Tiểu luận Triết học

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 3

PHẦN NỘI DUNG.................................................................................................................. 5
Chương 1. Cơ sở lý luận về sự biện chứng giữa cái chung và cái riêng theo quan điểm chủ
nghĩa Mác-Lênin………….…………………………………………………………………..5
1.1. Khái niệm cái chung và cái riêng theo quan điểm chủ nghĩa Mác-Lênin .................. 5
1.1.1. Cái riêng ............................................................................................................... 5
1.1.2. Cái chung.............................................................................................................. 5
1.2. Mối quan hệ giữa cái chung và cái riêng theo quan điểm chủ nghĩa Mác-Lênin ....... 6
1.2.1. Mối quan hệ cái chung và cái riêng theo quan điểm chủ nghĩa phi Mácxít ........ 6
1.2.2. Quan hệ biện chứng giữa cái chung và cái riêng theo quan điểm chủ nghĩa Mác-
Lênin …………………………………………………………………………………..6
1.3. Ý nghĩa phương pháp luận .......................................................................................... 8
Chương 2. Vận dụng sự biện chứng giữa cái chung và cái riêng vào việc xậy dưng nền kinh
tế thị trường ở Việt Nam…..................................................................................................... 10
2.1. Những khái niệm về thị trường, kinh tế thị trường ................................................... 10
2.1.1. Khái niệm thị trường .......................................................................................... 10
2.1.2. Khái niệm kinh tế thị trường .............................................................................. 10
2.1.3. Kinh tế thị trường tại một số quốc gia trên thế giới ........................................... 10
2.2. Sự biện chứng giữa cái chung và cái riêng vào việc xậy dưng nền kinh tế thị trường ở
Việt Nam ............................................................................................................................. 12
2.2.1. Cái chung được vận dụng vào nền kinh tế thị trường ở Việt Nam .................... 12
2.2.2. Cái riêng được vận dụng vào nền kinh tế thị trường ở Việt Nam ...................... 13
2.2.3. Cái đơn nhất trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam ...................................... 14
2.3. Những thành tựu đạt được ........................................................................................ 15
2.4. Những giải pháp tiếp tục phát triển kinh tế thị trường ở Việt Nam .......................... 16
PHẦN KẾT LUẬN .............................................................................................................. 17
TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................................... 18

2
 Tiểu luận Triết học

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong quá trình xây dựng nền kinh tế Việt Nam theo định hướng xã hội chủ nghĩa, lấy
tư tưởng chủ nghĩa Mác-Lênin làm kim chỉ nam, đất nước ta đã trải qua nhiều khó khăn, thử
thách. Từ một nước phong kiến lạc hậu với nền kinh tế tiểu nông kém phát triển, sau khi giành
độc lập năm 1945, nước ta tiến hành xây dựng nền kinh tế tập trung, bao cấp (từ năm 1954)
song do những hạn chế to lớn do nó mang lại: hạn chế về năng suất lao động, về phát triển thị
trường…đã buộc chúng ta phải tìm ra cách xây dựng nền kinh tế hiệu quả. Đại hội VI của
Đảng (1986) đã định hướng Việt Nam đi theo con đường xây dựng nền kinh tế thị trường theo
định hướng xã hội chủ nghĩa. Trải qua 33 năm, bằng sự nỗ lực, sang tạo của quần chúng, các
ngành các cấp, chúng ta đã vượt qua những giai đoạn khó khăn và đạt được những thành tựu
to lớn trên nhiều lĩnh vực đời sống xã hội: tăng trưởng kinh tế nhanh, chính trị ổn định, mở
rộng quan hệ đối ngoại, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế,..

Việc đạt được những thành tựu to lớn ấy có một phần không nhỏ đóng góp của chủ
nghĩa Mác-Lênin, đặc biệt là từ việc chúng ta lĩnh hội, nắm bắt và vận dụng hiệu quả phép
biện chứng giữa cái chung và cái riêng (cặp phạm trù cơ bản của phép biện chứng triết học
Mác-Lênin). Bởi cặp phạm trù biện chứng ấy đã cho chúng ta một điểm tựa về tư tưởng, định
hướng đúng đắn, sát đáng để chúng ta xây dựng nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội
chủ nghĩa.

Qua việc được tiếp thu những tri thức quý báu về triết học Mác-Lênin và mong muốn
tìm hiểu quy luật về sự phát triển của kinh tế Việt Nam, em quyết định chọn đề tài “Biện
chứng giữa cái chung và cái riêng và vận dụng vào việc xậy dưng nền kinh tế thị trường ở
nước ta” để thực hiện tiểu luận của mình. Do trình độ hiểu biết còn hạn chế và việc vận dụng
các tri thức triết học còn chưa triệt để nên bài tiểu luận của em còn nhiều sai sót, do vậy em
mong cô bỏ qua cho những thiếu sót trong tiểu luận này.

2. Lịch sử vấn để

Đã có nhiều tác giả, nhóm tác giả trong và ngoài nước đã nghiên cứu về vấn đề xây
dựng kinh tế thị trường, xây dựng kinh tế thị trường ở Việt Nam hay việc vận dụng chủ nghĩa
3
 Tiểu luận Triết học

Mác trong việc xây dựng kinh tế thị trường ở Việt Nam nhưng ít có nhà nghiên cứu nào tập
trung vào việc phân tích ảnh hưởng cặp phạm trù biện chứng cái chung và cái riêng và tác
động của nó trong việc xây dựng nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở
Việt Nam.

3. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu đề tài “Biện chứng giữa cái chung và cái riêng và vận dụng vào việc xậy
dưng nền kinh tế thị trường ở nước ta”, em mong muốn hiểu được quy luật trong việc xây
dựng nền kinh tế thị trường Việt Nam và ảnh hưởng của sự biện chứng giữa cái chung và cái
riêng trong tiến trình ấy. Qua đó em có thể tìm ra giải pháp tiếp tục phát triển nền kinh tế nước
ta.

4. Phương pháp nghiên cứu

Đề thực hiện, trong bài tiểu luận em đã thực hiện những phương pháp: phân tích, tổng
hợp, thống kê, hệ thống hóa số liệu,…

5. Kết cấu tiểu luận

Tiểu luận gồm hai chương:

Chương 1: Cơ sở lý luận về sự biện chứng giữa cái chung và cái riêng theo quan điểm
chủ nghĩa Mác-Lênin

Chương 2: Vận dụng sự biện chứng giữa cái chung và cái riêng vào việc xậy dưng nền
kinh tế thị trường ở Việt Nam

6. Đối tượng nghiên cứu

Cái chung và cái riêng và vận dụng vào việc xậy dưng nền kinh tế thị trường ở Việt
Nam.

7. Lời cảm ơn

Lời cuối cùng, em xin chân thành cảm ơn giảng viên Đào Thị Trang, người đã tận tâm
chỉ bảo, giúp đỡ về kiến thức, kỹ năng để em có thể hoàn thành bài tiểu luận này.

4
 Tiểu luận Triết học

PHẦN NỘI DUNG

Chương 1. Cơ sở lý luận về sự biện chứng giữa cái chung và cái riêng theo quan
điểm chủ nghĩa Mác-Lênin
1.1. Khái niệm cái chung và cái riêng theo quan điểm chủ nghĩa Mác-Lênin
1.1.1. Cái riêng
Cái riêng là một phạm trù triết học dùng để chỉ một sự vật, một hiện tượng, một quá
trình nhất định1 trong thực tại khách quan.

Ta cần phân biệt giữa cái chung và cái đơn nhất bởi cái đơn nhất là một phạm trù triết
học dùng để chỉ những đặc tính, những tính chất,…chỉ tồn tại ở một sự vật, một hiện tượng
nào đó mà không lặp lại ở các sự vật, hiện tượng khác2, trong khi giữa các cái riêng lại tồn tại
một số đặc điểm chung nào đó.

Ví dụ trong tập thể lớp TRI102.11 trường Đại học Ngoại thương thì mỗi sinh viên như
Mai, Trang là một cái riêng, tồn tại độc lập, riêng rẽ nhưng vẫn có điểm chung là sinh viên lớp
TRI102.11 Đại học Ngoại thương. Trong khi đặc điểm DNA, tuổi tác, cá tính,… của mỗi
người là khác nhau, chỉ có ở một người mà không lặp lại ở cá thể khác, do đó nó là cái đơn
nhất.

1.1.2. Cái chung

Cái chung là một phạm trù triết học dùng để chỉ những mặt, những thuộc tính, những
yếu tố, những quan hệ,…tồn tại phổ biến ở nhiều sự vật, hiện tượng.3Ví dụ trong cộng đồng
sinh viên Đại học Ngoại thương đang du học ở nước ngoài thì thuộc tính là sinh viên Đại học
Ngoại thương là cái chung của thành viên tập thể.

Cái chung chứa đựng trong đó tính quy luật, sự lặp đi lặp lại. Ví như quy luật về sự vận
động và phát triển, quy luật cung-cầu là những đặc điểm chung mà mọi sự vật hiện tượng, mọi
nền kinh tế phải tuân theo.

1
Giáo trình Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin, NXB Chính trị quốc gia (2016), trang 77
2
Giáo trình Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin, NXB Chính trị quốc gia (2016), trang 77
3
Giáo trình Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin, NXB Chính trị quốc gia (2016), trang 77
5
 Tiểu luận Triết học

1.2. Mối quan hệ giữa cái chung và cái riêng theo quan điểm chủ nghĩa Mác-Lênin
1.2.1. Mối quan hệ cái chung và cái riêng theo quan điểm chủ nghĩa phi Mácxít
Trong lịch sử triết học có tồn tại những quan điểm trái ngược nhau về mối quan hệ giữa
“cái riêng” và “cái chung”.

Theo phái duy thực, “cái riêng” là cái chỉ tồn tại tạm thời, thoáng qua, không phải là
cái vĩnh viễn, tồn tại độc lập với ý thức con người. Và “cái chung” không những không phụ
thuộc vào “cái riêng” mà còn sinh ra “cái riêng”. Triết gia cổ đại Platon khẳng định rằng cái
chung là những ý niệm tồn tại vĩnh viễn bên cạnh những cái riêng có tính chất tạm thời do cái
chung sinh ra.

Quan niệm của phái duy danh lại chỉ ra rằng chỉ có cái riêng là thực sự tồn tại, còn cái
chung chỉ là những ảo ảnh, tên gọi trống rỗng do tư tưởng của con người đặt ra và không phản
ánh sự vật, hiện tượng nào trong hiện thực khách quan. Quan niệm này của phái duy danh đã
phủ nhận hoàn toàn tính khách quan của nội dung các khái niệm. Bởi nếu theo quan điểm của
trường phái này, những khái niệm như: con người, lao động, đấu tranh giai cấp, cách mạng xã
hội, chủ nghĩa cộng sản,…là vô nghĩa trong đời sống loài người nên ta không cần bận tâm tìm
hiểu. Hơn thế, do những khái niệm liên quan đến bản thể luận: vật chất hay ý thức bị cho là
sáo rỗng nên ranh giới giữa chủ nghĩa duy tâm và duy vật bị xóa nhòa và cuộc đấu tranh giữa
các quan điểm triết học trở nên vô nghĩa với nhân loại.

