τούρκους, Βλάχους,
36
Ρώσους, Μολδαβούς, δίχως να τους ξεχωρίζουν απο τη γλώσσα. Τώρα

έπρεπε να το κάνουν και το έκαναν.
Λίγοι αντιστάθηκαν και χαρακτηρίστηκαν τρίτης κατηγορίας

πολίτες. Τους συμπεριφέρονταν χειρότερα και απο τα «μιάσματα»
τους αριστερούς όπως τους αποκαλούσαν οι εθνικόφρονες.
Σήμερα όλο και περισσότεροι νέοι προσπαθούν μέσα απο τα βιβλία απο
τι συζητήσεις και απο την προσωπική έρευνα να μάθουν την ιστορία
τους. Να βρουν την καταγωγή τους. Νιώθουν περήφανοι που είναι
Γκαγκαβούζηδες και το δηλώνουν ανοιχτά. Κοντράρονται, διαφωνούν
συζητούν και πιστεύουν ότι σύντομα θα μπορέσουν να αποκαταστήσουν
τη μνήνη των προγόνων τους. Θα μπορούν να κοιτούν στα μάτια όλους
τους άλλους και να λένε με περηφάνια:
Απρίλιος 10, 2017

«οι Γκαγκαβούζηδες είναι Έλληνες, που το βυζάντιο το 1400 περίπου,
τους έβαλε φόρους και αναγκάστηκαν να γίνουν Τούρκοι.»
Δεν είναι.
Οι Γκαγκαούζοι ή Γκαγκαβούζηδες είναι ένα τουρκικό φύλο, το οποίο
έχει εκχριστιανιστεί. Η εθνογένεση τους τοποθετείται το 1243 όταν το
Σελτζούκικο κράτος της Μ. Ασίας διαλύθηκε απο τους Μογγόλους μετά
τη μάχη του Κιοσεντάγ. Σουλτάνος του Ικονίου ήταν τότε ο Ιζεντίν
Καϊκαβούζ, ο οποίος κατέφυγε στην αυλή των Βυζαντινών
αυτοκρατόρων στην Κωνσταντινούπολη μαζί με τους χριστιανούς
ακολούθους του (οι μουσουλμάνοι ακόλουθοι του που παρέμειναν στη
Μικρά Ασία τάχτηκαν υπέρ των Μογγόλων εισβολέων). Εικάζεται ότι η
μητέρα του ήταν χριστιανή, κόρη ιερέα, και ότι ο ίδιος του βαφτίστηκε
χριστιανός ορθόδοξος μαζί με τους ακολούθους του.
Ο Σουλτάνος του Ικονίου είχε πολλούς χριστιανούς υπηκόους, αλλά και
πολύ καλή σχέση με τον τότε Βυζαντινό αυτοκράτορα. Υπάρχει και η
παραδοχή που μας μεταφέρεται απο ορισμένους ιστορικούς ότι ο
Βυζαντινός αυτοκράτορας Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος, έδωσε άδεια
εγκατάστασης του Σουλτάνου και του λαού του στα εδάφη της
αυτοκρατορίας, επειδή είχε σωθεί απο τον Σουλτάνο όταν είχε
λιποτακτήσει απο το βυζαντινό στρατό, μετά απο μιά αποτυχημένη
προσπάθεια κατάληψης της εξουσίας και του θρόνου.
περιοχή της Βάρνας-Μπάλτζικ και Καβάρνας, όπου δημιουργήθηκε το
37
Δεσποτάτο της Καβάρνας. Η εγκατάσταση σε αυτό το χώρο έγινε

εσκεμμένα απο τον Βυζαντινό αυτοκράτορα διότι επιθυμούσε να
διαφυλάξει τα βόρεια σύνορα του απο τις συνεχείς επιδρομές Κουμάνων
και Πετζενέγων. Έτσι ξεπλήρωσε την υποχρέωση που είχε απέναντι στον
Σουλτάνο και είχε ήσυχο το κεφάλι του για 124 χρόνια τουλάχιστον απο
τις επιδρομές αυτές στα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας.
Αργότερα ο Σουλτάνος Καϊκαβούς εγκαταστάθηκε στην Κριμέα (άλλες
αναφορές αναφέρουν ως τόπο εγκατάστασης του το χωριό Αίνος της
Ανατολικής Θράκης).
Το Δεσποτάτο διαλύθηκε από τους Οθωμανούς Τούρκους το 1383. Στο
Δεσποτάτο υπήρχαν 68 χωριά στα οποία κατοικούσαν Γκαγκαούζοι.
Μετά τη διάλυση του Δεσποτάτου ένα τμήμα πλυθησμού των
Γκαγκαούζων ακολούθησε τους πρίγκηπες του και εγκαταστάθηκαν στα
χωριά της Νέας Ζίχνης Σερρών και στα περίχωρα της Βέροιας
(Καραφέρια), ενώ οι υπόλοιποι διασκορπίστηκαν στη Βουλγαρία και
στην Ανατολική Θράκη.
Ο μεγαλύτερος πληθυσμός των Γκαγκαούζων ακολούθησε τον Ρωσικό
στρατό για να αποφύγει τα αντίποινα των Οθωμανών μετά τους
ρωσοτουρκικούς πολέμους και εγκαταστάθηκε στη Βεσσαραβία στην
σημερινή Νότια Μολδαβία.
Στον Έβρο κατοικούν στην επαρχία Ορεστιάδας και Διδυμοτείχου σε 21
χωριά, κυρίως στα χωριά: Οινόη, Σαγήνη, Κλεισώ, Αμμόβουνο, Θούριο,
Λεπτή, Κέραμος, Καναδάς, κλπ.
Είναι οι πρώτοι τουρκόφωνοι που ήρθαν στην περιοχή μας μετά τη μάχη
του Ματζικέρτ (1071 μ.Χ). Μετά το πρώτο μισό του 13ου αιώνα λοιπόν
και τη διάλυση του σελτζουκικού κράτους, οι Βυζαντινοί στρατολόγησαν
Τούρκους μισθοφόρους από το πρώην Σουλτανάτο του Ικονίου και τους
πέρασαν στη περιοχή του Αίμου για άμυνα στα σύνορα. Τους
εκχριστιάνησαν παράλληλα (με απώτερο σκοπό να εκχριστιανίσουν
όλους τους Τούρκους στη συνέχεια, γνωστή η τακτική αυτή του
Βυζαντίου).
Η θέση αυτή για την καταγωγή και την προέλευση των Γκαγκαούζων
έγινε πάνω-κάτω αποδεκτή και από τον γνωστό Αυστριακό ανατολιστή
Wittek το 1954. Ο Wittek – με την χρήση σελτζουκικών, οθωμανικών και
βυζαντινών πηγών – απέδειξε ότι οι Γκαγκαούζοι έλκουν την καταγωγή
τους από τους ανθρώπους του Καϊκαβούς (από το όνομα του Σουλτάνου
Καϊκαβούς προέρχεται και το όνομα τους). Την επόμενη δεκαετία, η
38
Ελληνίδα μαθήτρια του Wittek Ελισάβετ Ζαχαριάδου, με χρήση

βυζαντινών πηγών, κυρίως χρυσόβουλων της Ιεράς Μονής Βατοπαιδίου,
επιβεβαίωσε την θεωρία αυτή. Αυτή είναι και η επικρατέστερη θεωρία
στη διεθνή βιβλιογραφεία για την προέλευση των Γκαγκαούζων.
Η θεωρία ότι οι Γκαγκαούζοι είναι απόγονοι του αρχαίου θρακικού
φύλου των Κροβύζων (ή Κοτταούζων) δεν φέρεται να ευσταθεί, παρά
την ομοιότητα ανάμεσα στα ονόματα τους.
αλλάξεις τη μουσουλμανική θρησκεία με μια άλλη, είναι χειρότερο από
το να είσαι «άπιστος». Το αν ήταν Ελληνες χριστιανοί οι οποίοι πρώτα
εξισλαμίσθηκαν, μετά έμαθαν Τούρκικα και μετά ξαναχριστιανίστηκαν
χωρίς να ξαναθυμηθούν τη γλώσσα τους, είναι λίγο δύσκολο να γίνει
μέσα σε 150 χρόνια (1071-1200).
Με τη πάροδο των αιώνων και λόγω της Ορθοδοξίας, ταυτίστηκαν με
τους υπόλοιπους Ρωμιούς και σήμερα κάποιοι λίγοι από τους
Γκαγκαούζους της Μολδαβίας θεωρούν τους εαυτούς τους Ελληνες.
Δεκέμβριος 29, 2010
«Ήρθαν στην Ελλάδα γιατί, έτσι πίστευαν ότι ως Έλληνες της
»
Δεν καταλαβαίνω τι νόημα έχει η αναδημοσίευση τέτοιων κατηγοριών
κατά του ελληνικού κράτους… Προσωπικά δεν έχω γνωρίσει Έλληνα
Ανατολικορωμυλιώτη με τέτοιου είδους «εθνοτικές» (ή μήπως
«μειονοτικές»?) ανησυχίες. Το επόμενο λογικό βήμα θα είναι να
διαβάσουμε για την αχαριστία της Ελλάδας απέναντι στον εθνοτικά
διαφορετικο Μποδοσάκη που δεν δημιούργησε τουρκόφωνα μειονοτικά
ιδρύματα για χάρη του…
Επίσης δεν καταλαβαίνω το παρακάτω σχόλιο:
«Προσπαθούμε να είμαστε προσεχτικοί , όντως το θέμα είναι πολύ λεπτό.
Αυτό που βλέπουμε από την “απέναντι μεριά” είναι το εξής.
Οικειοποίηση πληθυσμών με πολύ εύκολη πρόσβαση στην Τουρκία για
39
δουλειά , υποτροφείες τζάμπα κλπ κλπ…

Λίγοι ξέρουν και αυτοί που ξέρουν δεν μιλάνε.»
Τι εννοείτε? Σημειώνεται προσπάθεια της Τουρκίας να εντάξει στην
ομάδα των τουρκοΦΡΟΝΩΝ και κάποια άλλη πληθυσμιακή
Από την Ιστορία ΔΙΔΑΣΚΕΣΑΙ, για να μην ξανακάνεις τα ίδια λάθη.
Καταλαβαίνω τι θέλετε να πείτε, όμως ποιος είναι ο Θρακιώτης…
ακτιβιστής που διατύπωσε την παρακάτω κατηγορία κατά της Ελλάδας?
«Ήρθαν στην Ελλάδα γιατί, έτσι πίστευαν ότι ως Έλληνες της
*Το εξώφυλλο του βιβλίου
Σε ορισμένους από εσάς που βρίσκεστε σε αυτή την αίθουσα όταν

λάβατε την πρόσκληση για την εκδήλωση- παρουσίαση του βιβλίου
μου θα γεννήθηκε η απορία: ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΗΔΕΣ-ποιοι είναι αυτοί
πάλι όπως και σε άλλους γιατί τώρα αυτή η εκδήλωση;
Αντίστοιχα σε ανύποπτο χρόνο ένας καταξιωμένος καθηγητής ιστορίας ο

Κ. Φωτιάδης σε μια ομιλία του πριν από 7-8 χρόνια είχε πει
απευθυνόμενος σε ανάλογο ακροατήριο πως τα επόμενα 20 χρόνια στην
εξωτερική πολιτική αυτής της χώρας θα κυριαρχεί ή θα αποτελεί μια από
τις προτεραιότητες της το θέμα των Γκαγκαβουζηδων.
Όταν αυτό το γεγονός μου το μετέφεραν φίλοι που έτυχε να είναι στην
εκδήλωση και ήξεραν πως ήδη είχα ξεκινήσει την ερευνά μου για το
θέμα της καταγωγής των Γκαγκαβούζηδων αισθάνθηκα πως
βρισκόμουν ανάμεσα στις συμπληγάδες, διότι θα έπρεπε η έρευνα και η
καταγραφή που είχα ήδη ξεκινήσει να είχε όλα εκείνα τα αντικειμενικά
40
χαρακτηριστικά μιας πραγματικής ιστορικής έρευνας δίχως να

κυριαρχούν τα συναισθήματα μου λόγω της καταγωγής, βιώματα της
ζωής μου αλλά και των προγονών, της απόρριψης του χλευασμού της
υποτίμησης, των διώξεων και των απαγορεύσεων. Και όταν θα
ολοκληρώνονταν αυτή η έρευνα θα μπορούσε ο καθένας από μας με
υπερηφάνεια να υψώσει το ανάστημα του και να πει ΝΑΙ ΕΙΜΑΙ
ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΗΣ.
Αυτό το τελευταίο το έζησα και στις δυο εκφάνσεις του και είμαι
υπερήφανος που πρώτος έβαλα αυτό το λιθαράκι της αναγνώρισης και
της αποδοχής ενός ταλαίπωρου θρακιώτικου φύλου.
Άρα τα πρώτα εμπόδια είχαν υψωθεί μπροστά μου και έμοιαζαν
ανυπέρβλητα. Αυτά δεν είχαν να κάνουν και δεν έμπαιναν μόνο από
εξωτερικούς παράγοντες αλλά και μέσα από ανθρώπους της ίδιας μας της
ράτσας οι οποίοι κάθε φορά ακόμη και σήμερα τόνιζαν και τονίζουν πως
περπατάμε σε ένα τεντωμένο σχοινί και υπάρχει ο κίνδυνος μειονοτικών
θέσεων και συνολικής απόρριψης της ομάδας μας. Πολιτειακοί
παράγοντες όταν ζήτησα να τους συναντήσω για να συνεισφέρουν στην
έκδοση με προέτρεψαν αν το κάνω τελικά να τονίζω σε όλους τους
τόνους και τους χρόνους πως είμαστε Έλληνες και να προσέχω μήπως
κάνω την Ορεστιάδα Κόσσοβο!! Έτσι προχώρησα μόνος μου στην
χρηματοδότηση αυτής της έκδοσης διότι δεν ήθελα να υποκύψω σε
κανέναν από όλους αυτούς που αν και επίσημα πρόσωπα και γνώστες της
περιοχής επέμεναν να μας χαρακτηρίζουν Τούρκους μόνο και μόνο
επειδή μιλούσαμε μια παραλλαγή της τουρκικής γλώσσας, της
γλώσσας του πιο μισητού εχθρού της πατρίδας μας. Το μυαλό μου
πήγαινε και πηγαίνει πάντα σε μια αυτοβιογραφική επιστολή του
Περικλή Πελτέκη πρόσφυγα από τις Σαράντα Εκκλησιές που στα 95 του
χρόνια με πλήρη διαύγεια μυαλού ανάμεσα στα άλλα γράφει….. Η
αλήθεια είναι ότι όταν ήρθαμε πρόσφυγες το 1922 όπου και να είμεθα
Θράκη Μακεδονία Ήπειρο, Πελοπόννησο, δεν μας χώνευαν σε μερικά
μέρη κάτι κακότροποι μας έλεγαν Τουρκόσπορους. Πάντως 57 χρόνια
που πέρασαν από την προσφυγιά μας συμπεθέριασαν Μικρασιάτικες,
Θράκες, Πόντιοι Παλαιοελλαδιτες και σμίχτηκε το αίμα με το αίμα και
έτσι ήρθε η ομόνοια και η αγάπη εις όλους τους Έλληνες και ζούμε ωσάν
φίλοι στη ωραία και δοξασμένη Ελλάδα μας…….
*Σελίδα από το βιβλίο του Χρ. Κοζαρίδη. Γκαγκαβούζηδες με τις

χαρακτηριστικές φορεσιές τους
41
Μία δεύτερη απάντηση σε όλους αυτούς θα έπρεπε να είναι το γεγονός

πως στην σημερινή εποχή η όποια πολιτισμική ετερότητα πρέπει να
αντιμετωπίζεται ως πολιτισμικός πλούτος ενός κράτους παρά ως
κίνδυνος για την εθνική συνοχή του. Ειδικά όσο αφορά στην ελληνική
πολιτεία πιστεύω πως θα έπρεπε να αντιμετωπίζετε ως ευλογία και να
πάψει να αποτελεί κατάρα.
Πριν από 4 χρόνια όταν για πρώτη φορά το συγκεντρωμένο υλικό μου
περίπου 150 σελίδες το έδωσα στην επίκουρο καθηγήτρια ιστορίας στο
τμήμα Νηπιαγωγών Φλώρινας κ. Βαμβακίδου Ιφιγένεια να εκτιμήσει αν
θα μπορούσε να εκδοθεί ένα βιβλίο με θέμα την καταγωγή των
Γκαγκαβούζηδων μου απάντησε μετά από λίγο καιρό με δύο
παρατηρήσεις:
Α) αν θες να κάνεις ένα ιστορικό βιβλίο θα πρέπει να βγάλεις από έξω
όλες εκείνες τις φράσεις που υποκρύπτουν και εκφράζουν έντονα τη
συναισθηματική και προσωπική σου σχέση με τους Γκαγκαβούζηδες
και
Β) προχώρα διότι όσο και να έψαξα στην ελληνική βιβλιογραφία δεν
βρήκα πουθενά ένα ολοκληρωμένο βιβλίο σχετικά με εσάς.
Ως προς την πρώτη παρατήρηση είναι γεγονός πως αγωνίστηκα παρά
πολύ πάνω στα γραπτά μου για να φτάσω όπως θα είδατε ή θα δείτε να
μην εκφράζω καθόλου τον συναισθηματικό μου κόσμο και να κρίνω
αντικειμενικά τις διάφορες θεωρίες που έχουν αναπτυχθεί κατά καιρούς
γύρω από την καταγωγή των Γκαγκαβούζηδων. Ίσως κάποιοι από εσάς
να σκέφτονται πως ο τίτλος του βιβλίου και ειδικά το «Εμείς» αποτελεί
έναν επιθετικό προσδιορισμό με τον οποίο θέλεις να τονίσεις την
διαφορετικότητα σας ανεξάρτητα αν δεν θέλεις έτσι να τον
προσδιορίζεις. Δεν θα διαφωνούσα πλήρως με αυτήν την παρατήρηση
διότι οι περισσότεροι από εσάς δεν γνωρίζετε και δεν μπορείτε να
φανταστείτε τι έχουν περάσει στο διάβα των χρονών οι
Γκαγκαβούζηδες λόγω της ετερογλωσσίας τους όπως και οι υπόλοιποι
αλλόγλωσσοι πληθυσμοί και ομάδες στην πατρίδα μας. Η γκετοποίηση
στα πρώτα χρόνια δεν επιβλήθηκε μόνο από τους έχοντες εξουσία-το
κράτος- αλλά και από τους ίδιους τους εαυτούς τους ως άμυνα στην
χλεύη στην υποτίμηση και στους διωγμούς. Έτσι ως κλειστή κοινωνία
πορεύτηκαν και κατάφεραν να επιβιώσουν. Με τα χρόνια η αστυφιλία
και η αστικοποίηση της ίδιας της αγροτικής κοινωνίας τους ανάγκασε να
ανοίξουν τα σύνορα της κοινότητας τους. Αρχικά δέχτηκαν στους
κόλπους της αλλόγλωσσους και μετά σιγά-σιγά τα σύνορα άνοιξαν και
42
όλοι συγγένεψαν. Στην μακροχρόνια έρευνά μου έβλεπα και βλέπω

ακόμη στις κοινότητες των Γκαγκαβούζηδων να αντιμετωπίζονται σε
μικρότερο βαθμό οι νύφες και οι γαμπροί από άλλη ράτσα ως «ξένοι».
Στη δεύτερη παρατήρηση της κ. Βαμβακίδου πράγματι το είχα
διαπιστώσει και εγώ πως δεν υπήρχαν εκτεταμένες αναφορές πάνω στο
θέμα της καταγωγής μας. Μια αναφορά από τον αξιοσέβαστο δάσκαλο
καθηγητή Αλέξη Σαββίδη ο οποίος στο βιβλίο του ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΚΑΙ
ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ μας εντάσσει στα πρωτοτουρκικά φύλα και μια του
επίσης αξιοσέβαστου δάσκαλου και καθηγητή κ. Οργανογόνου που μας
ενέταξε στους Καραμανλήδες. Όλη η άλλη βιβλιογραφία δυστυχώς είναι
ξενόγλωσση και προέρχεται από την τουρκική και σοβιετική σχολή
ιστορίας. Πάνω σε αυτή διάφοροι ερευνητές μέσα από εργασίες, ομιλίες
άρθρα και βιβλία τους αναμασούν την προπαγάνδα των Τούρκων και
Ρώσων ιστορικών δίχως να ρωτήσουν τους ιδίους τους
Γκαγκαβούζηδες. Και εγώ που μεγάλωσα ως Ρουμ Γκαγκαούζ έπρεπε
να αποδείξω πως δεν έχουμε σχέση ιστορικά με οποιοδήποτε τουρκικό
φύλο που εμφανίστηκε στα βυζαντινά χρόνια.
*Σελίδα από το βιβλίο του Χρ. Κοζαρίδη. Γκαγκαβούζηδες

με τις χαρακτηριστικές φορεσιές τους
Ήταν πιστέψτε με πολύ δύσκολο να περπατάς συνεχώς πάνω σ ένα

τεντωμένο σκοινί να ακροβατείς συνεχώς για να μην κατηγορηθείς ως
εθνικιστής ούτε από την μια πλευρά ούτε από την άλλη. Ακόμη δε
περισσότερο να κατηγορηθείς πως επίτηδες λόγω της καταγωγής μου
άπλωσα ένα πέπλο αγνότητας πάνω από τους Γκαγκαβούζηδες.
Έτσι αναγκαστικά η έρευνα μου επεκτάθηκε σε γειτονικές χώρες που από
τα αρχεία τους έβρισκα σημαντικές πληροφορίες για το θέμα της
καταγωγής των Γκαγκαβούζηδων. Στην έρευνά μου αυτή με βοήθησε
παρά πολύ η καλή γνώση της τουρκικής και ρουμάνικης γλώσσας και η
πολύ καλή σχέση μου με το διαδίκτυο. Τα αρχεία που έβρισκα στα
ρώσικα και βουλγάρικα αναγκαστικά πήγαιναν για μετάφραση με κόστος
οικονομικό για μένα αλλά πάντα με αγωνία το τι καινούργιο θα
συναντούσα μπροστά μου.
Όταν ολοκλήρωσα αυτή την πρώτη και σημαντική καταγραφή ιστορικών
πηγών είδα έκπληκτος πως η πρώτη κοιτίδα των Γκαγκαβούζηδων ήταν
43
η Δοβρουτσά της βόρεια Βουλγαρίας. Έκπληκτος διότι πάντα άκουγα τον

συγχωρεμένο πατέρα μου να μου λέει πως αν θέλουμε να μάθουμε για
εμάς θα πρέπει να ψάξουμε τις ρίζες μας και προς την Βουλγαρία και όχι
μόνο στην Ανατολική Θράκη.
Ακολούθησε και δεύτερη συνεχόμενη έκπληξη!! Επιβεβαιώνονταν μια
ακόμη σκέψη μου πως όλοι οι ιστορικοί έκρυβαν επιμελώς κάτω από το
χαλί της ιστορίας τα φύλα που κατοικούσαν και προϋπήρχαν των
Γκαγκαβούζηδων στη περιοχή αυτή. Είχα προσέξει πως οι αναφορές
όλων σταματούσαν στον 18ο αιώνα και κανείς δεν έβλεπε ή δεν ήθελε να
δει τι υπήρχε τα προηγούμενα χρόνια. Έτσι εντόπισα πως στην ίδια
περιοχή από τη αρχαιότητα και μέχρι τα πρώτα βυζαντινά χρόνια
κατοικούσε στην περιοχή ένα θρακικός λαός οι Κροβούζοι ή Κατταούζοι
στα ρωμαϊκά χρόνια. Ο Οβίδιος γράφει πως μιλούσαν τα ελληνικά με
γετική βαρβαρίζουσα προφορά. Στάθηκα σε αυτές τις αναφορές διότι για
πρώτη φορά καταρρίπτονταν μέσα μου ο μύθος που είχε πλάσει μέχρι
τότε η τουρκική σχολή πως είμαστε απόγονοι των Ούζων του 11ου
αιώνα. Η σχολή αυτή επιμένει πως το όνομα μας προέρχεται από το
όνομα ενός από τα 22 φύλα των Ούζων που ονομάζοντας Γκαγκ!! Τέτοιο
φύλο όσο και να έψαξα ποτέ δεν ήρθε στα Βαλκάνια, αντίθετα έφτασε
μέχρι την Κασπία Θάλασσα όπου και αφομοιώθηκε από τα άλλα
τουρκογενή φύλα. Έτσι για πρώτη φορά μπορεί να γίνει ο συσχετισμός
των Κατταούζων με τους Γκαγκαβούζηδες με βάση το όνομά τους.
Επίσης αξίζει να αναφερθεί η παρατήρηση του πατέρα της ρουμάνικης
ιστορίας Ν. ΓΙΟΡΚΑ ο οποίος όταν καταγράφει τους λαούς τα έθνη και
τα φύλα του ποταμού Δούναβη σημειώνει πως ανάμεσα τους ζούσαν και
οι Γκαγκαούτσοι και δεν μπορεί αυτός ο λαός να εξαφανίστηκε έτσι
ξαφνικά από το πρόσωπο της ιστορίας.
Έτσι άρχισα και επιβάλλονταν να χαλάσω όλο το πάζλ της καταγωγής
των Γκαγκαβούζηδων που είχα σχηματίσει στο μυαλό μου αλλά και στα
γραπτά μου κείμενα. Έπρεπε να προσθέσω ψηφίδες στο πάζλ
προσθέτοντας κείμενα αρχαίων Ελλήνων, Ρωμαίων και Βυζαντινών
ιστορικών και χρονικογράφων. Ο Ηρόδοτος ο Στράβωνας, ο Πτολεμαίος
ο γεωγράφος οι Ρωμαίοι Πλίνιος και Οβίδιος αναφέρονται στους
Κροβούζους και Κατταούζους. Αργότερα ο Απόστολος Παύλος στην
προς Ρωμαίους επιστολή του γράφει: ασπάζεστε επίσκοπον Αμπλίαν ως
εαυτό μου!! Ο Απόστολος Ανδρέας προσηλυτίζει με υπομονή και
επιμονή όλους τους λαούς ειδικά των παραθαλάσσιων περιοχών τους
έχοντας ελληνικήν παιδείαν όπως βρέθηκε σε κείμενα εποχής. Ο Άγιος
Γότθος κατάγεται από την ίδια περιοχή όπως και ο επίσκοπος Λουφλιλας
αιρετικός αργότερα αλλά υπεύθυνος για τον εκχριστιανισμό των λαών
44
του Δούναβη κατάγεται από την ίδια περιοχή και στα χρονικά των
βυζαντινών καταγράφεται ως ομιλών ελληνικά με βαρβαρίζουσα
προφορά. Ο Ηρόδοτος δε τους χαρακτηρίζει ως λαό ανδριώτατο,
γαλακτοφόρο και πολεμικό το γένος. Όλες αυτές οι αναφορές
αποκρύπτονται εντέχνως και συστηματικά από τους σύγχρονους
ιστορικούς.
Εδώ μπορεί και πρέπει να μπει ένα βασικό ερώτημα που θα μπορούσε να
μου απευθύνει ο οποιοσδήποτε από εσάς: μα είναι τόσο καθαροί οι
Γκαγκαβούζηδες και δεν ήρθαν σε επαφή με άλλους λαούς;
Δεν το αρνούμαι και ίσα-ίσα δέχομαι πως δεν είναι δυνατόν να μην
υπήρξαν επιμιξίες μεταξύ διαφορετικών φύλων και λαών ανεξάρτητα της
γλώσσας και της καταγωγής. Ένα φαινόμενο άλλωστε που
παρατηρήθηκε σε όλα τα Βαλκάνια. Πώς όμως και κάτω από ποιες
συνθήκες είναι το δεύτερο ερώτημα. Είμαι σίγουρος και πεισμένος πως
όλες αυτές έγιναν διότι σε όλα τα Βαλκάνια είχε επικρατήσει ο
χριστιανισμός ως η κοινή θρησκεία όλων των λαών που είχαν ενταχθεί
οικιοθελώς η με την βία στο κρατικό σύστημα της νέας αναδυόμενης και
ανερχόμενης παγκόσμιας δύναμης του βυζαντινού κράτους. Ανεξάρτητα
από τις πεποιθήσεις του καθενός μας θα πρέπει να δεχτούμε πως ο
χριστιανισμός σαν κρατική ιδεολογία από τα πρώτα χρόνια του
Βυζάντιου αποτέλεσε σε ένα μεγάλο βαθμό το χωνευτήρι των ιδιαίτερων
χαρακτηριστικών, καταγωγής, φύλου παραδόσεων, εθίμων, πολιτιστικής
κληρονομίας και ένας νέος τύπος πολίτη κάνει την εμφάνιση του αυτός
του Βυζαντινού πολίτη, ο οποίος για να αναρριχηθεί στα ανώτερα
αξιώματα στρατιωτικά και πολιτικά θα έπρεπε να γίνει υποχρεωτικά
χριστιανός στο θρήσκευμα. Επίσης η μεγαλοπρέπεια και η αίγλη που
προσέδιδε σε όλους τους λαούς η Κωνσταντινούπολη, ανάγκαζε όλους
να στρέφουν το βλέμμα τους προς αυτή είτε για να την κατακτήσουν είτε
για να ενταχθούν πλήρως στο πολιτικό-οικονομικό-κοινωνικό σύστημα
της.
OI ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΟΙ
Προστέθηκε από 24grammata γράφει ο Κοζαρίδης Χρήστος
ΓΚΑΓΚΑΟΥΖΟΙ / ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΗΔΕΣ

να απαντήσουν και να δώσουν μια λογική εξήγηση της προέλευσης και
της διαδρομής τους. Περισσότερο ασχολήθηκαν ξένοι ιστορικοί, όπως
45

του γεγονότος σήμερα κυριαρχεί η άποψη ότι πρόκειται για τουρκικό
φύλο που εκχριστιανίσθηκε την εποχή του Βυζαντίου. Είναι όμως έτσι τα
τουρκόφωνοι χριστιανοί της Βόρειας Βουλγαρίας. Ως προς την
ετυμολογία του ονόματος δόθηκαν πολλές απαντήσεις από ιστορικούς
των προαναφερόμενων χωρών. Όλες θεωρούν ότι πρόκειται για τουρκικό
φύλο και ο λόγος είναι προφανής. Η ιδέα του παντουρκισμού επιβάλει
την παρουσία τουρκικών φύλων σε όλα τα μήκη και πλάτη της Ασίας και
της Ευρώπης. Παράλληλα η ύπαρξη Τούρκων χριστιανών εξυπηρετεί τα
Αιμόντου και της πόλης Κωνστάντζας της Ρουμανίας. Στην ενδοχώρα
της Βουλγαρίας εντοπίζονται γκαγκαβούζικα χωριά μέχρι την πόλη
και το Πρόβαντι. Συνολικά καταγράφονται ως γκαγκαβούζικα, περίπου
70 χωριά και πόλεις.
Όλοι οι αρχαίοι συγγραφείς, Ηρόδοτος Στράβωνας, Πτολεμαίος, μιλούν
για το θρακικό φύλο τους Κροβύζους ή Κροβούζους, ως κατοίκους στην
περιοχή της Οδησσού (Βάρνα). Βορειότερα στην περιοχή του Μπάλτζικ
46
κατοικούσε ένα θρακικό φύλο Πυγμαίων, οι Αροτήρες, λαός γεωργικός

με συγγενικές σχέσεις με τους Κροβούζους.
εξόριστος ποιητής Οβίδιος αναφέρουν, ότι η περιοχή κατοικείται από τον
θρακικό λαό των Κατταούζων ή Κατούζων. Όλοι οι συγγραφείς
θρησκείας, οδήγησε στον εκχριστιανισμό όλων των λαών των
Βαλκανίων. Ειδικότερα οι εξελληνισμένοι λαοί έγιναν ευκολότερα
χριστιανοί, λόγω της διάδοσης της νέας θρησκείας μέσω της ελληνικής
γλώσσας. Ο Απόστολος Ανδρέας ο Πρωτόκλητος σύμφωνα με την
εκκλησιαστική παράδοση, συνέβαλε στον εκχριστιανισμό των λαών του
Ευξείνου Πόντου. Ως πρώτος μητροπολίτης Βάρνας, αναφέρεται από τον
Απόστολο Παύλο στην επιστολή του προς Ρωμαίους, ο Αμπλίας. Η
μνήμη του εορτάζεται στις 31 Οκτωβρίου.
κατά τα έθιμα του Βυζαντίου γίνεται στην ύπαιθρο σε στρατηγικά
σημεία όπου υπηρετούν ταυτόχρονα ως στρατιώτες. Οι λαοί που
εμφανίσθηκαν κατά σειρά και εγκαταστάθηκαν τελικά στα Βαλκάνια
είναι Γότθοι, Σλάβοι, Βούλγαροι, Πετζενέγκοι, Ούζοι και Κουμάνοι. Σε
όλους επιβλήθηκε ο χριστιανισμός και μέσω του ελληνικού πολιτισμού
όχι μόνο εντάχθηκαν αλλά και αποτέλεσαν τα κυριότερα στηρίγματα του
Το Βυζάντιο και το Πατριαρχείο επέτρεπε τις επιγαμίες μεταξύ
χριστιανών διαφορετικών φύλων με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένας
νέος τύπος βυζαντινού υπηκόου ο οποίος είχε τα χαρακτηριστικά του
ορθόδοξου χριστιανού, με ελληνική μόρφωση αλλά ως ανθρωπολογικός
τύπος αποτελούσε ένα κράμα διαφορετικών φυλών. Είναι δε
47
χαρακτηριστικό ότι τα επόμενα χρόνια αυτός ο τύπος δεν αμφισβητήθηκε

μέχρι την εμφάνιση των εθνικών ιδεολογιών και την δημιουργία των
εθνικών κρατών στα Βαλκάνια.
Λαός ανυπότακτος, με ηγεμόνες που επιζητούσαν πάντοτε την εξουσία
και την χειραφέτησή τους από το Βυζάντιο. Οι συχνοί πόλεμοι μεταξύ
τους οδηγούσε σε ερημώσεις της υπαίθρου και σε αναγκαστική
μετακίνηση των ντόπιων πληθυσμών που δεν συμμαχούσαν μαζί τους
μέσα στις οχυρωμένες βυζαντινές πόλεις. Η δημιουργία του πρώτου και
του δεύτερου βουλγαρικού κράτους άλλαζε συνεχώς τα σύνορα του
Βουλγαρίας ιδρύθηκαν τρία Πριγκιπάτα: Το πριγκιπάτο του Τυρνόβου
και του Βιδινίου, τα οποία αποτελούνταν από πληθυσμούς κυρίως
Τούρκους.
όπως και τον σουλτάνο Καϊκαούζ Β΄, είναι αστήρικτες αν και
χρονολογικά συμπίπτει η παρουσία τους στα ίδια εδάφη. Ο σουλτάνος
μετά την απελευθέρωση του από το φρούριο της Αίνου όπου ήταν
φυλακισμένος από τον Μιχαήλ Η΄ τον Παλαιολόγο μεταφέρθηκε στα
μέρη της Κριμαίας, από τον Μογγόλο Χάνο Berge, όπου και πέθανε το
1263. ¶λλες ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι ο λαός και ο στρατός του
Καϊκαούζ μεταφέρθηκε στην επαρχία της Δοβρουτσάς όπου και
εγκαταστάθηκαν μεταξύ των Ούζων και των Κουμάνων. Οι ίδιες πηγές
αποκρύπτουν ότι εγκατέλειψαν την περιοχή περίπου το 1310 και
εγκαταστάθηκαν στη Μικρά Ασία. Όπως και το γεγονός ότι ανήκαν στην
μουσουλμανική αίρεση των Μπεκτασήδων. Αρχηγός τους ήταν ο Σαρί-
Σαλτίκ οπαδός του Μπεκτασισμού, μία θρησκεία με στοιχεία χριστιανικά
και ισλαμικά. Ήταν γνωστός ως Σαλτούκ-ντεντέ και όταν πέθανε το
χωριό όπου τάφηκε ονομάσθηκε Μπαμπά-νταγκ.
48
κράτους του. Το πριγκιπάτο αποτελούσε θρησκευτικά, Εξαρχία

απευθείας υπαγόμενη στο Πατριαρχείο από το 1320 έως το 1650, όταν η
μητρόπολη Βάρνας και η εξαρχία Καβάρνας ενώθηκε σε μία μητρόπολη,
της Βάρνας.
Γενουατών και των Οθωμανών. Παράλληλα είχε παντρευτεί την κόρη
του Μέγα Δούκα Απόκαυκου και πήρε τον τίτλο του Δεσπότη. Μετά τον
της Μολδαβίας και Βλαχίας όπως του ζήτησε ο σουλτάνος Βαγιατζίτ Α΄
ο Κεραυνός, με αντάλλαγμα να διατηρήσει το κράτος του.
εργάτες γης στο Χάσκιοϊ της Αδριανούπολης, όπου δούλευαν στα
χωράφια του σουλτάνου. Η πλειονότητα παρέμεινε και υπέφερε μαζί με
τους υπόλοιπους χριστιανούς της περιοχής. Επειδή ζούσαν ανάμεσα σε
συμπαγείς πληθυσμούς Οθωμανών Τούρκων για να επιβιώσουν και για
να μπορούν να συναλλάσσονται άλλαξαν την γλώσσα τους και
στηρίζονταν στην αρχή πιστοί και άπιστοι. Μετά την κατάληψη της
Πόλης από τους Οθωμανούς και την ανακήρυξη του Πατριάρχη
και απορεί πως είναι δυνατόν να υπάρχουν τουρκόφωνοι χριστιανοί.
Μετά από μια μικρή έρευνα παραδέχεται ότι δεν πρόκειται για τουρκικό
φύλο. Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις του Οθωμανούς και τουρκικά φύλα
49
χριστιανούς της Δοβρουτσάς. Αντιστέκονται στις επιδρομές των

Κιρτζαλήδων των Κιρκάσιων και Βασιβουζούκων.
μαθαίνουμε για την ηρωική αντίσταση τους στην Καβάρνα με αρχηγό
τον Αμηρά. Από την πολιορκία της Καβάρνας κατάφεραν να σωθούν οι
περισσότεροι και να διαφύγουν στην Μολδαβία και στη Βλαχία.
Σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες ο Αμηράς επέστρεψε στα
γκαγκαούζικα εδάφη μαζί με το ρωσικό στρατό κατά τον ρωσοτουρκικό
πόλεμο το 1810.
όλα τα μέσα που διέθεταν τον ρωσικό στρατό. Είχε αποκρυσταλλωθεί
στην συνείδησή τους όπως και σε όλους τους χριστιανικούς πληθυσμούς
των Βαλκανίων ότι το «Ξανθό γένος», δηλαδή οι Ρώσοι θα τους
απελευθερώσουν από τον οθωμανικό ζυγό. Το 1829 για να γλιτώσουν
από τα αντίποινα των Οθωμανών μετανάστευσαν μαζικά μαζί με τον
20 αναπτύσσεται και λειτουργεί άλλοτε σε εχθρικό περιβάλλον και
άλλοτε σε φιλικό. Κυρίως ως αγρότες συμμετέχουν σε όλα τα γεγονότα
που διαδραματίζονται στην Μολδαβία και τη Βλαχία. Συμμετέχουν με
δικό τους στρατιωτικό σώμα στην επανάσταση του Υψηλάντη με αρχηγό
τον Δημήτρη Βατικιώτη. Γκαγκαούζοι συμμετείχαν στον Ιερό λόχο στη
μάχη του Δραγατσανίου, δίχως να έχουμε καταφέρει να καταγράψουμε
τα ονόματά τους. Συμμετείχαν στην βουλγαρική λεγεώνα κατά την
διάρκεια των ρωσοτουρκικών πολέμων με επαναστατικές ενέργειες στην
βόρεια Βουλγαρία και στην σημερινή Ρουμανία. Οι Βούλγαροι τονίζουν
σε όλα τα ιστορικά βιβλία τους την ανδρεία και το θάρρος που
επιδείκνυαν οι Γκαγκαβούζηδες στο πεδίο της μάχης
να οφείλεται και η συμπάθεια που δείχνουν απέναντι στους Ρώσους και
να ταχθούν με το μέρος τους στη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης.
50
Αντιδρούν στην προσπάθεια των Μολδαβών εθνικιστών να ενωθούν με

τη Ρουμανία. Το 1990 καταφέρνουν να αποκτήσουν αυτόνομο καθεστώς
διοίκησης μέσα στα πλαίσια της Μολδαβίας.
ιστορικών να τους πείσουν ότι ανήκουν σε ένα από τα τουρανικά-
τουρκικά φύλα της Ασίας αν και πέτυχε σε ένα μεγάλο βαθμό σήμερα
από ιστορικούς Γκαγκαούζους της Μολδαβίας αμφισβητείται. Το
βλέμμα τους είναι στραμμένο προς την Ελλάδα και περιμένουν από εμάς
μια μεγαλύτερη βοήθεια οικονομική, πολιτιστική για να βρουν τα βήματά
τους προς τη σωστή κατεύθυνση όπως οι ίδιοι λένε.
αργότερα του Ιωακείμ ιδρύονται τα πρώτα σχολεία των κοινοτήτων.
Είναι τα περίφημα γραμματοδιδασκαλεία, όπου οι μικροί μαθητές
διδάσκονται ανάγνωση, γραφή, τον Απόστολο και την Οχτάηχο. Σε 25
γκαγκαούζικα χωριά ιδρύονται σχολεία που επιχορηγούνται από τους
γονείς των παιδιών και Φιλεκπαιδευτικές αδελφότητες. Το Πατριαρχείο
εντόπισε το πρόβλημα με τους τουρκόφωνους χριστιανούς που δεν
μπορούσαν να παρακολουθήσουν την εκπαίδευση στα ελληνικά και
στέλνει Καραμανλήδες (τουρκόφωνοι χριστιανοί της Μ. Ασίας)
δασκάλους και εκτυπώνει το Ευαγγέλιο και την Αγία Γραφή στα
καραμανλίδικα. Είναι ο μόνος τρόπος για να μπορέσει να προσεγγίσει
τους τουρκόφωνους χριστιανούς και να τους μεταδώσει τα μηνύματα του
χριστιανισμού και του ελληνικού πολιτισμού.
Βούλγαροι και εντάσσονται στη βουλγαρική εκκλησία. Η πλειοψηφία
των χωριών τάσσονται με τους Έλληνες. Ακολουθεί ένας σκληρός και
ακολουθούν το ρωσικό στρατό, στην μόνη δύναμη μετά τους Έλληνες
που είχαν εμπιστοσύνη και με την κατάληψη της Αδριανούπολης
Εκκλησιών. Υπολογίζεται ότι περίπου 6.000 Γκαγκαούζοι
μετακινούνται αυτή την περίοδο. Περίπου 1.000 εγκαθίστανται στην
Υάμπολη της Βουλγαρίας.
51

Χάφσα μέσα στο οποίο βρίσκονται ζουν και επιβιώνουν οι
γκαγκαούζικοι πληθυσμοί. Όσοι παρέμειναν στα πάτρια εδάφη
υποφέρουν μαζί με τους ελληνικής καταγωγής χριστιανούς,
αντιστέκονται στον εκβουλγαρισμό που προωθούν Ρώσοι και
Βούλγαροι. Στην Βάρνα, στην Καβάρνα, στο Μπάλτζικ, στο Γκιαούρ-
σουγιουτσούκ, στο Κέστριτς και σε άλλα χωριά αναφέρονται γεγονότα
και ανθελληνικές ενέργειες των Βουλγάρων να τους πάρουν τα σχολεία
και τις εκκλησίες. Η παρουσία και η παραμονή τους όμως είναι
προδιαγεγραμμένη. Ο στόχος των Βουλγάρων είναι αν δεν
Με το μεγάλο ανθελληνικό διωγμό του 1906 και του 1914,
εγκαταλείπουν τις εστίες τους. Οι περισσότεροι μετακινούνται προς την
Ανατολική Θράκη, ακολουθώντας τους υπόλοιπους
Ανατολικορουμελιώτες και Βαρνιώτες και ορισμένοι διασκορπίζονται σε
όλη την Ελλάδα. Υπάρχουν αναφορές ότι γκαγκαούζικοι πληθυσμοί
υπάρχουν στην Θεσσαλία, στη Θεσσαλονίκη , στη Βέροια και στο
Κιλκίς. Μέχρι και στην Ηγουμενίτσα εντοπίσαμε γκαγκαούζικο χωριό.
¶λλοι μετακινούνται στην ενδοχώρα της Ανατολικής Θράκης και
Αίνου. Ως τουρκόφωνοι χριστιανοί αντιμετωπίζονται αρχικά με
επιφύλαξη από τους υπόλοιπους χριστιανούς. Ιδρύουν δικά τους χωριά ή
συνοικίες μέσα στις πόλεις, όπου ζουν σχεδόν απομονωμένοι.
τουρκικών στρατευμάτων και διοικήσεων. Στο δίκτυο αυτό περίοπτη
θέση και δράση έχουν οι Γκαγκαούζοι της Χάφσας. Στα
απομνημονεύματα του ο Γονατάς μιλάει με θαυμασμό για τον ηρωισμό
τους και για τους αντιστασιακούς πυρήνες που οργανώνουν μέσα στα
52

Δυστυχώς για όλους η εγκατάλειψη των εστιών τους και των χωριών
τους δεν άργησε να φανεί. Ακολουθώντας τη μοίρα του υπόλοιπου
ελληνισμού της Ανατολής πήραν πάλι το δρόμο της προσφυγιάς. Η
μεγαλύτερη μάζα εγκαταστάθηκε στο βόρειο Έβρο. Ίσως γιατί με το
πέρασμα του ποταμού βρήκαν αμέσως εδάφη που έμοιαζαν με αυτά των
χωριών τους, ή διότι πίστευαν ότι η προσφυγιά ήταν προσωρινή και θα
επέστρεφαν πάλι στα χωριά τους. Αυτό όμως δεν έγινε ποτέ. Η
εγκατάσταση τους αυτή τη φορά ήταν μόνιμη.
λατρείες, που αποτελούν ένα ξεχωριστό και ιδιαίτερο πολιτισμό, αυτόν
του ελληνισμού της βόρειας Βουλγαρίας. Ένας πολιτισμός γνήσιος
τους είναι: Επαρχία Ορεστιάδας: Αμμόβουνο 59 οικογένειες, ¶ρζος 33
Κυπρίνος 6 οικ.,., Λεπτή 15 οικ., Οινόη 237 οικ., Ορμένιο 6 οικ., Πάλη 7
οικ., Πλάτη 7 οικ.,., Πύργος 85 οικ., Σαγήνη 244 οικ., Σάκκος 1 οικ., ,
Σπήλαιο 30 οικ., Φυλάκιο 34 οικ.
Στην επαρχία Διδυμοτείχου: Ασβεστάδες 3 οικ., Ευγενικό 22 οικ., Κωστή
12 οικ., Πουλιά 2 οικ., Σαύρα 12 οικ.
Εγκαταστάσεις προσφύγων Γκαγκαβούζων έχουμε στα χωριά της
Κομοτηνής: ¶μφια, Ν. Καλίστη, όπως και στα Χρυσοχώραφα Σερρών.
συστηματική έρευνα. Τους πληθυσμούς που αναφέρουμε είναι
πρόσφυγες από την επαρχία Χάφσας της Αδριανούπολης, που έφτασαν
στην Ελλάδα μετά τον ξεριζωμό τους από την παλιά πατρίδα.
53
καταγωγή τους, την προσδιορίζουν στο Βυζάντιο και τα βυζαντινά
χρόνια. Κανείς δεν μπορεί να τους το αντιστρέψει.
www.thourio.gr
* O Χρήστος Στ. Κοζαρίδης είναι οδοντίατρος
Εμείς οι Γκαγκαβούζηδες.
Ταυτότητες, ιστορικές πηγές και η πορεία μας μέσα στο χρόνο
Χρήστος Κοζαρίδης. Παρατηρητής της Θράκης, 2009 415 σελ.

