Adhwa 2016

GEOLOGI AM DAN KESAN KELEMBAPAN TERHADAP KEKUATAN TANAH SEKITAR KAWASAN
KAMPUNG NALAPAK RANAU, SABAH
SHARIFAH NOR ADHWA BINTI SYED MUSTAFAR
DISERTASI INI DIKEMUKAKAN UNTUK MEMENUHI
SEBAHAGIAN DARIPADA SYARAT MEMPEROLEHI IJAZAH
SARJANA MUDA SAINS DENGAN KEPUJIAN
PROGRAM GEOLOGI
FAKULTI SAINS DAN SUMBER ALAM
UNIVERSITI MALAYSIA SABAH
2016
PENGAKUAN
Saya akui karya ini adalah hasil kerja saya sendiri kecuali nukilan dan ringkasan yang
setiap satunya telah dijelaskan sumbernya.
SHARIFAH NOR ADHWA SYED MUSTAFAR

(BS13110564)
1 JULAI 2016
II
DIPERAKUKAN OLEH
1. PENYELIA
(EN MOHAMED ALI YUSOF BIN MOHD HUSIN)
III
PENGHARGAAN
Dalam menyempurnakan disertasi ini, setinggi-tinggi penghargaan dan ribuan terima

kasih saya ucapkan kepada pihak-pihak berikut:
I. Pertama sekali, En Mohamed Ali Yusof selaku penyelia saya di atas segala
tunjuk ajar dan dorongan beliau sepanjang penulisan disertasi ini.
II. Pensyarah-pensyarah Program Geologi Unversiti Malaysia Sabah yang terdiri
daripada Prof. Dr. Baba Musta, Prof. Dr. Sanudin Hj. Tahir, Prof. Dr. Shariff A.K
Omang, Prof. Dr. Felix Tongkul, Dr. Ismail Abd. Rahim, Dr. Rodeano Hj. Roslee,
Dr. Zulherry Isnain, En. Sahat Sadikun, En. Junaidi Asis, En. Hardianshah Saleh,
Pn. Hennie Fitria W. Soehady E. dan Pn. Hazerina Pungut di atas segala ilmu
yang telah kalian curahkan sepanjang pengajian saya di fakulti ini.
III. Pembantu-pembantu makmal iaitu En. Jalaludin Majalip, En. Sanin Awang, En.
Alim Shah, En. Asrizal dan Pn. Arshalina kerana sudi memberikan kerjasama
membenarkan penggunaan makmal pada hujung minggu serta membantu
apabila saya mengalami kesulitan semasa menjalankan analisis makmal.
IV. Pihak pepustakaan, Jabatan Mineral dan Geosains, Jabatan Perangkaan dan
Jabatan Pemetaan Negara atas maklumat-maklumat yang diberikan sepanjang
menjalankan kajian ini.
V. Ahli keluarga terutamanya abah dan mak serta insan yang sentiasa membantu
dan memberikan sokongan moral dan kewangan bagi memastikan kajian ini
dapat disempurnakan dengan baik.
VI. Akhir sekali, rakan-rakan seperjuangan saya Hamizah, Aqilah, Nur Shafikqa,
Leendy Gulibat, Nur Ain Marlan, Ahmad Zarif dan Karthik yang sentiasa
memberikan bantuan secara langsung mahupun tidak lansung sepanjang
menjalankan kajian ini. Tanpa bantuan dan dorongan mereka disertasi ini tidak
dapat dihasilkan dengan jayanya.
IV
ABSTRAK
Kawasan kajian terletak di bahagian Pantai Barat Utara Negeri Sabah iaitu sekitar
Kampung Nalapak, Ranau. Kawasan kajian meliputi garis bujur dari 116° 43’ 5’’ T
sehingga 116° 48’ 31’’ T dan garis lintang dari 05° 51’ 55” U sehingga 05° 57’ 21’’ U.
Kajian dilakukan bagi mengkaji geologi am dan pengaruh kelembapan terhadap
kekuatan tanah di kawasan tersebut. Kawasan kajian terdiri daripada dua jenis formasi
berbeza iaitu Formasi Trusmadi yang berusia sekitar Paleosen hingga Eosen Tengah
dicirikan oleh batuan beragilit, batu pasir dan batu lodakdan endapan alluvium
Kuaternar. Empat sampel tanah diambil dari lokaliti yang berbeza sekitar kawasan
Kampung Nalapak bagi menjalankan analisis makmal. Sifat fiziko-kimia tanah dikaji
melalui beberapa parameter seperti kandungan kelembapan, kandungan bahan
organik, pH tanah, analisis taburan saiz butiran dan penentuan graviti tentu tanah.
Sampel tanah kawasan kajian mempunyai julat kelembapan antara 24.82% hingga
30.05%, manakala kandungan bahan organik adalah rendah hingga sederhana iaitu
berjulat antara 3.33% hingga 4.20%. Sampel tanah kawasan kajian adalah bersifat
asid. Sampel S1 mempunyai peratusan lempung yang tinggi dan dikelaskan
mempunyai tekstur lempung. Manakala sampel tanah lain dikelaskan sebagai tekstur
lempung berpasir dan berlodak. Nilai graviti tentu bagi sampel tanah adalah berjulat
antara 2.36 hingga 2.53. Selain itu, had-had Atterberg dan ujian seperti pemadatan,
mampatan dan kebolehterlapan dijalankan bagi menentukan sifat kejuruteraan sampel
tanah. Sampel tanah kawasan kajian adalah berkeplastikan sederhana hingga tinggi
dengan had cecair berjulat 49% hingga 62.20%. Ketumpatan kering maksima adalah
berjulat 1.39 Mg/m3 hingga 1.57 Mg/m3. Sampel S2 mempunyai nilai kekuatan tertinggi
iaitu 140.33 kPa manakala sampel S3 menunjukkan kekuatan terendah iaitu 42.33 kPa.
Sampel S1, S2 dan S3 mengandungi mineral lempung illit-montmorilonit manakala
sampel S4 mengandungi mineral ilit. Kebolehtelapan bagi semua sampel tanah
kawasan kajian adalah sangat rendah iaitu berjulat antara 5.76x10-9 m/s hingga
1.72x10-8 m/s. Kesemua sampel dikenakan 5% manipulasi daripada kandungan
kelembapan optima. Sampel S2 mempunyai pengurangan perbezaan kekuatan
mampatan yang tertinggi iaitu sebanyak 84.08% manakala sampel S1 memberikan
pengurangan perbezaan kekuatan mampatan paling rendah iaitu sebanyak 43.85%.
Berdasarkan analisis mampatan, apabila kandungan air bertambah, tekanan akan
meningkat manakala kekuatan tegasan akan berkurang. Hal yang demikian akan
menyebabkan berlaku kegagalan kepada tanah.
V
ABSTRACT
The study area is located at the North West coast of Sabah which in area around of
Kampung Nalapak, Ranau. The study area is bounded by the latitude N 05° 51’ 55” to
N 05° 57’ 21’’ U and longitude E 116° 43’ 5’’ to E 116° 48’ 31’’. The purpose of the
study is to study the general geology and the effect of moisture to the strength of soil
in study area. Study area consists of two different formations which are Trusmadi
Formation aged Paleocene to Middle Eocene and characterized by sandstone, siltstone
and argillite and Quaternary alluvium deposits. Four soil samples was taken from
different locations around Kampung Nalapak and then brought to the lab for analysis.
The physico-chemical properties were studied by parameters such as moisture content,
organic matter content, pH analysis, grain size analysis and specific gravity of soil. Each
sample of soil moisture ranged between 24.82% to 30.05%, while the organic matter
content are medium to low which are ranged from 3.33% to 4.20%. Each of soil sample
is acidic. Sample S1 has high percentage of clay and classified as clay for soil texture
while for others sample are classified as clay sandy and silt. The specific gravity of the
soil ranged from 2.36 to 2.53. The Atterberg limit and tests such as compaction,
compression and permeability conducted to determine the engineering properties of
the soil samples. Soil samples have medium plasticity to high plasticity and the liquid
limit ranged from 49% to 62.20%. The maximum dry density ranged from 1.39 Mg/m3
to 1.57 Mg/m3. Sample S2 has high strength of soil which is 140.33 kPa while sample
S3 has low strength of soil which is 42.33 kPa. The presence of clay mineral and soil
texture can affect the strength of soil. S1, S2 and S3 contain active clay minerals which
is illite-montmorillonite while S4 consists of illite. The permeability of the soil samples
are very low, ranged from 5.76X10-9 m/s until 1.72X10-8 m/s. All samples were
manipulated to 5% from its optimum moisture content. S2 sample has the higher
percentage of compressive strength difference loss which is 84.08% while S1 has the
lower percentage of compressive strength difference loss which is 43.85%. Based on
the compression test, when the water content increase, the pressure will increase but
the stress strength will decrease. This situation will caused failure to the soil.
VI
SENARAI KANDUNGAN
Muka Surat
PENGAKUAN II
PENGESAHAN III
PENGHARGAAN IV
ABSTRAK V
ABSTRACT VI
SENARAI KANDUNGAN VII
SENARAI JADUAL XI
SENARAI RAJAH XII
SENARAI FOTO XV
SENARAI FOTOMIKRO XVII
BAB 1 PENDAHULUAN 1
1.1 Pengenalan 1
1.2 Objektif Kajian 1
1.3 Kepentingan Kajian 2
1.4 Kawasan Kajian 2
1.5 Kajian Literatur 5
1.5.1 Kajian Geologi Am 5
1.5.2 Kajian Geologi Kejuruteraan 6
1.6 Kaedah Kajian 8
1.6.1 Kajian Awal 8
1.6.2 Kajian Lapangan dan Persampelan 10
1.6.3 Kajian Makmal 11
1.6.4 Analisis Data 22
1.6.5 Penulisan Disertasi 22
VII
1.7 Permasalahan Kajian 23
BAB 2 GEOGRAFI DAN GEOMORFOLOGI 24
2.1 Pengenalan 24
2.2 Geografi 24
2.2.1 Iklim 24
2.2.2 Populasi Penduduk 27
2.2.3 Kegiatan Sosioekonomi 28
2.2.4 Sistem Perhubungan 31
2.2.5 Kemudahan 33
2.3 Geomorfologi 35
2.3.1 Topografi 35
2.3.2 Sistem Saliran 38
2.3.3 Proses Geomorfologi 40
BAB 3 GEOLOGI AM DAN STRATIGRAFI 49
3.1 Pengenalan 49
3.2 Evolusi Tektonik Asia Tenggara 49
3.3 Evolusi Tektonik Rantau Sabah 50
3.4 Stratigrafi 53
3.4.1 Stratigrafi Rantau Sabah 53
3.4.2 Stratigrafi Tempatan 56
3.5 Geologi Am Kawasan Kajian 58
3.5.1 Formasi Trusmadi 58
3.5.2 Endapan Aluvium 59
3.5.3 Struktur Sedimen 59
3.6 Analisis Petrografi 61
VIII
3.6.1 Pengelasan Batu Pasir 64
3.6.2 Kematangan Batuan 65
3.7 Geologi Struktur 66
3.7.1 Analisis Lineamen 66
3.7.2 Analisis Lapisan 71
3.7.3 Analisis Kekar 73
3.7.4 Kesimpulan Analisis Geologi Struktur 74
BAB 4 HASIL DAN PERBINCANGAN 75
4.1 Pengenalan 75
4.2 Analisis Mikrostruktur (SEM) 78
4.3 Analisis Sifat Fiziko-Kimia 81
4.3.1 Penentuan Kandungan Kelembapan Tanah 81
4.3.2 Penentuan Bahan Organik Tanah 82
4.3.3 Penentuan pH Tanah 83
4.3.4 Penentuan Taburan Saiz Butiran 84
4.3.5 Penentuan Graviti Tentu Tanah 87
4.4 Penentuan Had-had Atterberg 88
4.4.1 Aktiviti Lempung 92
4.5 Analisis Sifat Kejuruteraan Tanah 93
4.5.1 Ujian Pemadatan Proctor 93
4.5.2 Ujian Mampatan Tak Terkurung 98
4.5.3 Ujian Kebolehtelapan Turus Menurun 105
4.6 Pengaruh Kelembapan Terhadap Kekuatan Tanah 106
BAB 5 KESIMPULAN DAN CADANGAN 125
5.1 Pengenalan 125
IX
5.2 Rumusan 125
5.2.1 Geologi Am 125
5.2.2 Analisis Makmal 126
5.3 Kesimpulan 128
5.4 Cadangan 128
RUJUKAN 130
LAMPIRAN 134
X
SENARAI JADUAL
No. Jadual Muka Surat
1.1 Jenis butiran dan saiz. 14
1.2 Ciri-ciri tanah berdasarkan Indeks Keplastikan. 17
1.3 Pengelasan tanah berdasarkan kekuatan mampatan tak 20
terkurung.
1.4 Pengelasan darjah kebolehtelapan tanah. 21
3.1 Ringkasan peratusan kandungan mineral dalam sampel
batuan. 62
3.2 Peratusan kandungan mineral bagi pengelasan jenis batuan
pasir kawasan kajian. 64
3.3 Peratusan kandungan mineral bagi kematangan batu pasir
kawasan kajian. 66
3.4 Ringkasan analisis geologi struktur. 74
4.1 Lokaliti bagi persampelan tanah. 75
4.2 Purata kandungan kelembapan bagi setiap sampel. 81
4.3 Purata kandungan bahan organik tanah bagi setiap sampel. 82
4.4 Purata nilai pH bagi setiap sampel tanah. 83
4.5 Skala pH dan pengelasan tahap keasidan dan kealkalian
tanah. 83
4.6 Taburan saiz butiran bagi setiap sampel. 85
4.7 Penggredan tanah berdasarkan Unified Soil Classification
System (USCS). 87
4.8 Purata nilai graviti tentu tanah bagi setiap sampel. 87
4.9 Kesimpulan analisis had-had Atterberg. 88
4.10 Ciri-ciri tanah berdasarkan Indeks Keplastikan. 91
4.11 Keputusan analisis aktiviti lempung. 93
4.12 Pengelasan aktiviti lempung. 93
4.13 Kandungan kelembapan optima dan ketumpatan kering
maksima bagi setiap sampel tanah. 94
4.14 Nilai kekuatan mampatan tak terkurung (kPa) berdasarkan
pada kandungan kelembapan optima (%). 99
4.15 Pengelasan darjah kebolehtelapan tanah. 105
4.16 Keputusan ujian kebolehtelapan bagi setiap sampel tanah. 105
4.17 Purata kekuatan mampatan tak terkurung (kPa) berdasarkan
kelembapan optima dan kelembapan manipulasi bagi setiap
sampel. 107
4.18 Himpunan data yang diperolehi daripada ujian mampatan. 108
4.19 Pengelasan konsistensi tanah. 108
5.1 Hasil analisis makmal yang dijalankan bagi setiap sampel. 126
5.2 Hasil analisis kesan kelembapan terhadap kekuatan tanah. 127
XI
SENARAI RAJAH
No Rajah Muka Surat
1.1 Peta Sabah dan kedudukan kawasan kajian. 3
1.2 Peta dasar kawasan kajian. 4
1.3 Carta aliran kaedah kajian. 8
1.4 Langkah – langkah yang dilakukan semasa kajian awal. 9
1.5 Langkah-langkah yang dilakukan semasa kajian lapangan 10
dan persampelan.
1.6 Senarai analisis makmal yang perlu dilakukan. 11
1.7 Segitiga pengelasan tekstur tanah. 14
1.8 Senarai Ujian Had–had Atterberg. 15
1.9 Gambaran peratusan kandungan kelembapan yang 19
dimanipulasi.
1.10 Pembahagian bab disertasi mengikut semester. 23
2.1 Graf taburan hujan tahunan bagi kawasan kajian. 25
2.2 Graf taburan hujan bulanan pada tahun 2014 bagi kawasan 25
kajian.
2.3 Graf menunjukkan purata suhu tahunan bagi kawasan kajian. 26
2.4 Graf menunjukkan suhu bulanan pada tahun 2015 bagi 26
kawasan kajian.
2.5 Peratusan populasi penduduk mengikut kewarganegaraan 27
bagi kawasan kajian.
2.6 Populasi penduduk mengikut kaum bagi kawasan kajian. 27
2.7 Peta sistem perhubungan kawasan kajian. 32
2.8 Peta topografi kawasan kajian. 37
2.9 Peta saliran kawasan kajian. 39
3.1 Kedudukan plat-plat tektonik Asia Tenggara. 50
3.2 Evolusi pembentukan geologi Sabah. 52
3.3 Ringkasan stratigrafi Sabah. 55
3.4 Jujukan stratigrafi tempatan kawasan kajian. 56
3.5 Peta geologi kawasan kajian. 57
3.6 Pengelasan batu pasir kawasan kajian. 65
3.7 Pengelasan kematangan batu pasir kawasan kajian. 66
3.8 Analisis lineamen positif kawasan kajian. 68
3.9 Rajah roset bagi lineamen positif menunjukkan arah
canggaan major datang dari arah Timut Laut-Barat Daya. 69
3.10 Analisis lineamen negatif kawasan kajian. 70
3.11 Rajah roset bagi lineamen negatif menunjukkan arah
canggaan major datang dari arah Timut Laut-Barat Daya. 71
3.12 Rajah stereonet bagi analisis perlapisan menunjukkan arah
canggaan major bertren Timur Laut-Barat Daya. 72
3.13 Rajah roset bagi analisis kekar menunjukkan arah canggaan
major datang dari arah Timut Laut-Barat Daya. 73
4.1 Lokasi persampelan tanah sekitar kawasan kajian. 76
XII
4.2 Pengelasan tekstur tanah bagi setiap sampel tanah. 85
4.3 Graf penggredan saiz butiran bagi setiap sampel tanah. 86
4.4 Graf kedalaman tusukan melawan kelembapan tanah bagi
sampel S1. 89
sampel S2. 90
sampel S3. 90
sampel S4. 91
4.8 Pengelasan keplastikan tanah melalui carta keplastikan. 92
4.9 Lengkung pemadatan dan lengkung nisbah lompang udara
bagi sampel S1. 95
bagi sampel S2. 95
bagi sampel S3. 96
bagi sampel S4. 96
4.13 Lengkung pemadatan bagi sampel tanah kawasan kajian. 98
4.14 Lengkung tegasan-terikan bagi sampel S1. 100
4.18 Bulatan Mohr bagi sampel S1. 102
4.22 Keadaan visual sampel setelah mengalami mampatan. 104
4.23 Gambaran peratusan kandungan kelembapan yang
dimanipulasi. 107
4.24 Kekuatan mampatan bagi sampel tanah berdasarkan
kandungan kelembapan. 112
4.25 Perbezaan kekuatan mampatan bagi setiap sampel tanah. 112
4.26 Kriteria kegagalan bagi sampel S1 pada kandungan
kelembapan optima. 113
kelembapan melebihi 5%. 114
XIII
4.34 Graf terikan melawan tegasan bagi sampel S1. 121
XIV
SENARAI FOTO
No. Foto Muka Surat
2.1 Kawasan penanaman teh yang terdapat di kawasan kajian
(GPS: 05º56’49” U, 116º46”6” T. Arah penggambaran: 74º
U). 28
2.2 Kawasan penanaman kelapa sawit yang terdapat sepanjang
kawasan kajian (GPS: 05º56’21” U, 116º46’30” T. Arah
penggambaran: 10º U). 29
2.3 Spa Ikan yang terdapat di Kampung Luanti Baru (GPS:
05º56’45” U, 116º46’11” T. Arah penggambaran: 335º U). 30
2.4 Gerai jualan yang terdapat di kawasan kajian (GPS: 5º56’45”
U, 116º46’11” T. Arah penggambaran: 84º U). 30
2.5 Jalan raya berturap yang terdapat di kawasan kajian (GPS:
2.6 Jalan raya tidak berturap yang terdapat di Kampung Nabutan
(GPS: 05º52’45” U, 116º47’58” T. Arah penggambaran: 110º
U). 31
2.7 Surau yang terdapat di Kampung Luanti Baru (GPS: 5º56’49”
2.8 Gereja yang terdapat di Kampung Nabutan (GPS: 5º52’45”
2.9 Klinik desa yang terdapat di Kampung Nalapak (GPS:
2.10 Sekolah Kebangsaan Nalapak yang terdapat di kawasan
kajian (GPS: 5º56’13” U, 116º46’40” T. Arah penggambaran:
138º U). 35
2.11 Kawasan perbukitan yang terdapat di kawasan kajian (GPS:
2.12 Sungai yang dijumpai di kawasan kajian (GPS: 5º56’21” U,
116º46’30” T. Arah penggambaran: 199º U). 38
2.13 Kehadiran retakan pada batuan yang terdapat di kawasan
259º U). 41
2.14 Batuan mengalami proses pengoksidaan yang menghasilkan
warna perang kecoklatan (GPS: 5º51’59” U, 116º48’25” T.
Arah penggambaran: 271º U). 42
2.15 Kehadiran luluhawa biologi yang terdapat di atas singkapan
U). 43
2.16 Hakisan lembar yang terdapat pada singkapan di kawasan
Kampung Nabutan (GPS: 5º52’18” U, 116º48’23” T. Arah
XV
2.17 Kehadiran hakisan alur yang terdapat di kawasan kajian
U). 45
2.18 Hakisan tebing sungai yang terdapat di kawasan kajian (GPS:
2.19 Gelongsoran puing yang terdapat di kawasan kajian (GPS:
2.20 Tembok penahan yang dibina sepanjang jalan utama di
kawasan kajian (GPS: 5º52’45” U, 116º47’59” T. Arah
3.1 Unit selang lapis batu pasir dan syal (GPS: 5º52’7” U,
116º48’16” T. Arah penggambaran: 316º U). 58
3.2 Satu daripada endapan aluvium yang terdapat di kawasan
187º U). 59
3.3 Struktur perlapisan yang terdapat pada singkapan di
Kampung Nabutan (GPS: 5º52’46” U, 116º47’59” T. Arah
3.4 Telerang kuarza yang dijumpai di kawasan kajian (GPS:
3.5 Struktur pelapisan selang lapisan batu pasir dan syal yang
termiring. Garisan merah menunjukkan episod pengendapan
antara batuan (GPS: 5º58’21” U, 116º44’10” T. Arah
4.1 Lokasi persampelan bagi sampel S1 (GPS: 05º57’07.5” U,
116º45’52.5” T. Arah penggambaran: 185º U). 77
XVI
SENARAI FOTOMIKRO
No. Fotomikro Muka Surat
3.1 Gambar mikroskop pengutub bagi sampel batu pasir (XPL,
Pembesaran 10x). 63
3.2 Gambar mikroskop pengutub bagi sampel batu pasir (PPL,
Pembesaran 10x). 64
4.1 Mineral lempung bercampur jenis illit-montmorilonit (I-M)
dijumpai dalam sampel S3. 80
4.2 Mineral lempung jenis illit (I) dijumpai dalam sampel S4. 80
XVII
BAB 1
PENDAHULUAN
1.1 Pengenalan
Kajian geologi merupakan kajian yang melibatkan pengenalpastian sesuatu kawasan
berdasarkan kepada geomorfologi, stratigrafi dan jenis batuan atau tanah. Satu kajian
geologi telah dijalankan di kawasan sekitar Kampung Nalapak Ranau, Sabah. Kawasan
kajian terletak di garis bujur 116° 43’ 5’’ T hingga 116° 48’ 31’’ T dan garis lintang 05°
51’ 55” U hingga 05° 57’ 21’’ U. Kawasan kajian meliputi kawasan seluas 110 kilometer
persegi (km2) yang terdiri daripada batuan sedimen. Terdapat beberapa cabang
geologi yang digunakan dalam kajian ini seperti geomorfologi, stratigrafi, geologi
struktur, petrografi dan kajian yang terperinci iaitu geologi kejuruteraan.
Kajian geomorfologi melibatkan beberapa aspek seperti pencerapan maklumat
luluhawa dan pergerakan jisim. Kajian ini amat berguna dalam menentukan struktur
geologi dan batuan penyusun kawasan kajian. Dari aspek geologi struktur, kajian
melibatkan pengenalpastian struktur-struktur batuan dan juga penentuan jurus dan
kemiringan. Teknik irisan nipis digunakan dalam kajian petrografi bagi menentukan
kandungan mineral, struktur dan tekstur yang terdapat dalam batuan. Setiap
komponen berkait rapat dengan kajian geologi kejuruteraan yang akan dilakukan.
Maklumat yang terperinci mengenai kawasan kajian, objektif kajian, kaedah
kajian, kajian literatur dan masalah kajian akan dibincangkan lebih lanjut dalam
subtopik yang seterusnya.
1.2 Objektif Kajian

Tujuan utama kajian ini dilakukan adalah bagi mendapatkan maklumat dan data yang
lebih mendalam di kawasan kajian. Maklumat terkini yang diperolehi dapat digunakan
bagi kajian-kajian lain pada masa hadapan. Kesan kelembapan terhadap kekuatan
tanah menggunakan aspek geologi kejuruteraan difokuskan dalam kajian ini.
Terdapat beberapa objektif yang perlu dicapai dan merupakan panduan dalam
menjalankan kajian ini. Antara objektif kajian ini adalah seperti berikut:
i. Menjalankan kajian geologi umum di kawasan Kampung Nalapak, Ranau yang
merangkumi aspek geomorfologi, geologi struktur, geologi sejarah, stratigrafi
dan petrografi.
ii. Mengemaskini peta geologi terkini berdasarkan data yang diperolehi daripada
lapangan.
iii. Mengkaji kesan kelembapan terhadap kekuatan tanah dan sifat-sifat
kejuruteraan tanah di kawasan kajian.
1.3 Kepentingan Kajian

Zulfahmi et al. (2007) menjelaskan sifat fiziko-kimia bahan cerun iaitu tanah seperti
taburan saiz partikel, ketumpatan pukal dan sebenar serta keporosan memainkan
peranan penting dalam mempengaruhi kestabilan cerun.
Kajian geologi am dan sifat kejuruteraan tanah yang dijalankan di kawasan
kajian ini penting bagi mengetahui sifat-sifat kejuruteraan tanah. Kawasan kajian
merupakan kawasan bertopografi tinggi dan mempunyai risiko berlakunya geobencana
seperti tanah runtuh. Melalui kajian yang dilakukan, maklumat yang diperolehi dapat
digunakan bagi menilai kestabilan cerun yang terdapat kawasan kajian.
Selain itu, maklumat yang diperolehi daripada kajian ini juga dapat digunakan
bagi tujuan pembangunan. Tanah merupakan medium yang memainkan peranan
utama dalam kerja-kerja kejuruteraan di mana tanah merupakan bahan asas untuk
menyokong sesuatu bahan binaan. Dengan itu, risiko berlaku bencana yang melibatkan
struktur binaan seperti kejadian runtuhan bangunan dapat dielakkan.
1.4 Kawasan Kajian

Kawasan kajian adalah sekitar Kampung Nalapak, Ranau yang terletak di bahagian
Pantai Barat Utara Negeri Sabah (Rajah 1.1). Kawasan kajian meliputi garis bujur dari
116° 43’ 5’’ T sehingga 116° 48’ 31’’ T dan garis lintang dari 05° 51’ 55” U sehingga
05° 57’ 21’’ U (Rajah 1.2) dan terletak sejauh 19.8 km daripada pekan Ranau. Kawasan
kajian terletak sejauh 120 kilometer daripada Bandaraya Kota Kinabalu dan mengambil
masa perjalanan lebih kurang dua jam sembilan belas minit menggunakan kereta.
Kawasan kajian meliputi keluasan 110 kilometer persegi (110 km2).
2
Kawasan kajian dikelilingi oleh beberapa kampung seperti Kampung
Kananapon, Kampung Luanti Baru, Kampung Kebu dan Kampung Nabutan. Selain itu,
Kampung Nalapak dikelilingi oleh beberapa saliran kecil seperti Sungai Kananapon,
Sungai Bereing, Sungai Bayaan, Sungai Libang dan sungai utama yang dikenali sebagai
Sungai Liwagu.
Berdasarkan pemetaan yang telah dilakukan oleh Collenette (1970) telah
menyatakan bahawa kawasan kajian terdiri daripada dua jenis formasi yang berbeza
iaitu Formasi Trusmadi dan Kuaternari Aluvium. Formasi Trusmadi merupakan formasi
paling tua dan Kuaternari Aluvium merupakan formasi paling muda. Formasi Trusmadi
dicirikan oleh batuan beragilit, batu pasir dan batu lodak.
Rajah 1.1 Peta Sabah dan kedudukan kawasan kajian.
3
4
Rajah 1.2 Peta dasar kawasan kajian.
1.5 Kajian Literatur
Kajian literatur boleh didefinisikan sebagai proses pengumpulan maklumat ringkas
kajian-kajian terdahulu yang telah dilakukan di kawasan kajian. Kajian literatur
terbahagi kepada dua iaitu kajian geologi am dan kajian geologi kejuruteraan. Kajian
geologi am merangkumi maklumat geologi berkaitan kawasan kajian seperti kajian
tektonik, stratigrafi dan unit batuan. Manakala kajian geologi kejuruteraan merangkumi
aspek kejuruteraan tanah dan analisis atau kaedah-kaedah yang terdapat dalam
bidang kejuruteraan tanah. Maklumat-maklumat ini boleh didapati daripada bahan-
bahan rujukan seperti jurnal, buku dan juga disertasi pengkaji terdahulu.
1.5.1 Kajian Geologi Am

Posewitz (1892) merupakan pengkaji pertama yang melakukan kajian di kawasan
Sabah di mana beliau mengatakan pembentukan gunung telah menghasilkan Gunung
Kinabalu dan kawasan sekitar. Beliau telah mengklasifikasikan kawasan Ranau sebagai
alluvium post-tertiary.
Nithammer dan Hotz (1915) dari Royal Dutch Shell Group telah membahagikan
batuan sedimen kepada tiga formasi utama iaitu Formasi Sabak Tua, Squeezed Strata
dan Formasi Eosen. Namun, Reinhard dan Wenk (1951) telah menukar nama ketiga-
tiga formasi tersebut kepada Formasi Sabak bagi Formasi Sabak Tua, Formasi Danau
bagi Squeezed Strata dan Undivided Tertiary bagi Formasi Eosen.
Formasi Trusmadi dapat dibahagikan kepada dua iaitu Formasi Trusmadi Sabak
dan Formasi Trusmadi Filit (Bowen dan Wright, 1957). Collenette (1958) tidak
bersetuju dengan penamaan Formasi Danau kerana formasi tersebut tidak sesuai
digunakan di Sabah dan formasi ini terhad kepada jenis kawasan di Kalimantan sahaja.
Collenette (1958) telah memperkenalkan Formasi Trusmadi bagi Formasi Sabak
dan Formasi Crocker bagi batuan sedimen di mana Formasi Trusmadi terdiri daripada
batuan berargilit, batu lumpur, batuan lodak dan subfilit yang wujud bersama-sama
tuf.
Liechti (1960) telah menyatakan sedimen kawasan Ranau merupakan hasil
pengangkutan akibat proses pinrplain yang terbentuk pada Pliestosen Awal. Aktiviti
tektonik menjadi punca utama kepada kejadian pengangkatan sedimen utama dari
Banjaran Crocker ke kawasan yang lebih rendah.
Leong (1968) mencadangkan kawasan kajian meliputi Formasi Trusmadi yang
didominasi oleh batu pasir dengan sedikit syal yang telah mengalami proses
5
metamorfisma bergred rendah. Jacobson (1970) menyatakan batuan dasar kawasan
Ranau didominasi oleh batuan daripada Formasi Ultrabes dan Formasi Cert-Spillit.
Sempadan di antara Formasi Crocker dan Formasi Trusmadi diwakili oleh sesar bertren
Utara-Selatan berdasarkan pemetaan sekitar kawasan Gunung Kinabalu.
Berdasarkan kajian Tongkul (1990), Pantai Barat Sabah telah mengalami tiga
episod canggaan di mana episod pertama bertren Utara-Selatan dan Timur-Barat
semasa usia Kapur sehingga Eosen Awal. Episod ini telah menghasilkan pembentukan
basin dan endapan Formasi Crocker, Formasi Trusmadi dan Formasi Kudat. Episod
kedua berlaku disebabkan oleh pembukaan Laut China Selatan pada Miosen Tengah
dan menyebabkan pengangkatan di bahagian pantai barat dan utara negeri Sabah.
Manakala episod ketiga berlaku pada usia Miosen Atas hingga Pliosen yang
menghasilkan endapan sedimen resen berlaku dimana arah canggaan bertren Timur
Laut-Barat Daya dan Timur-Barat.
1.5.2 Kajian Geologi Kejuruteraan

Proctor (1933) telah memperkenalkan kajian Proctor untuk menentukan hubungan
antara kandungan kelembapan dan ketumpatan kering tanah terhadap pemadatan
tertentu merujuk kepada tenaga mekanikal yang digunakan untuk jisim tanah.
Terzaghi dan Peck (1948) menjelaskan analisis sifat kejuruteraan merupakan
satu analisis penting untuk membezakan sifat dan jenis tanah. Kandungan air antara
ruang pori sangat penting dan memberikan pengaruh kepada sifat kejuruteraan.
Holtz dan Kovacks (1981) menyatakan had-had Atterberg merupakan satu
analisis yang berlandaskan kandungan air dalam tanah melibatkan empat analisis
utama iaitu had cecair, had plastik, had pengecutan linear dan indeks keplastikan.
Komoo (1981) menyatakan profil luluhawa merupakan satu daripada ciri yang
mempengaruhi sifat geologi kejuruteraan tanah sesuatu kawasan. Analisis dijalankan
bagi menentukan keupayaan sedimen untuk menguji tahap sesuatu tanah atau
sedimen dapat menampung beban binaan atau struktur binaan.
Ibrahim (1995) mendefinisikan geologi kejuruteraan sebagai cabang bidang
sains yang menyiasat, menganalisa dan menyelesaikan sesuatu masalah berkaitan
dengan alam sekitar hasil daripada interaksi manusia dengan persekitaran geologi.
Kestabilan cerun dapat didefinisikan sebagai kebolehan dan potensi untuk
sesuatu cerun bertanah untuk bertahan dan mengalami sebarang pergerakan (Coduto,
1998).
6
Luis dan Roger (2000) menjelaskan bahan-bahan yang menjadi sebahagian
daripada batu yang mengisi empangan, aliran lumpur dan tanah baki mempunyai
struktur yang berbeza. Kebanyakkan bahan terdiri daripada campuran zarah besar
serta tanah liat bermatriks lembut. Analisis makmal dijalankan bagi menunjukkan
kekuatan ricih tanah dan batuan bergantung kepada kepekatan relatif zarah yang
besar dan lempung berdasarkan keliangan yang terhasil daripada campuran bahan
tersebut.
Tanah baki mempunyai pekali kebolehtelapan yang rendah dan mempunyai
potensi pengecutan yang tinggi. Indrawan et al. (2006) menyatakan kaedah
pembaikan tanah boleh digunakan bagi mengatasi masalah ini seperti mencampurkan
tanah baki dengan tanah yang bertekstur dan bersaiz kasar di mana ia boleh
meningkatkan kebolehtelapan dan mengurangkan potensi pengecutan bagi campuran
tanah baki.
Zulfahmi et al. (2006) mentakrifkan kandungan air tanah segar sebagai air yang
tersedia ada di mana sebahagian ruang antara partikel diisi oleh air dan selebihnya
oleh gas. Air tanah tepu merujuk kepada keseluruhan ruang antara partikel dipenuhi
oleh air.
Cetin et al. (2007) menyatakan orientasi zarah dan keliangan dalam lempung
dikaji semasa proses pemadatan dijalankan. Tujuan kajian dijalankan untuk menyiasat
struktur tanah dan parameter-parameter kejuruteraan lain seperti unit berat kering,
keliangan, nisbah lempung dan ciri-ciri pemadatan serta perubahan hasil pemadatan
tanah yang padu pada kandungan kelembapan yang berbeza. Hasil analisis
menunjukkan bahawa corak orientasi lengkung pemadatan pada peringkat yang
sangat kering adalah hampir rawak. Corak orientasi akan meningkat sehingga
kandungan kelembapan optimum dicapai.
Iklim tropika lembap dianggap pemangkin yang akan mempercepatkan proses
luluhawa di mana rintangan dalam jisim batuan berkurang dan pembentukan lempung
berlaku (Mohamed Ali Yusof dan Baba, 2011). Lempung merupakan mineral
mikrostruktur dalam tanah dan merupakan proses luluhawa yang menyumbang
kepada berlaku tanah runtuh. Faktor hujan berterusan menyebabkan pengurangan
kekuatan ricih sesuatu tanah. Kekuatan ricih berkadar songsang kepada peratusan
kandungan kelembapan.
Consoli et al. (2011) menjelaskan kekuatan boleh dinilai dengan mengawal
parameter-parameter tanah berbutiran halus iaitu air, kandungan simen, keliangan dan
7
keliangan per isipadu nisbah kandungan simen. Kekuatan sesuatu tanah akan
meningkat secara mendadak dengan pengurangan keliangan apabila Ujian Mampatan
Tak Terkurung dijalankan. Hubungan boleh dicapai dengan menghubungkan kekuatan
mampatan tak terkurung bagi tanah yang berbutiran halus dengan membentuk
kandungan air, keliangan dan isipadu kandungan simen.
1.6 Kaedah Kajian

Terdapat lima bahagian utama yang digunakan dalam kaedah kajian bagi mencapai
objektif. Bahagian-bahagian tersebut ialah kajian awal, kajian lapangan dan
persampelan, kajian makmal, analisis data dan penulisan disertasi. Carta aliran kaedah
kajian dinyatakan dalam Rajah 1.3 di bawah.
Kajian Lapangan dan

Kajian Awal Kajian Makmal
Persampelan
Penulisan Disertasi Analisis data
Rajah 1.3 Carta aliran kaedah kajian.
1.6.1 Kajian Awal

Kajian awal dijalankan bagi mengumpul dan mengolah data serta maklumat awal
mengenai kawasan kajian dari aspek geologi am dan geologi kejuruteraan. Antara
langkah yang dilakukan dalam kajian awal ini ialah rujukan kajian terdahulu, penentuan
kaedah kajian yang akan digunakan dan penghasilan peta dasar. Ketiga-tiga langkah
ini berkait rapat antara satu sama lain. Rajah 1.4 menunjukkan langkah-langkah yang
dilakukan dalam kajian ini.
8
Rujukan Kajian Terdahulu
KAJIAN AWAL
Kaedah yang Digunakan
Penghasilan Peta Dasar
Rajah 1.4 Langkah – langkah yang dilakukan semasa kajian awal.
a. Rujukan Kajian Terdahulu

Rujukan kajian terdahulu dilakukan dengan merujuk pandangan atau tafsiran awal
yang dilakukan oleh pengkaji terdahulu mengenai kawasan kajian atau bahan yang
akan diuji. Langkah ini dijalankan sebagai panduan bagi melakukan pentafsiran
terhadap kawasan kajian dan analisis yang akan dilakukan. Rujukan boleh dilakukan
dengan pelbagai medium seperti menggunakan bahan bacaan jurnal, artikel, buku
ilmiah dan laporan pengkaji terdahulu. Bahan rujukan boleh didapati di pusat sumber,
melalui pengkaji yang terlibat atau internet.
b. Kaedah yang Digunakan

