Tema: PAMUK

Sadržaj:

1. UVOD......................................................................................................................................3
2. PAMUK....................................................................................................................................4
3. VRSTE PAMUKA...................................................................................................................5
4. MORFOLOŠKA SVOJSTVA PAMUKA................................................................................5
5. ISTORIJA.................................................................................................................................6
6. ZAKLJUČAK.........................................................................................................................11
 1. UVOD

Pamuk je bio preden, tkan i bojen od preistorijskih vremena. Njime su se oblačili ljudi drevne
Indije, Egipta i Kine. Stotine godina pre hrišćanske ere, pamučni tekstili su tkani u Indiji sa
veštinom bez premca, a njegova upotreba se proširila u mediteranske zemlje.

Pamučni proizvodi su lagani, prijatni i dobro upijaju vlagu. Čvrstoća im je velika, a u vlažnom
stanju se i povećava. Zbog ove izvanredne osobine, pamuk nazivaju i belo zlato.

Pamuk je jednogodišnja biljka s dobro razvijenim vretenastim korenom, grmolikim stablom i

žućkastim cvetovima. U plodovima, tj. čaurama nalazi se seme obraslo beličastim vlaknima.
Preradom vlakana dobija se tekstilna sirovina, a ceđenjem semena jestivo ulje, koje se
primenjuje i u kozmetici. Ljušture semena pamuka se koriste kao đubrivo, a od stabla se prave
briketi za loženje ili se prerađuju u jednu od komponenata građevinskog materijala.

Meteorološki uslovi ne utiču samo na rast i razvoj pamuka već uslovljavaju i boju vlakana. Belo
obojen pamuk karakterističan je za predele s mnogo padavina, dok je u sušnijim zemljama
pamuk žućkastobraonkaste boje.

Kolevka pamuka je Indija, mada se on danas uzgaja širom sveta. Najpoznatiji proizvođači su
zemlje bivšeg Sovjetskog Saveza, Sjedinjene Američke Države, Kina, Indija, Brazil, Egipat i
Sudan.

2
 2. PAMUK

Pamuk je mekano vlakno koje raste oko semena biljke Gossypium, grma iz tropskih i
suptropskih krajeva, uključujući Ameriku, Indiju i Afriku. Vlakno je skoro čista celuloza. Pod
prirodnim okolnositima, pamučni namotaji povećavaju širenje semena. Vlakno se najčešće
upreda u niti i koristi za izradu mekanih, propustnih tkanina i najčešće je korišteno prirodno
vlakno u svetu danas. Prodajna jedinica za pamuk je bala.
Praktično sav komercijalni pamuk koji se danas uzgaja su varijante američkih vrsta Gossypium
hirsutum i Gossypium barbadense. Najveća raznolikost divljih vrsta pamuka nalazi se u
Meksiku, praćena Australijom i Afrikom. Pamuk je nezavisno domestikovan U Starom i Novom
svetu.
Upotreba pamuka za izradu tkanina je poznata od preistorijskih vremena; fragmenti pamučne
tkanine datirane na oko 5000. p. n. e. su bili ekskavirani u Meksiku, a oni iz između 6000. p. n. e.
i 5000. p. n. e. u oblasti civilizacije doline Inda. Mada je pamuk kultivisan od antičkog doba, tek
je izum pamučnog džina dovoljno smanjio troškove proizvodnje da bi došlo do široko
rasprostranjene upotrebe, i u današnje vreme je to najtraženija tkanina od prirodnih vlakana u
odeći.
Trenutne procene svetske proizvodnje iznose oko 25 miliona tona godišnje ili 110 miliona bala
godišnje, što se ostvaruje koristeći 2,5% obradivog zemljišta u svetu. Kina je najveći proizvođač
pamuka na svetu, ali se najveći deo koristi u zemlji. Sjedinjene Države su najveći izvoznik već
dugi niz godina.
Srpski naziv pamuk je preuzet iz turske reči pamuk, istog značenja. Engleska reč cotton i
‫قق ط‬,
slični španski, holandski, francuski i italijanski nazivi su pozajmljeni iz arapskog (al) qutn'' ْ‫ط ن‬
„pamuk“.
Pamuk potiče iz područja Indokine, ekvatorijalnog dela Afrike, Perua i Meksika. Zauzima prvo
mesto među kulturama za proizvodnju vlakna. Vlakno se formira na semenu.
Dugo vlakno ili lint najviše se iskorištava za proizvodnju odeće, tekstila za različite namene,
konca, ali i u industriji papira, filtrera i ribarskih mreža. Kratko vlakno ili linter služi za izradu
vate, filmskih traka, veštačke kože, plastičnih materijala i bezdimnog baruta. Vlakno može

