A.

ΚΟΥΚΟΥΖΕΛΗ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΝΟΤΗΤΑΣ 1.2 -ΤΟΜΟΣ Α΄

ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Φωτογραφία ∆ηµοφιλείς φωτογραφίες
Κινηµατογράφος ∆ηµοφιλείς κινηµατογραφικές ταινίες (ουέστερν,
µιούζικαλ, θρίλερ, αισθηµατικές Hollywood κτλ.)
Τηλεόραση Τηλεοπτικές εκποµπές, τηλεοπτικές σειρές.
Φωνογραφία ∆ηµοφιλής µουσική (τζάζ, νεανική µουσική-ροκ, πάνκ,
δηµοφιλή τραγούδια, ελαφρά µουσική)
Ραδιοφωνία Ραδιοφωνικές εκποµπές, ραδιοφωνικές σειρές.
∆ιαφήµιση ∆ιαφηµίσεις
Παραλογοτεχνία Μυθιστορήµατα (αισθηµατικά, αστυνοµικά,
επιστηµονικής φαντασίας), κόµικς.
Τύπος Εφηµερίδες, περιοδικά
Ψηφιακή επικοινωνία ∆ιαδίκτυο/Internet (περιέχει όλα τα παραπάνω)

H “µαζική κουλτούρα” αντιδιαστέλλεται προς “υψηλή κουλτούρα” ή “υψηλή τέχνη”.

Οι επικριτές της “µαζικής κουλτούρας” (είτε συντηρητικοί είτε αριστεροί) θεωρούν ότι η “υψηλή
κουλτούρα ή “υψηλή τέχνη”
-- είναι “ποιοτική”, “αυθεντική” τέχνη·
-- είναι “προοδευτική” τέχνη·
-- αποσκοπεί στην αισθητική εξιδανίκευση και την Οµορφιά, “στη γλυκύτητα και στο φως”, σε ένα
“ουτοπικό όραµα”·
-- δηµιουργείται µε τη νόηση και όχι µε τις συγκινήσεις, γι’αυτό οι εντυπώσεις που προκαλεί αφορούν την
αισθητική και όχι την ψυχαγωγία (π.χ. στη λογοτεχνία: εγκατάλειψη πλοκής, απάλειψη του ήρωα,
παραµερισµός της ψυχολογίας, “αυτόµατη” µέθοδος γραψίµατος· στον κινηµατογράφο: διάφορα
αισθητικά εφέ, όπως διαφορετικές γωνίες λήψης, ελιγµοί, αναδροµές στο παρελθόν, απότοµες διακοπές·
στη µουσική: εγκατάλειψη µελωδίας και ρυθµού, στροφή προς ατονική και σειραϊκή ή ψηφιακή µουσική –
παντού έµφαση στον πνευµατικό µηχανισµό, στη συνείδηση)·
-- έχει βάθος, συµβολισµό και λεπτότητα·
-- εκφράζει την ατοµικότητα του δηµιουργού και προϋποθέτει εποµένως καινοτοµία και δηµιουργούς µε
ελεύθερη και κριτική σκέψη·
-- λειτουργεί ως χώρος έκφρασης της κριτικής και της αντίστασης στο κατεστηµένο, όπου ο άνθρωπος
καταφεύγει για να ξεφύγει από την καθηµερινότητα (µε τη σύγχρονη, αφηρηµένη, ανεικονική σκέψη και
τέχνη, µεταφερόµαστε σε έναν άλλο κόσµο, έναν υπερκόσµο)·
-- δηµιουργεί έργα που αντέχουν στο χρόνο, είναι δηλαδή διαχρονικά.

1
 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΝΟΤΗΤΑΣ 1.2 -ΤΟΜΟΣ Α΄

ΟΙ ΕΠΙΚΡΙΤΕΣ ΤΗΣ ΜΑΖΙΚΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ

(οι “Κήνσορες” ή “Αποκαλυψιακοί” ή καταστροφολόγοι του Eco)
Συντηρητική κριτική: de Tocqueville, Arnold, Nietzsche, O. y Gasset, Eliot, Leavis.
Αριστερή κριτική: Σχολή Φραγκφούρτης ή Κριτική Θεωρία (Adorno, Horkheimer, Marcuse, Lowenthal),
Arendt, Macdonald, Barthes, Baudrillard, φεµινιστική θεωρία, θεωρία πολιτισµικού ιµπεριαλισµού.

