Yeniköy Hagios Nikolaos Rum Ortodoks Kilisesi Ve Barındırdığı İkonalar - Enver Ateş

Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
Sanat Tarihi Bölümü
<(1ø.g<+$*ø261ø.2/$265802572'2.6.ø/ø6(6ø9(
%$5,1',5',ö,ø.21$/$5
(QYHU$WHú
Lisans Bitirme Tezi
Ankara, 2018
<(1ø.g<+$*ø261ø.2/$26580ORTODOKS
.ø/ø6(6ø9(%$5,1',5',ö,ø.21$/$5
(19(5$7(ù
21362156
Prof. Dr. M. 6$&ø73(.$.
7H]'DQÕúPDQÕ
Hacettepe Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü
6$17(=d$/,ù0$6,,,GHUVLNDSVDPÕQGD
/ø6$16%ø7ø50(7(=ø
RODUDNKD]ÕUODQPÕúWÕU
2018
i
TEŞEKKÜR
Lisans Bitirme Tezi olarak ele aldığım bu çalışmada konuyu saptamamda ve çalışmam
boyunca birçok aşamada yardımcı olan Prof. Dr. Eva Aleksandru Şarlak’a ve çalışmamı
sonuna kadar izleyen, yardımlarını esirgemeyen ve tez danışmanlığımı yürüten hocam
Prof. Dr. M. Sacit Pekak’a teşekkürü borç bilirim.
Kilisedeki ikonaları belgelemem için gerekli izinleri onaylayan İstanbul Rum

Patrikhanesi’ne ve Patrik Vekili Sayın Andreas Bey’e, Yeniköy Aya Nikola ve Panayia
Rum Ortodoks Kiliseleri başrahibi, aynı zamanda İstanbul Rum Patrikhanesi kütüphane
sorumlusu Sayın Dr. Arhimandrit Agathangelos Siskos’a, kilisedeki çalışmalarımı
yürütmemde benimle beraber her türlü zorluğa katlanan kilise görevlisi Sayın Kostas
Bey’e ve Rum Vakıfları Derneği (RUMVADER) Başkanı Sayın Laki Vingas
Beyefendi’ye teşekkürlerimi sunuyorum.
Çalışmam boyunca bana destek ve güç veren İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nden Arkeolog
Z. Nilüfer Aydın’a, sevgili aileme ve arkadaşlarıma özellikle teşekkürlerimi iletiyorum.
ii
ÖZET
Hagios Nikolaos Rum Ortodoks Kilisesi, ünlü Osmanlı seyyahı, tarihçisi ve diplomatı
Eremya Çelebi Kömürciyan’ın 17. yüzyılın ikinci yarısında Yeniköy’de bulunduğunu
belirttiği üç kiliseden biridir. Kömürciyan kilisenin 1838 tarihinde yenilendiğini kaydeder.
Kömürciyan’ın belirttiği bu üç kilise aynı adlarla günümüze gelmiştir. Bunlardan ikisi
Aya Nikola ve Aya Panagia Kilisesi, İstanbul Rum Patrikliğine bağlıdır. Yeniköy’deki
diğer kilise olan Aya Yorgi Kilisesi ise Kudüs Patrikliğine bağlıdır. Bu üç kilise de benzer
plan ve cephe özelliklerine sahiptir. Üç kilisenin de örtüsü kırma çatı şeklindedir. Naosta,
orta nefin örtüsü tonoz, yan neflerin örtüsü ise düzdür. Kilisenin 1838’de yenilenmesi
muhtemelen Padişah II. Mahmut’un 1821 yılında şehirden kaçan Rumları memnun etmek
amacıyla, onların evlerine geri dönmeleri ve kiliselerini onarmalarına izin vermesiyle
ilişkilidir.
Lisans Bitirme Tezi kapsamındaki çalışmada 78 adet taşınabilir ikona incelenmiş, katalog
hazırlanmıştır. Bu çalışmanın ana konusunu ikonalar oluşturmaktadır. Burada 19.
yüzyılda yenilenen İstanbul’daki bir Rum Ortodoks Kilisesi’nin 19. yüzyıla tarihlenen
ikonaları belgelenmiş, Kutsal Kitap üzerinden ikonografik çözümlemeler yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Ortodoks İkonaları, Yeniköy, Yeniköy Hagios Nikolaos Rum

Ortodoks Kilisesi, Ortodoks Litürjisi, İkonografi, Azizlerin Yaşamları
iii
İÇİNDEKİLER
TEŞEKKÜR ........................................................................................................................... I
ÖZET ..................................................................................................................................... II
İÇİNDEKİLER .................................................................................................................... III
KATALOG LİSTESİ ........................................................................................................... V
1.GİRİŞ .................................................................................................................................. 1
Amaç .................................................................................................................................. 1
Yöntem ............................................................................................................................... 1
2.YENİKÖY .......................................................................................................................... 2
3.YENİKÖY HAGİOS NİKOLAOS RUM ORTODOKS KİLİSESİ .................................. 3
Tarihçe ............................................................................................................................... 3
Kitabe ................................................................................................................................. 4
Mimari................................................................................................................................ 5
4.KATALOG ....................................................................................................................... 17
Katalog Tanıtımı .............................................................................................................. 17
İsa Tasvirleri .................................................................................................................... 19
Pantokrator İsa ............................................................................................................. 19
Kutsal Mendil ............................................................................................................... 24
Yaşam Ekmeği İsa ....................................................................................................... 27
İsa’nın Yaşamından Sahneler .......................................................................................... 28
Meryem Tasvirleri ........................................................................................................... 49
Vaftizci Yahya Tasvirleri ................................................................................................. 57
Başmelek Tasvirleri ......................................................................................................... 62
Havari Tasvirleri .............................................................................................................. 65
Patron Aziz Tasvirleri ...................................................................................................... 67
Kilise Babaları Tasvirleri ................................................................................................. 79
Aziz İkonaları................................................................................................................... 84
Asker Azizler ............................................................................................................... 84
Aziz Georgios .......................................................................................................... 85
Aziz Dimitrios ......................................................................................................... 88
Aziz Minas ............................................................................................................... 92
Aziz Theodoros Tiron .............................................................................................. 95
Aziz Fanurios ........................................................................................................... 98
iv
Sebaste’nin Kırk Şehidi ......................................................................................... 101

Diğer Azizler .............................................................................................................. 103
Aziz Spiridon ......................................................................................................... 103
Aziz Therapon ....................................................................................................... 104
Aziz Stylianos ........................................................................................................ 107
Aziz Eleftherios ..................................................................................................... 109
Aziz Dionysios....................................................................................................... 110
Aziz Panteleimon ................................................................................................... 112
Aziz Savvas ve Aziz Simeon ................................................................................. 113
Aziz Raphael, Nikolaos ve İrene ........................................................................... 116
Azizeler ...................................................................................................................... 117
Azize Barbara ........................................................................................................ 117
Azize Euphemia ..................................................................................................... 120
Azize Paraskevi ..................................................................................................... 122
Azize İkonası 1 ...................................................................................................... 124
Azize İkonası 2 ...................................................................................................... 124
Eski Ahit Konulu İkonalar............................................................................................. 127
İlyas Peygamber’in Göğe Alınması ........................................................................... 127
5.SONUÇ........................................................................................................................... 129
KAYNAKLAR .................................................................................................................. 130
E-KAYNAKLAR .......................................................................................................... 132
EK-1 LİTÜRJİK GİYSİLER ŞABLONU ......................................................................... 135
v
KATALOG LİSTESİ
Kat. 1.1. Pantokrator İsa ...................................................................................................... 19

Kat. 1.2. Taht Üzerinde İsa .................................................................................................. 22
Kat. 1.5. Deisis Sahnesi ....................................................................................................... 24
Kat. 1.6. Kutsal Mendil ....................................................................................................... 25
Kat. 1.7. Kutsal Mendil ....................................................................................................... 26
Kat. 1.8. Yaşam Ekmeği İsa ................................................................................................ 27
Kat. 2.1. Meryem’e Müjde .................................................................................................. 29
Kat. 2.2. İsa’nın Doğumu .................................................................................................... 30
Kat. 2.3. İsa’nın Vaftizi ....................................................................................................... 32
Kat. 2.4. Yahuda’nın İntiharı ............................................................................................... 36
Kat. 2.5. İsa’nın Çarmıha Gerilişi ....................................................................................... 37
Kat. 2.6. Ölü İsa’ya Ağıt ..................................................................................................... 38
Kat. 2.7. Thomas’ın Şüphesi ............................................................................................... 40
Kat. 2.8. 12 Havari Meclisi ................................................................................................. 41
Kat. 2.9. 12 Havari Meclisi ................................................................................................. 42
Kat. 2.10. İsa’nın Göğe Yükselişi ....................................................................................... 43
Kat. 2.11. İsa’nın Göğe Yükselişi ...................................................................................... 44
Kat. 2.12. Meryem’in Ölümü .............................................................................................. 45
Kat. 2.13. Son Yargı ............................................................................................................ 47
Kat. 3.1. Yol Gösteren Meryem .......................................................................................... 51
Kat. 3.7. Şefkatli Meryem ................................................................................................... 54
Kat. 3.8. Hayat Veren Ayazma ............................................................................................ 55
Kat. 3.9. Hayat Veren Ayazma ............................................................................................ 56
Kat. 4.1. Vaftizci Yahya ...................................................................................................... 59
vi
Kat. 5.1. Başmelek Mikhael ................................................................................................ 63

Kat. 5.2. Başmelek Gabriel.................................................................................................. 64
Kat. 6.1. Havari Andreas ..................................................................................................... 66
Kat. 7.1. Aziz Nikolaos ....................................................................................................... 68
Kat. 7.10. Aziz Nikolaos ..................................................................................................... 77
Kat. 7.11. Aziz Nikolaos ..................................................................................................... 78
Kat. 8.1. Kilise Babaları ...................................................................................................... 81
Kat. 8.2. Kilise Babaları ...................................................................................................... 81
Kat. 8.3. İskenderiyeli Aziz Athanasios .............................................................................. 82
Kat. 8.4. Aziz Anthony ........................................................................................................ 83
Kat. 9.1. Aziz Georgios ....................................................................................................... 86
Kat. 9.2. Aziz Georgios ....................................................................................................... 87
Kat. 9.3. Aziz Dimitrios ...................................................................................................... 89
Kat. 9.7. Aziz Minas ............................................................................................................ 93
Kat. 9.8. Aziz Minas ............................................................................................................ 94
Kat. 9.9. Aziz Theodoros Tiron ........................................................................................... 97
Kat. 9.10. Aziz Fanurios ...................................................................................................... 99
Kat. 9.11. Aziz Fanurios .................................................................................................... 100
Kat. 9.12. Sebaste’nin Kırk Şehidi .................................................................................... 102
Kat. 9.13. Aziz Spiridon .................................................................................................... 103
Kat. 9.14. Aziz Therapon................................................................................................... 105
Kat. 9.15. Aziz Therapon................................................................................................... 106
Kat. 9.16. Aziz Stylianos ................................................................................................... 108
Kat. 9.17. Aziz Eleftherios ................................................................................................ 109
vii
Kat. 9.18. Aziz Dionysios.................................................................................................. 111

Kat. 9.19. Aziz Pantheleimon ............................................................................................ 112
Kat. 9.20. Aziz Savvas ve Aziz Simeon ............................................................................ 115
Kat. 9.21. Aziz Raphael, Nikolaos ve İrene ...................................................................... 116
Kat. 9.22. Azize Barbara ................................................................................................... 118
Kat. 9.23. Azize Barbara ................................................................................................... 119
Kat. 9.24. Azize Euphemia ................................................................................................ 121
Kat. 9.25. Azize Paraskevi ................................................................................................ 123
Kat. 9.26. Azize İkonası I .................................................................................................. 125
Kat. 9.27. Azize İkonası II................................................................................................. 126
Kat. 10.1. İlyas’ın Göğe Alınması ..................................................................................... 128
1
1.GİRİŞ
Amaç
19. yüzyıl Osmanlı tarihinde önemli bir dönemi beraberinde getirmektedir. Tanzimat
Fermanı ile birlikte Osmanlı Devleti birçok alanda reformlar gerçekleştirmiş, Batılı anlamda
bir dönüşüm sürecinin içerisine resmen girmiştir. Bu dönemde atılan en büyük adımlardan
biri Osmanlı vatandaşları arasındaki din farklılıklarına bağlı olan ayrıcalıkların kaldırılmaya
başlanmış olmasıdır. Bu kapsamda mimaride de gayrimüslim tebaaya yeni haklar tanınmış,
kilise onarımı ve yeniden yapımına müsaade edilmiştir1. Çalışma kapsamında, 19. yüzyılda
yenilenen Yeniköy Hagios Nikolaos Rum Ortodoks Kilisesi’nin mimari özelliklerinin
incelenmesi, sonraki çalışmaları ve karşılaştırmaları kolaylaştıracak bir örnek olmayı
amaçlar.
Yapıyı dönemin kiliselerinden ayıran bir diğer özellik, 19. yüzyılda Yeniköy Aya Nikolaos
Kilisesi cemaatinin sosyoekonomik durumu vesilesiyle önemli kimselerin cemaat dahilinde
olmasıdır. Bu cemaatin en önde gelen ailesi Osmanlı diplomasisine ve sarayına birçok
önemli kişi yetiştirmiş meşhur Mavrokardatos ailesidir2. Bu aileye Yunanistan’ın
kurucularından daha sonra başbakanlık yapmış olan Aleksandros Mavrokardatos da dahildir.
Dolayısıyla bunun kiliseye geri dönüşü yoğun ikona programıyla gözlemlenmektedir.
Bunun dışında 18. yüzyıl sonrası ikona üretimindeki canlılık3, kilisedeki 19. yüzyıla
tarihlenen yoğun ikona sayısıyla da uyuşmaktadır. Çalışma kapsamında kısmen de olsa
dönemin üslup özelliklerinin ve ikonografi programlarının gözlemlenmesi amaçlanmıştır.
Yöntem
Çalışmanın ilk aşaması ön araştırmalar ve yayınların taranması ile başlamıştır. Ön

araştırmanın ardından İstanbul Rum Patrikhanesi’nin izniyle yapının ve ikonaların
fotoğrafları çekilerek belgelenmiştir. Belgeleme işleminin ardından oluşturulan arşiv
profesyonel fotoğraf programları ile düzenlenmiş ve bu fotoğraflar üzerinden katalog
hazırlanmıştır. Yöntem olarak ilk başta tek tek ikonaların açıklanması tercih edilse de daha
1
Kuban, D., (2007;643)
2
Etker, Ş. (2017;141)
3
Şarlak, E.; Özer, F. (2002)
2
sonra burada birçok açıklamada tekrara düşülünce gruplandırma yaparak açıklamak tercih
edilmiştir.
Çalışma kapsamında kilise 2017-2018 yılları arasında 4 kez ziyaret edilmiştir. Bu

ziyaretlerde kilise personelinden ve başrahipten bilgi alınmıştır. Bununla beraber cemaatin
önde gelenlerinden yakın tarihe dair bilgiler edinilmiştir.
2. YENİKÖY
Yeniköy, İstanbul’un Sarıyer İlçesi’nde İstinye ile Tarabya arasında yer almaktadır.
İstanbul’un fethinden sonra, Romanya’nın Geni bölgesinden gelen Ulah ailelerin yerleşmesi
nedeniyle “Geniköy” denilen semtin, Kanuni Sultan Süleyman (1520-1566)’ın buyruğuyla
“Yeniköy” adını aldığı ifade edilir (Karaca 2004: 442). Semtin ahalisi olan Rumlar, aynı
anlamdaki “Neokhorion” adını kullanmışlardır. 16. yüzyılın ikinci yarısında, Doğu
Karadeniz’den denizci ve tüccar topluluklarının gelmesiyle semtin nüfusu artmış, bölgeyle
ilişkiler ve ticaret canlanmıştır.
17. yüzyılda Eramya Çelebi Kömürciyan, buradaki halkın bir kısmını Türklerin ve
Ermenilerin oluşturduğunu çoğunluğun ise Rumlar olduğunu söyler. Kömürciyan’a göre,
Yeniköy’de Rumların biri Kudüs Patrikliğine ait olmak üzere üç kilisesi bulunuyor.
18. yüzyıl sonunda Hovhannesyan Yeniköy’de çoğunluğu oluşturan Rumların “Ayios

Nikolaos”, “Panayia” ve Kudüs Patrikliği’ne ait “Ayios Yeorgios” adlı üç kilisesiyle “Ayios
Yeorgios”, “Ayios Haralambos”, “Ayia Paraskevi” adlı üç ayazmasının bulunduğunu ifade
eder (Karaca 2004: 442).
Bu üç kilise de günümüze gelmiştir; Yeniköy Aya Nikola Kilisesi, Yeniköy Panagia Kilisesi
ve Kudüs Patrikliği’ne bağlı Yeniköy Hagios Georgios Kilisesi (Aya Yorgi Metohi Kilisesi).
İstanbul Patrikliği’ne bağlı kiliseler aktif olarak hizmettedir ancak cemaatteki azalma
gelecek için kaygı yaratmaktadır. Yeniköy’de Pazar Ayini bir hafta Panagia’da bir hafta Aya
Nikolaos’da olmak üzere sırayla yapılmaktadır. Hagia Georgios Kilisesi ise faal değildir.
Belirli aralıklarla ayin yapılır.
3
3. YENİKÖY HAGİOS NİKOLAOS RUM ORTODOKS KİLİSESİ
Hagios Nikolaos Kilisesi, Boğaziçi’nin Tarabya yakasında, Yeniköy’de yer alır. Kıyıdaki
Köybaşı Caddesi’ne inen yamaçta bulunan kilise, Hamit Vehbi Sokağı’ndaki 114 numaralı
yapıdır.
Tarihçe
Yeniköy Hagios Nikolaos Kilisesi, Antakya Patriği ve beraberindeki ekibiyle 1652’de

İstanbul’u ziyaret eden Kâtip Paulus tarafından tespit edilmiştir (Karaca 2008; 443, Petrides
1901; 48). Kâtip Paulus notlarında kiliseyi, “Yeni-Keuy Saint Nicolas” biçiminde kaydeder.
Kilise, 17. yüzyılın ikinci yarısında, E. Ç. Kömürciyan’ın, Yeniköy’de bulunduğunu
belirttiği üç kiliseden biridir (Kömürciyan 1988; 43).
İnşa tarihi tespit edilemeyen eski yapı 1772 de yanmış, 1812-14 yıları arasında ihya edilmiş
ve templon altın yaldız ile tezyin edilmiş, 1839’da da bugünkü şekline tecdit edilmiştir4 (R.
E. Koçu 1961; 1584).
Yeniköy Hagios Nikolaos Kilisesi’nin, 1740 yılında patrikhaneye 220 kuruş yıllık aidat
ödediği belirtilir (Karaca 2008; 443, Millas 1996; 484). Bölgenin en zengin kiliselerinden
biri olan Arnavutköy Taksiyarkhes Kilisesi’nin, 300 kuruş tutarındaki yıllık aidatı göz önüne
alındığında, yüksek bir meblağ olduğu anlaşılan bu aidat, kilisenin önemli bir statüde
bulunduğuna ilişkin gösterge kabul edilir (Karaca 2008; 443). Patrik I. Samuel döneminde
(1763-1174), 1764 yılında kiliseye bağlı bir okul kurulmasına ilişkin karar alındığı
kaydedilir (Karaca 2008; 443, Gedeon 1880; 228). 1772’de yanan kilisenin yeri
değiştirilerek yeniden yapılmıştır. Cemaatten alınan bilgiye göre eski kilisenin yerine
Yeniköy Yeni Camii inşa edilmiştir.
18. yüzyılın sonunda “Νεοχώρι, Neokhori” adıyla da anılan bölgede Rumlar en kalabalık
topluluğu oluşturmaktadırlar ve köyde üç kiliseleri bulunmaktadır. Bu üç kilise aynı adla üç
mahalleyi de oluşturmuştur; Aya Nikola, Aya Panagia ve Aya Yorgi (Karaca 2008; 443, S.S.
Hovhannesyan 1996; 52, P.G. İnciciyan 1956; 96).
4
Kilise E.I. Drakos’a göre 1838’de yenilenmiştir (Drakos, 1891; 100).
4
Yeniköy’de bulunan ve Aziz Nikolaos’a ithaf edilmiş olan kilise, İstanbul Rum Patrikanesi
tarafından hazırlanan listede “Yeniköy, Aya Nikola Rum Ortodoks Kilisesi” adıyla yer
almaktadır.
Kitabe
Kilisenin batıda nartekste, naosa açılan eksendeki girişin üstünde, beyaz mermerden dar
enlemesine dikdörtgen kitabe yer alır. Kitabe altın yaldız boyalı, kazıma tekniğiyle yapılmış,
dörder satılık iki sütun halinde büyük Yunanca harflerle yazılmıştır. Kitabesinde tarih yer
almaz.
Resim 1. Kitabe, (Boyut: 300 x 55 cm., Harf Yüksekliği: 7 cm.)
Kitabe Metni:
ΘΥΡΑΣ ΠΕΤΑΝΝΥΣΙΝ ΕΥΠΑΓΕΣΤΑΤΟΣ ΔΟΜΟΣ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΜΥΡΩΝ ΝΙΚΑΙΑΣ

ΣΤΑΝΤΟΣ ΠΡΩΤΗ ΟΣ ΖΗΛΟΝ ΠΑΤΡΙΟΝ ΤΕΚΜΗΡΙΟΙ ΒΟΣΠΟΡΩ ΦΟΒΩ ΧΑΡΑ ΤΕ
ΠΡΟΣΠΕΛΑΣΟΝ ΙΚΕΤΑ
ΑΜΕΙΝΟΝ ΕΣΕΣΘΑΙ ΤΟ ΑΥΡΙΟΝ ΕΠΕΥΧΟΥ ΝΕΟΧΩΡΙΩ ΤΗΛΟΘΕΝ

ΕΠΑΓΡΥΠΝΩΣ ΗΛΠΙΚΟΣΙ ΖΩΝΤΙ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΟΛΕΥΕΙ ΖΩΤΗΡΙ ΘΕΩ ΠΕΦΥΚΩΣ
ΠΡΕΣΒΥΣ ΜΕΓΑΣ
5
Türkçesi:
“İznik Episkoposu Myron tarafından açılan, Boğaz’da dedelerimizin gayretini kanıtlayan,

bu kapıları açık, sağlam eve korkuyla ve sevinçle gir ey duacı. Yarınların Yeniköy için daha
iyi olmasını dile; çünkü uyumaksızın ümit edenlere hizmet eden Nikolaos, kurtarıcı Tanrı’nın
büyükelçisi gibi sık sık uğrar. “
(Karaca 2004: 445, çev: Prof. Dr. İoanna Kuçuradi)
Mimari5
Resim 2. Kilisenin Batı Cephesi
Kilise duvarlarla çevrili bir avlunun ortasında yer alır. Doğuda ve batıda olmak üzere avlu
iki girişe sahiptir. Genellikle giriş çıkışlarda doğu kapısı kullanılmaktadır. Avlunun
güneyinde kilise görevlisine tahsis edilmiş bir lojman yer alır, kuzeyinde ve doğusunda
cemaatin ileri gelenlerine ait mezarlar bulunur. Bununla beraber bir de klasik Yunan
mimarisi görünümünde 1881 tarihli anıtsal türbe bulunur. Bu yapının alınlığında
“ΑΜΒΡΟΣΙΟΥ Γ. ΜΑΥΡΟΓΟΡΔΑΤΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ” Ambrosiu G.
Mavrokordatu ve ailesine ait olduğu yazmaktadır. Mavrokordatos ailesi Fenerli Rum aileleri
arasında en ünlü ailedir. Bu aile arasında pek çok önemli görevler yürüten isimlerin yanı sıra
5
Kilisenin mimari tasviri Zafer Karaca’nın “İstanbul’da Tanzimat Öncesi Rum Ortodoks Kiliseleri” adlı yayını baz
alınarak yapılmıştır.
6
1791 İstanbul doğumlu ve 1833-34, 1841-44, 1854-55 yılları arasında Yunanistan’da

başbakanlık görevini yürüten Aleksandros Mavrokordatos’da bulunmaktadır (Etker 2017;
141).
Resim 3. Mavrakardatos Ailesine Ait Anıt Mezar
Anıt kabrin kuzey cephesinin sağ alt kısmında bir taşın üzerinde İtalyanca “Conti – Previsani
Scultori Fecero Trieste 1881” (Conti – Previsani heykeltıraşlar yaptı. Trieste, 1881) ibaresi
yer almaktadır. Buradan da anlaşılacağı üzere yapı İtalya’nın Trieste şehrinde yapılmış ve
Yeniköy’e getirilmiştir.
Avludaki bir diğer tanınmış mezar ise

