ISTRAŽIVANJE I SANACIJA KLIZIŠTA U DEPONOVANOM

MATERIJALU “BARE”, KAKANJ

Demir Vedad, dipl.ing.geol. 1, Ahmetspahić Semir, dipl.ing.geol.2, Bajrić Admir, dipl.ing.geol. 3
Adis Skejić, dipl.ing.građ.4

Sažetak
U procesu eksploatacije uglja sredinom prošlog stoljeća na podrućju Općine Kakanj nastajale
su velike količine jalovine koja je deponovana na prostoru današnjeg naselja Bare. Početkom
sedamdesetih godina prestaje se deponovati materijal na ovoj lokaciji, a naselje se širi tik do
završnih kosina deponije lokalno nazvane „Kamare“ zbog konusnog odlaganja materijala.
Samozapaljenjem uglja prisutnog u jalovinskom materijalu dolazi do bitnih fizičko-hemijskih
promjena materijala velikog dijela deponije što direktno mijenja geomehaničke karakteristike
tog materijala. Ovi procesi te niz drugih faktora doveli su do naglog sloma kosine uslijed čega
je smrtno stradala jedna osoba, a više ih je povrijeđeno u srušenim i oštećenim objektima
ispod kosine. U radu su prikazani rezultati do kojih se došlo detaljnim inženjerskogeološkim i
geomehaničkim istraživanjem ovog klizišta te projektno rješenje sanacije klizišta na bazi ovih
istraživanja.
Ključne riječi: klizište, jalovina, samozapaljenje uglja, inženjerskogeološka istraživanja,
povratne analize

RESEARCH AND REMEDIATION OF LANDSLIDE IN THE

DEPOSITED MATERIAL "BARE", KAKANJ
Abstract
The coal mining activity at the middle of the last century in Kakanj municipality resulted in
production of large amounts of waste rock that was deposited in the area of the current
settlement Bare. Waste rock disposal in this area was stopped in the early seventies and the
resort is spread close to the final slope of the waste rock locally called Kamare (Heaps) due to
conical deposit of materials. Because of spontaneous combustion of coal contained in the
overburden material comes to the essential physical and chemical changes of the material of a
large part of the waste rock that directly changing geo-mechanical characteristics of the
material. These processes and a number of other factors have led to a rapid slope failure
causing causing the death of a person and several were injured in collapsed and damaged
buildings below the slope. The paper presents the results obtained during detailed engineering
geological and geotechnical investigations of the landslide and designed remediation
measures based of these investigations.
Key words: landslide, waste rock, spontaneous coal combustion, engineering geological
investigations, feedback analysis

1
Federalni zavod za geologiju, Ilidža, Ustanička 11, 71 210 Sarajevo, vedad_demir@yahoo.com
2
GeoAVAS d.o.o. Sarajevo; Joze Penave 3, 71210 Ilidža; geo@geoavas.ba
3
GeoAVAS d.o.o. Sarajevo; Joze Penave 3, 71210 Ilidža; geo@geoavas.ba
4
Građevinski fakultet Sarajevo, Institut za Geotehniku i Geologiju; askeja@live.com
Uvod
Dana 04.01.2015. god u noći sa nedelje na ponedjeljak došlo je do aktiviranja klizišta u
naselju Bare, općina Kakanj u kome je tragično stradala jedna osoba, a više je povrijeđenih
uslijed obrušavanja većih količina materijala na barake u kojima je bilo više stambenih
jedinica. Materijal je heterogenog porijekla i čine ga fragmenti laporaca, laporovitih
krečnjaka iz krovine i podine ugljenih slojeva te ugljeviti materijal. Nakon prestanka
odlaganja materijal je uslijed konsolidacije, filtracije vode i samozapaljenja ugljevitog
materijala pretrpio određene fizičko-hemijske promjene, a time i geomehaničke karakteristike.
Ovako izmjenjen materijal je brzo saturiran uslijed naglog otapanja snijega što je u konačnici
dovelo do sloma na nestabilnoj kosini deponovanog materijala.