Như vậy, cả hai trường phái duy thực và duy danh đều rơi vào sai lầm do họ đã tách
rời cái chung khỏi cái riêng, tuyệt đối hóa cái riêng, phủ nhận cái chung hoặc ngược lại. Họ
không thấy được sự tồn tại khách quan và mối liên hệ biện chứng giữa chúng. Từ đó, họ mắc
phải căn bệnh giáo điều, sách vở như phái duy thực hay bệnh kinh nghiệm như phái duy danh.

1.2.2. Quan hệ biện chứng giữa cái chung và cái riêng theo quan điểm chủ nghĩa Mác-Lênin
Theo quan điểm chủ nghĩa Mác-Lênin với phép biện chứng duy vật đã chỉ ra rằng: cái
riêng, cái chung và cái đơn nhất đều tồn tại khách quan, có mối liên hệ khăng khít với nhau.
Điều đó thể hiện ở chỗ:

6
 Tiểu luận Triết học

-Thứ nhất, cả cái riêng và cái chung đều tồn tại mang khách quan. Cái chung chỉ tồn
tại trong những cái riêng, thông qua cái riêng mà cái chung biểu hiện sự tồn tại của mình. Có
nghĩa rằng không có cái chung nào tồn tại biệt lập, bên ngoài cái riêng.

Ví dụ như không có một động vật nói chung tồn tại bên ngoài cá ngừ, voi, sư tử,.. là
những động vật cụ thể. Nhưng dù là cá ngừ, voi hay sư tử,..nào cũng là thể đa bào, hấp thụ
qua con đường dị dưỡng, đó là những đặc điểm chung lặp lại ở những loài vật riêng lẻ và phản
ánh qua khái niệm “động vật”. Hay động vật chính là cái chung, còn cá ngừ, voi, sư tử,.. là cái
riêng.

Như vậy, cái chung tồn tại thực sự, nhưng không tồn tại ngoài cải riêng mà thông qua
cái riêng.

-Thứ hai, cái riêng chỉ tồn tại trong mối liên hệ dẫn tới cái chung. Nghĩa là không có
một cái riêng nào tồn tại biệt lập, không liên hệ với cái chung.

Chẳng hạn như con người là một thực thể, một cái riêng nhưng sự tồn tại của con người
không thể tách rời khỏi mối liên hệ với tự nhiên và xã hội. Mỗi cá nhân đều chịu những sự tác
động, quy định của quy luật tự nhiên, xã hội. Đó là những cái chung trong bản thân mỗi người.
Các Mác từng khẳng định rằng “Con người là tổng hòa các mối quan hệ xã hội”.

-Thứ ba, cái riêng là cái toàn bộ, phong phú hơn cái chung còn cái chung là cái bộ
phận, sâu sắc hơn cái riêng. Cái riêng phong phú hơn cái chung vì ngoài cái chung, cái riêng
hàm chứa những cái của riêng nó – cái đơn nhất. Cái chung sâu sắc hơn cái riêng bởi cái chung
phản ánh những thuộc tính bản chất, những mối liên hệ tất yếu, tương đối ổn định của nhiều
cái riêng cùng loại. Do đó, cái chung gắn liền với bản chất và quy định phương hướng tồn tại,
phát triển của cái riêng. Công thức về mối liên hệ giữa cái chung và cái riêng:

Cái riêng = Cái chung + Cái đơn nhất

Bên cạnh đó, cái chung chỉ chứa trong nó những thuộc tính bản chất, cơ bản, tất yếu để
hình thành nên bản chất sự vật còn cái riêng gồm toàn bộ những đặc điểm thuộc về sự vật đó
do nó là một thực thể sinh động. Cái riêng lại luôn tồn tại trong nó cái đơn nhất, cái chung.
Nhờ vậy mà giữa các cái riêng vừa có sự tách biệt, vừa có sự tác động qua lại, chuyển hóa cho

7
 Tiểu luận Triết học

nhau. Sự tác động qua lại giữa các cái riêng làm cho các sự vật càng tiến gần nhau lại nhờ cái
chung, mặt khác lại khiến các sự vật càng tách biệt do cái đơn nhất. Do có sự tương tác mà cái
riêng có thể được phát hiện.

Ví dụ, người công nhân Việt Nam bên cạnh những đặc điểm chung với giai cấp công
nhân thế giới là lực lượng sản xuất trực tiếp hoặc gián tiếp tạo ra của cải vật chất cho xã hội,
là lực lượng cơ bản tiên tiến… thi họ còn mang những đặc điểm riêng là cần cù lao động, năng
động sáng tạo, không ngại khó khăn,..do những điều kiện tự nhiên, hoàn cảnh xã hội đất nước
quy định.

