75

4.0 ENJIN

4.1 Bahagian dan fungsi enjin

4.1.1 Bahagian enjin

Gambarajah 4.1.1 : Bahagian Enjin

A. Kepala silinder
B. Koil
C. Roda tenaga
D. Magnet kekal
E. Takung minyak
F. Palam buang minyak
G. Kabel voltan tinggi
H. Aci pengantar kuasa
I. Oleng
J. Piston
K. Sirip penyejuk
L. Ruang pembakaran
 76

4.1.2 Fungsi Enjin

4.1.2.1 Kepala Silinder

Merupakan bahagian luar enjin yang diperbuat dari besi tuang atau aloi aluminium, ia
merupakan penutup kepada lubang silinder. Ianya dipasang di atas bongkah enjin dan
mengandungi:

a) Ruang pembakaran
b) Lubang benam untuk palam pencucuh
c) Lubang-lubang untuk bol
d) Sirip penyejuk

Manakala bahagian-bahagian enjin yang dipasangkan pada kepala silinder ialah:

a) Perumah penghembus dan penutup roda tenaga

b) Bol kepala silinder
c) Palam pencucuh
d) Sirip penyejuk

Bagi bol kepala silinder ianya ditetapkan di atas sirip-sirip penyejuk. Ia berfungsi
untuk mengikat kepala silinder kepada bongkah enjin

4.1.2.2 Sirip Penyejuk

Merupakan kepingan-kepingan logam yang nipis yang diletakan pada kepala silinder
dan bongkah enjin, ianya berfungsi untuk menyejukan enjin dan menghilangkan haba
daripada bongkah enjin ke udara sekeliling.
 77

4.1.2.3 Palam Pencucuh

Ianya dipasang pada lubang benam kepala silinder dan berfungsi untuk menghasilkan
bunga api bagi membakar campuran udara dan bahan api yang dimampatkan di
dalam rongga pembakaran. Bunga api diperolehi daripada voltan tinggi yang dibawa
melalui kabel tegangan tinggi.

4.1.2.4 Bongkah Enjin

Ianya merupakan bahagian utama enjin yang mempunyai lubang atau silinder bagi
menempatkan omboh, bongkah enjin diperbuat daripada besi tuang atau aluminium.
Bahagian enjin yang terdapat pada bongkah enjin termasuk:

a) Lubang silinder
b) Sirip penyejuk
c) Palam pengisi minyak
d) Ukur celup

Manakala bahagian-bahagian yang dipasang pada bongkah enjin ialah;

a) Piston
b) Aci engkol
c) Aci sesondol
d) Rod penghubung
e) Tapet

Silinder terletak ditangah-tengah bongkah enjin dan berfungsi untuk menjadi tempat
atau ruang di mana campuran udara-bahan api dapat dimampatkan, bagi kotak aci
engkol ianya terletak di bahagian bawah bongkah enjin untuk melindungi dan
menempatkan aci engkol dan aci sesondol, manakala tudung tapet ianya merupakan
satu penutup logam berbentuk segi empat tepat yang diskrukan kepada bahagian
bawah kotak engkol dan fungsinya adalah untuk melindungi tapet.
 78

4.1.2.5 Palam pengisi minyak

Terletak di bongkah enjin, ianya berfungsi sebagai ruang untuk mengisi atau
mengganti minyak pelincir yang baru atau berkurangan

4.1.2.6 Ukur celup

Digunakan untuk menguji aras minyak pelincir di dalam tangki minyak pelincir dan
ianya diperbuat daripada logam atau rod plastik

4.1.2.7 Palam buang minyak

Terdapat pada takung minyak pelincir, ianya merupakan satu plag skru yang
berfungsi untuk mengalirkan keluar minyak pelincir yang kotor apabila plag skru itu
ditanggalkan

4.1.2.8 Karburetor

Terletak antara tangki bahan api dan rongga pembakaran ianya berfungsi untuk
mengewapakan petrol supaya bercampur dengan udara dengan mengikut kadar yang
betul bagi tujuan pembakaran.

4.1.2.9 Pembersih udara

Ianya merupakan alat yang mengandungi elemen penapis yang dapat mengasingkan
habuk dan kotoran. Dipasangkan di bahagian hadapan karburetor dan berfungsi untuk
menapis udara sebelum di alir masuk ke dalam karburetor. Selain itu mengurangkan
bunyi bising udara yang masuk kedalam karburetor dan bertindak sebagai penangkap
api apabila berlakunya enjin terdesak.
 79

4.1.2.10 Tangki bahan api

Ianya diperbuat dari kepingan logam dan dipasangkan pada bahagian atas karburetor.
Saiznya pula bergantung kepada muatan enjin dan ianya berfungsi menyimpan dan
menyalurkan bahan api ke karburetor.

