Inorgánica Ambiental

Química Inorgánica Ambiental.
Curso 2008-
2009
TEMA 1. INTRODUCCIÓN
O medio ambiente:
O termo "medio ambiente" refírese
tanto á parte da terra (é dicir, o medio
físico) sobre a que se sustenta a vida
como ás condicións fisicoquímicas e
biolóxicas de devandito medio.
O medio ambiente físico está
constituído pola capa externa da
cortiza, a hidrosfera e a atmosfera. En
ocasións, adóitase falar tamén diferenciadamente da biosfera, como conxunto dos seres vivos
que poboan a Terra.
Os distintos elementos químicos distribúense de xeito desigual nestas tres (ou catro) capas do
medio ambiente, en función das propiedades dos compostos aos que dan lugar.
Ciclos bioxeoquímicos:
En calquera caso tal distribución é dinámica, habendo un continuo intercambio físico de
elementos entre as diferentes esferas, e químico por interconversión dunhas especies noutras.
É frecuente que o cambio de especiación implique tamén o movemento físico do elemento.
Así, os ciclos bioxeoquímicos son modelos que pretenden representar a distribución dos
elementos, ás veces asociados a cambios de especiación, no medio ambiente.
O ciclo consta de:
 Os depósitos ou reservas (representados por ATMOSFERA 13
Precipitación 111
Evaporación 71
Precipitación 385
Evaporación 425
caixas), que indican a cantidade do elemento en

cuestión contido en cada parte do medio físico. HIELO 29E3 AGUA DE SUPERFICIE
Escorrentía 40
67E3
 Os fluxos (representados por liñas que unen as AGUA DE SUELO 112
OCEANO
Downwellig 1.2E6
Upwelling 1.2E6
LAGOS Y PANTANOS 230

distintas reservas), que indican a magnitude do ACUIFEROS 15E3 AGUA DE FONDO
1290E3
CORTEZA
intercambio anual do elemento entre elas.
x E9 Tg x E9 Tg año-1
É practicamente imposible realizar medidas globais

tanto de reservas como de fluxos, polo que os datos representados son só estimacións
derivadas de medidas puntuais. En consecuencia, as cifras teñen só valor orientativo e varían
moito dunhas fontes de información a outras. Cabe esperar que as máis recentes conteñan
datos máis correctos.
1
Química Inorgánica Ambiental. Curso 2008-
2009
Los diez elementos más abundantes en cada

medio (% en masa).
TIERRA CORTEZA HIDROSFERA ATMOSFERA BIOSFERA

Fe O O N O
35 46.6 85.8 75.5 53
O Si H O C
29 29.5 11 23.2 39
Si Al Cl Ar H
14 8.2 1.94 1.3 6.6
Mg Fe Na C N
14 5.0 1.05 9.3E-3 0.5
S Ca Mg Ne Ca
2.9 3.6 0.13 1.3E-3 0.4
Ni Na S Kr K
2.4 2.8 90E-3 0.45E-3 0.2
Ca K Ca He Si
2.1 2.6 41E-3 72E-6 0.1
Al Mg K Xe P
1.8 2.1 39E-3 40E-6 0.1
Na Ti Br H Mg
0.3 0.59 7E-3 23E-6 0.1
P H C S S
0.2 0.22 3E-3 70E-9 70E-3
Estado estacionario e tempos de residencia:

O "tempo de residencia" refírese ao tempo medio que un átomo dado permanece no depósito.
Calcúlase como a relación entre o contido do depósito e o fluxo entrante (ou saínte) no
mesmo:
τ=M/F
Isto presupón que o fluxo entrante na reserva é igual ao fluxo saínte, polo que esta atópase en
estado cuasiestacionario. Esta suposición é aproximadamente correcta, xa que a composición
global da litosfera, a hidrosfera e a atmosfera non sufriu cambios substanciais en moitos
millóns de anos; Pero hai casos que presentan desviacións, tanto por causas naturais (por
exemplo, o aporte de material procedente dunha erupción volcánica; ou intercambios de
material có espazo) como, sobre todo, pola intervención do home (por exemplo, o
enriquecemento en dióxido de carbono na atmosfera).
Canto maior é o tempo de residencia, máis homoxénea se volve a concentración da especia na
atmosfera.
Unidades de medida en Química Ambiental:

Aínda que moitas das unidades de medida son as mesmas que se empregan noutras áreas da
Química, algunhas son específicas e/ou teñen un sentido algo diferente, polo que convén
citalas:
2
2009
 A ppm (parte por millón), equivalente a unha unidade de masa (ou volume, se se trata de
gases) da especie a considerar sobre un total de 10 6 unidades de masa (volume) de mostra.
 A ppb (parte por billón) corresponde a 1 en 10 9 (billón americano, equivalente a mil
millóns).
 E a ppt, parte por trillón, refírese tamén ao trillón americano, 1 en 10 12.
No caso de especies contidas na atmosfera, as unidades masa/volume, do tipo kg·L -1 ou
similares (p. ex., µg·m-3) requiren que se indique a presión e temperatura. O habitual é que
se refiran a condicións STP (condicións estándar de temperatura e presión, 1 atm. e 273K),
o que se indica cunha N antes da unidade de volume: p. ex., mg/Nm 3.
 A Unidade Dobson, UD, que se usa para
medir a “capa de ozono” equivale a un
espesor de 0.01mm de ozono puro a 1atm
de presión e 0ºC de temperatura. É
equivalente á miliatmósfera por centímetro
(matm·cm).
ATMOSFERA 13
Precipitación 111
Evaporación 71
Precipitación 385
Evaporación 425
HIELO 29E3 Escorrentía 40 AGUA DE SUPERFICIE

67E3
AGUA DE SUELO 112
OCEANO
Downwellig 1.2E6
Upwelling 1.2E6
TEMA 2. ALAGOS Y PANTANOS 230

HIDROSFERA
ACUIFEROS 15E3 AGUA DE FONDO

1290E3
CORTEZA 3
x E9 Tg x E9 Tg año-1
2009
A maior parte da auga presente na Terra atópase condensada formando a hidrosfera, sendo o
océano o maior depósito da mesma. Os movementos da auga, tanto dentro da propia
hidrosfera como na atmosfera, litosfera e biosfera, prodúcense a través da súa evaporación, e
a posterior condensación, precipitación, escorrentía e movementos de auga subterránea.
Os procesos de evaporación-condensación transportan unha cantidade inxente de enerxía da
hidrosfera á atmosfera.
A maior parte da evaporación prodúcese nos océanos e, aínda que tamén a maior parte da
auga que precipita volve a estes, hai unha parte que cae sobre as terras abastecendo os
diversos depósitos non oceánicos, desde os que volve á atmosfera nos procesos de
evapotranspiración ou regresa máis ou menos rapidamente ao mar para pechar o ciclo, non
sen antes disolver e arrastrar sustancias presentes tanto na atmosfera como na litosfera.
Haloclina: dáse cando nunha masa de auga, a capa inferior é salgada e a superior doce.
4
2009
Estrutura e dinámica oceánicas:
No océano existen basicamente dúas masas de auga claramente diferenciadas:

 A superficial, que contén ao redor dun 5% do total do océano. A temperatura promedio é
de 18ºC
 A profunda, máis fría e densa , cunha temperatura promedio de 3ºC
A zona que separa ambas as masas coñécese como picnoclina (separa dúas capa de distintas
densidades).
A auga circula nos océanos debido:
 Á acción dos ventos dominantes (transporte da auga superficial)
 Ao desequilibrio entre evaporación e retorno das augas ao punto concreto.
Os ventos dominantes promoven correntes superficiais, como a "corrente do golfo", que
conducen grande cantidade de auga superficial do ecuador aos polos, onde se arrefría e
cambia a súa salinidade, gañando densidade e índose ao fondo (Circulación termohalina). Isto
provoca correntes profundas que terminan por aflorar en puntos concretos, onde os ventos
retiran auga de superficie.
O tempo de residencia
da auga de fondo
estímase entre 300 e
500 anos.
A circulación xeral da
auga no océano
coñécese como a
“grande banda
5
2009
transportadora” e é un factor climático importante, pois transporta grande cantidade de

enerxía da zona ecuatorial ás polares.
Os lagos e ríos profundos e de corrente lenta tamén están estratificados por unha termoclina
(separa dúas capas por diferenza de temperaturas, a densidade é practicamente constante).
Esta adóitase romper dúas veces ao ano permitindo o intercambio de auga entre a capa
superior, epilimnio e a inferior, hipolimnio. No inverno, a capa superior de auga quente
enfréase moito máis que a do fondo. Así, faise máis densa e descende, levando consigo o
osíxeno disolto. Ten que emerxer entón a auga profunda, cargada de nutrintes. Este fenómeno
é moi importante, xa que dá lugar a transportes de osíxeno e nutrientes (a auga do fondo pode
volverse anóxica se non hai intercambios entre as dúas capas).
Parámetros fisicoquímicos das augas:

Dependen da propia auga, pero tamén das sustancias disoltas e os organismos que as habitan:
As interaccións puramente químicas conducen cara ás especies termodinámicamente máis
estables; pero os procesos bioquímicos poden ir na dirección contraria (por exemplo, a
fotosíntese é un proceso biolóxico que ten lugar a través dunha reacción termodinámicamente
inestable: CO2+H2O O2+CH2O, precisa a luz do sol para transcorrer)
1. Salinidade:
A auga de mar ten unha salinidade case constante, da orde de 35‰. A salinidade pode variar
por causas locais pero as cantidades relativas dos diversos ións maioritarios permanecen
practicamente constantes (deste xeito, a determinación dun dos constituíntes proporciona a
medida dos demais). A proporcionalidade entre ións débese a que as augas de mar están moi
mesturadas e o seu residuo salino ten unha composición iónica estable e case uniforme. Esta
uniformidade salina reflexa que o tempo medio de residencia dos ións (millóns de anos) é
moito maior que o tempo de residencia da auga (3.000 anos). Así aparece o concepto de
“clorinidade”.
A clorinidade defínese como a cantidade total de gramos de cloro contida nun quilogramo de
auga do mar, admitindo que o iodo e o bromo foron substituídos polo cloro. Así, coñecendo a
concentración destas especies, pódese determinar a medida dos demais.
Os ríos achegan constantemente novas sales ao océano, en proporcións ben diferentes das
atopadas neste. O estado cuasiestacionario esixe, pois, que haxa saídas e que, polo menos
algunhas destas, sexan selectivas.
6
2009
As principais son:
 Spray mariño, que dá lugar ao concepto de “sales cíclicas” 1
 A retención de auga nos poros dos sedimentos.
 A precipitación (ás veces química, pero case sempre biolóxica). Os carbonatos e sulfatos se
eliminan por precipitación en procesos bioxeoquímicos.
 A formación de evaporitas (por exemplo, no Golfo de México)
 O intercambio iónico sobre arxilas. Os ións Na + elimínanse por intercambio iónico sobre
partículas de arxila. Estas conteñen Ca2+, que é liberado e substituído polos ións Na +.
 A reconstitución de minerais silicatados en procesos hidrotermais
Silicoaluminato + CO2 + H2O  ións disoltos + SiO4 + HCO3- (aq)
En procesos hidrotermais os ións poden reaccionar reconstituíndo o mineral, liberando
dióxido de carbono e auga.
No caso do magnesio, coñécese como transformación de calizas en dolomitas:
2CaCO3 + Mg2+  CaMg(CO3)2 + Ca2+
Salidas
4E12 kg a-1
OCEANO
Spray marino
Agua en sedimentos
Aporte (ríos) Sales disueltas
4E12 kg a-1 Precipitación
~5E19 kg
Procesos hidrotermales
Evaporitas
Concentración
Intercambio iónico
Profundidad
Elementos
Elementos reciclados, acumulados e eliminados: Acumulados
A representación da concentración da maior parteζ>10 5 añosfronte á profundidade do
dos elementos
océano responde a un dos seguintes tipos:
Concentración
 Elementos reciclados: Concentración mínima na superficie, que
Elementos
Profundidad
aumenta coa profundidade ata facerse máis ou menos constante.

Reciclados
Preséntana aqueles elementos que entran a formar parte do5 material
10 <ζ<10
3
años
bioxénico e que son relativamente escasos, sendo retirados do medio
Concentración
Profundidad
1 Elementos
Sales cíclicas: atópanse disoltas no océano, pasan á atmosfera a través do aerosol mariño e, finalmente
volven ao mar. Eliminados
ζ<103 años
7
Concentración
Profundidad
Química Inorgánica Ambiental.
2009
Elementos Curso 2008-
Acumulados
pola actividade dos seres vivos e devoltos aζ>10 5 años da materia viva (Fe, N,
el pola degradación
P)
Concentración
 Elementos acumulados: Concentración practicamente independente Concentración
da profundidade. Son aqueles que non danElementos
Profundidad
compostos insolubles na
Profundidad
Elementos
Reciclados
Acumulados
auga e/ou non son apreciablemente asimilados polos seres vivos ou o
103<ζ<10 5
ζ>10
son en proporción moi inferior á súa dispoñibilidade
añosno años
5 medio (Mo, S)
 Elementos eliminados: A súa concentración é máxima na superficie e Concentración
Concentración
diminúe coa profundidade. Trátase de elementos cuxas especies
Profundidad
Elementos
estables son insolubles ou tenden a asociarse aElementos
Profundidad
partículas e son pouco
Eliminados
Reciclados
ou nada asimilados polos seres vivos en comparación
ζ<10 3 años5 coa súa
103<ζ<10
dispoñibilidade (Fe, Al, Cr, Co, Sn; o ferro é años
fundamentalmente
Concentración
reciclado)
Profundidad
Elementos
Salinidade das augas doces: Eliminados
ζ<10 3 años
As augas doces contén sales que disolveron ao condensar o vapor na atmosfera e ao entrar en
contacto coa litosfera. Parte deses sales proceden do spray mariño ("sales cíclicos"), mentres
que outra procede da meteorización da litosfera. Como resultado desta última, as augas doces
ten unha composición cuali- e cuantiva diferente da da auga de mar e diferentes entre si.
Baseándose no contido en sales e as proporcións relativas das mesmas estableceuse unha
clasificación das augas continentais en tres grupos ou zonas: A, B e C.
 As augas de Zona A conteñen pouco máis que o sal cíclico procedente do lavado da
atmosfera e do solo (moito cloruro e pouco bicarbonato)
 As augas da Zona B relaciónanse cunha importante meteorización e son máis ricas en
bicarbonatos, sulfatos, e calcio que cloruros e sodio.
 As da Zona C sufriron unha forte evaporación, concentrándose en sales (salinidade alta) e
enriquecéndose nos ións que non dan especies insolubles, aproximándose cada vez máis á
auga de mar.
A presenza de sales en augas altera os equilibrios, xa que se altera a actividade das especies e
a forza iónica da disolución.
Tamén afecta á presión osmótica, e por tanto á vida dos seres que a habitan
Aparte do seu contido en sales, é moi importante o seu contido en ácidos orgánicos, capaces
de solubilizar por complexación a ións que forman especies inorgánicas moi insolubles.
Por exemplo, a cor do río Negro é debida á presenza de abundante materia orgánica e á
formación de determinados complexos.
8
2009
Algunhas das especies orgánicas poden ser tóxicas, e as augas poden resultar letais para a vida
acuática.
2. O pH nas augas:
As augas ambientais conteñen diversas sustancias que poden comportarse como ácidos e/ou
como bases, polo que a súa pH raramente adoita ser o de 7, propio do seu autoionización.
A auga de choiva non contaminada ten un pH ao redor de 5.7, debido ao CO 2 disolto. A
contaminación con SO2, NOx e outros dá lugar a “choiva ácida”.
A disolución e meteorización de especies contidas na litosfera modifica o pH da auga de
choiva, volvéndoo máis ácido ou alcalino, en función da natureza de devanditas especies. Son
especialmente importantes a disolución do CO 2 contido na atmosfera de solo e a interacción
coas rochas calcáreas.
Os pH habituais nas augas doces poden ir dende 4.6 ata pH=9. A auga do océano sóese atopar
a pH 8.3.
O pH é moi importante para a vida, e vai determinar a especiación de moitas das sustancias
disoltas.
3. Alcalinidade:
O índice deseñado polos químicos analíticos para representar a concentración real na auga dos
anións básicos, ven dado polo valor da alcalinidade dunha mostra.a alcalinidade é unha
medida da capacidade dunha mostra de auga de actuar como base por reacción con protóns.
Determínase mediante valoración da mostra cun ácido forte, aínda que se pode relacionar, de
xeito aproximado, con outros parámetros da mostra, o seu pH e o seu contido en carbono
inorgánico, a través do Diagrama de Deffeyes; Aínda que tamén depende en menor medida da
presenza de silicatos, boratos e outros anións.
Dependendo do pH final da valoración distínguense tres tipos de alcalinidade:
 Cáustica: para levar o pH ata un valor de 11. Non ten importancia desde o punto de vista
ambiental. Se determina en augas industriais
Alcalinidade cáustica= [OH-]
 De carbonatos (ou fenolftaleínica): ata pH 8-9. É o punto de viraxe da fenolftaleína.
Chámase tamén alcalinidade de carbonatos, porque a ese pH valóranse bases como OH -.
Carbonatos…
Alcalinidade fenolftaleínica = [OH-] + [CO32-] – [CO2] – [H+]
 Total (a máis significativa desde o punto de vista ambiental): Determínase valorando ata o
punto de viraxe do naranxa de metilo (pH 4). Valóranse bases débiles
9
2009
Alcalinidade total= [OH-] + 2 [CO32-] + [HCO3-] – [H+]
A alcalinidade dun auga é de capital importancia no ambiente, xa que unha contaminación por
ácido (por exemplo a resultante da choiva ácida) terá serias repercusións nas masas de auga
de baixa alcalinidade; pero moito menores se esta é alta.
4. Reserva de acidez:
Mide a resistencia dun auga a modificar a súa pH cando é contaminada cunha base. Mídese
por valoración con base forte. Non ten tanto interese ambiental como a alcalinidade, xa que
case nunca se produce contaminación con bases.
5. Potencial redox:
O potencial redox debe estar dentro dos límites de estabilidade da auga. Os parámetros que
determinan o potencial redox son:
Nas capas superiores das augas superficiais o potencial redox vén controlado pola
concentración de osíxeno disolto. Unha mala osixenación xunto coa presenza de materia
orgánica fai descender o potencial, que pasa a estar controlado, sucesivamente, polos sistemas
NO3-/N2; MnO2/Mn2+; Fe3+/Fe2+; SO4=/S=, y CO2/CH4.
O potencial redox, xunto co pH e a presenza de sustancias potencialmente complexantes,
determina a abundancia e a especiación dos distintos elementos nas augas. Os potenciais
poden facer que a especiación dalgúns elementos os converta en tóxicos.
10
2009
TEMA 3. A ATMOSFERA
A atmosfera. Estrutura en función da súa composición química.