Menentukan kaedah kajian yang akan dilakukan sebelum analisis amat penting bagi
memastikan analisis data dapat dijalankan dengan tepat. Kaedah kajian yang
bersesuaian dan tepat dapat ditentukan dengan perjumpaan dengan penyelia dan
rujukan-rujukan terdahulu.
c. Penghasilan Peta Dasar

Penghasilan peta dasar adalah penting dalam menentukan kawasan kajian. Peta dasar
kawasan kajian yang meliputi keluasan 110 kilometer persegi disurih menggunakan
perisian CorelDraw X6. Peta dasar digunakan semasa lapangan bagi membolehkan
pengenalpastian perubahan maklumat yang terdapat di kawasan kajian dapat
dilakukan pembetulan. Antara maklumat yang boleh ditambah dalam peta dasar ialah
seperti pembinaan jalan raya baru atau penempatan baru.
9
1.6.2 Kajian Lapangan dan Persampelan
Kajian lapangan dan persampelan dilakukan bagi mencerap data serta maklumat
mengenai kawasan kajian dengan mendalam. Cerapan merangkumi aspek
geomorfologi, struktur geologi dan jenis batuan yang terdapat di kawasan kajian.
Sampel batuan dan tanah diambil bagi analisis makmal yang akan dijalankan. Rajah
1.5 menunjukkan langkah-langkah yang perlu dilakukan semasa berada di kawasan
kajian.
Kajian Lapangan dan

Persampelan
Pemetaan Geologi
Pengambilan
Sampel
Rajah 1.5 Langkah-langkah yang dilakukan semasa kajian lapangan dan

persampelan.
a. Pemetaan Geologi
Pemetaan geologi terbahagi kepada pencerapan geografi dan proses geomorfologi.
Aspek geografi merangkumi pencerapan muka bumi kawasan kajian seperti kehadiran
sungai, perbukitan, pertanian, perhutanan dan lain-lain bentuk muka bumi yang dapat
dicerap. Ia juga merangkumi data taburan penduduk, sistem perhubungan,
kemudahan awam yang terdapat di kawasan kajian dan juga kegiatan sosioekonomi
di kawasan tersebut. Dari segi aspek geomorfologi melibatkan pencerapan jurus dan
kemiringan, jenis luluhawa, hakisan dan pergerakan jisim yang terdapat di kawasan
kajian. Hasil pencerapan akan ditunjukkan dalam bab seterusnya.
b. Pengambilan Sampel
Tujuan pengambilan sampel dilakukan adalah bagi menjalankan analisis makmal.
Terdapat dua jenis sampel yang diambil di kawasan kajian iaitu sampel batuan dan
10
sampel tanah. Sampel batuan diambil bagi melakukan analisis petrografi manakala
sampel sampel tanah bagi analisis geologi kejuruteraan. Kedua-dua analisis ini akan
diterangkan lebih lanjut dalam Bab 3 dan Bab 4.
1.6.3 Kajian Makmal

Analisis makmal akan dilakukan terhadap sampel-sampel yang telah diambil daripada
kawasan kajian. Analisis geologi kejuruteraan dijalankan bagi sampel tanah. Analisis
ini merangkumi 12 kaedah yang perlu dilakukan bagi tujuan pentafsiran data. Senarai
analisis makmal yang perlu dilakukan ditunjukkan dalam Rajah 1.6.
Analisis Kandungan
Analisis Kandungan Analisis Taburan
Analisis pH Tanah Bahan Organik
Kelembapan Tanah Saiz Butiran Tanah
Tanah
Ujian Mampatan Ujian Pemadatan Ujian Had - had Analisis Graviti

Tak Terkurung Proctor Atterberg Tentu Tanah
Ujian Analisis Kajian Analisis

Kebolehtelapan Petrografi Mikrostruktur
Rajah 1.6 Senarai analisis makmal yang perlu dilakukan.
a. Analisis pH Tanah
Ujian ini dijalankan bagi menentukan nilai pH sampel tanah sama ada mempunyai sifat
keasidan atau kealkalian. Ujian Elektometer dijalankan berdasarkan Piawai British BS
1377:1990 (Part 3 Test 9.5) bagi mendapatkan nilai pH.
Sebanyak 10 g sampel tanah diisi ke dalam bikar dan dicampurkan dengan 25
ml air suling. Sampel dikacau menggunakan rod elektrometer dan dibiarkan selama 8
jam. Nilai pH diambil daripada elektrometer. Pastikan elektrometer diselaraskan
terlebih dahulu menggunakan larutan Buffer bagi mendapatkan bacaan pH yang tepat.
Bacaan nilai pH hendaklah diambil sebanyak tiga kali bagi setiap sampel untuk
mengambil purata nilai pH tanah bagi memastikan julat nilai pH bagi setiap sampel
tanah adalah hampir sama.
11
b. Analisis Kandungan Kelembapan Tanah
Analisis kandungan kelembapan tanah bertujuan bagi menentukan kandungan
kelembapan yang wujud dalam ruang-ruang pori tanah. Analisis ini menggunakan
Piawai British BS 1377:1990 (Part 2 Test 3.2) iaitu kaedah pengeringan oven.
Tiga buah mangkuk porselin yang kosong ditimbang dan bacaan dicatatkan,
M1. 20 g tanah dimasukkan ke dalam setiap mangkuk porselin dan bacaan dicatatkan,
M2. Ketiga-tiga sampel dimasukkan ke dalam oven dan dibiarkan semalam. Setelah
semalaman, mangkuk porselin dikeluarkan dan disejukkan di dalam desikator sebelum
ditimbang sebagai M3. Persamaan 1.1 menunjukkan cara pengiraan bagi menentukan
kandungan kelembapan tanah.
M2 −M3
Kandungan Kelembapan Tanah, ω0 = × 100% (1.1)
M3 −M1
Di mana, M1 = Berat mangkuk porselin

M2 = Berat mangkuk porselin + tanah basah
M3 = Berat mangkuk porselin + tanah kering
c. Analisis Kandungan Bahan Organik Tanah

Kandungan bahan organik tanah dijalankan bagi menentukan peratusan kandungan
bahan organik yang terdapat dalam sampel tanah dengan menggunakan Piawai British
BS 1377:1990 (Part 3 Test 4).
Ketiga – tiga mangkuk porselin dari analisis kandungan kelembapan tanah (M3)
dimasukkan ke dalam relau bersuhu 400℃ dan dibiarkan semalaman. Selepas
semalaman, mangkuk porselin dikeluarkan dan disejukkan sebelum dtimbang beratnya
sebagai M4. Cara pengiraan bagi menentukan kandungan bahan organik tanah
ditunjukkan dalam persamaan 1.2.
M3 −M4
Kandungan Bahan Organik Tanah, %BOT = × 100% (1.2)
M3 −M1
Di mana, M1 = Berat mangkuk porselin

M3 = Berat mangkuk porselin + tanah (105℃)
M4 = Berat mangkuk porselin + tanah (400℃)
d. Analisis Taburan Saiz Butiran Tanah

Analisis ini bertujuan bagi mengenalpasti taburan saiz butiran bagi setiap sampel tanah
berdasarkan kepada peratusan pasir, lempung dan lodak. Analisis merangkumi tiga
12
peringkat iaitu pemusnahan bahan organik, persampelan lodak dan liat, dan kaedah
ayakan. Kaedah sedimentasi oleh pipet berdasarkan Piawai British BS 1377:1990 (Part
2 Test 9.4) digunakan bagi butiran bersaiz lodak dan lempung manakala kaedah
ayakan kering (British BS 1377:1990 (Part 2 Test 9.3)) digunakan bagi butiran bersaiz
pasir.
100 g tanah yang telah diayak 2 mm dimasukkan ke dalam bikar 1000 ml. 100
ml H2O2 dimasukkan secara perlahan-lahan ke dalam bikar dan seterusnya bikar
dipanaskan di atas sandbath. Proses pembuihan akan berlaku dan proses ini boleh
dikurangkan dengan mengacau bikar menggunakan rod kaca. Setelah pembuihan
kurang, 150 ml H2O2 ditambah dan dibiarkan sehingga isipadu sampel berada di paras
50 ml. Semua sampel dipindahkan ke dalam kelalang kon dan 60 ml 5% Natrium
Heksametafosfat (NaPO3) ditambah. Sampel dikacau menggunakan reciprocal shaker
selama 2 jam sebelum dipindahkan ke dalam silinder penyukat 1000 ml dan diisi
sehingga penuh dengan air.
Bagi persampelan lodak, dua buah bikar 50 ml ditimbang dan dilabel sebagai
ZC dan C. Ampaian dalam silinder dicebur selama 30 saat, kemudian sampel dipipet
pada kedalaman 20 cm dari paras air sebanyak 20ml dan dimasukkan ke dalam bikar
ZC. Bikar dimasukkan ke dalam oven bersuhu 105 ℃ dan dibiarkan semalaman.
Ampaian yang selebihnya dibiarkan selama 12 jam hingga 16 jam bagi persampelan
lempung. Ampaian dipipet mengikut kedalaman yang telah ditetapkan dan dimasukkan
ke dalam bikar C. Sampel dibiarkan semalaman di dalam oven bersuhu 105℃. Berat
kedua-dua bikar diambil apabila bikar dikeluarkan dari oven.
Lebihan ampaian yang terdapat dalam silinder penyukat seterusnya digunakan
bagi persampelan butiran pasir. Ampaian dalam silinder penyukat dituang perlahan-
lahan keluar sehingga isipadu menjadi 200 ml. Semua mendakan yang terdapat dalam
silnder penyukat dipindahkan ke dalam bikar 1000 ml dan diisi air sehingga paras 800
ml. Mendakan dikacau dengan menggunakan rod kaca selama 30 saat dan dibiarkan
selama 4 minit 3 saat, kemudian air akan dituang keluar. Langkah ini diulang sehingga
air menjadi jernih apabila dibiarkan. Setelah jernih, air terakhir dituang sehingga paras
50 ml, dikeringkan dalam oven bersuhu 105℃ semalaman. Sampel yang telah kering
ditimbang dan diayak berdasarkan pemecahan saiz tertentu (Jadual 1.1). Pengelasan
tekstur tanah dilakukan berdasarkan pengelasan Head (1982) seperti Rajah 1.7.
13
Jadual 1.1 Jenis butiran dan saiz.
Jenis Butiran Saiz Butiran
Pasir sangat kasar 2 – 1 mm
Pasir kasar 1 – 0.5 mm
Pasir sederhana 0.5 – 0.25 mm
Pasir halus 0.25 – 0.125 mm
Pasir sangat halus 0.125 – 0.063 mm
Pasir lodak <0.063 mm
Rajah 1.7 Segitiga pengelasan tekstur tanah (Head,1982).
e. Analisis Graviti Tentu Tanah

Analisis ini bertujuan untuk menentukan nilai graviti tentu bagi sampel tanah. Graviti
tentu tanah dapat didefinisikan sebagai nisbah ketumpatan butiran tanah terhadap air.
Analisis ini menggunakan Piawai British : BS 1377:1990 (Part 2 Test 8.3) iaitu kaedah
Small Pyknometer.
Tiga botol piknometer kosong bersama penutup yang telah dicuci dan
dikeringkan, ditimbang sebagai M1. Seterusnya, 30 g tanah yang diayak melalui 2 mm
dimasukkan ke dalam setiap piknometer,ditimbang sebagai M2. Air suling ditambah
sehingga paras separuh daripada botol piknometer, digoncang sehingga tanah sebati
dengan air. Piknometer divakum selama 20 minit bagi mengeluarkan ruang-ruang
udara dalam tanah. Selepas vakum, air suling ditambah sehingga penuh ke dalam botol
sebelum diletakkan di atas waterbath pada suhu 60℃. Botol dikacau sehingga
14
gelembung udara sudah tiada sepenuhnya. Setelah itu, botol piknometer dikeringkan
dan ditimbang bersama penutup sebagai M3. Akhir sekali, botol piknometer
dikosongkan, diisi dengan air suling sehingga penuh dan ditimbang sebagai M4.
Persamaan 1.3 menunjukkan pengiraan bagi menentukan graviti tentu tanah.
𝑀2 −𝑀1
Graviti Tentu, Gs = (1.3)
(𝑀4 −𝑀1 )−(𝑀3 −𝑀2 )
Di mana, M1 = Berat botol piknometer + penutup

M2 = Berat botol piknometer + penutup + tanah
M3 = Berat botol piknometer + penutup + tanah + air suling
M4 = Berat botol piknometer + penutup + air suling
f. Ujian Had-Had Atterberg

Had-had Atterberg terbahagi kepada empat jenis ujian iaitu Had Cecair, Had Plastik,
Indeks Keplastikan dan Pengecutan Linear (Rajah 1.8). Ujian had-had Atterberg
dijalankan bagi mengetahui sifat tanah berbutiran halus dengan peratusan kandungan
kelembapan yang dimanipulasi.
Had Cecair
Pengecutan Had - had

Had Plastik
Linear Atterberg
Indeks
Keplastikan
Rajah 1.8 Senarai Ujian Had–had Atterberg.
15
i. Had Cecair (LL)
Had cecair dapat didefinisikan sebagai kandungan air yang terdapat dalam tanah
mengalir mengikut kandungan beratnya. Tujuan ujian ini dilakukan bagi menentukan
kandungan kelembapan tanah daripada fasa pepejal kepada fasa cecair. Terdapat dua
kaedah yang dapat digunakan dalam ujian ini iaitu Cone Penetrometer (BS 1377:1990
(Part 2 Test 4.3)) dan kaedah Casagrande (BS 1377:1990 (Part 2 Test 4.5)). Bagi
kajian ini, kaedah Cone Penetrometer digunakan.
Sebanyak 200 g tanah diayak melalui 0.5 mm disediakan atas plat kaca,
ditambah air suling dan digaul sehingga sebati. Campuran tanah dimasukkan ke dalam
bekas dan permukaannya diratakan dengan pisau perata. Bacaan jarak tusukan
kedalaman kon diambil bagi 10 mm, 15 mm, 20 mm dan 25 mm. Setiap bacaan diulang
sebanyak tiga kali bagi mendapatkan purata bacaan. Tanah yang ditusuk kon dicedok
keluar dengan menggunakan spatula, dimasukkan ke dalam bikar dan ditimbang
beratnya. Sampel kemudian dimasukkan ke dalam oven bersuhu 105 ℃ selama
semalaman. Setelah semalaman, bikar ditimbang untuk menentukan kandungan
kelembapannya.
ii. Had Plastik (PL)

Tujuan ujian had plastik adalah bagi menentukan kandungan kelembapan tanah di
mana mengalami fasa plastik ke fasa pepejal. Had plastik diketahui sebagai kandungan
air tanah yang meretak atau merekah apabila digulung pada kadar kandungan tanah
yang bergaris pusat kira-kira 3 mm. Piawai British yang digunakan bagi ujian ini ialah
BS 1377:1990 (Part 2 Test 5.3).
Sebanyak 20 g tanah yang telah diayak dicampurkan bersama air suling
sehingga tanah berada dalam fasa plastik. Campuran tersebut digulung sehingga
membentuk bebenang berdiameter 3 mm sebanyak 12 gulungan. Kesemua gulungan
dimasukkan ke dalam bikar dan bikar dimasukkan ke dalam oven bersuhu 105 ℃. Bikar
dibiarkan semalaman sebelum kelembapan urat bebenang diambil. Nilai had plastik
ditunjukkan dalam persamaan 1.4.
Had plastik = Purata nilai kandungan kelembapan 12 bebenang (1.4)
iii. Indeks Keplastikan

Ujian ini bertujuan untuk mengenalpasti julat kandungan kelembapan yang
menyebabkan tanah menunjukkan sifat keplastikkannya. Kaedah ini menggunakan
16
Piawai Bristish BS 1377:1990 (Part 2 Test 5.4). Indeks keplastikan dapat ditentukan
dengan persamaan 1.5. Ciri-ciri tanah boleh ditentukan melalui Indeks Keplastikan
Sowers (1979) pada jadual 1.2.
Indeks Keplastikan, PI = Had Cecair – Had Plastik (1.5)
Jadual 1.2 Ciri-ciri tanah berdasarkan Indeks Keplastikan (Sowers, 1979).

Indeks Pengelasan Kekuatan Pengelasan Visual
Keplastikan Kering Sampel Kering
0-3 Tidak plastik Sangat rendah Senang lerai
Mudah dihancurkan
3 - 15 Sedikit plastik Sedikit dengan jari
Sukar dihancurkan
15 -30 Sederhana plastik Sederhana dengan jari
Tidak boleh
> 30 Sangat plastik Tinggi dihancurkan dengan
jari
iv. Pengecutan Linear

Ujian ini dijalankan bagi mengenalpasti kandungan kelembapan bagi tanah kering
mengalami pengecutan. Piawai British yang digunakan ialah BS 1377:1990 (Part 2 Test
6.5).
Campuran tanah pada kedalaman tusukan kon 20 mm digunakan dalam ujian
ini. Acuan yang mempunyai panjang 140 mm dibersihkan, dikeringkan dan disapu
sedikit minyak. Tanah sampel dimasukkan ke dalam acuan dan diratakan
permukaannya. Acuan dimasukkan ke dalam oven bersuhu 105 ℃ selama semalaman.
Selepas semalaman, panjang tanah kering diukur dan nilai pengecutan linear dapat
ditentukan menggunakan persamaan 1.6.
𝐿𝐷
Pengecutan Linear, LS = [1 - ( )] x 100% (1.6)
𝐿0
Di mana, LD = panjang sampel kering (selepas oven)

L0 = panjang asal acuan piawai (140 mm)
g. Ujian Pemadatan Proctor

Ujian pemadatan proctor bertujuan untuk menentukan kandungan kelembapan pada
tahap berbeza setelah mengalami proses pemadatan. Ujian ini melibatkan
percampuran tanah dan air untuk memperoleh nilai kandungan kelembapan optimum
di mana tanah akan menjadi lebih tumpat dan mencapai tahap ketumpatan kering
17
yang maksimum. Piawai British yang digunakan bagi ujian ini ialah BS 1377:1990 (Part
4 Test 3.3).
Acuan silinder bersama tapak acuan ditimbang sebagai M1. 2 kg tanah yang
telah diayak melalui 0.5 mm disediakan dan dicampurkan dengan 100 ml air suling.
campuran tanah tersebut dimasukkan ke dalam acuan silinder sebanyak 1/3 daripada
silinder sebelum dipadatkan menggunakan pemukul piawai pada jarak jatuhan 300
mm dengan 27 kali hentakan. Kemudian, campuran tanah dicampur sehingga 2/3
penuh dan hentakan yang sama dikenakan membentuk lapisan tengah. Tanah
dipenuhkan sehingga 3/3 acuan dan dipadatkan sehingga membentuk lapisan atas,
permukaan diratakan dan acuan ditimbang sebagai M2. Kemudian sedkit sampel tanah
diambil mengikut lapisan atas, tengah dan bawah, dimasukkan ke dalam bikar
berasingan sebelum dimasukkan ke dalam oven 105℃ bagi menentukan
kelembapannya. Prosedur ini diulang dengan menggunakan isipadu air suling yang
berbeza iaitu 200 ml, 300 ml, 400 ml, 500 ml dan seterusnya. Ujikaji boleh dihentikan
apabila berat acuan berisi tanah berkurang sebanyak 2 kali.
Graf ketumpatan kering melawan nilai kandungan kelembapan diplot di mana
nilai ketumpatan kering diperolehi dari persamaan 1.7 manakala ketumpatan pukal
diperolehi dari persamaan 1.8.
ρ
Ketumpatan Kering, ρd = Mg/m3 (1.7)
1+ω
Di mana, 𝜌 = ketumpatan pukal

𝜔 = kandungan kelembapan
m
Ketumpatan Pukal, 𝜌 = Mg/m3 (1.8)
v
Di mana, m = jisim (M2 – M1)

V = isipadu acuan
h. Ujian Mampatan Tak Terkurung

Ujian mampatan tak terkurung dilakukan selepas ujian pemadatan dijalankan. Ujian ini
bertujuan mengenalpasti nilai kekuatan ricih tanah di mana kekuatan ricih adalah daya
yang dihasilkan oleh tanah untuk menahan daripada kegagalan satah. Ujian ini
menggunakan Piawai British BS 1377:1990 (Part 7 Test 7.2).
Bagi penyediaan sampel, nilai ketumpatan kering maksima dan kandungan
kelembapan yang diperolehi daripada lengkung ujian pemadatan digunakan dalam
persamaan 1.9 bagi menentukan jisim tanah, m. Manipulasi kandungan kelembapan
yang berbeza digunakan semasa menyediakan sampel tanah. Kenaikan 5%
18
kelembapan dari kandungan kelembapan optimum asal bagi sampel digunakan bagi
menjalankan perbandingan dari segi kekuatan mampatan. Sebagai contoh,
perbandingan kekuatan mampatan dilakukan bagi setiap sampel dengan kandungan
lembapan yang berbeza contohnya kandungan lembapan optimum dan peningkatan
5% daripada kandungan kelembapan optimum. Rajah 1.9 menunjukkan gambaran
peratusan kandungan kelembapan yang dimanipulasi. Sampel untuk kandungan
lembapan optimum diperolehi dari puncak lengkung pemadatan. Sampel dengan 5%
kenaikan kelembapan dari kelembapan optimum diperolehi ke kanan dari puncak
lengkung pemadatan.
m = ρD(1 + ω)π(𝑟)2 (ℎ) (1.9)
Di mana, m = jisim tanah
ρD = ketumpatan kering maksimum
ω = kandungan kelembapan optima
r = jejari acuan
h = tinggi acuan
Rajah 1.9 Gambaran peratusan kandungan kelembapan yang dimanipulasi.
19
Isipadu air dapat ditentukan dengan mendarabkan peratusan kandungan
kelembapan optima dengan nilai m. Tanah dan air digaulkan sehingga homogen dan
dipadatkan ke dalam acuan. Ujian mampatan dihentikan sehingga nilai tegasan ricih
berkurang atau mendatar pada pengukur selepas melebihi had tegasan sisi maksimum.
Berdasarkan data ujian mampatan yang diperolehi, graf tegasan melawan terikan
dapat diplot. Persamaan 1.10 dapat menentukan kekuatan ricih tanah. Pengelasan
tanah oleh Terzaghi et al. (1996) ditunjukkan dalam Jadual 1.3.
Kekuatan ricih, Ʈf = =
𝜎 𝑞𝑢
= Cu (1.10)
2 2
Di mana, Ʈf = kekuatan ricih

Cu = daya jelekitan sampel tanah
σ = tegasan normal
qu = kekuatan ricih
Jadual 1.3 Pengelasan tanah berdasarkan kekuatan mampatan tak terkurung

(Terzaghi et al.,1996).
Kekuatan mampatan tak terkurung, qU (kPa) Pengelasan
< 25 Sangat Lembut
25 – 50 Lembut
50 – 100 Sederhana
100 – 200 Kuat
200 – 400 Sangat Kuat
> 400 Keras
i. Ujian Kebolehtelapan Turus Menurun

Tujuan ujian dijalankan bagi mengetahui kebolehtelapan bagi setiap sampel tanah
dengan menggunakan kaedah turus menurun iaitu Head (1982) berdasarkan Hukum
Darcy. Kebolehtelapan bermaksud kebolehan tanah membenarkan air mengalir melalui
ruang-ruang pori yang terdapat di dalam tanah. Berdasarkan Hukum Darcy, terdapat
beberapa faktor yang mempengaruhi aliran air iaitu kandungan mineral, kewujudan
ruang pori dalam tanah, saiz dan tekstur butiran. Ujian ini dilakukan dengan mengambil
kira masa dan jarak pengaliran air dalam sesuatu sampel. Sampel jenis lempung akan
memberikan kadar kebolehtelapan yang rendah dan sebaliknya bagi sampel jenis pasir.
Nilai jisim tanah dan isipadu air suling yang diperlukan diperolehi daripada jalan
pengiraan yang sama digunakan bagi ujian mampatan tetapi berubah bagi nilai
diameter dan panjang acuan yang digunakan. Dawai kasa diletakkan di bawah lapisan
acuan dan proses pemadatan dilakukan seperti pemadatan Proctor. Setelah
pemadatan dilakukan, dawai kasa diletakkan di atas tanah sebelum acuan ditutup dan
20
dibiarkan terendam selama 24 jam. Setelah itu, tiub turus menurun disambungkan ke
muncung penutup acuan dan diikuti oleh pengisian air suling di dalam tiub turus
menurun; tiub turus diisi pada takat h1 dan gelembung udara dikeluarkan. Masa
ditetapkan selama 30 minit dan had takat air berada dicatatkan, h2. Jumlah bacaan
had takat air berada adalah sebanyak 6 kali bagi kedua-dua takat.
Nilai keboletelapan sampel tanah dapt ditentukan dengan menggunakan
persamaan 1.11 dan jadual 1.4 menunjukkan pengelasan kebolehtelapan tanah
berdasarkan pengelasan Terzaghi dan Peck (1948).
𝛼𝐿 ℎ
Kebolehtelapan tanah, K = 3.84 ( ) log 10 ( 1 ) × 10−5 𝑚/𝑠 (1.11)
𝐴𝑡 ℎ2
Di mana, 𝛼 = luas turus menurun

L = panjang acuan
A = luas acuan
t = masa menuruni turus (minit)
h1 = bacaan pertama aras air
h2 = bacaan akhir aras air setelah menuruni turus
Jadual 1.4 Pengelasan darjah kebolehtelapan tanah (Terzaghi dan Peck, 1948).
Darjah Kebolehtelapan Julat Pekali Kebolehtelapan Tanah, k (m/s)
Tinggi > 10-3
Sederhana 10-3 – 10-5
Rendah 10-5 – 10-7
Sangat Rendah 10-7 – 10-9
Tidak Telap < 10-9
j. Analisis Kajian Petrografi

Berdasarkan Kerr (1977), kajian ini dilakukan untuk mengenalpasti kandungan mineral,
tekstur dan kematangan yang terdapat dalam sesuatu batuan menggunakan teknik
irisan nipis yang mempunyai ketebalan 0.03 mm dan diperhatikan mikroskop
pengutub.
Sampel batuan dipotong menggunakan mesin pemotong sehingga berukuran
0.5 sehingga 2 cm. Permukaan batuan yang ingin diletakkan atas slaid kaca digilap
dengan menggunakan serbuk korundum bagi meratakan permukaan batuan tersebut.
Gam simen yang telah dicairkan pada plat panas bersuhu 400ºC, diletakkan pada
permukaan batuan yang telah diratakan dan seterusnya dilekatkan pada slaid kaca.
Pastikan gelembung udara tidak terperangkap di dalam slaid semasa gam diletakkan
di atas slaid kaca dan permukaan batuan. Batuan yang melekat pada slaid kemudian
21
dipotong menggunakan mesin pemotong khas sehingga berketebalan 0.3 cm.
Seterusnya, batuan digilap dengan menggunakan serbuk korundum yang lebih halus
iaitu 600-800 mesh bagi menipiskan slaid supaya dapat dilihat melalui mikroskop
pengutub.
k. Analisis Mikrostruktur (SEM)

Analisis Mikrostruktur dijalankan bagi menentukan struktur mikro dan tekstur butiran
yang terdapat pada sampel tanah. Analisis ini dilakukan dengan menggunakan
Mikroskop Pengimbas Elektron (Scanning Electron Microscope). Sampel kering bersaiz
kecil disediakan dan diletakkan dalam mesin pengimbas. Pengimbas akan memberikan
imej mikro pada komputer yang menunjukkan struktur mikro dan tekstur butiran yang
dianalisis. Model mikroskop pengimbas elektron yang digunakan ialah Hitachi S-3400N.
1.6.4 Analisis Data

Analisis data dapat didefinisikan sebagai cara mengolah data menjadi sesuatu yang
berinformasi dan dapat difahami untuk penyelesaian permasalahan, terutama masalah
berkaitan kawasan kajian. Setelah semua maklumat kerja lapangan dan analisis
makmal diperolehi, analisis data dijalankan. Analisis data dijalankan bagi mentafsir dan
membuat kesimpulan terhadap data yang telah diperolehi. Analisis ini termasuklah
proses pengiraan menggunakan formula yang telah diberikan, pemplotan graf dan
analisis statistik.
1.6.5 Penulisan Disertasi

Tujuan utama penulisan disertasi dilakukan ialah sebagai prasyarat bagi memenuhi
sebahagian keperluan pergurniaan Ijazah Sarjana Muda Sains. Selain itu, penulisan
disertasi bertujuan sebagai medium untuk mengumpul segala data, analisis makmal,
pengolahan data dan tafsiran yang telah dibuat berdasarkan data yang diperolehi.
Penulisan disertasi ini dilakukan selama dua semester dan terbahagi kepada beberapa
bahagian. Disertasi mempunyai lima bab yang utama iaitu pendahuluan, geografi dan
geomorfologi, geologi am dan stratigrafi, hasil analisis makmal dan perbincangan dan
akhir sekali kesimpulan. Rajah 1.10 menunjukkan pembahagian bab-bab disertasi
mengikut semester.
22
SEMESTER 1 SEMESTER 2
Bab 1: Bab 4: Hasil dan

Pendahuluan Perbincangan
Bab 5:
Bab 2: Geografi
Kesimpulan dan
dan Geomorfologi
Cadangan
Bab 3: Geologi
Am dan Stratigrafi
Rajah 1.10 Pembahagian bab disertasi mengikut semester.
1.7 Limitasi Kajian

Semasa menjalankan kajian, beberapa masalah telah dikenalpasti. Antaranya ialah:
a. Disebabkan kawasan kajian terletak di kawasan beriklim tropika, kebanyakkan
singkapan yang tersingkap telah terluluhawa. Hal yang demikian juga telah
menyebabkan persampelan batuan agak terhad. Analisis petrografi yang
dilakukan berkemungkinan tidak mewakili seluruh kawasan kajian disebabkan
persampelan batuan yang agak terhad.
b. Kawasan kajian merupakan kawasan yang bertopografi tinggi, mempunyai
cerun yang curam dan kehadiran jalan raya tidak berturap telah menyebabkan
kurangnya cerapan terhadap sesuatu kawasan di dalam kawasan kajian.
Terdapat beberapa kawasan kajian yang tidak dapat dimasuki oleh kenderaan
biasa dan menyebabkan kajian terbatas kepada kawasan sekitar jalan utama
sahaja.
c. Sebahagian daripada tanah kawasan kajian telah digunapakai bagi tujuan
pertanian. Hal yang demikian menyebabkan persampelan untuk tanah adalah
terhad.
d. Terdapat ujian makmal yang tidak dapat dijalankan semasa menjalakan kajian
ini disebabkan oleh masalah teknikal iaitu kerosakan mesin. Hal yang demikian
menyebabkan beberapa data tidak dapat dianalisis.
23
BAB 2
GEOGRAFI DAN GEOMORFOLOGI
2.1 Pengenalan
Bab dua membincangkan lebih lanjut mengenai aspek geografi dan geomorfologi
dimana kedua-dua aspek ini saling berkaitan. Aspek geografi termasuk jumlah
penduduk, sosioekonomi penduduk setempat, sistem perhubungan, sistem saliran,
iklim dan topografi yang terdapat di kawasan kajian. Manakala aspek geomorfologi
terdiri daripada aspek fizikal bentuk muka bumi.
2.2 Geografi
Geografi didefinisikan sebagai sains bentuk muka bumi di mana mempunyai perkaitan
antara kehidupan dan kawasan sekitaran fizikal (Tjia, 1987). Secara umumnya,
geografi merujuk kepada kajian terhadap alam sekitar. Aspek mengenai iklim,
sosioekonomi penduduk, populasi penduduk, sistem perhubungan dan sistem saliran
akan dibincangkan lebih lanjut dalam subtopik seterusnya.
2.2.1 Iklim
Iklim merupakan purata keadaan cuaca pada suatu kawasan yang luas dan ditentukan
berdasarkan perhitungan dalam waktu yang lama. Unsur-unsur iklim termasuk unsur
suhu, tekanan, kelembapan udara, awan, angin dan hujan.
Kawasan kajian mempunyai iklim tropika di mana mengalami keadaan panas
dan lembap sepanjang tahun disebabkan kedudukannya yang berhampiran garisan
Khatulistiwa. Keadaan iklim tropika memberikan impak yang ketara tehadap proses
yang berlaku di kawasan muka bumi seperti kekerapan berlaku luluhawa, hakisan
mahupun susutan darat. Bagi kajian ini, data iklim diperolehi daripada Jabatan
Meteorologi Malaysia Sabah. Data yang diambil mengandungi data taburan hujan dan
juga data suhu.
a. Taburan Hujan
Berdasarkan data taburan hujan yang diperoleh dari Jabatan Meteorologi Malaysia,
data menunjukkan bacaan taburan hujan dari tahun 2005 hingga 2014. Berdasarkan
Rajah 2.1, taburan hujan tertinggi ditunjukkan pada tahun 2008 di mana curahan hujan
menunjukkan jumlah 2562 mm. Manakala curahan hujan paling rendah adalah
sebanyak 1405.3 mm iaitu pada tahun 2009. Perubahan nilai taburan hujan dapat
dikaitkan dengan perubahan angin monsun yang bertren Barat Daya pada setiap
hujung tahun iaitu pada November hingga Mac dan angin monsun Timur laur pada
pertengahan tahun iaitu sekitar Mei hingga September (Rajah 2.2).
3000
2500
JUMLAH HUJAN (MM)
2000
1500
1000
500
0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
TAHUN
Rajah 2.1 Graf taburan hujan tahunan bagi kawasan kajian (Sumber daripada
Jabatan Meteorologi Malaysia Cawangan Sabah).
250
TABURAN HUJAN (MM)
200
150
100
50
0
JAN FEB MAR APR MAY JUN JUL AUG SEP OCT NOV DEC
BULAN
Rajah 2.2 Graf taburan hujan bulanan pada tahun 2014 bagi kawasan kajian
(Sumber daripada Jabatan Meteorologi Malaysia Cawangan Sabah).
25
b. Suhu
Suhu dapat ditakrifkan sebagai darjah kepanasan sesuatu kawasan. Berdasarkan data
suhu yang diperolehi, purata bacaan suhu tertinggi iaitu 24.74ºC ditunjukkan pada
tahun 2015 (Rajah 2.3). Data suhu ini dapat dikaitkan dengan data taburan hujan yang
diterima di kawasan kajian. Peningkatan suhu dapat dikaitkan dengan permasalahan
pemanasan global yang terjadi pada masa kini. Rajah 2.4 menunjukkan graf bacaan
suhu bulanan bagi tahun 2015. Bulan Julai mencatatkan bacaan tertinggi pada tahun
2015 iaitu 25.8ºC manakala bulan Januari menunjukkan bacaan suhu terendah iaitu
23.2ºC.
24.8
24.6
24.4
SUHU ºC
24.2
24
23.8
23.6
2012 2013 2014 2015
TAHUN
Rajah 2.3 Graf menunjukkan purata suhu tahunan bagi kawasan kajian (Sumber
daripada Jabatan Meteorologi Malaysia Cawangan Sabah).
26
25.5
25
Jumlah Suhu (°C )
24.5
24
23.5
23
22.5
22
Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug
Bulan
Rajah 2.4 Graf menunjukkan suhu bulanan pada tahun 2015 bagi kawasan kajian
(Sumber daripada Jabatan Meteorologi Malaysia Cawangan Sabah).
26
2.2.2 Populasi Penduduk
Ujuran penduduk bagi kawasan kajian berasaskan data Banci Penduduk dan
Perumahan Malaysia 2010 yang disesuaikan menunjukkan jumlah penduduk seramai
111100 orang. Peratusan warganegara adalah sebanyak 95.23% manakala bagi bukan
warganegara adalah sebanyak 4.77% (Rajah 2.5). Hal yang demikian mungkin
disebabkan oleh kurangnya faktor pembangunan yang terdapat di kawasan kajian.
Populasi penduduk yang paling tinggi mengikut kaum ialah Kadazan atau Dusun iaitu
sebanyak 94800 orang manakala populasi kaum paling sikit ialah kaum Murut iaitu
seramai 200 orang sahaja (Rajah 2.6).
4.77%
Warganegara Malaysia
Bukan Warganegara Malaysia
95.23%
Rajah 2.5 Peratusan populasi penduduk mengikut kewarganegaraan bagi

kawasan kajian (Sumber daripada Jabatan Perangkaan Malaysia
Cawangan Sabah).
3.80% 2.30% 2.00%