Konstantin Karateodori’ye (1802-1879)
aittir. Hagios Nikolaos Kilisesi
avlusunda bulunan mezarı kırık granit
mermer sütun ve kaideden ibarettir.
Sütunun üzerinde bir de Yunanca yazıt
yer alır. Mezarın yanı başındaki levhada
Resim 4. Sanatçı Adı Yunanca, Türkçe ve İngilizce
biyografisine yer verilmiştir.
7
Resim 5. Konstantin Karateodori’nin Mezarı
Konstantin Karatheodori’nin Türkçe biyografisi;
“Antonis’in oğlu ve Stefanos Karateodori’nin (1789-1867) yeğeniydi. 1802 yılında Edirne

vilayetinin Bosnaköy’ünde doğdu. 1821’de Bükreş’te lise eğitimini tamamladıktan sonra,
amcasını örnek alarak tıp eğitimi almak üzere Pisa’ya gitti. 1827 yılında mezun olduktan
sonra jinekoloji ve cerrahide uzmanlaşmak üzere eğitimine iki yıl Paris’te devam etti.
1829’da ise Londra’ya giderek oftalmoloji sahasında uzmanlık yaptı. İstanbul’a
döndüğünde İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde görevlendirildi ve Sultan II. Mahmut
(1808-1839) ile Sultan I. Abdülmecit’in (1839-1861) özel doktorluğunu yaptı. 1836 yılında
Osmanlı İmparatorluğu veba salgınıyla mücadele ederken, amcası Stefanos Karateodori
(1789-1867) ile İstanbul’da bu salgının yayılmasını sınırlandırmak için çalıştı.
Kızkulesi’nde bulunan Bulaşıcı Hastalıklar Hastanesi’nin başhekimi olarak görev yaptı.
1830 ile 1879 yılları arasında Rum Mekteb-i Kebir’in genel müfettişi olarak görev yaptı.
1857 yılında amcası Stefanos Karateodori ile beraber Büyük Ulusal Toplantı’ya katılarak
ulusal nizamnamelerin hazırlanmasına katkı sundu. Bab-ı Âli’nin son Rum büyük dragomanı
Aristarhi Stavraki beyin kızı Erifili ile evlendi. Çiftin oğulları Stefanos (1834-1908) temel
eğitimini tamamladıktan sonra Berlin’de hukuk okudu. Stefanos diplomatik kariyeri tercih
ederek 1854’te Bab-ı Âli’nin Petersburg’daki elçi vekili olarak tayin edildi. 1878 yılında
Berlin Konferansı’nda kuzeni Aleksander Karateodori Paşa’ya (1833-1906) Osmanlı Heyeti
azası olarak eşlik etti. Diplomatik kariyerine Brüksel’de devam etti ve 1908 yılında bu
şehirde vefat etti. Konstantinos Karateodori, ikinci eşi Efrosini Haritonos’tan dört çocuk
sahibi oldu. Bunlardan Aleksandros Karateodori diplomat ve besteciydi. Konstantin 1879
8
yılında İstanbul’da vefat etti. Kendisi ile aynı adı taşıyan oğlu Stefanos’tan torunu
Konstantin Karateodori (1873-1950) ise 20. yüzyılın önde gelen matematikçilerinden oldu.”
Resim 6. Çan Kulesi
Avlunun batısındaki eğimli arazinin üst kısmında bir çan kulesi yer alır. Çan kulesinin
mermer bir kitabesi de mevcuttur;
ΙΔΡΥΘΗ ΔΙΑΣΥΝΔΡΩΜΗΣ ΤΩΝ ΟΜΟΓΕΝΩΝ ΟΡΘΟΔΩΞΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ ΕΠΙ ΤΗΣ

ΕΦΟΡΙΑΣ ΤΩΝ ΚΙΡΙΩΝ ΣΑΒΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ
ΜΙΚΕ ΒΑΣΙΛΙΟΥ 7 ΒΡΙΟΥ 1888
ORTODOKS HRISİYAN TOPLULUĞUNUN YARDIMLARI İLE SAVAS NİKOLA BEY

ADINA YAPILMIŞTIR.
MİKE VASİLİU, EYLÜL 1888
(çev. ENVER ATEŞ)

9
Yeniköy Hagios Nikolaos Kilisesi doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı; doğuda

eksende yarım yuvarlak apsis, kuzey ve güneyde ise yapıyı yanlarda saran batıdaki narteks
çıkıntılıdır. Yapının dışta boyu 28,78 m., eni 14,62 m., yüksekliği yaklaşık 10,50 metredir.
Yapı kırma çatıyla örtülüdür; apsisin örtüsü yarım konik çatı, yanlarda çıkıntı yapan
mekânların örtüsü piramidal çatıdır.
Dıştan tamamen sıvalı olan yapıda, köşelerde malzeme olarak düzgün kesme taş
kullanılmıştır. Açıklıkların lentoları, söveleri ve kemerleri taştır. Batı cephede, üstteki üçlü
pencere düzenlemesinin kemerlerini çevreleyen bir sıra tuğla dekoratif amaçla yapılmıştır.
Yapıyı, saçak altında bir düz silme dolanır.
Resim 7. Batı Cephe
Yeniköy Hagios Nikolaos Kilisesi, bazilikal planlıdır. Üç nefli naos, doğusunda orta nef
hizasında, içte yarım yuvarlak apsisle sınırlıdır. Naosun batısında bulunan revaklı tipteki
narteks, yapıyı kuzey ve güneyde yaklaşık eksen hizasına kadar sararak, “U” biçiminde plan
oluşturur. Narteksi avluda sınırlayan arkad, bir sıra sütun ve sütunları bağlayan yuvarlak
kemerlerle düzenlenmiştir. Yapı, içten tamamen sıvalıdır.
Naosta nef ayrımı, altışar sütunun bulunduğu sıralar ile sağlanmıştır. Yan nefler, orta neften
bir basamak yüksektir. Doğuda, ilk sütunlar hizasında belirlenen bema, yan neflerden bir
basamak, orta neften iki basamak yüksektir. Bemanın güney bölümü, ekseninde altarın da
10
bulunduğu, farklı bir ibadet mekânı olarak düzenlenmiştir. Naosta, zemin mermer
döşemelidir.
Naosun batısında bulunan galeri, narteks üzerinde yer alır ve nartekse uygun olarak “U”
biçiminde plan yansıtır. Buna göre galeri, naosun kuzeyinde ve güneyinde batıdan ikinci
sütunlar hizasına kadar uzanır. Galeriye çıkış, narteksin kuzey ve güney kollarında bulunan
birer merdivenle sağlanmıştır.
Naosta nefleri sınırlayan sütunlar, yuvarlak kemerlerle bağlanır. Doğuda, üstte yarım sütun
biçimindeki plasterlere oturan kemerler, batıda galerideki bodur taşıyıcılara oturur. Kübik
postamentler üzerinde bulunan sütunların gövdesi, porfir izlenimi verecek şekilde
boyanmıştır. Sütunların, stilize edilmiş korinth üslubundaki başlıkları kartonpiyerdir. Sütun
başlıkları, altın yaldız boyalıdır.
Resim 8. Naosun batısı
Kilisenin örtü sistemi, bağdadi tekniğindedir. Örtü, içten horasan kaplama ve sıvalıdır.
Naosta, orta nefin örtüsü tonoz, yan neflerin örtüsü düz tavandır. Orta nefin tonozu, sütunlar
hizasındaki takviye kemerleriyle dilimlenmiştir. Galerinin yan bölümlerinde örtü, bu
mekânları örten düz tavanların yükseltilmesiyle farklılaşmıştır. Apsisi, içte yarım kubbe
örter. Narteksin örtüsü düz tavandır.
11
Kilisede, naosa açılan ve nartekste bulunan üç girişin biri, batıda orta nef hizasında eksende;
ikisi kuzey ve güneyde eksenden batıya yakın konumda karşılıklıdır. Nartekse açılan girişler,
batıda ve yanlarda, naos girişleriyle aynı hizada yer alır. Girişler, yuvarlak kemerli açıklıktır.
Girişlerin, çift kanatlı kapısı vardır. Naos girişlerinin kapısı, demir doğramadır.
Yapının kuzey ve güneyinde, orta yükseklikte yer alan karşılıklı altışar pencere, aynı hizada,
eş aralıklı, eş boyutludur. Pencereler, yuvarlak kemerli açıklıktır. Üstte galeri hizasında
bulunan, karşılıklı ikişer küçük pencere, dörtgen açıklıktır.
Doğu ve batıda üstte, orta nef hizasındaki üçlü pencere düzenlemesi karşılıklıdır. Üçlü
pencere düzenlemesinde, biri eksende ve daha büyük, ikisi yanlarda simetrik olan
pencereler, yuvarlak kemerli açıklıktır. Batıda üstte, yan nefler hizasında ikişer küçük
dörtgen pencere bulunur. Apsiste, eksende, yuvarlak kemerli bir pencere vardır. Batıda,
eksendeki girişe iki yanda simetrik ikişer pencere, basık kemerli dikdörtgen açıklıktır.
Yapının pencereleri dışta demir şebekelidir.
Naosta bemanın doğu duvarında, yan nefler hizasında, apsise simetrik ikişer niş yer alır.
Apsisin iki yanındaki birer niş dikdörtgen, köşelere yakın olanlar yarım yuvarlaktır. Apsiste,
eksene iki yanda simetrik birer yarım yuvarlak küçük niş karşılıklıdır. Bemanın kuzey ve
güney duvarında, karşılıklı birer küçük niş vardır. Nişler, yaklaşık aynı hizadadır.
Resim 9. Templon (Τέμπλον)

12
Yeniköy Hagios Nikolaos Kilisesi’nde, naosun doğusunda üç nefi kapsayan ahşap

ikonostasion, orta nef hizasında yüksek ve üçgen alınlıklıdır. Yivli sütunlar biçimindeki
dikine düzenleme unsurlarıyla Antik dönem cephe düzenlemesi görünümünde olan templon,
altın yaldız kaplıdır. Silmelerle sınırlanan ve frizlerle enine boyuna dilimlenen templon,
oyma, kabartma ve aplikasyon tekniğinde, bitkisel ve geometrik motiflerle yoğun
bezemelidir.
Üstte, friz anlayışla düzenlenmiş bir sıra dikdörtgen çerçevedeki ikonalarda, On İki Yortu
sahnelerine ilişkin tasvirler görülür. Templonda, alt sıradaki büyük dikdörtgen çerçevelerde
bulunan ikonalardan, orta nef hizasındakiler, soldan sırayla Aziz Nikolaos, Meryem ve
Çocuk İsa, Tahtta Oturan İsa, Vaftizci Yahya tasvirleridir.
Resim 10. Ambon
Naosta, kuzeydeki taşıyıcı sıranın doğudan beşinci sütununa oturan ahşap ambon, yaklaşık
yarı yükseklikte yer alır. Ambon, oyma ve aplikasyon tekniğinde bitkisel ve geometrik
motiflerle bezelidir. Ambonun orta nefe bakan yüzlerindeki çerçevelerde, eksende İsa ve iki
yanda dört İncil yazarına ait tasvirler bulunur. Güneydeki taşıyıcı sıranın doğudan üçüncü
sütunu önünde, ahşap despot koltuğu yer alır. Despot koltuğu, ambonla benzer tarzda
bezeme özellikleri gösterir.
Bemada, apsis önünde eksende bulunan altar, baldarken tipinde ahşap kiborionludur. Altarın
kiborionu, beyaz renkte boyalı, silmeler arasında bitkisel ve geometrik motiflerle bezelidir.
Köşelerinde bulunan korinth üslubundaki sütuncelerin yivleri, başlıkları ve bezemeler altın
13
Resim 11. Altar (Αγία Τράπεζα) Resim 12. Despot Koltuğu
yaldız boyalıdır. Bemanın güney bölümünde, eksendeki altar düz, dikdörtgen ve masa
görünümündedir.
Naosta, kemerlerin orta nefe bakan yüzünde, sütunlar hizasında yer alan madalyonlarda,
havarilerin portrelerini yansıtan tasvirler görülür. Orta nefin tonozunda, sütunlar hizasındaki
takviye kemerleri, bezeme kuşakları biçiminde düzenlenmiştir. Dilimlerde oluşturulan
geometrik motifli panolar, yıldız motifleriyle kaplıdır. Örtü eteğinde, bir sıra diş motifi
dolanır.
Doğuda bemanın duvarları, mermer izlenimi verecek şekilde boyalıdır. Apsis ve büyük
nişler, mavi zemin üzerinde, yaldız kaplı yıldız motifiyle bezenmiştir. Apsis yarım
kubbesinde, eksende altın yaldız kaplı yarım gümüş motifi yer alır. Nişler, ahşap kaplama
ve cam kapaklıdır. Kuzey yan nef hizasındaki nişlerin kapaklarında, vitray tekniğinde renkli
cam kullanılmıştır. Apsisin kuzey yanındaki niş, altın yaldız boyalı bitkisel bezeme
kuşağıyla üç yönden çevrelenmiştir. Doğu ve batıda üstteki pencerelerde, sarı ve kırmızı
renkli cam kullanımı görülür. Naosun batı duvarında, eksendeki giriş üzerinde Patriklik
simgesi olan çift başlı kartal maketi yer alır. Alçıdan hazırlanan maket, altın yaldız
kaplanmıştır.
14
Resim 13. Patriklik Sembolü Çift Başlı Kartal6
Resim 14. Narteks
6
Çift başlı kartal Bizans’tan beri süre gelir, kilise-siyasi iktidar birlikteliğini sembolize eder.
15
Resim 15. Güneybatıdan Genel
Resim 16. Apsis Cephesi

16
Kilisenin Planı ve Kesiti7
7
Karaca, 2008; 449.
17
4. KATALOG
Katalog Tanıtımı
Yeniköy Hagios Nikolaos Rum Ortodoks Kilisesi’ndeki ikonaları konu alan bu çalışma
çerçevesinde, kilisede yer alan 78 ikona kataloğa alınmıştır. Katalog kapsamında İsa
Tasvirleri, İsa’nın Yaşamından Sahneler, Meryem Tasvirleri, Vaftizci Yahya Tasvirleri,
Başmelek Tasvirleri, Havari Tasvirleri, Aziz Tasvirleri, Eski Ahit Konulu Tasvirler şeklinde
gruplandırma yapılmıştır.
İSA 8
MERYEM 9
VAFTİZCİ YAHYA 3
HAVARİLER 1
BAŞMELEKLER 2
PATRON AZİZ (AZİZ NİKOLAOS) 11
AZİZLER 24
AZİZELER 6
DİDAKTİK İKONALAR 13
ESKİ AHİT KONULU İKONALAR 1
TOPLAM 78
Kataloğa bemadaki ikonalar ve templonun ikinci katındaki yortu ikonaları dahil

edilmemiştir. İkonalar tek tek açıklanmak yerine gruplandırılarak açıklanmıştır. Katalog
numaraları tarafımdan verilmiştir. Katalogda kimliği tespit edilemeyen iki azize ikonası yer
almaktadır. İkonalardaki tespitler epigrafiler doğrultusunda yapılmaktadır. Maalesef bazı
ikonalarda zamanla epigrafi silinebiliyor. Özellikle azizlere ait ikonalarda epigrafi
olmaksızın tanımlama yapmak oldukça zordur. Çünkü pek çok azizin ikonografik tasvirinde
ayırt edici semboller yer almaz. Eğer varsa yaşamlarına ilişkin sahnelerden yola çıkılarak bir
çözümleme yapılabilir ancak birçok azizin ve azizenin yaşam öyküsü birbirine benzer.
İncelediğim birçok tez kataloğunda gördüğüm sadece tasvirlerin betimlenmesi olmuştur.

Kataloğumda akademik geleneğin aksine aziz ve azizelerin yaşam öykülerine ve efsanelere
kısaca değinmeyi tercih ettim. Bu konudaki en büyük kaynağım Alban Butler’in “The Lives
on the Fathers, Martyrs and Other Principal Saints” adlı 12 ciltlik yayını olmuştur. Her cilt
bir ayı kapsar ve takvime göre sırasıyla aziz ve azizelerin biyografileri yer alır. Azizlerin
18
yortu günleri ölüm günleridir. Kataloğumda Ortodoks kilisesi takvimine göre ilgili azizin ve
hadisenin yortu günü belirtilmiştir.
İsa’nın Yaşamından Sahneler bölümünde akışı bozmamak adına kilisede tasviri yer almayan
konulara da değinilmiştir. Ancak katalogda bir karışıklık olmaması adına örnek tasvir
konulmamıştır. Çalışmada yer alan ikonaların isimlendirmeleri yaygın kullanıma göre
yapılmıştır. Ancak Türkçesi olmayan pek çok terminolojide Yunanca baz alınmıştır.
Özellikle internet araştırmaları için Yunanca aramalar daha fazla sonuca ve örneğe
ulaştıracaktır. Bu yüzden katalogda ikona adlarının Yunanca isimlerinin verilmesi uygun
görülmüştür. Türkçe isimlendirmeleri mevcut olmayan ikonalarda tarafımca Yunanca
isminin karşılığının kullanılması tercih edilmiştir. Örneğin “Zoodokhos Pigi” için Yaşam
Veren Ayazma, “Artos Zois” için ise Yaşam Ekmeği İsa adları kullanılmıştır. Bu ikonalarla
ilgili daha önce yazılmış Türkçe yayına rastlanılmamıştır.
Katalog sıralaması ile ilgili olarak litürjide İsa ikonaları önceliklidir. Ortodoks litürjisinde
ikonalar ibadet ikonaları ve didaktik (tanımlayıcı) ikonalar olmak üzere iki tipe
ayrılmaktadır. İsa’nın ibadet ikonalarında öncelik Pantokrator İsa, Kutsal Mendil ve Taht
Üzerinde İsa şeklindedir. Tanımlayıcı ikonalar ise Apokrif ve Kanonik metinlerde geçen
hadiseleri anlatır. Bu hadiselerin her biri aynı zamanda birer yortudur. Didaktik ikonalarda
sıralama kronolojiktir. Azizlerin ikonalarında herhangi bir litürjik sıralama mevcut değildir.
Buna göre hiyerarşiye ve popülariteye göre sıralama tercih edilmiştir. Bu kısımda bazı
hatalarım olabilir. Kilise Babaları, Asker Azizler, Diğer Azizler, Doktor Azizler ve Azizeler
şeklinde bir gruplandırma yapmaya çalışılmıştır. Aslında yortu günlerine göre yahut ölüm
tarihlerine göre bir sıralama oluşturulması daha doğru olabilirdi.
İsa Tasvirlerinin ardından geleneğe göre Meryem ve Vaftizci Yahya ikonaları şeklinde
sıralama yapılmıştır. Meryem ve Vaftizci Yahya Deisis sahnelerinde de olduğu gibi insanlığı
ve yeryüzüne temsil etmektedirler. Ortodoks kilisesinde Meryem İsa’nın dünyaya gelmesine
bir araç olarak değil doğrudan doğruya “Tanrı Doğuran” olarak kabul edilir. Bu yüzden
inanç sistemindeki en önemli ikinci kişidir. Vaftizci Yahya ise Eski Ahit’te yeniden dünyaya
geleceği müjdelenmiş olan İlyas Peygamber’dir. Dolayısıyla itürjide üçüncü en önemli
isimdir. Başmelekler kutsiyet bakımından dördüncü sıraya alınmıştır. Sıralamaya Havariler,
Patron Aziz (Aziz Nikolaos), Kilise Babaları ve Azizler şeklinde devam edilmiştir. Tercihen
Eski Ahit Konulu ikonalar en sona konulmuştur.
19
İSA TASVİRLERİ
Pantokrator İsa
Kat. 1.1. Pantokrator İsa (Ο Παντοκράτωρ), yak. 200x100 cm., 19. y.y.
Pantokrator sıfatı Tanah’ın günümüze ulaşan en eski Antik Yunanca çevirisi

