Univerzitet Donja Gorica

Fakultet umjetnosti

Predmet: Istorija umjetnosti renesanse

Pozivanje Svetog Mateje

jevanđelist se zove Matej, dakle Mateja

- ispitni rad –

Mentor:
prof. dr Saša Brajović Student:
Mišo Martinović
br. indeksa: 17/022
 Podgorica, januar 2019. godine
Sadržaj

Barok………………………………………………………………………………….3

Karavađo (biografija)…………..…….………………………………………………..4

Pozivanje Sv. Mateje……………………………….……………………………….....5

Zaključak………………………………………………………………………………7

Literatura………………………………………………………………………………8

2
 Barok

Barok je bio naziv koji su istoričari umjetnosti upotrebljavali skoro čitav vijek da označe stil koji
je preovladavao u periodu između 1600. i 1750. (odavno prevaziđena hronologija, traje do 17oo)
godine. Njegovo prvobitno značenje – nepravilno, izvrnuto, groteskno – danas je sasvim potisnuto.
Opšte je prihvaćeno da je taj novi stil rođen u Rimu u posljednjim godinama XVI vijeka. Barok je
izraz jednog suštinski jedinstvenog pogleda na svijet, a javlja se u raznim evropskim zemljama i u
različitim oblicima. Barok obuhvata toliko razgranate umjetničke težnje i javlja se u pojedinim
zemljama i kulturnim sferama u tolikom broju različitih oblika da na prvi pogled mogućnost da se
svi oni svedu na jedan zajednički imenitelj izgleda sumnjiva.1 Ne samo da se barok dvorskih i
katoličkih krugova potpuno razlikuje od baroka buržoaskih i protestanskih zajednica, ne samo što
umjetnost jednog Berninija i Rubensa prikazuje različiti spoljni i unutrašnji svijet nego umjetnost
Rembranta i Van Gojena, nego se čak i unutar te dvije velike stilske struje javljaju dalja duboka
razilaženja. Najznačajnija od tih drugostepenih podjela je podjela dvorsko-katoličkog baroka (u
klasičnoj nauci ova kategorija ne postoji) na senzualističku, monumentalno-dekorativnu struju, u
skladu sa tradicionalnim značenjem baroka, i na stroži formalno krući klasicistički stil. Istina,
klasicistička struja postoji u baroku od samog početka i može se otkriti kao skrivena struja u svim
posebnim nacionalnim oblicima barokne umjetnosti, ali ona počinje da prevlađuje tek oko 1660.
g. pod posebnim društvenim i političkim uslovima koji su u to doba vladali u Francuskoj. Pored ta
dva osnovna oblika crkvenog i dvorskog baroka, u katoličkim zemljama postoji naturalistička
tendencija koja se početkom svog perioda javlja nezavisno i ima naročite pristalice u Karavađu,
Luju Le Nenu i Riberi, ali koja kasnije ulazi u sastav umjetnosti svih značajnih majstora. Ona
konačno stiče prevlast u Holandiji, kao klasicizam u Francuskoj, i u tim dvijema tendencijama
najčistije se odražavaju društveni činioci koji određuju barok. Oko 1600. godine Rim je postao
izvorište baroka, kao što je to bio i za renesansu jedan vijek ranije. Papstvo je postalo pokrovitelj
umjetnosti u širokim razmjerama, da bi Rim načinio najljepšim gradom hrišćanskog svijeta. Ta
bitka je počela još 1585. godine; umjetnici koji su tada bili pri ruci su malo poznati maniristi, ali
je ona ubrzo privukla častoljubljive mlade majstore, osobito iz sjeverne Italije. Prvo mjesto
zauzimao je slikar stvaralačkog duha, nazvan Karavađo po svom rodnom mjestu blizu Milana koji

1
Janson, H.W., “Istorija umetnosti, dopunjeno izdanje”, šesto poglavlje: “Barok u Italiji i Španiji”, strana 405.

3
je u godinama 1597-98. naslikao nekolika platna za crkvu S. Luigi dei Francesi, među njima i
Pozivanje Sv. Mateje.2
Pohvaljujem što ste čitali više od zadatog, ali uvod u barok bi trebao da ima suštinske veze sa
izabranom temom. To je način na koji se piše rad. Centralna tema je najvažnija, uvod treba da
‘uvede’ u nju, a ne da se grana na razne strane, nebitne za ono o čemu se piše. U ovom slučaju,
mogli ste iskoristiti ono što smo radili na času: oko 1600. teme preobraženja, martirija, mističnih
ekstaza su bile veoma popularne, usled političko-ideoloških razloga… To je francuska crkva u
Rimu, u kojoj se ponovo krsti kao katolik francuski kralj Anri IV, to je, pri tom, Anno santo, sveta
godina, dolaze hodočasnici… o svemu tome sam govorila na času. To bi bio uvod, a ne neke
sociološke kategorije o dvorsko-katoličkom stilu (? to zaista ne stoji, jer ne postoji…) itd. Zbog
značaja tog trenutka, formira se i novi stil, formira ga Karavađo: onda ste mogli napisati kakav je
to stil koji će kasnije dobiti naziv barok.

