Atomi

Jump to navigationJump to search

Për herë të parë ky term është përdorur nga filozofi i Greqisë së lashtë Demokriti (460 p.e.s.-370 p.e.s.)
i cili me këtë fjalë emërtonte atë element të materies që nuk ndahet më d.m.th.
atomi greqisht atomo (ατομο) = fjalë e përbërë nga parafjala a=pa + tomo, temno=presë, ndaj, ajo që nuk
pritet më. Atomi është grimca me e vogël qe ndërton çdo substance. Një substance e thjeshte përbehet
nga atome te te njëjtin lloj. Më pas Xhon Daltoni i vërtetoi botëkuptimet e filozofëve Demokriti dhe
Leukipi. Ai përfundoi se materia është e ndërtuar prej grimcave te vogla te cilat nuk mund te ndahen prej
tij me metoda kimike. Këto grimca janë atomet. Kemi edhe eksperimentin e Radhërfordit. Ai mori një
flete ari dhe e bombardoi atë me rreze alfa. Kur rrezet shkuan ne qender,ato devijuan. Shkaku ishte se
kishte protone me ngarkese pozitive te cilat duke qene se rrezet alfa kane ngarkese pozitive i shtynin
ato ( ne bërthame gjenden edhe neutronet, por duke qene se ato nuk kane ngarkese nuk kishin asnjë lloj
ndikimi). Ne vazhdim te eksperimentit, rrezet qe shkonin drejt elektroneve devijonin pak nga rruga e
tyre për shkak te ngarkesës se tyre negative, ndërsa disa rreze nuk e ndryshuan fare drejtimin pasi
rruga e tyre kaloi neper boshllëk.
Atomi është i përbëre nga bërthama dhe elektronet me ngarkesë elektrike negative që rrotullohen rreth
saj, në brendësin e bërthamës gjejmë neutronet që janë thërrmija pa ngarkesë elektrike dhe protonet
me ngarkesë elektrike pozitive. Për çdo atom në gjendje normale numri i protoneve është i barabartë me
numrin e elektroneve. Kur numri protoneve është i barabarte me numrin e elektroneve atëherë themi që
atomi është neutral. Ngarkesa është 0.
Ndërsa kur atomi humb një ose më shumë elektrone ngarkesa e tij nuk është me neutrale (zero), sepse
duke humbur ngarkesat negative të elektroneve, atij i kanë mbetur vetëm ngarkesat pozitive te
protoneve ne bërthame, atëherë themi se atomi është shndërruar në një jon pozitiv ose kation. Ndërsa,
kur atomit i bashkohen një ose më shumë elektrone, ky nuk është me neutral, sepse i janë shtuar
elektrone me ngarkesa negative, pra edhe një herë kemi të bëjmë me shndërrimin e një atomi në një jon
por kësaj radhe jon negativ ose anion.
Që atomi është i pandashëm mund te thuhej kur ne nuk e njihnim akoma natyrën e një atomi, tani mund
te konfirmojmë që atomet janë te ndashëm sepse edhe humbja e një elektroni do te thotë ndarje e tij.
Për me tepër shkenca ka ecur shumë përpara saqë tani është e mundur edhe ndarja e bërthamës së një
atomi, ky veprim quhet fision nuklear dhe është i mundur në centralet nukleare. Atomet e elementëve te
ndryshëm bashkëveprojnë ndërmjet tyre dhe gjate këtij bashkëveprimi njeri nga elementet ka aftësi te
jap elektrone ndërsa elementi tjetër është i prirur te marre elektrone ne shtresën e brendshme
jashtme. Atomet janë grimca te imëta te materies. Secili lloj i atomeve ka masën e caktuar. Per shembull
masa e atomit te hidrogjenit është e njohur. Ajo është e përbëre nga : protonet(p+), elektronet(e-),
neutrone(n0). Meqenëse atomet janë grimca shume te imëta, masat e tyre nuk mund te maten me
peshore. Peshoret me sakta janë peshoret e kuarcit qe kane njësi te renditi nano 10 ne fuqi -9. Për këtë
arsye duhet te përdoret një njësi e përshtatshme për matjen e tyre. Masa e elektronit është 9,1*10 ne
fuqi -28 g. Masa e protonit është 1,673*10 ne fuqi -24 g. Ndërsa masa e neutronit është afërsisht sa
masa e protonit 1,675*10 ne fuqi -24 g.