“Septuaginta”da YHWH yerine kullanılmıştır8. Yunanca kökenli sıfat “παντός (pantos)” ve
“κράτος (kratos)” kelimelerinden türemiştir. Pantos, “tüm, her şey”, kratos ise “kuvvet, güç
ve devlet” anlamlarını taşır. Bu bakımdan Pantokrator “her şeye gücü yeten”, “her şeye
hükmeden” anlamlarına gelir. Bugün Ortodoks dünyasında yaygın olarak kullanılan bu sıfat
Yuhanna’nın Vahiy kitabında (1:8, 4:8, 11:17, 15:3, 16:7, 19:6, 21:22) ve II. Korintoslulara
Mektup (6:18)’da Yunanca olarak geçmektedir. Ayetler Türkçe’ye “Her Şeye Gücü Yeten
Rab Tanrı” olarak çevrilmiştir.
8
Kazhdan, 1991; 1574.
20
Eγώ είμαι το A και το Ω, η αρχή και το τέλος, λέει ο Kύριος, ο Ων και ο Hν και ο
Eρχόμενος, ο Παντοκράτορας.
~Vahiy 1:8~
Var olan, var olmuş ve gelecek olan, Her Şeye Gücü Yeten Rab Tanrı,
“Alfa ve Omega Ben’im” diyor.
Günümüze ulaşan en eski taşınabilir Pantokrator İsa ikonası 6. yüzyılda enkaustik teknikle
yapılmış olan Sina, Azize Katerina Manastırı’ndaki ikonadır. Erken örneklerin birçoğunun
ikonoklastik dönemde imha edildiği bilinmektedir. Dolayısıyla çok fazla bilgiye sahip
değiliz. Ancak günümüze değin Pantokrator İsa tasvirlerinde Sina’daki ikona bir şablon
olarak kullanılmıştır. Buna göre İsa bir elinde Kutsal Kitap’ı taşır diğer eliyle takdis eder.
Halesinde “Ο ΩΝ” ibaresi yer alır. Bu ibare “Var Olan” anlamını taşımakla birlikte Tanrı’nın
gizli varlığını da temsil eder. Daha evvel bu ibareyi Eski Ahit’te Mısır’dan Çıkış 3:14
numaralı ayetin Yunaca çevirisinde görmekteyiz.
Και ο Μωυσής είπε στον Θεό: Δες, όταν εγώ πάω στους γιους Ισραήλ, και τους πω: Ο Θεός
των πατέρων σας με απέστειλε σε σας, και εκείνοι με ρωτήσουν: Τι είναι το όνομά του; Τι
θα τους πω; Και ο Θεός είπε στον Μωυσή: Εγώ είμαι ο Ων και είπε: Έτσι θα πεις στους
γιους Ισραήλ: Ο Ων με απέστειλε σε σας.
~Mısır’dan Çıkış 3:13-14~
Musa şöyle karşılık verdi: “İsraillilere gidip, “Beni size atalarımızın Tanrısı gönderdi”
dersem, “Adı nedir?” diye sorabilirler. O zaman ne diyeyim?” Tanrı, “Ben Ben’im” dedi,
“İsraillilere de ki, “Beni size Ben Ben’im diyen gönderdi.”
Pantokrator İsa tasvirlerinde İsa khiton ve himation ile tasvir edilir. Genellikle üzerindeki
khiton imparatorların rengi olan kırmızımsı bordo renktir. Bu renk İsa’nın yeryüzündeki
kuvvetini ve kutsallığının ispatını temsil eder. Khiton üzerindeki himationu ise koyu mavi
renkte olup enkarnasyonla insanlığa dönüşme halinin sembolizmidir. Fonda ve halede
genellikle altın renk kullanılır. Burada ifade edilmek istenen Tanrı’nın ışığı veya nurudur.
Ayırt edici bir özellik olarak Ortodoks ikonalarında İsa’nın halesinin içerisinde haç yer alır.
Ortodoks ikonalarında kutsal kişileri tanımak için hale ile beraber monogramlar da
21
kullanılmaktadır. İsa’nın halesinin her iki yanında “ΙΣ”, “ΧΣ” monogramı bulunur. Bu
harfler O’nun isminin ilk ve son harfleridir, ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ (İsus Hristos).
Pantokrator İsa tipolojisinin birçok değişik örneği vardır. Bu tipolojide İsa bazen tahtta
oturur vaziyette, bazen ayakta bazen de yarım boy büst halinde tasvir edilir. Bununla beraber
Anadolu gibi Hıristiyanlığın yayılmaya başladığı coğrafyalarda yerel üsluplar da kendini
gösterir. Bu yerel üslupları kanonik olarak sınıflandırmak güç olacaktır.
Yeniköy Hagios Nikolaos Kilisesi’nde naosun üstünde kubbe imitasyonunda yer alan ikona
İsa’nın iki eliyle takdis etmesi ve kucağında açık bir şekilde Kutsal Kitap’ı taşıması
bakımından yerel bir Pantokrator İsa varyasyonudur. Benzer tasvir Ayvalık Taksiyarhis
Kilisesi’nde yine kubbe imitasyonunda görülmektedir. Ortodoks kiliselerinde naosun
üstünde, kubbe imitasyonunda varsa kubbenin içerisinde Pantokrator İsa tasviri neredeyse
bir zorunluluk haline gelmiştir. Osmanlı’nın gayrimüslimlere koymuş olduğu söylenen
kubbeli yapı yapma yasağını bir kenara bırakırsak Ortodoks gelenekselliğinde kubbe
oldukça önemlidir. Kilisenin olmazsa olmazıdır. Kubbe Ortodoks kültüründe gök kubbeyi,
evreni temsil eder. Buraya Pantokrator İsa tasvirlerinin konulması tesadüfi değildir.
22
Kat. 1.2. Taht Üzerinde İsa (Ο Χριστός Ένθρονος), 116 x 77 cm., 19. y.y.
23
Kat. 1.3. Taht Üzerinde İsa, (Ο Χριστός Ένθρονος), 33 x 23 cm., 19. y.y.
Kat. 1.4. Taht Üzerinde İsa, (Ο Χριστός Ένθρονος), 105 x 55 cm., 19. y.y.
24
Kat. 1.5. Deisis (Δέησις), 62 x 44 cm., 19. y.y.
İsa, Meryem ve Vaftizci Yahya’dan oluşan deisis, Yunanca “yakarış” anlamına gelmektedir.
Teolojide Meryem ve Yahya yeryüzünü temsil eder. Ve bir anlamda aracıdırlar. Yahya
öncüdür ve İsa’nın geleceğini bildirmiş onu vaftiz etmiştir. İsa vaftiz olduktan sonra kutsal
ruhu almıştır. Meryem ise onun dünyaya gelişine bir kapı misali aracılık etmiştir. Bu
bağlamda yeryüzü kilisesi adına Meryem ve Vaftizci Yahya, İsa’ya yakarmaktadır.
Kutsal Mendil
Yunanca “Άγιο Μανδήλιο” (Agio Mandilio) adı ile anılan Kutsal Mendil ikonaları Ortodoks
kilisesi için oldukça önemlidir. Kutsal Mendil olarak bilinen bu ikonanın bir diğer adı
“Αχειροποίητος Εικόνα” yani elle yapılmamış ikonadır. Kutsal Mendil ikonalarında İsa’nın
sadece yüzü görülmektedir. Bu bakımdan “Holy Face” Kutsal Yüz olarak da anılır.
Rivayete göre Kutsal Mendil ikonasının tarihsel gelişimi Dicle ile Fırat nehirleri arasında
bulunan Edessa’nın başkenti Orfu (Urfa) şehri Kralı ya da Prensi (?) Abgar V’le
bağlantılıdır9. Çeşitli litürjik ilahilerden anlaşıldığı üzere “mandylion” hasta olan Kral
Abgar’a gönderilmiştir. İnanışa göre lepra hastalığına yakalanan Abgar şifa bulabilmesi için
9
Kazhdan, 1991; 1282.
25
adamlarından biri olan Ananias’ı Edessa’ya yollar. Amacı İsa’yı kralın yanına getirmektir.
Aynı zamanda çok iyi bir ressam olan Ananias, İsa’yı bulur. Resmini çizmeye çalışır, fakat
başarılı olamaz. Bunun üzerine İsa bir keten parçasına yüzünü siler ve yüzünün izi kumaşa
geçer. Abgar’ın yanına gelemeyeceğini belirten İsa, ona bu kumaşı götürmesini ve daha
sonra öğrencilerinden birini de Abgar’ın yanına göndereceğini söyler. Keten kumaşı alan
Abgar iyileşir. Kral bu kumaşı alıp kale kapısındaki bir nişe saklar. Buranın aydınlanması
için de bir kandil koyar. Zamanla kumaş parçasındaki izler buradaki kiremitlerin üzerine
yansır. Böylece iki tane Kutsal Yüz resmi oluşur. 16 Ağustos’ta Ortodoks dünyası bu kutsal
günü kutlamaktadır. “Senin yüce ikonanı öpmekteyiz ve senden af dilemekteyiz. İşte bugün
kurtarıcımız ve efendimiz İsa’nın elle yapılmamış yüzü, Edessa şehrinde Tanrı tarafından
korunan Kraliçe’ye nakledildi”. Yukarıdaki ilahide elle yapılmamış yüz Aziz Mandilion’u,
kraliçe de İstanbul’u ifade eder.
Kat. 1.6. Kutsal Mendil (Το Άγιον Μανδήλιον), 55 x 44 cm., 19. y.y.
26
Tipolojide İsa’nın yüzü beyaz bir mendil üzerinde tasvir edilir. Saçları ortadan ikiye ayrılır
ve omuzlarına düşecek şekilde iki yana savrulur. Rus ikonalarında İsa’nın yüzü, sakalı ile
birlikte “V” şeklini verdiği gözlemlenir. Yunanistan’da yapılan örneklerde ise “U” şekli
görülür. Bununla birlik Kutsal Mendil ikonalarında mendile verilen kıvrımlardan İsa’nın
yüzü etkilenmez.
Kat. 1.7. Kutsal Mendil (Το Άγιον Μανδήλιον), 47 x 37 cm., 1864.

27
Yaşam Ekmeği İsa
Hayat Ekmeği yahut Yaşam Ekmeği anlamını taşıyan Artos Zois tipolojisinde İsa bir kutsal
kâsenin (Άγιο Ποτήριο) içerisinde iki eliyle takdis eder. İsa’nın sağında ve solunda kanatlı
bir kız çocuğu biçiminde tasvir edilmiş Başmelek Mikhael ve Başmelek Gabriel yer alır. Üst
düzlemde İsa’nın her iki yanında üçer adet insan başlı kanatlı göksel varlık (σεραφείμ,
serafim) yer almaktadır. Artos Zois tipolojisi Rusya’da oldukça yaygındır. İsa’nın bu tipi
“Yaşam ekmeği Ben’im. Bana gelen asla acıkmaz, bana iman eden hiçbir zaman susamaz.”
(Yuhanna 6:35) ayeti ile ilişkilidir.
Kat. 1.8. Yaşam Ekmeği (Ο Άρτος της Ζωής), 100 x 72 cm., 1865.
28
İSA’NIN YAŞAMINDAN SAHNELER
İsa’nın yaşamından sahnelerin sergilendiği ikonalara 12 yortu (Δωδεκαόρτου) tasviri adı

verilir. Sırasıyla Meryem’e Müjde (Ο Ευαγγελισμός), Doğum (Η Γέννηση), Tapınağa Sunuş
(Η Υπαπαντή), Vaftiz (Η Βάπτιση), Başkalaşım (Η Μεταμόρφωση), Lazarus’un Dirilişi (Η
¨Εγερση του Λαζάρου), Kudüs’e Gidiş (Η Βαΐοφόρος), İsa’nın Çarmıha Gerilişi (Η
Σταύρωση), İsa’nın Yeraltına İnişi (Ο Ανάσταση), İsa’nın Göğe Yükselişi (Η Ανάληψη),
Ellinci Gün (Η Πεντηκοστή) ve Meryem’in Uykusu (Η Κοίμηση της Θεοτόκου) şeklindedir.
Rum Ortodoks kiliselerinde 12 Yortu tasviri sıralı bir şekilde ikonostasionun ikinci katında
yer alır. Bunun dışında kilisenin çeşitli mekanlarında sırasız olarak İsa’nın yaşamından
tasvirler görülebilir. 12 Yortu sahnesi her zaman yukarıda sayıldığı şekilde olmak zorunda
değildir. Kiliseden kiliseye küçük değişiklikler olabilir. Bu sahnelere Meryem’in Elizabeth’i
Ziyareti, Son Akşam Yemeği, Son Yargı, Thomas’ın Şüphesi, İsa’nın Kadınlara Görülmesi,
Eğleme Beni (Noli me tangere, Μη μου άπτου) gibi sahneler de dahil edilebilir.
On iki yortu sahnesi genellikle Meryem’e Müjde (Beşaret) ile başlar. Müjdeleniş ikonarı
Meryem ve Başmelek Gabriel’den ibarettir. Bununla beraber Kutsal Ruh ve Tanrı’da
gösterilebilir. Meryem oturur pozisyonda yahut ayakta tasvir edilir. Meryem’e Müjde
Yortusu Ortodoks dünyasında 25 Mart’ta kutlanır.
Elizabet’in hamileliğinin altıncı ayında Tanrı, Melek Cebrail’i Celile’de bulunan Nasıra
adlı kente, Davut’un soyundan Yusuf adındaki adamla nişanlı kıza gönderdi. Kızın adı
Meryem’di. Onun yanına giren melek, “Selam, ey Tanrı’nın lütfuna erişen kız! Rab
seninledir” dedi. Söylenenlere çok şaşıran Meryem, bu selamın ne anlama gelebileceğini
düşünmeye başladı. Ama melek ona, “Korkma Meryem” dedi, “Sen Tanrı’nın lütfuna
eriştin. Bak, gebe kalıp bir oğul doğuracak, adını İsa koyacaksın. O büyük olacak, kendisine
‘Yüceler Yücesi’nin Oğlu’ denecek. Rab Tanrı O’na, atası Davut’un tahtını verecek. O da
sonsuza dek Yakup’un soyu üzerinde egemenlik sürecek, egemenliğinin sonu
gelmeyecektir.” Meryem meleğe, “Bu nasıl olur? Ben erkeğe varmadım ki” dedi. Melek ona
şöyle yanıt verdi: “Kutsal Ruh senin üzerine gelecek, Yüceler Yücesi’nin gücü sana gölge
salacak. Bunun için doğacak olana kutsal, Tanrı Oğlu denecek. Bak, senin akrabalarından
Elizabet de yaşlılığında bir oğula gebe kaldı. Kısır bilinen bu kadın şimdi altıncı ayındadır.
Tanrı’nın yapamayacağı hiçbir şey yoktur”. “Ben Rab’bin kuluyum” dedi Meryem, “Bana
dediğin gibi olsun.” Bundan sonra melek onun yanından ayrıldı. (Luka 1:26-38).
29
Kat. 2.1. Meryem’e Müjde (Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου), 37 x 27 cm., 1875.

30
Kat. 2.2. İsa’nın Doğumu (Η Γέννηση του Χριστού), 44 x 34 cm., 19. y.y.
Ortodoks dünyasının en önemli yortularından biri İsa’nın Doğumu (Χριστούγεννα,

Hristogenna)’dur. İkonografide doğum sahneleri bir mağara yahut ahırda betimlenmektedir.
Sahnede Meryem, Çocuk İsa ve Meryem’in Nişanlısı Yusuf ön plandadır. Sahnenin bir
köşesinde çobanlar yer alır. Dışarıya açılan bir kapı yahut açıklık ile gökyüzünde olayın
kutsiyetine mealen parlak bir yıldız gösterilir. Mekânın anlaşılabilmesi adına eşek ve öküz
de sahneye dahil edilir. İsa’nın doğumu her yıl 25 Aralık’ta kutlanır.
Onlar oradayken, Meryem'in doğurma vakti geldi ve ilk oğlunu doğurdu. O'nu kundağa
sarıp bir yemliğe yatırdı. Çünkü handa yer yoktu. Aynı yörede, sürülerinin yanında nöbet
tutarak geceyi kırlarda geçiren çobanlar vardı. Rab'bin bir meleği onlara göründü ve
Rab'bin görkemi çevrelerini aydınlattı. Büyük bir korkuya kapıldılar. Melek onlara,
31
“Korkmayın!” dedi. “Size, bütün halkı çok sevindirecek bir haber müjdeliyorum: Bugün
size, Davut'un kentinde bir Kurtarıcı doğdu. Bu, Rab olan Mesih'tir. İşte size bir işaret:
Kundağa sarılmış ve yemlikte yatan bir bebek bulacaksınız.” (Luka 2:6-12).
Doğum ikonografisini İsa’nın Tapınağa Sunuluşu takip eder. Sahnede Çocuk İsa, Meryem,
Yusuf, Anna ve Şimon yer alır. Bu sahne genellikle bir sunağın önünde geçer. İsa’nın
Tapınağa Sunulması bir Yahudi geleneğine dayanır. Buna göre ailenin ilk erkek çocuğu
doğduktan 40 gün sonra tapınağa sunulmak zorundadır. Eski Ahit’te Yahudiler’in Mısır’da
serbest bırakılmadan önce ilk doğanların kıyımı emredilmiştir. Bu kıyımda çocuklar,
hayvanlar ölmüştür. Tanrı inancıyla sadece Yahudiler kurtulmuştur. Yahudiler Tanrı’ya olan
şükranlarını ilk doğan erkek çocuklarını Tanrı’ya adayarak göstermek zorundadırlar (Çıkış
13:1-2,12, 22, 29, Çölde Sayım 33:4).
Musa'nın Yasası'na göre arınma günlerinin bitiminde Yusuf'la Meryem çocuğu Rab'be
adamak için Yeruşalim'e götürdüler. Nitekim Rab'bin Yasası'nda, “İlk doğan her erkek
çocuk Rab'be adanmış sayılacak” diye yazılmıştır. Ayrıca Rab'bin Yasası'nda buyrulduğu
gibi, kurban olarak “bir çift kumru ya da iki güvercin yavrusu” sunacaklardı.
O sırada Yeruşalim'de Şimon adında bir adam vardı. Doğru ve dindar biriydi. İsrail'in
avutulmasını özlemle bekliyordu. Kutsal Ruh onun üzerindeydi. Rab'bin Mesihi'ni görmeden
ölmeyeceği Kutsal Ruh aracılığıyla kendisine bildirilmişti. Böylece Şimon, Ruh'un
yönlendirmesiyle tapınağa geldi. Küçük İsa'nın annesi babası, Kutsal Yasa'nın ilgili kuralını
yerine getirmek üzere O'nu içeri getirdiklerinde, Şimon O'nu kucağına aldı, Tanrı'yı överek
şöyle dedi:
“Ey Rabbim, verdiğin sözü tuttun;
Artık ben, kulun huzur içinde ölebilirim.
Çünkü senin sağladığın,
Bütün halkların gözü önünde hazırladığın kurtuluşu,
Ulusları aydınlatıp
Halkın İsrail'e yücelik kazandıracak ışığı
Gözlerimle gördüm.”
İsa'nın annesiyle babası, O'nun hakkında söylenenlere şaştılar. Şimon onları kutsayıp
çocuğun annesi Meryem'e şöyle dedi: “Bu çocuk, İsrail'de birçok kişinin düşmesine ya da
32
yükselmesine yol açmak ve aleyhinde konuşulacak bir belirti olmak üzere belirlenmiştir.
Senin kalbine de adeta bir kılıç saplanacak. Bütün bunlar, birçoklarının yüreğindeki
düşüncelerin açığa çıkması için olacak.”
Anna adında çok yaşlı bir kadın peygamber vardı. Aşer oymağından Fanuel'in kızıydı. Genç
kız olarak evlenip kocasıyla yedi yıl yaşadıktan sonra dul kalmıştı. Şimdi seksen dört
yaşındaydı. Tapınaktan ayrılmaz, oruç tutup dua ederek gece gündüz Tanrı'ya tapınırdı.
Tam o sırada ortaya çıkan Anna, Tanrı'ya şükrederek Yeruşalim'in kurtuluşunu bekleyen
herkese İsa'dan söz etmeye başladı.
Yusuf'la Meryem, Rab'bin Yasası'nda öngörülen her şeyi yerine getirdikten sonra Celile'ye,
kendi kentleri Nasıra'ya döndüler. Çocuk büyüyor, güçleniyor ve bilgelikte yetkinleşiyordu.
Tanrı'nın lütfu O'nun üzerindeydi. (Luka 2:22-40).
Kat. 2.3. İsa’nın Vaftizi (Η Βάπτιση του Χριστού), 45 x 35 cm., 1851.

33
İsa’nın vaftizi Ortodoks gelenekselliği içerisinde on iki yortudan biri olarak kutlanır. Kilise
litürjisine göre İsa’nın vaftiz olduğu gün Kutsal Ruh’un göründüğü ilk gün olarak kabul
edilmektedir. Bu yüzden bu bayrama Ortodokslukta “tezahür” anlamında Theophania (Τα
Θεοφάνεια) adı verilmektedir. Bu yortu Ortodoks dünyasında her yıl 6 Ocak’ta kutlanır.
İsa’nın vaftizi Matta 3:13-17’de şu şekilde anlatılır;
“Bu sırada İsa, Yahya tarafından vaftiz edilmek üzere Celile'den Şeria Irmağı'na, Yahya'nın
yanına geldi. Ne var ki Yahya, “Benim senin tarafından vaftiz edilmem gerekirken sen mi
bana geliyorsun?” diyerek O'na engel olmak istedi.
İsa ona şu karşılığı verdi: “Şimdilik buna razı ol! Çünkü doğru olan her şeyi bu şekilde
yerine getirmemiz gerekir.” O zaman Yahya O'nun dediğine razı oldu.
İsa vaftiz olur olmaz sudan çıktı. O anda gökler açıldı ve İsa, Tanrı'nın Ruhu'nun güvercin
gibi inip üzerine konduğunu gördü. Göklerden gelen bir ses, “Sevgili Oğlum budur, O'ndan
hoşnudum” dedi.”
İncillerde geçen anlatıya göre İsa Yahya tarafından Şeriar Imağı’nda vaftiz olduktan sonra
çölde dolaştırılarak kırk gün İblis tarafından denemiştir. Bu denenmenin ardından Kutsal
Ruh’la güçlenmiş, halka hitap etmiştir birçok mucize gerçekleştirmiş ve havarilerini
seçmiştir. Tüm bunlardan sonra İncillere göre İsa bir dağda Başkalaşım (Matamorfoz)
geçirir. Metamofoz İsa’nın gizli kalmış Tanrısallığının bir ifadesidir. İkonografide dağın en
yüksek tepesinde Kutsal Ruh’un sembolize edildiği bir ışın çemberi içinde (mandorla)
pembemsi bir kare içinde İsa dik durmaktadır. İsa’nın esvabı beyazdır. Sağ eliyle kutsamakta
sol eliyle ise rulo (eilitarion) tutmaktadır. Sahnede İsa’ya İlyas, Musa, Petrus, Yuhanna ve
Yakup eşlik eder. Metamorfoz Yortusu Ortodoks dünyasında 6 Ağustos’ta kutlanır.
“Altı gün sonra İsa, yanına yalnız Petrus, Yakup ve Yakup’un kardeşi Yuhanna’yı alarak
yüksek bir dağa çıktı. Onların gözü önünde İsa’nın görünümü değişti. Yüzü güneş gibi
parladı, giysileri ışık gibi bembeyaz oldu. O anda Musa’yla İlyas öğrencilere göründü.
İsa’yla konuşuyorlardı. Petrus İsa’ya, “Ya Rab” dedi, “Burada bulunmamız ne iyi oldu!
İstersen burada üç çardak kurayım: Biri sana, biri Musa’ya, biri de İlyas’a.”
Petrus daha knuşurken parlak bir bulut onlara gölge saldı. Buluttan gelen bir ses, “Sevgili
Oğlum budur, O’ndan hoşnudum. O’nu dinleyin!” dedi.
Öğrenciler bunu işitince, dehşet içinde yüzüstü yere kapandılar. İsa gelip onlara dokundu,
“Kalkın, korkmayın!” dedi. Başlarını kaldırınca İsa’dan başka kimseyi göremediler.
34
Dağdan inerlerken İsa onlara, “İnsanoğlu ölümden dirilmeden, gördüklerinizi kimseye

söylemeyin” diye buyurdu.
Öğrencileri O’na şunu sordular: “Peki, din bilginleri neden önce İlyas’ın gelmesi
gerektiğini söylüyorlar?”
İsa, “İlyas gerçekten gelecek ve her şeyi yeniden düzene koyacak” diye yanıtladı. “Size şunu
söyleyeyim, İlyas zaten geldi, ama onu tanımadılar, ona yapmadıklarını bırakmadılar. Aynı
şekilde İnsanoğlu da onların elinden acı çekecektir.” O zaman öğrenciler İsa’nın
kendilerine Vaftizci Yahya’dan söz ettiğini anladılar. (Matta 17:1-13)
Bir başka bayram ikonası ise Lazarus’un Dirilişi’dir. İkona perigrafisinde bu sahne İncil’e
bağlı kalınarak tasvir edilmektedir. Dağlık bir bölgede sağ bölümde İsa ve on iki havarisi
durmakta İsa sağ eliyle kutsamakta, Lazarus’un iki kız kardeşi ayaklarına kapanmaktadırlar.
Karşısında yer alan kayanın içinden Lazarus görülmektedir. Sarılı bir şekilde mezarından
kalkmış, solgun ve acı çekmiş bir ifadeyle tasvir edilmektedir. Önündeki bir kişi taşı
kaldırmakta, bir diğeri ise sargıları çözmektedir. Arka planda dağların arasından Beytanya
surları ve surlardan bakan Yahudi halkı mucize karşısındaki hayretlerini göstermektedirler.
“İsa Beytanya'ya yaklaşınca Lazar'ın dört gündür mezarda olduğunu öğrendi. Beytanya,
Yeruşalim'e on beş ok atımı kadar uzaklıktaydı. Birçok Yahudi, kardeşlerini yitiren
Marta'yla Meryem'i avutmaya gelmişti. Marta İsa'nın geldiğini duyunca O'nu karşılamaya
çıktı, Meryem ise evde kaldı. Marta İsa'ya, “Ya Rab” dedi, “Burada olsaydın, kardeşim
ölmezdi. Şimdi bile, Tanrı'dan ne dilersen Tanrı'nın onu sana vereceğini biliyorum.” İsa,
“Kardeşin dirilecektir” dedi. Marta, “Son gün, diriliş günü onun dirileceğini biliyorum”
dedi. İsa ona, “Diriliş ve yaşam Ben'im” dedi. “Bana iman eden kişi ölse de yaşayacaktır.
Yaşayan ve bana iman eden asla ölmeyecek. Buna iman ediyor musun?” Marta, “Evet, ya
Rab” dedi. “Senin, dünyaya gelecek olan Tanrı'nın Oğlu Mesih olduğuna iman ettim.” Bunu
söyledikten sonra gidip kızkardeşi Meryem'i gizlice çağırdı. “Öğretmen burada, seni
çağırıyor” dedi. Meryem bunu işitince hemen kalkıp İsa'nın yanına gitti. İsa henüz köye
varmamıştı, hâlâ Marta'nın kendisini karşıladığı yerdeydi. Meryem'le birlikte evde bulunan
ve kendisini teselli eden Yahudiler, onun hızla kalkıp dışarı çıktığını gördüler. Ağlamak için
mezara gittiğini sanarak onu izlediler. Meryem İsa'nın bulunduğu yere vardı. O'nu görünce
ayaklarına kapanarak, “Ya Rab” dedi, “Burada olsaydın, kardeşim ölmezdi.” Meryem'in
ve onunla gelen Yahudiler'in ağladığını gören İsa'nın içini hüzün kapladı, yüreği sızladı.
“Onu nereye koydunuz?” diye sordu. O'na, “Ya Rab, gel gör” dediler. İsa ağladı. Yahudiler,
35
“Bakın, onu ne kadar seviyormuş!” dediler. Ama içlerinden bazıları, “Körün gözlerini açan
bu kişi, Lazar'ın ölümünü de önleyemez miydi?” dediler. İsa yine derinden hüzünlenerek
mezara vardı. Mezar bir mağaraydı, girişinde de bir taş duruyordu. İsa, “Taşı çekin!” dedi.
Ölenin kızkardeşi Marta, “Rab, o artık kokmuştur, öleli dört gün oldu” dedi. İsa ona, “Ben
sana, ‘İman edersen Tanrı'nın yüceliğini göreceksin’ demedim mi?” dedi. Bunun üzerine
taşı çektiler. İsa gözlerini gökyüzüne kaldırarak şöyle dedi: “Baba, beni işittiğin için sana
şükrediyorum. Beni her zaman işittiğini biliyordum. Ama bunu, çevrede duran halk için, beni
senin gönderdiğine iman etsinler diye söyledim.” Bunları söyledikten sonra yüksek sesle,
“Lazar, dışarı çık!” diye bağırdı. Ölü, elleri ayakları sargılarla bağlı, yüzü peşkirle sarılmış
olarak dışarı çıktı. İsa oradakilere, “Onu çözün, bırakın gitsin” dedi. O zaman, Meryem'e
gelen ve İsa'nın yaptıklarını gören Yahudiler'in birçoğu İsa'ya iman etti. Ama içlerinden
bazıları Ferisiler'e giderek İsa'nın yaptıklarını onlara bildirdiler.” (Yuhanna 11:17-46)
Bayramların yedincisi ise Baiphoros’dur. Bu isimin kökeni hurma ağaçlarının dallarıyla