Pregled rezultata izvedenih istražnih radova

Radi definisanja osnovnih karakteristika i elemenata klizišta, njegove geneze, te
inženjerskogeoloških i hidrogeoloških karakteristika deponovanog materijala i osnovnog
terena urađene su slijedeće aktivnosti:
 Geodetski radovi
 Detaljno inžinjerskogeološko kartiranje terena
 Istražno bušenje
 Mjerenje podzemne vode u bušotinama
 Izvođenje SPT opita za vrijeme bušenja
 Laboratorijsko ispitivanje uzoraka

Kartiranjem je okontureno staro i novo klizište, registrovane pukotine te je izvršena

kategorizacija terena po stabilnosti (slika br.1). Izbušene su tri istražne bušotine ukupne
dužine 73 m čime je utvrđen sastav, zavodnjenost i debljina deponovanog materijala i
osnovnog pokrivača. U materijalima pokrivača izvođen je standardni penetracioni test.
Laboratorijska ispitivanja urađena su po važećim standardima.

Slika 1. – Detalj IG kartiranja terena.

2
Na uzorcima je određena prirodna vlaga, zapreminska težina, granice konzistencije, parametri
čvrstoće na smicanje. Na dva uzorka urađena je hemijska (silikatna) analiza te sadržaj
organske materije.
Ukupno je laboratorijski tretirano 13 uzoraka, od čega su na 10 urađena geomehanička
ispitivanja, na dva hemijske analize, dok je na jednom određen sadržaj organske materije.

4.1. Morfološki i morfometrijski elementi klizišta

Klizište je aktivirano u vještački deponovanom materijalu nastalom uslijed rudničke
eksploatacije uglja. Materijal je heterogenog porijekla i čine ga ostaci ugljevitog materijala,
laporaca i laporovitih krečnjaka koji su pretrpjeli određene hemijske izmjene uslijed filtracije
podzemnih voda i samozapeljenja uglja. Deponovani materijal, općenito, ima slabe
geomehaničke karakteristike prvenstveno čvrstoću na smicanje. To se naročito odnosi na zone
u kojima je značajnije koncentrisana ugljevita materija kao u čelu ovog klizišta.

Slika 2. – Pozicija starog(umirenog), novog i potencijalnog klizišta

Uz lijevi bok klizišta nalazi se umireno klizište površine nešto manje od 3,5 ha.
Sjeverozapadno, uz desni bok ovog starog umirenog klizišta desio se novi slom deponovanog
materijala koji je uništio 10 stambenih jedinica (slika 2). Površina ovog novog klizišta iznosi
oko 17000 m2. Površina pokrenutog materijala iznosi nešto manje od 1 ha, a njegova
zapremina preko 100 000 m3. Smjer klizanja je istok/jugoistok. Dužina kosine na kojoj se
desio slom iznosi oko 70 m, padni ugao preko 35°. Prosječna dužina klizišta je oko 150
metara, a njegova prosječna širina na kosini iznosi nešto manje od 100 metara. Ekspozicija
kosine jugoistočna.
Prema položaju klizne površine klizište je asekventno, rotacionog tipa sa kružno-cilindričnom
površinom, jednostavnim mehanizmom premještanja u vještačkoj heterogenoj sredini. Ovo je
prošireno klizište prema distribuciji aktivnosti klizišta, jer se klizna površina povećava na
desnom boku klizišta. Prema stilu klizne aktivnosti spada u pojedinačno klizište jer
predstavlja jedinstveno kretanje pokrenutog materijala.

3
Klizište je uzrokovano nizom faktora: neodgovarajuća geometrija kosine (velik nagib),
dugoročno djelovanje faktora degradacije deponovanog materijala uzrokovano određenim
hemijskim promjenama, ciklično zamrzavanje i odmrzavanje materijala te u konačnici
topljenje snijega i saturacije materijala što je povećalo težinu tla i smičuće napone, a smanjilo
čvrstoću na smicanje što je na kraju dovelo do sloma tla. Zapadni dio kosine zasad nije
pokrenut, ali postoji realna prijetnja da se klizište proširi i na taj dio kosine s obzirom da
postoje pukotine na perifernom dijelu platoa odnosno u vršnom dijelu kosine. Također, i ovdje
je kosina slične geometrije, visine i istog sastava materijala. Proširivanje klizišta na zapadni
dio kosine može potencijalno ugroziti oko 15 stambenih objekata.