4.1.2.11 Penyeyap bunyi

Ianya berfungsi mengurangkan bunyi bising hasil daripada pembakaran campuran

udara dan bahan api. Bagi paip ekzos ianya menyalurkan gas ekzos melalui rongga
ekzos.

4.1.2.12 Takung minyak pelincir

Takung yang diperbuat daripada kepingan logam, besi tuang atau aluminium tuang,
terdapat pada bawah bongkah enjin dan berfungsi menakung minyak pelincir.

4.1.2.13 Perumah penghembus

Digunakan untuk menutup bongkah enjin dan roda tenaga, dan berfungsi
mengalirkan udara keseluruh enjin bagi menyejukannya serta melindungi roda
tenaga.

4.1.2.14 Roda tenaga

Mewujudkan momentum untuk membolehkan enjin berputar, ianya mengandungi

magnet kekal yang berfungsi sebagai sistem penyalaan magneto yang menghasilkan
voltan tinggi dalam sistem penyalaan enjin, sirip-sirip yang terdapat pada roda tenaga
berfungsi sebagai kipas untuk menyedut udara masuk.
 80

4.2 Jenis-jenis pengikat

1. Setiap enjin sama ada jenis besar atau kecil dibina daripada beberapa
bahagian.
2. Bahagian-bahagian ini boleh dirombak serta ditanggalkan dari satu
sama lain dan dipasang semula.
3. Bahagian-bahagian enjin tersebut dijadikan sedemikian adalah untuk
memudahkan kerja membaiki bahagian tersebut apabila berlaku
kerosakan dan kehausan.

4.2.1 Bol

1. Bol ialah jenis pengikat asas yang digunakan untuk mengikat

bahagian-bahagian enjin.
2. Bol digunakan bersama-sama dengan nat atau diskrukan ke dalam
lubang bebenang.
3. Ia diperbuat daripada keluli lembut.
4. Saiz bol ditentukan mengikut ukuran panjang dan diameter batangnya.
5. Jenis-jenis bol:
a) Bol kepala segi empat
b) Bol kepala segi enam
6. Bahagian ulir bol bertujuan untuk mendapatkan cengkaman yang kuat.

Gambarajah 4.2.1 : bahagian-bahagian pada bol

 81

7. Bol mempunyai tiga jenis benang, iaitu :

a) Benang kasar
b) Benang halus
c) Benang terhalus

8. Bol hendaklah digunakan bersama-sama nat yang sama jenis

benangnya untuk mengelakkan benang menjadi rosak.

Gambarajah 4.2.2 : Penggunaan Bol dan Nat

4.2.2 Nat

1. Nat ialah jenis pengikat yang mempunyai pelbagai bentuk kepala. Ia

digunakan untuk menambah cengkaman yang dibuat oleh bol pada
bahagian yang dicantum.
2. Nat boleh dibahagikan kepada dua jenis iaitu nat biasa dan nat khas.
3. Nat biasa digunakan bersama-sama bol dan stad untuk pemasangan
umum manakala nat khas digunakan bagi menahan gegaran dan
getaran untuk mengelakkan nat daripada menjadi longgar.
4. Nat mempunyai ulir dalam.
5. Saiz nat ditentukan oleh ukuran diameter lubangnya.
6. Jenis nat ditentukan oleh bentuk nat tersebut. Antaranya ialah :
 82

Jenis nat Rajah

Nat segi empat

 Digunakan bersama dengan bol dan
stad dalam kerja pemasangan umum

Nat segi enam (heksagon)

 Digunakan bersama dengan bol dan
stad dalam kerja pemasangan umum

Nat kekunci
(i) Nat segi empat beralur
(ii) Nat kota
Nat segi empat beralur
 Digunakan bersama dengan cemat
belah dan bol berlubang untuk
mengelakkan nat daripada menjadi
longgar.
Nat kota
Nat terganggu
 Mempunyai lingkaran (kolar)
gentian pada bahagian benangnya
yang paling atas.
 Berfungsi untuk mengepit dan
mencengkam bol supaya tidak
mudah longgar, terutama semasa
digunakan pada enjin.
 Selain itu, ia juga dapat
mengelakkan nat daripada longgar
ketika enjin bergegar.
Nat pemati diri
 Mempunyai keluli beralur di
sekeliling bahagian atas nat.
 Diameter alur nat pemati diri lebih
kecil daripada diameter bol supaya
ia dapat mengapit benang bol
dengan kuat.
 83

Nat pal
 Mempunyai benang tunggal.
 Diketatkan pada bahagian atas nat
biasa untuk mengelakkan nat
tersebut menjadi longgar.
Nat telinga
 Tidak perlu menggunakan sepana
untuk mengetat atau
melonggarkannya.
 Pusingkan dua ‘telinga’ dengan
tangan sekiranya ingin mengetat
atau melonggarkannya.