"Αφιερωμένο στους Γκαγκαβούζηδες
- της πρώτης γενιάς προσφύγων που έφυγαν από τη ζωή, διωγμένοι και
ταλαιπωρημένοι...
- σε όσους ντρέπονται ακόμη σήμερα να παραδεχτούν την καταγωγή
τους...
- σε όλους εκείνους που, χωρίς να τη γνωρίζουν, την υποτιμούν...
- σε όσους με υπερηφάνεια τη δηλώνουν..."
Οι Γκαγκαβούζηδες καταγράφονται στην ιστορία ως θρακικό φύλο. Το

ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους; είναι τουρκόφωνοι χριστιανοί. Στην
Ελλάδα η πλειοψηφία τους είναι πρόσφυγες από την επαρχία Χάφσα της
Αδριανούπολης και από διάφορα χωριά της Βουλγαρίας.
Για πρώτη φορά εντοπίζονται στα παράλια του δυτικού Εύξεινου Πόντου
μεταξύ της Βάρνας και του Δούναβη, στη Δοβρουτσά. Η τύχη και η
πορεία τους στο χρόνο ταυτίστηκε με την πορεία του ελληνισμού των
Βαλκανίων.
54
Στην εποχή του Βυζαντίου αποτελούσαν τους ακρίτες των βορείων

συνόρων της αυτοκρατορίας. Τα χρόνια της οθωμανικής επέλασης ήταν ο
τελευταίος λαός που υποδουλώθηκε στην ενδοχώρα των Βαλκανίων, το
1394-8. Σε αυτά τα δύσκολα χρόνια, θωρούμε πως έχασαν την ελληνική
γλώσσα, όπως την έχασε και η πλειοψηφία του υπόδουλου ελληνισμού.
Αντίθετα, διατήρησαν με φανατισμό την θρησκεία τους που αποτελούσε
και τον συνδετικό τους κρίκο με τον υπόδουλο ελληνισμό.
Στους Ρωσοτουρκικούς πολέμους συμμετέχουν στις πολεμικές

επιχειρήσεις στο πλευρό των Ρώσων, και λίγα χρόνια αργότερα, με
ενθουσιασμό, και στα επαναστατικά γεγονότα της Μολδοβλαχίας,
αντιμετωπίζοντας την οργή των οθωμανικών στρατευμάτων. Τα χωριά
τους λεηλατήθηκαν και πυρπολήθηκαν, οπότε αναγκάστηκαν να
μεταναστεύσουν. Οι περισσότεροι μετακινήθηκαν προς την Βεσσαραβία
(στη σημερινή Μολδαβία, στην "Αυτόνομη Δημοκρατία της
Γκαγκαουζίας"), όπου ζουν μέχρι σήμερα. Ένας μεγάλος αριθμός
μετακινήθηκε νότια, στην Βόρεια και Ανατολική Θράκη, στην επαρχία
της Χάφσας.
Ακολουθώντας τη μοίρα του υπόλοιπου ελληνισμού της Ανατολής το

1924, πήραν και πάλι το δρόμο της προσφυγιάς. Η εγκατάστασή τους
αυτή τη φορά στα ελληνικά εδάφη ήταν μόνιμη. Μέχρι και σήμερα
υπάρχουν και προσπαθούν να διατηρήσουν τον ιδιαίτερο πολιτισμό τους,
έναν γνήσιο θρακιώτικο πολιτισμό.
Κανείς δεν μπορεί να τους τον στερήσει.
ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΗΔΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ - ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ

ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ Η ΠΟΡΕΙΑ ΜΑΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ ΚΟΖΑΡΙΔΗΣ ΣΤ.
ΧΡΗΣΤΟΣ
- Εξαντλημένο στον εκδότη, δεν υπάρχει δυνατότητα παραγγελίας.

- Διευκρινίσεις σχετικά με τους χρόνους αποστολής και παράδοσης.
Παρουσίαση
Οι Γκαγκαβούζηδες καταγράφονται στην ιστορία ως θρακικό φύλο. Το
55
Για πρώτη φορά εντοπίζονται στα παράλια του δυτικού Ευξείνου

Πόντου, μεταξύ της Βάρνας και του Δούναβη, στη Δοβρουτσά. Η τύχη
και η πορεία τους στο χρόνο ταυτίστηκε με την πορεία του ελληνισμού
των Βαλκανίων.
Στην εποχή του Βυζαντίου αποτελούσαν τους ακρίτες των βόρειων
1394-8. Σε αυτά τα δύσκολα χρόνια, θεωρούμε πως έχασαν την ελληνική
και τον συνδετικό τους κρίκο με τον υπόλοιπο ελληνισμό.
(σημερινή Μολδαβία - Αυτόνομη Δημοκρατία της Γκαγκαουζίας), όπου
ζουν μέχρι σήμερα. Ένας μεγάλος αριθμός μετακινήθηκε νότια, στην
Βόρεια και Ανατολική Θράκη, στην επαρχία της Χάφσας.
ένα γνήσιο θρακιώτικο πολιτισμό.
Κανείς δεν μπορεί να τους τον στερήσει. (Από την παρουσίαση στο
οπισθόφυλλο του βιβλίου)
Περιεχόμενα
Πρόλογος της Ιφιγένειας Βαμβακίδου
Πρόλογος συγγραφέα
Εισαγωγή
1. Ιστορικο-γεωγραφική περιγραφή της Χερσονήσου του Αίμου
- Εισαγωγή
- Λαοί και φυλές από την αρχαιότητα μέχρι τη ρωμαϊκή εποχή
- Αποικίες και πόλεις του δυτικού Ευξείνου Πόντου
2. Ρωμαϊκή και βυζαντινή περίοδος - Μεταναστεύσεις και εγκαταστάσεις
λαών στα Βαλκάνια
- Ρωμαϊκή και πρωτοβυζαντινή περίοδος
- Μέσοι χρόνοι, εμφάνιση των Σλάβων και Βουλγάρων
56
- Πετζενέγκοι, Ούζοι, Κουμάνοι - Β' βουλγαρικό κράτος

- Σελτζούκοι, Τούρκοι - Βυζάντιο, υστεροβυζαντινή περίοδος -
Κατάληψη των Βαλκανίων από τους Οθωμανούς
3. Γκαγκαβούζηδες: Ιστορικές πηγές -Ταυτότητες - Χρόνος εμφάνισής
τους
- Εισαγωγή
- Η επιστημονική κοινότητα για τους Γκαγκαβούζηδες
- Ιστορικές απόψεις - Αντιπαραθέσεις
- Ο σουλτάνος Izzeddin Keykavus - Η σχέση του με τους
Γκαγκαβούζηδες
- Το πριγκιπάτο της Καβάρνας (1320 - 1397)
- Οι Γκαγκαβούζηδες - Αναδρομή στην ιστορία
4. Οθωμανική περίοδος - Πληθυσμιακά και εθνολογικά στοιχεία της
βόρειας Βουλγαρίας
- Οθωμανική περίοδος (1444 - 1860)
- Αφύπνιση των Βουλγάρων - Εκκλησιαστικό σχίσμα - Βουλγαρική
ηγεμονία
- Πληθυσμιακά στοιχεία της περιοχής των Γκαγκαβούζηδων
5. Πολιτικές εξελίξεις στη Βουλγαρία -Ίδρυση της ηγεμονίας και του
βουλγαρικού κράτους
- Ίδρυση του βουλγαρικού κράτους - Επιπτώσεις στην κοινωνία των
Γκαγκαβούζηδων και των Ελλήνων της Βουλγαρίας
- Πληθυσμιακές στατιστικές - Αντιπαράθεση Ελλήνων και Βουλγάρων
6. Ελληνικά σωματεία - Σύλλογοι - Εκπαίδευση στη βόρεια Βουλγαρία
- Ελληνικά σωματεία και φιλεκπαιδευτικοί σύλλογοι
- Η ελληνική εκπαίδευση στη Βάρνα και στα γκαγκαβούζικα χωριά της
Δοβρουτσάς
- Η εκπαιδευτική κατάσταση στο σαντζάκι της Βάρνας 1840 - 1892
- Ελληνικά και δημοτικά σχολεία των κωμοπόλεων και των χωριών
- Η εκπαίδευση Οθωμανών, Βουλγάρων, Αρμενίων και Εβραίων στο
σαντζάκι της Βάρνας
- Η δράση των φιλεκπαιδευτικών συλλόγων Βάρνας
- Αντιπαράθεση Ελλήνων και Βουλγάρων (1870 - 1914) - Διωγμοί,
προσφυγιά
7. Οι Γκαγκαβούζηδες της ανατολικής Θράκης
- Η κατάκτηση της ανατολικής Θράκης από τους Οθωμανούς
- Πρώτες εγκαταστάσεις γκαγκαβούζικων πληθυσμών στην ανατολική
Θράκη
- Γκαγκαβούζικα χωριά την περίοδο 1903 - 1910 - Πληθυσμοί, κοινωνική
ζωή
57
- Οι Γκαγκαβούζηδες από το 1907 έως τους Βαλκανικούς πολέμους

- Βουλγαρικές επιδιώξεις - Στρατηγικές στην ανατολική Θράκη
- Το κίνημα των Νεότουρκων - Οι επιδιώξεις τους
- Ανατολική Θράκη: πεδίο ιδεολογικών και στρατιωτικών συγκρούσεων
8. Βαλκανικοί πόλεμοι (1912 - 1913) - Α' Παγκόσμιος Πόλεμος (1914 -
1918)
- Α' Βαλκανικός πόλεμος - Κατάληψη της ανατολικής Θράκης από τους
Βούλγαρους - Επιπτώσεις στον γκαγκαβούζικο πληθυσμό
- Β' Βαλκανικός πόλεμος - Ανακατάληψη της ανατολικής Θράκης από
τους Τούρκους - Νέοι διωγμοί
- Οι Γκαγκαβούζηδες της Δοβρουτσάς κατά την διάρκεια των
Βαλκανικών πολέμων
- Η συνθήκη του Βουκουρεστίου (10 Αυγούστου 1913) - Τα
αποτελέσματα - επιπτώσεις και τα συμπεράσματα
- Ο ελληνισμός της Βουλγαρίας και της ανατολικής Θράκης κατά τη
διάρκεια Α' Παγκόσμιου πολέμου
9. Παλιννόστηση - Απελευθέρωση της ανατολικής Θράκης - Οριστικός
ξεριζωμός του ελληνικού πληθυσμού
- Η παλιννόστηση του ελληνικού πληθυσμού
- Ταγιαρικό κίνημα - Νεότουρκοι - Δράση του βουλγαρικού κομιτάτου
- Απελευθέρωση της ανατολικής Θράκης από τον ελληνικό στρατό
- Προβλήματα και αντιθέσεις των κοινωνικών και κομματικών ομάδων
- Το έργο της ελληνικής διοίκησης στην ανατολική Θράκη
- Το τέλος της ελληνικής παρουσίας στην ανατολική Θράκη
- Εγκατάσταση των Γκαγκαβούζηδων στην Ελλάδα
10. Οι Γκαγκαβούζηδες σήμερα - Η παρουσία τους στα Βαλκάνια
Γενικά συμπεράσματα
Παράρτημα φωτογραφιών
Ευρετήριο ονομάτων
Βιβλιογραφία
Εκδότης-ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ Χρονολογία Έκδοσης-
Ιούνιος 2009
Το 5ο Αντάμωμα των απανταχού Γκαγκαβούζηδων 15-17

Σεπτεμβρίου στην Ορεστιάδα 3 Σεπτεμβρίου 2017
58
Το 5ο Αντάμωμα-Γκορουσμέ των απανταχού Γκαγκαβούζηδων

αναμένεται να πραγματοποιηθεί από 15 έως 17 Σεπτεμβρίου στην
Ορεστιάδα με συνδιοργανωτές των Δήμο Ορεστιάδας και την Ένωση
Συλλόγων Παράδοσης & Δημιουργίας «ΟΙ ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΗΔΕΣ”.
Την σχετική απόφαση έγκρισης αναμένεται να λάβει το δημοτικό
συμβούλιο της πόλης στην συνεδρίαση του την ερχόμενη Τρίτη, όπου και
είναι ένα από τα θέματα που θα συζητηθούν. Στο Αντάμωμα αυτό
αναμένεται να δώσουν το παρόν Γκαγκαβούζηδες από την Αυτόνομη
περιοχής της Γκαγκαουζίας που βρίσκεται στη Μολδαβία με πρωτεύουσα
το Κομράτ.
Θα δώσουν επίσης το παρόν εκπρόσωποι και μέλη των κοινοτήτων
Γκαγκαβούζηδων που υπάρχουν στην Ουκρανία και την Βουλγαρία,
αλλά και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, όπως στις Σέρρες και την Δράμα.
Για όσους δεν το γνωρίζουν, οι Γκαγκαβούζηδες, που στον Έβρο μένουν
κυρίως σε χωριά όπως η Σαγήνη, η Οινόη, το Θούριο, το Χειμώνιο και
φυσικά στην Ορεστιάδα, είναι Έλληνες Χριστιανοί ορθόδοξοι, που
μιλούν όμως την τουρκική γλώσσα. Η παράδοση αναφέρει πως
προκειμένου να μην αλλάξουν την πίστη τους υπό την… μάχαιρα των
Τούρκων, παρέμειναν Χριστιανοί Ορθόδοξοι αλλά άρχισαν να μιλούν τα
τουρκικά για να επιβιώσουν.
Η αυτόνομη περιοχή της Γκαγκαβουζίας που βρίσκεται στην Μολδαβία
με πρωτεύουσα το Κομράτ, έχει δικό της Κοινοβούλιο και
Πρωθυπουργό.
«Τα έθιμα, οι ενδυμασίες ακόμη ακόμη και η διάλεκτος που
χρησιμοποιούν οι Γκαγκαβούζηδες εκτός συνόρων είναι ίδια και
απαράμιλλη με τη δική μας. Αυτό καταδεικνύει την κοινή ελληνική
καταγωγή μας» είχε δηλώσει μεταξύ άλλων, στην ΕΡΤ Ορεστιάδας, ο
π. Αντώνιος Τσομπανίδης, πρόεδρος της Ένωσης Συλλόγων Παράδοσης
και Δημιουργίας «Οι Γκαγκαβούζηδες», η οποία είχε διοργανώσει στην
Ορεστιάδα και το 4ο Αντάμωμα το 2015.
Στο Πανεπιστήμιο της πρωτεύουσας της Γκαγκαουζίας Κομράτ, υπάρχει
Τμήμα Ελληνικής Γλώσσας και Πολιτισμού όπου γίνεται εκμάθηση της
ελληνικής γλώσσας, όπως και στο Παιδαγωγικό Κολλέγιο του Κομράτ.
Εδώ και λίγα χρόνια η Ελλάδα προσπαθεί μέσω του υπουργείου
Εξωτερικών να τα αναπτύξει, αν και οι Τούρκοι από την πλευρά τους
“ρίχνουν” εκεί πολλά εκατομμύρια ευρώ, προκειμένου λόγω γλώσσας η
περιοχή να θεωρείται δικής τους επιρροής.
59
ΔΕΙΤΕ στο βίντεο ένα μικρό τμήμα των μικρών Γκαγκαβούζηδων

μαθητριών που μαθαίνουν ελληνικά, να τραγουδούν κατά την επίσκεψη
εκεί του Εβρίτη πρώην Υφυπουργού ΕξωτερικώνΚυριάκου
Γεροντόπουλου, ο οποίος επισκέφθηκε την περιοχή με στόχο να…
ενισχύσει την εκμάθηση της ελληνικής γλώωσας στη Γκαγκαουζία.
21 Φεβρουαρίου 2013 Κώστας Πινέλης:Οι Γκαγκαούζοι (ή

Γκαγκαβούζηδες) της Θράκης Γράφτηκε από τον Πινέλης Κώστας
Με τους Γκαγκαούζους (ή Γκαγκαβούζηδες) ασχολήθηκαν πολλοί

ιστορικοί προσπαθώντας να δώσουν απάντηση για την καταγωγή τους.
Περισσότερο όμως ασχολήθηκαν ξένοι ιστορικοί και κυρίως Βούλγαροι,
Τούρκοι και Ρώσοι και λιγότερο οι Έλληνες. Ο λόγος είναι ότι τους
θεωρούσαν Τουρκικής καταγωγής που εκχριστιανίστηκε την ιστορική
περίοδο του Βυζαντίου.
Όμως στην ιστορία δεν αναφέρεται πουθενά ότι κάποιο τουρκικό φύλλο
ασπάστηκε τον Χριστιανισμό. Αντίθετα, αναφέρονται μαζικοί
εξισλαμισμοί χριστιανικών πληθυσμών.
Οι Γκαγκαούζοι από τους περισσότερους που ασχολήθηκαν
καταγράφονται σαν θρακικό φύλλο με μια ιδιαιτερότητα. Είναι
τουρκόφωνοι. Είναι όμως φανατικοί χριστιανοί και Έλληνες. Οι
τουρκόφωνoι γκαγκαούζoι θεωρούν τους εαυτούς τους απογόνους των
Ρωμαίων (Βυζαντινών Έλλήνων) της βυζαντινής επαρχίας της Θράκης.
Έχω προσωπική εμπειρία από το χωριό, το Ηράκλειο Λαγκαδά όπου
ήρθαν οι παππούδες μας από την Ανατολική Ρωμυλία και κατάγονται οι
γονείς μου. Είχαμε και μια γειτονιά Γκαγκαβούζηδων. Στα ήθη τα έθιμα
και τις παραδόσεις, δεν είχαν καμιά διαφορά με τους άλλους Θρακιώτες
πρόσφυγες που ήρθαν από τη Ραιδεστό της Αν. Θράκης και την περιοχή
της Αγαθούπολης της Αν. Ρωμυλίας. Οι ίδιοι ήταν περήφανοι για την
καταγωγή τους και είχαν να λένε ότι κυνηγήθηκαν και απειλήθηκαν με
πλήρη αφανισμό και για τους αγώνες τους να επιβιώσουν.
Οι Γκαγκαβούζηδες εντοπίζονται για πρώτη φορά στα παράλια του
Ευξείνου Πόντου, στη Δοβρουτσά μεταξύ της σημερινής πόλης της
Βουλγαρίας Βάρνας και του Δούναβη. Η τύχη και η πορεία τους
ταυτίστηκε με την πορεία του Ελληνισμού των Βαλκανίων. Στην εποχή
του Βυζαντίου αποτελούσαν τους ακρίτες της περιοχής τους. Στα χρόνια
της Οθωμανικής επέλασης ήταν ο τελευταίος λαός που υποδουλώθηκε
και υπέστησαν τα πάνδεινα. Σ’ αυτά τα δύσκολα χρόνια θεωρείται ότι
έχασαν την ελληνική γλώσσα.
Αργότερα συμμετείχαν στους Ρωσοτουρκικούς πολέμους στο πλευρό των
Ρώσων. Για το λόγο αυτό κυνηγήθηκαν από τους Οθωμανούς και
60
διασκορπίστηκαν στη Βουλγαρία (Πάζαρτζικ, Γιάμπολ) και στην

Ανατολική Θράκη, στην περιοχή Χάψας-Αδριανούπολη, όπου
εγκαταστάθηκαν σε 15 χωριά. Ο μεγαλύτερος πληθυσμός των
Γκαγκαβούζηδων ακολούθησε τον Ρωσικό στρατό για να αποφύγει τα
αντίποινα των Οθωμανών και εγκαταστάθηκε στη Βεσσαραβία, στην
σημερινή Νότια Μολδαβία.
Ο Δημήτρης Βατικιώτης ορίστηκε Απόστολος της Φιλικής Εταιρείας με
σκοπό να προετοιμάσει το έδαφος για την επανάσταση στην Βόρεια
Βουλγαρία. Κατάφερε να δημιουργήσει μια Λεγεώνα από
Γκαγκαβούζηδες Έλληνες, Βούλγαρους, αποτελούμενη από 14.000
στρατιώτες. Τμήματα συμμετείχαν στην μάχη του Δραγατσανίου, στο
Ιάσιο και σε άλλες περιοχές.
Κατά την απελευθέρωση της Ανατολικής Θράκης από τον ελληνικό
στρατό το 1919 συγκρότησαν το πρώτο σύνταγμα του ελληνικού
στρατού με 700 άνδρες και σύμφωνα με τον Γενικό Διοικητή της Θράκης
Γεραγά διακρίθηκαν για την ανδρεία τους. Με τη συνθήκη της Λωζάνης
θεωρήθηκαν από τους Τούρκους ανταλλάξιμοι ως φανατικοί Έλληνες και
υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους
Οι Γκαγκαβούζηδες κατοικούν σήμερα στο βόρειο Έβρο, σε χωριά της
Ορεστιάδας (Αμμόβουνο, Οινόη, Σαγήνη, Θούριο, Λεπτή, Άρζος,
Βάλτος, Δίλοφος, Καβύλη, Καναδάς, Κέραμος, Πύργος κ.ά.) και του
Διδυμοτείχου (Ασβεστάδες, Ευγενικό, Κωστή, Πουλιά, Σαύρα).
Εγκαταστάσεις προσφύγων Γκαγκαβούζηδων έχουμε στα χωριά της
Κομοτηνής, Άμφια και Ν. Καλίστη, στα Χρυσοχώραφα Σερρών, στα
χωριά Περιβολάκι και Ηράκλειο του Λαγκαδά Θεσσαλονίκης, στη Σύνδο
και στο Καλοχώρι Θεσσαλονίκης, καθώς και διασκορπισμένες
οικογένειες στο νομό Κιλκίς και σε χωριά της Θεσσαλίας.
Γκαγκαβούζηδες υπάρχουν, επίσης, στη Νέα Ζίχνη Σερρών και στα
χωριά Θολό, Γάζορο και Αγ. Χριστόφορο, όπου, όμως, θεωρούν τους
εαυτούς τους ντόπιους. Η ιστορική έρευνα καταγράφει, όπως αναφέρει ο
κ. Κοζαρίδης, πως η ομάδα αυτή πιθανόν να μετακινήθηκε στην περιοχή
το 1510-1560, όπως συνέβη και με την εγκατάσταση των πρώτων
Γκαγκαβούζηδων στην Ανατολική Θράκη.
Όπως γράψαμε παραπάνω τα ήθη και τα έθιμα είναι ίδια με αυτά που
έχουν οι Θρακιώτες. Οι χοροί τους επίσης είναι ίδιοι με αυτούς της
Θράκης, Ζωναράδικοι, συγκαθιστοί, μπαιντούσκες, αλλά και
καρσιλαμάδες. Τα βασικά όργανα που χρησιμοποιούν είναι η γκάιντα και
η θρακιώτικη λύρα.
Το γλωσσικό ιδίωμα των Γκαγκαούζων από γλωσσολογικής άποψης, θα
μπορούσε να θεωρηθεί ως μια απλή τουρκική διάλεκτος. Παρ’ όλα αυτά
επικράτησε η άποψη να θεωρείται ξεχωριστή γλώσσα μέσα στην αλταϊκή
οικογένεια γλωσσών (τουρανικός κλάδος) και όχι διάλεκτος της
τουρκικής. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα γκαγκαούζικα μοιάζουν παρά
61
πολύ με τις τουρκικές διαλέκτους της Β.Α. Βουλγαρίας και γενικότερα με

όλες τις τουρκικές διαλέκτους της Χερσονήσου του Αίμου (Βαλκανική
χερσόνησος).
Η διαφορά των γκαγκαουζικών από τα τουρκικά έγκειται κατά κύριο
λόγο στη σύνταξη και τη φρασεολογία παρά στη γραμματική και το
λεξιλόγιο. Ορισμένοι όμως τομείς του λεξιλογίου παρουσιάζουν
ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Για παράδειγμα η εκκλησιαστική ορολογία
αποτελείται κυρίως από ελληνικές λέξεις, ενώ η γενεαλογική ορολογία
αποτελείτε κυρίως από βουλγαρικές και λιγότερο από τουρκικές λέξεις.
Εκδήλωση νέων Γκαγκαβούζηδων

στο πανεπιστήμιο του Κόμρατ Μολδαβίας στο τμήμα ελληνικής γλώσσας
Πρέπει να αναφέρουμε ότι εγκαταστάσεις Γκαγκαβούζηδων έχουμε στη

Ρωσία, στη Βουλγαρία και στη Μολδαβία που είναι και η
πολυπληθέστερη και αποτελεί το 4% του πληθυσμού της με μεγαλύτερες
πόλεις το Κόμρατ και τη Δημητρόφσκα, πόλη προς τιμήν του Δημήτρη
Βατικιώτη. Η Σοβιετική εξουσία με την γνωστή ευαισθησία και πολιτική
απέναντι στις εθνότητες και τις μειονότητες ανακήρυξε την
Γκαγκαουζίατης Μολδαβίας αυτόνομη.
Είναι σημαντικό να παρουσιάσουμε μερικούς στίχους από το τραγούδι

ΛΕΝΚΑ.
Το τραγούδι αυτό βρίσκεται σε δίσκο που κυκλοφόρησε στην Ε.Σ.Σ.Δ. το
1980 με την ονομασία «Μουσική των Γκαγκαβούζηδων»
Στη γλώσσα των Γκαγκαβούζηδων
“Mari Lenko, kızım Lenko,

mari kızım, dünnää gözeli,
näändan da işitmiş türklär, kızım,
ani sändin dünnää gözeli.
Türklär da, kızım, alacek seni”.
İlenka da dedi mamusuna:
“Male ma, male, sakla beni,sakla beni sandaa, male…
Και στα ελληνικά
“Μωρή Λένκα, κόρη μου Λένκα,

μωρή κόρη μου, πιο όμορφη του κόσμου,
που να το άκουσαν οι Τούρκοι, κόρη μου,
ότι ήσουν η πιο όμορφη του κόσμου.
Οι Τούρκοι, κόρη μου, θα σε πάρουν”.
Και η Ηλένκα είπε στη μητέρα της:
62
“Μάνα, αχ μάνα, κρύψε με,

κρύψε με στο μπαούλο, μάνα.
Κι όταν, μάνα, θα έρθουν οι Τούρκοι,
εσύ να πεις στους Τούρκους, μάνα:
«H Λένκα μου πέθανε εδώ και καιρό»”…
Γκαγκαβούζηδες των Χρυσοχώραφων Σερρών
Βιβλιογραφία: Έρευνα του Χρήστου Κοζαρίδη.
Οι Γκαγκαβούζηδες και η πορεία τους μέσα στο χρόνο Ιανουαρίου

10, 2011
Χρ. Κοζαρίδης- ιστοριοδίφης ερευνητής
Ανατρέχοντας σε βιβλία, εγκυκλοπαίδειες και λεξικά για την ετυμολογία

της λέξης «Γκαγκαβούζηδες», εντοπίσαμε την εξής φράση:
Τουρκόφωνοι ορθόδοξοι χριστιανοί της Θράκης. Συνεπώς θεωρείται ότι
αποτελούν μία τουρκόφωνη «μειονότητα», η οποία κατοικεί σε ελληνικό
έδαφος και πιστεύει στον χριστιανισμό. Έχοντας ως βάση αυτήν την
φράση, επιχειρείται με την παρούσα εργασία η τεκμηρίωση των
ιδιαίτερων εκείνων ιστορικών στοιχείων που διασαφηνίζουν την
φυλετική καταγωγή των Γκαγκαβούζηδων.
Ειδικότερα γίνεται μια προσπάθεια παρουσίασης αφενός της πορείας των
Γκαγκαβούζηδων μέσα στον χρόνο μέχρι την σημερινή τους μόνιμη
εγκατάσταση σε διάφορες περιοχές των Βαλκανίων, κι αφετέρου, να
αναδειχθούν μέσω της ανάλυσης των ιστορικών στοιχείων οι
ιδιαιτερότητες αυτού του άγνωστου, μέχρι πρότινος, πληθυσμιακού
φύλου. Για την συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε η εθνογραφική
μέθοδος , η οποία περιλαμβάνει τη χρήση πρωτογενών και δευτερογενών
πηγών. Οι πρωτογενείς πηγές αφορούν δεδομένα που προέρχονται από
την επιτόπια έρευνα με ημι-δομημένες καθώς και ανοικτού τύπου
συνεντεύξεις. Το δείγμα επιλέχτηκε με βάση την εντοπιότητα και το
αποτέλεσαν ντόπιοι κάτοικοι που διαμένουν μόνιμα στις διάφορες
περιοχές, ηλικίας 20-100 ετών. Η μέθοδος έρευνας είναι αυτή της
προφορικής ιστορίας, μέσω της οποίας προβάλλεται η μνήμη της
καθημερινότητας των ανθρώπων ως ένα ερευνητικό πεδίο της κοινωνικής
ιστορίας.
Το παρελθόν των Γκαγκαβούζηδων είναι αποσπασματικά
καταγραμμένο, κυρίως, στην ελληνική ιστοριογραφία. Η διαδρομή και η
παρουσία τους γενικά αγνοείται, προβάλλονται διαφορετικές απόψεις οι
63
οποίες πηγάζουν κυρίως από την ερμηνεία που δίνει η κυρίαρχη

εθνολογική και ιστορική άποψη. Η αναζήτηση και η καταγραφή των
πηγών πρέπει να παρακολουθεί την ιστορική διαδρομή των βαλκανικών
λαών. Είναι κοινώς διαπιστωμένο πως η ιστορία των λαών της
Χερσονήσου του Αίμου δεν ανταποκρίνεται στο σημερινό status των
βαλκανικών κρατών, τα οποία διαμορφώθηκαν από τα μέσα του 19ου
αιώνα, τα σύνορα τους καθορίσθηκαν μετά από αιματηρούς πολέμους και
κάτω από την επίδραση εθνικών ιδεολογιών.
Στηριζόμενοι στην σχετική βιβλιογραφία, διαπιστώνει κανείς ότι οι
περισσότερες αναφορές για τους Γκαγκαβούζηδες γίνεται κυρίως από
την τουρκική σχολή ιστορίας, σύμφωνα με την οποία και στα πλαίσια της
παντουρκιστικής ιδεολογίας προέρχονται από σελτζουκικά τουρκικά
φύλα, τα οποία έφτασαν στην περιοχή της Δοβρουτσάς μετά το 1260,
ακολουθώντας τον σουλτάνο Izzeddin Keykvus Β΄ , , . Η άποψη αυτή
αντικρούεται από τα ίδια τα ιστορικά γεγονότα, όπως καταγράφονται
μέσα από τις πηγές. Ο Καϊ-Καούζ, εγκαταστάθηκε στην Κριμαία το 1265
, μετά από ολιγόμηνη εγκατάσταση στην Κωνσταντινούπολη και κατ’
άλλους στο κάστρο της Αίνου, όπου και παρέμεινε μέχρι το θάνατο του
το 1275-76 και όχι στη Δοβρουτσά, ούτε επέστρεψε ποτέ στην
Κωνσταντινούπολη. Άρα, δεν θα μπορούσε μετά από 7 με 8 αιώνες να
διατηρείται ως ανάμνηση στους πληθυσμούς της Δοβρουτσάς, το
επώνυμο κάποιου που ποτέ δεν ήταν ηγέτης τους.
Επιπρόσθετα επιχειρούν να συνδέσουν ακόμη περισσότερο την
σελτζούκικη καταγωγή τους με την εμφάνιση των πρώτων τουρκικών
φύλων στα Βαλκάνια υιοθετώντας την θέση πώς ο Σαρί-Σαλτίκ ήταν
συγγενής του Σουλτάνου Καϊ-Καούζ, πως προετοίμασε το έδαφος για την
εγκατάσταση των υπηκόων του στις κοινότητες Μπεκτασίδων που είχε
ήδη ιδρύσει στη Δοβρουτσά. Μέσα από τις πηγές δεν διαπιστώθηκε
καμία συγγένεια, αντιθέτως καταγράφεται πως ήταν ένας Τουρκομάνος
νομάς στο όρος Αραράτ, ο οποίος γνωρίστηκε με τον Χατζή Μπεκτάς
έγινε ιεραπόστολός του, με δράση στη Γεωργία και τη Δοβρουτσά.
Αποσιωπούν το γεγονός πως οι Σελτζούκοι-μουσουλμάνοι-Μπεκτασίδες
της Δοβρουτσάς το 1309, με επικεφαλής τον Χαλίλ-Ετζέ,λίγο μετά το
θάνατο του Σαλτίκ έφυγαν και εγκαταστάθηκαν στο εμιράτο Καρεσί της
Μικράς Ασίας και έτσι η μπεκτασίδικη κοινότητα της Δοβρουτσάς, η
οποία ιδρύθηκε το 1263/4 καταργήθηκε το 1309/10 .
Η σύνδεση του Καϊ-Καούζ με το πριγκιπάτο της Καβάρνας που
επιχειρείται καταρρίπτεται μέσα από τις ίδιες τις πηγές διότι αυτό
εμφανίζεται περίπου το 1320 και αναφέρεται ως «Χώρα του
Δομπροτικίου », και ώε Χώρα των Καρβούνων. Ακόμη δε περισσότερο
που μετά την κατάκτηση της περιοχής από τους Οθωμανούς, ονομάσθηκε
Ντομπρουτσά, τοπωνύμιο με απευθείας παραπομπή στο όνομα του
Ντομπροντίτσα. Ίσως να συνέβαλαν σ’ αυτό και οι αυτόχθονοι
64
πληθυσμοί, διατηρώντας στη μνήμη τους έναν από τους πιο αξιόλογους
ηγεμόνες που ανέδειξε η περιοχή.
ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ
ΔΙΑΛΕΚΤΟΛΟΓΙΑ.ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ:ΥΠΕΥΘΥΝΗ
ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: Καμπάκη-Βουγιουκλή Πηνελόπη TUTORS: Υποψήφιες
διδάκτορες Χρύσα Δούρου & Περσεφόνη Μαμούκαρη. ΤΙΤΛΟΣ
ΕΡΓΑΣΙΑΣ Τα Γκαγκαβούζικα ΚΟΜΟΤΗΝΗ 2014 Τα Γκαγκαβούζικα.
1η Καϊμακαμούδη Χριστίνα, 2η Κοροσιάδου Αναστασία, 3η Μακρίδου
Ευαγγελία, 4η Μπάρκα Αθανασία.
7 Ιουνίου 2010 31o ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
ΑΥΤΗ ΗΤΑΝ Η ΕΙΣΗΓΗΣΗ-ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΜΟΥ ΠΟΥ

ΣΥΝΟΔΕΥΤΗΚΕ ΜΕ ΦΩΤΟ-ΧΑΡΤΕΣ ΚΛΠ. ΗΤΑΝ Η ΠΡΩΤΗ
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΕ
ΘΕΜΑ ΤΟΥΣ ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΗΔΕΣ
Οι Γκαγκαβούζηδες και η πορεία τους μέσα στο χρόνο
Χρ. Κοζαρίδης- ιστοριοδίφης ερευνητής
Ανατρέχοντας σε βιβλία, εγκυκλοπαίδειες και λεξικά για την ετυμολογία

της λέξης «Γκαγκαβούζηδες», εντοπίσαμε την εξής φράση:
Τουρκόφωνοι ορθόδοξοι χριστιανοί της Θράκης. Συνεπώς θεωρείται ότι
αποτελούν μία τουρκόφωνη «μειονότητα», η οποία κατοικεί σε ελληνικό
έδαφος και πιστεύει στον χριστιανισμό. Έχοντας ως βάση αυτήν την
φράση, επιχειρείται με την παρούσα εργασία η τεκμηρίωση των
ιδιαίτερων εκείνων ιστορικών στοιχείων που διασαφηνίζουν την
φυλετική καταγωγή των Γκαγκαβούζηδων.
Ειδικότερα γίνεται μια προσπάθεια παρουσίασης αφενός της πορείας των
Γκαγκαβούζηδων μέσα στον χρόνο μέχρι την σημερινή τους μόνιμη
εγκατάσταση σε διάφορες περιοχές των Βαλκανίων, κι αφετέρου, να
αναδειχθούν μέσω της ανάλυσης των ιστορικών στοιχείων οι
ιδιαιτερότητες αυτού του άγνωστου, μέχρι πρότινος, πληθυσμιακού
φύλου. Για την συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε η εθνογραφική
μέθοδος , η οποία περιλαμβάνει τη χρήση πρωτογενών και δευτερογενών
65
πηγών. Οι πρωτογενείς πηγές αφορούν δεδομένα που προέρχονται από