Inženjerskogeološka kategorizacija terena

Na osnovu rezultata terenskih i laboratorijskih istraživanja i ispitivanja, na istražnom području
izdvojene sljedeće inženjerskogeološke kategorije:
 Deponovani materijal – halda:
 Eluvijalno-deluvijalni pokrivač
 Slampirani - klizanjem poremećeni materijali deponije i njene podloge
 Supstrat
Deponovani materijal (halda)
Primarni sastav jalovine sačinjen je od uglja, ugljene prašine te fragmenata neogenih
sedimenata iz krovine i podine ugljenog sloja. Jalovište (halda) je neopterećena u smislu
dodatnog spoljašnjeg opterećenja. Jalovina je transportovana od mjesta separisanja do
odlagališta sistemom žičara, a vršeno je koncentrisano (konusno) odlaganje jalovine pri cemu
se vršilo sabijanje jalovine na mjestu pada i stvaranje zbijenog jezgra. Zbijanje materijala
povećavalo se njegovim slijeganjem pod sopstvenom težinom pri čemu dolazi do povećanja
čvrstoće na smicanje na račun povećanja kohezije. Odlagani materijal nije jednorodan po
litološkom kao ni po granulometrijskom sastavu. Slaba sortiranost deponovanog materijala
ispoljava se u prirodnoj segregaciji fragmenata jalovine uslijed djelovanja gravitacije pri čemu
se prvo deponuju krupnije frakcije dok se u gornjem dijelu kosine zadržavaju sitne frakcije.
Ugao kosine u sadašnjim uslovima iznosi između 35-40°. Brojni su faktori koji utiču na
veličinu ugla prirodnog formiranja kosine u procesu odlaganja jalovine kao što su: način
odlaganja, visina odlagališta, visina padanja, ugao unutrašnjeg trenja pri kotrljanju čestica po
kosini, vrijeme deponovanja i sl. Ugao formirajna kosina svježe nasute jalovine povećava se
proporcionalno sa povećanjem čvrstoće jalovine, dok je smanjenje ugla kosine sa vremenom
kod odlagališta sa mješovitom jalovinom, proporcionalno sadržaju glinovite komponente.
Također, smanjenje ugla kosine proporcionalno je slijeganju odlagališta.
Uvidom u istražnu bušotinu B-1, lokalna pozajmišta te otkriveni profil u čeonom dijelu
klizišta zapažaju se dva horizonta, dvije grupe materijala, koje se međusobno jasno razlikuju
iako su i one same dosta heterogene:
• Ugljeviti materijal, ugljevito-prašinasta drobina (1a)
• Krupnozrni crvenkasti materijal - izgorjela ili oksidirana jalovina (1b)
Prvu grupu čini mješavina materijala uglja, ugljene prašine te uglati fragmenti jalovine (slika
3), odnosno stijene neposredne podine i krovine otkopavanih ugljenih slojeva. Ovi materijali
su prethodno već opisani. To su konsolidovani, djelimično alterisani materijali (lapor, ugalj).

4
Prvobitno je čitava deponija imala približno ovakav sastav sa promjenjivom koncetracijom
ugljevitog materijala i prašine i mjestimičnog nagomilavanja jednorodnog materijala.

