POREZI

Seminarski rad

Profesor: Student:

Malik Ikanović Admir Majdančić

Tuzla, 2019.godina

1
SADRŽAJ

1. POREZ .............................................................................................................................................. 3
2. PODJELA POREZA ............................................................................................................................. 3
3. OBILJEŽJA POREZA ........................................................................................................................... 4
3.1. Ekonomske karakteristike poreza ........................................................................................... 4
4. POREZNA NAČELA............................................................................................................................ 5
5. OPRAVDANOST OPOREZIVANJA ...................................................................................................... 6
6. PREVALJIVANJE POREZA I POREZNA INCIDENCA............................................................................. 8
7. JEDNAKOST U OPOREZIVANJU ........................................................................................................ 8
8. OSNOVNI POREZNI POJMOVI .......................................................................................................... 9
9. POREZ PO DRŽAVAMA U SVIJETU ................................................................................................. 10
10. LITERATURA ............................................................................................................................... 11

2
 1. POREZ

Porezi su jedan od prihoda države i u čitavom poreznom sustavu su najvažniji i

najizdašniji javni prihod. Porezi su zapravo jedan oblik prisilnog davanja koji nameće država,
koji nije namjenski usmjeren i koji nema izravnu protučinidbu.

U novije vrijeme moderne i suvremene države primjenjuju sve više poreza. Porezni
sustavi su različiti od zemlje do zemlje, ali postoji nekolicina poreznih oblika koji imaju
presudnu ulogu u svim modernim poreznim sustavima. To su:

 porez na dohodak pojedinca i obitelji

 porez na dobit poduzeća
 porez na plaće i iz plaća
 porez na imovinu
 porez na promet
 trošarine (akcize)
 doprinosi za socijalno i ostala osiguranja
 pristojba za plaćanje radio i televizijske pretplate
 porez na dodanu vrijednost (PDV)
 tarife
 prirezi grada ili neke općine

2. PODJELA POREZA

 subjektni - npr. porez na dohodak pojedinca.

 objektni - npr. porez na neki dio imovine.
 neposredni (izravni) - porezi gdje se izravno oporezuje porezni obveznik i gdje je
porezni obveznik i porezni destinatar jedna te ista osoba.
 posredni (neizravni) - porezi gdje su porezni obveznik i porezni destinatar različite
osobe - prevaljivanje poreza.

3
 specifični - plaćaju se po jedinici proizvoda (npr. 1 kn trošarine za 1 kg kave).
 ad valorem - plaćaju se u postotku od iznosa porezne osnovice.
 proporcionalni - rast porezne stope i porezne osnovice je jednak.
 progresivni - porezne stope rastu brže od porezne osnovice.
 regresivni - porezne stope rastu sporije od porezne osnovice.
 paušalni - plaćaju se u unaprijed utvrđenom iznosu i njihova visina ne ovisi o
ponašanju poreznog obveznika.

3. OBILJEŽJA POREZA

 Porezi su derivativan, izveden javni prihod države.

 Porezi su prisilan prihod države.
 Porezi služe za podmirenje javnih rashoda.
 Nema izravne protunaknade za naplaćeni porez.
 Obveza plaćanja poreza se izvršava u pravilu u novcu.
 Porezi su uglavnom nenamjenski (nedestinirani) javni prihod.
 Porez se plaća prema teritorijalnom principu.

3.1. Ekonomske karakteristike poreza

 efikasni
 pravedni
 izdašni
 razumljivi i jednostavni
 stabilni

4
 4. POREZNA NAČELA

Još od Adama Smitha su se ekonomisti bavili istraživanjem funkcioniranja poreznog sustava.

Pokušali su utvrditi na kojim načelima bi se porezni sustav trebao temeljiti. Adam Smithje bio
prvi koji je istaknuo svoja poznata četiri (4) porezna kanona u djelu Bogatstvo naroda, 1776. :

 Svaki građanin dužan je državi plaćati porez i to prema svojim ekonomskim

mogućnostima.
 Obveza plaćanja poreza treba biti regulirana zakonom. Porez ne smije biti proizvoljan
nego unaprijed poznat poreznom obvezniku.
 Porez se naplaćuje onda kada je to najpovoljnije za poreznog obveznika.
 Troškovi ubiranja poreza moraju biti što niži, kako bi teret poreznih obveznika bio što
podnošljiviji, a prihod državne blagajne što veći.
Više od 100 godina poslije Adolph Wagner je formulirao svoja porezna načela koja je svrstao
u četiri (4) skupine :

 financijsko - političko načelo

o izdašnost poreza
o elastičnost poreza
 ekonomsko - političko načelo
o izbor poreznog izvora
o izbor poreznog oblika
 socijalno - političko načelo
o općenitost poreza
o ravnomjernost poreza
 porezno - tehničko načelo
o određenost poreza
o ugodnost plaćanja
o jeftinoća ubiranja poreza

