823270 _ 0150-0185.

qxd 6/11/08 13:08 Página 150

5 Ekuazio-sistemak

EKUAZIO LINEALEN
SISTEMAK

BATERAGARRI BATERAGARRI
BATERAEZINA
MUGATUA MUGAGABEA

EKUAZIO EZ-LINEALEN
SISTEMAK

INEKUAZIO-
SISTEMAK

EZEZAGUN BI
BATEKIN EZEZAGUNEKIN

150
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:08 Página 151

Buru-estimu mindua
Kolpe lehor bat, gero beste hiru azkarrago, eta atea erdi irekita geratu zen. Zirrikitu
horretatik, txano baten itzalpean ezkutaturik zeuden begi distiratsuak ikus zitezkeen.
Estalita zeuden bisitariak nor ziren begiratu eta gero, hitzik egin gabe atera ireki zien
eta hirurak monasterioko gela txiki batean eseri ziren.
Anfitrioiak, Marin Mersenne aitak, heldu berriak ziren Roberval
eta Gassendi agurtu zituen, eta bestelako itzulingururik gabe
bilera hasi zen.
Deskartesen berri izan du berriz –esan zuen Mersennek
tiradera batean zerbait bilatzen eta gutun bat erakusten
ari zen bitartean.
–Hara berriz harroputz hori! –adierazi zuen Robervalek
atsekabeturik–. Zer tripa apurtu zaio orain?
–Berak ere goraintziak eman dizkit zuretzat –erantzun
zion murrikaz Mersennek, eta Gassendiri begiratuz hitz
egiten jarraitu zuen–. Ekuazio aljebraikoetan egindako
azken aurrerapenak bidali dizkigu; lan bikaina.
Gassendik Roberval gaizki disimulatutako interesarekin
lanari irribarre begiratzen ari zitzaiola ikusi zuen,
eta zertxobait geroago erabat kritikatzen hasi zen.
–Lanaren erdia badirudi plagioa dela, eta beste erdiak
ziur asko akatsak izango ditu.
–Aizu –jarraitu zuen Mersennek, bere hitzek eragina
izango zutela konbentzituta–, ekuazio-sistema soil
bat ere bidali du zure morroi gaztearentzat, eta denboraz
zure etxean norbaitek matematika ulertzea lortuko duela
esan du.
Zenbat ebazpen izan ditzake bi ezezagun dituen
ekuazio linealen sistema batek?

Mota honetako sistemek ebazpen hauek

izan ditzakete:
– 0 ebazpen: ekuazio bakoitzak adierazten
dituen zuzenak paraleloak dira.
– 1 ebazpen: ekuazio bakoitzak adierazten
dituen zuzenak puntu batean ebakitzen
dira, eta puntu hori ebazpena da.
– Infinitu ebazpen: zuzenak ez dira bat
etortzen.
832705 _ 0150-0185.qxd 19/11/08 17:22 Página 152

Ekuazio-sistemak

ARIKETAK
001 Kalkulatu ekuazio lineal bakoitzaren hiru ebazpen eta adierazi planoan.
a) x − 2y = 2 b) 2x + y = −1 c) x = 2y − 2 d) 3x − y = 7

a) Ebazpenak: x = 0, y = −1 Y
x = 2, y = 0 d)
x = 4, y = 1
b) Ebazpenak: x = 0, y = −1
a)
x = −1, y = 1
1
x = 1, y = −3 1
c) Ebazpenak: x = −2, y = 0 X
c)
x = 0, y = 1
x = 2, y = 2
d) Ebazpenak: x = 0, y = −7 b)
x = 2, y = −1
x = 3, y = 2

002 Ebatzi sistema hau grafiko bidez. Y

2 x − 4 y = 8⎪⎫
⎬
x + 4 y = 2⎭⎪⎪

8 X
F


4y
x


2x
y

⎛⎜ 8 −2 ⎟⎞
⎜⎜ , ⎟⎟
2

⎝3 3 ⎠

003 Ekuazio lineal bat zero ez den zenbaki batez biderkatzen edo zatitzen bada,
ebazpen berak izango al ditu?
Bai, ebazpen berak izango ditu, ekuazio baliokideak lortzen direlako.

004 Ebazpen kopurua kontuan hartuta, sailkatu ekuazio-sistemak.

a) x + y = 0⎫⎪ c) x + y = 20⎫⎪ e) x + 3 y = 2⎫⎪
⎬ ⎬ ⎬
x − y = 2 ⎭⎪⎪ x − y = 4⎭⎪⎪ 2x − 3 y = 4⎪⎭⎪
b) 2x + 2 y = 4⎫⎪ d) 2x + 2 y = −3⎫⎪ f) x + y = 3⎫⎪
⎬ ⎬ ⎬
x + 2 y = 2⎪⎪⎭ x − 2 y = −1⎪⎭⎪ x − y = 1 ⎪⎪⎭
a) Bateragarri determinatua: x = 1, y = −1
b) Bateragarri indeterminatua: y = 2 − x
c) Bateragarri determinatua: x = 12, y = 8
2 5
d) Bateragarri determinatua: x = , y =
3 6
e) Bateragarri determinatua: x = 2, y = 0
f) Bateragarri determinatua: x = 2, y = 1

152
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:08 Página 153

ERANTZUNAK 5

005 Arrazoitu zuzenak ala okerrak diren ekuazio linealen sistemei buruzko esaldiak.
a) Soilik bi ebazpen izan ditzake.
b) Bi ebazpen baditu, infinitu ebazpen izango ditu.

a) Ez da zuzena bakarrik bi ebazpen izan ahal izatea. Gerta daiteke ekuazio-

sistema batek ebazpen bat edo infinituak izatea, edo ebazpenik ez izatea.
b) Zuzena da.

006 Eman sistema bateragarri mugatuaren, mugagabearen eta bateraezinaren

adibide bana.

2x + 2 y = −3⎫⎪
Bateragarri determinatua: ⎬
x − 2 y = −1⎪⎭⎪

2x + 2 y = 3⎪⎫
Bateragarri indeterminatua: ⎬
4 x + 2 y = 6⎪⎪⎭

2x + 2 y = 3⎫⎪
Bateraezina: ⎬
4 x + 2 y = 5⎪⎪⎭

007 Ebatzi sistemak, ordezkatze- eta berdintze-metodoa erabiliz.

a) x − 2 y = 4⎫⎪ d) 2x + 3 y = −5⎫⎪
⎬ ⎬
x + 2 y = 13⎪⎪⎭ 3x + 2 y = −5⎪⎪⎭

b) 10 x + 3 y = 21⎪⎫ e) −x + 2 y = −1⎪⎫
⎬ ⎬
4 x − 3 y = 25⎪⎭⎪ 4 x + 2 y = 14 ⎪⎭⎪

c) x − y = 4 ⎪⎫ f) 2x + 3 y = 23⎪⎫
⎬ ⎬
x + y = 2⎪⎪⎭ 6 x − 2 y = 14 ⎪⎭⎪

a) Ordezkapen-metodoa:
x − 2 y = 14 ⎪⎫ → x = y + 4
⎬
x + 2 y = 13 ⎪⎭⎪
x=y+4
x + 2y = 13 ⎯⎯⎯⎯→ 3y + 4 = 13 → y = 3
y=3
x = y + 4 ⎯⎯⎯→ x = 7

Berdintze-metodoa:
x − 2 y = 14⎫⎪ → x = y + 4 ⎫⎪
⎬ ⎬
x + 2 y = 13⎪⎪⎭ → x = 13 − 2 y ⎪⎪⎭

y + 4 = 13 − 2y → 3y = 9 → y = 3
y=3
x = y + 4 ⎯⎯⎯→ x = 7

153
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 154

Ekuazio-sistemak

b) Ordezkapen-metodoa:
10 x + 3 y = 21⎫⎪ → y = 21 − 10 x
⎬
14 x − 3 y = 25⎪⎪⎭
y = 21 − 10x
4x − 3y = 5 ⎯⎯⎯⎯⎯→ 4x − 63 + 30x = 5 → x = 2
x=2
y = 21 − 10x ⎯⎯⎯→ y = 1
Berdintze-metodoa:
10 x + 3 y = 21⎫⎪⎪ → y = 21 − 10 x ⎫⎪⎪
⎪⎬ 4 x − 5 ⎪⎬
4 x − 3 y = 15⎪⎪ → y = ⎪⎪
⎪⎭ 3 ⎪⎭
4x − 5
21 − 10 x = → 63 − 30x = 4x − 5 → x = 2
3
x=2
y = 21 − 10x ⎯⎯⎯→ y = 1

c) Ordezkapen-metodoa:
x − y = 4⎫⎪ → x = y + 4
⎬
x + y = 2⎪⎪⎭
x=y+4
x + y = 2 ⎯⎯⎯⎯⎯→ 2y + 4 = 2 → y = −1
y = −1
x = y + 4 ⎯⎯⎯→ x = 3
Berdintze-metodoa:
x − y = 4⎪⎫ → x = y + 4⎪⎫
⎬ ⎬
x + y = 2⎪⎪⎭ → x = 2 − y ⎪⎪⎭
y + 4 = 2 − y → 2y = −2 → y = −1
y = −1
x = y + 4 ⎯⎯⎯→ x = 3

d) Ordezkapen-metodoa:
−3 y − 5
2x + 3 y = −5⎪⎫ → x =
⎬ 2
3x + 2 y = −5⎪⎭⎪
−3 y − 5
x =
2 −9 y − 15
3x + 2y = −5 ⎯⎯⎯⎯⎯⎯
→ + 2 y = −5 → y = −1
2
−3 y − 5 y = −1
x = ⎯⎯⎯→ x = −1
2
Berdintze-metodoa:
⎪⎫ −3 y − 5 ⎪⎫⎪
2x + 3 y = −5 ⎪⎪ → x = ⎪⎪
⎪⎪ 2 ⎪⎬
⎬
⎪⎪ −2 y − 5 ⎪⎪
3x + 2 y = −5 ⎪ → x = ⎪⎪
⎪⎪⎭ 3 ⎪⎭
−3 y − 5 −2 y − 5
= → y = −1
2 3
−3 y − 5 y = −1
x = ⎯⎯⎯⎯ → x = −1
2

154
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 155

ERANTZUNAK 5
e) Ordezkapen-metodoa:
−x + 2 y = −1⎫⎪ → x = 2 y + 1
⎬
4 x + 2 y = 14 ⎪⎪⎭
x = 2y + 1
4x + 2y = 14 ⎯⎯⎯⎯⎯→ 8y + 4 + 2y = 14 → y = 1
y=1
x = 2y + 1 ⎯⎯⎯→ x = 3
Berdintze-metodoa:
−x + 2 y = −1⎪⎫⎪ → x = 2 y + 1 ⎫⎪
⎪
⎪⎬ 14 − 2 y ⎬⎪
4 x + 2 y = 14 ⎪⎪ → x = ⎪⎪
⎪⎭ 4 ⎪⎭
14 − 2 y
2y + 1 = → y =1
4
y=1
x = 2y + 1 ⎯⎯⎯→ x = 3
f) Ordezkapen-metodoa:
2x + 3 y = 23⎪⎫
⎬
6 x − 2 y = 14⎭⎪⎪ → y = 3x − 7
y = 3x − 7
2x + 3y = 23 ⎯⎯⎯⎯⎯→ 2x + 9x − 21 = 23 → x = 4
x=4
y = 3x − 7 ⎯⎯⎯→ y = 5
Berdintze-metodoa:
⎫⎪ 23 − 2x ⎫⎪⎪
2x + 3 y = 23⎪⎪ → y = ⎪⎬
⎬ 2
⎪ ⎪
6 x − 2 y = 14⎪⎪⎭ → y = 3x − 7 ⎪⎪⎭
23 − 2x
= 3x − 7 → x = 4
2
x=4
y = 3x − 7 ⎯⎯⎯→ y = 5

008 Ebatzi, egokiena iruditzen zaizun metodoa erabiliz.

a) x + 2 y = 5⎫⎪ b) 2x − 3 y = −25⎫⎪
⎬ ⎬
2x + y = 7 ⎪⎪⎭ 4 x − 3 y = −25⎪⎪⎭
a) Ordezkapen-metodoa:
2x + 2 y = 5⎪⎫
⎬
2x + 2 y = 7⎪⎪⎭ → y = 7 − 2x
y = 7 − 2x
x + 2y = 5 ⎯⎯⎯⎯⎯→ x + 14 − 4x = 5 → x = 3
x=3
y = 7 − 2x ⎯⎯⎯→ y = 1
b) Ordezkapen-metodoa:
2x − 3 y = −25⎪⎫
⎬
4 x − 3 y = −25⎪⎪⎭ → y = 4 x − 25
y = 4x − 25
2x − 3y = −25 ⎯⎯⎯⎯⎯→ 2x − 12x + 75 = −25 → x = 10
x = 10
y = 4x − 25 ⎯⎯⎯→ y = 15

155
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 156

Ekuazio-sistemak

009 Zer emaitza lortuko zenuke sistema bateragarri mugagabe bat berdintze-
metodoaren bidez ebaztean?
Garatzean 0 = 0 emaitza izango lukeen ekuazioa lortuko nuke.