1. Ndertimi i atomit
2. 2. atomi Për herë të parë ky term është përdorur nga filozofi i Greqisë së lashtë Demokriti (460
p.e.s.-370 p.e.s.) i cili me këtë fjalë emërtonte atë element të materies që nuk ndahet më d.m.th
atomi greqisht atomo (ατομο) = fjalë e përbërë nga parafjala a=pa + tomo, temno=presë, ndaj, ajo
 që nuk pritet më. Më pas Xhon Daltoni i vërtetoi botëkuptimet e filozofëve Demokriti dhe Leukipi.
Ai përfundoi se materia eshë e ndërtuar prej grimcave te vogla te cilat nuk mund te ndahen prej
ti me metoda kimike. Këto grimca janë atomet. Atomi është i përbëre nga bërthama dhe
elektronet me ngarkesë elektrike negative që rrotullohen rreth saj, në brendësin e bërthamës
gjejmë neutronet që janë thërrmija pa ngarkesë elektrike dhe protonet me ngarkesë elektrike
pozitive. Për çdo atom në gjendje normale numri i protoneve është i barabartë me numrin e
elektroneve. Kur numri protoneve është i barabarte me numrin e elektroneve themi atëherë që
atomi është neutral.
3. 3. Ndërsa kur atomi humb një ose më shumë elektrone ngarkesa e tij nuk është me neutrale
(zero), sepse duke humbur ngarkesat negative të elektroneve, atij i kanë mbetur vetëm ngarkesat
pozitive te protoneve ne bërthame, atëherë themi se atomi është shndërruar në një jon pozitiv
ose kation. Ndërsa, kur atomit i bashkohen një ose më shumë elektrone, ky nuk është me neutral,
sepse i janë shtuar elektrone me ngarkesa negative, pra edhe një herë kemi të bëjmë me
shndërrimin e një atomi në një jon por kësaj radhe jon negativ ose anion. Që atomi është i
pandashëm mund te thuhej kur ne nuk e njihnim akoma natyrën e një atomi, tani mund te
konfirmojmë që atomet janë te ndashëm sepse edhe humbja e një elektroni do te thotë ndarje e
tij. Për me tepër shkenca ka ecur shumë përpara saqë tani është e mundur edhe ndarja e
bërthamës së një atomi, ky veprim quhet fision nuklear dhe është i mundur në centralet nukleare.
Atomet e elementve te nryshem bashkveprojne ndermjet tyre dhe gjate ketij bashkveprimi njeri
nga elementet ka aftesi te jap elektrone ndersa elementi tjeter është i prirur te marre elektrone
ne shtresen e jashtme.
4. 4. Atomi sipas Radhërfordit Atomi përbëhet nga elektronet (grimca me masë jashtëzakonisht të
vogla të ngarkuara negativisht),nga protonet(grimca me masë afërsisht sa masa e hidrogjenit me
ngarkesë pozitive) dhe nga neutronet (grimca me masë afërsisht sa protoni pa ngarkesë). Fizikani
anglez Radhërford, në fillim të shekullit të 20, për të shpjeguar ndërtimin e atomit ai bëri një
eksperiment: Një fletë mjaftë e hollë prej ari e bombardoi me reze alfa (grimca me ngarkesë
pozitive 2 herë më të madhe se ajo e protonit). Shumica e grimcave e ruanin lëvizjen e tyre
drejtvizore dhe pasi përshkonin fletën e arit, njëlloj sikur ajo të mos ndodhej rrugën e tyre. Të
pakta qenë grimcat alfa qe shmangeshin nga rruga drejtvizore dhe vetëm ndonjë kthehej prapa.