bağlantılıdır. İsa’nın Kudüs’e girişini temsil eder. İsa’nın mucizelerini fark eden halk İsa’yı
görmek için hurma ağaçlarının dallarına oturmaktaydılar. İkonografide bu sahne Kudüs
şehrinin sur kapısında gerçekleşmektedir. Kadın, erkek ve çocuklar İsa’yı
karşılamaktadırlar. İsa bir binek üzerine oturmakta; sağ eliyle kutsamakta, sol eliyle rulo
(eilitarion) tutmaktadır. Başı ardı sıra gelen öğrencilerine doğru yönelmiştir. Kalabalık kale
kapısından çıkmakta genç ve ihtiyarlar hurma dallarını tutmakta, kadınlar ise çocuklarını
kucaklarında ve omuzlarında taşımaktadırlar. Sahnenin üstünden hurma ağacı ve ağacın
üzerinde İsa’yı görmek isteyen çocuklar hurma dallarını tutmakta bazıları ise atı
beslemektedir.
Ertesi gün, bayramı kutlamaya gelen büyük kalabalık İsa’nın Yeruşalim’e gelmekte
olduğunu duydu. Hurma dalları alarak O’nu karşılamaya çıktılar. “Hozana! Rab’bin adıyla
gelene, İsrail’in Kralı’na övgüler olsun!” diye bağırıyorlardı. İsa bir sıpa bulup üzerine
bindi. Yazılmış olduğu gibi, “Korkma, ey Siyon kızı! İşte, Kralın sıpaya binmiş geliyor (Zek.
9:9). Öğrencileri ilkin bunları anlamadılar. Ama İsa yüceltildikten sonra bu sözlerin O’nun
hakkında yazıldığını, halkın bunları O’nun için yaptığını hatırladılar. Lazar’ı mezardan
çağırıp ölümden dirilttiği sırada İsa’yla birlikte bulunan kalabalık buna tanıklık etti. İsa’nın
bu doğaüstü belirtiyi gerçekleştirdiğini duyan halk O’nu karşılamaya çıktı. Ferisiler ise
birbirlerine, “Görüyorsunuz, elinizden hiçbir şey gelmiyor. Bütün dünya O’nun peşine
takıldı” dediler. (Yuhanna 12:12-9)
36
Kat. 2.4. Yahuda’nın İntiharı (Ο Ιούδας Σίμωνος Ισκαριώτης), 52 x 46 cm., 19. y.y.
On iki kollu üçgen ahşap bir şamdanın içindeki bu ikona Havari Yahuda (İskariot)’nın İsa’ya
ihanetinin ardından pişmanlığından dolayı kendini ipe gerişini tasvir etmektedir. Yahuda
mavi bir khiton içerisinde görülmektedir. Ayakları altında İsa’ya ihaneti karşılığında aldığı
otuz gümüş yer alır.
İsa havarileri ile beraber Son Akşam Yemeği’nde “Size doğrusunu söyleyeyim, sizden biri
bana ihanet edecek” dedi. Bu söz onları kedere boğdu. Teker teker, “Ya Rab, beni demek
istemedin ya?” diye sormaya başladılar. O da, “Bana ihanet edecek olan” dedi, “Elindeki
ekmeği benimle birlikte sahana batırandır. İnsanoğlu, kendisi için yazılmış olduğu gibi
gidiyor, ama İnsanoğlu’na ihanet edenin vay haline! O adam hiç doğmamış olsaydı, kendisi
için daha iyi olurdu”. O’na ihanet edecek olan Yahuda, “Rabbi, yoksa beni mi demek
istedin?” diye sordu. İsa ona, “Söylediğin gibidir” karşılığını verdi (Matta 26: 20-25).
Sabah olunca bütün başkâhinlerle halkın ileri gelenleri, İsa’yı ölüm cezasına çarptırmak
konusunda anlaştılar. O’nu bağladılar ve götürüp Vali Pilatus’a teslim ettiler. İsa’ya ihanet
37
eden Yahuda, O’nun mahkûm edildiğini görünce yaptığına pişman oldu. Otuz gümüşü
başkâhinlere ve ileri gelenlere geri götürdü. “Ben suçsuz birini ele vermekle günah işledim”
dedi. Onlar ise, “Bundan bize ne? Onu sen düşün” dediler. Yahuda paraları tapınağın içine
fırlatara oradan ayrıldı, gidip kendini astı (Matta 27:1-5).
Kat 2.5. İsa’nın Çarmıha Gerilişi (Η Σταύρωση του Ιησού Χριστού), 43 x 32 cm., 1854.
İsa Kudüs’te havarileriyle yaptığı Son Akşam Yemeği sırasında içlerinden birinin ihanetine
uğrayacağının haberini vermiştir. Ertesi gün Romalı askerlerce yakalanmış ve çarmıha
gerilmiştir. Megali Ebdomada “Büyük Hafta olarak bilinen haftanın Perşembe’yi Cuma’ya
bağlayan gecede İsa çarmıha gerilmiştir. Bu sahnenin ikonografisinde, Golgota Tepesi’nde
İsa gerilerde iki kişiyle beraber çarmıha gerilmiş vaziyettedir. Longinus adıyla bilinen bir
38
asker mızrağıyla onun ölümünü hızlandırır. Daha sonra bu asker aziz olarak ilan edilecektir.
Bu sırada çarmıhın altında haleli figür Havari Yuhanna ve beraberinde Aramatyalı Yusuf
yer alır. Sol köşede ise ağlayan Üç Meryem kompozisyonu görülür. Klopas’ın karısı
Meryem, Mecdelli Meryem ve Tanrıanası Meryem. Çarmıhın altında bir kafatası
görülmektedir bu bir Hades personifikasyonudur. Ve İsa’nın ölümü ayaklar altına almasını
simgeler. Gökyüzünde kara bulutlar ayetlerde sözü edildiği gibi havayı karartmıştır. Halenin
üstünde Yahudilerin Kralı Nasıralı İsa kısaltmasında I.N.B.I (Ἰησοῦς ὁ Ναζωραῖος ὁ
Bασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων) yaftası yer alır.
İsa’yla birlikte idam edilmek üzere ayrıca iki suçlu da götürülüyordu. Kafatası denilen yere
vardıklarında İsa’yı, biri sağında öbürü solunda olmak üzere, iki suçluyla birlikte çarmıha
gerdiler. İsa, “Baba, onları bağışla” dedi. “Çünkü ne yaptıklarını bilmiyorlar.” O’nun
giysilerini aralarında paylaşmak için kura çektiler. (Luka 23:32-34)
Kat. 2.6. Ölü İsa’ya Ağıt (Ο Επιτάφιος Θρήνος), 100 x 50 cm., 19. y.y. (?)
Epitaphios olarak adlandırılan bu dokumalar Ortodoks kiliselerinde litürjik olarak

kullanılmaktadır. Bu litürjik dokumalar adını üzerine işlenen ikonografik konusundan
almıştır. Epitáphios Thrēnos, Mezara Ağıt anlamını taşır. Epitaphioslarda sadece İsa’nın
Gömülmesi ve Meryem’in Uykusu sahneleri işlenir. Kutsal Cuma (Μεγάλη Παρασκευή) adı
39
ile anılan İsa’nın çarmıha gerilişinin anıldığı dini günde epitaphios Kutsal Masa’nın içerisine
özenle yerleştirilir. Bu şekilde İsa’nın mezarı temsil edilir.
İsa Mesih’in cansız bedeni ortada uzanmakta, Aramatyalı Yusuf, Meryem, Mecdelli
Meryem ve diğerleri ona dua etmektedirler.
İncil’deki anlatımlara göre İsa’nın Gömülmesi şu şekildedir; “Bundan sonra Aramatyalı

Yusud, İsa’nın cesedini kaldırmak için Pilatus’a başvurdu. Yusuf, İsa’nın öğrencisiydi, ama
Yahudi yetkililerden korktuğundan bunu gizli tutuyordu. Pilatus izin verince, Yusuf gelip
İsa’nın cesedini kaldırdı. Daha önce geceleyin İsa’nın yanına gelen Nikodim de otuz litre
kadar karışık mür ve sarısabır özü alarak geldi. İkisi, İsa’nın cesedini alıp Yahudiler’in
gömme geleneğine uygun olarak onu baharatla keten bezlere sardılar. İsa’nın çarmıha
gerildiği yerde bir bahçe, bu bahçesin içinde de henüz hiç kimsenin konulmadığı yeni bir
mezar vardı. O gün Yahudiler’in Hazırlık Günü’ydü Mezar da yakın olduğundan İsa’yı
oraya koydular.”(Yuhanna 19:38-42).
Diğer bir bayram ikonografisi İsa’nın yer altına inişini ve dirilişini temsil eden sahnedir.
Anastasis, Hades’e İniş olarak tanınan kutsal gün kanonik İncil’lerde yer almamaktadır.
Ancak Pavlus’un ve Petrus’un yazdığı mektupta bahsi geçmektedir. “Nitekim Mesih de
bizleri Tanrı’ya ulaştırmak amacıyla doğru kişi olarak doğru olmayanlar için günah sunusu
olarak ilk ve son kez öldü. Bedence öldürüldü, ama ruhça diriltildi. Ruhta gidip bunları
zindanda olan ruhlara da duyurdu.” (1. Petrus 3:18-19). Ortodoks Kilisesinde Anastasis
İkonası iki farklı şekilde resmedilmektedir. Biri yeraltındakilerle yüzleşmesi, bir diğeri
Petrus ve Yuhanna’nın veya Meleğin mezar başında resmedilişidir. İkonografide dağlar
görülmektedir. Aşağıda yeraltında Hades yer alır. İsa, sağında Adem, solunda Havva onu
mezardan çekmektedir. Karanlıkta etrafa dağılmış anahtarlar, kilitler, engeller görülmeyen
bir kuvvetin simgelemektedir. Mağara karanlığından çıplak zincirli bir ihtiyar ölümü temsil
etmektedir. İkonanın her tarafında David, Solomon, Hezekiel, İeremias gibi peygamberler
tasvir edilmektedir. Tüm bu tiplerin önünde Vaftizci Yahya yer alır. Erken Hıristiyan’lık
döneminde Anastasis sahnelerinde İsa yandan resmedilmekte sağda Adem, sol elinde Zafer
sembolü olarak Haç görülmektedir. İki melek secde etmektedir. Yine bazı ikonalarda Hades
şeytan olarak tasvir edilmektedir.
40
Kat. 2.7. Thomas’ın Şüphesi (Η Ψηλαφήσις του Θωμά), 44 x 34 cm., 19. y.y.
İkonada on iki havarinin tam ortasına yerleştirilen İsa turuncu bir himation içerisinde sağ
omzu açık bir şekilde resmedilmiştir. Thomas ayetlerde olduğu gibi eliyle sağ kolunu
kaldıran İsa’yı yoklamaktadır. İkonada konu kalın sütunların olduğu bir mekânda gece vakti
betimlenmiştir. İkonanın konusu İncil’deki anlatıma göre şu şekildedir;
41
“Onikiler’den biri, “İkiz” diye anılan Tomas, İsa geldiğinde onlarla birlikte değildi. Öbür
öğrenciler ona, “Biz Rab’bi gördük!” dediler. Tomas ise, “O’nun ellerinde çivilerin izini
görmedikçe, çivilerin izine parmağımla dokunmadıkça ve elimi böğrüne sokmadıkça
inanmam” dedi. Sekiz gün sonra İsa’nın öğrencileri yine evdeydiler. Tomas da onlarla
birlikteydi. Kapılar kapalıyken İsa gelip ortalarında durdu, “Size esenlik olsun!” dedi.
Sonra Tomas’a, “Parmağını uzat” dedi, “Ellerime bak, elini uzat, böğrüme koy. İmansız
olma, imanlı ol!” Tomas O’nu, “Rabbim ve Tanrım!” diye yanıtladı. İsa, “Beni gördüğün
için mi iman ettin?” dedi. “Görmeden iman edenlere ne mutlu!” (Yuhanna 20:24-29).
Kat. 2.8. 12 Havari Meclisi, (Η Σύναξη των Δώδεκα Αποστόλων), 40 x 30 cm., 19. y.y.
İncil’lerdeki anlatıma göre İsa göğe yükselmeden önce havarileri görevlendirmiştir.

Havarilerin görevlendirilmesini anlatan 12 HAVARİ MECLİSİ/SİNODU ikonalarında İsa
bulutların üzerinde iki eliyle takdis eder vaziyette, kucağında açık bir vaziyette Kutsal Kitabı
taşır. İsa’nın içerisinde bulunduğu bulut kümesi ile 12 havari, 12 ışık huzmesiyle bağ
42
kurmaktadır. Havariler ellerinde tuttukları Kudüs’teki mabedin maketinin çevresinde

toplanmıştırlar. İncil’de bu olay şöyle aktarılır;
“On bir öğrenci Celile’ye, İsa’nın kendilerine bildirdiği dağa gittiler. İsa’yı gördükleri
zaman O’na tapındılar. Ama bazıları kuşku içindeydi. İsa yanlarına gelip kendilerine şunları
söyledi: “Gökte ve yeryüzünde bütün yetki bana verildi. Bu nedenle gidin, bütün ulusları
öğrencilerim olarak yetiştirin; onları Baba, Oğul ve Kutsal Ruh’un adıyla vaftiz edin; size
buyurduğum her şeye uymayı onlara öğretin. İşte ben, dünyanın sonuna dek her an sizinle
birlikteyim.” (Matta 28:16:20).
Kat. 2.9. 12 Havari Meclisi, (Η Σύναξη των Δώδεκα Αποστόλων), Yağlıboya, 210 x 104 cm, 19.y.y.
43
Kat. 2.10. İsa’nın Göğe Yükselişi (Η Ανάληψη), Yağlıboya, 155 x 74 cm., 19. y.y.
44
Kilisenin bir başka büyük yortusu Analipsis, İsa’nın Göğe Yükselişi’dir. Meryem’in
çevresinde beyaz giyimli iki melekle beraber havariler yer alır. Genellikle Meryem
Blakherniotissa tipindedir yani kolları göğüs hizasında iki eliyle dua eder biçimdedir.
İkonanın üst düzleminde bir çemberin içerisinde yahut bir bulut kümesinin üzerinde iki
eliyle takdis eden İsa görülür. Bu koyu bulutlar “Rab Musa’ya, “Sana koyu bir bulut içinde
geleceğim” dedi, “Öyle ki, seninle konuşurken halk işitsin ve her zaman sana güvensin.”
(Mısır’dan Çıkış 19:9) ayetleriyle de ilişkilidir.
İsa onları kentin dışına, Beytanya’nın yakınlarına kadar götürdü. Ellerini kaldırarak onları
kutsadı. Ve onları kutsarken yanlarından ayrıldı, göğe alındı. Öğrencileri O’na tapındılar
ve büyük sevinç içinde Yeruşalim’e döndüler. Sürekli tapnakta bulnuyor, Tanrı’yı
övüyorlardı. (Luka 24:50-53).
Kat. 2.11. İsa’nın Göğe Yükselişi (Η Ανάληψη),40 x 33 cm., 1873.

45
Kat. 2.12. Meryem’in Ölümü (Η Κοίμηση της Θεοτόκου), 112 x 52 cm., 1870.
46
On iki yortudan biri olan Meryem’in Uykusu/Ölümü sahnesinin işlendiği bu ikonada

Meryem’in cansız bedeninin etrafında toplanan havarileri ve Mecdelli Meryem’i görürüz.
Koimesis yani Meryem’in Uykusu kanonik olarak kabul edilen Matta, Markos, Luka ve
Yuhanna adlı dört İncil yazarı tarafından yazılan İncillerde geçmez. Apokrif metinlere ve
dini vaazlara (homiliye) dayalıdır. Ancak ikonografide Bizans’tan beri oldukça yaygındır.
“Bir Cuma günü Meryem, İsa’nın mezarı başında yanına gelmesi için dua ederken, gökler
açılır ve Başmelek Gabriel ona görünerek dualarının kabul olduğunu, Göklerdeki Krallığa
alınacağının haberini verir. Kendisine eşlik etmek üzere üç bakireyle Beytüllahim’e dönen
Meryem, İsa’ya dua ederek İncil yazarı Yuhanna ile hayatta olan ve olmayan diğer havarileri
yanında görmek istediğini söyler. Metnin bu kısmında İncil yazarı Yuhanna anlatıcı olarak
devreye girer ve Kutsal Ruh’un kendisini bir bulutun üzerine alarak Efes’ten Meryem’in
yanına getirdiğini anlatır. Meryem, İncil yazarı Yuhanna’dan bir buhurdan yakmasını ve dua
etmesini ister. Yahudilerin ölü bedenini yakmak istediklerini söyler. İncil yazarı Yuhanna
da İsa’nın söz verdiği gibi onun yanına geleceğini, Meryem’in o kutsal ve kıymetli bedenine
herhangi bir bozulma ve çürümenin uğramayacağını söyler. İsa’nın Meryem’in ruhunu
almak üzere gelmesiyle havariler de gelir, alametler belirir, mucizeler gerçekleşir, hastalar
iyileşir. Metinlerden bazılarında Meryem’in na’şına zarar vermek isteyen bir Yahudi’den
bahsedilir. Ölüm döşeğine uzanan elleri bir melek tarafından kılışla kesilen Yahudi,
pişmanlıkla tövbe eder ve kesik eller mucizevi biçimde tekrar kollarına takılır10.
10
Barut, 2012; 46.
47
Kat 2.13. Son Yargı (Η Δευτέρα Παρουσία), Baskı, 55 x 38 cm.

48
“İşte tez geliyorum! Vereceğim ödüller yanımdadır. Herkese yaptıklarının karşılığını

vereceğim. Alfa ve Omega, birinci ve sonuncu, başlangıç ve son Ben’im.” (Vahiy 22:12).
İsa’nın Çarmıha Gerildikten sonra tekrar yeryüzüne gelmesini, Diriliş’ini, Mahşer Günü’nü
ve Son Yargı’yı tasvir eden bu ikonada birçok sahne yer alır. En üstte bir mandorlanın
içerisinde Tahtta Oturan İsa, sağında Meryem, solunda Vaftizci Yahya ile bir Deisis
kompozisyonu oluşturmaktadır. Mandorlanın hemen üstünden Kutsal Ruh (Άγιο Πνεύμα)
görülmektedir. Üst bölümdeki figürler bulutların üzerinde durmaktadır. Mandorlanın altında
“Η Ετοιμασία του Θρόνου” denile Tahtın Hazırlanması sahnesi yer almaktadır. Tahtın
Hazırlanması’nda Âdem ve Havva’yı görmekteyiz. Tahtın üzerinde Kutsal Kitap ve hemen
arkasında Zafer Haçı yer almaktadır. Tahtın önünde bir ibrik (το ζέον) görülür. Tahtın her
iki yanında birer melek durmaktadır. Üst düzlemde Taht Üzerinde İsa ve hemen altındaki
Tahtın Hazırlanması / Boş Taht sahnelerinden oluşan bu iki kompozisyon “Yaşayan ve Ölü
(ζώντας και νεκρούς)” kavramını pekiştirmektedir. “Onlar, ölüleri de dirileri de
yargılamaya hazır olan Tanrı’ya hesap verecekler” (1.Petrus 4:5). Tahtın hazırlanması
sahnesinin hemen altında bir el, terazi ile günahları tartmaktadır. Bu terazi Ζυγός
Δικαιοσύνης olarak bilinen Adalet Terazisi’dir. Elin sağında ve solunda mahşer gününün
geldiğini bildiren borazanı üfleyen iki melek yer alır. “Rab’bin kendisi, bir emir çağrısıyla,
başmeleğin seslenmesiyle, Tanrı’nın borazanıyla gökten inecek. Önce Mesih’e ait ölüler
dirilecek” (1.Selanikliler 4:16). Sol alt bölümde yer alan canavar cehennemi temsil eder.
Terazinin altında değişik yaratıklar iblisleri ve zebanileri tasvir eder. Bu yaratıkların
ellerinde ve sırtlarında günahların yazılı olduğu rulolar halinde belgeler görülür.
Günahkârlar ağzından alevler çıkaran canavar tarafından yutulmaktadır. Bunlar arasında
taçlarıyla tasvir edilmiş hükümdarlar da görülür. Diğer yanda Tanrı’nın Krallığına kabul
edilen yaşamlarıyla birer örnek taşıyan azizler sıralanmıştır. İkonanın alt bölümünde sular
içerisinde yakarıp yalvaran ve dua eden insanlar görülür. Yukarıda Meryem ve Vaftizci
Yahya’nın sağında ve solunda 12 havari ile beraber melekler yer almaktadır.
“Sonra büyük, beyaz bir taht ve tahtta oturanı gördüm. Yerle gök önünden kaçtılar, yok olup
gittiler. Tanrının önünde duran küçük büyük, ölüleri gördüm. Sonra kitaplar açıldı. Yaşam
kitabı denilen başka bir kitap daha açıldı. Ölüler kitaplarda yazılanlara bakılarak
yaptıklarına göre yargılandı. Deniz kendisinde olan ölüleri, ölüm ve ölüler diyarı da
kendilerinden olan ölüleri teslim ettiler. Her biri yaptıklarına göre yargılandı. Ölüm ve
ölüler diyarı ateş gölüne atıldı. İşte bu ateş gölü ikinci ölümdür. Adı yaşam kitabına
yazılmamış olanlar ateş gölüne atıldı.” (Vahiy 20:11-14).
49
MERYEM TASVİRLERİ
Kilisenin naosunda Meryem’i tasvir eden dokuz ikona tespit edilmiştir. Bunlardan altısı
Hodegetria, ikisi Zoodokhos Pigi ve biri de Elousa Meryem ikonasıdır. Ortodoks
Kilisesi’nde Meryem sadece bir aracı değil büyük bir güce sahip, kuvvetli bir figürdür. Tanrı
Anası olarak kabul edilen Meryem, Bizans toplumunda İsa’yı bakire olarak dünyaya getiren
kişi ve aynı zamanda Konstantinopolis’in koruyucusu olarak oldukça saygın bir yere
sahiptir. Bissera V. Pentcheva, Icon and Power: The Mother of God in Byzantium adlı
eserinde Meryem’in Konstantinopolis’teki toplumsal imajı, önemi ve fonksiyonlarıyla ilgili
araştırmasını sunarken söze: “Meryem, Katolik kültüründeki Meryem Ana, Madonna yahut
sadece naif bakire değildir. O, Tanrı Doğuran (Theotokos), Tanrı Taşıyan, Tanrı’nın Annesi
ve tamamen kutsal olandır. O, muazzam bir enerjiyle doğmuş ‘gücün’ temsilidir.”11 diyerek
başlar.
İkonografide Meryem “Tanrı Anası” manasında “ΜΡ, ΘΥ” (Μήτηρ Θεού) monogramı ile
gösterilir. Ortodoks dünyasında Meryem sık sık Baş Azize manasında “Η Παναγία”
(Panagia) adıyla anılır.
Yol Gösteren Meryem “Η Οδηγήτρια” (Odigitria) tipolojisinde Meryem ¾ profilden yarım