010 Ebatzi, laburtze-metodoa erabiliz.

a) x + y = 5⎪⎫
⎬
2x − y = 1⎭⎪⎪
b) −4 x − 5 y = −9⎫⎪
⎬
2x + 5 y = 9⎪⎭⎪
c) 13x − 5 y = −31⎫⎪
⎬
12x + 3 y = −9⎪⎭⎪

a) x + y = 5 ⎪⎫ x + y = 5 ⎪⎫
⎬ + ⎬
2x − y = 1 ⎪⎪⎭ 2x − y = 1 ⎪⎪⎭
3x − y = 6
3x = 6 → x = 2
x=2
x + y = 5 ⎯⎯⎯→ 2 + y = 5 → y = 3

b) −4x − 5y = −9 ⎫⎪ −4x − y = −9 ⎫⎪
⎬ ⋅2 + ⎬
2x + 5y = −9 ⎪⎪⎭ ⎯⎯⎯→ −4x + 10y = 18 ⎪⎪⎭
9y = 9
9y = 9 → y = 1
y=1
2x + 5y = 9 ⎯⎯⎯→ 2x + 5 = 9 → x = 2
⋅ (−4)
c) 3x − 5y = −31 ⎪⎫ ⎯⎯⎯→ + −12x + 20y = 124 ⎪⎫
⎬ + ⎬
12x + 3y = 0−9 ⎭⎪⎪ −12x + 03y = −9 ⎭⎪⎪
23y = 115
23y = 115 → y = 5
y=5
3x − 5y = −31 ⎯⎯⎯→ 3x − 25 = −31 → x = −2

011 Auzo batean, 20 tona paper eta beira birziklatzen dira egunero. Bildutako
paper kantitatea beira halako hiru bada, zenbat tona birziklatzen dira gai
bakoitzetik?
x: papera, y : beira
x + 3y = 20 ⎪⎫ x + 3y = 20 ⎪⎫
⎬ + ⎬
−x + 3y = 00 ⎪⎪⎭ −x + 3y = 20 ⎪⎪⎭
4y = 20
4y = 20 → y = 5
y=5
x + y = 20 ⎯⎯⎯→ x = 15
15 tona paper eta 5 tona beira birziklatzen dira.

156
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 157

ERANTZUNAK 5

012 Zer emaitza lortuko zenuke sistema bateraezin bat laburtze-metodoaren bidez
ebaztean?
Ekuazioak batzean berdintza faltsua lortuko nuke.

013 Ebatzi sistemak.

x +1 ⎫⎪
a) x − 3 y = 12⎪⎫ b) = y − 3 ⎪⎪
⎬ 2 ⎬
x 2 − y 2 = 7 ⎪⎪⎭ ⎪
2x 2 = y 2 − 7⎪⎪⎪⎭

a) x − 3 y = 12⎪⎫ → x = 3 y + 12
⎬
x 2 − y 2 = 7 ⎪⎭⎪
x = 3y + 12
x 2 − y 2 = 7 ⎯⎯⎯⎯⎯→ 9y 2 + 72y + 144 − y 2 = 7
→ 8y 2 + 72y + 137 = 0
⎧⎪
⎪⎪ y = −72 + 800 = 18 + 50
⎪ 1
8 y 2 + 72 y + 137 = 0 → ⎪⎨ 16 4
⎪⎪ −72 − 800 18 − 50
⎪⎪ y 2 = =
⎪⎩ 16 4
⎧⎪ 18 + 50
⎪⎪ y1 =
⎪⎪ 4
⎪⎪ x1 = 3y + 12 ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ →
⎪⎪ ⎛ 18 + 50 ⎞⎟
⎪⎪ ⎜ 102 + 3 50
⎪⎪ → x 1 = 3 ⋅ ⎜⎜ ⎟⎟⎟ + 12 =
⎝ 4 ⎠ 4
⎪⎨
⎪⎪
⎪⎪ 18 − 50
y2 =
⎪⎪ 4
⎪⎪ x2 = 3y + 12 ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ →
⎪⎪ ⎛ 18 − 50 ⎞⎟
⎪⎪ → x = 3 ⋅ ⎜⎜ ⎟⎟ + 12 = 102 − 3 50
⎪⎪⎩ 2 ⎜⎝ ⎟⎠
4 4
⎛ ⎞ ⎛ ⎞
⎜⎜ x = 102 + 3 50 , y = 18 + 50 ⎟⎟ ⎜⎜ x = 102 − 3 50 , y = 18 − 50 ⎟⎟
⎟⎟ y ⎜ 2 ⎟⎟
⎝⎜ ⎠ ⎝ ⎠
1 1 2
4 4 4 4

x +1 ⎫⎪
b) = y − 3 ⎪⎪ → x = 2 y − 7
2 ⎬
⎪
2x 2 = y 2 − 7⎪⎪⎭
x = 2y − 7
2x 2 = y 2 − 3 ⎯⎯⎯⎯⎯→ 8y 2 − 56y + 98 = y 2 − 3
→ 7y 2 − 56y + 105 = 0
⎪⎧ y = 5
y 2 − 8 y + 15 = 0 → ⎨ 1
⎪⎪⎩ y 2 = 3
y1 = 5
⎪⎧⎪ x1 = 2y − 7 ⎯⎯⎯→ x1 = 3
⎪⎨
⎪⎪ y2 = 3
⎪⎩ x2 = 2y − 7 ⎯⎯⎯→ x2 = −1
(x 1 = 3, y 1 = 5) y (x 2 = −1, y 2 = 3)

157
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 158

Ekuazio-sistemak

014 Ebatzi sistemak.

a) ( x + 2) ⋅ y = −16⎪⎫ b) ( x + 3) ⋅ y = −8⎪⎫
⎬ ⎬
4 x + y = 4 ⎭⎪⎪ x ⋅ ( y − 1) = −3⎭⎪⎪

a) (x + 2) ⋅ y = −16⎫⎪
⎬
4 x + y = 4 ⎪⎪⎭ → y = 4 − 4 x
y = 4 − 4x
(x + 2) ⋅ y = −16 ⎯⎯⎯⎯⎯→ (x + 2) ⋅ (4 − 4x) = −16
→ 4x 2 + 4x − 24 = 0
⎧⎪ x = −3
x2 + x − 6 = 0 → ⎨ 1
⎪⎪⎩ x 2 = 2
x1 = −3
⎧⎪ y1 = 4 − 4x ⎯⎯⎯→ y1 = 16 Ebazpena: (x1 = −3, y1 = 16)
⎪⎪
⎨ x2 = 2
⎪⎪ y = 4 − 4x ⎯⎯⎯→ y2 = −4 Ebazpena: (x2 = 2, y2 = −4)
⎪⎩ 2

b) (x + 3) ⋅ y = −8⎫⎪
⎬ −3
x ⋅ ( y − 1) = −3⎭⎪⎪ → x =
y −1
−3
x =
⎛ −3
y −1 ⎞
(x + 3) ⋅ y = −8 ⎯⎯⎯⎯→ ⎜⎜⎜ + 3⎟⎟⎟ ⋅ y = −8 → 3 y 2 + 2 y − 8 = 0
⎝ y −1 ⎟⎠

⎪⎧⎪ y 1 = −2
3 y 2 + 2 y − 8 = 0 → ⎪⎨ 4
⎪⎪ y 2 =
⎪⎩ 3
⎪⎧⎪ x = −3 ⎯⎯ y1 = −2
⎯⎯→ x1 = 1 Ebazpena: (x1 = 1, y1 = −2)
⎪⎪ 1 y −1 4
⎨ y2 =
⎪⎪ −3 3 4
⎪⎪ x 2 = ⎯⎯⎯→ x2 = −9 Ebazpena: (x2 = −9, y2 = )
⎪⎩ y −1 3

015 Bi zenbaki osoren arteko batura 30 da, eta zatidura, 4. Kalkulatu zenbakiak.

x + y = 30⎫⎪⎪
⎪
= 4 ⎬⎪⎪ → x = 4 y
x
y ⎪⎭
x = 4y
x + y = 30 ⎯⎯⎯→ 5y = 30 → y = 6
y=6
x = 4y ⎯⎯⎯→ x = 24
Zenbakiak 6 eta 24 dira.

016 Ebatzi ekuazio ez-linealen sistema hauek:

3 y +2 ⎫⎪
a) + = 1 ⎪⎪ b) x + 6 = y + 1 ⎫⎪⎪
x y ⎬ ⎬
⎪ 2x − y = −5 ⎪⎭⎪
xy + 1 = −5⎪⎪⎭⎪

158
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 159

ERANTZUNAK 5
y +2 ⎫⎪ ⎫
a)
3
+ =1 ⎪⎪ → 3 y + 2x = 0⎪⎪⎪
x y ⎪⎪ ⎪⎪
⎬ −6 ⎬
⎪⎪ ⎪⎪
xy + 1 = −5⎪ → x = ⎪⎪
⎪⎪⎭ y ⎪⎭
−6
x =
y −6
3y + 2x = 0 ⎯⎯⎯⎯→ 3 y + 2 ⋅ =0
y
12 12
→ 3y − = 0 → 3y =
y y
12 ⎪⎧ y = 2
3y = → y2 = 4 → ⎨ 1
y ⎪⎪⎩ y 2 = −2

−6 ⎪⎧⎪ ⎯⎯⎯→
y1 = 2
x1 = −3 Ebazpena: (x1 = −3, y1 = 2)
x = → ⎨ ⎪
y ⎪⎪ y2 = −2
⎪⎩ ⎯⎯⎯→ x2 = 3 Ebazpena: (x2 = 3, y = −2)

b) x + 6 = y + 1⎪⎫⎪ → x + 6 = y 2 + 2 y + 1⎫⎪⎪
⎪ ⎪⎬
⎬ y −5
2x − y = −5 ⎪⎪ → x = ⎪⎪
⎪⎭ 2 ⎪⎭
y −5
x =
2 y −5
x + 6 = y + 2y + 1 ⎯⎯⎯⎯→
2
+ 6 = y 2 + 2y + 1
2
→ 2y 2 + 3y − 5 = 0
⎪⎧⎪ y 1 = 1 ⎯⎯ → x 1 = −2 Ebazpena: (x1 = −2, y1 = 1)
2 y 2 + 3 y − 5 = 0 → ⎪⎨ −5 −15
⎪⎪ y 2 = → x2 = Ebazpena ez da baliozkoa.
⎩⎪ 2 4