Jadual 4.2.1 : Jenis-jenis Nat dan Bentuknya

4.2.3 Skru tudung

1. Skru tudung ialah sejenis pengikat yang mempunyai benang pada

seluruh batangnya dan digunakan tanpa nat.
2. Skru diperbuat daripada keluli lembut dan digalvanikan untuk
mencegah pengaratan.
3. Saiz skru tudung ditentukan oleh panjang dan diameter batangnya.
4. Ia diskrukan ke dalam lubang berbenang bagi mengikat bahagian-
bahagian mesin bersama-sama.
5. Sepana atau soket digunakan untuk melonggar atau mengetatkannya.
6. Jenis-jenis skru tudung ditentukan mengikut bentuk kepalanya.
Antaranya ialah :

(a) Skru tudung kepala bujur

(b) Skru tudung kepala bulat
(c) Skru tudung kepala fillister
(d) Skru tudung kepala rata
(e) Skru tudung kepala heksagon
 84

Jenis Skru Rajah

Skru kepala rata
 Diperbuat daripada keluli lembut dan
digalvanikan untuk mencegah
pengaratan
 Terdapat juga skru yang diperbuat
daripada loyang dan tembaga
Skru kepala bulat
 Mempunyai kepala jenis bulat dan
bahagian bawahnya rata
 Selain daripada mengikat kayu, ia
juga digunakan untuk hiasan kerana
kepalanya yang berbentuk bulat
Skru kepala segi empat
 Merupakan skru yang kuat
 Diperbuat daripada keluli
 Mempunyai bentuk empat segi dan
memerlukan sepana untuk
mengikatnya
Skru kepala timbul / bujur
 Merupakan cantuman antara skru
kepala rata dan skru kepala bulat
tetapi ia diperbuat daripada keluli
yang lebih kuat
 Digunakan untuk melekatkan logam
dengan kayu

Jadual 4.2.2 : Jenis-jenis Skru Tudung dan Bentuknya

 85

Gambarajah : Penggunaan skru tudung

Gambarajah 4.2.3 : Penggunaan skru tudung

4.2.4 Stad

Gambarajah 4.2.4 : Bahagian-bahagian pada stad

1. Stad adalah pengikat yang tidak mempunyai kepala.

2. Kedua-dua hujungnya berbenang, satu hujung batangnya berulir halus dan
satu lagi berulir kasar.
3. Bahagian berulir kasar diskrukan ke dalam lubang berbenang pada
bongkah enjin sementara bahagian berulir halus dipasangkan dengan nat.
4. Ia diperbuat daripada rod keluli.
5. Saiz stad ditentukan oleh panjang batang dan diameter.
 86

Gambarajah 4.2.5 : Penggunaan stad

4.3 Jenis pencantum

4.3.1 Kekunci

Fungsi kekunci ialah untuk mengunci aci dengan roda tenaga yang berpusing
bersama-sama.

Terdapat dua jenis kekunci iaitu:

1. Kekunci woodruff
2. Kekunci persegi

4.3.1.1 Kekunci Woodruff

Dikenali sebagai kunci setengah bulatan. Bahagian bawah kekunci ini dimasukkan ke
dalam alur kekunci pada aci dan bahagian atas ke dalam alur takal supaya ia tidak
tertanggal.
 87

SYAF
ACI
Gambarajah 4.3.1: Kekunci Woodruff

4.3.1.2 Kekunci persegi

Dikenali sebagai kekunci benam. Sebahagian kekunci ini dimasukkan ke dalam alur
kekunci pada aci dan bahagian lain ke dalam alur takal yang dicantumkan.

SYAF

ACI
Gambarajah 4.3.2: Kekunci persegi
 88

4.4 Alatan tangan

4.4.1 Sepana

1. Sepana digunakan untuk mengetatkan dan melonggarkan bol, nat dan skru
tudung berkepala heksagon.
2. Sepana boleh didapati dalam pelbagai saiz.
3. Cara penggunaan sepana yang selamat ialah semasa menggunakan
sepana, pengguna harus menarik dan bukannya menolak sepana.
4. Saiz sepana ditentukan oleh jarak bukaan rahang atau diameter gelangnya.

bukaan diameter
rahang gelang

Gambarajah 4.4.1 : Menentukan saiz sepana

4.4.1.1 Sepana hujung terbuka

1. Sepana hujung terbuka mempunyai dua bahagian hujung yang terbuka

berbentuk ‘U’.
2. Terdapat dua jenis saiz pada satu sepana hujung terbuka.
3. Sepana ini digunakan apabila soket tidak boleh digunakan untuk
membuka bahagian enjin.

