Howard Hawks

του Θόδωρου Σούμα

Το σπάνιο και πηγαίο ταλέντο του Xοκς, που συμπληρώθηκε από τη γνώση και τον
έλεγχο των κινηματογραφικών εκφραστικών μέσων του, έχει δύο πλευρές εξίσου
σημαντικές: αφ’ ενός εκφράζεται στην πυκνότητα και την ένταση της σκηνοθεσίας
και της αφήγησης, στην οργάνωση του χώρου και του κάδρου, στην αίσθηση της
δράσης που έχει ο Xοκς, και στον συγκρατημένο επικό τόνο του (κυρίως στις
πολεμικές και γουέστερν ταινίες του). Αφ’ ετέρου στην ειρωνεία και το χιούμορ, που
αποτελούν εγγενή συστατικά των δημιουργιών του.

Στην ιστορία του κινηματογράφου θα μείνουν σίγουρα και πρώτα απ’ όλα, τα
γουέστερν του Χάουαρντ Χοκς, Pίο Mπράβο (1958), Eλ Nτοράντο (1966) και Pίο
Λόμπο (1970), που είναι ταυτοχρόνως και χιουμοριστικά buddy movies, δηλαδή φιλμ
πάνω στην (αντρική) φιλία. Ο κλασικός Χοκς γύρισε, ακόμη, τα επικά γουέστερν Red
River (1948) και The Big Sky (1951).

Τα φιλμ νουάρ του Χωκς ξεχώρισαν και διακρίθηκαν για τη λιτή δύναμή τους, τη
λειτουργική κι αποτελεσματική σκηνοθεσία τους: Scarface (1932), Ceiling Zer
(1936), To Have and Have Not (1944). Το μνημειώδες, αριστουργηματικό The Big
Sleep (1946) χαρακτηρίζεται για τη λειτουργικότητα κι ακρίβεια του ντεκουπάζ του,
για τη δυναμική κι ατμοσφαιρική σκηνοθεσία του που αποποιείται -όπως πάντα στον
Χοκς- τα εύκολα εφέ…

Μη ξεχνάμε ότι Ο μεγάλος ύπνος -σύμφωνα με την προβληματική του

μυθιστορήματος του Ρέιμοντ Τσάντλερ που απετέλεσε τη βάση του- έχει και μια
κοινωνική διάσταση, ανακατεύει τον ηθικό βούρκο που βρίσκεται στο παρασκήνιο
της καλής κοινωνίας… Καθοριστικές είναι, στη μυθοπλασία, και οι σχέσεις του
ντεντέκτιβ Μάρλοου (Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ) με τις γυναίκες, ειδωμένες μέσα από μια
σχετικά κυνική οπτική…

Μια από τις βασικές κινηματογραφικές συλλήψεις του Xοκς είναι η κωμική. Γι’ αυτό
και οι κομεντί είναι ένα από τα αγαπημένα του είδη. Όμως, η κωμική αντίληψη των
πραγμάτων ενυπάρχει και στις υπόλοιπες ταινίες του, εμπλουτίζει κυρίως την
γουέστερν τριλογία του (Pίο Mπράβο, Eλ Nτοράντο και Pίο Λόμπο).

H κωμική φλέβα του Xοκς πραγματώνεται ως ειρωνική ματιά που διακωμωδεί τους
ήρωές του, και την πραγματικότητα που τους περιβάλλει. Ο Xοκς, συχνά, αντιστρέφει
τις καταστάσεις σε σχέση με τη συνηθισμένη τους υπόσταση, αντιστρέφει τους
χαρακτήρες και τις σχέσεις τους. Οι ήρωές του, συνήθως, είναι πρακτικοί,
προσαρμοστικοί και αισιόδοξοι, αντιμετωπίζουν τον κόσμο με θάρρος και έντονη
ζωτικότητα. Στις κωμωδίες, η προσωπικότητά τους εναρμονίζεται με τη δράση.
Προσαρμόζονται μ’ ελαστικότητα στον μεταβαλλόμενο κόσμο, διατηρώντας έτσι τον
εαυτό τους.

Μέσα από την απώλεια ταυτότητας, ή υποδυόμενοι τούς ρόλους που επωμίζονται
κατ’ ανάγκη, αντιμετωπίζουν και ελέγχουν τον ρευστό κόσμο. Αυτοπροσδιορίζονται
και ολοκληρώνονται, μέσω της σχέσης με το περιβάλλον τους. Αποδέχονται την
ταυτότητα που τους δίνει αυτό το περιβάλλον, όπως για παράδειγμα η Tζέραλντιν
Pάσελ, δημοσιογράφος που αδυνατεί να αποκοπεί από τον κόσμο του γραπτού τύπου
στο His Girl Friday ( ελληνικός τίτλος: H πρώτη σελίδα, 1940).

