Δημιουργικότητα

Εισαγωγή
Η δημιουργικοό τητα ειόναι μια εό ννοια που συνδεό εται με την καινοτομιόα και εό χει
οριστειό με ποικιό λους τροό πους. Για παραό δειγμα, «ως «δημιουργικότητα» ορίζεται
η ικανότητα του ατόμου να παράγει νέες ή πρωτότυπες ιδέες, να έχει ενοράσεις,
να μετασχηματίζει και να ανακαλύπτει, να κατασκευάζει αντικείμενα, τα οποία
αναγνωρίζονται από τους ειδικούς ότι έχουν ξεχωριστή επιστημονική, αισθητική,
κοινωνική ή τεχνολογική αξία. Βασικό κριτήριο αξιολόγησης ενός πονήματος ως
«δημιουργικού» είναι η καινοτομία, αλλά απαιτείται, επίσης, να είναι χρήσιμο και
αποδεκτό, ακόμη και αν η αξία του μεταβληθεί με την πάροδο του χρόνου.
(Vernon, 1989, σελ.94).
Συό μφωνα με μια εό ρευνα, η εό ννοια της δημιουργικοό τητας εκτιμαό ται με
διαφορετικοό τροό πο αποό ανθρωόπους που ζουν σε διαφορετικαό περιβαό λλοντα, σε
διαφορετικεό ς χωόρες ηό ηπειόρους (Sternberg RJ 1). Στις σκανδιναβικεό ς χωόρες, οό πως
Νορβηγιόα, Σουηδιόα, η δημιουργικοό τητα θεωρειόται ως ατομικηό /προσωπικηό και
εό χει ως αποτεό λεσμα την αντιμετωόπιση προκληό σεων, ενωό στη Γερμανιόα,
θεωρειόται περισσοό τερο ως η διαδικασιόα επιό λυσης προβλημαό των και ευό ρεσης
λυό σης. Στο Χονγκ Κονγκ, διαπιόστωσαν οό τι η δυτικηό δημιουργικοό τητα
επικεντρωόνεται περισσοό τερο στα ατομικαό χαρακτηριστικαό του ατοό μου, οό πως η
αισθητικηό του, ενωό η κινεό ζικη στα κοινωνικαό χαρακτηριστικαό του, οό πως η
συνεισφοραό του στην κοινωνιόα. Επιπλεό ον, αποό 28 αφρικανικεό ς γλωόσσες, οι 27
δεν εό χουν λεό ξη για να εκφραό σουν την εό ννοια της δημιουργικοό τητας. Εξαιόρεση
αποτελουό ν τα αραβικαό .

Για τους εκπαιδευτικουό ς, η δημιουργικοό τητα και η καινοτομιόα ειόναι

δραστηριοό τητα υψηλουό κινδυό νου και τα κιόνητρα ειόναι λιόγα (Hannon, 2009). Σε
εό να συό στημα οό που το επιόκεντρο ειόναι το καινοτοό μο/ πρωτοό τυπο, η
συμμοό ρφωση των επαγγελματιωόν ειόναι απαραιότητη. Η δυναμικηό των αλλαγωόν
στην εκπαιόδευση στην Ευρωόπη εό χει περιγραφειό σε οό ρους ενοό ς συνοό λου
μεταβαό σεων/μεταθεό σεων, αποό το «μη ενημερωμεό νο» επαγγελματιόα (στη
δεκαετιόα του 1980) στον «ενημερωμεό νο» στη συνεό χεια (Barber, 2002). Αυτοό το
τελευταιόο θεωρηό θηκε ως το κλειδιό για την αυτοσυντηρουό μενη, ηό ταχειόα
βελτιόωση. Σε αυτοό το πλαιόσιο, το προό τζεκτ CREATIT στοχευό ει να προωθηό σει την
αλλαγηό σε ευρωπαιϊκοό επιόπεδο με τη θεό σπιση της δημιουργικοό τητας στην
επιστημονικηό εκπαιόδευση.
Συό μφωνα με την προό σφατη αποό φαση του Ευρωπαιϊκουό Κοινοβουλιόου (αριθ.
1350/2008/ΕΚ), η εκπαιόδευση και οό λα τα συστηό ματα εκπαιόδευσης και
καταό ρτισης πρεό πει να φροντιόζουν επαρκωός για την αναό πτυξη των βασικωόν
ικανοτηό των που στηριόζουν την δημιουργικοό τητα και την καινοτομιόα , με στοό χο
την εξευό ρεση καινοτοό μων και πρωτοό τυπων λυό σεων για την προσωπικηό ,
επαγγελματικηό και κοινωνικηό ζωηό , καθωός και για την τοό νωση της αισθητικηό ς
ευαισθησιόας, της συναισθηματικηό ς αναό πτυξης, της δημιουργικηό ς σκεό ψης και της
διαιόσθησης σε οό λα τα παιδιαό αποό τα πρωότα σταό δια της αναό πτυξηό ς τους,
συμπεριλαμβανομεό νης και της προσχολικηό ς φροντιόδας.

1
The International Handbook of Creativity (2006)
Επιόσης, συό μφωνα με τα συμπεραό σματα του Ευρωπαιϊκουό Συμβουλιόου για το
ροό λο της εκπαιόδευσης και της καταό ρτισης στην εφαρμογηό της στρατηγικηό ς
«Ευρωόπη 2020» (2011/C70/01), η εκπαιόδευση και η καταό ρτιση πρεό πει να εό χει
σημαντικεό ς επιχειρηό σεις που να συμβαό λουν σε αό λλες εμβληματικεό ς
πρωτοβουλιόες: οό πως την «Ψηφιακηό Ατζεό ντα» και την Ένωση της Καινοτομιόας.
Τα συστηό ματα εκπαιόδευσης και καταό ρτισης πρεό πει να παρεό χουν το σωστοό
συνδυασμοό δεξιοτηό των και, να διασφαλιόζουν επαρκηό εφοδιασμοό της επιστηό μης,
των μαθηματικωόν και της μηχανικηό ς, για να εξοπλιόσουν τους μαθητεό ς με τις
βασικεό ς δεξιοό τητες, το κιόνητρο και την ικανοό τητα να μαθαιόνουν, και να
προωθηό σουν την αναό πτυξη των εγκαό ρσιων δεξιοτηό των, συμπεριλαμβανομεό νων
εκειόνων που καθιστουό ν δυνατηό τη χρηό ση των συό γχρονων ψηφιακωόν
τεχνολογιωόν, για την προωόθηση της αειφοό ρου αναό πτυξης και της ενεργουό
ιδιοό τητας του πολιότη, και να ενθαρρυό νουν τη δημιουργικοό τητα, την καινοτομιόα
και την επιχειρηματικοό τητα.
Υπαό ρχει Ευρωπαιϊκηό αποφασιστικοό τητα να αναπτυχθειό ενεργαό η
δημιουργικοό τητα. Στους Ευρωπαιόους πρεσβευτεό ς «Μανιφεό στο του Ευρωπαιϊκουό
Έτους Δημιουργικοό τητας και Καινοτομιόας» (2009) υπογραμμιόζεται η αναό γκη να
ενσωματωθειό στην εκπαιόδευση στις φυσικεό ς επιστηό μες, αλλαό και σε αό λλες, η
δημιουργικοό τητα, ο πολιτισμοό ς, και η τεό χνη.