Kjo do të thotë që shumica e grimcave nuk gjenin asnjë pengesë në rrugën e tyre. Duke u nisur nga
kjo Radhërfordi mendoi se ne qendër të atomit,në një vëllim mjaftë të vogël ndodhen protonet
dhe neutronet që ndërtojnë bërthamën e atomit. Në bërthamë është përqendruar praktikisht
gjithë masa e atomit. Rrotull bërthamës, në largësi mjaftë të madhe prej saj, lëvizin elektronet
në trajektore që Radhërfordi mendonte se ishin rrethore e që quhen orbita.
5. 5. Meqenëse përmasat e bërthamës dhe të elektroneve janë mjaftë të vogla, dhe largësia e tyre
mjaftë e madhe, është e qartë se shumica e grimcave alfa vazhdojnë rrugën e tyre drejtvizore.
Ndonjë grimcë që shkon afër bërthamës ose drejtë saj, shmanget ose kthehet prapa. Bërthama
është e ngarkuar pozitivisht, kurse elektronet negativisht dhe ngarkesa më shenjë të kundërt
tërhiqen, do të duhej që elektronet (në qoftë se do të ishin në qetësi) të binin në bërthamë. Që të
mos ndodhte kjo, Radhërfordi mendoi që elektronet te lëvizin në orbita rrethore. Në këtë rast
elektronet lëvizin në orbita me shpejtësi të tillë , në mënyrë që forca tërheqëse elektrike e
ushtruar nga bërthama mbi elektronin , të asnjanësohet nga forca qendërikëse. Atomi është
elektro-asnjë anës. Që këtej rrjedh se numri protoneve qe ndodhen në bërthamë duhet të jetë i
barabartë me numrin e elektroneve që lëvizin në orbita, sepse ngarkesa e elektronit është e
barabartë me ngarkesën protonit, por me shenjë të kundërt. Në qoftë se shënojmë me Z numrin e
protoneve,po kaq do të jetë dhe numri i elektroneve të një atomi. Numri Z quhet numër atomik. Ai
 tregon numrin e protoneve në bërthamë si dhe numrin e elektroneve që lëvizin rreth bërthamës.
Ai është karakteristike shumë e rëndësishme e atomit.
6. 6. Atomi sipas demokritit Sipas Demokritit - filozof grek - lendet që na rrethojnë janë te
ndërtuara nga grimca shume te vogla. Ai mendonte se këto grimca ishin te pandashme, prandaj u
quajtën atome (nga greqishtja, atomos = i pandashëm). Një cope shkumës ndahet në dy pjesë.
Secila nga pjesët përsëri ndahet në pjesëza përsëri te vogla. Vjen një çast sipas Demokritit, që
pjesëza nuk mund te ndahet me në pjesëza te tjera me te vogla. Ky është atomi i shkumësit. Sipas
Demokritit, substancat e ndryshme janë te përbëra nga atome te ndryshme. Uji përbehet nga
atome uji, druri nga adme druri, prandaj edhe substancat janë te ndryshme. Përfytyrimet e
Demokritit ishin mjaft te mira për kohen, por nuk janë krejtësisht te skta. Dimë që uji, shkumësi,
druri nuk përbehen nga atome uji, shkumësi ose druri, por nga molekula ose janë kristale.
Demokriti nuk kishte te drejte kur i mendonte atomet si te pandashme, për përfytyrimi i tij për
atomet si grimca shume te vogla ishte i sakte.
7. 7. Eksperimentet e para që treguan se atomi nuk është i pandashëm ishin ato te kalimit te rrymës
elektrike në gazet e rralluara. Në një gyp qelqi vendosen dy elektroda, katoda K e lidhur me polin
negativ te burimit te rrymës se vazhduar dhe anoda A e lidhur me polin pozitiv. Ndërmjet dy
elektrodave ushtrohet një diference potenciale e larte (rreth 10000V). Midis 2 elektrodave lind
një shkarkese elektrike që vjen duke u dobësuar me zvogëlimin e trysnisë se gazit që mbush tubin.