A atmosfera é a envolta de gases da Constituyente Conc. (v/v) τ
terra, limitada entre a superficie e o Dinitrógeno, N2 78.08% 106 años
espazo exterior. Ademais de gases, Dioxígeno, O2 20.95% 5x103 años
Argon, Ar 0.93% >106 años

hai tamén partículas sólidas e líquidas
Agua, H2O 0-4% 10 días
en suspensión (aerosol).
Dióxido de carbono, CO2 360ppm ~5 años
Composicionalmente, distínguense
Neon, Ne 18.2ppm >106 años
dúas zonas: Helio, He 5.24ppm 107 años
 A homosfera: esténdese desde a Metano, CH4 1.70ppm 9 años
superficie ata uns 80 km de altura Kripton, Kr 1.14ppm >106 años
Dihidrógeno, H2 0.5ppm 1.4 años

e contén a maior parte dos gases
Oxido nitroso, N2O 0.25ppm 120 años
atmosféricos. As turbulencias
Monóxido de carbono, CO 0.08ppm 0.2 años
locais, os ventos e a circulación
xeral fan que o aire na súa composición e peso sexa practicamente constante.
 A heterosfera, na que se observa certa estratificación de compoñentes. Só contén o 0.0001
por 100 da masa atmosférica e nela os gases se estratifican en capas nas que predomina
un compoñente. Ata os 200Km de altura, o nitróxeno molecular (N 2) continúa sendo o
composto maioritario, pero a partir dos 200 Km empezan a ser predominantes as especies
monoatómicas, que se ordenan conforme ao seu peso atómico: os átomos de osíxeno
(peso atómico 16) predominan entre os 200-1.000Km de altitude; os de helio (peso
atómico 4) entre os 1.000 e 3.500Km de altitude; e os de hidróxeno (peso atómico 1) a
partir dos 3.500Km A estratificación da heterosfera é unha consecuencia da atracción
gravitatoria
En función do tempo de residencia, as especies presentes na atmosfera cualifícanse de:
 Cuasipermanentes, se o tempo de residencia é moito maior que o tempo de mestura
 Variables, se os tempos de residencia e mestura son da mesma orde
 Altamente variables, se o tempo de residencia é moito máis curto que o tempo de mestura
Estrutura térmica da atmosfera:

A enerxía que a atmosfera recibe do sol e da propia superficie estrutura a variación da súa
temperatura en función da altitude, permitindo distinguir catro zonas:
 Troposfera: a temperatura diminúe coa altura
11
2009
 Estratosfera: a temperatura aumenta coa altura (inversión térmica)

 Mesosfera: a temperatura diminúe coa altura
 Termosfera (a temperatura aumenta coa altura)
A troposfera recibe enerxía, fundamentalmente, da superficie, a través de procesos de
radiación, convección e evaporación-condensación. As outras tres zonas reciben,
predominantemente, enerxía solar, a través de procesos fotoquímicos.
Circulación troposférica:
As diferenzas de temperatura da superficie, debidas ás diferenzas na enerxía solar recibida,
provocan a aparición de correntes ascendentes e descendentes na troposfera, e estas, á súa
vez, correntes horizontais de superficie e en altitude, dando lugar en conxunto ás celas de
circulación de Hadley (latitudes ecuatoriais), Polares (latitudes altas) e de Ferrel (latitudes
medias). O efecto que sobre o movemento do aire ten a aceleración de Coriolis dá lugar aos
principais sistemas de ventos dominantes.
Resultado destes movementos é a homoxenización da troposfera nun período dalgúns meses
en ambos os hemisferios e dous ou tres anos entre hemisferios.
En cambio, o mínimo de temperatura na tropopausa dificulta en grande medida o intercambio
de materia entre a estratosfera e a troposfera, que se produce, fundamentalmente como
resultado do cambio de altitude da tropopausa ao longo das estacións do ano.
Fotoquímica na atmosfera:
A atmosfera atópase bañada pola radiación procedente do sol, cun alto contido en UV-Vis; de
modo que os procesos fotoquímicos son moi importantes nela.
Distinguimos dous tipos de reaccións fotoquímicas: Primarias (reaccións provocadas
directamente pola absorción do fotón) e secundarias, (procesos puramente químicos nos que
interveñen as especies xeradas nas reaccións primarias).
Procesos fotoquímicos primarios:

Trátase de procesos de primeira orde,
[X]/ t = -k[X]
nos que k se pode expresar por
k = F
onde  y , a “sección eficaz” e o rendemento cuántico para cada lonxitude de onda,
dependen case exclusivamente da natureza de X; mentres que F , o fluxo fotónico, depende de
12
2009
diversos factores, como son a altitude, a latitude, a estación, a hora do día, a nubosidade e o
albedo.
Procesos fotoquímicos secundarios:

Dado que as reaccións secundarias requiren a colisión de dúas (ou máis) partículas vese moi
influída pola presión parcial das especies implicadas.
Naquelas reaccións nas que dúas especies concorren para enlazarse nunha única, é precisa a
concorrencia dunha terceira especie inerte que leve a enerxía desprendida no enlace; pois de
non ser así, esta enerxía provocaría a redisociación do composto formado:
Os dous principais promotores de reaccións fotoquímicas secundarias na atmosfera son os
radicais osíxeno e OH, que proceden tanto de procesos fotoquímicos primarios:
NO + h  N + O; <190nm
O2 + h  2O; <240nm
NO2 + h  NO + O; <380nm
O3 + h  O2 + O* <320nm
H2O2 + h  2OH; <360nm
H2O + h  OH + H; <337nm
como secundarios:
H2O + O*  2OH
13
2009
TEMA 4. A LITOSFERA
A litosfera é a capa sólida que envolve a terra. Está constituída pola cortiza e a parte externa
do manto. O conxunto descansa sobre a astenosfera, capa moderadamente fluída do manto.
A composición química da litosfera non é nada homoxénea. As especies químicas que a
forman, os minerais, atópanse ben como masas compactas, as rochas; ben en materiais
desagregados por meteorización, constituíndo os solos.
ROCAS ROCAS
Cristali-
SEDIMENTARIAS
MAGMA IGNEAS
METAMORFICAS
Fusión zación
IGNEAS
Meteori- SEDI- Litifi- SEDIMEN-

zación MENTOS cación TARIAS
META-
Metamorfismo
MORFICAS
Tipos de rochas:
As rochas clasifícanse en:
 Ígneas: Proceden da solidificación dunha masa de minerais fundidos, o magma. Son
maioritarias no conxunto da cortiza.
 Sedimentarias: Proceden da acumulación, compactación e cementación de materiais que
derivan da meteorización doutras rochas, así como da precipitación de sustancias en
disolución. Son maioritarias na superficie dos continentes.
 Metamórficas: Proceden da transformación doutras rochas por efecto dun cambio das
condicións ás que se atopan sometidas. Salvo excepcións, adoitan atoparse a grande
profundidade.
***
O magma é a rocha fundida que se forma a unha gran profundidade por baixo da superficie da
Terra. Co tempo, o magma arrefríase e se solidifica. Este proceso, denominado cristalización,
pode ocorrer debaixo da superficie terrestre, ou logo dunha erupción volcánica, na superficie.
En calquera das dúas situacións, as rochas resultantes denomínanse rochas ígneas.
Se as rochas ígneas afloran á superficie, experimentarán meteorización, na cal a acción da
atmosfera desintegra e descompón lentamente as rochas. Os materiais resultantes poden ser
desprazados pendente abaixo pola gravidade antes de ser captados e transportados por algún
14
2009
axente erosivo como as augas superficiais, os glaciares, o vento ou as ondas. Por fin, estas
partículas e sustancias disoltas, denominadas sedimentos, son depositadas. Aínda que a
maioría dos sedimentos acaba chegando ao océano, outras zonas de acumulación son as
chairas de inundación dos ríos, os desertos, os pantanos e as dunas.
A continuación, os sedimentos experimentan litificación, un termo que significa “conversión en
rocha”. O sedimento adoita mitificarse dando lugar a unha rocha sedimentaria cando é
compactado polo peso das capas supraxacentes ou cando é cementado conforme a auga
subterránea de infiltración chea os poros con materia mineral.
Se a rocha sedimentaria resultante entérrase profundamente dentro da terra e intervén na
dinámica de formación de montañas, ou se é intuída por unha masa de magma, estará
sometida a grandes presións ou a calor intensa, ou a ambas cousas. A rocha sedimentaria
reaccionará ante o ambiente cambiante e converterase nun terceiro tipo de rocha, chamada
rocha metamórfica. Cando a rocha metamórfica é sometida a cambios de presión adicionais ou
a temperaturas aínda maiores, fundirase, creando un magma, que acabará cristalizando en
rochas ígneas.
Os procesos impulsados pola calor desde o interior da Terra son os responsables da creación
das rochas ígneas e metamórficas. A meteorización e erosión, procesos externos alimentados
por unha combinación de enerxía procedente do Sol e da gravidade, producen o sedimento a
partir do cal fórmanse as rochas sedimentarias.
15
2009
Dinámica da litosfera:
As rochas destrúense na superficie nos procesos de meteorización e a profundidade mediante
fusión. O nacemento de novas rochas ten lugar a través da solidificación do magma, da
diaxénese do material sedimentario e da metamorfización doutras rochas. Os procesos de
fusión/solidificación e a maioría dos de metamorfismo están ligados á Tectónica de Placas: Os
movementos relativos das placas ríxidas que forman a litosfera.
16
2009
Relación Oxígenos en el teraedro Carga por

Estructura Fórmula Nombre
O/Si Puente Terminales tetraedro
SiO44- Nesosilicato 4 - 4 -4
6-
Si2O7 Sorosilicato 3.5 1 3 -3
Si3O96- Ciclosilicato 3 2 2 -2
Si6O1812- Ciclosilicato 3 2 2 -2
(SiO3-)n Inosilicato 3 2 2 -2
(Si4O116-)n Inosilicato 2.75 2.5 1.5 -1.5
(Si2O52-)n Filosilicato 2.5 3 1 -1
3D SiO2 Sílice 2 4 - 0
3D Si1-xAlxO2x- Tectosilicato 2 4 - -x
Rochas ígneas
Están constituídas fundamentalmente por dióxido de silicio e diversos silicatos, resultantes
(formalmente) da reacción entre devandito óxido e os de distintos elementos metálicos:
On SiO2 ↔MSinOm
As rochas de n alto son ácidas e as de n baixo, básicas. O valor de n tamén determina a
estrutura dos anións silicato, tanto máis poliméricos canto maior sexa n. A natureza concreta
de cada silicato determina o seu punto de fusión(e solidificación), a viscosidade da masa
fundida, a facilidade coa que se van a meteorizar as rochas que o conteñen, etc.
Meteorización:
A meteorización é o proceso de fragmentación física ou destrución química que experimentan
os minerais e rochas, formados en equilibrio coas condicións internas da litosfera, como
resposta ás condicións ambientais de superficie.
En xeral, os minerais das rochas superficiais altéranse máis rapidamente canto maior sexa a
súa temperatura de cristalización; é dicir, os minerais son tanto máis inestables canto máis
afastadas atópense as súas condicións fisicoquímicas de formación das condicións
fisicoquímicas da superficie. A resistencia dos minerais é a inversa á orde de cristalización na
serie de Bowen.
17
2009
Os fenómenos de meteorización obedecen a tres tipos de causas: físicas, químicas e biolóxicas,

que habitualmente actúan combinadamente.
Os fenómenos de meteorización química débense fundamentalmente ao binomio auga/aire
(en especial ao diosíxeno e ao dióxido de carbono). Nela interveñen procesos de disolución,
hidrólise, redox, complexación, etc.
Solos:
Os solos están formados por material desagregado e modificado como resultado da súa
interacción co medio, os seres vivos e as sustancias derivadas destes. Son importantísimos pois
é neles onde se desenvolven as plantas das que dependemos os animais superiores.
Fórmanse por interacción dos materiais inorgánicos coa biosfera e van evolucionando co
tempo.
Un perfil de solo mostra bandas (horizontes) de diferente natureza e orixe.
O perfil da maioría dos solos ben desenvolvidos de zonas tépedas e pluviosidade media mostra
os seguintes horizontes:
 O (L) maiormente de materia orgánica.
 A debido a perda de material disolto pola
auga que descende.
 B no que se depositan sustancias que a auga
trae dos anteriores.
 C de material non consolidado procedente da
meteorización da rocha nai.
 R constituído pola rocha sen meteorizar.
O espesor, composición e propiedades concretas
dos diferentes horizontes depende da súa idade, a composición da rocha nai, a natureza da
cuberta vexetal e de factores climáticos.
Constitución dos solos:

Están constituídos por unha fracción sólida (sólidos de solo), unha fracción acuosa (auga de
solo) e unha gasosa (atmosfera de solo).
A atmosfera de solo é pobre en osíxeno e rica en CO 2 e compostos orgánicos volátiles.
A auga de solo é unha disolución complexa, que contén multitude de sales, sustancias
orgánicas e gases disoltas, relacionada por equilibrios de intercambio cos sólidos do solo. É o
vehículo de entrada das distintas especies químicas nos vexetais.
18
2009
Os sólidos do solo teñen unha fracción orgánica e outra inorgánica. A fracción inorgánica
clasifícase segundo a súa granulometría en
 Arxila: partículas de diámetros inferiores ás 2 micras
 Limo (silt): partículas entre 2 e 20 micras
 Area: partículas dende 20
micras a 2 milímetros. H2O
As proporcións destes
K
compoñentes indicados, xunto
O
cos sólidos orgánicos,
1500pm
determinan moitas das OH
propiedades do solo, como a súa
1000pm
Al,Mg
720pm
consistencia, porosidade,
Al
capacidade de reter auga e
Mica Montmorillonita Si(Al)
nutrientes, etc. Caolinita
(Moscovita) (hidratada)
Intercambio iónico:
A capacidade de intercambio iónico do solo depende das fraccións arxilosa e orgánica, que
forman o “complexo arxilo-húmico”.
As interaccións deste complexo cos anións e catións retidos son de tipo electrostático, de
complexación, enlaces de hidróxeno, etc. Mineral ZPC
O “Punto Cero de Carga (ZPC)” dun solo é o Al2O3 8.5
valor de pH ao cal iguálanse a súa capacidade -FeOOH 7.5
de intercambio aniónico e catiónico e depende Caolinita 4.6
dos materiais que o forman. Montmorillonita 2.5
A capacidade de intercambio iónico é Feldespatos 2
importante tanto para a fertilidade dun solo como para a súa capacidade de atenuación da
contaminación.
19
2009
TEMA 5. CICLOS BIOXEOQUÍMICOS
Hidróxeno (0.55ppm atmosfera normal, 0.8ppm en zonas contaminadas)

O hidróxeno atópase maioritariamente combinado en distintos compostos.
O hidróxeno é un elemento reactivo ante especies oxidantes, polo que se atopará en forma de
auga, oxoanións (bicarbonato), minerais.
A concentración de dihidróxeno na
Fuentes Tg año-1 Sumideros Tg año-1
atmosfera é baixa e o seu tempo de
Fotólisis de COVs 64
residencia curto (1.4 anos), resultando
Combustión de biomasa 16
unha especie variable.
Carburantes fósiles 15
20
Fijación de nitrógeno en suelos 6 Oxidación bacteriana en suelos 88
Fijación de nitrógeno en el océano 6 Oxidación fotoquímica 19
Total 107 Total 107

2009
As principais entradas son:

 A fotólise do formaldehído procedente da fotooxidación do metano
CH4 + ·OH  ·CH3 + H2O
·CH3 + O2  CH2O + ·OH
CH2O + hν  H2 + CO
 COV (compostos orgánicos volátiles)
 Combustión de biomasa, e mala combustión de carburantes fósiles
 Diversos procesos de redución bacteriana (fixación de nitróxeno)
 Entrada de ións desde o espazo exterior
Os sumidoiros son:
 A súa oxidación bacteriana
 A oxidación fotoquímica nas altas capas da atmosfera
H2 + ·OH  ·H + H2O
M + ·H + O2 HO2 + M*
HO2 + O*  OH + O2
 Escape cara o espazo exterior.
As actividades antropoxénicas están provocando un lixeiro incremento (non preocupante) da
súa concentración atmosférica. Actualmente, a concentración de dihidróxeno atmosférico
aumenta arredor de 3.2 ppb ao ano.
Tritio:
É un emisor β- de baixa enerxía. A súa concentración natural é a que resulta do equilibrio entre
o que se desintegra e o que se xera nas altas capas da atmosfera. Diversas actividades
antropoxénicas, como as bombas atómicas e a operación de centrais nucleares, liberan tritio;
Pero actualmente non existe preocupación respecto diso.
Fluor (é o elemento máis oxidante que se coñece)

Propiedades químicas:
Emisiones
Industrias
Atópaselle sistematicamente combinado, g año-1
habitualmente como anión F-, capaz de dar algunhas Siderurgia 600E9

Cemento 200E9
sales moi insolubles (fluorita, fluoroapatito) e
Abonos fosfatados 150E9
complexos moi estables con catións duros. Algunhas
Combustión del carbón 100E9
Aluminio 60E9
Acido fluorhídrico 50E9
21
2009
especies de orixe antropoxénica son moi pouco reactivas e teñen tempos de residencia moi
longos no ambiente:
 CFC’s (compostos clorofluorocarbonados): tempos de residencia moi longos (ás veces ata
150 anos). Fotolizan cando reciben radiación de onda moi corta.
 SF6: gas moi illante, con moito uso
Aspectos toxicolóxicos e ambientais:

É un elemento esencial, pero o seu exceso provoca graves danos (fluorose, con 2 ppm en
augas de consumo). Por enriba de 50 ppm pode resultar mortal, xa que retira calcio 2 formando
fluorita (aínda que se pode arranxar o defecto de calcio ocasionado inxerindo unha solución de
bicarbonato).
Moitas plantas poden absorber fluor. Os solos deben ter menos de 500 ppm de fluor.
Distribución no ambiente:
 Atmosfera: Principalmente no aerosol (tempos de residencia curtos). Algunhas especies
antropoxénicas son gasosas e teñen tempos de residencia longos.
O HF gasoso é un ácido débil. Provén de erupcións volcánicas e procesos antropoxénicos:
- Combustión a altas temperaturas
- O SiF4, empregado na produción de abonos sulfatados, por reacción coa auga,
orixínao:
SiF4 + 2H2O  4HF + SiO2
A concentración do HF na atmosfera atópase entre os 0.1-6 µg/m 3
O anión fluoruro provén do spray mariño.
O radical fluor non ten moita importancia
 Litosfera: é un material moi heteroxéneo. A concentración varía entre 20-1700ppm, sendo
a media 250ppm.
En compostos moi insolubles (sales como fluorita, fluoroapatito). O catión é facilmente
bloqueado polos solos (polas arxilas, os oxihidróxidos de aluminio e os ácidos húmicos).
As entradas son os abonos fosfatados e as precipitacións de derivados fluorados
procedentes da atmosfera.
Cando se fan medidas da concentración de fluoruro na litosfera, atópase que a capa
superior da mesma está empobrecida respecto ao resto (o que indica que existe certa
mobilidade).
2
Detéñense as bombas de Na+/K+ e Ca2+/Mg2+
22
2009
 Hidrosfera: Como anión libre ou formando complexos con catións duros. Existen augas con
ata 14 ppm de fluor, aínda que a concentración media é de 1,3 ppm. O tempo de
residencia é longo.
Movementos antropoxénicos:
O ciclo natural do fluor move 3,5·10 6 toneladas ao ano, das cales, 1·10 6 teñen orixe
antropoxénica.
Os movementos antropoxénicos son importantes en magnitude. Atópanse asociados á
produción de flúor e ácido fluorhídrico, industrias do aluminio, aceiro, abonos fosfatados,
fabricación de cerámica e combustión de carbón. As emisións de certas especies están
fortemente reguladas.
 Obtención industrial de HF:
CaF2 + H2SO4  CaSO4 + HF
4HF + SiO2  SiF4 + H2O
As augas se lavan con Ca(OH)2
 Obtención industrial de F2:
HF + NaF  F2 + H2 (electrólise)
 Obtención do aluminio: os fluoruros fundidos fan soluble a alumina a temperaturas máis
baixas.
 Industria siderúrxica: o flúor forma escorias ácidas
 Industria do cemento: arxila a alta temperatura desprende HF
 Abonos fosfatados
Cloro (tolera moitos estados de oxidación)

Propiedades químicas:
O único estado de oxidación formal
verdadeiramente estable nas condicións
ambientais é o -1, que aparece como ión
libre ou complexado. Tamén se atopan
algúns compostos organoclorados, naturais
ou artificiais, así como outros compostos
antropoxénicos de vida máis ou menos
curta, que dan lugar a contaminación.
MEDUSA
23
2009

É un elemento esencial e pouco ou nada tóxico. Pero moitos dos seus derivados
antropoxénicos son contaminantes perigosos.
O cloro se oxida a hipoclorito nos pulmóns.
Cl2 + H2O  HClO + HCl
O dicloro só se atopa como resultado de actividades antropoxénicas.
 Obtención de dicloro: electrólise da salmoira.

Existen dúas posibles reaccións no ánodo:
2Cl- (aq)  Cl2 + 2e-
H2O  O2 + H+ + e-
Termodinámicamente, é máis favorable a segunda. Se empregamos electrodos con
sobrepotencial de osíxeno, eliminamos esta segunda reacción.
No cátodo:
e- + H2O  H2 + OH-
e- + Na+  Na0
Sendo moito máis favorable a primeira
Normalmente obtense cloro + dihidróxeno. O problema é o OH -, xa que o cloro non
sobrevive como tal a pH alcalino. Hai que bloquear a reacción da auga, buscando un
cátodo cun potencial de hidróxeno extraordinariamente baixo.
Outra posibilidade: amalgama de Na/Hg obtense sosa concentrada e moi pura. O
inconvinte é a toxicidade do mercurio
O mellor é separar o cátodo e o ánodo por unha barreira que non permita a interacción
cloro-hidroxilo. Este método coñécese como método do diafragma (métodos de
membrana)
 Atmosfera (0.3 mg/m3): Principalmente no aerosol (tempos de residencia curtos).
Principalmente formando parte de sales ou en forma de ácido clorhídrico. A entrada de Cl -
é principalmente como spray mariño. O vulcanismo introduce o HCl, pero tamén os
movementos antropoxénicos (queima de plásticos). As substancias organocloradas
fotolizan para dar HCl:
CH3Cl  Cl·  HCl
24
2009
 Litosfera: Non é escaso, pero tampouco é moi abundante, salvo en zonas de evaporitas. É
facilmente mobilizado pola choiva. A principal entrada é a atmosfera. O emprego dos seus
sales para fundir a neve en rúas e estradas pode producir danos ambientais, xa que se
complexa con metais pesados coma o mercurio, introducíndoos despois no medio
ambiente (nos ríos e no mar). A principal saída e a disolución en augas.
 Hidrosfera (100 ppm): O ión máis abundante na auga de mar. Atópase disolto como anión
libre ou formando complexos (non moi estables, xa que se une a catións duros e o cloro é
brando). As principais saídas son o aerosol mariño e a retención do elemento nos poros
dos sedimentos. A salinización dos recursos hídricos constitúe un serio problema
(alteración da presión osmótica).
ATMOSFERA 19
Antropogénico 5
Vulcanismo 2
Spray 6E3
85
5.85E3
VOCl 4
Escorrentía 220
OCEANO
CORTEZA 26E9
60E9
Sedimentos 17
Tg Tg año-1
Moi importantes en magnitude e en consecuencias ambientais. Asociados á extracción de
cloruro sódico e á obtención (industria do cloro-álcali) e ao uso do elemento, xa que produce
compostos organoclorados. Particularmente perigoso é o seu uso no branqueo da celulosa,
onde está sendo substituído por outras especies, como ozono ou dióxido de cloro. A máis diso
os chamados CFCs, que alteran o equilibrio do ozono estratorférico Tamén ten aplicacións
ambientais, usándose na desinfección de augas de consumo e residuais.
25
2009
 Plásticos clorados (PVC, derivados do fosxeno,

polimetanos). O cloro emprégase nunha etapa de
oxidación da obtención
 Tratamento da celulosa. A celulosa blanquéase co dicloro,
que é oxidante pero tamén clorante. Ao ser clorante,
produce materia organoclorada moi tóxica. Este uso cada
vez é menos frecuente.
 Desinfección de augas de consumo e residuais
Bromo [B r ] T O T = 1 0 .0 0 m M
A química ambiental do bromo é a do seu estado 25
de oxidación -1, ben como anión, ben en

compostos organobromados, algúns deles, caso B rO 3 
B r2
20
dos “halóns”, moi prexudiciais para a capa de
ozono.
pe
15
Aspectos toxicolóxicos e ambientais: B r
O ión bromuro, aínda que mimetiza ao cloruro, é

moi pouco tóxico. O bromo, que acada a 10
MEDUSA 2 4 6 8 10 12
estratosfera formando parte de compostos pH
organobromados naturais ou sintéticos, é un catalizador moi activo na destrución da capa de

ozono.
O bromo molecular é tóxico e forte irritante, ao igual que o ácido bromhídrico. Os derivados
bromados, ademais de ser oxidantes, poden ser alquilantes.
O organismo confunde o Cl- e o Br-
Ciclo e distribución no ambiente:
O ciclo do bromo no medio ambiente é cualitativamente similar ao do cloro, con entradas e
sumidoiros parecidos.
 Atmosfera: Principalmente no
aerosol (tempos de residencia
curtos); pero algúns derivados
orgánicos son gasosos e teñen
tempos de residencia longos. No
26
2009
seu tempo foi importante a entrada de bromo debida aos coches con gasolina con
chumbo, xa que tiña compostos organobromados.
Os halóns (equivalentes aos CFC’s) teñen tempos de residencia de ata 20-50 anos. Estas
especies acadan a atmosfera, fotolizan e dan Br· (o bromo é o máis efectivo destrutor de
ozono)
 Litosfera: Debido á solubilidade dos seus sales, é pouco abundante. Teñen importancia as
adicións antropoxénicas aos solos, pois se usa na formulación de praguicidas.
 Hidrosfera: É pouco abundante. Atópase disolto como anión; pero tamén en especies
orgánicas, sobre todo CH3Br, de orixe bioxénica. No océano, o tempo de residencia é de 8
anos. Nas augas doces o bromo procede da choiva e de lavados. Aquelas augas que foron
tratadas con Cl2 e posúen bromo:
Cl2 + 2Br-  Br2 + 2Cl-
O maior impacto ambiental vén dos chamados “halóns”: compostos clorofluorobromados que
se usan sobre todo como axentes extintores. Teñen longos tempos de residencia na atmosfera
e interfiren na fotoquímica do ozono.
[I ] T O T = 1 0 .00 m M
30
Iodo H 5 IO 6
H 4 IO 6 
Dependendo das condicións, é estable como ioduro e 25

H 3IO62
H IO 3
como iodato. Aínda que moi pouco estable, tamén se 20
pode atopar en forma de CH 3I, de orixe bioxénica. En

pe
IO 3 
15
forma de I2 só pode atoparse a pH ácido (a pH básico I 2 ( c)
I3 
dismuta). 10
I
5
MEDUSA 0 2 4 6 8 10 12
Aspectos toxicolóxicos e ambientais: pH
É un elemento esencial e escaso (en ocasións ata a carencia) que é concentrado polos seres
vivos. Preto do 20% do iodo antropoxénico úsase en complementos da dieta para persoas e
animais, xa que en zonas afastadas do mar se producen enfermidades como o bocio, debidas
ao seu déficit.
27
2009
129
Os seus isótopos radioactivos, en especial o I e 131I, procedentes da fisión do uranio, son moi
perigosos; especialmente por acumularse nos seres vivos.
129
I
O tempo de vida media deste isótopo é de 1,7 · 10 7 anos. Non é moi enerxético.
129
O organismo acumula iodo e non distingue entre os diferentes isótopos. O I é prexudicial
para os seres vivos.
131
I
Procede tamén de fisión nuclear. Ten un tempo de vida media é de 8 días.