την επιτόπια έρευνα με ημι-δομημένες καθώς και ανοικτού τύπου
συνεντεύξεις. Το δείγμα επιλέχτηκε με βάση την εντοπιότητα και το
αποτέλεσαν ντόπιοι κάτοικοι που διαμένουν μόνιμα στις διάφορες
περιοχές, ηλικίας 20-100 ετών. Η μέθοδος έρευνας είναι αυτή της
προφορικής ιστορίας, μέσω της οποίας προβάλλεται η μνήμη της
καθημερινότητας των ανθρώπων ως ένα ερευνητικό πεδίο της κοινωνικής
ιστορίας.
Το παρελθόν των Γκαγκαβούζηδων είναι αποσπασματικά
καταγραμμένο, κυρίως, στην ελληνική ιστοριογραφία. Η διαδρομή και η
παρουσία τους γενικά αγνοείται, προβάλλονται διαφορετικές απόψεις οι
οποίες πηγάζουν κυρίως από την ερμηνεία που δίνει η κυρίαρχη
εθνολογική και ιστορική άποψη. Η αναζήτηση και η καταγραφή των
πηγών πρέπει να παρακολουθεί την ιστορική διαδρομή των βαλκανικών
λαών. Είναι κοινώς διαπιστωμένο πως η ιστορία των λαών της
Χερσονήσου του Αίμου δεν ανταποκρίνεται στο σημερινό status των
βαλκανικών κρατών, τα οποία διαμορφώθηκαν από τα μέσα του 19ου
αιώνα, τα σύνορα τους καθορίσθηκαν μετά από αιματηρούς πολέμους και
κάτω από την επίδραση εθνικών ιδεολογιών.
Στηριζόμενοι στην σχετική βιβλιογραφία, διαπιστώνει κανείς ότι οι
περισσότερες αναφορές για τους Γκαγκαβούζηδες γίνεται κυρίως από
την τουρκική σχολή ιστορίας, σύμφωνα με την οποία και στα πλαίσια της
παντουρκιστικής ιδεολογίας προέρχονται από σελτζουκικά τουρκικά
φύλα, τα οποία έφτασαν στην περιοχή της Δοβρουτσάς μετά το 1260,
ακολουθώντας τον σουλτάνο Izzeddin Keykvus Β΄ , , . Η άποψη αυτή
μέσα από τις πηγές. Ο Καϊ-Καούζ, εγκαταστάθηκε στην Κριμαία το 1265
, μετά από ολιγόμηνη εγκατάσταση στην Κωνσταντινούπολη και κατ’
άλλους στο κάστρο της Αίνου, όπου και παρέμεινε μέχρι το θάνατο του
το 1275-76 και όχι στη Δοβρουτσά, ούτε επέστρεψε ποτέ στην
Κωνσταντινούπολη. Άρα, δεν θα μπορούσε μετά από 7 με 8 αιώνες να
διατηρείται ως ανάμνηση στους πληθυσμούς της Δοβρουτσάς, το
επώνυμο κάποιου που ποτέ δεν ήταν ηγέτης τους.
Επιπρόσθετα επιχειρούν να συνδέσουν ακόμη περισσότερο την
σελτζούκικη καταγωγή τους με την εμφάνιση των πρώτων τουρκικών
φύλων στα Βαλκάνια υιοθετώντας την θέση πώς ο Σαρί-Σαλτίκ ήταν
συγγενής του Σουλτάνου Καϊ-Καούζ, πως προετοίμασε το έδαφος για την
εγκατάσταση των υπηκόων του στις κοινότητες Μπεκτασίδων που είχε
ήδη ιδρύσει στη Δοβρουτσά. Μέσα από τις πηγές δεν διαπιστώθηκε
καμία συγγένεια, αντιθέτως καταγράφεται πως ήταν ένας Τουρκομάνος
66
νομάς στο όρος Αραράτ, ο οποίος γνωρίστηκε με τον Χατζή Μπεκτάς

έγινε ιεραπόστολός του, με δράση στη Γεωργία και τη Δοβρουτσά.
Αποσιωπούν το γεγονός πως οι Σελτζούκοι-μουσουλμάνοι-Μπεκτασίδες
της Δοβρουτσάς το 1309, με επικεφαλής τον Χαλίλ-Ετζέ,λίγο μετά το
οποία ιδρύθηκε το 1263/4 καταργήθηκε το 1309/10 .
Η σύνδεση του Καϊ-Καούζ με το πριγκιπάτο της Καβάρνας που
επιχειρείται καταρρίπτεται μέσα από τις ίδιες τις πηγές διότι αυτό
εμφανίζεται περίπου το 1320 και αναφέρεται ως «Χώρα του
Δομπροτικίου », και ώε Χώρα των Καρβούνων. Ακόμη δε περισσότερο
που μετά την κατάκτηση της περιοχής από τους Οθωμανούς, ονομάσθηκε
Ντομπροντίτσα. Ίσως να συνέβαλαν σ’ αυτό και οι αυτόχθονοι
πληθυσμοί, διατηρώντας στη μνήμη τους έναν από τους πιο αξιόλογους
ηγεμόνες που ανέδειξε η περιοχή.
Η έρευνα ανέδειξε και τα εξής στοιχεία από την πολιτική τους ζωή: Με
την κατάκτηση της περιοχής τους τους Οθωμανούς, δεν τους
υποδέχτηκαν ως ελευθερωτές αλλά απεναντίας αντιστάθηκαν σθεναρά
και κατέληξαν ραγιάδες μαζί με τους υπόλοιπους χριστιανικούς
πληθυσμούς. Στην παράδοση τους αναφέρεται πως γυναίκες
Γκαγκαβούζες της Καβάρνας και της Καλιάκρας προτίμησαν να πέσουν
στο γκρεμό και να πεθάνουν παρά να πέσουν στα χέρια των Οθωμανών.
Αν όντως ήταν τουρκικό φύλο, για ποιο λόγο να αντισταθούν στην
προέλαση των Οθωμανών και να μην αυτομολήσουν όπως έκαναν τα
«αδελφά φύλα» οι Ούζοι και οι Πατζινάκες στην μάχη του Μαντζικέρτ.
Και εν τέλει, ενώ παρατηρήθηκε σε όλα τα τουρκογενή φύλα της
περιοχής μαζικός εξισλαμισμός αντιθέτως, οι Γκαγκαβούζηδες της
νότιας Δοβρουτσάς παρέμειναν χριστιανοί. Σε όλα αυτά τα ερωτήματα η
τουρκική σχολή ιστορίας δεν απαντά και εσκεμμένως τα αποσιωπά.
Στα πλαίσια της παντουρκιστικής θεωρίας, αποσιωπείται πως στην πόλη
της Βάρνας και τη γύρω περιοχή από τα αρχαία χρόνια και μέχρι τα
πρωτοβυζαντινά κατοικούσαν οι Κροβύζοι ή Κροβούζοι, έθνος θρακικό
ή γετικό. Στη ρωμαϊκή περίοδο, οι Κροβύζοι είναι γνωστοί ως Καττούζοι
ή Κατταούζοι και χαρακτηρίζονται ως λαός Πυγμαίων. Παραβλέπεται η
κοινή ρίζα και ετυμολογία μεταξύ των δύο ονομάτων, Κροβύζων και
Κατταούζων με των Γκαγκαούζων του μεσαίωνα και επιμένουν
αυθαίρετα συσχετίζοντας το όνομα Καϊ-Καούζ με το εθνωνύμιο τους.
Επιμένουν πως ο εκχριστιανισμός τους συντελέστηκε από το 1009 και
μετά, παραβλέποντας την εκκλησιαστική ιστορία της περιοχής. Η
67
εκκλησιαστική παράδοση αναφέρει ως πρώτο ιεραπόστολο τον

Απόστολο Ανδρέα και ως πρώτο επίσκοπο Βάρνας τον Αμπλία, έναν από
τους 70 αποστόλους.
Μία άλλη άποψη διατυπώθηκε, κυρίως από Έλληνες ιστορικούς η
θεωρία περί κοινής καταγωγής με τους Καραμανλήδες της Μικράς
Ασίας. Αν και η γλώσσα τους είναι κοινή, αντιμετωπίζονται από τους
ίδιους τους Γκαγκαούζους με δυσπιστία. Την ίδια στάση τηρούν και με
τους Βούλγαρους. Όταν θέλουν να βεβαιωθούν αν ο συνομιλητής τους
είναι Γκαγκαούζης ρωτούν: «σεν μιλέτ μι σιν;- εσύ από το δικό μας έθνος
είσαι;» .
Για να αποδείξουν την κοινή καταγωγή Καραμανλήδων και τους
Γκαγκαβούζηδων καταγράφουν κοινά χαρακτηριστικά όπως: Είναι
τουρκόφωνοι, διαβάζουν και γράφουν τα τουρκικά, χρησιμοποιώντας
ελληνικό αλφάβητο (καραμανλίδικη διάλεκτος). Τα ονόματά τους είναι
ελληνικά, ενώ τα επίθετά τους συνήθως τουρκικά και τελειώνουν σε -
ογλου. Στην εκκλησία, το Ευαγγέλιο, ο Απόστολος και άλλες προσευχές
διαβάζονταν στα καραμανλίδικα. Διακρίνονται για την έντονη
θρησκευτική τους συνείδηση. Εκκλησιαστικά υπάγονταν στο
Οικουμενικό Πατριαρχείο. Το ενδιαφέρον είναι ότι μέχρι την εμφάνιση
των καραμανλίδικων βιβλίων η λειτουργία στις εκκλησίες γίνονταν
αποκλειστικά στα ελληνικά. Αντίθετα είναι πολύ αναπτυγμένη η
δημώδης προφορική λογοτεχνία.
Αναλύοντας τα χαρακτηριστικά διαπιστώσαμε πως αυτά ισχύουν για
όλους τους τουρκόφωνους χριστιανικούς πληθυσμούς της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας και ορισμένα από αυτά για όλους τους χριστιανικούς
πληθυσμούς που βρίσκονταν κάτω από την πνευματική καθοδήγηση του
Πατριαρχείου. Άρα δεν αποτελούν στοιχεία κοινής καταγωγής παρά μόνο
κοινής θρησκευτικής πίστης.
Όσοι επιμένουν για την καραμανλίδικη καταγωγή των
Γκαγκαβούζηδων, γράφουν πως πρόκειται για μετανάστες
Καραμανλήδες. Ο J. Eckmann αναφέρει ότι μεμονωμένοι οικισμοί
Καραμανλήδων υπήρχαν στη βαλκανική χερσόνησο, στη Βεσσαραβία,
στην Κριμαία και στη Συρία. Ο Σ. Α. Χουδαβέρογλου-Θεόδοτος
στηριζόμενος σε προφορικές καταγραφές υπογραμμίζει: «Οι
τουρκόφωνοι Έλληνες της Καππαδοκίας διεκπεραιώθηκαν εις τα
ευρωπαϊκά παράλια του Ευξείνου, εγκατασταθέντες εν Βάρνη, Πύργω,
Βαλτσικίω και Παζαρτζικίω».
Είναι κοινά αποδεκτή η μετανάστευση ή η μεταφορά πληθυσμών από τη
Μικρά Ασία στα Βαλκάνια. Έχουν εντοπιστεί μεμονωμένοι οικισμοί ή
παροικίες, όχι όμως συμπαγείς πληθυσμοί Καραμανλήδων στον
68
βαλκανικό χώρο.
Γίνονται αναφορές από ιστορικούς και εθνολόγους κυρίως της
Βουλγαρίας πως είναι απόγονοι Ουζικών ή Κουμανικών ή
Πρωτοβουλγαρικών φύλων. Ένας από αυτούς ο Αθ. Μάνωφ, καταλήγει
στο συμπέρασμα ότι η ερμηνεία της λέξης Γκαγκαβούζοι δεν αποτελεί
χαρακτηριστικό φυλής, αλλά δηλώνει τον χριστιανό ορθόδοξο.
Παρακολουθώντας μέσα από τις πηγές την πορεία των χριστιανικών
πληθυσμών της Δοβρουτσάς, όπου εντοπίζονται και καταγράφονται οι
Γκαγκαβούζηδες παρατηρούμε πως από τα έτη 1750-1769, 1787-1791,
1800-1812, 1828-30-50 και 1878-80 αναγκάζονται συχνά να
εγκαταλείψουν τις εστίες τους λόγω των συχνών επιδρομών από τις
συμμορίες των Dali Kircali-άτακτων μουσουλμανικών ομάδων και
επειδή η περιοχή τους ήταν το θέρετρο των ρωσοτουρκικών πολέμων.
Έτσι μεγάλες ομάδες πέρασαν τον Δούναβη και εγκαταστάθηκαν στις
νότιες περιοχές της Μολδαβίας και της Ουκρανίας (πρώην
Βεσσαραβία)ενώ ένας μικρός αριθμός κατευθύνθηκε προς τη Νοτια
Βουλγαρία και Ανατολική Θράκη. Ολιγάριθμοι παρέμειναν στη Νότια
Δοβρουτσά, σε χωριά της παραλιακής ζώνης από τη Βάρνα μέχρι τα
Μαγκάλια της σημερινής Ρουμανίας.
Είναι δε χαρακτηριστική η αναφορά στα κατάστιχα της δημογεροντίας
της Βάρνας όπου καταγράφεται η ημερομηνία εισόδου των Ρώσων «1828
Ιουλίου πρότι μ.μ. κιριακί αφού ίλθεν ο ρούσος εις τιν Βάρναν κε
πολέμισε εος σεπτεμβρίου 29, μπικεν μέρα σάβατο» και στη συνέχεια η
πρώτη μαζική αναγκαστική μετανάστευση«Πάλε ίλθεν ο ρούσος εις τιν
Βάρναν κε πολέμισε τρις μινες κε πιρεν τιν Βάρνα, και εκάθισε μέσα εις
τιν Βάρναν 18 μήνας, έκανεν αγάπι με τον Τούρκο και έδοσε πίσου
(εννοεί τη Βάρνα) και η χριστιανι έφιγαν άλλη εις τιν ρουσίαν, άλι εις τιν
μολτόβα και λίγι έμειναν μέσα εις τιν βάρνα και άλι εις τιν
κωνσταντινούπολιν». .
Στην ιστορία των βαλκανικών λαών ξεχωριστή θέση έχει ο 19ος αιώνας.
Είναι η περίοδος των απελευθερωτικών αγώνων των λαών της
βαλκανικής χερσονήσου. Η πρώτη σοβαρή απόπειρα ενεργού
συμμετοχής τους γίνεται από τον Δ. Βατικιώτη, τον οποίο ακολουθούν,
λόγω της ηγετικής του φυσιογνωμίας και του σεβασμού προς το
πρόσωπό του. Όντας αξιωματικός του ρωσικού στρατού, μυήθηκε στη
«Φιλική Εταιρεία» στις 2 Αυγούστου 1818, στο Τομάροβο της
Βεσσαραβίας, έχαιρε εξαιρετικής εκτίμησης μεταξύ των Βουλγάρων και
των Γκαγκαβούζηδων της Βεσσαραβίας και των παραδουνάβιων
ηγεμονιών .
Για την «καθ΄ ημάς Ανατολή», ο 19ος αιώνας θεωρείται επίσης ως
69
περίοδος μετασχηματισμού της θρησκευτικής κοινότητας σε εθνική. Στα

Βαλκάνια ομόδοξοι εθνικισμοί συγκρούστηκαν, διεκδικώντας τους ίδιους
πληθυσμούς. Αμφότεροι στα επιχειρήματά τους χρησιμοποίησαν τη
θρησκεία και τη γλώσσα ως βασικά στοιχεία του έθνους, της φυλής και
του Γένους . Τελικά το 1878 αναγνωρίζετε ως ανεξάρτητη η βουλγαρική
εκκλησία. Στα διοικητικά της όρια δεν συμπεριλαμβάνονται 24 Πόλεις,
κωμοπόλεις και χωριά της μητρόπολης Βάρνας, τα οποία αναγνωρίζουν
το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης. Η έρευνα απέδειξε
πως κατοικούνταν από ελληνικούς και γκαγκαβούζικους πληθυσμούς.
Ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1877-78 , Η ανακήρυξη της βουλγαρικής
ηγεμονίας και η ανεξαρτησία της βουλγαρικής Εκκλησίας ήταν γεγονότα
που σημάδεψαν την ως τότε ειρηνική συμβίωση των δύο λαών. Οι
βουλγαρικές αρχές, για να αντιμετωπίσουν την οργανωμένη αντίδραση
των ελληνικών κοινοτήτων έλαβαν διάφορα μέτρα. Σε όσους
αντιστάθηκαν, έδωσαν διορία λίγων ημερών να εγκαταλείψουν τις εστίες
τους. Η υποχρεωτική μετανάστευση ελληνικών πληθυσμών από τη
Βουλγαρία προς την Ελλάδα ξεκίνησε από την εποχή της σύστασης του
βουλγαρικού κράτους.
Με την αρωγή των Ρώσων οι Βούλγαροι επεδίωκαν να εξαλείψουν κάθε
οργανωμένη μειονότητα. Στους γκαγκαβούζικους πληθυσμούς
χρησιμοποίησαν το επιχείρημα της φυλετικής συγγένειας, της
μακρόχρονης συμβίωσης και κοινής παράδοσης για να τους πείσουν να
ενταχθούν στην Εξαρχία.
Όσοι αντιστάθηκαν στις πιέσεις υποχρεώθηκαν να μεταναστεύσουν στην
Ελλάδα. Αυτή την περίοδο παρατηρούνται, λόγω των έντονων πιέσεων,
οι πρώτες ομαδικές προσχωρήσεις στη βουλγαρική Εκκλησία ελληνικών
και γκαγαβούζικων πληθυσμών στο Προβαντί, στο Σούμεν και στο
Χατζηογλού-Παζαρτζίκ, σημερινό Ντόμπριτς.
Η Δοβρουτσά αποτελούσε πάντοτε πεδίο αντιπαλότητας μεταξύ
Βουλγαρίας και Ρουμανίας. Άλλαζε συνεχώς διοικήσεις και κρατικά
σύνορα, με αποτέλεσμα να προκαλούνται συνεχείς μεταναστεύσεις
πληθυσμών, για να αποφύγουν τα αντίποινα των νέων κατακτητών.
Ο ακριβής αριθμός των Ελλήνων και Γκαγκαβούζηδων της Βουλγαρίας
είναι δύσκολο να υπολογιστεί. Στη βουλγαρική απογραφή του 1900
αναφέρονται 7.800 τουρκόφωνοι Γκαγκαούζοι με ελληνική συνείδηση,
ενώ την ίδια χρονιά ο Th. Ivancov τους υπολόγιζε σε 8.251 και το 1910
σε 9.313, συμπεριλαμβάνοντας και όσους κατοικούσαν στους νομούς
Μπουργκάς, Βάρνας και Πλόβντιφ.
Μετά από λίγα χρόνια και μέχρι το 1925 η συντριπτική πλειοψηφία των
Ελλήνων και Γκαγκαβούζηδων αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στην
70
Ανατολική Θράκη και σε ελληνικά εδάφη κυρίως στην Κεντρική

Ελλάδα.
Πρώτες εγκαταστάσεις Γκαγκαβούζικων πληθυσμών στην ανατολική

Θράκη
Οι πρώτες εγκαταστάσεις Γκαγκαβούζηδων στην ανατολική Θράκη με
βάση τις μαρτυρίες, πραγματοποιήθηκαν μεταξύ του 1512 και 1566, την
εποχή του Σελίμ Α’ Γιαβούζ ή του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή . Το
1578 ο περιηγητής Gerlach αναφέρει πως η Χάφσα είναι ένα μικρό
τιμάριο ιδιοκτησία του Μεχμέτ πασά και οι λιγοστοί χριστιανοί κάτοικοι
εκκλησιάζονται σε διπλανό χωριό, πιθανόν στο Χάσκιοϊ. Την ίδια
περίοδο θα πρέπει να έγινε και η εγκατάσταση των Γκαγκαβούζηδων
από τη Δοβρουτσά στην Ζίχνη Σερρών.
Μέχρι τις αρχές του 17ου αιώνα οι πληροφορίες μας στηρίζονται στις
αφηγήσεις των περιηγητών. Οι επόμενες εγκαταστάσεις έγιναν μετά τους
διωγμούς το 1820-1878 και ξεκίνησαν λόγω της συμμετοχής τους στο
πλευρό των Ρώσων κατά την διάρκεια των ρωσοτουρκικών πολέμων.
Στην πορεία τους αυτή προς τα νότια κάποιοι παρέμειναν στην Γιάμπολ
και στα γύρω χωριά. Στην Ανατολική Θράκη Γκαγκαβούζηδες
εντοπίσαμε 14 χωριά στην Υποδιοίκηση Νίκης-Χάφσας , 1 χωριό στην
υποδιοίκηση Μακράς Γέφυρας (Ουζούν-Κιοπρού, Ένα στην υποδιοίκηση
Αδριανούπολης, ένα στην υποδιοίκηση Σαράντα Εκκλησιών και 5 χωριά
στην Υποδιοίκηση Αρτίσκου-Μπαμπά-Εσκί.
Στην Ανατολική Θράκη θα ταυτιστούν πλήρως με τον υπόλοιπο
ελληνορθόδοξο πληθυσμό. Θα ενταχθούν στην εκπαίδευση, στους
εκκλησιαστικούς θεσμούς και στην πολιτική διοίκηση και θα υποστούν
τους διωγμούς που σε ορισμένες περιπτώσεις θα είναι πιο σκληρές. Με
το τέλος των Βαλκανικών πολέμων θα αναγκαστούν να διαφύγουν άλλοι
στην Ελλάδα και οι περισσότεροι προς τη Βουλγαρία για να γλυτώσουν
από την εκδικητική μανία των Τούρκων.
Με την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης, γράφεται ο επίλογος της
παρουσίας του ελληνισμού στην Ανατολή. Οι Γκαγκαβούζηδες της
ανατολικής Θράκης εγκαταστάθηκαν σε 26 χωριά του βόρειου Έβρου-
1.222 οικογένειες-6.095 άτομα. Στον νομό Ροδόπης, σε 3 χωριά, στο
νομό Ξάνθης σε ένα χωριό, στο νομό Σερρών σε 4 χωριά, στο νομό
Θεσσαλονίκης σε 6 χωριά και σε χωριά της Κατερίνης και την
Πτολεμαΐδα. Τέλος οικογένειες από το Αζατλί, αντί να ακολουθήσουν
τους υπόλοιπους στην Ελλάδα, έφυγαν προς τη Βουλγαρία και
εγκαταστάθηκαν στο Κρούμοβο της Γιάμπολ.
71
Οι Γκαγκαβούζηδες των Βαλκανίων

Για τους Γκαγκαβούζηδες της Ρουμανίας δεν έχουμε πολλά στοιχεία,
για τα χωριά και τον ακριβή πληθυσμό τους. Οι Ρουμάνοι τους δέχονται
ως μία κοινωνία ανθρώπων κατωτέρου επιπέδου. Ο Kaprat , ο οποίος
κατάγεται από τη Δοβρουτσά, γράφει πως οι Τούρκοι της περιοχής
αδιαφορούσαν για τους Γκαγκαβούζηδες, λόγω της διαφορετικής
θρησκείας. Εντοπίσαμε Γκαγκαβούζηδες με συνείδηση της καταγωγής
τους σε 7 χωριά.
Στη δεκαετία του ’30 έγιναν συστηματικές προσπάθειες από την πλευρά
της Τουρκίας με σκοπό να πειστούν οι Γκαγκαβούζηδες της
Δοβρουτσάς για την τουρκική προέλευσή τους, με πρωτοστάτη τον
πρεσβευτή της Τουρκίας στο Βουκουρέστι, Hamdullah S. Tanriver. Στις
16 Σεπτεμβρίου 1943, με απόφαση του Υπουργείου Εσωτερικών της
Τουρκίας υποχρεώθηκαν να γραφτεί σε ξεχωριστή στήλη στις ταυτότητές
τους, η φράση Turk Ortodoks (Τούρκος Ορθόδοξος). Σκοπός του
Υπουργείου ήταν να ενισχύσει το τουρκοορθόδοξο Πατριαρχείο του
Εφραίμ, σε βάρος του ελληνορθόδοξου στην Κωνσταντινούπολη.
Σύμφωνα με την εγκυκλοπαίδεια Ethnologue: Language of the world, στο
χώρο της σημερινής Τουρκίας μιλιούνται 34(!) γλώσσες, εκτός από τα
τουρκικά της Ανατολίας. Ανάμεσα σε αυτές διακρίναμε και την
γκαγκαβούζικη γλώσσα, ομιλούμενη, σύμφωνα με τους συντάκτες του
άρθρου, από 330.000 άτομα. Εντυπωσιακός αριθμός αλλά λίγο πιο κάτω
και στην ομάδα Gagauz , σημειώνεται: «Γλώσσα των Τούρκων των
Βαλκανίων, γλωσσολογικά ανήκουν στην τουρκική γλώσσα όμως με
διαφορετική γραμματική, σύνταξη και φωνητική. Μετά την ανταλλαγή
των πληθυσμών που ξεκίνησε από τους Βαλκανικούς πολέμους μέχρι τη
συνθήκη της Λοζάνης, εγκαταστάθηκαν μόνιμα στη Μητέρα Πατρίδα» .
Η πρώτη παρατήρηση είναι ότι οι πληθυσμοί στους οποίους αναφέρεται
το άρθρο ήταν και είναι μουσουλμάνοι και όχι χριστιανοί ορθόδοξοι.
Τελευταία ανακάλυψαν τους τουρκόφωνους χριστιανούς της
Γκαγκαουζίας στη Μολδαβία και προσπαθούν να τους εντάξουν ως
γλωσσική υποομάδα στα τουρκικά φύλα. Με την ανακήρυξη της
αυτόνομης επαρχίας της Γκαγκαουζίας, έστρεψαν την προσοχή τους στην
περιοχή αυτή σε μια προσπάθεια να πείσουν τους Γκαγκαβούζηδες της
Μολδαβίας, για την τουρκική καταγωγή τους, και την διεθνή
επιστημονική κοινότητα για την ορθότητα των απόψεών τους.
Στα ίδια πλαίσια κινούνται και ορισμένοι Βούλγαροι ιστορικοί, οι οποίοι
επιμένουν για τη βουλγαρική καταγωγή των Γκαγκαβούζηδων. Στη
Βουλγαρία οι Γκαγκαβούζηδες ζουν σε μικρές πληθυσμιακές ομάδες
στη Βάρνα και σε χωριά της επαρχίας της, στο Προβαδί, στη Σούμλα,
72
στο Ραζγράντ, στο Τουτράκ και στη Σιλίστρια. Οι Βούλγαροι ιστορικοί

θεωρούν τους Γκαγκαβούζηδες βουλγαρικό φύλο. Στην απογραφή του
2001, για πρώτη φορά καταγράφονται 1.471 άτομα, τα οποία δηλώνουν
ως μητρική γλώσσα τα γκαγκαούζικα ή ως ομιλούμενη από τους ίδιους.
δέχονται εν μέρει τη θέση των ιστορικών της χώρας τους για βουλγαρική
καταγωγή, ορισμένοι όμως αμφιβάλλουν για την ορθότητά της.
Αμφισβητούν έντονα τις κινήσεις εκπροσώπων της τουρκικής
μειονότητας, που σε συνεργασία με Βούλγαρους ιστορικούς και
λαογράφους, προσπαθούν να τους πείσουν και να τους εντάξουν στα
τουρκικά φύλα των Βαλκανίων. Στην απογραφή τού 2006, δηλώθηκαν
12.000 Γκαγκαβούζηδες, αριθμός εντυπωσιακά αυξημένος σε σχέση με
την απογραφή του 2001.
Οι Γκαγκαβούζηδες της Μολδαβίας αποτελούν τη μεγαλύτερη και πιο
συμπαγή ομάδα (175.000) ζουν στην περιοχή του Budjak (Μπουτσιάκ),
από τον 19ο αιώνα. Μετά το 1917 αναγνωρίσθηκαν ως σοβιετική
εθνότητα και η γλώσσα τους το 1956 εντάχθηκε ως ξεχωριστή διάλεκτος
των τουρανικών λαών της κεντρικής Ασίας, Σιβηρίας και Καυκάσου.
Βασικός στόχος της σοβιετικής ιστορικής σχολής ήταν να
αποδυναμώσουν στη μνήμη και την ταυτότητα των Γκαγκαβούζηδων
τις ιστορικές τους καταβολές και τις σχέσεις τους με την Ορθοδοξία και
τα Βαλκάνια.
Σήμερα η περιοχή τους είναι αυτόνομη με ειδικό καθεστώς, μέσα στο
μολδαβικό κράτος. Στην αυτόνομη περιοχή, υπάρχουν τρεις πόλεις, το
Comrat (πρωτεύουσα), το Ceadr-Lunga (Τσαντίρ-Λούνγκα) και το
Vulcnetii (Βουλκανέστι), και 26 γκαγκαβούζικα χωριά.
Στη Γκαγκαουζία της Μολδαβίας έχουν παρατηρηθεί και μελετηθεί δύο
διάλεκτοι, η κεντρική διάλεκτος με ομιλητές της στο Comrat και το Hadr
και η νότια διάλεκτος με ομιλητές στο Vulkaneti, οι οποίοι
αυτοπροσδιορίζονται ως Ρουμ-Γκαγκαούζ.
Συμπεράσματα
Έγινε μια προσπάθεια παρουσίασης όλων εκείνων των στοιχείων που
χαρακτηρίζουν τη γλωσσική και κοινοτική ομάδα των
Γκαγκαβούζηδων, δίχως να γίνει αναλυτική αναφορά σε όσους ζουν
σήμερα στη Γκαγκαουζία της Μολδαβίας, στη Βουλγαρία και στη
Ρουμανία και στο επίπεδο αυτοσυνειδησίας τους. Αναδείχτηκε αυτό που
αποσιωπάται από τις επίσημες ιστορικές σχολές πως πρόκειται για ένα
αυτόχθονο θρακικό φύλο που έδειξε μία αξιοθαύμαστη
προσαρμοστικότητα στους κάθε λογής κατακτητές.
Στο ερώτημα, εάν μπορούμε να μιλάμε για μια «γκαγκαβούζικη
κουλτούρα» ή για μια «γκαγκαβούζικη παράδοση», υποθέτοντας ότι αν
73
δεχόμασταν πως υπάρχει ένας γκαγκαβούζικος πολιτισμός, θα έπρεπε να

αναιρέσουμε και το θεωρητικό μας πλαίσιο, που δεν δέχεται τον
πολιτισμό σαν ένα ομοιογενές και συνεκτικό σύνολο, αλλά και την ίδια
την έννοια της ιστορικότητας, που συνεπάγεται μια δυναμική προσέγγιση
στο χώρο και στο χρόνο. Συνεπώς θα πρέπει να μιλήσουμε συμβατικά για
την γκαγκαβούζικη κουλτούρα ή καλύτερα για τις γκαγκαβούζικες
πολιτισμικές πραγματικότητες στον ελλαδικό χώρο, από την περίοδο της
οριστικής εγκατάστασης ενός σημαντικού πληθυσμού τους εντός των
ελληνικών συνόρων.
Ο μετασχηματισμός μιας εθνοτικής ταυτότητας με έντονα τα τοπικά
χαρακτηριστικά σε εθνική σήμανε για τους Γκαγκαβούζηδες
ουσιαστικά την ένταξή τους στο νέο ελληνικό έθνος. Σημαντικό ρόλο
έπαιξαν για παράδειγμα μία πλειάδα ελληνόφωνων εμπόρων, δασκάλων,
λογίων και κληρικών, οι οποίοι ανέπτυξαν μια έντονη δραστηριότητα σε
ό,τι αφορά τη διάδοση της ελληνικής γλώσσας και παιδείας,
δραστηριότητα που όχι σπάνια ταυτίζεται και με μια αρνητική
τοποθέτηση απέναντι στη μητρική τους γλώσσα που είναι τα
γκαγκαβούζικα. Σήμερα αποδεικνύεται πως ήταν καθοριστικός ως προς
τη συγκρότηση μιας ελληνικής εθνικής συνείδησης στα πιο πλατειά
στρώματα των γκαγκαβούζικων κοινωνιών.
Η σταδιακή υποβάθμιση, με τελικό κίνδυνο την πλήρη εξαφάνισή της,
οδήγησε τη γκαγκαβούζικη γλώσσα να παραμένει προφορική και να
χρησιμοποιείται μόνο στην μεταξύ τους επικοινωνία, στους χώρους των
κοινοτήτων και σε οικογενειακά πλαίσια, με μια ολοένα αυξανόμενη
τάση εγκατάλειψής της.
Ο «δυϊσμός» του νεοελληνικού κοινωνικού σχηματισμού με άξονα τη
διχοτομία αστικό κέντρο-περιφέρεια, στάθηκαν κατά έναν ειρωνικό
τρόπο ευεργετικά, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, ως προς την επιβίωση
«παραδοσιακών» μορφών κοινωνικής οργάνωσης και πολιτισμικής
έκφρασης. Από τη μια, οι ιδεολογικοί μηχανισμοί του εθνικού κράτους
και από την άλλη, η διαδικασία εκσυγχρονισμού και αστικοποίησης της
ελληνικής κοινωνίας συνετέλεσαν σε μια ραγδαία περιθωριοποίηση των
περιφερειακών και εθνοτικών ετεροτήτων και σε μια αντίστοιχη
ενίσχυση των κεντρικών προτύπων και των μηχανισμών πολιτισμικής
ομογενοποίησης. Η μεγάλη αγροτική έξοδος και η ερήμωση της
υπαίθρου, μαζί με την επικράτηση των αστικών προτύπων και την
αστυφιλία, δεν οδήγησαν μόνο σε μια δημογραφική αφαίμαξη των
γκαγκαβούζικων κοινοτήτων, αλλά και σε μια διασπορά που θα σημάνει
την αρχή του τέλους μιας μακράς διάρκειας. Όσοι μένουν πίσω έχουν να
αντιμετωπίσουν μαζί με τα οικονομικά προβλήματα και την κοινωνική
74
περιθωριοποίηση, ενώ αυτοί που φεύγουν κάνουν αγωνιώδη προσπάθεια

να προσαρμοστούν στα αστικά κέντρα, γεγονός που έχει μεγάλες
συνέπειες σε ό,τι αφορά την ίδια την πολιτισμική τους ταυτότητα.
Ως αποτέλεσμα πρέπει να θεωρηθεί, η σταδιακή αφομοίωσή τους στα
κεντρικά πολιτισμικά πρότυπα, τα οποία μάλιστα αρχίζουν να ξεφεύγουν
σιγά-σιγά και από τον ίδιο τον έλεγχο του εθνικού κράτους, μέσω των
ευρωπαϊκών θεσμών αλλά και των μηχανισμών της παγκοσμιοποίησης,
στις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα.
Στην σημερινή εποχή, η όποια πολιτισμική ετερότητα πρέπει να
αντιμετωπίζεται ως ο πολιτισμικός πλούτος ενός κράτους, παρά ως
κίνδυνος για την εθνική συνοχή του. Ειδικά όσον αφορά στην ελληνική
πολιτεία καλό θα ήταν να αντιμετωπίζεται ως ευλογία και όχι ως
κακοτυχία.
Αναρτήθηκε από Γκαγκαβούζης-Gagavouzis
«Εμείς οι Γκαγκαβούζηδες»Θεσσαλονίκη, 07.08.2009
Από μικρό παιδί ήταν υπερήφανος για την καταγωγή του. «

Γκαγκαβούζηδες είμαστε», του έλεγαν οι δικοί του, χωρίς να ξέρουν να
του πουν, όμως, περισσότερα για την ιστορία τους παρά μόνο ότι ήταν
Θρακιώτες, τουρκόφωνοι, ορθόδοξοι χριστιανοί, πρόσφυγες από την
Ανατολική Θράκη.
Ο λόγος, για το Χρήστο Κοζαρίδη, από το Αμμόβουνο Ορεστιάδας

Έβρου, συγγραφέα του βιβλίου «Εμείς οι Γκαγκαβούζηδες. Ταυτότητες-
ιστορικές πηγές και η πορεία μας μέσα στο χρόνο», που κυκλοφόρησε
τον περασμένο Ιούνιο από τις εκδόσεις «Παρατηρητής της Θράκης».
Πρόκειται για μία αξιόλογη μονογραφία, όπως τη χαρακτηρίζει ο

καθηγητής της Νεοελληνικής Ιστορίας του ΑΠΘ, Κωνσταντίνος Α.
Βακαλόπουλος, επισημαίνοντας ότι, «είναι η μοναδική σύνθετη εργασία
που ερευνά και αξιοποιεί τόσο ολοκληρωμένα και εμπεριστατωμένα το
πολύπλευρο και πολυσύνθετο ζήτημα των Γκαγκαβούζηδων».
Ο Χρήστος Κοζαρίδης ζει και εργάζεται από το 1989 στη Χρυσούπολη

Καβάλας, τόπο καταγωγής της συζύγου του, εκπαιδευτικού Νίκης
Καραουλάνης, όπου και ασκεί το επάγγελμα του οδοντιάτρου.
Τι ήταν, τελικά, όμως εκείνο που τον ώθησε να ασχοληθεί σε βάθος με το

θέμα;
75
«Ο πατέρας μου είναι Γκαγκαβούζης, από το Κοτζά Χιντίρ, χωριό κοντά

στο Χάσκιοϊ, της Ανατολικής Θράκης και από την πλευρά της μητέρα
μου, Μαρίας Τουφάκη, από την Καράμτζα, του Ουζούν Κιοπρού»,
αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Κοζαρίδης. «Με τον παππού και τη γιαγιά
μπορούσα να επικοινωνήσω μόνο στην τουρκική γλώσσα, καθώς δεν
μιλούσαν την ελληνική. Ήταν όμως πιστοί χριστιανοί και αγαπούσαν
πολύ την Ελλάδα, όπως όλοι οι Γκαγκαβούζηδες στο διάβα των
αιώνων».
Έτσι, από μικρός, ο κ. Κοζαρίδης «μπολιάστηκε» με τα ήθη και τα έθιμα

του χωριού του, έμαθε τους χορούς και τα τραγούδια της ιδιαίτερης
πατρίδας του. Αυτό ήταν και το αρχικό ερέθισμα, ώστε να ασχοληθεί
συστηματικά, μετέπειτα, με την ιστορία και τη διαδρομή των προσφύγων
της Ανατολικής Θράκης.
Αρχικά, ασχολήθηκε με την ιστορία της Επαρχίας Νέστου, για την οποία
έχει εκδώσει δύο βιβλία: «Επαρχία Νέστου από τα ομηρικά χρόνια μέχρι
το 1940, συμβολή στην τοπική ιστορία» και «Από την Ανατολική Θράκη
στην Επαρχία Νέστου, Ιστορική-Κοινωνική-Λαογραφική περιήγηση
στους τόπους καταγωγής των Ανατολικοθρακιωτών προσφύγων της
Επαρχίας Νέστου».
Για τη συγγραφή του νέου του βιβλίου, υπόθεση καθόλου εύκολη, ο

Χρήστος Κοζαρίδης χρειάστηκε περισσότερο από επτά χρόνια για να
συλλέξει εμπεριστατωμένα στοιχεία, ανάμεσα σε χιλιάδες σελίδες
βιβλίων, όπου τις περισσότερες φορές υπήρχαν αναφορές λίγων γραμμών
για τη συγκεκριμένη πληθυσμιακή ομάδα.
Αναζήτησε πληροφορίες σε βιβλιοθήκες και Αρχεία, κρατικά και

ιδιωτικά, στην Ελλάδα, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, τη Ρωσία και την
Τουρκία. Για τις ανάγκες της έρευνας έμαθε, σε λίγο χρόνο, να γράφει
και να μιλά τουρκικά και ρουμανικά. Κατέγραψε, σε συνεντεύξεις,
διηγήσεις πολλών Γκαγκαβούζηδων προσφύγων, αναζήτησε και βρήκε
απογόνους με ενδιαφέρον για την καταγωγή τους. Το βιβλίο του
πλαισιώνεται από πλούσιο αρχειακό φωτογραφικό υλικό.
Ο συγγραφέας θεωρεί την έκδοση αυτή ως φόρο τιμής σε όλους τους

Γκαγκαβούζηδες, οι οποίοι αν και διώχτηκαν, χλευάστηκαν,
υποτιμήθηκαν για την καταγωγή τους, παρέμειναν όρθιοι και επέμεναν
να την τονίζουν με υπερηφάνεια.
«Στόχος μου ήταν να δώσω το ερέθισμα στους απογόνους των πρώτων

Γκαγκαβούζηδων να αναζητήσουν τις ρίζες τους και να νιώσουν οι ίδιοι
την υπερηφάνεια των προγόνων τους», σημειώνει ο κ. Κοζαρίδης και
76
συνεχίζει: «Με ξάφνιασε ευχάριστα η επικοινωνία που είχε μαζί μου μια
μετανάστρια από τη Γερμανία, η οποία συγκινημένη μού ανέφερε ότι
αναγνώρισε τον παππού της στη φωτογραφία του εξώφυλλου του
βιβλίου, που ήδη είχε διαβάσει. Τώρα ξέρω ποιοι είμαστε, μου είπε, και
σας ευχαριστώ γι΄ αυτό».
• Περί Γκαγκαβούζηδων
Στο ερώτημα ποιοι είναι οι Γκαγκαβούζηδες (ή Γκαγκαούζοι)

προσπάθησαν πολλοί ιστορικοί να απαντήσουν και να δώσουν μια
λογική εξήγηση της καταγωγής και της διαδρομής τους. Περισσότερο
ασχολήθηκαν ξένοι ιστορικοί, όπως Βούλγαροι, Τούρκοι, Ρώσοι και
πολύ λιγότερο οι Έλληνες. Ίσως, λόγω αυτού του γεγονότος μέχρι
σήμερα να κυριαρχούσε η άποψη ότι πρόκειται για τουρκικό φύλο, που
εκχριστιανίσθηκε την εποχή του Βυζαντίου. Είναι όμως έτσι τα
γεγονότα;
Όπως τονίζει ο κ. Κοζαρίδης, δεν αναφέρεται από καμιά ιστορική πηγή

ότι κάποιο τουρκικό φύλλο εκχριστιανίστηκε. Αντίθετα, αναφέρονται
μαζικοί εξισλαμισμοί χριστιανικών πληθυσμών στη Μικρά Ασία και στα
Βαλκάνια.
«Οι Γκαγκαβούζηδες καταγράφονται στην ιστορία ως Θρακικό φύλλο.