Kur trysnia ulet në mënyre te mjaftueshme, ndriçimi i tubit zhduket dhe në pozicion te kundërt
me katodën shfaqet një drite fluoreshente.Kjo dukuri u shpjegua me veprimin e grimcave që dalin
nga katoda dhe lëvizin drejt anodës, te cilat u quajtën rreze katodike.Analiza e kujdeshme e
dukurisë nga shkencëtare anglez te ndryshëm, sidomos nga fizikanti anglez Tomson (Jozeph John
Thomson) tregoi se : a) grimcat e rrezeve katodike kane ngarkese elektrike negative ; b) grimcat
janë gjithnjë te njëjta edhe nëse ndryshohet modeli i katodës ose gazi që përmban tubi.Këto
grimca u quajtën elektrone. Atomet e te gjitha elementeve përmbajnë elektrone.Masa e elektronit
është rreth 2 mije here me e vogël se masa e atomit te hidrogjenit. Ajo është e barabarte
9.11*10-28, pra është e papërfillshme. Zbulimi i elektronit është shume i rëndësishëm, sepse
vërtetoi se atomet nuk janë te pandashme, por përbehen nga grimca me te vogla, një prej te cilave
elektroni.
8. 8. Struktura e atomit Xhon Dalton ishte një kimist i cili shkoj më tej ides që lënda përbëhet nga
atomi, por ndërtoj teorin atomike sasiore, duke thën që është e mundur të përcaktohen masat
relative te atomeve të elementëve të ndryshëm. Këtë teori Daltoni e bazoj në tri postulate që
janë: 1. Substancat përbëhen nga grimca shumë të vogla, të quajtura atome. Të gjithë atomet e të
njëjtit element janë të njëjta, kurse të atomeve të elementëve të ndryshë janë të ndryshme.
2.Gjatë reaksionve kimike ndodhë vecimi i atomve dhe bashkimi i tyre me njëri tjetrin. 3.Një
komponim kimik rrjedh nga kombinimi i atomeve të dy apo më shumë elementëve.Dhe nga
postulatet e Daltonit edhe pse kishin disa gabime që u zbuluan më von u arrit një konkluzion i
rëndësishë që: Atom quhet grimca më e vogël e një elementi që ruan vetit e elementit.Në fund të
shekullit të XIX u bë më e qart ideja që atomi nuk ishte grimca më e vogël që ka një elemet, por
që vetë atomi përbëhet nga grimca më të vogla. Ky ndryshim u dallua me anë të eksperimenteve me
elektricitet. Dhe këto grimca janë: -elektroni -protoni -neutroni
9. 9. Rathërfordi ishte ai që me anë të eksperimenteve të kryera mbi një fletë ari,platin, argjend
ose bakri lëshoj një tufë rrezesh α. Pa që pjesa më e madhe e grimcave α kalonin fletën metalike
pa u shmangur, disa shmangeshin lëvizjes drejtvizore, kurse shume pak prej tyre ktheheshin
prapa. Ai i shpjegoj këto përfundime duke propozuar egzistencën e një bërthame në qëndër të
atomit. Gjithashtu ai tha se pjesa më e madhe e bërthamës dhe e gjithë ngarkesa pozitive e
 atomit janë të përqëndruar në bërthamë, pra ajo përmban protone dhe neutrone. Ndërsa
elektoronet lëvizin me shpejtësi rreth saj. Lëvizë elektroni, vendndodhja e tij, ndryshimet
energjetike që lidhen me çlirimin e fotoneve e dritës. Por asnjë nga ligjet fizike që lidhen me
lëvizjen e objekteve të mëdha nuk mund të shpjegonte lëvizjen e elektronit