É un elemento esencial e escaso (en ocasións ata a carencia) que é concentrado polos seres
vivos. Preto do 20% do iodo antropoxénico úsase en complementos da dieta para persoas e
animais.
129
Os seus isótopos radioactivos, en especial o I e 131I, procedentes da fisión do uranio, son moi
perigosos; especialmente por acumularse nos seres vivos.

Moi asociado aos procesos biolóxicos.
 Atmosfera: Principalmente en especies gasosas (ao contrario que o cloro e o bromo): I 2 e
CH3I.
 Litosfera: Relativamente abundante en materiais de orixe biolóxica: Rochas sedimentarias,
petróleo, guano. Especiado como ioduro ou iodato. Na litosfera é máis abundante en
zonas áridas, xa que en zonas chuviosas, a chuvia o arrastra
 Hidrosfera: É moi pouco abundante. O tempo de residencia é alto (1,1 · 10 6 anos). Atópase
disolto como ioduro en augas doces e iodato no océano. É un elemento eliminado.
Osíxeno
O osíxeno é o elemento máis abundante no medio ambiente. É moi electronegativo. O osíxeno
forma compostos estables coa práctica totalidade dos demais elementos, polo que aparece
combinado case sempre. Tamén aparece en forma elemental como resultado da fotosíntese.
Osíxeno elemental: Ciclo e distribución:
28
2009
Combustión ATMOSFERA
Respiración*
Precipitación
Evaporación
Fotosíntesis
1.2E9 (O2)
1.2E7 (H2O)
Meteorización
3.1E5 (CO2)
Volatilización
Vulcanismo
Disolución
BIOSFERA Fotosíntesis
1.9E6 Respiración*
OCEANO
Lixiviación 1,3E12 (H2O)
CORTEZA
1.1E13 2.4E9 (SO42-, HCO ) 3
-
7.3E6 (O2)
Sedimentos
Tg O
A presenza de pirita na superficie da terra, suxire que a presión parcial de osíxeno na

atmosfera primitiva era moi baixa.
FeS + O2 + H2O  Fe2O3 + H2SO4
O primeiro osíxeno molecular que aparece na atmosfera resulta das reaccións de fotólise da
auga:
H2O  H2 + O
H2O  H + OH
OH + OH H2O + O
O + O  O2  O + O
Non aparecerá diosíxeno en concentracións apreciables ata a fotosíntese:
CO2 + H2O  CH2O + O2
 Atmosfera: constitúe o 20.95%( v/v) desta, tratándose dunha especie cuasipermanente. A
atmosfera é a maior reserva de osíxeno molecular. O diosíxeno e o ozono, este último de
orixe fotoquímica, actúan como filtros da radiación UV procedente do sol. O ozono
troposférico é un perigoso contaminante secundario, asociado principalmente ás emisións
de NOx.
 Litosfera: O diosíxeno atópase na atmosfera e auga de solos, aínda que en concentración
máis baixa que no medio libre, debido á oxidación da materia orgánica.
 Hidrosfera: En augas ben aireadas rolda as 8ppm, sendo importante tanto para a
respiración dos animais superiores como no tamponamento do potencial redox do medio
acuático. No océano, a circulación termohalina fai que tamén as augas de fondo estean
29
2009
ben osixenadas, cousa que non sempre sucede en masas de auga illadas, onde o fondo
pode volverse anóxico. As verteduras de sustancias redutoras (en especial de natureza
orgánica) poden volver temporalmente anóxicas as augas superficiais, polo que a
“demanda de osíxeno” é un parámetro moi importante que se controla ben mediante
análise (DBO, DQO, COT), ben mediante a observación de indicadores biolóxicos.
Ciclo do osíxeno molecular
Meteorización 5.1E2
ATMOSFERA
Fotosíntesis 3E5
Respiración*3E5 1.2E9
Volatilización4.6E6
Disolución 4.6E6
Combustión$1.5E4
Fotosíntesis1.4E5
Downwellig 9.6E6
Upwellig 9.6E6
Respiración*1.3E5
CORTEZA OCEANO
7.3E6
Mineralización** 1E4
Tg O Tg año-1 O
*Incl. oxidación de detritus; **Incl. oxidación de material inorg.; $Antropogénica.

Auga:
Contén 1/10 de todo o osíxeno da Terra. O ciclo da auga,
evaporación/condensación/escorrentía, está movido pola enerxía recibida do sol.
A auga atmosférica pódese atopar tanto en forma gasosa como en aerosol. O seu tempo de
residencia é moi curto, polo que a súa concentración é moi variable.
Aparte da súa importancia climática, a auga atmosférica xoga un papel importantísimo na
química ambiental desta:
 Como reactivo ou precursor de especies reactivas (reaccións de hidrólise, do radical
OH, etc).
 Como disolvente e vehículo no que teñen lugar reaccións tanto en fase homoxénea
como heteroxénea (p.ex. a oxidación do SO2 a H2SO4).
 Como axente precipitante de especies presentes na atmosfera, ás que arrastra tanto
en disolución como en suspensión.
Variación
Litosfera: Como auga de solo. Édoo contido
vehículo en
dososíxeno dasdesde
nutrientes augas superficiais
este a as plantas.
Hidrosfera: É o compoñente maioritario desta.
30
2009
Perfil da concentración de osíxeno no océano Pacífico
Auga antropoxénica: Tanto a auga que se utiliza para consumo e na industria como a residual
requiren tratamentos de purificación.
Augas de consumo: A auga doce trátase nas seguintes etapas:

 Desbastado: Retirada mecánica dos sólidos de grande tamaño.
 Aireación: Eliminación de sustancias volátiles e oxidación de certas especies indesexables
(sulfuro, ferro(II), manganeso(II), etc). Pódese complementar cunha preoxidación con
cloro, ozono ou permanganato potásico.
 Clarificación: Elimina a materia en suspensión. A adición de catións polivalentes (A o3 ou
Fe3 ) e polielectrolitos (polímeros orgánicos) destrúe os coloides e provoca a floculación. A
materia en suspensión sepárase por decantación e posterior filtrado en leitos de
profundidade.
 Desinfección: Adóitase recorrer á oxidación con cloro, que se dosifica ata exceder o “punto
de ruptura” (a oxidación das aminas ata N 2). Se a auga contén moito COD, susceptible de
clorarse, empréganse ben outros axentes oxidantes, como dióxido de cloro (oxidante, pero
non clorante), ben radiación UV.
31
2009
Outros: Opcionalmente, fanse outros tratamentos, como axuste do pH ou da dureza.

Desalación: Cando non se dispón de auga doce recórrese á desalación de auga de mar ou
salobre. Empréganse os seguintes métodos:
Destilación: Habitualmente en fervenza a baleiro. Require pouco pretratamento pero consome
bastante enerxía.
Ósmose inversa: Require importante pretratamiento, pero consome menos enerxía, polo que
se está impondo.
Electrodiálise: Só se aplica a augas salobres. Require un importante pretratamiento, pero
consome pouca enerxía. Aínda está pouco implantado.
A desalación crea problemas de
Alimentación Pretratamiento
eliminación das augas de
rexeitamento, que pode
O2 M+ H2
contaminar os acuíferos. Adóitase X-
M+ X- Membrana
M+
X- cambiadora
verter ao mar, ata cando a planta X-
X-
M+
de aniones
M+
X- M+
M+
de tratamento está moi lonxe X- X-
X- M+ Membrana
M+ M+ cambiadora
deste. As augas de rexeitamento X-
X- de cationes
M+
do proceso de destilación poden H+ OH-
causar ademais contaminación

Rechazo
térmica. Producto
Outros tratamentos:
Nalgúns casos, en función do tipo de augas e/ó do seu uso final, aplícanse outros tratamentos:
Intercambio iónico: Con resinas cambiadoras de ións. Úsase para algunhas augas de tipo
industrial.
Eliminación da dureza: A dureza é causada pola presenza de catións polivalentes
(maioritariamente Ca2+ e Mg2+) en disolución. Estes ións bloquean os deterxentes e poden
precipitar sales insolubles, o que crea problemas de todo tipo. Distínguense tres tipos de
dureza: Temporal, permanente e total. A dureza total determínase mediante valoración
complexométrica; a temporal, mediante a determinación da alcalinidade total, e a permanente
por diferenza entre ambas. Para a súa eliminación úsanse diferentes métodos:
Cal/eslamiado: A dureza temporal precipítase por adición de hidróxido cálcico e a permanente,
de carbonato sódico.
Intercambio iónico: Intercámbianse os catións polivalentes por Na empregando resinas
cambiadoras de catións.
Bloqueo mediante axentes complexantes: Polifosfatos, AEDT, ANT, etc.
32
2009
Tratamentos para augas de caldeiras: Debido a que traballan a altas temperaturas e presións,
requírense tratamentos especiais para previr a corrosión e formación de depósitos. Os pasos
habituais son: Filtración, eliminación de ións, desgasificación, axuste do pH e do potencial
redox e adición de axentes secuestrantes.
Augas residuais: Han ser tratadas antes da súa devolución ao ambiente.

 Pretratamiento: Desbastado (eliminación de grosos) e almacenaxe (homoxenización)
 Tratamento primario: Desnatado e desareado.
 Tratamento secundario: Dixestión biolóxica (aerobia ou anaerobia) e clarificación.
 Tratamento de lodos: Resultantes dos procesos anteriores.
 Tratamento terciario: Só en casos concretos. Eliminación de nutrientes (N e P),
desinfección, eliminación de ións tóxicos, etc.
[S O 4 2 ] T O T = 3 0 .0 0 m M
Xofre
Os estados de oxidación estables en condicións
ambientais son o SVI, o S-II e en menor medida, o
HSO4
S0. Tamén son importantes diversos derivados 10
S O 42
orgánicos.
pe
0 S (c)
MEDUSA
É un elemento esencial. Pero algúns dos seus

H 2S
compostos (sulfuro de hidróxeno, mercaptanos) -1 0 HS
son moi tóxicos. As emisións de SO 2 asociadas

2 4 6 8 10 12
ao emprego de combustibles fósiles constitúen pH
un grave problema ambiental debido á súa toxicidade directa, aos efectos da “choiva ácida” e
ao papel que o aerosol de sulfatos pode ter sobre o clima.
33
2009
ATMOSFERA
4.8
Antropog. 90
Vulcanismo 7
Polvo 8
90
Spray 144
VOS 20
180
Minería 150
130
OCEANO
1.3E9
LITOSFERA
130
2E10
SEDIMENTOS 3E8
Tg S Tg año-1 S
Boa parte os movementos pasan a través da atmosfera, en especies volátiles como SH 2, SO2,
VOS, etc, de orixe biolóxica ou antropoxénico, que se oxidan nela a sulfato.
-Atmosfera: Fórmalas gasosas máis importantes son o SH 2 e o SO2, aínda que tamén existen
especies orgánicas. Tamén se atopa no aerosol, como ácido sulfúrico e sulfatos.
-Litosfera: Maioritariamente en forma de S 2- e SO42-. Tamén é importante o xofre orgánico
(materia orgánica do solo, petróleo, gas natural e carbón). A remineralización do xofre contido
na materia orgánica é importante para a fertilidade dos solos.
-Hidrosfera: Atópase maioritariamente como ión sulfato, libre ou coordinado. Tamén hai unha
proporción significativa de VOS, de orixe bioxénica, que escapa cara á atmosfera.
Moi importantes en magnitude e en
Fuente Tg S
Producción de Energía 24.2
consecuencias ambientais:
Industria 19.6
Emisións de SO2: A combustión do carbón
Calefacción 4.77
(e en menor medida do petróleo) e o Transporte Marítimo 3.86
tratamento de menas sulfuradas liberan Otros (Combustión de biomasa…) 2.43
SO2 á atmosfera. A oxidación deste é Transporte Terrestre 1.74
relativamente lenta, polo que sofre transporte a nivel rexional. A oxidación transcorre
maioritariamente en disolución na auga do aerosol, dando lugar a ácido sulfúrico, principal
compoñente da “choiva ácida”. As plantas de produción de enerxía están facendo grandes e
xeitosos esforzos para limitar as emisións desta especie. Algunhas tecnoloxías utilizadas
permiten a recuperación do SO2, que se emprega na fabricación de ácido sulfúrico.
34
2009
“Augas ácidas de mina”: Calquera escavación pon ao xofre reducido do subsolo

(principalmente piritas) en contacto co medio óxico, no que se transforma en ácido sulfúrico,
que fai descender o pH do medio acuático e mobiliza catións que, doutro xeito, atoparíanse
formando especies insolubles.
Fabricación de celulosa: Tanto o sulfito empregado no proceso como as especies sulfonadas
que se forman producen efluentes con elevada demanda de osíxeno, que han de tratarse
antes da súa emisión ao ambiente.
Xofre en abonos: Un exceso de sulfatos pode provocar desertización das terras de cultivo.
O Proceso SNOX
Selenio
Os estados de oxidación estables en condicións
ambientais son o SeVI, o SeIV e o Se0. O seleniuro de
hidróxeno é moi redutor, pero os seleniuros están
estabilizados pola súa escasa solubilidade. Tamén
son importantes diversos derivados orgánicos.

É un oligoelemento esencial, habéndose detectado
problemas carenciais. Pero en exceso é tóxico,
debido a que mimetiza ao xofre. É acumulado polas
plantas. Os organismos elimínano por biometilación.
As emisións antropoxénicas de selenio adoitan ir asociadas ás de xofre.
35
2009
ATMOSFERA
Antropog. 14E3
Polvo 0.3E3
4.8E3 (VOSe)
12E3
8E3
BIOSFERA
OCEANO
15.2E3
LITOSFERA 8E3 2.8E5
SEDIMENTOS 1E9
(Datos de Fergusson) Tg Se t año-1 Se
O ciclo está fortemente alterado polas actividades antropoxénicas.