Αυτεό ς περιλαμβαό νουν εό να ευρυό φαό σμα αποό σημαντικεό ς δεξιοό τητες για την
παγκοό σμια οικονομιόα και τη συό γχρονη επιστηό μη των Ενεργωόν Πολιτωόν. Ωστοό σο,
ο Sir Ken Robinson, ο κορυφαιόος επαγγελματιόας για τη δημιουργικηό εκπαιόδευση,
προτειόνει οό τι τα επιόπεδα της δημιουργικοό τητας των παιδιωόν μειωόνονται στα
περισσοό τερα ευρωπαιϊκαό και αμερικανικαό σχολικαό συστηό ματα (Robinson, 2010).
Επιόσης, στατιστικαό στοιχειόα δειόχνουν τη μειόωση της βαθμολογιόας-στα επιόπεδα
δημιουργικηό ς σκεό ψης σε τεστ δεξιοτηό των, ξεκινωόντας αποό την εό κτη ταό ξη και
επιόσης καταό την παό ροδο του χροό νου (Kim, 2011).

Η έννοια της Δημιουργικότητας

Η εό ννοια αυτηό εμφανιόζεται σε πολλουό ς και διαφορετικουό ς επιστημονικουό ς ηό
επαγγελματικουό ς τομειός οό πως στη ζωγραφικηό , το θεό ατρο, την ψυχολογιόα, την
εκπαιόδευση, τις φυσικεό ς επιστηό μες, την φιλοσοφιόα, την τεχνολογιόα, και σε
πολλουό ς αό λλους. Οι συγγραφειός, πεό ρα αποό καό ποιες γενικεό ς ομοιοό τητες,
αποκλιόνουν δραματικαό στους ορισμουό ς που διόνουν (Bloomberg, 1973; Busse &
Mansfield, 1980;· Albert, 1983, Vernon, 1989; Craft, 2001;· Starko,
2005;·Sternberg,1988; Meusburger (2009).
Συό μφωνα με τον Peter Meusburger (2009), παό νω αποό εκατοό διαφορετικεό ς
αναλυό σεις της δημιουργικοό τητας μπορουό ν να βρεθουό ν στη βιβλιογραφιόα. 2 Οι
θεωριόες και οι ορισμοιό που εό χουν διατυπωθειό για την εν λοό γω εό ννοια βασιόζονται,
κυριόως, σε διαφορετικεό ς ψυχολογικεό ς θεωριόες και θεωριόες μαό θησης. Συό μφωνα
με τον Brown (1989), αναό λογα με το σε ποια αποό τις τεό σσερις συνιστωόσες της
δημιουργικοό τητας διόνουν εό μφαση, δηλαδηό , τη διαδικασία δημιουργικής σκέψης,
το δημιουργικό προϊόν, το δημιουργικό άτομο, το δημιουργικό περιβάλλον
προκυό πτουν διαφορετικοιό ορισμοιό, θεωριόες και αναλυό σεις.
Οι περισσοό τεροι ορισμοιό αλλαό και αναλυό σεις βλεό πουν τη δημιουργικοό τητα ως
μια εό ννοια μη παρατηρηό σιμη, η οποιόα συσχετιόζει την παροό ρμηση με την
ανταποό κριση, και ως εκ τουό του αποτελειό μια ανθρωόπινη ιδιοό τητα που ποικιό λει
ως προς τη μορφηό , το βαθμοό και το περιεχοό μενο. Καταό συνεό πεια, υποστηριόζουν
οό τι ο βαθμοό ς καλλιεό ργειας της δημιουργικοό τητας μπορειό να αποτιμηθειό μοό νο ως
προς συγκεκριμεό νες θεματικεό ς περιοχεό ς, που σχετιόζονται με καλλιτεχνικεό ς
δραστηριοό τητες, επιστηό μες, εό κφραση και χειρισμοό λοό γου, επιχειρηματικοό τητα
και καινοτομιόα (Ευρωπαιϊκοό Κοινοβουό λιο, 2008).

Η διαδικασία δημιουργικής σκέψης

Ο JP Guilford (1967), τοό νισε οό τι η δημιουργικοό τητα καλυό πτει τις πιο
χαρακτηριστικεό ς ικανοό τητες των ατοό μων, οι οποιόες εκδηλωόνονται με την
εφευρετικοό τητα, τη συό νθεση και το σχεδιασμοό και πραγματοποιόησε σημαντικοό
εό ργο στον τομεό α αυτοό , διακριόνοντας τη σε συγκλιόνουσα (Convergent Thinking)
και σε αποκλιόνουσα σκεό ψη (Divergent Thinking) .
Η συγκλιόνουσα σκεό ψη (Εικοό να 1) περιλαμβαό νει τους στοό χους για μια ενιαιόα και
σωστηό λυό ση σ’ εό να προό βλημα, ενωό η αποκλιόνουσα σκεό ψη περιλαμβαό νει εό να
συό νολο αποό πολλαπλεό ς απαντηό σεις. Η αποκλιόνουσα σκεό ψη (Εικοό να 2) μερικεό ς
φορεό ς χρησιμοποιειόται ως συνωόνυμο της δημιουργικοό τητας στη λογοτεχνιόα και
στην ψυχολογιόα.

