TREGUESIT E VARIACIONIT PËR SERITË E THJESHTA

1) Gjerësia e variacionit gjv=Xmax-Xmin

Shembull 1. 4,5,2,7,9,12,1,3,3,13,4,1,5
Gjv=13-1=12

2) Devijimi mesatar absolut dma=

 xi  x
n
n – numri i të dhëna
x - mesatarja aritmetike
 - Sigma (Shuma)
- Vlere absolute

 ( xi  x) 2

3) Varianca  2  i 1

n
4) Devijimi standard    2

Shembull 2. Le të kemi të dhënat në formë të serisë së thjeshtë (që nuk përsëritet asnjë e dhënë)
4,5,9,3,7,12,6
Gjv=12-3=9 gjerësia e variacionit

Vlerat e dhëna xi xi  x xi  x ( xi  x )2
4 -2,57 2,57 6,6
5 -1,57 1,57 2,46
9 2,43 2,43 5,9
3 -3,57 3,57 12,74
7 0,43 0,43 0,18
12 5,43 5,43 29,48
6 -0,57 0,57 0,32
46 0 16,57 57,68

4  5  9  3  7  12  6 46
x   6.57
7 7

16.57
dma   2.37
7

57.68
2   8.24
7

   2  8.24  2.87

Statistika për ekonomi dhe biznes Faqe 1

 TREGUESIT E VARIACIONIT PËR SERITË E GRUPUARA (NË FREKUENCA)

x1, x2, ......., xn

f1, f2, ......., fn

Atëherë për treguesit e variacionit kemi formën

1) Gjerësia e variacionit gjv=xmax-xmin

2) Devijimi mesatar absolut dma 

 fi xi  x
n

 fi
i 1
n

 fi ( xi  x) 2

3) Varianca  2  i 1
n

 fi
i 1

4) Devijimi standard    2

Shembull 3) Janë pyetur 18 familje nga sa anëtarë i kanë dhe përgjigjet janë të shprehura me të dhëna
3, 5, 2, 1, 3, 7, 2, 4, 5, 1, 4, 7, 7, 5, 2, 3, 5

Te grupohen këto të dhëna sipas numrit të familjeve dhe të gjenden treguesit e

Gjv=? Dma=?  2  ? Dhe   ?

Frekuenca fi xx xx fi x  x ( x  x) 2 fi ( x  x) 2

1 2 -2.89 2.89 5.78 8.33 16.7

2 3 -1.89 1.89 5.67 3.57 10.71

3 3 -0.89 0.89 2.67 0.79 2.37

4 3 -0.11 0.11 0.33 0.01 0.03

5 4 1.11 1.11 4.44 1.23 4.92

7 3 3.11 3.11 0.33 2.67 29.01

 18 0 12.4 28.22 28.07 63.74

2  1  3  2  3  3  3  4  4  5  3  7 2  6  9  12  20  21 70
x    3.88
18 18 18

Statistika për ekonomi dhe biznes Faqe 2

 1) Gjerësia e variacionit
Gjv=xmax-xmin=7-1=6

2) Devijimi mesatar absolut

n

 fi x i x
28 .22
dma  i 1
n
  1.57
 fi
18
i 1

3) Varianca
n

 fi ( xi  x) 2

63 .74
2  i 1
n
  3.54
 fi
18
i 1

4) Devijimi standard

   2  3.54  1.88

Koeficienti i variacionit

 1.88
Kv   100   100  48.33%
x 3.89

Statistika për ekonomi dhe biznes Faqe 3

 STATISTIKË – USHTRIME
Detyra 1: Janë anketuar 80 familje për numrin e anëtarëve dhe janë fituar këto përgjigje.