017 Ebatzi sistemak.

2 y +2 ⎪⎫
a) + = 0 ⎪⎪
x xy ⎪⎪
⎬
1 ⎪
+ 2 y = −1⎪⎪⎪
x ⎪⎭

b) 3 − x = y + 2⎪⎫⎪
⎬
x + 1 = 2 y ⎪⎪⎭

2 y +2 ⎪⎫ ⎪⎫ −2
a) + = 0 ⎪⎪ → 2 y + y + 2 = 0⎪⎪ → y =
x xy ⎪⎪ ⎪⎪ 3
⎬ ⎬
1 ⎪ ⎪⎪
+ 2 y = −1⎪⎪ → 1 + 2xy = −x ⎪⎪
⎪⎪⎭
x ⎪⎭
−2
y =
3 4 2
1 + 2xy = −x ⎯⎯⎯→ 1 − x = −x → x = 3 Ebazpena: (x = 3, y = − )
3 3

159
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 160

Ekuazio-sistemak

b) 3 − x = y + 2⎪⎫⎪ → 3 − x = y 2 + 4 y + 4⎪⎫⎪ → x = −y 2 − 4 y − 1
⎬ ⎬
x + 1 = 2 y ⎪⎪⎭ → x 2 + 2x + 1 = 2 y ⎪⎪⎭

x = −y 2 − 4y − 1
x 2 + 2x + 1 = 2y ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯→
→ (−y 2 − 4y − 1)2 + 2 ⋅ (−y 2 − 4y − 1) + 1 = 2y
→ y 4 + 8y 3 + 16y 2 + 8y + 1 − 2y 2 − 8y − 2 + 1 − 2y = 0
→ y 4 + 8y 3 + 14y 2 = 0
⎧⎪ y 1 = y 2 = 0
⎪⎪
⎪ −8 + 8
y 2 ⋅ ( y 2 + 8 y + 14) = 0 → ⎪⎪ y 3 = <0
⎨ 2
⎪⎪
⎪⎪ −8 − 8
⎪⎪ y 4 = <0
⎪⎩ 2
y3 eta y4 0 baino txikiagoak direnez, ez dira bigarren ekuazioaren erroak.
y1 = 0
x = −y 2 − 4y − 1 ⎯⎯
⎯⎯→ x = −1 Ebazpena: (x = −1, y = 0)

018 Idatzi x = −1, y = 2 ebazpena duen ekuazio

ez-linealen sistema bat.

3 − x = y ⎫⎪⎪
⎬
x ⋅ y = −2 ⎪⎪⎭

019 Ebatzi inekuazio-sistemak.

x ⎫⎪
a) x > 0⎪⎫ b) x + 3 < 2⎪⎫ c) > −2⎪⎪ d) 6 x − 3 ≥ x + 7 ⎫⎪
⎬ ⎬ 2 ⎬ ⎬
2x ≥ 4⎪⎪⎭ 2x − 5 < 3⎪⎪⎭ ⎪ 7 x + 3 ≤ 15 + 3x ⎪⎪⎭
5x − 4 ≤ 2 ⎪⎭⎪

a) x > 0⎪⎫ x > 0⎪⎫

⎬→ 2, + )
⎬ → x ≥ 2 → Ebazpena: [2
2x ≥ 4⎪⎪⎭ x ≥ 2⎪⎪⎭

b) x + 3 < 2⎪⎫ x < −1⎪⎫

⎬→ pena: (−, −1)
⎬ → x < −1 → Ebazp
2x − 5 < 3⎪⎪⎭ x < 4 ⎪⎭⎪

x ⎫⎪ x > −4⎪⎫⎪
c) > −2⎪⎪ ⎛ 6⎤
2 ⎬→ 6 ⎪⎬ → Ebazp
pena: ⎜⎜⎜−4, ⎥
5 x − 4 ≤ 2 ⎪⎭
⎪⎪ x ≤ ⎪⎪ ⎝ 5 ⎥⎦
5 ⎪⎭
d) 6 x − 3 ≥ x + 7 ⎫⎪ x ≥ 2⎫⎪
⎬→ ⎬ → Ebazzpena: [2, 3]
7x + 3 ≤ 15 + 3x ⎪⎪⎭ x ≤ 3⎪⎪⎭

020 Kalkulatu inekuazio-sistema hauen ebazpenak.

a) 5 ⋅ ( x + 2) ≤ x + 2 ⎫⎪
⎬
9 ⋅ ( x + 1) ≤ −4 x + 3 ⋅ ( x + 1)⎪⎪⎭

b) 4 + 6 x − 3 ≤ x + 7 ⋅ ( x − 2)⎪⎫
⎬
8 x − 2 ⋅ (3x + 4 ) ≤ 10 ⋅ ( x + 1) ⎪⎪⎭

160
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 161

ERANTZUNAK 5
a) 5 ⋅ (x + 2) ≤ x + 2 ⎪⎫ 5 x + 10 ≤ x + 2 ⎪⎫
⎬→ ⎬
9 ⋅ (x + 1) ≤ −4 x + 3 ⋅ (x + 1)⎪⎭⎪ 9x + 9 ≤ −4 x + 3x + 3⎪⎪⎭
x ≤ −2 ⎪⎫⎪
→ −3 ⎪⎬ → Ebazpena: (−, −2]
x ≤ ⎪
5 ⎪⎪⎭
b) 4 + 6 x − 3 ≤ x + 7 ⋅ (x − 2)⎫⎪ 6 x + 1 ≤ x + 7x − 14 ⎫⎪
⎬→ ⎬
8 x − 2 ⋅ (3x + 4) ≤ 10 ⋅ (x + 1) ⎪⎪⎭ 8 x − 6 x − 8 ≤ 10 x + 10⎪⎪⎭
15 ⎪⎫⎪
x ≥ ⎪
2 ⎪⎪ → Ebazpena: ⎡⎢ 15 , + ⎟⎞⎟
→
−9 ⎪⎪
⎬ ⎢ 2 ⎟⎠
x ≥ ⎪⎪ ⎣
4 ⎪⎭

021 Idatzi [−2, 5] ebazpena duten inekuazio-sistemak.

3x − 5 ≥ −11⎫⎪
⎬
4 x − 8 ≤ 12 ⎪⎭⎪

022 Ebatzi sistema hau: 3x − 10 ≥ 6⎫⎪

⎬
−5x + 14 ≤ 3⎪⎪⎭

16 ⎫⎪⎪
x ≥ ⎪
3x − 10 ≥ 6⎫⎪ 3 ⎪⎪ → Ebazpena: ⎡⎢ 16 , + ⎞⎟⎟
⎬→
−5 x + 14 ≤ 3⎪⎪⎭ 11 ⎪⎪
⎬ ⎢ 3 ⎟⎠
x ≥ ⎪⎪ ⎣
5 ⎪⎭

023 Adierazi modu aljebraikoan.

a) Mirenen adina bider 2 gehi 3 18 baino handiagoa da.
b) Mirenenen adina zati 2 ken 3 5 baino txikiagoa da.
x
a) 3x + 2 > 18 b) −3<5
2

024 Arrazoitu ea behar bezala ebatzi den inekuazio-sistema hau.

5x ≤ 2 + 4 x + 7⎪⎫⎪
⎬
x − 4 ≥ 5x ⎪⎪⎭

5x ≤ 2 + 4 x + 7⎪⎫⎪ 5x − 4 x ≤ 2 + 7⎫⎪⎪ x ≤ 9 ⎪⎫⎪

⎬ → ⎬ → ⎬
x − 4 ≥ 5x ⎪
⎪⎭ x − 5x ≥ 4 ⎪⎪⎭ x ≥ −1⎪⎪⎭

−1 9

Errore bat dago azken urratsean.

5 x ≤ 2 + 4 x + 7⎪⎫ 5 x − 4 x ≤ 2 + 7⎪⎫ x ≤ 9 ⎪⎫
⎬→ ⎬→ ⎬ → Ebazpena: (−, − 1]
x − 4 ≥ 5x ⎪⎪⎭ x − 5x ≥ 4 ⎪⎪⎭ x ≤ −1⎪⎭⎪

161
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 162

Ekuazio-sistemak

ARIKETAK
−1 3
025 Egiaztatu x = ,y = sistema honen ebazpena dela:
G
2 4
5 ⎫⎪⎪
2x + 3 y = ⎪
4 ⎬⎪
16 x + 20 y = 7 ⎪⎪⎭
Idatzi ebazpen berak dituen beste sistema bat.
−1 3 9 5 ⎪⎫
2⋅ +3⋅ = −1 + = ⎪⎪
2 4 4 4 ⎪⎪
⎬
−1 3 ⎪
16 ⋅ + 20 ⋅ = −8 + 15 = 7 ⎪⎪
2 4 ⎪⎪⎭
1 3
Ekuazio-sistemaren ebazpena hau da: x = − ,y = .
2 4
Ebazpen hauek dituen beste sistema bat zehaztuko dugu.
x+y
−1 3 1
+ =
2 4 4
x−y
−1 3 −5
− =
2 4 4
1 ⎫⎪⎪
x+y = ⎪
4 ⎪⎪
⎬ ebazpen hauek dituen sistema da.
−5 ⎪⎪
x−y = ⎪
4 ⎪⎪⎭

026 Ikertu zenbat ebazpen dituzten ekuazio-sistemek

G eta interpretatu emaitza grafiko bidez.
a) 3x − 2 y = 1 ⎪⎫ c) 2x − 3 y = 9 ⎪⎫
⎬ ⎬
−6 x + 2 y = −2⎪⎭⎪ 4 x − 9 = 6 y ⎪⎭⎪

b) x − 5 y = 11 ⎫⎪ d) x + 2 y = 5⎫⎪
⎬ ⎬
2x + 3 y = −4⎭⎪⎪ 2x + 2 y = 7⎪⎭⎪

a) Sistema bateragarri indeterminatua da; infinitu emaitza ditu.

Geometrikoki, bat datozen bi zuzen dira.
b) Sistema bateragarri determinatua da; ebazpen bakarra du:
x = 1, y = −2. Geometrikoki, (1, −2) puntuan ebakitzen diren
bi zuzen dira.
c) Sistema bateraezina da; ez du ebazpenik. Geometrikoki,
bi zuzen paralelo dira.
d) Sistema bateragarri determinatua da; ebazpen bakarra du:
x = 3, y = 1. Geometrikoki, (3, 1) puntuan ebakitzen diren
bi zuzen dira.

162
832705 _ 0150-0185.qxd 21/11/08 13:44 Página 163

ERANTZUNAK 5

027 EGIN HONELA

NOLA ZEHAZTEN DA SISTEMA BATEN EBAZPEN KOPURUA,
KOEFIZIENTEAK AZTERTUTA?

Sailkatu sistemak, ebazpen kopurua kontutan hartuta.

a) 2x + 3 y = 5 ⎫⎪ b) 2x + 3 y = 5 ⎫⎪ c) 2x + 3 y = 5 ⎫⎪
⎬ ⎬ ⎬
4 x + 6 y = 10⎪⎪⎭ 4 x + 6 y = 8⎪⎪⎭ 5x + y = 5⎪⎭⎪

LEHENA. Sistemako bi ekuazioetako koefizienteak proportzionalak diren aztertu

behar da.
2 3 5
a) = = → Proportzionalak dira.
4 6 10
2 3 5 Ezezagunen koefizienteak proportzionalak dira,
b) = ⫽ ⎯→
4 6 8 baina ez gai askeak dira.
2 3 Ezezagunenkoefizienteak ez dira
c) ⫽ ⎯⎯⎯⎯
→
5 1 proportzionalak.

BIGARRENA.

• Koefiziente guztiak proportzionalak badira, sistema bateragarri mugagabea da.

• Ezezagunen koefizienteak soilik badira proportzionalak, sistema bateraezina
da.
• Ezezagunen koefizienteak ez badira proportzionalak, sistema bateragarri muga-
tua da.
a) Bateragarri mugagabea.
b) Bateraezina.
c) Bateragarri mugatua.