-Thứ tư, trong những điều kiện nhất định cái chung và cái đơn nhất có thể chuyển hóa
cho nhau. Sở dĩ như vậy là do trong thực tiễn, cái chung bao giờ cũng thoát thai từ cái đơn
nhất. Vì theo quy luật, cái mới hoàn thiện dần, có trình độ phát triển cao hơn và thay thế cái
cũ, trở thành cái chung, cái phổ biến, nhưng về sau nữa khi không còn phù hợp với điều kiện
mới, cái chung lại mất dần đi trở thành cái đơn nhất. Như vậy, sự chuyển hóa từ cái đơn nhất
thành cái chung thể hiện quá trình cái mới ra đời thay thế cái cũ, còn khi cái chung trở thành
cái đơn nhất tức là những điều lỗi thời, lạc hậu bị phủ định.

Ví dụ, lịch sử tiến hóa của các loài sinh vật do sự thay đổi của môi trường đã chỉ ra lúc
đầu sự thay đổi đặc tính chỉ diễn ra ở cấp độ cá thể, sau đó do sự phù hợp với điều kiện môi
trường mới mà những đặc tính ấy được bảo tồn, duy trì, trở nên phổ biến và trở thành đặc
trưng cho loài. Hay như ở nước ta những năm trước đại hội VI (1986) thì kinh tế thị trường,
hàng hóa là cái đơn nhất trong khi cơ chế bao cấp là cái chung nhưng từ năm 1986 thì kinh tế
thị trường là cái chung còn nền kinh tế tập trung bao cấp ở nước ta trở thành cái đơn nhất, chỉ
còn tồn tại trong một số ngành như an ninh-quốc phòng,…

1.3. Ý nghĩa phương pháp luận

Ta cần phải nhận thức cái chung để vận dụng vào cái riêng cụ thể trong các hoạt động
của con người; không nhận thức cái chung thì trong thực tiễn giải quyết mỗi cái riêng, mỗi
trường hợp cụ thể sẽ vấp phải những sai lầm, mất phương hướng. Muốn nắm được cái chung
thì cần phải xuất phát từ những cái riêng bởi cái chung không tồn tại trừu tượng ngoài những
cái riêng.

8
 Tiểu luận Triết học

Mặt khác, ta cần phải được cá biệt hóa cái chung trong mỗi hoàn cảnh, điều kiện cụ
thể; khắc phục bệnh giáo điều, siêu hình, máy móc, hoặc cục bộ, địa phương trong vận dụng
mỗi cái chung để giải quyết mỗi trường hợp cụ thể.

Trong hoạt động nhận thức và thực tiễn, chúng ta cũng cần phải biết tận dụng các điều
kiện cho sự chuyển hóa giữa cái đơn nhất và cái chung theo những mục đích nhất định, bởi vì
trong những điều kiện cụ thể giữa cái chung và cái đơn nhất có thể chuyển hóa cho nhau.

Thêm vào đó, mỗi cá nhân, tổ chức cần phải biết vận dụng mối quan hệ biện chứng
giữa cái chung và cái riêng nhằm phát triển bền vững nền kinh tế thị trường ở Việt Nam, đưa
kinh tế Việt Nam phát triển cường thịnh như các quốc gia khác và tạo tiền đề cơ sở vật chất
cho công cuộc xây dựng xã hội chủ nghĩa.

9
 Tiểu luận Triết học

Chương 2. Vận dụng sự biện chứng giữa cái chung và cái riêng vào việc xậy
dưng nền kinh tế thị trường ở Việt Nam
2.1. Những khái niệm về thị trường, kinh tế thị trường
2.1.1. Khái niệm thị trường
Thị trường là nơi diễn ra quá trình trao đổi, mua bán giữa người mua và người bán
nhằm đi tới một thống nhất về giá cả và lượng hàng hóa, dịch vụ được trao đổi. Thị trường
cũng có thể được hiểu là bất kỳ khung cảnh nào trong đó diễn ra việc trao đổi và mua bán
hàng hóa, dịch vụ.

Cùng với sự phát triển của nền sản xuất và trao đổi hàng hóa, thị trường ngày càng phát
triển đa dạng, phong phú hơn. Ngày nay, với sự tiến bộ của công nghệ thông tin và thương
mại điện tử thì thị trường không nhất thiết là một địa điểm, khung cảnh thực tế hay nói theo
cách khác, thị trường trong thời đại hiện nay được mở rộng với biên độ vô hạn về không gian
và được tiến hành trong suốt 24 tiếng/ ngày.

2.1.2. Khái niệm kinh tế thị trường

Kinh tế thị trường là một kiểu tổ chức kinh tế trong đó, thị trường là yếu tố chủ đạo để
điều tiết nền kinh tế, đảm bảo cho nền sản xuất có năng suất, chất lượng cao; hàng hóa và dịch
vụ phong phú, đa dạng và luôn đổi mẫu mã, tính chất sản phẩm. Đó là nền kinh tế hoạt động
theo cơ chế thị trường với đặc điểm căn bản là: cơ chế kinh tế cạnh tranh vì mục tiêu lợi nhuận.
Điều đó được thể hiện thông qua những đặc trưng của cơ chế thị trường như: sự phát triển
kinh tế hàng hóa, tự do kinh doanh, tự định giá cả, mở rộng thị trường, đa dạng hóa sở hữu,
phân phối theo quan hệ cung-cầu.