boy halinde veya cepheden tam boy olarak tasvir edilir. Yol Gösteren Meryem tasvirlerinde
Meryem sol koluyla kavradığı Çocuk İsa’yı sağ eliyle gösterir. Meryem’in üzerinde
maphorion12 (μαφόριον) adı ile anılan geleneksel giysiler yer alır. Bazı örneklerde
Meryem’in bekaretine, saflığına ithafen çiçek desenleri yer alır. Meryem’in sol kucağında
duran Çocuk İsa, bir eliyle takdis eder diğer eliyle eilitario tutar. Çocuk İsa’nın üzerinde
khiton üzerine himation ile tasvir edilir. Bazı örneklerde Çocuk ve Meryem taç ile gösterilir.
Hodegetria ismi Konstantinopolis’teki Hodegon Manastırından gelmektedir.
Şefkatli Meryem “Η Ελεούσα” (Eleousa) tipolojisinde duygusal bir aktarım söz konusudur.
Elousa tipi, Hodegetria tasvirinden türemiştir. Eleousa tasvirlerinde ayakta duran ya da
oturan Meryem ve Çocuk İsa yanak yanağa resmedilir. Şefkatle dolu bir üzüntü ifadesi
içerisindeki Meryem ve boynuna sarılmış Çocuk İsa tasvirinde, Meryem başını çocuğuna
doğru eğmiş, yüzleri temas halindedir. Meryem’in hüznü İsa’nın çekeceği acılardan ve
insanlık için çarmıhta kurban edilmesinden gelir.
11
Liz James, Icon and Power: The Mother of God in Byzantium by Bissera V. Pentcheva, The Art Bulletin, vol. 89,
No. 2, Collage Art Association, 2007, s. 366.
12
4-6. Yüzyıllarda Bizans’ta kendini münzevi hayata adamış kadın ve erkekler tarafından giyilen geleneksel dini giysi.
50
Kilisedeki bir başka Meryem tipi Zoodokhos Pigi’dir. Yunanca Η Ζωοδόχος Πηγή, Yaşam
Bağışlayan Pınar veya Hayat Veren Ayazma anlamını taşır. Bu ikona tipolojisi adını İstanbul
Balıklı’da bulunan Zoodokhos Pigi Kilisesi’nden alır. Burası İstanbul’daki en önemli üç
ayazmadan (Balıklı, Hodegetria, Blaherna) biridir. Ayazma ve kilisenin banisi olarak kabul
edilen I.Leon’un bu ayazmayı yaptırmasıyla ilgili küçük bir rivayet bilinmektedir; İmparator
I. Leon henüz genç ve işsiz biri iken, sıcak bir yaz günü bu çevrede gezerken kör bir ihtiyara
rastlar. İhtiyar ondan kendisini gölgelik bir yere götürerek su içirmesini ister. Fakat Leon
yakınlarda ne bir ağaç ne de su görür. Bunun üzerine gökten gelen ilahi bir ses ona civardaki
bir kaynağın aktığı su birikintisini tarif ederek, her ikisinin de yüzlerini yıkadıkları taktirde
adamın gözlerinin açılacağı, kendisinin de ileride imparator olacağı müjdelenir. Yaşlı adam
yüzünü yıkayınca ilahi bir şekilde gözlerinin açılması üzerine Leon ileride imparator
olacağını anlar. Vakit geçirmeden orduya yazılan Leon, birkaç yıl içerisinde erlikten
generalliğe kadar yükselir. İmparator Markianos tahtını kaybeder ve Leon, 457’de
Konstantinopolis Patriği’nin elinden tacını giyer13. İmparator I. Justinyen buraya I. Leon
adına bir kilise ve manastır yaptırtmıştır. İmparatoriçe İrene buradan su içerek kanamasından
kurtulmuştur. 869’da I. Basil depremde hasar gören kiliseyi yeniden yaptırtmış ve içerisine
bir mozaik eklettirmiştir14.
İkonanın merkezinde bir ayazma görülür. Ayazmanın üzerinde Meryem ve kucağında Çocuk
İsa yer alır. Meryem ve Çocuk İsa’nın çevresinde göksel varlıklar görülür. Üst düzlemdeki
figürler bulut kümelerinin üzerinde tasvir edilmiştir. Bazı örneklerde Meryem orans
duruşuyla Blackhernitissa tipindedir. İki melek Meryem’e taç giydirmektedir. Arka planda
Konstantinopolis silueti ve surları görülür. Ayazmanın çevresini toplumun her kesiminden
inanan sarmıştır. Bu kısımda mucize karşısındaki insanların yüzlerinde şaşkınlık ve minnet
görülebilmektedir. Bastonlar yere düşmüş, hastalar ayağa kalkmış, ölüler dirilmiştir.
13
Karakaya, 1994; 24.
14
Kazhdan, 1991; 1616.
51
Kat. 3.1. Yol Gösteren Meryem (Η Οδηγήτρια), 116 x 77 cm., 19. y.y.
52

53
Kat. 3.5. Yol Gösteren Meryem (Η Οδηγήτρια), Baskı, 55 x 40 cm.

54
Kat. 3.6. Yol Gösteren Meryem (Η Οδηγήτρια), 25 x 15 cm., 2008.
Kat. 3.7. Şefkatli Meryem (Παναγία Ελεούσα), 20 x 14 cm.

55
Kat. 3.8. Hayat Veren Ayazma (Η Ζωοδόχος Πηγή), 105 x 70 cm., 1833.
56
Kat. 3.9. Hayat Veren Ayazma (Η Ζωοδόχος Πηγή), 38 x 27 cm.

57
VAFTİZCİ YAHYA TASVİRLERİ
Vaftizci Yahya Ortodoks dünyasında Aziz Öncü olarak tanınır. Başmelek Gabriel’in
Meryem’i Müjdelemesi gibi bir anlamda Vaftizci Yahya’da inanları Şeria Nehri’nde vaftiz
etmiştir. Gelecek olan Mesih’i müjdelemiş ve onu hemen tanımıştır. Bu müjdeleme
ikonografide onun kanatlı olarak tasvir edilmesini açıklar. İncil’de Yahya ile ilgili iki kıssa
anlatılır. Biri İsa’yı duyurması ve onu vaftiz etmesi diğeri de ölümüyle ilgilidir.
“O günlerde Vaftizci Yahya Yahudiye Çölü’nde ortaya çıktı. Şu çağrıyı yapıyordu: “Tövbe
edin! Göklerin Eğemenliği yaklaşmıştır”. Nitekim Peygamber Yeşaya aracılığıyla sözü
edilen kişi Yahya’dır. Yeşaya şöyle demişti: “Çölde haykıran, ‘Rab’bin yolunu hazırlayın,
geçeceği patikaları düzleyin’ diye sesleniyor”. Yahya’nın deve tüyünden giysisi, belinde deri
kuşağı vardı. Yediği, çekirge ve yaban balıydı. Yeruşalim, bütün Yahudiye ve Şeria
yöresinin halkı ona geliyor, günahlarını itiraf ediyor, onun tarafından Şeria Irmağı’nda vaftiz
ediliyordu. Ne var ki, birçok Ferisi’yle Saduki’nin vaftiz olmak için kendisine geldiğini
gören Yahya onlara şöyle seslendi: “Ey engerekler soyu! Gelecek gazaptan kaçmak için sizi
kim uyardı? Bundan böyle tövbeye yaraşır meyveler verin. Kendi kendinize, ‘Biz İbrahim’in
soyundanız’ diye düşünmeyin. Ben size şunu söyleyeyim: Tanrı, İbrahim’e şu taşlardan da
çocuk yaratabilir. Balta ağaçların köküne dayanmış bile. İyi meyve vermeyen her ağaç
kesilip ateşe atılır. Gerçi ben sizi tövbe için suyla vaftiz ediyorum, am benden sonra gelen
benden daha güçlüdür. Ben O’nun çarıklarını çıkarmaya bile layık değilim. O sizi Kutsal
Ruh’la ve ateşle vaftiz edecek. Yabası elindedir. Harman yerini temizleyecek, buğdayını
toplayıp ambara yığacak, samanı ise sönmeyen ateşte yakacak.” Bu sırada İsa, Yahya
tarafından vaftiz edilmek üzere Celile’den Şeria Irmağı’na, Yahya’nın yanına geldi. Ne var
ki Yahya, “Benim senin tarafından vaftiz edilmem gerekirken sen mi bana geliyorsun?”
diyerek O’na engel olmak istedi. İsa ona şu karşılığı verdi: “Şimdilik buna razı ol! Çünkü
doğru olan her şeyi bu şekilde yerine getirmemiz gerekir”. O zaman Yahya O’nun dediğine
razı oldu.” (Matta 3:1-15).
“O günlerde İsa’yla ilgili haberleri duyan bölge kralı Hirodes, adamlarına, “Bu, Vaftizci
Yahya’dır” dedi. “Ölümden dirildi. Olağanüstü güçlerin onda etkin olmasının nedeni
budur.” Hirodes, kardeşi Filipus’un karısı Hirodiya yüzünden Yahya’yı tutuklatmış, bağlatıp
zindana attırmıştı. Çünkü Yahya Hirodes’e, “O kadınla evlenmen Kutsal Yasa’ya aykırıdır”
demişti. Hirodes Yahya’yı öldürtmek istemiş, ama halktan korkmuştu. Çünkü halk Yahya’yı
peygamber sayıyordu. Hirodes’in doğum günü şenliği sırasında Hirodiya’nın kızı ortaya
çıkıp dans etti. Bu, Hirodes’in öyle hoşuna gitti ki, ant içerek kıza ne dilerse vereceğini
58
söyledi. Kız, annesinin kışkırtmasıyla, “Bana şimdi, bir tepsi üzerinde Vaftizci Yahya’nın
başını ver” dedi. Kral buna çok üzüldüyse de, konuklarının önünde içtiği anttan ötürü bu
dileğin yerine getirilmesini buyurdu. Adam gönderip zindana Yahya’nın başını kestirdi.
Kesik baş tepsiyle getirilip kıza verildi, kız da bunu annesine götürdü. Yahya’nın öğrencileri
gelip cesedi aldılar ve gömdüler. Sonra gidip İsa’ya haber verdiler.” (Matta 14:1-12).
Vaftizci Yahya ile ilgili bilinmesi gereken bir diğer konu ise onun aslında İlyas Peygamber
olduğudur. Vaftizci Yahya’nın kanatlarla tasvir edilmesi haberci olmasıyla ilişkilidir15.
İkonografide Yahya genellikle tam boy cepheden, sol elindeki tepside kesik başını tutar
vaziyette tasvir edilmektedir. Sağ eliyle kutsamakta, sol eliyle ise sarılmış veya açık eilitario
tutmaktadır. Bu kutsal kâğıtta “Tövbe edin! Göklerin Egemenliği yaklaşmıştır” sözleri yer
alır. Yüzü yabani, saçları karışık, üzerindeki giysi deve tüyünden yapılmış olup himationu
yağ yeşili renktedir. Erken dönem ikonalarında daha yapılı, geç dönem ikonalarında ise zayıf
tasvir edilmektedir.
15
Aydın, 2010; 149.
59
Kat. 4.1. Vaftizci Yahya (Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και Βαπτιστής), 116 x 77 cm., 19. y.y.
60
Kat. 4.2. Vaftizci Yahya (Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και Βαπτιστής), 80 x 50 cm., 19. y.y.
61
Kat. 4.3. Vaftizci Yahya (Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και Βαπτιστής), 37 x 27 cm., 1801.
62
BAŞMELEK TASVİRLERİ
Ortodoks Kilisesinde üç başmelek tanınmaktadır. Bunlar; Gabriel, Mikhael ve Raphael’dir.

Gabriel, Tanrı’nın mesajını ileten, Mikhael Tanrı’nın ordusunun komutanı, Raphael ise şifa
veren bir melek olarak bilinir. İncil kanonlarında çok fazla bahsedilmeyen melekler
hakkında en çok bilgi edindiğimiz kaynak Peygamber Hanok’un Kitabı olarak bilinen
kitaptır. Başmelekler tasvirlerde sağ ellerinde bir asa, sol ellerinde yuvarlak disk
tutmaktadırlar. Diskin ortasında Χ monogramı yer almaktadır. Yüzleri genç, saçları kıvırcık
ve bir bantla tutturulmuş, bant uçları halenin iki tarafında görülmektedir. Bir görüşe göre
uçları kurdele şeklinde sarkan bu bant üç şey ifade eder. Aziz meleklerin temiz zihinlerini,
mükemmeliyetlerini ve zihinlerinin sadece kutsal ve gerekli şeylerle meşgul olduğunu izah
eder. Bazı ikonograflar bu kurdeleleri adeta bir yılan/kertenkele gibi resmetmektedirler
bunun nedeni ise meleklerin her şeyi duyduğu düşüncesi olmalıdır.
İkonostasiste yer alan Başmelek Gabriel (Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ), cepheden neredeyse tam
boy olarak ayakta, sağ elinde tüy kalem, sol elinde “Ι, Χ, Σ” monogramının yer aldığı bir
disk ve eilitario ile tasvir edilmiştir. Gabriel omuzlarından kapalı bir şekilde kanatları
yükselmektedir. Kırmızı bir khiton üzerine mavi himation ile betimlenmiştir. Geleneksel
Bizans fresklerinde yaygın olarak gördüğümüz ifadesiz yüz burada da karşımıza çıkar.
Başmelek Gabriel’in saçları ortadan ikiye ayrılmış omuzlarına dökülmektedir. Başmelek
Gabriel iyi haberlerin habercisi olarak bilinir. Bu yüzden uysal, sakin ve bilgin bir
görünümde tasvir edilir. Başmelek Gabriel Eski Ahit’te üç (Daniel 8:16-17, 9:21), Yeni
Ahit’te bir kez adı geçer;
“Melek ona şöyle karşılık verdi: “Ben Tanrı’nın huzurunda duran Cebrail’im. Seninle
konuşmak ve bu müjdeyi sana bildirmek için gönderildim” (Luka 1:19).
İkonostasiste yer alan Başmelek Mikhael (Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ) tam boy ayakta, sol elinde
disk ve eilitario tutmakta, sağ kolu geriye doğru gardını almış vaziyette tasvir edilmiştir.
Başmelek Mikhael gövdesinde haç bulunan sarı bir zırhın içerisindedir. Omuzlarından
sarkarak zırhın üzerinde dans eden kırmızı bir pelerin görülür. Kanatları açık olarak tasvir
edilmiştir. Miğferinde yılan başları görülür. Başmelek Mikhael tasvirlerde genellikle elinde
kılıcıyla, kalkanıyla ve mızrağıyla bir savaşçı olarak resmedilir. Bazen de şeytanımsı
yaratıklarla savaşırken görülür. Yeni Ahit’te bir kez Yahuda’nın Mektubu’nda adı geçer;
“Oysa Başmelek Mikail bile Musa’nın cesedi konusunda İblis’le çekişip tartışırken, söverek
onu yargılamaya kalkışmadı. Ancak, “Seni Rab azarlasın” dedi.” (Yahuda 1:9).
63
Kat. 5.1. Başmelek Mikhael (Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ), 130 x 80 cm., 19. y.y.
64
Kat. 5.2. Başmelek Gabriel (Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ), 113 x 62 cm., 19. y.y.
65
HAVARİ TASVİRLERİ
Kilisede de havarilere ait toplam 4 tasvir yer almaktadır. Bu tasvirlerden 3’ü İsa’nın
Yaşamından Sahneler bölümünde anlatılmıştır. Bu üç tasvirin haricinde Havari Andreas’ın
tasviri yer almaktadır. Havari Andreas İstanbul Rum Patrikhanesi’nin halefi olarak kabul
edilmektedir. Dolayısıyla buradaki kilise bir apostolik episkoposluktur; yani havarilere ait
episkopal makamdır. Bu bakımdan İstanbul’daki birçok Rum Ortodoks Kilisesinde Simun
Petrus’un kardeşi Havari Andreas’ın tasviri yer alır.
Havari Andreas litürjide İlk Çağrılan (Πρωτόκλητος) olarak bilinmektedir. “Yahya’yı işitip
İsa’nın ardından giden iki kişiden biri Simun Petrus’un kardeşi Andreas’tı. Andreas önce
kardeşi Simun’u bularak ona, ‘Biz Mesih’i bulduk’ dedi.” (Yuhanna 1:40-41).
Kilisedeki tasvirde Havari Andreas khiton üzerine himation ile tasvir edilmiştir. Ayakları
çıplaktır. Bir eliyle eilitario tutmakta, diğer eliyle takdis etmektedir. İkonanın sol üst
köşesinde İsa’nın eli gözükmektedir. Havari Andreas yaşlı ve zayıf olarak tasvir edilmiş,
saçları ve sakalları uzundur. İkona yağlıboya tekniğindedir. Ancak hale altın yaldızlıdır.
Ortodoks kilisesinde Havari Andreas’ın yortu günü 30 Kasım’dır. İsa’nın öğrencisi olmadan
önce abisiyle beraber balıkçılık yaptıkları bilinmektedir. Havari Andreas X şeklinde çapraz
bir çarmıha gerilerek öldürülmüştür. Bu bakımdan tasvirlerinde genellikle ardında çapraz
haç yer almaktadır.
Havari Andreas birçok bölgenin koruyucu azizi olarak kabul edilmektedir. Bunlardan biri
de İskoçya’dır ve bayraklarında yer alan çapraz haç, bununla ilgilidir.
66
Kat. 6.1. Havari Andreas (Ο Απόστολος Ανδρέας), 60 x 30 cm., 19. y.y.

67
PATRON AZİZ TASVİRLERİ
Ortodoks dünyasında birçok kilise bir din büyüğüne adanmıştır. İsa, Meryem, Vaftizci
Yahya, Havariler, Azizler ve Azizeler gibi. Yeniköy Hagios Nikolaos Kilisesi de Aziz
Nikolaos’a adanmıştır. Patron Aziz veya Koruyucu Aziz (Ο προστάτης άγιος) bazı
önceliklere sahip olmaktadır. Örneğin ayin sonunda patron azize dua edilmesi yahut
tasvirlerinin yoğun olması gibi. Kiliselerin patron azizi olduğu gibi, şehirlerin de patron
azizleri vardır.
Aziz Nikolaos (15 Mart 270 – 6 Aralık 343)) Ortodoks dünyasında en çok sevilen azizlerin
başında gelir. Denizcilerin, tüccarların, gezginlerin ve çocukların koruyucu azizi olduğuna
inanılır. Yaşamı ile ilgili olarak bilgiler kısıtlıdır. M.S. 270 yılında, Küçük Asya
(Anadolu)’nın Likia bölgesinin Patara kentinde dünyaya geldiği kabul edilir. Ailesi bölgenin
en ileri gelenlerinden, zenginlerindendir. Ancak küçük yaşta ailesini kaybetmiştir. Bunun
üzerine kendisiyle başrahip olan amcası ilgilenmiştir. Aziz Nikolaos belli bir yaşa geldiğinde
amcasının yönlendirmeleriyle kiliseye hizmet etmiştir. Başrahip makamına kadar
yükselecektir. Aziz Nikolaos hayatı boyunca ailesinden kalan bütün serveti bozdurup
yoksullara ve ihtiyaç sahiplerine dağıtmıştır. Aziz Nikolaos’un yaşam öyküsünde birçok
rivayet yer alır; üç bakireyi kurtarması, denizcileri kurtarması, hastalıkları iyileştirmesi ve
dualarıyla tapınakları yıkması gibi. Bununla beraber inancı yüzünden 6 yıl hapis yatmıştır.
Birinci Ekümenik Konsilde Arius ile tartışmış, Ariusçuların karşısında yer almıştır. Hatta
konsilde Arios’a tokat attığı da söylenmektedir16. Ancak onun yaşamına dair pek çok şey
gibi 1. İznik Konsili’ne katılıp katılmadığı da bilinmemektedir. Aziz Nikolaos, Batıda Santa
Claus (Noel Baba) ile özdeşleştirilmektedir. Ancak Ortodoks kilisesi bunu kabul etmez.
Santa Claus ile Aziz Nikolaos’un aynı kişi olmadığını belirtir. Aziz Nikolaos’un yortusu her
yıl 6 Aralık’ta gerçekleştirilmektedir.
Aziz Nikolaos tasvirleri oldukça yaygındır. Erken Hıristiyanlık dönemlerinden beri

freskolarda ve ikonalarda sıkça görülmektedir. Kendisiyle ilgili günümüze gelen en eski
tasvir 6. yüzyıla tarihlenen Sina Dağı’ndaki Azize Katherina Manastırı’nda yer almaktadır.
Aziz Nikolaos genellikle yaşlı, beyaz saçlı ve sakallı olarak tasvir edilmektedir. Üzerinde
başrahip giysileri görülür. Bir eliyle takdis eder, diğer eliyle Kutsal Kitap’ı tutar. Bazen tam
boy ayakta, bazen de yarım boy cepheden görülür.
16
Butler, 1866; 88 (Vol. XII).
68
Kat. 7.1. Aziz Nikolaos (Ο Άγιος Νικόλαος), 41 x 35 cm., 19. y.y.

69
70

71
Kat. 7.4. Aziz Nikolaos (Ο Άγιος Νικόλαος),30 x 20 cm., 19. y.y.

72
Kat. 7.5. Aziz Nikolaos (Ο Άγιος Νικόλαος), 22 x 19 cm., 1947.

73

74
Kat. 7.7. Aziz Nikolaos (Ο Άγιος Νικόλαος), 90 x 63 cm., 19. y.y.(?)

75
76

77
Kat. 7.10. Aziz Nikolaos (Ο Άγιος Νικόλαος), 19. y.y.

78
Kat. 7.11. Aziz Nikolaos (Ο Άγιος Νικόλαος), 25 x 18 cm.

79
KİLİSE BABALARI TASVİRLERİ
Kilise babaları Hıristiyanlığı yaymakta büyük rol oynamışlardır. Bununla beraber havarilere
halef olan babalar, kilisenin iç hayatıyla ilgili ahlâk, edep, disiplin gibi meselelerle meşgul
olmuşlardır. Kutsal metinlere, yazılı ve sözlü geleneğe dayanarak kilise tarafından makul
görülen doktrinleri vaaz etmişlerdir. Kilisenin doktrinlerini diğer din mensuplarına,
filozoflara, dinsizlere, kilisenin görüşüne muhalefet edenlere karşı savunmuşladır. Kilise
babaları belli gruplar altında kategorize edilmektedir; Apostolik Babalar, Apolojistik
Babalar, Doğu (Greek) Babaları, Batı (Latin) Babaları gibi.
Yeniköy Hagios Nikolaos Kilisesi’nde iki adet Kilise Babaları ikonası yer almaktadır. Bu
ikonalara Yunanca Üçlü Hiyerarşi manasında Οι Τρεις Ιεράρχες (İ Tris Hierarhes)
denilmektedir. Bu üç başepiskopos Kayserili Büyük Basileios (Kayseri Başepiskoposu),
İoannis Hrisostomos (Konstantinopolis Başepiskoposu) ve Nazianzoslu Gregorios
(Konstantinopolis Başepiskoposu)’dur. Bunun dışında İskenderiye’li Athanasios’un ve Aziz
Anthony’nin de tasviri bulunmaktadır.
Ioannis Hrisostomos (349 – 407) sol elinde başrahip asası (αρχιερατική ράβδος) taşımakta,
sağ eliyle takdis etmektedir. Sadece ayin sırasında giyilebilen, her parçasının ayrı bir
sembolik anlamı olan, başrahip giysileri (αρχιερατική στολή) içerisindedir. Başında başrahip
tacı (αρχιερατική μίτρα), boynunda ‘omoforio’ (ωμοφόριο), üzerinde ‘stihario’ (στιχάριο)
üzerine giydiği ‘sakos’ (σάκος), sağ dizinin üzerinde asılı olan ‘epigonatio’ (επιγονάτιο),
bileklerinde ‘epimanika’ (επιμάνικα), ‘sakos’un altında beş püskül ile beliren epitrahilio
veya petrahili (επιτραχήλιο ή πετραχήλι) ile tam teşekküllüdür. ‘Epigonatio’nun üzerinde
İsa görülür. ‘Sakos’un altınyaldızı kumaşı üzerine çiçek motifleri nakşedilmiştir.
Büyük Basileios (329 – 379) sol eliyle ‘failonio’nun (φαιλόνιο) altından -eliyle doğrudan
temas etmeyecek şekilde- kapalı Kutsal Kitap’ı taşımakta, sağ eliyle takdis etmektedir.
Üzerinde sarı zemin üzerine kırmızı desenli ‘failonio’, onun altında sarı renkli ve nakış
işlemeli ‘stihario’ bulunmaktadır. Boynunda ‘omoforio’ ve kırmızı zemin üzerine sarı
nakışlı ‘epitrahilio’, bileklerinde altın ‘epimanika’ vardır. Sağ dizinin üzerinde desenleri
tahrip olmuş ‘epigonatio’ bulunur.
Nazianzoslu Grigorios (329 – 390) sol eliyle Kutsal Kitap’ı taşır, sağ eliyle takdis eder.
Üzerinde üstü kırmızı altı yeşil düz renkte ‘falonio’, altında sarı zemin üzerine yeşil nakış
işlemeleri ‘stihario’, boynunda ‘omoforio’ ve ‘epitrahilio’, sağ dizinin üzerinde desenleri
tahrip olmuş sarı ‘epigonatio’ bulunur.
80
Diğer ikonada (Kat. 8.2.) farklı olarak haleler gümüşle kaplanmıştır. Ve giysilerin
renklerinde farklılık vardır. Giysilerde renk ve desenlerde litürjik bir kural ve standart
bulunmaz.
İskenderiye Patriği Athanasios (296-98 – 373) Mısır’ın İskenderiye şehrinde dünyaya