5
 5. OPRAVDANOST OPOREZIVANJA

Porezi umanjuju ekonomsku korist poreznog obveznika, a državi predstavlja prihod i stoga se
opravdano pojavilo pitanje s kojim to pravom država uvodi poreze. Porezi umanjivaju
platežnu moć poreznog obveznika, i također umanjuje osobnu potrošnju, privatne investicije
i štednju. Sav novac koji je skupljen kroz porez, država koristi u svoje svrhe koja može bit
pravdana ili neopravdana s obzirom na valjanosti investicije odnosno svrhe potrošnje. Postoji
mnogo teorija u kojima se opravdava valjanosti poreza, od kojih su navedene sljedeće:

 teorija sile
 teorija cijene
o teorija osiguranja
o teorija uživanja
 teorija žrtve
 teorija reprodukcije poreza
 organska teorija
 socijalistička teorija
Porezi umanjuju ekonomsku korist pojedinaca, a državi predstavljaju prihod i stoga se
opravdano pojavilo pitanje s kojim to pravom država uvodi poreze. Razvile su se temeljne
teorije o opravdanosti poreza :
 teorija sile (ili teorija jačega)
o Ova teorija je vezana uz robovlasništvo i feudalizam gdje je postojalo
shvaćanje da su porezi obveza koju vladari nameću potčinjenima kao vrstu
njihove zaštite. Tko je imao moć mogao je nametnuti porez.
 teorija cijene
o Porezi su cijena za usluge (javna dobra) države poreznim obveznicima. Teorija
se javila u doba liberalnog kapitalizma.
o teorija osiguranja
o cijena za uslugu osiguranja imovine poreznog obveznika
o teorija uživanja
o cijena za uživanje (osiguravanje mira, državnih granica i unutarnji poredak)
 teorija žrtve
o Došlo je do promjene iz liberalnog kapitalizma u monopolistički kapitalizam, a
samim time i do promjene ciljeva koji se mogu ostvariti oporezivanjem i do
promjene razloga za uvođenje poreza. Najveći broj zastupnika ove teorije se
zalagao za progresivno oporezivanje, tj. da porezni obveznici sa većom
ekonomskom snagom plaćaju postotno veći iznos poreza. Za opravdanje
ubiranja poreza mogu se navesti tri (3) žrtve :
o apsolutno jednaka žrtva - svi plaćaju porez u jednakom iznosu
o proporcionalno jednaka žrtva - svi plaćaju porez u istom postotku od svoje
osnovice

6
 o minimalna žrtva - vezano uz graničnu korisnost dohotka (ako dohodak raste
granična korisnost pada). Najprije bi se trebali oporezovati bogatiji, a zatim
oni s manjom ekonomskom snagom.
 teorija reprodukcije poreza
o Opravdanje ubiranja poreza nalazi se u samom trošenju iznosa koji je ubran
oporezivanjem. Taj iznos država treba utrošiti za izvršenje onih zadataka koji
će pridonijeti povećanju nacionalnog dohotka, odnosno dohotka samih
poreznih obveznika. To povećanje dohotka poreznih obveznika znači
povećanje njihove porezne snage i u konačnici povećanje iznosa poreza.
Kružni proces koji trošenjem poreznog novca u produktivne svrhe donosi veću
korist i za porezne obveznike i za državu.
o Predstavnici teorije : Adolph Wagner i Lorenz von Stein
 organska teorija
o Država je poistovjećena sa ljudskim tijelom, a porezi predstavljaju krv. Država
i njeni građani su organski povezani i zajednički život zahtijeva izvršavanje
određenih zadataka koji omogućavaju da se taj zajednički život odvija.
o Predstavnik : Albert Schäffle
 socijalistička teorija
o Smatra poreze nepotrebnima i treba ih ukinuti (ideal je država bez poreza).
Postoje određene situacije kada država ima pravo ubirati poreze :
o ako dođe do rata
o u određenim socijalističkim uređenjima gdje bi porez platili samo određeni
članovi društva

7
 6. PREVALJIVANJE POREZA I POREZNA INCIDENCA

Da bi se uopće moglo govoriti o opravdanosti i učinkovitosti poreznog sustava, treba

razmotriti problem porezne incidence, tj. krajnjeg snošenja tereta porezne obveze.
Problem se javlja jer se zakonska incidenca ne mora poklapati s ekonomskom incidencom.
Drugim riječima, onaj tko je po zakonu dužan platiti porez ne mora uvijek biti krajnji snositelj
poreznog tereta. Stoga su se javile tri (3) vrste prevaljivanja poreza :

 prevaljivanje unaprijed - porezna obveza se prevaljuje na kupca kroz povećanje cijena.

 prevaljivanje unatrag - porezna obveza se prevaljuje na dobavljača kroz smanjivanje
cijene dobavljaču.
 bočno prevaljivanje - povećanje poreza na jednom proizvodu se nastoji kompenzirati
povećanjem cijene drugog proizvoda iz poslovnog programa poduzeća.