Gambarajah 4.4.2 : Sepana Hujung Terbuka

 89

4.4.1.2 Sepana gelang

1. Sepana gelang mempunyai dua hujung yang berbentuk gelang dengan saiz
berbeza.
2. Sepana gelang lebih selamat digunakan daripada sepana hujung terbuka
kerana ia tidak mudah terlucut atau tergelincir daripada bol atau nat.
3. Fungsi sepana gelang digunakan di tempat sempit apabila soket tidak
boleh digunakan dan digunakan pada bol atau nat yang terlalu ketat untuk
dilonggarkan oleh sepana hujung terbuka.

Gambarajah 4.4.3 : Sepana Gelang

4.4.1.3 Sepana gabung

1. Sepana gabung mempunyai satu hujung terbuka dan satu hujung lagi
berbentuk gelang dalam saiz yang sama.
2. Penggunaan sepana ini sama seperti sepana hujung terbuka dan sepana
gabung.
3. Penggunaan sepana ini menjimatkan masa kerana tidak perlu menukar
sepana semasa penggunaannya.

Gambarajah 4.4.4 : Sepana Gabung

 90

4.4.1.4 Sepana boleh laras

1. Sepana boleh laras mempunyai satu rahang bergerak dan boleh dilaraskan
kepada pelbagai saiz bol dan nat yang hendak diketatkan atau
dilonggarkan.
2. Digunakan untuk mengetatkan dan melonggarkan bol dan nat yang
bersaiz ganjil.

Gambarajah 4.4.5 : Sepana Boleh Laras

4.4.1.5 Soket

1. Soket adalah alat yang paling selamat digunakan untuk mengetatkan atau
melonggarkan bol dan nat.
2. Digunakan bersama-sama tangkai dan boleh didapati dalam pelbagai saiz
dan jenis.

4.4.1.6 Soket enam segi/heksagon

1. Soket ini mempunyai enam poin.

2. Fungsi soket ini untuk mengetatkan dan melonggarkan bol dan nat bersaiz
kecil.
3. Mudah menghauskan dan membulatkan dinding nat.
 91

Gambarajah 4.4.6 : Soket Enam Segi

4.4.1.7 Soket heksagon gabung/12 poin

1. Soket ini mempunyai 12 poin

2. Fungsi soket ini untuk mengetatkan dan melonggarkan bol dan nat bersaiz
besar.
3. Mudah tergelincir dan membulatkan serta menghauskan dinding nat.

Gambarajah 4.4.7 : Soket Heksagon Gabung

4.4.1.8 Soket oktagon/8 poin

1. Soket ini mempunyai 8 poin.

2. Fungsi soket ini untuk mengetatkan dan melonggarkan bol dan nat segi
empat sahaja.

Gambarajah 4.4.8 : Soket Oktagon

 92

4.4.1.9 Soket fleks

1. Soket ini mempunyai sendi rencam

2. Fungsi soket fleks adalah untuk mengetatkan dan melonggarkan bol dan
nat bina dalam

Gambarajah 4.4.9 : Soket Fleks

4.4.1.10 Soket dalam

1. Soket dalam mempunyai badan yang lebih panjang.

2. Ia digunakan untuk membuka dan mengetatkan palam pencucuh.
3. Ia juga digunakan pada bol dan nat yang lebih panjang.

Gambarajah 4.4.10 : Soket Dalam

4.4.1.11Tolok perasa

1. Mengukur pelbagai kelegaan tapet , kelegaan poin alat sentuh dan

celahan palam pencucuh.
 93

4.4.1.12 Tolok perasa bilah sempit

1. Mempunyai bilah logam nipis yang dinomborkan mengikut ketebalan

bilahnya.

Gambarajah 4.4.11 : Tolok Perasa Bilah Sempit

4.4.1.13 Tolok perasa bilah dawai

1. Mempunyai batang keluli yang dinomborkan mengikut diameternya.

Gambarajah 4.4.12 : Tolok Perasa Bilah Dawai

4.4.1.14 Pemutar skru

1. Fungsi pemutar skru adalah memasang dan mengeluarkan skru.

2. Saiz pemutar skru ditentukan oleh panjang bahagian batang.
 94

4.4.1.15 Pemutar skru bonggol

1. Pemutar skru bonggol digunakan untuk memutar skru pada ruangan

sempit dan terhad.

Gambarajah 4.4.13 : Pemutar Skru Bonggol

4.4.1.16 Pemutar skru mata rata

1. Pemutar skru mata rata mempunyai mata rata dan digunakan untuk
memutar skru jenis kepala beralur.

Gambarajah 4.4.14 : Pemutar Skru Mata Rata

4.4.1.17 Pemutar skru mata Philips

1. Pemutar skru mata Philips mempunyai mata berpalang dan digunakan

untuk skru jenis kepala Philips sahaja.
 95

Gambarajah 4.4.15 : Pemutar Skru Mata Philips

4.5 Sistem enjin

4.5.1 Sistem penyalaan

Sistem penyalaan ialah sistem yang membekalkan arus elektrik voltan tinggi kepada
palam pencucuh melalui kabel tegangan tinggi. Fungsi sistem penyalaan ialah untuk
menghasilkan percikan bunga api untuk pembakaran bahan api. Palam pencucuh
yang mengeluarkan bunga api akan membakar campuran udara dan gas bahan api
pada masa yang betul. Sistem penyalaan bagi satu slinder adalah sistem penyalaan
magneto.