10. 10. Modeli i atomit sipas Bohr-it Në 1913 Niels Bohr (1885-1962), fizikan danez, propozoi një
model teorik mbi atomin e hidrogjenit. Ai zgjodhi hidrogjenin sepse atomi i tij është më i thjeshti
(ka vetëm një elektron rreth bërthamës) edhe sepse spektri i tij është më i thjeshti, me shumë
pak rreshta. Në modelin e tij Bori imagjinoi që elektroni lëvizte rreth bërthamës duke përshkuar
rrugë fikse, ose orbita, ashtu si një planet lëviz rreth diellit. Modeli i tij tregonte edhe madhësinë
e orbitave dhe energjinë që duhet të kishte elektroni i një orbite të caktuar. Ekuacioni i Borit mbi
energjinë e elektronit përfshinte disa konstante fizike, si masa e elektronit, ngarkesa e tij,
konstantja e Plankut. Përfshinte gjithashtu dhe një numër të plotë (n) që Bori e quajti numër
kuantik. Secila nga orbitat mund të identifikohej në baze të vlerës së n-se. Duke kombinuar të
gjitha konstantet ekuacioni i Borit është : E=-k/n2
11. 11. Ku E është energjia e elektronit dhe k-ja është një konstante e kombinuar (vlera e saj është
2,18 x 10-18) Struktura e atomit është e ngjajshme me atë të sistemit diellor.Në sistemin diellot,
dielli është në qendër dhe planetet sillen rreth tij,kurse te struktura e atomit, atomi është në
qendër dhe elektronet sillen rreth tij. Dhe pse ndërtimi i atomit sipas Bohr-it nuk është modeli i
ndërtimit të atomit sepse ai mori për bazë vetëm atomin e hidrogjenit, por ai zbuloj disa ide që
përdoren për ndërtimin e atomit që janë: -Elektronet ekzistojnë vetëm në nivele të caktuara të
energjisë diskrete , të cilat janë të përshkruara nga numrat kuantik. -Energjia është përfshirë në
kalimin e një elektron nga një nivel në një tjetër.
12. 12. Ernest Rutherford Sir Ernest Rutherford, Baron i parë Rutherford of Nelson, lindi më 30
gusht 1871 në Brightwater afër Nelson në Zelan dë e re dhe vdiq më 19 tetor 1937në Cambridge.
Ishte nga Zelanda e Re, por punoi në Angli si studiues i fizikës bërthamore. Në vitin 1908 mori
çmimin Nobel. Dhe që nga viti 1931 ishte baron iRutherford of Nelson.
13. 13. Eksperimenti Në vitin 1911 fizikani neozelandez Ernest Rutherford dhe bashkëpunëtoret e tij
kryen një eksperiment, i cili më pas u bë historik, në një laborator të Universitetit të Kembrixhit,
në Britaninë e Madhe. Ai i kishte vene si qellim vetës të vërtetonte vlefshmërinë e modelit atomik
të Thomsonit përmes vëzhgimit të sjelljes së grimcave alfa të lëshuara me shpejtësi shumë të
madhe kundër një pllakë shumë të hollë floriri. Përfundimet e vërejtura qene si më poshtë : 1.
Pjesa më e madhe e grimcave alfa përshkonte pllakën metalike sikur ajo të mos përbente asnjë
pengese. 2. Disa grimca alfa pësonin një devijim pak a shumë të madh në krahasim me vijën
imagjinare pingul mbi pllake. 3. Vetëm shumë pak grimca alfa nuk përshkonin pllakën dhe
ktheheshin prapa. Duke u menduar rreth këtyre rezultateve, Rutherfordi u përpoq te merrte me
mend se çfarë takonin grimcat alfa kur përshkonin pllakën.