028 Osatu sistemak bateraezinak izan daitezen.

GG
a) x + 2 y = 2⎪⎫ c) 2 ⋅ ( x − y ) + x = 10⎪⎫
⎬ ⎬
2x + 2 y = 1 ⎪⎭⎪ 3x − 2 y = 5 ⎭⎪⎪
x y ⎪⎫
b) 3x − 2 y = 0 ⎪⎫ d) + = 5 ⎪⎪
⎬ 2 4 ⎬
6 x − 2 y = −1⎪⎭⎪ ⎪
2x + y = 10⎪⎪⎭

029 Osatu sistemak, bateragarri mugagabeak izan daitezen.

GG
a) x + 2 y = 3⎪⎫ c) 5 ⋅ ( x + 2) − 3 ⋅ ( y − 1) = 6 ⎪⎫
⎬ ⎬
3x + 6y = 9⎪⎪⎭ −10 x + 6 y = 14⎪⎭⎪

b) 4 x − 10 y = 1 ⎫⎪⎪
1 ⎪⎬
2x − 15 y = ⎪⎪
2 ⎪⎭

163
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 164

Ekuazio-sistemak

030 Sailkatu sistemak, ebazpen kopurua kontuan hartuta, ebatzi gabe.

G a) x + y = 10⎫⎪ c) x + y = 10⎫⎪
⎬ ⎬
2x + y = 20⎪⎭⎪ 2x + 2 y = 20⎪⎭⎪
b) x + y = 10 ⎫⎪ d) x + y = 10⎪⎫
⎬ ⎬
2x − 2 y = −20⎭⎪⎪ x − y = 2 ⎭⎪⎪
a) Bateragarri determinatua
b) Bateragarri determinatua
c) Bateragarri indeterminatua
d) Bateragarri determinatua

031 Erreparatu grafikoei eta idatzi sistema bakoitza forma orokorrean, adierazi
GG ebazpena eta erabaki zer motatakoa den.
a) Y b) Y c) Y d) Y

1
1
1 1 X 1
1 X
1 X 1 X

a) −x + y = 4⎫⎪ −1 11
⎬→ x = ,y = → Bateragarri determinatua
5 x + y = 2 ⎪⎭⎪ 3 3
b) x + 2 y = 50⎪⎫
⎬ → y = −x + 5 → Bateragarri indeterminatua
2x + 2 y = 10 ⎪⎭⎪

c) 2x − 3 y = 0⎫⎪
⎬ → x = 1, y = 2 → Bateragarri determinatua
x + 3 y = 7⎪⎪⎭

d) 3x + y = 4⎫⎪
⎬ ⎯
→ Ez du ebazpenik → Bateraezina
3x + y = 6⎪⎭⎪

032 Idatzi sistema bateragarri mugatu bat, bateragarri mugagabe bat eta sistema
GG bateraezin bat. Adierazi koordenatu-ardatzetan eta kalkulatu ebazpenak.iiiii
Bateragarri determinatua: Bateragarri indeterminatua: Bateraezina:
−x + y = 0⎪⎫ → x = 0 −x + 2 y = 1⎪⎫ −x + y = 1⎪⎫
⎬ ⎬ → y = x +1 ⎬
x + y = 0⎪⎪⎭ y =0 −2x + 2 y = 2⎪⎪⎭ −x + y = 2⎪⎪⎭

Y Y Y

1
1 X 1 X 1 X

164
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 165

ERANTZUNAK 5

033 Ebatzi sistemak, ordezkatze-metodoa erabiliz.

G a) 10 x + 3 y = 21⎫⎪ c) 2x − 3 y = −25⎫⎪
⎬ ⎬
4 x − 3 y = 5 ⎪⎪⎭ 4 x − 3y = 25 ⎪⎪⎭
b) −x + 2 y = −1⎪⎫ d) x + 2 y = 4 ⎪⎫
⎬ ⎬
4 x + 2 y = 14 ⎪⎪⎭ 3x + 2 y = 15⎪⎪⎭

a) 10 x + 3 y = 21⎫⎪ → y = 21 − 10 x
⎬
4 x − 3 y = 5 ⎪⎪⎭
y = 21 − 10x
4x − 3y = 5 ⎯⎯⎯⎯⎯→ 4x − 63 + 30x = 5 → x = 2
x=2
y = 21 − 10x ⎯⎯⎯→ y = 1
b) −x + 2 y = −1⎪⎫ → x = 2 y + 1
⎬
4 x + 2 y = 14 ⎪⎭⎪
x = 2y + 1
4x + 2y = 14 ⎯⎯⎯⎯⎯→ 8y + 4 + 2y = 14 → y = 1
y=1
x = 2y + 1 ⎯⎯⎯→ x = 3
c) 2x − 3 y = −25⎪⎫
⎬
4 x − 3 y = 25 ⎪⎭⎪ → y = 4 x − 25
y = 4x − 25
2x − 3y = −25 ⎯⎯⎯⎯⎯→ 2x − 12x + 75 = −25 → x = −10
x = −10
y = 4x − 25 ⎯⎯⎯→ y = 15
d) x + 2 y = 4 ⎫⎪ → y = 4 − x
⎬
3x + 2 y = 15⎪⎪⎭
y=4−x
3x + 2y = 15 ⎯⎯⎯⎯⎯→ 3x + 8 − 2x = 15 → x = 7
x=7
y = 4 − x ⎯⎯⎯→ y = −3

034 Erabili berdintze-metodoa, sistemak ebazteko.

G a) 2x + 3 y = 13⎪⎫ b) 3x − 2 y = 5⎪⎫
⎬ ⎬
3x + 2 y = 12⎪⎭⎪ x + 2 y = 5⎪⎭⎪

⎫⎪ −3 y + 13 ⎫⎪⎪
a) 2x + 3 y = 13⎪⎪ → x = ⎪⎪
⎪⎪ 2 ⎪⎬
⎬
⎪⎪ −2 y + 12 ⎪⎪
3x + 2 y = 12⎪ → x = ⎪⎪
⎪⎪⎭ 3 ⎪⎭
−3 y + 13 −2 y + 12
= → −9 y + 39 = −4 y + 24 → y = 3
2 3
−3 y + 13 y=3
x = ⎯⎯⎯→ x = 2
2
⎪⎫ ⎫
3x − 5 ⎪
b) 3x − 2 y = 5⎪⎪ → y = ⎪
⎪ 3x − 5
⎬ 2 ⎬→ = 5−x → x = 3
⎪⎪ ⎪
3x + 2 y = 5⎪⎭ → y = 5 − x ⎭⎪
2
⎪
x=3
y = 5 − x ⎯⎯⎯→ y = 2

165
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 166

Ekuazio-sistemak

035 Kalkulatu sistemen ebazpenak, laburtze-metodoa erabiliz.

G

a) 2x + 3y = 4 ⎪⎫ 2x + 3y = 4 ⎪⎫
⎬ + ⎬
2x − 3y = 4 ⎭⎪⎪ 2x − 3y = 4 ⎭⎪⎪
4x − 3y = 8
4x = 8 → x = 2
x=2
2x + 3y = 4 ⎯⎯⎯→ 4 + 3y = 4 → y = 0
⋅ (−3)
b) x + 4y = 9 ⎪⎫ ⎯⎯⎯→ −3x − 12y = −27 ⎪⎫
⎬ + ⎬
3x − 6y = 9 ⎭⎪⎪ −3x − 16y = −29 ⎭⎪⎪
−18y = −18
−18y = −18 → y = 1
y=1
x + 4y = 9 ⎯⎯⎯→ x + 4 = 9 → x = 5
⋅3
c) 2x + 3y = 7 ⎪⎫ ⎯⎯⎯→ 6x + 3y = 21 ⎪⎫
⎬ + ⎬
x − 3y = 0 ⎭⎪⎪ 3x − 3y = 00 ⎭⎪⎪
7x − 3y = 21
7x = 21 → x = 3
x=3
x − 3y = 0 ⎯⎯⎯→ 3 − 3y = 0 → y = 1

d) 5x − 3y = 11 ⎪⎫ 5x − 3y = 31 ⎪⎫
⎬ ⋅3 + ⎬
4x + 3y = 11 ⎪⎪⎭ ⎯⎯⎯→ 12x + 3y = 33 ⎪⎪⎭
17x + 3y = 34
17x = 34 → x = 2
x=2
4x + y = 11 ⎯⎯⎯→ 8 + y = 11 → y = 3

036 Ebatzi sistemak grafiko bidez.

GG a) 2x + y = 4⎪⎫ c) 2x + y = 6 ⎪⎫
⎬ ⎬
2x − y = 0⎪⎭⎪ 3x − y = −1⎪⎭⎪
b) x + 4 y = −5⎪⎫ d) 5x − 3 y = −4 ⎫⎪
⎬ ⎬
3x − 4 y = 11 ⎪⎭⎪ 4 x + 3y = −11⎪⎪⎭

a) Y b) Y c) Y d) Y
1
(1, 4) 1
(1, 2) 1 X
1 X
(3, −2) 1 ⎛⎜ 37 39 ⎞⎟
⎟⎟
F
1 X ⎜⎜− , −
1 X ⎝ 17 17 ⎟⎠

166
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 167

ERANTZUNAK 5

037 Ebatzi sistemak, metodorik egokiena erabiliz.

GG a) 3x − 2 ⋅ ( y − 1) = y − x + 1 ⎫⎪ b) 3 − 2 ⋅ ( x − 4 ) = 5 y + 6 ⎫⎪
⎬ ⎬
2x − y = x + y − 9⎪⎪⎭ 5x − 3 y = 12x − ( 4 − y )⎪⎪⎭

a) 3x − 2 ⋅ ( y − 1) = y − x + 1 ⎪⎫ → 4 x − 3 y = −1⎪⎫
⎬ ⎬
2x − y = x + y − 9⎪⎭⎪ → x − 2 y = −9 ⎭⎪⎪ → x = 2 y − 9
x = 2y − 9
4x − 3y = −1 ⎯⎯⎯⎯⎯→ 8y − 36 − 3y = − 1 → y = 7
y=7
x = 2y − 9 ⎯⎯⎯→ x = 5
⋅4
b) 3 − 2 ⋅ (x − 4) = 5 y + 6 ⎪⎫⎪ → −2x − 5 y = −5⎪⎫⎪ ⎯⎯⎯→
⎬ ⎬ ⋅ (−5)
5 x − 3 y = 12x − (4 − y )⎪⎪⎭ → −7x − 4 y = −4⎪⎪⎭ ⎯⎯⎯→
→ −8x − 20y = −20 ⎪⎫
+ ⎬
→ 35x + 20y = −20 ⎪⎪⎭
43x − 18y = −10
43x = 0 → x = 0
x=0
−2x − 5y = −5 ⎯⎯⎯→ y = 1

038 Kalkulatu sistemen ebazpenak.

G x −1 y +2 ⎪⎫
a) − = 0⎪⎪
4 3 ⎪⎪
⎬
x +3 y −2 ⎪
− = 2⎪⎪
5 4 ⎪⎪⎭

5 ⋅ ( x − 2) 3 ⋅ ( y + 1) x − 7y ⎪⎫⎪
b) − = ⎪⎪
3 4 12 ⎪⎬
6 − (x + y ) (5 − x ) ⋅ 4 x + 2y ⎪⎪
− = ⎪⎪
2 5 10 ⎪⎭
7x + 5y 3 ⋅ (x + y ) x −y ⎫⎪
c) − = ⎪⎪
10 5 10 ⎪⎪
⎬
3x + y + 2 y − 2x y −x ⎪⎪
− = ⎪⎪
4 6 4 ⎪⎭

x −1 y +2 ⎫⎪ ⎫⎪
a) − = 0 ⎪⎪ 3x − 3 − 4 y − 8 = 0 ⎪⎪
4 3 ⎪⎪ ⎪⎪
⎬ → ⎬
x+3 y −2 ⎪⎪ ⎪
− = 2⎪ 4 x + 12 − 5 y + 10 = 40⎪⎪
5 4 ⎪
⎪⎭ ⎪⎪⎭
⋅4
3x − 4 y = 11⎪⎫⎪ ⎯⎯⎯→ 12x − 16y = −44 ⎪⎫⎪
→ ⎬ ⋅ (−3) + ⎬
4 x − 5 y = 18⎪⎪⎭ ⎯⎯⎯→ −12x + 15y = −54 ⎪⎪⎭
−y = −10
−y = −10 → y = 10
y = 10
4x − 5y = 18 ⎯⎯⎯→ 4x − 50 = 18 → x = 17

