INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIK

FAKULTET POLITEHNIČKIH NAUKA

ODSJEK: MAŠINSTVO

PODJELA MATERIJALA

SEMINARSKI RAD

Predmet: Materijali 1

Mentor: Student:
Doc.dr.Muhamed Sarvan

Travnik,decembar 2017
SADRŽAJ
1.0 UVOD................................................................................................................................................ 1
2.0 OSNOVNA PODJELA MATERIJALA ........................................................................................ 2
2.1 PODJELA MATERIJALA U ODNOSU NA PROVODNOST................................................. 3
3.0 OSNOVNE KARAKTERISTIKE METALA ................................................................................. 4
3.1 OSNOVNE KARAKTERISTIKE OBOJENIH METALA U ODNOSU NA ČELIK ............... 5
4.0 ČELICI .............................................................................................................................................. 7
4.1 PODJELA ČELIKA...................................................................................................................... 9
4.2 UGLJENIČNI ČELICI ............................................................................................................... 11
5.0 POLIMERI ...................................................................................................................................... 12
6.0 KOMPOZIT .................................................................................................................................... 15
ZAKLJUČAK ....................................................................................................................................... 17
LITERATURA ...................................................................................................................................... 18
1.0 UVOD

Materijalima nazivamo sve ono od čega su izradjeni predmeti koji nas okružuju.
Taj veliki broj materijala i raznovrsnost njihovih osobina dobija se kombinacijama samo
105 elemenata periodnog sistema, od kojih su 76 metali.Čovjek se još od predhistorije
koristi razno raznim materijalima, da bi sebi olakšao posao. Danas je primjena metala
jako velika u svim granama industrije. Metali se dobivaju kopanjem ruda, najrašireniju
upotrebu ima željezo. Materijal je čvrsta tvar koja ima masu i zauzima prostor. Uvjet da
neka tvar bude materijal je taj da mora imati jedno ili više specifičnih svojstava koja ju
čine materijalom (npr.električna provodljivost, otpornost na koroziju itd.). Materijali su
čvrste tvari od kojih su izrađeni proizvodi korisni za upotrebu. Razumijevanje činjenice
da se materijali ponašaju onako kako se ponašaju pod utjecajem okoline, te zašto imaju
međusobno različite osobine, bilo je moguće samo uz pomoć razumijevanja atomske
građe tvari i prihvaćanja kvantne mehanike koja je definirala atome i čvrsta tijela negdje
početkom tridesetih godina 20. stoljeća. Te su spoznaje omogućile odgovore na mnoga
pitanja, pa i ona kako možemo promijeniti sosobine materijala, kako bismo dobili nešto
bolje i jeftinije proizvode.Ili, kako novo uočene osobine materijala korisno upotrijebiti, tj.
pronaći im nova područja primjene.

1
2.0 OSNOVNA PODJELA MATERIJALA

Osnovna podjela materijala jeste podjela po porijeklu materijala. Na osnovu te

podjele imam 2 vrste materijala aa to su :
Prirodni materijali – materijali koje mozemo naći u prirodi
Vještački ili sintetički – materijali koje dobivamo odredjenim tehnoloskim
postupcima.

U prirodne materijale spadaju :

 metal,
 kamen,
 glina,
 drvo,
 vuna,
 svila,
 koža,
 krzno,
 pamuk

U vještačke ili sintetičke materijale spadaju :

 legura metala,
 polimer,
 poluvodič,
 supravodič,
 tehnička keramika,
 kompozit

2
2.1 PODJELA MATERIJALA U ODNOSU NA PROVODNOST

U odnosu na provodnost materijale dijelomo na :

- Provodnike ( materijali koji vrše prijenos električne energije)

- Poluprovodnike ( materijali koji se u određenim uslovima ponašaju kao
provodnici a u suprotnim kao izolatori )
- Izolatori ( materijali koji ne vrše prijenos električne energije )

Slika : 2.1 1. Bakarni provodnici [1] Slika:2.1 2. Izolatori [2]

3
3.0 OSNOVNE KARAKTERISTIKE METALA

Osnovne karakteristike metala su:

metalni sjaj,
provodljivost električne struje i toplote,
kovnost,
čvrstoća,
laka pokretljivost elektrona,
bazični oksidi itd.

Osnovna podjela metala je na:

-plemenite,
-poluplemenite i
-neplemenite

Metali se takođe mogu podjeliti na:

crne
i
obojene.

Uobičajena podjela metala je na CRNE i OBOJENE, pa prema ovoj podjeli u crne

metale se ubraja gvožđe (ponekad su u toj grupi mangan i hrom), a ostali metali su
obojeni. Dakle, obojeni metali su svi metali koji u sebi ne sadrže gvožđe.