14. 14. Pothuajse te gjitha grimcat përshkojnë pllakën duke e lene te padëmtuar : ato nuk gjenin
pergese që t'i ndalonin dhe trajektorja e tyre mbetej e pandryshuar. Grimcat e pakta që
ktheheshin pas, gjenin një pengese te pakapërcyeshme, megjithatë shume e vogël meqenëse
ndodhia ngjet vetëm rralle here. Rutherfordi doli në konkluzionin se kjo pengese duhej te ishe
bërthama e vogël, e rende, e pajisur me ngarkese pozitive, meqë grimcat alfa që shmangen nga
lëvizja drejtvizore janë ato, trajektorja e te cilave kalon afër bërthamave pozitive. Rezultatet
eksperimentale te arritura nga Rutherfordi dhe te vërtetuara edhe nga studiues te tjerë lejuan
te përpunohet i ashtequajturi model atomik bërthamor. Në te cilin, atomi paraqitej si një sfere,
në qendër te se cilës është e vendosur bërthama, dhe elektronet rrotullohen rreth bërthamës
duke ndjekur orbitale eliptike si ato te planetëve rreth diellit dhe për ketë shkak, ky model u njoh
 edhe si modeli planetar. Nëse atomin do ta krahasonim me një stadium futbolli, bërthama e tij do
te ishte sa një kokërr arre në mes te stadiumit. Vëllimi i atomit përputhet me hapësirën e zëne
nga elektronet në lëvizje te vazhdueshme përreth bërthamës, dhe është një milion miliard here
me e madhe, prandaj atomi ka një diametër që është rreth njëqind mije here me i madh se ai i
bërthamës se tij.
15. 15. Xhon Dalton . John Dalton (Eaglesfield, 6 shtator 1766 - Manchester, 27 korrik 1844) ishte
një kimist, fizikan, meteorolog dhe mësues i anglishtes. Biografi John Dalton ka lindur në
Eaglesfield, pranë Cockermouth në Cumberland. Ai ishte një nxënës i babait të tij (i cili ishte një
weaver) dhe në moshën dymbëdhjetë ai tashmë mësohet në një shkollë private në Kendall. Më
vonë, në 1793, ai u transferua në Mançester, ku ai qëndroi gjatë gjithë jetës së tij për të qenë një
mësues i fizikës dhe matematikës dhe një studiues në Kolegjin e Re. Apasionuar pas meteorologjia,
ishte i detyruar të marrë një interes të pronave të gazit; botoi rezultatet e studimeve të tij në
1803. Rëndësishme ishin atëherë studimin e tij të motit dhe në zhvillimin e shiut. Ky i fundit u
konsiderua fillimisht si produkt i një ndryshimi në presionin e ajrit, ndërsa Dalton solli në dritë
marrëdhëniet ekzistuese midis saj dhe ndryshimin e temperaturës. John Dalton vuajtur nga
verbëri ngjyra. Sytë e tij u hoqën dhe ruajtur për studimin e pas vdekjes së tij. Dalton kuptoi që
do të vuajnë nga kjo sëmundje vetëm kur, që ka për të marrë pjesë në një takim të Quakers,
kishte blerë një palë çorape të kuqe zjarr, duke pasur parasysh që ata të jenë në vend të një kafe
më të matur
16. 16. Teoria atomike Në 1803, John Dalton pari u përpoq për të përshkruar atom dhe e bëri atë
bazën e dy prej tre ligjet themelore të kimisë (i treti formuluar atë vetë në 1808). Dalton, për të
krijuar modelin e tij të atomit, do të bazohet në pikat fikse; secili prej tyre do të jetë në
përputhje me dy ligjet bazike (dhe padyshim edhe me atë që do të të formuluar Dalton njëjtë).
Në veçanti, tri pikat e para nënkuptojnë se në një reaksion kimik atomet mbeten të pandryshuara
në numër dhe në masë dhe kjo është në përputhje me ligjin e ruajtjes së masës së Lavoisier,
ndërsa pika e katër është në përputhje me ligjin e përmasa të caktuara Proust. Të gjitha çështje
është e përbërë nga grimca mikroskopike të quajtur atomet pandashëm dhe i pathyeshëm. Gjitha
atomet e njëjtë elementit janë identikë dhe kanë të njëjtin masë. Atomet e një elementi nuk
mund të konvertohet në atomet e elementëve të tjerë. Atomet e një element të kombinohen për
të formuar një komponim, vetëm me numra të plotë të atomeve të elementëve të tjerë.