ΟΙ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΕΣ ΤΗΣ ΜΑΖΙΚΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ

(Οι “Θεράποντες” του Eco)
Πλουραλιστικές θεωρίες: Shils, Gans
Θεωρία του Eco
Θεωρία “πολιτισµικών σπουδών”: Hall
Θεωρία πολιτισµικού λαϊκισµού: de Certeau, Fiske, Willis

ΟΙ ΕΠΙΚΡΙΤΕΣ ΤΗΣ ΜΑΖΙΚΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ

Οι έννοιες “µάζα”, “µαζική κουλτούρα”, “µαζική κοινωνία” καθιερώθηκαν γύρω στο 1850, από
συντηρητικούς και αριστερούς διανοούµενους. 1850-1950: Βιοµηχανική Επανάσταση. Καπιταλιστική
κοινωνία. Εξαστισµένα λαικά στρώµατα. Αστικοφιλελεύθερα καθεστώτα και, µε τον χρόνο, ωρίµανση
των κοινοβουλευτικών δηµοκρατιών. “Βιοµηχανική κοινωνία”, “µοντερνισµός”. Αστική vs. λαϊκή τάξη.
ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ
de Tocqueville
-- Φιλοαριστοκρατικός. Αριστοκρατική versus δηµοκρατική κοινωνία. Ο εξισωτισµός της δηµοκρατίας
επιφέρει τον µαρασµό των παραδοσιακών αξιών, ηθών και δεσµών της κοινωνίας, οδηγώντας στον
ατοµικισµό και τον υλισµό.
-- Στη δηµοκρατία, που είναι µια οχλοκρατία, µια τυραννία της οµοιόµορφης µάζας, η καλλιτεχνική
παραγωγή είναι “κατώτερης ποιότητας, υπεράφθονη και φθηνότερη, και απλά ψυχαγωγεί”. Ο λαός δεν
αντιλαµβάνεται την τέχνη και την λογοτεχνία µε τον ίδιο τρόπο που την αντιλαµβάνεται η αριστοκρατία
και δεν διαθέτει κανένα γούστο ή ευαισθησία. Προτιµά τις ισχυρές συγκινήσεις και τα πάθη, τις
χονδροειδείς περιγραφές και δεν εκτιµά τις λεπτεπίλεπτες οµορφιές και τις εκφραστικές αποχρώσεις των
προϊόντων του πολιτισµού.
Arnold
-- Η εµφάνιση των λαϊκών στρωµάτων στη πολιτική και την εκπαίδευση, και οι µορφές κουλτούρας που
προτιµούν τα στρώµατα αυτά, οδηγούν στην “αναρχία” και απειλούν την κοινωνική σταθερότητα.
-- Αντίδοτο στην αναρχία: ένα εκπολιτιστικό πρόγραµµα διαπαιδαγώγησης της πλατιάς, “άξεστης και
ακαλλιέργητης” µάζας στην “υψηλή” κουλτούρα, ώστε να αµβλυθούν οι ταξικές συγκρούσεις και να
εξασφαλιστεί η νοµιµοφροσύνη της εργατικής τάξης.
Nietzsche
Αντίθετος στην επέκταση της εκπαίδευσης στα πλατιά λαϊκά στρώµατα, διότι έτσι θα υπονοµευτεί και θα
αποδυναµωθεί η αληθινή µόρφωση και θα εκλείψουν τα “µεγάλα, ωραία πράγµατα”, ενώ οι δηµιουργοί
δεν θα εµπνέουν σεβασµό. Η συγκέντρωση της παιδείας στα χέρια λιγοστών, σε µια αριστοκρατική
κοινότητα Υπερανθρώπων, αποτελεί νόµο της ίδιας της φύσης”, και εποµένως οι “βάρβαροι”, οι µάζες, δεν
πρέπει να εκλείψουν. Όχι στην “αποβαρβάρωση” µε την γενίκευση της παιδείας.
Ortega y Gasset
(πρβλ. Nietzsche) ∆ιάκριση: κοινωνικές ελίτ vs. “απαίδευτες µάζες”. Οι νέοι “βάρβαροι” είναι απειλή για
την κουλτούρα. Απορρίπτει την ροµαντική τέχνη (που ταυτίζεται µε την δηµοκρατία και την µαζική
κουλτούρα) και υποστηρίζει την δυσνόητη σύγχρονη τέχνη, την οποία χρησιµοποιεί ως εργαλείο για
κοινωνική διάκριση. Μόνο µια χαρισµατική µειοψηφία είναι σε θέση να καταλάβει την τέχνη αυτή και να
δεχτεί την Θεία Ευχαριστία της, να γίνει κοινωνός της απόλυτης Οµορφιάς.
T.S.Eliot
-- (Πρβλ. Nietzsche, O. y Gasset) Αναγκαιότητα κοινωνικής και πολιτισµικής ιεραρχίας, στο πρότυπο της
προβιοµηχανικής εποχής, όταν κάθε τάξη διέθετε τη δική της κουλτούρα.
-- Το προβιοµηχανικό, ιεραρχικό µοντέλο κοινωνίας περνά κρίση, λόγω της εξισωτικής δηµοκρατίας, που
σκοπεύει να “διαχύσει” την “υψηλή” κουλτούρα και την εκπαίδευση, νοθεύοντας και εξευτελίζοντάς την,
και να διαβρώσει την παράδοση, την θρησκεία και τους βασικούς κοινωνικούς δεσµούς.