3 4 2 2 5 1 4 3 7 5 4
6 3 4 4 3 4 1 2 7 6 8
3 4 5 4 3 4 6 2 4 5 2
6 8 7 4 3 4 4 1 2 4 6
6 5 8 2 4 3 4 4 3 4 4
5 4 6 2 3 1 4 5 7 4 6
2 4 3 5 4 8 6 4 5 5 3
4 3 5

a) Paraqitni në mënyrë tabelore dhe në mënyrë grafike nëpërmjet shumëkëndëshit apo poligonit, frekuencat
absolute, relative kumulative ritës dhe zbritës.

b) Njehsoni mesataren aritmetike modën, medianën, kuartilën e parë dhe të tretë.

c) Njehsoni intervalin e variacionit, ndryshimin e intervali kuartileve, devijimin mesatar absolut nga mesatarja
aritmetike, nga moda dhe mediana, variancën dhe devijimin standard.

d) Njehsoni koeficientin e variacionit dhe devijimin nga numri 7 i anëtarëve të familjes.

ZGJIDHJA

Numri i anëtarëve Frekuenca absolute Frekuenca Frekuenca

Frekuenca relative
të familjes xi fi kumulative rritëse kumulative zbritëse

1 4 0,05 4 80

2 9 0,1125 13 76

3 13 1625 26 67

4 26 0,325 52 54

5 11 0,1375 63 28

6 9 0,1125 72 17

7 4 0,05 76 8

8 4 0,05 80 4

 xi  fi 80 1 / /

fi
Frekuenca relative formula është si vijon: Frekuenca  relative  

Frekuenca kumulative rritëse: Përshkruhet katërshi 4+9=13 pastaj 13+13=26 deri në numër 80
Frekuenca kumulative zbritëse: Përshkruhet tetëdhjetëshi (shuma) 80-4=76 pastaj 76-9+67 deri ne fund.

Statistika për ekonomi dhe biznes Faqe 4

 30

25

20

15
Frekuenca absolute fi
10

0
0 2 4 6 8 10 Numri i anetareve te familjes

90
80
70
60
50
Frekuenca komulative
40 rritëse
30
20
10
0
0 2 4 6 8 10 Numri i antarëve të familjes

Statistika për ekonomi dhe biznes Faqe 5

 90
80
70
60
50
Frekuenca komulative
40 zbritëse
30
20
10
0
0 2 4 6 8 10 Numri i antarëve të familjes

b) MESATARJA ARITMETIKE

1  4  2  9  3  13  4  26  5  11  6  9  7  4  8  4
x 
80
4  18  39  104  55  54  32  36 334
   4.175
80 80

MODA : 4, sepse frekuenca absolute me e madhe është 26 qe i përgjigjet numrit 4 të anëtarëve të familjes

Dhe numri 4 përsëritet më së shumti.

n  1 80  1 81
MEDIANA: Pozita e medianës është    40.5 Ky numër i takon frekuencës kumulative 52 që i
2 2 2
x  x 41 4  4
përgjigjet numrit 4 të anëtarëve të familjes. Prandaj mediana është Me  40  4
2 2

n  1 80  1 81
KUARTILI I PARË: Pozita    20.25 i takon klasës 26 të frekuencës kumulative që i përgjigjet
4 4 4
numrit 3 të anëtarëve të familjes.

x 20  x 21 3  3
Q1   3
2 2

3n  1 3  80  1 241
KUARTILI I TRETË: Pozita    60.25 I takon klasës 63 të frekuencës kumulative rritëse
4 4 4
qëi përgjigjet nr.5 të anëtarëve të familjes.

x60  x61 5  5
Q3   5
2 2

Statistika për ekonomi dhe biznes Faqe 6

C) INTERVALI I VARIACIONIT

Iv=xmax-xmin=8-1=7

INTERVALI I KUARTILEVE

IQ=Q3-Q1=5-3=2

DEVIJIMI MESATAR ABSOLUT

Dma ( x )=
n

x i x
1  4.175  4  2  4.175  9  3  4.175  13  4  4.175  26  5  4.175  11  6  4.175  9 
i 1
n

 fi
80
i 1

7  4.175  4  8  4.175  4 12 .7  19 .575  15 .275  4.55  9.075  7.3  11 .3  15 .5 104 .2

    1.3025
80 80 80

MESATARJA NGA MODA DHE MEDIANA

1  4  4  2  4  9  3  4  13  4  4  26  5  4  11  6  4  9  7  4  4  8  4  4
Dma (Me)=  1.25
80