3
izdržati visoke temperature i ima veliku adsorpcionu sposobnost, pa se iskorištava i za
proizvodnju specijalnih tehničkih tkanina u industriji automobila i vazduhoplova. Od 100 kg
sirovog pamuka (vlakna i semena zajedno) dobija se oko 32 kg dugog vlakna, 1 kg kratkog
vlakna i 67 kg semena.
Seme pamuka sadrži 17 – 19 % ulja, koje služi za izradu sapuna, glicerina, a ako se rafinira,
može se iskoristiti i za proizvodnju margarina i ulja za konzerve. Stabljika se može koristiti za
izradu građevnog materijala i različitog kartona.

3. VRSTE PAMUKA

U proizvodnji tkanina koristi se više vrsta pamuka koji se razlikuju po dužini vlakana.

1. Vlakna dugačka od 25 do 60 mm, najkvalitetnija su, najzastupljenija u Egiptu i Sudanu.

2. Vlakna dužine od 13 do 33 mm, većina vrsta koje se uzgajaju u Americi.

3. Vlakna dužine od 9 do 25 mm, poreklom iz azijskih zemalja.

Najviše pamuka potroši tekstilna industrija za izradu svih vrsta tkanina i pletenina za različite
namene – donji veš, odeća, posteljina, kućni veš, konac, higijenski proizvodi. Najduža i
najkvalitetnija vlakna koriste se za čipke i fine tkanine, dok se kraća koriste za izradu zavesa,
pokrivača, konca, pamučne vune…

Kad nakon detaljne obrade pamuk prestane da propušta vodu, dobija se materijal od kojeg se
prave kišobrani i kabanice.

4. MORFOLOŠKA SVOJSTVA PAMUKA

Pamuk ima dobro razvijen korenov sistem. Glavni je koren vretenast i brzo prodire u zemljište.
Stabljika je snažna, uspravna i grana se. U zavisnosti od vrsti pamuka naraste između 70 cm i 2
m, a višegodišnji pamuk i do 6 m. Očvrsne i postane žilav krajem vegetacije. List je jednostavan
i izbija iz kolenca stabljike i izdanaka. Liska se sastoji od 3 – 5 režnjeva, koji mogu biti različitog
oblika, zelene je boje, a neke sorte imaju i crvenkaste nijanse. Cvet je dvopolan i krupan. Jedan
ili više njih izbija iz pazuha lista. Cvetovi su svetlo žute do krem boje i s unutrašnje strane imaju

4
jednu mrlju crvene boje. Cvet se otvara ujutro, a već drugog dana se zatvori i otpadne. Pamuk je
samooplodna biljka s velikim procentom stranooplodnje, i do 50 %. Plod je okrugao, jajolik s
više ili manje zašiljenim vrhom. Sastoji se od 3 – 5 gnezda u kojima treba biti do 9 semena
nepravilnog kruškolikog oblika i zašiljenog vrha. Zreli omotač puca od vrha prema dnu i iz nega
izbija vlakno. Masa 1 000 semena, u zavisnosti od vrste i sorte pamuka, varira od 80 – 150 g.
Pamuk se može uzgajati na područjima gde temperatura vazduha šest meseci, tj. od nicanja do
sazrevanja pamuka ne pada ispod 0 °C. Dužina vegetacije pamuka je između 110 i 150 dana.
Minimalna temperatura za rast i razvoj je 15 °C, a optimalna između 25 i 30 °C. Najveće potrebe
za toplotom ima u vreme cvetanja i stvaranja plodova.
Svetlost mu je potrebna za sazrevanje vlakna i stvaranje celuloze. Pamuk je biljka kratkog dana.
Međutim kako se uzgajao na većim geografskim širinama, biljka se širenjem prilagođavala
različitim klimatskim uslovima, pa su nastale i forme dugog dana.
Troši znatnu količinu vode i ona je osnovni činilac koji određuje prinos pamuka. Najintezivnije
razdoblje usvajanja vode je tokom cvetanja i formiranja plodova. Relativno dobro podnosi sušu
zbog dubokog korenovog sistema.
Pamuk je biljka dubokih, umereno plodnih, strukturnih i toplih zemljišta. Najbolje uspeva na
peskovito-aluvijalnim zemljištima.