Απέναντι στους υπόλοιπους Θρακιώτες παρουσιάζουν μόνο μία
ιδιαιτερότητα: είναι τουρκόφωνοι, αλλά φανατικοί χριστιανοί και
Έλληνες», τονίζει με βεβαιότητα ο κ. Κοζαρίδης. Και συνεχίζει: «Είναι
περήφανοι για την καταγωγή τους, που προσδιορίζεται στο Βυζάντιο και
στα βυζαντινά χρόνια. Είναι γνωστό πως σε διαφορετικές ιστορικές
περιόδους κυνηγήθηκαν και απειλήθηκαν με πλήρη αφανισμό, όμως
κατάφεραν να αντισταθούν και να επιβιώσουν».
Οι Γκαγκαβούζηδες, σύμφωνα με το συγγραφέα, εντοπίζονται για

πρώτη φορά στα παράλια του δυτικού Ευξείνου Πόντου, στη Δοβρουτσά,
μεταξύ της σημερινής πόλης Βάρνας (Βουλγαρία) και του Δούναβη. Η
τύχη και η πορεία τους στο χρόνο ταυτίστηκε με την πορεία του
Ελληνισμού των Βαλκανίων.
«Στην εποχή του Βυζαντίου αποτελούσαν τους ακρίτες των βορείων

συνόρων της αυτοκρατορίας. Στα χρόνια της οθωμανικής επέλασης ήταν
ο τελευταίος λαός που υποδουλώθηκε στην ενδοχώρα των Βαλκανίων, το
1394-1398», σημειώνει ο κ. Κοζαρίδης και προσθέτει: «Σ’ αυτά τα
δύσκολα χρόνια θεωρούμε πως έχασαν την ελληνική γλώσσα, όπως και η
πλειοψηφία του υπόδουλου ελληνισμού».
77
-Ανδρεία και το θάρρος
Σε όλους τους ρωσοτουρκικούς πολέμους, οι Γκαγκαβούζηδες

βοηθούσαν, με όλα τα μέσα που διέθεταν, το ρωσικό στρατό. Είχε
αποκρυσταλλωθεί στη συνείδησή τους, όπως και σε όλους τους
χριστιανικούς πληθυσμούς των Βαλκανίων, ότι το «Ξανθό Γένος»,
δηλαδή οι Ρώσοι, θα τους απελευθερώσουν από τον οθωμανικό ζυγό.
Αξίζει να αναφερθεί ότι οι Γκαγκαβούζηδες συμμετείχαν, με δικό τους

στρατιωτικό σώμα, στην επανάσταση του Υψηλάντη, με αρχηγό το
Δημήτρη Βατικιώτη, ενώ καθοριστικό ρόλο διαδραμάτισαν στην
πολιορκία και κατάληψη της πόλης Σιλίστριας, στη διάρκεια του
Ρωσοτουρκικού Πολέμου του 1810-1816. Οι Γκαγκαβούζηδες
συμμετείχαν και στον Ιερό Λόχο στη μάχη του Δραγατσανίου, όπως και
στη βουλγαρική λεγεώνα, κατά τη διάρκεια των ρωσοτουρκικών
πολέμων, με επαναστατικές ενέργειες στη βόρεια Βουλγαρία και στη
σημερινή Ρουμανία. Οι Βούλγαροι τονίζουν σε όλα τα ιστορικά βιβλία
τους την ανδρεία και το θάρρος, που επιδείκνυαν οι Γκαγκαβούζηδες
στο πεδίο της μάχης.
Συμμετείχαν, επίσης, στα επαναστατικά γεγονότα της Μολδοβλαχίας,

μεταναστεύσουν. Οι περισσότεροι μετακινήθηκαν στη Βεσσαραβία,
σημερινή Μολδαβία-Αυτόνομη Δημοκρατία της Γκαγκαουζίας, όπου
ζουν μέχρι σήμερα. Στο σημείο αυτό να αναφέρουμε ότι από πολιτικούς
ηγέτες και ιστορικούς της Δημοκρατία της Γκαγκαουζίας, γίνεται στις
μέρες μας μία μεγάλη προσπάθεια να προσεγγίσουν τους
Γκαγκαβούζηδες στην Ελλάδα, καθώς, όπως επισημαίνει ο συγγραφέας,
έχουν πειστεί πως αποτελούν ένα Θρακιώτικο φύλλο της βόρειας
Βουλγαρίας και δεν έχουν σχέση με τα τουρανικά-τουρκικά φύλλα, όπως
τους έχουν διδάξει μέχρι τώρα.
Μεγάλος αριθμός Γκαγκαβούζηδων μετακινήθηκε, επίσης νότια, στη

Βόρεια και Ανατολική Θράκη, στην επαρχία της Χάφσας, όπου άλλωστε
εντοπίζεται ιστορικά η πρώτη καταγεγραμμένη παρουσία
Γκαγκαβούζηδων την περίοδο 1510-1560, ως εργάτες γης στα
Βακούφια της.
Στα χρόνια που ακολούθησαν, ταυτίστηκαν με τον Ελληνισμό της

περιοχής, συμμετείχαν στην αυτοδιοίκηση και στα εκκλησιαστικά,
ίδρυσαν σχολεία. Υπέφεραν, όπως και οι υπόλοιποι Θρακιώτες, κυρίως
από τις διώξεις των Οθωμανών, όπως και στα χρόνια των Βαλκανικών
Πολέμων. Όπως αναφέρει ο κ. Κοζαρίδης, είναι χαρακτηριστική, αν και
78
αποσιωπάται, η συμμετοχή μεγάλου αριθμού Γκαγκαβούζηδων στα

ελληνικά ανταρτικά τμήματα της Ανατολικής Θράκης.
Η μέρα της απελευθέρωσης της Ανατολικής Θράκης (Ιούλιο του 1920)

και η υποδοχή του ελληνικού στρατού γίνεται δεκτή με ενθουσιασμό από
τους γκαγκαβούζικους πληθυσμούς, όπως και από τους υπόλοιπους
Θρακιώτες. Το 1ο Σύνταγμα Στρατού από ντόπιους Θρακιώτες
αποτελείται από 700 Γκαγκαβούζηδες της Χάφσας, όπως μαρτυρούν τα
αρχεία του ελληνικού στρατού. Συμμετέχουν στην απελευθέρωση των
Σαράντα Εκκλησιών και φτάνουν μέχρι τη Τσαλτάτζα, από όπου τους
επιτρέπεται να γυρίσουν στα χωριά τους.
«Δυστυχώς για όλους η εγκατάλειψη των εστιών τους και των χωριών
τους δεν άργησε να φανεί. Ακολουθώντας τη μοίρα του υπόλοιπου
ελληνισμού της Ανατολής, πήραν και πάλι το δρόμο της προσφυγιάς. Η
μεγαλύτερη πληθυσμιακή μάζα εγκαταστάθηκε στο βόρειο Έβρο. Ίσως,
γιατί με το πέρασμα του ποταμού βρήκαν αμέσως εδάφη που έμοιαζαν με
αυτά των χωριών τους, ή διότι πίστευαν ότι η προσφυγιά ήταν προσωρινή
και θα επέστρεφαν πάλι πίσω. Αυτό όμως δεν έγινε ποτέ. Η εγκατάσταση
τους, αυτή τη φορά, ήταν μόνιμη», σημειώνει ο κ. Κοζαρίδης.
-Πιστοί στην παράδοση
Μέχρι και σήμερα οι Γκαγκαβούζηδες στην Ελλάδα προσπαθούν να

διατηρήσουν τις παραδόσεις τους. Μετέφεραν τραγούδια, παραμύθια και
λαϊκές λατρείες, που αποτελούν ένα ξεχωριστό και ιδιαίτερο πολιτισμό,
αυτόν του ελληνισμού της βόρειας Βουλγαρίας.
«Ένας πολιτισμός γνήσια θρακιώτικος, που, μέσα από το πέρασμα των

αιώνων, αποτελούσε το φάρο του πολιτισμού για όλους τους υπόλοιπους
λαούς των Βαλκανίων», επισημαίνει ο συγγραφέας. «Αν υπάρχει σήμερα
μια συγγένεια μεταξύ των χορών, των τραγουδιών και των παραδόσεων,
μεταξύ του βουλγαρικού και του ελληνικού πληθυσμού, αυτό οφείλεται
στη μακρόχρονη συγκατοίκηση τους», τονίζει.
Οι Γκαγκαβούζηδες κατοικούν σήμερα στο βόρειο Έβρο, σε χωριά της

Ορεστιάδας (Αμμόβουνο, Οινόη, Σαγήνη, Θούριο, Λεπτή, Άρζος,
Βάλτος, Δίλοφος, Καβύλη, Καναδάς, Κέραμος, Πύργος κ.ά.) και του
Διδυμοτείχου (Ασβεστάδες, Ευγενικό, Κωστή, Πουλιά, Σαύρα).
Εγκαταστάσεις προσφύγων Γκαγκαβούζηδων έχουμε στα χωριά της

Κομοτηνής, Άμφια και Ν. Καλίστη, στα Χρυσοχώραφα Σερρών, στο
δήμο Λαγκαδά και στα χωριά Περιβολάκι και Ηρακλειό, στη Σύνδο και
79
στο Καλοχώρι Θεσσαλονίκης, καθώς και διασκορπισμένες οικογένειες

στο νομό Κιλκίς και σε χωριά της Θεσσαλίας.
Γκαγκαβούζηδες υπάρχουν, επίσης, στη Νέα Ζίχνη Σερρών και στα

χωριά Θολό, Γάζορο και Αγ. Χριστόφορο, όπου, όμως, θεωρούν τους
εαυτούς τους ντόπιους. Η ιστορική έρευνα καταγράφει, όπως αναφέρει ο
κ. Κοζαρίδης, πως η ομάδα αυτή πιθανόν να μετακινήθηκε στην περιοχή
το 1510-1560, όπως συνέβη και με την εγκατάσταση των πρώτων
Γκαγκαβούζηδων στην Ανατολική Θράκη.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
ESPRESSO 16 / 12 / 2018 Η ιστορική διαδρομή των Γκαγκαβουζήδων

ΡΕΠΟΡΤΑΖ Μάρτιος 18, 2010 -
Την ιδιαίτερη ιστορική διαδρομή των Γκαγκαβούζηδων, ενός θρακικού

φύλου, πραγματεύεται το βιβλίο του συγγραφέα Χρήστου Κοζαρίδη
«Εμείς οι Γκαγκαβούζηδες», που παρουσιάστηκε στο βιβλιοπωλείο του
εκδοτικού οργανισμού του Πέτρου Κυριακίδη, στην οδό Μητροπόλεως,
στο κέντρο της Αθήνας, με ομιλητές τον Δημήτρη Κατσάρη, ιστορικό-
λαογράφο, τη Μαρία Κουτσούμπα, επίκουρη καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ και
συντονίστρια τη διδάσκουσα του Πάντειου Πανεπιστημίου Μάρη
Λαυρεντιάδου.
Πλήθος κόσμου, πολιτικοί και καθηγητές πανεπιστημίου που βρέθηκαν

στην παρουσίαση είχαν την ευκαιρία να ακούσουν για την πολιτιστική,
τη θρησκευτική αλλά και τη γλωσσική ταυτότητα ενός τουρκόφωνου
φύλου που ασπάζεται όμως τη χριστιανική θρησκεία, φαινόμενο
ιδιαίτερα σπάνιο για τα ιστορικά χρονικά.
«Εμείς όταν ήρθαμε από τη Μικρά Ασία μάς λέγανε τουρκόσπορους,

έτσι λέγανε και τους Γκαγκαβούζηδες. Σήμερα τους Βορειοηπειρώτες
τους λένε Αλβανούς, τους Πόντιους τους λένε Ρώσους. Η οικονομική και
κοινωνική κατάσταση της μεταπολεμικής Ελλάδας είναι τέτοια που οι
εκάστοτε κυβερνήσεις μάς ωθούν στο να ψάχνουμε εχθρούς μεταξύ μας»
υπογράμμισε η Μάρη Λαυρεντιάδου περιγράφοντας την οδυνηρή
πραγματικότητα σε ένα τόσο λεπτό αλλά συνάμα επίκαιρο θέμα, με
αφορμή μάλιστα τον νέο νόμο περί της ελληνικής ιθαγένειας.
Ο συγγραφέας Χρήστος Κοζαρίδης παρουσίασε με λεπτομέρειες την

ιστορική διαδρομή και τις δυσκολίες που υπέστησαν οι
80
Γκαγκαβούζηδες τονίζοντας ότι η πορεία τους στον χρόνο ταυτίστηκε

με την πορεία του ελληνισμού στην περιοχή των Βαλκανίων, ενώ την
ταλαιπωρία την οποία υφίστανται ακόμα και σήμερα η δεύτερης και
τρίτης γενιάς Γκαγκαβούζηδες περιέγραψαν οι πρώην βουλευτές
Γιώργος Σούρλας και Λευτέρης Παπανικολάου τονίζοντας την ανάγκη
συνδρομής της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. «Είναι χαρακτηριστικό ότι στη
Μολδαβία, όπου ζουν υπό άθλιες συνθήκες Γκαγκαβούζηδες,
επιχειρηματίες όπως ο κ. Λαυρέντης Λαυρεντιάδης βοηθούν
ορφανοτροφεία που υπάρχουν στην περιοχή» υπογράμμισε ο κος
Παπανικολάου.
Κ. ΤΣΙΤΟΥΝΑΣ
29 Νοεμβρίου 2009 Οι τουρκόφωνοι Έλληνες

Γκαγκαούζοι/Γκαγκαβούζηδες)
Πριν λίγο καιρό κυκλοφόρησε ένα πολύ καλό βιβλίο από τον Χρήστο
Κοζαρίδη με τίτλο "Εμείς οι Γκαγκαβούζηδες". Γενικά είναι άγνωστη η
ιστορία των ξενόφωνων Ελλήνων (αλβανόφωνων, σλαβόφωνων,
βλαχόφωνων, τουρκόφωνων) και εδώ και πολλές δεκαετίες έχει
ξεκινήσει μια διαδικασία σταδιακής διαγραφής της ιστορίας τους, με την
συναίνεση των απογόνων αυτών των ομάδων.
Το βιβλίο αυτό, το οποίο αποτελεί προϊόν επταετούς έρευνας του
συγγραφέα κινείται ακριβώς στην αντίθετη κατεύθυνση: αναδεικνύει την
ξεχασμένη ιστορία των τουρκοφώνων Ελλήνων του βορείου Έβρου. Ο
Κοζαρίδης δεν κινείται στον φτηνό και ανέξοδο δρόμο του
εθνολαϊκισμού, γράφει συνετά και νηφάλια και έτσι το αποτέλεσμα είναι
ένα σοβαρό βιβλίο, χρήσιμο και απαραίτητο σε όσους μελετούν το
φαινόμενο της εθνογένεσης και σε όσους θέλουν να μελετήσουν άλλη
μια περίπτωση ξενόφωνων Ελλήνων. Παραθέτω από το οπισθόφυλλο του
βιβλίου:
ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΗΔΕΣ-ΓΚΑΓΚΑΟΥΖΟΙ
Οι Γκαγκαβούζηδες καταγράφονται στην ιστορία ως ένα θρακικό φύλο

με ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, είναι τουρκόφωνοι χριστιανοί. Στην
Αδριανούπολης και από χωριά της Βουλγαρίας. Για πρώτη φορά
εντοπίζονται στα παράλια του δυτικού Ευξείνου Πόντου, μεταξύ της
81
Βάρνας και του Δούναβη, στη Δοβρουτσά. Η τύχη και η πορεία τους στο
χρόνο ταυτίστηκε με την πορεία του ελληνισμού των Βαλκανίων.
Στην εποχή του Βυζαντίου αποτελούσαν τους ΑΚΡΙΤΕΣ των βόρειων
τελευταίος λαός στην ενδοχώρα των Βαλκανίων που υποδουλώθηκε το
1394-8. Σε αυτά τα δύσκολα χρόνια θεωρούμε πως έχασαν την ελληνική
Αντίθετα διατήρησαν με φανατισμό την θρησκεία τους που αποτελούσε
και τον συνδετικό
κρίκο με τον υπόλοιπο ελληνισμό.
Στους Ρωσοτουρκικούς πολέμους συμμετέχουν με ενθουσιασμό στις
πολεμικές επιχειρήσεις στο πλευρό των Ρώσων. Συμμετέχουν με
ενθουσιασμό στα επαναστατικά γεγονότα της Μολδοβλαχίας και
αντιμετωπίζουν την οργή των οθωμανικών στρατευμάτων. Τα χωριά τους
λεηλατήθηκαν και πυρπολήθηκαν, οπότε αναγκάστηκαν να
(σημερινή Μολδαβία-Αυτόνομη Δημοκρατία της Γκαγκαουζίας), όπου
Βόρεια και Ανατολική Θράκη στην επαρχία της Χάφσας.
1924 πήραν και πάλι το δρόμο της προσφυγιάς. Η εγκατάσταση τους
http://omogeneia-turkey.com/trortodox/Gagauz .html
Οι Γκαγκαούζοι ή Γκαγκαβούζηδες θεωρούνται [απο Τούρκους

ιστορικούς ως τουρκικό φύλο, το οποίο έχει εκχριστιανιστεί].
Έλληνες ιστορικοί τους χαρακτηρίζουν ως μικρασιάτες τουρκόφωνους
και τους εντάσουν στους Καραμανλήδες(Τουρκόφωνοι
Ορθόδοξοι Χριστιανοί) της Μικράς Ασίας.
Σύμφωνα με τις πιό σοβαρές ιστορικές πηγές στις οποίες όλοι
συμφωνούν: Η εθνογένεση τους θα πρέπει να τοποθετηθεί το
1243 όταν το Σελτζούκικο κράτος της Μ. Ασίας διαλύθηκε απο τους
Μογγόλους μετά τη μάχη του Κουσεντάγ. Σουλτάνος του
Ικονίου ήταν τότε ο Ιτζεδίν Καϊκαβούζ ο οποίος κατέφυγε στην αυλή των
Βυζαντινών αυτοκρατόρων στην Κωνσταντινούπολη.
Εικάζεται ότι η μητέρα του ήταν χριστιανή.
Είναι γεγονός ότι αυτή την ιστορική περίοδο έχουμε πολλές μετακινήσεις
82
λαών απο τα βάθη της Ασίας προς την Μικρά Ασία και
την Ευρώπη. Από την άλλη πλευρά στο Βυζάντιο επικρατούσε ένα
σκληρό φορολογικό σύστημα, [Φεουδαρχικό]με αποτέλεσμα οι
αγροτικοί πληθυσμοί να αλλάζουν συχνά στρατόπεδο που στην
προκείμενη ιστορική περίοδο έπερναν το μέρος των Σουλτάνων
και των Χαλίφηδων οι οποίοι τους υπόσχονταν καλύτερη ζωή. Η
εμφάνιση του Ισλαμισμού, ως νέας θρησκείας που υπόσχονταν
καλύτερη ζωή τους, η διαλακτική στάση των Σουλτάνων που είχε ως
σκοπό να αυξήσουν το στρατό τους, επέδρασε πάνω στους
πληθυσμούς της Μικράς Ασίας που εύκολα άλλαζαν πολιτικό
στρατόπεδο αλλά δεν άλλαζαν θρησκευτικό στρατόπεδο. Το
φαινόμενο των βίαιων εξισλαμισμών εμφανίστηκε αργότερα με την
επικράτηση των Οθωμανικών και Οσμανικών τουρκικών φύλων.
Έτσι με αυτό τον τρόπο φαίνεται ότι ο Σουλτάνος του Ικονίου είχε
πολλούς χριστιανούς υπηκόους, οι οποίοι τον επιρρέαζαν ως
προς την στάση του απέναντι στο Βυζάντιο. Υπάρχει και η παραδοχή που
μας μεταφέρεται απο ορισμένους ιστορικούς ότι ο
Βυζαντινός αυτοκράτορας Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος, έδωσε άδεια
εγκατάστασης του Σουλτάνου και του λαού του στα εδάφη της
αυτοκρατορίας. Επειδή είχε σωθεί απο τον Σουλτάνο όταν είχε
λιποτακτήσει απο το βυζαντινό στρατό, μετά απο μιά αποτυχημένη
προσπάθεια κατάληψης της εξουσίας και του θρόνου. Το 1259 περίπου,
εγκαταστάθηκαν στην Βόρεια Βουλγαρία, στην περιοχή
της Βάρνας- Μπάλτζικ και Καβάρνας, όπου δημιουργήθηκε το
Δεσποτάτο της Καβάρνας.
Η εγκατάσταση σε αυτό το χώρο έγινε εσκεμμένα απο τον Βυζαντινό
αυτοκράτορα διότι επιθυμούσε να διαφυλάξει τα βόρεια
σύνορα του απο τις συνεχείς επιδρομές Κουμάνων και Πετζενέκων. Έτσι
ξεπλήρωσε την υποχρέωση που είχε απέναντι στον
Σουλτάνο και είχε ήσυχο το κεφάλι του για 124 χρόνια τουλάχιστον απο
τις επιδρομές αυτές στα βόρεια σύνορα της
αυτοκρατορίας. Το Δεσποτάτο διαλύθηκε από τους Οθωμανούς
Τούρκους το 1383. Στο Δεσποτάτο υπήρχαν 68 χωριά στα οποία
κατοικούσαν Γκαγκαβούζηδες. Μετά τη διάλυση του Δεσποτάτου ένα
τμήμα πλυθησμού των Γκαγκαούζων ακολούθησε τους
πρίγκηπες του και εγκαταστάθηκαν στα χωριά της Νέας Ζίχνης Σερρών
και στα περίχωρα της Βέροιας, ενώ οι υπόλοιποι
Οιεπιδρομές των Οθωμανών και αργότερα των Κιρκάσιων συνεχίστηκαν
με μοναδικό σκοπό να τους αλλάξουν τη θρησκευτική
πίστη.Η αντίσταση των Γκαγκαβούζηδων περιγράφεται στο "ΑΙ ΕΝ ΤΗ
ΚΩΜΟΠΟΛΕΙ ΚΑΒΑΡΝΗ ΚΑΙ ΤΟΙΣ ΠΕΡΙΞ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙΣ
ΧΩΡΙΟΙΣ ΥΠΟ ΤΩΝ ΚΙΡΚΑΣΙΩΝ ΣΦΑΓΑΙ", Έπος που γράφτηκε απο
83
τον Δ.Κ. Κραχτόγλου το 1878. Αργότερα συμμετείχαν στους

Ρωσοτουρκικούς πολέμους στο πλευρό των Ρώσων. Για το λόγο αυτό
κυνηγήθηκαν απο τους Οθωμανούς και διασκορπίστηκαν
στη Βουλγαρία [Πάζαρτζικ, Γιάμπολ]και στην Ανατολική Θράκη, στην
περιοχή [Χάψας-Αδριανούπολη], όπου εγκαταστάθηκαν σε
15 χωριά. Ο μεγαλύτερος πληθυσμός των Γκαγκαβούζηδων
ακολούθησε τον Ρωσικό στρατό για να αποφύγει τα αντίποινα των
Οθωμανών και εγκαταστάθηκε στη Βεσσαραβία στην σημερινή Νότια
Μολδαβία.
Κατά την απελευθέρωση της Ανατολικής Θράκης απο τον ελληνικό

στρατό το 1919 συγκρότησαν το πρώτο σύνταγμα του
ελληνικού στρατού, με 700 άνδρες και σύμφωνα με τον Γενικό Διοικητή
της Θράκης Γεραγά διακρίθηκαν για την ανδρεία τους. Με
τη συνθήκη της Λωζάνης θεωρήθηκαν από τους Τούρκους ανταλλάξιμοι
ως φανατικοί έλληνες και υποχρεώθηκαν να
εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να εγκατασταθούν στην επαρχία
Ορεστιάδας και Διδυμοτείχου σε 21 χωριά. Ο κύριος όγκος
τους είναι εγκαταστημένος στα χωριά: Οινόη, Σαγήνη, Κλεισώ,
Ένας λαός κρίνεται πάντα ως προς την καταγωγή του απο τη γλώσσα
του, τη θρησκεία του, τα έθιμα του, τα τραγούδια του και τις
εν γένει παραδόσεις του. σε όλα αυτά είανι κοινή διαπίστωση ότι όλα
ταιριάζουν με τις παραδόσεις των υπόλοιπων Θρακιωτών
εκτός απο τη γλώσσα που αποτελεί ένα ιδίωμα τουρκικών. δεν μπορεί
αυτό απο μόνο του να τους χαρακτηρίζει ως Τουρκικό
φύλο, αλλά θα πρέπει να βλέπουμε κάτω απο ποιές συνθήκες απέκτησαν
την τουρκική γλώσσα.
Έλληνες Γκαγκαβούζοι, ποιοι είναι και από πού ήρθαν…20 Ιουλίου 2016
Ναι, εμείς οι Έλληνες Γκαγκαβούζοι βρισκόμαστε ακόμα στην

Αυστραλία καθώς και στη Βοστόνη των ΗΠΑ.
Είμαστε διάσπαρτοι και σε δεκάδες χωριά της Ελλάδας, στην Άνω και
Κάτω Οινόη, στη Λεπτή, στον Πύργο, στο Θούριο, στο Αμμόβουνο, στον
Κέραμο, στον Βάλτο, όλα της περιφέρειας Νέας Ορεστιάδας. Θα μας
συναντήσεις, ακόμα στο Ρήγιο, στο Ευγενικό, στη Σαύρα Διδυμοτείχου,
στην Καλλίστη Κομοτηνής, στα Χρυσοχώραφα Σερρών και στον Άι
Θανάση Θεσσαλονίκης.
84
Εκτός αυτών που πολιτογραφήθηκαν με το στανιό Βούλγαροι, θα μας

βρεις σήμερα και σε παράκτιες πόλεις του Ευξείνου Πόντου. Κυρίως,
όμως, θα εκπλαγείς αν βρεθείς στο Komrat, την πρωτεύουσά τους, στην
αυτόνομη περιοχή Νότιας Μολδαβίας, πέρα από τον Δούναβη, στα όρια
της Βεσσαραβίας.
Ένας λαός, μια φυλή άγνωστη σε πολλούς. Εύσωμοι άνδρες,

νοικοκυραίοι, φιλόξενοι και περήφανοι, αλλά και πεισματάρηδες σαν
θεριά. Αλίμονο αν θίξεις την τιμή και την υπόληψή τους, «φίδι που σε
δάγκωσε».
Οι γυναίκες, τα κορίτσια τους, με τις παραδοσιακές φορεσιές τους,

όμορφες και δυνατές, φέρνουν στο νου σου τις Αμαζόνες, τις
Καρυάτιδες. Μπαίνοντας στην πόλη τους, θα δεις μια τεράστια επιγραφή
να σου λέει: «Καλώς ήλθατε στην Γκαγκαβουζία. Από εδώ και πέρα
αρχίζει η γη των Γκαγκαβούζηδων».
Ίδια φορεσιά, ίδιοι θρακιώτικοι χοροί και μουσικές, απαράλλακτα ήθη

και έθιμα μ’ εμάς τούς Ελλαδίτες Γκαγκαβούζους. Σημαντικό -και άκρως
συγκινητικό-, ν’ ακούς ξαφνικά από Γκαγκαβούζους Μολδαβούς,
ιστορίες που, σου είναι ήδη γνωστές και τραγούδια μιας αδιευκρίνιστης,
παλαιάς εποχής που τραγουδούσαν κι οι δικοί μας πρόγονοι.
Η συγκίνηση μέσα σου, γίνεται τράνταγμα, σεισμός. Μια βοή σού

‘ρχεται στ’ αυτιά, σαν κλαγγή όπλων και πολεμικές ιαχές με χιλιάδες
φωνές απ’ τα βάθη των αιώνων… Ολοφάνερο σημάδι ότι, οι πρόγονοί
μας πριν αιώνες ζούσαν σε κοινή πατρίδα, κοινή «κοιτίδα», όπως όλες οι
φυλές του κόσμου.
85
Όμως τώρα;
Αμείλικτα τα ερωτήματα. Ποιοι ήμασταν, από πού προερχόμαστε; Πώς

και γιατί χάθηκε η άκρη τού νήματος, η Ατλαντίδα μας;
Ούτε μπορεί κάποιος να ισχυριστεί, ότι το Komrat της Μολδαβίας, ήταν

και παραμένει αρχική κοιτίδα, σημείο αναφοράς απ’ όπου ξεκίνησαν και
κατέληξαν στη Θράκη και τη Μικρά Ασία. Απεναντίας, συνέβη το
αντίθετο, και αυτό αποδεικνύεται και καταγράφεται από την πρόσφατη
ιστορία των ρωσοτουρκικών πολέμων και αυτού της Κριμαίας.
ια φυλή, ένας ολόκληρος λαός κατακερματισμένος, καταφρονημένος,

κυνηγημένος, κατακρεουργημένος, δίχως παρελθόν. Ακέφαλος, χωρίς
προηγούμενο. Πουθενά, σε καμιά Ιστορία, σε κανένα βιβλίο δεν υπάρχει
έστω και μια υποτυπώδης αναφορά που να πιστοποιεί την προηγούμενη
ύπαρξή μας πάνω στη Γη και τη σχετική πορεία, πριν καταλήξουμε στη
Θράκη και Μολδαβία. Μια ομοιότητα έχουμε με τους Μικρασιάτες
Καραμανλήδες.
Όπως εμείς έτσι κι αυτοί, από κάποια βίαιη ιστορική συγκυρία, οι

προπάτορές μας αναγκάστηκαν να ξεχάσουν την προαιώνια ελληνική
γλώσσα και να μιλήσουν την Μογγολική που τους την επέβαλαν οι
Δερβίσηδες και οι Γαζήδες του Σουλτάνου. Παρ’ όλα αυτά, οι βάρβαροι
κατακτητές, εκείνο που δεν μπόρεσαν ποτέ να ξεριζώσουν απ’ τις ψυχές
τους, ήταν η αθάνατη ελληνική συνείδηση και η αδιάλειπτη πίστη τους
στην Ορθοδοξία. Τα ιερά χριστιανικά βιβλία τους ήταν γραμμένα στην
ελληνική γραφή αλλά σε τουρκική γλώσσα.
Ένα τέτοιο Ευαγγέλιο μαζί με άλλα παρόμοια βιβλία, έφεραν μαζί τους
κι οι γονείς μου, όταν ξεριζώθηκαν απ’ την παλιά πατρίδα τους την
Ανατολική Θράκη. Αυτό προπαντός, καθώς και η ακλόνητη πίστη τους
στο Χριστό, τους έδωσαν δύναμη και ελπίδα να αντέξουν τα δεινά και τις
κακουχίες όλων των προηγούμενων αιώνων και να μη χάσουν ολότελα,
κυρίως, την ελληνική τους ταυτότητα. Αυτή, εξάλλου, ήταν η πυξίδα που
τους οδήγησε αργότερα στην αγκαλιά της μητέρας Ελλάδας, μετά την
τραγωδία της Μικρασιατικής καταστροφής.
«Το Μιλέτι μας (ο λαός μας), έχει μεγάλη δύναμη στο πλευρό του, που
ποτέ δεν θα μας αφήσει να χαθούμε» έλεγαν με περηφάνια, υπονοώντας
το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης. Παρ’ όλα αυτά, τα αρχικά
ερωτηματικά εξακολουθούν να παραμένουν «γρίφος».
Πριν μερικά χρόνια, το θέμα απασχόλησε κι εμένα, πολύ έντονα μάλιστα.

Μέρα-νύχτα έσπαζα το κεφάλι μου να βρω μια απάντηση στο ερώτημα,
86
ώσπου μια μέρα, διαβάζοντας τη Βυζαντινή Ιστορία του Γιάννη

Κορδάτου, ειδικά το κεφάλαιο που αναφέρεται στα πάθη των
Παυλικιανών της Τεφρικής, σε κάποια χώρα πέρα από τη Συρία,
αναφώνησα το «Εύρηκα-Εύρηκα».
Όπως καταγράφω στο πρώτο βιβλίο μου, οι ομογάλακτοι και

ομόγλωσσοι Παυλικιανοί, ήταν λαός της Μικράς Ασίας, αποκομμένος
και ξεχασμένος, πιθανόν από τότε που κατέρρευσε το αχανές ελληνικό
κράτος του Μέγα Αλέξανδρου. Ακολουθούσαν την αρχαία χριστιανική
πίστη, όπως την είχε διδάξει ο Ναζωραίος. Πλούσιοι ή φτωχοί
μοιράζονταν μεταξύ τους αγαθά και υπάρχοντα και διήγαν απλή και
ευτυχισμένη ζωή σέ κοινόβια, χωρίς ναούς και χρυσοποίκιλτα ιερατεία,
τα οποία, θεωρούσαν κατάλοιπα ειδωλολατρίας.
Όταν, όμως, το 325 μ.Χ., οι άγιοι πατέρες καθιέρωσαν καινούργια

δόγματα και κανόνες της Ορθοδοξίας, οι Παυλικιανοί -που δεν πείθονταν
με αυτά- θεωρήθηκαν αιρετικοί και αναθεματίστηκαν από τον πατριάρχη.
Το 772 μ.Χ., κινήθηκε εναντίον τους ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε’
και τούς διέλυσε. Πολλές χιλιάδες αιχμαλώτους τους έφερε και τους
εγκατέστησε μεταξύ Πόλης και Ανδριανούπολης, για να τους επιτηρεί ο
Πατριάρχης και να τους φέρει στον ίσιο μονόδρομο της Ορθοδοξίας. Με
τον καιρό οι Παυλικιανοί άρχισαν να επανέρχονται στις εστίες τους γύρω
από την Τεφρική, συνεχίζοντας τα ήθη κι έθιμα των προγόνων τους.
Όμως, στα χρόνια της εικονολάτρισσας Θεοδώρας, ποδοπατήθηκαν για

δεύτερη φορά άγρια από τον στρατηγό της, Θεόκτιστο. Με τις ευλογίες
του πατριάρχη Μεθοδίου, εκατό χιλιάδες γυναικόπαιδα σφάχτηκαν και
όσοι γλύτωσαν σύρθηκαν στην ομηρία σε περιοχές της Θράκης. Οι
περισσότεροι άνδρες, με αρχηγό τον Χαρβέα, διασώθηκαν, ζητώντας
άσυλο από τον Εμίρη της Μελιτινής. Δυστυχώς, τη χαριστική βολή την
δέχτηκαν το 872 μ.Χ., απ’ τον Βασίλειο, τον ιδρυτή της Μακεδονικής
Δυναστείας, ο οποίος τους ξεπάτωσε κυριολεκτικά συθέμελα. Την
πρωτεύουσά τους Τεφρική, την κατέστρεψε ολοσχερώς και τον γενναίο
Χρυσίχειρα, τον αρχηγό τους, μετά από πείσμωνα μάχη τον
αποκεφάλισε. Με το κεφάλι του στο χέρι, έφερε στην Πόλη,
σιδηροδέσμιους όλους σχεδόν τους Παυλικιανούς. Τους εγκατέστησε στα
παράλια της Ρωμανίας, ώστε να αποτελούν ζωντανό προπύργιο πάνω στο
οποίο θα ξεθύμαιναν οι ορδές των σαυρομάτηδων πετσανέγκων, που
λεηλατούσαν κάθε τόσο περιοχές του Βυζαντίου.
Αποκομμένοι, ακέφαλοι, μακριά απ’ την κοιτίδα τους, ήθελαν-δεν

ήθελαν, υπέκυψαν στις υποδείξεις του Πατριαρχείου. Οι γενεές που
87
ακολούθησαν, ξέχασαν, σιγά-σιγά, παντελώς ακόμα και τον τόπο

προέλευσης των προγόνων τους.
Αναλογιζόμενος κανείς όλα αυτά τα ιστορικά γεγονότα, εύκολα μπορεί

να δώσει μια απάντηση και μια εξήγηση στο πώς και το γιατί, χιλιάδες
Γκαγκαβούζηδες βρέθηκαν διάσπαρτοι σε τόσες χώρες που
προανέφερα. Φυσικά, τη φιλοσοφική αυτή σκέψη μου, δεν είμαι σε θέση
να την τεκμηριώσω. Τη δουλειά αυτή την αφήνω στους κατοπινούς. Σε
αυτούς που θα έχουν τα μέσα και τη διάθεση να το πράξουν, να
ανακαλύψουν τον χαμένο «μίτο της Αριάδνης».
Στο σημείο αυτό, όμως, ας μου επιτραπεί να μνημονεύσω, με δύο λόγια,

ένα άξιο τέκνο της φυλής μας που έφυγε πολύ νωρίς από κοντά μας.
«Εμείς οι Γκαγκαβούζοι». Έτσι τιτλοφορεί το μοναδικό αξιόλογο βιβλίο

του, ο Χρήστος Κοζαρίδης. Γεννήθηκε σε ένα χωριό της Νέας
Ορεστιάδας Έβρου από Έλληνες Γκαγκαβούζους γονείς. Εκτός από
διαπρεπής οδοντίατρος και οικογενειάρχης, ο αείμνηστος Χρήστος
Κοζαρίδης, αναδείχτηκε και σε άριστο ιστορικό και ερευνητή. Στο
επιστημονικά δομημένο πόνημά του, περιγράφει τεκμηριωμένες
ιστορικές αλήθειες σχετικά μη τη διαδρομή υμών των Γκαγκαβούζηδων.
Στο τελευταίο διάστημα της ζωής του, αντί να κάνει διακοπές στη Θάσο,
μοίραζε το χρόνο του μεταξύ Τουρκίας, Βουλγαρίας και Μολδαβίας,
«ξεψαχνίζοντας» αρχεία και μαρτυρίες για να βρει την άκρη του
νήματος.
Στη σημερινή Μολδαβία, η δυναμική παρουσία του το 1999 και οι

γνωριμίες του εκεί, απέτρεψαν ουσιαστικά την προσπάθεια της
τουρκικής προπαγάνδας να προσελκύσει και να προσεταιριστεί τους
αδελφούς μας Γκαγκαβούζους, με το πρόσχημα, ότι έως σήμερα μιλούν
μια παραφθαρμένη τουρκική διάλεκτο – που τους την επέβαλαν οι ίδιοι
με φρικτά βασανιστήρια, διωγμούς και εκτοπίσεις. Φυσικά, αγνοούν
παντελώς οι Τούρκοι ή εθελοτυφλούν μπροστά σε ιστορικά γεγονότα τα
οποία προκάλεσαν και πρωτοστάτησαν οι ίδιοι. Ξεχνούν τον ξεσηκωμό
του 1821 στη Μολδοβλαχία, τις μάχες στο Δραγατσάνι, στο Κιούπκοϊ,
στο Σκουλένη και έως ψηλά στη μονή Σέκκου, όπου θυσιάστηκαν
χιλιάδες Έλληνες μεταξύ των οποίων και εκατοντάδες Γκαγκαβούζοι της
Θράκης. Δεν θέλουν να θυμηθούν τη νίλα και το πάθημά τους στο
αμυντικό φρούριο κοντά στο Ρούσσε, στα όρια της Βεσσαραβίας.
Όπως περιγράφει στο βιβλίο του, ο αείμνηστος Χ. Κοζαρίδης, στον

δεύτερο ρωσοτουρκικό πόλεμο (1806-1812), το φρούριο αυτό -που το
κατείχε και το υπερασπιζόταν σθεναρά τουρκική δύναμη υπό τον Αχμέτ
88
Πασά-, δεν παραδινόταν με τίποτα στις ρωσικές δυνάμεις του Μιχαήλ

Κουτουζόφ, που τους πολιορκούσε μήνες χωρίς αποτέλεσμα. Τότε, ο
καπετάν Δημήτρης Βατικιώτης, με την άδεια του Κουτουζόφ, αφού
οργάνωσε απόσπασμα έφιππων Γκαγκαβούζηδων με στολές και
παραλλαγές, προσποιούμενους τουρκική δύναμη ενίσχυσης, κατάφερε
την άλλη μέρα, να εισέλθει και να καταλύσει το απόρθητο κάστρο, μπρος
στα έκπληκτα μάτια του Αχμέτ πασά και των Ρώσων.
Τι κρίμα για όλους μας που χάσαμε τον Χρήστο τόσο νωρίς και
απροσδόκητα.
Κλείνοντας, θα ήθελα να συγχαρώ θερμά τον δραστήριο και άοκνο

πρώην αντιδήμαρχο Νέας Ορεστιάδας και πρόεδρο της Ένωσης
Συλλόγων Παράδοσης και Δημιουργίας «Οι Γκαγκαβούζηδες», κ.
Γιάννη Παπαδόπουλο. Αγαπητέ φίλε Γιάννη, σ’ ευχαριστώ που με
κρατάς ενήμερο για την πρόοδο και τις δραστηριότητες των συλλόγων
μας, εκεί ψηλά στον Έβρο. Το γεγονός ότι κατάφερες να δημιουργήσεις
δίαυλο επικοινωνίας με τους αδελφούς μας στη Μολδαβία και με κοινές,
εναλλάξ, πολιτιστικές εκδηλώσεις να πετύχετε περαιτέρω σύσφιξη
σχέσεων των δύο κοινοτήτων, αποδεικνύει πόσο αξιέπαινος και
δυναμικός είσαι. Εύγε σου…
Όσο για τα «γιατί» και τους καημούς σου, στο εγχειρίδιο που μου
έστειλες, ένα έχω να σου ειπώ: Άφησε το αδιευκρίνιστο παρελθόν μας.
Ατένισε με αισιοδοξία το μέλλον. Η ιστορία μας ξαναγράφεται απ’ τα
παιδιά και τα εγγόνια μας, πάνω στην ελληνική ταυτότητά μας που δεν
μπορεί κανείς να αμφισβητήσει.
«Μεμλεκέτι» και για το «Μιλέτι μας», ήταν, είναι και θα παραμείνει η

Ελλάδα μας.
«Γιασιά Βενιζέλο πασιά, μπινέρτζιαν γιασιά…»
Του Τριαντάφυλλου Καπουκρανίδη από το neoskosmos.com
Οι Γκαγκαβούζηδες και το γεφύρι της Άρτας
(Παύληνιν κιοπρουσού)
Κίρκτενε ντούλγκερ, κιόπρου τουτουρντουλά.

Σαράντα μάστορες, γεφύρι έπιασαν να κάνουν.
89
Γκιούνεν ισλεντιλέρ, γκετζέ κιόπρου γικελίο.