2
-- Για να διατηρηθεί η ποιότητα της κουλτούρας, πρέπει αυτή να παραµείνει στα χέρια της µειοψηφίας.
Leavis
-- Αίτια της πολιτισµικής κρίσης και παρακµής: η εκβιοµηχάνιση και η µαζική κουλτούρα.
-- Η κουλτούρα διακρίνεται πλέον: α) στη κουλτούρα της µορφωµένης µειοψηφίας και
β) στην εµπορευµατοποιηµένη, τυποποιηµένη µαζική κουλτούρα της αµόρφωτης πλειοψηφίας.
-- Συνέπειες µαζικής κουλτούρας: ο δηµοφιλής Τύπος παρέχει τυποποίηση, το ραδιόφωνο µια παθητική
ψυχαγωγία, ο κινηµατογράφος επιβάλλει φθηνά συναισθηµατικά ερεθίσµατα και προξενεί εθισµό στις
φαντασιώσεις και την απόδραση, και ιδίως η διαφήµιση υποβαθµίζει τη γλώσσα και τη συναισθηµατική
ζωή της κοινωνίας.
-- Λύσεις: α) Συνέχιση και διαφύλαξη της “υψηλής” κουλτούρας από µια πολιτισµική ελίτ.
β) Εισαγωγή στα σχολεία ειδικού µαθήµατος κριτικής αγωγής στη µαζική κουλτούρα.

Κοινά σηµεία συντηρητικής κριτικής

-- Η µαζική κουλτούρα διαβρώνει την παράδοση και τις κοινές ηθικές αξίες και,
κατ’επέκταση, την κοινωνική ιεραρχία και τάξη.
-- Νοσταλγική προσήλωση στη προβιοµηχανική κουλτούρα, όπου κυριαρχούσαν η παράδοση
και οι κοινές ηθικές αξίες, και όπου οι κοινωνικές και πολιτισµικές αξίες και ιεραρχίες
ήταν σαφείς και σεβαστές. Όλη αυτή η κουλτούρα έπεσε σε κρίση και παρακµή εξ αιτίας
των δηµοκρατικών καθεστώτων.
-- Το βάρος της διάσωσης και υπεράσπισης των υψηλών πολιτισµικών ιδεωδών και αξιών,
της αυθεντικής κουλτούρας, πέφτει στις πολιτισµικές ελίτ.