Dma (Me)=1.25

Statistika për ekonomi dhe biznes Faqe 7

  xi  x 
n 2

 fi
VARIANCA  
2 i 1
n

 fi
i 1

1  4.1752  4  2  4.1752  9  3  4.1752  13  4  4.1752  26  5  4.1752  11  6  4.1752  9 

80
 7  4.175  4  8  4.175  4  3.175  4   2.825  9   1.175  13  0.175  26  0.825  11 
2 2 2 2 2 2 2

80 80
 1.825  9  2.825  4  3.825  4 40.32  42.58  17.95  4.55  7.49  29.98  31.92  58.52 233.31
2 2 2
   2.91
80 80 80

DEVIJIMI STANDARD

   2  2.91  1.70

KOEFICIENTI I VARIACIONIT

 1.70
Kv    0.407 Në % K v  40 %
x 4.175

KOEFICIENTI I INTERKUARTILIT

Q3  Q1 5  3 2 1
Kq      0.25  25 %
Q3  Q1 5  3 8 4

DEVIJIMI NGA NUMRI I ANËTARËVE TË FAMILJES 7

x7  x 7  4.175 2.825
Z7     1.66
 1.70 1.70

Statistika për ekonomi dhe biznes Faqe 8

 TREGUESIT RELATIV TË VARIACIONIT

Sipas entit të statistikës në vitin 2013 paga mesatare për orë të një punëtori në prodhim është 8,90 € ndërsa në
shtator 12,39 €.

Cili është indeksi i pagës për orë të punëtorëve për shtator të vitit 2014 bazuar në janar të vitit 2013.

paga.mesatare. per.ore.ne.shtator.te.vitit.2014
Ip 
paga.mesatare. per.ore.ne. janar.te.vitit.2013

12.39
Ip   100  139.2  100  39.2%
8.9

Të gjenden indekset bazë (Bazë le të jetë viti 2005) si dhe vargu zingjiror për shitjen për shitjen e televizorëve në
kompaninë x

Sasia e TV të N1
VITET
shitura Ib   100
N0
2000 100
2001 120 N 00 100
2002 90
b
I 00   100   100  1  100  100  100%  0%
2003 130
N 05 100
2004 80 N 01 120
2005 100
b
I 01   100   100  1.2  100  120  100 %  20 %
N 05 100

Statistika për ekonomi dhe biznes Faqe 9

Në bazë të dhënave statistikore mbi prodhimin e energjisë elektrike në Kosovë janë paraqitur ketë të dhëna:

VITI Prodhimi i Indeksi Indeksi 380

energjisë 1999 2000 I 1994   100  100
380
1994 380 100 68,34
1995 412 108,42 74,1
1996 417 109,74 75 I 1994  100%
1997 428 112,60 76,97
1998 433 97,89 66,9 412
1999 422 113,94 77,87 I 1995   100  108.42
380
2000 480 111,05 75,89
2001 543 126,31 86,33 108,42-100=8,42% prodhimi në vitin 1995 është më i madh
2002 556 142,89 97,66 se sa në vitin 1994
2003 598 146,31 100
2004 157,36 105,93 417
I 1996   100  109.74
380
109.74%  100%  9.74%
Prodhimi më i madh në vitin 1996 se sa në vitin 1994

380
b) Nëse bëhet krahasimi në vitin 2003 kemi I 1994   100  68.34 100%-68,34%=31,66% kemi zvogëlim
556
të prodhimit në vitin 1994 në krahasim me vitin 2003

480
I 2001   100  86.33
556 më pak se në vitin
100%  86.33%  13.67%

c) INDEKSET VARGORE (ZINGJIRORE)

I 1994 - nuk krahasohet

412 I 1996
I 1995   100  108.42 I 1996 
380 I 1994

108-42-100=8,42% prodhimi më i madh në vitin 1995 në krahasim me vitin 1994

417
I 1996   100  101.21
412
101,21-100=1,21% më e madhe në vitin 1996 se sa në vitin 1995

I 1997  102 .64 I 1999  116 .39 I 2001  113 .74

I 1998  86 .91 I 2000  97 .45 I 2002  113 .12
I 2003  102 .39

Statistika për ekonomi dhe biznes Faqe 10

Shembull. Një ndërmarrje gjatë vitit 1999 deri 2000 ka realizuar këtë qarkullim.