4
Obojeni metali se dijele u nekoliko grupa kao što su:

-TEŠKI OBOJENI METALI, gdje spadaju oni metali čija je gustoća veća od
5 [kg/dm3]. To su olovo, bakar, cink, nikl, kobalt i dr.

-LAKI OBOJENI METALI, čija je gustoća manja od 5 [kg/dm3], a tu spadaju:

aluminijum, magnezijum, berilijum, titan i dr.

-PLEMENITI METALI, u koje spadaju: zlati, srebro, platina.

-RIJETKI METALI, gdje se ubrajaju: indijum, galijum, telur, volfram, vanadijum,

molibden, uran, cirkonijum

3.1 OSNOVNE KARAKTERISTIKE OBOJENIH METALA U ODNOSU

NA ČELIK

Obojeni metali u odnosu na čelik imaju :

- slabije mehaničke karakteristike,
- bolju otpornost na koroziju,
- veću električnu i toplotnu provodljivost,
- ne magnetični su,
- niske specifične težine,
- posjeduju antifrikcione osobine

S obzirom da postoji čitav niz legura obojenih metala, navedene karakteristike obojenih
metala u odnosu na čelik treba uzeti uslovno, jer neke legure obojenih metala mogu
imati zateznu čvrstoću kao najkvalitetnijie čelici.

5
Slika: 3.1 1. Obojeni metali

Slika 3.1 2. Čelik

6
4.0 ČELICI

Čelici su legure željeza sa ugljikom i drugim elementima.Čelici predstavljaju najčešće

korištenu grupu mašinskih materijala. U posljednje vrijeme poznato je nekoliko hiljada
vrsta čelika, koji se koriste u gotovo svim oblastima mašinske tehnike.

Dobijanje čelika se svodi na rafinaciju gvožđa dobijenog u visokoj peći i dodavanju

ferolegura. Gvožđe za preradu u čelik sadrži 4% C, 1,4% Si, 1,5% Mn, 0,25% P i 0,12%
S. S obzirom na to se u procesu dobijanja čelika sadržaji ovih elemenata svode na
zahtjevane vrijednosti.

Rastopljeno gvožđe prerađuje se u čelike u:

1. u Simens-Martenovoj peći (plameni postupak) (Slika: 4.0 1)
2. u elektropeći (pretapanjem) i
3. u Besemerovom ili Tomasovom konvertoru.( Slika: 4.0 2.)

Slika: 4.0 1. Simens-Martenova peć

7
 Slika: 4.0 2. Besemerov ili Tomasov konvertor

Bitna razlika između Simens-Martenovog postupka i pretapanja u

elektropećima,konvertorskog postupka ogleda se u načinu dobijanja toplote potrebne
za dobijanje čelika. Dok se u prvom slučaju radi o spoljašnjim izvorima toplote
(sagorijevanje gasa u Simens-Martenovom postupku ili električni luk kao najčešća
varijanta elektropeći) dotle se za konvertorski postupak potrebna količina toplote
obezbjeđuje hemijskim reakcijama kojima se čelik prečišćava, prvenstveno
oksidacijom pomoću kiseonika pod pritiskom. Izbor postupka za dobijanje čelika zavisi
od više faktora, a najvažniji su kvalitet i cijena dobijenog čelika, kao i hemijski sastav
gvožđa, tj. njegova čistoća. Naprimjer, za Simens-Martneov postupak i za pretapanje
u elektropećima gvožđe, kao plazna sirovina, treba da ima što manje primjesa, tj. da je
veće čistoće. Pri tome se dobija čelik boljeg kvaliteta, ali je skuplji od konvertorskog
čelika. Za primjenu konvertorskih postupaka koriste se gvožđa sa većim sadržajem
silicijuma, odnosno većim sadržajem fosfora, koji pri prečišćavanju gvožđa daju
dodatnu količinu toplote.

8
4.1 PODJELA ČELIKA

Čelici se mogu podjeliti prema:

-hemijskom sastavu,
-namjeni
-strukturi
-načinu dobijanja,
-kvalitetu,
-obliku i stanju poluproizvoda.

Prema hemijskom sastavu čelici se dijele na:

-ugljične čelike,
-legirane čelike.

Prema namjeni čelici se dijele na:

-konstrukcione čelike,
-alatne čelike,
-čelike s posebnim svojstvima.

Prema strukturi celici mogu da budu:

feritni,
podeutektoidni,
eutektoidni,
nadeutektoidni,
ledeburitni, austenitni i martenzitni.
9
Prema načinu dobijanja razlikuju se

Tomasov,
Besmerov,
Simens-Martenov i
elektro čelik.

Prema kvalitetu, tj. sadržaju sumpora i fosfora, čelici se dijele na:

-čelike običnog kvaliteta,

-kvalitetne čelike,
-visoko kvalitetne čelike,
-plemenite čelike.