0.20% 1.10%
1.10%
Melayu
Kadazan/Dusun
Bajau
Murut
Bumiputera Lain
Cina
Lain-lain
89.50%
Rajah 2.6 Populasi penduduk mengikut kaum bagi kawasan kajian (Sumber
daripada Jabatan Perangkaan Malaysia Cawangan Sabah).
27
2.2.3 Kegiatan Sosioekonomi
Kegiatan sosioekonomi merupakan kajian antara aktiviti ekonomi dan kehidupan sosial
masyarakat di sesuatu kawasan. Kegiatan sosioekonomi yang terdapat di kawasan
kajian ialah pertanian dan pelancongan.
a. Pertanian
Pertanian merupakan kegiatan sosioekonomi yang utama di mana terdapat kawasan
penanaman teh (Foto 2.1) dan juga penanaman kelapa sawit (Foto 2.2) dalam skala
yang besar. Kesuburan tanah di kawasan kajian untuk penanaman disebabkan oleh
kurangnya faktor pembangunan yang boleh menyebabkan pencemaran tanah.
Foto 2.1 Kawasan penanaman teh yang terdapat di kawasan kajian (GPS:
05º56’49” U, 116º46”6” T. Arah penggambaran: 74º U).
28
Foto 2.2 Kawasan penanaman kelapa sawit yang terdapat sepanjang kawasan
kajian (GPS: 05º56’21” U, 116º46’30” T. Arah penggambaran: 10º U).
b. Pelancongan
Satu daripada tarikan pelancongan yang terdapat di kawasan kajian ialah Spa Ikan
(Foto 2.3) terletak di Sungai Moroli, Kampung Luanti Baru. Kegiatan ini mampu
meningkatkan pendapatan dan mampu menjana ekonomi masyarakat tempatan
dengan kehadiran pelancong setiap tahun.
c. Perniagaan
Satu daripada sumber ekonomi penduduk di kawasan kajian ialah dengan aktiviti
berniaga. Terdapat beberapa gerai jualan sayur-sayuran dan buah-buahan (Foto 2.4)
yang dapat dilihat di sepanjang jalan utama kawasan kajian.
29
Foto 2.3 Spa Ikan yang terdapat di Kampung Luanti Baru (GPS: 05º56’45” U,
116º46’11” T. Arah penggambaran: 335º U).
Foto 2.4 Gerai jualan yang terdapat di kawasan kajian (GPS: 5º56’45” U,
30
2.2.4 Sistem Perhubungan
Sistem perhubungan di kawasan kajian terbahagi kepada dua iaitu jalan berturap dan
jalan tidak berturap (Foto 2.5 dan 2.6). Kawasan kajian merupakan kawasan kurang
membangun dan disebabkan perkara tersebut sistem perhubungan agak terhad dan
kebanyakkan jalan adalah tidak berturap. Jalan berturap hanya terdapat di jalan raya
utama iaitu Jalan Ranau-Sandakan. Rajah 2.7 menunjukkan peta sistem perhubungan
kawasan kajian.
Foto 2.5 Jalan raya berturap yang terdapat di kawasan kajian (GPS: 05º52’44” U,
Foto 2.6 Jalan raya tidak berturap yang terdapat di Kampung Nabutan (GPS:
05º52’45” U, 116º47’58” T. Arah penggambaran: 110º U).
31
32
Rajah 2.7 Peta sistem perhubungan kawasan kajian.
2.2.5 Kemudahan
Kemudahan merupakan prasarana yang disediakan oleh pihak berkuasa atau pihak
kerajaan di tempat awam bagi kegunaan penduduk tempatan. Kawasan kajian
mempunyai penduduk daripada pelbagai kaum, agama dan kepercayaan. Terdapat
beberapa kemudahan yang disediakan di kawasan kajian bagi keselesaan penduduk
setempat seperti surau (Foto 2.7), gereja (Foto 2.8), klinik desa (Foto 2.9) dan sekolah
rendah (Foto 2.10).
Foto 2.7 Surau yang terdapat di Kampung Luanti Baru (GPS: 5º56’49” U,
33
Foto 2.8 Gereja yang terdapat di Kampung Nabutan (GPS: 5º52’45” U,
Foto 2.9 Klinik desa yang terdapat di Kampung Nalapak (GPS: 5º56’15” U,
34
Foto 2.10 Sekolah Kebangsaan Nalapak yang terdapat di kawasan kajian (GPS:
2.3 Geomorfologi
Geomorfologi merupakan cabang geologi yang melibatkan pengetahuan tentang
bentuk muka bumi dan perubahan-perubahan yang terjadi pada bumi. Geomorfologi
pada umumnya diterjemahkan sebagai ilmu bentang alam. Subtopik ini akan
menerangkan dengan lebih lanjut mengenai proses-proses geomorfologi yang terdapat
di kawasan kajian seperti luluhawa, hakisan dan pergerakan jisim.
2.3.1 Topografi
Owen et al. (2001) mendefinisikan topogarafi sebagai bentuk dan ciri permukaan yang
terdapat pada sesuatu kawasan. Kawasan kajian mempunyai kawasan yang
berdataran tinggi (Foto 2.11) dan rendah. Kawasan rendah dan landai menjadi
tumpuan masyarakat membina penempatan tetap. Oleh yang demikian, sistem
perhubungan lebih tertumpu di kawasan tersebut.
Berdasarkan peta topografi (Rajah 2.8), kawasan berbukit mempunyai jumlah
ketinggian mencapai sehingga lebih dari 1000 m dan puncak tertinggi yang terdapat
dalam kawasan kajian adalah 808 meter dari aras laut iaitu Bukit Pinasang. Manakala
35
kawasan landai di mana paras ketinggian kurang dari 300 m iaitu sekitar bahagian
selatan Sungai Liwagu yang merupakan Dataran Ranau.
Foto 2.11 Kawasan perbukitan yang terdapat di kawasan kajian (GPS: 5º54’46” U,
36
37
Rajah 2.8 Peta topografi kawasan kajian.
2.3.2 Sistem Saliran
Kawasan kajian disaliri oleh sebatang sungai besar iaitu Sungai Liwagu serta beberapa
saliran lain seperti Sungai Kananapon, Sungai Bereing, Sungai Bayaan, Sungai Bawain
dan Sungai Libang (Rajah 2.9). Sungai utama mengalir dari arah Barat Laut ke arah
tenggara. Berdasarkan Lokhtin (1987), faktor-faktor seperti keadaan muka bumi
kawasan tadahan, keadaan cerun dan kadar hakisan akan menentukan ciri-ciri khusus
pola saliran. Pola saliran mempunyai kaitan dengan maklumat geologi.
Berdasarkan pemerhatian di kawasan kajian, Sungai Liwagu mempunyai pola
saliran jenis bermeander disebabkan oleh proses hakisan dan proses pemendapan
yang berlaku di liku dalam sungai. Pola saliran jenis reranting boleh didapati sekitar
Sungai Libang dan Sungai Bayaan. Kewujudan pola ini menunjukkan kawasan ini terdiri
daripada sedimen yang mendatar atau terdiri daripada batuan yang tidak mempunyai
kekar (Tjia, 1987).
Pola saliran jenis selari biasa terdapat di kawasan yang mempunyai cerun
curam. Cawangan – cawangan sungai dan sungai utama ini mengalir secara selari atau
hampir selari antara satu sama lain. Foto 2.12 menunjukkan satu daripada sungai yang
dijumpai di kawasan kajian.
Foto 2.12 Sungai yang dijumpai di kawasan kajian (GPS: 5º56’21” U, 116º46’30”
T. Arah penggambaran: 199º U).
38
39
Rajah 2.9 Peta saliran kawasan kajian.
2.3.3 Proses Geomorfologi
Tjia (1987) menyatakan proses geomorfologi merupakan proses fizikal, kimia dan
biologi yang berupaya mengubah bentuk muka bumi. Terdapat tiga proses utama iaitu
proses eksogen (luaran), endogen (dalaman) dan luar bumi (extra-terrestrial). Proses
eksogen dikenali sebagai proses epigen dan proses merangkumi degradasi atau
berbagai jenis hakisan, agradsi atau pemendapan dan tindakan organisma. Proses
geomorfologi yang akan dibincangkan melibatkan proses luluhawa dan hakisan yang
terdapat di kawasan kajian.
a. Luluhawa
Luluhawa merupakan proses pemecahan batuan di permukaan bumi untuk
menghasilkan zarah sedimen diskrit (Ali, 1995). Berdasarkan Tjia (1987), luluhawa
meliputi himpunan proses seperti tindakan kimia di udara dan dalam air hujan oleh
tumbuhan, bakteria dan juga perubahan mekanik akibat daripada pertukaran suhu.
Proses luluhawa ke atas batuan akan membentuk tanah baki (Marto et al. , 2002).
Proses luluhawa terutamanya luluhawa kimia dan fizikal akan berlaku dalam keadaan
di mana iklim, suhu dan taburan hujan adalah ekstrim. Proses luluhawa dibahagikan
kepada tiga iaitu luluhawa fizikal, kimia dan biologi.
i. Luluhawa Fizikal
Berdasarkan Tjia (1987), luluhawa fizikal berlaku adalah disebabkan oleh perubahan
suhu, kelembapan, pengembangan jasad kerana beban berkurangan atau pengecutan
disebabkan oleh isipadu hablur bertukar.
Kesan luluhawa fizikal atau mekanik yang terdapat di kawasan kajian dicirikan
dengan kehadiran retakan dan kesan daripada pengembangan dan pengecutan jasad
batuan. Ali (1995) menyatakan apabila lempung atau syal yang keras berganti-ganti
berkembang dengan air, retakan akan berlaku (Foto 2.13). Secara tidak langsung,
retakan ini akan melemahkan kekuatan fizikal batuan dan menambahkan
kebolehtelapan serta membantu proses luluhawa kimia dengan kehadiran air hujan.
Bahan akan mengembang apabila suhu meningkat dan mengecut apabila suhu
menurun. Penukaran isipadu akan menyebabkan terikan dalam batuan dan jika terikan
tersebut melebihi kekuatan ikatan butiran dalam batuan, maka butiran akan terhurai.
40
Foto 2.13 Kehadiran retakan pada batuan yang terdapat di kawasan kajian (GPS:
ii. Luluhawa Kimia

Luluhawa kimia berlaku disebabkan oleh perubahan batuan yang meliputi tindak balas
kimia oleh udara, wap, gas, larutan dan koloid dalam air di permukaan dan dalam air
tanah, tindak balas biokimia atau biologi ke atas mineral serta kandungan semula jadi
batuan tersebut. Proses luluhawa kimia adalah keseluruhannya hampir bergantung
pada agen seperti air terutamanya proses pengoksidaan dan hidrolisis.
Berdasarkan pencerapan di kawasan kajian, jenis luluhawa kimia yang berlaku
ialah pengoksidaan. Pengoksidaan ini dapat dikenalpasti dengan melihat perubahan
warna batuan kepada warna perang kecoklatan (Foto 2.14). Proses ini berlaku apabila
batuan terdedah kepada air dan oksigen dengan kehadiran Fe2O3 yang terdapat dalam
batuan.
41
Foto 2.14 Batuan mengalami proses pengoksidaan yang menghasilkan warna
perang kecoklatan (GPS: 5º51’59” U, 116º48’25” T. Arah
penggambaran: 271º U).
iii. Luluhawa Biologi

Proses organik akan menyebabkan luluhawa biologi (Ali, 1995). Proses ini melibatkan
pelarutan kimia disebabkan oleh tindakan bakteria dan asid humid yang dihasilkan
daripada perebutan bahan organik. Kehadiran akar tumbuhan juga boleh
menyebabkan peretakan fizikal batuan.
Luluhawa biologi yang melibatkan aktivit tumbuhan terdapat di kawasan kajian
di mana ia ditunjukkan dengan kehadiran tumbuh-tumbuhan di atas singkapan (Foto
2.15).
42
Foto 2.15 Kehadiran luluhawa biologi yang terdapat di atas singkapan (GPS:
5º56’53” U, 116º46’16” T. Arah penggambaran: 308º U)
b. Hakisan
Hakisan dapat didefinisikan sebagai suatu proses pemisahan jasad batuan daripada
batuan induk dan dipindahkan oleh agen-agen hakisan. Berdasarkan Schumm (1977),
hakisan berlaku disebabkan oleh tirisan dan aliran air yang bertindak terhadap bahan-
bahan tanah yang terdedah dan tidak dilindungi. Hakisan boleh dibahagikan kepada
dua jenis utama iaitu hakisan geologi dan hakisan pemecutan (Tjia, 1987).
Agen yang paling efektif dalam pembentukan hakisan ialah air seperti titisan
hujan dan air larian permukaan. Di kawasan tropika lembap yang menerima taburan
hujan yang tinggi sepanjang tahun, permukaan yang terdedah adalah disebabkan oleh
aliran air. Bagi kawasan kajian terdapat beberapa jenis hakisan dapat dijumpai seperti
hakisan lembar dan hakisan alur.
i. Hakisan Lembar
Hakisan lembar berlaku apabila air larian permukaan menghakis zarah-zarah tanah
yang longgar pada permukaan tanah yang tidak telap kepada air. Permindahan sekata
lapisan tanah dari permukaan tanah berlaku secara perlahan-lahan. Kadar hakisan
43
adalah bergantung kepada sifat turbulen aliran, kecerunan permukaan tanah serta
keamatan dan kuantiti hujan. Foto 2.16 menunjukkan hakisan lembar yang terdapat
di kawasan kajian.
Foto 2.16 Hakisan lembar yang terdapat pada singkapan di kawasan Kampung
Nabutan (GPS: 5º52’18” U, 116º48’23” T. Arah penggambaran: 25º U).
ii. Hakisan Alur

Hakisan alur terjadi disebabkan oleh pengangkutan tanah dan pemecahan agregat
tanah oleh aliran air yang bertindak ke atas singkapan dan tertumpu pada satu
kawasan sahaja. Pengaluran dimulakan dengan hakisan linear tempatan oleh aliran
bendalir yang dibantu oleh beban dasar yang mengkakis (Ali, 1995). Foto 2.17
menunjukkan kehadiran hakisan alur yang terdapat di kawasan kajian.
44
Foto 2.17 Kehadiran hakisan alur yang terdapat di kawasan kajian (GPS: 5º52’7”
U, 116º48’16” T. Arah penggambaran: 268º U).
iii. Hakisan Tebing Sungai

Hakisan tebing sungai dapat didefinisikan sebagai proses pengukiran atau penghausan
alur-alur sungai pada bahagian tebing atau dasar serte pengangkutan bahan oleh
agen-agen hakisan alur sungai. Aliran sungai yang beterusan dan bertenaga tinggi
akan menghakis tebing dan dasar sungai. Kadar hakisan boleh meningkat apabila
halaju tinggi berlaku pada musim hujan dan hakisan tersebut akan merebak jika tiada
kawalan dilakukan. Terdapat beberapa faktor yang boleh mempengaruhi kadar hakisan
seperti halaju air, kecerunan, bentuk alur dan jenis batuan.
Kawasan kajian mengalami kadar hakisan tebing sungai yang hebat. Sungai di
kawasan kajian dikategorikan sebagai sungai peringkat tengah yang mempunyai
45
kecerunan yang semakin berkurang. Oleh itu, aliran pada peringkat ini sederhana deras
menyebabkan hakisan tebing lebih giat berlaku berbanding hakisan dasar sungai.
Jenis batuan juga merupakan satu faktor yang mempengaruhi kadar hakisan.
Kawasan kajian terdiri daripada batuan sedimen yang mana mempunyai bahan yang
lebih mudah mengalami hakisan. Foto 2.18 menunjukkan kawasan yang telah
mengalami hakisan tebing sungai.
Foto 2.18 Hakisan tebing sungai yang terdapat di kawasan kajian (GPS: 5º55’31”
U, 116º47’21” T. Arah penggambaran: 39º U).
c. Pergerakan Jisim
Pergerakan jisim merupakan proses pemindahan batuan, tanah-tanih atau campuran
tanah dan batuan dengan tanah dalam keadaan berketul-ketul di bawah pengaruh
graviti (Tjia, 1987). Proses ini boleh berlaku dengan kehadiran atau tanpa kehadiran
air. Air bertindak sebagai penambah berat dan juga sebagai agen pelincir permukaan
di mana pergerakan akan mudah berlaku. Pergerakan jisim berlaku apabila tegasan
ricih melampaui kekuatan ricih bahan cerun.
Jenis pergerakan jisim yang terlibat adalah gelongsoran puing (Foto 2.19).
Gelongsoran puing merupakan pergerakan jisim yang merangkumi himpunan batuan
46
dan tanah. Pergerakannya yang pantas apabila menuruni cerun dapat dilihat dengan
jelas di kawasan kajian. Kegagalan ini mungkin berlaku disebabkan oleh kehadiran
kekar, retakan dan lapisan yang miring sehala dengan permukaan cerun. Selain itu,
faktor iklim seperti jatuhan air hujan juga boleh mempengaruhi kegagalan ini.
Kawasan kajian merupakan kawasan yang mempunyai topografi tinggi di mana
risiko berlaku pergerakan jisim adalah tinggi. Dengan itu, langkah mitigasi telah
dilakukan dengan membina tembok penahan (gabion) yang dapat dilihat sepanjang
jalan utama kawasan kajian (Foto 2.20).
Foto 2.19 Gelongsoran puing yang terdapat di kawasan kajian (GPS: 5º52’10” U,
47
Foto 2.20 Tembok penahan yang dibina sepanjang jalan utama di kawasan kajian
(GPS: 5º52’45” U, 116º47’59” T. Arah penggambaran: 212º U).
48
BAB 3
GEOLOGI AM DAN STRATIGRAFI
3.1 Pengenalan
Dalam bab ini, terdapat beberapa aspek yang akan dibincangkan secara mendalam
iaitu evolusi tektonik Asia Tenggara, evolusi tektonik rantau Sabah, jujukan stratigrafi
rantau dan jujukan stratigrafi tempatan. Jujukan stratigrafi tempatan akan
membincangkan mengenai stratigrafi kawasan kajian seperti jenis dan usia formasi.
Selain itu, unit-unit batuan yang terdapat di kawasan kajian, geologi struktur dan
petrografi batuan juga akan dibincangkan dengan lebih lanjut dalam bab ini. Antara
struktur geologi yang akan dibincangkan ialah analisis kekar, lapisan dan lineamen.
Terdapat dua jenis lineamen yang akan dibincangkan iaitu lineamen positif dan
lineamen negatif. Analisis geologi struktur dijalankan adalah bertujuan untuk
menentukan arah canggan bagi kawasan kajian.
3.2 Evolusi Tektonik Asia Tenggara

Rantau Asia Tenggara terdiri daripada tiga bahagian tektonik di mana dua bahagian
separa mantap (Pentas Sunda dan Pentas Sahul) yang mengapit tektonik aktif
(Hamilton, 1979). Tektonik rantau Asia Tenggara merupakan aktiviti tektonik yang
sangat kompleks di mana telah melibatkan pergerakkan plat-plat yang aktif semasa
Kapur Tengah.
Antara plat-plat yang terlibat ialah plat Indo-Australia, plat Pasifik, plat Filipina
dan plat Eurasia. Berdasarkan Hutchison (1989), plat Indo-Australia yang berada di
barat laut telah mengalami pergerakan ke arah timur manakala plat Filipina telah
mengalami pergerakan dari bahagian barat ke bahagian barat laut. Plat Pasifik telah
bergerak ke bahagian barat dan plat Eurasia berada dalam keadaan statik tanpa
mengalami sebarang pergerakan (Rajah 3.1). Pergerakan plat-plat utama ini telah
menyebabkan berlakunya evolusi tektonik Asia Tenggara terutamanya bagi proses
pembukaan kerak lautan pada lembangan Laut China Selatan.
Rajah 3.1 Kedudukan plat-plat tektonik Asia Tenggara (Taylor & Hayes, 1982).
Kedudukan Sabah yang berada di bahagian utara Kepulauan Borneo adalah

terletak di kawasan pertembungan plat-plat aktif. Negeri Sabah berada di kawasan
yang bersempadan dengan tiga laut yang dikenali sebagai Laut Sulu, Laut Celebes dan
Laut China Selatan. Laut Sulu berada di bahagian timur, Laut Celebes di bahagian
Selatan dan Laut China Selatan di bahagian Barat.
3.3 Evolusi Tektonik Rantau Sabah

Tan dan Lamy (1990) menyatakan pembentukan Asia Tenggara yang melibatkan
pergerakan plat-plat utama yang aktif secara relatif akan mempengaruhi pembentukan
negeri Sabah secara tidak langsung. Terdapat lima episod deformasi yang
menyumbang kepada pembentukan Sabah (Rajah 3.2). Kerak lautan Laut China
50
Selatan telah tersungkup di bawah bahagian barat Laut Sulu dari arah tenggara
semasa usia Kapur hingga Eosen (Hutchison, 1989). Kumpulan Rajang merupakan
sebuah kumpulan meluas yang meliputi batu lumpur yang berusia Kapur Lewat dan
batu pasir turbidit yang berusia Eosen. Ia termasuk Formasi Sapulut, Formasi Trusmadi
dan pembentukan Formasi Crocker Timur.
Berdasarkan Tongkul (1991), subduksi litosfera lauatan tenggara yang berada
di hadapan blok benua Selatan China muncul di bahagian Timur Sabah adalah dikawal
oleh lembangan memanjang yang bertren Timur Laut-Barat Daya. Lembangan ini telah
menjadi kawasan untuk pemendapan sedimen semasa usia Eosen Tengah hingga
Miosen Awal. Subduksi dan penyempitan lembangan berlaku semasa usia Oligosen
hingga Miosen disebabkan oleh pembukaan aktif lembangan Laut China Selatan yang
bertren Barat Laut-Tenggara dan Utara-Selatan. Secara tidak langsung, sedimen
berusia Eosen Tengah hingga Miosen Awal telah dimampatkan pada arah Timur Laut-
Barat Daya di bahagian Barat Sabah dan arah Barat Laut-Tenggara di bahagian Utara
dan Timur Sabah.
Subduksi ini berlaku bersama dengan aktiviti volkanik di bahagian Timur Sabah
sepanjang Miosen Awal hingga Miosen Tengah. Longgokan sedimen yang bertren
Barat Laut-Tenggara berkait rapat dengan pembukaaan lembangan Laut Sulu semasa
Miosen Awal hingga Miosen Tengah. Aktiviti ini telah mengakibatkan pemendapan
sedimen “chaotic” berlaku di bahagian Timur dan Tengah Sabah.
Pemendapan yang berterusan di rantau ini menyebabkan berlakunya subduksi
di bahagian Tenggara Sabah dan menghasilkan volkanik yang berusia Miosen Akhir
hingga Piosen. Rejahan batuan igneus telah berlaku pada usia ini dan telah
menyebabkan struktur perlipatan yang kompleks pada Formasi Crocker. Selain itu,
proses metamorfisma juga telah berlaku.
51
Rajah 3.2 Evolusi pembentukan geologi Sabah (Sumber daripada Tongkul, 1991).
52
3.4 Stratigrafi
Berdasarkan Sanudin dan Baba (2007), stratigrafi merupakan satu cabang dalam
kajian geologi yang menggambarkan susunan atau lapisan batuan yang terbentuk di
mana setiap lapisan mewakili sesuatu ruang dan tempoh masa. Stratigrafi melibatkan
kajian yang menentukan formasi batuan yang berbeza usia dan mempunyai ciri-ciri
tersendiri.
Stratigrafi boleh dibahagikan kepada dua subtopik kecil iaitu stratigrafi rantau
yang melibatkan stratigrafi Sabah dan juga stratigrafi tempatan yang melibatkan
stratigrafi kawasan kajian.
3.4.1 Stratigrafi Rantau Sabah

Hutchison (2005) menyatakan stratigrafi negeri Sabah lebih kurang sama jika
dibandingkan dengan negeri Sarawak. Menurut Sanudin dan Baba (2007), stratigrafi
Sabah dibahagikan kepada empat jenis bahagian iaitu Barat Sabah, Utara Sabah,
tengah Sabah, dan Timur dan Tenggara Sabah (Rajah 3.3).
Jujukan Ofiolit merupakan jujukan batuan yang paling tua di Sabah. Jujukan
ini membentuk blok-blok batuan melange iaitu beberapa himpunan batuan yang
bercampur aduk secara rawak (Sanudin dan Baba, 2007). Kompleks Ofiolit merupakan
sebahagian daripada kerak lautan yang berusia Kapur. Jujukan Ofiolit terbentuk
melalui ekstrusi Basalt dan intrusi batuan ultrabes semasa Kapur Awal. Hal yang
demikian juga dapat dibuktikan dengan kehadiran fosil-fosil seperti fosil radiolaria juga
wujud di atas kerak lautan yang muda juga berusia Kapur Awal.
Selepas jujukan Ofiolit, Formasi Trusmadi telah dikategorikan sebagai jujukan
yang tua di Sabah. Formasi ini menidih kompleks Ofiolit yang berusia Barremian. Selain
itu, Formasi Trusmadi telah menindih batuan yang berusia Kapur dan kerak lautan
yang lebih tua.
Formasi Crocker merupakan satu formasi yang tersingkap secara meluas di
sepanjang pantai barat Sabah. Endapan Formasi Crocker berusia Eosen Akhir hingga
Miosen Awal terbentuk disebabkan oleh pembukaan Laut China Selatan (Sanudin dan
Baba, 2007). Kehadiran ketakselarasan yang wujud di antara kedua formasi iaitu
Formasi Trusmadi dan Formasi Crocker telah dikenali sebagai sesar bertren Utara-
Selatan.
53
Formasi Kudat merupakan formasi yang berusia Miosen Awal hingga Miosen
Tengah. Formasi ini dapat dibezakan kepada dua fasies iaitu fasies klastik yang terdiri
daripada selang lapis batu pasir dan syal dan fasies batu kapur.
Stratigrafi di pantai barat Sabah meliputi formasi seperti Formasi Wariu,
Formasi Meligan, Formasi Belait, Setap Syal dan Formasi Liang. Formasi Wariu
dikategorikan sebagai melange dan berusia Miosen Tengah. Formasi Meligan dan
Formasi Belait merupakan batuan yang berusia Miosen Atas hingga Pliosen. Formasi
Sentap Syal berusia Miosen Tengah hingga Miosen Atas. Formasi paling muda sekali
yang terdapat di pantai barat Sabah adalah Formasi Liang yang berusia Plio-Pliestosen.
Formasi Liang mengandungi selang lapis yang tersimen secara longgar dengan
konglomerat, batu pasir, dan batu lumpur yang kaya dengan pecahan tumbuhan dan
moluska dan ia juga dianggar sebagai satu formasi yang terendap di antara sekitaran
sungai hingga pantai.
54
Rajah 3.3 Ringkasan stratigrafi Sabah (Sumber dari Sanudin dan Baba, 2007).
55
3.4.2 Stratigrafi Tempatan
Bagi stratigrafi kawasan kajian terdapat beberapa formasi yang terlibat iaitu Formasi
Trusmadi dan Aluvium (Rajah 3.4).
Formasi Trusmadi merupakan formasi dominan yang terdapat di kawasan
kajian. Formasi Trusmadi merupakan formasi tertua jika dibandingkan dengan formasi
lain. Formasi Trusmadi berusia Paleosen hingga Eosen Tengah manakala formasi
paling muda adalah Endapan Aluvium yang berusia Holosen.
Hasil surihan litologi di kawasan kajian menunjukkan sebahagian besar
kawasan dilitupi oleh Formasi Trusmadi, endapan aluvium pula terdapat di bahagian
selatan kawasan kajian (Rajah 3.5).
Rajah 3.4 Jujukan stratigrafi tempatan kawasan kajian.
56
57
Rajah 3.5 Peta geologi kawasan kajian.
3.5 Geologi Am Kawasan Kajian
Kawasan kajian mempunyai dua geologi am yang dapat dicerap iaitu Formasi Trusmadi
dan Endapan Aluvium.
3.5.1 Formasi Trusmadi

Formasi Trusmadi merupakan formasi yang tertabur meluas di kawasan kajian.
Formasi ini merupakan formasi tertua iaitu berusia Paleosen hingga Eosen Tengah.
Formasi Trusmadi terbahagi kepada beberapa jenis batuan iaitu batuan beragilit gelap,
batu lodak, batu pasir dan sedikit batuan volkanik (Jacobson, 1970).
Litologi batuan bagi Formasi Trusmadi terdiri daripada selang lapis batu pasir
dan syal (Foto 3.1). Batu pasir segar dan syal yang terdapat di kawasan kajian
menunjukkan warna kelabu kehitaman. Unit batu syal berbentuk berkeping-keping dan
boleh dihancurkan atau dikopek menggunakan tangan dengan mudah. Unit batu pasir
dalam formasi ini sangat keras kerana batuan ini merupakan batuan yang telah
mengalami proses metamorfisma.
Foto 3.1 Unit selang lapis batu pasir dan syal (GPS: 5º52’7” U, 116º48’16” T. Arah
penggambaran: 316º U).
58
3.5.2 Endapan Aluvium Kuaterner
Endapan aluvium merupakan formasi paling muda di kawasan kajian itu berusia
Holosen. Endapan aluvium terdiri daripada bahan organik, pasir, lumpur, gravel, lodak
dan pemecahan batuan induk. Endapan ini akan membentuk dataran banjir atau delta
dan biasa dijumpai di muara sungai atau tebing sungai.
Endapan aluvium dapat dikelaskan kepada jenis endapan kerikil dan endapan
resen. Bagi kawasan kajian, jenis endapan aluvium yang dapat dikenalpasti ialah
endapan resen (Foto 3.2). Hal ini kerana endapan resen wujud di kawasan yang
terdapat kehadiran sungai dan menghasilkan morfologi kawasan rendah.
Foto 3.2 Satu daripada endapan aluvium yang terdapat di kawasan kajian (GPS:
3.5.3 Struktur Sedimen

Berdasarkan Tongkul (2000), struktur sedimen ditafsirkan sebagai ciri-ciri yang dapat
dilihat menggunakan mata kasar pada sesuatu lapisan sedimen. Struktur sedimen
terbahagi kepada dua iaitu struktur primer (laminasi, riak, lapisan silang dan flut) dan
struktur sekunder (konkresi, telerang dan nodul). Struktur yang terbentuk sebelum,
semasa dan selepas pengendapan dikelaskan sebagai struktur primer. Manakala
59
struktur sekunder merupakan struktur yang terbentuk selepas pengendapan berlaku
dan terhasil daripada proses kimia.
Perlapisan merupakan satu daripada struktur yang dijumpai semasa cerapan di
kawasan kajian (Foto 3.3). Jenis lapisan yang dijumpai ialah lapisan bersusun di mana
perlapisan sedimen menunjukkan perbezaan saiz butiran yang membentuk lapisan
batuan. Perbezaan butiran terjadi disebabkan oleh kadar pengendapan yang berbeza
di mana butiran yang lebih besar akan terendap dahulu berbanding butiran bersaiz
halus. Hal yang demikian akan membentuk struktur perlapisan yang semakin
menghalus ke atas.
Foto 3.3 Struktur perlapisan yang terdapat pada singkapan di Kampung Nabutan
(GPS: 5º52’46” U, 116º47’59” T. Arah penggambaran: 53º U).
Struktur sedimen sekunder yang dijumpai di kawasan kajian ialah telerang

kuarza (Foto 3.4). Telerang kuarza merupakan mineral terhablur yang terdapat pada
retakan batuan di mana mineral tersebut mengisi ruang-ruang yang terdapat pada
batuan. Struktur ini dapat dilihat terbentuk bersama-sama batu pasir yang terdapat
dalam Formasi Trusmadi.
60
Foto 3.4 Telerang kuarza yang dijumpai di kawasan kajian (GPS: 5º51’59” U,
3.6 Analisis Petrografi

Menurut Kusky (2005), petrografi merupakan pencirian dan pengelasan sistematik
batuan yang dilakukan dengan mengenalpasti mineral dan tekstur batuan. Teknik
irisan nipis bagi melihat mineralogi batuan. Terdapat dua jenis warna yang perlu dilihat
melalui mikroskop pengutub iaitu dari segi warna gangguan (XPL) dan warna asal
(PPL). Antara komposisi yang terdapat dalam batuan pasir adalah kuarza, feldspar,
serpihan batuan, matriks dan mineral sampingan lain.
Pengelasan batuan seterusnya dilakukan menggunakan segitiga Pettijohn
(1975) dan juga segitiga Selley (1988). Batu pasir boleh dibahagikan kepada dua jenis
mengikut saiz butirannya, iaitu arenit dan wak (Tongkul, 2000). Sampel batuan yang
diambil dari kawasan kajian adalah batu pasir Formasi Trusmadi. Formasi Trusmadi
telah mengalami aktiviti tektonik sehingga batuan mengalami proses metamorfisma.
Kesan proses ini boleh ditunjukkan dengan susunan mineral kuarza yang teratur.
Jadual 3.1 menunjukkan ringkasan kandungan peratusan mineral yang terdapat dalam
batuan.
61
Fotomikro 3.1 dan 3.2 menunjukkan irisan nipis sampel batuan yang dilihat
melalui mikroskop pengutub.
a. Kuarza
Mineral kuarza merupakan mineral dominan yang terdapat dalam batu pasir. Kuarza
merupakan butiran bersaiz pasir dalam sedimen klastik. Butiran hablur kuarza
mempunyai pemadaman normal dan bergelombang jika dilihat di bawah kutub silang.
Pemadaman bergelombang ini adalah akibat tegangan kekisi. Mineral ini dapat
dikenalpasti berdasarkan ciri-ciri seperti tidak mempunyai warna, berbentuk subhedral
hingga anhedral, tidak mempunyai ira dan mempunyai warna gangguan yang
berwarna putih dan kelabu.
Kandungan mineral kuarza menunjukkan peratusan yang tinggi dalam sampel
batuan iaitu sebanyak 73%. Hal yang demikian disebabkan kuarza merupakan mineral
yang stabil dan mempunyai ketahanan yang tinggi terhadap luluhawa. Berdasarkan
sampel batuan, terdapat pengikatan antara butiran kuarza disebabkan oleh proses
metamorfisma yang berlaku di kawasan kajian.
b. Feldspar
Feldspar merupakan salah satu mineral pembentuk batuan yang boleh dibahagikan
kepada dua siri iaitu alkali feldspar dan plagioklas feldspar. Alkali feldspar terdiri
daripada ortoklas dan mikroklin manakala plagioklas feldspar pula terdiri daripada
anortit, bitonit, labradorit, oligoklas dan albit. Peratusan kandungan feldspar bagi
sampel batu ialah sebanyak 5%.
c. Serpihan Batuan
Serpihan batuan dapat dibahagikan kepada jenis intraformasi dan jenis eksotik.
Serpihan lumpur yang dihakis dikenali sebagai serpihan intraformasi. Serpihan batu
eksotik merangkumi semua jenis batuan igneus, metamorf dan sedimen tua. Peratusan
serpihan batuan bagi sampel adalah sebanyak 6%.
d. Matriks dan Simen

Matriks merupakan mineral yang terletak antara butiran–butiran mineral yang terdapat
dalam batuan dan menjadi simen pengikat mineral-mineral dalam batu pasir. Matriks
terhasil daripada proses luluhawa mineral feldspar dalam batu pasir. Kandungan
62
matriks digunakan dalam menentukan jenis batu pasir samada arkos, arenit atau wak
dan greiwak.
Batu pasir jenis arkos atau arenit menunjukkan kandungan matriks kurang
daripada 15% manakala jenis wak atau greiwak menunjukan kandungan matriks
melebihi 15% tetapi sekiranya kandungan matriks melebihi 75%, ia merupakan batu
lumpur (Tongkul, 2000). Simen pula adalah mineral sekunder yang menjadi medium
pengikat diantara matriks. Peratusan matriks yang terdapat dalam sampel batuan
adalah sebanyak 16%.
Jadual 3.1 Ringkasan peratusan kandungan mineral dalam sampel batuan.

Kandungan Mineral Peratusan (%)
Kuarza 73
Feldspar 5
Serpihan Batuan 6
Matriks dan Simen 16
Jumlah = 100
K = Kuarza
F = Feldspar
SB = Serpihan
batuan
Mtk = Matriks
1 mm
Fotomikro 3.1 Gambar mikroskop pengutub bagi sampel batu pasir (XPL,
Pembesaran 10x).
63
1 mm
Fotomikro 3.2 Gambar mikroskop pengutub bagi sampel batu pasir (PPL,
Pembesaran 10x).
3.6.1 Pengelasan Batu Pasir

Peratusan kandungan mineral yang diperolehi digunakan bagi mengelaskan batu pasir
berdasarkan segitiga Pettijohn (1975). Batu pasir dapat dibahagikan kepada dua jenis
tekstur iaitu samada jenis arenit atau wak. Batu pasir dikelaskan sebagai arenit apabila
kandungan peratusan matriks melebihi 15% dan jenis ini adalah matang dari segi
tekstur. Wak pula mempunyai kandungan peratusan matriks sebanyak 15% hingga
75% dan tidak matang dari segi tekstur. Berdasarkan Tongkul (2000), kandungan
matriks yang melebihi 75% dikategorikan sebagai batu lumpur.
Kandungan matriks bagi sampel batuan melebihi 15% dan dapat dikelaskan
sebagai wak litik. Analisis pengelasan batu pasir kawasan kajian telah diringkaskan
dalam Jadual 3.2 manakala pengelasan batu pasir berdasarkan Pettijohn (1975)
ditunjukkan dalam Rajah 3.6.
Jadual 3.2 Peratusan kandungan mineral bagi pengelasan jenis batuan pasir
kawasan kajian (Pettijohn, 1975).
Kuarza 73
Feldspar 5
Serpihan Batuan 6
64
Rajah 3.6 Pengelasan batu pasir kawasan kajian (Pettijohn, 1975).
3.6.2 Kematangan Batuan

Kematangan batuan ditentukan oleh kematangan kimia dan kematangan fizikal.
Kematangan kimia ditentukan oleh nisbah kandungan kuarza dan feldspar di mana
peratusan kandungan feldspar adalah kurang dari 25% menunjukkan batuan tersebut
matang dari segi kimia. Kematangan fizikal pula ditentukan oleh kandungan matriks di
mana kandungan matriks yang kurang dari 15% menunjukkan bahawa batuan
tersebut matang dari segi fizikal. Kuarza merupakan mineral stabil yang tahan terhadap
luluhawa dan pengangkutan manakala feldspar pula merupakan mineral yang kurang
stabil.
Analisis pengelasan batu pasir di kawasan kajian telah diringkaskan dalam
Jadual 3.3. Hasil analisis kematangan batuan menunjukkan batuan adalah matang dari
segi kimia. Kandungan feldspar bagi sampel batuan kurang daripada 25%. Bagi
kematangan dari segi fizikal pula, sampel batuan adalah tidak matang dari segi fizikal
disebabkan oleh kandungan matriks adalah lebih dari 15%. Rajah 3.7 menunjukkan
pengelasan kematangan batu pasir kawasan kajian.
65
Jadual 3.3 Peratusan kandungan mineral bagi kematangan batu pasir kawasan
kajian (Selley, 1988).
Kuarza 73
Feldspar 5
Matriks 16
Rajah 3.7 Pengelasan kematangan batu pasir kawasan kajian (Selley, 1988).
3.7 Geologi Struktur

Geologi struktur dapat ditakrifkan sebagai cabang asas geologi melibatkan kajian
mengenai canggaan yang berlaku ke atas sesuatu batuan (Tongkul, 2002). Kajian ini
melibatkan beberapa analisis seperti analisis lineamen positif dan lineamen negatif
serta struktur sekunder seperti perlapisan dan kekar.
3.7.1 Analisis Lineamen

Lineamen merupakan fitur atau corak yang terdapat di permukaan bumi di mana
digunakan bagi menggambarkan ciri-ciri topografi lurus yang mencerminkan struktur
kerak. Lineamen terbentuk akibat daripada proses tegasan dan orientasi lineamen-
lineamen yang wujud boleh memberi maklumat mengenai arah canggaan dan
mampatan sesuatu kawasan. Secara umumnya, lineamen terbahagi kepada dua iaitu
lineamen positif dan lineamen negatif.
66
a. Lineamen Positif
Lineamen positif merupakan bahagian yang mempunyai corak timbul pada permukaan
bumi apabila diperhatikan melalui padangan fotograf udara. Analisis ini dilakukan
berdasarkan daripada rujukan terhadap permerhatian melalui imej satelit wikimapia
bagi kawasan kajian. Garisan lurus menunjukkan permatang yang wujud di sekitar
kawasan kajian (Rajah 3.8).
Berdasarkan hasil analisis yang telah dilakukan menggunakan gambarajah
Roset (Rajah 3.9), arah canggaan major bagi kawasan kajian adalah bertren Timur
Laut-Barat Daya. Perubahan bentuk lineamen seperti berlaku suatu perlipatan besar
adalah disebabkan oleh canggaan yang datang dari arah Barat Laut-Tenggara, Timur
Laut-Barat Daya dan Timur-Barat. Ketiga-tiga arah canggaan ini merupakan gabungan
beberapa episod canggaan yang terhasil daripada episod tektonik yang kuat di
bahagian rantau Sabah.
67
68
Rajah 3.8 Analisis lineamen positif kawasan kajian.
Rajah 3.9 Rajah roset bagi lineamen positif menunjukkan arah canggaan major
datang dari arah Timut Laut-Barat Daya.
b. Lineamen Negatif
Lineamen negatif dicirikan dengan struktur sesar, retakan, sempadan itologi, lurah,
lembah dan aspek lain yang menunjukkan sifat kelurusan. Hasil retakan serta hakisan
memberi fitur morfologi sungai atau lembah. Oleh itu, bagi menjalankan analisis
lineamen negatif bacaan diambil berdasarkan kelurusan sungai yang diukur dan disurih
pada peta saliran (Rajah 3.10).
Berdasarkan hasil analisis gambarajah Roset (Rajah 3.11), arah canggaan
major adalah Timur Laut-Barat Daya. Canggaan boleh datang dari arah yang berbeza
adalah disebabkan oleh orientasi sungai yang berubah atas faktor hakisan dan
pengendapan. Selain itu, pembentukan sungai berlaku disebabkan retakan batuan
dalam bumi menghasilkan sistem kekar kompleks akibat berlaku tektonik lampau
mempunyai kesinambungan dengan episod canggaan rantau.
69
70
Rajah 3.10 Analisis lineamen negatif kawasan kajian.
Rajah 3.11 Rajah roset bagi lineamen negatif menunjukkan arah canggaan major
3.7.2 Analisis Lapisan

Perlapisan merupakan lembaran sejarah pengendapan yang berlaku di permukaan
bumi (Sanudin dan Baba, 2007). Lapisan boleh menjadi rujukan utama bagi
mengetahui kedudukan asal sesuatu batuan sedimen. Aktiviti tektonik kawasan akan
memberi kesan ke arah jurus kemiringan yang bertindak pada sesuatu lapisan. Selain
itu, canggaan yang berasal dari aktiviti menyebabkan lapisan batuan mengalami
kemiringan (Foto 3.5).
Analisis lapisan dilakukan dengan mengambil bacaan jurus dan kemiringan
lapisan singkapan yang terdapat di kawasan kajian. Bacaan ini kemudian diplot ke
dalam rajah Stereonet bagi menentukan arah canggaan utama perlapisan.
Berdasarkan rajah Stereonet (Rajah 3.12), arah canggaan major bagi perlapisan
adalah Timur Laut-Barat Daya.
71
Foto 3.5 Struktur pelapisan selang lapisan batu pasir dan syal yang termiring.
Garisan merah menunjukkan episod pengendapan antara batuan (GPS:
Rajah 3.12 Rajah stereonet bagi analisis perlapisan menunjukkan arah canggaan
major bertren Timur Laut-Barat Daya.
72
3.7.3 Analisis Kekar
Kekar merupakan retakan pada jasad batuan yang tidak mengalami peralihan ketara
dan hanya sedikit pergerakan yang tegak kepada satah retakan. Kekar terbentuk
apabila canggaan berlaku dalam batuan yang agak rapuh dan merupakan struktur
sedimen yang biasa dijumpai. Kehadiran kekar juga boleh terhasil daripada proses
luluhawa fizikal seperti pengembangan dan pengecutan pada batuan. Kekar yang
terbentuk dipengaruhi oleh daya yang diterima batuan sama ada daya mampatan
ataupun daya tarikan semasa tercangga. Dengan itu, kekar juga dapat digunakan bagi
menganalisis arah canggaan yang diterima sesuatu bahan.
Data jurus dan kemiringan kekar yang diplot menggunakan rajah Roset bagi
menentukan arah canggaan utama kekar bagi kawasan kajian. Berdasarkan hasil
analisis kekar (Rajah 3.13), arah canggaan utama adalah bertren Barat Daya-Timur
Laut.
Rajah 3.13 Rajah roset bagi analisis kekar menunjukkan arah canggaan major
73
3.7.4 Kesimpulan Analisis Geologi Struktur
Secara keseluruhan, hasil analisis geologi struktur yang telah dijalankan menerusi
kajian analisis lineamen positif, lineamen negatif, analisis perlapisan dan analisis kekar
menunjukkan arah canggaan utama bagi kawasan kajian adalah Timur Laut-Barat
Daya. Berdasarkan Tongkul (1990), arah canggaan merupakan hasil daya-daya
mampatan akibat pembukaan Laut China Selatan semasa Oligosen Akhir sehingga
Miosen Tengah. Jadual 3.4 menunjukkan ringkasan kesemua analisis geologi struktur
yang telah dilakukan.
Jadual 3.4 Ringkasan analisis geologi struktur.