2.1.3. Kinh tế thị trường tại một số quốc gia trên thế giới
Kinh tế thị trường đã tồn tại từ lâu trong xã hội loài người nhưng nó chỉ thực sự trở nên
phổ biến, thành cái chung trong vài trăm năm trở lại đây do sự phát triển của nền sản xuất và
trao đổi hàng hóa đã đạt đến trình độ nhất định. Đa số các quốc gia trên thế giới hiện nay đều
định hướng áp dụng nền kinh tế thị trường nhưng mỗi quốc gia lại có những đặc trưng riêng
cho thấy sự phong phú, đa dạng trong nền kinh tế thị trường mỗi nước. Ví dụ như kinh tế thị

10
 Tiểu luận Triết học

trường của Mĩ khác với kinh tế thị trường của Nhật Bản, Tây Âu, hay nền kinh tế thị trường
của Trung Quốc được xây dựng “mang bản sắc Trung Quốc”4.

Từ việc nghiên cứu việc xây dựng và phát triển kinh tế thị trường của các quốc gia trên
thế giới, người nghiên cứu rút ra một số nhận xét sau đây:

Về điểm tương đồng, ở các quốc gia áp dụng nền kinh tế thị trường đều kết hợp giữa
sự quản lý, điều tiết của nhà nước cùng với sự tự điều tiết, điều chỉnh của thị trường hay thuyết
“Bàn tay vô hình” theo như Adam Smith từng nói. Việc có mặt sự quản lý, điều tiết của nhà
nước là cần thiết đối với nền kinh tế. Cả thực tiễn và lý luận đều cho thấy kinh tế thị trường
có trong nó những hạn chế do bản chất chạy theo lợi nhuận có thể gây ra sự chênh lệch giữa
tổng cung và tổng cầu làm tiềm ẩn nguy cơ khủng hoảng kinh tế. Nếu không có những chính
sách nhà nước can thiệp để điều chỉnh nguồn lực phù hợp những cuộc khủng hoảng như cuộc
“Khủng hoảng kinh tế toàn cầu năm 2008” sẽ lại một lần nữa tái diễn gây những hậu quả nặng
nề cho xã hội. Thêm vào đó, kinh tế thị trường ở các quốc gia cũng đang bộc lộ những mặt
trái của nó như sự phân hóa giàu nghèo, nạn thất nghiệp ngày một tăng, sự bất bình đẳng trong
xã hội,…

Về điểm khác biệt, Nhật Bản từ một nước bại trận, chịu phí tổn lớn sau Chiến tranh thế
giới thứ II, trải qua giai đoạn kinh tế thị trường đã đạt được thành tựu to lớn là nền kinh tế thị
trường phát triển bậc nhất thế giới. Tuy nhiên trong giai đoạn hiện nay, Nhật Bản đang trong
giai đoạn trì trệ, phát triển chậm khoảng 1%/năm do ảnh hưởng của sự già hóa dân số. Trung
Quốc là nước xã hội chủ nghĩa chuyển từ cơ chế quan liêu bao cấp sang kinh tế thị trường, dù
quốc gia này trải qua những giai đoạn khủng hoảng (khủng hoảng tài chính 2001) và đối mặt
với những thách thức (nạn tham nhũng, thất nghiệp. tình trạng phạm tội,..) nhưng nền kinh tế
nước này vẫn đạt tốc độ tăng trưởng khá cao so với thế giới và chỉ chững lại từ đầu năm 2018
do cuộc “Chiến tranh thương mại Mỹ-Trung” tác động. Ở Tây Âu, Thụy Điển từ nước nông
nghiệp lạc hậu, trải qua kinh tế thị trường trở thành nước công nghiệp phồn thịnh hàng đầu
châu Âu.

4
Bộ giáo dục và Đào tạo, Lịch sử 12, NXB Giáo dục, trang 40
11
 Tiểu luận Triết học

2.2. Sự biện chứng giữa cái chung và cái riêng vào việc xậy dưng nền kinh tế thị
trường ở Việt Nam
Nền kinh tế Việt Nam từ năm 1986 bước vào giai đoạn mở cửa, hội nhập với nền kinh
tế thị trường thế giới. Thông qua sự trao đổi, giao lưu hàng hoá, dịch vụ và việc nhận được
các nguồn vốn đầu tư nước ngoài, nền kinh tế nước ta đã vận động tiến gần hơn đến nền kinh
tế thị trường thế giới. Tương quan về giá cả hàng hoá trong nước gần gũi với giá cả hàng quốc
tế, điển hình như giá vàng trong nước và quốc tế. Bên cạnh đó, thị trường Việt Nam gắn liền
với thị trường thế giới hay nền kinh tế Việt Nam là một bộ phận của nền kinh tế thế giới.

Thêm vào đó, xu thế của phát triển kinh tế thế giới là sự hội nhập, hợp tác giữa các nền
kinh tế của các quốc gia và mục đích của mỗi quốc gia nhằm tăng tốc độ phát triển kinh tế để
nâng cao năng suất lao động, cải thiện đời sống nhân dân. Như vậy, việc xây dựng nền kinh
tế thị trường là một tất yếu khách quan của Việt Nam. Song chúng ta không thể áp dụng máy
móc, tiếp thu hình thức nền kinh tế thị trường mà phải tiếp thu nó linh hoạt, xây dựng nền kinh
tế thị trường mới về chất, thể hiện sự ưu việt của chủ nghĩa xã hội và phù hợp với điều kiện
đất nước.

2.2.1. Cái chung được vận dụng vào nền kinh tế thị trường ở Việt Nam
Trong việc xây dựng kinh tế thị trường nước ta hình thành, áp dụng những quy luật,
đặc trưng chung của kinh tế thị trường.