Prema obliku i stanju proizvoda čelici se dijele na:

-valjane,
-vučene,
-kovane,
-livene,
-brušene,
-presovane,
-ljuštene.

10
4.2 UGLJENIČNI ČELICI

Ugljenični čelici su legure željeza i ugljika u kojima su prisutne primjese. Na ugljenične

čelike otpada 90% svjetske proizvodnje čelika, pa oni predstavljaju osnovni materijal u
mašinskoj industriji. Ugljenik je osnovni i najutjecajniji element od kojeg zavise struktura
i osobine čelika.

Prema sadržaju ugljika, ovi čelici se dijele na:

-niskougljenične do 0,25% C,
-srednjeugljenične od 0,25% do 0,6% C,
-visokougljenične preko 0,6% C.

Prema namjeni ugljenični čelici se dijele na:

-konstrukcione do 0,6% C i
-alatne, preko 0,6% C

11
 Slika 4.2 1. Uticaj ugljika na čelike ( tzv. FeC dijagram )

5.0 POLIMERI

Polimeri su velike molekule od dijelova koji se ponavljaju (monomera) povezanih u

dugačke lance. Iako se pojam polimer često koristi kao sinonim za plastiku, u polimere
se u hemiji ubraja veliki broj prirodnih i umjetnih materijala s različitim osobinama i
namjenama.

12
Inače to su materijali najvećim dijelom građeni od ugljika, vodika, kisika a ponekad
sadrže i hlor, fluor, dušik itd. Do njih se dolazi preradom prirodnih sirovina (celuloze) ili
se dobivaju hemijskom sintezom iz pojedinih frakcija nafte.

Dijele se na tri temeljne skupine:

1. Plastomeri (termoplasti) su sintetički polimeri čije su molekule dugi, linearni ili

razgranati lanci. Osnovno svojstvo plastomera je da zagrijavanjem omekšaju ili se
rastale a hlađenjem očvrsnu ne promijenivši svojstva.

2. Elastomeri su sintetički polimeri čije su molekule međusobno povezane manjim

brojem poprečnih veza.Odlikuju se savitljivošću (rastezljivošću) pri sobnoj temperaturi.

3. Duromeri (duroplasti) su građeni od gusto umreženih polimerskih molekula. To su

tvrdi materijali koji se ne mogu preoblikovati zagrijavanjem i lako se lome.

Plastične mase imaju brojne prednosti ispred prirodnih materijala:

 dobri su toplinski i električni izolatori,

 otporni su prema vodi,
 mnoge su otporne prema kiselinama i lužinama,
 nisu izložene koroziji,
 lako se oblikuju.
 dobro upijaju vibracije
 imaju niski faktor trenja, stoga su otporni na trošenje

Vrlo loša osobina plastičnih masa koje je uzrok velikih svjetskih ekoloških problema je
njihova biološka nerazgradivost.

13
Sintetički polimer koji pripadaju skupini plastometra su:

 Polietilen (PE) koji se dobiva polimerizacijom etena pri određenim uvjetima

uz katalizator a služi za izradu plastičnih folija, vrećica, posuđa, igračaka, boca,
cijevi...

 Polivinil-klorid (PVC) koji se proizvodi iz vinil-klorida a iz njega se proizvode folije,

izolacije električnih vodova, igračke, umjetna vlakna i mnogi drugi.

Sintetički polimer koji pripada skupini elastomera je:

 Guma koja se dobiva iz drveta kaučkovca ili umjetnim putem a koristi se

prvenstveno u proizvodnji automobilskih guma.

Sintetički polimer koji pripada skupini duroplasta je:

 Bakelit je jedan od najstarijih duroplasta a od njega se izrađuje alat, telefoni,

utičnice, plastične ploče

Slika: 5.0 1. Polimeri

14
6.0 KOMPOZIT

Kompozit ili kompozitni materijal ili je građen od međusobno čvrsto spojenih

različitih materijala radi dobivanja novog, drugačijeg materijala, s fizikalnim ili
hemijskim osobinama koja nadmašuju osobine pojedinačnih dijelova (komponenata) ili
sa osobinama koja te dijelove same nemaju. Pritom se ne radi samo o poboljšanju
preradbenih, doradnih i upotrebnih svojstava (na primjer povećanje
specifične čvrstoće i specifičnoga modula elastičnosti,
lomne žilavosti, toplinske postojanosti, otpornosti prema abraziji i puzanju), nego
i prijevoznih (transportnih), skladišnih, otpadnih, uključujući konačno i cijenu. Većina
kompozita sadrži jedan materijal kao kontinuiranu fazu (matricu), a u nju su uklopljeni
odvojeni dijelovi druge faze, koja najčešće ima funkciju ojačala.