Την ήμερα δούλευαν, το βράδυ το γεφύρι γκρεμιζόταν.
Oι Γκαγκαβούζηδες καταγράφονται στην ιστορία ως θρακικό φύλο. Το

Για πρώτη φορά εντοπίζονται στα παράλια του δυτικού Ευξείνου
Πόντου, μεταξύ της Βάρνας και του Δούναβη, στη Δοβρουτσά. Η τύχη
και η πορεία τους στο χρόνο ταυτίστηκε με την πορεία του Ελληνισμού
των Βαλκανίων.
Στην εποχή του Βυζαντίου αποτελούσαν τους ακρίτες των βόρειων
1394-8. Σε αυτά τα δύσκολα χρόνια, θεωρούμε πως έχασαν την ελληνική
και τον συνδετικό τους κρίκο με τον υπόλοιπο ελληνισμό.
(σημερινή Μολδαβία-Αυτόνομη Δημοκρατία της Γκαγκαουζίας), όπου
Βόρεια και Ανατολική Θράκη, στην επαρχία της Χάφσας.
Κανείς δεν μπορεί να τους τον στερήσει.
Χρήστος Κοζαρίδης
(από το βιβλίο του “Εμείς οι Γκαγκαβούζηδες”, 2009)
90
Μαρία Τοπαλίδου
A νάμεσα στα πολλά τους τραγούδια, οι Γκαγκαβούζηδες διαθέτουν και

παραλλαγή της γνωστής παραλογής “του γεφυριού της Άρτας”.
Πρόκειται για το “Παύληνιν κιοπρουσού”, δηλαδή “του Παύλου το
γεφύρι”.
Η παραλλαγή αυτή, στη γκαγκαούζικη διάλεκτο φυσικά, αποτελεί ένα
σοβαρό, πρόσθετο αποδεικτικό στοιχείο πως δεν έχουν καμία σχέση με
τους Τούρκους. Γιατί οι τελευταίοι ποτέ τους δεν τραγούδησαν το
συγκεκριμένο τραγούδι, εν αντιθέσει με τους ντόπιους λαούς της
Βαλκανικής που πάντα το έχουν στο ρεπερτόριό τους, ακόμη και αν στη
μακραίωνη υποδούλωσή τους έχασαν είτε τη γλώσσα τους (περίπτωση
Γκαγκαούζηδων), είτε άλλαξαν θρησκεία (περίπτωση Αλβανών,
Βόσνιων κλπ). Σε όλους εξακολουθεί να συνιστά πολύτιμο θησαυρό της
προφορικής τους παράδοσης, αναπόσπαστο στοιχείο της όποιας
κουλτούρας τους.
Από την άλλη πλευρά βέβαια, αυτό καθ’ εαυτό το γεγονός μαρτυρεί
την παλαιότητα τούτου του τραγουδιού -προϋπήρχε της κατάκτησης. Η
αφετηρία της μουσικοποιητικής του δομής πάει πίσω τουλάχιστον έως το
10ο αιώνα, της ιδέας-υπόθεσής του στην αρχαιότητα.
Σπύρος Μαντάς
Η Ιστορία της Κάτω Οινόης – Γκαγκαβούζηδες
Σε πολύ μικρή απόσταση από τη σημερινή Οινόη, ανατολικά από τον

ποταμό Έβρο βρίσκεται το χωριό Şerbettar, όπως μετονομάστηκε το
Şaraplar που είχε πάρει το όνομά του από το ελληνικό χωριό Κρασοχώρι.
Το χωριό αυτό αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν οι κάτοικοί του, αρχικά
το 1915 και τελικά το 1922 με τη Συνθήκη της Λωζάνης μαζί με όλους
τους υπόλοιπους κατοίκους της Ανατολικής Θράκης. Ωστόσο, το Şerbettar
ακόμη
και μετά από τόσα χρόνα παραμένει σχεδόν αναλλοίωτο.. Χαρακτήρα στο
χωριό αυτό προσέδιδε ο ναός του Αγίου Αθανασίου, το Σχολείο αλλά και
η κεντρική Mαρμάρινη Βρύση. Το μόνο που σώζεται σήμερα εκεί είναι τα
σπίτια των κατοίκων αλλά και η μαρμάρινη βρύση, όχι όμως σε πολύ καλή
κατάσταση.
91
Μετά τον ξεριζωμό του 1922, οι κάτοικοι του Κρασοχωρίου βρήκαν

προσωρινά καταφύγιο στο χωριό Φυλάκιο από όπου έφυγαν μετά από λίγο
για να εγκατασταθούν μόνιμα στην Παλαιά Οινόη. Η Παλαιά Οινόη
βρίσκόταν στον κάμπο της σημερινής Κάτω Οινόης, δίπλα στο σημερινό
οικισμό. Αριθμούσε τον καιρό εκείνο περίπου 700 κατοίκους, εκ των
οποίων η πλειοψηφία ήταν Γκαγκαβούζηδες, δηλαδή Τουρκόφωνοι
Έλληνες Χριστιανοί. Μαζί με αυτούς, συμβίωναν περίπου άλλες 15
οικογένειες Ανδριανουπολιτών. Χαρακτηριστικό των Γκαγκαβούζηδων
είναι η ζεστή φιλοξενία που προσέφεραν, η εργατικότητά τους και η
αλληλεγγύη που έδειχναν μεταξύ τους. Τις πολλές και σημαντικές γνώσεις
τους σχετικά με την καλλιέργεια της γης, μετέδιδαν στους
Ανδριανουπολίτες, οι οποίοι δεν γνώριζαν από γεωργία. Έτσι, τους έδιναν
κάποια από τα βασικά εφόδεια να ανταπεξέλθουν στα νέα δεδομένα της
ζωής τους. Επλιπλέον αξίζει να τονιστεί οτι οι Γκαγκαβούζηδες
φρόντιζαν τα παιδιά τους να πηγαίνουν στο σχολείο που είχαν μεταφέρει
από το Κρασοχώρι.
Όμως, και εκεί τα προβλήματα για τους κατοίκους ήταν πολλά, καθώς το
χωριό πλυμμήριζε πολύ συχνά καταστρέφοντας σπίτια και καλλιέργιες.
Μάλλιστα, το 1932 η πλυμμήρα ήταν τόσο μεγάλη που οι κάτοικοι της
Παλαιάς Οινόης αποφάσισαν πως έπρεπε να φύγουν. Ο νέος προορισμός
όσων θα έφευγαν ήταν η Ν.Ορεστιάδα, που βρισκόταν σε λίγο μεγαλύτερο
υψόμετρο. Εγκαταστάθηκαν εκεί το μερίδιο των κατοίκων που έφυγαν
τελικά και το ονόμασαν ‘Ανω Οινόη. Οι υπόλοιποι κάτοικοι που
παρέμειναν στην Παλαιά Οινόη, φρόντισαν το ναό του Αγίου Αθανασίου
και το Σχολείο που γλύτωσαν απο την πλυμμήρα καθώς και τις περιουσίες
τους. Μόλις λίγα χρόνια αργότερα, το 1954 και 1958, σημειώνονται δυο
νέες πολύ μεγάλες πλυμμήρες, με αποτέλεσμα να καταστραφούν τα πάντα
στο πέρασμά τους. Οι κάτοικοι μεταφέρουν τα σπίτια τους, το Σχολείο και
το ναό του Άγιου Αθανασίου στον τελικό μόνιμο προορισμό τους που
ονομάστηκε Κάτω Οινόη.
Η Κάτω Οινόη βρίσκεται περίπου 500 μέτρα από την Παλαιά Οινόη και
αποτελείται σήμερα από 250 περίπου μόνιμους κατοίκους. Στο χώρο της
Παλαιάς Οινόης χτίστηκε μεταγενέστερα ένα παρεκκλήσι που αφιερώθηκε
στην Αγία Τριάδα από τον Μητροπολίτη Νικηφόρο. Επιπλέον, οι κάτοικοι
της Κάτω Οινόης περιποιήθηκαν το χώρο του κοιμητηρίου της Παλαιάς
Οινόης, προς τιμήν και από σεβασμό στους προγόνους τους.
Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για τους Γκαγκαβούζηδες στο

άρθρο της wikipedia.
92
Γκαγκαβούζικη γλώσσα Ελλάδα Τουρκικές γλώσσες ΠΓΔΜ Από τη

Βικιπαίδεια
ομιλείται στην Τουρκία, την Ελλάδα, και την ΠΓΔΜ. Οι oμιλητές αυτής
της γλώσσας ονομάζoνται Γκαγκαβούζηδες. Στην Ελλάδα ομιλείται η
διάλεκτος Σουργκιούτς. Αυτή η γλώσσα δεν πρέπει να συγχέεται με τη
γλώσσα των Γκαγκαούζων της Μολδαβίας. Οι εν Ελλάδα
Γκαγκαβούζηδες είναι τουρκόφωνοι χριστιανοί.
Πηγές
 Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert;

Haspelmath, Martin, eds. (2013). Balkan Gagauz Turkish.
Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary
Anthropology.
 Κοζαρίδης Χρήστος, Εμείς οι Γκαγκαβούζηδες, 2010

τη διεθνή βιβλιογραφία εντοπίζονται ως «Γκαγκαούζοι». Μεταξύ

τους, κυρίως στην
1 ΟΙ ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΗΔΕΣ 1 ΚΑΙ Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟ

ΧΡΟΝΟ *** Χρήστου Κοζαρίδη *** Ανατρέχοντας σε βιβλία,
εγκυκλοπαίδειες και λεξικά για την ετυμολογία της λέξης
«Γκαγκαβούζηδες» εντοπίσαμε την εξής φράση: Τουρκόφωνοι
ορθόδοξοι χριστιανοί της Θράκης. Συνεπώς θεωρείται ότι αποτελούν μία
τουρκόφωνη «μειονότητα», η οποία κατοικεί σε ελληνικό έδαφος και
πιστεύει στον χριστιανισμό. Έχοντας ως βάση αυτήν τη φράση,
επιχειρείται με την παρούσα εργασία η τεκμηρίωση των ιδιαίτερων
εκείνων ιστορικών στοιχείων που διασαφηνίζουν την φυλετική καταγωγή
των Γκαγκαβούζηδων. Ειδικότερα γίνεται μια προσπάθεια παρουσίασης
αφενός της πορείας των Γκαγκαβούζηδων μέσα στον χρόνο μέχρι την
σημερινή τους μόνιμη εγκατάσταση σε διάφορες περιοχές των
Βαλκανίων, κι αφετέρου να αναδειχθούν μέσω της ανάλυσης των
ιστορικών στοιχείων οι ιδιαιτερότητες αυτού του άγνωστου, μέχρι
πρότινος, πληθυσμιακού φύλου. Για την συλλογή των δεδομένων
χρησιμοποιήθηκε η εθνογραφική μέθοδος 2, η οποία περιλαμβάνει τη
χρήση πρωτογενών και δευτερογενών πηγών. Οι πρωτογενείς πηγές
αφορούν δεδομένα που προέρχονται από την επιτόπια έρευνα με
ημιδομημένες καθώς και ανοικτού τύπου συνεντεύξεις. Το δείγμα
93
επιλέχτηκε με βάση την εντοπιότητα και το αποτέλεσαν ντόπιοι κάτοικοι

που διαμένουν μόνιμα στις διάφορες περιοχές, ηλικίας ετών. Η μέθοδος
έρευνας είναι αυτή της προφορικής ιστορίας, μέσω της οποίας
προβάλλεται η μνήμη της καθημερινότητας των ανθρώπων ως ένα
ερευνητικό πεδίο της κοινωνικής ιστορίας. 1 Στη διεθνή βιβλιογραφία
εντοπίζονται ως «Γκαγκαούζοι». Μεταξύ τους, κυρίως στην Ελλάδα
αυτοαποκαλούνται «Γκαγκαβούζηδες». Όταν μιλούν τη γλώσσα τους
αυτοαποκαλούνται «Γκαγκαούζ-Γκαγκαουζλάρ». Στα Ρωσικά ο μόνος
όρος που χρησιμοποιείται είναι «Γκαγκαούζ- Γκαγκαούζι». Στην
τουρκική γλώσσα, αντίθετα, συναντούμε τον όρο «Gagavuz-
Gagavuzlar». 2 Βλ. Κυριακίδου - Νέστορος, Λαογραφία και
Ανθρωπιστικές σπουδές, Θεσσαλονίκη 1981, σελ. 66 και της ιδίας,
Λαογραφικά Μελετήματα 11, Αθήνα 1993, σελ. 66 και Δ. Γκέφου-
Μαδιανού, Πολιτισμός και Εθνογραφία, Από το ρεαλισμό στην
πολιτισμική κριτική, Αθήνα 1997, σελ.277. Ειδικότητα
2 ΧΡΗΣΤΟΥ ΚΟΖΑΡΙΔΗ Το παρελθόν των Γκαγκαβούζηδων είναι

αποσπασματικά καταγεγραμμένο, κυρίως στην ελληνική ιστοριογραφία.
Η διαδρομή και η παρουσία τους γενικά αγνοείται. Προβάλλονται
διαφορετικές απόψεις 3 οι οποίες πηγάζουν κυρίως από την ερμηνεία που
δίνει η κυρίαρχη εθνολογική και ι- στορική άποψη. Η αναζήτηση και η
καταγραφή των πηγών πρέπει να παρακολουθεί την ιστορική διαδρομή
των βαλκανικών λαών. Είναι κοινώς διαπιστωμένο πως η ιστορία των
λαών της Χερσονήσου του Αίμου δεν α- νταποκρίνεται στο σημερινό
status των βαλκανικών κρατών, τα οποία διαμορφώθηκαν από τα μέσα
του 19 ου αιώνα, τα σύνορα τους καθορίσθηκαν μετά από αιματηρούς
πολέμους και κάτω από την επίδραση εθνικών ιδεολογιών. Στηριζόμενος
στην σχετική βιβλιογραφία διαπιστώνει κανείς ότι οι περισσότερες
αναφορές για τους Γκαγκαβούζηδες γίνονται κυρίως από την τουρκική
σχολή ιστορίας, σύμφωνα με την οποία, και στα πλαίσια της
παντουρκιστικής ιδεολογίας, προέρχονται από σελτζουκικά τουρκικά
φύλα που έφτασαν στην περιοχή της Δοβρουτσάς μετά το 1260,
ακολουθώντας τον σουλτάνο Izzeddin Keykvus Β 4,5,6. Η άποψη αυτή
μέσα από τις πηγές. Ο 3 Paul Wittek, Yazijioglu Ali on the Christian
Turks of Dobruja, Ε. Ζαχαριάδου, «Οι χριστιανοί απόγονοι του Ιζζεδδίν
Καϊκαούζ Β στη Βέροια», Μακεδονικά, τόμος ΣΤ ( ), σσ , Γ. Νακρατζάς,
Η στενή εθνολογική συγγένεια των σημερινών Ελλήνων, Βουλγάρων και
Τούρκων, Μπατάβια, Θεσσαλονίκη1997, Αθ. Μάνωφ, «Ποιοι είναι οι
Γκαγκαούζοι»», Ε.Ε.Β.Σ., 3 έτος Α, (1933), Αν. Ιορδάνογλου, Οι
Γκαγκαούζοι και η καταγωγή τους, Δ.Κ.Μ.Σ., Ε ( ), J. Eckmann,
«Anadolu Karamanl azlarna ait aratrmalar», Ankara niversitesi Dil,
Tarih- Corafya Dergisi, 8 (1930), Σ. Α. Χουδαβερδόγλου-Θεόδοτος, Η
94
τουρκόφωνος ελληνική φιλολογία, Ε.Ε.Β.Σ., έτος Ζ, (1930), σσ A.

Ischirkoff, Balgarija geografski belezhki, Sofija 1910, Constantin
Rezachevici, ro/history/archive/mi1997/current5/mi60.htm, Th. Menzel,
Gagauzlar , or3/etnografya/depo1/Gagauzlar .htm Μ. Şakir Ülkütaşır,
«Hamdullah S. Tanrıöver e ait birkaç hatıra», Türk Kültürü, 45 (1946), σ.
68, =Encyclopedia&op=content&tid=647-58k 4 Παχυμέρης, VII, 22,
τόμος II, σσ και IV, 5, σ Γρηγοράς, IV, 5, σ. 94 και IV, 2, σ Ευστ.
Ζεγκίνης, Ο Μπεκτασισμός στη Δ. Θράκη, Ι.Μ.Χ.Α., Πουρνάρας,
Θεσσαλονίκη 2001, σ. 77, υποσημ. 1., Paul Wittek, Yazijipglu Ali on the
Christian Turks of Dobruja, σ. 77, υποσημ. 1., Paul Wittek, Yazijipglu
Ali on the Christian Turks of Dobruja, ό.π, σσ , Αχ. Σαμοθράκης, Αρχείο
Θρακικού Θησαυρού, τόμος Β, σσ , Ε. Ζαχαριάδου, «Οι χριστιανοί
απόγονοι του Ιζζεδδίν Καϊκαούζ Β στη Βέροια», Μακεδονικά, τόμος ΣΤ
( ), σσ , Γ. Νακρατζάς, Η στενή εθνολογική συγγένεια των σημερινών
Ελλήνων, Βουλγάρων και Τούρκων, Μπατάβια, Θεσσαλονίκη 1997, σσ
3 ΟΙ ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΗΔΕΣ ΚΑΙ Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟ

ΧΡΟΝΟ Καϊ-Καούζ εγκαταστάθηκε στην Κριμαία το , μετά από
ολιγόμηνη ε- γκατάσταση στην Κωνσταντινούπολη, και κατ άλλους στο
κάστρο της Αίνου, όπου και παρέμεινε μέχρι το θάνατο του το και όχι
στη Δοβρουτσά, ούτε επέστρεψε ποτέ στην Κωνσταντινούπολη. Άρα δε
θα μπορούσε μετά από 7 με 8 αιώνες να διατηρείται ως ανάμνηση στους
πληθυσμούς της Δοβρουτσάς το επώνυμο κάποιου που ποτέ δεν υπήρξε
ηγέτης τους. Επιπρόσθετα επιχειρούν να συνδέσουν την σελτζούκικη
καταγωγή τους με την εμφάνιση των πρώτων τουρκικών φύλων στα
Βαλκάνια, υιοθετώντας τη θέση πως ο Σαρί-Σαλτίκ ήταν συγγενής του
Σουλτάνου Καϊ-Καούζ και πως προετοίμασε το έδαφος για την
εγκατάσταση των υπηκόων του στις κοινότητες Μπεκτασίδων τις οποίες
είχε ήδη ιδρύσει στη Δοβρουτσά. Μέσα από τις πηγές δεν διαπιστώθηκε
καμία συγγένεια. Αντιθέτως, καταγράφεται πως ήταν ένας Τουρκομάνος
νομάς στο όρος Αραράτ, ο οποίος γνωρίστηκε με τον Χατζή Μπεκτάς και
έγινε ιεραπόστολός του με δράση στη Γεωργία και τη Δοβρουτσά.
Αποσιωπούν το γεγονός πως οι Σελτζούκοιμουσουλμάνοι-Μπεκτασίδες
της Δοβρουτσάς το 1309, με επικεφαλής τον Χαλίλ-Ετζέ, λίγο μετά το
οποία ιδρύθηκε το 1263/4, καταργήθηκε το 1309/10 9. Η σύνδεση του
Καϊ-Καούζ με το πριγκιπάτο της Καβάρνας που επιχειρείται,
καταρρίπτεται μέσα από τις ίδιες τις πηγές, διότι αυτό εμφανίζεται
περίπου το 1320 και αναφέρεται ως «Χώρα του Δομπροτικίου 10», και
ως «Χώρα των Καρβούνων». Ακόμη δε περισσότερο που μετά την
κατάκτηση της περιοχής από τους Οθωμανούς ονομάσθηκε
95
Ντομπροντίτσα. Ίσως να συνέβαλαν σ αυτό και οι αυτόχθονες πληθυσμοί

που διατήρησαν στη μνήμη τους έναν από τους πιο αξιόλογους ηγεμόνες
που ανέδειξε η περιοχή. Η έρευνα ανέδειξε και τα εξής στοιχεία από την
πολιτική τους ζωή: Με την κατάκτηση της περιοχής τους δεν
υποδέχτηκαν τους Οθωμανούς ως ελευθερωτές αλλά απεναντίας
αντιστάθηκαν σθεναρά και κατέληξαν ρα- 7 Γρηγοράς, IV, 7 σ και
Παχυμέρης III, 25, σσ Ευστ. Ζεγκίνης, ό.π., σ Αθ. Μάνωφ, «Ποιοι είναι
οι Γκαγκαούζοι»», Ε.Ε.Β.Σ., 10 έτος Α, (1933), σ. 389., Ι.
Καντακουζηνός, Ιστορία, τόμος II, σ. 584, Ι. Καντακουζηνός, Ιστορία,
τόμος II, σ. 585, Ι. Νικολάου, Οδησσός, υπό αρχαιολογικήν και
ιστορικήν έποψιν, εκ Τυπογραφείου της Οδησσού, Εν Βάρνη 1894, σ
4 ΧΡΗΣΤΟΥ ΚΟΖΑΡΙΔΗ γιάδες μαζί με τους υπόλοιπους χριστιανικούς

πληθυσμούς. Στην παράδοσή τους αναφέρεται πως γυναίκες
Γκαγκαβούζες της Καβάρνας και της Καλιάκρας προτίμησαν να πέσουν
στο γκρεμό και να πεθάνουν παρά να πέσουν στα χέρια των Οθωμανών.
Αν όντως ήταν τουρκικό φύλο, για ποιο λόγο να αντισταθούν στην
προέλαση των Οθωμανών και να μην αυτομολήσουν, όπως έκαναν τα
«αδελφά φύλα» οι Ούζοι και οι Πατζινάκες στην μάχη του Μαντζικέρτ;
Και εν τέλει, ενώ παρατηρήθηκε μαζικός εξισλαμισμός σε όλα τα
τουρκογενή φύλα της περιοχής, αντιθέτως οι Γκαγκαβούζηδες της
νότιας Δοβρουτσάς παρέμειναν χριστιανοί. Σε όλα αυτά τα ερωτήματα η
τουρκική σχολή ιστορίας δεν απαντά και εσκεμμένως τα αποσιωπά. Στο
πλαίσιο της παντουρκιστικής θεωρίας αποσιωπείται πως στην πόλη της
Βάρνας και τη γύρω περιοχή από τα αρχαία χρόνια και μέχρι τα
πρωτοβυζαντινά κατοικούσαν οι Κροβύζοι ή Κροβούζοι, έθνος θρακικό
ή γετικό. Στη ρωμαϊκή περίοδο οι Κροβύζοι είναι γνωστοί ως Καττούζοι
ή Κατταούζοι και χαρακτηρίζονται ως λαός Πυγμαίων. Παραβλέπεται η
κοινή ρίζα και ετυμολογία μεταξύ των δύο ονομάτων Κροβύζων και
Κατταούζων με των Γκαγκαούζων του μεσαίωνα και επιμένουν
αυθαίρετα συσχετίζοντας το όνομα Καϊ-Καούζ με το εθνωνύμιο τους.
Επιμένουν πως ο εκχριστιανισμός τους συντελέστηκε από το 1009 και
μετά, παραβλέποντας την εκκλησιαστική ιστορία της περιοχής. Η
εκκλησιαστική παράδοση αναφέρει ως πρώτο ιεραπόστολο τον
Απόστολο Ανδρέα και ως πρώτο επίσκοπο Βάρνας τον Αμπλία, έναν από
τους 70 αποστόλους. Μία άλλη άποψη διατυπώθηκε, κυρίως από
Έλληνες ιστορικούς: η θεωρία περί κοινής καταγωγής με τους
Καραμανλήδες της Μικράς Ασίας. Αν και η γλώσσα τους είναι κοινή,
αντιμετωπίζονται από τους ίδιους τους Γκαγκαούζους με δυσπιστία. Την
ίδια στάση τηρούν και με τους Βούλγαρους. Όταν θέλουν να βεβαιωθούν
αν ο συνομιλητής τους είναι Γκαγκαούζης ρωτούν: «σεν μιλέτ μι σιν;-
εσύ από το δικό μας έθνος είσαι;» 11. Για να αποδείξουν την κοινή
καταγωγή Καραμανλήδων και Γκαγκαβούζηδων καταγράφουν κοινά
96
χαρακτηριστικά: Είναι τουρκόφωνοι, διαβάζουν και γράφουν τα

τουρκικά χρησιμοποιώντας ελληνικό αλφάβητο (καραμανλίδικη
διάλεκτος), τα ονόματά τους είναι ελληνικά, ενώ τα επίθετά τους
συνήθως τουρκικά και τελειώνουν σε -ογλου, στην εκκλησία το
Ευαγγέλιο, ο Απόστολος και άλλες προσευχές διαβάζονταν στα
καραμανλίδικα, δια- 11 Αν. Ιορδάνογλου, «Οι Γκαγκαούζοι και η
καταγωγή τους», Δ.Κ.Μ.Σ., Ε ( ), σσ

ΧΡΟΝΟ κρίνονται για την έντονη θρησκευτική τους συνείδηση,
εκκλησιαστικά υ- πάγονταν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Το
ενδιαφέρον είναι ότι μέχρι την εμφάνιση των καραμανλίδικων βιβλίων η
λειτουργία στις εκκλησίες γινόταν αποκλειστικά στα ελληνικά. 12
Αντίθετα, είναι πολύ αναπτυγμένη η δημώδης προφορική λογοτεχνία.
Αναλύοντας τα χαρακτηριστικά διαπιστώσαμε πως αυτά ισχύουν για
όλους τους τουρκόφωνους χριστιανικούς πληθυσμούς της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας και ορισμένα από αυτά για όλους τους χριστιανικούς
πληθυσμούς που βρίσκονταν κάτω από την πνευματική καθοδήγηση του
Πατριαρχείου. Άρα δεν αποτελούν στοιχεία κοινής καταγωγής παρά μόνο
κοινής θρησκευτικής πίστης. Όσοι επιμένουν για την καραμανλίδικη
καταγωγή των Γκαγκαβούζηδων γράφουν πως πρόκειται για μετανάστες
Καραμανλήδες. Ο J. Eckmann αναφέρει ότι μεμονωμένοι οικισμοί
Καραμανλήδων υπήρχαν στη βαλκανική χερσόνησο, στη Βεσσαραβία,
στην Κριμαία και στη Συρία. 13 Ο Σ. Α. Χουδαβέρογλου-Θεόδοτος,
στηριζόμενος σε προφορικές καταγραφές, υπογραμμίζει: «Οι
τουρκόφωνοι Έλληνες της Καππαδοκίας διεκπεραιώθηκαν εις τα
ευρωπαϊκά παράλια του Ευξείνου, εγκατασταθέντες εν Βάρνη, Πύργω,
Βαλτσικίω και Παζαρτζικίω». 14 Είναι κοινά αποδεκτή η μετανάστευση
ή η μεταφορά πληθυσμών από τη Μικρά Ασία στα Βαλκάνια. Έχουν
εντοπιστεί μεμονωμένοι οικισμοί ή παροικίες, όχι όμως συμπαγείς
πληθυσμοί Καραμανλήδων στον βαλκανικό χώρο. Γίνονται αναφορές
από ιστορικούς και εθνολόγους κυρίως της Βουλγαρίας πως είναι
απόγονοι Ουζικών ή Κουμανικών ή Πρωτοβουλγαρικών φύλων. Ένας
από αυτούς, ο Αθ. Μάνωφ, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η ερμηνεία
της λέξης Γκαγκαβούζοι δεν αποτελεί χαρακτηριστικό φυλής, αλλά
δηλώνει τον χριστιανό ορθόδοξο. Παρακολουθώντας μέσα από τις πηγές
την πορεία των χριστιανικών πληθυσμών της Δοβρουτσάς, όπου
εντοπίζονται και καταγράφονται οι Γκαγκαβούζηδες, παρατηρούμε πως
από τα έτη , , , και αναγκάζονται συχνά να εγκαταλείψουν τις εστίες τους
λόγω των συχνών επιδρομών από τις συμμορίες των 12 Αν. Ιορδάνογλου,
ό.π., σσ J. Eckmann, «Anadolu Karamanl azlarna ait aratrmalar», Ankara
niversitesi Dil, Tarih- Corafya Dergisi, 8 (1930), 14 Σ. Α.
97
Χουδαβερδόγλου-Θεόδοτος, Η τουρκόφωνος ελληνική φιλολογία,

Ε.Ε.Β.Σ., έτος Ζ, (1930), σσ
6 ΧΡΗΣΤΟΥ ΚΟΖΑΡΙΔΗ Dali Kircali, άτακτων μουσουλμανικών

ομάδων, και επειδή η περιοχή τους ήταν το πεδίο των ρωσοτουρκικών
πολέμων. Έτσι, μεγάλες ομάδες πέρασαν τον Δούναβη και
εγκαταστάθηκαν στις νότιες περιοχές της Μολδαβίας και της Ουκρανίας
(πρώην Βεσσαραβία) ενώ ένας μικρός αριθμός κατευθύνθηκε προς τη
Νότια Βουλγαρία και Ανατολική Θράκη. 15 Ολιγάριθμοι παρέμειναν στη
Νότια Δοβρουτσά, σε χωριά της παραλιακής ζώνης από τη Βάρνα μέχρι
τα Μαγκάλια της σημερινής Ρουμανίας. Είναι δε χαρακτηριστική η
αναφορά στα κατάστιχα της δημογεροντίας της Βάρνας, όπου
καταγράφεται η ημερομηνία εισόδου των Ρώσων «1828 Ιουλίου πρότι
μ.μ. κιριακί αφού ίλθεν ο ρούσος εις τιν Βάρναν κε πολέμισε εος
σεπτεμβρίου 29, μπικεν μέρα σάβατο» και στη συνέχεια η πρώτη μαζική
αναγκαστική μετανάστευση«πάλε ίλθεν ο ρούσος εις τιν Βάρναν κε
πολέμισε τρις μινες κε πιρεν τιν Βάρνα, και εκάθισε μέσα εις τιν Βάρναν
18 μήνας, έκανεν αγάπι με τον Τούρκο και έδοσε πίσου (εννοεί τη
Βάρνα) και η χριστιανι έφιγαν άλλη εις τιν ρουσίαν, άλι εις τιν μολτόβα
και λίγι έμειναν μέσα εις τιν βάρνα και άλι εις τιν κωνσταντινούπολιν».
16,17 Στην ιστορία των βαλκανικών λαών ξεχωριστή θέση έχει ο 19 ος
αιώνας. Είναι η περίοδος των απελευθερωτικών αγώνων των λαών της
βαλκανικής χερσονήσου. Η πρώτη σοβαρή απόπειρα ενεργού
συμμετοχής τους γίνεται από τον Δ. Βατικιώτη, 18 τον οποίο
ακολουθούν λόγω της ηγετικής του φυσιογνωμίας και του σεβασμού
προς το πρόσωπό του. Όντας αξιωματικός του ρωσικού στρατού,
μυήθηκε στη «Φιλική Εταιρεία» στις 2 Αυγούστου 1818 στο Τομάροβο
της Βεσσαραβίας, έχαιρε εξαιρετικής εκτίμησης μεταξύ των Βουλγάρων
και των Γκαγκαβούζηδων της Βεσσαραβίας και των παραδουνάβιων
ηγεμονιών Αν. Ιορδάνογλου, ό.π., σ. 393, υποσημείωση Ι. Νικολάου,
ό.π., σσ και Ι. Νικολάου, ό.π., σσ και Μ.Θ. Λάσκαρις, Έλληνες και
Σέρβοι κατά τους απελευθερωτικούς των αγώνας, , Αθήνα 1936, σ. 27,
Φ. Ηλιού, «Τύφλωσον Κύριε τον Λαόν Σου, Οι προεπαναστατικές
κρίσεις και ο Νικόλαος Πίκκολος», Ερανιστής, τ. 11, (1964), σσ , Ι.
Φιλήμων, Δοκίμιον της ελληνικής επαναστάσεως, Αθήνα 1857, τ. Α,
Β.Γ. Μέξα, Οι Φιλικοί, Αθήνα 1937, C.D. Aricescu, Istoria revoluiunii
romne de la 1821, Craiova 1874, σσ Ν. Τοντόροφ, «Οι ιστορικές ρίζες
της Βουλγαρο-ελληνικής φιλίας», Ομιλία στην έκτακτη συνεδρία της
Ακαδημίας Αθηνών, 18/2/1986, Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών,
academyofathens.ekt.gr/praktika, σ «The War between Russia and
Turkey», , vol SPb, και ως πληροφορητές οι Γκαγκαούζοι ιστορικοί
Stepan Kuroglou και Stepan Bulgar. 638
98

ΧΡΟΝΟ Για την «καθ ημάς Ανατολή» ο 19 ος αιώνας θεωρείται επίσης
περίοδος μετασχηματισμού της θρησκευτικής κοινότητας σε εθνική. Στα
Βαλκάνια ομόδοξοι εθνικισμοί συγκρούστηκαν, διεκδικώντας τους ίδιους
πληθυσμούς. Αμφότεροι στα επιχειρήματά τους χρησιμοποίησαν τη
θρησκεία και τη γλώσσα ως βασικά στοιχεία του έθνους, της φυλής και
του Γένους 20. Τελικά το 1878 αναγνωρίζεται ως ανεξάρτητη η
βουλγαρική εκκλησία. Στα διοικητικά της όρια δεν συμπεριλαμβάνονται
24 Πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά της μητρόπολης Βάρνας, τα οποία
αναγνωρίζουν το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης. 21 Η
έρευνα απέδειξε πως κατοικούνταν από ελληνικούς και γκαγκαβούζικους
πληθυσμούς. Ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος του , η ανακήρυξη της
βουλγαρικής ηγεμονίας και η ανεξαρτησία της βουλγαρικής Εκκλησίας
ήταν γεγονότα που σημάδεψαν την ως τότε ειρηνική συμβίωση των δύο
λαών. Οι βουλγαρικές αρχές, για να αντιμετωπίσουν την οργανωμένη
αντίδραση των ελληνικών κοινοτήτων, έλαβαν διάφορα μέτρα. Σε όσους
αντιστάθηκαν, έδωσαν διορία λίγων ημερών για να εγκαταλείψουν τις
εστίες τους. Η υποχρεωτική μετανάστευση ελληνικών πληθυσμών από τη
Βουλγαρία προς την Ελλάδα ξεκίνησε από την εποχή της σύστασης του
βουλγαρικού κράτους. Με την αρωγή των Ρώσων οι Βούλγαροι
επεδίωκαν να εξαλείψουν κάθε οργανωμένη μειονότητα. Στους
γκαγκαβούζικους πληθυσμούς χρησιμοποίησαν το επιχείρημα της
φυλετικής συγγένειας, της μακρόχρονης συμβίωσης και της κοινής
παράδοσης για να τους πείσουν να ενταχθούν στην Εξαρχία. Όσοι
αντιστάθηκαν στις πιέσεις υποχρεώθηκαν να μεταναστεύσουν στην
Ελλάδα. Αυτή την περίοδο παρατηρούνται, λόγω των έντονων πιέσεων,
οι πρώτες ομαδικές προσχωρήσεις στη βουλγαρική Εκκλησία ελληνικών
και γκαγαβούζικων πληθυσμών στο Προβαντί, στο Σούμεν και στο
Χατζηογλού-Παζαρτζίκ, σημερινό Ντόμπριτς. 20 Π. Ματάλας, Έθνος και
Ορθοδοξία, οι περιπέτειες μιας σχέσης, από το Ελλαδικό στο Βουλγαρικό
σχίσμα, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο , σσ Ι. Νικολάου,
ό.π., σσ Κ. Παπαθανάση-Μουσιοπούλου, Σελίδες Ιστορίας της Θράκης ,
Πιτσιλός, Αθήνα 1984, Κ. Μ. Αποστολίδης, «Τα ελληνικά εν
Φιλιππουπόλει σχολεία», Θρακικά τ. 2, (1929), Ι. Χασιώτης, Επισκόπηση
της ιστορίας της νεοελληνικής διασποράς, Εφημερίδα Μη Χάνεσαι, τ. 2,
4, Ν. Π. Σοϊλεντάκης, Ιστορία του Θρακικού Ελληνισμού, Πιτσιλός,
Αθήνα 1996, σσ
8 ΧΡΗΣΤΟΥ ΚΟΖΑΡΙΔΗ Η Δοβρουτσά αποτελούσε πάντοτε πεδίο

αντιπαλότητας μεταξύ Βουλγαρίας και Ρουμανίας. Άλλαζε συνεχώς
διοικήσεις και κρατικά σύνορα, με αποτέλεσμα να προκαλούνται
99
συνεχείς μεταναστεύσεις πληθυσμών, για να αποφύγουν τα αντίποινα

των νέων κατακτητών. 23 Ο ακριβής αριθμός των Ελλήνων και
Γκαγκαβούζηδων της Βουλγαρίας είναι δύσκολο να υπολογιστεί. Στη
βουλγαρική απογραφή του 1900 αναφέρονται τουρκόφωνοι
Γκαγκαούζοι με ελληνική συνείδηση, ενώ την ίδια χρονιά ο Th. Ivancov
τους υπολόγιζε σε και το 1910 σε 9.313, συμπεριλαμβάνοντας και όσους
κατοικούσαν στους νομούς Μπουργκάς, Βάρνας και Πλόβντιφ. Μετά
από λίγα χρόνια και μέχρι το 1925 η συντριπτική πλειοψηφία των
Ελλήνων και Γκαγκαβούζηδων αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στην
Ανατολική Θράκη και σε ελληνικά εδάφη κυρίως στην Κεντρική
Ελλάδα. Πρώτες εγκαταστάσεις Γκαγκαβούζικων πληθυσμών στην
ανατολική Θράκη Οι πρώτες εγκαταστάσεις Γκαγκαβούζηδων στην
ανατολική Θράκη, με βάση τις μαρτυρίες, πραγματοποιήθηκαν μεταξύ
του 1512 και 1566, την εποχή του Σελίμ Α Γιαβούζ ή του Σουλεϊμάν του
Μεγαλοπρεπή 25. Το 1578 ο περιηγητής Gerlach 26 αναφέρει πως η
Χάφσα είναι ένα μικρό τιμάριο, ιδιοκτησία του Μεχμέτ πασά, και οι
λιγοστοί χριστιανοί κάτοικοι εκκλησιάζονται σε διπλανό χωριό, πιθανόν
στο Χάσκιοϊ. Την ίδια περίοδο θα πρέπει να έγινε και η εγκατάσταση των
Γκαγκαβούζηδων από τη Δοβρουτσά στην Ζίχνη Σερρών. Μέχρι τις
αρχές του 17ου αιώνα οι πληροφορίες μας στηρίζονται στις αφηγήσεις
των περιηγητών. Οι επόμενες εγκαταστάσεις έγιναν μετά τους διωγμούς
το και ξεκίνησαν λόγω της συμμετοχής τους στο πλευρό των Ρώσων
κατά την διάρκεια των ρωσοτουρκικών πολέμων. Στην πορεία τους αυτή
προς τα νότια κάποιοι παρέμειναν στην Γιάμπολ και στα γύρω χωριά.
Στην Ανατολική Θράκη Γκαγκαβούζηδες εντοπίσαμε 23 Λ. Τρότσκι,
Τα Βαλκάνια και οι Βαλκανικοί Πόλεμοι , Μετάφραση Π. Ματάλα,
Θεμέλιο, Αθήνα 1993, σ Th. Ivancov, Resultats definitifs du dernier
recensement de la population de la Bulgarie, Paris 1903, σσ A. Ischirkoff,
Balgarija geografski belezhki, Sofija 1910, σ. 142, υπολογίζει, το 1910,
σε τους Γκαγκαβούζηδες της Βουλγαρίας. 25 Γ.Ι. Λαμπουσιάδης, Από
Αδριανουπόλεως εις Λουλέ Βουργάζιον, Αδριανούπολις 1911, Θρακικά
τ. 1, σελ. 26, 46, 26 Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού,
Τουρκοκρατία , Θεσσαλονίκη 1964, σελ. 372,

ΧΡΟΝΟ σε 14 χωριά στην Υποδιοίκηση Νίκης - Χάφσας 27, ένα χωριό
στην υποδιοίκηση Μακράς Γέφυρας (Ουζούν-Κιοπρού), ένα στην
υποδιοίκηση Αδριανούπολης, ένα στην υποδιοίκηση Σαράντα Εκκλησιών
και 5 χωριά στην Υ- ποδιοίκηση Αρτίσκου - Μπαμπά-Εσκί. Στην
Ανατολική Θράκη θα ταυτιστούν πλήρως με τον υπόλοιπο
ελληνορθόδοξο πληθυσμό. Θα ενταχθούν στην εκπαίδευση, στους
εκκλησιαστικούς θεσμούς και στην πολιτική διοίκηση και θα υποστούν
τους διωγμούς που σε ορισμένες περιπτώσεις θα είναι πιο σκληροί. Με
100
το τέλος των Βαλκανικών πολέμων θα αναγκαστούν να διαφύγουν άλλοι

στην Ελλάδα και οι περισσότεροι προς τη Βουλγαρία για να γλυτώσουν
από την εκδικητική μανία των Τούρκων. Με την υπογραφή της Συνθήκης
της Λωζάννης γράφεται ο επίλογος της παρουσίας του ελληνισμού στην
Ανατολή. Οι Γκαγκαβούζηδες της ανατολικής Θράκης εγκαταστάθηκαν
σε 26 χωριά του βόρειου Έβρου(ήταν οικογένειες, άτομα). Στον νομό
Ροδόπης σε 3 χωριά, στο νομό Ξάνθης σε ένα χωριό, στο νομό Σερρών
σε 4 χωριά, στο νομό Θεσσαλονίκης σε 6 χωριά και σε χωριά της
Κατερίνης και την Πτολεμαΐδα. Τέλος οικογένειες από το Αζατλί, αντί να
ακολουθήσουν τους υπόλοιπους στην Ελλάδα, έφυγαν προς τη
Βουλγαρία και εγκαταστάθηκαν στο Κρούμοβο της Γιάμπολ. Οι
Γκαγκαβούζηδες των Βαλκανίων Για τους Γκαγκαβούζηδες της
Ρουμανίας δεν έχουμε πολλά στοιχεία για τα χωριά και τον ακριβή
πληθυσμό τους. Οι Ρουμάνοι τους δέχονται ως μία κοινωνία ανθρώπων
κατωτέρου επιπέδου. 28 Ο Kaprat 29, ο οποίος κατάγε- 27 Στ. Ψάλτης, Η
Θράκη και η δύναμις του εν αυτή ελληνικού στοιχείου, Σύλλογος προς
διάδοσιν ωφέλιμων βιβλίων, Αθήνα 1919, ανατύπωση 1997, σσ Π.
Γεωργαντζής, «Προξενικά Αρχεία Θράκης», Κ. Μ. Αποστολίδης, «Η διά
των αιώνων εθνική φυσιογνωμία της Θράκης», Α.Θ.Λ.Γ.Θ., τόμος Η,
Αθήνα , Τρ. Τζούνης, «Η Πέτρα και η Σκόπελος της Ανατολικής
Θράκης», Αθήναι 1976, Αρχείον Θράκης, τ. 39, σσ Χριστόδουλος
Μελισσηνός, Η Θράκη και αι Σαράντα Εκκλησίαι, Εκ του πατριαρχικού
τυπογραφείου, Εν Κωνσταντινουπόλει Ν. Βαφείδης, «Εκκλησιαστικαί
επαρχίαι της Θράκης και ο φάκελος 434 της βιβλιοθήκης της Βουλής,
«Περί Θράκης»», Αθήναι 1955, Α.Θ.Λ.Γ.Θ., τ. Κ, σσ Μουσικόφιλος
Σύλλογος Λουλέ-Βουργάς, «Συνοπτική κατάστασις της εκπαιδεύσεως
και του ελληνικού πνεύματος εν τη περιφερεία Λουλέ-Βουργάζ»,
Φάκελος «Περί Θράκης», 28 Constantin Rezachevici, mi60.htm, Th.
Menzel, Gagauzlar , 29 Kaprat K, Gagauzlar ın tarihi menşei üzerine ve
folklorundan parçalar, I. Uluslaravası Türk Folkor Kongresi,
10 ΧΡΗΣΤΟΥ ΚΟΖΑΡΙΔΗ ται από τη Δοβρουτσά, γράφει πως οι