Analisis Kaedah Arah Canggaan
Lineamen positif Roset Timur Laut-Barat Daya
Lineamen negatif Roset Timur Laut-Barat Daya
Perlapisan Stereonet Timur Laut-Barat Daya
Kekar Roset Timur Laut-Barat Daya
74
BAB 4
HASIL ANALISIS DAN PERBINCANGAN
4.1 Pengenalan
Bab ini akan membincangkan lebih mendalam berkaitan hasil analisis yang telah
dijalankan ke atas sampel-sampel tanah.
Terdapat empat lokaliti sekitar kawasan Kampung Nalapak, Ranau telah dipilih
bagi pengambilan sampel tanah yang diliputi oleh Formasi Trusmadi (Rajah 4.1).
Analisis makmal yang dijalankan ke atas sampel tanah terbahagi kepada dua bahagian
iaitu analisis sifat fiziko-kimia tanah dan sifat kejuruteraan tanah.
Analisis sifat fiziko-kimia tanah merangkumi analisis kandungan kelembapan
tanah, penentuan bahan organik tanah, penentuan pH tanah, analisis graviti tentu
tanah dan ujian had-had Atterberg. Sifat kejuruteraan tanah merangkumi ujian
pemadatan tanah, ujian mampatan tak terkurung dan ujian kebolehtelapan. Pada akhir
bab ini, kesan kelembapan terhadap kekuatan tanah akan dibincangkan dengan lebih
mendalam dimana sifat kejuruteraan ini penting dalam menentukan kesesuaian tanah
bagi kerja-kerja kejuruteraan.
Jadual 4.1 menunjukkan lokasi dan litologi bagi persampelan tanah di lokaliti
yang berbeza. Foto 4.1 hingga 4.4 menunjukkan foto sampel-sampel tanah di kawasan
kajian.
Jadual 4.1 Lokaliti bagi persampelan tanah.

Sampel Tanah Koordinat Lokaliti Foto Litologi Batuan
S1 05º 57’ 07.5” U 4.1 Selang lapis batuan pasir dan
116º 45’ 52.5” T syal
116º 47’ 38.5” T syal
116º 48’ 08.3” T syal
S4 05º 52’ 07.9” U 4.4 Batuan dominan sabak
116º 48’ 16.5” T
76
Rajah 4.1 Lokasi persampelan tanah sekitar kawasan kajian.
Foto 4.1 Lokasi persampelan bagi sampel S1 (GPS: 05º57’07.5” U, 116º45’52.5”

77

4.2 Analisis Mikrostruktur (SEM)

Analisis dijalankan bagi menentukan struktur mikro dan tektur butiran yang terdapat
dalam sampel tanah. Analisis ini dlakukan dengan menggunakan Mikroskop Pengimbas
Elektron (Scanning Electron Microscope). Sampel tanah kawasan kajian merupakan
jenis tanah berlempung. Melalui analisis ini, jenis mineral lempung dalam sampel tanah
dapat ditentukan. Jenis mineral lempung dalam sesuatu tanah amat penting bagi
78
tujuan kejuruteraan. Fotomikro 4.1 hingga 4.4 menunjukkan jenis dan tektur mineral
lempung yang hadir dalam setiap sampel tanah. Namun bagi Fotomikro 4.3 dan 4.4
akan ditunjukkan dalam subtopik 4.6. Berdasarkan analisis ini, dapat dilihat sampel S1
hingga S3 mengandungi jenis mineral lempung bercampur (illit-montmorilonit)
manakala sampel S4 mempunyai jenis mineral illit.
Berdasarkan Welton (2003), mineral illit-montmorilonit dapat dikenalpasti
berdasarkan strukturnya yang berfilamen dimana mineral ini akan mengisi dan
merapatkan ruang antara butiran. Kandungan mineral ini yang terdiri daripada
pelbagai jenis lempung menjadikannya mempunyai komposisi dan morfologi yang
pelbagai. Sifat lempung jenis ini bergantung kepada kehadiran peratusan illit atau
montmorilonit yang mendominasi dalam tanah. Mineral lempung jenis montmorilonit
biasa terbentuk dalam kawasan kurang mengalir, kawasan tropika ke kawasan
subtropika, ditandai dengan banjir semasa musim lembap dan dan air liang yang
menukupi semasa musim kering (Chamley, 1989). Namun berdasarkan Srivastava et
al. (1998), di bawah keadaan iklim sederhana panas dan lembap, mineral
montmorilonit boleh berubah menjadi lapisan lempung bercampur semasa proses
luluhawa.
Holtz dan Kovacs (1981) menyatakan illit merupakan satu daripada mineral
lempung yang penting. Mineral ini mempunyai struktur yang sama dengan mineral
montmorilonit iaitu struktur 2:1 namun lapisannya diikat oleh satu atom kalium.
Struktur hablur bagi mineral illit adalah hampir sama dengan mineral mika tetapi
apabila kalium dan penggantian isomorfus kurang, mineral ini akan menjadi lebih aktif
berbanding mineral mika lain. Illit mempunyai kadar penyerapan air yang lebih rendah
berbanding mineral montmorilonit namun lebih tinggi berbanding mineral kaolinit. Hal
yang demikian adalah disebabkan oleh kehadiran permukaan spesifik yang berbeza
bagi setiap mineral lempung berdasarkan saiz zarah mineral tersebut. Permukaan
spesifik mineral lempung adalah berkadar songsang kepada saiz zarah sesuatu mineral.
79
Fotomikro 4.1 Mineral lempung bercampur jenis illit-montmorilonit (I-M)
dijumpai dalam sampel S3.
Fotomikro 4.2 Mineral lempung jenis illit (I) dijumpai dalam sampel S4.
80
4.3 Analisis Sifat Fiziko-Kimia
Analisis sifat fiziko-kimia tanah dijalankan bertujuan untuk mengkaji sifat fizikal dan
kimia kesemua sampel tanah yang diambil. Analisis ini merangkumi beberapa analisis
makmal seperti penentuan pH tanah, penentuan kandungan kelembapan tanah,
penentuan kandungan bahan organik tanah, analisis taburan saiz butiran tanah dan
penentuan graviti tentu tanah. Kesemua analisis yang dijalankan adalah berdasarkan
Piawaian British (BS1377:1990). Sampel tanah segar digunakan bagi analisis
penentuan kandungan kelembapan dan analisis pH tanah. Manakala tanah yang telah
dikeringkan digunakan bagi analisis taburan saiz butiran tanah dan penentuan graviti
tentu tanah. Data-data pengiraan bagi analisis ini ditunjukkan dalam bahagian
Lampiran A.
4.3.1 Penentuan Kandungan Kelembapan Tanah

Analisis kandungan kelembapan tanah dijalankan bagi menentukan kandungan
kelembapan atau air semulajadi yang wujud dalam pori-pori tanah. Analisis ini
menggunakan kaedah pengeringan oven 105ºC semalaman bagi penyingkiran air
dalam tanah. Jadual 4.2 menunjukkan purata peratusan kandungan kelembapan bagi
setiap sampel tanah.
Jadual 4.2 Purata kandungan kelembapan bagi setiap sampel.

Sampel Tanah Kandungan Kelembapan Tanah, ω0 (%)
S1 25.29
S2 29.81
S3 30.05
S4 24.82
Berdasarkan keputusan analisis pada Jadual 4.2, julat peratusan kandungan

kelembapan sampel tanah adalah dari 24.82% hingga 30.05%. Sampel S3
menunjukkan kandungan kelembapan paling tinggi iaitu sebanyak 30.05% manakala
sampel S4 mempunyai kandungan kelembapan paling rendah iaitu 24.82%.
Terdapat beberapa faktor yang dapat mempengaruhi kandungan kelembapan
sampel tanah. Antaranya ialah komposisi tanah dimana ia merangkumi taburan saiz
butiran dan mineral yang terdapat dalam tanah. Tanah berpasir mempunyai keupayaan
untuk menarik molekul air lebih rendah berbanding tanah berlempung (Plaster, 2003).
Dengan itu, kebolehan tanah untuk menyimpan air akan meningkat apabila saiz butiran
81
mengecil. Hal yang demikian amat sesuai dengan sifat mineral lempung itu sendiri
yang mana membolehkannya mengembang dan memegang air (Beavis, 1992).
Faktor kedua yang mempengaruhi kandungan kelembapan tanah adalah
taburan hujan kawasan kajian. Sampel tanah diambil pada bulan Januari dimana
kawasan kajian menerima taburan hujan yang tinggi disebabkan perubahan angin
monsun bertren Barat Daya dan seterusnya menyebabkan kandungan kelembapan
tanah menjadi tinggi.
Selain itu, faktor struktur tanah juga dapat mempengaruhi kandungan
kelembapan tanah. Berdasarkan pemerhatian di lapangan, sampel S3 mempunyai
struktur sferoidal dimana ia mempunyai keporosan dan keupayaan untuk memegang
air tinggi. Menurut Donahue dan Miller (1999), struktur ini dipengaruhi oleh aktiviti
organisma seperti korekan cacing dan tindakan akar.
4.3.2 Penentuan Bahan Organik Tanah

Analisis ini dijalankan bagi menentukan kandungan bahan organik yang terdapat dalam
sampel tanah. Kandungan bahan organik ini terdiri daripada sisa tumbuhan dan
organisma yang telah mati dan mereput (humus) di dalam tanah. Jadual 4.3
menunjukkan purata peratusan kandungan bahan organik tanah.
Jadual 4.3 Purata kandungan bahan organik tanah bagi setiap sampel.
Sampel Tanah Kandungan Bahan Organik Pengelasan Acres et
Tanah,(%) al. (1975)
S1 3.63 Rendah
S2 3.96 Rendah
S3 4.20 Sederhana
S4 3.33 Rendah
Berdasarkan keputusan yang diperolehi, sampel tanah kawasan kajian

mempunyai julat antara 3.33% hingga 4.20%. Sampel S3 menunjukkan peratusan
kandungan bahan organik tanah yang tertinggi iaitu sebanyak 4.20% manakala
peratusan terendah ditunjukkan oleh sampel S4 sebanyak 3.33%.
Keadaan iklim yang sesuai untuk pertumbuhan organisma boleh meningkatkan
nilai peratusan kandungan bahan organik tanah. Kelembapan tanah yang tinggi akan
menyebabkan pengumpulan bahan organik kerana pelarutan dan pemineralan berlaku
pada kadar yang rendah. Pada rejim kelembapan akuik, pengudaraan tanah adalah
82
kurang baik menyebabkan aktiviti anaerobik bahan organik kurang efisien dan
seterusnya menghasilkan tanah yang tinggi bahan organik.
Selain itu, kehadiran lempung peratusan lempung juga merupakan satu faktor
yang mempengaruhi kandungan bahan organik dalam sesuatu tanah. McDaniel dan
Munn (1985) menyatakan tanah yang mempunyai kandungan lempung lebih
cenderung mengandungi kandungan bahan organik yang tinggi.
4.3.3 Penentuan pH Tanah

Tujuan analisis dijalankan adalah bagi menentukan nilai pH sampel tanah sama ada
mempunyai sifat keasidan atau kealkalian. Sifat keasidan dan kealkalian tanah
dipengaruhi oleh oleh kehadiran dan kepekatan ion H+ dan ion OH-. Menurut Donahue
dan Miller (1999), tanah dikategorikan sebagai berasid apabila nilai kepekatan H+ lebih
tinggi berbanding nilai kepekatan OH-. Berdasarkan Jadual 4.4, sampel tanah
menunjukkan julat antara 4.53 hingga 4.88. Sampel tanah kawasan kajian
menunjukkan keadaan sangat berasid berdasarkan pengelasan Donahue dan Miller
(1999) seperti dalam Jadual 4.5 di bawah. Nilai pH tanah dapat dipengaruhi oleh
beberapa faktor.
Jadual 4.4 Purata nilai pH bagi setiap sampel tanah.

Sampel Tanah Purata pH Tanah Sifat Tanah
S1 4.72 Asid
S2 4.68 Asid
S3 4.88 Asid
S4 4.53 Asid
Jadual 4.5 Skala pH dan pengelasan tahap keasidan dan kealkalian tanah
(Donahue dan Miller, 1999).
Keadaan Tanah Julat pH
Teramat berasid <4.5
Sangat berasid 4.5 - 5.0
Asid kuat 5.0 – 5.5
Sederhana berasid 5.5 – 6.0
Sedikit berasid 6.0 – 6.5
Sangat sikit berasid 6.5 – 7.0
Neutral, sangat sedikit beralkali 7.0 – 7.5
Sedikit beralkali 7.5 – 8.0
Sederhana beralkali 8.0 – 8.5
Alkali kuat 8.5 – 9.0
Sangat beralkali 9.0 – 9.5
Teramat beralkali >9.5
83
Antara faktor yang mempengaruhi nilai pH sampel tanah adalah kandungan
bahan organik tanah dan persekitarannya. Kehadiran bahan organik yang tinggi dalam
tanah akan menyebabkan sifat tanah menjadi berasid. Kehadiran mikro-organisma
akan menghuraikan sisa atau bahan organik yang terdapat dalam tanah dan proses ini
akan menghasilkan asid karbonik. Kehadiran bahan asid ini seterusnya akan
meningkatkan keasidan tanah melalui ion H+. Selain itu, faktor persekitaran seperti
aktiviti pembajaan juga dapat meningkatkan kepekatan ion H+. Penghasilan asid nitrik
dan asid sulfurik melalui pembajaan akan meningkatkan keasidan tanah. Persampelan
bagi sampel tanah S2 dilakukan di kawasan penanaman kelapa sawit. Hal yang
demikian jelas menunjukkan sampel S2 memberikan nilai pH yang kedua rendah
berbanding sampel lain.
Selain itu, kesan luluhawa juga memainkan peranan penting dalam penentuan
pH tanah. Kawasan kajian mengalami luluhawa hebat dimana pengoksidaan tinggi
telah menghasilkan ferum oksida dan sulfida yang menyumbang kepada sifat asid
tanah. Nilai pH tanah menjadi semakin rendah dengan peningkatan ion oksida dan
sulfida akibat berlaku proses larut resap dalam tanah oleh logam besi (Brady dan Weil,
2002).
4.3.4 Penentuan Taburan Saiz Butiran

Analisis dijalankan bagi mengenalpasti taburan saiz butiran bagi setiap sampel tanah
berdasarkan peratusan pasir, lodak dan lempung. Peratusan bagi setiap butiran akan
memberikan pengelasan terhadap tekstur setiap sampel tanah. Jadual 4.6
menunjukkan taburan saiz butiran bagi setiap sampel.
Pengelasan tekstur tanah amat penting dalam hubungkait dengan analisis
kejuruteraan tanah. Saiz butiran merupakan satu daripada faktor yang mempengaruhi
sifat-sifat kejuruteraan seperti ketelapan, keporosan, kekuatan tanah serta pemadatan
tanah. Perbezaan saiz butiran akan menghasilkan ciri-ciri sifat kejuruteraan yang
berbeza. Rajah 4.2 menunjukkan pengelasan tekstur tanah bagi setiap sampel tanah
berdasarkan pengelasan Head (1982) dan Rajah 4.3 menunjukkan lengkung
penggredan saiz partikel bagi keempat-empat sampel.
84
Jadual 4.6 Taburan saiz butiran bagi setiap sampel.
Sampel Lodak (%) Lempung (%) Pasir (%) Pengelasan
Tanah Tekstur Tanah
(Head, 1982)
S1 30.05 36.56 33.39 Lempung
S2 38.08 26.05 35.87 Lempung Berpasir
dan Berlodak
dan Berlodak
dan Berlodak
Rajah 4.2 Pengelasan tekstur tanah bagi setiap sampel tanah (Head, 1982).
85
100
90
80
70
Peratusan (%)
60
Sampel 1
50 Sampel 2
Sampel 3
40
Sampel 4
30
20
10
0
0.0001 0.001 0.01 0.1 1 10 100
Saiz Butiran (mm)
Rajah 4.3 Graf penggredan saiz butiran bagi setiap sampel tanah.
Berdasarkan keputusan analisis, sampel tanah dikawasan kajian menunjukkan

dua tekstur tanah yang berbeza iaitu tekstur lempung dan tekstur lempung berpasir
dan berlodak. Sampel S1 menunjukkan nilai peratusan lempung yang paling tinggi
berbanding sampel lain iaitu sebanyak 36.56%. Sampel S2 menunjukkan nilai
peratusan pasir dan lodak yang tinggi iaitu masing-masing bernilai 35.87% dan
38.08%.
Secara keseluruhannya, Sampel S1 dan S4 menunjukkan kehadiran peratusan
lempung yang tinggi dengan peratusan melebihi 30%. Berdasarkan Das (2010),
partikel bersaiz lempung dominan terdiri daripada mineral mika dan mineral lempung
lain yang berbentuk berkeping. Kehadiran mineral lempung dalam tanah adalah
disebabkan kadar luluhawa yang tinggi. Kawasan persampelan merupakan kawasan
yang telah mengalami luluhawa bergred tinggi dan hal yang demikian menyebabkan
kehadiran partikel bersaiz lempung adalah tinggi.
Berdasarkan Rajah 4.3, kesemua sampel menunjukkan lengkung saiz butiran
adalah kekerapan normal dimana keseragaman pecahan yang mempunyai butiran
lebih besar daripada D50 adalah sama dengan pecahan yang mempunyai butiran kecil
daripada D50. Garis kelengkungan hampir melurus disebabkan pengurangan taburan
86
saiz butiran. Apabila usia tanah matang, purata saiz akan berkurang disebabkan oleh
kehadiran luluhawa (Tezarghi et al., 1996).
Berdasarkan graf penggredan saiz butiran, nilai pekali keseragaman (Cu) dan
pekali kelengkungan (Cc) dapat diperolehi. Tanah dikategorikan sebagai bergred baik
apabila mempunyai nilai Cu melebihi daripada 6 manakala nilai Cc berjulat antara 1
hingga 3. Jadual 4.7 menunjukkan nilai Cu dan Cc yang bagi setiap sampel tanah.
Sampel S2 dan S3 menunjukkan penggredan tanah adalah baik manakala sampel S1
dan S4 adalah bergred buruk. Dengan itu, sampel S2 dan S3 mempunyai tentuaturan
yang buruk disebabkan oleh kepelbagaian saiz butiran yang terdapat dalam tanah.
Jadual 4.7 Penggredan tanah berdasarkan Unified Soil Classification System

(USCS).
Sampel S1 S2 S3 S4
Pekali
Keseragaman 21.50 20.77 33.08 23.81
(Cu)
Pekali
Kelengkungan 0.476 1.40 2.16 0.672
(Cc)
Penggredan Buruk Baik Baik Buruk
4.3.5 Penentuan Graviti Tentu Tanah

Tujuan analisis dilakukan untuk menentukan nilai graviti tentu bagi sampel tanah. Nilai
graviti tentu tanah ditentukan dengan mengambil kira nisbah ketumpatan butiran
tanah kering dengan air suling. Terdapat beberapa faktor yang mempengaruhi nilai ini
seperti kandungan mineral, kandungan bahan organik serta keporosan sampel tanah.
Jadual 4.8 menunjukkan purata nilai graviti tentu bagi setiap sampel tanah.
Jadual 4.8 Purata nilai graviti tentu tanah bagi setiap sampel.
Sampel Tanah Purata Graviti Tentu, Gs
S1 2.36
S2 2.39
S3 2.44
S4 2.53
Das (2010) menyatakan graviti tentu bagi tanah berpasir yang berwarna cerah
dan kandungan utamanya ialah kuarza mempunyai nilai 2.65 manakala bagi tanah
berlempung dan berlodak adalah antara 2.6 hingga 2.9. Berdasarkan keputusan
analisis, sampel tanah kawasan kajian menunjukkan nilai graviti tentu tanah adalah
87
berjulat antara 2.36 hingga 2.53. Sampel S4 menunjukkan bacaan graviti tentu yang
tertinggi antara semua sampel iaitu sebanyak 2.53.
Tanah berpasir secara amnya mempunyai nilai graviti tentu yang rendah
berbanding tanah berlempung. Hal yang demikian adalah disebabkan oleh saiz pasir
lebih besar berbanding lodak dan lempung. Kehadiran pasir dan lodak akan
menghasilkan saiz ruang pori yang besar dan mudah dimasuki oleh udara. Peningkatan
kandungan udara dalam zarah tanah akan menyebabkan graviti tentu tanah yang
rendah.
Nilai graviti tentu tanah amat berkait rapat dengan kandungan bahan organik
yang terdapat dalam sesuatu tanah. Kandungan bahan organik tanah yang tinggi akan
menghasilkan nilai graviti tentu yang rendah (Puppala et al., 1998). Hal yang demikian
adalah disebabkan oleh proses penguraian yang berlaku dalam bahan organik seperti
humus dan kayu akan memerangkap udara dan gas dalam sesuatu butiran tanah.
Sampel S4 mempunyai kandungan organik tanah yang terendah berbanding sampel
lain menyebabkannya mempunyai nilai graviti tentu tanah yang tinggi.
4.4 Penentuan Had-had Atterberg

Had-had Atterberg dapat dibahagikan kepada empat analisis iaitu penentuan had
plastik tanah (PL), penentuan had cecair tanah (LL), indeks keplastikan tanah (Ip) dan
pengecutan linear tanah. Tanah boleh dibahagikan kepada empat fasa iaitu pepejal,
separa pepejal, plastik dan cecair (Das, 2010). Pengiraan data secara terperinci
ditunjukkan dalam bahagian Lampiran B. Jadual 4.9 menunjukkan kesimpulan
keputusan bagi analisis had-had Atterberg bagi setiap sampel tanah kawasan kajian.
Jadual 4.9 Kesimpulan analisis had-had Atterberg.

Sampel S1 S2 S3 S4
Had Plastik,
PL (%) 43.76 41.48 51.13 37.29
Had Cecair,
LL (%) 58.68 59.40 62.20 49.00
Indeks
Keplastikan, 14.92 17.92 11.07 11.71
Ip (%)
Pengecutan
Linear (%) 11.43 9.29 12.14 10.71
Pengelasan Tinggi Tinggi Tinggi Sederhana
Keplastikan
88
Had plastik merupakan kandungan kelembapan dimana tanah mengalami perubahan
daripada fasa plastik kepada fasa pepejal. Berdasarkan Jadual 4.9, nilai had plastik
bagi sampel tanah adalah berjulat antara 37.29% hingga 51.13% dimana nilai
peratusan tertinggi ditunjukkan oleh sampel S3.
Had cecair boleh didefinisikan sebagai kandungan kelembapan dimana tanah
melalui keadaan plastik kepada cecair. Kaedah Tusukan Kon digunakan bagi
mendapatkan nilai had cecair. Bacaan nilai had cecair diambil pada kedalaman 20 mm
berdasarkan graf kedalaman tusukan (mm) melawan kelembapan tanah (%) seperti
yang ditunjukkan oleh Rajah 4.4 hingga Rajah 4.7. Sampel tanah kawasan kajian
menunjukkan julat nilai had cecair adalah antara 49% hingga 62.20% dimana sampel
S3 menunjukkan nilai tertinggi.
Rajah 4.4 Graf kedalaman tusukan melawan kelembapan tanah bagi sampel S1.
89
90
Indeks keplastikan tanah merupakan julat kandungan kelembapan tanah

dimana tanah menunjukkan sifat keplastikan. Allen (1942) menyatakan apabila nilai
had plastik sama atau lebih besar daripada nilai had cecair, indeks keplastikan
dikategorikan sebagai kosong. Nilai indeks keplastikan sampel tanah kawasan kajian
mempunyai julat antara 11.07% hingga 17.92%. Berdasarkan Indeks Keplastikan yang
telah dicadangkan oleh Sowers (1979), sampel tanah kawasan kajian dikelaskan
sebagai sedikit plastik hingga sederhana plastik.
Jadual 4.10 Ciri-ciri tanah berdasarkan Indeks Keplastikan (Sowers, 1979).

Indeks Pengelasan Kekuatan Pengelasan Visual
Keplastikan Kering Sampel Kering
0-3 Tidak plastik Sangat rendah Senang lerai
Mudah dihancurkan
3 - 15 Sedikit plastik Sedikit dengan jari
Sukar dihancurkan
15 -30 Sederhana plastik Sederhana dengan jari
Tidak boleh
> 30 Sangat plastik Tinggi dihancurkan dengan
jari
Casagrande (1948) telah mencadangkan Carta Keplastikan (Rajah 4.8) dimana

carta ini menghubungkan indeks keplastikan dan had cecair sekaligus dapat
menunjukkan keplastikan bagi setiap sampel tanah. Sampel S1 hingga S3
91
menunjukkan pengelasan keplastikan tinggi manakala sampel S4 menunjukkan
pengelasan keplastikan sederhana.
Rajah 4.8 Pengelasan keplastikan tanah melalui carta keplastikan (Casagrande,

1948).
Pengecutan Linear ditakrifkan sebagai perubahan sampel tanah yang telah

dikeringkan daripada had cecair pada kedalaman tusukan 20 mm dan dinyatakan
dalam peratusan panjang. Berdasarkan Jadual 4.9, sampel tanah kawasan kajian
mempunyai julat antara 9.29% hingga 12.14%. Sampel S2 mempunyai kandungan
peratusan lempung paling rendah berbanding sampel lain menjadikannya mempunyai
peratusan pengecutan linear terendah. Semakin tinggi kandungan mineral lempung,
semakin tinggi kadar pengecutan oleh sesuatu tanah apabila mengalami pengeringan.
Namun faktor ini dapat berubah dengan kehadiran mineral lempung yang mempunyai
kadar pengembangan dan pengecutan yang tinggi seperti kumpulan mineral
montmorilonit.
4.4.1 Aktiviti Lempung

Aktiviti lempung merupakan nisbah indeks keplastikan dengan peratusan lempung
yang diperolehi daripada analisis taburan saiz butiran. Nilai aktiviti lempung yang
diperolehi digunakan bagi mengetahui keaktifan lempung bagi setiap sampel tanah.
Jadual 4.11 menunjukkan keputusan analisis aktiviti lempung bagi setiap sampel.
92
Jadual 4.11 Keputusan analisis aktiviti lempung.
Sampel Tanah Aktiviti Lempung, A Pengelasan Keaktifan
Lempung
S1 0.41 Tidak Aktif
S2 0.69 Tidak Aktif
S3 0.38 Tidak Aktif
S4 0.36 Tidak Aktif
Nilai aktiviti lempung mempunyai julat antara 0.36 hingga 0.69. Berdasarkan
pengelasan Skempton (1953) dalam Rajah 4.12, sampel kawasan kajian dikelaskan
sebagai keaktifan tidak aktif.
Jadual 4.12 Pengelasan aktiviti lempung (Skempton, 1953).

Aktiviti Lempung Keaktifan Lempung
>1.25 Aktif
0.75 – 1.25 Normal
<0.74 Tidak Aktif
4.5 Analisis Sifat Kejuruteraan Tanah

Analisis sifat kejuruteraan tanah dapat dibahagikan kepada tiga ujian iaitu ujian
pemadatan proctor, ujian mampatan tak terkurung dan ujian kebolehtelapan tanah.
Kesemua ujian menggunakan sampel tanah kering udara yang telah diayak melalui 0.5
mm. Sifat kejuruteraan amat penting dalam menentukan kesesuaian sampel tanah
bagi kerja-kerja kejuruteraan. Lampiran C menunjukkan data-data pengiraan terperinci
analisis yang telah dijalankan.
4.5.1 Ujian Pemadatan Proctor

Ujian ini dilakukan bagi menentukan kandungan kelembapan yang berbeza setelah
mengalami proses pemadatan. Percampuran tanah dan air suling digunakan bagi
memperolehi nilai kandungan optimum dimana tanah menjadi tumpat dan mencapai
kandungan tahap ketumpatan kering yang maksimum. Kehadiran air suling yang
ditambah dalam tanah dapat memudahkan proses pemadatan dimana tegangan
permukaan tanah dapat dikurangkan. Berdasarkan Proctor (1933) dalam Holtz dan
Kovacs, pemadatan tanah dikawal oleh empat pembolehubah utama iaitu ketumpatan
kering, kandungan air, usaha pemadatan dan jenis tanah. Jadual 4.13 menunjukkan
kandungan kelembapan optima dan ketumpatan kering maksima bagi setiap sampel
tanah.
93
Jadual 4.13 Kandungan kelembapan optima dan ketumpatan kering maksima bagi
setiap sampel tanah.
Sampel Tanah Ketumpatan Kering Maksima, Kandungan Kelembapan
(Mg/m3) Optima, (%)
S1 1.43 25.29
S2 1.43 22.57
S3 1.39 28.78
S4 1.57 22.10
Berdasarkan Jadual 4.13, sampel tanah kawasan kajian mempunyai julat

ketumpatan kering maksima antara 1.39 Mg/m3 hingga 1.57 Mg/m3 dan kandungan
kelembapan benilai antara 22.10% hingga 28.78%. Sampel S3 mempunyai
ketumpatan kering maksima tertinggi manakala sampel S4 mempunyai ketumpatan
kering maksima paling rendah. Perbezaan nilai ketumpatan kering maksima dan
kandungan kelembapan tanah adalah disebabkan oleh beberapa faktor seperti jenis
tekstur tanah dan kandungan mineral yang terdapat dalam tanah.
Ketumpatan kering maksima tanah dipengaruhi oleh kandungan air dan ruang
udara yang terdapat dalam tanah. Pada kandungan kelembapan yang rendah, butiran
tanah dikelilingi oleh lapisan air yang nipis dimana lapisan ini berupaya memisahkan
butiran semasa proses pemadatan. Dengan peningkatan kandungan kelembapan,
ketumpatan kering tanah juga meningkat disebabkan pengeluaran udara dalam tanah
dan jarak butiran tanah yang semakin menghampiri satu sama lain. Namun pada
kandungan kelembapan tertentu, penambahan air akan menyebabkan ketumpatan
berkurang. Hal yang demikian disebabkan oleh kandungan air berlebihan akan
menekan ruang diantara butiran yang terdapat dalam tanah. Dalam keadaan ini
penukargantian udara adalah sangat sedikit atau tiada penukargantian udara berlaku.
Lengkung ruang udara digunakan bagi menunjukkan perkaitan antara ketumpatan
kering dengan kandungan kelembapan untuk tanah yang mengandungi peratusan
malar ruang udara. Oleh itu, anggaran peratusan ruang udara dalam sampel tanah
yang dipadatkan dilakukan dengan memplot lengkung 5%, 10% dan 15% (Rajah 4.9
hingga Rajah 4.12). Hal yang demikian kerana semasa proses pemadatan,
kemungkinan tanah untuk menjadi tepu adalah sangat rendah dan ruang udara masih
terdapat dalam sampel tanah.
94
2
1.9
1.8
Ketumpatan Kering, Mg/m3
1.7
1.6
Ketumpatan Kering
1.5
0%
1.4
5%
1.3 10%
1.2
1.1
1
5 15 25 35 45
Kandungan Kelembapan, %
Rajah 4.9 Lengkung pemadatan dan lengkung nisbah lompang udara bagi sampel
S1.
2.2
2
1.8
Ketumpatan Kering
1.6
0%
5%
1.4
10%
1.2
1
5 15 25 35 45
S2.
95
2.2
Ketumpatan Kering, Mg/m3 2
1.8
Ketumpatan Kering
1.6
0%
5%
1.4
10%
1.2
1
5 15 25 35 45
S3.
2.3
2.1
1.9
Ketumpatan Kering
1.7
0%
5%
1.5
10%
1.3
1.1
0 10 20 30 40
S4.
Das (2010) menyatakan terdapat dua faktor yang mempengaruhi pemadatan

iaitu jenis tanah dan usaha pemadatan. Jenis tanah berlempung mempunyai
ketumpatan kering maksima yang rendah dan kandungan kelembapan yang tinggi. Hal
ini amat bersesuai dengan sifat mineral lempung yang mampu memegang molekul air.
Sampel S4 mempunyai kandungan kelembapan yang terendah dan ketumpatan kering
96
maksima yang tinggi. Berdasarkan analisis taburan saiz butiran, sampel S4 mempunyai
kandungan peratusan pasir yang tinggi dimana pasir mempunyai keupayaan untuk
memegang molekul air adalah rendah berbanding lempung.
Bagi tanah berlempung, ketumpatan kering maksima mempunyai
kecederungan untuk mengurang apabila keplastikan meningkat (Holtz dan Kovacs,
1981). Sampel S3 mempunyai keplastikan yang tinggi menjadikannya mempunyai
ketumpatan kering maksima yang rendah berbanding sampel lain. Usaha pemadatan
yang dikenakan semasa pemadatan turut mempengaruhi ketumpatan kering maksima
dan kandungan kelembapan optima sesuatu tanah. Semakin meningkat usaha
pemadatan yang dikenakan, semakin meningkat ketumpatan kering maksima dan
semakin berkurang kandungan kelembapan optima.
Rajah 4.13 menunjukkan lengkung pemadatan bagi setiap sampel. Sampel
tanah kawasan kajian merupakan jenis tanah berlempung. Secara teori, tanah
berlempung akan menunjukkan puncak lengkung pemadatan yang jelas memudahkan
penentuan keadaan yang optima. Berdasarkan Lee dan Suedkamp (1972), lengkung
pemadatan dapat dibahagikan kepada empat jenis iaitu ‘bell shaped’, puncak 1-1/2,
dua puncak dan ‘odd shaped’. Sampel S1, S3 dan S4 mempunyai lengkung pemadatan
jenis dua puncak manakala sampel S2 mempunyai lengkung pemadatan jenis ‘bell
shaped’.
Pada keadaan lembap, penurunan ketumpatan mungkin terjadi disebabkan
oleh daya tegangan permukaan yang terhasil dalam butiran. Dengan peningkatan
kandungan air, sesetengah tanah akan mengalami peningkatan ketumpatan kering
mahupun penurunan ketumpatan kering. Apabila tanah dikenakan daya, tanah akan
mengalami penyusunan butiran dan seterusnya mengalami pengurangan nisbah pori.
Air pori yang terkandung dalam tanah akan terkeluar jika tanah berada dalam keadaan
tepu. Hal yang demikian akan menghasilkan penurunan ketumpatan kering pada graf
pemadatan bagi sampel S1, S3 dan S4. Apabila tekanan yang dikenakan diangkat
daripada tanah, tanah akan menganjal akibat pengeluaran air pori yang kembali dan
meningkatkan isipadu tanah yang hilang. Keadaan ini akan menghasilkan peningkatan
semula dalam ketumpatan kering tanah. Berdasarkan penyataan ini, lengkung
pemadatan yang terhasil adalah jenis dua puncak yang mana mengalami peningkatan
dan penurunan ketumpatan kering.
97
1.7
1.6
1.5
1.4
Sampel 1
Sampel 2
1.3
Sampel 3
1.2 Sampel 4
1.1
1
0 10 20 30 40 50
Rajah 4.13 Lengkung pemadatan bagi sampel tanah kawasan kajian.
4.5.2 Ujian Mampatan Tak Terkurung