167
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 168

Ekuazio-sistemak
5 ⋅ (x − 2) 3 ⋅ ( y + 1) x − 7y ⎫⎪
b) − = ⎪⎪
3 4 12 ⎪⎪
⎬
6 − (x + y ) (5 − x ) ⋅ 4 x + 2y ⎪⎪
− = ⎪⎪
2 5 10 ⎪⎭
20 x − 40 − 9 y − 9 = x − 7 y ⎫⎪ 19x − 2 y = 49⎪⎫
→ ⎬→ ⎬
30 − 5 x − 5 y − 40 + 8 x = x + 2 y ⎭⎪⎪ 2x − 7 y = 10⎪⎭⎪
⋅7
⎯⎯⎯→ 133x − 14y = 343 ⎫⎪⎪
⋅ (−2) + ⎬
⎯⎯⎯→ −4x + 14y = −20 ⎪⎪⎭
129x + 14y = 323
323
129x = 323 → x =
129
323
x =
646
129 92
2x − 7y = 10 ⎯⎯⎯→ − 7 y = 10 → y =
129 129
7x + 5 y 3 ⋅ (x + y ) x − y ⎪⎫⎪
c) − = ⎪
10 5 10 ⎪⎪
⎬
3x + y + 2 y − 2x y − x ⎪⎪
− = ⎪
4 6 4 ⎪⎪⎭
7x + 5 y − 6 x − 6 y = x − y ⎪⎫ 0=0 ⎫⎪
→ ⎬→ ⎬ → y = 8x + 3
9x + 3 y + 6 − 2 y + 4 x = 3 y − 3x ⎪⎪⎭ 16 x − 2 y = −6⎪⎪⎭

039 EGIN HONELA

NOLA EBAZTEN DIRA EKUAZIO-SISTEMAK PARAMETRO BATEN MENDE?

Kalkulatu sistemaren ebazpenak, a parametroaren mende.

ax + y = 13⎪⎫
⎬
x − y = 3⎪⎭⎪
LEHENA. Sistema metodo egokiena erabilizebatzi eta ebazpenak a-ren mende
adierazi behar dira.
ax + y = 13 ⎫⎪
+ ⎬
x − y = 3 ⎪⎪⎭
16
(a + 1) ⋅ x = 16 → x =
a +1
16
x =
a +1 16 16 13 − 3a
x − y = 3 ⎯⎯⎯⎯⎯
→ −y =3→ y = −3 =
a +1 a +1 a +1
BIGARRENA. Ebazpena aztertu behar da, a-ren balio guztietarako existitzen dela
egiaztatzeko. Horri sistemaren ebazpena a-ren mende aztertzea esaten zaio.
Kasu honetan, izendatzailea a + 1 da; beraz:
• a = −1 bada, sistema bateraezina da, ezin delako zeroz zatitu; hau da, ez du
ebazpenik.
• a = −1 ez diren a-ren balio guztietarako, sistema bateragarria da.

168
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 169

ERANTZUNAK 5

040 Aztertu sistema hauen ebazpenak, a-ren mende.

GG
a) −2x + ay = 12⎫⎪ c) 2x + y = 7 ⎫⎪
⎬ ⎬
x + 2 y = 1 ⎪⎭⎪ ax + 2 y = 12⎪⎪⎭

b) ax − 3 y = 7 ⎫⎪ d) 3x + 5 y = 20⎫⎪
⎬ ⎬
x + 3 y = −1⎭⎪⎪ 7 x + ay = 39⎪⎭⎪

a) −2x + ay = 12⎪⎫
⎬
x + 2 y = 1 ⎭⎪⎪ → x = 1 − 2 y
x = 1 − 2y
−2x + ay = 12 ⎯⎯⎯⎯→ −2 + 4y + ay = 12 → y ⋅ (a + 4) = 14
14
→y =
a+4
Bateragarri determinatua a  −4 denean.
Bateraezina a = −4 denean.

b) ax − 3y = 7− ⎪⎫ ax − 3y = −7 ⎪⎫
⎬+ ⎬
x + 3y = −1 ⎪⎪⎭ x + 3y = −1 ⎪⎪⎭
ax + x = −6
6
ax + x = 6 → x =
a +1
Bateragarri determinatua a  −1 denean.
Bateraezina a = −1 denean.

c) 2x + 2 y = 7 ⎫⎪ → y = 7 − 2x
⎬
ax + 2 y = 12⎪⎭⎪
y = 7 − 2x
ax + 2y = 12 ⎯⎯⎯⎯→ ax + 14 − 4x = 12 → x ⋅ (a − 4) = −2
−2
→y =
a−4
Bateragarri determinatua a  4 denean.
Bateraezina a = 4 denean.

⋅7
d) 3x + 5y = 20 ⎫⎪⎪ ⎯⎯⎯→ 21x + 35y = −140 ⎫⎪⎪
⎬ ⋅ (−3) + ⎬
7x + ay = 39 ⎪⎪⎭ ⎯⎯⎯→ −21x − 3ay = −117 ⎪⎪⎭
35y − 3ay = −123
23
35y − 3ay = 23 → y =
35 − 3a
35
Bateragarri determinatua a  denean.
3
35
Bateraezina a = denean.
3

169
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 170

Ekuazio-sistemak

041 Adierazi zenbat ebazpen dituzten sistema hauek, a-ren eta b-ren balioen mende.
GG a) 3x − ay = 5⎪⎫ c) ax + by = 4⎪⎫
⎬ ⎬
6 x − 2 y = b ⎪⎪⎭ 3x − by = 8 ⎪⎪⎭
b) ax + 5 y = −1⎪⎫ d) −ax − 2by = 5 ⎪⎫
⎬ ⎬
−2x − by = 6 ⎪⎭⎪ 6 x − 2by = 10⎪⎪⎭

⋅ (−2)
a) 3x − ay = 5 ⎪⎫ ⎯⎯⎯→ −6x + 2ay = −10 ⎪⎫
⎬ + ⎬
6x − 2y = b ⎪⎪⎭ −6x − y2y = bb −1 ⎪⎪⎭
−y 2ay − 2y = b − 10

⎪⎧⎪ B. determinatua a  1 denean.

b − 10
2ay − 2y = b − 10 → y = → ⎪⎨ Bateraezina a = 1 eta b  10 denean.
2a − 2 ⎪⎪
⎪⎩ B. indeterm. a = 1 eta b = 10 denean.
⋅2
b) ax + 5y = −1 ⎪⎫⎪ ⎯⎯⎯→ −2ax + 10y = −2 ⎪⎫⎪
⎬ ⋅ + ⎬
−2x − by = 6− ⎪⎪⎭ ⎯⎯⎯→ ⎪⎪⎭
a
−2ax − aby = 6a
10y − aby = 6a − 2
6a − 2
10y − aby = 6a − 2 → y =
10 − ab
10
Bateragarri determinatua a ⋅ b  10 → a  denean.
b
10 1
Bateraezina a ⋅ b = 10 → a = eta 6a − 2  0 → a  denean.
b 3
Bateragarri indeterminatua a ⋅ b = 10 denean
10 1
→a= eta 6a − 2 = 0 → a = eta b = 30
b 3

c) ax + by = 4 ⎪⎫ −+ax + by = 4 ⎪⎫
⎬ ⋅b + ⎬
3x − y = 8 ⎪⎪⎭ ⎯⎯⎯→ 3bx − by = 8b ⎪⎪⎭
8b + 4
ax + 3bx = 8b + 4 → x =
a + 3b
Bateragarri determinatua a + 3b  0 → a  −3b denean.
−1
Bateraezina a + 3b = 0 → a = −3b eta 8b + 4  0 → b  denean.
2
Bateragarri indeterminatua a + 3b = 0 denean.
−1 3
→ a = −3b eta 8b + 4 = 0 → b = eta a =
2 2
⋅ (−2)
d) −ax − 2by = 5 ⎫⎪ ⎯⎯⎯→ 2ax + 2by = −10 ⎫⎪
⎬ + ⎬
6x − 2by = 10 ⎪⎪⎭ a6x + 2by = 10− ⎪⎪⎭
2ax + 6xy = 0−0
⎧⎪
⎪⎪→ x = 0, y = −5 ⎪⎧⎨B. determinatua b ≠ 0 bada
(2a + 6) ⋅ x = 0 ⎨ b ⎩⎪⎪Bateraezina b = 0 bada
⎪⎪
⎪⎪⎩→ 2a + 6 = 0 → B. Indeterminatua a = −3 bada

170
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 171

ERANTZUNAK 5

042 Ebatzi sistemak.

GG a) x 2 + y 2 = 29 ⎫⎪⎪ b) x ⋅ ( x + y ) = −3⎫⎪
⎬ ⎬
x 2 − y 2 = −21⎪⎪⎭ x 2 + y = 5 ⎭⎪⎪

a) x 2 + y 2 = 29 ⎪⎫ → + x 2 + y 2 = 29 ⎪⎫
⎬ + ⎬
x 2 − y 2 = −21 ⎪⎪⎭ → x 2 − y 2 = −21 ⎪⎪⎭
2x 2 = 8
⎪⎧ x = 2 ⎯→ 4 + y 2 = 29 → y 1 = ±5
2x 2 = 8 → ⎪⎨ 1
⎪⎪⎩ x 2 = −2 → 4 + y 2 = 29 → y 2 = ±5
4 ebazpen daude: (2, 5); (2, −5); (−2, 5) eta (−2, −5).
b) x ⋅ (x + y ) = −3⎪⎫
⎬
x 2 + y = 5 ⎪⎪⎭ → y = 5 − x 2
y = 5 − x2
x ⋅ (x + y) = −3 ⎯⎯⎯→ x ⋅ (x + 5 − x 2) = −3 → x 3 − x 2 − 5x − 3 = 0
x 3 − x 2 − 5x − 3 = 0 → (x − 3) ⋅ (x + 1)2 = 0 → x1 = 3, x2 = −1
x =3 x = −1
y1 = 5 − x 2 ⎯⎯⎯→
1
y1 = −4 y2 = 5 − x 2 ⎯⎯⎯→
2
y2 = 4
Ebazpenak (3, −4) eta (−1, 4) dira.

