BASINÇLI KAPLAR

BASINÇLI KAPLAR
Endüstride kullanılan silindirik veya küresel kaplar genellikle kazan veya
tank olarak görev yaparlar. Kap basınç altındayken yapıldığı malzeme her
doğrultuda yüke maruzdur. Durum böyle olmakla birlikte kap ince cidarlı
olmak kaydıyla kolay bir şekilde analiz edilir. Genellikle, kabın iç yarıçapının
cidar kalınlığına oranı 10 veya daha fazla ( / ≥ ) ise, “ince cidar” olarak
adlandırılır. Bu oranın / = olduğu özel durumda, ince cidar yaklaşımı
kullanılarak elde edilen analiz sonuçları, kapta oluşan gerçek maksimum
gerilmeden yaklaşık %4 daha düşük hesaplanır. Daha büyük / oranları için
bu hata daha da küçük olacaktır.
BASINÇLI KAPLAR
Kabın cidarı “ince” olmak kaydıyla, kalınlığı boyunca gerilme dağılımının
önemli ölçüde değişmeyeceği bu durum için gerilmeyi düzgün veya sabit
varsayacağız. Şimdi, bu varsayımı kullanarak ince cidarlı silindirik ve küresel
basınç kabının gerilme durumunu analiz edebiliriz. Her iki durumda, kap
basınca maruz kalmadan önce, kabın hem içinde hem de dışında atmosferik
basınç olduğu varsayıldığı için ölçülen basıncın atmosferik basıncın üzerindeki
basınç yani, gösterge basıncı olduğu anlaşılır.
 BASINÇLI KAPLAR — SİLİNDİRİK BASINÇLI KAPLAR.
Şekilde görülen r iç yarıçapa, t cidar kalınlığına ve içerdiği gazın oluşturduğu
p gösterge basıncına maruz silindirik basınç kabını göz önüne alalım. Bu
yüklemden dolayı basınçlı kabın uçlarından yeterince uzakta ve Şekil (a) da
görülen doğrultuda alınan sonsuz küçük eleman çevresel veya teğetsel
doğrultuda σ1 ve boyuna veya eksenel doğrultuda σ2 normal gerilmeye
maruzdur.

Teğetsel gerilme, a, b ve c düzlemleri ile kesilmiş basınçlı kap göz önüne

alınarak belirlenir. İçerdiği gazla birlikte arka kısmının serbest cisim
diyagramı Şekil b de görülmektedir. Burada, sadece x doğrultusundaki
yüklemeler görülmektedir. Bu yükler, kabın cidarına etki eden σ1 teğetsel
gerilme ve gazın düşey yüzeyine etki eden basınçtır.
BASINÇLI KAPLAR — SİLİNDİRİK BASINÇLI KAPLAR.

x doğrultusunda denge durumu için şu eşitlik yazılır.

 = ; − =

=
BASINÇLI KAPLAR — SİLİNDİRİK BASINÇLI KAPLAR.

Boylamasına gerilme yi elde etmek için, Şekil (a) daki silindirin b düzlemi
ile kesilen soldaki parçasını göz önünde alınır. Şekil (c) de görüldüğü gibi, ,
cidar boyunca düzgün olarak etki ederken basıncı gaz veya sıvının kesitine
etki eder.
BASINÇLI KAPLAR — SİLİNDİRİK BASINÇLI KAPLAR.

Ortalama yarıçap yaklaşık olarak kabın iç yarıçapına eşit olacağından,

doğrultusunda denge şartı sağlanacağından

= ; − =

=
BASINÇLI KAPLAR — SİLİNDİRİK BASINÇLI KAPLAR.

σ1, σ2 = silindir cidarı boyunca her birinin sabit olduğu varsayılan ve

malzemeyi çekmeye maruz bırakan sırasıyla, çevresel ve boyuna
doğrultudaki normal gerilme
= kaptaki gazın oluşturduğu iç gösterge basıncı
= silindirin iç yarıçapı
= cidar kalınlığı ( / ≥ )
BASINÇLI KAPLAR — SİLİNDİRİK BASINÇLI KAPLAR.
Teğetsel gerilme, eksenel gerilmeden iki kat daha büyüktür. Bundan dolayı,
haddelenerek şekillendirilmiş plakalardan üretilen silindirik basınç kapları
boylamasına bağların çevresel bağlara göre iki katı gerilme taşıyabilecek
şekilde tasarlanması gerekir.
BASINÇLI KAPLAR — KÜRESEL BASINÇ KAPLARI.
 BASINÇLI KAPLAR — KÜRESEL BASINÇ KAPLARI
Küresel basınç kabını da benzer şekilde analiz
edebiliriz. Örneğin, Şekil (a) daki cidar kalınlığı , iç
yarıçapı ve iç basıncına maruz küresel basınç
kabını ele alalım. Eğer basınç kabı yarısından kesit
düzlemi ile kesilirse, oluşan serbest cisim diyagramı
Şekil (b) de gösterilmiştir. Silindir basınç kabındaki
gibi, yönündeki denge şartının sağlaması
gerekliliğinden,

= ; − =

=
BASINÇLI KAPLAR
Bu sonuç, silindirik basınç kabından elde edilen eksenel gerilme ile aynıdır.
Ayrıca, bu gerilme yarı küresel basınçlı kabın serbest cisim diyagramının
doğrultusuna bakmaksızın aynı olacaktır.

Yukarıdaki analizler, silindirik veya küresel basınç kabından alınan birim

elemanın sadece iki eksenli normal gerilmeye maruz kalacağını gösterir.
Aslında, basınçlı kap radyal doğrultu boyunca da radyal gerilmesine
maruzdur. Bu gerilme, kabın iç cidarında maksimum değeri olan p iç
basınca eşit iken kabın dış yüzeyinde gösterge basıncı sıfır olduğu için cidar
boyunca azalarak sıfır olur. İnce cidarlı kaplarda, ⁄ = sınır
kabulümüz için ve σ1 normal gerilmeleri, maksimum radyal gerilme
( = ) den sırasıyla 5 ve 10 kat daha büyük olduğu için radyal gerilme
bileşenini ihmal edeceğiz. Son olarak, eğer kap dış basınca maruzsa, ince
cidarda meydana gelen basınç gerilmesi malzemenin kırılmasından ziyade
kabın kararsızlığına ve burkulma oluşumu nedeniyle hasarına sebep olabilir.
BASINÇLI KAPLAR