 Atmosfera: Fórmalas gasosas máis importantes son o SeH 2 e as especies orgánicas. No
aerosol, aparece como dióxido de selenio, selenitos e seleniatos. Todas as súas especies
teñen tempos de residencia moi curtos.
 Litosfera: A súa mobilidade depende moito da especiación. Detectáronse problemas
ambientais asociados á natureza de certos solos ou o emprego de escorias Thomas como
abono.
 Hidrosfera: Atópase como selenito ou de seleniato. É un elemento reciclado, polo que na
zona fótica as formas predominantes son os seus derivados orgánicos.
Detectouse contaminación das masas de auga por irrigación de zonas áridas ricas no elemento.
Telurio
O telurio é bastante parecido ao selenio, aínda que a súa toxicidade é menor. Os seres vivos
eliminan o exceso mediante o seu transformación en dimetiltelurio, que dá un cheiro aliáceo
similar ao do selenio. Non hai moita información sobre o ciclo deste elemento
Nitróxeno
É un elemento esencial para a vida. O seu ciclo está moi perturbado polas actividades
humanas. Algunhas das súas especies están implicadas en problemas de contaminación
Estado de Especies
ambiental. Oxidación
+5 NO3-
+4 NO2
+3 NO2-
Química do nitróxeno +2 NO
+1 N2O
0 N2
36 -1/3 N3-
-1 HONH2
-2 N2H4
-3 NH3, Aminas, Proteí
Proteínas
2009
Pódese atopar en nada menos que 10 estados de oxidación diferentes; a maioría

termodinámicamente inestables, pero reaccionan con moita lentitude, polo que poden
sobrevivir longo tempo no ambiente.
Ciclo do nitróxeno: O movemento do nitróxeno no medio ambiente está asociado aos

seguintes procesos:
Fixación: A transformación do dinitróxeno en formas asimilables polos vexetais. Na fixación
biolóxica, o N2 transfórmase en amoníaco en condicións de química suave. A fixación
inorgánica (natural ou antropoxénica) transfórmao a alta temperatura primeiro en NOx e este
en nitrato.
Asimilación: Transformación do nitróxeno fixado (NH 3 ou NON3-) en nitróxeno orgánico
(proteínas).
Mineralización: Pola que o nitróxeno orgánico pasa a amoníaco. É levada a cabo polos seres
vivos.
Nitrificación: Pola que o amoníaco pasa primeiro a nitrito e logo a nitrato mediante o concurso
de diversos tipos de bacterias.
Desnitrificación: Transforma, tamén mediante o concurso de bacterias, o nitrato en
dinitróxeno e en N2O pasando por nitrito.
A fixación antropoxénica alterou radicalmente o ciclo natural.
Nitróxeno na litosfera: Salvo as evaporitas e o guano, as rochas conteñen moi pouco nitróxeno.
En cambio, o contido en nitróxeno dos solos de cultivo é (ó debe ser) alto: ao redor de 2g/kg, a
maior parte como nitróxeno orgánico que se vai mineralizando lentamente.
O NH4 é debilmente retido polo solo e o NON3- non o é en absoluto.
Entradas: A fixación natural e os abonos de sínteses.
Saídas: Á atmosfera na desnitrificación; á hidrosfera por disolución (moi importante no caso do
nitróxeno antropoxénico).
Nitróxeno nas augas: O nitróxeno fixado (NH 4 e NON3-) adoita ser o limitante da produtividade
primaria do medio acuático, polo que se trata dun elemento reciclado. O exceso,
habitualmente asociado á actividades antropoxénicas, pode provocar eutrofización do medio
acuático.
Entradas: A fixación polo biota acuático; a disolución das formas fixadas presentes na
atmosfera e solos.
37
2009
Saídas: Á atmosfera na desnitrificación e o spray mariño. Como proteínas na pesca (aves

acuáticas e home).
Nitróxeno na atmosfera: Atópase maioritariamente como dinitróxeno, que unha especie

cuasipermanente. Os seus movementos están ligados aos procesos de fixación e
desnitrificación. A segunda especie en abundancia é o N 2O, procedente da desnitrificación e
que se oxida lentamente (tempo de residencia 120 anos) a NOx na estratosfera. O amoníaco,
os NOx e diversos produtos de oxidación destes teñen tempos de residencia moi curtos e a súa
concentración é moi variable.
Nitróxeno antropoxénico: Supón case o 50% dos movementos e, aínda que é indispensable
para soster a actual produción de alimentos, está implicado en diversos problemas de
contaminación ambiental:
Abonos nitroxenados de sínteses: Baséanse na síntese de amoníaco (Proceso Haber-Bosch) e

de ácido nítrico (Proceso Oswald), que se empregan como sales amónicas e como nitratos.
Aparte do os problemas ambientais asociados á súa síntese (de elevado consumo enerxético),
boa parte termina nas masas de auga, onde producen eutrofización. Para limitar este
problema, estanse substituíndo por urea e polímeros derivados desta, que se disolven máis
lentamente.
Contaminación das augas por nitróxeno: Prodúcese como consecuencia do abuso de abonos
nitroxenados de sínteses, que en grande parte pasan ás correntes de auga antes de ser
absorbidos polas plantas, así como pola vertedura de augas residuais con altas cargas de
nitróxeno orgánico. Unha das súas consecuencias é a eutrofización das masas de auga
receptoras. Outra é a contaminación de acuíferos con formas reducidas do nitróxeno, nitrito
e/ou amoníaco, que son tóxicas (en augas de consumo humano só se toleran concentracións
inferiores a 0.02ppm de amoníaco, 1ppm de nitrito e 45ppm de nitrato). No primeiro caso a
solución está nun uso xuicioso dos abonos; e no segundo, no tratamento terciario das augas
residuais (desnitrificación en dixestores anaerobios).
Incremento na concentración de N2O na atmosfera: O incremento observado parece estar

asociado á desnitrificación dos abonos nitroxenados de sínteses. Ademais de tratarse dunha
especie de ?efecto invernadoiro?, o seu oxidación a NOx na estratosfera podería afectar á ?
capa de ozono? (ver Tema E6).
38
2009
Contaminación troposférica por NOx: Chámase así á mestura (interconvertible) de NON e

NON2. O contaminante primario é o NON, emitido nos procesos de combustión a alta
temperatura:
N2 O2  2NON
A principal reacción do NON troposférico é o seu oxidación con ozono:
NON O3 => NON2 O2
cuxa principal fonte troposférica é a fotólise de NON2
NON2 h? => NON

O O2 OM => O3 M*
Na atmosfera diúrna alcánzase a situación de "estado fotoestacionario", dado pola expresión
[O3][NON]/[NON2]= k
coñecida como "Relación de Leighton". Esta relación só se cumpre de modo aproximado, pois
as tres especies implicadas interveñen (aínda que en menor medida) noutras reaccións que
dan lugar a contaminantes secundarios, como os nitratos de peroxoalquilo, RC(O)OONO2, ata
terminar en ácido nítrico.
Como consecuencia, as emisións de NOx están limitadas por lei, recorréndose a sistemas de
redución catalítica tanto nos gases de escape das plantas de produción de ácido nítrico, ou de
enerxía como nos vehículos automóbiles.
Fósforo
[ P O 4 3 ] T O T = 1 0 .0 0 m M Importancia ambiental do fósforo:
5
 É un nutriente esencial. Abundante pero pouco
0 biodispoñible, polo que se empregan grandes

H 3P O 4
H 2P O 4
cantidades de abonos fosfatado s.
-5 H P O 42
PO 43
pe
-1 0
PH3
-1 5
39
2 4 6 8 10 12
pH
2009
 ingreso de fósforo antropoxénico (en especial especies solubles como os polifosfatos) nas
masas de auga produce a eutrofización destas..
Química do fósforo:
A única especie estable en condicións óxicas é o fosfato. En medios anóxicos (sedimentos)
pode existir fosfina, pero esta se oxida rapidamente ao pasar a condicións óxicas.
O anión fosfato dá lugar a sales moi pouco solubles con catións abundantes no ambiente:
Calcio, ferro, aluminio; polo que se bloquea con facilidade nos solos.
Os polifosfatos forman complexos solubles, que terminan hidrolizando a fosfato.
Ciclo do Fósforo:
ATMOSFERA 0.03
Deposición 3
Deposición 1
Polvo 4
BIOSFERA
60
3E3 BIOSFERA 140
SUELOS 2E5
21*
1e3
Minería 12
OCEANO 9E4
LITOSFERA
21*
LITOSFERA
SEDIMENTOS 4E9
Tg P Tg año-1 P
O ciclo natural do fósforo é moi limitado, debido á insolubilidade dos seus compostos. Viuse
profundamente alterado polo uso de abonos fosfatados e pola deforestación e roturación dos
solos, que favorecen o arrastre de partículas que o conteñen.
O fósforo na atmosfera:
Só como fosfatos no aerosol. Tempos de residencia moi curtos.
O fósforo nas augas:

Adoita ser moi escaso. A maior parte atópase en suspensión como fosfatos ou fósforo
orgánico. En canto ao disolto, como H2PO4- ou HPO42-, libres ou en forma de complexos.
 Entradas: precipitación atmosférica e arrastre do solo.
40
2009
 Saídas: Aos sedimentos por precipitación química e biolóxica (certas bacterias acumulan
fósforo). Tamén co guano e a pesca.
É importante a contaminación de augas residuais con polifosfatos, empregados nos
deterxentes. Como é un nutriente limitante, dá lugar a eutrofización. Téndese a usar outro tipo
de produtos e/ó eliminalo en tratamentos terciarios.
O fósforo na litosfera:
É abundante, pero moi pouco móbil, debido á alta insolubilidade dos seus compostos, tanto
orgánicos como inorgánicos. A solubilidade do fosfato diminúe a pH elevado por formación de
sales de calcio, e a pH baixo por precipitación de sales de ferro e aluminio.
Esta escasa solubilidade limita a produtividade dos solos, que adoita vir asociada á reciclaxe do
contido nos residuos orgánicos.
Os movementos máis importantes están asociados ás actividades antropoxénicas: Emprego de
abonos fosfatados e actividades que facilitan a erosión do solo, que fan que se perda coa
escorrentía.
na transparencia, (ver tamén a figura no capítulo 11 do Jackson e Jackson).
Abonos fosfatados:
Supón unha parte importantísima do ciclo actual do fósforo.
A súa produción baséase en transformar os minerais, sales altamente insolubles do anión
PO43-, en sales dos anións HPO42- e H2PO4-, máis solubles. Esta industria contamina con
ácidos sulfúrico e fluorhídrico e con formas moi impuras de sulfato cálcico (fosfoyeso).
Efectos Ambientais do Fósforo Antropoxénico:

Obviamente, a necesidade de colleitas abundantes obríganos a interferir co ciclo natural do
fósforo (estímase que as actividades antropoxénicas multiplicaron por 4 a velocidade de
circulación deste elemento no ambiente):
O home extrae anualmente ao redor de 12 x 106 toneladas de fósforo, principalmente como
fosforitas, formas impuras de Ca3(PO4)2, e apatitos Ca5(PO4)3X (X = OH, F).
Delas, aproximadamente un millón (datos de 1995) vai á produción de fósforo branco por
reacción do mineral con carbón de coque en presenza de sílice:
Ca3(PO4)2 5C 3SiO2 ? 3CaSiO3 5CO 2P
41
2009
Como resultado do proceso prodúcense emisións ao ambiente de aerosois de fosfato (como

consecuencia da moenda do mineral, pouco contaminantes pola súa baixa solubilidade).
Tamén se producen CO e SiF4, pero o primeiro recupérase polo seu valor como combustible ou
reactivo técnico, mentres que o segundo, que se hidroliza na auga de recoller o fósforo,
recupérase como hexafluorosilicatos; polo que o proceso non é demasiado contaminante.
Case o 90% do fósforo branco obtido úsase para producir P4O10 que á súa vez se emprega na
fabricación de ácido fosfórico e fosfatos de elevada pureza, para o seu uso en deterxentes e
outros. O resto vai á fabricación doutras especies químicas (PCl3, organofosforados., especies
tóxicas, pero de pouco volume).
O resto vai á fabricación de abonos
O 86% do fósforo (cuxa circulación no ambiente será a mesma que a de calquera outro fosfato)
que se usa, por exemplo, na fabricación de deterxentes e pasta de dentes e na industria
alimentaria. Durante a preparación (por reacción con osíxeno a alta temperatura) e a hidrólise
do P4O10 pódense producir néboas deste composto.
O resto do fósforo obtido destínase á fabricación doutros compostos, que poden ter interese
ambiental por exemplo o tricloruro de fósforo, un produto altamente tóxico (capaz de formar
complexos coa hemoglobina similares aos que forma o CN- e o CO) pero que, pola facilidade
con que se hidroliza e oxida só entraña riscos en ambientes de traballo.
Pero quizais os maiores problemas de contaminación por fósforo vingan do proceso de
preparación e usos do ácido fosfórico e os seus derivados por vía húmida: Este método
consome o 75% do material fosfatado extraído. Consiste no tratamento do mineral finamente
dividido con ácido sulfúrico concentrado e quente, de acordo con:
Ca5(PO4)3F H2SO4 ? CASO4 H3PO4 HF
A presenza de sílice como impureza fai que se desprenda tamén SiF4 en forma gasosa.
Existen diversas variantes técnicas do proceso que podemos agrupar en dous tipos
fundamentais:
-As que filtran, sen máis, o CASO4 resultante do ataque do mineral, lávano con auga para
recuperar o ácido no posible e refúgano. Este é un proceso moi contaminante, xa que o (xeso
ou anhidrita) contén cantidades apreciables de mineral fosfatado que non reaccionou e que o
fan inadecuado para o seu uso en construción, polo que temos o problema da súa vertedura
(exceso de ácido e presenza de numerosos catións indesexados, incluíndo elementos
radioactivos, xa que os elementos das terras raras forman fosfatos insolubles, polo que
adoitan ser relativamente abundantes no mineral).
42
2009
-As que, tras filtrar o residuo de CASO4, suspéndeno en H2SO4 quente a fin de recristalizalo a
outra forma diferente. No cambio de estrutura cristalina, o mineral fosfatado que poida
quedar ocluído termina de reaccionar. Á súa vez este método ten dúas variantes:
- Realizar o ataque a baixa temperatura (50-60ºC), co que se forma CASO4 .2H2O (xeso). A
recristalización faise a temperatura alta (mais de 90ºC), co que se forma anhidrita (CASO4 .
1/2H2O).
- Realizar o ataque a alta temperatura (uns 90ºC), precipitando anhidrita, e a recristalización a
baixa temperatura para transformar esta en xeso.
En ambos os casos conséguese sulfato de calcio máis puro, con menos fósforo, adecuado para
o seu uso en construción, polo que non ha de refugarse no ambiente. Ademais mellórase o
rendemento do proceso.
A disolución de ácido fosfórico adoita purificarse por diversos métodos antes de concentrala a
baleiro. A auga extraída nesta operación contén tamén HF disolto, que ha de recuperarse
como xa se discutiu anteriormente. Tamén han de recuperase os gases que resultan do ataque
ao mineral, posto que conteñen HF e SiF4. Outra posible fonte de contaminación ambiental, é
o po do mineral, que poida quedar en suspensión na atmosfera.
Abonos fosfatados:
A maior parte do ácido fosfórico obtido por vía húmida emprégase na preparación de abonos
(sobre todo fosfato mono e diamónico que constitúen o 50% do total de fertilizante
fosfatados); pero outra parte importante do mineral empréganse na fabricación doutros
fertilizante, entre os que destacan:
- Superfosfato de cal: Resultante do tratamento do mineral coa cantidade estequiométrica de
H2SO4 concentrado, de acordo con -
- Ca3(H2PO4)2 H2SO4 => Ca(H2PO4)2 CASO4

-
Os problemas ambientais da súa produción son os mesmos que xa vimos para a preparación
do fosfórico, coa excepción de que o problema do xeso trasládase aos solos, que poderían
chegar a desertizarse.
- Superfosfato triplo: Resultante do ataque do mineral con ácido fosfórico, segundo a reacción:
-
Ca3(PO4)2 4H3PO4 ? 3Ca(H2PO4)2
43
2009
Neste caso non existe o problema do xeso. Ademais, aínda que o seu prezo é máis alto, o
maior contido de fósforo (aforro en transportes) fai que resulte máis rendible.
- Nitrofosfatos: Resultado do ataque con ácido nítrico:
-
Ca3(PO4)2 2HNO3 ? 3Ca(H2PO4)2 Ca(NON3)2
Caro, pero que contén fósforo e nitróxeno. Non ten o problema do xeso.
Escorias Thomas:
O ferro procedente de menas con alto contido en fósforo debe purificarse para eliminar este
elemento, polo que se trata con calcaria. Fórmanse así as Escorias Thomas, que son,
fundamentalmente, silicofosfatos de calcio, con contidos da orde de 15-17% en P2O5, e úsanse
como abono fosfatado barato. Teñen a vantaxe de conter diversos micronutrientes, como
xofre, ferro, molibdeno, cinc ou cobre; pero tamén conteñen elementos tóxicos, como
arsénico e outros, polo que deben ser coidadosamente controladas.
Aínda que nós estivemos manexando cifras dadas en unidades de masa de fósforo, a industria
utiliza historicamente outros dous tipos de unidades para dar a riqueza dos minerais ou os
abonos:
Son:
-O BPL (Bone Phosphate of Lime) ou a unidade equivalente TPL (Tri Phosphate of Lime), que
representa o equivalente (en porcentaxe) de Ca3(PO4)2. A razón do nome BPL é que os
primeiros abonos fosfatados preparábanse usando ósos, nos que o principal composto
fosfatado é esta especie.
-O contido (en porcentaxe) en P2O5.
A relación entre estas unidades é

1%BPL ? 0.458% P2O5.? 0.2% P
Obvia, se temos en conta a relación entre as masas-fórmula.
Problema: Expresar nos tres tipos de unidades a riqueza dun superfosfato do 92% de pureza.
(15.41%P; 35.31%P2O5 e 77.08%BPL).
Pero a alteración antropoxénica do ciclo do fósforo no solo non só é debida ao emprego de

fertilizante orgánicos e sintéticos, senón tamén á deforestación e roturación, que facilitan o
arrastre do fósforo polas augas de escorrentía.
44
2009
Arsénico
Os estados de oxidación estables en [ A s O 4 3 ] T O T = 1 0 .0 0 m M
condicións ambientais son o AsV, o AsIII e o

10 H 3 A sO 4
As0. A arsina é moi redutora, pero pode
H 2 A sO 4 
sobrevivir algún tempo en condicións
óxicas. Tamén son importantes diversos 5
H A sO 4 2 
derivados orgánicos, tanto bioxénicos como

A sO 43
A s(O H ) 3
antropoxénicos. 0
pe
Aspectos toxicolóxicos e ambientais: -5
É un oligoelemento esencial, pero en As(c) A sO (O H ) 2 
exceso é tóxico: O As(V) mimetiza ao -1 0 A sH 3 A sO 2 (O H ) 2 
fósforo, mentres que o As(III) únese a

2 4 6 8 10 12
moléculas con xofre. A toxicidade depende pH
moito do estado de oxidación. É acumulado
por diversos organismos e elimínase por biometilación.
Os movementos antropoxénicos de arsénico adoitan ir asociados aos de especies sulfuradas;
pero tamén aos de fosfatos.