Gambarajah 4.5.1 : Sistem Penyalaan

 96

A.Magnet kekal
(dalam
rodatenaga)
B.sesondol
C.kondensor
D.titik sesentuh
E.kabel tegangan
tinggi
F.Palam pencucuh

Gambarajah 4.5.2 : Sistem Penyalaan Magneto

4.5.1.1 Fungsi bahagian utama sistem penyalaan

1. Palam pencucuh
- Menghasilkan bunga api bagi membakar campuran udara dan
bahan api.
2. Magnet kekal
- Mewujudkan medan magnet untuk menghasilkan voltan tinggi
kepada palam pencucuh.
3. Titik sesentuh
- Mengawal pengeluaran bunga api pada palam pencucuh.
4. Kondenser
- Mempercepatkan keruntuhan dan pengembangan medan magnet
pada gelung penyalaan.
- Menyimpan arus elekrik buat sementara waktu.
- Mencegah titik sesentuh daripada terbakar.
5. Suis penyalaan
- Menghidupkan dan mematikan sistem
6. Gegelung penyalaan
- Meninggikan voltan arus elektik yang hendak dialirkan ke palam
pencucuh.(30,000 v – 60,000 v)
7. Bateri
- Membekalkan kuasa kepada sistem
 97

8. Alternator
- Berfungsi untuk mengecas semula bateri dan membekalkan tenaga
untuk sistem eletrikal kenderaan apabila enjin dihidupkan.

4.5.1.2 Kendalian sistem penyalaan magneto

1. Apabila roda tenaga berpusing, magneto mengeluarkan arus voltan

tinggi sebanyak 20,000v.
2. Arus voltan tinggi itu dihantar kepada palam pencucuh melalui kabel
tegangan tinggi.
3. Palam pencucuh mengeluarkan bunga api hasil daripada arus voltan
tinggi yang melompat melalu celahan di antara elektrod-elektrod
palam pencucuh.

4.5.2 Sistem penyejukan enjin

Sistem penyejukan ialah sistem yang menghilangkan haba yang dihasilkan akibat
pembakaran campuran udara bahan api pada sesebuah enjin. Sistem penyejukan
berfungsi untuk menyejukkan enjin agar dapat beroperasi pada suhu yang sesuai.
Enjin yang terlalu panas akan mengalami kerosakan manakala enjin terlalu sejuk pula
tidak berupaya menghasilkan kuasa optimum. Sistem penyejukan enjin terbahagi
kepada dua, iaitu sistem penyejukan udara dan sistem penyejukan air. Sistem
penyejukan cecair digunakan pada enjin-enjin besar. Enjin – enjin kecil pula
menggunakan sistem penyejuk udara.

4.5.2.1 Sistem penyejukan udara

Sistem penyejukan udara selalu digunakan pada enjin satu silinder sahaja, contohnya
motosikal. Sistem ini berfungsi dengan sirip penyejuk menyerap haba pada enjin
hasil daripada pembakaran bahan api dan membebaskannya ke udara. Semakin lebar
luas permukaan sirip, semakin cepat proses penyejukan berlaku.
 98

Gambarajah 4.5.3 : Sistem Penyejukan Udara

4.5.2.1.1 Fungsi bahagian utama sistem penyejukkan udara

1. Sirip penyejuk
- Memberikan permukaan yang lebih luas bagi mempercepatkan
pelepasan haba.
2. Roda Tenaga
- Berfungsi mengedarkan udara ke perumah penghembus.
3. Perumah penghembus
- Mengarahkan udara ke sirip penyejuk.

4.5.2.1.2 Kendalian sistem penyejukan udara

Semasa enjin dihidupkan, roda tenaga berfungsi untuk mengedarkan udara ke

perumah penghembus. Udara akan disedut masuk ke dalam perumah penghembus.
Udara akan diarah ke sirip penyejuk. Sirip penyejuk melepaskan haba ke atmosfera
dengan permukaannya yang nipis dan luas. Rekabentuknya yang berkeping-keping
seakan mirip sirip ikan dan disusun secara teratur bagi memberi laluan kepada angin
yang akan melintasi antara sirip tersebut. Haba dari kepuk pembakaran tersebar ke
bahagian sirip dan udara sejuk dapat melalui sirip tersebut untuk menyerap haba
keluar ke udara. Semakin luas permukaan sirip, semakin baik fungsi penyejukan.
Sistem penyejukan udara mempunyai kelemahan, iaitu ia tidak mampu memberikan
pemindahan haba yang seragam pada keseluruhan bahagian enjin. Oleh yang
 99

demikian, kipas digunakan untuk menolak aliran udara supaya melalui seluruh
permukaan enjin.