gelmiştir. Erken yaşta kendisini dine adamış, Kutsal Kitap’ı çok iyi öğrenmiştir. Belli bir
yaşa geldiğinde İskenderiye Patriği tarafından diyakoz17 yapılmıştır. Diyakozluk döneminde
teslis (üçlü birlik) ile ilgili yazıtlar yazmış, vaazlar vermiştir. Yaşadığı dönemde
İskenderiye’de Arius adında bir dinadamı uzun zamandır belirsizliğini koruyan bir konuyu
gündeme getirmiş, tüm Hıristiyan din adamlarını ayağa kaldırmıştır. Kilise Babaları’nın
yazıtlarında belirtildiği üzere Arius’a göre İsa ve Tanrı aynı olamazdı, İsa yaratılmış olandı
bizler gibi bir insandı, ezeli olan Tanrı’ydı. Bunun üzerine tartışmalar imparatorluğa yani
Konstantinopolis’e kadar duyuldu ve I. Konstantin (272 – 337) 325’de 318 episkoposu
İznik’te topladı. Bu Hıristiyanlığın Birinci Ekümenik Konsili (1. İznik Konsili) oldu.
İskenderiye Patriği adına bu konsile Diyakoz Athanasios gönderilmiştir. Konsilde
Athanasios ve Arius arasında ateşli tartışmalar sonucunda Athanasios’un görüşü kabul
edilmiştir. İskenderiye Patriği’nin kısa bir süre sonra vefat etmesinin ardından Athanasios,
Patrik ilan edilmiştir. Athanasios 46 yıl patriklik yapmış ve 76 yaşında vefat etmiştir. Aziz
Athanasios günü 18 Ocak’ta anılmaktadır. Kendisiyle ilgili olarak Nazianzoslu Grigorios
“Kilisenin Direği” demiştir.
Aziz Athanasios yaşlı, gri saç ve sakallarıyla tasvir edilmektedir. Bir eliyle Kutsal Kitap’ı
tutmakta, diğer eliyle takdis etmektedir. Bazen başrahip giysileri ile bazen de diyakoz
giysileriyle görülür.
Aziz Anthony manastır sisteminin babası olarak bilinir. Yaşamıyla ilgili bilgileri Aziz
Athanasios’un vaazlarından öğrenmekteyiz. 251 yılında Mısır’ın Koma şehrinde dünyaya
geldiği kabul edilir. Anthony yaşamında çocukluğundan beri ciddiliğiyle tarif edilir.
Ebeveynleri de Hıristiyan kimseler olarak kabul edilir. 20’li yaşlarında ailesini kaybetmiştir.
Genç kız kardeşiyle kalmış, İncil’e göre hayatını devam ettirmeye karar vermiştir.
Ailesinden kalan her şeyi satmış, kız kardeşini rahibelere teslim etmiştir.
Aziz Anthony Hıristiyan kesişlerin giydiği siyah cüppe ile tasvir edilmektedir. Tasvirlerinde
kilise yahut manastır yer alır. Bu manastırın kurucularından olmasıyla ilişkilidir.
17
Diyakoz: Üç yüksek ruhban derecesinin ilk basamağıdır. Diğer iki rütbe sırasıyla Papazlık (Rahip) ve Episkoposluktur.
81
Kat. 8.1. Kilise Babaları (Τρεις Ιεράρχες), 65 x 45 cm., 19. y.y.
Kat. 8.2. Kilise Babaları (Τρεις Ιεράρχες), 32 x 25 cm., 19. y.y.

82
Kat. 8.3. İskenderiyeli Athanasios (Ο Αθανάσιος Αλεξανδρείας), 110 x 73 cm., 19. y.y.
83
Kat. 8.4. Aziz Anthony (Άγιος Αντώνιος ο Μέγας), 15 x 15 cm. 19. y.y.
84
AZİZ İKONALARI
Yunanca άγιος (agios) terimi “ayrılmış, diğerleri arasından seçilmiş” anlamını taşır.
‘Agios’un dilimizdeki karşılığı ‘aziz’dir. Aziz, Arapça kökenlidir ve “Allah nezdinde
değerli, Allah dostu” manasında kullanılır18.
Hıristiyan teolojisinde “aziz” unvanı geniş bir anlamı kapsar. Ortodoks litürjisinde ilk aziz
Vaftizci Yahya, ilk azize ise Meryem (Panagia)’dir. Melekler, peygamberler ve havariler de
aziz kabul edilmiştir. Aziz, Hıristiyanlığın ilk devirlerinde bütün Hıristiyanlar için
kullanılırken sonraları, özellikle kiliseye bağlı olarak yaşayan ve bu uğurda canlarını feda
edenlere (martyr) verilen bir unvan olmuştur. 155’te öldürülen İzmir (Smyrne) episkoposu
Polikarpos, bu şekilde aziz ilan edilen ilk kişidir. Daha sonra aziz kategorisine, imanları
uğruna büyük işkencelere maruz kalan, ancak ölüme mahkûm edilmeyen kişiler de
(confessore) katılmış, Ortaçağ’da büyük kral ve prensler de aziz ilan edilmiştir. İlk azizler
defteri (martyrologe) 332’de Roma kilisesi tarafından tutulmuş, buraya yazılanlar
faziletlerine göre sınıflandırılmıştır. Bunların başında bakire Meryem, sonra havariler, İncil
yazarları ve diğerleri gelmektedir. Azizler ölüm yıl dönümlerinde anılırlar; ayrıca 1
Kasım’da bütün azizler ve azizeler için yortu yapılır.
Asker Azizler
Asker Azizlerin yaşam öyküleri birbirlerine benzerlik göstermektedir. Her birini aziz kılan
şey İsa adına canlarını vermeleri olmuştur. Asker Azizler, dönemin ordu içindeki durumunu
gözler önüne sermektedir. Aziz Minas’ın yaşam öyküsüne bakıldığında Pagan bir aileden
gelmesine rağmen orduda Hıristiyanlıkla tanışmış ve Hıristiyan olmuştur. Keza Aziz
Georgios’da askerlerine Hıristiyanlığı anlatmıştır. Bu bakımda ordu ve halk arasında bir
bağlantı kurulabilir. Asker Azizlerin büyük çoğunluğu İmparator Maximianus (250 – 310)
ve İmparator Diocletian (244 – 311) dönemlerinde yaşamıştırlar. Bu iki imparator aynı
dönemde müşterek olarak hizmet vermişlerdir. Diocletian İmparatorluğun doğusunda,
Maximian ise batısında hüküm sürmüştür. Ve her ikisi de Hıristiyanlığa karşı ortak bir tutum
sergilemişlerdir. Bunun sonucunda birçok Hıristiyan öldürülmek suretiyle katledilmiştir.
Asker Azizler’in yaşamları ve ikonaları unutulması istenmeyen acı tarihi hatırlatır cinsten
birer yansımadır.
18
Ömer Faruk HARMAN, “Aziz” maddesi, TDV İslam Ansiklopedisi, 1991, 4. Cilt, s. 332.
85
Aziz Georgios
Aziz Georgios en sevilen azizlerin başında gelir. Bu bağlamda tasvirleri oldukça yaygındır.
280 senesinde Hıristiyan karşıtı İmparator Dioklitianos döneminde dünyaya geldiği kabul
edilir. Babasının Kapadokyalı, annesinin ise Filistin’in Lidda şehrinden olduğu rivayet
edilir. Babasını küçük yaşta kaybetmesi üzerine annesi ile Lidda’ya yerleşmişlerdir. Burada
dini eğitim almış ve Hıristiyanlık üzerine çalışmıştır. Genç yaşta babasının mesleği askerliğe
başlamış ve kısa sürede yüksek mertebelere gelmiştir. Kendisi “başkomutan” unvanına sahip
olmuştur. Ancak İmparator’un Hıristiyanlara ilan ettiği savaşa karşı çıkmış ve emirleri kendi
bölgesinde uygulamamıştır. Aziz Georgios, İmparator’un karşısına çıkıp kendisinin
yaptığının yanlış olduğunu sert bir şekilde söylemesi üzerine işkencelere uğramıştır. Fakat
ne yaparlarsa yapsınlar onu öldürmeyi başaramamışlardır. Her seferinde mucizevi bir
şekilde kurtulmuştur. Bu kurtulma mucizeleri karşısında ona işkence eden subaylar da
hayretler içerisinde kalıp iman etmiştirler. Bunun üzerine daha da çok sinirlenen imparator
ortalığı kan gölüne çevirmiştir. İmparator’un emirlerini Dioklitianos adlı bir komutan yerine
getiriyordu. Kendisine verilen emir üzerine bir çukura Aziz Georgios atılmıştır. Çukurun
kaynar su ve kireç ile dolu olduğu rivayet edilir. Aziz Georgios üç gün burada bırakılmış ve
üçüncü gün onun bedeninden kalan parçaları toplamak için gelen askerler ve halk gördükleri
karşısında şaşırıp kalmışlardır. Çukuru kazdıklarında Aziz Georgios’u sağ salim
bulmuşlardır. İmparator ona işkence yapmaya devam etmiştir. En nihayetinde şehrin dışında
bir cellat onun başını keserek ölümünü gerçekleştirmiştir (23 Nisan 303). Aziz Georgios’un
yaşamındaki mucizelere dair pek çok rivayet vardır. Kilise ilahilerinde “Tanrı indinde en
iyisi”, “şanlı aslan”, “parlak yıldız”, “değerli elmas”, “İsa Mesih’in askeri”, “binlerce kere
galip gelmiş gladyatör”, “yeni Davut”, “gökyüzü ordusunun görüşmecisi” olarak
addedilmektedir. 800 yılında Oxford yerel sinodunun aldığı kararla, Aziz Georgios,
İngiltere’nin koruyucu azizi ilan edilmiştir. Ayrıca birçok ülkenin de koruyucu azizidir.
Onun simgelerinden biri de beyaz zemin üzerine kırmızı haçtır. Bu bakımdan Aziz
Georgios’un adını taşıyan Gürcistan (Georgia)’ın bayrağında ve İngiltere’nin bayrağında
Aziz Georgios haçı yer almaktadır. Amerika’da bir eyalete de adı verilmiştir. Aziz
Georgios’un yortu günü 23 Nisan’dır.
Aziz Georgios, 11. yüzyıla kadar ayakta olarak tasvir edilmiştir. 11. yüzyıldan itibaren at
sırtında, ejderha katili olarak görülür. Kapadokya, Ihlara Vadisi’nde adına yapılmış olan
Aziz Yorgo Kilisesi’nin (1283-95) fresklerinde ejderha katili olarak görülebilir. Batı
sanatlarında da oldukça popüler olan Aziz Georgios’un tasvirleri yağlıboya tablolarda,
86
heykellerde, kitap resimlerinde ve sikkelerde görülebilir. Bununla beraber ikonaları

Ortodoks kiliselerinde oldukça yaygındır. İkonalarında ¾ profilden at sırtında tasvir edilir.
Elinde bir mızrakla ejderhayı alt etmektedir. Üzerinde zırhlı askeri giysiler yer alır. Bununla
beraber atın terkisinde halkın koruyucusu manasında genç bir çocuk yer alır. İkonanın
çevresinde İsa ve göksel varlıklarla mucizeviye pekiştirilir. Aziz Georgios ikonalarında
kahramanlık duygusu ön plandadır. Atın şaha kalkmış olarak tasvir edilmesi bunun bir
göstergesi olarak kabul edilebilir. İkonada Azizin halesi ve mızrağı gümüşle kaplanmıştır.
Kat. 9.1. Aziz Georgios (Ο Άγιος Γεώργιος), 110 x 88 cm., 19. y.y.
87
Kat. 9.2. Aziz Georgios (Ο Άγιος Γεώργιος), 48 x 32 cm., 19. y.y.

88
Aziz Dimitrios
Aziz Dimitrios’un 280 yılında Selanik’te dünyaya geldiği kabul edilir. Ailesi tarafından
inançlı biri olarak yetiştirilmiş ve askerlik mesleğini seçmiştir. Kısa sürede yüksek mevkilere
gelmiştir. Aziz Georgios ile aynı dönemde yaşamış ve ikisi de Roma İmparatoru
Dioklitianos’a karşı çıkmıştır. Aziz Dimitrios yasak olmasına karşın Hıristiyanlığını
gizlememiş ve askerlerine dini öğütler vermiştir. Askerlerine Hıristiyanlığı anlatması
üstlerinin ve nihayetinde İmparatorun kulağına gitmesi üzerine Dimitrios sınanmak suretiyle
tapınağa ibadet etmek üzere davet edilmiştir. Davete icap etmeyen Dimitrios’un paganizmi
resmen reddetmiş olduğu ispatlanmıştır. Bundan sonra kendisinin yetkileri elinden alınmak
suretiyle, işkencelere tabi olmuş ve hapishaneye atılmıştır. Bu süreçte arenalarda gladyatör
dövüşlerine çıkartılmış ve en güçlü rakipleri karşısında dahi galip gelmiştir. O dönemlerde
Lieos adında ünlü bir dövüşçüden söz edilmektedir. Lieos’un çok güçlü ve devasa bir vücuda
sahip olduğu rivayet edilir. En nihayetinde Dimitrios hapishanedeki öğrencisi Nestoras ve
Lieos karşı karşıya getirilmiştir. İmparator onun öğrencisini öldürterek ona acı çektirmek
istemiştir. Ancak Dimitrios, öğrencisine Tanrı adına galip geleceğini söylemiştir. Ve öyle de
olmuştur. Tek bir kılıç darbesiyle devasa Lieos’u alt etmiştir. Bu duruma çok kızan
İmparator her Lieos’un ölümüne sebep olan Dimitrios’u ve Nesteras’ı ölüm cezasıyla
cezalandırmış ve askerler tarafından şehit edilmiştirler. Aziz Dimitrios, Selanik şehrinin
koruyuşu olarak kabul edilmektedir. 26 Ekim onun yortu günü olarak anılmaktadır.
Aziz Dimitrios ¾ profilden at sırtında tasvir edilmektedir. Aziz Georgios tasvirlerinden

farklı olarak yerde Lieos’u görürüz. Aziz, zırhlı asker üniforması içerisinde, geriye doğru
savrulan pelerini ile görülür. Elindeki mızrakla Lieos’u mağlup etmektedir. Atı
kahramanlığını vurgularcasına şaha kalkmıştır. Üst düzlemde İsa ve göksel varlıklar olayın
mucizeliğini pekiştirir. Arka planda bir şehir silueti yer alır. Dimitrios’un atının terkisinde
bir papaz görülmektedir. Bu kiliseyi arkasına aldığını gösterir. İkonalarında bir melek ona
taç takmaktadır. İkonanın üst düzleminde altın yaldız kullanılmıştır. Gökyüzü, Dimitrios’un
ve Lieos’un zırhı ve çizmeleri altın yaldızıdır.
89
Kat. 9.3. Aziz Dimitrios (Ο Άγιος Δημήτριος), 105 x 80 cm., 1798.

90
Kat. 9.4. Aziz Dimitrios (Ο Άγιος Δημήτριος), 28 x 20 cm., 19. y.y.
Kat. 9.5. Aziz Dimitrios (Ο Άγιος Δημήτριος), 41 x 30 cm., 19. y.y. (?)
91
Kat. 9.6. Aziz Dimitrios (Ο Άγιος Δημήτριος), 15 x 15 cm., 19. y.y. (?)
92
Aziz Minas
Aziz Minas’ın 285’de Mısır’ın Nakyus (Kahire) şehrinde dünyaya geldiği kabul edilir. Aziz
Georgios ve Dimitrios’la aynı dönemde yaşamıştır. Aziz Minas, İmparator Maksimianos ve
Dioklitianos dönemlerinde işkence görmüştür. Aziz Minas pagan bir ailede doğmuş ve
pagan olarak yetiştirilmiştir. Ne var ki askerlik döneminde Hıristiyanlıkla tanışmış ve
nihayetinde bir Hıristiyan olmuştur. İnancı yüzünde 11 Kasım’da başı kesilmiştir. Yaşamına
dair pek çok rivayet ve mucize anlatılmaktadır. Aziz Minas’ın Frigya (Kütahya)’da öldüğü
kabul edilir. Yortu günü 11 Kasım’dır. İmparator I.Konstantin, Aziz Minas’ı onurlandırmak
için, mezarının bulunduğu yere ilk kiliseyi yaptırmış ve yakınına bir manastır inşa ettirmiştir.
İmparator Arkadios, M.S. 400 yıllarında bu kiliseyi görkemli bir bazilikaya çevirttirmiştir.
1905 yılında yapılan kazı çalışmalarında Arkasios tarafından yapılmış bazilikanın temelleri
bulunmuştur. Aziz Minas’ın na’şının saklandığı yer de burada çıkmıştır.
Aziz Minas erken örnekli tasvirlerde tam boy cepheden, ayakta olarak tasvir edilmiştir.
Ancak 11. yüzyıl sonrasındaki tasvirlerinde ¾ profilden at sırtında görülür. Atı bazen şaha
kalkmış, bazen de sakindir. Ancak çoğu zaman gösterişli ve beyazdır. Aziz Minas diğer
asker azizlere göre daha yaşlı olarak tasvir edilir. Askeri üniformalar içerisindedir. Elinde
mızrak yahut haç tutar. Kendisine ait günümüze gelen en erken taşınabilir ikona 6. yüzyıla
ait Mısır’da bulunan, Louvre Müzesi’nde sergilenen, İsa ve Aziz Minas ikonasıdır.
93
Kat. 9.7. Aziz Minas (Άγιος Μηνάς), 114 x 67 cm., 19. y.y.
94
Kat. 9.8. Aziz Minas (Άγιος Μηνάς), 30 x 20 cm., 19. y.y.

95
Aziz Theodoros Tiron
Aziz Theodoros Tiron, Doğu Ortodoks Kilisesinde anılan Amasyalı Theodor olarak da
bilinen savaşçı yüce şehittir. İsminin sonundaki farklı şekillerde de yazılan, Latince’den
Yunanca’ya aktarılmış unvanı (Τύρων, Τίρων, Τήρων veya Τείρων) onun acemi bir piyade
askeri olduğunu ifade etmektedir. Amasyalı Theodoros sık sık kendisinden yüksek rütbeli
Aziz Theodor Stratelates ile karıştırılmaktadır.
Theodoros’un hayatına ilişki bilgiler onun şehit edildiği tarih olan 4. yüzyılın başları (306
Theodoros Tiron için, 319 ise Stratelates şehitlik tarihi kabul edilir.) dışında pek güvenilir
değildir. Hayatı ve şehitliği hakkında anlatılan hikayeler çoğunlukla mitsel öğeler
barındırmaktadır19.
Amasyalı Theodoras’ın efsaneleri onun Amasya’da (Antik adı: Amasea) Roma ordusuna
hizmet eden bir acemi asker olduğunu aktarır. Bir başka metin Theodoras’ın acemi
olmadığını ancak görev yaptığı bölüğün Cohors Tyronum şeklinde adlandırıldığını ve bu
durumun onun Tiron takma adıyla çağrılmasının sebebi olarak aktarır. Diğer asker
arkadaşları Pagan ibadette bulunurken, kendisi bu ibadeti reddetmiş, bu sebepten ötürü
tutuklanmıştır. Daha sonra muhtemelen gençliğinden ötürü serbest bırakılmış ancak uyarıda
bulunulmuştur. Ancak Theodoras bu kez Amasya’da bulunan yerel ana tanrıça Kibele
tapınağını yıkarak paganlığı protesto etmiştir. Bu davranışı onun ölümle cezalandırılmasına
neden olmuştur. Çektiği işkenceler sonrasında canlı biçimde yanan ateşe atılarak şehit
edilmiştir20.
Röliklerinin Eusebialı bir kadın tarafından alınıp, bugün Çorum Beyözü köyü yakınlarında
bulunan antik adı Euchaita olan mevkide gömüldüğü kabul edilir. Euchaita günümüze
ulaşmayan bir Bizans şehridir ve Amasya’dan yaklaşık 50 km. uzaklıkta bulunmaktadır.
Theodoras’ın ölümü sonrasında burada inşa edilen türbe uzun süre erken dönem hac
ziyaretlerini önemli bir noktası olmuştur.
Nissalı Gregor (Γρηγόριος Νύσσης)’un 4. yüzyılın sonlarında Aziz Theodoras Tiron

onuruna verdiği vaaz, Theodoras’ın kişiliği ve hayatı hakkında bilinen en erken yazılı
metindir. Ancak yine de Gregor, azizin hayatına dair spesifik bilgiler vermektense bilinen
efsaneyi tekrarlamış ve buna artı olarak onun savaşlara müdahale edebilme gücünün
olduğundan bahsetmiştir. Bu durum Aziz Theodoras’ın anılmasında önemli bir durumdur ve
19
“Theodore of Amasea”, 2018.
20
“Theodor Tiron”, 2017.
96
onun özelliklerinden biri olmuştur. Özellikle haçlılar onu koruyucu azizleri olarak
seçmişlerdir.
Azizin anısına inşa edilen mabedin nerede olduğu konusu tartışmalıdır. Bazı biliminsanları
mabedin azizin doğum yeri olan Euchaita’da olduğunu kabul etmekteyken bazıları mabedin
azizin şehit edildiği Amasya’da bulunduğunu ileri sürer. Daha sonraki dönemlerde 8. Yüzyıl
ve sonrasında ortaya çıktığı kabul edilen bir efsaneye göre Amasya bölgesinde korku salan
bir ejderha Theodoras tarafından bir haç yardımıyla yok edilmiştir. Mabedinin 1100 yılına
kadar, bölge Araplar tarafından fethedildikten sonra dahi ziyaret edildiği bilinmektedir21.
Doğu Ortodoks Kilisesi’nde çok önemli bir figür haline gelen Theodoras Tiron’un kültü
antik dönemde hızla yayılmıştır. 452 yılında Konstantinopolis’te ona adanan ilk kilise inşa
ettirilmiştir. Daha sonra bu kiliselerin sayısının 15’e çıktığı bilinmektedir. İtalya Roma’da
bulunan Cosmas ve Damian kilisesinin 530 yılına tarihlenen apsis mozaiğinde Aziz
Theodoras görülmektedir. 7. yüzyılda Roma’da ona adanan başka bir kilise yapılmıştır. Daha
sonraki dönemde Venedik şehrinin koruyucu azizi olarak kabul edilmiş olsa da, kendisini
Bizans etkisinden kurtarmak isteyen Venedik sonraları koruyucu azizini Aziz Markus olarak
değiştirmiştir. Kendisinin yer aldığı günümüze gelen en erken tarihli taşınabilir ikona 6.
yüzyıla tarihlenen Azize Katerina Manastırında’daki “Meryem, Çocuk İsa, Azizler ve
Melekler” adlı ikonadır. Aziz’in yortu günü 17 Şubat’tır22.
Aziz Theodoros Tiron tasvirlerde tam boy cepheden yahut ¾ profilden at sırtında tasvir
edilmektedir. Katalogdaki tasvirde at sırtında ejderha katili olarak gösterilmiştir. Elinde
tuttuğu mızrakla ejderhayı öldürmektedir. Diğer eliyle atının dizginini tutmaktadır. Üzerinde
askeri üniformalar yer alır. Atın iki ayakları havaya kalkmış şekildedir. Aziz Georgios’un
tasvirlerine oldukça benzemektedir. Sol üst köşede bir güneş Tanrı’nın ışığını sembozlize
eder. İkona yağlıboya tekniğinde yapılmıştır. Azizin halesi gümüşle kaplanmıştır. Aziz orta
yaşlı olarak tasvir edilmiş, alnı açık, kahverengi ve saçlıdır. Bakışları sabit ve durağandır.
Atın yüzünde gülercesine bir ifade dikkat çeker.
21
“Thedor Tiron”, 2017.
22
“Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων”, 2018.
97
Kat. 9.9. Aziz Theodoros Tiron (Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων), 83 x 62 cm., 1789.
98
Aziz Fanurios
Aziz Fanurios’un yaşamıyla ilgili bilgiler oldukça kısıtlıdır. Kendisiyle ilgili en erken tasvir
1500’ler civarında Rodos’ta bulunduğu için Rodos’lu olarak kabul edilmektedir23. Bazı
görüşler kendisinin Kıbrıs’lı olduğunu ifade eder. Burada bulunan ikonada yaşamıyla ilgili
12 sahne yer alır24.
1. Aziz bir Roma hakiminin önünde durmakta ve inancını savunmaktadır.