O ciclo natural está fortemente alterado polas actividades antropoxénicas: Metalurgia non
ferrosa, combustibles fósiles e abonos fosfatados.
 Atmosfera: A arsina e os derivados organometálicos, gaseosos, se oxidan rapidamente; de
modo que aparece principalmente como As2O3 no aerosol e o seu tempo de residencia é
curto.
 Litosfera: A súa mobilidade depende moito da especiación, sensible ao pH e pE. Debido ao
seu bioconcentración existen límites legais para os solos de cultivo.
 Hidrosfera: A especiación depende das condicións do medio. En determinadas zonas, o
contido en arsénico das augas pode ser moi perigoso para a saúde, habéndose
desenvolvido diversas tecnoloxías para a súa eliminación das augas de consumo. Tamén se
detectaron problemas por contaminación de orixe antropoxénica.
45
2009
[ S b ( O H ) 6 ] T O T = 1 0 .0 0 m M Antimonio
15 Os estados de oxidación V e III son moito menos
S b 2 O 5 (c )
ácidos que no arsénico. Tamén aparece en estado
10
S b(O H )6
de oxidación 0 e -III, este último moi redutor, e
5 como derivados organometálicos.
En canto a toxicidade, parécese ao arsénico, aínda
0 a S b 2 O 3 ( c r )
pe
que é menos activo; polo que causa menor
-5 preocupación ambiental.
MEDUSA
-1 0 S b (c)
SbH3
-1 5
2 4 6 8 10 12 [ C O 3 2 ] T O T = 1 0 .0 0 m M
pH 5
Carbono
H 2C O 3
Importancia ambiental do carbono:
 Elemento básico na constitución dos seres 0 H C O 3
vivos. C(c)
C O 32
pe
 As alteracións no seu ciclo provocan cambios

radicais no equilibrio global. -5
 As actividades antropoxénicas están CH4
modificando apreciablemente o Ciclo.

-1 0
2 4 6 8 10 12
Química do carbono: pH t = 2 5 C
46
2009
As especies termodinámicamente estables no medio óxico son o dióxido de carbono e os seus

anións, bicarbonato e carbonato.
Os organismos autótrofos promoven a transformación (endotérmica) a especies reducidas.
A reoxidación destas non ten
por que ser rápida.
O material reducido pode
subsistir durante eóns se
queda atrapado no medio
anóxico.
O principal motor actual do
Ciclo é o equilibrio
fotosíntese-respiración
(degradación) da materia
orgánica:
CO2 + H2O + Enerxía  (CH2O)n + O2
As actividades antropoxénicas implican só un 2% do movemento global, pero están
provocando un claro desequilibrio no Ciclo, transformando o carbono reducido dos
combustibles fósiles en dióxido de carbono.
O carbono na atmosfera:
As principais especies carbonadas na atmosfera son ATMOSFERA
o CO2 e o CH4.
CO2 762 1.2 CO 0.2 0.4 CH4 4
Os seus tempos de residencia son bastante longos (375ppm) (0.12ppm) (1.5ppm)
(algúns anos).
0.02
212
216
0.2
0.4
1
Ambas son especies de “efecto invernadoiro”.

As actividades antropoxénicas directas (emisións) e
indirectas (cambio no uso do solo) están causando Pg C Pg año-1 C
un incremento da súa concentración atmosférica.

A preocupación polos efectos climáticos do
incremento na concentración de CO 2 fai que se
tendan a limitar as emisións.
As emisións de CO, aínda que
cuantitativamente menos importantes,
afectan á saúde nas grandes cidades, polo que
están sometidas a limitacións.
47
2009
O carbono nas augas:

As especies máis abundantes na auga son o dióxido de carbono e os seus anións (sobre todo o
HCO3-).
A cantidade de carbono presente na hidrosfera é 55 veces maior que o presente na atmosfera,
polo que o océano actúa de tampón fronte aos cambios nesta.
Actualmente, o océano é o principal sumidoiro neto do CO2 atmosférico. A capa superficial
atópase en equilibrio coa atmosfera; pero o equilibrado coas augas profundas é moi lento (ao
redor de 500anos), polo que o “efecto tampón” vai moi por detrás das emisións
antropoxénicas.
O intercambio de carbono entre as augas de superficie e as de fondo prodúcese a través de
dúas vías distintas: Disolto nas augas no “upwelling” e no “downwelling”; Na sedimentación de
partículas orgánicas e inorgánicas.
A concentración de CO2 no océano aumenta coa profundidade, polo que o pH descende con
esta. Como consecuencia, a acumulación de carbonato cálcico nos sedimentos só se dá por
encima de certa profundidade: a lisoclina. A pesar do seu pH máis baixo, a disolución do
carbonato cálcico fai que a alcalinidade das augas de fondo sexa maior que a das da capa
superficial.
Carbono na litosfera:
A maioría do carbono da Terra atópase como carbonato en rochas sedimentarias. Estas
contribúen ao tampón fronte ao incremento do CO2 atmosférico. O seu meteorización polas
augas ricas en CO2 provoca os fenómenos kársticos.
O carbono reducido fósil (carbón, petróleo e gas natural) é moito menos abundante, pero
importante como fonte de enerxía.
A fracción orgánica dos sólidos de solo é de extraordinaria importancia no ciclo dos nutrientes.
Outras especies carbonadas importantes: Ácido cianhídrico e cianuro:
A súa orixe é antropoxénica. Prodúcense en grandes cantidades (0.5E6 t/ano). Úsanse na
fabricación de plásticos, extracción de metais e baños electrolíticos.
Son moi tóxicas.
Os efluentes trátanse mediante oxidación a CO2 e N2.
Silicio
O silicio, en forma de SiO2 e diferentes silicatos e silicoaluminatos, é o constituínte maioritario
da maior parte das rochas e solo.
48
2009
O seu ciclo vese bastante afectado polas actividades antropoxénicas.

Algúns dos seus compostos (ata naturais) de silicio poden ser perigosos.
Química do silicio:
As únicas especies estables no ambiente son as combinacións osixenadas. En todas elas o
silicio atópase tetraédicamente coordinado por osíxenos, terminais e/ó ponte entre dous
átomos de silicio. Cada osíxeno terminal contribúe cunha carga negativa ao conxunto. Os
osíxenos ponte dan lugar a polimerización.
En función do número de osíxenos terminais e/ó compartidos por cada unidade tetraédrica,
xorden distintos anións oligo- ou poliméricos con estruturas lineais, cíclicas, en cinta ou en
capas; así como o SiO2 neutro de estrutura 3D. A substitución isomorfa de parte do silicio
deste por aluminio (que dá lugar a unha carga negativa por cada aluminio) permite tamén a
existencia de especies 3D con carácter aniónico (“ortosilicatos”, segundo a nomenclatura
xeolóxica).
O dióxido de silicio é termodinámicamente bastante soluble, polo que os silicatos adoitan
empobrecerse en silicio ao longo da meteorización. Con todo, o proceso adoita ser moi lento.
O silicio no Ambiente:
O silicio é moi abundante na litosfera, sendo o compoñente maioritario de rochas e solo. A
meteorización gradual dos silicatos libera nutrientes a este. Ademais os silicatos laminares
presentes nos minerais da arxila participan no intercambio iónico coa auga de solo tanto de
nutrientes como de especies tóxicas.
O silicio atópase nas augas disolto como H4SiO4; No océano é un elemento reciclado, pois a
súa concentración é relativamente baixa e é esencial para diversos organismos. Nas augas
doces abunda máis en suspensión de diversos minerais (sobre todo, como partículas coloidales
de arxila).
Na atmosfera atópase exclusivamente no aerosol.
Movementos antropoxénicos de Silicio:

Movementos de áridos e materiais de construción: Xeración de po e corrementos de terras.
Danos paisaxísticos.
 Cemento Portland: Cuantitativamente moi importante: 800x106Taño-1. Emisións de po e
de CO2.
 Cerámica: Emisións CO2 e de ácidos fluorhídrico, sulfúrico e fosfórico. Ás veces, sustancias
reducidas malolientes (destrúense en procesos de postcombustión).
49
2009
 Vidros: Grande consumo de enerxía. Emisións de CO2.

 Asbestos (amiantos): Po carcinoxénico.
 Siloxanos (siliconas): Debido á súa inercia química, crese que podería acumularse no
ambiente, aínda que se demostrou que se descompón catalíticamente sobre as arxilas.
 Vidro soluble e zeolitas: Sustitutivos de fosfatos en deterxentes; Usos no tratamento de
augas e de emisións de gases contaminados.
Boro
As únicas especies ambientalmente estables son o ácido bórico, os boratos e os borosilicatos.
O ácido bórico e o anión ortoborato poden polimerizar por formación de pontes oxo. De feito,
a principal mena do elemento é o bórax, Na2B4O5(OH)4.8H2O. O borato forma complexos
bastante estables con catións dos metais de transición.

En cantidade de trazas é esencial para as plantas; pero a concentracións elevadas é tóxico
tanto para estas como para os animais. Ten propiedades antisépticas.
Ciclo e distribución:
A súa circulación por causas antropoxénicas, 2.4x106Taño-1, cuadriplica os movementos
naturais, 0.6x106Taño-1.
Atmosfera: Atópase no aerosol, con tempos de residencia curtos e concentracións moi
variables. Entra debido ao vulcanismo, aos procesos de combustión e ao spray mariño. Sae por
precipitación seca ou disolto na auga de choiva.
Hidrosfera: Atópase como ácido ortobórico. No océano é un elemento concentrado. Aparte
das entradas naturais, pode haber contaminación debido ao seu uso en deterxentes.
Litosfera: Debido á solubilidade dos seus sales, a súa concentración só é alta en zonas áridas;
con todo, no medio alcalino é retido por complexación ás arxilas e aos óxidos de aluminio e
ferro. Úsase en praguicidas; pero a lexislación limita tanto o contido como as adicións aos solos
de cultivo.
METAIS
Ag+
Indice Clase B, ó Covalente, Χ2mr
4 Hg2+
Pb4+
3 Cu2+
Fe2+ 2+ Sn4+
Ni Fe3+
Zn2+
2 Mn2+
Al3+
Mg2+
1 Ca2+
K+
Na+ 50
4 8 12 16 20 24
Indice Clase A, ó Iónico, Z2/r
2009
GRUPOS 1 2 3
Cinc e cadmio
Son elementos cunha química moi parecida; Pero mentres que o cinc é un elemento esencial
que só resulta prexudicial en concentracións moi altas, o cadmio é unha especie moi tóxica.
En ambos os casos, os movementos antropoxénicos son de moita maior envergadura que os
naturais.
Química dos elementos:

O único estado de oxidación habitual no ambiente é o II.
Os catións son anfóteros. Os seus hidróxidos son relativamente solubles como tales complexos
neutros,
M(OH)2 s ↔ M(OH)2 aq
de modo que a pH ácido predominará na disolución o catión hidratado; pero a pH neutro ou
alcalino a especie predominante en disolución será o hidroxocomplejo. Dan sales insolubles co
carbonato, silicato, fosfato e sulfuro. Son catións de dureza intermedia, sendo algo máis
brando o cadmio. Os seus complexos son pouco estables e moi lábiles.
Aspectos toxicolóxicos e ambientais.

O cinc é un elemento esencial que entra a formar parte de numerosas metaloproteínas, sendo
relativamente frecuentes os problemas de deficiencia. Con todo, en altas concentracións
parece resultar tóxico, polo que en solos de cultivo non se admiten concentracións superiores
a 300mg/kg.
O Cadmio é un tóxico moi potente, que actúa a través dos dous mecanismos xerais:
 Mimetizando ao cinc e ao calcio.
 Uníndose fortemente ás proteínas que conteñen xofre.
É concentrado polos seres vivos, provocando serios danos.
Ciclo e Distribución no ambiente:
51
2009
Aínda que relativamente escasos, están amplamente distribuídos en todo tipo de rochas.
Fíxanse e concentran nos materiais do solo; pero os cambios de pH mobilízanos con facilidade.
No océano compórtanse como elementos reciclados. Nas augas doces pode producirse
contaminación por mobilización coa choiva ácida, por lixiviado de vertedoiros, que conteñen
chatarra e pilas ou por verteduras de baños electrolíticos.
Na atmosfera forman parte do aerosol e a súa presenza adoita estar asociada a actividades
antropoxénicas: Combustión de carbón, tratamento de menas sulfuradas.
Mercurio
O mercurio é un elemento moi tóxico. Ademais, o seu ciclo está fortemente alterado polas
actividades antropoxénicas , que case duplican os movementos naturais.
Química do mercurio:
En condicións ambientais tolera os estados de oxidación formal Hg(0), Hg(I) e Hg(II); aínda que
o Hg(I) ten só unha estreita marxe de estabilidade termodinámica. O elemento é lixeiramente
soluble en auga e apreciablemente volátil en forma de átomos illados, polo que este estado de
oxidación pódese atopar non só na litosfera, senón tamén na hidrosfera e na atmosfera.
O Hg(II) é a especie máis estable en condicións óxicas. É brando, polo que forma compostos
estables con calquera especie que non sexa moi dura.
O mercurio dá lugar a sustancias moleculares estables, HgR2 e HgRX, ( X=Cl, OH, OAc, etc)
solubles e volátiles, que se producen por biometilación.
Ciclo e distribución do mercurio no ambiente:

Os movementos prodúcense principalmente a través da atmosfera, debido á estabilidade e
volatilidade do Hg(0).
 Litosfera: Aínda que escaso, o mercurio atópase en todo tipo de rochas, aínda que abunda
máis nas sedimentarias. Os compoñentes do solo retéñeno con facilidade; tamén se
bloquea como sulfuro en condicións redutoras. Mobilízase por biometilación, por
formación de complexos ou por redución a Hgº,
 Atmosfera: A especie máis abundante na atmosfera é o mercurio atómico, en fase gas, cun
tempo de residencia entre medio e un ano, polo que a contaminación esténdese a longas
distancias do foco Tamén se atopa como derivados organometálicos, con tempos de
residencia moito máis curtos. Termina oxidándose a HgII, que forma parte do aerosol.
Entradas: Erupcións volcánicas, a volatilización do solo e da hidrosfera e as actividades
antropoxénicas (combustión de carbón, tratamento de minerais sulfurados e algunhas
52
2009
aplicacións do metal, como o seu emprego na extracción de ouro. Estanse facendo grandes
esforzos para reducir as emisións). Saídas: Precipitación do aerosol.
 Hidrosfera: Os movementos do mercurio nas augas son complexos: O Hg(II) disolto, en
suspensión ou nos sedimentos sofre biometilación, escapando en parte á atmosfera ou
degradando en disolución a mercurio inorgánico, tanto por vía fotoquímica como
bioquímica. Ademais entran moi facilmente na cadea trófica, sufrindo biomagnificación ao
longo da mesma: Os superpredadores lonxevos adoitan ter concentracións claramente
perigosas do elemento.
Entradas: Deposición do atmosférico. Arrastre do contido nos solos. Actividades
antropoxénicas (deforestación, lixiviado de vertedoiros, verteduras industriais). Saídas:
Especies volátiles á atmosfera. Bloqueo como sulfuro nos sedimentos anóxicos.