4.5.2.2 Sistem penyejukan air

Sistem ini juga dikenali sebagai sistem radiator, kebanyakan digunakan pada enjin
yang mempunyai banyak silinder seperti kereta, lori dan sebagainya. Sistem ini
berfungsi membebaskan haba melalui jaket air dan radiator. Ia menggunakan bahan
penyejuk iaitu campuran air dan etilena glikol, campuran ini mempunyai ciri takat
beku yang lebih rendah dan anti karat. Selain itu, cecair ini dikenakan sedikit tekanan
bagi mengurangkan sejatan bahan penyejuk.

Gambarajah 4.5.4 : Sistem Penyejukan Air

4.5.2.2.1 Fungsi bahagian utama sistem penyejukan air

1. Jaket air
- Ruang terbuka diantara bahagian luar dnding silinder dan bahagian blok
sera kepala silinder, ruang kosong ini dipenuhi oleh cecair penyejuk.
2. Pam air

- Pam ini dipacu oleh tali sawat enjin dan berfungsi mengedarkan cecair
penyejuk ke seluruh sistem penyejukan. Pam akan mengepam air dari
 100

tangki bawah radiator masuk kedalam jaket air yang mengelilingi

bahagian enjin dan kemudian menyalurkannya kembali ke tangki atas
radiator.

3. Kipas enjin

- Menyalurkan udara sejuk melalui radiator untuk mempercepatkan proses

penyejukan cecair penyejuk dalam radiator.

4. Radiator

- Tempat pertukaran haba dimana bahan penyejuk yang panas melalui

bahagian enjin akan disejukkan semula disini melalui bantuan aliran
udara daripada kipas penyejuk. Binaan tangki atas dan tangki bawah
dihubungkan melalui teras yang diperbuat daripada tiub logam yang
nipis.

5. Tangki takungan

- Tangki ini disambungkan dari tiub limpah di bahagian leher radiator

untuk menyimpan bahan penyejuk yang melimpah kaluar dari radiator.
Apabila enjin telah sejuk, bahan penyejuk akan mengecut dan disedut
semula dari tangki takungan ke sistem penyejukan.

6. Termostat

- Terletak dalam laluan alur keluar bahan penyejuk dari enjin, digunakan
untuk menutup laluan bahan penyejuk ke radiator apabila enjin sejuk.
Selepas enjin dipanaskan, termostat akan mengawal kuantiti pengaliran
bahan penyejuk bergantung kepada tahap operasi dan suhu enjin.
Komponen ini penting untuk mengawal keseimbangan suhu kendalian
enjin.

4.5.2.2.2 Kendalian sistem penyejukan air

Pam air berfungsi mengedarkan cecair penyejuk ke seluruh sistem penyejukan. Pam
akan mengepam air dari tangki bawah radiator masuk ke dalam jaket air yang
mengelilingi bahagian enjin dan kemudian menyalurkannya kembali ke tangki atas
 101

radiator. Radiator merupakan tempat pertukaran haba dimana bahan penyejuk yang
panas melalui bahagian enjin akan disejukkan semula disini melalui bantuan aliran
udara daripada kipas penyejuk. Binaan tangki atas dan tangki bawah dihubungkan
melalui teras yang diperbuat daripada tiub logam yang nipis. Kipas
enjin menyalurkan udara sejuk melalui radiator untuk mempercepatkan proses
penyejukan cecair penyejuk dalam radiator. Termostat yang terletak dalam laluan
alur keluar bahan penyejuk dari enjin, digunakan untuk menutup laluan bahan
penyejuk ke radiator apabila enjin sejuk. Selepas enjin dipanaskan, termostat akan
mengawal kuantiti pengaliran bahan penyejuk bergantung kepada tahap operasi dan
suhu enjin. Komponen ini penting untuk mengawal keseimbangan suhu kendalian
enjin. Tangki takungan yang disambungkan dari tiub limpah di bahagian leher
radiator untuk menyimpan bahan penyejuk yang melimpah keluar dari radiator.
Apabila enjin telah sejuk, bahan penyejuk akan mengecut dan disedut semula dari
tangki takungan ke sistem penyejukan.