Slika 3. - Ugljeviti materijal sa drobinom jalovine

Međutim, ono što je u mnogome promijenilo geomehaničke karakteristike i stabilnost ovog

deponovanog materijala su hemijski procesi izazvani samozapaljenjem uglja prisutnog u
jalovini. Tako su na deponiji i unutar nje nastali novi horizonti krupnozrnog crvenkastog
materijala (slika 4). Poznato je da postoji više faktora koji mogu izazvati samozapaljenje
uglja, pojedinačno ili međusobnim sadejstvom. Tako naprimjer, oksidacijom pirita prisutnog u
uglju pod uticajem vode i kisika nastaje željezni sulfat uz oslobađanje toplote što može
dovesti do samozapaljenja uglja. Do samozapaljenja može doći i oksidacijom organske
materije u uglju razvijanjem mikroorganizama i njihovim fiziološkim aktivnostima ili
intezivnim vezivanjem fenolnih grupa u uglju sa kiseonikom pri čemu se odvija egzotermna
reakcija.

Slika 4. - Crveni krupnozrni materijal (izgorjela jalovina) u kontaktu sa nesagorjelim ugljevitim materijalom

Sagorijevanjem uglja dolazi do žarenja karbonatnih fragmenata stijena koji su prisutni u

mješavini jalovine (lapor i krečnjak) pri čemu se stvara kalcijev oksid uz oslobađanje

5
ugljikova (IV) oksida. Reakcijom s vodom kalcijev oksid (živi kreč) prelazi u kalcijev
hidroksid (gašeni kreč) koji se ovdje javlja i u mineralnom obliku portlanditu. Sagorijevanjem
uglja, između ostalog, oslobađa se i sumpordioksid koji se veže sa kalcijevim karbonatom ili
hidroksidom stvarajući gips.
Kako je ovim hemijskim i drugim procesima prvobitni sastav deponovanog materijala znatno
promijenjen tako su i prvobitne geomehaničke karakteristike promijenjene kao i stabilnost
deponije (haldije). Kalcijev hidroksid u načelu djeluje kohezivno i veže fragmente stijena,
tako da se na lokalnim pozajmištima može vidjeti i negativan nagib kosina u dijelu gdje je
jalovina sagorjela. U praksi je poznata i stabilizacija tla gašenim krečom. Međutim ona se
primjenjuje samo u glinovitim materijalima, gdje se dodavanjem kalcijevog hidroksida koji
djelomično disocira u Ca ione i OH ione. Time dolazi do kationske izmjene pri kojoj se natrij
iz visokoplastičnih glina zamijenjuje kalcijem iz gašenog kreča. Tako se dobiva kalcijska
glina koja ima znatno manju plastičnost nego natrijska. Međutim, kako je ovdje udio glinovite
frakcije neznatan tako se i ne ispoljava njegov pozitivan učinak na stabilizaciju deponije.
Formirani gips apsorpcijom vode povećava svoju zapreminu i plastičnost čime se smanjuje
čvrstoća na smicanje. Bubrenje također generiše pritisak koji stvara pukotine u vezanom
materijalu.
Hemijskim analizama preko GŽ-a utvrđeno je da sadržaj organske materije u horizontima
ugljevitog materijala s drobinom iznosi preko 25%. Za krupnozrni crvenkasti materijal
odnosno sagorjelu jalovinu urađene su dvije skraćene silikatne analize, jedna na uzorku iz
bušotine B-1 sa dubine 14-16 m, a druga na uzorku sa obližnjeg pozajmišta na kome je
također urađen i opit direktnog smicanja. S obzirom da na ovom pozajmištu postoje negativni
uglovi nagiba kosina što govori o dobroj kohezivnoj vezi ovog materijala, sa ove kosine uzet
je neporemećeni uzorak na kome je izvršeno ispitivanje čvrstoće na smicanje kao i skraćena
silikatna analiza. Cilj je bio da se poređenjem hemijskog sastava ovog koherentnog uzorka sa
stabilne kosine i hemijskog sastava istog materijala iz bušotine B-1 dobije uvid u
geomehaničke parametre ovog horizonta u neposrednoj blizini čela klizišta s obzirom da je iz
bušotine nemoguće uzeti neporemećeni uzorak iz ovakvog materijala.
U pogledu parametara koji određuju čvrstoću na smicanje neizgorjeli horizont sa
nekoherentnim ugljevitim materijalom i drobinom ima bolji ugao unutrašnjeg trenja, dok
pretežno koherentna sagorjela i oksidirana jalovina ima bolju koheziju. S obzirom da su obje
grupe materijala dobro vodopropusne, to se uslijed njihove veće i nagle saturiranosti brzo
smanjuje otpornost na smicanje i ukoliko ona padne ispod smičućih napona odnosno granične
ravnoteže dolazi do sloma tla. Rezultati skraćenih hemijskih analiza prikazani su u tabeli 1.
Međutim, dobijeni rezultati direktnog smicanja na neporemećenim uzorcima nisu relevantni
za ovaj materijal jer su dobijeni veoma niski parametri čvrstoće na smicanje koji ne mogu
zadržati ni blago nagnute kosine. Uzorci su mogli biti degradirani uslijed transporta u
laboratoriju u Tuzlu, kao i pri pripremi uzoraka za opit.