Ujian mampatan tak terkurung dilakukan bagi mengetahui nilai kekuatan ricih sampel
tanah kawasan kajian. Kekuatan ricih tanah dapat ditakrifkan sebagai daya rintangan
dalaman per unit kawasan yang dihasilkan oleh tanah untuk menahan kegagalan dan
gelinciran di sepanjang mana-mana satah dalamannya. Kegagalan ricih dalam tanah
berlaku apabila tegasan antara butiran mengalami pengelinciran antara satu sama lain.
Tindakan antara butiran (kekuatan geseran dan kekuatan kejelekitan) merupakan satu
faktor yang dapat mempengaruhi kekuatan ricih dalam tanah.
Al-Shayea (2001) menyatakan kekuatan sesuatu tanah bergantung pada
kandungan kelembapan optima atau pada keadaan tepu. Bagi mengenalpasti
perkaitaan antara kesan kelembapan terhadap kekuatan tanah, manipulasi kandungan
kelembapan telah digunakan dalam ujian ini. Semasa penyediaan sampel, kandungan
kelembapan dimanipulasi dengan pertambahan 5% daripada kandungan kelembapan
optima yang asal. Penerangan lebih lanjut berkaitan ujian mampatan tak terkurung
yang dimanipulasi akan dibincangkan dalam subtopik 4.6 iaitu pengaruh kelembapan
terhadap kekuatan tanah. Jadual 4.14 menunjukkan nilai kekuatan mampatan tak
terkurung (kPa) berdasarkan pada kandungan kelembapan optima (%).
98
Jadual 4.14 Nilai kekuatan mampatan tak terkurung (kPa) berdasarkan pada
kandungan kelembapan optima (%).
Sampel Tanah Kekuatan Kekuatan Nilai Konsistensi
Mampatan Tak Ricih Tanah (Terzaghi et al.,
Terkurung (kPa) (kPa) 1996)
S1 48.67 24.34 Lembut
S2 140.33 70.17 Kuat
S3 42.33 21.17 Lembut
S4 118.33 59.17 Kuat
Berdasarkan Jadual 4.14, sampel tanah S2 menunjukkan nilai kekuatan

mampatan tak terkurung yang tertinggi iaitu 140.33 kPa manakala sampel S3
menunjukkan nilai terendah iaitu 42.33 kPa. Kegagalan dalam tanah dapat ditunjukkan
melalui lengkung tegasan-terikan. Secara umum, lengkung ini terbahagi kepada dua
corak iaitu lengkung mulur dan lengkung rapuh. Rajah 4.14 hingga Rajah 4.17
merupakan lengkung tegasan-terikan bagi sampel tanah kawasan kajian. Kesemua
sampel tanah kawasan kajian mempunyai lengkung tegasan-terikan jenis mulur. Pada
bahagian awal graf, bahan berada dalam keadaan elastik dimana apabila tegasan
dilepaskan bahan akan kembali kepada bentuknya yang asal. Dalam keadaan ini
tegasan yang dikenakan adalah kurang berbanding had berkadaran bahan tersebut.
Jika tegasan yang dikenakan berlebihan, bahan dikatakan mengalami kegagalan
dimana bahan tidak mampu menahan beban yang dikenakan.
Berdasarkan Ohlmacher (2000), tanah berlempung adalah lebih lemah jika
dibandingkan dengan tanah berpasir disebabkan oleh kehadiran mineral lempung yang
mudah mengembang dengan kehadiran air seperti mineral illit dan montmorilonit.
Sampel S3 mengandungi jenis mineral lempung bercampur iaitu illit-montmorilonit.
Kadar penyerapan air yang tinggi berlaku dalam sampel tanah menyebabkan sampel
lebih mudah gagal seterusnya mengurangkan kekuatan mampatan tak terkurung
sampel tanah ini. Selain itu, kehadiran bahan organik juga mempengaruhi kekuatan
sesuatu tanah. Sampel S3 mempunyai peratusan kandungan bahan organik tertinggi
berbanding sampel lain. Peratusan kandungan bahan organik akan mengurangkan
sudut geseran dalam sesuatu tanah.
99
60
50
40
Tegasan, kPa
Set 1
30 Set 2
Set 3
20
10
0
0.00 2.00 4.00 6.00 8.00 10.00
Terikan, %
Rajah 4.14 Lengkung tegasan-terikan bagi sampel S1.
160
140
120
Tegasan, kPa
100
Set 1
80 Set 2
60 Set 3
40
20
0
0.00 1.00 2.00 3.00 4.00 5.00 6.00 7.00 8.00 9.00 10.00 11.00
Terikan, %
100
50
45
40
35
Tegasan, kPa
30 Set 1
25 Set 2
20
Set 3
15
10
5
0
0.00 1.00 2.00 3.00 4.00 5.00 6.00 7.00 8.00 9.00 10.00 11.00
Terikan, %
140
120
100
Tegasan, kPa
80 Set 1
Set 2
60
Set 3
40
20
0
0.00 1.00 2.00 3.00 4.00 5.00 6.00 7.00 8.00 9.00 10.00
Terikan, %
Mohr (1900) telah memperkenalkan teori berkaitan bahan yang mengalami

kegagalan kesan gabungan tegasan normal dan tekanan ricih. Ciri-ciri kegagalan Mohr-
Coulomb dapat ditunjukkan melalui persamaan 4.1 dimana persamaan tersebut
melibatkan komponen daya kejelekitan dan sudut geseran dalaman sesuatu bahan.
Hasil hubungan ini akan menghasilkan garis lurus atau sampul kegagalan Mohr. Rajah
101
4.18 hingga Rajah 4.21 menunjukkan bulatan Mohr bagi sampel tanah kawasan kajian.
Sampel tanah kawasan kajian merupakan tanah berlempung dimana tanah bersifat
kohesif. Daya jelekitan memainkan peranan penting dalam jenis tanah ini. Semakin
tinggi kekuatan ricih sampel tanah, semakin tinggi daya jelekitan yang bertindak antara
butiran dalam sampel tanah.
ζf = c + σ tan ф (4.1)
Dimana, c = daya jelekitan
σ = tegasan normal ke atas satah kegagalan
ф = sudut geseran dalaman
ζf = kekuatan ricih
Rajah 4.18 Bulatan Mohr bagi sampel S1.
102
103
Berdasarkan Head (1982), keadaan visual sampel setelah mengalami

mampatan terbahagi kepada tiga keadaan iaitu plastik, rapuh dan pertengahan.
Ketiga-tiga keadaan visual tersebut ditunjukkan dalam Rajah 4.22. Secara keseluruhan,
sampel tanah kawasan kajian menunjukkan keadaan visual pertengahan sampel tanah
mengalami sedikit rekahan, mengembang dan memendek.
Rajah 4.22 Keadaan visual sampel setelah mengalami mampatan.
104
4.5.3 Ujian Kebolehtelapan Turus Menurun
Ujian dilakukan bagi mengetahui kadar kebolehtelapan bagi setiap sampel tanah
mengalirkan air. Pengiraan bagi jisim tanah dan isipadu air suling adalah berdasarkan
keputusan ujian pemadatan Proctor. Bela dan Colin (2013) menyatakan kaedah turus
menurun yang digunakan adalah sesuai bagi tanah berbutir halus, kohesif seperti
lempung. Pengelasan kebolehtelapan tanah dilakukan berdasarkan pengelasan yang
telah dilakukan oleh Terzaghi dan Peck (1948) seperti yang ditunjukkan dalam Jadual
4.15. Jadual 4.16 menunjukkan keputusan ujian bagi setiap sampel tanah kawasan
kajian.
Jadual 4.15 Pengelasan darjah kebolehtelapan tanah (Terzaghi dan Peck, 1948).
Darjah Kebolehtelapan Julat Pekali Kebolehtelapan Tanah, k (m/s)
Tinggi > 10-3
Sederhana 10-3 – 10-5
Rendah 10-5 – 10-7
Sangat Rendah 10-7 – 10-9
Tidak Telap < 10-9
Jadual 4.16 Keputusan ujian kebolehtelapan bagi setiap sampel tanah.

Sampel Tanah Nilai Kebolehtelapan, k (m/s) Darjah Kebolehtelapan
S1 5.76X10-9 Sangat Rendah
S2 6.02X10 -9
Sangat Rendah
S3 1.08X10-8 Sangat Rendah
S4 1.72X10 -8
Sangat Rendah
Berdasarkan jadual di atas, sampel S1 mempunyai bacaan terendah iaitu

5.76X10-9 m/s manakala sampel S4 mempunyai bacaan tertinggi iaitu sebanyak
1.72X10-8 m/s. Sampel tanah kawasan kajian dikelaskan mempunyai kebolehtelapan
yang sangat rendah berdasarkan pengelasan Terzaghi dan Peck (1948). Berdasarkan
Braja (2010), kebolehtelapan sesuatu tanah dapat dipengaruhi oleh beberapa faktor
iaitu kelikatan cecair, taburan saiz pori, taburan saiz butiran, nisbah lompang,
kekasaran partikel mineral dan darjah ketumpatan tanah.
Dalam analisis taburan saiz butiran, sampel S1 dikelaskan sebagai tanah
berlempung dimana mempunyai peratusan lempung tertinggi. Mesri dan Olson (1971)
menyatakan kebolehtelapan mineral lempung adalah amat bergantung kepada nisbah
lompang. Di bawah pemendapan semulajadi, peningkatan kandungan mineral
lempung akan menyebabkan pengurangan nisbah lompang dan kebolehtelapan
sesuatu tanah. Selain itu, keupayaan mineral lempung untuk menyerap air
105
menyebabkan pengurangan pekali kebolehtelapan. Sampel S4 mempunyai tekstur
tanah lempung berpasir dan berlodak dimana sampel ini mempunyai peratusan pasir
yang tinggi. Kehadiran kandungan pasir yang tinggi akan meningkatkan keporosan
sesuatu tanah. Keupayaan pasir untuk menyerap air adalah rendah menjadikan sampel
ini mempunyai pekali kebolehtelapan yang tinggi berbanding sampel tanah lain.
4.6 Pengaruh Kelembapan Terhadap Kekuatan Tanah

Kekuatan tanah ditentukan dengan menjalankan Ujian Mampatan Tak Terkurung
berdasarkan Piawai British BS 1377:1990 (Part 7 Test 7.2). Bagi penyediaan sampel,
data yang diperolehi daripada lengkung Ujian Pemadatan dimanipulasi dengan
kandungan kelembapan yang berbeza. Analisis pemadatan Proctor telah dijalankan
bagi mendapatkan lengkung pemadatan dimana nilai ketumpatan kering maksima dan
kandungan kelembapan optima bagi setiap sampel diperolehi. Pertambahan sebanyak
5% kelembapan dari kandungan kelembapan optima asal bagi setiap sampel
digunakan bagi menjalankan perbandingan dari segi kekuatan mampatan. Rajah 4.23
menunjukkan gambaran peratusan kandungan kelembapan yang dimanipulasi. Sampel
dengan pertambahan 5% kelembapan diperolehi daripada kanan puncak lengkung
pemadatan. Jadual 4.17 menunjukkan purata kekuatan mampatan tak terkurung (kPa)
berdasarkan kelembapan optima dan kelembapan melebihi 5% bagi setiap sampel
tanah.
106
Rajah 4.23 Gambaran peratusan kandungan kelembapan yang dimanipulasi.
Jadual 4.17 Purata kekuatan mampatan tak terkurung (kPa) berdasarkan

kelembapan optima dan kelembapan manipulasi bagi setiap sampel.
Kekuatan Mampatan Tak Terkurung (kPa)
Sampel Tanah Keadaan Set 1 Set 2 Set 3 Purata
Opt. ω0 51.00 48.00 47.00 48.67
S1 >5% ω0 27.00 30.00 25.00 27.33
Opt. ω0 142.00 139.00 140.00 140.33
S2 >5% ω0 23.00 20.00 24.00 22.33
Opt. ω0 47.00 40.00 40.00 42.33
S3 >5% ω0 22.00 18.00 17.00 19.00
Opt. ω0 119.00 115.00 121.00 118.33
S4 >5% ω0 21.00 22.00 18.00 20.33
Mohamed Ali (2012) telah memperkenalkan terma Perbezaan Kekuatan

Mampatan. Kekuatan sesuatu tanah dapat ditentukan berdasarkan formula peratusan
perbezaan penambahan dan pengurangan kekuatan mampatan tanah pada setiap
sampel seperti yang ditunjukkan dalam persamaan 4.2. Kekuatan tanah adalah hasil
kombinasi kejelekitan dan geseran dalaman (Waltham, 2009) dimana keduanya
bergantung kepada jenis dan keadaan material tersebut. Perbezaan kekuatan
107
mampatan ditentukan mengikut kandungan kelembapan bagi mengkaji keadaan kering
dan basah sampel tanah dan kesannya terhadap kekuatan mampatan tanah.
Himpunan data yang diperolehi daripada ujian kekuatan mampatan dihimpunkan
dalam Jadual 4.18. Pengelasan kekonsistensi dilakukan berdasarkan pengelasan
Terzaghi et al. (1996) seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 4.19.
V2 −V1
× 100% (4.2)
V2
Dimana, V1 = Kekuatan mampatan pada kelembapan optima

V2 = Kekuatan mampatan pada kelembapan >5%
Jadual 4.18 Himpunan data yang diperolehi daripada ujian mampatan.

Kelembapan (%)
Purata Kekuatan
Terkurung (kPa)
(Terzaghi et al.,
Mampatan (%)
Kekuatan Ricih
Mampatan Tak
Sampel Tanah
Tanah (kPa)
Pengelasan
Konsistensi
Kandungan
Perbezaan
Kekuatan
Keadaan
Tanah
1996)
Opt. ω0 25.29 48.67 24.34 - Lembut
S1 Lempung >5% ω0 30.29 27.33 13.67 -43.85 Lembut
Lempung Opt. ω0 22.57 140.33 70.17 - Kuat
S2 Berpasir dan >5% ω0 27.57 22.33 11.16 -84.08 Sangat Lembut
Berlodak
Lempung Opt. ω0 28.78 42.33 21.17 - Lembut
Berlodak
Lempung Opt. ω0 22.10 118.33 59.17 - Kuat
Berlodak
Jadual 4.19 Pengelasan konsistensi tanah berdasarkan Terzaghi et al. (1996).

Kekuatan mampatan tak terkurung, qU (kPa) Pengelasan
< 25 Sangat lembut
25 – 50 Lembut
50 – 100 Sederhana
100 – 200 Kuat
200 – 400 Sangat Kuat
> 400 Keras
Ciri-ciri tanah seperti kandungan kelembapan, keadaan mikrostruktur dan

kandungan bahan organik amat mempengaruhi sifat mekanikal tanah (Koolen dan
Kuipers, 1983). Berdasarkan Jadual 4.18, sampel S2 menunjukkan perbezaan
108
pengurangan kekuatan mampatan tanah yang tertinggi iaitu sebanyak 84.08%
manakala sampel S1 menunjukkan nilai perbezaan pengurangan kekuatan mampatan
tanah yang terendah sebanyak 43.85% apabila kandungan kelembapan meningkat 5%
daripada kelembapan optima.
Uhvotu (2006) menyatakan kandungan air dan kehadiran lempung merupakan
pembolehubah utama yang mempengaruhi kekuatan sesuatu tanah. Kehadiran air
akan menggerakkan sifat lempung dimana interaksi fiziko-kimia antara mineral
lempung dan air akibat daripada penghidratan permukaan akan menjejaskan sifat-sifat
tanah lempung (Al-Shayea, 2001). Rajah 4.24 menunjukkan kekuatan mampatan
berdasarkan kandungan kelembapan. Berdasarkan rajah tersebut, apabila kandungan
kelembapan mengalami pertambahan 5% daripada kandungan kelembapan optima,
kekuatan mampatan sampel tanah akan mengalami pengurangan. Berdasarkan
Panwar dan Siemens (1972), kekuatan ricih tanah akan berkurang dengan peningkatan
kandungan kelembapan dengan peningkatan pemadatan.
Pada kandungan kelembapan optima, sampel S1 menunjukkan kekuatan
mampatan tak terkurung yang rendah berbanding sampel S2. Apabila berlaku
pertambahan kelembapan berlaku kekuatan mampatan tak terkurung bagi sampel S2
menjadi lebih rendah berbanding sampel S1. Pada keadaan kelembapan optima,
mineral lempung dalam sampel S1 bertindakbalas dengan air sepenuhnya dan
menjadikannya lemah manakala bagi mineral lempung dalam S2 tidak bertindakbalas
sepenuhnya dengan air menjadikannya mampu menahan tekanan yang diberikan.
Apabila kandungan kelembapan sebanyak 5% ditambah, mineral lempung dalam S2
bertindakbalas dengan kehadiran air. Hal yang demikian amat bertepatan dengan
penyataan Al-Shayea (2001) dimana kandungan air yang tinggi dalam tanah
berlempung akan bertindak sebagai pelincir dan mengurangkan sudut geseran antara
butiran dalam tanah.
Rajah 4.25 menunjukkan graf perbezaan kekuatan mampatan bagi setiap
sampel tanah. Berdasarkan graf tersebut, sampel S2 menunjukkan peratusan
pengurangan perbezaan kekuatan mampatan paling tinggi manakala sampel S1
menunjukkan peratusan terendah. Sampel S2 dan S1 merupakan sampel tanah
berlempung dimana mengandungi mineral lempung aktif seperti illit-montmorilonit
(Fotomikro 4.3 dan Fotomikro 4.2). Murray (2007) menyatakan sifat lempung
bercampur (illit-montmorilonit) mempunyai sifat fizikal dan kimia yang pelbagai.
Peratusan kandungan mineral illit atau montmorilonit mendominasi sifat kejuruteraan
109
mineral lempung bercampur ini. Sekiranya mineral yang mendominasi adalah mineral
montmorilonit, kadar penyerapan air lebih tinggi berbanding mineral dominasi illit.
Andaian ini dibuktikan dengan peratusan pengurangan perbezaan kekuatan mampatan
bagi sampel S1 dan S2. Kehadiran mineral montmorilonit yang mendominasi dalam
sampel S2 menyebabkan berlakunya pengurangan kekuatan mampatan apabila
kandungan kelembapan ditambah sebanyak 5%. Menurut Ohlmacer (2007), kehadiran
mineral lempung seperti illit dan montmorilonit menyebabkan kekuatan mampatan
berkurang kerana keupayaannya untuk memegang air dan mengembang dengan
tinggi.
Kriteria kegagalan menggambarkan keadaan sampel dimana sampel tidak
mengalami sebarang perubahan dalam tekanan mampatan apabila beban paksi
ditingkatkan. Rajah 4.26 hingga Rajah 4.33 menunjukkan kriteria kegagalan bagi
setiap sampel berdasarkan kandungan kelembapan. Hasil daripada analisis, didapati
pada kandungan kelembapan optima, kriteria kegagalan bagi sampel S1, S2, S3 dan
S4 adalah pertengahan manakala bagi kandungan kelembapan melebihi 5%
menunjukkan kriteria kegagalan plastik bagi kesemua sampel tanah.
Rajah 4.34 hingga Rajah 4.37 menunjukkan graf tegasan melawan terikan hasil
analisis bagi setiap sampel tanah. Pada kandungan kelembapan melebihi 5%, graf
tegasan-terikan adalah lebih rendah berbanding pada kandungan kelembapan optima
bagi. Kesemua sampel menunjukkan lengkung tegasan-terikan jenis mulur bagi
kandungan kelembapan optima dan pertambahan 5% kandungan kelembapan.
Manakala perbezaan bulatan Mohr bagi kandungan kelembapan optima dan
pertambahan 5% kelembapan ditunjukkan dalam Rajah 4.38 hingga Rajah 4.41.
110

111
160
140.33
Kekuatan Mampatan Tak Terkurung

140
118.33
120
100
(kPa)
80
Kelembapan Optima
60 48.67 Kelembapan >5%
42.33
40 27.33
22.33 19 20.33
20
0
S1 S2 S3 S4
Sampel Tanah
Rajah 4.24 Kekuatan mampatan bagi sampel tanah berdasarkan kandungan

kelembapan.
90 84.08 82.82
Pengurangan Perbezaan Kekuatan
80
Mampatan (Kelembapan >5%)
70
60 55.11
50 43.85
40
30
20
10
0
S1 S2 S3 S4
Sampel Tanah
Rajah 4.25 Perbezaan kekuatan mampatan bagi setiap sampel tanah.
112
Sampel 1 (Kelembapan Optima)
Set Sebelum Mampatan Selepas Mampatan
Pertengahan
Pertengahan
Pertengahan
Rajah 4.26 Kriteria kegagalan bagi sampel S1 pada kandungan kelembapan optima.
113
Sampel 1 (Kelembapan >5%)
Plastik
Plastik
Plastik
Rajah 4.27 Kriteria kegagalan bagi sampel S1 pada kandungan kelembapan
melebihi 5%.
114
Set Sebelum Mampatan Selepasa Mampatan
Pertengahan
Pertengahan
Pertengahan
115
Plastik
Plastik
Plastik
melebihi 5%.
116
Pertengahan
Pertengahan
Pertengahan
117
Plastik
Plastik
Plastik
melebihi 5%.
118
Pertengahan
Pertengahan
Pertengahan
119
Plastik
Plastik
Plastik
melebihi 5%.
120
Rajah 4.34 Graf terikan melawan tegasan bagi sampel S1.
121
122
123
124
BAB 5
KESIMPULAN DAN CADANGAN
5.1 Pengenalan
Dalam bab ini, kesemua hasil analisis yang telah dijalankan bagi kawasan kajian akan
disimpulkan. Kajian melibatkan kajian geologi am dan kajian kejuruteraan. Kajian
kejuruteraan melibatkan analisis makmal dimana merangkumi analisis sifat-fiziko kimia
tanah, sifat-sifat kejuruteraan tanah serta pengaruh kelembapan terhadap kekuatan
tanah di kawasan kajian. Hasil analisis makmal telah dibincangkan dengan lanjut dalam
Bab 4. Kesimpulan dan penambahbaikan dicadangkan dalam bab ini. Pencapaian
terhadap objektif kajian akan dikemukakan dalam bab ini berdasarkan teori-teori
geologi.
5.2 Rumusan
5.2.1 Geologi Am
Kajian dijalankan sekitar kawasan Kampung Nalapak, Ranau yang terletak di bahagian
Pantai Barat Utara Sabah. Secara amnya, kawasan kajian merupakan kawasan beriklim
tropika dimana menerima panas dan lembap sepanjang tahun. Berdasarkan data
populasi penduduk yang diperolehi, kawasan kajian mempunyai jumlah penduduk
seramai 111100 orang. Penduduk kawasan kajian menjalankan beberapa kegiatan
sosioekonomi seperti pertanian, pelancongan dan perniagaan. Kawasan kajian
dihubungkan dengan kehadiran sistem perhubungan jalan raya berturap dan jalan raya
tidak berturap. Beberapa kemudahan disediakan di kawasan kajian bagi memudahkan
penduduk sekitar kawasan ini.
Kawasan kajian terdiri daripada kawasan dataran tinggi dan rendah. Kawasan
ini disaliri oleh sebatang sungai utama dan beberapa saliran kecil seperti Sungai
Kananapon, Sungai Bereing, Sungai Bayaan, Sungai Bawain dan Sungai Libang. Sungai
utama mengalir dari arah Barat Laut kearah Tenggara. Proses hakisan, luluhawa dan
susutan darat memainkan peranan dalam pembentukan geomoforlogi kawasan kajian.
Berdasarkan pencerapan di kawasan kajian, ketiga jenis luluhawa dapat dijumpai.
Kehadiran pergerakan jisim adalah aktif di kawasan kajian dimana dapat dilihat
sepanjang jalan utama.
Kawasan kajian terdiri daripada dua formasi utama iaitu Formasi Trusmadi
berusia Paleosen hingga Eosen Tengah dan Endapan Aluvium yang berusia Holosen.
Antara struktur sedimen yang dapat dijumpai di kawasan kajian adalah perlapisan dan
telerang kuarza. Berdasarkan analisis geologi struktur yang dijalankan, kawasan kajian
mengalami canggaan dari Timur Laut-Barat Daya.
5.2.2 Analisis Makmal

Analisis makmal yang dilakukan melibatkan analisis sifat fiziko-kimia tanah, analisis
sifat-sifat kejuruteraan tanah. Jadual 5.1 menunjukkan hasil analisis makmal yang
dijalankan. Manakala bagi hasil analisis kesan kelembapan terhadap kekuatan tanah
ditunjukkan dalam Jadual 5.2.
Jadual 5.1 Hasil analisis makmal yang dijalankan bagi setiap sampel.
Sampel Tanah S1 S2 S3 S4
Kandungan Kelembapan
Tanah (%) 25.29 29.81 30.05 24.82
Bahan Organik Tanah
(%) 3.63 3.96 4.20 3.33
pH Tanah Asid Asid Asid Asid
Lempung Lempung Lempung
Taburan Saiz Butiran Lempung Berpasir & Berpasir & Berpasir &
Berlodak Berlodak Berlodak
Graviti Tentu Tanah 2.36 2.39 2.44 2.53
Had Plastik (%) 43.76 41.48 51.13 37.29
Had Cecair (%) 58.68 59.40 62.20 49.00
Indeks Keplastikan (%) 14.92 17.92 11.07 11.71
Pengecutan Linear (%) 11.43 9.29 12.14 10.71
Pengelasan Keplastikan Tinggi Tinggi Tinggi Sederhana
Aktiviti Lempung 0.41 0.69 0.38 0.36
Ketumpatan Kering
Maksima (Mg/m3) 1.43 1.43 1.39 1.57
Kandungan Kelembapan
Optima (%) 25.29 22.57 28.78 22.10
Kebolehtelapan Tanah Sangat Sangat Sangat Sangat
Rendah Rendah Rendah Rendah
126
Jadual 5.2 Hasil analisis kesan kelembapan terhadap kekuatan tanah.
Kelembapan (%)
Purata Kekuatan
Terkurung (kPa)
(Terzaghi et al.,
Mampatan (%)
Kekuatan Ricih
Mampatan Tak
Sampel Tanah
Mikrostruktur
Tanah (kPa)
Konsistensi
Kandungan
Perbezaan
Kekuatan
Keadaan
Analisis
(SEM)
1996)
Opt. ω0 25.29 48.67 24.34 - Lembut Illit-
S1 >5% ω0 30.29 27.33 13.67 -43.85 Lembut montmorilonit
Opt. ω0 22.57 140.33 70.17 - Kuat Illit-
S2 >5% ω0 27.57 22.33 11.16 -84.08 Sangat Lembut montmorilonit
Opt. ω0 28.78 42.33 21.17 - Lembut Illit-
S3 >5% ω0 33.78 19.00 9.50 -55.11 Sangat Lembut montmorilonit
Opt. ω0 22.10 118.33 59.17 - Kuat
S4 >5% ω0 27.10 20.33 10.17 -82.82 Sangat Lembut Illit
Berdasarkan jadual 5.1, sampel tanah kawasan kajian mempunyai julat

kandungan kelembapan antara 24.82% hingga 30.05% manakala bahan organik tanah
berjulat 3.33% hingga 4.20%. Sampel tanah kawasan kajian adalah bersifat asid.
Sampel S1 menunjukkan tekstur tanah lempung dimana sampel ini mempunyai
peratusan lempung tertinggi manakala sampel tanah lain dikelaskan sebagai tanah
lempung berpasir dan berlodak. Sampel S2 dan S3 dikelaskan sebagai bergred baik.
Analisis penentuan graviti tentu tanah bagi kesemua sampel menunjukkan julat 2.36
hingga 2.53. Nilai graviti tentu tanah ini dipengaruhi oleh kandungan bahan organik
tanah dan kandungan kelembapan.
Sampel S3 mempunyai nilai tertinggi bagi had cecair, had plastik dan
pengecutan. Manakala sampel S2 menunjukkan nilai indeks keplastikan yang tertinggi
berbanding sampel lain. Sampel S4 dikelaskan mempunyai keplastikan sederhana
manakala sampel lain dikelaskan mempunyai keplastikan yang tinggi. Nilai-nilai yang
diperolehi dapat dipengaruhi oleh beberapa faktor seperti jenis mineral lempung yang
terdapat dalam sampel tanah.
Melalui ujian pemadatan Proctor, kandungan kelembapan optima dan
ketumpatan kering maksima dapat diperolehi. Sampel kawasan kajian mempunyai julat
ketumpatan kering maksima antara 1.39 Mg/m3 hingga 1.57 Mg/m3 manakala
kandungan kelembapan optima antara 22.10% hingga 28.78%. Analisis
kebolehtelapan yang dijalankan menunjukkan sampel tanah kawasan kajian
mempunyai kebolehtelapan yang sangat rendah.
127
Analisis pengaruh kelembapan dijalankan dengan menggunakan ujian
mampatan tak terkurung dimana kandungan kelembapan telah dimanipulasi.
Kandungan kelembapan optima telah dimanipulasi dengan pertambahan 5%
kandungan kelembapan. Berdasarkan hasil analisis, sampel S2 menunjukkan
pengurangan perbezaan kekuatan mampatan paling tinggi iaitu sebanyak 84.08%.
Jenis mineral lempung yang terkandung dapat mempengaruhi sifat tanah tersebut.
Berdasarkan analisis mikrostruktur (SEM), sampel S2 mengandungi mineral lempung
jenis bercampur iaitu illit-montmorilonit. Kehadiran jenis mineral lempung yang
mendominasi dapat mempengaruhi kekuatan sampel tanah.
5.3 Kesimpulan
i. Geologi umum kawasan kajian yang merangkumi aspek geomorfologi, geologi
struktur, geologi sejarah, stratigrafi dan petrografi dapat dikenalpasti.
ii. Peta geologi kawasan kajian dapat dikemaskini. Kawasan kajian terdiri daripada
dua formasi utama iaitu Formasi Trusmadi dan Endapan Aluvium.
iii. Sifat-sifat kejuruteraan tanah kawasan kajian dapat dikenalpasti berdasarkan
analisis makmal yang dijalankan. Kandungan kelembapan dapat
mempengaruhi kekuatan sesuatu tanah. Apabila kandungan air meningkat
dalam tanah, tekanan akan bertambah tetapi kekuatan tegasan akan
berkurang. Tanah di kawasan kajian adalah kurang sesuai bagi kerja-kerja
kejuruteraan namun masalah ini dapat diatasi sekiranya langkah-langkah
penstabilan tanah dapat dilakukan.
5.4 Cadangan
i. Kajian lebih terperinci mengenai geologi kejuruteraan tanah di kawasan kajian
perlulah dijalankan. Dengan itu, penambahbaikan dapat dilakukan pada masa
akan datang dengan mengenalpasti kaedah penstabilan yang sesuai.
ii. Kekuatan tanah lempung dapat diperbaiki dengan kaedah stabilisi secara kimia.
Kaedah ini dilakukan melalui suntikan kapur (CaCO3) bagi menstabilkan tanah
dan mengelakkan berlaku kegagalan. Kehadiran kapur dalam tanah dapat
meningkatkan kekuatan ricih dan kekuatan mampatan tanah. Selain itu, kadar
pengembangan dan pengecutan mineral lempung dalam tanah dapat
dikurangkan.
128
iii. Penstabilan menggunakan simen dapat meningkatkan kekuatan dan
keupayaan sesuatu tanah untuk menampung daya. Selain itu, rintangan
terhadap pelembutan air dapat diperbaiki.
iv. Penstabilan secara mekanikal iaitu melalui pemadatan dapat meningkatkan
sudut rintangan ricih, daya kejelekitan tanah dan pekali pengukuhan.
v. Tiang kapur atau simen sesuai digunakan dalam tanah berlempung. Kaedah ini
dapat meningkatkan kekuatan ricih tanah yang lembut dimana ia dapat
merendahkan tekanan aktif tanah.
129
Rujukan
Acres, B. D., Bowen, R. P., Burrough, P. A., Folland, C. J., Kalsi, M. S., Thomas, P., &
Wright, P. S. 1975. The Soil of Sabah. Vol 1. Classification and description (With
interaction to Vol. 1-5). Land Resources Division, Ministry of Overseas
development Tolworth Tower, England.
Ali, C. A. (ptrj). 1995. Sedimentologi Gunaan. Universiti Kebangsaan Malaysia. Dewan
Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur.
Al-Shayea, N. A. 2001. The combined effect of clay and moisture content on the
behaviour of remoulded unsaturated soils. Engineering Geology, 62: 319-342.
Allen, H. 1942. Classification of soils and control procedures used in construction of
embankments: Public Roads, 22: 263-265.
Beavis, F.C. 1985. Geologi Kejuruteraan. Ibrahim Komoo dan Tajul Anuar Jamaludin
(ptrj.). 1992. Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur.
Bela. B. & Colin. J. 2013. Introduction to Soils Mechanics. John Wiley & Sons, Ltd. UK.
Brady N.C & Ray R.Weil. 2002. The Nature and Properties of Soils. Ed. 13. Pearson
Education LTD. New Jersey. USA.
British Standard BS 1377, 1990. Methods of Test Soil for Civil Engineering Purposes.
British Standard Institution, London.
Bowen, J. M. & Wright, J.A. 1957. Geology of the Crocker Range and Adjoining Areas:
with comment by A. Jackson. Geology of Sarawak, Brunei and Northwest
Sabah. Geological Survey Department. British Territories in Borneo, 3.
Casagrande, A. 1948. Classification and identification of soils. Trans. ASCE, 113:
901-991.
Cetin, H., Fener, M., Soylemez, M. & Guenaydin, O. 2007. Soil Structure Changes
during Compaction of a Cohesion Soil. Engineering Geology, 92: 38-48.
Chamley, H. 1989. Clay Sedimentology. Springer–Verlag, Heidelberg. 623 pp.
Coduto, D.P. 1998. Geotechnical Engineering. Prentice Hall Inc, New Jersey.
Collenette P. 1958. The Geology and Mineral Resources of Jesselton-Kinabalu area
Northeast Borneo. British Borneo Geological Survey, 6.
Consoli, N.C., Rosa, D.A., Crus, R.C & Rosa, A.D. 2011. Water Content, Porosity and
Cement Content as Parameters Controlling Strength of Artificially Cemented
Silty Soil. Engineering Geology, 122: 328 – 333.
Das, M. B. 2010. Principles of Geotechnical Engineering (7th Ed.). Cengage Learning,
USA.
Donahue, R. L. dan Miller, R. W., 1999. Soils in Our Environment (7th Ed.). Prentice
Hall Inc. New York.
Hamilton, W. 1979. Tectonic Map of the Indonesian Region. U.S. Geological Survey,
Miscellaneous Investigations Series, Map I-875-D.
130
Head, K. H. 1982. Manual of Soil Laboratory Testing. Vol 2: Permeability, shear
strength and compressibility tests. Pentench Press, London.
Holtz, R.D & Kovacks, W.D. 1981. Introduction to Geotechnical Engineering.
Prentice-Hall. Englewood Cliff, New Jersey.
Hutchison, S. C. 1989. Geological evolution of South East Asia. Oxford Monograph on
Geology and Geophysics No.13. Clarendon Press.
Hutchison, S. C. 2005. Geology of North-West Borneo. Elsevier.
Ibrahim, K. 1995. Geologi Kejuruteraan Perspektif Rantau Geologi dan Geoteknik untuk
Analisis Kestabilan Cerun. Warta Geologi, 20.
Indrawan, I.G.B., Rahardio, H. & Leong, E.C. 2006. Effects of Coarse Grain Materials
on Properties of Residual Soil. Engineering Geology, 82 (3): 154-164.
Jacobson, G. 1970. Mount Kinabalu Area, Sabah, Malaysia. Geological Survey Malaysia
Report, 8.
Kerr, P. F. 1977. Optical Mineralogy. 4th Edition. McGraw-Hill, New York.
Komoo, I. 1981. Discontinuity Analysis in Rock Slope Stability. Warta Geologi,
7 (1): 17.
Koolen, A.J. and H. Kuipers. 1983. Agricultural soil mechanics. Springer-Verlag,
Germany.
Kusky, T. 2005. Encyclopedia of Earth Science. Facts on File, Inc. United States of
America.
Leong, K.M. 1968. The Geology and Mineral Resources of the Upper Segama Valley
and Darvel Bay Area Sabah Malaysia. Geological Survey of Malaysia, 4.
Liechti, P., Roe, F.W. & Haile, N.S. 1960. The Geology of Sarawak, Brunei and the
Western Part of North Borneo. British Borneo Geological Survey, 3 (2).
Lokhtin, V. M. 1987. About a Mechanism of River Channel. Sankt, Petersburg.
Luis, E.V. & Roger, M. 2000. Porosity Influence on the Shear Strength of Granular
Material-Clay Mixtures. Engineering Geology, 58 (2): 125-136.
Marto, A., Kasim, F. and Yusof, M.F. (2002). Engineering Characteristics of Residual
Granite Soils of Southern Peninsular Malaysia. Proceedings of the Research
Seminar on Materials and Construction. 29-30 October 2002, Universiti
Teknologi Malaysia: 315-325.
McDaniel, P.A., Munn, L.C. 1985. Effect of temperature on organic C-texture
relationships in Mollisols and Aridisols. Soil Science Society of American Journal.
49:1486-1489.
Mesri, G. & R. E. Olson. 1971. Mechanisms Controlling the Permeability of Clays, Clays
and Clay Minerals. 19: 151-158.
Mohamed Ali Yusof. 2012. Effects of Moisture and Clay Minerals on the Strength of Soil
along Kota Belud-Ranau Road in Tamparuli, Sabah. Tesis Sarjana Sains.
Universiti Malaysia Sabah.
131
Mohamed Ali Yusof Bin Mohd Husin & Baba Musta. 2011. Effects of Moisture and Clay
Microstructure on the Strength of Soil along Kota Belud-Ranau Road,
Tamparuli, Sabah. Proceeding National Geoscience Conference 2011. 11-12 Jun
2011, Puteri Pacific Johor Bahru.
Murray, H.H. 2002. Applied Clay Mineralogy Occurrences, Processing and Application
of Kaolins, Bentonites, Palygorskite-Sepiolite and Common Clays. Elsevier
United Kingdom.
Neithammer, G. & Hotz, W. 1915. The Geology of Sarawak, Brunei and the Western
Part of North Borneo. (Compiled) Royal Dutch Shell Group of Companies.
Geological Survey Department. British Territories in Borneo, 3 (2).
Ohlmacer, G. C. 2000. The Relationship between Geology and Landslides Hazards of
Atchison, Kansas and Vicinity. Curr. Res. Earth Sci.
Owen, C., Pirie, D. & Draper. G. 2001. Earth Lab Exploring the Earth Sciences.
Brooks/Cole Thomson Learning, Canada.
Panwar J. S. and J. C. Siemens. 1972. Shear strength and energy of soil failure
related to density and moisture. Transactions of the ASAE 15, 3: 423-427.
Pettijohn, F. J. 1975. Sedimentary Rocks (Third Edition). Harper and Row. New York.
Posewitz, T. 1892. Borneo: Its geology and Mineral Resources. Edward Stanford.
London.
Plaster, E. J. 2003. Soil Science & Management. 4th Ed. Thomson Delmar Learning.
United States
Proctor, R.R. 1933. Fundamental Principles of Soil Compaction. Engineering News