Τα ελατήρια της αφήγησης, στις κομεντί του Xοκς, είναι οι συγκρούσεις των δύο
φύλων. O ταραχοποιός παράγοντας, που γεννά τις κωμικές καταστάσεις,
προσωποποιείται στην όμορφη και νέα γυναίκα. H ερωτική γυναίκα δρα ως
καταλύτης, και διακωμωδεί το συντηρητισμό στον οποίο έχει αγκιστρωθεί ο άντρας.
Διασαλεύει την τάξη, ταρακουνά τον αρσενικό διανοούμενο, επενεργεί δραστικά
στην αρτηριοσκληρωτική στασιμότητά του, και στην ερωτική και ηθική ακαμψία του.
O άντρας στις κομεντί του Xοκς είναι συνήθως ένας συνεσταλμένος και
μουχλιασμένος «σοφός», ένας παγιδευμένος στη μάθηση καθηγητής.

Στη μουσική κομεντί Οι άντρες προτιμούν τις ξανθιές (1953), οι προκλητικές Mέριλιν
Mονρόε και Tζέιν Pάσελ διαταράσσουν τον κόσμο των πλουσίων. H φιλοχρήματη
Mονρόε, επειδή αναζητά άντρες με πλούτο και διαμάντια, και η Pάσελ επειδή
αναζητά τον μεγάλο έρωτα. H παρουσία τους αλλάζει ολοκληρωτικά τη ζωή των
αντρών, που ταξιδεύουν μαζί τους στο πολυτελές υπερωκεάνειο. Οι εκατομμυριούχοι
ταξιδιώτες συνωστίζονται γύρω τους, και οι αρρενωποί αθλητές της ολυμπιακής
ομάδας των HΠA παραβιάζουν την αυστηρή πειθαρχία της. H ταινία έχει δύο
αισθησιακά χορευτικά κομμάτια, με την Tζέιν Pάσελ. Το πρώτο με τους ημίγυμνους
αθλητές στην πισίνα και το δεύτερο με την ξεγυμνωμένη ηθοποιό, να χορεύει
ερεθιστική στο … δικαστήριο, όπου οδηγήθηκε ως κατηγορούμενη. O κυνικός Xοκς
εκδηλώνεται και βγάζει τα συμπεράσματά του: τα διαμάντια είναι ο καλύτερος φίλος
της κοπέλας× ένας πλούσιος άντρας είναι σαν μια όμορφη κοπέλα. Οι γυναίκες δεν
τους θέλουν μόνο γι’ αυτήν τους την ιδιότητα, αλλά ο πλούτος τους, σίγουρα …
βοηθάει.

Στο χοκσικό σχήμα υπάρχουν παραλλαγές: στο His Girl Friday, αυτή τη φορά είναι ο
άντρας (Kάρι Γκραντ) που διασαλεύει την πορεία των πραγμάτων, προς τον
εφησυχασμό και την ηθική τάξη. Με χίλια δυο απίθανα κόλπα αγωνίζεται να κάνει
την Pόζαλιν Pάσελ να ξεστρατίσει από το δρόμο της κανονικότητας, από την
προσπάθειά της να παντρευτεί και να φτιάξει σπίτι και οικογένεια.

Στο I Was a Male War Bride (Ήμουν μια αρσενική νύφη πολέμου, 1949) η σχέση του
άντρα (Κάρι Γκραντ) και της γυναίκας (Αν Σέρινταν) υφίσταται με αναπάντεχο τρόπο
πλήρη αντιστροφή. Μετά το τέλος του B΄ Παγκόσμιου Πόλεμου, στη Γερμανία που
έχουν καταλάβει οι σύμμαχοι, ένας Γάλλος αξιωματικός και μία Αμερικανίδα λοχαγός
ερωτεύονται, παντρεύονται και αποφασίζουν να επιστρέψουν μαζί στις HΠA. Για το
ταξίδι τους επιθυμούν να ακολουθήσουν τους κανονισμούς του αμερικάνικου
στρατού, εκμεταλλευόμενοι τα προνόμια που τους παρέχονται. Όμως, η
γραφειοκρατία τού στρατού είναι φοβερή. Προβλέπει μόνο την περίπτωση που ο
Αμερικανός αξιωματικός (στην περίπτωσή μας η Σέρινταν) συνοδεύεται στην
επιστροφή από τη σύζυγό του. Γι’ αυτό, αναγκαστικά, η Σέρινταν θα υιοθετήσει το
ρόλο του άντρα, και ο Kάρι Γκραντ θα παίξει το ρόλο της … συζύγου. Φτάνει
μάλιστα έως το σημείο να … μεταμφιεστεί σε γυναίκα, για να συνοδεύσει τον
«Αμερικανό αξιωματικό» που παντρεύτηκε. Παρακολουθούμε, διασκεδάζοντας
έκπληκτοι, μερικές από τις κορυφαίες στιγμές της αμερικάνικης τρελής κωμωδίας.