ΑΡΙΣΤΕΡΗ ΚΡΙΤΙΚΗ
Σχολή Φραγκφούρτης ή Κριτική Θεωρία (Μαρκούζε, Αντόρνο, Χορκχάϊµερ, Λόβενταλ)
“Η υπνωτική σαγήνη που ασκεί η µαζική κουλτούρα στο κοινό της είναι µια από τις µορφές της
συστηµατικής ιδεολογικής χειραγώγησης και πολιτικής καθυπόταξης των ευρέων κοινωνικών στρωµάτων,
µε άλλα λόγια του ολοκληρωτισµού.”
-- Η µαζική κουλτούρα δεν ταυτίζεται µε τη λαϊκή τέχνη, διότι δεν πηγάζει από τις µάζες, αλλά
επιβάλλεται σε αυτές ως προϊόν µιας “πολιτισµικής βιοµηχανίας”. Τα προϊόντα της δεν αποτελούν µορφές
τέχνης, αλλά είναι απλά εµπορεύµατα. Οι δηµιουργοί τους δεν εκτελούν πρωτότυπη εργασία, αλλά
συµµορφώνονται µε τις εµπορικές συµβάσεις αυτής της βιοµηχανίας.
-- Τα προϊόντα της µαζικής κουλτούρας είναι τυποποιηµένα, στερεότυπα και το περιεχόµενό
τους προβλέψιµο και υπολογισµένο. Οι καινοτοµίες σηµειώνονται στο επίπεδο της τεχνικής, των εφέ, και
όχι του περιεχοµένου, ώστε βασικά τίποτε δεν αλλάζει.
-- Η µαζική κουλτούρα δεν παρέχει ελευθερία επιλογής στο κοινό, το οποίο ελέγχεται, είναι
κατευθυνόµενο. Το καταναλωτικό κοινό κατατάσσεται µε στατιστικά µέσα σε διαφορετικές οµάδες
σύµφωνα µε τις προτιµήσεις και το εισόδηµά του, ενώ κάθε µέλος του κοινού παροτρύνεται να
χρησιµοποιήσει την κατηγορία των προϊόντων µαζικής κουλτούρας που έχει γίνει για τον τύπο του.
-- Τα προϊόντα της µαζικής κουλτούρας έχουν στόχο τη διασκέδαση, την “απασχόληση των αισθήσεων”,
την “απελευθέρωση”, την φυγή από την πραγµατικότητα και, καθώς είναι τυποποιηµένα και διαδέχονται
γρήγορα το ένα το άλλο, δεν απαιτούν καµία προσπάθεια από µέρους του κοινού, που υιοθετεί εποµένως
µια παθητική στάση. Η “απελευθέρωση”, όµως, δεν είναι στην ουσία τίποτε άλλο από µια αποµάκρυνση
από την σκέψη και από την αντίσταση και την άρνηση προς την υπάρχουσα τάξη πραγµάτων.
-- Η µαζική κουλτούρα λειτουργεί ιδεολογικά. Προσφέρει έναν παράδεισο πλασµένο από την ίδια την
καθηµερινότητα, προπαγανδίζοντας έτσι την υπακοή και την προσαρµογή στην υφιστάµενη τάξη
πραγµάτων (status quo), και προάγοντας τον κοµφορµισµό (το κρυφό κοµφορµιστικό µήνυµα της µαζικής
κουλτούρας λανθάνει π.χ. στην “πολυστρωµατική δοµή” των τηλεοπτικών εκποµπών). Αυτό είναι το πιο
διαβρωτικό µήνυµα της µαζικής κουλτούρας προς το κοινό της και ο πιο καθοριστικός ρόλος της στη
σύγχρονη κοινωνία.
-- Η µαζική κουλτούρα εξαφανίζει την εσωτερική ζωή, την φαντασία, την σκέψη, τον αυθορµητισµό, την
ελεύθερη έκφραση του ανθρώπου και τον εµποδίζει να ολοκληρωθεί. Προάγει την ψευτο-ατοµικότητα και
την ολοκληρωτική ταύτιση των ατόµων µε µια γενική τάση. Κατ’επέκταση, αναχαιτίζει την ανάπτυξη της
δηµοκρατίας, αφού η τελευταία δεν µπορεί να υπάρξει χωρίς άτοµα αυτόνοµα, που µπορούν να κρίνουν
συνειδητά και να αποφασίζουν.