Tabela 1. – Rezultati hemijskih ispitivanja uzoraka

Uzorak m/m (%)

6
 Gubitak
SiO2 Fe2O3 Al2O3 MgO CaO Ukupno
žarenjem

B–1
19,66 43,25 2,55 8,05 1,65 24,17 99,33
14,00-16,00

U–1 10,21 47,21 6,40 15,75 0,77 11,89 92,23

S obzirom da se ne radi o prirodnom taloženju materijala i kako se ne može pouzdano odrediti

prostorni obuhvat deponovanog materijala koji je sagorio i oksidirao, čitava deponija (halda)
tretirana je kao jedna sredina u geotehničkom modelu terena i u analizama stabilnosti terena.
S obzirom da na površini odlagališta postoje „vruće tačke“ i da se u nožici klizišta procjeđuje
zagrijana voda može se zaključiti da proces sagorijevanja uglja i za njega vezani hemijski
procesi i dalje traju. Moćnost deponovanog materijala neposredno iznad čela klizišta iznosi 42
m kako je utvrđeno istražnom bušotinom B-1.

Eluvijalno-deluvijalni pokrivač
Eluvijalno deluvijalni ili prirodni pokrivač nastao hemijskim i mehaničkim raspadanjem
matične stijene i djelomičnim gravitacionim premještanjem utvrđen je bušenjem i kartiranjem
terena. Bušenjem je utvrđeno da pokrivač leži neposredno ispod deponovanog materijala
halde.
Grade ga dominantno smeđe anorganske gline visoke plastičnosti sa određenim sadržajem
pijeska i prašine. Debljina naslaga je približno ujednačena, kreće se od 7,50 do 8,20 m, a
prosječna debljina iznosi 7,77 m.
Fizičko – mehaničke karakteristike ovih materijala se razlikuju po dubini, gdje su gornji
dijelovi nešto mekšeg konzistentnog stanja. Na osnovu in situ ispitivanja, SPT-a, eluvijalno
deluvijalni pokrivač se može klasificirati na osnovu Peck-a i Terzagy-a, kao materijali veoma
krute do tvrde konzistencije.

Slampirani materijal (Slm)

Pod slampiranom masom (slumped mass) ili delapsionim pokrivačem podrazumjevamo sve
horizonte tla i stijena koji su zahvaćeni procesom klizanja. Pri tome dolazi do rotacije,
translatornog pomjeranja dijela terena, preuređenja čestica, deformisanja strukture tla,
ubiranja, rasklizavanja i slično (Slika 5).
Materijali zahvaćeni ovim procesima su najvećim dijelom prethodno opisani deponovani
ugljeviti materijali sa drobinom i produkti nastali njihovim sagorjevanjem i pratećim
hemijskim procesima. Kliznim procesima zahvaćen je i gornji dio prirodnog eluvijalno-
deluvijalnog pokrivača koji nije uklonjen prije deponovanja jalovine.