Slika 1. Berba pamuka u Teksasu

5. ISTORIJA

Najstarija evidencija upotrebe pamuka na Indijskom potkontinentu je nađena na

lokacijama Mergar i Rakhigarhi. Na tim mestima su vlakna pamuka nađena prezervirana u
bakrnim perlama. Ti nalazi su datirani na period Neolitika (između 6000 i 5000 p. n. e.).

5
Produkcija pamuka u tom regionu je datirana na civilizaciju doline Inda, koja je pokrivala delove
modernog istočnog Pakistana i severozapadne Indije između 3.300 i 1.300 p. n. e. Indijska
pamučna industrija je bila dobro razvijena i neki metodi koji su korišteni za upredanje i preradu
pamuka su bili u upotrebi sve do vremena industrijalizacije Indije.[7] Između 2000 i 1000 p. n. e.
pamuk je postao široko zastupljen na većem delu Indije.[8] Na primer, pronađen je na
lokaciji Halus u Karnataki uzorak koji je datiran na oko 1.000 p. n. e.[9]
Amerike[uredi]
Pamučna tkanina otrkivena u pećini u blizini Tevakana u Meksiku je datirana na oko 5.800 p. n.
e. Domestikacija biljke Gossypium hirsutum u Meksiku je datirana na period između 3.400 i
2.300 p. n. e.
U Peruu, kultivacija indogene vrste pamuka Gossypium barbadense je bila datirana na lokaciji
Ankon na doba oko 4.200 p. n. e. Smatra se da te to bila osnova razvoja obalskih kultura kao što
su Norte Čiko, Moče, i Naska. Pamuk je uzgajan uzvodno, od njega su pravljene mreže, i njima
se trgovalo u ribarski selima duž obale za velike količine ribe. Španci, koji su došli u Meksiko i
Peru u ranom 16. veku, zatekli su stanovništvo koje uzgaja pamuk i nosi odeću napravljenu od
njega.
Grci i Arapi nisu poznavali pamuk do vremena ratova Aleksandra Velikog, čiji
savremenik Megastenes je rekao Seleuku I Nikatoru da „postoji drveće na kojem raste vuna“ u
Indiji. To je verovatno referenca na „drvni pamuk“, Gossypium arboreum, koji vodi poreklo sa
Indijskog potkontinenta.
U Iranu, istorija pamuka datira od vremena Ahemenida (5. vek p. n. e.); međutim, postoji malo
izvora o kultivaciji pamuka u preislamskom Iranu. Marko Polo (13. vek) pominje glavne
proizvode Persije, uključujući pamuk. Žan Šardin, francuski putopisac iz 17. veka koji je
posetio Safavidsku Persiju, govorio je o ogromnim farmama pamuka u Persiji.
Egipćani su uzgajali i preli pamuk od 6–700.
Ručni valjak pamučnih džinova je korišten u Indiji od 6. veka, i bio je odatle uveden u druge
zemlje. Između 12. i 14. veka, mašine sa dva valjka su se pojavile u Indiji i Kini. Indijska verzija
mašine je bila prevalentna u Mediteranskoj trgovini pamukom u 16. veku. Ovaj mehanički uređaj
je u nekim oblastima bio pokretan vodenom snagom.
Preslica je indijski izum iz perioda između 500 i 1000.te godine. Najranije jasne ilustracije
preslice potiču iz islamskog sveta u jedanaestom veku.