3
Arendt
-- Η µαζική κουλτούρα είναι το αποτέλεσµα ενός προγράµµατος πολιτικής εξουδετέρωσης των λαϊκών
στρωµάτων από την ίδια την αστική κοινωνία, και όχι το αποτέλεσµα της δηµοκρατίας (contra
συντηρητική κριτική).
-- Ο κίνδυνος της µαζικής κουλτούρας είναι ότι “λεηλατεί” ολόκληρη την παλιά αλλά και την νέα
(αυθεντική) κουλτούρα και την µεταποιεί (αφού στόχος της είναι να την κάνει πιο διασκεδαστική, πιο
κατανοητή στο κοινό και πιο “εύπεπτη”), µετατρέποντάς την σε καταναλωτικό αγαθό και καταδικάζοντάς
την σε αφανισµό. (Π.χ. οι τηλεοπτικές σειρές/serials, που διασκευάζουν έργα της κλασικής λογοτεχνίας ή
οι διαφηµίσεις που χρησιµοποιούν έργα της “υψηλής” τέχνης.)
Macdonald
-- Η µαζική κουλτούρα κατασκευάζεται από επιχειρηµατίες που την επιβάλλουν σε ένα κοινό παθητικών
καταναλωτών µε στόχο το κέρδος και την διατήρηση της κυριαρχίας της (αστικής) τάξης.
-- Με τον εκβιοµηχανισµένο και εµπορευµατοποιηµένο χαρακτήρα της, η µαζική κουλτούρα περιορίζει και
αλλοτριώνει τον δηµιουργό.
-- Η µαζική κουλτούρα παρασιτεί στην υψηλή κουλτούρα, την εκχυδαϊζει και την υποβαθµίζει (πρβλ.
Arendt).
Barthes
-- Το νοηµατικό υπόστρωµα των προϊόντων της µαζικής κουλτούρας πρέπει να αποκρυπτογραφείται
συστηµατικά, µέσω της σηµειολογίας.
-- Τα λανθάνοντα µηνύµατα της µαζικής κουλτούρας διαπνέονται από την κυρίαρχη αστική ιδεολογία·
παρουσιάζουν ως αυτονόητες, και εποµένως νοµιµοποιούν, τις υφιστάµενες κοινωνικές σχέσεις και αξίες,
και αντιτίθενται στην αµφισβήτηση.
Baudrillard
-- Κεντρική αρχή της µαζικής κουλτούρας: η συνεχής ανακύκλωση και ανανέωση, που επιβάλλουν οι
επιταγές της επικαιρότητας και της µόδας. Εποµένως, το πρόβληµα της µαζικής κουλτούρας είναι η
παροδικότητά της και ο καταναλωτικός της χαρακτήρας. Τα διάφορα µηνύµατα της µαζικής κουλτούρας,
έτσι όπως εναλλάσσονται γρήγορα και αδιάκοπα µπροστά στα µάτια του κοινού, προσλαµβάνονται µε
έναν καταναλωτικό τρόπο, οπότε εξισώνονται και εξουδετερώνονται. Αυτό που µετρά περισσότερο δεν
είναι το περιεχόµενο, αλλά οι τεχνικές που χρησιµοποιούν τα µέσα µαζικής επικοινωνίας.
Αποτέλεσµα: έχουµε να κάνουµε µε “ψευδογεγονότα”, µε “ψευδοϊστορία” και µε µια “ψευδοκουλτούρα”
και όχι µε πραγµατικά ιστορικά συµβάντα ή πραγµατικές πολιτικές και πολιτισµικές αξίες· δηµιουργία
µιας ψευδοπραγµατικότητας, µιας “υπερπραγµατικότητας”.

Φεµινιστική και αντιρατσιστική θεωρία

-- Η µαζική κουλτούρα (ιδίως διαφηµίσεις, σαπουνόπερες, δηµοφιλής κινηµατογράφος, αισθηµατικά
µυθιστορήµατα) α) αποσκοπεί στον “συµβολικό αφανισµό των γυναικών”, διαιωνίζοντας στερεότυπα
υποτέλειας και µειονεκτικότητας, ακόµη και β) εξασφαλίζει την διατήρηση της πατριαρχίας (δηλ. την
οικονοµική, πολιτική και πολιτισµική υποτέλεια των γυναικών στο ανδρικό φύλο) και του ρατσισµού.
-- Η µαζική κουλτούρα συνδέεται στενά και αόρατα (λόγω της συνήθειας και της αδράνειας που προκαλεί)
µε τις πιο βαθιά ριζωµένες κοινωνικές προκαταλήψεις.
Θεωρία του πολιτισµικού ιµπεριαλισµού
Η διείσδυση των προϊόντων της αµερικανικής µαζικής κουλτούρας στην παγκόσµια αγορά
-- αποτελεί οικονοµικό και πολιτισµικό επεκτατισµό ή “πολιτισµικό ιµπεριαλισµό”, διότι αλλοιώνει και
εξαφανίζει εντελώς τις εθνικές πολιτισµικές ταυτότητες και παραδόσεις, επιφέροντας οµογενοποίηση του
πολιτισµού σε παγκόσµια κλίµακα
-- καλλιεργεί την ιδεολογία του καταναλωτισµού
-- ενισχύει την αµερικανική οικονοµική και πολιτική ηγεµονία.