2
Meusburger, Peter (2009). "Milieus of Creativity: The Role of Places,
Environments and Spatial Contexts".
Εικόνα 1

Εικόνα 2
 Εικόνα 3

Συό μφωνα με τον JP Guilford, η αποκλιόνουσα σκεό ψη ειόναι η ικανοό τητα να

αντληό σει κανειός ιδεό ες αποό διαό φορους κλαό δους και τομειός της εό ρευναό ς του, ωόστε
να επιτευχθειό μια βαθυό τερη κατανοό ηση του κοό σμου. Οι τομειός αυτοιό θα
μπορουό σαν να ειόναι φυσικεό ς επιστηό μες, πληροφορικηό , ψυχολογιόα, τεό χνη,
δημοσιογραφιόα. Τομειός που αρχικαό φαιόνονται «ξεό νοι» μεταξυό τους ενωό στην
πραγματικοό τητα μπορουό ν να εό χουν εφαπτομενικαό σημειόα.
Παραό λληλα, παρατηό ρησε οό τι τα περισσοό τερα αό τομα εμφανιόζουν μια προτιόμηση
ειότε προς τη συγκλιόνουσα ειότε προς την αποκλιόνουσα σκεό ψη. Υπαό ρχει εό να
κιόνημα στον τομεό α της εκπαιόδευσης που προωθειό την αποκλιόνουσα σκεό ψη με
σκοποό να δημιουργηό σει πολυό πλευρους και πολυμηό χανος μαθητεό ς. Η εό ννοια του
«σεναριόου» εξυπηρετειό το σκοποό αυτοό . Έτσι, ο εκπαιδευτικοό ς, παρουσιαό ζει εό να
προό βλημα «προκλητικοό » για τους μαθητεό ς και τους ενθαρρυό νει να αναπτυό ξουν
τις δικεό ς τους λυό σεις3 4 αξιοποιωόντας διαφορετικουό ς τομειός, οό πως αυτουό ς που
προαναφεό ραμε και συνδυαό ζοντας στοιχειόα τοό σο αποό τα «θεωρητικαό » γνωστικαό
αντικειόμενα οό σο και αποό αυταό των «θετικωόν επιστημωόν».
Εν κατακλειόδι, η εό ρευνα σχετικαό με την δημιουργικηό σκεό ψη εό χει αντληό σει πολλαό
στοιχειόα αποό τις αποό ψεις του Guilford (1950), ο οποιόος τη θεωρειό αφηρημεό νη
σκεό ψη και τη συνδεό ει με τη διαδικασιόα επιό λυσης προβληό ματος. Υποστηριόζει οό τι
τα δημιουργικαό αό τομα εμφανιόζουν συγκεκριμεό να χαρακτηριστικαό και η
δημιουργικότητα είναι σταθερή σε οό λη τη διαό ρκεια της ζωηό ς. Επίσης, η αξιοπιστία
των τεστ για τη μέτρηση της δημιουργικότητας είναι χαμηλή και η βαθμολογία σε
αυτά παρουσιάζει μικρή συσχέτιση με την επίδοσή του σε τεστ νοημοσύνης. Τα
τεστ, οό πως προαναφεό ρθηκε, πρεό πει να εό χουν τη μορφηό σεναριόου – που ειόναι
ανοικτουό τυό που, εμπεριεό χει την καινοτομιόα και ενεργοποιειό διαφορετικεό ς
δεξιοό τητες. Ο Guilford συνεχίζει ότι η δημιουργική έκφραση δεν εξαρτάται μόνο
από τη δημιουργικότητα και ότι τα δημιουργικά άτομα εμφανίζουν ξεχωριστά
3
Wikipedia , http://en.wikipedia.org/wiki/J._P._Guilford
4
http://www.senseandsensation.com/2012/03/divergent-convergent-
thinking.html
χαρακτηριστικά, όπως Ευαισθησία στα προβλήματα, Παραγωγικότητα στη
σύλληψη ιδεών, Καινοτόμες ιδέες, Ευελιξία, Δεξιότητες συνθετικής και
αναλυτικής σκέψης, Σύνθετες ιδέες και ικανότητες αυτοαξιολόγησης. Θα
μπορουό σαμε να πουό με οό τι ο Guilford θεωρειό τη δημιουργικοό τητα ως το
αποτεό λεσμα της δραό σης πολλωόν διαφορετικωόν χαρακτηριστικωόν ενοό ς ατοό μου,
τα οποιόα, συχναό , ειόναι ανεξαό ρτητα μεταξυό τους και εκφραό ζονται με διαφορετικοό
τροό πο και μεό σο. Βεό βαια, ο Guilford οό πως και αό λλοι ερευνητεό ς συμφωνουό ν στο
οό τι η παραγωγικοό τητα στη συό λληψη ιδεωόν, η ευελιξιόα και η καινοτομιόα ειόναι τα
βασικαό συστατικαό της δημιουργικοό τητας.
Εκτοό ς αποό τον Guilford ειόναι αρκετοιό οι ερευνητεό ς που επικεντρωόνονται στη
διαδικασιόα δημιουργικηό ς σκεό ψης (Spearman και ο Mednick; Wallach και Kogan
(1965) Barron και Harrington (1981), κα.). Άλλοι την ταυτιόζουν με την
αποκλιόνουσα σκεό ψη, αό λλη με την διαδικασιόα επιό λυσης προβληό ματος και αό λλοι
με τη συό νθεση ανοό μοιων στοιχειό ων, οό πως αναφεό ρουμε αναλυτικαό στη συνεό χεια.
Άλλοι ερευνητεό ς εό χουν χρησιμοποιηό σει οό ρους οό πως ευεό λικτη σκεό ψη ηό ευφυιΐα, η
οποιόα ειόναι συναφηό εό ννοια, αλλαό δεν ειόναι συνωόνυμη με τη δημιουργικοό τητα.
Έτσι, στην ιόδια κατευό θυνση με τον Guilford, οι Barron και Harrington (1981)
βλεό πουν, επιόσης, τη διαδικασιόα δημιουργικηό ς σκεό ψης συνυφασμεό νη με την
αποκλιόνουσα σκεό ψη ενωό αό λλοι προσπαθωόντας να εξεταό σουν και να
αποτιμηό σουν την διαδικασιόα δημιουργικηό ς σκεό ψης την ταυτιόζουν με την
διαδικασιόα επιό λυσης προβληό ματος (Stamn (1975) Getzels και Csikszentmihalyi
(1976)), η οποιόα αποτελειόται αποό τα σταό δια της διατυό πωσης του προβληό ματος,
της επιλογηό ς μεθοό δου επιό λυσης και την ευό ρεση λυό σης. Καό νουν, οό μως, ειδικηό
αναφοραό σε αυτουό ς που επιλυό ουν το προό βλημα με διαφορετικοό τροό πο. Σε
αυτουό ς δηλαδηό που επινοουό ν/βριόσκουν μια δικηό τους λυό ση. Ο Piaget (1960),
επιόσης, ειόχε κινηθειό στην ιόδια κατευό θυνση οριόζοντας την δημιουργικοό τητα σαν
μια διαδικασιόα επιό λυσης προβλημαό των, ευό ρεσης προβλημαό των, εξερευό νησης,
πειραματισμουό , μια πνευματικηό ενεό ργεια που συνεπαό γεται σεβασμοό και
μελετημεό νη ληό ψη αποφαό σεων. Ενωό ο Torrance (1966) ταυτιόζει τη
δημιουργικοό τητα με την ικανοό τητα που διαθεό τει το αό τομο να αντιμετωπιόζει τα
διαό φορα προβληό ματα, με ευαισθησιόα, πρωτοτυπιόα αλλαό και με μεθοδικοό τητα
και ηρεμιόα.
Άλλοι παό λι (οό πως Spearman και ο Mednick; Wallach και Kogan (1965)) τη
θεωρουό ν ως μια διαδικασιόα συσχετιόσεων μεταξυό ιδεωόν/στοιχειόων, συχναό ,
φαινομενικαό ανοό μοιων / ξεό νων και οό τι η διαδικασιόα δημιουργικηό ς σκεό ψης
εό γκειται στη μορφοποιόησηό τους, στη συσχεό τισηό τους ηό συό νθεσηό τους και στη
δημιουργιόα νεό ων, τα οποιόα ειόναι λειτουργικαό ηό ικανοποιουό ν συγκεκριμεό νες
προδιαγραφεό ς.