4.5.3 Sistem ekzos

Sistem ekzos ialah sistem yang mengeluarkan gas yang terbakar dalam silinder.
Sistem ini juga dapat membantu mengurangkan bunyi bising enjin semasa hasil
pembakaran melalui penyenyap bunyi. Gas- gas yang dibebaskan oleh ekzos terdiri
daripada :

i) Hidrokarbon – bahan api yang belum terbakar

ii) Karbon monoksiada – akibat pelepasan dari bahan api yang separa
terbakar
iii) Nitrogen oksida – pembakaran suhu tinggi iaitu pembakaran yang
sempurna
 102

Gambarajah 4.5.5 : Sistem ekzos

4.5.3.1 Fungsi bahagian utama sistem ekzos

1. Injap ekzos dan liang ekzos

- Membenarkan campuran udara bahan api yang terbakar keluar dari
lubang silinder
2. Rongga ekzos
- Menghubungkan liang ekzos dengan penyenyap bunyi.
3. Penyenyap bunyi
- Mengurangkan bunyi bising hasil pembakaran campuran udara bahan
api.
4. Paip ekzos
- Menghubungkan rongga ekzos dengan penyenyap bunyi.
5. Paip ekor
- Mengalakan gas ekzos keluar ke atmosfera.

4.5.3.2 Kendalian sistem ekzos

1. Pada lejang ekzos, piston bergerak ke atas, injap ekzos terbuka.

2. Campuran udara dan bahan api yang telah terbakar hanya mempunyai
satu jalan keluar kerana injap masukan masih tertutup.
3. Gas tersebut ditolak keluar melalui liang ekzos masuk ke rongga ekzos
dan seterusnya keluar melalui paip ekzos.
 103

4. Akhirnya, gas tersebut keluar melalui penyenyap bunyi dan paip ekor.

4.5.4 Sistem bahan api

Sistem bahan api ialah sistem yang membekalkan campuran udara dan bahan api ke
ruang pembakaran dengan kadar yang betul. Bekalan campuran udara bahan api
yang berterusan dapat membantu enjin berfungsi dengan sempurna.

Gambarajah 4.5.6 : Bahagian Sistem Bahan Api

Terdapat enam bahagian utama dalam sistem bahan api iaitu tangki petrol, saluran
bahan api, karburetor, rongga masukan, injap masukan dan pembersih udara. Setiap
bahagian ini mempunyai fungsi masing-masing. Karburetor memainkan peranan
penting dalam sistem ini. Fungsi karburetor ialah mencampurkan udara dan bahan
api mengikut kadar yang betul bagi tujuan pembakaran. Fungsi pembersih udara
ialah menapis kotoran udara dan mengurangkan bunyi bising semasa udara masuk ke
karburetor. Fungsi tangki bahan api ialah tempat menyimpan atau menakung bahan
api. Fungsi saluran bahan api ialah menyalurkan bahan api dari tangki ke karburetor
dan fungsi injap masukan ialah mengawal kemasukan campuran udara dan bahan api
ke lubang silinder.
 104

Gambarajah 4.5.7 : Karburetor

Gambarajah 4.5.8 : Keratan rentas karburetor

Apabila saluran bahan api dibuka, bahan api mengalir masuk dan terhimpun di ruang
apungan karburetor. Piston bergerak turun, lejang masukan berlaku, keadaan separa
vakum terjadi di dalam silinder. Udara masuk ke dalam karburetor kerana tekanan
atmosfera setelah melalui pembersih udara. Udara yang bergerak dengan kuat
mengalirkan bahan api ke karburetor. Campuran udara dan bahan api memancut
masuk ke dalam silinder dan ketika itu injap masukan menutup liang masukan. Piston
bergerak naik dan memampatkan campuran udara bahan api. Campuran udara bahan
api yang dimampatkan telah sedia dibakar oleh bunga api palam pencucuh.
 105

4.5.5 Sistem pelinciran

Sistem pelinciran membekalkan minyak pelincir kepada bahagian enjin yang

bergerak. Sistem ini boleh mengurangkan geseran. Sistem ini juga membantu
menyejukkan enjin dan menyerap getaran yang berlaku pada bahagian enjin. Fungsi
lain sistem pelinciran ialah boleh bertindak sebagai agen pencuci dan memindahkan
haba pembakaran dan haba yang terhasil dari bahagian enjin yang bergerak.

Gambarajah 4.5.9 : Bahagian Sistem Pelinciran

Terdapat lima bahagian utama sistem pelinciran iaitu palam buang minyak, takung
minyak pelincir, palam pengisi minyak, pengaut dan ukur celup. Fungsi palam buang
minyak ialah menutup dan membuka lubang bagi mengeluarkan minyak yang
ditukar. Fungsi takung minyak pelincir ialah menakung minyak pelincir, fungsi
palam pengisi minyak ialah sebagai tempat untuk memasukkan minyak pelincir yang
bersih, fungsi pengaut ialah mengaut dan menyimbah minyak pelincir ke bahagian
enjin yang bergerak dan fungsi ukur celup ialah mengukur aras minyak pelincir di
dalam takung minyak pelincir.