Record, 111 (9): 245-248.
Puppala, A.J., Suppakit, C., Vijanant, C., and Perrin, L. 2001. Sulfate Heaving Problems
in Stabilized Soils: Observation From a Few Case Studies. Second International
Conference on Engineering Materials, California.
Reinhard, M. & Wenk, E. 1951. The Geology of the Colony of North Borneo. British
Geological Survey. Britain.
Sanudin Tahir & Baba Musta. 2007. Pengenalan Kepada Stratigrafi. Universiti Malaysia
Sabah, Kota Kinabalu.
Schumm, S. A. 1977. The Fluvial System. John Wiley 7 Sons. United States of America.
Selley, R. C. 1988. Applied Sedimentology Academic Press. London (Diterjemah oleh
Che Aziz Ali, 1995 dengan Dewan Bahasa & Pustaka, Kuala Lumpur).
Skempton, S. W. 1953. The colloidal activity of clay. Proceedings 3rd International
Conference on Soil Mechanics and Foundation Engineering, Vol 1: 146-152.
Srivastava, P., Parkash, B., Pal, D.K. 1998. Clay minerals in soils as evidence of
Holocene climatic change, Central Indo-Gangetic Plains, North–Central India.
Quaternary Research. 50: 230–239.
Sowers, G. F. 1979. Introductory Soil Mechanics and Foundation. Macmillan. New York.
132
Tan D. N. K., & Lamy J. M. 1990. Tectonic Evolution of the Northwest Sabah
Continental Margin since the Late Eocene. Bulletin of Geological Society
Malaysia, 27: 241-260.
Taylor, B., & Hayes, D. E. 1982. Origin and History of the South China Sea Basin. Dlm:
Hayes, D. E. (pnyt.). tectonic and Geologic Evolution of Southeast Asian Seas
and Islands, Bhg. 2, American Geophysics Union Geophysical Monograph, 27:
23-56.
Terzaghi, K. & Peck, R.B. 1948. Soil Mechanics in Engineering Practice. Ed. Ke-1. John
Wiley, New York.
Terzaghi, K., Peck, R. B., & Mesri, G. 1996. Soil Mechanics in Engineering Practice
(3rdEdition). New York: John Wiley and Sons Inc, USA.
Tjia, H. D. 1987. Geomorfologi. Dewan Bahasa & Pustaka, Kuala Lumpur, Malaysia.
Tongkul, F. 1990. Structural Styles and Tectonic of Western and Northern Sabah.
Geological Society of Malaysia, Bull. 27: 227-240.
Tongkul, F. 1991. Tectonic Evolution of Sabah Malaysia. Geological Society of Malaysia,
27: 227-240.
Tongkul, F. 2000. Sedimentologi. Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangi.
Tongkul, F. 2002. Structural geology of Maliau Basin and Surrounding Areas. Kertas
Projek YS-UMS (Tidak diterbitkan).
Uhvotu, M.S. 2006. Determination of the moulding properties of Dindima river sand
using Alkaleri clay as a binder. A Postgraduate Diploma Thesis. Abubakar Tafa
Balewa University, Bauchi, Nigeria.
Waltham, T. 2009. Sinkhole Geohazards. Geology Today, 25: 112-116.
Welton, J. E. 2003. SEM Petrology Atlas, Chevron Oil Field Research Company. The
American Association of Petroleum Geologists, USA.
Zulfahmi, A.R, Sahibin Abd. Rahim, Jasni, Y. & Wan Muhd Razi Idris. 2006.
Tinjauan Awal Potensi Cerun di Kawasan Puchong, Selangor. Sains Malaysiana,
36 (2): 105-116.
Zulfahmi, A.R, Sahibin Abd. Rahim, Jasni, Y. & Wan Muhd Razi Idris. 2007. Tinjauan
Awal Potensi Kestabilan Cerun & Cirian Fiziko-kimia Tanah di Cameron
Highlands, Pahang. Sains Malaysiana, 36 (2): 105-116.
133
LAMPIRAN A
ANALISIS KANDUNGAN KELEMBAPAN TANAH

Sampel ωo =
M₂−M₃
X
M₃−M₁
Tanah M1 M2 M3 Purata
100%
(%)
49.94 69.94 65.95 24.92
S1 49.43 69.43 65.33 25.79 25.29
49.90 69.90 65.88 25.16
46.31 66.31 62.03 27.23
S2 46.19 66.19 61.40 31.49 29.81
48.77 68.77 64.07 30.72
50.68 70.68 66.08 23.73
S3 46.73 66.73 62.27 24.69 30.05
48.70 68.70 63.90 24.52
49.67 69.67 65.59 25.63
S4 46.49 66.49 62.54 24.61 24.82
48.97 68.97 65.07 24.22
134
ANALISIS KANDUNGAN BAHAN ORGANIK TANAH
Sampel ωo =
M3 −M4
X
M₃−M₁
Tanah M1 M3 M4 Purata
100%
(%)
49.94 65.95 65.40 3.44
S1 49.43 65.33 64.73 3.77 3.63
49.90 65.88 65.29 3.69
46.31 62.03 61.46 3.63
S2 46.19 61.40 60.75 4.27 3.96
48.77 64.07 63.46 3.99
50.68 66.08 65.46 4.20
S3 46.73 62.27 61.65 3.99 4.20
48.70 63.90 63.23 4.41
49.67 65.59 65.06 3.33
S4 46.49 62.54 62.00 3.36 3.33
48.97 65.07 64.54 3.29
ANALISIS pH TANAH
Sampel Tanah 1 2 3 Purata
S1 4.71 4.71 4.75 4.72
S2 4.69 4.65 4.70 4.68
S3 4.88 4.89 4.87 4.88
S4 4.55 4.52 4.51 4.53
135
ANALISIS TABURAN SAIZ BUTIRAN
SAMPEL 1
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
Berat Berat Berat Berat 2 1 0.5 0.25 0.125 0.063 ZC C
Bikar Bikar + Bersih Sampel
Sampel (g) Sampel Sampel Pipet Pasir Jumlah
(g) (g) (g) mm mm mm mm mm mm Lodak Lempung
2-1 3ZC – 3C
4ZC x 4C x 50 5-10 11-14
3C – 0.02 50
ZC 30.17 31.52 1.35 0.60
C 32.53 33.28 0.75 0.73 1.24 2.69 1.14 3.06 7.20 18.00 30.00 36.50 33.33 99.83
Saiz Butiran Berat Peratusan Berat Peratusan Melepasi

(mm) (g) (%) (%)
Lodak (%) 30.05 100
Lempung (%) 36.56 2 1.24 1.2 98.8
Pasir (%) 33.39 1 2.69 2.7 96.1
Pengelasan (Head, 1982) Lempung 0.5 1.14 1.1 94.9
Pekali Keseragaman, Cu 21.50 0.25 3.06 3.1 91.9
Pekali Kelengkungan, Cc 0.48 0.125 7.20 7.2 84.6
0.063 18.00 18.0 66.6
Jenis Penggredan Buruk
0.01 30.00 30.1 36.6
0.001 36.50 36.6 0
Jumlah 99.83 100
136
SAMPEL 2
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
2-1 3ZC – 3C
4ZC x 4C x 50 5 -10 11 -
3C – 0.02 50 14
ZC 30.08 31.38 1.30 0.76
C 30.14 30.68 0.54 0.52 0.57 1.78 1.14 4.13 6.15 22.03 38.00 26.00 35.8 99.8

(mm) (g) (%) (%)
Lodak (%) 38.08
100
Lempung (%) 26.05
Pasir (%) 35.87 2 0.57 0.6 99.4
Pengelasan (Head, 1982) Lempung Berpasir dan 1 1.78 1.8 97.6
Berlodak 0.5 1.14 1.1 96.5
Jenis Penggredan Baik 0.063 22.03 22.1 64.1
0.01 38.00 38.1 26.1
0.001 26.00 26.1 0
Jumlah 99.8 100
137
SAMPEL 3
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
2-1 3ZC – 3C
4ZC x 4C x 50 5-10 11-14
3C – 0.02 50
ZC 30.40 31.84 1.36 0.76
C 28.78 29.38 0.60 0.58 2.29 3.42 1.67 4.00 5.08 16.33 38.00 29.00 32.79 99.79

(mm) (g) (%) (%)
Lodak (%) 38.08
100
Lempung (%) 29.06
Pasir (%) 32.86 2 2.29 2.3 97.7
Pengelasan (Head, 1982) Lempung Berpasir dan 1 3.42 3.4 94.3
Berlodak 0.5 1.67 1.7 92.6
Jenis Penggredan Baik 0.063 16.33 16.4 67.2
0.01 38 38.1 29.1
0.001 29 29.1 0
Jumlah 99.79 100
138
SAMPEL 4
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
2-1 3ZC – 3C
4ZC x 4C x 50 5-10 11-14
3C – 0.02 50
ZC 28.78 30.10 1.32 0.65
C 30.27 30.94 0.67 0.65 1.96 3.52 1.11 4.20 6.48 17.67 32.50 32.50 34.94 99.94
Saiz Butiran Berat Peratusan Berat Peratusan

(mm) (g) (%) Melepasi (%)
Lodak (%) 32.52 100
Lempung (%) 32.52 2 1.96 2.0 98.0
Pasir (%) 34.96 1 3.52 3.5 94.5
Pengelasan (Head, 1982) Lempung Berpasir dan 0.5 1.11 1.1 93.4
Berlodak 0.25 4.20 4.2 89.2
Jenis Penggredan Buruk 0.01 32.50 32.5 32.5
0.001 32.50 32.5 0
Jumlah 99.94 100
139
LENGKUNG TABURAN SAIZ BUTIRAN
140
141
ANALISIS PENENTUAN GRAVITI TENTU TANAH
Sampel Graviti
Tanah M1 M2 M3 M4 Tentu Purata
34.85 64.85 102.86 85.58 2.34
S1 35.24 65.25 102.68 85.14 2.41 2.36
26.62 56.62 93.28 76.15 2.33
34.77 64.77 103.52 85.98 2.41
S2 34.93 64.94 102.89 85.40 2.40 2.39
34.23 64.23 103.55 86.30 2.35
33.88 63.88 102.94 85.29 2.43
S3 34.48 64.49 102.44 84.73 2.44 2.44
27.92 57.92 96.21 78.45 2.45
35.17 65.17 103.63 85.58 2.51
S4 36.15 66.15 104.88 86.75 2.53 2.53
24.04 54.04 92.45 74.28 2.54
142
LAMPIRAN B
HAD-HAD ATTERBERG
1. Had Plastik
Sampel Kelembapan Purata
Tanah M1 M2 M3 (%) (%)
29.3917 39.3267 36.2341 45.20
S1 29.2143 35.7870 33.8093 43.04 43.76
28.8629 35.1841 33.2822 43.04
26.7183 35.0668 32.6161 41.55
S2 29.9704 38.9775 36.3607 40.95 41.48
28.4107 33.9624 32.3218 41.95
29.1107 36.5146 34.0133 51.02
S3 28.4221 34.0789 32.1969 49.86 51.13
30.6131 37.0340 34.8234 52.50
28.8727 35.1566 33.5182 35.27
S4 29.8126 36.9820 35.0626 36.56 37.29
28.7743 36.3536 34.1862 40.05
143
2. Had Cecair
Bacaan
Sampel Kedalaman M1 M2 M3 Kelembapan
Tanah (mm) (%)
195,100,107 28.8075 33.6953 32.1745 45.1678
S1 147,153,155 30.1921 35.5230 33.7835 48.4352
195,200,205 36.3586 40.4323 38.9259 58.6764
247,250,255 30.5919 26.9471 34.6778 67.4348
95,101,108 30.4947 34.3705 33.1623 45.2916
S2 147,150,155 29.1329 33.1203 31.8427 47.1474
197,200,205 28.6767 33.1752 31.4433 62.6003
246,250,255 28.9418 34.4588 32.2539 66.5711
96,101,107 30.1760 33.8008 32.6454 46.7887
S3 146,151,155 28.6442 33.0174 31.4864 53.8667
156,200,205 28.8957 31.8467 30.6765 65.7120
247,250,257 28.4839 36.6358 33.3526 67.4348
95,103,107 28.8075 34.9307 33.2201 38.7663
S4 145,153,155 30.1921 37.4233 35.1602 45.5526
195,204,209 36.3586 40.1475 38.9206 47.8884
246,251,257 30.5919 34.3277 33.0127 54.3209
3. Indeks Keplastikan
Had Plastik (%) 43.76 41.48 51.13 37.29
Had Cecair (%) 58.68 59.40 62.20 49.00
% Lempung 36.56 26.05 29.06 32.52
Indeks Keplastikan,
Ip (%) 14.92 17.92 11.07 11.71
Aktiviti Lempung 0.41 0.69 0.38 0.36
144
4. Had Pengecutan Linear
Panjang Asal Acuan (mm) 140 140 140 140
Panjang Tanah Kering (mm) 124 128 123 125
Pengecutan Linear (%) 11.43 9.29 12.14 10.71
145
LAMPIRAN C
ANALISIS PEMADATAN PROCTOR

SAMPEL 1
Berat Acuan Kosong, A = 5.34 kg
Isipadu Acuan: r = 0.0525 m h = 0.115 m 𝜋r2h = 9.9579×10-4 m3
Bilangan 1 2 3 4 5 6 7
Pemadatan
Berat Tanah +
Acuan, B 6.59 6.86 6.89 6.94 7.13 7.06 7.04
Berat Tanah, B-A 1.25 1.52 1.55 1.60 1.79 1.72 1.70
Ketumpatan
Pukal, m/v 1.26 1.53 1.56 1.61 1.80 1.73 1.71
(Mg/m3)
Lapisan Atas
M1 33.8117 30.3720 30.5108 29.8021 29.1980 27.2947 29.2286
M2 35.9141 32.4931 32.7353 31.8720 31.2440 29.4454 31.4851
M3 35.7384 32.2620 32.4184 31.4969 30.8259 28.9103 30.8745
w% 9.12 12.23 16.61 22.13 25.68 33.12 37.10
Lapisan Tengah
M1 34.2594 28.5520 30.5290 29.8302 33.4687 28.6802 28.6347
M2 36.3210 30.7876 32.5608 31.8730 35.6110 30.7187 30.6419
M3 36.1418 30.5284 32.2725 31.5114 35.1834 30.2194 30.0934
w% 9.52 13.11 16.54 21.51 24.94 32.44 37.60
Lapisan Bawah
M1 36.2642 28.9033 28.8269 28.6174 27.5688 26.5093 29.3444
M2 38.2747 30.9494 30.8530 30.6807 29.6229 28.5583 31.3725
M3 38.0957 30.7255 30.5453 30.3172 29.2087 28.0476 30.8276
w% 9.77 12.29 17.91 21.38 25.26 33.20 36.74
Purata
w% 9.47 12.54 17.02 21.68 25.29 32.92 37.15
w Ketumpatan Graviti 0% 5% 10%

optima Kering Tentu Lompang Lompang Lompang
0.0947 1.15 2.36 1.928905134 1.832459877 1.736014620
0.1254 1.36 2.36 1.821066342 1.730013025 1.638959708
0.1702 1.33 2.36 1.683703463 1.599518290 1.515333116
0.2168 1.32 2.36 1.561210017 1.483149516 1.405089015
0.2529 1.43 2.36 1.477915188 1.404019428 1.330123669
0.3292 1.30 2.36 1.328146807 1.261739467 1.195332127
0.3715 1.24 2.36 1.257499707 1.194624722 1.131749736
146
SAMPEL 2
Bilangan 1 2 3 4 5 6 7
Pemadatan
Berat Tanah +
Acuan, B 6.80 6.94 6.99 7.09 7.12 7.08 7.01
Berat Tanah, B-A 1.46 1.6 1.65 1.75 1.78 1.74 1.67
Ketumpatan
Pukal, m/v 1.47 1.61 1.66 1.76 1.79 1.75 1.68
(Mg/m3)
Lapisan Atas
M1 33.8117 29.8495 30.5108 29.8021 29.1980 27.2947 29.2286
M2 35.8600 31.9521 32.6662 32.0431 31.3488 29.5716 31.6168
M3 35.7111 31.7014 32.3572 31.6327 30.8732 29.0242 30.8884
w% 7.84 13.54 16.74 22.42 28.39 31.65 43.88
Lapisan Tengah
M1 34.2594 30.0443 30.5290 29.8302 33.4687 28.6802 28.6347
M2 36.3187 32.1064 32.8503 31.9840 35.8225 30.7827 30.8329
M3 36.1641 31.8601 32.5213 31.5799 35.2999 30.2738 30.1757
w% 8.12 13.56 16.51 23.10 28.54 31.93 42.65
Lapisan Bawah
M1 36.2642 28.9033 28.8269 28.6174 27.5688 26.5093 29.3444
M2 38.4678 31.1710 31.0678 30.7105 29.8203 28.7374 31.4925
M3 38.2894 30.8982 30.7605 30.3302 29.3336 28.1985 30.8498
w% 8.81 13.67 15.89 22.20 27.58 31.90 42.69
Purata
w% 8.26 13.59 16.38 22.57 28.17 31.83 43.08

0.0826 1.35 2.39 1.995967978 1.896169579 1.796371180
0.1359 1.41 2.39 1.804044532 1.713842305 1.623640079
0.1638 1.42 2.39 1.717593185 1.631713526 1.545833866
0.2257 1.43 2.39 1.552529747 1.474903259 1.397276772
0.2817 1.39 2.39 1.428346889 1.356929544 1.285512200
0.3183 1.33 2.39 1.357386140 1.289516833 1.221647526
0.4308 1.17 2.39 1.177564973 1.118686724 1.059808476
147
SAMPEL 3
Bilangan 1 2 3 4 5 6 7 8
Pemadatan
Berat Tanah +
Acuan, B 6.56 6.85 6.92 6.94 7.10 7.13 7.03 6.79
Berat Tanah, B- 1.22 1.51 1.58 1.6 1.76 1.79 1.69 1.45
A
Ketumpatan
Pukal, m/v 1.23 1.52 1.59 1.61 1.77 1.80 1.70 1.46
(Mg/m3)
Lapisan Atas
M1 33.812 30.372 30.511 29.802 29.198 27.295 29.229 37.152
M2 36.065 32.592 32.735 31.981 31.314 29.573 31.320 39.438
M3 35.879 32.333 32.441 31.612 30.872 29.043 30.765 38.780
w% 8.98 13.23 15.25 20.35 26.37 30.27 36.15 40.40
Lapisan Tengah
M1 34.259 28.552 30.529 29.830 33.469 28.680 28.635 36.393
M2 36.619 30.836 32.631 32.323 35.590 30.737 30.785 38.492
M3 36.421 30.540 32.333 31.889 35.140 30.252 30.217 37.876
w% 9.16 14.87 16.52 21.11 26.91 30.83 35.93 41.50
Lapisan Bawah
M1 36.264 28.903 28.827 28.617 27.569 26.509 29.344 36.167
M2 38.666 31.024 31.012 30.996 29.763 28.741 31.485 38.557
M3 38.480 30.775 30.711 30.597 29.283 28.222 30.915 37.857
w% 8.39 13.29 15.95 20.14 27.97 30.34 36.32 41.43
Purata
w% 8.84 13.80 15.91 20.53 27.08 30.48 36.13 41.11

0.0884 1.13 2.44 2.007080718 1.906726682 1.806372646
0.138 1.33 2.44 1.825363577 1.734095398 1.642827219
0.1591 1.37 2.44 1.757666741 1.669783404 1.581900067
0.2053 1.33 2.44 1.625656592 1.544373762 1.463090933
0.2708 1.39 2.44 1.469213946 1.395753249 1.322292552
0.3048 1.38 2.44 1.399313648 1.329347966 1.259382283
0.3613 1.25 2.44 1.296788005 1.231948605 1.167109204
0.4111 1.03 2.44 1.218121656 1.157215574 1.096309491
148
SAMPEL 4
Bilangan 1 2 3 4 5 6 7
Pemadatan
Berat Tanah +
Acuan, B 6.67 6.97 7.01 7.21 7.26 7.16 7.07
Berat Tanah, B-A 1.33 1.63 1.67 1.87 1.92 1.82 1.73
Ketumpatan
Pukal, m/v 1.34 1.64 1.68 1.88 1.93 1.83 1.74
(Mg/m3)
Lapisan Atas
M1 29.7822 29.1074 30.4266 33.9689 29.1042 30.1562 34.2551
M2 31.9222 31.1997 32.4369 36.0059 31.1756 32.5962 36.8907
M3 31.8133 30.9884 32.1721 35.6649 30.7849 31.999 36.1864
w% 5.36 11.23 15.17 20.11 23.25 32.41 36.47
Lapisan Tengah
M1 29.1074 26.6836 28.4465 29.9919 37.082 28.8368 29.7637
M2 31.3874 28.9331 30.4465 32.1794 39.2744 31.2257 32.0697
M3 31.2947 28.7026 30.1975 31.7939 38.842 30.6334 31.4594
w% 4.24 11.42 14.22 21.39 24.57 32.97 35.99
Lapisan Bawah
M1 30.3885 30.5896 29.2356 37.1163 36.2816 30.5376 27.3099
M2 32.3885 32.6635 31.3566 39.1198 38.4297 33.0797 29.7485
M3 32.2837 32.425 31.0753 38.7833 38.0268 32.4586 29.0997
w% 5.53 12.99 15.29 20.19 23.09 32.33 36.25
Purata
w% 5.04 11.88 14.89 20.56 23.63 32.57 36.24

0.0504 1.27 2.53 2.243878557 2.13168463 2.019490702
0.1188 1.46 2.53 1.945309881 1.848044387 1.750778893
0.1489 1.46 2.53 1.837705207 1.745819947 1.653934687
0.2056 1.56 2.53 1.664289736 1.58107525 1.497860763
0.2363 1.56 2.53 1.583388564 1.504219136 1.425049708
0.3257 1.38 2.53 1.387045434 1.317693163 1.248340891
0.3624 1.28 2.53 1.319858603 1.253865673 1.187872743
149
LENGKUNG PEMADATAN PROCTOR
150
151
ANALISIS MAMPATAN TAK TERKURUNG
SAMPEL 1
Sampel 1a (Kelembapan Optima)
Sebelum Mampatan Selepas Mampatan
Tinggi, h (mm) 97 Tinggi, h (mm) 86
Diameter, d (mm) 48 Diameter, d (mm) 49
Luas (mm2) 1809.56 Berat, m2 (g) 334.11
Berat Selepas Oven,
Berat, m1 (g) 334.63 m3 (g) 242.9
Tekanan Paksi
Isipadu (cm3) 181.00 Maksimum (kPa) 51
0.0041 Kegagalan Terikan
Pengukuran P.R kN/pembahagian Paksi (%) 6.39
Kekuatan Ricih Tanah
(kPa) 25.5
1 2 3 4 5 6 7 8
Pengukuran
Pengukuran
Bacaan Alat
Bacaan Alat
Daya Paksi,
Dibetulkan,
Sampel, ΔL
Terikan (ε)
Mampatan
% Terikan
Deformasi
(0.01mm)
Paksi, σ₁
A (mm²)
Tekanan
P (kN)
(mm)
(kPa)
Daya
0 0 0.00 0.0000 0.00 Luas