Το δημιουργικό προϊόν
Συό μφωνα με τον Michael Mumford (2003), η δημιουργικοό τητα αφοραό την
παραγωγηό νεό ων, χρηό σιμων προιϊοόντων 5 . Η παραγωγηό του προιϊοόντος δεν ειόναι
παό ντα μια απληό διαδικασιόα. Επιπλεό ον, για να προκυό ψει εό να προιϊοόν χρειαό ζεται να
ενεργοποιηθουό ν πολλεό ς δεξιοό τητες γνωστικεό ς και αό λλες. Επιόσης, το προιϊοόν
μπορειό να σχετιόζεται με πολλουό ς τομειός ηό καλυό τερα να εμπεριεό χει γνωόση αποό
διαφορετικουό ς τομειός. Ειόναι αναμφισβηό τητα μια ενεργηό διαδικασιόα, καινοτοό μα
5
Mumford, Μ.D. Where have we been,where are we going? Taking stock in
creativity research. Creativity Reasearch Journal 2003
και μπορειό να αποτιμηθειό. Βεό βαια δεν ειόναι οό λα τα προιϊοόντα δημιουργικαό αλλαό
υπαό ρχουν και «παραό ξενα» προιϊοόντα καταό Mednick (1962) και συνδεό ει, με τον
τροό πο αυτοό , τη δημιουργικοό τητα με την αποκλιόνουσα σκεό ψη. Η
δημιουργικοό τητα μπορειό επιόσης να οριστειό «ως η διαδικασιόα παραγωγηό ς ενοό ς
αποτελεό σματος που να ειόναι πρωτοό τυπο και εό χει αξιόα». 6 Η σημασιόα του
προιϊοόντος, του απτουό αποτελεό σματος της δημιουργικοό τητας συμπυκνωόνεται
στη φραό ση: δεν έχουμε άλλη απόδειξη για τη δημιουργικότητα ενός ατόμου, παρά
μόνο την παρατήρηση και αξιολόγηση των προϊόντων (Vernon, 1989, σελ.96).

Τα δημιουργικά άτομα
Ο Mihaly Csikszentmihalyi (1996) 7 8 επισημαιόνει δεό κα στοιχειόα που
χαρακτηριό ζουν τα δημιουργικαό αό τομα, τα οποιόα ειόναι αντιφατικαό και
αναμειγνυό ονται μεταξυό τους με διαλεκτικηό εό νταση. Αναό μεσα σε αυταό ειόναι η
συνυό παρξη / συνεό κφραση της παιγνιωόδους διαό θεσης και της πειθαρχιόας ηό της
υπευθυνοό τητας και της ανευθυνοό τητας. Για να περιγραό ψει τα ιδιαιότερα
χαρακτηριστικαό τους υιοθετειό μια καινουό ρια εό ννοια που ονομαό ζεται ‘ροηό ’ (flow).
‘Ροηό ’ ειόναι η αυτοό ματη, αβιόαστη και εστιασμεό νη καταό σταση της συνειόδησης, που
ωθειό τα αό τομα να εό χουν αντιφατικεό ς συμπεριφορεό ς και να ασχολουό νται με
δραστηριοό τητες που συχναό ειόναι επωόδυνες, δυό σκολες ηό επικιόνδυνες. Οι
επιστηό μονες συγκλιόνουν στην αό ποψη οό τι εό να δημιουργικοό αό τομο ειόναι προό θυμο
στη διαχειόριση «επικιόνδυνων κατασταό σεων», επιόμονο και αφοσιωμεό νο στην
εργασιόα, περιόεργο, και εό χει διαό θεση για εμπλοκηό σε νεό ες εμπειριόες, ευρυό τητα
ενδιαφεροό ντων, διαιόσθηση και φαντασιόα. Επιόσης, Ο Csikszentmihalyi επισηό μανε
οό τι η δημιουργικοό τητα πηγαό ζει αποό την αλληλοό δραση της ευφυιΐας των ατοό μων,
της προσπαό θειας που καταβαό λουν, της επιδιόωξης για την επιότευξη
συγκεκριμεό νων στοό χων και του κοινωνικοό -πολιτισμικουό πλαισιόου στο οποιόο
βριόσκονται. Τεό λος, ο Simonton (1998), ανεό λυσε τη ζωηό και την καριεό ρα
δημιουργικωόν ανθρωόπων και αποτυό πωσε τα ευρηό ματαό του σε εό να χαό ρτη
δημιουργικηό ς παραγωγικοό τητας.9