Κοινά σηµεία αριστερής κριτικής

Η µαζική κουλτούρα
-- είναι αντι-λαϊκή: α) η παραδοσιακή λαϊκή κουλτούρα έχει αντικατασταθεί από µια
βιοµηχανική κουλτούρα, β) χειραγωγεί ιδεολογικά το κοινό και το εξαπατά (περνά υποσυνείδητα µια
ιδεολογία που νοµιµοποιεί το υφιστάµενο καθεστώς εκµετάλλευσης και υποτέλειας των λαϊκών
στρωµάτων στην αστική τάξη)

4
-- αποτελεί αντι-τέχνη: τα προϊόντα της είναι τυποποιηµένα και οµογενοποιηµένα, λόγω του
εµπορευµατικού χαρακτήρα της, και κατά συνέπεια δεν υπάρχει προσωπική έκφραση και κριτική σκέψη
ούτε και πραγµατική καινοτοµία· επιπλέον, δεν επιτρέπει την φυγή από την πραγµατικότητα
-- είναι ρηχή κουλτούρα: εφήµερη, καταναλώσιµη.

ΟΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΕΣ ΤΗΣ ΜΑΖΙΚΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ

Από το 1950 και εξής, έγιναν δύο διαπιστώσεις στα πεδία της κοινωνιολογικής και επικοινωνιολογικής
έρευνας (Σηµ.: Οι διαπιστώσεις αυτές ισχύουν κατεξοχήν για την αµερικανική κοινωνία).
α) Ο µεταπολεµικός βιοµηχανικός κόσµος (“µεταβιοµηχανική κοινωνία”, “µεταµοντερνισµός”)
χαρακτηρίζεται από έντονο πολιτικο-κοινωνικό πλουραλισµό (υπάρχει µια ποικιλία από ελίτ, που
αποκλείουν την µονοπώληση της εξουσίας), αλλά και έντονο πολιτισµικό πλουραλισµό.
β) Το κοινό δεν συνιστά µια παθητική και οµοιογενή µάζα, αλλά ένα σύνολο από ενεργητικούς και
εκλεκτικούς χρήστες, έντονα διαφοροποιηµένους κοινωνικά και πολιτισµικά.
Έτσι, η αισιοδοξία αντικατέστησε την απαισιοδοξία (νοσταλγία παρελθόντος, καταστροφολογία)
των συντηρητικών και αριστερών κριτικών της µαζικής κουλτούρας: η µαζική κουλτούρα έχει θετικές
καινοτοµίες και ανοίγει νέες προοπτικές. Η µαζική κουλτούρα µετονοµάζεται σε “δηµοφιλή κουλτούρα”.
ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ
Θετικός επανορισµός της µεταβιοµηχανικής, δηµοκρατικής µαζικής κοινωνίας, ως µιας κοινωνίας χωρίς
ταξικές συγκρούσεις και πολιτισµικές ανισότητες, σε αντίθεση µε την κοινωνία της βιοµηχανικής εποχής,
λόγω της διόγκωσης της µεσαίας τάξης και της έντονης διάχυσης της µαζικής κουλτούρας (“προοδευτικός
εξελικτισµός”).
Shils
-- Στη σύγχρονη κοινωνία, όπου οι έννοιες της παράδοσης και της εξουσίας έχουν εξασθενίσει και όπου
αυτό που µετρά είναι η αξιοπρέπεια, τα δικαιώµατα, η ελευθερία, οι επιλογές και οι ικανότητες του
ατόµου, υπάρχουν τρία επίπεδα κουλτούρας (ανώτερη ή εκλεπτυσµένη--µέτρια--βάναυση), το καθένα µε