Đầu tiên, đó là sự phân công lao động xã hội thành nhiều ngành nghề, đa dạng hóa
thành phần nền kinh tế (ở mặt này ta chấp nhận sự khác biệt về sở hữu tài sản) và do đó theo
quy luật kinh tế thị trường thì lợi nhuận trở thành động lực cho phát triển kinh tế.

Thứ hai, đó là sự thay đổi vai trò của nhà nước từ sự độc quyền trong trao đổi, chỉ huy
sản xuất trở thành một tác nhân quyết định đến nền kinh tế. Đồng thời, nền kinh tế của ta vận
động theo quy luật của kinh tế thị trường như quy luật cung-cầu, quy luật giá trị,…và ta phát
triển đa dạng các thị trường: thị trường chứng khoán, tiền tệ, thị trường khoa học-công nghệ,…

Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm, kinh tế thị trường cũng đem lại những hạn chế,
tiêu cực cho đất nước, điển hình như: sự phân hóa giàu nghèo, nạn thất nghiệp và tình trạng

12
 Tiểu luận Triết học

tội phạm, các tệ nạn xã hội,… gây những bất ổn và trở thành gánh nặng cho sự phát triển kinh
tế.

2.2.2. Cái riêng được vận dụng vào nền kinh tế thị trường ở Việt Nam
Bên cạnh những đặc điểm chung, nền kinh tế thị trường ở Việt Nam có nét riêng biệt
là nền nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Cái riêng ấy được thể hiện
như một tất yếu của lịch sử phát triển đất nước.

Đi lên từ một nước nông nghiệp lạc hậu, sau chiến tranh, nước ta gặp phải sự không
hài hoà trong phân phối cơ cấu ngành kinh tế, cộng với sự chủ quan, cứng nhắc không tính tới
sự phù hợp trong công tác quản lý mà chúng ta đã không thể tạo ra động lực mạnh mẽ thúc
đẩy nền kinh tế phát triển. Thêm vào đó, việc quản lý kinh tế nhà nước lúc đó lại sử dụng công
cụ hành chính, mệnh lệnh theo kiểu thời chiến không phù hợp với yêu cầu của thời đại nên
gây lực cản lớn trong việc nâng cao năng suất lao động, kìm hãm sự phát triển, sức sáng tạo
của lực lượng sản xuất. Trong khi đó nhờ vận dụng triệt để kinh tế thị trường, chủ nghĩa tư
bản đã đạt được những thành tựu lớn về kinh tế-xã hội, phát triển lực lượng sản xuất, nâng cao
năng suất lao động.

Với tinh thần cầu thị, tôn trọng khách quan, sau khi nhận ra những sai lầm trong đường
lối, tại đại hội Đảng lần VI năm 1986, Đảng và nhà nước ta đã chủ trương chuyển từ nền kinh
tế tập trung bao cấp sang phát triển nền kinh tế nhiều thành phần dưới định hướng xã hội chủ
nghĩa. Đây là sự thay đổi về nhận thức có ý nghĩa quan trọng trong lý luận cũng như trong
thực tế. Đảng ta đã chỉ rõ: nền kinh tế thị trường là phù hợp với thực tế phát triển kinh tế nước
ta, phù hợp với xu thế phát triển của thời đại. Mặt khác nếu duy trì bảo vệ cơ chế cũ, sản phẩm
hàng hoá trong nước sẽ không đủ cho nhu cầu của nhân dân, càng chưa thể tính đến chuyện
mở rộng sản xuất để xuất khẩu. Điều đó là do đặc trưng của nền kinh tế tập trung có thể tận
dụng sức người, sức của cho sự tăng trưởng kinh tế nhưng chỉ trong giai đoạn ngắn. Việc áp
dụng cơ chế chỉ huy trong quản lý kinh tế ở nước ta do kéo dài quá lâu (1954-1985) nên chẳng
những không thúc đẩy được lực lượng sản xuất phát triển mà ngược lại gây ra nhiều tiêu cực,
kìm hãm năng suất, hiệu quả của sản xuất.

13
 Tiểu luận Triết học

Nền kinh tế thị trường ở Việt Nam là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa đảm bảo cho mọi loại hình kinh tế, mỗi cá nhân được bình đẳng về kinh tế, chính trị, xã
hội. Đảng ta chủ trương xây dựng nền kinh tế đa dạng về hình thức sở hữu, hình thức kinh tế.
Hiện nay, nước ta có năm thành phần kinh tế cùng phát triển dưới sự quản lý của nhà nước:
kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể, kinh tế tư bản nhà nước, kinh tế tư nhân (cá thể, tiểu chủ, tư
bản tư nhân) và kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài. Cả năm thành phần kinh tế đều được nhà
nước đảm bảo phát triển một cách công bằng.

Ở Việt Nam, bên cạnh áp dụng sự tư điều tiết của thị trường, nhà nước ta vẫn đóng vai
trò chủ đạo, quyết định đến việc điều tiết vĩ mô nền kinh tế, đảm bảo cho nền kinh tế quốc
doanh phát triển cân đối. Và thông qua đó, nước ta hạn chế được những khuyết điểm của kinh
tế thị trường và đảm bảo mục tiêu phát triển kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ
nghĩa.

Kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam đã hình thành và ta
quan tâm phát triển một số thị trường quan trọng nhưng còn chưa hoàn thiện như thị trường
chứng khoán, thị trường lao động,... Như vậy,cùng với những đổi mới, thích ứng với kinh tế
thị trường thế giới, nước ta đang ngày một hoàn thiện cả thực tiễn và nhận thức về con đường
phát triển kinh tế gắn với định hướng xã hội chủ nghĩa.