Το μεγάλο φάσμα όλων των ορισμών της δημιουργικότητας

Η δημιουργικοό τητα ειόναι μια πολυό σημη εό ννοια που επιδεό χεται πολλεό ς ερμηνειόες,
καθωός υπαό ρχουν αντιφατικεό ς/αντικρουοό μενες αποό ψεις μεταξυό των
επιστημοό νων. Οι δυσκολιόες οό μως οριοθεό τησης της εό ννοιας και αποό δοσης ενοό ς
λειτουργικουό ορισμουό , καθολικαό αποδεκτουό , δεν μειωόνουν τη σπουδαιοό τητας
της, και το ροό λου που οφειό λει να διαδραματιόσει στην εκπαιόδευση των μαθητωόν
στις φυσικεό ς επιστηό μες και οό χι μοό νο.
O Guilford τη συσχεό τισε με την επιό λυση γνωστικωόν, κοινωνικωόν και
διαπροσωπικωόν προβλημαό των, οό που η δημιουργικοό τητα αντιμετωπιόζεται βαό ση
6
Csikszentmihalyi, 1999, 2000; Lubart & Mouchiroud, 2003; Runco, 1997, 2000;
Sternberg & Lubart, 1996
7
Csííkszentmihaí lyi, Mihaí ly (1996). Creativity:Flow and the Psychology of
Discovery and Invention.
8
Literature Review in Creativity, New Technologies and Learning , FUTURELAB
SERIES, Avril M. Loveless, School of Education, University of Brighton
9
Simonton, D. K. (1997). "Creative Productivity: A Predictive and Explanatory
Model of Career Trajectories and Landmarks".
της ψυχολογικηό ς της φυό σης που ειόναι διαό χυτη στους ανθρωόπους και μπορειό να
εξελιχθειό και να μετρηθειό. (Barbot, Becancon & Lubart, 2011). Καταό συνεό πεια, οι
επιστηό μονες θα προχωρηό σουν σε μια σειραό ορισμουό ς με στοό χο να περιγραό ψουν
τα αποτελεό σματα αλλαό και τις εκδηλωόσεις του φαινομεό νου. Η πιο κοινηό
διαό κριση ειόναι το μοντεό λο της δημιουργικοό τητας «four C» 10, το οποιόο προταό θηκε
αποό τους James Kaufman και Ronaldo Beghetto (2009), το οποιόο ηό ταν μια
προσπαό θεια των επιστημοό νων να ενταό ξουν σε εό ναν ορισμοό το μεγαό λο φαό σμα
οό λων των ορισμωόν της δημιουργικοό τητας. Το μοντεό λο αυτοό αποτελειόται αποό
τεό σσερα c, το Big-C, το little-c, το mini-c και το Pro-C
(http://en.wikipedia.org/wiki/Creativity ). Το Big-C (Big Creativity) αναφεό ρεται
σε εό να σπουδαιόο δημιουό ργημα/επιότευγμα. Στην κατηγοριόα αυτηό ανηό κουν τα
αριστουργηό ματα των συνθετωόν κλασσικηό ς μουσικηό ς και οό χι μοό νο και οι
δημιουργοιό τους (οό πως ο Vivaldi , ο Mozart, ο Beethoven, ο Schubert, ο Bach, ο
Elvis Presley ), οι επιστηό μονες που εό χουν βραβευτειό με Nobel, οι δημιουργοιό που
τους απονεό μεται το βραβειόο Pulitzer -απονεό μεται κατ΄ εό τος και θεωρειόται ως η
υό ψιστη τιμηό στην εό ντυπη δημοσιογραφιόα, σε λογοτεχνικαό επιτευό γματα και
μουσικεό ς συνθεό σεις (οό πως ο Robert Olen Butler, ο Michael Chabon, ο Oscar
Hijuelos, ο Toni Morrison, η Anne Tyler) και οι προσωπικοό τητες που στην
εγκυκλοπαιόδεια Britannica εό χουν παό νω αποό 100 αναφορεό ς (οό πως o Winston
Churchill, o Albert Einstein, o Sigmund Freud, o Franklin Roosevelt, o Leo Tolstoy,
η Queen Victoria). Η little-c αναφεό ρεται στην δημιουργικοό τητα ως αναποό σπαστο
κομμαό τι των καθημερινωόν μας ενεργειωόν και παραγοό μενων, που αό λλοτε βοηθαό
στην ευό ρεση λυό σης σε αυθεντικεό ς προβληματικεό ς κατασταό σεις και αό λλοτε
αποτελειό μεό σο για την εό κφραση συναισθημαό των και σκεό ψεων. Πολλοιό
πιστευό ουν οό τι μοό νο τα μεγαό λα επιτευό γματα εό χουν αξιόα και διόνουν εό μφαση στο
Big-C, η οποιόα ειόναι μια λαό θος προσεό γγιση ηό σταό ση. Αν καό ποιος γνωστοό ς μας
ζωγραό φιζε εό ναν πιόνακα, δεν θα περιμεό νει να το συγκριόνουμε με τον Van Gogh ηό
τον Monet, αλλαό περιμεό νει αποό μας εό να θετικοό /ενθαρρυντικοό σχοό λιο σχετικαό με
την αποτυό πωση σκεό ψεων και συναισθημαό των στο δικοό του καλλιτεχνικοό
επιότευγμα. Στην κατηγοριόα αυτηό ανηό κουν επιτευό γματα που πραγματοποιουό νται
στην καθημερινηό μας ζωηό .
Το mini-c (mini creativity) αναφεό ρεται στη δημιουργικοό τητα που σχετιόζεται με
τη διαδικασιόα μαό θησης. Αφοραό τις δημιουργικεό ς ιδεό ες/σκεό ψεις και ερμηνειόες
των μαθητωόν καταό τη διαό ρκεια της μαθησιακηό ς διαδικασιόας, στην προσπαό θειαό
τους να οικοδομηό σουν εό ννοιες σε διαό φορα γνωστικαό αντικειόμενα. Η κατηγοριόα
αυτηό θα μπορουό σε να συμπεριλαμβαό νεται στο little-c, αλλαό εξαιτιόας της
σημαντικοό τηταό ς της, οι επιστηό μονες αποφαό σισαν να την ενταό ξουν σε μια
ξεχωριστηό ομαό δα και εό τσι να της δωόσουν εό μφαση, καθοό τι συχναό αμελειόται.
Το Pro-C (Professional Creativity) περιλαμβαό νει τους ανθρωόπους που ειόναι
δημιουργικοιό στο επαό γγελμαό τους. Για παραό δειγμα, καό ποιος που μαγειρευό ει
καθημεριναό με εό μπνευση και φαντασιόα ανηό κει στην little-c κατηγοριόα, οό πως και
εό νας καθηγητηό ς που σχεδιαό ζει καό θε φοραό διαφορετικαό το μαό θημα
δημιουργωόντας δικοό του υλικοό (π.χ. σεναό ριο) με εό μπνευση και φαντασιόα ανηό κει
στην Pro-C κατηγοριόα. Οι οό ροι Big-C και Little-c χρησιμοποιουό νται ευρυό τατα.
Ειδικοό τερα, οι Kozbelt, Beghetto & Runco (2010) προό τειναν εό να μοντεό λο που