17. 17. Atomet as nuk mund të krijohet as nuk shkatërrohet, por të lëvizin integers nga një kompleksi
në një tjetër. Dalton njëjtë shpallura ligjit të proporcione të shumëfishta: "Kur një element është
kombinuar me të njëjtin masë të një tjetër element, per te formuar komponimet ndryshme, masa
e elementit të parë janë me njëri-tjetrin në shkallën e thjeshta, shprehur nga numra të plotë dhe
të vogla". Dalton ndoshta imagjinuar atomin si një top mikroskopike krejtësisht të plotë dhe të
pandashme, por, si më vonë tregoi përvojat e Thomson dhe Rutherford, u zbulua se ai mund të
zbërthehet (duke ndarë elektronet kryesore) dhe kjo ishte pothuajse tërësisht bosh (të qenit
masë përqendruar pothuajse tërësisht në bërthamë). Gabime të tjera ishin shkencëtar anglez
besojnë se komponimet janë prodhuar në sasi në mënyrën më të thjeshtë të mundshme (pika 4)
dhe se elementet e pastër janë bërë nga atomet individuale (ndërsa ky është vetëm për gazrat
fisnike). Ligji i vëllimeve të Gay- Lussac në 1808 çoi atë për disa kontradikta me teorinë e Dalton
që erdhën edhe të refuzojë për të bllokuar ligjin e fizikani francez. Zgjidhja e problemit u zbulua
nga fizikani italian Avogadro me futjen e konceptit të molekules.
18. 18. Lidhja kovalente Përvec lidhjeve mes metaleve dhe jometaleve, atomet e jometaleve mund të
krijojnë lidhje mes veti. Gjatë kësaj lidhje, atomet e jometaleve as nuk lirojnë e as nuk pranojnë
elektrone por bëjnë çiftëzimin e tyre. Kështu formohet lidhja kovalente. LIDHJA KOVALENTE
 FORMOHET ME ÇIFTËZIMIN E ELEKTRONEVE TË ATOMEVE PËRKATËSE! Lidhja kimike e cila
formohet si rezultat i formimit të ciftit te perbashket elektronik quhet lidhje Kovalente. Lidhja
kovalente formohet me bashkimin e elektroneve teke (të pa ciftëzuara). Nje cift i perbashket
elektronik midis dy atomeve paraqet një lidhje kovalente. Lidhjet kovalente ne molekulë mund te
jene njefishe, dyfishe, dhe trefishe. Lidhjet kovalente jane te orientuara ne hapesirë dhe e
kushtezojnë gjeometrin e molekules. Ne qofte se jane te lidhura dy atome te cilat kane
elektronegativitet te ndryshem, ateher do te formohet lidhja kovalente e polarizuar. Molekulat e
tilla kane moment dipolar. Momenti dipolar eshte madhesi vektoriale e orientuar prej skajit pozitiv
te molekules kah skaji negativ i saj. Lidhja kovalete mund të formohet edhe me mbivendosje
ansore të orbitaleve atomike. komponimet të cilat formohen me lidhje kovalente quhen komponime
kovalente. Lidhjet kovalente mund te jen njefishe, dyfishe, dhe trefishe. qifti i perbashket
elektronik shenohet me nje vije(-)

Gjeometria e molekulave
Nje molekule eshte polare, kur elektronet nuk jane te shperndare ne menyre te barabarte. Fundi me
elektronegativ i molekules eshte fundi negativ dhe ai me pak elektronegativ, eshte fundi pozitiv.