1809.56 0.0000 0
20 8 0.20 0.0021 0.21 1813.30 0.0328 18
40 9.5 0.40 0.0041 0.41 1817.05 0.0390 21
60 10 0.60 0.0062 0.62 1820.82 0.0410 23
80 10 0.80 0.0082 0.82 1824.61 0.0410 22
100 10.5 1.00 0.0103 1.03 1828.41 0.0431 24
120 11 1.20 0.0124 1.24 1832.23 0.0451 25
140 11 1.40 0.0144 1.44 1836.06 0.0451 25
160 11 1.60 0.0165 1.65 1839.91 0.0451 25
180 12 1.80 0.0186 1.86 1843.77 0.0492 27
200 14 2.00 0.0206 2.06 1847.66 0.0574 31
220 15 2.20 0.0227 2.27 1851.55 0.0615 33
240 15.5 2.40 0.0247 2.47 1855.47 0.0636 34
260 16 2.60 0.0268 2.68 1859.40 0.0656 35
280 16 2.80 0.0289 2.89 1863.35 0.0656 35
300 16.5 3.00 0.0309 3.09 1867.31 0.0677 36
320 16.5 3.20 0.0330 3.30 1871.29 0.0677 36
340 17 3.40 0.0351 3.51 1875.29 0.0697 37
360 17 3.60 0.0371 3.71 1879.31 0.0697 37
380 17 3.80 0.0392 3.92 1883.34 0.0697 37
400 17 4.00 0.0412 4.12 1887.39 0.0697 37
420 17.5 4.20 0.0433 4.33 1891.46 0.0718 38
440 18 4.40 0.0454 4.54 1895.54 0.0738 39
460 21.5 4.60 0.0474 4.74 1899.65 0.0882 46
480 21.5 4.80 0.0495 4.95 1903.77 0.0882 46
152
500 21.5 5.00 0.0515 5.15 1907.91 0.0882 46
520 21.5 5.20 0.0536 5.36 1912.06 0.0882 46
540 23 5.40 0.0557 5.57 1916.24 0.0943 49
560 23.5 5.60 0.0577 5.77 1920.43 0.0964 50
580 23.5 5.80 0.0598 5.98 1924.64 0.0964 50
600 23.5 6.00 0.0619 6.19 1928.87 0.0964 50
620 24 6.20 0.0639 6.39 1933.12 0.0984 51
640 24 6.40 0.0660 6.60 1937.39 0.0984 51
660 24 6.60 0.0680 6.80 1941.67 0.0984 51
680 24 6.80 0.0701 7.01 1945.98 0.0984 51
700 24 7.00 0.0722 7.22 1950.30 0.0984 50
720 24 7.20 0.0742 7.42 1954.65 0.0984 50
740 24 7.40 0.0763 7.63 1959.01 0.0984 50
760 24 7.60 0.0784 7.84 1963.39 0.0984 50
780 24 7.80 0.0804 8.04 1967.80 0.0984 50
153
Sampel 1b (Kelembapan Optima)
Luas (mm2) 1963.50 Berat, m2 (g) 325.79
Berat Selepas Oven,
Berat, m1 (g) 326.23 m3 (g) 237.45
Tekanan Paksi
(kPa) 24
1 2 3 4 5 6 7 8
Pengukuran
Pengukuran
Bacaan Alat
Bacaan Alat
Daya Paksi,
Dibetulkan,
Sampel, ΔL
Terikan (ε)
Mampatan
% Terikan
Deformasi
(0.01mm)
Paksi, σ₁
A (mm²)
Tekanan
P (kN)
(mm)
(kPa)
Daya
Luas
0 0 0.00 0.0000 0.00 1963.50 0.0000 0
20 8 0.20 0.0021 0.21 1967.64 0.0328 17
40 8.5 0.40 0.0042 0.42 1971.80 0.0349 18
60 9 0.60 0.0063 0.63 1975.98 0.0369 19
80 9 0.80 0.0084 0.84 1980.18 0.0369 19
100 10 1.00 0.0105 1.05 1984.39 0.0410 21
120 10.5 1.20 0.0126 1.26 1988.62 0.0431 22
140 11 1.40 0.0147 1.47 1992.87 0.0451 23
160 11.5 1.60 0.0168 1.68 1997.14 0.0472 24
180 11.5 1.80 0.0189 1.89 2001.42 0.0472 24
200 12 2.00 0.0211 2.11 2005.73 0.0492 25
220 12 2.20 0.0232 2.32 2010.05 0.0492 24
240 13 2.40 0.0253 2.53 2014.39 0.0533 26
260 14 2.60 0.0274 2.74 2018.75 0.0574 28
280 15 2.80 0.0295 2.95 2023.13 0.0615 30
300 15.5 3.00 0.0316 3.16 2027.53 0.0636 31
320 15.5 3.20 0.0337 3.37 2031.94 0.0636 31
340 15.5 3.40 0.0358 3.58 2036.38 0.0636 31
360 16 3.60 0.0379 3.79 2040.84 0.0656 32
380 17 3.80 0.0400 4.00 2045.31 0.0697 34
400 17 4.00 0.0421 4.21 2049.81 0.0697 34
420 17.5 4.20 0.0442 4.42 2054.32 0.0718 35
440 18 4.40 0.0463 4.63 2058.86 0.0738 36
460 18.5 4.60 0.0484 4.84 2063.41 0.0759 37
480 19 4.80 0.0505 5.05 2067.99 0.0779 38
500 19 5.00 0.0526 5.26 2072.58 0.0779 38
520 19 5.20 0.0547 5.47 2077.20 0.0779 38
540 19 5.40 0.0568 5.68 2081.84 0.0779 37
154
560 20 5.60 0.0589 5.89 2086.49 0.0820 39
580 20.5 5.80 0.0611 6.11 2091.17 0.0841 40
600 20.5 6.00 0.0632 6.32 2095.87 0.0841 40
620 21 6.20 0.0653 6.53 2100.59 0.0861 41
640 21 6.40 0.0674 6.74 2105.33 0.0861 41
660 21.5 6.60 0.0695 6.95 2110.10 0.0882 42
680 21.5 6.80 0.0716 7.16 2114.88 0.0882 42
700 22 7.00 0.0737 7.37 2119.69 0.0902 43
720 22 7.20 0.0758 7.58 2124.52 0.0902 42
740 22.5 7.40 0.0779 7.79 2129.37 0.0923 43
760 23 7.60 0.0800 8.00 2134.24 0.0943 44
780 25 7.80 0.0821 8.21 2139.13 0.1025 48
800 25 8.00 0.0842 8.42 2144.05 0.1025 48
820 25 8.20 0.0863 8.63 2148.99 0.1025 48
840 25 8.40 0.0884 8.84 2153.95 0.1025 48
860 25 8.60 0.0905 9.05 2158.94 0.1025 47
155
Sampel 1c (Kelembapan Optima)
Luas (mm2) 1885.74 Berat, m2 (g) 333.95
Berat Selepas Oven,
Berat, m1 (g) 334.55 m3 (g) 241.69
Tekanan Paksi
(kPa) 23.5
1 2 3 4 5 6 7 8
Dibetulkan, A
Pengukuran
Pengukuran
Bacaan Alat
Bacaan Alat
Daya Paksi,
Sampel, ΔL
Terikan (ε)
Mampatan
% Terikan
Deformasi
(0.01mm)
Paksi, σ₁
Tekanan
(mm²)
P (kN)
(mm)
(kPa)
Daya
Luas
0 0 0.00 0.0000 0.00 1885.74 0.0000 0
20 10 0.20 0.0020 0.20 1889.60 0.0410 22
40 10.5 0.40 0.0041 0.41 1893.47 0.0431 23
60 11 0.60 0.0061 0.61 1897.36 0.0451 24
80 11.5 0.80 0.0082 0.82 1901.26 0.0472 25
100 11.5 1.00 0.0102 1.02 1905.18 0.0472 25
120 12 1.20 0.0122 1.22 1909.12 0.0492 26
140 12 1.40 0.0143 1.43 1913.07 0.0492 26
160 12 1.60 0.0163 1.63 1917.04 0.0492 26
180 12.5 1.80 0.0184 1.84 1921.02 0.0513 27
200 12.5 2.00 0.0204 2.04 1925.03 0.0513 27
220 12.5 2.20 0.0224 2.24 1929.05 0.0513 27
240 13 2.40 0.0245 2.45 1933.08 0.0533 28
260 13 2.60 0.0265 2.65 1937.13 0.0533 28
280 13 2.80 0.0286 2.86 1941.20 0.0533 27
300 13 3.00 0.0306 3.06 1945.29 0.0533 27
320 13.5 3.20 0.0327 3.27 1949.39 0.0554 28
340 14 3.40 0.0347 3.47 1953.52 0.0574 29
360 14 3.60 0.0367 3.67 1957.65 0.0574 29
380 14 3.80 0.0388 3.88 1961.81 0.0574 29
400 15 4.00 0.0408 4.08 1965.98 0.0615 31
420 16 4.20 0.0429 4.29 1970.18 0.0656 33
440 16.5 4.40 0.0449 4.49 1974.39 0.0677 34
460 17 4.60 0.0469 4.69 1978.61 0.0697 35
480 17 4.80 0.0490 4.90 1982.86 0.0697 35
500 17 5.00 0.0510 5.10 1987.12 0.0697 35
520 17 5.20 0.0531 5.31 1991.41 0.0697 35
540 17 5.40 0.0551 5.51 1995.71 0.0697 35
156
560 17.5 5.60 0.0571 5.71 2000.03 0.0718 36
580 17.5 5.80 0.0592 5.92 2004.37 0.0718 36
600 18 6.00 0.0612 6.12 2008.72 0.0738 37
620 18 6.20 0.0633 6.33 2013.10 0.0738 37
640 18.5 6.40 0.0653 6.53 2017.49 0.0759 38
660 19 6.60 0.0673 6.73 2021.91 0.0779 39
680 19.5 6.80 0.0694 6.94 2026.34 0.0800 39
700 20 7.00 0.0714 7.14 2030.80 0.0820 40
720 20 7.20 0.0735 7.35 2035.27 0.0820 40
740 23.5 7.40 0.0755 7.55 2039.76 0.0964 47
760 23.5 7.60 0.0776 7.76 2044.28 0.0964 47
780 23.5 7.80 0.0796 7.96 2048.81 0.0964 47
800 23.5 8.00 0.0816 8.16 2053.36 0.0964 47
820 23.5 8.20 0.0837 8.37 2057.93 0.0964 47
840 23.5 8.40 0.0857 8.57 2062.53 0.0964 47
860 23.5 8.60 0.0878 8.78 2067.14 0.0964 47
880 23.5 8.80 0.0898 8.98 2071.78 0.0964 47
900 23.5 9.00 0.0918 9.18 2076.43 0.0964 46
157
Sampel 1a (Kelembapan >5%)
Luas (mm2) 1885.74 Berat, m2 (g) 306.46
Berat Selepas Oven, 215.98
Berat, m1 (g) 307.35 m3 (g)
Tekanan Paksi
(kPa) 13.5
1 2 3 4 5 6 7 8
Pengukuran
Pengukuran
Bacaan Alat
Bacaan Alat
Daya Paksi,
Dibetulkan,
Sampel, ΔL
Terikan (ε)
Mampatan
% Terikan
Deformasi
(0.01mm)
Paksi, σ₁
A (mm²)
Tekanan
P (kN)
(mm)
(kPa)
Daya
Luas
0 0 0.00 0.0000 0.00 1885.74 0.0000 0
20 3 0.20 0.0020 0.20 1889.44 0.0123 7
40 3.1 0.40 0.0039 0.39 1893.16 0.0127 7
60 3.2 0.60 0.0059 0.59 1896.90 0.0131 7
80 3.3 0.80 0.0078 0.78 1900.65 0.0135 7
100 3.5 1.00 0.0098 0.98 1904.41 0.0144 8
120 4 1.20 0.0118 1.18 1908.19 0.0164 9
140 4.3 1.40 0.0137 1.37 1911.98 0.0176 9
160 4.3 1.60 0.0157 1.57 1915.79 0.0176 9
180 4.3 1.80 0.0176 1.76 1919.62 0.0176 9
200 4.5 2.00 0.0196 1.96 1923.45 0.0185 10
220 4.6 2.20 0.0216 2.16 1927.31 0.0189 10
240 4.7 2.40 0.0235 2.35 1931.18 0.0193 10
260 5 2.60 0.0255 2.55 1935.07 0.0205 11
280 5.5 2.80 0.0275 2.75 1938.97 0.0226 12
300 6 3.00 0.0294 2.94 1942.88 0.0246 13
320 6.1 3.20 0.0314 3.14 1946.82 0.0250 13
340 6.2 3.40 0.0333 3.33 1950.77 0.0254 13
360 6.3 3.60 0.0353 3.53 1954.73 0.0258 13
380 6.5 3.80 0.0373 3.73 1958.71 0.0267 14
400 6.6 4.00 0.0392 3.92 1962.71 0.0271 14
420 6.6 4.20 0.0412 4.12 1966.72 0.0271 14
440 6.6 4.40 0.0431 4.31 1970.75 0.0271 14
460 6.9 4.60 0.0451 4.51 1974.80 0.0283 14
480 7 4.80 0.0471 4.71 1978.86 0.0287 15
500 7.1 5.00 0.0490 4.90 1982.94 0.0291 15
520 7.2 5.20 0.0510 5.10 1987.04 0.0295 15
540 7.2 5.40 0.0529 5.29 1991.15 0.0295 15
158
560 7.5 5.60 0.0549 5.49 1995.29 0.0308 15
580 7.6 5.80 0.0569 5.69 1999.43 0.0312 16
600 7.9 6.00 0.0588 5.88 2003.60 0.0324 16
620 7.9 6.20 0.0608 6.08 2007.78 0.0324 16
640 7.9 6.40 0.0627 6.27 2011.98 0.0324 16
660 8 6.60 0.0647 6.47 2016.20 0.0328 16
680 8.5 6.80 0.0667 6.67 2020.44 0.0349 17
700 9 7.00 0.0686 6.86 2024.69 0.0369 18
720 9.5 7.20 0.0706 7.06 2028.96 0.0390 19
740 10 7.40 0.0725 7.25 2033.25 0.0410 20
760 10.5 7.60 0.0745 7.45 2037.56 0.0431 21
780 11 7.80 0.0765 7.65 2041.88 0.0451 22
800 11.5 8.00 0.0784 7.84 2046.23 0.0472 23
820 12 8.20 0.0804 8.04 2050.59 0.0492 24
840 13 8.40 0.0824 8.24 2054.97 0.0533 26
860 13.5 8.60 0.0843 8.43 2059.37 0.0554 27
880 13.5 8.80 0.0863 8.63 2063.79 0.0554 27
900 13.5 9.00 0.0882 8.82 2068.23 0.0554 27
920 13.5 9.20 0.0902 9.02 2072.69 0.0554 27
940 13.5 9.40 0.0922 9.22 2077.17 0.0554 27
960 13.5 9.60 0.0941 9.41 2081.66 0.0554 27
159
Sampel 1b (Kelembapan >5%)
Luas (mm2) 1885.74 Berat, m2 (g) 327
Berat Selepas Oven,
Berat, m1 (g) 327.57 m3 (g) 235.07
Tekanan Paksi
(kPa) 15
1 2 3 4 5 6 7 8
Pengukuran
Pengukuran
Bacaan Alat
Bacaan Alat
Daya Paksi,
Dibetulkan,
Sampel, ΔL
Terikan (ε)
Mampatan
% Terikan
Deformasi
(0.01mm)
A (mm²)
Paksi, σ₁
Tekanan
P (kN)
(mm)
(kPa)
Daya
Luas
0 0 0.00 0.0000 0.00 1885.74 0.0000 0
20 2 0.20 0.0020 0.20 1889.48 0.0082 4
40 2.4 0.40 0.0040 0.40 1893.24 0.0098 5
60 2.9 0.60 0.0059 0.59 1897.01 0.0119 6
80 3 0.80 0.0079 0.79 1900.80 0.0123 6
100 3.1 1.00 0.0099 0.99 1904.60 0.0127 7
120 3.5 1.20 0.0119 1.19 1908.41 0.0144 8
140 4 1.40 0.0139 1.39 1912.25 0.0164 9
160 4.5 1.60 0.0158 1.58 1916.09 0.0185 10
180 4.5 1.80 0.0178 1.78 1919.96 0.0185 10
200 5 2.00 0.0198 1.98 1923.84 0.0205 11
220 5.5 2.20 0.0218 2.18 1927.73 0.0226 12
240 6 2.40 0.0238 2.38 1931.64 0.0246 13
260 6 2.60 0.0257 2.57 1935.57 0.0246 13
280 6.1 2.80 0.0277 2.77 1939.51 0.0250 13
300 6.2 3.00 0.0297 2.97 1943.47 0.0254 13
320 6.3 3.20 0.0317 3.17 1947.44 0.0258 13
340 6.4 3.40 0.0337 3.37 1951.43 0.0262 13
360 6.5 3.60 0.0356 3.56 1955.44 0.0267 14
380 6.5 3.80 0.0376 3.76 1959.46 0.0267 14
400 7 4.00 0.0396 3.96 1963.50 0.0287 15
420 7.2 4.20 0.0416 4.16 1967.56 0.0295 15
440 7.5 4.40 0.0436 4.36 1971.63 0.0308 16
460 7.9 4.60 0.0455 4.55 1975.72 0.0324 16
480 8 4.80 0.0475 4.75 1979.83 0.0328 17
500 8.5 5.00 0.0495 4.95 1983.96 0.0349 18
520 8.5 5.20 0.0515 5.15 1988.10 0.0349 18
540 9 5.40 0.0535 5.35 1992.26 0.0369 19
160
560 9.5 5.60 0.0554 5.54 1996.43 0.0390 20
580 9.9 5.80 0.0574 5.74 2000.63 0.0406 20
600 10 6.00 0.0594 5.94 2004.84 0.0410 20
620 10.5 6.20 0.0614 6.14 2009.07 0.0431 21
640 10.5 6.40 0.0634 6.34 2013.32 0.0431 21
660 11 6.60 0.0653 6.53 2017.58 0.0451 22
680 11 6.80 0.0673 6.73 2021.87 0.0451 22
700 11 7.00 0.0693 6.93 2026.17 0.0451 22
720 11.5 7.20 0.0713 7.13 2030.49 0.0472 23
740 12 7.40 0.0733 7.33 2034.83 0.0492 24
760 13 7.60 0.0752 7.52 2039.18 0.0533 26
780 14 7.80 0.0772 7.72 2043.56 0.0574 28
800 14.5 8.00 0.0792 7.92 2047.95 0.0595 29
820 15 8.20 0.0812 8.12 2052.37 0.0615 30
840 15 8.40 0.0832 8.32 2056.80 0.0615 30
860 15 8.60 0.0851 8.51 2061.25 0.0615 30
880 15 8.80 0.0871 8.71 2065.72 0.0615 30
900 15 9.00 0.0891 8.91 2070.21 0.0615 30
161
Sampel 1c (Kelembapan >5%)
Sebelum Mampatan After Compression :
Luas (mm2) 1885.74 Berat, m2 (g) 340.62
Berat Selepas Oven,
Berat, m1 (g) 341.25 m3 (g) 240.67
Tekanan Paksi
(kPa) 12.5
1 2 3 4 5 6 7 8
Paksi, σ₁ (kPa)
Daya Paksi, P
Dibetulkan, A
Pengukuran
Pengukuran
Bacaan Alat
Bacaan Alat
Sampel, ΔL
Terikan (ε)
Mampatan
% Terikan
Deformasi
(0.01mm)
Tekanan
(mm²)
Daya
(mm
Luas
(kN)
0 0 0.00 0.0000 0.00 1885.74 0.0000 0
20 3 0.20 0.0019 0.19 1889.41 0.0123 7
40 3.2 0.40 0.0039 0.39 1893.09 0.0131 7
60 3.2 0.60 0.0058 0.58 1896.79 0.0131 7
80 3.5 0.80 0.0078 0.78 1900.50 0.0144 8
100 3.6 1.00 0.0097 0.97 1904.23 0.0148 8
120 4 1.20 0.0117 1.17 1907.97 0.0164 9
140 4.5 1.40 0.0136 1.36 1911.72 0.0185 10
160 4.5 1.60 0.0155 1.55 1915.50 0.0185 10
180 4.9 1.80 0.0175 1.75 1919.28 0.0201 10
200 4.9 2.00 0.0194 1.94 1923.08 0.0201 10
220 5 2.20 0.0214 2.14 1926.90 0.0205 11
240 5.5 2.40 0.0233 2.33 1930.73 0.0226 12
260 5.6 2.60 0.0252 2.52 1934.57 0.0230 12
280 5.7 2.80 0.0272 2.72 1938.44 0.0234 12
300 5.9 3.00 0.0291 2.91 1942.31 0.0242 12
320 6 3.20 0.0311 3.11 1946.20 0.0246 13
340 6 3.40 0.0330 3.30 1950.11 0.0246 13
360 6.5 3.60 0.0350 3.50 1954.04 0.0267 14
380 7 3.80 0.0369 3.69 1957.98 0.0287 15
400 7.2 4.00 0.0388 3.88 1961.93 0.0295 15
420 7.3 4.20 0.0408 4.08 1965.90 0.0299 15
440 7.4 4.40 0.0427 4.27 1969.89 0.0303 15
460 7.5 4.60 0.0447 4.47 1973.89 0.0308 16
480 7.9 4.80 0.0466 4.66 1977.91 0.0324 16
500 7.9 5.00 0.0485 4.85 1981.95 0.0324 16
520 8 5.20 0.0505 5.05 1986.00 0.0328 17
540 8.5 5.40 0.0524 5.24 1990.07 0.0349 18
162
560 8.5 5.60 0.0544 5.44 1994.16 0.0349 17
580 9 5.80 0.0563 5.63 1998.26 0.0369 18
600 9.2 6.00 0.0583 5.83 2002.38 0.0377 19
620 9.5 6.20 0.0602 6.02 2006.52 0.0390 19
640 9.9 6.40 0.0621 6.21 2010.68 0.0406 20
660 10 6.60 0.0641 6.41 2014.85 0.0410 20
680 10.4 6.80 0.0660 6.60 2019.04 0.0426 21
700 10.5 7.00 0.0680 6.80 2023.24 0.0431 21
720 11 7.20 0.0699 6.99 2027.47 0.0451 22
740 11 7.40 0.0718 7.18 2031.71 0.0451 22
760 12.5 7.60 0.0738 7.38 2035.97 0.0513 25
780 12.5 7.80 0.0757 7.57 2040.24 0.0513 25
800 12.5 8.00 0.0777 7.77 2044.54 0.0513 25
820 12.5 8.20 0.0796 7.96 2048.85 0.0513 25
840 12.5 8.40 0.0816 8.16 2053.18 0.0513 25
860 12.5 8.60 0.0835 8.35 2057.53 0.0513 25
163
SAMPEL 2
Luas (mm2) 1963.50 Berat, m2 (g) 338.2
Berat Selepas Oven,
Berat, m1 (g) 338.58 m3 (g) 257.93
Tekanan Paksi
(kPa) 71
1 2 3 4 5 6 7 8
Pengukuran
Pengukuran
Bacaan Alat
Bacaan Alat
Daya Paksi,
Dibetulkan,
Sampel, ΔL
Terikan (ε)
Mampatan
% Terikan
Deformasi
(0.01mm)
A (mm²)
Paksi, σ₁
Tekanan
P (kN)
(mm)
(kPa)
Daya
Luas
0 0 0.00 0.0000 0.00 1963.50 0.0000 0
20 13 0.20 0.0021 0.21 1967.60 0.0533 27
40 15 0.40 0.0042 0.42 1971.72 0.0615 31
60 16 0.60 0.0063 0.63 1975.85 0.0656 33
80 16.5 0.80 0.0083 0.83 1980.00 0.0677 34
100 17 1.00 0.0104 1.04 1984.17 0.0697 35
120 18 1.20 0.0125 1.25 1988.35 0.0738 37
140 20 1.40 0.0146 1.46 1992.56 0.0820 41
160 22.5 1.60 0.0167 1.67 1996.78 0.0923 46
180 24 1.80 0.0188 1.88 2001.02 0.0984 49
200 25 2.00 0.0208 2.08 2005.28 0.1025 51
220 27 2.20 0.0229 2.29 2009.55 0.1107 55
240 29.5 2.40 0.0250 2.50 2013.85 0.1210 60
260 30.5 2.60 0.0271 2.71 2018.16 0.1251 62
280 33 2.80 0.0292 2.92 2022.49 0.1353 67
300 35 3.00 0.0313 3.13 2026.84 0.1435 71
320 37 3.20 0.0333 3.33 2031.21 0.1517 75
340 37.5 3.40 0.0354 3.54 2035.59 0.1538 76
360 38.5 3.60 0.0375 3.75 2040.00 0.1579 77
380 39.5 3.80 0.0396 3.96 2044.43 0.1620 79
400 40 4.00 0.0417 4.17 2048.87 0.1640 80
420 40 4.20 0.0438 4.38 2053.33 0.1640 80
440 43.5 4.40 0.0458 4.58 2057.82 0.1784 87
460 44 4.60 0.0479 4.79 2062.32 0.1804 87
480 46.5 4.80 0.0500 5.00 2066.84 0.1907 92
500 47 5.00 0.0521 5.21 2071.38 0.1927 93
520 49 5.20 0.0542 5.42 2075.95 0.2009 97
164
540 50 5.40 0.0563 5.63 2080.53 0.2050 99
560 50 5.60 0.0583 5.83 2085.13 0.2050 98
580 54 5.80 0.0604 6.04 2089.76 0.2214 106
600 55 6.00 0.0625 6.25 2094.40 0.2255 108
620 57 6.20 0.0646 6.46 2099.06 0.2337 111
640 58.5 6.40 0.0667 6.67 2103.75 0.2399 114
660 60 6.60 0.0688 6.88 2108.46 0.2460 117
680 68 6.80 0.0708 7.08 2113.18 0.2788 132
700 70 7.00 0.0729 7.29 2117.93 0.2870 136
720 71 7.20 0.0750 7.50 2122.70 0.2911 137
740 71.5 7.40 0.0771 7.71 2127.49 0.2932 138
760 73 7.60 0.0792 7.92 2132.31 0.2993 140
780 73 7.80 0.0813 8.13 2137.14 0.2993 140
800 74 8.00 0.0833 8.33 2142.00 0.3034 142
820 74.5 8.20 0.0854 8.54 2146.88 0.3055 142
840 74.5 8.40 0.0875 8.75 2151.78 0.3055 142
860 74.5 8.60 0.0896 8.96 2156.70 0.3055 142
880 74.5 8.80 0.0917 9.17 2161.65 0.3055 141
900 74.5 9.00 0.0938 9.38 2166.62 0.3055 141
920 74.5 9.20 0.0958 9.58 2171.61 0.3055 141
940 74.5 9.40 0.0979 9.79 2176.63 0.3055 140
165
Luas (mm2) 1963.50 Berat, m2 (g) 343.82
Berat Selepas Oven,
Berat, m1 (g) 344.26 M3 (g) 263.09
Tekanan Paksi
Pengukuran P.R. kN/pembahagian Paksi (%) 7.63
(kPa) 69.5
1 2 3 4 5 6 7 8
Dibetulkan, A
Pengukuran
Pengukuran
Bacaan Alat
Bacaan Alat
Daya Paksi,
Sampel, ΔL
Terikan (ε)
Mampatan
% Terikan
Deformasi
(0.01mm)
Paksi, σ₁
Tekanan
(mm²)
P (kN)
(mm)
(kPa)
Daya
Luas
0 0 0.00 0.0000 0.00 1963.50 0.0000 0
20 11 0.20 0.0021 0.21 1967.56 0.0451 23
40 13 0.40 0.0041 0.41 1971.63 0.0533 27
60 15.5 0.60 0.0062 0.62 1975.72 0.0636 32
80 17.5 0.80 0.0082 0.82 1979.83 0.0718 36
100 18.5 1.00 0.0103 1.03 1983.95 0.0759 38
120 20 1.20 0.0124 1.24 1988.09 0.0820 41
140 20.5 1.40 0.0144 1.44 1992.25 0.0841 42
160 24 1.60 0.0165 1.65 1996.43 0.0984 49
180 28 1.80 0.0186 1.86 2000.63 0.1148 57
200 29.5 2.00 0.0206 2.06 2004.84 0.1210 60
220 31 2.20 0.0227 2.27 2009.07 0.1271 63
240 31.5 2.40 0.0247 2.47 2013.31 0.1292 64
260 32.5 2.60 0.0268 2.68 2017.58 0.1333 66
280 34 2.80 0.0289 2.89 2021.86 0.1394 69
300 38 3.00 0.0309 3.09 2026.16 0.1558 77
320 41 3.20 0.0330 3.30 2030.49 0.1681 83
340 42.5 3.40 0.0351 3.51 2034.82 0.1743 86
360 43 3.60 0.0371 3.71 2039.18 0.1763 86
380 44 3.80 0.0392 3.92 2043.56 0.1804 88
400 46 4.00 0.0412 4.12 2047.95 0.1886 92
420 50 4.20 0.0433 4.33 2052.37 0.2050 100
440 52.5 4.40 0.0454 4.54 2056.80 0.2153 105
460 53 4.60 0.0474 4.74 2061.25 0.2173 105
480 55 4.80 0.0495 4.95 2065.72 0.2255 109
500 56 5.00 0.0515 5.15 2070.21 0.2296 111
520 57.5 5.20 0.0536 5.36 2074.72 0.2358 114
540 59 5.40 0.0557 5.57 2079.25 0.2419 116
166
560 60 5.60 0.0577 5.77 2083.80 0.2460 118
580 62.5 5.80 0.0598 5.98 2088.37 0.2563 123
600 64 6.00 0.0619 6.19 2092.96 0.2624 125
620 65 6.20 0.0639 6.39 2097.57 0.2665 127
640 65.5 6.40 0.0660 6.60 2102.20 0.2686 128
660 65.5 6.60 0.0680 6.80 2106.85 0.2686 127
680 65.5 6.80 0.0701 7.01 2111.52 0.2686 127
700 66 7.00 0.0722 7.22 2116.22 0.2706 128
720 69 7.20 0.0742 7.42 2120.93 0.2829 133
740 72 7.40 0.0763 7.63 2125.66 0.2952 139
760 72 7.60 0.0784 7.84 2130.42 0.2952 139
780 72 7.80 0.0804 8.04 2135.20 0.2952 138
800 72 8.00 0.0825 8.25 2139.99 0.2952 138
820 72 8.20 0.0845 8.45 2144.81 0.2952 138
840 72 8.40 0.0866 8.66 2149.66 0.2952 137
860 72 8.60 0.0887 8.87 2154.52 0.2952 137
167
Luas (mm2) 1963.50 Berat, m2 (g) 339.78
Berat Selepas Oven,
Berat, m1 (g) 340.2 m3 (g) 258.73
Tekanan Paksi
(kPa) 70
1 2 3 4 5 6 7 8
Pengukuran
Pengukuran
Bacaan Alat
Bacaan Alat
Daya Paksi,
Dibetulkan,
Sampel, ΔL
Terikan (ε)
Mampatan
% Terikan
Deformasi
(0.01mm)
A (mm²)
Paksi, σ₁
Tekanan
P (kN)
(mm)
(kPa)
Daya
Luas
0 0 0.00 0.0000 0.00 1963.50 0.0000 0
20 15.5 0.20 0.0021 0.21 1967.60 0.0636 32
40 18.5 0.40 0.0042 0.42 1971.72 0.0759 38
60 20.5 0.60 0.0063 0.63 1975.85 0.0841 43
80 23 0.80 0.0083 0.83 1980.00 0.0943 48
100 25 1.00 0.0104 1.04 1984.17 0.1025 52
120 27 1.20 0.0125 1.25 1988.35 0.1107 56
140 29 1.40 0.0146 1.46 1992.56 0.1189 60
160 30 1.60 0.0167 1.67 1996.78 0.1230 62
180 32 1.80 0.0188 1.88 2001.02 0.1312 66
200 34 2.00 0.0208 2.08 2005.28 0.1394 70
220 36 2.20 0.0229 2.29 2009.55 0.1476 73
240 38 2.40 0.0250 2.50 2013.85 0.1558 77
260 39.5 2.60 0.0271 2.71 2018.16 0.1620 80
280 40.5 2.80 0.0292 2.92 2022.49 0.1661 82
300 42.5 3.00 0.0313 3.13 2026.84 0.1743 86
320 43.5 3.20 0.0333 3.33 2031.21 0.1784 88
340 45 3.40 0.0354 3.54 2035.59 0.1845 91
360 47 3.60 0.0375 3.75 2040.00 0.1927 94
380 48.5 3.80 0.0396 3.96 2044.43 0.1989 97
400 49 4.00 0.0417 4.17 2048.87 0.2009 98
420 51 4.20 0.0438 4.38 2053.33 0.2091 102
440 52 4.40 0.0458 4.58 2057.82 0.2132 104
460 53 4.60 0.0479 4.79 2062.32 0.2173 105
480 54 4.80 0.0500 5.00 2066.84 0.2214 107
500 54.5 5.00 0.0521 5.21 2071.38 0.2235 108
520 58 5.20 0.0542 5.42 2075.95 0.2378 115
540 60 5.40 0.0563 5.63 2080.53 0.2460 118
168
560 61 5.60 0.0583 5.83 2085.13 0.2501 120
580 61 5.80 0.0604 6.04 2089.76 0.2501 120
600 63 6.00 0.0625 6.25 2094.40 0.2583 123
620 63.5 6.20 0.0646 6.46 2099.06 0.2604 124
640 64 6.40 0.0667 6.67 2103.75 0.2624 125
660 65 6.60 0.0688 6.88 2108.46 0.2665 126
680 67 6.80 0.0708 7.08 2113.18 0.2747 130
700 69 7.00 0.0729 7.29 2117.93 0.2829 134
720 69 7.20 0.0750 7.50 2122.70 0.2829 133
740 72 7.40 0.0771 7.71 2127.49 0.2952 139
760 72.5 7.60 0.0792 7.92 2132.31 0.2973 139
780 73 7.80 0.0813 8.13 2137.14 0.2993 140
800 73 8.00 0.0833 8.33 2142.00 0.2993 140
820 73 8.20 0.0854 8.54 2146.88 0.2993 139
840 73 8.40 0.0875 8.75 2151.78 0.2993 139
860 73 8.60 0.0896 8.96 2156.70 0.2993 139
880 73 8.80 0.0917 9.17 2161.65 0.2993 138
900 73 9.00 0.0938 9.38 2166.62 0.2993 138
169
Luas (mm2) 1885.74 Berat, m2 (g) 339.95
Berat Selepas Oven,
Berat, m1 (g) 340.51 m3 (g)
Tekanan Paksi
(kPa) 11.5
1 2 3 4 5 6 7 8
Pengukuran
Pengukuran
Bacaan Alat
Bacaan Alat
Daya Paksi,
Dibetulkan,
Sampel, ΔL
Terikan (ε)
Mampatan
% Terikan
Deformasi
(0.01mm)
A (mm²)
Paksi, σ₁
Tekanan
P (kN)
(mm)
(kPa)
Daya
Luas
0 0 0.00 0.0000 0.00 1885.74 0.0000 0
20 3 0.20 0.0019 0.19 1889.41 0.0123 7
40 3.2 0.40 0.0039 0.39 1893.09 0.0131 7
60 3.5 0.60 0.0058 0.58 1896.79 0.0144 8
80 3.5 0.80 0.0078 0.78 1900.50 0.0144 8
100 3.6 1.00 0.0097 0.97 1904.23 0.0148 8
120 3.7 1.20 0.0117 1.17 1907.97 0.0152 8
140 3.8 1.40 0.0136 1.36 1911.72 0.0156 8
160 3.9 1.60 0.0155 1.55 1915.50 0.0160 8
180 3.9 1.80 0.0175 1.75 1919.28 0.0160 8
200 4 2.00 0.0194 1.94 1923.08 0.0164 9
220 4.5 2.20 0.0214 2.14 1926.90 0.0185 10
240 5 2.40 0.0233 2.33 1930.73 0.0205 11
260 6 2.60 0.0252 2.52 1934.57 0.0246 13
280 6 2.80 0.0272 2.72 1938.44 0.0246 13
300 6 3.00 0.0291 2.91 1942.31 0.0246 13
320 6.1 3.20 0.0311 3.11 1946.20 0.0250 13
340 6.1 3.40 0.0330 3.30 1950.11 0.0250 13
360 6.1 3.60 0.0350 3.50 1954.04 0.0250 13
380 6.2 3.80 0.0369 3.69 1957.98 0.0254 13
400 6.3 4.00 0.0388 3.88 1961.93 0.0258 13
420 6.4 4.20 0.0408 4.08 1965.90 0.0262 13
440 6.5 4.40 0.0427 4.27 1969.89 0.0267 14
460 7 4.60 0.0447 4.47 1973.89 0.0287 15
480 7.2 4.80 0.0466 4.66 1977.91 0.0295 15
500 7.5 5.00 0.0485 4.85 1981.95 0.0308 16
520 7.9 5.20 0.0505 5.05 1986.00 0.0324 16
540 8 5.40 0.0524 5.24 1990.07 0.0328 16
170
560 8.5 5.60 0.0544 5.44 1994.16 0.0349 17
580 8.9 5.80 0.0563 5.63 1998.26 0.0365 18
600 9 6.00 0.0583 5.83 2002.38 0.0369 18
620 9 6.20 0.0602 6.02 2006.52 0.0369 18
640 9.2 6.40 0.0621 6.21 2010.68 0.0377 19
660 9.5 6.60 0.0641 6.41 2014.85 0.0390 19
680 9.9 6.80 0.0660 6.60 2019.04 0.0406 20
700 10 7.00 0.0680 6.80 2023.24 0.0410 20
720 10.1 7.20 0.0699 6.99 2027.47 0.0414 20
740 10.3 7.40 0.0718 7.18 2031.71 0.0422 21
760 10.5 7.60 0.0738 7.38 2035.97 0.0431 21
780 10.6 7.80 0.0757 7.57 2040.24 0.0435 21
800 10.7 8.00 0.0777 7.77 2044.54 0.0439 21
820 11 8.20 0.0796 7.96 2048.85 0.0451 22
840 11 8.40 0.0816 8.16 2053.18 0.0451 22
860 11.5 8.60 0.0835 8.35 2057.53 0.0472 23
880 11.5 8.80 0.0854 8.54 2061.90 0.0472 23
900 11.5 9.00 0.0874 8.74 2066.29 0.0472 23
920 11.5 9.20 0.0893 8.93 2070.70 0.0472 23
940 11.5 9.40 0.0913 9.13 2075.12 0.0472 23
960 11.5 9.60 0.0932 9.32 2079.56 0.0472 23
171
Luas (mm2) 1885.74 Berat, m2 (g) 338.62
Berat Selepas Oven,
Berat, m1 (g) 339.22 m3 (g)
Tekanan Paksi
Isipadu (cm3) Maksimum (kPa) 20
(kPa) 10
1 2 3 4 5 6 7 8
Pengukuran
Pengukuran
Bacaan Alat
Bacaan Alat
Daya Paksi,
Dibetulkan,
Sampel, ΔL
Terikan (ε)
Mampatan
% Terikan
Deformasi
(0.01mm)
A (mm²)
Paksi, σ₁
Tekanan
P (kN)
(mm)
(kPa)
Daya
Luas
0 0 0.00 0.0000 0.00 1885.74 0.0000 0
20 4 0.20 0.0019 0.19 1889.34 0.0164 9
40 4.5 0.40 0.0038 0.38 1892.95 0.0185 10
60 4.7 0.60 0.0057 0.57 1896.58 0.0193 10
80 4.9 0.80 0.0076 0.76 1900.22 0.0201 11
100 4.9 1.00 0.0095 0.95 1903.87 0.0201 11
120 5 1.20 0.0114 1.14 1907.54 0.0205 11
140 5.5 1.40 0.0133 1.33 1911.22 0.0226 12
160 5.7 1.60 0.0152 1.52 1914.92 0.0234 12
180 5.8 1.80 0.0171 1.71 1918.63 0.0238 12
200 5.9 2.00 0.0190 1.90 1922.36 0.0242 13
220 5.9 2.20 0.0210 2.10 1926.10 0.0242 13
240 6 2.40 0.0229 2.29 1929.85 0.0246 13
260 6 2.60 0.0248 2.48 1933.62 0.0246 13
280 6 2.80 0.0267 2.67 1937.40 0.0246 13
300 6.2 3.00 0.0286 2.86 1941.20 0.0254 13
320 6.3 3.20 0.0305 3.05 1945.02 0.0258 13
340 6.5 3.40 0.0324 3.24 1948.85 0.0267 14
360 6.9 3.60 0.0343 3.43 1952.69 0.0283 14
380 6.9 3.80 0.0362 3.62 1956.55 0.0283 14
400 6.9 4.00 0.0381 3.81 1960.42 0.0283 14
420 7 4.20 0.0400 4.00 1964.31 0.0287 15
440 7.1 4.40 0.0419 4.19 1968.22 0.0291 15
460 7.2 4.60 0.0438 4.38 1972.14 0.0295 15
480 7.5 4.80 0.0457 4.57 1976.07 0.0308 16
500 7.8 5.00 0.0476 4.76 1980.03 0.0320 16
520 7.9 5.20 0.0495 4.95 1983.99 0.0324 16
540 7.9 5.40 0.0514 5.14 1987.98 0.0324 16
172
560 8 5.60 0.0533 5.33 1991.98 0.0328 16
580 8 5.80 0.0552 5.52 1995.99 0.0328 16
600 8 6.00 0.0571 5.71 2000.03 0.0328 16
620 8.1 6.20 0.0590 5.90 2004.08 0.0332 17
640 8.2 6.40 0.0610 6.10 2008.14 0.0336 17
660 8.5 6.60 0.0629 6.29 2012.22 0.0349 17
680 8.6 6.80 0.0648 6.48 2016.32 0.0353 17
700 8.9 7.00 0.0667 6.67 2020.44 0.0365 18
720 9 7.20 0.0686 6.86 2024.57 0.0369 18
740 9.1 7.40 0.0705 7.05 2028.72 0.0373 18
760 9.3 7.60 0.0724 7.24 2032.88 0.0381 19
780 9.4 7.80 0.0743 7.43 2037.06 0.0385 19
800 9.5 8.00 0.0762 7.62 2041.26 0.0390 19
820 9.8 8.20 0.0781 7.81 2045.48 0.0402 20
840 9.9 8.40 0.0800 8.00 2049.72 0.0406 20
860 9.9 8.60 0.0819 8.19 2053.97 0.0406 20
880 10 8.80 0.0838 8.38 2058.24 0.0410 20
900 10 9.00 0.0857 8.57 2062.53 0.0410 20
920 10 9.20 0.0876 8.76 2066.83 0.0410 20
940 10 9.40 0.0895 8.95 2071.16 0.0410 20
960 10 9.60 0.0914 9.14 2075.50 0.0410 20
173
Luas (mm2) 1885.74 Berat, m2 (g) 338.95
Berat Selepas Oven,
Berat, m1 (g) 339.5 m3 (g)
Tekanan Paksi
(kPa) 12
1 2 3 4 5 6 7 8
Pengukuran
Pengukuran
Bacaan Alat
Bacaan Alat
Daya Paksi,
Dibetulkan,
Sampel, ΔL
Terikan (ε)
Mampatan
% Terikan
Deformasi
(0.01mm)
A (mm²)
Paksi, σ₁
Tekanan
P (kN)
(mm)
(kPa)
Daya
Luas
0 0 0.00 0.0000 0.00 1885.74 0.0000 0
20 2.5 0.20 0.0019 0.19 1889.34 0.0103 5
40 2.9 0.40 0.0038 0.38 1892.95 0.0119 6
60 3 0.60 0.0057 0.57 1896.58 0.0123 6
80 3.1 0.80 0.0076 0.76 1900.22 0.0127 7
100 3.2 1.00 0.0095 0.95 1903.87 0.0131 7
120 3.3 1.20 0.0114 1.14 1907.54 0.0135 7
140 3.5 1.40 0.0133 1.33 1911.22 0.0144 8
160 3.7 1.60 0.0152 1.52 1914.92 0.0152 8
180 3.8 1.80 0.0171 1.71 1918.63 0.0156 8
200 3.9 2.00 0.0190 1.90 1922.36 0.0160 8
220 3.9 2.20 0.0210 2.10 1926.10 0.0160 8
240 3.9 2.40 0.0229 2.29 1929.85 0.0160 8
260 4 2.60 0.0248 2.48 1933.62 0.0164 8
280 4 2.80 0.0267 2.67 1937.40 0.0164 8
300 4 3.00 0.0286 2.86 1941.20 0.0164 8
320 4.1 3.20 0.0305 3.05 1945.02 0.0168 9
340 4.2 3.40 0.0324 3.24 1948.85 0.0172 9
360 4.2 3.60 0.0343 3.43 1952.69 0.0172 9
380 4.2 3.80 0.0362 3.62 1956.55 0.0172 9
400 4.3 4.00 0.0381 3.81 1960.42 0.0176 9
420 4.5 4.20 0.0400 4.00 1964.31 0.0185 9
440 4.6 4.40 0.0419 4.19 1968.22 0.0189 10
460 4.9 4.60 0.0438 4.38 1972.14 0.0201 10
480 4.9 4.80 0.0457 4.57 1976.07 0.0201 10
500 5 5.00 0.0476 4.76 1980.03 0.0205 10
520 5.2 5.20 0.0495 4.95 1983.99 0.0213 11
540 6 5.40 0.0514 5.14 1987.98 0.0246 12
174
560 7 5.60 0.0533 5.33 1991.98 0.0287 14
580 7.1 5.80 0.0552 5.52 1995.99 0.0291 15
600 7.2 6.00 0.0571 5.71 2000.03 0.0295 15
620 7.3 6.20 0.0590 5.90 2004.08 0.0299 15
640 7.4 6.40 0.0610 6.10 2008.14 0.0303 15
660 7.5 6.60 0.0629 6.29 2012.22 0.0308 15
680 8 6.80 0.0648 6.48 2016.32 0.0328 16
700 8.2 7.00 0.0667 6.67 2020.44 0.0336 17
720 9 7.20 0.0686 6.86 2024.57 0.0369 18
740 9.5 7.40 0.0705 7.05 2028.72 0.0390 19
760 9.9 7.60 0.0724 7.24 2032.88 0.0406 20
780 9.9 7.80 0.0743 7.43 2037.06 0.0406 20
800 10 8.00 0.0762 7.62 2041.26 0.0410 20
820 11 8.20 0.0781 7.81 2045.48 0.0451 22
840 11.2 8.40 0.0800 8.00 2049.72 0.0459 22
860 11.5 8.60 0.0819 8.19 2053.97 0.0472 23
880 12 8.80 0.0838 8.38 2058.24 0.0492 24
900 12 9.00 0.0857 8.57 2062.53 0.0492 24
920 12 9.20 0.0876 8.76 2066.83 0.0492 24
940 12 9.40 0.0895 8.95 2071.16 0.0492 24
960 12 9.60 0.0914 9.14 2075.50 0.0492 24
175
SAMPEL 3
Luas (mm2) 1885.74 Berat, m2 (g) 340.62
Berat Selepas Oven,
Berat, m1 (g) 341.25 m3 (g) 240.67
Tekanan Paksi
(kPa) 23.5
1 2 3 4 5 6 7 8
Pengukuran
Pengukuran
Bacaan Alat
Bacaan Alat
Daya Paksi,
Dibetulkan,
Sampel, ΔL
Terikan (ε)
Mampatan
% Terikan
Deformasi
(0.01mm)
A (mm²)
Paksi, σ₁
Tekanan
P (kN)
(mm)
(kPa)
Daya
Luas
0 0 0.00 0.0000 0.00 1963.50 0.0000 0
20 4 0.20 0.0019 0.19 1889.41 0.0164 9
40 4.5 0.40 0.0039 0.39 1893.09 0.0185 10
60 4.5 0.60 0.0058 0.58 1896.79 0.0185 10
80 5 0.80 0.0078 0.78 1900.50 0.0205 11
100 5 1.00 0.0097 0.97 1904.23 0.0205 11
120 5 1.20 0.0117 1.17 1907.97 0.0205 11
140 5.5 1.40 0.0136 1.36 1911.72 0.0226 12
160 6 1.60 0.0155 1.55 1915.50 0.0246 13
180 6.5 1.80 0.0175 1.75 1919.28 0.0267 14
200 7 2.00 0.0194 1.94 1923.08 0.0287 15
220 7.5 2.20 0.0214 2.14 1926.90 0.0308 16
240 8 2.40 0.0233 2.33 1930.73 0.0328 17
260 9 2.60 0.0252 2.52 1934.57 0.0369 19
280 9.5 2.80 0.0272 2.72 1938.44 0.0390 20
300 9.5 3.00 0.0291 2.91 1942.31 0.0390 20
320 9.5 3.20 0.0311 3.11 1946.20 0.0390 20
340 9.5 3.40 0.0330 3.30 1950.11 0.0390 20
360 10 3.60 0.0350 3.50 1954.04 0.0410 21
380 10 3.80 0.0369 3.69 1957.98 0.0410 21
400 10 4.00 0.0388 3.88 1961.93 0.0410 21
420 11.5 4.20 0.0408 4.08 1965.90 0.0472 24
440 12 4.40 0.0427 4.27 1969.89 0.0492 25
460 12 4.60 0.0447 4.47 1973.89 0.0492 25
480 12 4.80 0.0466 4.66 1977.91 0.0492 25
500 13 5.00 0.0485 4.85 1981.95 0.0533 27
520 14 5.20 0.0505 5.05 1986.00 0.0574 29
176
540 14 5.40 0.0524 5.24 1990.07 0.0574 29
560 15 5.60 0.0544 5.44 1994.16 0.0615 31
580 16 5.80 0.0563 5.63 1998.26 0.0656 33
600 17 6.00 0.0583 5.83 2002.38 0.0697 35
620 19 6.20 0.0602 6.02 2006.52 0.0779 39
640 22 6.40 0.0621 6.21 2010.68 0.0902 45
660 22 6.60 0.0641 6.41 2014.85 0.0902 45
680 23 6.80 0.0660 6.60 2019.04 0.0943 47
700 23 7.00 0.0680 6.80 2023.24 0.0943 47
720 23 7.20 0.0699 6.99 2027.47 0.0943 47
740 23 7.40 0.0718 7.18 2031.71 0.0943 46
760 23 7.60 0.0738 7.38 2035.97 0.0943 46
780 23 7.80 0.0757 7.57 2040.24 0.0943 46
800 23 8.00 0.0777 7.77 2044.54 0.0943 46
820 23 8.20 0.0796 7.96 2048.85 0.0943 46
177
Luas (mm2) 1963.50 Berat, m2 (g) 318.14
Berat Selepas Oven,
Berat, m1 (g) 318.69 m3 (g) 223.96
Tekanan Paksi
Kekuatan Ricih
Tanah (kPa) 20
1 2 3 4 5 6 7 8
Pengukuran
Pengukuran
Bacaan Alat
Bacaan Alat
Daya Paksi,
Dibetulkan,
Sampel, ΔL
Terikan (ε)
Mampatan
% Terikan
Deformasi
(0.01mm)
Paksi, σ₁
A (mm²)
Tekanan
P (kN)
(mm)
(kPa)
Daya
Luas
0 0 0.00 0.0000 0.00 1963.50 0.0000 0
20 2 0.20 0.0021 0.21 1967.56 0.0082 4
40 4 0.40 0.0041 0.41 1971.63 0.0164 8
60 4.5 0.60 0.0062 0.62 1975.72 0.0185 9
80 5 0.80 0.0082 0.82 1979.83 0.0205 10
100 5.5 1.00 0.0103 1.03 1983.95 0.0226 11
120 6 1.20 0.0124 1.24 1988.09 0.0246 12
140 6 1.40 0.0144 1.44 1992.25 0.0246 12
160 6.5 1.60 0.0165 1.65 1996.43 0.0267 13
180 7 1.80 0.0186 1.86 2000.63 0.0287 14
200 7 2.00 0.0206 2.06 2004.84 0.0287 14
220 7.5 2.20 0.0227 2.27 2009.07 0.0308 15
240 8 2.40 0.0247 2.47 2013.31 0.0328 16
260 8 2.60 0.0268 2.68 2017.58 0.0328 16
280 8.5 2.80 0.0289 2.89 2021.86 0.0349 17
300 8.5 3.00 0.0309 3.09 2026.16 0.0349 17
320 9 3.20 0.0330 3.30 2030.49 0.0369 18
340 9.5 3.40 0.0351 3.51 2034.82 0.0390 19
360 10 3.60 0.0371 3.71 2039.18 0.0410 20
380 12 3.80 0.0392 3.92 2043.56 0.0492 24
400 13 4.00 0.0412 4.12 2047.95 0.0533 26
420 15 4.20 0.0433 4.33 2052.37 0.0615 30
440 15 4.40 0.0454 4.54 2056.80 0.0615 30
460 15 4.60 0.0474 4.74 2061.25 0.0615 30
480 15 4.80 0.0495 4.95 2065.72 0.0615 30
500 15.5 5.00 0.0515 5.15 2070.21 0.0636 31
520 16 5.20 0.0536 5.36 2074.72 0.0656 32
540 16 5.40 0.0557 5.57 2079.25 0.0656 32
178
560 17 5.60 0.0577 5.77 2083.80 0.0697 33
580 17 5.80 0.0598 5.98 2088.37 0.0697 33
600 17.5 6.00 0.0619 6.19 2092.96 0.0718 34
620 17.5 6.20 0.0639 6.39 2097.57 0.0718 34
640 17.5 6.40 0.0660 6.60 2102.20 0.0718 34
660 17.5 6.60 0.0680 6.80 2106.85 0.0718 34
680 18 6.80 0.0701 7.01 2111.52 0.0738 35
700 18 7.00 0.0722 7.22 2116.22 0.0738 35
720 18 7.20 0.0742 7.42 2120.93 0.0738 35
740 18.5 7.40 0.0763 7.63 2125.66 0.0759 36
760 18.5 7.60 0.0784 7.84 2130.42 0.0759 36
780 19 7.80 0.0804 8.04 2135.20 0.0779 36
800 19 8.00 0.0825 8.25 2139.99 0.0779 36
820 19.5 8.20 0.0845 8.45 2144.81 0.0800 37
840 20 8.40 0.0866 8.66 2149.66 0.0820 38
860 20.5 8.60 0.0887 8.87 2154.52 0.0841 39
880 21 8.80 0.0907 9.07 2159.40 0.0861 40
900 21 9.00 0.0928 9.28 2164.31 0.0861 40
920 21 9.20 0.0948 9.48 2169.24 0.0861 40
940 21 9.40 0.0969 9.69 2174.20 0.0861 40
960 21 9.60 0.0990 9.90 2179.17 0.0861 40
980 21 9.80 0.1010 10.10 2184.17 0.0861 39
1000 21 10.00 0.1031 10.31 2189.19 0.0861 39
179
Luas (mm2) 1963.50 Berat, m2 (g) 338.1
Berat Selepas Oven,
Berat, m1 (g) 338.53 m3 (g) 238.73
Tekanan Paksi
Kekuatan Ricih
Tanah (kPa) 20
1 2 3 4 5 6 7 8
Pengukuran
Pengukuran
Bacaan Alat
Bacaan Alat
Daya Paksi,
Dibetulkan,
Sampel, ΔL
Terikan (ε)
Mampatan
% Terikan
Deformasi
(0.01mm)
Paksi, σ₁
A (mm²)
Tekanan
P (kN)
(mm)
(kPa)
Daya
Luas
0 0 0.00 0.0000 0.00 1963.50 0.0000 0
20 3 0.20 0.0020 0.20 1967.36 0.0123 6
40 5 0.40 0.0039 0.39 1971.23 0.0205 10
60 5.5 0.60 0.0059 0.59 1975.12 0.0226 11
80 5.5 0.80 0.0078 0.78 1979.02 0.0226 11
100 6 1.00 0.0098 0.98 1982.94 0.0246 12
120 6 1.20 0.0118 1.18 1986.88 0.0246 12
140 6 1.40 0.0137 1.37 1990.83 0.0246 12
160 6.5 1.60 0.0157 1.57 1994.79 0.0267 13
180 6.5 1.80 0.0176 1.76 1998.77 0.0267 13
200 7 2.00 0.0196 1.96 2002.77 0.0287 14
220 7 2.20 0.0216 2.16 2006.78 0.0287 14
240 7 2.40 0.0235 2.35 2010.81 0.0287 14
260 8 2.60 0.0255 2.55 2014.86 0.0328 16
280 8 2.80 0.0275 2.75 2018.92 0.0328 16
300 9 3.00 0.0294 2.94 2023.00 0.0369 18
320 9 3.20 0.0314 3.14 2027.10 0.0369 18
340 11 3.40 0.0333 3.33 2031.21 0.0451 22
360 12.5 3.60 0.0353 3.53 2035.34 0.0513 25
380 12.5 3.80 0.0373 3.73 2039.48 0.0513 25
400 13 4.00 0.0392 3.92 2043.64 0.0533 26
420 13.5 4.20 0.0412 4.12 2047.82 0.0554 27
440 14 4.40 0.0431 4.31 2052.02 0.0574 28
460 14 4.60 0.0451 4.51 2056.23 0.0574 28
480 14 4.80 0.0471 4.71 2060.46 0.0574 28
500 15 5.00 0.0490 4.90 2064.71 0.0615 30
520 15.5 5.20 0.0510 5.10 2068.98 0.0636 31
540 15.5 5.40 0.0529 5.29 2073.26 0.0636 31
180
560 16 5.60 0.0549 5.49 2077.56 0.0656 32
580 17 5.80 0.0569 5.69 2081.88 0.0697 33
600 18 6.00 0.0588 5.88 2086.22 0.0738 35
620 18 6.20 0.0608 6.08 2090.57 0.0738 35
640 18.5 6.40 0.0627 6.27 2094.95 0.0759 36
660 18.5 6.60 0.0647 6.47 2099.34 0.0759 36
680 18.5 6.80 0.0667 6.67 2103.75 0.0759 36
700 19 7.00 0.0686 6.86 2108.18 0.0779 37
720 19 7.20 0.0706 7.06 2112.63 0.0779 37
740 20 7.40 0.0725 7.25 2117.09 0.0820 39
760 20.5 7.60 0.0745 7.45 2121.58 0.0841 40
780 20.5 7.80 0.0765 7.65 2126.08 0.0841 40
800 20.5 8.00 0.0784 7.84 2130.61 0.0841 39
820 20.5 8.20 0.0804 8.04 2135.15 0.0841 39
840 20.5 8.40 0.0824 8.24 2139.71 0.0841 39
860 20.5 8.60 0.0843 8.43 2144.29 0.0841 39
181
Luas (mm2) 1885.74 Berat, m2 (g) 320.21
Berat Selepas Oven,
Berat, m1 (g) 321.09 m3 (g) 211.17
Tekanan Paksi
Kekuatan Ricih
Tanah (kPa) 11
1 2 3 4 5 6 7 8
Pengukuran
Pengukuran
Bacaan Alat
Bacaan Alat
Daya Paksi,
Dibetulkan,
Sampel, ΔL
Terikan (ε)
Mampatan
% Terikan
Deformasi
(0.01mm)
Paksi, σ₁
A (mm²)
Tekanan
P (kN)
(mm)
(kPa)
Daya
Luas
0 0 0.00 0.0000 0.00 1885.74 0.0000 0
20 1 0.20 0.0020 0.20 1889.52 0.0041 2
40 1.2 0.40 0.0040 0.40 1893.31 0.0049 3
60 1.3 0.60 0.0060 0.60 1897.12 0.0053 3
80 1.5 0.80 0.0080 0.80 1900.95 0.0062 3
100 1.6 1.00 0.0100 1.00 1904.79 0.0066 3
120 1.7 1.20 0.0120 1.20 1908.64 0.0070 4
140 1.9 1.40 0.0140 1.40 1912.52 0.0078 4
160 2 1.60 0.0160 1.60 1916.40 0.0082 4
180 2.1 1.80 0.0180 1.80 1920.31 0.0086 4
200 2.3 2.00 0.0200 2.00 1924.22 0.0094 5
220 2.4 2.20 0.0220 2.20 1928.16 0.0098 5
240 2.5 2.40 0.0240 2.40 1932.11 0.0103 5
260 3 2.60 0.0260 2.60 1936.08 0.0123 6
280 4 2.80 0.0280 2.80 1940.06 0.0164 8
300 5 3.00 0.0300 3.00 1944.06 0.0205 11
320 5.4 3.20 0.0320 3.20 1948.08 0.0221 11
340 6 3.40 0.0340 3.40 1952.11 0.0246 13
360 6.5 3.60 0.0360 3.60 1956.16 0.0267 14
380 7 3.80 0.0380 3.80 1960.23 0.0287 15
400 7.2 4.00 0.0400 4.00 1964.31 0.0295 15
420 7.5 4.20 0.0420 4.20 1968.41 0.0308 16
440 8 4.40 0.0440 4.40 1972.53 0.0328 17
460 8.5 4.60 0.0460 4.60 1976.67 0.0349 18
480 9 4.80 0.0480 4.80 1980.82 0.0369 19
500 10 5.00 0.0500 5.00 1984.99 0.0410 21
520 10.5 5.20 0.0520 5.20 1989.18 0.0431 22
540 10.5 5.40 0.0540 5.40 1993.38 0.0431 22
182
560 10.5 5.60 0.0560 5.60 1997.61 0.0431 22
580 10.5 5.80 0.0580 5.80 2001.85 0.0431 22
600 10.5 6.00 0.0600 6.00 2006.11 0.0431 21
183
Luas (mm2) 1885.74 Berat, m2 (g) 328.62
Berat Selepas Oven,
Berat, m1 (g) 329.38 m3 (g) 221.96
Tekanan Paksi
Kekuatan Ricih
Tanah (kPa) 9
1 2 3 4 5 6 7 8
Pengukuran
Pengukuran
Bacaan Alat
Bacaan Alat
Daya Paksi,
Dibetulkan,
Sampel, ΔL
Terikan (ε)
Mampatan
% Terikan
Deformasi
(0.01mm)
Paksi, σ₁
A (mm²)
Tekanan
P (kN)
(mm)
(kPa)
Daya
Luas
0 0 0.00 0.0000 0.00 1885.74 0.0000 0
20 0.5 0.20 0.0019 0.19 1889.41 0.0021 1
40 0.9 0.40 0.0039 0.39 1893.09 0.0037 2
60 1 0.60 0.0058 0.58 1896.79 0.0041 2
80 1.2 0.80 0.0078 0.78 1900.50 0.0049 3
100 1.3 1.00 0.0097 0.97 1904.23 0.0053 3
120 1.4 1.20 0.0117 1.17 1907.97 0.0057 3
140 1.5 1.40 0.0136 1.36 1911.72 0.0062 3
160 2 1.60 0.0155 1.55 1915.50 0.0082 4
180 2.3 1.80 0.0175 1.75 1919.28 0.0094 5
200 2.5 2.00 0.0194 1.94 1923.08 0.0103 5
220 3 2.20 0.0214 2.14 1926.90 0.0123 6
240 3.2 2.40 0.0233 2.33 1930.73 0.0131 7
260 3.5 2.60 0.0252 2.52 1934.57 0.0144 7
280 4 2.80 0.0272 2.72 1938.44 0.0164 8
300 5 3.00 0.0291 2.91 1942.31 0.0205 11
320 5.5 3.20 0.0311 3.11 1946.20 0.0226 12
340 6 3.40 0.0330 3.30 1950.11 0.0246 13
360 6.1 3.60 0.0350 3.50 1954.04 0.0250 13
380 6.5 3.80 0.0369 3.69 1957.98 0.0267 14
400 7 4.00 0.0388 3.88 1961.93 0.0287 15
420 7.5 4.20 0.0408 4.08 1965.90 0.0308 16
440 8 4.40 0.0427 4.27 1969.89 0.0328 17
460 8.5 4.60 0.0447 4.47 1973.89 0.0349 18
480 8.5 4.80 0.0466 4.66 1977.91 0.0349 18
500 8.5 5.00 0.0485 4.85 1981.95 0.0349 18
520 8.5 5.20 0.0505 5.05 1986.00 0.0349 18
540 8.5 5.40 0.0524 5.24 1990.07 0.0349 18
184
560 8.5 5.60 0.0544 5.44 1994.16 0.0349 17
580 8.5 5.80 0.0563 5.63 1998.26 0.0349 17
600 8.5 6.00 0.0583 5.83 2002.38 0.0349 17
185
Tinggi, h (mm) 105 Tinggi (mm) 87
Luas (mm2) 1661.90 Berat, m2 (g) 328.24
Berat Selepas Oven,
Berat, m1 (g) 328.96 m3 (g) 219.74
Tekanan Paksi
Kekuatan Ricih
Tanah (kPa) 8.5
1 2 3 4 5 6 7 8
Pengukuran
Pengukuran
Bacaan Alat
Bacaan Alat
Daya Paksi,
Dibetulkan,
Sampel, ΔL
Terikan (ε)
Mampatan
% Terikan
Deformasi
(0.01mm)
Paksi, σ₁
A (mm²)
Tekanan
P (kN)
(mm)
(kPa)
Daya
Luas
0 0 0.00 0.0000 0.00 1661.90 0.0000 0
20 1 0.20 0.0019 0.19 1665.07 0.0041 2
40 1.5 0.40 0.0038 0.38 1668.26 0.0062 4
60 1.6 0.60 0.0057 0.57 1671.45 0.0066 4
80 1.7 0.80 0.0076 0.76 1674.66 0.0070 4
100 1.8 1.00 0.0095 0.95 1677.88 0.0074 4
120 2 1.20 0.0114 1.14 1681.11 0.0082 5
140 2.1 1.40 0.0133 1.33 1684.36 0.0086 5
160 2.5 1.60 0.0152 1.52 1687.62 0.0103 6
180 2.5 1.80 0.0171 1.71 1690.89 0.0103 6
200 3 2.00 0.0190 1.90 1694.17 0.0123 7
220 3.5 2.20 0.0210 2.10 1697.47 0.0144 8
240 4 2.40 0.0229 2.29 1700.77 0.0164 10
260 4.5 2.60 0.0248 2.48 1704.10 0.0185 11
280 4.5 2.80 0.0267 2.67 1707.43 0.0185 11
300 5 3.00 0.0286 2.86 1710.78 0.0205 12
320 5.5 3.20 0.0305 3.05 1714.14 0.0226 13
340 6 3.40 0.0324 3.24 1717.51 0.0246 14
360 6.2 3.60 0.0343 3.43 1720.90 0.0254 15
380 6.3 3.80 0.0362 3.62 1724.30 0.0258 15
400 6.5 4.00 0.0381 3.81 1727.72 0.0267 15
420 6.9 4.20 0.0400 4.00 1731.15 0.0283 16
440 7 4.40 0.0419 4.19 1734.59 0.0287 17
460 7 4.60 0.0438 4.38 1738.04 0.0287 17
480 7 4.80 0.0457 4.57 1741.51 0.0287 16
500 7 5.00 0.0476 4.76 1745.00 0.0287 16
520 7 5.20 0.0495 4.95 1748.49 0.0287 16
540 7 5.40 0.0514 5.14 1752.00 0.0287 16
186
560 7 5.60 0.0533 5.33 1755.53 0.0287 16
187
SAMPEL 4
Luas (mm2) 1963.50 Berat, m2 (g) 362.4
Berat Selepas Oven,
Berat, m1 (g) 363.48 m3 (g) 275.14
Tekanan Paksi
Kekuatan Ricih
Tanah (kPa) 59.5
1 2 3 4 5 6 7 8
Pengukuran
Pengukuran
Bacaan Alat
Bacaan Alat
Daya Paksi,
Dibetulkan,
Sampel, ΔL
Terikan (ε)
Mampatan
% Terikan
Deformasi
(0.01mm)
Paksi, σ₁
A (mm²)
Tekanan
P (kN)
(mm)
(kPa)
Daya
Luas
0 0 0.00 0.0000 0.00 1963.50 0.0000 0
20 9 0.20 0.0020 0.20 1967.43 0.0369 19
40 13 0.40 0.0040 0.40 1971.39 0.0533 27
60 14.5 0.60 0.0060 0.60 1975.35 0.0595 30
80 15 0.80 0.0080 0.80 1979.33 0.0615 31
100 16 1.00 0.0100 1.00 1983.33 0.0656 33
120 20.5 1.20 0.0120 1.20 1987.35 0.0841 42
140 21.5 1.40 0.0140 1.40 1991.38 0.0882 44
160 22.5 1.60 0.0160 1.60 1995.43 0.0923 46
180 23.5 1.80 0.0180 1.80 1999.49 0.0964 48
200 24 2.00 0.0200 2.00 2003.57 0.0984 49
220 27 2.20 0.0220 2.20 2007.67 0.1107 55
240 30 2.40 0.0240 2.40 2011.78 0.1230 61
260 33 2.60 0.0260 2.60 2015.91 0.1353 67
280 35 2.80 0.0280 2.80 2020.06 0.1435 71
300 42 3.00 0.0300 3.00 2024.23 0.1722 85
320 45 3.20 0.0320 3.20 2028.41 0.1845 91
340 46 3.40 0.0340 3.40 2032.61 0.1886 93
360 49 3.60 0.0360 3.60 2036.83 0.2009 99
380 51 3.80 0.0380 3.80 2041.06 0.2091 102
400 52 4.00 0.0400 4.00 2045.31 0.2132 104
420 52.5 4.20 0.0420 4.20 2049.58 0.2153 105
440 53 4.40 0.0440 4.40 2053.87 0.2173 106
460 53 4.60 0.0460 4.60 2058.18 0.2173 106
480 53.5 4.80 0.0480 4.80 2062.50 0.2194 106
500 53.5 5.00 0.0500 5.00 2066.84 0.2194 106
520 54 5.20 0.0520 5.20 2071.20 0.2214 107
188
540 54 5.40 0.0540 5.40 2075.58 0.2214 107
560 54 5.60 0.0560 5.60 2079.98 0.2214 106
580 54.5 5.80 0.0580 5.80 2084.39 0.2235 107
600 54.5 6.00 0.0600 6.00 2088.83 0.2235 107
620 55 6.20 0.0620 6.20 2093.28 0.2255 108
640 57 6.40 0.0640 6.40 2097.76 0.2337 111
660 59 6.60 0.0660 6.60 2102.25 0.2419 115
680 61 6.80 0.0680 6.80 2106.76 0.2501 119
700 61 7.00 0.0700 7.00 2111.29 0.2501 118
720 61 7.20 0.0720 7.20 2115.84 0.2501 118
740 61 7.40 0.0740 7.40 2120.41 0.2501 118
760 61 7.60 0.0760 7.60 2125.00 0.2501 118
189
Luas (mm2) 1963.50 Berat, m2 (g) 355.81
Berat Selepas Oven,
Berat, m1 (g) 356.26 m3 (g) 269.34
Tekanan Paksi
Kekuatan Ricih
Tanah (kPa) 57.5
1 2 3 4 5 6 7 8
Pengukuran
Pengukuran
Bacaan Alat
Bacaan Alat
Daya Paksi,
Dibetulkan,
Sampel, ΔL
Terikan (ε)
Mampatan
% Terikan
Deformasi
(0.01mm)
Paksi, σ₁
A (mm²)
Tekanan
P (kN)
(mm)
(kPa)
Daya
Luas
0 0 0.00 0.0000 0.00 1963.50 0.0000 0
20 7 0.20 0.0020 0.20 1967.43 0.0287 15
40 8 0.40 0.0040 0.40 1971.39 0.0328 17
60 9 0.60 0.0060 0.60 1975.35 0.0369 19
80 10 0.80 0.0080 0.80 1979.33 0.0410 21
100 13 1.00 0.0100 1.00 1983.33 0.0533 27
120 14 1.20 0.0120 1.20 1987.35 0.0574 29
140 15.5 1.40 0.0140 1.40 1991.38 0.0636 32
160 17 1.60 0.0160 1.60 1995.43 0.0697 35
180 17 1.80 0.0180 1.80 1999.49 0.0697 35
200 18 2.00 0.0200 2.00 2003.57 0.0738 37
220 20 2.20 0.0220 2.20 2007.67 0.0820 41
240 21 2.40 0.0240 2.40 2011.78 0.0861 43
260 21.5 2.60 0.0260 2.60 2015.91 0.0882 44
280 22 2.80 0.0280 2.80 2020.06 0.0902 45
300 22 3.00 0.0300 3.00 2024.23 0.0902 45
320 24 3.20 0.0320 3.20 2028.41 0.0984 49
340 25 3.40 0.0340 3.40 2032.61 0.1025 50
360 28.5 3.60 0.0360 3.60 2036.83 0.1169 57
380 29 3.80 0.0380 3.80 2041.06 0.1189 58
400 29.5 4.00 0.0400 4.00 2045.31 0.1210 59
420 30 4.20 0.0420 4.20 2049.58 0.1230 60
440 31 4.40 0.0440 4.40 2053.87 0.1271 62
460 34 4.60 0.0460 4.60 2058.18 0.1394 68
480 37 4.80 0.0480 4.80 2062.50 0.1517 74
500 40 5.00 0.0500 5.00 2066.84 0.1640 79
520 44 5.20 0.0520 5.20 2071.20 0.1804 87
540 50 5.40 0.0540 5.40 2075.58 0.2050 99
190
560 53 5.60 0.0560 5.60 2079.98 0.2173 104
580 55 5.80 0.0580 5.80 2084.39 0.2255 108
600 56 6.00 0.0600 6.00 2088.83 0.2296 110
620 57.5 6.20 0.0620 6.20 2093.28 0.2358 113
640 58 6.40 0.0640 6.40 2097.76 0.2378 113
660 58.5 6.60 0.0660 6.60 2102.25 0.2399 114
680 59 6.80 0.0680 6.80 2106.76 0.2419 115
700 59 7.00 0.0700 7.00 2111.29 0.2419 115
720 59 7.20 0.0720 7.20 2115.84 0.2419 114
740 59 7.40 0.0740 7.40 2120.41 0.2419 114
760 59 7.60 0.0760 7.60 2125.00 0.2419 114
780 59 7.80 0.0780 7.80 2129.61 0.2419 114
191
Luas (mm2) 1885.74 Berat, m2 (g) 361.03
Berat Selepas Oven,
Berat, m1 (g) 361.46 m3 (g) 273.29
Tekanan Paksi
Kekuatan Ricih
Tanah (kPa) 60.5
1 2 3 4 5 6 7 8
Pengukuran
Pengukuran
Bacaan Alat
Bacaan Alat
Daya Paksi,
Dibetulkan,
Sampel, ΔL
Terikan (ε)
Mampatan
% Terikan
Deformasi
(0.01mm)
A (mm²)
Paksi, σ₁
Tekanan
P (kN)
(mm)
(kPa)
Daya
Luas
0 0 0.00 0.0000 0.00 1885.74 0.0000 0
20 8 0.20 0.0020 0.20 1889.48 0.0328 17
40 10 0.40 0.0040 0.40 1893.24 0.0410 22
60 12 0.60 0.0059 0.59 1897.01 0.0492 26
80 13 0.80 0.0079 0.79 1900.80 0.0533 28
100 15 1.00 0.0099 0.99 1904.60 0.0615 32
120 16 1.20 0.0119 1.19 1908.41 0.0656 34
140 18 1.40 0.0139 1.39 1912.25 0.0738 39
160 20 1.60 0.0158 1.58 1916.09 0.0820 43
180 20 1.80 0.0178 1.78 1919.96 0.0820 43
200 21 2.00 0.0198 1.98 1923.84 0.0861 45
220 21.5 2.20 0.0218 2.18 1927.73 0.0882 46
240 22 2.40 0.0238 2.38 1931.64 0.0902 47
260 22 2.60 0.0257 2.57 1935.57 0.0902 47
280 23 2.80 0.0277 2.77 1939.51 0.0943 49
300 24 3.00 0.0297 2.97 1943.47 0.0984 51
320 26 3.20 0.0317 3.17 1947.44 0.1066 55
340 28 3.40 0.0337 3.37 1951.43 0.1148 59
360 30 3.60 0.0356 3.56 1955.44 0.1230 63
380 33 3.80 0.0376 3.76 1959.46 0.1353 69
400 36 4.00 0.0396 3.96 1963.50 0.1476 75
420 42 4.20 0.0416 4.16 1967.56 0.1722 88
440 43 4.40 0.0436 4.36 1971.63 0.1763 89
460 44 4.60 0.0455 4.55 1975.72 0.1804 91
480 49 4.80 0.0475 4.75 1979.83 0.2009 101
500 53 5.00 0.0495 4.95 1983.96 0.2173 110
520 55 5.20 0.0515 5.15 1988.10 0.2255 113
540 56 5.40 0.0535 5.35 1992.26 0.2296 115
192
560 59 5.60 0.0554 5.54 1996.43 0.2419 121
580 59 5.80 0.0574 5.74 2000.63 0.2419 121
600 59 6.00 0.0594 5.94 2004.84 0.2419 121
620 59 6.20 0.0614 6.14 2009.07 0.2419 120
640 59 6.40 0.0634 6.34 2013.32 0.2419 120
660 59 6.60 0.0653 6.53 2017.58 0.2419 120
680 59 6.80 0.0673 6.73 2021.87 0.2419 120
193
Luas (mm2) 1885.74 Berat, m2 (g) 349.74
Berat Selepas Oven,
Berat, m1 (g) 351.05 m3 (g) 257.73
Tekanan Paksi
Pengukuran P.R 0.0041 Kegagalan Terikan
kN/pembahagian Paksi (%) 6.42
Kekuatan Ricih
Tanah (kPa) 10.5
1 2 3 4 5 6 7 8
Pengukuran
Pengukuran
Bacaan Alat
Bacaan Alat
Daya Paksi,
Dibetulkan,
Sampel, ΔL
Terikan (ε)
Mampatan
% Terikan
Deformasi
(0.01mm)
Paksi, σ₁
A (mm²)
Tekanan
P (kN)
(mm)
(kPa)
Daya
Luas
0 0 0.00 0.0000 0.00 1963.50 0.0000 0
20 1 0.20 0.0019 0.19 1889.30 0.0041 2
40 1.5 0.40 0.0038 0.38 1892.88 0.0062 3
60 1.5 0.60 0.0057 0.57 1896.47 0.0062 3
80 1.6 0.80 0.0075 0.75 1900.08 0.0066 3
100 1.7 1.00 0.0094 0.94 1903.70 0.0070 4
120 1.8 1.20 0.0113 1.13 1907.33 0.0074 4
140 2 1.40 0.0132 1.32 1910.98 0.0082 4
160 2 1.60 0.0151 1.51 1914.64 0.0082 4
180 2.1 1.80 0.0170 1.70 1918.32 0.0086 4
200 2.5 2.00 0.0189 1.89 1922.00 0.0103 5
220 2.9 2.20 0.0208 2.08 1925.71 0.0119 6
240 3 2.40 0.0226 2.26 1929.43 0.0123 6
260 3 2.60 0.0245 2.45 1933.16 0.0123 6
280 3 2.80 0.0264 2.64 1936.90 0.0123 6
300 3.4 3.00 0.0283 2.83 1940.66 0.0139 7
320 3.5 3.20 0.0302 3.02 1944.44 0.0144 7
340 3.6 3.40 0.0321 3.21 1948.23 0.0148 8
360 3.9 3.60 0.0340 3.40 1952.04 0.0160 8
380 4 3.80 0.0358 3.58 1955.86 0.0164 8
400 4.1 4.00 0.0377 3.77 1959.69 0.0168 9
420 4.5 4.20 0.0396 3.96 1963.54 0.0185 9
440 5 4.40 0.0415 4.15 1967.41 0.0205 10
460 5.1 4.60 0.0434 4.34 1971.29 0.0209 11
480 5.5 4.80 0.0453 4.53 1975.18 0.0226 11
500 5.5 5.00 0.0472 4.72 1979.09 0.0226 11
520 5.9 5.20 0.0491 4.91 1983.02 0.0242 12
540 6 5.40 0.0509 5.09 1986.96 0.0246 12
194
560 6.2 5.60 0.0528 5.28 1990.92 0.0254 13
580 6.5 5.80 0.0547 5.47 1994.89 0.0267 13
600 7 6.00 0.0566 5.66 1998.88 0.0287 14
620 7.5 6.20 0.0585 5.85 2002.89 0.0308 15
640 8 6.40 0.0604 6.04 2006.91 0.0328 16
660 9 6.60 0.0623 6.23 2010.95 0.0369 18
680 10.5 6.80 0.0642 6.42 2015.00 0.0431 21
700 10.5 7.00 0.0660 6.60 2019.08 0.0431 21
720 10.5 7.20 0.0679 6.79 2023.16 0.0431 21
740 10.5 7.40 0.0698 6.98 2027.27 0.0431 21
760 10.5 7.60 0.0717 7.17 2031.39 0.0431 21
780 10.5 7.80 0.0736 7.36 2035.52 0.0431 21
195
Luas (mm2) 1885.74 Berat, m2 (g) 365.23
Berat Selepas Oven,
Berat, m1 (g) 365.85 m3 (g) 270.17
Tekanan Paksi
Kekuatan Ricih
Tanah (kPa) 11
1 2 3 4 5 6 7 8
Pengukuran
Pengukuran
Bacaan Alat
Bacaan Alat
Daya Paksi,
Dibetulkan,
Sampel, ΔL
Terikan (ε)
Mampatan
% Terikan
Deformasi
(0.01mm)
Paksi, σ₁
A (mm²)
Tekanan
P (kN)
(mm)
(kPa)
Daya
Luas
0 0 0.00 0.0000 0.00 1885.74 0.0000 0
20 2 0.20 0.0019 0.19 1889.34 0.0082 4
40 2.6 0.40 0.0038 0.38 1892.95 0.0107 6
60 2.9 0.60 0.0057 0.57 1896.58 0.0119 6
80 3 0.80 0.0076 0.76 1900.22 0.0123 6
100 3 1.00 0.0095 0.95 1903.87 0.0123 6
120 3.5 1.20 0.0114 1.14 1907.54 0.0144 8
140 3.8 1.40 0.0133 1.33 1911.22 0.0156 8
160 4 1.60 0.0152 1.52 1914.92 0.0164 9
180 4.5 1.80 0.0171 1.71 1918.63 0.0185 10
200 4.5 2.00 0.0190 1.90 1922.36 0.0185 10
220 4.5 2.20 0.0210 2.10 1926.10 0.0185 10
240 4.9 2.40 0.0229 2.29 1929.85 0.0201 10
260 5 2.60 0.0248 2.48 1933.62 0.0205 11
280 5.2 2.80 0.0267 2.67 1937.40 0.0213 11
300 5.5 3.00 0.0286 2.86 1941.20 0.0226 12
320 5.9 3.20 0.0305 3.05 1945.02 0.0242 12
340 6 3.40 0.0324 3.24 1948.85 0.0246 13
360 6.2 3.60 0.0343 3.43 1952.69 0.0254 13
380 6.6 3.80 0.0362 3.62 1956.55 0.0271 14
400 6.9 4.00 0.0381 3.81 1960.42 0.0283 14
420 6.9 4.20 0.0400 4.00 1964.31 0.0283 14
440 7 4.40 0.0419 4.19 1968.22 0.0287 15
460 7.1 4.60 0.0438 4.38 1972.14 0.0291 15
480 7.3 4.80 0.0457 4.57 1976.07 0.0299 15
500 7.7 5.00 0.0476 4.76 1980.03 0.0316 16
520 7.9 5.20 0.0495 4.95 1983.99 0.0324 16
540 8 5.40 0.0514 5.14 1987.98 0.0328 16
196
560 8.5 5.60 0.0533 5.33 1991.98 0.0349 17
580 8.5 5.80 0.0552 5.52 1995.99 0.0349 17
600 9 6.00 0.0571 5.71 2000.03 0.0369 18
620 10 6.20 0.0590 5.90 2004.08 0.0410 20
640 10.5 6.40 0.0610 6.10 2008.14 0.0431 21
660 11 6.60 0.0629 6.29 2012.22 0.0451 22
680 11 6.80 0.0648 6.48 2016.32 0.0451 22
700 11 7.00 0.0667 6.67 2020.44 0.0451 22
720 11 7.20 0.0686 6.86 2024.57 0.0451 22
740 11 7.40 0.0705 7.05 2028.72 0.0451 22
760 11 7.60 0.0724 7.24 2032.88 0.0451 22
780 11 7.80 0.0743 7.43 2037.06 0.0451 22
800 11 8.00 0.0762 7.62 2041.26 0.0451 22
197
Luas (mm2) 1885.74 Berat, m2 (g) 359.76
Berat Selepas Oven,
Berat, m1 (g) 360.53 m3 (g) 265.37
Tekanan Paksi
Kekuatan Ricih
Tanah (kPa) 9
1 2 3 4 5 6 7 8
Pengukuran
Pengukuran
Bacaan Alat
Bacaan Alat
Daya Paksi,
Dibetulkan,
Sampel, ΔL
Terikan (ε)
Mampatan
% Terikan
Deformasi
(0.01mm)
Paksi, σ₁
A (mm²)
Tekanan
P (kN)
(mm)
(kPa)
Daya
Luas
0 0 0.00 0.0000 0.00 1885.74 0.0000 0
20 1.5 0.20 0.0019 0.19 1889.37 0.0062 3
40 1.6 0.40 0.0038 0.38 1893.02 0.0066 3
60 1.7 0.60 0.0058 0.58 1896.68 0.0070 4
80 1.9 0.80 0.0077 0.77 1900.36 0.0078 4
100 2 1.00 0.0096 0.96 1904.05 0.0082 4
120 2.1 1.20 0.0115 1.15 1907.75 0.0086 5
140 2.2 1.40 0.0135 1.35 1911.47 0.0090 5
160 2.3 1.60 0.0154 1.54 1915.20 0.0094 5
180 2.4 1.80 0.0173 1.73 1918.95 0.0098 5
200 2.5 2.00 0.0192 1.92 1922.72 0.0103 5
220 2.6 2.20 0.0212 2.12 1926.49 0.0107 6
240 2.8 2.40 0.0231 2.31 1930.29 0.0115 6
260 2.9 2.60 0.0250 2.50 1934.09 0.0119 6
280 3 2.80 0.0269 2.69 1937.91 0.0123 6
300 3.1 3.00 0.0288 2.88 1941.75 0.0127 7
320 3.4 3.20 0.0308 3.08 1945.60 0.0139 7
340 3.4 3.40 0.0327 3.27 1949.47 0.0139 7
360 3.6 3.60 0.0346 3.46 1953.36 0.0148 8
380 3.8 3.80 0.0365 3.65 1957.26 0.0156 8
400 3.9 4.00 0.0385 3.85 1961.17 0.0160 8
420 4 4.20 0.0404 4.04 1965.10 0.0164 8
440 4.3 4.40 0.0423 4.23 1969.05 0.0176 9
460 4.4 4.60 0.0442 4.42 1973.01 0.0180 9
480 4.5 4.80 0.0462 4.62 1976.99 0.0185 9
500 4.5 5.00 0.0481 4.81 1980.98 0.0185 9
520 4.5 5.20 0.0500 5.00 1984.99 0.0185 9
540 4.8 5.40 0.0519 5.19 1989.02 0.0197 10
198
560 4.8 5.60 0.0538 5.38 1993.06 0.0197 10
580 4.9 5.80 0.0558 5.58 1997.12 0.0201 10
600 5 6.00 0.0577 5.77 2001.19 0.0205 10
620 6 6.20 0.0596 5.96 2005.29 0.0246 12
640 6.5 6.40 0.0615 6.15 2009.40 0.0267 13
660 7 6.60 0.0635 6.35 2013.52 0.0287 14
680 8.5 6.80 0.0654 6.54 2017.66 0.0349 17
700 9 7.00 0.0673 6.73 2021.82 0.0369 18
720 9 7.20 0.0692 6.92 2026.00 0.0369 18
740 9 7.40 0.0712 7.12 2030.20 0.0369 18
760 9 7.60 0.0731 7.31 2034.41 0.0369 18
780 9 7.80 0.0750 7.50 2038.64 0.0369 18
800 9 8.00 0.0769 7.69 2042.89 0.0369 18
820 9 8.20 0.0788 7.88 2047.15 0.0369 18
199
ANALISIS KEBOLEHTELAPAN TURUS MENURUN
SAMPEL 1
a A L t h1 h2 k (m/s) Purata
(mm2) (mm2) (mm) (min) (mm) (mm)
1 78.54 9331.32 105 60 990 933 1.46X10-8
2 78.54 9331.32 105 60 933 913 5.32X10-9
3 78.54 9331.32 105 60 913 900 3.52X10-9
4 78.54 9331.32 105 60 900 884 4.41X10-9 5.76X10-9
5 78.54 9331.32 105 60 884 873 3.08X10-9
6 78.54 9331.32 105 60 873 860 3.69X10-9
Pengelasan Darjah Kebolehtelapan : Sangat Rendah
SAMPEL 2
1 78.54 9503.32 104 60 990 945 1.11X10-8
2 78.54 9503.32 104 60 945 920 6.41X10-9
3 78.54 9503.32 104 60 920 904 4.19X10-9 6.02X10-9
4 78.54 9503.32 104 60 904 885 5.07X10-9
5 78.54 9503.32 104 60 885 868 4.63X10-9
6 78.54 9503.32 104 60 868 851 4.73X10-9
SAMPEL 3
1 78.54 9503.32 104 60 990 918 1.80X10-8
2 78.54 9503.32 104 60 918 882 9.56X10-9
3 78.54 9503.32 104 60 882 850 8.83X10-9
4 78.54 9503.32 104 60 850 816 9.75X10-9 1.08X10-8
5 78.54 9503.32 104 60 816 786 8.95X10-9
6 78.54 9503.32 104 60 786 755 9.61X10-9
SAMPEL 4
1 78.54 9331.32 105 60 990 917 1.88X10-8
2 78.54 9331.32 105 60 917 865 1.43X10-8
3 78.54 9331.32 105 60 865 804 1.80X10-8 1.72X10-8
4 78.54 9331.32 105 60 804 760 1.38X10-8
5 78.54 9331.32 105 60 760 700 2.02X10-8
6 78.54 9331.32 105 60 700 651 1.78X10-8
200