10
American Psychological Association (2009), Beyond Big and Little: The Four C
Model of Creativity
http://pages.uoregon.edu/beghetto/KaufmanBeghetto2009.pdf
βασιζοό ταν στη μικρηό και τη μεγαό λη δημιουργικοό τητα (little-c και Big-C
αντιόστοιχα) για να επανεξεταό σουν τις μεγαό λες θεωριόες της δημιουργικοό τητας. 11
Η μικρηό αφοραό τη δημιουργικηό εό κφραση, που μπορειό να υιοθετηό σει ο καθεό νας
στις καθημερινεό ς ασχολιόες του, οό ταν καλειόται να αντιμετωπιόσει διαφωνιόες,
δυσκολιόες, γενικοό τερα προβληματικεό ς κατασταό σεις, και προταό σσει νεό ες λυό σεις ηό
επινοειό μοναδικουό ς και ευφαό νταστους τροό πους αντιμετωόπισηό ς τους. Η μεγαό λη
(συνωόνυμα genius, sublime creativity) αναφεό ρεται στους ευφυηό ς και
πρωτοποό ρους, που ανοιόγουν νεό ους δροό μους στην επιστηό μη τους ηό στον τομεό α
τους γενικοό τερα και παραό γουν θεωριόες και προιϊοόντα πρωτοό τυπα, ευφυεό στατα
και καινοτοό μα.
Προς την ιόδια κατευό θυνση κινειόται η ιόδια διαό κριση που αποδιόδεται με το
μοντεό λο ψυχολογικηό /ιστορικηό δημιουργικοό τητα. Η Margaret Boden (2004),
καθηγηό τρια στο πανεπιστηό μιο του Sussex προταό σσει το μοντεό λο αυτοό και
διακριόνει δυο ειόδη δημιουργικοό τητας, την p-δημιουργικοό τητα (personal)
βασισμεό νη στα προσωπικαό δημιουργηό ματα και την h-δημιουργικοό τητα
(historical), βασισμεό νη στα δημιουργηό ματα που εό χει ξεχωριόσει η ιστοριόα. Η
πρωότη, λοιποό ν, αναφεό ρεται σε καό τι που εό χει προσωπικηό αξιόα και μοό νο, ενωό η
δευό τερη καλυό πτει τις περιπτωόσεις της αποό λυτης πρωτοό τυπης δημιουργιόας /
πατεό ντας , που καό τι νεό ο κομιόζει η κοινωνιόα στη συγκεκριμεό νη ιστορικηό περιόοδο
(Kim S, 2012).
Διμερηό ς διαό κριση καό νουν ο Ken Robinson (1999) και η Anna Craft (2001), οι
οποιόοι εό χουν επικεντρωθειό στη δημιουργικοό τητα που σχετιόζεται με την
εκπαιόδευση. H Anna Craft καό νει αναφοραό σε «high c» και «little c», ενωό
παραό λληλα τονιόζει οό τι ειόναι μια βασικηό δεξιοό τητα που θα πρεό πει να
καλλιεργηθειό στα παιδιαό αποό τα πρωότα σχολικαό χροό νια. Αναό λογα, ο Ken
Robinson, αναφεό ρεται σε «high» (υψηληό ) και «democratic» (δημοκρατικηό )
δημιουργικοό τητα.
Η διαό κριση, λοιποό ν, μεταξυό μικρηό ς και μεγαό λης δημιουργικοό τητας ηό ψυχολογικηό ς
και ιστορικηό ς ηό υψηληό ς και δημοκρατικηό ς ειόναι θεμελιωόδης για τη μελεό τη της
εό ννοιας της δημιουργικοό τητας και οι περισσοό τερες εό ρευνες συγκλιόνουν προς τη
μια ηό την αό λλη πλευραό . Στις μεό ρες μας αναγνωριόζονται και εξεταό ζονται οό λες οι
μορφεό ς της δημιουργικοό τητας, η οποιόα θεωρειόται οό τι μπορειό να κλιμακωόνεται
και να χαρακτηριόζεται αποό μεό τρια ως εξαιρετικηό (Beghetto & Kaufman, 2007).
H διαό κριση αυτηό ειόναι εξαιρετικαό γενικηό , σε σχεό ση με το μοντεό λο “Four C”, και
δεν επαρκειό για να εξηγηό σει με ακριόβεια τις ενδιαό μεσες μορφεό ς της
δημιουργικοό τητας. Έτσι λοιποό ν στη βιβλιογραφιόα υπαό ρχει -εντοό ς της μεγαό λης
δημιουργικοό τητας- διαό κριση μεταξυό πρωτογενουό ς και δευτερογενουό ς
δημιουργικοό τητας (primary/secondary creativity) ηό διαό κριση μεταξυό minor
creativity που αφοραό την επεό κταση του ηό δη γνωστουό και major creativity τη
δημιουργιόα εκ του μηδενοό ς, ηό την υπεό ρβαση/ανατροπηό του γνωστουό (Cropley,
1999).
Τετραμερεό ς ειόναι και το μοντεό λο που επινοηό θηκε αποό το Necka (2001) και
αποτυπωόνει τεό σσερα επιόπεδα δημιουργικοό τητας, οό πως α) το ρευστοό (fluid)
επιόπεδο, το οποιόο εμπεριεό χει την εν δυναό μει δημιουργικοό τητα, η οποιόα μπορειό
τελικαό να μην εκδηλωθειό και σχετιόζεται με τα ανθρωόπινα χαρακτηριστικαό , οό πως
αποκλιόνουσα σκεό ψη, περιεό ργεια, και καινοτομιόα, β) το αποκρυσταλλωμεό νο
(crystallized) επιόπεδο, οό που εκδηλωόνεται η δημιουργικοό τητα οό ταν καό ποιος
Kozbelt, Aaron; Beghetto, Ronald A. and Runco, Mark A. (2010). "Theories of
11