6
Tokom kasnog srednjovekovnog perioda, pamuk je postao poznat kao uvezeno vlakno u severnoj
Evropi, bez ikakvog znanja o tome kako je nastao, osim toga da je bio biljnog porekla. Pošto
je Herodot napisao u svojim Istorijama, knjiga III, 106, da u Indiji raste drveće u divljini koje
proizvodi vunu, pretpostavljalo se da je biljka bila stablo, umesto grma. Taj aspekat je zadržan u
imenu pamuka u nekoliko germanskih jezika, kao u nemačkom Baumwolle, što se može prevesti
kao „drvo vune“ (Baum znači „drvo“; Wolle je „vuna“). Uočavajući njegovu sličnost sa vunom,
deo populacije u Evropi je zamišljao da pamuk moraju da proizvde ovčije biljke. DŽon
Mandevil, pišući u 1350. godini, navodi kao činjenicu sada-apsurdno verovanje: „Tamo [u Indiji]
raste divno drvo koje ima malu jagnjad na krajevima svojih grana. Te grane su tako savitljive da
su se naginju nadole kako bi se omogućilo jaganjcima da se hrane kada su gladni [sic].“
Proizvodnja pamuka je uvedena u Evropu tokom Muslimanskog konkvesta Pirinejskog
polustrva i Sicilije. Poznavanje pamučnog tkanja se proširilo u severnu Italiju u 12. veku, kada
su Siciliju osvojili Normani, i konsekventno na ostatak Evrope. Preslica, je uvedena u Evropu
oko 1350, čije je poboljšano predenje pamuka. Do 15. veka, Venicija, Antverpen, i Harlem su
bile importne luke za trgovinu pamukom, a prodaja i transport pamučnog tekstila su postali
veoma profitabilni.
Valjak pužastog para pamučnog džina, koji je izumljen u Indiji tokom ranog perioda Delhi
Sultanata u 13. i 14. veku, ušao je u upotrebu u Mogulskom carstvu u 16. veku, i još uvek se
koristi u Indiji u današnje vreme. Još jedan izum, inkorporacija ručke kurble u pamučni džin, se
prvi put javila u Indiji tokom kasnog perioda Delhi Sultanata ili ranog Mogulskog
carstva. Produkcija pamuka, koji je u velikoj meri bio upredan u selima i potom nošen u gradove
u obliku prediva da bi se utkao u tkanine za odeću, bila je pospešena difuzijom preslica širom
Indije neposredno pre Mugulske ere. Time su sniženi troškovi predenja i povećana je potražnja
za pamukom. Difuzija preslica i inkorporacija pužnih parova i ručice za valjkove pamučnih
džinova doveli su do znatnog proširenja proizvodnje indijskih pamučnih tkanina tokom
Mogulske ere.
Sudeći po nekim zapisima pomoću indijskig pamučnig džina, koji je pola mašina i pola alat,
jedan muškarac i jedna žena mogli su da očiste 28 funti pamuka dnevno. Sa modifikovanom
Forbsovom verzijom, jedan čovek i dečak mogli su da proizvedu 250 funti dnevno. Ako su
volovi korišćeni za napajanje 16 takvih mašina, a nekoliko ljudi je korišteno za njihovo
hranjenje, oni su mogli da proizvedu količinu za koju je ranije bilo potrebno 750 ljudi.

7
 Egipat pod Muhamedom Alijem u ranom 19. veku je imao petu najproduktivniju pamučnu
industriju na svetu, u pogledu broja vretena po stanovniku. Industrija je inicijalno bila pokretana
mašinerijom koja se oslanjala na tradicionalne izvore energije, kao što su životinjska
snaga, vodeni tokovi i vetrenjače, koji su takođe bili glavni izvor energije u Zapadnoj Evropi sve
do 1870. Pod Muhamedom Alijem su početkom 19. veka uvedene parne mašine u egipatsku
pamučnu industriju.
Do vremena Američkog građanskog rata godišnji izvoz je dostigao $16 miliona (120.000 bala),
koji je porastao na $56 miliona do 1864, prevashodno zbog gubitka konfederatne tržišne ponude.
Izvoz je nastavio sa rastom čak i nakon ponovnog uvođenja američkog pamuka, proizvođenog sa
plaćenom radnom snagom, i Egipatski izvoz je dostigao 1,2 miliona bala godišnje do 1903.