7
 Slika 5. - Slampirana masa – aktivno klizište

S obzirom da su zahvaćeni gore spomenutim procesima, oni više nemaju potpuno iste
karakteristike kao matični horizonti prije aktiviranja klizišta, odnosno njihovi vršni parametri
čvrstoće su iscrpljeni uslijed deformacija i lomova tako da sada imaju rezidualne vrijednosti i
mogu se smatrati u cjelini nekoherentnim materijalima bez kohezije ili sa neznatnom
kohezijom. Očekivati je da će ovi materijali tokom vremena i nakon stabilizacije ponovo
povećati čvrstoću na smicanje povećanjem kohezione veze među česticama uslijed određenih
hemijskih procesa.

Supstrat
Supstrat grade tankoslojeviti do lisnati lapori, koji normalno leže preko krovinske krečnjačke
zone. Smatra se da pripada srednjem miocenu (2M2).
Ovi sedimenti su utvrđeni svim izvedenim istražnim radovima, otvorenih izdanaka za
kartiranje na istražnom prostoru nije bilo. Na kontaktu između pokrivača i supstrata usljed
različitog djelovanja egzogenih faktora došlo je do određenog stepena mehaničke i fizičko-
hemijske izmjene matične stijene, koja je manifestovana kroz degradiranosti i raspadnutost
stijena u odnosu na dublje i svježije horizonte, zbog čega je izdvojen horizont kao raslabljeni
supstrat.
Materijali supstrata zaliježu na dubinama od cca 9,30 m‘ u dijelu ispod nožice klizišta. Na
dijelu prekrivenim deponovanim materijalima, dubina zalijeganja je varijabilna jer je pod
direktnim uticajem antropogenog faktora i kliznih procesa. Na platou iznad čela klizišta
raslabljeni supstrat zaliježe na dubini cca 45,00 m

Geostatički proračun
Geostatički proračun proveden je Programskim paketom Plaxis 2D, verzija 8.5. Navedeni
software koristi metodu konačnih elemenata za rješavanje problema, koji je definiran kao
ravno stanje deformacija. Korišten je Mohr Coulomb-ov model tla.

8
Proračun je urađen prema EC7 sa faktorima sigurnosti za stalno i korisno opterećenje γ G=1.35
i γQ=1.5, te sa parcijalnim faktorima sigurnosti za materijal, za tgφ i c, sa vrijednosti od 1.25
(tabela 2).

Tabela 2. - Eurocode 7 – princip proračuna

Uticaji i učinci uticaja
Projektni pristup Otpornost tla
Iz konstrukcije Iz tla

GEO - PP2 – R;e = R;v = 1,4;

potporne G = 1,35 Q = 1,5
konstrukcije R;h = 1,10

GEO - PP3 G = 1,00 Q = 1,30  = c = 1,25; cu = 1,4

Proračun stabilnosti za slučaj statičkog opterećenja proveden je metodom φ/c redukcije. Ova
metoda se bazira na principu smanjenja parametara čvrstoće do sloma. Pri tome je, faktor
sigurnosti (u navedenom programskom paketu je to faktor sa oznakom ΣM sf), definisan
odnosom veličine ulaznih parametara i minimalnom veličinom parametara čvrstoće koji su
potrebni za ravnotežu.
Taj odnos u „Plaxis-u“ je definisan faktorom ΣMsf, koji je prikazan tabelarno sa ostalim
faktorima koje koristi software, a koji ovdje neće biti posebno opisivani. Ovaj koeficijent
predstavlja sljedeći odnos:
tan input c
�Msf = = input
tan reduced creduced