Τούρκοι της περιοχής αδιαφορούσαν για τους Γκαγκαβούζηδες λόγω
της διαφορετικής θρησκείας. Εντοπίσαμε Γκαγκαβούζηδες με
συνείδηση της καταγωγής τους σε 7 χωριά. Στη δεκαετία του 30 έγιναν
συστηματικές προσπάθειες από την πλευρά της Τουρκίας με σκοπό να
πειστούν οι Γκαγκαβούζηδες της Δοβρουτσάς για την τουρκική
προέλευσή τους, με πρωτοστάτη τον πρεσβευτή της Τουρκίας στο
Βουκουρέστι Hamdullah S. Tanriver. Στις 16 Σεπτεμβρίου 1943, με
απόφαση του Υπουργείου Εσωτερικών της Τουρκίας, υποχρεώθηκαν να
γραφτεί σε ξεχωριστή στήλη στις ταυτότητές τους η φράση Turk
Ortodoks (Τούρκος Ορθόδοξος). Σκοπός του Υπουργείου ήταν να
ενισχύσει το τουρκορθόδοξο Πατριαρχείο του Εφραίμ σε βάρος του
101
ελληνορθόδοξου στην Κωνσταντινούπολη. 30 Σύμφωνα με την

εγκυκλοπαίδεια Ethnologue: Language of the world, στο χώρο της
σημερινής Τουρκίας μιλιούνται 34(!) γλώσσες, εκτός από τα τουρκικά
της Ανατολίας. Ανάμεσα σε αυτές διακρίναμε και την γκαγκαβούζικη
γλώσσα, ομιλούμενη, σύμφωνα με τους συντάκτες του άρθρου, από
άτομα 31. Εντυπωσιακός αριθμός αλλά λίγο πιο κάτω και στην ομάδα
Gagauz σημειώνεται: «Γλώσσα των Τούρκων των Βαλκανίων,
γλωσσολογικά ανήκουν στην τουρκική γλώσσα όμως με διαφορετική
γραμματική, σύνταξη και φωνητική. Μετά την ανταλλαγή των
πληθυσμών που ξεκίνησε από τους Βαλκανικούς πολέμους μέχρι τη
συνθήκη της Λοζάνης, εγκαταστάθηκαν μόνιμα στη Μητέρα Πατρίδα»
32. Η πρώτη παρατήρηση είναι ότι οι πληθυσμοί στους οποίους
αναφέρεται το άρθρο ήταν και είναι μουσουλμάνοι και όχι χριστιανοί
ορθόδοξοι. Τελευταία ανακάλυψαν τους τουρκόφωνους χριστιανούς της
Γκαγκαουζίας στη Μολδαβία και προσπαθούν να τους εντάξουν ως
γλωσσική υποομάδα στα τουρκικά φύλα. Με την ανακήρυξη της
αυτόνομης επαρχίας της Γκαγκαουζίας έστρεψαν την προσοχή τους στην
περιοχή αυτή σε μια προσπάθεια να πείσουν τους Γκαγκαβούζηδες της
Μολδαβίας, για την τουρκική καταγωγή τους, και την διεθνή
επιστημονική κοινότητα για την ορθότητα των απόψεών τους. 30 Μ.
Şakir Ülkütaşır, «Hamdullah S. Tanrıöver e ait birkaç hatıra», Türk
Kültürü, 45 (1946), σ. 68, 31 Γ. Στάμκος, «Εθνική συνείδηση και
μειονότητες στην Τουρκία», agnosto.gr, 26 Ιουνίου και asp?code=bgx
642

ΧΡΟΝΟ Στα ίδια πλαίσια κινούνται και ορισμένοι Βούλγαροι ιστορικοί,
οι οποίοι επιμένουν για τη βουλγαρική καταγωγή των Γκαγκαβούζηδων.
Στη Βουλγαρία οι Γκαγκαβούζηδες ζουν σε μικρές πληθυσμιακές
ομάδες στη Βάρνα και σε χωριά της επαρχίας της, στο Προβαδί, στη
Σούμλα, στο Ραζγράντ, στο Τουτράκ και στη Σιλίστρια. Οι Βούλγαροι
ιστορικοί θεωρούν τους Γκαγκαβούζηδες βουλγαρικό φύλο. Στην
απογραφή του 2001 για πρώτη φορά καταγράφονται άτομα, τα οποία
δηλώνουν τα γκαγκαούζικα ως μητρική γλώσσα ή ως ομιλούμενη από
τους ίδιους. 33 Δέχονται εν μέρει τη θέση των ιστορικών της χώρας τους
για βουλγαρική καταγωγή, ορισμένοι όμως αμφιβάλλουν για την
ορθότητά της. Αμφισβητούν έντονα τις κινήσεις εκπροσώπων της
τουρκικής μειονότητας, που σε συνεργασία με Βούλγαρους ιστορικούς
και λαογράφους προσπαθούν να τους πείσουν και να τους εντάξουν στα
τουρκικά φύλα των Βαλκανίων. Στην απογραφή του 2006 δηλώθηκαν
Γκαγκαβούζηδες, αριθμός εντυπωσιακά αυξημένος σε σχέση με την
απογραφή του Οι Γκαγκαβούζηδες της Μολδαβίας αποτελούν τη
μεγαλύτερη και πιο συμπαγή ομάδα ( ). Ζουν στην περιοχή του Budjak
102
(Μπουτσιάκ), από τον 19 ο αιώνα. Μετά το 1917 αναγνωρίσθηκαν ως

σοβιετική εθνότητα και η γλώσσα τους το 1956 εντάχθηκε ως ξεχωριστή
διάλεκτος των τουρανικών λαών της κεντρικής Ασίας, Σιβηρίας και
Καυκάσου. Βασικός στόχος της σοβιετικής ιστορικής σχολής ήταν να
αποδυναμώσουν στη μνήμη και την ταυτότητα των Γκαγκαβούζηδων
τις ιστορικές τους καταβολές και τις σχέσεις τους με την Ορθοδοξία και
τα Βαλκάνια. Σήμερα η περιοχή τους μέσα στο μολδαβικό κράτος είναι
αυτόνομη με ειδικό καθεστώς. Στην αυτόνομη περιοχή υπάρχουν τρεις
πόλεις, το Comrat (πρωτεύουσα), το Ceadr-Lunga (Τσαντίρ-Λούνγκα)
και το Vulcnetii (Βουλκανέστι), και 26 γκαγκαβούζικα χωριά. 34 Στην
Γκαγκαουζίατης Μολδαβίας έχουν παρατηρηθεί και μελετηθεί δύο
διάλεκτοι: η κεντρική διάλεκτος με ομιλητές της στο Comrat και το Hadr
και η νότια διάλεκτος με ομιλητές στο Vulkaneti, οι οποίοι
αυτοπροσδιορίζονται ως Ρουμ-Γκαγκαούζ Τα ονόματα των χωριών
βρέθηκαν μετά από συνδυασμό χαρτών και πηγών. Χρησιμοποιήθηκε
χάρτης της Μολδαβίας από τις εκδόσεις Όραμα, Αθήνα και οι
ιστοσελίδες loc& country=md&adm1=
12 ΧΡΗΣΤΟΥ ΚΟΖΑΡΙΔΗ Συμπεράσματα Έγινε μια προσπάθεια

παρουσίασης όλων εκείνων των στοιχείων που χαρακτηρίζουν τη
γλωσσική και κοινοτική ομάδα των Γκαγκαβούζηδων, δίχως να γίνει
αναλυτική αναφορά σε όσους ζουν σήμερα στη Γκαγκαουζίατης
Μολδαβίας, στη Βουλγαρία και στη Ρουμανία και στο επίπεδο
αυτοσυνειδησίας τους. Αναδείχτηκε αυτό που αποσιωπάται από τις
επίσημες ι- στορικές σχολές: ότι πρόκειται για ένα αυτόχθονο θρακικό
φύλο που έδειξε μία αξιοθαύμαστη προσαρμοστικότητα στους κάθε
λογής κατακτητές. Στο ερώτημα εάν μπορούμε να μιλάμε για μια
«γκαγκαβούζικη κουλτούρα» ή για μια «γκαγκαβούζικη παράδοση», θα
πρέπει να απαντήσουμε συμβατικά για την γκαγκαβούζικη κουλτούρα ή
καλύτερα για τις γκαγκαβούζικες πολιτισμικές πραγματικότητες στον
ελλαδικό χώρο, από την περίοδο της οριστικής εγκατάστασης ενός
σημαντικού πληθυσμού τους εντός των ελληνικών συνόρων,
υποθέτοντας ότι αν δεχόμασταν πως υπάρχει έ- νας γκαγκαβούζικος
πολιτισμός, θα έπρεπε να αναιρέσουμε και το θεωρητικό μας πλαίσιο,
που δεν δέχεται τον πολιτισμό ως ένα ομοιογενές και συνεκτικό σύνολο,
αλλά και την ίδια την έννοια της ιστορικότητας, που συνεπάγεται μια
δυναμική προσέγγιση στο χώρο και στο χρόνο. Ο μετασχηματισμός μιας
εθνοτικής ταυτότητας με έντονα τα τοπικά χαρακτηριστικά σε εθνική
σήμανε για τους Γκαγκαβούζηδες ουσιαστικά την ένταξή τους στο νέο
ελληνικό έθνος. Σημαντικό ρόλο έπαιξαν για παράδειγμα μία πλειάδα
ελληνόφωνων εμπόρων, δασκάλων, λογίων και κληρικών, οι οποίοι
103
ανέπτυξαν έντονη δραστηριότητα σε ό,τι αφορά τη διάδοση της

ελληνικής γλώσσας και παιδείας, δραστηριότητα που όχι σπάνια
ταυτίζεται και με μια αρνητική τοποθέτηση απέναντι στη μητρική τους
γλώσσα που είναι τα γκαγκαβούζικα. Σήμερα αποδεικνύεται πως ο ρόλος
τους ήταν καθοριστικός ως προς τη συγκρότηση μιας ελληνικής εθνικής
συνείδησης στα πιο πλατειά στρώματα των γκαγκαβούζικων κοινωνιών.
Η σταδιακή υποβάθμιση, με τελικό κίνδυνο την πλήρη εξαφάνισή της,
οδήγησε τη γκαγκαβούζικη γλώσσα να παραμένει προφορική και να
χρησιμοποιείται μόνο στην μεταξύ τους επικοινωνία, στους χώρους των
κοινοτήτων και σε οικογενειακό πλαίσιο, με μια ολοένα αυξανόμενη
τάση εγκατάλειψής της. Ο δυϊσμός του νεοελληνικού κοινωνικού
σχηματισμού, με άξονα τη διχοτομία αστικό κέντρο-περιφέρεια, στάθηκε
κατά έναν ειρωνικό τρόπο ευεργετικός, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, ως
προς την επιβίωση «παρα- 644

ΧΡΟΝΟ δοσιακών» μορφών κοινωνικής οργάνωσης και πολιτισμικής
έκφρασης. 35 Από τη μια οι ιδεολογικοί μηχανισμοί του εθνικού κράτους
και από την άλλη η διαδικασία εκσυγχρονισμού και αστικοποίησης της
ελληνικής κοινωνίας συνετέλεσαν στη ραγδαία περιθωριοποίηση των
περιφερειακών και εθνοτικών ετεροτήτων και στην αντίστοιχη ενίσχυση
των κεντρικών προτύπων και των μηχανισμών πολιτισμικής
ομογενοποίησης. Η μεγάλη αγροτική έξοδος και η ερήμωση της
υπαίθρου, μαζί με την επικράτηση των αστικών προτύπων και την
αστυφιλία, δεν οδήγησαν μόνο στη δημογραφική αφαίμαξη των
γκαγκαβούζικων κοινοτήτων, αλλά και στη διασπορά που θα σημάνει την
αρχή του τέλους μιας μακράς διάρκειας. Όσοι μένουν πίσω έχουν να
αντιμετωπίσουν μαζί με τα οικονομικά προβλήματα και την κοινωνική
περιθωριοποίηση, ενώ αυτοί που φεύγουν κάνουν αγωνιώδη προσπάθεια
να προσαρμοστούν στα αστικά κέντρα, γεγονός που έχει μεγάλες
συνέπειες στην ίδια την πολιτισμική τους ταυτότητα. Ως αποτέλεσμα
έρχεται η σταδιακή αφομοίωσή τους στα κεντρικά πολιτισμικά πρότυπα,
τα οποία μάλιστα αρχίζουν να ξεφεύγουν σιγά-σιγά και από τον έλεγχο
του ίδιου του εθνικού κράτους, μέσω των ευρωπαϊκών θεσμών αλλά και
των μηχανισμών της παγκοσμιοποίησης στις τελευταίες δεκαετίες του 20
ου αιώνα. Στην σημερινή εποχή η όποια πολιτισμική ετερότητα πρέπει να
αντιμετωπίζεται ως πολιτισμικός πλούτος ενός κράτους, παρά ως
κίνδυνος για την εθνική συνοχή του. Ειδικά όσον αφορά την ελληνική
πολιτεία, καλό θα ήταν να αντιμετωπίζεται ως ευλογία και όχι ως
κακοτυχία. 35 Ν. Μουζέλης, Νεοελληνική κοινωνία: Όψεις
υπανάπτυξης, Εξάντας, Αθήνα, 1978 και Βεργόπουλος, Το αγροτικό
ζήτημα στην Ελλάδα, Εξάντας, Αθήνα,
104
14 646 ΧΡΗΣΤΟΥ ΚΟΖΑΡΙΔΗ
Αμμόβουνο
Το χωριό Αμμόβουνο βρίσκεται στην νότια όχθη του ποταμού Άρδα στο
νομό του Έβρου, ανάμεσα από τα χωριά Κυπρίνος και Φυλάκιο. Στα
Βυζαντινά χρόνια ονομαζόταν Σιμαβίνα. Στο χωριό υπήρχε τα χρόνια
εκείνα φρούριο, το οποίο αποτελούσε έναν από τους προμαχώνες του
Βυζαντινού κράτους.
Μέσα στο κάστρο του Αμμόβουνου, μετά την άλωσή του από τους
Οθωμανούς, γεννήθηκε ο Σεΐχης Μπεντρεντίν, όταν ο Οθωμανός
πατέρας του παντρεύτηκε την κόρη του φρούραρχου που ήταν χριστιανή,
και ακολούθως εξισλάμισε, όπως και όλη της την οικογένεια. Η εκκλησία
που υπήρχε μέσα στον περίβολο του κάστρου μετατράπηκε σε τζαμί.
Οι κάτοικοι του Αμμόβουνου είναι Γκαγκαβούζηδες, θρακικό φύλο,

τουρκόφωνοι αλλά χριστιανοί και Έλληνες. Η καταγωγή τους
προσδιορίζεται στο Βυζάντιο και αποτελούσαν τους ακρίτες των βόρειων
συνόρων της Αυτοκρατορίας. Στα χρόνια της Οθωμανικής επέλασης
ήταν ο τελευταίος λαός που υποδουλώθηκε στην ενδοχώρα των
Βαλκανίων το 1394-1398. Μέχρι σήμερα, οι ντόπιοι κάτοικοι του
Αμμόβουνου προσπαθούν να διατηρήσουν τον ιδιαίτερο πολιτισμό τους,
Αποσπάσματα από βιβλία Γκαγκαβούζηδες
Tourkia: hē chōra tōn thrēskeutikōn kai ethnikōn meionotētōn

Achilleas Anthemidēs - 1995 - Γράφει λοιπόν ο Ταπούρης στο πιο πάνω
άρθρο του: "Σύμφωνα με τα ιστορικά στοιχεία οι Γκαγκαούζοι ή
Γκαγκαβούζηδες εγκαταστάθηκαν στα δυτικά παράλια του Εύξεινου
Πόντου, προερχόμενοι από το χώρο της Μ. Ασίας, το δεύτερο μισό του ...
Thrakika: syngramma periodikon ekdidomenon hypo tou en Athēnais

...2007 - - 412 Μ. Γ. ΒΑΡΒΟΥΝΗ, Η λαογραψική φυσιογνωμία τον
δήιον Αιγείρου μέρος του πληθυσμου είναι οι λεγόμενοι
105
Γκαγκαβούζηδες ή Γκαγκαούζοι. Εδώ τονίζεται ο ρόλος των συλλόγων

στη διαχείριση της παράδοσης. Τέλος, η Πόρπη (σ. 53 κ.ε.) ...
Archeion Thrakēs - Τόμοι 37-39 - Σελίδα 187 1974 - - ... του και να
εγκατασταθή εις Κωνσταντινούπολιν. Την ευκαιρίαν αυτήν
εξεμεταλλεύθησαν τά δυο χωριά μας μαζί και ή μικρή ελληνική παροικία
του μικρού χωριού Καρά Χαήλ (ήσαν τουρκόφωνοι γκαγκαβούζηδες,
φανατικοί όμως Έλληνες).
Natur und Mensch im Donaudelta - Σελίδα 234 Thede Kahl - 2018 - -

Weithmann, Michael W. (2000): Die Donau. Ein europäischer Fluss und
seine 3000-jährige Geschichte, Regensburg: Pustet. ΚΟΖΑΡΊΔΗΣ,
Χρήστος Στ. (2009): Εμείς οι Γκαγκαβούζηδες. Ταυτότητες – Ίστορικές
πηγές και η πορεία μας μέσα ...
Ταυτοτητες και φυλο στη συγχρονη Ελλαδα: ανθρωπολογικες

προσεγγισεις 1998 - -
Πολεμος και εθνοκαθαρση: η ξεΧασμενη πλευρα μιας δεκαετους εθνικης
...Τασος Κωστοπουλος - 2007 -
Ο πληθυσμος των αγαλματων, η περιπτωση της Φλωρινας: αναγνωσεις

...Αντρεας Π Ανδρεου, Ιφιγενεια Βαμβακιδου - 2006 -
Ανθρωπολογία και παρελθόν: συμβολές στην κοινωνική ιστορία της

...Ευθύμιος Παπαταξιάρχης, Θεόδωρος Παραδέλλης - 1993 -
Ελλαδα και μειονοτητες: το συστημα διεθνους προστασιας της κοινωνιας

...
Λενα Διβανη - 1999 - -
Λαογραφικά μελετήματα: II Άλκη Κυριακίδου - Νέστορος - 1993 - -

106
Γιασασίν Μιλλέτ, Ζήτω το έθνος: προσφυγιά, κατοχή και εμφύλιος Νίκος

Μαραντζίδης - 2001 -
Οικονομία, πολιτική και εθνική ιδεολογία: η διαμόρφωση των εθνικών

...Ανδρέας Λυμπεράτος - 2009 -
Επιγραφ́ες της Θρ́ακης του Αιγάιου: μεταξ́υ των ποταμ́ων Ν́εστου και
...Λούιζα Δ Λουκοπόυλου, Kentron Hellēnikēs kai Rōmaikēs
Archaiotētos, Greece. 19. Ephoreia Proïstorikōn kai Klassikōn
Archaiotētōn - 2005 - -
Η απαγορευμένη γλώσσα: κρατική καταστολή των σλάβικων διαλέκτων

στην ...Τάσος Κωστόπουλος - 2008 -
Οι λαοι των Βαλκανιων Βασιλης Ραφαηλιδης - 1994 -
Tsinganoi, meionotikoi, palinnostountes kai allodapoi stēn hellēnikē ...
Chrēstos Katsikas, Eua Politou - 1999 -
Η πολιτική του σώματος: χορός και κοινωνικότητα στη βόρεια Ελλάδα

Jane K. Cowan - 1998 -
"Μαυρηγη» και Ελενη: τελετουργιες θανατου και αναγεννησης : χθονια

...Ελενη Ψυχογιου - 2009 -
O ysteros mesaiōnikos kosmos : (11os-16os aiōnes) ; Byzantio, ...Alexēs

G. K. Savvidēs - 2007 -
Η ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών: πτυχές μιας εθνικής

σύγκρουσης
107
Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης, Halil Berktay - 2006 -
Thrakē: hē meionotēta sēmera Manōlēs Kottakēs - 2000 -
Η Πρώιμη οθωμανοκρατία στη Θράκη: άμεσες δημογραφικές συνέπειες

Γεώργιος Βογιατζής - 1998 -
Εβραίοι και χριστιανοί στη νεότερη Ελλάδα: ιστορία των διακοινοτικών

...Bernard Pierron - 2004 -
Ιστορία και θρύλοι των Παλαιών Σουλτάνων: 1300-1400 Ελισάβετ Α

Ζαχαριάδου - 1991 -
Η Ελληνική μουσική στους Ολυμπιακούς Αγώνες και τις Ολυμπιάδες:

...Καίτη Ρωμανού, Μαρία Μπαρμπάκη, Φώτης Μουσουλίδης - 2004 -
Κληρονομοι της Μικρασιατικης καταστροφης: η κοινωνική ζωή τόν

...Renée Hirschon - 2006 - -
Hē Nigrita - hē Bisaltia dia mesu tēs historias: praktika 2' ...Dēmos

Nigritas - 2000 -
Το δημοτικό τραγούδι: μια προσπάθεια μελέτης Kṓstas D.. Kontaxḗs -

2007 -
Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού τύπου 1784-1974: εφημερίδες,

περιοδικά, ...Γιουλα Κουτσοπαναγου, Λουκία Δρούλια - 2008 - -
Πολεις της σιωπης: εργατικος εποικισμος της Αθηνας και του Πειραια,
...Λιλα Λεοντιδου - 1989 -
108
Ταυτότητες και ετερότητες: σύμβολα, συγγένεια, κοινότητα στην

...Ελευθέριος Π Αλεξάκης - 2001 -
Προφορική παράδοση και ομαδική δημιουργία: το παράδειγμα του

Καραγκιόζη Γιάννης Κιουρτσάκης - 1983 -
Λαϊκη τεχνη: Ποπη Ζωρα - 1994 -
Μεδουσα απο σμαλτο: μια βυζαντινη ιστορια μυστηριου Παναγιοτις Α

Αγαπιτος - 2009
Γκαγκαούζοι
Epetēris- Τόμοι 10-11 - Σελίδα 383 Hetaireia Byzantinōn Spoudōn, Athens

- 1933 - - ΓΚΑΓΚΑΟΥΖΟΙ . Παρά την δυτικήν άκτήν του Ευξείνου Πόντου
από του Αίμου μέχρι των εκβολών του Δουνάβεως (κυρίως είς τάς πόλεις
Βάρναν, Βαλτσίκιον, Καβάρναν μετά των περιφερειών), εν Βεσσαραβίφ '
(κυρίως κίς τάς πόλεις Ισμαήλ, ...
Οι Ελληνες της Βουλγαριας: Ένα ιστορικό τμήμα του περιφερειακού ...Xanthippē

A. Kazamias - 1999 - Στις απογραφές του βουλγαρικού
Kotzageōrgē, Geōrgios
κράτους, τα δεδομένα των οποίων αναφέρουμε, οι Γκαγκαούζοι
αντιμετωπίζονται είτε ως χριστιανοί ως προς το θρήσκευμα είτε ως
ομάδα συγγενής εθνογλωσσικά με τους Τατάρους και τους Τσερκέζους·
και η ...
Τόμοι 27-28 - Σελίδα 586 1962 - - ΓΚΑΓΚΑΟΥΖΟΙ Λαός

Archeion Thrakēs -
κατοικών πα ρά τήν Δυτικήν άκτήν τοϋ Ευξείνου Πόντου, άπό τοϋ Αίμου
μέχρι τών εκβολών τοΰ Δουνάβεως, κυρίως δέ είςτάς πόλεις: Βάρναν,
Μπαλτσίκ, Καβάρναν μετά τών περιφερειών των, έν Βεσσαραβία
σποραδικώς είς ...
109
Τόμοι 10-11 - Σελίδα 382 Hetaireia

Epetēris Hetaireias Vyzantinōn spoudōn -
Byzantinon Spoudōn, Athens - 1933 - - ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ Π. ΚΟΥΖΗΣ
Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών Τακτ. Καθηγητής τοϋ Πανεπιστημίου.
ΠΟΙΟΙ ΕΙΝΕ ΟΙ ΓΚΑΓΚΑΟΥΖΟΙ Παρά την δυτικήν άκτήν ιοΰ
Ευξείνου 382 Άριστ. Π. Κούζη, Τό «περί ουρών» έργον τοϋ Ίωάν. έπισχ.
Πρισδριανών.
Ελληνική παραδοσιακή ναυπηγική Κώστας Α.. Δαμιανίδης - 1998 -
Οι δρόμοι των Ελλήνων: η ιστορία των ελληνικών κοινοτήτων στις πέντε ...Κώστας
Λούκερης, Κυριακή Πετράκη, Βλάσης Αγτζίδης - 2010 -
Η μετανάστευση στην Ελλάδα του 21ου αιώνα Άννα Τριανταφυλλίδου - 2010 -
Το ταξίδι στην Ελλάδα Δημήτρης

Νόλλας - 2013 - - Τι συμβαίνει όταν ξεκινάς
να συναντήσεις αυτό που αναγνωρίζεις σαν οικείο και καθ’οδόν το
χάνεις; Αλλά και τι μπορεί να συμβεί, ...
Istituzione delle comunità cittadine in territorio greco durante il ... Αναστασία

Παπαδία-Λάλα - 2004 -
Βενετοκρατούμενη Ελλάδα: προσεγγίζοντας την ιστορία της - Τόμος 2 Χρύσα Α

Μαλτέζου, Δέσποινα Βλάσση, Αγγελική Τζαβάρα - 2010 - -
Το Ελληνικο εθνος: γενεση και διαμορφωση του νεου Ελληνισμου Νίκος Γ Σβορώνος,
Spyros I. Asdrachas, Νάσος Βαγενάς - 2004 -
Λεξικο της Μεσαιωνικης Ελληνικης δημωδους γραμματειας: 1100-1669 Εμμανουηλ

Κριαρας - 2008 - -
Καλησπέρα σας, κύριε Σεφέρη Μαρία Χούκλη - 2016 -

110
Το λέμε σωστά ; το γράφουμε σωστά: λάθη που γίνονται συχνά στο ... Ίνα
Αναγνωστοπούλου, Λία Μπουσούνη-Γκέσουρα - 2006 -
Κοπατσαραίοι: ζωντανό παρελθόν στα Ριζά της Α. Πίνδου Δάφνη Α.. Πουλιανού - 1994
-
Η απαγορευμένη γλώσσα: κρατική καταστολή των σλάβικων διαλέκτων στην ...Τάσος

Κωστόπουλος - 2008 -
Λεξικόν ιστορικόν και λαογραφικόν Ζακύνθου- Τόμος 1 Λεωνίδας Χ Ζώης - 2011 - -
Κληρονομοι της Μικρασιατικης καταστροφης: η κοινωνική ζωή τόν ... Renée Hirschon -
2006 -
Γκαγκαβουζης-Gagauz : Ταξιδι στην Γκαγκαουζια 16

Νοε 2008 - Το φαγητό
υποδοχής ήταν κότα με λάχανο!! Α!!! ρε ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΙΑ ποτέ δεν
ξεχνάς τις συνήθειες σου. Όλα γύρω σου κάτι σου θυμίζουν. Το σπίτι
απλό, όπως τα παλιά σπίτια μας και στην αυλή δεν έλειπε η κληματαριά,
όπως σε ...
Gagauz
The Gagauz : A Handbook Harun Gungor, Mustafa Argunsah - 2001 -
Evidentials: Turkic, Iranian and Neighbouring Languages - Σελίδα 103

Lars Johanson, Bo Utas - 2012 - Gagauz . Astrid. Menz. 1. Introduction
Gagauz belongs to the Oghuz branch of the Turkic languages. It is so
close to Ottoman Turkic that it is sometimes considered a Turkish dialect.
It is spoken nowadays mainly in the southern part of the ...
111
The Newly Independent States of Eurasia: Handbook of Former Soviet

...Stephen K. Batalden, Sandra L. Batalden - 1997 - - The Gagauz and
Bulgarians Along with the Trans-Dniester Slavs, the Gagauz and the
Bulgarians came to be alienated by the Moldovan language demands of
the 1980s. The Turkish-speaking Gagauz and the Bulgarians both reside
in the ...
One Europe, Many Nations: A Historical Dictionary of European ...James

Minahan - 2000 - - Gagauzi; Gagaus Bulgaria Black Sea
POPULATION: Approximately (2000 e) 225,000 Gagauz in Europe,
with 172,000 in Moldova and 35,000 in adjacent areas of Ukraine.
Smaller numbers live in Bulgaria, about 5,000, Ukraine, Russia, ...
National Integration and Violent Conflict in Post-Soviet Societies: ...Pål

Kolstø - 2002 - - Chisinau accused Comrat of secessionist aspirations and
reacted by laying siege to Gagauz territory. Many Moldovan volunteers
marched to the south, a move that freed the hands of the central Soviet
powers to send military units into the area ...
Nationalism in Eastern Europe: Causes and Consequences of the ...S.

Bollerup, C. Christensen - 1997 - - published in Gagauz until the
reforms of the second half of the 1980s (Sheehy, 1987: 2). This meant
that in the Soviet period the Gagauz language was only used in
unofficial spheres and the Gagauz were forced to learn Russian to cope
in the ...
Ethnic Groups of Europe: An Encyclopedia: An Encyclopedia Jeffrey E.

Cole - 2011 - - Most Gagauz live in their own autonomous region of
Gagauz Yeri in southern Moldova (147,500 according to the 2004
census); they inhabit 27 villages there and are clustered in and around the
cities of Comrat, Ceadîr-Lunga, and Vulcanesti, ...
112
Encyclopedia of the Stateless Nations: D-K Σελίδα 630 James Minahan -

2002 - - Gagauz Gagauzis; Gagaus POPULATION: Approximately
(2002 e) 255,000 Gagauz in Europe, with 178,000 in Moldova and
35,000 in adjacent areas of Ukraine. Another 20,000 live in Bulgaria and
Greece, 10,000 in Russia, and smaller ...
Text, Context and Performance: Gagauz Folk Religion in Discourse and

...James A. Kapaló - 2011 - - NOTE ON TRANSLITERATION,
NAMES AND TOPONYMS I use the term Gagauziya to refer to the
ethnic territory settled by the Gagauz in Moldova whereas the
abbreviation UTAG, Unitatea Teritorială Autonomia Găgăuzia, and the
term ...
Turkic Languages in Contact - Σελίδα 139 Hendrik Boeschoten, Lars

Johanson, Vildan Milani - 2006 - On complex sentences in Gagauz Astrid
Menz 1. Introduction Gagauz is a Turkish dialect mainly spoken
nowadays in the southern region of the Republic of Moldova. According
to the 1989 census,1 about 200,000 Gagauz live on the territory ...
Gagauz Syntax: An Examination of Relative Clauses Σελίδα 7 Ismail

Ulutas - 2000 - General Overview of Gagauz 2.1 The Gagauz People
and the Gagauz Language The Gagauz language is spoken by more than
200,000 people who live in the southern parts of Moldova, the
northeastern parts of Bulgaria, along the shores of ...
Relative Clauses in Gagauz Syntax - Σελίδα 16 İsmail Ulutaş - 2004 - In

Gagauz Yeri Moldovans, Bulgarians, Russians and others account for 21
percent of total population. Aside from Gagauz Yeri other cities of the
Republic of Moldova are also home for 24 thousand Gagauz . The
following is the list of localities ...
The Moldovans: Romania, Russia, and the Politics of Culture Charles

King - 2013 - - Among the various ethnic groups in Moldova, the
position of the Gagauz — Orthodox Christian Turks — is unique.
113
Although they are only the fourth largest ethnic group in the republic,
they are the only minority population that cannot claim a ...
Compendium of the World's Languages George L. Campbell, Gareth

King - 2013 - - Gagauz is a southwestern Turkic language belonging to
the Oghuz branch of this large family, and is thus closely related to
Azerbaijani and Turkish. At present, there are about 150,000 speakers of
Gagauz in Moldova and in the Odessa area ...
Managing Conflict in the Former Soviet Union: Russian and American

...Alekseĭ Arbatov, Alekseĭ Georgievich Arbatov, Abram Chayes - 1997 -
For the Gagauz and Bulgarians, who lived in compact settlements in the
rural districts of the Black Sea region (including districts of the Odessa
region of Ukraine), the claims of the Moldovan nationalists also posed
territorial and linguistic ...
Instilling Religion in Greek and Turkish Nationalism: A “Sacred ...Ioannis

N. Grigoriadis - 2013 - - Sunni Islam remained a defacto criterion of
Turkishness against non-Muslim communities, even of Turkic descent, as
the case of the Gagauz manifests. Following the rise of Kurdish
nationalism and socialism, the Evren military regime departed ...
Lingo: A Language Spotter's Guide to Europe Gaston Dorren, Jonathan

Buckley - 2014 - - Just admit it: to English ears, 'Gagauz ' is a word that's
hard to take seriously. It sounds like baby talk, it sounds like Lady Gaga,
it sounds like all sorts of things – but the one thing it doesn't sound like is
the name of a language ...
Peoples Versus States: Minorities at Risk in the New Century Ted Robert
Gurr - 2000 - - Enthusiasm about the agreement's applicability elsewhere
needs to be tempered by recognition that its success has depended on an
unusual conjunction of circumstances. THE 160,000 GAGAUZ OF
MOLDOVA are a small minority, less than ...
114
The Former Soviet Union's Diverse Peoples: A Reference Sourcebook

James Minahan, Elliott Robert Barkan - 2004 - - Gagauz demanded
reunification of the historic Gagauzia, including the eastern districts
transferred to Ukraine in 1945. The Turkic-speaking Gagauz have
established close ties to Turkey and to the Turkic peoples of the Caucasus
and Central ...
From Ethnic Conflict to Stillborn Reform: The Former Soviet Union

...Shale Asher Horowitz - 2005 - - In re- sponse, autonomy movements
developed in the mostly Slavic Transnistria region east of the Dniester
River, and in Gagauz Turkish regions in the South. From late 1990 there
were frequent clashes between Russian and Moldovan ...
The Turkic Languages and Literatures of Central Asia: A Bibliography

Rudolf Loewenthal - 2011 - - Materialy k izucheniiu iazyka narodov
Moldavskoi ASSR (Gagauz studies; morphology, syntax, and
Vocabulary of the Gagauz language. Materials for the study of the
language of the peoples of the Moldavian ASSR). Uchenye Zapiski, L.,
V. 1 ...
The European Union’s Eastern Neighbourhood Today: Politics, ...Valentin

Naumescu, Dan Dungaciu - 2015 - The rise of Moldovan nationalism in
the late '80s, or even the fear of reunification with Romania advocated by
some of the members of the Popular Front of Moldova gave rise also to
the fear of many citizens of Russian, Ukrainian, Gagauz and ...
Between Two Motherlands: Nationality and Emigration among the

Greeks ...Theodora K. Dragostinova - 2011 - - In this view, the Greek
clergy during Ottoman times was responsible for destroying the historical
memory of Bulgarians' past greatness.51 Here authors elaborated on the
origins of the Gagauz population, the Turkish-speaking Orthodox ...
GAGAUZ Türkçesinin sözlüǧü G. A. Gaydarci - 1991 -

115
Bullets on the Water: Refugee Stories - Σελίδα 38 Ivaylo Grouev - 2000 -

- 5 per cent, Gagauz , 2.0 per cent, Bulgarian, 1.5 per cent, Iewish, and
1.7, other, which includes Belarusian, Polish, Roma (Gypsy), and
German. The oflicial language is Moldovan (a dialect of Romanian), with
Russian retained as the language ...
The Making of Informal States: Statebuilding in Northern Cyprus and

...D. Isachenko - 2012 - - 16 Inthe souththe Gagauz ,a Turkic Orthodox
group,formeda movement called Gagauz Halkı (Gagauz People).In
Transdniestria the opposition was especially strong amongfactory
managers andlocal party officials. In August the factoryleaders ...
Gagauzi: Gagauz People, Comrat, Gagauzia National Football Team, ...

General Books LLC - 2010 -
Reconstituting the Market Σελίδα 387 Paul Hare, Judy Batt - 2005 - - ...
Czech Republic 161 in the Slovak Republic 161 functions those crucial to
building a market economy 10 Gagauz (Moldova) 359 Gagauz Halki
369 Gagauz Republic 368 Government Decree on Public Procurement
(Slovakia) 188 Grigoryev, ...
Postwar: A History of Europe Since 1945 Tony Judt - 2006 - - and

Ukrainians formed a local majority—declared a Transnistrian
Autonomous Soviet Socialist Republic, echoing a similarly 'autonomous'
Gagauz Soviet Socialist Republic in the southeast. Given that there are at
most 160,000 Gagauz , and ...
The nationalities of Europe - Τόμος 1 - Σελίδα 360 Robert Gordon

Latham - 1863 - Bulgarians 69,525 Gypsies 56 Moldavians 12,805 Little
Russians 1,440 Albanians 1,308 Greeks 307 85,441 The Bulgarians fall
into two divisions, the Black Bulgarian and the Gagauz . — The latter
came from the Dobrudzha between 1804 ...
116
The Turkic Languages and Peoples: An Introduction to Turkic Studies

Karl Heinrich Menges - 1995 - - The Turkic languages spoken farthest
west are the Balkanic dialects of Osman and Gagauz in Bosnia, Bulgaria,
and Makedonia. These seem to form two groups, one of possibly pre-
Osman origin, and a later Osman one. To the former belong ...
GAGAUZ Türkleri: (Tarih-Dil-Folklor ve Halk Edebiyati) Harun Güngör,

Mustafa Argunşah - 1991 - -
Parliamentary Majorities and National Minorities: Moldova's ...John

Alton Webster - 2007 - This thesis provides an institutional explanation
for the peaceful solution of the conflict between the Moldovan state and
its small Gagauz minority in the period from 1988 to 1995.
Gagauz dili: sintaksis : IX-X klasslar ichin Nikolaĭ Ignatʹevich Baboglu -

1988 -
For Kin or Country: Xenophobia, Nationalism, and War Σελίδα 143

Stephen M. Saideman, R. William Ayres - 2008 - - Russians, Ukrainians,
Gagauz , and other minorities did not want be united with Romania.6
Union would make them even smaller minorities in a state with a poor
record of minority treatment (Kolstø 2000). As unification appeared
increasingly ...
Mosby's Pocket Guide to Cultural Health Assessment - E-Book Carolyn

D'Avanzo - 2008 - About 35% of the population is made up of various
minorities such as Ukrainian, Russian, Gagauz , Bulgarian, and Jewish.
Much smaller numbers of Belorussian, Polish, German, and Roma
(Gypsy) live there. The Gagauz population is ...
A History of Ukraine: The Land and Its Peoples - 2nd Edition Paul Robert
Magocsi - 2010 - - ... Andrzej (1503–1572), 157 Gagatko, Andrei (1884–
1944), 651 Gagauz : in Ukraine, 9, 689 Gagauz language, 7 Gaj,
117
Ljudevit, 380 Galagan, Hryhorii (1819–1888), 391 Galiatovs'kyi, Ioanikii

(ca.1620–1688), 271 Galicia (region), 6, 7, 9, 17, 18 ...
Moldova: Arena of International Influences - Σελίδα 205 Marcin

Kosienkowski, William Schreiber - 2012 - - Turkey maintains close
relations with the Gagauz , the Orthodox Christian Turk3 minority of
Moldova, without damaging relations with the Moldovans', it also
maintains close relations with Moldova, without risking Turkey's close
relationship with ...
Education in Eastern Europe and Eurasia Σελίδα 53 Nadiya Ivanenko -

2014 - - Schools offer instruction in both Romanian and minority
languages: there are Moldovan schools for Romanian speakers, Russian
schools for Russian speakers and Gagauz schools in the Gagauz region.
The schools that offer instruction in ...
Miniature Empires: A Historical Dictionary of the Newly Independent

...James Minahan - 1998 - - MAJOR NATIONAL GROUPS: (Moldova)
(98e) Moldovan 63.6%, Ukrainian 12.4%, Russian 12.1%, Gagauz 4%,
Rom 3.1%, Bulgarian 1.9%, Jew, German, Belarussian, Tatar, Pole.
MAJOR LANGUAGES: Romanian (Moldovan dialect), ...
The Strategy of Social and Economic Development of Gagauzia (Gagauz

...2009 -
Gagauz dilinin orfografik laflıı L. A. Pokrovskai︠a︡ - 1997 -
Europe Since 1945: An Encyclopedia - Τόμος 2 - Σελίδα 868 Bernard A.