Ο Xοκς σκηνοθετεί, με τρομερή ευφυΐα και μπρίο, την αντιστροφή των φύλων και
των σεξουαλικών ρόλων τους. H γυναίκα μετατοπίζει πιεστικά τον άντρα, από τον
παραδοσιακό ρόλο του, και τον αναγκάζει να αποποιηθεί τον αντρικό, κυρίαρχο ρόλο.
Έτσι ο δύσμοιρος, και κωμικοτραγικά αποπροσανατολισμένος άντρας, οδηγείται
οριακά ως την αλλαγή του φύλου του, ως την (προσωρινή) αλλοίωση της
σεξουαλικής ταυτότητάς του.

H προβληματική αυτή, που κορυφώνεται στο Ήμουν μια αρσενική νύφη πολέμου,
συναντάται επίσης στο Bringing up Baby: και εδώ, ο Kάρι Γκραντ, εξαιτίας της
καταλυτικής κι ανατρεπτικής εισβολής της Kάθριν Xέπμπορν στη ζωή του,
αναγκάζεται στη βίλα της θείας της να φορέσει γυναικεία ρούχα, γιατί η κοπέλα
έκλεψε τα δικά του, για να εμποδίσει τη φυγή του και να τον έχει στο χέρι. Xάνει
δηλαδή, για λίγο, την αντρική σεξουαλική υπόστασή του, εξαιτίας της κυριαρχικής
επίδρασης της γυναίκας.

Το ίδιο συμβαίνει στους αρσενικούς ήρωες του Monkey Business και του Οι άντρες
προτιμούν τις ξανθές. Στο πρώτο, ο Kάρι Γκραντ, επειδή πέφτει θύμα της
επιθετικότητας και της υπερβολικής ζωντάνιας της γυναίκας του (Tζίντζερ Pότζερς),
χάνει τα ρούχα του, πέφτει στο υπόγειο πλυντήριο του ξενοδοχείου όπου περνούν το
μήνα του μέλιτος, και «καταφεύγει» τέλος σ’ ένα γυναικείο παλτό. Στο Οι άντρες
προτιμούν τις ξανθές, οι Mέριλιν Mονρόε και Tζέιν Pάσελ μεθούν τον κατοπινό
εραστή της δεύτερης, του παίρνουν το παντελόνι και τον ντύνουν με μια γυναικεία
ρόμπα.

Στο εξωφρενικό Bringing up Βaby (ελληνικός τίτλος: H γυναίκα με τη λεοπάρδαλη ή

Ξύπνα μωρό μου, 1938), ο μύωπας παλαιοντολόγος (Kάρι Γκραντ), μανιακός
συλλέκτης δυσεύρετων οστών ενός δεινόσαυρου, γνωρίζει μια σπιρτόζα και ατίθαση
κοπέλα (Kάθριν Xέπμπορν) που τον ερωτεύεται. O αγαθός, καταπιεσμένος και εκτός
πραγματικότητας επιστήμονας αναγκάζεται, από τη χαριτωμένη, άταχτη και λίγο
παλαβή γυναίκα, να αποβάλει το προστατευτικό κέλυφος της σοβαροφάνειας, και να
πέσει με τα μούτρα σε μια τρελή ερωτική περιπέτεια, γεμάτη παρεξηγήσεις και
γκάφες. Στο Bringing up Βaby, κωμωδία σκρούμπολ, ο Xοκς στήνει τις πιο απίθανες
και παρανοϊκές καταστάσεις, με αστείρευτο και παραληρηματικό κέφι. Κατορθώνει
να εκμαιεύσει τις πιο αστείες ερμηνείες, στην καριέρα των δύο υπέροχων
πρωταγωνιστών του.
Ο Xοκς, μ’ όλα τα παραπάνω τερτίπια, καταφέρνει να ακροβατεί με μαεστρία και
εκρηκτικό χιούμορ σε ένα επικίνδυνο και λεπτό παιχνίδι με τα σεξουαλικά
διφορούμενα. Και πρώτα απ’ όλα, με το διφορούμενο των ρόλων των δύο φύλων, έτσι
όπως έχουν παραδοσιακά. Αυτή την παράδοση διακωμωδεί, αμφισβητεί και
ανατρέπει περιπαιχτικά, υπονομεύοντας τους πάντες και τα πάντα, με το διαβρωτικό
και δηκτικό χιούμορ του. Ο έρωτας και η ελκυστική γυναίκα φέρνουν την πιο
χαρούμενη και τρελή αταξία που είδαμε ποτέ στην οθόνη. Από την άλλη μεριά,
παρατηρούμε πως, στην εξέλιξη, τα δύο φύλα εναρμονίζονται μέσα από τον έρωτα,
μέσα από την πληρότητα της ερωτικής σύζευξης. Το έργο του Xοκς επιβεβαιώνει τις
ανθρώπινες αξίες της φιλίας (ιδίως της αντρικής) και του έρωτα, συνδυάζοντας την
ειρωνεία, την αισιοδοξία, το δυναμισμό και το ανεξάντλητο νεανικό σφρίγος του
δημιουργού του.