Ukoliko je nakon posljednjeg proračunskog koraka ∑Msf<1, definitivno nastupa slom po

kliznoj ravni. Za sve vrijednosti ∑Msf veće od 1, neće nastupiti slom, ali se može odrediti
faktor sigurnosti na klizanje posmatrane kosine, i to za stanje koje je najbliže slomu
(klizanju).
U tom slučaju, možemo prikazati oblik i položaj klizne ravni najbliže slomu, te očitati
minimalni faktor sigurnosti. Za ostale dijelove modela, faktor stabilnosti može biti samo veći,
što je svakako na strani sigurnosti.
Prilikom proračuna posmatran je profil na kojem je uočeno klizanje. Izvršena je analiza
globalne stabilnosti metodom redukcije smičuće čvrstoće (/c redukcija), za kontrolu faktora
sigurnosti koji treba da iznosi preko 1,25 (prema EC 7), za svaku kritičnu fazu i za konačno
stanje.
Napomena: Intenziteti pomjeranja za fazu analiziranja ϕ/c redukcijom, nemaju pravilno
fizičko značenje, a bitan je samo inkrement ukupnih ili smičućih deformacija (koji predstavlja
oblik kritične klizne plohe), jer se slom dešava pri jako velikim deformacijama. Oblik i
položaj kritične klizne plohe određene na opisani način definisan je slikom inkrementa
totalnih deformacija, odnosno slikom inkrementa smičućih deformacija.
Na slikama 6-8 prikazane su provedene povratne analize na karakterističnom profilu, s ciljem
da se usvoje mjerodavni geotehnički parametri pokrivača. Na slikama je naznačen i nivo
podzemne vode izmjeren istražnim radovima.

9
Rezultati proračuna za c=2 kPa i =16°

Slika 6. - Izgled klizne plohe; Fs=0,97

Rezultati proračuna za c=2 kPa i =17°

Slika 7. - Izgled klizne plohe; Fs=1,03

Rezultati proračuna za c=2 kPa i =18°

Slika 8. - Izgled klizne plohe; Fs=1,11

10
U tabeli 3. su prikazani faktori stabilnosti u funkciji parametara čvrtoće za karakteristični
profil, na osnovu čega će se u konačnici usvojiti parametri čvrstoće površinskog sloja koji je
izložen pojavi klizanja.
Tabela 3. – Faktori stabilnost
Ugao un. tr. c= 2 kPa

f= 16° 0,97

f= 17° 1,03

f= 18° 1,11

Slika 9. - Deformisna konfiguracija nakon klizanja – u skladu sa uočenim stanjem na terenu

Slika 10. - Porni pritisak – voda na površini terena

11
Geotehnički parametri za proračune
Mjerodavni geomehanički parametri za proračune su dat na osnovu podataka terenskih “in situ”
opita, laboratorijskih ispitvanja, dosadašnjeg iskustva, korelacija i preporuka pojedinih autora,
komparacije drugih rezultata iz isth i sličnih materijala. Parametri slampiranog pokrivača, tj kliznog
tjela, kao i parametri deponovanog materijala usvojeni su preko povratnih geotehničkih analiza, kako
je detaljno prikazano u prethodnom poglavlju.
Tabela 4: Mjerodavni geotehnički parametri
Horizont slampirani materijala
Zapreminska težina  = 16 kN/m³
Poisonn-ov koeficijent v = 0.3
Ugao unutrašnjeg trenja φ = 16 °
Kohezija c = 2 kPa

φ = 38°
Horizont deponovani materijal – halda
Zapreminska težina  = 16 kN/m³
Poisonn-ov koeficijent v = 0.3
Ugao unutrašnjeg trenja φ = 30 °
Kohezija c = 15 kPa

Horizont eluvijalno-deluvijalnih naslaga pokrivača

Zapreminska težina  = 19,5 kN/m³
Poisonn-ov koeficijent v = 0.3
Ugao unutrašnjeg trenja φ = 18 °
Kohezija c = 20 kPa

φ = 38°
Horizont geološkog supstrata
Zapreminska težina  = 21 kN/m³
Poisonn-ov koeficijent v = 0.3
Ugao unutrašnjeg trenja φ = 25 °
Kohezija c = 50 kPa
Opis predloženog rješenja sanacije
Projektom sanacije osigurava se potrebni faktor sigurnosti mjerama koje podrazumijevaju
izvođenje ojačanja nožice lomljenim kamenim materijalom, sa zidom od gabiona, te
izvođenjem drenažnog sistema u kombinaciji sa površinskom odvodnjom i površinskim
škarpiranjem, te ublažavanjem nagiba. Ublažavanje nagiba odnosi se, kako na slampirani
deponovani materijal, tako i na na dio materijala koji nije zahvaćen klizanjem u sadašnoj fazi.
Detalji projektog rješenja u vidu grafičkog dijela ovdje nisu prikazani.