2. Askerler ellerindeki taşlarla azizi inancını inkar etmeye zorlar.
3. Onu dağda sopalarla döverler.
4. Hapishaneye atarlar.
5. Azizin hapishanede Tanrı’ya dua etmesi sahnesi yer alır.
6. Tekrar mahkemeye çıkarılır.
7. Mahkemeden hakkında idam kararnamesi çıkar.
8. İşkence edilmekte, kemiklerini ezmek için üzerine devasa kayalar konuluyor.
Vücudu acı çekse de yüzünde Tanrısal bir huzur görülmekte.
9. Aziz elleri bağlı olarak meşalelerle vücudu yakılıyor.
10. Aziz kırbaçlanıyor.
11. Başarısız olan işkencelerden sonra azizi bir pagan sunağında kendi tanrılarına adak
olarak sunuluyor. Bir kişi de sunağın ateşini yakıyor.
12. Son sahnede şehitliği gösterilir. Büyük bir fırında, alevi bir taburede duruyor ve
etraftakiler sigara içiyor. Aziz dua ederken gözüküyor.
Kilisedeki Aziz Fanurios ikonasında sinematik anlatım mevcut değildir. Sadece Aziz
Fanurios cepheden tam boy ayakta tasvir edilmiştir. Üzerine askeri zırhlı üniformalar yer
alır. Azizin yüzü hariç tüm vücudu, giysileri gümüşle kaplanmıştır. Bir elinde kılıç, diğer
elinde haç tutmaktadır. Resmin gerisinde dağlar gözükmektedir. Aziz Fanurios oldukça
genç olarak tasvir edilmiştir. Saçları sarı, yüzü sakalsızdır. Bu bakımdan bir kadın
yüzünü de anımsatır. Aziz Fanurios’un yortu günü 27 Ağustos’tur.
23
“Aziz Fanurios”, 2017.
24
“Phanourios”, 2016.
99
Kat. 9.10. Aziz Fanurios (Άγιος Φανούριος), 40 x 25 cm., 1820.

100
Kat. 9.11. Aziz Fanurios (Άγιος Φανούριος), 14 x 11 cm., 19. y.y.

101
Sebaste’nin Kırk Şehidi
Kırk şehitler olayı Hıristiyanlığın Roma İmparatorluğu’nda yasaklandığı Licinius

döneminde, MS 320’de, çoğu görüşe göre o zamanki adı Sebaste olan bugünkü Sivas
şehrinde geçer. Sebaste Valisi Agricola, Roma ordusundan Hırıstiyan olan 40 genç askerin
(lejyoner), cezalandırılacaklarını bildirdikleri halde inançlarını sürdürmeleri üzerine
öldürülmüşlerdir25. Ortodoks litürjisinde bu 40 askerin ismi şu şekildedir; Acacius, Aetius,
Aglaius, Alexander, Angus, Athanasius, Candidus, Chudion, Claudius, Cyril, Cyrion,
Dometian, Domnus, Ecdicus, Elias, Eunoicus, Eutyches, Eutychius, Flavius, Gaisus,
Gorgonius, Helianus, Heraclius, Hesychius, John, Lysimachus, Meliton, Nicholas,
Pholoctemon, Priscus, Sacerdon, Servian, Sisinus, Smaragdus, Theodulus, Theophilus,
Valens, Valerius, Vivanus ve Zanthia26. Kilisede bu olay her yıl 9 Mart’ta anılmaktadır.
İkonada 40 asker yarı çıplak vaziyette donmuş bir göletin üzerindedir. Ön düzlemde
üniformalı bir asker, elinde mızrağıyla onları hizaya getirmektedir. Bu 40 asker rivayete göre
donarak ölmüşlerdir. Muhafızın arkasında kaplıcaya giren yarı çıplak bir asker
görülmektedir. Rivayete göre içlerinden birisi dayanamayarak inancını inkâr etmiştir. Ancak
onları bekleyen muhafız bu süreçte iman etmiş ve kendisi de donarak ölmüştür. İkonada
muhafız mahcup bir yüz ifadesine sahiptir. Üst düzlemde bulutlar içerisinde İsa olanları
görmekte ve kutsamaktadır. Gökyüzü altın yaldızdır, şafak vaktini anımsatır. Gerilerde
tepelerden ve göletten oluşan bir manzara yer alır.
25
Butler, Alban, Rev. The Lives of the Fathers, Martyrs, and Other Principal Saints. Dublin: James Duffy, 1866;
Bartleby.com, 2010. www.bartleby.com/210/3/101.html 30.05.2018.
26
“Άγιοι Τεσσαράκοντα Μάρτυρες”, 2017.
102
Kat. 9.12. Sebaste’nin Kırk Şehidi (Οι Άγιοι Τεσσαράκοντα Μάρτυρες), 45 x 32 cm., 19. y.y.
103
Diğer Azizler
Aziz Spiridon
Aziz Spiridon’un 270 yılında Kıbrıs’ın Trimitontos şehrinde doğduğu kabul edilir27.
Kıbrıs’ta yaşamış ve başepiskoposluk yapmıştır. 348’de vefat etmiştir28. Yaşamında
birçok mucizeye vesile olmuştur. Bundan dolayı kendisine Tavmatourgos (mucizeler
yaratan kişi) unvanı verilmiştir. 325 yılında İznik’te 1. Ekümenik Konsil’e katılmış ve
önemli katkıları olmuştur. Rivayete göre bir mucize vasıtasıyla Teslis’i izah etmiştir.
Mezardaki ölü kızıyla konuşması, bir yılanı altına çevirmesi, namını duyan anadoluda
yaşamış bir kör tüccarı iyileştirmesi önemli mucizelerindedir. Azizin naaşı 7. yüzyılın
ortalarında Kıbrıs’tan alınıp, Konstantinopolis’e nakledilmiştir. Fetih’ten 1 ay önce de
Georgios adlı bir rahip tarafından önce Pire Limanı’na daha sonra da Yunanistan’daki
Korfu Adası’na götürülmüştür (1460). Azizin rölikleri halen Korfu (Kerkira) Adasında,
azize adanmış bir kilisede bulunmaktadır. Azizin yortu günü Ortodoks kilisesinde 12
Aralık’tır.
Tasvirlerinde başında beresiyle görülür. Bazen taht üzerinde bazen de cepheden yarım
boy olarak resmedilir. Bir eliyle takdis eder, diğer eliyle Kutsal Kitap’ı tutar. Yaşlı olarak
tasvir edilmektedir. Saçları ve sakalları beyazdır.
Kat. 9.13. Aziz Spiridon (Ο Άγιος Σπυρίδων Τριμυθούντος), 110 x 73 cm., 19. y.y.
27
Butler, 1866; 212 (Vol. 12).
28
“Aziz Spiridon’un Hayatı”, 2013.
104
Aziz Therapon
Aziz Therapon Kıbrıs’ta episkoposluk derecesine ulaşmış bir keşiş ve çileci olarak bilinir.
Hıristiyanların zulüm gördüğü zamanlarda şehit edildiği dışında pek az bilgi kaydedilmiştir.
Hıristiyan şehidi (martyr) olarak kabul edilir. Naaşı Kıbrıs’ta bir kilisede birkaç yüzyıl
kalmış daha sonra 806’da, İmparator Nikiforos (hükümdarlık dönemi; 802-8011)’un
yönetimi sırasında, rivayete göre Aziz kilisenin bakıcılarından birine görünür ve onu
imansızların Kıbrıs’a saldıracağı konusunda uyarır. Kutsal emanetlerinin Konstantinopolis’e
taşınmasını ister. Bakıcı hiç tereddüt etmeden içinde Aziz’in emanetlerinin bulunduğu
tabutu başkente gitmekte olan bir gemiye koyar. Yolculuk sırasında büyük bir fırtına çıkar
fakat geminin etrafındaki sular sakin kalır ve gemi tatlı bir kokuyla dolar. Kilise bakıcısı
tabutu açtığında fark eder ki Aziz’in kutsal emanetlerinden mis kokulu mür taşıyor.
Konstantinopolis’te Aziz’in emanetlerinin üzerine bir kilise inşa edilir, zamanla bu kilise
imanla yaklaşan herkes için iyileşmenin güçlü bir kaynağı olduğuna inanılır. Yortu günü 14
Mayıs’tır29.
Tasvirlerinde bir elinde haç diğer elinde Kutsal Kitap tutar. Başrahip giysileri içerisinde tam
boy yahut yarım boy olarak resmedilir. Yaşlı olarak, beyaz saçlı ve sakallı tasvir edilir.
29
Gelbal, 2018.
105
Kat. 9.14. Aziz Therapon (Ο Άγιος Θεράπων), 94 x 67 cm. 1962.

106
Kat. 9.15. Aziz Therapon (Ο Άγιος Θεράπων), 30 x 23 cm., 1947.

107
Aziz Stylianos
Aziz Stylianos’un 6. yüzyılda Paflagonya’da zengin bir ailede doğduğu kabul edilir.
Paflogonya, Karadeniz’in kıyısında, Pontus ve Bitinya arasında kalan eski bir bölgedir.
Paflogonyalı Stylianos adıyla da anılır. Genç yaşta kendisini İsa’ya adamıştır. Diğer
kesişlerden farklı olarak toplumu tamamen terk etmemiştir. Gündüzleri insanlar arasında
dolaşıp geceleri küçük mağarasına çekilmiştir. Kilise geleneğine göre, bir gece
başkalarına yardım etmek için rehberlik ederken, Stylianos ilahi bir mevcudiyet hisseder
ve ertesi gün mağarasından çıktığında ruhaniyet ve dinginlik ruhuyla ortaya çıkan Kutsal
Ruh’un büyük ihtişamı ile dolup taşar. Bir gün mağarasının yakınlarında hasta bir bebek
bulur. Ona yardım eder, iyileşmesini sağlar. Bundan sonra ünü yayılır ve mağarası bir
hastane gibi şifa bulmak isteyenlerle dolup taşar. Stylianos çocukların, doğmuş ya da
doğmamış olanların ve kimsesiz çocukların koruyucu azizidir. 26 Kasım yortu
günüdür30.
Aziz Stylianos kucağında bir bebekle tasvir edilir. Bir elinde bebek ve parşömen diğer
elinde haç tutar. Yaşlı, kısa beyaz saçlı ve uzun sakallı olarak resmedilir. Üzerinde cüppe
ve pelerin yer alır.
30
“Stylianos of Paphlagonia”, 2016.
108
Kat. 9.16. Aziz Stylianos (Ο Άγιος Στυλιανός), 103 x 25 cm., 19. y.y.
109
Aziz Eleftherios
Aziz Eleftherios 2. yüzyılda Yunanistan’da dünyaya gelmiştir. Ailesi oldukça zengindir.

Septimus Severus (h.193-211) döneminde yaşadığı kabul edilir. Yortu günü 15 Aralık’tır31.
Aziz Eleftherios başrahip giysileri ile, bir eliyle Kutsal Kitap’ı tutmakta diğer elinde takdis
etmektedir. Orta yaşlı olarak görülür. Saçları ve sakalları koyudur.
Kat. 9.17. Aziz Eleftherios (Ο Άγιος Ελευθέριος), 50 x 40 cm., 19. y.y.
31
“Eleutherius of Illyria”, 2016.
110
Aziz Dionysios
Aziz Dionysios, 21 Haziran 1547 tarihinde Zakinthos’ta, dindar ve asil bir aileden dünyaya
gelmiştir. Babasının adı Mokios Siguros ve annesinin adı da Pavlina’dır. Genç yaşta dini
öğretilere yönlenmiştir. Αnne ve babasını, vatanını ve zenginliği bir kenara itip,
Zakinthos’un güneyinde bulunan Strofades adalarındaki manastıra gider. Orada kesiş
kuralları gereği, deneme süresini geçirdikten sonra kesiş elbisesini giyer. Aziz, yaşça genç
olmasına rağmen, fazilette, kendisinden çok daha yaşlı ve erdemli kişileri bile geçer. Kutsal
yerlere gidip ibadet etmeyi arzu ettiğinden dolayı, başrahip ve diğer kesişlerden izin alarak
Kiklades ve On İki Adalar’a gemi bulmak için gider. Gemi bulmaya giderken Atina’dan
geçer. Rahip kurallarına göre, o bölgemin başrahibine secde etmeğe gitmiştir. Başrahip ise,
Aziz Dionysios’un iyi şöhretini duymuş ve kendisine, Egina Başepiskoposluğunu alması
için teşvikte bulunmuştur. Başrahip ona baskı yaparak görevi istemeye-istemeye kabul
ettirmiştir32.
Aziz Dionysios’un yaşamında en çok bahsi edilen vuku kardeşinin katilini affedip ona
yardım etmesidir. Şehrin beyi sayılan ve de dinine bağlı olan, Aziz Dionysios’un çok sevdiği
Konstantinos adındaki kardeşini, yabancı biri öldürmeye cesaret etmiştir. Katil, maktulün
akrabalarının gücünden korktuğu için, hayatını kurtarma amacıyla birçok yere gider.
Sonunda katil, Anafonitrias manastırına gider ve manastırdaki başkesişin maktulün kardeşi
olduğunu bilmeden, korkusundan yarı ölü gibi bir durumda, başkesişin ayaklarına kapanır.
Aziz Dionysios’a, onu emin bir yere saklaması için yalvarır. Aziz Dionysios kendisine ne
olup bittiğini sorduğunda ise; “Siguros beylerinden kurtulmak için kaçıyorum” der. Çünkü
o, onlardan biri olan Konstantinos’u öldürmüştür. Aziz Dionysios derin bir iç çeker ve
gözlerinden iki damla gözyaşı akar. Sonra; “Hey insan! O güzel bey sana ne yaptı ki sen onu
haksız yere öldürdün?” der. Bu durumda, Aziz Dionysios, kardeş sevgisinin baskısı altında,
ondan intikam almayı ister. Ancak, Tanrı’nın emrine sadık biri olarak -ki onu cezalandırmak
şöyle dursun; düşmanlarımızı bile sevmek emredilmiştir- sanki o katil, Azize büyük
yardımda bulunmuş biriymiş gibi, gereken yardımı yaptıktan sonra o katili gizli bir yere
saklamıştır. Kısa bir süre sonra Azizin akrabalarından bazı kişiler silahlı olarak manastıra
gelirler. Aziz Dionysios onlara geliş ve üzüntü sebeplerini sorar. Onlar da gözyaşları
içerisinde kardeşinin haksız yere öldürüldüğünü söylerler. Aziz Dionysios’a da katili
öldürmek için onu aradıklarını ve oradan geçip geçmediğini sorarlar. Aziz onlarla beraber
32
“Dionsysius of Zakynthos”, 2016.
111
ağlar. Ancak akrabaları gider gitmez katili sakladığı yerden çıkarı ve bir kayık ile onu yolcu
eder33.
Aziz Dionysios başrahip giysileri içerisinde yahut başkesiş giysileri içerisinde tasvir edilir.
Bir eliyle takdis etmekte, diğer eliyle Kutsal Kitap’ı tutmaktadır. Kilisedeki örnekte taht
üzerinde oturur vaziyettedir. İkonanın üst iki köşesinde İsa ve Meryem yer alır. Aziz
Dionysios yaşlı beyaz kısa saçlı ve uzun sakallı olarak tasvir edilmiştir. Yukarıda bahsi
geçen kardeşinin katilini affetmesine ilişkin tasvirleri de mevcuttur. Aziz’in yortu günü 17
Aralık’tır.
Kat. 9.18. Aziz Dionysios (Ο Άγιος Διονύσιος), 48 x 38 cm., 19. y.y.
33
“Aziz Dionysios”, 2013.
112
Aziz Panteleimon
Aziz Panteleimon’un 271 yılında Adapazarı’nda dünyaya geldiği kabul edilir. Ailesinin
yönlendirmesi üzerine hekimlik öğrenmiştir. Doktor azizlerdendir. Yaşamına ilişkin birçok
hastayı iyileştirdiği rivayet edilir. İkonalarının da mucizeleri şifalar gösterdiğine inanılır.
Bilimsel yöntemleri reddetmiş ve insanların İsa tarafından iyileştirildiğini söylemiştir.
Mucizelerinin sonunda inananlara “şimdi seni bilim mi yoksa İsa’mı iyileştirdi?” diye
sorduğu rivayet edilir34. 27 Temmuz Azizin yortu günüdür.
Tasvirlerinde ayırt edici bir özellik olarak Azizin elinde ilaç kutusu yer alır. Kutunun
üzerinde haç görülebilir. Azizin diğer elinde ise bir kaşık görülür. Cepheden yarım boy
olarak tasvir edilmiştir. Üzerinde sivil giysiler vardır. Saçları genellikle kıvırcık olarak tasvir
edilir. Aziz genç olarak tasvir edilmiştir, yüzü sakalsızdır. Bakışları naif ve ifadesizdir.
Ancak resimde gölgeler realist etki yaratır. Rönesans etkileri gözlemlenir.
Kat. 9.19. Aziz Pantheleimon (Ο Άγιος Παντελεήμων), 14 x 11 cm., 19. y.y.
34
“Aziz Panteleimon”, 2009.
113
Aziz Savvas ve Aziz Simeon
Aziz Savvas’ın Bizans İmparatoru Iustinianos döneminde yaşadığı kabul edilir.

Kapadokya’nın, Mutalaski köyünde, 493 yılında dünyaya gelmiştir35. Ebeveynleri zengin ve
dindar Hıristiyanlar olarak bilinir. Adları bütün Kapadokya çapında meşhurdu. Babasının
adı İoannis ve annesinin adı da Safia idi. Savvas beş yaşında, Mutalaski köyünde yapayalnız
kalmıştır. Çünkü babası ve annesi savaşlar sebebiyle İskenderiye’ye gitmek zorunda
kalmışlardır. Ermias amcası onın bakımını ve tahsilini üzerine almıştır. Fakat amcasının
eşinden pek çok kötülük görmüştür. Aziz Savvas 8 yaşındayken kesiş olmuş Flavyene
Manastırına gitmiştir. Yaşamına dair pek çok mucize ve rivayet söz konusudur. Aziz Savvas,
azizliği örneği, hoşgörünün ve iyiliğin sembolü olmuştur. Kilisesinin yorulmaz ve emsalsiz
mücahidi olarak anılır. 1965 yılında naaşı Vatikan’dan, Kudüs Patrikliğene teslim edilmiştir.
Aziz Savvas’ın yortu günü 5 Aralık’tır36.
Aziz Simeon, 390 yılları civarında, Siron ve Kilikon bölgeleri arasında bulunan Sisan
köyünde dünyaya gelmiştir. Küçük yaştan itibaren annesi ve babası çoban oldukları için
onları takip edip çobanlığı öğrenmiştir. Bu konuda da Eski Ahit’teki büyük ve erdemli
insanlara, yani Yakup, Yusuf, Musa, Davut ve daha başka kişileri örnek almıştır.
Yağmurlu bir günde koyunları otlamağa çıkaramadıkları için ailesinden izin aldı ve anne
babasıyla köydeki kiliseye gitti. Kilisede, İncil’den okunanlar arasında, ağlayanlar ve
üzülenlerin bahtiyar olduklarını, ancak gülen ve eğlenenlerin ise rezil ve zavallı olduklarını
işitti. Bu sözler, genç Simeon’un kulaklarında olağanüstü etki yaptı. Simeon’u büyük
düşüncelere sevk etti. Aynı zamanda da onda birçok sorular yarattı. Bunun üzerine, ayini
takip edenlerden birine, İncil’in bahsettiği kişilerden olabilmek için ne yapması gerektiğini
sordu. Sorduğu kişi de faziletin işçisi ve gönüllü mücadelecisi olduğu için kendisine, fazilet
yollarında ileri gidebilmek için en mükemmel felsefeyi öğretti.
İnançlı Hıristiyanların söylediklerinden duygulanan Aziz Simeon, az bir zaman sonra

kiliseye koştu, orada diz çöktü, faziletleri bulmak ve ele geçirebilmek amacıyla Tanrı
tarafından kendisine yol göstermesi için dua etti. Uzunca bir zaman dua ederek kalan Aziz
Simeon’un gözlerine uyku geldi ve uyudu. Bir rüya gördü. Rüyasında temel kazdığını gördü.
Yorulup da dinlenmesi için durduğunda, oradaki yeri daha da derin kazmasını emreden bir
ses duydu. Bunun üzerine daha derin kazmaya başladı. Fakat yine yoruldu ve biraz
35
Butler, 1866; 76 (Vol. 12).
36
Vasilopulos, 2013.
114
dinlenmek için tekrar durdu. Yine aynı ses, hiç durmadan kazmaya devam etmesini emretti.
Aynı olay dört kere tekrarlandı. Aziz Simeon işten çok bitkin bir duruma düştüğü için artık
daha fazla devam edemeyecekti. O vakit o ses, kazdığının derinliğinin artık yeterli olduğunu,
kazma işine son vermesini ve orada bir bina yapmasını emretti. Aziz Simeon gördüğü
rüyadan anlıyordu ki, bütün bedeni ve ruhî gücüyle edeceği mücadelelerin harikulade
olacaklarını ve birinci başarısından sonra başka başarılarının da geleceğini anlamıştı.
Sonunda da münzevi hayatında büyük başarı sağlayacağını anlamıştı. Aziz Savvas köyünden
ayrılarak münzevilere karışmıştır. Yaşamında pek çok mücadele ve mucize
gerçekleştirmiştir. Yortu günü 1 Eylül’dür.
Bir ilahide kendisi hakkında şu dizeler yer alır;
Son derece bahtiyar olan Aziz Simeon, Sen, ilahi harflerle yazılmış bir anıt taşı gibi,
hayatının kutsal faziletlerinin çilelerini bir örnek misali bize bıraktın. Çünkü Sen, direği
üzerinde, bir meşale gibi ışık saçarak, aşağıdan yani dünyadan yukarıya doğru, gökyüzü
hayatına doğru bizi çekiyorsun. Amellerinle, bize doğru yolu seçmenin usulünü
gösteriyorsun.
Kilisede yer alan tasvirde bu iki aziz (Aziz Savvas ve Aziz Simeon) yan yana ayakta olarak
tasvir edilmişlerdir. Aziz Savvas başrahip giysileri içerisinde, Aziz Simeon ise başkesiş
giysileri içerisindedir. Aziz Savvas bir eliyle takdis eder, diğer eliyle Kutsal Kitap’ı tutar.
Aziz Simeon ise bir eliyle haç tutmaktadır. Her iki aziz de yaşlı olarak tasvir edilmiştir.
Saçları ve sakalları koyu gridir. Azizlerin üstünde bulutların içerisinde İsa görülür. İkonanın
arka planı altın yaldızlıdır. Buradaki çizimler ve epigrafi kazıma olabilir.
115
Kat. 9.20. Aziz Savvas ve Aziz Simeon (Ο Άγιος Σάββας και ο Άγιος Συμεών), 90 x 55 cm., 19. y.y.
116
Aziz Raphael, Nikolaοs ve İrene
Aziz Raphael, Nikolaos ve İrene yeni şehitler olarak kabul edilir. Lesvos Adası halkının
rüyalarına girmeleri iddiasıyla 1959 yılında aziz ilan edilmişlerdir. Ölümlerinden 500 yıl
geçmelerine rağmen 1959 yılına kadar bilinmemişlerdir. Lesbos’un Yeni Şehitleri olarak
anılan Aziz Raphael, Nikolaos ve İrene 1463’te Türklerin adayı istila etmeleri sonucunda
öldürüldükleri iddia edilmektedir. Manastır tarafından bu olay “İkinci Golgotha” adıyla
anılmıştır. Olayla ilgili herhangi bir delil bulunmamaktadır. Siyasi amaçla atılmış bir iftira
söz konusu olabilir.
Kat. 9.21. Aziz Raphael, Nikolaοs ve İrene (Οι Άγιοι Ραφαήλ, Νικόλαος και Ειρήνη), 25 x 15 cm.
117
Azizeler
Azize Barbara
Bu kutsal bakire ve şehit, Latin, Yunan, Moskova ve Süryani takvimlerinde özveri ile
onurlandırılmaktadır, ancak geçmişi çeşitli yanlış eylemlerle engellenmiştir. Azize
Barbara’nın Fenike, Heliopolis’de doğduğu ve İmparator Maximianos (d.286-310)
döneminde yaşadığı kabul edilir. Pagan ve ünlü bir ailenin kızı olarak dünyaya gelmiştir.
Babası bölgenin ünlü isimlerinden Dioscorus’tur. Dioscorus’un o dönemde büyük bir
hamam yaptırdığı söylenir, ancak inşaat bitmeden çeşitli işlerini halletmek için şehirden
ayrılmıştır. Babasının yokluğunda Barbara işçilere direktifler vererek babasının yaptırdığı
iki pencereye ek bir üçüncü pencere yapılmasını istemiştir. Azize Barbara ayrıca hamamın
mermerine parmağıyla haç işareti kazımış ve kurtuluş simgesi olan haçın bir demir
yardımıyla derinlere ulaşmasını sağlar. Dioscorus döndüğünde hamama neden üçüncü bir
pencerenin eklendiğini sorar; bunun üzerine Barbara, babasına Kutsal Üçlü’yü açıklamaya
başlar. Sinirlenen babası onu inancından döndürmek için türlü işkencelere maruz bırakır. En
nihayetinde inancından dönmeyen Barbara’nın başını kendi elleriyle keser. Ortodoks
kilisesinde Azize Barbara’nın şehit olması 4 Aralık günü hatırlanır.
Kilisede Azize Barbara’ya ait iki ikona yer alır. Azize Barbara tasvirlerde bir elinde haç
diğer elinde yeni kiliseyi temsil eden Kudüs Tapınağı’nın maketi yer alır. Başı hafif öne
eğiktir. Tam boy ayakta tasvir edilmiştir.
118
Kat. 9.22. Azize Barbara (Η Αγία Βαρβάρα), 25 x 20 cm., 1866.