043 Ebatzi sistemak.

GG

1 1 −1 ⎪⎫⎪ ⎫⎪
⎪⎪
a) + = ⎪⎪ 4 y + 4 x = −xy
x y 4 ⎪ ⎪⎪
⎬ → ⎬
1 1 ⎪ ⎪
− = −1 ⎪⎪ y − 3 − x − 3 = −(x + 3) ⋅ ( y − 3)⎪⎪
x+3 y −3 ⎪
⎪⎭ ⎪⎪
⎭
4x + 4y + xy = 01 ⎪⎫
→ − ⎬
−4x + 4y + xy = 15 ⎪⎪⎭
8x = −15
−15
8 x = −15 → x =
8
−15
x =
8 −60 15 y
4x + 4y + xy = 0 ⎯⎯⎯⎯→ + 4y − =0
8 8
60
→ −60 + 32 y − 15 y = 0 → y =
17

171
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 172

Ekuazio-sistemak
1 1 −3 ⎫⎪⎪ ⎫⎪
b) + = ⎪⎪ → 10 y + 10 x = −3xy ⎪⎪⎪
x y 10 ⎪ ⎪⎬
⎬
6 −3 ⎪⎪ ⎪⎪ −10
= ⎪ → 30 = −3xy ⎪⎪ → x =
xy 5 ⎪⎪⎭ ⎪⎭ y
−10
x =
y 100
10y + 10x = −3xy ⎯⎯⎯⎯→ 10 y − = 30 → y 2 − 3 y − 10 = 0
y
⎪⎧ y = 5 ⎯→ x 1 = −2
y 2 − 3 y − 10 = 0 → ⎨ 1
⎪⎪⎩ y 2 = −2 → x 2 = 5

3 5 ⎪⎫ ⎫⎪
c) − = 2 ⎪⎪ → 3 y + 6 − 5 x − 5 = 2 ⋅ (x + 1) ⋅ ( y + 2)⎪⎪
x +1 y +2 ⎪⎪ ⎪⎪
⎬ ⎬
x +1 1 ⎪⎪ ⎪⎪
= ⎪ → 4x + 4 = y − 1 ⎪⎪
y −1 4 ⎪⎪⎭ ⎪⎭
y − 9x − 2xy − 3 = 0 ⎪⎫
→ ⎬
→ y = 4x + 5 ⎪⎪⎭
y = 4x + 5
y − 9x − 2xy − 3 = 0 ⎯⎯⎯⎯⎯→
→ 4x + 5 − 9x − 8x 2 − 10x − 3 = 0
→ 8x 2 + 15x − 2 = 0
⎧⎪ x 1 = −2 → y 1 = −3
⎪
8 x 2 + 15 x − 2 = 0 → ⎪⎨ 1 11
⎪⎪ x 2 = ⎯
→ y2 =
⎩⎪ 8 2

1 5 ⎪⎫⎪ ⎫⎪ 5x − 2
d) +y = ⎪ 2 + 2xy = 5 x ⎪⎪⎪ → y =
x 2 ⎪⎪ ⎪⎬ 2x
⎬
2 ⎪⎪ ⎪⎪
− 3x = −5⎪ 2 − 3xy = −5 y ⎪
y ⎪⎪⎭ ⎪⎪⎭

5x − 2
y =
→ 2 − 15 x + 6 = −25 x + 10
2x
2 − 3xy = −5y ⎯⎯⎯⎯⎯
2 2x
→ 10x − 15x 2 = −25x + 10
⎪⎧⎪ x 1 = 2 ⎯→ y 1 = 2
15 x 2 − 35 x + 10 = 0 → 3x 2 − 7x + 2 = 0 → ⎪⎨ 1 −1
⎪⎪ x 2 = → y2 =
⎪⎩ 3 2

044 Kalkulatu sistemen ebazpenak.

GG
a) x + 2 y = −1 ⎪⎫⎪ c) x − 2 = y + 2⎪⎫⎪
⎬ ⎬
x − 1 = y + 1⎪⎪⎭ 2x − 3 = 2 − y ⎪⎪⎭

x +4 ⎪⎫
b) x + 1 = −y − 1⎫⎪⎪ d) = y ⎪⎪⎪
⎬ 2 ⎬
−2 y + 3 = 3 ⎪⎪ ⎪⎪
⎭ x − y = −1 ⎪⎭⎪

172
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 173

ERANTZUNAK 5
a) x + 2 y = −1 ⎪⎫⎪ x = 4 y 2 + 4 y + 1⎪⎫
⎬ → ⎬
x − 1 = y + 1⎪⎭⎪ x = y +2 ⎪⎪⎭
4y 2 + 4y + 1 = y + 2 → 4y 2 + 3y − 1
⎪⎧⎪ y 1 = −1 → x 1 = 1
→ ⎪⎨ 1 9
⎪⎪ y 2 = → x2 = → Ebazpena ez da baliozkoa.
⎪⎩ 4 4

b) x + 1 = −y − 1⎪⎫⎪ x + 1 = y 2 + 2 y + 1⎫⎪⎪
⎬ → ⎬
−2 y + 3 = 3 ⎪⎪ −2 y + 3 = 9 ⎪⎪⎭ → y = −3
⎭
y = −3
x + 1 = y 2 + 2y + 1 ⎯⎯⎯→ x + 1 = 4 → x = 3

c) x − 2 = y + 2⎪⎫⎪ x − 2 = y 2 + 4 y + 4⎪⎫ → x = y 2 + 4 y + 6
⎬→ ⎬
⎪
2x − 3 = 2 − y ⎪⎭ 2x + y = 5 ⎪⎪⎭
x = y 2 + 4y + 6
2x + y = 5 ⎯⎯⎯⎯⎯⎯
→ 2y 2 + 8y + 12 + y = 5 → 2y 2 + 9y + 7 = 0
⎪⎧⎪ y 1 = −1 ⎯→ x 1 = 3
2 y 2 + 9 y + 7 = 0 → ⎪⎨ −7 17
⎪y 2 = → x2 = → Ebazpena ez da baliozkoa.
⎪⎪⎩ 2 4

x+4 ⎫⎪
d) = y ⎪⎪ x + 4 = 4y ⎪⎫⎪ → x = 4 y − 4
⎪⎬ ⎪⎬
2 ⎪⎪ →
⎪
x − y = −1 ⎪⎪⎭ x = y − 2 y + 1⎪⎪⎭
2

⎪⎧ y = 5 → x 1 = 16
y 2 − 2y + 1 = 4y − 4 → y 2 − 6y + 5 = 0 → ⎨ 1
⎪⎪⎩ y 2 = 1 → x 2 = 0

045 Kalkulatu sistemen ebazpenak.

GG
a) ( x − 2) ⋅ ( y − 2) = 0⎪⎫ b) ( x + 3) ⋅ ( y + x ) = 0 ⎫⎪
⎬ ⎬
( x − 4 ) ⋅ ( y + 3) = 0⎪⎭⎪ x ⋅ y = −6⎭⎪⎪

a) (x − 2) ⋅ ( y − 2) = 0 ⎫⎪ → x = 2 edo y = 2
⎬
(x − 4) ⋅ ( y + 3) = 0⎪⎪⎭
x=2
(x − 4) ⋅ (y + 3) = 0 ⎯⎯⎯→ −2 ⋅ (y + 3) = 0 → y = −3
y=2
(x − 4) ⋅ (y + 3) = 0 ⎯⎯⎯→ 5 ⋅ (x − 4) = 0 ⎯→ x = 4
Ebazpena: (x1 = 2, y1 = −3) eta (x2 = 4, y2 = 2)
b) (x + 3) ⋅ ( y + x ) = 0 ⎫⎪⎬ → x = −3 edo x = −y
x ⋅ y = −6⎪⎭⎪
x1 = −3
x ⋅ y = −6 ⎯⎯⎯→ −3y = −6 → y = 2
x = −y
x ⋅ y = −6 ⎯⎯⎯→ −y 2 = −6 → y = 6, y = − 6
x = −y x = −y
y = 6 ⎯⎯⎯⎯→ x = − 6 y = − 6 ⎯⎯⎯→ x = 6

Ebazpena: (x1 = −3, y1 = −2); (x 2 = 6 , y 2 =− 6 ); (x 3 =− 6 , y 3 = 6 )

173
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 174

Ekuazio-sistemak

046 Ebatzi inekuazio-sistemak.

GG
a) x + 4 > 5 − 2x ⎫⎪ d) 4 x + 3 ⋅ ( x − 2) > x ⎫⎪
⎬ ⎬
3x ≥ 9 ⎭⎪⎪ 3x − 4 ⋅ (5 − x ) ≤ 1 ⎭⎪⎪

b) 2 ⋅ ( x + 3) > 4⎫⎪ e) 5 ⋅ (6 − x ) + 2 ⋅ ( x + 3) ≥ x ⎫⎪
⎬ ⎬
2x − 3 < x ⎪⎭⎪ −4 ⋅ (3 − 2x ) ≥ 2 ⋅ (3 − x )⎭⎪⎪

c) 5x − 2 ⋅ (8 − x ) ≤ −2⎫⎪ f) 7 x − 8 ⋅ ( x − 2) ≥ 0 ⎫⎪
⎬ ⎬
4 ⋅ ( x + 6) − 8 > 0 ⎭⎪⎪ 3x + 4 ⋅ (1 − x ) ≤ 0 ⎭⎪⎪

1 ⎪⎫
a) x + 4 > 5 − 2x ⎪⎫ → x > ⎪⎪ → x ≥ 3 → Eba
azpena: [3, + )
⎬ 3 ⎬⎪
3x ≥ 9 ⎪⎪⎭
x ≥ 3 ⎪⎪⎭

b) 2 ⋅ (x + 3) > 4⎫⎪ x > −1⎫⎪

⎬→ ⎬ → −1 < x < 3 → Ebazpena: (−1, 3)
2x − 3 < x ⎭⎪⎪ x < 3 ⎭⎪⎪

c) 5 x − 2 ⋅ (8 − x ) ≤ −2⎪⎫ x ≤ 2 ⎫⎪
⎬→ ⎬ → −4 < x ≤ 2 → Ebazpena: (−4, 2]
4 ⋅ (x + 6) − 8 > 0 ⎭⎪⎪ x > −4⎭⎪⎪

d) 4 x + 3 ⋅ (x − 2) > x ⎫⎪ → x > 1 ⎫⎪ → 1 < x ≤ 3 → Ebazpena: (1, 3]

⎬ ⎬
3x − 4 ⋅ (5 − x ) ≤ 1 ⎪⎪⎭ x ≤ 3⎪⎪⎭

x ≤ 9 ⎫⎪⎪
e) 5 ⋅ (6 − x ) + 2 ⋅ (x + 3) ≥ x ⎪⎫ 30 − 5 x + 2x + 6 ≥ x ⎪⎫
⎬ → ⎬ → 9 ⎪⎬
−4 ⋅ (3 − 2x ) ≥ 2 ⋅ (3 − x )⎭⎪⎪ −12 + 8 x ≥ 6 − 2x ⎭⎪⎪ x ≥ ⎪⎪
5 ⎪⎭
9 ⎡ 9 ⎤
→ ≤ x ≤ 9 → Ebazpena: ⎢ , 9⎥
5 ⎢⎣ 5 ⎥⎦

f) 7x − 8 ⋅ (x − 2) ≥ 0⎫⎪ 7x − 8 x + 16 ≥ 0⎫⎪ x ≤ 16⎫⎪

⎬→ ⎬→ ⎬
3x + 4 ⋅ (1 − x ) ≤ 0⎪⎪⎭ 3x + 4 − 4 x ≤ 0⎪⎪⎭ x ≥ 4 ⎪⎪⎭
→ 16 ≥ x ≥ 4 → Ebazpena: [4, 16]

047 Kalkulatu inekuazio-sistemen ebazpenak.

GG
x −3 x ⎪⎫ 3 ⋅ ( x + 2) x ⎪⎫
a) + ≤ 1 ⎪⎪ c) − > 3⎪⎪
4 2 ⎪⎪ 4 5 ⎪⎪
⎬ ⎬
x −3 x +3 ⎪ 5x x −2 ⎪
+ < 2⎪⎪ − ≥ 2⎪⎪
2 5 ⎪⎪⎭ 6 4 ⎪⎪⎭

3 ⋅ (1 − 2x ) 1 ⎫⎪ x x x − 5 ⎫⎪⎪
b) > ⎪⎪ d) 5 − − >
⎪⎪ ⎪
5 2 ⎬ 3 4 6 ⎪⎪⎬
x − 1 ⎪⎪ x +4 x 7 ⎪⎪
4x − 5 ≤ ⎪ − > ⎪⎪
3 ⎪⎪⎭ 5 6 10 ⎪⎭

174
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 175

ERANTZUNAK 5
x −3 x ⎪⎫ 7 ⎪⎫⎪
a) + ≤ 1 ⎪⎪ x ≤ ⎪
4 2 ⎪⎪ x − 3 + 2x ≤ 4 ⎪⎫ 3 ⎪⎪⎬
⎬→ ⎬→
x −3 x+3 ⎪ 5 x − 15 + 2x + 6 < 20⎭⎪⎪ 29 ⎪⎪
+ < 2⎪⎪ x < ⎪
2 5 ⎪⎪⎭ 7 ⎪⎪⎭
7 ⎛ 7⎤
→ x ≤ → Ebazpena: ⎜⎜⎜−, ⎥
3 ⎝ 3 ⎥⎦