το δικό του κοινό από τις τρεις βασικές κοινωνικές τάξεις (ανώτερη τάξη διανοούµενων--µεσαία τάξη—
εργατική τάξη). Η ανώτερη ή εκλεπτυσµένη κουλτούρα είναι η µόνη που έχει βάθος, παράδοση και
διαχρονικό χαρακτήρα, καινοτοµία, λεπτότητα, συµβολισµό. Όσο κανείς κινείται προς τη βάναυση
κουλτούρα, τόσο οι ιδιότητες αυτές απουσιάζουν και αυξάνει η τυποποίηση.
-- Παρόλη τη διόγκωση της µέτριας και βάναυσης κουλτούρας, σε καµία περίπτωση δεν µπορούµε να
µιλάµε περί παρακµής, διότι οι προοπτικές για ανώτερη κουλτούρα είναι ευνοϊκές: αυτή α) προβάλλεται
(ενίοτε) από τα µέσα µαζικής επικοινωνίας και β) διαδίδεται στη µεσαία και εργατική τάξη χάρη στη
βελτίωση της εκπαίδευσης.
-- Οι λαϊκές τάξεις δεν αποτελούν δεκτικές “µάζες”, αλλά επηρεάζονται και από άλλες µορφές κουλτούρας
στο πλαίσιο των σχέσεων που διατηρούν πέρα από τα µέσα µαζικής επικοινωνίας.
-- Η µεγάλη κατανάλωση µέτριας και βάναυσης κουλτούρας από την νεολαία δεν είναι ανησυχητική και
δεν πρέπει να περιοριστεί, αν θέλουµε να µιλούµε για δηµοκρατία.
Gans
-- Η “δηµοφιλής” κουλτούρα παίζει θετικό ρόλο στην ανάπτυξη της ατοµικότητας και της προσωπικής
έκφρασης.
-- Υπάρχουν 5 επίπεδα κουλτούρας (“κουλτούρες γούστου”): υψηλή, υψηλή-µεσαία, χαµηλή-µεσαία,
χαµηλή, δηµώδης χαµηλή. Οι 4 τελευταίες αποτελούν την δηµοφιλή κουλτούρα. Καθεµιά είναι
ανεξάρτητη και αποτελεί µια “υποκουλτούρα”, διότι έχει δικό της κοινό (ανάλογα µε την κοινωνική τάξη
και το µορφωτικό επίπεδο --οι “υποκουλτούρες” είναι εποµένως παράλληλες µε τις κοινωνικές τάξεις).
Εφόσον ανταποκρίνονται στις ανάγκες του κοινού τους, οι 5 κουλτούρες ή “υποκουλτούρες” είναι ισότιµες
(αν και όχι ισάξιες –η “υψηλή” κουλτούρα είναι η πληρέστερη και αποτελεί ένα ιδανικό).
-- Για µια πολιτισµική δηµοκρατία, χρειάζεται ενίσχυση όλων των υποκουλτουρών από την πολιτεία, πλην
της “υψηλής” υποκουλτούρας (“υποπολιτισµικός προγραµµατισµός”).
Κοινά σηµεία πλουραλιστικής θεωρίας
Στην µεταβιοµηχανική, δηµοκρατική κοινωνία, µε τον πολιτικό και πολιτισµικό πλουραλισµό, τον ηθικό
εξισωτισµό, και την έµφαση στην ατοµική ελευθερία, πρωτοβουλία και επιλογή, η µαζική κουλτούρα δεν
αποτελεί πρόβληµα: το κοινό είναι ελεύθερο να καταναλώσει την κουλτούρα της επιλογής του, ανάλογα µε
την κοινωνική τάξη και το µορφωτικό του επίπεδο. Η µαζική κουλτούρα εκθειάζεται, αλλά παραβλέπεται
ο εµπορευµατικός χαρακτήρας της και η ιδεολογική της διάσταση.