Adhwa 2016

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Adhwa 2016

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

GEOLOGI AM DAN KESAN KELEMBAPAN TERHADAP KEKUATAN TANAH SEKITAR KAWASAN

KAMPUNG NALAPAK RANAU, SABAH

SHARIFAH NOR ADHWA BINTI SYED MUSTAFAR

DISERTASI INI DIKEMUKAKAN UNTUK MEMENUHI

SEBAHAGIAN DARIPADA SYARAT MEMPEROLEHI IJAZAH

SARJANA MUDA SAINS DENGAN KEPUJIAN

FAKULTI SAINS DAN SUMBER ALAM

UNIVERSITI MALAYSIA SABAH

SHARIFAH NOR ADHWA SYED MUSTAFAR

Dalam menyempurnakan disertasi ini, setinggi-tinggi penghargaan dan ribuan terima

1.2 Objektif Kajian 1

1.3 Kepentingan Kajian 2

1.4 Kawasan Kajian 2

1.5 Kajian Literatur 5

1.5.1 Kajian Geologi Am 5

1.5.2 Kajian Geologi Kejuruteraan 6

1.6 Kaedah Kajian 8

1.6.1 Kajian Awal 8

1.6.2 Kajian Lapangan dan Persampelan 10

1.6.3 Kajian Makmal 11

1.6.4 Analisis Data 22

1.6.5 Penulisan Disertasi 22

BAB 2 GEOGRAFI DAN GEOMORFOLOGI 24

2.2.2 Populasi Penduduk 27

2.2.3 Kegiatan Sosioekonomi 28

2.2.4 Sistem Perhubungan 31

2.3.2 Sistem Saliran 38

2.3.3 Proses Geomorfologi 40

BAB 3 GEOLOGI AM DAN STRATIGRAFI 49

3.2 Evolusi Tektonik Asia Tenggara 49

3.3 Evolusi Tektonik Rantau Sabah 50

3.4.1 Stratigrafi Rantau Sabah 53

3.4.2 Stratigrafi Tempatan 56

3.5 Geologi Am Kawasan Kajian 58

3.5.1 Formasi Trusmadi 58

3.5.2 Endapan Aluvium 59

3.5.3 Struktur Sedimen 59

3.6 Analisis Petrografi 61

3.6.2 Kematangan Batuan 65

3.7 Geologi Struktur 66

3.7.1 Analisis Lineamen 66

3.7.2 Analisis Lapisan 71

3.7.3 Analisis Kekar 73

3.7.4 Kesimpulan Analisis Geologi Struktur 74

BAB 4 HASIL DAN PERBINCANGAN 75

4.2 Analisis Mikrostruktur (SEM) 78

4.3 Analisis Sifat Fiziko-Kimia 81

4.3.1 Penentuan Kandungan Kelembapan Tanah 81

4.3.2 Penentuan Bahan Organik Tanah 82

4.3.3 Penentuan pH Tanah 83

4.3.4 Penentuan Taburan Saiz Butiran 84

4.3.5 Penentuan Graviti Tentu Tanah 87

4.4 Penentuan Had-had Atterberg 88

4.4.1 Aktiviti Lempung 92

4.5 Analisis Sifat Kejuruteraan Tanah 93

4.5.1 Ujian Pemadatan Proctor 93

4.5.2 Ujian Mampatan Tak Terkurung 98

4.5.3 Ujian Kebolehtelapan Turus Menurun 105

4.6 Pengaruh Kelembapan Terhadap Kekuatan Tanah 106

BAB 5 KESIMPULAN DAN CADANGAN 125

5.1 Pengenalan 125

5.2.1 Geologi Am 125

5.2.2 Analisis Makmal 126

5.3 Kesimpulan 128