3 ⋅ (1 − 2x ) 1 ⎪⎫ 1 ⎪⎫⎪
b) > ⎪⎪ x < ⎪
5 ⎪
2 ⎪⎬ → 6 − 12 x > 5 ⎫
⎪ 12 ⎪⎪⎬ → x < 1
⎬→
x − 1 ⎪⎪ 12x − 15 ≤ x − 1⎪⎪⎭ 14 ⎪⎪ 12
4x − 5 ≤ ⎪⎪ x ≤ ⎪
3 ⎪⎭ 11 ⎪⎪⎭
⎛ 1 ⎞⎟
Ebazpena: ⎜⎜⎜−, ⎟⎟
⎝ 12 ⎠

3 ⋅ (x + 2) x ⎪⎫ 30 ⎪⎫⎪
c) − > 3⎪⎪ x > ⎪
4 5 ⎪
⎪⎬ → 15 x + 30 − 4 x > 60 ⎫
⎪ 11 ⎪⎬⎪ → x > 30
⎬→
5x x −2 ⎪ 10 x − 3x + 6 ≥ 24 ⎪⎪⎭ 18 ⎪⎪
≥ 2⎪⎪
11
− x ≥ ⎪
6 4 ⎪
⎪⎭ 7 ⎪⎪⎭
⎛ 30 ⎞
Ebazpena: ⎜⎜ , + ⎟⎟⎟
⎜⎝ 11 ⎟⎠

x x x − 5 ⎪⎫⎪
d) 5 − − > ⎪ 70 ⎫⎪⎪
3 4 6 ⎪⎪⎬ → 60 − 4 x − 3x > 2x − 10⎪⎫⎬ → x < ⎪
⎪⎪ 6 x + 24 − 5 x > 21 ⎪⎪⎭ 9 ⎬⎪
x+4 x 7
− > ⎪⎪ x > −3 ⎪⎪⎭
5 6 10 ⎪⎭
70 ⎛ 70 ⎞⎟
→ −3 < x < → Ebazpena: ⎜⎜⎜−3, ⎟⎟
9 ⎝ 9 ⎠

048 Kalkulatu inekuazio-sistemen ebazpenak.

GG
a) x > 0⎪⎫⎪ b) 5x − 2 ≤ 0 ⎪⎫⎪
2x + 1 ≥ 0⎪⎬ 3x + 4 > 0⎪⎪
⎪ ⎬
4 x − 3 < 0⎪⎪⎭ x +9 ⎪
≥ 3 ⎪⎪
2 ⎪⎪⎭

a) x > 0 ⎫⎪⎪
⎫
x > 0⎪⎪ −1 ⎪⎪⎪ ⎛ 3⎞
x ≥
2x + 1 ≥ 0⎪⎬ → ⎪ 3
2 ⎪⎬ → 0 < x < → Ebazpena: ⎜⎜⎜0, ⎟⎟⎟
⎪⎪ ⎝ 4⎠
4 x − 3 < 0⎪⎭ 3 ⎪⎪ 4
x < ⎪⎪
4 ⎪⎭
b) 2 ⎫⎪⎪
5 x − 2 ≤ 0⎪⎫⎪ x ≤ ⎪
3x + 4 > 0⎪⎪ 5 ⎪⎪ −4 2 ⎛ −4 2 ⎤
⎬→ −4 ⎪⎬ → <x ≤ → Ebazpena: ⎜⎜⎜ , ⎥
x+9
≥ 3⎪⎪
⎪ x > ⎪⎪ 3 5 ⎝ 3 5 ⎥⎦
⎪⎪⎭ 3 ⎪⎪
2 x ≥ −3 ⎪⎪⎭

175
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 176

Ekuazio-sistemak

049 Txokolate-denda batean, 900 bonboi daude, 6 eta 12 bonboiko kutxatan.

GG

Mota bakoitzeko zenbat kutxa daude, guztira 125 kutxa badira?

6 bonboiko kutxa kopurua: x
12 bonboiko kutxa kopurua: y
x + 12 y = 125 ⎪⎫ → x = 125 − y
⎬
6 x + 12 y = 900⎭⎪⎪
x = 125 − y
6x + 12y = 900 ⎯⎯⎯⎯→ 750 − 6y + 12y = 900 → 6y = 150 → y = 25
y = 25
x = 125 − y ⎯⎯⎯⎯→ x = 100
6 bonboiko 100 kutxa eta 12 bonboiko 25 kutxa daude.

050 Batzar batera 60 lagun joan dira. 3 gizon joan eta 3 emakume sartuko
GG 1
balira, emakumeen kopurua gizonen kopuruaren izango litzateke. Zenbat
gizon eta emakume daude batzarrean? 3

Gizon kopurua: x
Emakume kopurua: y
x + y = 60 ⎫⎪ → x = 60 − y
⎬
x − 3 = 3 ⋅ ( y + 3)⎪⎪⎭
x = 60 − y
x − 3 = 3 ⋅ (y + 3) ⎯⎯⎯⎯→ 57 − y = 3 ⋅ (y + 3) → 4y = 48 → y = 12
y = 12
x = 60 − y ⎯⎯⎯⎯→ x = 48
48 gizon eta 12 emakume dago kongresuan.

051 Kalkulatu bi lagunen adina, jakinik duela 10 urte lehenaren adina bigarrenaren
GG adina halako 4 zela eta 20 urte barru lehenaren adina bigarrenaren bikoitza
izango dela.
Lehen pertsonaren adina: x
Bigarren pertsonaren adina: y
x − 10 = 4 ⋅ ( y − 10) ⎪⎫ → x = 4 y − 30
⎬
x + 20 = 2 ⋅ ( y + 20)⎪⎪⎭
x = 4y − 30
x + 20 = 2 ⋅ (y + 20) ⎯⎯⎯⎯→ 4y − 10 = 2y + 40 → 2y = 50 → y = 25
y = 25
x = 4y − 30 ⎯⎯⎯⎯→ x = 70
Lehen pertsonak 70 urte ditu eta bigarrenak 25 urte ditu.

176
832705 _ 0150-0185.qxd 19/11/08 17:22 Página 177

ERANTZUNAK 5

052 Maiderren adina gehi 3 urte barru izango duen adina Loreak 6 urte barru izango
GG duen adinaren berdina da; 3 urte barru Loreak izango duen adina eta Maiderrek
6 urte barru izango duena berdinak dira. Kalkulatu Maiderren eta Lorearen adina.
Maiderren adina: x
Lorearen adina: y
x + x + 3 = y + 6⎫⎪
⎬
y + 3 = x + 6 ⎪⎪⎭ → x = y − 3
x=y−3
x + x + 3 = y + 6 ⎯⎯⎯⎯→ 2y − 6 + 3 = y + 6 → y = 9
y=9
x = y − 3 ⎯⎯⎯⎯→ x = 6
Maiderrek 6 urte ditu, eta Loreak, 9.

053 Gameluz eta dromedarioz

GG osatutako karabana bat
basamortua zeharkatzen ari da.
Guztira 440 hanka eta 160
konkor dira. Zenbat gamelu eta
dromedario ditu karabanak?
(Gogoratu gameluek bi konkor
dituztela eta dromedarioek
bat.)

Gamelu kopurua: x
Dromedario kopurua: y
2x + y = 160 ⎫⎪
⎬
4 x + 4 y = 440⎪⎪⎭ → x = 110 − y
x = 110 − y
2x + y = 160 ⎯⎯⎯⎯→ 220 − 2y + y = 160 → y = 60
y = 60
x = 110 − y ⎯⎯⎯⎯→ x = 50
50 gamelu eta 60 dromedario daude karabanan.

054 Peruk esan dio Mireni: «10 €-ko billeteak 5 €-ko billeteengatik aldatzen
GG badituzu, eta 5 €-koak 10 €-koengatik, diru kopuru bera izango duzu». Zenbat
diru du Mirenek, guztira 20 billete baditu?
5 €-ko billete kopurua: x
10 €-ko billete kopurua: y
x + 10 y = 20 ⎫⎪
⎬
5 x + 10 y = 10 x + 5 y ⎪⎪⎭ → x = y
x=y
x + y = 20 ⎯⎯⎯⎯→ 2y = 20 → y = 10
y = 10
x = y ⎯⎯⎯⎯→ x = 10
Mirenek 5 €-ko 10 billete eta 10 €-ko 10 billete ditu.

177
832705 _ 0150-0185.qxd 19/11/08 17:22 Página 178

Ekuazio-sistemak

055 Aitorrek poltsikoan dituen 50 €-ko eta 20 €-ko billeteak 380 € dira guztira. 50
GG €-ko billeteak 20 €-koengatik aldatzen baditugu eta alderantziz, 320 € izango
ditu. Kalkulatu mota bakoitzeko zenbat billete dituen.

20 €-ko billete kopurua: x

50 €-ko billete kopurua: y
:2
20 x + 50 y = 380 ⎪⎫⎪ ⎯⎯⎯→ 10x + 25y = 190 ⎪⎫⎪
⎬ : (−5) + ⎬
⎪
50 x + 20 y = 320 ⎪⎭ ⎯⎯⎯→ −10x − 4y = −64 ⎪⎪⎭
21y = 126
21y = 126 → y = 6
y=6
20x + 50y = 380 ⎯⎯⎯⎯→ 20x + 300 = 380 → x = 4
Aitorrek 20 €-ko 4 billete eta 50 €-ko 6 billete ditu.

056 Lorea bankura joan da, 5 zentimoko txanponak 20 zentimokoengatik aldatzera.

GG Bankutik 225 txanpon gutxiagorekin atera bada, zenbat diru zeraman?

5 zentimoko txanpon kopurua: x

20 zentimoko txanpon kopurua: y
x = y + 225⎪⎫
⎬
5 x = 20 y ⎭⎪⎪ → x = 4 y
4y = y + 225 → y = 75
y = 75
x = 4y ⎯⎯⎯⎯→ x = 300
5 zentimoko 300 txanpon zituen; hots, 15 €.

057 135 € balio zuten txandal bat eta

GG zapatila batzuk 85,50 € ordaindu
ditut beherapenetan; izan ere,
arropek % 40ko beherapena
zuten, eta oinetakoek, % 30ekoa.
Zer prezio zuen salgai bakoitzak
eta zenbat kostatu zaizkit?

Txandalaren prezioa: x
Oinetakoen prezioa: y
x + y = 135 ⎪⎫⎪ → x = 135 − y ⎪⎫⎪
60 70 ⎪⎬ ⎪⎬
x+ y = 85, 5⎪⎪ → 6 x + 7 y = 855⎪⎪
100 100 ⎪⎭ ⎪⎭
x = 135 − y
6x + 7y = 855 ⎯⎯⎯⎯→ 810 − 6y + 7y = 855 → y = 45
y = 45
x = 135 − y ⎯⎯⎯⎯→ x = 90
Txandalak 90 € balio zituen eta oinetakoek 45 €. Nik 54 € eta 31,50 €
ordaindu ditut hurrenez hurren.

178
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 179

ERANTZUNAK 5

058 A motako 400 kg pentsuk eta B motako 800 kg pentsuk osatutako nahastea
GG 2.200 € ordaindu dugu. Kalkulatu pentsu mota bakoitzaren prezioa, jakinik
bakoitzetik 1 kg nahastuz gero nahasteak 3,90 € balio duela.
A pentsuaren prezioa: x B pentsuaren prezioa: y
x + y = 3, 9 ⎫⎪ → x = 3, 9 − y
⎬
400 x + 800 y = 2.200⎪⎪⎭ → 2x + 4 y = 11
x = 3,9 − y
2x + 4y = 11 ⎯⎯⎯⎯→ 7,8 − 2y + 4y = 11 → y = 1,6
1,6
x = 3,9 − y ⎯⎯⎯⎯→ x = 2,3
A pentsuak 2,30 €/kg balio ditu eta B pentsuak 1,60 €/kg.