Apabila aci engkol berputar, pengaut akan menyimbah minyak pelincir dari takung
minyak ke sekeliling bahagian dalam enjin. Minyak pelincir akan melicinkan
pasangan injap, cemat piston, gegelang piston dan dinding silinder. Minyak akan
turun semula ke takung minyak oleh graviti.
 106

4.6 Kesukaran dan miskonsepsi bagi sistem enjin

CIRI-
CIRI DEFINISI FUNGSI UMUM RAJAH FUNGSI BAHAGIAN UTAMA

SISTEM

a) UKUR CELUP
1)PELINCIRAN -Bekal minyak a) Geseran SISTEM PELINCIRAN
-Ukur aras minyak dalam tangki minyak.
pelincir kepada b)Penampan
b) TAKUNG MINYAK PELINCIR
semua terhadap gegaran
-menakung minyak pelincir.
bahagian enjin dan renjatan
c) PENAPIS MINYAK PELINCIR
yang bergerak c) Pindahkan haba
-Kurangkan pembakaran dan d) PAM ISI MINYAK
- Tempat masukkan minyak pelincir bersih
geseran haba yang dihasilkan
dari bahagian enjin e) PALAM BUANG MINYAK
-tutup dan buka lubang untuk keluarkan
bergerak
minyak yang ditukar
d) Agen pencuci
f) PENGAUT
- mengaut dan simbah minyak pelincir ke
bahagian enjin bergerak.
 107

A) TANGKI BAHAN API

2) BAHAN API -Bekalkan -Bekalan campuran a) SISTEM BAHAN API
-Menakung bahan api
campuran udara bahan api B) INJAP MASUKAN
-Kawal kemasukan campuran udara dan
udara dan bantu enjin
bahan api ke lubang silinder
bahan api ke berfungsi dengan C) SALURAN BAHAN API
-Salurkan bahan api dari tangki ke
ruang nisbah betul
karburetor
pembakaran D) PEMBERSIH UDARA
-Tapis udara kotor dan kurangkan bising
masa udara masuk karburetor
E) KARBURETOR
F) SALUR/RONGGA MASUKAN
b) KERATAN RENTAS KARBURETOR -Salurkan campuran udara dan bahan api
ke silinder

KERATAN RENTAS KARBURETOR

A. INJAP COK
B. VENTURI
C. CAMPURAN UDARA BAHAN API
D. INJAP JARUM
E. SKRU PEPURA
F. MANGKUK PELAMPUNG
G. PELAMPUNG
H. INJAP JARUM
I. MUNCUNG UTAMA
 108

A) RODA TENAGA
3)PENYALAAN -Bekalkan arus - Mengeluarkan a) SISTEM PENYALAAN
- Hasilkan bunga api bagi membakar
elektrik voltan percikan bunga api campuran udara dan bahan api
tinggi kepada di dalam ruang
B) SESONDOL
palam pembakaran pada
C) KONDENSER
pencucuh masa yang betul
- Cepatkan keruntuhan dan
melalui kabel perkembangan magnet pada gelung
penyalaan
tegangan tinggi
-Simpan arus elektrik buat sementara
waktu
-Cegah titik sesentuh dari terbakar

D) TITIK SESENTUH
b) BAHAGIAN SISTEM NYALAAN
-Kawal pengeluaran bunga api pada
MAGNETO
palam pencucuh

E) KEBAL TEGANGAN TINGGI

F) PALAM PENCUCUH
-Hasilkan bunga api bagi bakar campuran
udara dan bahan api
 109

4) EKZOS -Keluarkan gas - Bantu kurangkan SISTEM EKZOS a) INJAP EKZOS & LIANG EKZOS
– Membenarkan campuran udara bahan
yang terbakar bunyi bising enjin
api yang telah terbakar keluar dari
di dalam semasa hasil silinder
silinder pembakaran melalui
b) PAIP EKOR
penyenyap bunyi
– Menghalakan gas ekzos ke udara

c) PAIP EKZOS
– Menghubungkan rongga okzos dengan
penyenyap bunyi

d) PENYENYAP BUNYI
– Menyerap bunyi bising dari letupan
pembakaran enjin

e) RONGGA EKZOS
– Menghubungkan liang ekzos dengan
penyenyap bunyi
 110

5)PENYEJUKAN -Hilangkan -Sistem penyejukan SISTEM PENYEJUKAN

A) SIRIP PENYEJUK
haba yang cecair digunakan - Beri permukaan lebih luas bagi
percepatkan pelepasan haba
dihasilkan pada enjin-enjin
akibat besar B) RODA TENAGA
- Edarkan udara ke rumah penghembus
pembakaran
campuran -Sistem penyejukan C) PERUMAH PENGHEMBUS
- Arahkan udara ke sirip penyejuk
udara bahan udara digunakan
api. pada enjin-enjin
kecil

Jadual 4.6.1: Kesukaran dan miskonsepsi bagi sistem enjin