Creativity"
επιλυό ει προβληό ματα, γ) το ωόριμο (mature) επιόπεδο οό ταν καό ποιος βριόσκει λυό ση
σε δυό σκολα προβληό ματα (challenge-based) και φανταό ζεται/επινοειό
διαφορετικουό ς δροό μους που οδηγουό ν στη λυό ση και δ) το ξεχωριστοό (eminent)
επιόπεδο οό ταν προχωραό / εξελιόσσει τον/την τομεό α /επιστηό μη του. Τα δυό ο πρωότα
επιόπεδα ανηό κουν στην κατηγοριόα μικρηό δημιουργικοό τητα, ενωό τα δυό ο αό λλα στη
μεγαό λη δημιουργικοό τητα (Starco, 2010).
Στις μεό ρες μας, οό πως φαιόνεται και αποό τα Ευρωπαιϊκαό /ες ψηφιόσματα
/αποφαό σεις φαιόνεται οό τι η εό ρευνα επικεντρωόνεται στη μελεό τη της μικρηό ς
δημιουργικοό τητας ηό δημοκρατικηό ς -για να τονιόσει τη δημιουργικοό τητα του
μεό σου ανθρωόπου (Craft, 2003), συό μφωνα με την οποιόα οό λοι οι αό νθρωποι εό χουν
δημιουργικεό ς ικανοό τητες οι οποιόες μπορουό ν να εκδηλωθουό ν, μετρηθουό ν και
εξελιχθουό ν και δεν χρειαό ζεται να ειόναι καό ποιος μια εξεό χουσα ηό ευφυεό στατη
προσωπικοό τητα οό πως Einstein ηό Beethoven για να θεωρηθειό δημιουργικοό ς.
Υπαό ρχουν βεό βαια επιστηό μονες, οι οποιόοι πιστευό ουν στη μεγαό λη και εξαιρετικηό
δημιουργικοό τητα οό πως ο Csikszentmihalyi (2001) και ο Gardner (2011), οι
οποιόοι υποστηριόζουν οό τι δημιουργικαό ειόναι τα αό τομα που με το εό ργο τους
προκαλουό ν αλλαγεό ς σε εό να τομεό α, γνωριόζουν σε βαό θος τον τομεό α τους και ειόναι
επαγγελματιόες / ειδηό μονες υψηλουό επιπεό δου.