5
ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ECO
-- Η ρητορική και τα µηνύµατα της µαζικής κουλτούρας πρέπει να ερευνηθούν συστηµατικά.
-- Ο τρόπος πρόσληψης των µηνυµάτων της µαζικής κουλτούρας πρέπει επίσης να µελετηθεί: το κοινό δεν
είναι µια εύπιστη, δεκτική και χειραγωγήσιµη µάζα, αλλά είναι σε θέση να κρίνει. Αντί για “µαζική
κουλτούρα”: “µαζικές επικοινωνίες”.
-- Τα διάφορα επίπεδα κουλτούρας δεν αντικατοπτρίζουν τις αισθητικές αξίες, την κοινωνική τάξη ή το
µορφωτικό επίπεδο του κοινού, αλλά απλά τις εκάστοτε ανάγκες του (θεώρηση προϊόντων µαζικής
κουλτούρας ως µιας βιοµηχανοποιηµένης απάντησης σε πραγµατικές ανάγκες). ∆εν υπάρχουν πολλά είδη
κοινού, αλλά υπάρχει µια κοινότητα δεκτών για τα διάφορα επίπεδα κουλτούρας, τα οποία είναι
συµπληρωµατικά το ένα προς το άλλο.
-- Πρέπει οι διανοούµενοι να αποδεχθούν την ύπαρξη των µαζικών µέσων επικοινωνίας και να παρέµβουν
στη παραγωγή της µαζικής κουλτούρας, ώστε να συνδράµουν στην πολιτισµική εξυγίανση.

ΘΕΩΡΙΑ “ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΣΠΟΥ∆ΩΝ”

(Hall)
-- Η σύγχρονη µαζική κουλτούρα είναι πολύπλοκη και ετερογενής, διότι η ηγεµονική αστική ιδεολογία που
την διατρέχει έχει ενσωµατώσει αξίες των υποτελών τάξεων για να κερδίσει την αποδοχή τους. Είναι
επίσης διαρκώς µεταβαλλόµενη, ανάλογα µε τις συγκυρίες.
-- Η διαδικασία πρόσληψης της µαζικής κουλτούρας από το κοινό είναι επίσης περίπλοκη, διότι το κοινό
δεν αποτελεί µια εύπιστη και παθητική µάζα, αλλά είναι σε θέση να προσλαµβάνει τα µηνύµατα της
µαζικής κουλτούρας ενεργητικά και µε κριτικό τρόπο. Υπάρχει αλληλεπίδραση ανάµεσα στη δηµοφιλή
κουλτούρα και το κοινό: η δηµοφιλής κουλτούρα διαµορφώνει µεν αξίες, αλλά και το κοινό διεκδικεί τις
αξίες του. Το κοινό διαθέτει 3 τρόπους πρόσληψης (κυρίαρχο—αντιπολιτευτικό—συνδιαλλακτικό),
ανάλογα µε την κοινωνική του θέση και την πολιτική και πολιτισµική ιδεολογία του. Χάρη σ’αυτούς, έχει
τη δυνατότητα να εκφράσει την αντίστασή του στο κατεστηµένο, να ενεργοποιηθεί. Έτσι, η δηµοφιλής
κουλτούρα είναι µια αρένα όπου διεξάγεται ο αγώνας υπέρ αλλά και κατά της ηγεµονικής κουλτούρας.
-- Οι αλληλεπιδράσεις ανάµεσα στη δηµοφιλή κουλτούρα και το κοινό πρέπει να µελετηθούν.

ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΥ ΛΑΪΚΙΣΜΟΥ

(de Certeau, Fiske, Willis)
-- Το κοινό είναι αυτό που χειραγωγεί την δηµοφιλή κουλτούρα, καθορίζοντας τα νοήµατά της, διότι κατά
την πρόσληψή της είναι αυτόνοµο, ενεργητικό και δηµιουργικό.
-- Οι “πολιτισµικές βιοµηχανίες” αποδεικνύονται αδύναµες µπροστά στον απρόβλεπτο και ανεξιχνίαστο
χαρακτήρα του κοινού και στον “σηµειωτικό ανταρτοπόλεµο” που διεξάγει. Το κοινό, ο λαός, είναι σε
θέση να αντιστέκεται στις ηγεµονικές δυνάµεις και έτσι η δηµοφιλής κουλτούρα µπορεί να αποβεί και
ριζοσπαστική.
-- Η διαδικασία πρόσληψης των µηνυµάτων της δηµοφιλούς κουλτούρας είναι µια πράξη
δηµιουργικότητας από µέρους του κοινού. Μέσα από αυτήν µπορεί να χειραφετείται πολιτισµικά το
κοινό.
-- Χρειάζεται µελέτη της διαδικασίας πρόσληψης των µηνυµάτων της δηµοφιλούς κουλτούρας από το
κοινό.