Danas su gotovo svi porezi prevaljivi. Kod proizvoda čija je potražnja manje elastična
mogućnost prevaljivanja poreza će biti veća. Sam proces prevaljivanja teče kroz četiri (4)
faze :

 perkusija - utvrđuje se porezni obveznik, osnovica i porezna obveza

 reperkusija - porezni obveznik je poznat i počinje se sa stvarnim procesom
prevaljivanja poreza.
 incidencija - stvarno prevaljivanje je završeno i utvrđuje se konačni platac poreza →
zadnji u lancu plaća porez.
 difuzija - učinci prevaljivanja u sferi ukupnog nacionalnog gospodarstva.

7. JEDNAKOST U OPOREZIVANJU

Pitanje jednakosti poreznih obveznika je vrlo važno. Adam Smith je opet prvi progovorio o
tom problemu i predstavio dva (2) pristupa :

 načelo korisnosti
Porezi bi trebali odražavati preferencije za javnim dobrima, tj. biti njihova cijena. Tu
se javlja problem otkrivanja preferencija za javnim dobrima.

 načelo porezne snage

U obzir se uzima sposobnost poreznog obveznika da pridonese financiranju javnih
rashoda. Ovdje se javlja problem utvrđivanja te porezne snage.

o vodoravna jednakost - svi porezni obveznici su jednaki pred zakonom i

građani s istom poreznom snagom plaćaju isti porez.
o okomita jednakost - oni koji raspolažu većom poreznom snagom trebaju više
pridonositi u državni proračun.

8
8. OSNOVNI POREZNI POJMOVI

 porezni obveznik - svaka fizička ili pravna osoba koja je temeljem zakona dužna platiti
porez.
 porezni platac - svaka fizička ili pravna osoba koja u ime i za račun poreznog
obveznika mora obračunati i uplatiti porez (ne moraju u određenom trenutku biti iste
osobe).
o Primjer : Pri isplati plaće poduzeće je porezni platac jer vrši naplatu poreza na
dohodak.
 porezni destinatar - osoba koja po namjeri države mora snositi porezni teret bilo iz
svog dohotka ili imovine.
 konačni platac poreza - osoba koja u stvarnosti plaća porez bez obzira da li je to
namjera države ili je taj porez prevaljen.
 porezni jamac - fizička ili pravna osoba koja jamči da će porezni obveznik platiti
poreznu obvezu.
 porezna sposobnost - ekonomska mogućnost da se udovolji obvezi plaćanja poreza.
 porezni izvor - sva dobra koja pripadaju poreznom obvezniku i iz kojih on mora platiti
porez.
 porezna osnovica - temelj za obračun poreza. Nije jednaka kod svih poreznih oblika.
 porezna stopa - dio porezne osnovice za koji će se ona smanjiti kako bi porezni
obveznik podmirio svoju obvezu.
 porezna tarifa - sustavni pregled poreznik stopa i objekata oporezivanja (uglavnom za
neizravne poreze).
 razrez poreza - propisima utvrđen postupak kojeg provodi porezna uprava radi
utvrđivanja visine porezne osnovice i da bi se primjenom odgovarajuće porezne stope
utvrdi porezna obveza.
 porezni katastar - sustavno uređen pregled svih elemenata koji se uzimaju u obzir pri
oporezivanju (kod izravnih poreza).
 otpis poreza - smanjivanje ili otpisivanje porezne osnovice uslijed različitih
elementarnih nepogoda kada porezni obveznik nije mogao utjecati na nepogodne
situacije.
 odgoda plaćanja poreza (poček) - Ako trenutačno nema sredstava porezni obveznik u
određenom razdoblju mora platiti obvezu ako mu porezna uprava odobri odgodu.
 porezne olakšice i porezna oslobođenja - kada se od oporezivanja izuzimaju pojedini
porezni izvori ili kada se u skladu s poreznom politikom smanji porezna osnovica ili
iznos razrezanog poreza.
 Evazija - izbjegavanje plaćanja poreza, može biti legalna i nelegalna.

9
 9. POREZ PO DRŽAVAMA U SVIJETU

U svijetu svaka država naplaćuje porez prema odredbama i zakonima koji u njima vrijede, i
kao takvo porezne stope i vrste poreza različite su od države do države. Države prema
poreznom teretu dijele se na sljedeće:

 niske
 srednje
 visoke
Uspoređivanje raznih država prema porezu je težak i subjektivan zadatak, jer mnoge zemlje u
svijetu imaju zamršene porezne sustave i zakone gdje je porezni teret nejednako
raspodijeljen na razne ekonomske skupine unutar države.

10
10. LITERATURA

 https://hr.wikipedia.org/wiki/Porez
 https://hr.wikipedia.org/wiki/Opravdanost_poreza
 https://hr.wikipedia.org/wiki/Porezna_na%C4%8Dela

11