Produktet e 1999 2000 a) Të njehsohet Indeksi agregat i sasisë

shitura Sasia Çmimi Sasia Çmimi b) Indeksi agregat i çmimit
c) Indeksi agregat i vlerës
Vaj 150 1,2 220 1,4
Qumësht 200 1,5 150 1,2
Kafe 180 3,5 200 3,7

Produktet e 1999 2000

shitura q0 p0 q1 p1
Vaj 150 1,2 220 1,4
Qumësht 200 1,5 150 1,2
Kafe 180 3,5 200 3,7

p0  q0 q1  p 0 p1  q 0 p1  q1
180 264 210 308
300 225 240 180
630 700 666 740
  1110   1193   1116   1228
a) Indeksi i sasisë në vitin 2000 në krahasim me vitin 1999

Iq 
q 1  p0
 100 
1193
 100  107.48
q 0  p0 1110

Në përqindje 107,48%
107,48-100=7,48%

Sasia më e madhe në vitin 2000 se sa në vitin 1999 e prodhimit të shitur.

b) INDEKSI I ÇMIMIT TË PRODUKTEVE TË SHITURA

Ip 
 p q
1 0

1116
100  100.54%
 p q
0 0 1110

100.54%  100  0.54% Dmth. 0,54% është çmimi i produkteve të shitura më i madh në
Vitin 2000 se sa në vitin 1999.

Statistika për ekonomi dhe biznes Faqe 11

c) INDEKSI I VLERËS SË PRODUKTEVE TË SHITURA

Iv 
p 1  q1
 100 
1228
 100  110.63%
p 0  q0 1110

Dmth. 10,63% është sasia e vlerës (sasia e çmimit) më e madhe e produkteve të shitura në vitin 2000 se sa
në vitin 1999.

I p  IL
Ii  Mesatarja aritmetike
2

Ii  I p  I L - Gjeometrike

Sipas pashe – s

Ip 
p 1  q1
 100
p 0  q1

Statistika për ekonomi dhe biznes Faqe 12

 USHTRIME NË DETYRA PËR INDEKSET

AKTIVITETI PAGA MUJORE

EKONOMIK 2014 2015

INDUSTRIA 360 385

NDËRTIMTARIA 455 470

TRANSPORTI
TELEKOMUNIKAC.
375 395

TREGTI 480 510

SHËRBIME 340 360
Gjithsej 402 424

a) Llogaritni indeksin e pagës mesatare sipas aktivitetit ekonomik

b) Në cilën degë rritja e pagës mesatare është më e lartë dhe në cilën është më e ulët
c) Llogaritni indeksin zingjiror të pagës mesatare për një të punësuar në vitin 2014

ZGJIDHJE

Mesatarja e pagës së një të punësuari në vitin 2014

360  455  375  480  340 2010

  402 € (2014)
5 5
385  470  395  510  360 2120
  424 € (2015)
5 5

a) Shënojmë me I 1 , I 2 , I 3 , I 4 , I 5 Indekset e pagës mesatare të një punësuari gjatë muajit me aktivitet ekonomik
përkatës

385 470
I1   1.069 I2   1.032
360 455
395 510
I3   1.0533 I4   1.0625
375 480
360
I5   1.0588
340

Këto indekse të shprehura në % janë:

I 1  1.069  100  106.9%  100  6.9%

I 2  1.033  100  103.3%  100  3.3%
I 3  1.0533  100  105.33%  100  5.33%
I 4  1.0625  100  106.25%  100  6.25%
I 5  105.88  100  105.88%  100  5.88%

Statistika për ekonomi dhe biznes Faqe 13

Rritja e pagës mesatare nga viti 2014 në 2015 në industri është 6,9 %

b) Rritja më e madhe e pagës mesatare mujore nga viti 2014 në vitin 2015 është në lëmin e industrisë për 6,9%