119
Kat. 9.23. Azize Barbara (Η Αγία Βαρβάρα), 97 x 57 cm., 19. y.y.

120
Azize Euphemia
Azize Euphemia Hıristiyan olduğu için 303 yılında Khalkedon’da (Kadıköy) Ares’e zorla
adak olarak adanmıştır. Ortodoks kilisesinde yortu günü 16 Eylül’dür. Adına ithaf edilmiş
doğuda ve batıda birçok kilise mevcuttur.
Kilisede Euphemia’ya ait bir ikona bulunur. İkonada Azize tam boya ayakta elinde açmamış
bir çiçek ve haçla tasvir edilmiştir. Genç yaşta aslanlara aslanlara yem edilmesinden dolayı
açmamış çiçekle tasvir edilir. İkonada Azize doğrudan seyirciye bakmaz. Başı sola doğru
büküktür. Bir ayağı havada olarak tasvir edilmiştir. Giysilerinin altından vücut hatları belirir.
Üst düzlemde göksel varlıklar görülür. Haleler altın yaldızdır. İkonanın arka planında da
açmamış, başı eğik bitkiler yer alır. Bununla birlikte arka düzlemde taştan bir yapı belirir.
Azizenin elbisesi lacivert, pelerini ise kırmızıdır. Yüzü ovaldir.
121
Kat. 9.24. Azize Euphemia (Η Αγία Ευφημία), 77 x 48 cm., 19. y.y.

122
Azize Paraskevi
Azize Paraskevi M.S. 2. yüzyılda Roma’da Yunan asıllı Hıristiyan bir ailenin kızı olarak
dünyaya geldiği kabul edilir. Vaizlik yapmış ve insanlara Hıristiyanlığı anlatmıştır. Bunun
sonucunda Roma yetkilileri tarafından yargılanmış ve başı kesilerek idama mahkûm
edilmiştir. Ortodoks Kilisesi’nde 26 Temmuz O’nun yortu günüdür. Paraskevi adı Yunanca
cuma günü (Tanrı’nın Günü) manasına gelmektedir. Dolayısıyla cuma günü doğduğu
düşünülmektedir. Azize Paraskevi’yi tasvir eden resimler Doğu ve Batı kiliselerinde oldukça
yaygındır.
İkonada Azize Paraskevi, tam boy cepheden tasvir edilmiştir. Bir elinde haç tutar. Önünde
ise kesik bir baş tasviri yer alır. Azize Paraskevi ikonalarında kesik baş ayırt edici bir
göstergedir. Üst düzlemde göksel varlıklar görülür. Azize’nin elbisesi lacivert, pelerini
bordodur. Giysilerdeki kıvrımlarda ve yüzlerde realist etkiler açıktır. Azize’nin halesi gümüş
kaplamadır.
123
Kat. 9.25. Azize Paraskevi (Η Αγία Παρασκευή), 150 x 70 cm. 19. y.y.
124
Azize İkonası 1
Kilisedeki iki azize ikonasının kime ait olduğu tespit edilememiştir. Bu örnekte Azize,
cepheden tam boy ayakta durmaktadır. Bir eliyle haç diğer eliyle tespih tutmaktadır. Üst
düzlemde İsa onu kutsar ve bir melek ona tacını giydirir. Alt düzlemde yaşamından altı
sahne yer alır. Arka planda ormanlık bir alan içinde tek bir yapı gözlemlenir. Azizenin
elbisesi lacivert, pelerini bordodur. Giysilerdeki kıvrımlar dikkat çekicidir. İkonada gök
yüzü altın yaldızdır.
Azize İkonası 2
İkona büyük oranda tahrip olmuştur. Bunun sonucu olarak da birçok detay kaybolmuş,
özgün renkler koyulaşmıştır. İkonanın üzerinde tasvirin kime ait olduğunu gösteren
epigrafiler kaybolmuştur. İkonada bir azize cepheden tam boy ayakta durmakta, bir elinde
haç diğer elinde eilitario tutmaktadır. Üst düzlemde göksel varlıklar görülür. İkonanın alt
bölümü soyulmuştur.
125
Kat. 9.26. Azize İkonası 1, 107 x 63 cm., 19. y.y.

126
Kat. 9.27. Azize İkonası 2, 145 x 75 cm., 1808.

127
ESKİ AHİT KONULU İKONALAR
İlyas Peygamber’in Göğe Alınması
İlyas Peygamber’in göğe alınması kilisede bulunan Eski Ahit konulu tek ikonadır. İncil
kanonlarından İlyas Peygamber, Vaftizci Yahya ile özdeşleştirilmektedir. Eski Ahit’te
“RAB’bin büyük ve korkunç günü gelmeden önce size Peygamber İlyas’ı göndereceğim”
(Malaki 4:5) ayeti yer alır. Buna göre Matta’da (17:10-13) Öğrencileri İsa’ya “Peki din
bilginleri neden önce İlyas’ın gelmesi gerektiğini söylüyorlar?” diye sorarlar. İsa “İlyas
gerçekten gelecek ve her şeyi yeniden düzene koyacak” diye yanıtlar. “Size şunu söyleyeyim,
İlyas zaten geldi, ama onu tanımadılar, ona yapmadıklarını bırakmadılar” der. Öğrencileri
o zaman onun Vaftizci Yahya olduğunu anlar.
İkonada İlyas’ın göğe alınması II. Krallar kitabına göre tasvir edilmiştir:
“Onlar yürüyüp konuşurlarken, ansızın ateşten bir atlı araba göründü, onları birbirinden
ayırdı. İlyas kasırgayla göklere alındı. Onları gören Elişa şöyle bağırdı: ‘Baba, baba,
İsrail’in arabası ve atlıları!’ İlyas’ı bir daha göremedi. Giysilerini yırtıp paramparça etti.”
(II. Krallar 2: 11-12).
İkonada İlyas Peygamber tekerleklerinden ateşler saçan iki atın çektiği arabada kırmızı uzun
kollu khıton ve yeşil pelerin içerisindedir. Ellerini yukarı kaldırmaktadır. Arabayı mavi kısa
kollu khıton içerisinde, açık kanatlı bir melek kullanmaktadır. İki eliyle itinayla kır atların
dizgin kollarını tutar. Meleğin saçları açık bırakılmıştır. Atlar dört nala bulutların üzerinde
uçar vaziyette ilerlemektedir. Yeleleri geriye doğru savrulmaktadır. Atların kayışları ve
başlıkları kırmızı renktedir. Gerilerde kanatları açık elinde kırmızı bir kılıç tutan bir melek
belirmektedir. Ve bu meleğin sol tarafında üç tane küçük bir kız çocuğu görünümünde melek
uçuşmaktadır. Birinin elinde kitap görülür. İkonanın alt düzleminde bir şehir silueti
belirmektedir. Ve bu kısımda elleri yukarı doğru yönelmiş, yakaran Elişa görünür. İkonadaki
tüm bu harekete rağmen at arabasını süren meleğin beden dilindeki durgunluğu ve naifliği
dikkat çeker.
128
Kat. 10.1. İlyas’ın Göğe Alınması (Ο Προφήτης Ηλίας), 25 x 20 cm., 19. y.y.
129
5. SONUÇ
Kiliseyle ilgili yapılan bu çalışma kapsamında İstanbul’daki Ortodoks ikonalarının 19.

yüzyıldaki durumu kısmen de olsa gözlemlenmiştir. Bu kapsamda çeşitli yayınlarda da
belirtildiği üzere 18. yüzyıl sonrası ikona üretimindeki canlılık, Yeniköy Aya Nikola ve
Panagia Kiliselerindeki 19. yüzyıla tarihlenen yoğun ikona sayısıyla uyuşmaktadır. Bu
dönemde üretilen ikonalarda Bizans etkisi, Rönesans etkisi, Grit ve Rus etkisi ve eklektik
davranışlar gözlemlenir. İstanbul’un fethinden sonra şehirdeki ikonografların (ikona
ressamı) birçoğu atölyelerini Girit ve Eğe adalarına taşımıştır. Adalarda Rönesans sanatı
etkisiyle karşılaşılır ve buna paralel olarak yağlı boya ikonaların yapımı dikkat çeker.
Katalogda yer alan bazı ikonalarda da görüldüğü üzere yağlı boya tekniğinin 19. yüzyılda
üretilen ikonalarda da kullanıldığı gözlemlenmiştir. Ancak ibadet ikonalarında geleneğin
dışına çıkılmamıştır. Didaktik ikonalarda daha serbest çalışılmıştır. Çalışma kapsamında
üslup özelliklerine kıyasla daha çok Kutsal Kitap üzerinden ikonografik çözümlemeler
üzerinde durulmuştur. İkonaların büyük çoğunluğu cemaat tarafından bağış yoluyla
gelmiştir. İkonaların üretim yerlerinin İstanbul’daki yerel atölyeler olduğu düşünülmektedir.
20. yüzyıla kadar İstanbul’da ve Ayvalık’ta küçük atölyelerde ikonalar üretilmeye devam
etmiştir. Osmanlı döneminde ikona üretimiyle ilgili herhangi bir yasak bilinmemektedir.
Patrikhaneden alınan bilgilere göre 19. ve 20. yüzyıl arasında İstanbul’da çalışmış 28 ikona
ressamından söz edilir.
130
KAYNAKLAR
AKKAYA, T., Ortodoks İkonaları, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul,

2010.
ALASYA, F., Osmanlı Hükümeti Tarafından Ortodoks Kilisesine Verilen

İmtiyazlar, Ankara, 1971.
AYDIN, S.Y. (ed.), “Ortaçağda Melekler ve Bizans Resim Sanatında Melek

Biçimsel Yahya Peygamber İmgesi”, İslam ve Hıristiyan
Sanatında Melekler, Peygamberler ve Azizler, Arkeoloji ve
Sanat Yayınları, İstanbul, 2010.
BARUT, F., Bizans Dönemi Kapadokya Kiliseleri Duvar Resimlerinde

Koimesis (Meryem’in Uykusu) Tasvirleri, Doktora Tezi,
Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara,
2012.
BUTLER, A., The Lives of the Fathers, Martyrs and Other Principal Saints,
12 Cilt, Dublin: James Duffy, 1866; New York: Bartleby.com,
2010 http://www.bartleby.com/210/
CÖMERT, B., Mitoloji ve İkonografi, Hacettepe Üniversitesi Yayınları,

Ankara, 1980.
ÇELİK, Z., 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti Değişen İstanbul, (çev. Selim
Deringil), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1996.
DRAKOS, E.I., Έκκλησιαστικαί Σελίδες, Atina, 1891.
EVANS, H. C. ed., Byzantium Faith and Power 1261-1557, New York, 2004.
HOVHANNESYAN, S. S.,Payitaht İstanbul’un Tarihçesi, (Ermeniceden çev.

Elmon Hançer), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1996.
İNCİCİYAN, G.P., XVII. Asırda İstanbul, (Ermeniceden çev. Hrand D.

Andreasyan), İstanbul Enstitüsü Yayınları, İstanbul, 1956.
JAMES, L., Icon and Power: The Mother of God in Byzantium, The Art
Bulletin, vol. 89, No.2, Collage Art Association, 2007.
KARACA, Z., İstanbul’da Tanzimat Öncesi Rum Ortodoks Kiliseleri, Yapı

Kredi Yayınları, İstanbul, 2008.
131
KARAKAYA, E., “Balıklı Ayazması”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi

(c. 2, s. 24-25), Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, İstanbul, 1994.
KAZHDAN, A.P., The Oxford Dictionary of Byzantium, Oxford University Press,

New York, 1991.
KIRSCHBAUM, E.; BRAUNFELS, W.; BANDMANN, G. (ed.).

Lexikon Der Christlichen Ikonographie, Herder, 1976.
KOÇU, R.E., İstanbul Ansiklopedisi, III: 1537-1555, 1561-1598, 1961.
KONDAKOV, N. P., Icons, Parkstone Press International, New York, 2008.
ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ, Φ., Ο Αστρολάβος, Αστήρ, Atina, 1935.
KÖMÜRCİYAN, E., İstanbul Tarihi, XVII. Asırda İstanbul, (Ermeniceden Çev.

Hrand D. Andreasyan), Eren Yayıncılık, İstanbul, 1988.
KUBAN, D., Osmanlı Mimarisi, Yem Yayınları, İstanbul, 2007.
Kutsal Kitap, -.XWVDO.LWDS<HQLdHYLUL7&/.LWDEÕ0XNDGGHVùLUNHWL

2008.
-H Αγία Γραφή στη Δημοτική, Filos Pergamos (FPB), Modern

Greek, 2013.
MACAR, E., Cumhuriyet Döneminde İstanbul Rum Patrikhanesi, İletişim

Yayınları, İstanbul, 2012.
ORTAYLI, İ., “Ortodoks Kilisesi”, Mülkiye Dergisi, 24 (223), 97-115, 2000.
PEKAK, M.S., “Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Gayrimüslim

Vatandaşların İmar Faaliyetleri ve Mustafapaşa (Sinasos)”, Bilig
Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, s.51, 171-209, 2009.
Post-Bizans Dönemiİstanbul.LOLVHOHULQGH'XYDUGDQ%D÷ÕPVÕ]
ŞARLAK, E.A., øNRQDODU, Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2001.
132
ŞARLAK, E.A.; “Post-Bizans Döneminde İstanbul’da İkona Üreten Ressamlar

ÖZER, F., ve Üslup Özellikleri”, İstanbul Teknik Üniversitesi Dergisi,
Cilt1, Sayı 1, 59-68, 2002.
WEITZMANN, K., The Icon, Holy Images-Sixth to Fourteenth Century, New York,
1978.
E-Kaynaklar
Dionsysius of Zakynthos. (2016, 3 Mart). OrthodoxWiki içinde. 11 Mayıs 2018

tarihinde https://orthodoxwiki.org/Dionysius_of_Zakynthos adresinden erişildi.
Aziz Dionysios. (2013, 5 Aralık). Oode- Orthodox Outlet For Dogmatıc Enquırıes
içinde. 10 Mayıs 2018 tarihinde
http://www.oodegr.com/tourkika/synaksaristis/Dionysios_Zakynthou.htm
adresinden erişildi.
Eleutherius of Illyria. (2016, 16 Aralık). OrthodoxWiki içinde. 11 Mayıs 2018 tarihinde

https://orthodoxwiki.org/Eleutherius_of_Illyria adresinden erişildi.
Stylianos of Paphlagonia. (2016, 26 Kasım). OrthodoxWiki içinde. 09 Mayıs 2018

tarihinde https://orthodoxwiki.org/Stylianos_of_Paphlagonia adresinden
erişildi.
Gelbal, V. (2018, 14 Mayıs). “14 Mayıs Kıbrıs piskoposu Şehit Ruhani Therapon”. 20
Mayıs 2018 tarihinde http://www.ortodokslartoplulugu.org/azizlerimizin-hayat-
hikayeleri/14-mayis-kibris-piskoposu-sehit-ruhani-therapon/ adresinden erişildi.
Aziz Spiridon’un Hayatı. (2013, 12 Aralık). Oode- Orthodox Outlet For Dogmatıc
Enquırıes içinde. 11 Mayıs 2018 tarihinde
http://www.oodegr.com/tourkika/synaksaristis/spyridwn_agios_1.htm
Aziz Panteleimon. (2009, 8 Mart). 11 Mayıs 2018 tarihinde

http://kryptoxristianos.blogspot.com/2009/03/aziz-panteleimon.html
133
Vasilopulos, A. H. (2013, 5 Aralık). Aziz Savas. 12 Mayıs 2018 tarihinde

http://www.oodegr.com/tourkika/synaksaristis/agios_savvas.htm adresinden
erişildi.
Άγιοι Τεσσαράκοντα Μάρτυρες. (2017, 16 Ağustos). Βικιπαίδεια, Η Ελεύθερη

Εγκυκλοπαίδεια içinde. 18 Mayıs 2018 tarihinde
https://el.wikipedia.org/wiki/Άγιοι_Τεσσαράκοντα_Μάρτυρες adresinden
erişildi.
Aziz Fanurios. (2017, 27 Ağustos). 20 Nisan 2018 tarihinde

http://www.ortodokslartoplulugu.org/?s=Aziz+Fanurios adresinden erişildi.
Phanourios. (2016, 22 Şubat). OrthodoxWiki içinde. 10 Mayıs 2018 tarihinde

https://orthodoxwiki.org/Phanourios adresinden erişildi.
Thedor Tiron. (2017, 7 Ağustos). Vikipedi, Özgür Ansiklopedi içinde. 10 Mayıs 2018
tarihinde https://tr.wikipedia.org/wiki/Theodor_Tiron adresinden erişildi.
Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων. (2018, 17 Şubat). Ορθόδοξος Συναξαριστής içinde. 19

Nisan 2018 tarihinde http://www.saint.gr/2378/saint.aspx adresinden erişildi.
Theodore of Amasea. (2018, 24 Nisan). Wikipedia, The Free Encyclopedia içinde. 30

Nisan 2018 tarihinde https://en.wikipedia.org/wiki/Theodore_of_Amasea
Theodor Tiron. (2017, 7 Ağustos). Vikipedi, Özgür Ansiklopedi içinde. 25 Nisan

2018 tarihinde https://tr.wikipedia.org/wiki/Theodor_Tiron adresinden erişildi.
Şeref Etker. (2017). İskerletzade Aleksandros Mavrokordatos’un Pneumaticum

Instrumentum Circulandi Sanguinis sive De Motu et Usu Pulmonum (1664)
başlıklı tezinin çevirileri. 20 Mayıs 2018 tarihinde
http://dergipark.gov.tr/download/article-file/420346 adresinden erişildi.
134
EK-1 LİTÜRJİK GİYSİLER ŞABLONU

Yeniköy Hagios Nikolaos Rum Ortodoks Kilisesi Ve Barındırdığı İkonalar - Enver Ateş

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yeniköy Hagios Nikolaos Rum Ortodoks Kilisesi Ve Barındırdığı İkonalar - Enver Ateş

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi

Sanat Tarihi Bölümü

Lisans Bitirme Tezi

Prof. Dr. M. 6$&ø73(.$.

Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü

Kilisedeki ikonaları belgelemem için gerekli izinleri onaylayan İstanbul Rum

Anahtar Kelimeler: Ortodoks İkonaları, Yeniköy, Yeniköy Hagios Nikolaos Rum

Sebaste’nin Kırk Şehidi ......................................................................................... 101

Kat. 1.1. Pantokrator İsa ...................................................................................................... 19

Kat. 5.1. Başmelek Mikhael ................................................................................................ 63

Kat. 9.18. Aziz Dionysios.................................................................................................. 111

Çalışmanın ilk aşaması ön araştırmalar ve yayınların taranması ile başlamıştır. Ön

Çalışma kapsamında kilise 2017-2018 yılları arasında 4 kez ziyaret edilmiştir. Bu

18. yüzyıl sonunda Hovhannesyan Yeniköy’de çoğunluğu oluşturan Rumların “Ayios

3. YENİKÖY HAGİOS NİKOLAOS RUM ORTODOKS KİLİSESİ

Yeniköy Hagios Nikolaos Kilisesi, Antakya Patriği ve beraberindeki ekibiyle 1652’de

Resim 1. Kitabe, (Boyut: 300 x 55 cm., Harf Yüksekliği: 7 cm.)

ΘΥΡΑΣ ΠΕΤΑΝΝΥΣΙΝ ΕΥΠΑΓΕΣΤΑΤΟΣ ΔΟΜΟΣ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΜΥΡΩΝ ΝΙΚΑΙΑΣ

ΑΜΕΙΝΟΝ ΕΣΕΣΘΑΙ ΤΟ ΑΥΡΙΟΝ ΕΠΕΥΧΟΥ ΝΕΟΧΩΡΙΩ ΤΗΛΟΘΕΝ

“İznik Episkoposu Myron tarafından açılan, Boğaz’da dedelerimizin gayretini kanıtlayan,

(Karaca 2004: 445, çev: Prof. Dr. İoanna Kuçuradi)

Resim 2. Kilisenin Batı Cephesi

1791 İstanbul doğumlu ve 1833-34, 1841-44, 1854-55 yılları arasında Yunanistan’da

Resim 3. Mavrakardatos Ailesine Ait Anıt Mezar

Avludaki bir diğer tanınmış mezar ise

Resim 5. Konstantin Karateodori’nin Mezarı

Konstantin Karatheodori’nin Türkçe biyografisi;

“Antonis’in oğlu ve Stefanos Karateodori’nin (1789-1867) yeğeniydi. 1802 yılında Edirne

Resim 6. Çan Kulesi

ΙΔΡΥΘΗ ΔΙΑΣΥΝΔΡΩΜΗΣ ΤΩΝ ΟΜΟΓΕΝΩΝ ΟΡΘΟΔΩΞΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ ΕΠΙ ΤΗΣ

ΜΙΚΕ ΒΑΣΙΛΙΟΥ 7 ΒΡΙΟΥ 1888

ORTODOKS HRISİYAN TOPLULUĞUNUN YARDIMLARI İLE SAVAS NİKOLA BEY

MİKE VASİLİU, EYLÜL 1888

(çev. ENVER ATEŞ)

Yeniköy Hagios Nikolaos Kilisesi doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı; doğuda

Resim 7. Batı Cephe

Resim 8. Naosun batısı

Resim 9. Templon (Τέμπλον)

Yeniköy Hagios Nikolaos Kilisesi’nde, naosun doğusunda üç nefi kapsayan ahşap

Resim 10. Ambon

Resim 11. Altar (Αγία Τράπεζα) Resim 12. Despot Koltuğu

Resim 13. Patriklik Sembolü Çift Başlı Kartal6

Resim 14. Narteks

Resim 15. Güneybatıdan Genel

Resim 16. Apsis Cephesi

Kilisenin Planı ve Kesiti7

Kataloğa bemadaki ikonalar ve templonun ikinci katındaki yortu ikonaları dahil

İncelediğim birçok tez kataloğunda gördüğüm sadece tasvirlerin betimlenmesi olmuştur.

Pantokrator sıfatı Tanah’ın günümüze ulaşan en eski Antik Yunanca çevirisi

“Alfa ve Omega Ben’im” diyor.

~Mısır’dan Çıkış 3:13-14~

Kat. 1.5. Deisis (Δέησις), 62 x 44 cm., 19. y.y.

Kat. 1.7. Kutsal Mendil (Το Άγιον Μανδήλιον), 47 x 37 cm., 1864.

Yaşam Ekmeği İsa

İSA’NIN YAŞAMINDAN SAHNELER

İsa’nın yaşamından sahnelerin sergilendiği ikonalara 12 yortu (Δωδεκαόρτου) tasviri adı

Kat. 2.1. Meryem’e Müjde (Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου), 37 x 27 cm., 1875.

Ortodoks dünyasının en önemli yortularından biri İsa’nın Doğumu (Χριστούγεννα,

“Ey Rabbim, verdiğin sözü tuttun;

Artık ben, kulun huzur içinde ölebilirim.

Çünkü senin sağladığın,

Bütün halkların gözü önünde hazırladığın kurtuluşu,

Halkın İsrail'e yücelik kazandıracak ışığı