Tổng kết lại, dựa vào phép biện chứng duy vật, vào quan hệ biện chứng giữa cái riêng
và cái chung của chủ nghĩa Mác-Lênin, ta khẳng định được cái riêng bao hàm cái chung,
phong phú, đa dạng hơn cái chung. Áp dụng vào nền kinh tế thị trường theo định hướng xã
hội chủ nghĩa ở Việt Nam, ta bên cạnh áp dụng những cái chung quy luật kinh tế tất yếu, bản
chất vẫn có những đặc điểm riêng có, đặc trưng như đã phân tích ở trên.

2.2.3. Cái đơn nhất trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam
Theo quan điểm của Mác, xã hội chủ nghĩa phải được hình thành từ xã hội tư bản có
trình độ phát triển cao nhưng nước ta đi lên xã hội chủ nghĩa từ nước có nền nông nghiệp lạc
hậu, lực lượng sản xuất còn kém phát triển và chịu tổn thất về chiến tranh. Song chúng ta giữ
vững xã hội chủ nghĩa-xã hội do nhân dân lao động làm chủ, thực hiện công bằng, bình đẳng
xã hội và cho đến hiện nay nước ta vẫn tồn tại chế độ công hữu về tư liệu sản xuất. Khi xây

14
 Tiểu luận Triết học

dựng kinh tế thị trường ta hướng đến nền kinh tế-văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc, áp dụng
nguyên tắc căn bản làm theo lao động, hưởng theo lao động và hợp tác hữu nghị với các quốc
gia.

Việc xây dựng kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa là cái đơn nhất của
Việt Nam vì Trung Quốc chỉ khẳng định có nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa chứ không
phải sự định hướng. Bỏ qua giai đoạn tư bản chủ nghĩa, nước tiến thẳng lên xã hội chủ nghĩa
trên tinh thần kế thừa và phát huy những điểm tích cực của xã hội cũ để xây dựng văn minh,
tiến bộ. Sự định hướng xã hội chủ nghĩa góp phần quan trọng trong xây dựng kinh tế thị trường
nước ta bởi nó tạo ra bản sắc, đặc trưng đất nước. Trong Đại hội Đảng lần thứ XI, Đảng ta
thông qua việc hình thành kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài nhưng không phải để lạm dụng
việc vay vốn mà điều đó thể hiện việc ta tận dụng mọi nguồn đầu tư để nhanh chóng đưa nền
kinh tế đất nước tiến bộ, phát triển.

2.3. Những thành tựu đạt được

Sau 33 năm xây dựng và phát triển kinh tế thị trường, Việt Nam đã có sự tiến bộ, phát
triển rõ rệt về kinh tế. Sự tăng trưởng ở nước ta tăng theo từng năm: năm 2001 là 5,6%, năm
2002 là 7,4% đến năm 2007 lên đến 7,7% dù chịu tác động do khủng hoảng kinh tế toàn cầu
2008, đến năm 2018 nước ta đạt tăng trưởng 7,08%.

Nông, lâm, ngư nghiệp tăng trưởng đều đặn, năm 2000 sản lượng lương thực đạt đến
34 triệu tấn. Đặc biệt, từ một nước phải nhập khẩu gạo, Việt Nam đã vươn lên trở thành nước
xuất khẩu gạo lớn thứ hai thế giới.

Các ngành khác cũng có tốc độ tăng trưởng đáng kể từ 2000-2003. Như ngành than
11,6 triệu tấn đến 16,5 triệu tấn, ngành điện 26,6 tỉ Kw/h lên đến 41 Kw/h, công nghiệp cơ khí
mỗi năm tăng 17,7%.

Về mặt xã hội nước ta cũng có những chuyển biến tích cực như giảm số hộ đói nghèo,
tăng tỉ lệ người biết chữ, phúc lợi xã hội được nâng cao, công tác chăm sóc người già không
có nơi nương tựa và trẻ em ngày một hoàn thiện, phổ biến hơn.

15
 Tiểu luận Triết học

Từ những số liệu trên đây cho ta đi đến khẳng định sự lựa chọn của Đảng, định hướng
phát triển kinh tế là đúng đắn, phù hợp quy luật. Do đó, ta cần luôn vững tin và tìm cách không
ngừng phát triển kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

2.4. Những giải pháp tiếp tục phát triển kinh tế thị trường ở Việt Nam
Thứ nhất là việc đầu tư nguồn nhân lực chất lượng cao, thành thạo máy móc hiện đại,
có trình độ thông qua việc ta không ngừng đẩy mạnh phát triển giáo dục, tăng cường phát triển
khoa học, bồi dưỡng nguồn nhân lực và thực hiện chế độ đãi ngộ cao thu hút nguồn nhân lực
có trình độ tốt.

Thứ hai, chúng ta cần tận dụng nguồn tài nguyên phong phú, những địa điểm tự nhiên
kỳ vĩ, độc đáo và nền văn hoá đậm đà bản sắc để phát triển hơn nữa dịch vụ du lịch. Thêm vào
đó, do có vị trí địa lý nằm giao nhau giữa các vùng, nền kinh tế chúng ta cần phải đẩy mạnh
phát triển giao thông vận tải, đưa Việt Nam trở thành cầu nối, nơi trung chuyển, thị trường
rộng lớn giao lưu giữa các khu vực.