Perdorim simbolin sigma + ose - per te treguar fundin pozitiv, negativ ose dipolin neto. Dipoli neto eshte i
matshem dhe eshte quajtur momenti dipolar. Ekuacioni i tij eshte ky :
δμ=δ×d
me
μ = momenti dipplar(Debye)
δ = ngarkesa e pjesshme(C)
d = distanca (m)

Hapat per percaktimin e formes se nje molekule kovalente

Forma e një molekule përcaktohet nga vendndodhja e bërthamave dhe elektroneve te saj. Elektronet dhe
bërthamat vendosen në pozicione, që minimizojnë shtytjen dhe rrisin terheqjen. Edhe pse teoria
SHCESHV parashikon shpërndarjen e elektroneve, duhet marrë në konsideratë percaktimi aktual i
formes molekulare. Kete e ndajme ne dy kategori, gjeometria e grupit-elektronik dhe gjeometrine
molekulare.
Tabela e mëposhtme jep forma të zakonshme molekulare. Në këtë tabelë përdorim A për të përfaqësuar
atomin qendror, X për të përfaqësuar atomet terminale dhe E për të përfaqësuar ciftet vetjake.
Shtytja e cifteve elektronike te shtreses valente -Teoria thotë se çiftet elektronike sprapsin njëri-
tjetrin nëse janë apo jo në çifte lidhese apo në çifte vetjake. Kështu, çiftet elektronike do t’a shtyjne
veten aq larg nga njëri-tjetri sa të jetë e mundur për të minimizuar shtytjet. SHCESHV fokusohet jo
vetëm në çiftet elektronike, por ajo gjithashtu fokusohet në grupet elektronike si një e tërë. Nje grup
elektronik mund të jetë një cift elektronik, një cift vetjak, nje elektron i vetem jo ne grup, nje lidhje
dyfishe, ose nje lidhje trefishe mbi atomin e qendrës. Duke përdorur teorinë SHCESHV, çiftet e lidhura
dhe ciftet vetjake, do te na ndihmojne te percaktojme formen e molekules.

Teoria SHCESHV
Për të përcaktuar formen e molekulave, ne duhet te njihemi me strukturen e Luisit. Edhe pse sturktra e
Lewis nuk përcakton formen e molekulave, është hapi i parë në parashikimin e formes se molekulave.
Struktura Lewis na ndihmon të identifikojmë ciftet lidhese dhe ciftet vetjake. Pastaj, me strukturën
Lewis, ne aplikojmë shtytjen e cifteve elektronike te shtreses valente(SHCESHV) për të përcaktuar
gjeometrinë molekulare dhe gjeometrine e grupit-elektronik.
Për të identifikuar dhe per një përshkrim të plotë të formës tre-dimensionale te një molekule, duhet të
dimë vendosjen e kendeve te lidhjeve. Strukturat elektronike te Lewis do te luajnë nje rol të
rëndësishëm në përcaktimin e gjeometrise se molekulave për shkak se ajo na ndihmon të identifikojmë
valencen e elektroneve.
2. Numëroni numrin e çifteve elektronike rreth atomit qendror.
3. Përcaktoni gjeometrinë bazë të molekulës duke përdorur tabelën më poshtë.
Këshillë: Atomi qendror eshte atomi rreth te cilit jane vendosur atomet e tjere. Kështu, ne molekulen e
ujit, atomi qendror eshte oksigjeni.
Gjeometria molekulare, e njohur gjithashtu si struktura molekulare, është struktura tre-dimensionale e
atomeve në një molekulë. Kuptimi i strukturës molekulare të një kompleksi mund të ndihmojë në
përcaktimin e polarizimit, reaktivitetit, fazës së çështjes, ngjyrës, magnetizimit, si dhe aktivitetit
biologjik.

Gjeometria molekulare
1. Vizatoni molekulën duke përdorur strukturen e Lewis. Sigurohuni që te vizatoni te gjitha elektronet
valentore rreth atomit qendror te molekules.
Gjeometria e grupit elektronik përcaktohet nga numri i grupeve elektronike.
Gjeometria molekulare, nga ana tjetër, varet jo vetëm nga numri i grupeve elektronike, por edhe në numri
i vetjake. Kur grupet elektronike janë të gjitha ne cifte te lidhura, quehen gjeometria e grupit-
elektronik.
add logo here