12
Proračun sanirane padine
Proračun sanirane padine dokazuje zahtijevanu stabilnost nakon ranije navedenih mjera
sanacije (ublažavanje kosine klizišta i zone koja nije zahvaćena klizanjem, ojačanje nožice
lomljenim kamenim materijalom, izvođenje drenaže u nožici, te površinska odvodnja pomoću
kanalica i humuziranja)

Slika 11. - Izgled padine nakon saniranja klizišta

Slika 12. - Globalna stabilnost padine nakon saniranja klizišta, Fs=1,26 > 1,25

13
 Slika 13. - Oboreni NPV nakon dreniranja padine

Dokaz stabilnosti zida od gabiona

S ciljem da se izračuna faktor sigurnosti samoga zida od gabiona, analiziran je izolovani
model lokalne zone oko gabiona (slika 14). Kontakt između gabiona modeliran je elementima
kontakta (interface elementi), sa koeficijentom trenja tg = 0,6, što odgovara srednje
zbijenom granularnom materijalu. Metodom /c redukcije izračunat je faktor globalne
stabilnosti od 1,4 > 1,25, čime je dokazana stabilnost potporne konstrukcije (slika 15).

Slika 14. - Geometrija modela za analizu stabilnosti i funkcionalnosti gabiona

14
 Slika 15. - Globalna stabilnost zida od gabiona, Fs=1,40 > 1,25

Zaključak
Jalovinski materijal na prostoru današnjeg naselja Bare primarno je sastavljen od fragmenata
lapora, laporovitih krečnjaka, krečnjaka i ostataka uglja. Samozapaljenjem uglja i žarenjem
fragmenta karbonatnih stijena postepeno dolazi do promjena fizičko-hemijskih i
geomehaničkih karakteristika prvobitno deponovanog materijala. Iako ovako nastao materijal
na izvjestan način cementira sagorjele fragmente stijena on je izuzetno osjetljiv na vlagu,
naročito na veći stepen saturacije kao što je bio neposredno pred slom kosine, kada smičuća
čvrstoća naglo pada. Analizom terenskih istražnih radova i laboratorijskih ispitivanja te
provedenim povratnim analizama definisani su parametri potrebni za proračun stabilnosti
kosine. Na bazi prikupljenih podataka projektovano je rješenje sanacije klizišta.
Provedenim proračunom stabilnosti može se konstatovati da projektno rješenje sanacije
klizišta u vidu ojačanja dna škarpe kamenim materijalom (kontrateret) sa potpornim zidom od
betonskih gabiona), te izradom drenažnog sistema koji se sastoji od podužnog drenažnog rova
uz zid od gabiona, zadovoljava u pogledu globalne stabilnost kosine. Pored navedenih mjera,
predviđeno je ublažavanje trenutnih kosina kako slampiranog, tako i nepokrenutog
deponovanog materijala, te humuziranje površine sa regulacijom površinske odvodnje
izvođenjem površinskih betonskih kanalica.Faktor sigurnosti nakon sanacije klizišta iznosi
Fs=1,25 što zadovoljava kriterije stabilnosti po EC-7 (Fs≥1,25).

Literatura:
1. Ahmetspahić S., Demir V.,(2015): Elaborat o inženjerskogeološkim i geotehničkim
karakteristikama terena za glavni geotehnički projekat sanacije klizišta Bare, GeoAVAS d.o.o.
Sarajevo.
2. M.M.Maksimović, (2008): Mehanika tla, Beograd
3. Konstrukcioni biro građevinske industrije iz Zagreba: Predprojekt tvornice za proizvodnju
bloketa u Kaknju
4. B.B. Standardi,
5. Eurokod 7

15