Kurse rritja më e vogël është në ndërtimtari me 3,3 %

INDEKSET ZINGJIROR NË VITIN 2014

455
I 21   1.26      126%
360

375
I 22   0.824      82.4%
455

480
I 23   1.28      128%
375

340
I 24  0.708      70.8%
480

2) Prodhimi i një firme në mijë copë sipas viteve paraqitet

VITI 2011 2012 2013 2014 2015

PRODHIMI 20 24 29 30 36

a) Llogaritni indekset e prodhimit duke marrë si periudhë bazë vitin 2011

b) Llogaritni indekset e prodhimit në formë zingjirore
c) Gjeni koeficientin mesatar të rritjes vjetore (normë mesatare zhvillimore) të prodhimit të firmës

24
I 2012 / 2011   1.2        120%
20

29
I 2013 / 2011   1.45      145%
20

30
I 2014 / 11   1.5        150%
20

36
I 2015 / 11   1.8        180%
20

Statistika për ekonomi dhe biznes Faqe 14

 I 2012 24
I 21    1.2        120%
I 2011 20

I 2013 29
I 22    1.208      120.8%
I 2012 24

I 2014 30
I 23    1.03        103%
I 2013 29

I 2015 36
I 24    1.2        120%
I 2014 30

c) Koeficienti mesatar i rritjes vjetore të prodhimit ose norma mesatare zhvillimore njehsohet me mesin
gjeometrik të indekseve zingjirore.

Mesi gjeometrik i të dhënave x1,x2,x3,....xn

Gjendet me formulën: Gj  n x1  x2 ......xn Km=Nmqh

Nmqh=KmGj= 4 20  20 .8  3.4  20 

Nmqh=Km= 4 1.2  1.208  1.034  1.2  1.79  1.158

Ose veprojmë 115.8%-100%=15.8%

1 1
logKm= log 1.79866368   0.2549  0.063737
4 4

Km=anti log 0.063737*1.158 ose 115.8%

3) Çmimi i një produkti në vitin 2001 në krahasim me vitin 1995 është ritur për 75%, ndërsa në vitin 2002 në
krahasim me 1995 është rritur për 64%

Sa është rritur çmimi i produktit nga viti 1999 në vitin 2002

VITET 1999 2001 2002

Çmimi X Y Z

y
I 2001/ 05  ose 175% sepse rritja është 75%
x
y
I 2001/ 2005   1.75
x
z
I 2002 /1996   1.0 ose 184% sepse rritja është 84%
x
y z
 1.75  1.84
x x

z
z 1.84
I 2002 / 2001   x   1.051 ose 105,1% rritja është 5,1%
x y 1.75
x

Statistika për ekonomi dhe biznes Faqe 15

 DETYRA NGA KOLLOKFIUMI

Nr i anëtareve të Frekuenca Frekuenca relative Frekuenca Frekuenca

familjes absolute fi kumulative rritëse kumulative zbritëse
1 1 0.058 1 17
2 1 0.058 2 16
3 1 0.058 3 15
4 3 0.176 6 14
5 4 0.235 10 11
6 2 0.117 12 7
7 2 0.117 14 5
8 1 0.058 15 3
9 1 0.058 16 2
10 1 0.058 17 1
 17 1

Frekuenca kumulative zbritëse

Numri i anëtarëve të familjes

5

Frekuenca absolute fi
2

0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

1  1  2  1  3  1  4  3  5  4  6  2  7  2  8  1  9  1  10  1 1  2  3  12  20  12  14  8  9  10
x  
17 17
91
 5.352
17

Statistika për ekonomi dhe biznes Faqe 16

MODA - është 5, sepse frekuenca absolute më e madhe është 4 që i përgjigjet numrit 5 të anëtarëve të familjes.

n  1 17  1 18
  9
MEDIANA - 2 2 2 Ky numër i takon frekuencës kumulative 10
Me  9

n  1 17  1 18
KUARTILI I PARË -    4.5 I takon klasës gjashtë të frekuencës kumulative rritëse që i
4 4 4
përgjigjet numrit 4 të anëtarëve të familjes

x 4  x5 4  4 8
Q1    4
2 2 2

3n  1 (3  17)  1 52
KUARTILI I TRETË -    13
4 4 4
I takon klasës 14 të frekuencës kumulative rritëse që i takon numri i anëtarëve te familjes

Q3  13

Statistika për ekonomi dhe biznes Faqe 17