Cook - 2001 - - Ethnic Gagauz in southern Moldova had already
declared a similar Gagauz Autonomous Republic on August 19, 1990.
Throughout 1990 and 1991 tensions remained high between the central
authorities in Kishinev and in the Transnistrian ...
118
Gagauz folkloru: Valkaneş dialektindä Sofiya Koca - 2011 -
Benim bir kabaatsız kırılan: Gagauz halkıma : rekviem : poema. Todur

Zanet - 2015 -
Gagausische Syntax: eine Studie zum kontaktinduzierten Sprachwandel

Astrid Menz - 1999 - GD7 = Gagauz dili : Uürenmäk kiyadi : edinji klass
icin. Kisinev, 1988. GD8/9 = Baboglu, N. I. & Baboglu, N. N. 1991.
Gagouz dili : Sintaksis : 8-9 klasslar icin. Kisinev. GD8 = Gagauz dili :
Üürenmäk kiyadi : sekizinji klass icin. Kisinev, 1987.
The Encyclopedia of Eastern Orthodox Christianity John Anthony

McGuckin - 2010 - - ... between Romanians (65 percent), Ukrainians (14
percent), Russians (13 percent), Gagauz , and Bulgarians. The territory of
the Republic of Moldova historically formed the eastern part of the
medieval principality of Moldavia which had its ...
Studies in the Historical Phonology of Asian Languages. Σελίδα 73

William G. Boltz, Michael C. Shapiro - 1991 - - In Southwestern Turkic
languages, such as Gagauz (Pokrovskaja 1966), Azerbaijani (Amirpur-
Ahrandjani 1971, Gadzieva 1966) and Western Turkish dialects, velars
associate with back vowels, while their palatal or palato-alveolar ...
Turkish: A Comprehensive Grammar - Σελίδα xxiv Aslı Göksel, Celia

Kerslake - 2005 - - Its closest relatives are Gagauz (spoken by less than
200,000 people of Orthodox Christian religion, mostly in southern
Moldova), Azerbaijanian (spoken by up to 20 million people in Iran and
Azerbaijan) and Turkmen (spoken by some 3 ...
Routledge Encyclopedia of Language Teaching and Learning Michael

Byram, Adelheid Hu - 2013 - - ... 459, 497, 659 Chichewa 21 Chinese see
Chinese Corsican 658 creoles see creoles Danish 182 Dutch 28, 174, 175,
119
366, 368,459, 527, 528 English see English Estonian 10 French see
French Fulfulde 21 Gagauz 746 German see German ...
1990: Russians Remember a Turning Point Σελίδα clvi Irina Prokhorova,

Arch Tait - 2013 - - 5 November The Moldovan Parliament is reviewing
itspolicy towards national minoritiesand hasstatedits intentionto pursue
constructive dialogue with its Gagauz and Transnistrian communities
(Izvestiia, 308, p. 1). 6 November Addressing the ...
Structural Factors in Turkic Language Contacts - Σελίδα 118. Lars

Johanson - 2013 - - Nevertheless, he states that at least Gagauz , which
he describes as having developed a complete system of explicit
subordinate clauses, has reached the possible final stage. This supposedly
ideal state, from which, e.g., Yakut and many ...
The Cambridge History of Turkey - Σελίδα 179 Kate Fleet, Reşat Kasaba,
Suraiya Faroqhi - 2008 - - Hence, Bosnians, Circassians, Pomaks and
Tatars were very much included into this definition, while the Christian
Gagauz Turks, members of other Christian minorities, Alevis and
unassimilated Kurds were excluded from the national ...
Milestones in Glasnost and Perestroyka: Politics and People Ed A.

Hewett, Victor H. Winston - 2010 - - ... the Yakuts, and the Bashkirs)
began to demand that their status be upgraded, the position of national
minorities without such structures (such as the Gagauz in Moldavia or
the Poles in Lithuania) or living outside their republics (in particular, ...
World and Its Peoples

- Σελίδα 1483
-
2010 - -
120
However, the majority were expelled after World War I or left after the
collapse of the Communist dictatorship in Romania in 1989. The Gagauz
, a Turkic people, are a minority in southern Moldova, where they form 4
percent of the population.
The Black Sea Encyclopedia Σελίδα 283 Sergei R. Grinevetsky, Igor S.

Zonn, Sergei S. Zhiltsov - 2014 - - ... who adopted the Turk language. G.
settled down mostly in the south of Moldavia and Ukraine and also in
Bulgaria (Southern Dobrudzha). The Gagauz language refers to the Turk
group of the Altai family and is close to the Turkish language.
Subjects of the Sultan: Culture and Daily Life in the Ottoman Empire
Suraiya Faroqhi - 2005 - - These immigrants were generally Muslims,
albeit in many cases rather superficially so. Some groups settled in
Byzantine territory and became Christians, among the most significant of
which were the Gagauz , who today still inhabit Romania.
Dicționar român-Gagauz Fedor Afanasʹevich Angeli - 2013 -
Gagauzite
Nowočeská bibliotéka wydáwaná nákladem Musea králowstwí českého

1888 - - Jméno Gagauz samo mi označováno co původu prý nového.
Platí napolo za přezdívku, což arci jest osud mnohých vymírajících
názvův ethnografických; Gagauzi se sami zaň stydí. **) | Turčina se
zmíněnými starými živly je nepochybně ...
Věstník- Σελίδα 26 Královská česká společnost nauk. Třída filosoficko-

historicko-jazykozpytná - 1889 - - Der Name Gagauz , der in dem ganzen
Gebiet von Adrianopel bis Odessa allgemein bekannt ist, wurde mir als
neueren Ursprungs bezeichnet. Er gilt halb als Schimpfwort, welches
Schicksal so manche aussterbende Völkernamen trifft.
121
Orientalische Bibliographie- Τεύχος 9 - Σελίδα 201- 1896 - -
Das fürstenthum Bulgarien: Seine bodengestaltung, natur, ...- Konstantin

Jireček - 1891 - - Der Name Gagauz , im ganzen Gebiet von Adrianopel
bis Odessa bekannt, wurde mir als neueren Ursprungs bezeichnet. Er gilt
halb als Schimpfwort, ein Schicksal, welches so manche aussterbende
Völkernamen trifft. Slavejkov hat auf den ...
Gagauzlar
Gagauzlar - Harun Güngör, Mustafa Argunşah - 1998 - Gagauzi;

Turkic people; social life and customs.
Text, Context and Performance: Gagauz Folk Religion in Discourse and

... James A. Kapaló - 2011 - Dua Chitaba Gagauzlar icin. Chisinau:
Tiparul Moldovenesc, 1935. Eni baalantmm Ayozlari lstoriyasi. Kiev:
Eyisijzliik Monast1r1n “Ortmesi Dzhumledyanayoz Allah1duuduran1n”
Goloseevo, 2000 [edited reprint of the 1912 edition]. Evangelie ...
Dünden bugüne Gagauzlar - Harun Güngör, Mustafa Argunşah - 1993 -

Gagauz Syntax: An Examination of Relative Clauses- Σελίδα 160 Ismail
Ulutas - 2000 - Gagauzlar bin sekiz yiiz on ikinci yila kadar Osmanli
hiikiimetinin 4 altindaydi. Soma Rusun elina diistular. Ruslar hep
soledilar ki cunkii Gagauzlar 5 sblermi§ti "Biz Bulganz, Bulganz,
Bulgariz". Gagauzlar dermislar ki onnar Bulgar 6 irkindan.
Relative Clauses in Gagauz Syntax - Σελίδα 113 - İsmail Ulutaş - 2004 -

Gagauzlar bin sekiz yüz on ikinci yila kadar Osmanlı hükümetinin
altindaydi. Sonra Rusun elina dü§tülar. Ruslar hep sdledilar ki çünkü
Gagauzlar sdlermi§ti "Biz Bulganz, Bulganz, Bulganz". Gagauzlar
dermi§lar ki onnar Bulgar irkindân.
122
Hamdullah Suphi ve Gagauzlar Mehmet Şahingöz, Alper Alp - 2016 -
Türklerin Dini: Türk, bütün varlığı ve heyecanı ile islamiyete ...İbrahim

Sarı - 2017 - Gagauzlar Kudüs'ü ziyarete giden erkeklere “Hacı”,
kadınlara ise “Hacıka” derler. Ayrıca Gagauzlar Cenet (Cennet),
Cendem (Cehennem), Oruç, Hac, Haram, Helâl gibi, İslâmî kavramları da
kullanmaktadırlar. Gagauzlar ın dinî inanışlarında ...
Yeryüzünde Türkler Hüseyin Namık Orkun - 2011 - - Basarabya'daki

Gagauzlar 'ın kültür ve ticaret merkezleri 20 bin nüfuslu Konrat'tır. Baş
papazları Mihail Çakır Gagauzlar için çok çalışmış ve Gagauzlar
hakkında eser yazmış muhterem bir zattır. Asırlarca Türklük âleminden
uzak kalmış olan bu ...
Solanus Τόμος 21 - Σελίδα 11 2007 - - Latin, 1935);28 Psaltir Gagauz

cea — (Tiurccea) Gagauzlar icin hem Tiurklear icin ('The Psalter in
Gagauz Turkish for Gagauz and Turks', Latin, 1936) (see fig. 2). 29 In
addition to the works listed above there are also references to
publications ...
İpek Yolu’nda Türk Kültür Mirası Σελίδα 228 Fahri Atasoy - 2014 - Her
iki grup Kıpçak Türkçesinde konuşmakta, örf, âdet ve gelenekleri
bakımından Kırım Tatarları ile birçok ortaklıkları paylaşmaktadır.23
Gagauzlar , Çuvaşlar, Kreşin Tatarları, Urumlar, Hakaslar, Sahâlâr
(Yakut), Gorno-Altay (Altay Kişi), ...
Sabaa yıldızı: etnos, kultura, istoriya : üç aylık jurnal - Τεύχος 2 - Σελίδα

7 Stepan Bulgar - 1996 - - §anh yazicilar açik göstererlär, ki Gagauzlar
çekiler tiirk uzlardan, oguzlardan haliz türk senselesindän. íslar
Gagauzlar lan barabar Gagauzlar m padisahlnnda yakin 100 yila halktir,
nesoy insannar yasêrlar Besarabiyada. Arhiepiskop Vladimir ...
123
Türk dünyası araştırmaları - Τεύχη 19-21 - Σελίδα 222 1982 - - 1) Acaba

Gagauzlar Bulgar soyundan mıdır, Türkleşmiş Bulgar mıdır, kendileıini
kim zannediyorlar? 2) Acaba Gagauzlar Grek (Rum) soyundanmıdırlar?
Yoksa onlar Moldovan, Romen soyundan mıdır? 3) Acaba Gagauzlar
Selçuklu ...
Gagoğuz: kültür, sanat dergisi - Τεύχος 41 - Σελίδα 21 Liubov Tanasoğlu

- 2004 - - Gagauzlar için yazılmış en ilmîsi ve en objektifi atanas
Manof tarafından kaleme, alınan "Gagauzlar Hıristiyan Türkler" adlı
araştırmadır. Hamdullah Subhi'nin isteğine binâen Türkler Acaroğlu'nun
Türkçe'ye tercüme ettiği bu eserde Atanas ...
KIBATEK Gezi Edebiyatı Sempozyumu: 26-29 Mart 2006, Nevşehir-

Türkiye
KIBATEK Gezi Edebiyatı Sempozyumu, Kafiye Yinanç, Metin Turan -

2006 - - Daha sonra ise bu şahıs Rus Cografi Derneği adından Gagauzlar
'm oturdukları topraklara iki defa gelmiş ve uzun zaman burada
etnografik ve folklorik malzemesi derlemiş.Onun bilime kazandırmış
olduğu bilgiler ise günümüzde Gagauz ...
Belleten Τόμος 65,Τεύχη 242-243 - Σελίδα 382- 2001 - - Ruslar'ın

baskısıyla Gagauzlar Basarabya- 'ya Bulgarlar ile karışarak gelmiştir.
Kuzey Karadeniz'den gelip Balkanlar'a yerleşen Oğuzları bunlara
bağlayamayız. Çünkü bunlar zamanla erimişlerdir". III. konuşmacı Doç.
Dr. Mustafa Argunşah'ın ...
GAGAUZ Türkleri: (Tarih-Dil-Folklor ve Halk Edebiyati). - Σελίδα 1

Harun Güngör, Mustafa Argunşah - 1991 - - I. BÖLÜM GAGAUZLAR
A) Gagauzlar 'ın Yaşadığı Yerler Küçük bir Türk topluluğu olan
Gagauzlar , dini bakımdan Hristiyandırlar. Gagauzlar , Moldavya S.S.
Cum- huriyeti'nin güneyinde, Komrat Çadırlunga, Kongaz, Taraklıya ve
Vulkaneşti ...
124
Türk dilinin sözlükleri ve sözlükçülük kaynakçası - Σελίδα 205 Emin

Eminoğlu - 2010 - Gagauz ca-Romence Sözlük, ÇAKIR, Mihail, 1930.
Gagauz ça-Romınca Romınca-Gagauzça Sözlük, BABOGLU, N. - İ.
BABOGLU, Chişinau 1998, 183 s. Gagauz ça-Rusça Hem Rusça-
Gagauzça Şkola Sözlüü, BABOGLU, N. - İ. BABOGLU ...
Solanus - Τόμος 21 - Σελίδα 9 2007 - - 1); Sviashchennaia Istoriia

Novago Zaveta po Russki i Gagauz ski (po Drevne-Tiuretski) Eni
Baalan- tinin Ayezlah Istoriya Ruscha hem Gagauz ca (Eski-Turkca)
('The Holy History of the New Testament in Russian and Gagauzian'
(Old Turkish), ...
Gagoğuz: kültür, sanat dergisi - Τεύχος 41 - Σελίδα 3 Liubov Tanasoğlu -

2004 - - Bir topçu albayı olarak Varşova'da hizmet görmüş olan Moşkov,
Gagauz ca üzerindeki çalışmalanyla da tanınmıştır. Gagauz halkbilimi
üstüne birçok örnek yayınlandığı gibi, ilk Gagauz ca sözlüğü de
hazırlamıştır. Gagauz lann ve Balkan ...
Bulgaristan Türkleri üzerine araştırmalar - Τόμος 1 - Σελίδα 177 M.

Türker Acaroğlu - 1999 - - Les Dérivés en -ka/Gagauz arastirmalan. I. -
u, -ü ve -i ile biten sözcüklerin kökeni. II. -ka türevleri.- «Revue de
linguistique», IX-X, 1964, pp. 203-21 1 (I. bölürn için). Ancak Пк
sayfalartnin tipkiçekimi elimizde bulunan bu iki inceleme, Gagauz ca ...
Turks and non-Turks: studies on the history of linguistic and ...Ewa

Siemieniec-Gołaś, Marzanna Pomorska, Uniwersytet Jagielloński.
Instytut Filologii Orientalnej - 2005 - Nitekim Gagauz ca, kuskuya yer
birakmayacak sekilde bir Oguz dili. 6te yandan bu sozciiklerin Kumanca
kokenli oldugunu kabul etsek bile, bu durum Gagauz lann Kuman
kokenli oldugu anlamina gelmez. Kowalski, Kuzeydogu Bulgaristan'in ...
Veysel Arseven (Vasili Öküzçü) 1919-1977 - Σελίδα 7 Stepan Bulgar -

2004 - Hep o yılın çıker onun "Dua kitabı Gagauzlar için"; 1937-dâ çıker
bir Psaltir Gagauz ça, ama 1938 yılın başlantısında Kişinövda "Tiparul
125
moldovenesc" tipografiy asında o çıkarer "Gagauzça (türkça) - romınca

laflık Basarabiya Gagauzlarına deyni.
Γκαγκαούζικα
Epetēris - Τόμος 10 - Σελίδα 392 Hetaireia Vyzantinōn Spoudōn - 1933 -

Ηπατήθη επίσης ο "Ιρετσεκ, ώς και πολλοί άλλοι τουρκολόγοι,
παριστάνοντες τα περί την Βάρναν χωρία Μπέλα ("Ασπρος), Κουρού -
Κιοϊ, Ταπτίκ, Καραχουσεϊν ώς Γκαγκαουζικά, ενώ είνε Ελληνικά
εκβουλγαρισθέντα ήδη. Εν τούτοις η γλώσσα ...
Epetēris Hetaireias Vyzantinōn spoudōn

- Τόμοι 10-11 - Σελίδα 400
Hetaireia Byzantinon Spoudōn, Athens - 1933 - ... δλοι οί Γκαγκαοΰζοι,
διά νά ανασυστήσουν τό διαλυθέν ποτε αΰτών κράτος των Όγοΰζων ή
Γκαγκαοΰζων! I. Πόλεις και χωρία Γκαγκαουζικά έν Βουλγαρία και
Δόβρουδζα, ών τά περισσότερα και σήμερον κατοικούνται ύπό
Γκαγκαοΰζων ι. Άβρέν ...
Ethnikē bibliothēkē - Τόμοι 16-18 - Σελίδα 257 Hetaireia Makedonikōn

Spoudōn - 1951 - Ιδού ενα δυο γκαγκαούζικα άσματα' «Σκοτεινή ομίχλη
επεσε, μόρι ράντο, κτερελερντέ, τεπελερντέ, μόρι ράντο. ..μόρι ράντο,
γκελεάνα χορόίδα, νέ μπακαΐορσάν ορ- ντάν σικιλίς γκιμπί». Ή δέ
γλώσσα τών δήθεν εξελληνισθέντων Βουλγιίρων ήιο ή ...
Valkanika symmeikta - Τόμος 9 - Σελίδα 143 1997 - - ... το ποσοστό των

οποίων ήταν μεγάλο στο νομό αυτό, και σε περιορισμένο εκβουλγαρισμό
σε ορισμένα Γκαγκαουζικά χωριά, γεγονός φυσικό σε ένα νομό με
συντριπτικό βουλγαρικό περίγυρο και συνεχείς πιέσεις εκ μέρους των
τοπικών αρχών.
Glōsses, alphavēta kai ethnikē ideologia stēn Hellada kai ta Valkania

126
Kōnstantinos Tsitselikēs, Alexandra Iōannidou, Iakōvos D. Michaēlidēs -

1999 - 249, V. Οπηιβ3, «ΚεΐΓΐ3Γςυε8 8ιΐΓ Ιεδ ρ3ΓΙεΓ8 §3§3ουζε8 άε 13
ΒυΙβ3πε άυ ΝοΓα- Ε81» («Παρατηρήσεις στα γκαγκαούζικα ιδιώματα
της βορειο-ανατολι- κής Βουλγαρίας»),...
Οι Ελληνες της Βουλγαριας: Ένα ιστορικό τμήμα του περιφερειακού

...Xanthippē Kotzageōrgē, Geōrgios A. Kazamias - 1999 - ΕΦΣΚ 10
(1875/6), 192. Επετηρίς του εν Βάρνη Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Β~
(1873-74), 36, 38, 39, 51, 61. Για τα Γκαγκαουζικά χωριά με ελληνική
συνείδηση στην επαρχία Βάρνας και τα σημερινά ονόματα τους βλ. το
κεφάλαιο του βιβλίου "Οι ...
Επιτηρούμενες ζωές: μουσική, χορός και διαμόρφωση της ...Μαρίκα

Ρόμπου-Λεβίδη - 2016
Original Research Article. Searching for the Origin of Gagauz es: Inferences
from Y-Chromosome Analysis ALEXANDER VARZARI,1,2 VLADIMIR
KHARKOV,3 WOLFGANG STEPHAN,1 VALENTIN DERGACHEV,4 VALERY
PUZYREV,3 ELISABETH H. WEISS,1 AND VADIM STEPANOV3
1Biocentre, Ludwig-Maximilians University Munich, Munich, Germany

2National Centre of Reproductive Health and Medical Genetics, Kishinev,
Moldova 3Research Institute of Medical Genetics, Russian Academy of
Medical Sciences, Tomsk, Russia 4Department of Archaeology, Institute
of Cultural Patrimony, Academy of Sciences of Moldova, Kishinev,
Moldova ABSTRACT The Gagauz es are a small Turkish-speaking ethnic
group living mostly in southern Moldova and northeastern Bulgaria. The
origin of the Gagauz es is obscure. They may be descendants of the Turkic
nomadic tribes from the Eurasian steppes, as suggested by the ‘‘Steppe’’
hypothesis, or have a complex Anatolian-steppe origin, as postulated
by the ‘‘Seljuk’’ or ‘‘Anatolian’’ hypothesis. To distinguish these
hypotheses, a sample of 89 Y-chromosomes representing two Gagauz
populations from the Republic of Moldova was analyzed for 28 binary
and seven STR polymorphisms. In the gene pool of the Gagauz es a total
of 15 Y-haplogroups were identified, the most common being I-P37
127
(20.2%), R-M17 (19.1%), G-M201 (13.5%), R-M269 (12.4%), and E-

M78 (11.1%). The present Gagauz populations were compared with
other Balkan, Anatolian, and Central Asian populations by means of
genetic distances, nonmetric multidimentional scaling and analyses of
molecular variance. The analyses showed that Gagauz es belong to the
Balkan populations, suggesting that the Gagauz language represents a
case of language replacement in southeastern Europe.
Interestingly, the detailed study of microsatellite haplotypes revealed
some sharing between the Gagauz and Turkish lineages, providing some
support of the hypothesis of the ‘‘Seljuk origin’’ of the Gagauz es. The
faster evolving microsatellite loci showed that the two Gagauz samples
investigated do not represent a homogeneous group. This finding
matches the cultural and linguistic heterogeneity of the Gagauz es well,
suggesting a crucial role of social factors in shaping the Gagauz Y-
chromosome pool and possibly also of effects of genetic drift. Am. J.
Hum. Biol. 00:000–000, 2009. ' 2008Wiley-Liss, Inc.
The Gagauz es are a small Turkish-speaking ethnic group living mostly
in southern Bessarabia (Moldova Republic, southwestern Ukraine) and
southern Dobruja (northeastern Bulgaria, southeastern Romania). The
Gagauz es speak the Oghuz version of the Turkic languages,
which also includes the Azeri, Turkish, and Turkmeni
languages. The Gagauz language is particularly
close to the Balkan Turkish dialects spoken in Greece,
northeastern Bulgaria, and in the Kumanovo and Bitola
areas of Macedonia. The Balkan Turkic languages, including
Gagauz , are a typologically interesting case, because
they are closely related to Turkish and at the same time
contain a North-Turkic (Tartar or Kypchak) element besides
the main South-Turkic (Oghuz) element (Pokrovskaya,
1964). The modern Gagauz language has two dialects: central
(or ‘‘Bulgar’’) and southern (or maritime) (Pokrovskaya,
1964; Gordon, 2005). It is also important to mention that
the Gagauz es are Orthodox Christians, whereas most of the
Turkic groups mentioned above areMuslims.
It is historically documented that the Gagauz es
migrated to Bessarabia from northeastern Bulgaria
(Dobruja) in the beginning of the 19th century fleeing
from political and religious oppression by the Ottoman
Turks. However, very little is known about their previous
history. Several hypotheses about the ethnogenesis of the
Gagauz es have been proposed (Pokrovskaya, 1964; Guboglo,
1967). Two of them seem to be most popular among
the ethnologists and linguists. One theory considers the
128
Gagauz es as descendants of the Turkic nomadic tribes

from the South Russian steppe (Bulgars, Cumans, Pechenegs,
or Torks, etc.). According to the other, the Gagauz es
descend from the Seljuk Turks that settled in northeastern
Bulgaria in the second half of the 13th century, and together
with some Turkic tribes from South-Russian
steppes they founded a Turkic state there. The military
power of the Balkan Turks was used by the Byzantine
Empire, because the Turkic hordes ensured its protection
against the Slavs (Bulgarians). Having settled in the Balkans
the Turkic clans had been converted to Orthodox
Christianity before this area was conquered by the Ottoman
Turks, i.e., before the 15th century.
The distribution of genetic variation within and among
populations has long been used to gain insight into the
Additional Supporting Information may be found in the online version of
this article.
Contract grant sponsor: DFG; Contract grant number: Ste 325/7; Contract
grant sponsor: Russian Federation for Basic Research; Contract
grant numbers: 03-04-4902, 06-04-48274; Contract grant sponsor:
President
of the Russian Federation; Contract grant number: MD-840.2003.04;
Contract grant sponsors: FCI, DAAD.
*Correspondence to: Alexander Varzari, National Centre of Reproductive
Health and Medical Genetics, Burebista str. 82, 2062 Kishinev, Moldova.
E-mail: a_varsahr@yahoo.com
Received 24 July 2008; Revision received 23 October 2008; Accepted 11
November 2008
DOI 10.1002/ajhb.20863
Published online inWiley InterScience (www.interscience.wiley.com).
AMERICAN JOURNAL OF HUMAN BIOLOGY 00:000–000 (2009)
VVC 2008 Wiley-Liss, Inc.
demographic history of humans. The previous genetic studies
in the Dniester-Carpathian region based on classical
and autosomal DNA markers showed closer affinities of
the Gagauz es to their geographical neighbors from Southeast
Europe than to other Turkic populations (Varsahr
et al., 2001, 2003; Varzari et al., 2007). A recent analysis
of mtDNA and Y-chromosome variation in one Moldavian
and one Gagauz population has confirmed similarities
between the Gagauz es and their geographical neighbors
(Nasidze et al., 2007). The authors of the article suggest
that the Gagauz es gained their genetic similarity with
129
Moldavians as a result of extensive gene exchange

between them after the Gagauz es migrated from Turkey
to Moldavia two hundred years ago and were converted to
Orthodox Christianity. However, this conclusion disagrees
with the historical and linguistic data; it was based on a
small set of binary markers and a relatively small sample
size (50 individuals), and did not take into account the
degree of substructuring of the Gagauz population.
In the present study we have further characterized the
genetic structure of the Gagauz es, using a comprehensive
Y-chromosome analysis of two Gagauz populations from
southern Moldavia that speak different dialects, and have
compared them with the populations from the Balkans,
Anatolia and Central Asia that have had a great historical
influence on the Gagauz es. Analysis of Y-chromosome variation
is particularly useful in studies of the Gagauz origins
because invasions were primarily carried out by
males and, therefore, one might expect the Gagauz male
pool to retain some trace of the invaders.
MATERIALS AND METHODS
Samples and DNA extraction
A total of 89 unrelated male samples were collected from
two Gagauz locations: the Kongaz settlement, N 5 48, and
the Etulia settlement, N 5 41 (see Fig. 1). Informed consent
was obtained from all participants in this study, and information
about geographic and ethnic origins of their parents
and grandparents was recorded. DNA was extracted from
peripheral blood lymphocytes by a salt-based extraction
method (Miller et al., 1988) or by using the Amersham
genomic DNA extraction reagents and protocols.
Y-chromosome polymorphisms
The Y-chromosomal haplotype composition and structure
was examined using two genetic marker systems
from the nonrecombining portion of the Y-chromosome: binary
markers, mostly represented by SNPs, and multiallelic,
highly variable microsatellites (STRs).
Binary markers. Y-chromosome haplogroups were defined
by the analysis of 28 binary markers. 23 markers were
typed according to previous reports, namely YAP
[DYS287] (Hammer and Horai, 1995), 12f2 [DYS11]
(Rosser et al., 2000), M17 and M89 (Kharkov et al., 2004),
92R7 (Mathias et al., 1994), Tat [M46] (Zerjal et al., 1997),
M9 (Hurles et al., 1998), M70 and M223 (Kharkov et al.,
130
2007), M78 (Flores et al., 2003; Underhill et al., 2001),

M123 (Flores et al., 2003), P25 and P37 (Kharkov et al.,
2005), M130, M172, M178, M201, M207, M242, and M269
(Underhill et al., 2001; Kharkov et al., 2005), M253 (Chinniog
˘lu et al., 2004; Kharkov et al., 2007), and SRY-2627
(Hurles et al., 1999). M170 was typed by sequencing from
the forward primer (Underhill et al., 2001). In addition,
we genotyped five polymorphisms reported previously,
namely M12, M47, M67, and M92 (Underhill et al., 2001),
and M267 (Cinniog˘lu et al., 2004). Primer sequences for
each of these five markers were used as previously
described, or were designed by introducing a mismatched
base to produce a variable restriction site on the amplification
products (Table 1). The samples were examined in a
hierarchical way, in agreement with the Y-chromosome
Fig. 1. A map of the geographic location of the Gagauz populations. The
Gagauz inhabited areas are shaded.
2 A. VARZARI
American Journal of Human Biology
haplogroup tree (Karafet et al., 2008). The genealogical
relationship of the haplogroups (defined by the markers)
is shown in Figure 2. M9 was chosen as the initial marker
and surveyed in all samples.
Microsatellite markers. The following seven Y-specific
microsatellites were analyzed: DYS19, DYS389I,
DYS389II, DYS390, DYS391, DYS392, and DYS393.
These markers form the so-called minimal haplotype (de
Knijff et al., 1997) and are the most comprehensively studied
Y-STR set in different world populations. All loci were
PCR-amplified using primers and conditions described
elsewhere (de Knijf et al., 1997; Kayser et al., 1997). The
forward primers were labeled with TET (green) for
DYS390 and DYS391, FAM (blue) for DYS392 and
DYS393, and HEX (yellow) for DYS19, DYS389I, and
DYS389II. The amplification products were then pooled
together and run on an ABI Prism 310 sequencer (Applied
Biosystems) using GeneScan500-TAMRA (red) as the internal
standard. Gene Scan Analysis Software v.3.7
(Applied Biosystems) was used to analyze fragment sizes.
The alleles were named according to the number of repeat
units they contain. The number of repeat units was established
through the use of sequenced reference DNA samples
as suggested by de Knijf et al., (1997). Allele length
131
for DYS389b was obtained by subtraction of the DYS389I

allele length from that of DYS389II.
Statistical analysis
The software package Arlequin 2.000 (Schneider et al.,
2000) was used to calculate several population genetic parameters,
including diversity of haplogroups and haplotypes,
exact tests of population differentiation, as well as
pairwise FST (for haplogroup) and RST (for haplotype) values.
The significance of these statistics was examined with
10,000 permutations. FST and RST distances among compared
populations were represented in two dimensions with
multidimensional scaling (MDS), using the STATISTICA
5.5 software package (StatSoft, Inc 1995). Arlequin was also
used to perform analyses of molecular variance (AMOVA) of
the SNP and STR data. Network analysis of the STR data
was carried out with the software package NETWORK version
4.2.0.1 (http://www.fluxus-technology.com). Networks
were calculated by the median-joining method (g 5 0) after
having processed the data with the reduced median method
(Bandelt et al., 1999). To score different mutation rates
upon the networks construction, each STR locus was
weighted in accordance with the values estimated previously
(Kayser et al., 2000).
RESULTS
Y-chromosome lineages in the Gagauz es
Haplogroup frequencies in the Gagauz samples and in
the pooled sample are reported in Table 2. A total of 23 of
TABLE 1. PCR-RFLP protocols developed for five binary markers
Marker Primers used (50-30) Ta Sizeb Digestion Fragment/s (allele)c
M12 F: ACTAAAACACCATTAGAAACAAAGG 62 309 HinfI
23/67/219 (G) ? 90/219 (T)
R: CTGAGCAACATAGTGACCCGAATd
M47 F: AGATCATCCCAAAACAATCATAA 61 430 EcoRI 35/395 (G)
? 430 (A)
R: GAAATCAATCCAATCTGTAAATTTTATGTAGAATT
M67 F: CCATATTCTTTATACTTTCTACCTGC 60 409 SspI 379/30
(A) ? 409 (T)
R: GTCTTTTCACTTGTTCGTGGACCCCTCAATAT
M92 F: TTGAATTTCCCAGAATTTTGC 61 470 BstSNI 470 (T) ?
340/130 (C)
R: TTCAGAAACTGGTTTTGTGTCC
M267 F: TTATCCTGAGCCGTTGTCCCTG 60 183 BstSNI 150/33 (T)
? 183 (G)
132
R: CTAGATTGTGTTCTTCCACACAAAATACTGTACGTd
F refers to the forward primer, and R refers to the reverse primer for a
particular locus.
aPCR annealing temperature in C8.
bPCR product size in base pairs.
cRFLP fragments in base pairs.
dMismatched primer (mismatched bases are underlined).
Fig. 2. Maximum parsimony phylogeny of the haplogroups defined
by the 28 binary markers used in this study. The names of haplogroups
are according to Karafet et al., (2008).
Y-CHROMOSOME ANALYSIS IN GAGAUZ ES 3
the 28 genotyped binary polymorphisms were informative
and defined 15 distinct haplogroups. Two major haplogroups
in Gagauz males are haplogroup I-P37 and haplogroup
R-M17, comprising 20.2% and 19.1%, respectively,
of all Gagauz Y-chromosomes. These were followed by
haplogroups G-M201 (13.5%), R-M269 (12.4%), and EM78
(11.2%). All of the remaining lineages were present
at frequencies of less than 5% in the Gagauz paternal
gene pool. No lineages representing distant areas (Central/
East Asia or Africa) were found in the present study.
The haplogroup distributions were similar in the two samples
(exact test; P 5 0.1028) and were in agreement with
those reported previously for the Gagauz population
(Nasidze et al., 2007) or neighboring populations (Supp
Info Table 1). Although Y-haplogoup distribution patterns
in two Gagauz populations were not significantly different
from each other and from those in other southeastern European
populations (exact test; P > 0.05), we note a twofold
higher frequency of the R-M17 haplogroup in the Etulia
sample compared with samples from Kongaz and Comrat
(Nasidze et al., 2007), as well as an increased
frequency of the G-M201 haplogroup in the two studied
samples compared with most Balkan populations, including
the Gagauz es from Comrat. The Gagauz es in total are
characterized by high haplogroup diversity, comparable
with other groups from southeastern Europe (Supporting
Information Table 1) that exceed diversity values from
other European provinces whose gene pools are dominated
by certain haplogroups.
Y-STR polymorphisms were studied to obtain a more
detailed view of Y variation in the Gagauz populations.
133
57 different STR haplotypes were observed among 89

individuals. Thirty-eight haplotypes were found in only
one individual, 11 in two individuals, 6 in 3 individuals,
and 1 in 5 (ht1) and six (ht47) individuals. Haplotype
diversities in the total sample of the Gagauz es (0.979)
and in the sample from Kongaz (0.989) were among the
values observed in the Balkan ethnic groups (Supporting
Information Table 2). The diversity in the Gagauz es from
Etulia was lower (0.965); however, this did not differ significantly
from other Balkan populations (T-test; t-value
5 21.429; df 5 13; P 5 0.177). Both the STR and binary
data showed that the Etulia population had less genetic
diversity than the Kongaz population. Most haplotypes
were found to be population-specific. In all cases but one,
the chromosomes sharing a haplotype belonged to the
same haplogroup. Hence, 58 compound binary-STR
haplotypes were observed (Table A1).
Relationships and population structure
We used genetic distance analysis to compare the present
data with those reported for Balkan, Anatolian, and
Central Asian populations (Supporting Information Table
1). Pairwise FST comparisons based on the Y-haplogroup
frequencies showed that the Gagauz samples were very
similar to each other (P 5 0.26) and to other Balkan populations
(Supporting Information Table 3). They were less
TABLE 2. Haplogroup counts and frequencies, together with Y-
chromosome diversities in the Gagauz populations
Haplogroup
Lineage-based name Mutation-based name Kongaz Etulia Total
E1b1b1a E-M78 N 6 4 10
% 12.5 9.8 11.2
E1b1b1c E-M123 N 2 0 2
% 4.2 0.0 2.2
G G-M201 N 5 7 12
% 10.4 17.1 13.5
I1 I-M253 N 4 0 4
% 8.3 0.0 4.5
I2a I-P37 N 9 9 18
% 18.8 22.0 20.2
I2b I-M223 N 2 1 3
% 4.2 2.4 3.4
J*(xJ1,J2) J-12f2 N 1 0 1
% 2.1 0.0 1.1
134
J1 J-M267 N 1 0 1
% 2.1 0.0 1.1
J2*(xJ2a1,J2a2,J2b) J-M172 N 1 2 3
% 2.1 4.9 3.4
J2a2*(xJ2a2a) J-M67 N 0 1 1
% 0.0 2.4 1.1
J2b J-M12 N 1 0 1
% 2.1 0.0 1.1
N1c1 N-M178 N 2 0 2
% 4.2 0.0 2.2
R1a1 R-M17 N 6 11 17
% 12.5 26.8 19.1
R1b1b*(xR1b1b2d) R-M269 N 5 6 11
% 10.4 14.6 12.4
T T-M70 N 3 0 3
% 6.3 0.0 3.4
Total N 48 41 89
% 100.0 100.0 100.0
H 6 SD 0.9131 6 0.0173 0.8366 6 0.0262 0.8795 6 0.0147
No of STR haplotypes 37 25 57
D 6 SD 0.9885 6 0.0067 0.9646 6 0.0150 0.9794 6 0.0008
H, haplogroup diversity; D, microsatellite haplotype diversity; SD,
standard deviation.
4 A. VARZARI
similar to Turkish samples, and most distant to Central
Asian groups. All pairwise differences between the
Gagauz and the Turkic samples, including those from
Anatolia, were statistically significant (P < 0.05). The
MDS analysis based on the FST distance matrix summarizes
these patterns (see Fig. 3). The samples from Anatolia
and the Balkans fall into two contiguous clusters. The
positions of the populations within these clusters correspond
well with their assignments to specific regional
groups. The populations from Central Asia exhibit the
most considerable interpopulation variability, showing
significant distances to Anatolian and Balkan groups (P <
0.05). Both Gagauz samples clearly cluster with the Balkan
samples, thus showing a general similarity with geographically
close populations.
Fast mutating markers may be more suitable to study
genetic differentiation between populations that are
rather closely related genetically. We therefore also used
135
STR haplotype frequencies and molecular differences

between haplotypes for phylogenetic reconstructions
within Balkans and Anatolia. Phylogenetic analysis was
performed by pooling the data of the present study with
those of Zaharova et al., (2001), Robino et al., (2002), Barbarii
et al., (2003), Cinniog˘lu et al., (2004), Robino et al.,
(2004), Bosch et al., (2006), Lauc et al., (2005), Pericic
et al., (2005a), Spiroski et al., (2005) (Supporting Information
Table 2). Eighteen of twenty-four compared samples
were same as in the previous analysis based on the binary
polymorphisms. This enables us to compare the results of
the two analyses. Results of MDS based on RST genetic
distances (Supporting Information Table 4) are shown in
Figure 4. As in the case of the binary markers, the compared
populations are grouping according to major geographic
regions. Both Gagauz samples have close affinity
to the Balkan ethnic groups; however, they exhibit substantial
dissimilarities if compared with each other (P 5
0.04). In terms of genetic distances, the Gagauz es from
Etulia show the highest affinity to the northern Greeks,
Serbs and Romanians from Constanta and Ploiesti, and
the lowest to the Turkish groups, whereas the Gagauz es
from Kongaz show close affinity with the majority of the
Balkan populations, including the Bulgarian Turks, as
well as with the three Turkish groups from Anatolia.
Remarkably, the affinity of the Gagauz es from Kongaz to
the Turks is not higher than affinity of the latter to some
non-Turkic ethnic groups from the Balkans.
The pairwise FST and RST comparisons show that
Gagauz es are similar to surrounding populations and distant
to the Turkic ones. However, FST and RST analyses
are known to be influenced by multiple-testing problems.
To avoid these problems, AMOVA analyses were performed
(Table 3). Within Anatolia the genetic variance attributable
to differences among populations was not significantly
different from zero for both data sets (P > 0.05),
suggesting that Anatolian populations are highly homogeneous.
In the Balkan region a high genetic homogeneity
was revealed only for Y-haplogroups (P > 0.05), whereas
for Y-STR haplotypes a significant heterogeneity was
found (P < 0.001). Likewise, the analysis showed no significant
differences in haplogroup and significant differences
in haplotype compositions between the Gagauz populations.
136
The highest level of population differentiation was

observed in Central Asia, with 7.7% of the total Y-haplogroup
variation being attributable to differences among
populations. Previous genetic analyses based on Y-chromosome
and mtDNA data also revealed substantial
genetic diversity among Central Asian populations. Such
findings seem to be strongly determined by the historical
past of Central Asia, which in turn is largely influenced by
its geographical location at the crossroads between major
Eurasian subdivisions. The AMOVA for the Y chromosome
showed significant differences in haplogroup and Y-STR
haplotype composition (P < 0.001) between major geographic
regions. No significant differences were found
between Gagauz and non-Gagauz populations in the Balkans
when considering both sets of markers (P > 0.05). In
contrast, we observed striking genetic differences between
Gagauz and Turkic-speaking groups from Central Asia
and Anatolia (P < 0.05). Thus, this set of analyses, in
agreement with phylogenetic analyses, shows that the
Gagauz Y-pools belong to the Balkan pools of Y-chromosomes.
The R-M17 chromosomes could penetrate into the gene
pool of the Gagauz es from Central Asia, where in some
Turkic populations they are present in a very high frequency
(Karafet et al., 2002; Kharkov et al., 2007; Wells
et al., 2001; Zerjal et al., 2002). To explore the genetic similarities
of the R-M17 Gagauz chromosomes with those
from Central Asia and the Balkans, a median network
based on Y-chromosome STR haplotypes on the background
of M17 was generated (see Fig. 5). In the median
network, the Balkan and Asian haplotypes tend to cluster
according to geography and most of the Gagauz haplotypes
cluster with the Balkan haplotypes. In particular,
we could not find any Y-haplotypes typical for Central
Fig. 3. Plot based on a multidimensional scaling (MDS) analysis of
FST values from Y chromosome haplogroup frequencies, showing
genetic affinities between the Gagauz and some Balkan, Anatolian,
and Central Asian population samples. The stress value for the MDS
plot is 0.090. The populations presented are: GAGK 5 Gagauz es from
Kongaz; GAGE 5 Gagauz es from Etulia (present study); TUR1-TUR9
5 Turks (Cinniog˘lu et al., 2004); ROMC 5 Romanians from Constanta;
ROMP 5 Romanians from Ploiesti; GRET 5 Thracian Greeks;
MACS 5 Macedonians from Scopie, Republic of Macedonia; ALBT 5
137
Albanians from Tirana, Albania (Bosch et al., 2006); MAC 5

Macedonians
from Republic of Macedonia; SER 5 Serbs (Pericic´ et al.,
2005b); ALT 5 Altais; KAZ 5 Kazakhs; KIR 5 Kirghiz; UYG 5
Uygurs; UZB 5 Uzbeks (Karafet et al., 2002); ALTN 5 northern
Altais; ALTS 5 southern Altais (Kharkov et al., 2007). The Balkan
groups are indicated by circles; Anatolian groups by squares; and
Central Asian groups by triangles.
Asia (that are absent on the Balkans) in the Gagauz gene
pool. Pairwise RST comparisons for Y-STR haplotypes
within haplogroup R-M17 further indicate that the
Gagauz R-M17 chromosomes are closely related to the
Balkan R-M17 chromosomes (0.0207; P > 0.05) than to
those from Central Asia (0.3522; P < 0.001).
Of the five predominant Y-haplogroups present in the
Gagauz es, haplogroups R-M269 and G-M201 are widespread
in Anatolia (Cinniog˘ lu et al., 2004). A detailed
microsatellite analysis of these haplogroups in Gagauz ,
Anatolian, and Balkan populations is presented in Figure
6. For haplogroup G-M201 two Gagauz haplotypes
(ht9 and ht13) were found to be shared with Turkish
haplotypes, but no haplotype sharing was found between
the Gagauz es and the Balkans, implying that at least
the two shared with the Turks’ G-M201 lineages penetrated
into the Gagauz es from Anatolia. In the R-M269
network of haplotypes, of four haplotypes shared by the
Gagauz es with other populations one Gagauz Y-STR
haplotype (ht51) groups with an Anatolian haplotype,
one (ht49) clusters with a Balkan haplotype, and the
remaining two haplotypes (ht50 and ht54) could be of either
Balkan or Anatolian origin. Besides the three haplotypes
mentioned, one belonging to R-M269 (ht51) and
two to G-M201 (ht9 and ht13), we did not succeed in finding
other haplotypes specific to Anatolian Turks in the
Gagauz es.
DISCUSSION
Two different scenarios have been postulated in order to
explain the origin of the Gagauz es. Each scenario suggests
a different structure of the extant Gagauz gene pool, being
either closer to the Central Asian or Anatolian one. The
evidence will now be considered in the light of the Y-data.
138
The Gagauz es may be descendants of the Turkic nomadic

tribes from the Eurasian heartlands. This hypothesis
would imply genetic similarity between Gagauz es and
Turkic-speaking groups from Central Asia. A distinguishing
feature of the population of Central Asia is its high
genetic heterogeneity (Karafet et al., 2002; Zerjal et al.,
2002). Haplogroups Q-M242, C-M130, O-M175 and RM17,
however, are present in every population in Central
Asia. The first three of the haplogroups are specific to the
Asian region, but very scarce in Europe. The Gagauz es
TABLE 3. AMOVA results
Grouping Among groups Among populations Within populations
Y-HG (FST
a) Gagauz es 0.57 ns 99.43
Balkans 0.58 ns 99.42
Anatolia (Turks) 0.49 ns 99.51
Central Asia 7.70*** 92.30
Balkans, Anatolia 6.88*** 0.49* 92.63
Balkans, Central Asia 11.18*** 3.40*** 85.42
Anatolia, Central Asia 9.00*** 3.15*** 87.85
Gagauz es, Balkans 0.75 ns 0.31 ns 98.94
Gagauz es, Anatolia 5.56* 0.47 ns 93.96
Gagauz es, Central Asia 6.84* 6.35*** 86.82
Y-HT (RST
a) Gagauz es 3.28* 96.72
Balkans 1.87*** 98.13
Anatolia (Turks) 0.65 ns 99.35
Balkans, Anatolia 4.44*** 1.37*** 94.19
Gagauz es, Balkans 0.28 ns 1.82*** 97.90
Gagauz es, Anatolia 5.94* 0.83* 93.23
HG, haplogoups; HT, haplotypes; ns, not significant.aDistance method
applied.
*P < 0.05, **P < 0.01, ***P < 0.001.
Fig. 4. Plot from multidimensional scaling (MDS) analysis of RST
values from Y chromosome STR haplotype frequencies, showing
genetic affinities among Balkan and Anatolian populations. The
stress value for the MDS plot is 0.065. The populations presented are:
GAGK 5 Gagauz es from Kongaz; GAGE 5 Gagauz es from Etulia
(present study); TUR1-TUR9 5 Turks (Cinniog˘lu et al., 2004); BUL 5
Bulgarians; TURB 5 Bulgarian Turks (Zaharova et al., 2001); MAC1
5 Macedonians from Republic of Macedonia (Pericic´ et al., 2005a);
MAC2 5 Macedonians from Republic of Macedonia (Spiroski et al.,
2005); SER 5 Serbs (Lauc et al., 2005); ALBT 5 Albanians from
139
Tirana; GRET 5 Thracian Greeks; MACT 5 Macedonians from

Tirana, Republic of Macedonia; ROMC 5 Romanians from Constanta;
ROMP 5 Romanians from Ploiesti (Bosch et al., 2006); GREM 5
Macedonian
Greeks (Robino et al., 2004); ALBI 5 Albanians (Robino
et al., 2002); ROMB 5 Romanians from Bucharest (Barbarii et al.,
2003). The populations investigated in the present study are in italic
and underlined. The Balkan groups are indicated by circles and Anatolian
groups by squares.
6 A. VARZARI
differ greatly from Central Asian populations with respect
to Y-haplogroup frequencies. Indeed, none of 89 Gagauz
male chromosomes investigated belongs to the Asian cluster,
i.e., to the haplogroups Q-M242, C-M130, and OM175.
Although the haplogroup R-M17 is widely present
in the gene pool of Gagauz es, we could not find among the
Gagauz R-M17 chromosomes those specific to Central
Asian populations. On the contrary, the Gagauz R-M17
chromosomes demonstrate a much higher affinity and
identity with R-M17 chromosomes from the Balkans than
with the ones from Central Asia, suggesting the plausible
European origin of the R-M17 chromosomes in the Gagauz
paternal gene pool. Some significant differences between
Y-haplogroup frequencies in Gagauz es and in Central
Asian populations are mirrored in significant genetic distances
between them. Thus, our Y data seems to reject the
hypothesis that the Gagauz es are biological descendants
of the Turkic nomadic tribes from the Eurasian steppe.
According to the hypothesis of an Anatolian origin, the
Gagauz es are traced to the Seljuk-Turks who migrated to
Dobruja from Anatolia in the end of 13th century, and
afterwards mixed with Turkic nomads from the Eurasian
steppe. This scenario would imply a close genetic relationship
between Gagauz es and Anatolian Turks. The haplogroup
frequencies in the Gagauz es were also significantly
different from those in Anatolian/Turkish populations,
though to a lower degree than in Central Asian
populations. The Anatolian populations have a high frequency
of the Middle Eastern haplogroup J-12f2, whereas
European haplogroups I-M170 and R-M17 are present
here in much lower frequencies. The Gagauz es, on the
contrary, have a low frequency of haplogroup J-12f2 and
140
high or moderately high frequencies of I-M170 and RM17.