059 Zenbaki baten bi zifren arteko batura 9 da. Zenbakiari 27 erantsiz gero,
GG lortutako zenbakia palindromoa da. Kalkulatu zenbakia.
Hamarrekoen zifra: x Batekoen zifra: y
x+y =9 ⎫⎪ → x = 9 − y
⎬
10 x + y + 27 = x + 10 y ⎪⎪⎭ → x = y − 3
9−y=y−3 → y=6
y=6
x = 9 − y ⎯⎯⎯⎯→ x = 3
Zenbakia 36 da.

060 Kalkulatu bi zifrako zenbaki bat, jakinik zifren arteko kendura 6 dela eta
GG batekoen zifra hamarrekoen zifraren berbidura dela.
Hamarrekoen zifra: x Batekoen zifra: y
y − x = 6 ⎪⎫
⎬
y = x 2 ⎪⎭⎪
y = x2 ⎪⎧ x = −2 → Ebazpena ez da baliozkoa.
y − x = 6 ⎯⎯→ x 2 − x − 6 = 0 → ⎨ 1
⎪⎪⎩ x2 = 3
2y = 3
y = x 2 ⎯⎯⎯⎯→ y = 9
Zenbakia 39 da.

061 Kalkulatu bi zifrako zenbaki bat, jakinik zifren arteko biderkadura 18 dela
GG etabatekoen zifra hamarrekoen zifrarenbikoitza dela.
Hamarrekoen zifra: x Batekoen zifra: y
y = 2x ⎪⎫
⎬
x ⋅ y = 18 ⎪⎭⎪
y = 2x
x ⋅ y = 18 ⎯⎯⎯⎯→ 2x 2 = 18 → x = 3
x=3
y = 2x ⎯⎯⎯⎯→ y = 6
Zenbakia 36 da.

179
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 180

Ekuazio-sistemak

062 Kalkulatu bi zenbaki, jakinik bien arteko batura 5 dela, eta bien berbiduren
GG arteko batura, 13.
Zenbakiak: x, y
x + y = 5 ⎪⎫ → x = 5 − y
⎬
x 2 + y 2 = 13 ⎪⎪⎭
x=5−y
x 2 + y 2 = 13 ⎯⎯⎯⎯→ 25 − 10y + 2y 2 = 13 → y 2 − 5y + 6 = 0
→ y1 = 2, y2 = 3
y1 = 2 y2 = 3
x = 5 − y ⎯⎯⎯⎯→ x1 = 3 x = 5 − y ⎯⎯⎯⎯→ x2 = 2
Zenbakiak 2 eta 3 dira.

063 Kalkulatu bi zenbaki, jakinik bien arteko batura 16 dela, eta bien
GG 1
alderantzizkoen arteko batura .
3
Zenbakiak: x, y
x + y = 16⎪⎫⎪ → x = 16 − y
1⎪
= ⎬⎪⎪ → 3 y + 3x = xy
1 1
+
x y 3 ⎪⎭
x = 16 − y
3y + 3x = xy ⎯⎯⎯⎯→ 3y + 48 − 3y = 16y − y 2
→ y 2 − 16y + 48 = 0 → y1 = 12, y2 = 4
y1 = 12 y2 = 4
x = 16 − y ⎯⎯⎯⎯→ x1 = 4 x = 16 − y ⎯⎯⎯⎯→ x2 = 12
Zenbakiak 4 eta 12 dira.

064 Institutu batean, mutilen

GG kopuruaren eta nesken kopuruaren
8
erlazioa zen, baina ekainean
9 25
erlazio hori zen; izan ere, 20 mutilek eta nesken
21
% 30ek ikastetxea utzi zuten. Zenbat ikaslek amaitu zuten ikasturtea?
Ikasturtea hasi zuen mutil kopurua: x
Ikasturtea hasi zuen neska kopurua: y
x 8 ⎪⎫⎪ 9x
= ⎪→ y =
y 9 ⎪⎪ 8 y
⎬
x − 20 25 ⎪ ⎪ 21x − 420 6 x − 120
= ⎪→ y = → y =
0, 70 ⋅ y 21 ⎪⎪⎭ 17, 5 5

9x 6 x − 120
= → 45 x = 48 x − 960 → x = 320
8 5
9x x = 320
y = ⎯⎯⎯⎯→ y = 360
8
320 mutilek eta 360 neskak hasi zuten ikasturtea. 300 mutilek eta 252
neskak bukatu zuten.

180
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 181

ERANTZUNAK 5

065 Hau daukagu:

GG ax 2 + bx + c = 0 → a ⋅ ( x – x 1 ) ⋅ ( x – x 2 ) = 0
x1 eta x2 bigarren mailako ekuazioaren ebazpenak badira, aurkitu
a, b eta c koefizienteak x1 eta x2 ebazpenekin lotzen dituen
ekuazio-sistema.
a ⋅ (x − x1) ⋅ (x − x2) = 0 → ax 2 + a ⋅ (−x1 − x2) ⋅ x + a ⋅ x1 ⋅ x2 = 0
−b ⎫⎪
= x 1 + x 2 ⎪⎪
ax + a ⋅ (−x 1 − x 2 ) ⋅ x + a ⋅ x 1 ⋅ x 2 = 0⎪⎫ → a
2
⎪⎪⎬
⎬
ax 2 + bx + c = 0⎭⎪⎪ c ⎪
= x 1 ⋅ x 2 ⎪⎪
a ⎪⎭⎪

066 Ebatzi sistemak.

GG
a) x + y = 6 ⎫⎪ b) x + y = 6 ⎪⎫ c) x + y = 6⎪⎫
⎬ ⎬ ⎬
4 x − y = −1⎭⎪⎪ 2x + 2 y = 12⎪⎭⎪ x + y = 8⎪⎭⎪

a) Sistema bateragarri determinatua

x + y = 6 ⎪⎫ → x = 6 − y
⎬
4 x − y = −1⎪⎭⎪
x=6−y
4x − y = −1 ⎯⎯⎯⎯→ 24 − 4y − y = −1 → y = 5
y=5
x = 6 − y ⎯⎯⎯⎯→ x = 1
b) Sistema bateragarri indeterminatua
x + y = 6 ⎪⎫ → x = 6 − y
⎬
2x + 2 y = 12⎪⎪⎭
x=6−y
2x + 2y = 12 ⎯⎯⎯⎯→ 12 − 2y + 2y = 12 → 0 = 0
c) Sistema bateraezina
x + y = 6⎪⎫ → x = 6 − y
⎬
x + y = 8⎪⎪⎭
x=6−y
x + y = 8 ⎯⎯⎯⎯→ 6 − y + y = 8 → 6  8 → Ebazpenik gabe.

067 Orokortu ekuazio-sistemen sailkapena, koefizienteak

GG eta gai askeak kontuan hartuta.
ax + by = c ⎪⎫
⎬
a'x + b'y = c'⎪⎭⎪

a b
a) Sistema bateragarri determinatua baldin eta: 
a' b'
a b c
b) Sistema bateragarri indeterminatua baldin eta: = =
a' b' c'
a b c
c) Sistema bateraezina baldin eta: = 
a' b' c'

181
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 182

Ekuazio-sistemak

EGUNEROKOAN
068 Rich Perfum lurrin-enpresak kolonia berri bat aurkeztu behar du bi neurritan: 75
GG ml-ko eta 100 ml-ko ontzietan. Koloniaren izena Rodin izango da eta ontziek
Pentsalariaren forma izango dute.

Ontziak 113.400 € ordaindu ditugu:

ontzi txiki bakoitza 3,50 € eta
Litro bat ontzi handi bakoitzak 4,50 €.
koloniak 6 € Gainera, ontzi handi halako hiru
balio du. ontzi txiki erosi ditugu.

Ontzi guztiak saltzean, negozioari eusteko, langileei ordaintzeko eta irabaziak

lortzeko adina diru lortu nahi du enpresak.

Dena salduz gero, Horretarako, ontzi

204,020 € handiak 2 € garestiagoak
lortuko izango dira ontzi
ditugu. txikiak baino.

Zenbatean saldu behar dute ontzi bakoitza?

182
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 183

ERANTZUNAK 5
Ontzi txikien kopurua: x
Ontzi handien kopurua: y

Ontzi handien halako hiru txiki erosi dituztela, eta bakoitzaren prezioa
eta prezio osoa kontuan hartuz, hau dugu:

x = 3y ⎫⎪
⎬
3, 5 x + 4, 5 y = 113.400⎪⎪⎭

x = 3y
3,5x + 4,5y = 113.400 ⎯⎯⎯→ 10,5y + 4,5y = 113.400
→ 15y = 113.400 → y = 7.560
y = 7.560
x = 3y ⎯⎯⎯⎯→ x = 22.680

22.680 ontzi txiki eta 7.560 ontzi handi erosi dira.

Ontziratu dezaketen kolonia kantitatea hau da:

22.680 ⋅ 75 + 7.560 ⋅ 100 = 2.457.000 ml = 2.457 litro

Koloniaren kostua hau da:

2.457 ⋅ 6 = 14.742 €
Ekoizpena = kolonia + ontziak

Ekoizpen-kostua hau da:

14.742 + 113.400 = 128.142 €

204.020 €-ko irabaziak lortzeko salmentekin diru-sarrera

hauek lortu behar dira:
204.020 + 128.142 = 332.162 €

Ontzi txikiaren kostua: z

Ontzi handiaren kostua: t

t = z + 2 ⎫⎪
⎬
22.680z + 7.560t = 332.162⎪⎪⎭

t=z+2
22.680z + 7.560t = 332.162 ⎯⎯⎯⎯→ 30.240z = 317.042 → z = 10,48

z = 10,48
t = z + 2 ⎯⎯⎯⎯→ t = 12,48

Ontzi txikiaren prezioa: 10,48 €.

Ontzi handiaren prezioa: 12,48 €.

183
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 184

Ekuazio-sistemak

069 Ordenagailuak eta inprimagailuak erosi behar dituzte, ospitale bateko tresneria
GG informatikoa berritzeko.

Ordenagailu bakoitzak 699 € balio du, eta inprimagailu bakoitzak, 139 €.

Aurrekontua 7.500 eta 8.000 € artekoa da.
Arduradunak finantza-departamentura joan dira, erosketa-eskaera aurkeztera.

Inprimagailuen
errendimendua hobezina izan Gainera, gutxienez
dadin, gehienez hiru inprimagailu bat behar
ordenagailu egongo dira dugu eraikineko zortzi
inprimagailuko. solairuetako bakoitzean.

Zure ustez, nork du arrazoia?

Nire ustez,
Aurrekontu hau ez bidergarria da.
da bideragarria.

184
823270 _ 0150-0185.qxd 6/11/08 13:09 Página 185

ERANTZUNAK 5
699x + 139 y ≥ 7.500⎪⎫⎪
⎪
699x + 139 y ≤ 8.000⎪⎪
⎪
x ⎬
y ≥ ⎪⎪
3 ⎪⎪
y ≥8 ⎪⎪
⎭

Desberdintzen ordez berdintzak jartzean lortu ditugun zuzenak adieraziko

ditugu, eta balioak ebazpenaren eremuaren barruan dauden begiratuko dugu.

(9, 9)

1 10 X

Ebazpenaren eremuan dauden balioetatik, baldintza guztiak betetzen dituen

balio bakarra da 9 ordenagailu eta 9 inprimagailu egotea:
699 ⋅ 9 + 139 ⋅ 9 = 7.542
7.500 ≤ 7.542 ≤ 8.000
Ebazpenaren eremuan dagoen beste edozein kasutan, inprimagailu kopurua
ordenagailu kopurua baino handiagoa da, eta horrek kostuaren igoera
ekarriko luke, ezaugarriak hobetu gabe.

185