Kompoziti se dijele na:

-kompoziti ojačani vlaknima,

-kompoziti ojačani česticama,
-strukturni kompoziti i
-stanična kruta tijela.

Kompoziti ojačani vlaknima sadrže mekaniju, duktilnu matricu u koju su ugrađena

čvrsta, kruta i krhka vlakna. Djelotvornost ojačanja najveća je upravo u tim
kompozitima. Opterećenja se s matrice prenose na vlakna, pa su ona osnovni
nosioci opterećenja. Matrica je obično polimerna, metalna ili keramička, a može biti
i ugljična. Najčešća je polimerna matrica od nezasićenih poliestera i vinilnih estera, za
zahtjevnije primjene i od epoksidnih smola, a ojačava se staklenim (za gradnju
trupa čamaca), aramidnim (zaštitni neprobojni materijali) ili ugljičnim
vlaknima (sportski pribor).

15
Kompozit s polimernom matricom ojačan staklenim vlaknima ima u smjeru
vlakana vlačnu čvrstoću približno jednaku čeliku, ali je od njega 14 puta lakši

Kompoziti ojačani česticama sadrže matricu u koju su ugrađena ojačala u obliku

diskretnih, jednoliko raspoređenih tvrdih i krhkih čestica. Razlikuju se kompoziti s
velikim česticama te kompoziti s disperzijom, to jest ojačani vrlo malim česticama (10
do 250 nm, volumni udjel do 15%), koje povećavaju čvrstoću usporavanjem
gibanja dislokacija u materijalu. Primjeri su kompozita ojačanih česticama: beton (koji
se može dodatno ojačati armiranjem), abrazivne paste za poliranje, tvrdi
metali, čađom ojačana guma za pneumatike i drugo.

U strukturne kompozite ubrajaju se laminati i složene konstrukcije. Laminati su plošni

slojeviti proizvodi od različitih materijala, na primjer furnirske ploče ili šperploče, te
kompoziti u kojima se vlakna u polimernoj matrici nalaze u slojevima. Različitom
orijentacijom pojedinih slojeva mogu se smanjiti nedostatci linearne orijentiranosti
kompozita ojačanih vlaknima. Složene konstrukcije (takozvani sendvič-konstrukcije)
sastoje se od tankih vanjskih slojeva između kojih se nalazi neki laki materijal u obliku
pčelinjega saća (primjena u građi zrakoplova), pjene, nepravilnih vrpca ili listova (na
primjer valoviti karton) i slično.

Stanična kruta tijela odlikuju se staničnom, ćelijskom građom. Primjer je takva

prirodnoga materijala pluto, a među sintetskim materijalima takve su strukture čvrste
pjene, u kojima je plinovita faza raspršena u matrici od polimernoga materijala i tvori
ćelijsku strukturu. Obično se proizvode dodatkom pjenila, tvari koje se zagrijavanjem
unutar polimerne matrice isparavaju ili kemijski reagiraju, stvarajući mjehuriće plina
(najčešće ugljikov dioksid CO2) koji iz nje izlazi (otvoreni tip ćelija) ili ostaje uklopljen u
stvrdnutom polimeru (zatvoreni tip). Među najpoznatijim su čvrstim
pjenama poliuretanska pjena i pjenasti polistiren, a najviše se rabe kao materijali
za ambalažu, te za toplinsku i zvučnu izolaciju.

16
ZAKLJUČAK

Iz prethodno priloženog možemo zaključiti da su materijali vrlo važna grana privrede,

te da bez napretka materijala nebi bilo ni napretka drugih tehnologija. U novije vrijeme
su se pojavili polimeri i kompozitni materijali koji polahko zamjenjuju klasične metale.
Ugljenični čelik se najviše koristi u industriji. Danas se također dosta koriste kompozitni
materijala, te polimeri.Kompozitni materijali imaju dosta bolje osobine od klasičnih
materijala, ali su i dosta skuplji. Polimeri se proizvode na bazi plastike, također imaju
veoma dobre osobine i relativon su skupi za proizvodnju. Dakle čelik se koristi gdje god
može da zadovolji zahtjevima potrebnog proizvoda, jer je njegova proizvodnja znatno
jeftinija i ima ga u velikim količinama.

17
LITERATURA

[1] Omer Pašić : , Materijali, Mašinski fakultet u Sarajevu, Sarajevo, 2008.

[2] https://hr.wikipedia.org/wiki/Materijal , Posjećen: 23.12. 2017
[3] http://www.academia.edu/6895837/ , Posjećen : 24.12. 2017
[4] https://hr.wikipedia.org/wiki/Čelik , Posjećen: 24.12.2017

18