The frequencies of these haplogroups in the
Gagauz es are very close to those in the Balkans. The
Gagauz es also represent the Balkans with respect to the
E-M78 to E-M123 ratios; haplogroup E-M78 occurs here
much more often than E-M123 (Cruciani et al., 2004;
Semino et al., 2004), whereas in Anatolia E-M78 and EM123
occur at approximately equal frequencies (Cinniog
˘lu et al., 2004). Visual inspection revealed that the
only Y-chromosome lineage that had frequencies in the
Gagauz es closer to those in Turks than in the Balkans
was G-M201. These frequencies were 0.171, 0.104 (our
data) and 0.041 (Nasidze et al., 2007) in the Gagauz populations,
0–0.129 (average 0.055) in the rest of the Balkans
and 0.039–0.200 (average 0.112) in Anatolia. This situation
could indicate paternal gene flow mediated by the
Turks, as suggested by the Seljuk hypothesis. Or, alternatively,
genetic drift could be responsible for the increased
Fig. 6. Median-joining networks showing phylogenetic relationships of
the Gagauz , Balkan, and Anatolian Y-haplotypes within haplogroups
R-M269 and G-M201. Gray Gagauz es (present study); white Balkan
(Macedonians, Serbs, Albanians, Greeks from Bosch et al., 2006 and
Pericic´
et al., 2005b); black Anatolia (Turks from Cinniog˘lu et al., 2004). The
size of each circle is proportional to the haplotype frequency.
Fig. 5. Median-joining networks showing phylogenetic relationships
of the Gagauz , Balkan, and Central Asian Y-haplotypes within
haplogroup R-M17. Gray Gagauz es (R1a1-M17 chromosomes from
present study pooled with those from Nasidze et al., 2007); white Balkan
(Macedonians, Serbs, Albanians, Greeks from Bosch et al., 2006
and Pericic´ et al., 2005b); black Central Asia (Altais, Kazakhs,
Kirghiz, Uygurs, Uzbeks from Zerjal et al., 2002 and Kharkov et al.,
2007). The size of each circle is proportional to the haplotype
frequency.
G-M201 frequencies in two Gagauz samples. Analyses of
diversity and median networks have demonstrated the
plausibility of both assumptions. Indeed, the Gagauz es
from Etulia with the highest G-M201 frequency are characterized
by a relatively low level of STR haplotype diversity
within G-M201 (D 5 0.810), indicating some effect of
genetic drift. At the same time, some sharing between the
141
Kongaz and Turkish G-M201 haplotypes in the absence of

any sharing between the Gagauz and Balkan G-M201
haplotypes suggests a direct contribution of the Turks to
the Gagauz paternal gene pool and, hence, lends some
support to the theory of the Seljuk origin of the Gagauz es.
Although some sharing between Gagauz and Turkish Yhaplotypes
implies direct gene flow from Anatolia to the
Gagauz es, its impact on the structure of the extant
Gagauz gene pool was rather small. This conclusion is
supported by three lines of evidence: (1) the Gagauz es represent
the Balkans with respect to the Y-haplogroup frequencies;
(2) genetic distance analyses based on stable
and fast polymorphisms indicate a closer relationship of
the Gagauz es to Balkan populations than to any Turkic
group, and (3) in the MDS plots the Gagauz samples were
not intermediate between the Balkan and Turkic samples,
but occupied positions among the Balkan ones. These
results are in agreement with previous investigations
based on ‘‘classical’’ and DNA markers (Nasidze et al.,
2007; Varsahr et al., 2001, 2003; Varzari et al., 2007). Altogether
the genetic data indicate that the Gagauz language
represents a case of language replacement in southeastern
Europe. How has this replacement happened?
In our previous investigation of autosomal DNA
markers in the Dniester-Carpathian region (Varzari et al.,
2007), we suggested that in the case of the Gagauz es
replacement could have occurred via the ‘‘elite dominance’’
model, which means that the original Turkic immigrant
groups could be very small such that their genetic effect
on the resident groups was negligible (Renfrew, 1987).
This hypothesis is supported by numerous historical sources
(Guboglo, 1967; Shabashov, 2002). Throughout the
Middle Ages the Balkan peninsula was constantly subjected
to Turkic invasions and conquests both from the
southern Russian steppe and Anatolia. These tribes
formed military (for example, that of the Avars, the Pechenegs,
and the Cumans) and political (for example, that of
the Bulgars and the Seljuks) unions, which also included
the local Slavic and Romance populations besides the
Turkic newcomers.
Another point of view was offered by Nasidze et al.,
(2007). The authors consider the Gagauz es as ‘‘Orthodox
Turks’’. After their resettlement to southern Moldavia
142
from Turkey 150 years ago (as it is asserted by Nasidze

et al., 2007) they were intensively exchanging genes with
the Moldavians. As a result they became genetically closer
to the Moldavians than to the Turks. Though the general
idea of gene exchange between populations as a mechanism
for erasing the genetic differences between them is
undoubtedly correct, lines of historical, ethnological, and
linguistic data provide evidence against this theory. First,
the Gagauz es resettled to southern Moldova not from Turkey,
but from the Balkan Peninsula, where they formed
an independent ethnic group probably before the Ottoman
occupation of the Balkans (Guboglo, 1967; Shabashov,
2002). Secondly, the Gagauz language contains a North-
Turkic (Tartar or Kypchak) element besides the main
South-Turkic (Oghuz) element, which probably entered by
the northern route from the Eurasian steppes (Pokrovskaya,
1964). Thirdly, before Bessarabia (Moldavia) joined
the Soviet Union in 1940, marriages between the
Gagauz es and other nationalities were extremely rare
because of the Gagauz es’ strong patriarchal way of life,
which forbade inter-ethnical marriages (Zelenciuk and
Guboglo, 1979; Curoglo and Marunevici, 1983; Kvilinkova,
2007). The number of marriages between different
nationalities, however, increased considerably because of
social and spiritual transformations among the Gagauz es
in the Soviet period (Curoglo and Marunevici, 1983; Varzar’
et al., 2003; Zelenciuk and Guboglo, 1979). It should
also be noted that we collected DNA samples for our
research in ethnically homogeneous localities where
Gagauz es constituted more than 95%, and we collected
these samples from adult individuals whose ancestors
were of the same (i.e. Gagauz ) nationality back to the
third generation. Altogether, the aforementioned arguments
suggest that the genetic affinity between the
Gagauz es and the Moldavians is explained by their
common ‘‘Balkan’’ ancestry rather than by direct intermarriages.
The faster evolving microsatellite loci showed that
Gagauz es do not represent a homogeneous group. This
finding does not contradict the analysis of stable polymorphisms,
for which inter-population differences in allele
frequencies (although insignificant) have also been found.
Molecular differences within shared haplogroups appear
to make the main contribution to the observed differentiation
143
of the Gagauz es. The observed genetic heterogeneity

correlates well with the cultural and linguistic heterogeneity
among the Gagauz es. The Gagauz es from Kongaz
speak a central (or ‘‘Bulgar’’) dialect, whereas the
Gagauz es from Etulia speak a southern (or maritime) dialect.
As ethnologists and linguists maintain, the ethnic
differentiation of the Gagauz es had happened on the Balkan
Peninsula long before their migration to Bessarabia
in the beginning of 19th century (Kvilinkova, 2007; Pokrovskaya,
1964). The ‘‘Bulgar’’ Gagauz es were in the domain
of the Bulgarian Orthodox Church, and thus subjected
to a strong cultural influence by Bulgarians. The
finding that the Kongaz Gagauz es are very close genetically
to Bulgarians may be explained, in part, by a culturally
enforced mixing between the Bulgarians and ‘‘Bulgar’’
Gagauz es. Alternatively, the Turkic language could be
imposed on a group of Bulgarians through the elite-dominance
process. The maritime Gagauz es were in the domain
of the Greek Orthodox Church and, thus, socially
isolated from the Bulgarians because of hostile relations
between the two Orthodox Churches on the Balkan Peninsula.
The significant distance between the Gagauz es from
Etulia, on the one hand, and the Gagauz es from Kongaz
and the Bulgarians, on the other hand, implies a limited
gene flow between these groups. Alternatively, the differences
between the Gagauz groups (either cultural or
genetic) may have existed prior to the penetration of the
Turkic language into the Balkans. According to this hypothesis,
the Turkic language could have been imposed on
culturally and genetically diverse groups in the Balkans.
Moreover, the genetic heterogeneity of the Gagauz es could
have been reinforced by possible fragmentations of their
gene pool throughout history and particularly during
their migration from the Balkans to Bessarabia in the beginning
of the 19th century, possibly facilitated by the
effects of genetic drift. The reduction in both haplogroup
8 A. VARZARI
and haplotype diversity values in Etulia GGagauz es
agrees well with the action of drift.
In conclusion, our Y-chromosome analysis indicates a
strong similarity between Gagauz es and Balkan populations.
This finding could support the suggestion previously
144
advanced on the basis of autosomal DNA markers,

and the historical information that the Turkic language
was imposed on the Balkans according to the elite-dominance
model. According to this hypothesis, the Turkic
newcomers were small in number such that their genes
have been diluted by those of the autochthonous inhabitants.
Interestingly, using microsatellite markers, we also
discovered some traces of recent Anatolian lineages in the
Gagauz paternal gene pool. This discovery matches the
hypothesis of a Seljuk (Anatolian) origin of the Gagauz
language, which, however, does not rule out a penetration
of some Turkic linguistic elements from Eurasian steppes.
Furthermore, we demonstrated that at the Balkan scale
the Gagauz es are not a genetically homogeneous group.
The observed genetic heterogeneity correlates well with
the cultural and linguistic diversity among the Gagauz es
and was presumably determined by the culturally and/or
genetically heterogeneous environment on the Balkans.
Genetic drift caused by cultural isolation and migration of
Gagauz es from the Balkans to Bessarabia could also have
facilitated the genetic differentiation among the Gagauz
populations.
ACKNOWLEDGMENTS
The authors are grateful to all donors for providing
blood samples and to the people who contributed to their
collection. They also thank Boris Joffe and Elisaveta Kvilinkova
for helpful advice and comments.
LITERATURE CITED
Bandelt H-J, Forster P, Ro¨hl A. 1999. Median-joining networks for
inferring
intraspecific phylogenies. Mol Biol Evol 16:37–48.
Barbarii LE, Rolf B, Dermengiu D. 2003. Y-chromosomal STR
haplotypes
in a Romanian population sample. Int J Legal Med 117:312–315.
Bosch E, Calafell F, Gonza´lez-Neira A, Flaiz C, Mateu E, Scheil H.-G,
Huckenbeck W, Efremovska L, Mikerezi I, Xirotiris N, Grasa C, Schmidt
H, Comas D. 2006. Paternal and maternal lineages in the Balkans show
a homogeneous landscape over linguistic barriers, except for the isolated
Aromuns. Ann Hum Genet 70:459–487.
Cinniog˘lu C, King R, Kivisild T, Kalfoglu E, Atasoy S, Cavalleri GL,
Lillie
AS, Roseman CC, Lin AA, Prince K, Oefner PJ, Shen P, Semino O,
Cavalli-
145
Sforza LL, Underhill PA. 2004. Excavating Y chromosome haplotype

strata in Anatolia. Hum Genet 114:127–148.
Cruciani F, La Fratta R, Santolamazza P, Sellitto D, Pascone R, Moral P,
Watson E, Guida V, Colomb EB, Zaharova B, Lavinha J, Vona G, Aman
R, Cali F, Akar N, Richards M, Torroni A, Novelletto A, Scozzari R.
2004.
Phylogeographic analysis of haplogroup E3b (E-M215) Y-chromosomes
reveals multiple migratory events within and out of Africa. Am J Hum
Genet 74:1014–1022.
Curoglo SS, Marunevici MV. 1983. The social transformations in the
everyday
life and culture of the Gagauz population of the MSSR. Chisinau
(Moldova): Stiinta (in Russian).
de Knijff P, Kayser M, Caglia` A, Corach D, Fretwell N, Gehrig C,
Graziosi
G, Heidorn F, Herrmann S, Herzog B, Hidding M, Honda K, Jobling M,
Krawczak M, Leim K, Meuser S, Meyer E, Oesterreich W, Pandya A,
Parson W, Penacino G, Perez-Lezaun A, Piccinini A, Prinz M, Schmitt C,
Schneider PM, Szibor R, Teifel-Greding J, Weichhold G, Roewer L.
1997.
Chromosome Y microsatellites: population genetic and evolutionary
aspects. Int J Legal Med 110:134–149.
Flores C, Maca-Meyer N, Perez JA, Gonzalez AM, Larruga JM, Cabrera
VM. 2003. A predominant European ancestry of paternal lineages from
Canary Islanders. Ann Hum Genet 67:138–152.
Gordon RJ. 2005. Ethnologue: languages of the World, 15th ed. Dallas,
TX:
SIL International. Available at:www.ethnologue.com.
Guboglo MN. 1967. The ethnic affiliation of the Gagauz es. Sov
Etnograf
3:160–167 (in Russian).
Hammer MF, Horai S. 1995. Y chromosomal DNA variation and the
peopling
of Japan. Am J Hum Genet 56:951–962.
Hurles ME, Irven C, Nicholson J, Taylor PG, Santos FR, Loughlin J,
Jobling M, Sykes BC. 1998. European Y chromosomal lineages in
Polynesia:
a contrast to the population structure revealed by mitochondrial
DNA. Am J Hum Genet 63:1793–1806.
Hurles ME, Veitia R, Arroyo E, Armenteros M, Bertranpetit J, Perez-
Lezaun
A, Bosch E, Shlumukova M, Shlumukova M, Cambon-Thomsen A,
McElreavey
146
K, Lopez De Munain A, Rohl A,Wilson IJ, Singh L, Pandya A, Santos

FR, Tyler-Smith C, Jobling MA. 1999. Recent male-mediated gene flow
over a linguistic barrier in Iberia, suggested by analysis of a Y-
chromosomal
DNA polymorphism. Am J Hum Genet 67:1055–1061.
Karafet TM, Mendez FL, Meilerman MB, Underhill PA, Zegura SL,
Hammer
MF. 2008. New binary polymorphisms reshape and increase resolution
of the human Y chromosomal haplogroup tree. Genome Res 18:830–
838.
Karafet TM, Osipova LP, Gubina MA, Posukh OL, Zegura SL, Hammer
MF. 2002. High levels of Y chromosome differentiation among Native
Siberian
populations and the genetic signature of a boreal hunter-gatherer
way of life. Hum Biol 74:761–789.
Kayser M, Caglia` A, Corach D, Fretwell N, Gehrig C, Graziosi G,
Heidorn
F, Herrmann S, Herzog B, Hidding M, Honda K, Jobling M, Krawczak
M, Leim K, Meuser S, Meyer E, Oesterreich W, Pandya A, Parson W,
Penacino G, Perez-Lezaun A, Piccinini A, Prinz M, Schmitt C, Schneider
PM, Szibor R, Teifel-Greding J, Weichhold G, Roewer L. 1997.
Evaluation
of Y-chromosomal STRs: a multicenter study. Int J Legal Med
110:125–133.
Kayser M, Roewer L, Hedman M, Henke L, Henke J, Brauer S, Kru¨ger
C,
Krawczak M, Nagy M, Dobosz T, Szibor R, de Knijff P, Stoneking M,
Sajantila A. 2000. Characteristics and frequency of germline mutations
at microsatellite loci from the human Y chromosome, as revealed by
direct observation in father/son pairs. Am J Hum Genet 66:1580–1588.
Kharkov VN, Stepanov VA, Borinskaia SA, Kozhekbaeva ZhM, Gusar
VA,
Grechanina EIa, Puzyrev VP, Khusnutdinova EK, Yankovskii NK. 2004.
Gene pool structure of eastern Ukrainians as inferred from the Y-
chromosomal
haplogroups. Russ J Genet 40:326–331.
Kharkov VN, Stepanov VA, Medvedeva OF, Spiridonova MG, Voevoda
MI,
Tadinova VN, Puzyrev VP. 2007. Gene pool differences between
northern
and southern Altaians inferred from the data on Y-chromosomal
haplogroups. Russ J Genet 43:675–687.
Kharkov NV, Stepanov VA, Puzyrev VP, Feschenko SP, Borinskaya SA,
147
Yankovsky NK. 2005. Frequency of Y chromosomal bi-allelic

haplogroups
in Belorussians. Russ J Genet 41:938–931.
Kvilinkova EN. 2007. The traditional spiritual culture of the Gagauz es:
ethno-regional features. Chisinau (Moldova): Business-Elita (in
Russian).
Lauc LB, Pericic´ M, Klaric´ IM, Sijacki A, Popovic´ D, Janic´ijevic´ B,
Rudan
P. 2005. Y chromosome STR polymorphisms in a Serbian population
sample. Forensic Sci Int 150:97–101.
Mathias N, Bayes M, Tyler-Smith C. 1994. Highly informative
compound
haplotypes for the human Y chromosome. Hum Mol Genet 3:115–123.
Miller SA, Dykes DD, Polesky HF. 1988. A simple salting out procedure
for
extracting DNA from human nucleated cells. Nucleic Acids Res 16:1215.
Nasidze I, Quinque D, Udina I, Kunizheva S, Stoneking M. 2007. The
Gagauz , a linguistic enclave, are not a genetic isolate. Ann Hum Genet
71:379–389.
Pericic´ M, Klaric´ IM, Lauc LB, Janic´ijevic´ B, Dordevic´ D,
Efremovska L,
Rudan P. 2005a. Population genetics of 8 Y-chromosome STR loci in
Macedonians and Macedonian Romani (Gypsy). Forensic Sci Int
154:257–261.
Pericic´ M, Lauc LB, Klaric´ IM, Rootsi S, Janicijevic´ B, Rudan I,
Terzic´ R,
Colak I, Kvesic´ A, Popovic´ D, Sijacki A, Behluli I, Dordevic´ D,
Efremovska
L, Bajec´ DD, Stefanovic´ BD, Villems R, Rudan P. 2005b. High-
resolution
phylogenetic analysis of southeastern Europe (SEE) traces major
episodes of paternal gene flow among Slavic populations. Mol Biol Evol
22:1964–1975.
Pokrovskaya LM. 1964. Gagauz grammar: phonetics and morphology.
Moscow
(Russia): Nauka (in Russian).
Renfrew C. 1987. Archaeology and language: the puzzle of Indo-
European
origins. London, UK: Jonathan Cape.
Robino C, Gino S, Ricci U, Grignani P, Previdere C, Torre C. 2002. Y-
chromosomal
STR haplotypes in an Albanian population sample. Forensic
Sci Int 129:128–130.
148
Robino C, Varacalli S, Gino S, Chatzikyriakidou A, Kouvatsi A,

Triantaphyllidis
C, Di Gaetano C, Crobu F, Matullo G, Piazza A, Torre C. 2004.
Y-chromosomal STR haplotypes in a population sample from continental
Greece, and the islands of Crete and Chios. Forensic Sci Int 145:61–64.
Rosser ZH, Zerjal T, Hurles ME, Adojaan M, Alavantic D, Amorim A,
Amos
W, Armenteros M, Arroyo E, Barbujani G, Beckman G, Beckman L,
Bertranpetit J, Bosch E, Bradley DG, Brede G, Cooper G, Coˆrte-Real
HBSM, de Knijff P, Decorte R, Dubrova YuE, Evgrafov O, Gilissen A,
Glisic S, Go¨lge M, Hill EW, Jeziorowska A, Kalaydjieva L, Kayser M,
Kivisild T, Kravchenko SA, Krumina A, Kucˇinskas V, Lavinha J,
Livshits
LA, Malaspina P, Maria S, McElreavey K, Meitinger TA, Mikelsaar
A-V, Mitchell RJ, Nafa Kh, Nicholson J, Nørby S, Pandya A, Parik J,
Patsalis PhC, Pereira L, Peterlin B, Pielberg G, Prata MJ, Previdere´ C,
Roewer L, Rootsi S, Rubinsztein DC, Saillard J, Santos FR, Stefanescu
G, Sykes BC, Tolun A, Villems R, Tyler-Smith C, Jobling M. 2000.
Ychromosomal
diversity in Europe is clinal and influenced primarily by
geography, rather than by language. Am J Hum Genet 67:1526–1543.
Schneider S, Roessli D, Excoffier L. 2000. Arlequin Ver. 2000: A
software
for population genetics data analysis. Switzerland: Genetics and Biometry
Laboratory, University of Geneva.
Semino O, Magri C, Benuzzi G, Lin AA, Al-Zahery N, Battaglia V,
Maccioni
L, Triantaphyllidis C, Shen P, Oefner PJ, Zhivotovsky LA, King R,
Torroni
A, Cavalli-Sforza LL, Underhill PA, Santachiara-Benerecetti AS.
2004. Origin, diffusion, and differentiation of Y chromosome haplogrops
E and J: inferences on the Neolithization of Europe and later migratory
events in the Mediterranean Area. Am J Hum Genet 74:1023–1034.
Shabashov AB. 2002. The Gagauz es: kinship terms and ethnic origin.
Odessa (Ukraine): Astroprint (in Russian).
Spiroski M, Arsov T, Kru¨ger C, Willuweit S, Roewer L. 2005. Y-
chromosomal
STR haplotypes in Macedonian population samples. Forensic Sci Int
148:69–73.
StatSoft, Inc. 1995. STATISTICA for Windows [Computer program
manual].
149
Tulsa, OK.
Underhill PA, Passarino G, Lin AA, Shen P, Mirazon Lahr M, Foley RA,
Oefner PJ, Cavalli-Sforza LL. 2001. The phylogeography of Y
chromosome
binary haplotypes and the origins of modern human populations.
Ann Hum Genet 65:43–62.
Varsahr AM, Dubova NA, Kutuyev IA. 2003. Serological researches in
the
south of Moldavia in connection with the problem of the ethnogeny of
the Gagauz es, the Moldavians and the Bulgarians. Anthropol Anz
61:395–411.
Varsahr AM, Spitsyn VA, Bychkovskaya LS, Kravchuk OI. 2001. To the
research of the gene pool of the Gagauz population of Moldavia.
Anthropol
Anz 59:11–17.
Varzar’ AM, Spitsyn VA, Sheremet’eva VA. 2003. Genetic-demographic
study of the Gagauz population of Moldova. Russ J Genet 39:1258–
1267.
Varzari A, StephanW, Stepanov V, Raicu F, Cojocaru R, Roschin Yu,
Glavce
Ch, Dergachev V, Spiridonova M, Schmidt HD, Weiss E. 2007.
Population
history of the Dniester-Carpathians: evidence from Alu markers.
J Hum Genet 52:308–316.
Wells RS, Yuldasheva N, Ruzibakiev R, Underhill PA, Evseeva I, Blue-
Smith J, Jin L, Su B, Pitchappan R, Shanmugalakshmi S, Balakrishnan
K, Read M, Pearson NM, Zerjal T,Webster MT, Zholoshvili I,
Jamarjashvili
E, Gambarov S, Nikbin B, Dostiev A, Aknazarov O, Zalloua P, Tsoy I,
Kitaev M, Mirrakhimov M, Chariev A, Bodmer WF. 2001. The Eurasian
heartland: a continental perspective on Y-chromosome diversity. Proc
Natl Acad Sci USA 98:10244–10249.
Zaharova B, Andonova S, Gilissen A, Cassiman JJ, Decorte R,
Kremensky
I. 2001. Y-chromosomal STR haplotypes in three major population
groups in Bulgaria. Forensic Sci Int 124:182–186.
Zelenciuk VS, Guboglo MN. 1979. The national and international aspects
in the Soviet way of life. Stiinta, Kishinev, MD (in Russian).
Zerjal T, Dashnyam B, Pandya A, Kayser M, Roewer L, Santos FR,
Schiefenhovel
W, Fretwell N, Jobling MA, Harihara S, Shimizu K, Semjidmaa
D, Sajantila A, Salo P, Crawford MH, Ginter EK, Evgrafov OV, Tyler-
Smith C. 1997. Genetic relationship of Asians and Northern Europeans,
150
revealed by Y chromosomal DNA analysis. Am J Hum Genet 60:1174–

1183.
Zerjal T, Wells RS, Yuldasheva N, Ruzibakiev R, Tyler-Smith C. 2002.
A genetic landscape reshaped by recent events: Y-chromosomal insights
into central Asia. Am J Hum Genet 71:466–482.
TABLE A1. Y-STR haplotypes by haplogroups in the Gagauz es
Haplotype Haplogroup
Allele status at Y-CHROMOSOME ANALYSIS IN GAGAUZ ES 11
Γκαγκαβούζικα
Ευρύτερη περιοχή -Θράκη Τόπος που μιλείται -Θράκη

Σχόλια -Μιλούνταν από τουρκόφωνους πρόσφυγες από την Ανατολική
Θράκη και συγκεκριμένα την περιοχή που όριζε το τρίγωνο
Ανδριανούπολη, 40 Εκκλησιές, Μακρά Γέφυρα.
Καταχώρηση -ageor στις 05/03/2007
Ρεντρούμης - -ενοικιαστής τουριστικών καταλυμάτων... - -
κατράν κιφαλ (ο) -ο χοντροκέφαλος-ο τόνος στο λ... - -
νινέ (η) -χαϊδευτικά η μάνα-... - -
τσιπλάκ καφαλού -φαλακρός-τσιπλάκ=γυμνός, καφαλού=κεφάλι ... - -
ντελιμπάσης -χαζός-ντελί στα τούρκικα σημαίνει χαζός... - -
κιορ μπεσλεμές -παχύσαρκος-κυριολεκτικά σημαίνει το τυφλό
γουρούνι που μόνο να τρώει ξέρει καθώς το ταΐζουν συνέχεια για να
παχύνει για το Πάσχα. Μεταφορικά αναφέρεται στον άνθρωπο που έχει
πέσει με τα μούτρα στο φαΐ με αποτέλεσμα να είναι παχύσαρκος ... –
151
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟΝ
Bulgarians, 111, 112, 113, 114, 115, 118, Γκαγκαούζ, 5, 8, 42, 72, 93, 102
128, 138, 143, 149 Γκαγκαούζηδες, 7, 8
Gagaus, 111, 112 Γκαγκαουζία, 8, 59, 72
Gagauz, 8, 71, 81, 92, 101, 110, 111, 112, Γκαγκαουζικά, 125, 126
113, 114, 115, 116, 117, 118, 119, 120, Γκαγκαούζοι, 5, 6, 9, 13, 14, 16, 18, 19,
121, 122, 123, 124, 126, 127, 128, 129, 20, 21, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 36,
130, 131, 132, 133, 134, 135, 136, 137, 37, 38, 45, 59, 69, 76, 80, 81, 92, 93, 95,
138, 139, 140, 141, 142, 143, 144, 145, 96, 97, 99, 104, 105, 108
147, 148, 149, 150 γκαγκαούζους, 8
Gagauz Language, 112 Γκαγκαούζους, 13, 15, 18, 20, 25, 26, 30,
Gagauz ca, 124 32, 38, 48, 59, 67, 95
Gagauzça, 8, 124, 125 Γκαγκαούζων, 5, 6, 7, 15, 18, 19, 20, 27,
Gagauzite, 120 29, 31, 37, 50, 60, 66, 82, 92, 95
Gagauzlar, 5, 94, 100, 121, 122, 123, 124 γλώσσα, 6, 8, 10, 13, 14, 20, 21, 24, 26,
Gagavuz, 93 32, 35, 38, 39, 45, 54, 55, 58, 59, 61, 67,
Gagavuzlar, 93 75, 76, 81, 83, 85, 89, 90, 92, 93, 95, 98,
Moldovan, 111, 113, 114, 115, 116, 117, 101, 103, 106, 110, 125
123 Ηρόδοτος, 10, 22, 43, 45
Orthodox Christian Turks, 112 Θουκυδίδης, 33
Turkey, 97, 114, 117, 119, 129, 142 Καραμανλήδες, 10, 15, 21, 27, 34, 42, 45,
Βουλγαρίας, 9, 10, 12, 15, 16, 17, 18, 21, 67, 81, 85, 95, 96
23, 26, 27, 29, 43, 45, 53, 54, 56, 59, 68, Κατούζων, 10, 22, 46
77, 78, 80, 87, 89, 96, 98, 126 Κατταούζων, 10, 22, 43, 46, 66, 95
ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΗΔΕΣ, 1, 32, 39, 44, 54, ΚΟΖΑΡΙΔΗ, 93, 95, 97, 98, 100, 102, 104
58, 64, 80, 92, 94, 96, 98, 99, 101, 103 Κοζαρίδης, 44, 53, 60, 62, 64, 74, 75, 76,
Γκαγκαβούζηδες, 14, 15, 18, 26, 30, 33, 77, 78, 79, 80, 87, 89, 92
34, 35, 36, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 49, 53, Κριαρας, 109
54, 56, 58, 59, 62, 64, 74, 75, 76, 77, 78, Κροβούζους, 10, 22, 43, 45
79, 80, 81, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 95, Κροβύζους, 10, 22, 45
96, 99, 100, 101, 102, 104, 105 Κωστή, 17, 29, 52, 60, 78
Γκαγκαβούζηδων, 9, 10, 21, 33, 39, 41, Μολδαβίας, 8, 13, 15, 20, 24, 26, 32, 38,
42, 45, 56, 57, 58, 59, 61, 62, 64, 74, 75, 48, 61, 68, 84, 85, 87, 92, 97, 101, 102
76, 77, 78, 79, 82, 84, 87, 88, 91, 92, 93, Πτολεμαίος, 10, 22, 43, 45
95, 96, 97, 99, 101, 102 Στράβωνας, 10, 22, 43, 45
ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΗΣ, 33, 40 Τούρκοι, 9, 21, 35, 36, 45, 56, 58, 59, 61,
Γκαγκαβουζία, 84 71, 76, 87, 100
Γκαγκαβούζικη, 8, 92

Οδυσσέας Γκιλής. Γκαγκαβουζοι-γκαγκαβουζηδεσ-gagauz. Θεσσαλονίκη 2018

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Οδυσσέας Γκιλής. Γκαγκαβουζοι-γκαγκαβουζηδεσ-gagauz. Θεσσαλονίκη 2018

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

Αμμόβουνο ............................................................................................................................ 104

Θράκη Σχόλια -Μιλούνταν από τουρκόφωνους πρόσφυγες από την

Από τη Βικιπαίδεια, Οι Γκαγκαούζοι (Γκαγκαούζ: Gagauzlar ) είναι

Σχετικά με την προέλευση των Γκαγκαούζων υπάρχουν πολλές

 Οι πρόγονοι των Γκαγκαούζων ήταν τουρκόφωνοι λαοί, από την

Από συγκριτικές γενετικές έρευνες βρέθηκε ότι οι Γκαγκαούζοι είναι

Σύμφωνα με ιστορικές πηγές στις οποίες όλοι συμφωνούν, η εθνογένεσή

Η εγκατάσταση σε αυτό το χώρο έγινε εσκεμμένα από τον Βυζαντινό

Οι επιδρομές των Οθωμανών και αργότερα των Κιρκάσιων συνεχίστηκαν

Κατά την απελευθέρωση της Ανατολικής Θράκης από τον ελληνικό

εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να εγκατασταθούν στην επαρχία

Από τη Βικιπαίδεια, Τα Γκαγκαούζικα (γκαγκαούζ: Gagauz ça) είναι η

Τα γκαγκαούζικα Gagauz dili είναι μια τουρκογενής γλώσσα που

Αρχικά χρησιμοποιούνταν το ελληνικό αλφάβητο για τη γραφή των

Το λατινικό αλφάβητο της γκαγκαουζικής γλώσσας:

Ιστορία των Γκαγκαβούζηδων

Ιστορία των Γκαγκαβούζηδων

Στο ερώτημα ποιοι είναι οι Γκαγκαβούζοι προσπάθησαν πολλοί ιστορικοί

Ο όρος Γκαγκαούζοι εμφανίζεται για πρώτη φορά στην ρωσική

Ευρώπης. Παράλληλα η ύπαρξη Τούρκων χριστιανών εξυπηρετεί τα

Από την πλευρά των Ελλήνων ιστορικών διατυπώθηκε η άποψη ότι

Πιστεύω ότι η συγκέντρωση όλων των ιστορικών στοιχείων και η

Α) Ως λαός γεωργικός και κτηνοτροφικός ήθελαν να βρίσκονται κοντά

Διάφοροι λαοί ακολουθώντας το δρόμο της μετανάστευσης περνούν τον

Το Βυζάντιο και το Πατριαρχείο επέτρεπε τις επιγαμίες μεταξύ χριστιανών

Στα Βαλκάνια ο κυριότερος εχθρός του Βυζαντίου ήταν οι Βούλγαροι.

οδηγούσε σε ερημώσεις της υπαίθρου και σε αναγκαστική μετακίνηση των

Πρώτος ηγεμόνας του πριγκιπάτου ήταν ο Μπαλίκ, ο οποίος ανέλαβε το

Έτσι οι τουρκόφωνοι της Δοβρουτσάς διαχωρίζονται σε δύο ζώνες: Οι

Στα χρόνια του Ντομπροτίτσα το πριγκιπάτο γνώρισε την μεγαλύτερη

Με την κατάλυση του κράτους ο πληθυσμός του πριγκιπάτου

Το Οθωμανικό κράτος όπως και όλα τα μουσουλμανικά κράτη

Αντιστέκονται στις επιδρομές των Κιρτζαλήδων των Κιρκάσιων και

Σε όλους τους ρωσοτουρκικούς πολέμους οι Γκαγκαούζοι βοηθούσαν με

Το 1864 συμμετέχουν ενεργά στην εξέγερση των αγροτών εναντίον των

ταχθούν με το μέρος τους στη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Αντιδρούν

Στις δεκαετίες του 1840-50 αρχίζει η αναγέννηση του ελληνισμού της

Παράλληλα έχει αρχίσει και η αναγέννηση του βουλγαρικού έθνους. Οι

Εκκλησιών. Υπολογίζεται ότι περίπου 6.000 Γκαγκαούζοι μετακινούνται

Με το μεγάλο ανθελληνικό διωγμό του 1906 και του 1914, εγκαταλείπουν

Γρήγορα όμως θα αποτελέσουν το βασικό κορμό της αντίστασης των

Ο Α΄ Βαλκανικός πόλεμος φέρνει τους Βούλγαρους στην Ανατολική

από το σημερινό χωριό Φυλάκιο και σε χωριά της Υάμπολης με στόχο να

Μέχρι και σήμερα υπάρχουν και προσπαθούν να διατηρήσουν τις

χωριά της Κομοτηνής: Άμφια, Ν. Καλίστη, όπως και στα Χρυσοχώραφα

Για τους υπόλοιπους γκαγκαβούζικους πληθυσμούς θα πρέπει να

1. Ο/Η Αλή Σουλιότι λέει:

Ιανουάριος 23, 2015 στις 10:29 μμ

Στο 1243, όταν το κράτος των Σελτζούκων διαλύθηκε από τους

2. Ο/Η Αλή αλ-Γιουνάνι λέει:

Απρίλιος 9, 2017 στις 6:56 μμ

Οι Γκαγκαούζοι ή Γκαγκαβούζηδες είναι ένα τουρκικό φύλο, το

τους Μογγόλους μετά τη μάχη του Κιοσεντάγ. Σουλτάνος του

Ο Σουλτάνος του Ικονίου είχε πολλούς χριστιανούς υπηκόους,

Το 1259 περίπου, εγκαταστάθηκαν στην βόρεια Βουλγαρία, στην

Αργότερα ο Σουλτάνος Καϊκαβούς εγκαταστάθηκε στην Κριμέα

Το Δεσποτάτο διαλύθηκε από τους Οθωμανούς Τούρκους το 1383.

Ο μεγαλύτερος πληθυσμός των Γκαγκαούζων ακολούθησε τον

τους ρωσοτουρκικούς πολέμους και εγκαταστάθηκε στη

Στον Έβρο κατοικούν στην επαρχία Ορεστιάδας και Διδυμοτείχου

Είναι οι πρώτοι τουρκόφωνοι που ήρθαν στην περιοχή μας μετά τη

Η θέση αυτή για την καταγωγή και την προέλευση των

Η θεωρία ότι οι Γκαγκαούζοι είναι απόγονοι του αρχαίου