Thứ ba, nước ta có đa dạng các ngành nghề truyền thống, thủ công được ưa chuộng
trên thị trường quốc tế. Nhưng do sự sản xuất còn bó hẹp trong phạm vi làng nghề, gia đình
nên chúng ta chưa thể áp dụng nền sản xuất công nghiệp với quy mô lớn cho những mặt hàng
này. Vì vậy, ta cần phải nhanh chóng thúc đẩy nền sản xuất quy mô lớn, áp dụng dây chuyền
hiện đại để đưa sản phẩm Việt Nam, văn hoá Việt Nam vươn xa tới nhiều thị trường hơn nữa.

Cuối cùng, trong luật pháp kinh tế Việt Nam vẫn còn nhiều kẽ hở. Điển hình như thị
trường mạng tuy chúng ta đã quan tâm nhưng chưa sát sao qua việc chúng ta không đánh thuế
việc mua bán trên mạng xã hội Facebook. Do đó gây sự thiếu lành mạnh trong cạnh tranh thị
trường. Đảng và nhà nước ta cần chặt chẽ hơn nữa trong việc lập pháp, làm luật để hạn chế tội
phạm kinh tế và khắc phục những hạn chế, khuyết tật của kinh tế thị trường. Từ đó, ta phát
triển mạnh mẽ hơn kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

16
 Tiểu luận Triết học

PHẦN KẾT LUẬN

Lý luận chủ nghĩa Mác-Lênin và thực tế đã chỉ ra mối liên hệ biện chứng giữa cái chung
và cái riêng. Cái riêng luôn chứa trong nó cái chung, cái chung là cái sâu sắc, bản chất rút ra
từ cái riêng, do đó cái riêng phong phú đa dạng hơn cái chung. Và thông qua cái riêng, cái
chung biểu hiện sự tồn tại của mình. Vận dụng vào việc xây dựng kinh tế thị trường ở Việt
Nam, với tư cách là “cái riêng” tồn tại trong mối liên hệ dẫn tới cái chung là kinh tế thị trường
thế giới, kinh tế thị trường Việt Nam cũng đi theo những quy luật khách quan của kinh tế thị
trường quốc tế như tuân theo quy luật cung-cầu, quy luật giá trị,…Song bên cạnh đó, kinh tế
thị trường ở Việt Nam cũng tồn tại những đặc điểm riêng biệt, cái đơn nhất. Đó là nền kinh tế
thị trường của ta được hình thành và phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Đó là trong
việc xây dựng kinh tế thị trường, chúng ta vẫn giữ cho mình bản sắc văn hóa, thực hiện công
bằng, bình đẳng xã hội. Những điểm riêng biệt, độc đáo ấy cần phải được khai thác và nghiên
cứu nhiều hơn nhưng trong phạm vi bài tiểu luận em chưa có điều kiện đi sâu tường tận.

Qua việc thực hiện tiểu luận này, em thấy hiểu và yêu thêm môn học Triết học Mác-
Lênin, đặc biệt em có cơ hội được hiểu sâu sắc cặp phạm trù cơ bản trong phép biện chứng
duy vật cái chung và cái riêng. Em xin chân thành cảm ơn giảng viên Đào Thị Trang vì đã cho
chúng em có cơ hội để thực hành môn học, vận dụng môn học vào giải quyết những vấn đề,
khúc mắc trong đời sống. Tuy nhiên, do hạn chế về thời gian và trình độ hiểu biết, tiểu luận
của em còn nhiều sai sót, em mong cô bỏ qua cho những sai sót của em.

Cuối cùng, nền kinh tế thị trường đang hình thành và phát triển tại Việt Nam, nó có vai
trò trọng yếu đối với xã hội và nhân dân ta. Do đó, để có thể tìm ra phương pháp phát triển
nền kinh tế thị trường nhanh chóng rất cần có những nhà nghiên cứu tiếp tục khơi sâu, tìm
hiểu nhiều hơn nữa. Sau tiếu luận này em hy vọng có cơ hội được nghiên cứu sâu hơn về
những cách phát triển kinh tế thị trường ở Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa dưới thời đại
4.0 hiện nay.

17
 Tiểu luận Triết học

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Bộ Giáo dục và Đào tạo, “Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin”, NXB
Chính trị quốc gia, 2016
2. Nguyễn Sinh Cúc, “Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa”, NXB Thống kê,
1995
3. Lê Trần Hảo, “Thống kê thương mại trong nền kinh tế thị trường”, NXB Thống kê,
1995
4. PGS. TS Nguyễn Ngọc Hà, “Phát triển kinh tế mục tiêu định hướng xã hội chủ nghĩa”,
http://www.vssr.org.vn
5. Nhiều tác giả, “Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam khóa VI”, https://vi.wikipedia.org/
6. http://www.tapchicongsan.org.vn/Home/Nghiencuu-Traodoi/2014/26037/Xay-dung-
nen-kinh-te-thi-truong-dinh-huong-xa-hoi-chu.aspx
7. https://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%E1%BB%99ng_v%E1%BA%AD
8. http://voer.edu.vn/m/kinh-te-thi-truong-dinh-huong-xa-hoi-chu-nghia-o-viet-
nam/7ea74bf6
9. https://vi.wikipedia.org/wiki/Kinh_t%E1%BA%BF_th%E1%BB%8B_tr%C6%B0%
E1%BB%9Dng_%C4%91%E1%BB%8Bnh_h%C6%B0%E1%BB%9Bng_x%C3%A
3_h%E1%BB%99i_ch%E1%BB%A7_ngh%C4%A9a

18