Kvalitet pamuka uglavnom je odraz dužine prediva i raznovrsnosti biljke od koje je pamuk
potekao. Nazivi koji se dodeljuju vrstama pamuka ne označavaju nužno zemlju porekla, koja
uglavnom nije ni označena tokom finalnog procesa prodaje. Samo pamuk najvišeg kvaliteta
koristi se u svrhe marketinga. Ako uspete da zapamtite, Sea island, egipatski i pima pamuk
potiču od Gossypium barbadense biljke i daju veoma dugačka vlakna i na osećaj mekanu i
svilenkastu tkaninu.
 Sea Island pamuk: ekstra dugačak, raste na obali južne Karoline i Džordžije, gde magični
trio: sunce, vlaga i kiša, stvara idealne uslove za gajenje ove biljke.
 West Indian Sea Island pamuk: raste na Karibima u idealnim uslovima. Smatra se
„kašmirom“ među pamukom i u nekim slučajevima je čak i skuplji od kašmira. Proizvod je
zaštićen oznakom Svetske trgovinske organizacije o zaštiti porekla, baš kao i šampanjac u
Francuskoj. Iako je reč o izvanrendnom proizvodu, čini se da lokalci ne čine mnogo za njegovu
zaštitu i dalje probijanje na tržište.
 Egipatski pamuk: odnosi ne na najduže predivo, kvalitet i raznovrsnost biljke. To upravo
čini tekstil mekšim i izdržljivijim, a od ove vrste pamuka najčešće su napravljeni peškiri i
posteljina (čaršafi i jorgani).
 Giza pamuk: čini mali deo egipatskog pamuka, a mera kvaliteta označava se
brojevima90, 89, itd. Najbolji Giza pamuk označen je brojem 45, odlikuje ga vrhunska
finoća i ravnomerna vlakna. Gaji se u idealnim uslovima, duž reke Nil, i bere se i češlja
ručno.

8
  Pima pamuk: poznat i pod nazivom „američka pima“, naziv je dobio po indijanskom
plemenu na jugozapadu Amerike koje je pomagalo uzgajanje Gossypium barbadense,
vrste sa ekstra dugim vlaknima. Pima pamuk čini oko 5% ukupne američke proizvodnje.
 Supima pamuk: skraćena verzija ekstra kvalitetne Pime, i za razliku od nje, ne označava
vrstu biljke već organizaciju koja se bavi promocijom Pima pamuka širom sveta.
 Organski pamuk: odnosi se na bilo koju vrstu koja nije tretirana pesticidima i
hemikalijama tokom uzgajanja. Regulatorna tela u Japanu, Evropskoj Uniji i SAD-u
nadgledaju primenjivanje regulativa o organskoj proizvodnji.

Slika 2. Cvet pamuka

Tabela 1.Najveći proizvođači pamuka

Najveći proizvođači pamuka — 2009
zemlja miliona bala
Kina 32.5
Indija 24.3
SAD 13.0
Pakistan 9.2
Egipat 5.4
Uzbekistan 4.2
Australija 1.8
Turska 1.7
Turkmenistan 1.1
Sirija 1.0

9
 6. ZAKLJUČAK

Pamučni proizvodi su lagani, prijatni i dobro upijaju vlagu. Čvrstoća im je velika, a u vlažnom
stanju se i povećava. Zbog ove izvanredne osobine, pamuk nazivaju i belo zlato.

Ovaj prirodni materijal odgovora svim tipovima kože i ne izaziva iritaciju i alergije kao neki
sintetički materijali. U njemu koža i telo dišu. Lako se održava i vrlo je prijatan za nošenje.
Pamuk dobro diše, dobro upija vlagu i ne sakuplja statički elektricitet.

Bilo da se opredelite za majice, suknje, pantalone, donji veš ili posteljinu od ove dragocene
biljke, budite sigurni da ste se opredelili za najprirodniji i najkvalitetniji materijal.

10
Literatura:
1. M. Gagro; Industrijsko i krmno bilje; Zagreb, 1998.
2. J. Butorac; Predivo bilje; Zagreb, 2009.
3. https://hr.wikipedia.org/wiki/Pamuk
4. https://zena.blic.rs/zdravlje/pamuk-najbolji-prijatelj-koze/b77xzw4
5. https://www.kosulje.rs/blog/pamuk-sve-sto-treba-da-znamo-o-ovom-materijalu/

11