Ορισμός κατά Κen Robinson

Ο ροό λος μιας δημοκρατικηό ς εκπαιόδευσης ειόναι να προσφεό ρει ιόσες ευκαιριόες σε
οό λα τα παιδιαό να αναπτυό ξουν τις δημιουργικεό ς τους ικανοό τητες και να
προετοιμαστουό ν για την παραγωγικηό και δημιουργικηό ζωηό (Cropley, 1999). Τα
περισσοό τερα αποό τα αό τομα μιας κοινωνιόας δεν ειόναι σηό μερα δημιουργικαό , γιατιό
η δημιουργικοό τητα δεν αποτελουό σε στοό χο των εκπαιδευτικωόν συστημαό των -
ουό τε η καλλιεό ργεια και η εξεό λιξη των δημιουργικωόν ικανοτηό των τους αποό οό ταν
ηό ταν μαθητεό ς.
Όπως εό χουμε ηό δη αναφεό ρει, ο Robinson (1999) και η Craft (2001), ειόναι δυο
γνωστοιό επιστηό μονες, οι οποιόοι διεξαό γουν μελεό τες που σχετιό ζονται με τη
δημιουργικοό τητα στην εκπαιόδευση. Συό μφωνα με τον Robinson (1999) και τη
μελεό τη της Εθνικηό ς Συμβουλευτικηό ς Επιτροπηό ς για την Δημιουργικηό και
Συνεργατικηό Εκπαιόδευση (National Advisory Committee on Creative and Cultural
Education ηό ΝΑCCCE), η δημιουργικοό τητα οριόζεται ως η διαδικασιόα παραγωγηό ς
ενοό ς εό ργου ηό μιας ιδεό ας πρωτοό τυπης που θα εό χει αξιόα. Μια δημιουργικηό
διαδικασιόα χαρακτηριόζεται αποό α) φαντασιόα, β) ειόναι στοό χο-θετημεό νη, γ) οδηγειό
σε εό να πρωτοό τυπο παραγοό μενο, το οποιόο δ) εό χει καό ποια αξιόα σε σχεό ση με τον
αρχικοό στοό χο.
Ειδικοό τερα, μια ευφαό νταστη δραστηριοό τητα (Imaginative Activity) εκτοό ς του οό τι
κινητοποιειό την φαντασιόα μας παρουσιαό ζει και μια «αό λλη» λυό ση μη
αναμενοό μενη. Οι δημιουργικεό ς ιδεό ες προκυό πτουν οό ταν οι υπαό ρχουσες ιδεό ες
συντιόθενται ηό ερμηνευό ονται με καινουό ριους τροό πους ηό οό ταν συνδεό ονται πεδιόα
τα οποιόα ειόναι «ξεό να» καταό τη φαινομενολογιόα τους, οό πως π.χ. η οό περα ηό το
θεό ατρο ηό δημοσιογραφιόα με τις φυσικεό ς επιστηό μες. Βριόσκοντας σχεό σεις
ομοιομορφιόας ηό εό να-προς εό να αντιστοιχιόες ηό βριόσκοντας την τομηό ηό την εό νωση
ιδεωόν και γνωστικωόν περιοχωόν που δεν ειόχαν προηγουμεό νως συσχετιστειό
προκυό πτουν δημιουργικεό ς ιδεό ες και δραστηριοό τητες.
Όσον αφοραό την αό ποψη οό τι, η δημιουργικοό τητα συνυφαιόνεται με την υό παρξη
ενοό ς σκοπουό (Pursuing Purposes), αυτοό σημαιόνει οό τι ο σκοποό ς τιόθεται εξ’ αρχηό ς
ηό προκυό πτει στην πορειόα και δεν εό χει σχεό ση με τον αρχικοό σκοποό . Για
παραό δειγμα, σε challenge-based κατασταό σεις, η ευό ρεση λυό σης ειόναι μια
δυναμικηό διαδικασιόα, οό που η πορειόα μπορειό να μην ειόναι γραμμικηό , και οι στοό χοι
μπορειό να επαναπροσδιοριόζονται, οό σο συνεχιόζεται το ταξιόδι με αποτεό λεσμα η
τελικηό εό κβαση να μπορειό να οδηγηό σει σε διαφορετικοό στοό χο αποό τον αρχικοό .
Η δημιουργικοό τητα και η πρωτοτυπιόα (Being Original) ειόναι δυο
«διαπλεκοό μενες» εό ννοιες. Υπαό ρχουν τριόα ειόδη πρωτοτυπιόας, η ατομικηό –σε
συναό ρτηση με τις προηγουό μενες εργασιόες του ατοό μου, η σχετικηό – σε συναό ρτηση
με την ομαό δα συνομηό λικων του και η ιστορικηό σε συναό ρτηση με τα επιτευό γματα
της κοινωνιόας ως τη δεδομεό νη ιστορικηό στιγμηό που εκφραό ζεται η
δημιουργικοό τητα μεό σω σκεό ψεων ηό παραγοό μενων.
Τεό λος, η αξιολοό γηση του αποτελεό σματος ως προς τον στοό χο (Judging Value) ειόναι
σημαντικηό , ειδικαό στο χωόρο της εκπαιόδευσης. Η αξιολοό γηση πρεό πει να ειόναι
αντικειμενικηό , εό γκυρη και αξιοό πιστη. Βεό βαια, εό χουμε πολλαό παραδειόγματα αποό
τα οποιόα προκυό πτει οό τι η αξιόα ενοό ς επιτευό γματος μπορειό να αναγνωριστειό με
την παό ροδο του χροό νου και οό χι αό μεσα τη δεδομεό νη χρονικηό στιγμηό που
πραγματοποιειόται. Στη συνεό χεια θα μελετηό σουμε την αξιόα της δημιουργικοό τητας
και γιατιό ειόναι τοό σο σημαντικηό στην αναό πτυξη των παιδιωόν.

Η φύση της δημιουργικότητας

Η δημιουργικοό τητα ειόναι μια εό ννοια πολυπρισματικηό . Η ιδιαιότερη αυτηό φυό ση της
οδηγειό στη μη υό παρξη μιας ενοποιημεό νης ψυχολογικηό ς θεωριόας που θα εξηγειό
και θα περιλαμβαό νεις οό λες τις εκφραό σεις της (Davis, 2004).
Παραό το γεγονοό ς οό τι η δημιουργικοό τητα σχετιόζεται με τη διαδικασιόα παραγωγηό ς
ενοό ς πρωτοό τυπου εό ργου ηό ιδεό ας, πολλοιό αό νθρωποι εξακολουθουό ν να τη
συνδεό ουν με τις τεό χνες και να αντιστεό κονται σε οποιαδηό ποτε συό νδεσηό της με
αό λλα γνωστικαό αντικειόμενα, οό πως οι επιστηό μες, οι οποιόες θεωρουό νται ως μη
δημιουργικεό ς.
Ως εκ τουό του θεωρουό ν οό τι η δημιουργικοό τητα ειόναι εό να ιδιαιότερο
χαρακτηριστικοό γνωόρισμα, ορισμεό νων ανθρωόπων, οι οποιόοι ασχολουό νται με τον
καλλιτεχνικοό κυριόως χωόρο. Η σημασιόα της δημιουργικοό τητας στην τεό χνη ειόναι
πολυό σημαντικηό , οό μως εξιόσου σημαντικηό ειόναι και στις θετικεό ς επιστηό μες, και σε
αό λλες γνωστικεό ς περιοχεό ς οό πως σε καινουό ριες που προκυό πτουν αποό τη συό νθεση
δυο περιοχωόν. Για παραό δειγμα, η αξιοποιόηση της τεό χνης στις φυσικεό ς επιστηό μες
και το αντιόστροφο. Η σχεό ση μπορειό να ειόναι αμφιόδρομη σε μια σκληρηό συό γχρονη
πραγματικοό τητα που εό χει αναό γκη την εό νωση αυτωόν των δυο περιοχωόν που ως
τωόρα φαιόνονταν «ξεό νες».
Συό μφωνα με τους ερευνητεό ς, η δημιουργικοό τατα ειόναι χαρακτηριστικοό καό θε
ανθρωόπου. Όλοι οι αό νθρωποι μπορουό ν να ειόναι δημιουργικοιό αρκειό να τους
δοθειό η καταό λληλη ευκαιριόα και να βρεθουό ν σε εό να περιβαό λλον, οό που οι
συνθηό κες θα ειόναι καταό λληλες, να αναπτυό ξουν και να καλλιεργηό σουν / εξελιόξουν
τις δημιουργικεό ς τους δεξιοό τητεό ς.