Actúa por coordinación aos grupos amino e sulfhidrilo das proteínas.
Os derivados organometálicos son as especies máis perigosas por dúas razóns: -O seu
lipofilicidade, que fai que se acumulen no organismo. ?A súa facilidade para atravesar as
membranas celulares e as barreiras que protexen o cerebro e o sistema nervioso. A
eliminación do mercurio teñen lugar a través dos ouriños, as feces e a biles en formas iónicas.
Os maiores problemas en humanos están asociados a un elevado consumo de peixe e marisco
contaminados.
Cobre
É un oligoelemento esencial para todos os
seres vivos, pero, doutra banda, en exceso
resulta tóxico.
Química:
No medio ambiente pode atoparse en tres
estados de oxidación formal: O 0, moi
pouco frecuente no ambiente. O I, inestable
en disolución; pero que pode estabilizarse
en especies insolubles, como a cuprita,
Cu2O, ou a calcocita, Cu2S. E o máis
Medusa
habitual tanto en disolución como en fase sólida, e o Cu(II):
53
2009
O catión Cu2 é moderadamente ácido, precipitando o hidróxido a pH ao redor de 6. Este

hidróxido é lixeiramente anfótero, sendo lixeiramente soluble no medio alcalino. O complexo
neutro Cu(OH)2 é apreciablemente soluble e pode ser a forma predominante a pH
moderadamente alcalino como é o caso do mar. É un catión bastante brando, polo que forma
sulfuros moi insolubles. Tamén é moi insoluble o óxido e os hidroxocarbonatos. En cambio,
outros moitos sales (sulfatos, cloruros, ata fosfatos) son moi solubles. Forma complexos
bastante estables con diversos ligandos abundantes no ambiente.
 Litosfera: É moderadamente abundante en todo tipo de rochas e en solos, onde interactúa
cos minerais da arxila e a materia húmica. Bloquéase en solos alcalinos, mentres que se
mobiliza no medio ácido.
O exceso de cobre nos solos pode afectar aos organismos responsables da degradación dos
residuos orgánicos, retardando a mineralización.
 Hidrosfera: Nas augas doces aparece asociado á materia orgánica, tanto en disolución
como en forma de partículas. As augas ácidas de minas poden conter cantidades
importantes.
No océano atópase maiormente en suspensión, pero tamén como complexos con OH-,
carbonato e cloruro.
 Atmosfera: Ao non dar lugar a especies volátiles atópase no aerosol. As concentracións
máis altas están asociadas a actividades antropoxénicas, como tratamento de minerais
sulfurados e combustión de carbón. Ademais, o seu pirometalurgia contamina con outras
especies perigosas como SO2 e metais pesados.
O cobre é esencial para todos os seres vivos, xa que forma parte de numerosas
metaloproteínas e encimas, non sendo infrecuentes problemas carenciais. Doutra banda, a
concentracións altas é tóxico; Especialmente para fungos, algas, moluscos, crustáceos, peixes,
aves e rumiantes. Outros mamíferos son máis resistentes.
Prata e ouro
Aínda que o ouro é un elemento moi tóxico, dada a súa escaseza e o coidado que se pon na
recuperación dos seus residuos, non dá lugar a problemas ambientais. Si son preocupantes
algúns aspectos da súa extracción: Os movementos de grandes masas de terra, o emprego de
mercurio para extraelo por amalgamación, ou o método actual de extracción con cianuro.
54
2009
A prata está reputada como moi perigosa, xa que a súa catión é un ácido brando que
interactúa fortemente cos grupos sulfidrilo e coas bases dos ácidos nucleicos. É bastante máis
abundante no ambiente e os movementos antropoxénicos son moito maiores. Estímase que as
industrias verten 2500 t/ano aos ríos, onde se teme que produzan danos á vida acuática.
Ferro [ F e 3 + ] T O T = 1 0 .0 0 M Medusa
O ferro é un elemento esencial para a F eO 4 2 
F e3 +
vida. Ademais xogou e aínda xoga un

10
papel moi importante na configuración do F e 2 O 3 (cr)
medio ambiente.
0
pe
F e2 +
F e 3 O 4 ( c)
-1 0
F e(O H )2(c)
Química do ferro: F e(c)
Os únicos estados de oxidación realmente 2 4 6 8 10 12

pH t= 2 5 C
estables no ambiente son o II e o III:
O Fe3 é un catión bastante ácido, pero non anfótero. É un ácido duro que forma complexos
estables co ión fluoruro, con sulfato e con carboxilatos orgánicos. O seu fosfato é moi pouco
soluble.
O Fe2+ é moito menos ácido; polo que a súa marxe de solubilidade é máis amplo. O precipitado
de hidróxido se oxida con moita facilidade ao de Fe(III). Outros derivados insolubles do ferro(II)
son o fosfato, o carbonato e diversos sulfuros, FeS e FeS 2. Como era de esperar, o Fe 2+ é máis
brando, de aí o seu avidez polo xofre. Tamén forma complexos, aínda que menos estables que
os de Fe(III).
As transformacións Fe(II)/Fe(III) son moi importantes no mecanismo de movemento natural do
elemento: Os medios ácidos e pouco óxicos facilitan a súa disolución como Fe(II); mentres que
as condicións óxicas e menos ácidas provocan a súa precipitación como Fe(III).
O ferro no ambiente
Ao parecer, o ferro é o elemento máis abundante no núcleo da Terra, sendo tamén moi
abundante no manto. Na cortiza é o 4º elemento, cun 4% en peso.
 Litosfera: Nas rochas ígneas atópase en forma de compostos de ferro(II). En material
sedimentario predomina o Fe(III), en forma de óxidos de ferro(III) hidratados; pero tamén
como sulfuros de Fe(II). En solos, ademais, pode atopase interactuando cos ácidos
55
2009
húmicos, arxilas e outros óxidos. Pola súa banda, as partículas de oxohidróxidos de ferro
adoitan reter outros ións, bloqueándoos.
 Hidrosfera: No océano atópase maiormente como Fe(III) en suspensión. En zonas costeiras
é un elemento eliminado, xa que a entrada é abundante; pero nas zonas afastadas ás
costas podería é un elemento reciclado. Nas augas doces óxicas atópase como Fe(III) en
suspensión, pero en medios anóxicos e ácidos pasa á disolución como Fe2 . É un
compoñente importante das ?augas ácidas de mina?.
 Atmosfera: Atópase no aerosol, procedente de erupcións volcánicas, do po do solo e das
actividades antropoxénicas.
Ferro antropoxénico:
Extráense da orde de 900E6 taño-1; o que significa multiplicar por 10 o movemento natural,
non precisamente pequeno, deste elemento no ambiente. Os seus óxidos redúcense con
carbón de acordo con Fe2O3
C O2 => Fe CO2
O proceso emite grandes cantidades de CO2, e metais pesados á atmosfera. Tamén contamina
a hidrosfera coas augas de lavado dos gases e as de escorrentía das grandes acerías. Boa parte
da chatarra recíclase, reducindo tanto os custos como o impacto ambiental.
Efectos biolóxicos e ambientais:

É un elemento esencial que entra a formar parte de numerosas metaloproteínas e
metaloenzimas. A pesar da súa abundancia, son frecuentes os problemas carenciais debidos á
insolubilidade do Fe(III). Os infrecuentes excesos en humanos tamén causan problemas de
saúde.
Manganeso [ M n 2 + ] T O T = 1 0 .0 0 M
Medusa
O manganeso é outro elemento cuxo ciclo foi 
M nO4
M n O 2 (c)
fortemente alterado polas actividades
10
antropoxénicas.É un elemento esencial para os M n 2 O 3 (c r)
seres vivos, pero en exceso pode resultar tóxico. M n 3 O 4 (c)
0
pe
M n 2+
Química do manganeso:
O manganeso pode adoptar numerosos estados - 10
M n (O H ) 2
de oxidación formal; pero a súa química

ambiental limítase practicamente ao II e ao IV; o 2 4 6 8 10 12
pH t= 2 5 C
56
2009
primeiro a pH baixo e/ó condicións redutoras, mentres que o segundo predomina a pH máis
alto e potencial máis oxidante, estabilizado pola insolubilidade do MnO2.
O Mn2 é pouco ácido, polo que permanece en disolución ata pH bastante elevado. Son
insolubles os seus carbonatos, silicatos, fosfatos, e o seu sulfuro. Os seus complexos son lábiles
e non demasiado estables.
Como no caso do ferro, as transformacións Mn (II)/Mn(IV) son moi importantes no movemento
natural do elemento.
O manganeso no ambiente:
O manganeso é un elemento relativamente abundante e está amplamente distribuído no
ambiente. O ciclo natural estímase da orde dun millón de toneladas/ano. O antropoxénico
rolda os 12 millóns de toneladas/ano.
Litosfera: Abundante tanto en rochas ígneas como nas sedimentarias. Bloquéase en solos
alcalinos, podendo presentarse problemas carenciais.
Hidrosfera: No océano atópase como bióxido en suspensión; pero na zona eufórica tamén
aparece como Mn2 , reciclado polos seres vivos. Nas augas doces a concentración é moi
variable e pode ser moi alta en augas ácidas de mina e/ó anóxicas, nas que é estable o Mn 2+ .
Atmosfera: Atópase no aerosol. As concentracións son moi variables.
Manganeso antropoxénico:
A extracción de manganeso acada os 12E6 t/ano; A maior parte vai parar á industria do aceiro,
que emite grandes cantidades como po á atmosfera. Outros usos (pilas, pesticidas,
oligoelementos nos abonos,) engádeno aos solos. O KMnO 4 úsase habitualmente na etapa de
preoxidación do tratamento de augas de consumo.
Efectos biolóxicos e ambientais:

O manganeso é un elemento esencial, xa que entra a forma parte de metaloenzimas esenciais.
Son frecuentes os problemas carenciais asociados ao seu inmobilización. En exceso resulta
tóxico; aparentemente dificultando a absorción de ferro, magnesio e calcio.
[ C r 3 + ] T O T = 1 0 .0 0 M Medusa
Cromo H C rO 4 
C rO 2 (c)
Por unha banda, en cantidades de trazas, é un 10
C rO 4 2 
elemento esencial para algúns seres vivos. Por

C r3 +
C rO H 2 +
outro, é moi tóxico. Ademais é un elemento cun
0
pe
importante movemento antropoxénico.

C r 2 O 3 (c r)
-1 0
C r2+
57
2 4 6 8 10 12
pH t = 2 5 C
2009
Química:
Nas condicións ambientais atópase exclusivamente ne os estados de oxidación III e VIN. Este
último é un forte oxidante, pero é estable se o un potencial redox e o pH son altos.
O Cr3+ é notablemente ácido, polo que enseguida precipita o hidróxido, que é algo anfótero.
Forma complexos moi estables e inertes con ligandos abundantes no ambiente: hidróxido,
fluoruro, sulfato, oxalato, carbocilatos.
Nave dá lugar a especies volátiles estables en condicións ambientais.
Distribución e ciclo:
O ciclo está dominado polas actividades antropoxénicas, xa que se extraen uns 9x106Taño-1
do elemento.
Atmosfera: Atópase formando parte do aerosol.
Hidrosfera: No océano atópase disolto como cromato e en suspensión como Cr(III). En augas
doces non contaminadas, como Cr(III) en suspensión e/ó en forma de complexos.
Litosfera: Abunda máis en rochas sedimentarias que nas ígneas. O Cr(VIN) é pouco retido polos
solos; En cambio, o Cr(III) si é fortemente retido, aínda que pode mobilizarse en episodios de
choiva ácida.
Cromo antropoxénico:
Os movementos antropoxénicos superan con moito ao ciclo natural.
O cromo antropoxénico acada o ambiente en forma de aerosol no proceso de extracción e en
procesos de combustión de carbón, en disolución cos efluentes de diversas industrias e
lixiviados de vertedoiros e co refugado de produtos acabados (chatarra, téxtiles, coiros, restos
de pinturas....). adecuado tratamento.
O cromo é un elemento esencial, formando parte do chamado "factor de tolerancia á glicosa",
GTF. que favorece a acción da insulina. Non adoita haber problemas carenciais. Pero, ao tempo
é un elemento perigoso pola súa toxicidade; sobre todo, o Cr(VIN), moi móbil e facilmente
asimilable. O envenenamento responde ben ao tratamento con complexonas.
58
2009
TEMA 6. ESTUDO DALGÚNS FENÓMENOS DE IMPORTANCIA AMBIENTAL
Atmosfera e cambio climático.
Introdución:
A temperatura global da Terra resulta do equilibrio entre a radiación solar absorbida e a
radiación emitida ao espazo pola propia Terra e está suxeita a poucas variacións.
En cambio, a temperatura media local non é homoxénea, variando coa posición xeográfica, coa
altitude e co tempo (cambio climático).
Hai motivos para pensar que as actividades antropoxénicas poderían provocar un cambio
climático.
A temperatura global:
59
2009
A Terra interseca un fluxo de enerxía solar (case toda no rango visible do espectro) de 174PW,
o que equivale a unha media de 342Wm -2 de superficie terrestre. Dela, 107Wm -2 son
reflectidos ao espazo polo albedo terrestre e 235Wm -2 son absorbidos, quentando a Terra.
Esta compórtase como un corpo negro, radiando enerxía de acordo coa Ec. de Stefan-
Boltzmann,
P = σ·T4; σ = 5.67x10-8Wm-2K-4
acadándose o equilibrio cando a potencia emitida iguala á absorbida, o que ocorre a unha
temperatura de 254K (-19ºC). A radiación emitida a esta temperatura corresponde á rexión do
IR térmico.
A temperatura media nun punto dado:

Depende das potencias medias absorbida, radiada e a transportada (a e desde ese punto pola
atmosfera e/ou o océano).
Efecto Invernadoiro:
A temperatura media na superficie é bastante máis alta, 278K (15ºC), que a global debido a
que a atmosfera bloquea (principalmente por absorción) e devolve cara abaixo (por emisión da
propia atmosfera) parte da radiación (IR) emitida pola superficie, o que se coñece como
“Efecto Invernadoiro”.
Como a temperatura media global ha manterse constante en 19ºC, o incremento da
temperatura nun punto (efecto invernadoiro positivo) ha de verse compensado polo seu
decrecemento noutro (efecto invernadoiro negativo): O quecemento na superficie vai
asociado ao arrefriado en altitude e o arrequecemento nas baixas latitudes ao arrefriado nas
latitudes altas.
Especies de efecto invernadoiro:

Son transparentes á radiación visible e absorben no IR térmico.
As principais son o vapor de auga; o dióxido de carbono, o ozono, o metano, o óxido nitroso e
os CFCs.
A contribución de cada unha delas ao efecto invernadoiro adóitase expresar en “cantidade
equivalente de CO2, que depende do seu espectro de absorción, da súa concentración e do seu
tempo de residencia na atmosfera.
Aparte do efecto directo (absorción da radiación saínte), moitas teñen tamén efectos
indirectos, ao interactuar coa química atmosférica doutras.
60
2009
Efectos climáticos do aerosol:

Directos: Reflexión da radiación solar entrante (albedo), Absorción de radiación solar,
Absorción de radiación IR terrestre.
Indirectos: Promoción da formación de nubes, interacción coa química doutras especies con
efectos sobre o clima.
“Efecto Invernadoiro Catastrófico”:

A concentración atmosférica dalgunhas especies de efecto invernadoiro tende aumentar
conforma aumenta a temperatura, polo que se teme que se puidese producir un efecto de
”bóla de neve”.
Ozono estratosférico
Introdución:
O ozono estratosférico actúa
como filtro da radiación UV de
lonxitude de onda
comprendida entre 240 e
340nm, zona na que xa non
absorben nin o nitróxeno nin o
osíxeno atmosférico e que
aínda resulta prexudicial para
os seres vivos.
As actividades antropoxénicas liberan á atmosfera sustancias capaces de interferir co ciclo
natural do ozono.
Ciclo de Chapman:
A concentración de ozono na estratosfera non contaminada vén controlada principalmente
polas reaccións do chamado ciclo de Chapman:
O2 + h  2O· <240nm
O2 + O· + M  O3 + M*
O3 + h  O· + O2 <336nm
61
2009
Destrución da capa de ozono:

O espesor da capa de ozono viuse reducido debido ao
incremento (relacionado directa ou indirectamente
coas actividades antropoxénicas) na concentración de
determinadas especies capaces de interferir coa
química estratosférica deste.
As principais son os radicais Cl e Br , que se forman na
estratosfera por fotólises de compostos haloxenados
como os CFCs, e os NOx, procedentes
fundamentalmente da oxidación fotoquímica do N 2O.
Os principais ciclos catalíticos en que interveñen estas
especies son (en rosa as reaccións netas):
X3 + O3  SO + O2
SO + O  X + O2 λ=420 nm
O + O3  2O2
X + O3  SO + O2
SO + HO2  SOH + O2
SOH + h  X + OH  < 380nm
OH + O3  HO2 + O2
2O3 + h  3 O2
2(X + O3  SO + O2)
2SO + M  X2O2 + M*
X2O2 + h  SOO + X <320nm
SOO + M  X + O2 + M*
2O3 + h  3 O2
NO+ O3  NO2 + O2
NO2+ h  NO + O <420nm
O3 + h  O2 + O
NO+ O3  NO2 + O2
NO2+ O3 NO3 + O2
3
Sendo X: NO, Cl
62
2009
NO3+ h  NO + O2 <595nm
2O3 + h  3O2
É de ter en conta que aínda que a maioría destes ciclos catalíticos requiren fotóns, aproveitan
lonxitudes de onda que non son capaces de promover a fotólise directa do ozono.
“Buracos” polares de ozono:

Chámase así ao descenso case ata 0 da concentración de ozono sobre os polos (en especial
sobre o antártico) ao principio de cada primavera.
Na noite invernal as especies activas na destrución de
ozono quedan bloqueadas en “especies de reserva”; HX e
SONO2. Estas disólvense nas gotiñas de auga das “nubes
estratosféricas polares”, que se forman a temperaturas
moi baixas e reaccionan de acordo con
SONO2+ H3O  HNO3 + HSO
HSO + HX  X2 + H2O
O X2 acumúlase na atmosfera que fotoliza na primavera
dando lugar a un pico de concentración de X · que é o
responsable do brutal descenso na concentración de
ozono.
Efectos do descenso da concentración de ozono estratosférico:

 Entrada de radiación perigosa á troposfera, que pode provocar mutacións, cancro…
 Se incrementan as reaccións fotoquímicas na troposfera:
NO2 + hν  NO + O·
O· + O2  O3 (contaminante perigoso na troposfera)
 Aumento de reaccións radicalarias
 O3 y OH· aceleran a formación de contaminantes secundarios.
SO  H2SO4
NOx  HNO3
Medidas para a protección do ozono estratosférico:

A produción e emprego das principais especies responsables da destrución catalítica do ozono
está limitada por diversos acordos internacionais.
63
2009
Choiva ácida:
A choiva normalmente presenta un pH de aproximadamente 5.65 (lixeiramente ácido), debido
á presenza do CO2 atmosférico, que forma ácido carbónico, H 2CO3. Considérase choiva ácida se
presenta un p H de menos de 5 e pode alcanzar o pH do vinagre (pH 3).
A choiva ácida se asocia a emisións antropoxénicas de dióxido de xofre e óxidos de nitróxeno.
Fórmase cando a humidade no aire combínase cos óxidos de nitróxeno e o dióxido de xofre
emitidos por fábricas, centrais eléctricas e vehículos que queiman carbón ou produtos
derivados do petróleo. En interacción co vapor de auga, estes gases forman ácido sulfúrico e
ácidos nítricos. Finalmente, estas sustancias químicas caen á terra acompañando ás
precipitacións, constituíndo a choiva ácida.
SO2 + H2O  HSO3- + H+
3NO2 + H2O → 2HNO3 + NO
Tamén contribúen á choiva ácida gases coma o HCl, por queima de lixo ou por:
H2SO4 + 2NaCl (aerosol)  2HCl + Na2SO4
Outro contaminante importante son os hidrocarburos que, por reaccións fotoquímicas, dan
lugar a ácidos orgánicos (o 50% dos ácidos que hai na atmosfera son desta natureza)
R-CH3 + OH·  R-CH2· + H2O
R-CH2· + O2 + M  RCH2OO·
RCH2OO· + NO  RCH2O· + NO2
RCH2O· + O2  RCOH + ·OOH
RCOH + O2 + hν  RCOOH
Os contaminantes atmosféricos primarios que dan orixe á choiva ácida poden percorrer
grandes distancias, trasladándoos os ventos centos ou miles de quilómetros antes de
precipitar en forma de rocío, choiva, orballo, saraiba, neve ou néboa. Cando se produce a
precipitación, pode provocar importantes deterioracións no ambiente.
Na atmosfera existen tamén bases como carbonatos, fosfatos…, que reaccionan en parte con
estas especies reducindo a súa acidez. Pero os contaminantes ácidos son máis abundantes.
Nas néboas é onde se rexistra un pH menor, debido a que o tamaño de partícula é máis
pequeno e os contaminantes están máis concentrados.
Efectos da choiva ácida:

 Humanos: non é suficientemente ácida para causar danos ás persoas
 No material de construción:
- Acelera a corrosión do aceiro (Fe0 + H+  Fe2+ + ½ H2)
64
2009
- Deteriora as estruturas calcáreas e silíceas:

CaCO3 + H+  Ca2+ + CO2 + H2O
H+ + silicato  H4SiO4 + H+
 Flora: debilitamento das plantas (maior ataque de parasitos). Por outro lado, mobiliza
especies retidas no solo, provocando perda de nutrintes e mobilización de contaminantes
tóxicos.
 Medio acuático: poden mobilizarse ións tóxicos que estaban bloqueados (Al, silicatos…) e
precipitar despois sobre as branquias dos peixes.
Tanto o solo como o medio acuático soportan sen problemas alcalinidades elevadas, pero non
acidez.
Smog (de “smoke” –fume- e “fog” –néboa-) Capa de ozono nun lugar erróneo.
Os produtos finais do smog son o ozono, o ácido nítrico e compostos orgánicos, ás veces
nitrados, parcialmente oxidados.
As substancias como o NO, hidrocarburos e outros COV’s que se emiten inicialmente ao ar, se
denominan primarios; aqueles que se forman a partir destes últimos, como O 3 e HNO3 se
denominan contaminantes secundarios.
Smog tipo Chicago e Londres (smog industrial)

O chamado smog industrial ou gris foi moi típico nalgunhas cidades grandes, como Londres ou
Chicago, con moita industria, nas que, ata hai uns anos, queimábanse grandes cantidades de
carbón e petróleo pesado con moito xofre, en instalacións industriais e de calefacción. Nestas
cidades formábase unha mestura de dióxido de xofre, gotiñas de ácido sulfúrico formado a
partir do anterior e unha grande variedade de partículas sólidas en suspensión, que orixinaban
unha espesa néboa cargada de contaminantes, con efectos moi nocivos para a saúde das
persoas e para a conservación de edificios e materiais.
Estes episodios de smog se relacionan con humidades altas, temperaturas baixas e pouco
vento. Unha inversión térmica fai que o aire máis denso, cargado de contaminantes, quede
abaixo. Así, os contaminantes quedan retidos e non poden escapar.
 Contaminantes primarios: fume, dióxido de xofre, cinzas volantes, carbón activo
 Procedencia dos contaminantes: combustión de carbón e outros combustibles
 Consecuencias: problemas respiratorios, as gotas de auga concentran ácido sulfúrico.
Smog tipo Los Ángeles (smog fotoquímico)
65
2009
En moitas cidades o principal problema de contaminación é o chamado smog fotoquímico. Con

este nome referímonos a unha mestura de contaminantes de orixe primaria (NOx e
hidrocarburos volátiles) con outros secundarios (ozono, nitratos de peroxiacilo, radicais
hidroxilo, etc.) que se forman por reaccións producidas pola luz solar ao incidir sobre os
primeiros.
Esta mestura escurece a atmosfera deixando un aire tinguido de cor marrón avermellado
cargado de compoñentes prexudiciais para os seres vivos e os materiais.
As reaccións fotoquímicas que orixinan este fenómeno suceden cando a mestura de óxidos de
nitróxeno e hidrocarburos volátiles emitida polos automóbiles e o osíxeno atmosférico
reaccionan, inducidos pola luz solar, nun complexo sistema de reaccións que acaba formando
ozono. O ozono é unha molécula moi reactiva que segue reaccionando con outros
contaminantes presentes no aire e acaba formando un conxunto de varias decenas de
sustancias distintas como nitratos de peroxiacilo (PAN), peróxido de hidróxeno (H 2O2), radicais
hidroxilo (OH), formaldehido, etc. Estas sustancias, en conxunto, poden producir importantes
danos nas plantas, irritación ocular, problemas respiratorios, etc.
 Contaminantes primarios: hidrocarburos, óxidos de nitróxeno
 Contaminantes secundarios: oxidación destas especies, ozono, aldehidos, peróxido de
hidróxeno, ácido nítrico, radicais, nitratos de peroxiacilo…
 Dáse en zonas moi soleadas resgardadas de ventos, con moito tráfico.
A primeira hora da mañá, debido ao tráfico aumenta a concentración de óxidos de nitróxeno e
compostos orgánicos volátiles procedentes dos hidrocarburos sen queimar. Estes se acumulan
na atmosfera.
Cando hai sol intenso, comezan as reaccións fotoquímicas destes hidrocarburos cos óxidos de
nitróxeno.
NO2 + hν  NO + O·
O + O 2  O3
Cando a concentración de radicais é moi elevada, comezan a reaccionar entre si:
R· + R·  R-R
·OH + ·OH  H2O2 (pode volver a fotolizar)
Pola noite, xa non hai fotólise
NO2 + O3  NO3 + O2
O trióxido de nitróxeno reacciona cos hidrocarburos.
66

Inorgánica Ambiental

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Inorgánica Ambiental

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Inorgánica Ambiental

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Química Inorgánica Ambiental.

caixas), que indican a cantidade do elemento en

LAGOS Y PANTANOS 230

É practicamente imposible realizar medidas globais

Los diez elementos más abundantes en cada

TIERRA CORTEZA HIDROSFERA ATMOSFERA BIOSFERA

Estado estacionario e tempos de residencia:

Unidades de medida en Química Ambiental:

HIELO 29E3 Escorrentía 40 AGUA DE SUPERFICIE

TEMA 2. ALAGOS Y PANTANOS 230

ACUIFEROS 15E3 AGUA DE FONDO

Estrutura e dinámica oceánicas:

No océano existen basicamente dúas masas de auga claramente diferenciadas:

transportadora” e é un factor climático importante, pois transporta grande cantidade de

Parámetros fisicoquímicos das augas:

aumenta coa profundidade ata facerse máis ou menos constante.

da profundidade. Son aqueles que non danElementos

Alcalinidade total= [OH-] + 2 [CO32-] + [HCO3-] – [H+]

A atmosfera. Estrutura en función da súa composición química.

terra, limitada entre a superficie e o Dinitrógeno, N2 78.08% 106 años

espazo exterior. Ademais de gases, Dioxígeno, O2 20.95% 5x103 años

Argon, Ar 0.93% >106 años

 A homosfera: esténdese desde a Metano, CH4 1.70ppm 9 años

superficie ata uns 80 km de altura Kripton, Kr 1.14ppm >106 años

Dihidrógeno, H2 0.5ppm 1.4 años

Estrutura térmica da atmosfera:

 Estratosfera: a temperatura aumenta coa altura (inversión térmica)

Procesos fotoquímicos primarios:

Procesos fotoquímicos secundarios:

Meteori- SEDI- Litifi- SEDIMEN-

Relación Oxígenos en el teraedro Carga por

(Si4O116-)n Inosilicato 2.75 2.5 1.5 -1.5

(Si2O52-)n Filosilicato 2.5 3 1 -1

Os fenómenos de meteorización obedecen a tres tipos de causas: físicas, químicas e biolóxicas,

Constitución dos solos:

propiedades do solo, como a súa

valor de pH ao cal iguálanse a súa capacidade -FeOOH 7.5

de intercambio aniónico e catiónico e depende Caolinita 4.6

dos materiais que o forman. Montmorillonita 2.5

A capacidade de intercambio iónico é Feldespatos 2

TEMA 5. CICLOS BIOXEOQUÍMICOS

Hidróxeno (0.55ppm atmosfera normal, 0.8ppm en zonas contaminadas)

Fijación de nitrógeno en el océano 6 Oxidación fotoquímica 19

Total 107 Total 107

As principais entradas son:

Fluor (é o elemento máis oxidante que se coñece)

habitualmente como anión F-, capaz de dar algunhas Siderurgia 600E9

Aspectos toxicolóxicos e ambientais:

Cloro (tolera moitos estados de oxidación)

Aspectos toxicolóxicos e ambientais:

 Obtención de dicloro: electrólise da salmoira.

 Plásticos clorados (PVC, derivados do fosxeno,

A química ambiental do bromo é a do seu estado 25

de oxidación -1, ben como anión, ben en

O ión bromuro, aínda que mimetiza ao cloruro, é

organobromados naturais ou sintéticos, é un catalizador moi activo na destrución da capa de

Dependendo das condicións, é estable como ioduro e 25

como iodato. Aínda que moi pouco estable, tamén se 20