Karavađo

Karavađo (Michelangelo Merisi da Caravaggio) bio je italijanski slikar koji je živio i stvarao u
periodu između 1593. i 1610. godine. Smatran je prvim velikanom baroknog slikarstva. Njegove
slike odlikuje jedan beskompromisan realizam koji je okarakterisan kao naturalizam – radi
razlikovanja od dotadašnjih pokušaja – i upotreba izrazitog kontrasta svijetlo-tamno. Krajem XVI
vijeka Karavađo se pojavio u Rimu đe je svojim novim pristupom počeo da ruši doctrine doktrine
priznatih slikara i da potčinjava italijansku umjetnost svome uticaju. Bio je prvi sin Ferma Merizija
i njegove druge žene Lučije Aratori. Rodio se u jesen 1571. godine, najvjerovatnije u malom
gradiću Karavađo koje je pripadalo okrugu Kremoni, od kojeg je kasnije dobio nadimak. Njegovo
hrišćansko ime Mikelanđelo može sugerisati da se možda rodio 29. septembra – na dan kada se u
njegovom mjestu slavio Arhanđel Mihajlo. Kršten je 30. septembra u crkvi u Milanu. Uprkos
nagađanjima koja je raširio Đulio Mancini, autor jedne od Karavađovih prvih biografija, da je
njegov otac radio kao arhitekta za moćnog Frančeska Sforcu I, markiza gradića Karavađo,
istorijski podaci iz lokalnih arhiva govore drugačiju istinu. Fermo Merizi nije bio arhitekta već
kamenorezac koga tadašnji dokumenti pominju kao maestra, tj. kvalifikovanog zanatliju koji je

2
Hauzer, Arnold, „Socijalna istorija umjetnosti i književnosti“, I tom, peto poglavjlje: „Pojam Baroka“, strana 414.

4
mogao imati vlastitu radionicu i zapošljavati učenike. Karavađova porodica, ipak, jeste imala veze
sa lokalnim plemstvom, ali preko majčine strane. Njegov đed po majci, Đovani Đakomo Aratori,
je bio geodet koji je služio kod Frančeska Sforce i kao zakupnik zemljišta i pravni svjedok porodice
Sforca. Aratorijeva ćerka Margarita, Karavađova tetka, bila je dojilja đeci Sforce i njegove žene
Kostance Kolone, markiškinje markize Karavađa. Sforca i Kolona su tada bili među najmoćnijim
i najuticajnim porodicama u Italiji. Njihovo poznanstvo će kasnije Karavađu biti veoma značajno.
Kostanca Kolona mu je često pomagala kad je bio u problemima i naročito kasnije, kada je postao
bjegunac od pravde. Neprestano su ga hapsili i slali u zatvor. Priznao je da je ubio svog protivnika
u tenisu za koga je sumnjao da ga je prevario.3 Dokazi ukazuju na to da je osuđen za nešto što bi
se danas prepoznalo kao pedofilija. Umro je na jednoj plaži sjeverno od Rima, vjerovatno kao
žrtva ubistva.4 Nije tačno, umro je u Porto Erkloe od malarije. Pri tom, biografija je preopširna,
skinuta sa interneta, nesvrsishodna za glavnu temu. Detalji iz života su važni jedino ukoliko imaju
neposredne veze sa slikom (knjigom, kompozicijom….) koja se obrađue. Dakle, u ovom slučaju,
to bi bio kontakt Karavađa sa kardinalom Del Monte, preko kojeg dobija porudžbinu i prvi put
može da slika za neki javni proctor, što veoma utiče na njegov stil….Takođe se o tome govorilo
na času a, sem toga, gotovo da nema internet izvora koji to ne pominje kada se govori o ovoj slici,
jer je od suštinske važnost. Kos u bili njegovi preci nije važno uopšte, pogotovo ne za ovu sliku.

Pozivanje Svetog Mateje

Karavađo je naslikao događaj na otvorenom, ispred zgrade. Sto, oko kojega śedi petoro ljudi, u
tom momentu se koristi za finansijsku transakciju. Dva muškarca su aktivno uključena u
transakciji: jedan koji je postavljen nasuprot gledaocu i koji daje novac, i drugi koji je najudaljeniji
od Hrista i koji prima novac. U njegovom fokusu je novac na stolu. Tradicionalno i paradoksalno,
čovjek koji daje pare se identifikuje kao svetac. U pitanju je drugi muškarac, čija se desna ruka
priprema da privuče novac ka sebi koji je ustvari Sveti Matej, poreznik. Najčešći razlozi zbog kojih
je muškarac koji vrši plaćanje bio identifikovan sa svecem jesu njegova brada i lijepa haljina koja
je pogodna za čovjeka koji je održao veliku gozbu u Hristovu čast nakon što je pozvan u apostolat.

3
https://sr.wikipedia.org/sr-el/Karavađo
4
Lambert, Gilles, “Karavađo”, Taschen, strana 7.

5
Ja?. Ono na što se nije obratila pažnja jeste činjenica da njegov kažiprst pokazuje na čovjeka koji
prima novac i pita se Ko? On?. Postaje nam jasno ako uporedimo ovaj gest sa apostolima na
Leonardovoj Tajnoj večeri koju je Karavađo detaljno analizirao. Tu nalazimo dva Ko? Ja? gesta,
jedan izveden od strane Jude, a drugi od strane Svetog Filipa. Ako skrenemo pažnju na mladog
čovjeka koji je nagnut iznad stola i računa svoj novac, primjećujemo da mu lijeva ruka čvrsto drži
torbu za novac koja je čest atribut Svetom Mateju. Najupečatljivije karakteristike ove figure su
namjeran pogled usredsređen na kovanice, čisto obrijan, i podebljani profil. Pitanje koje se ovđe
nameće jeste: Kakvi su to presedani postojali za ovu vrstu prikaza? Opet je u pitanju Leonardova
Tajna večera koja prikazuje upravo ovaj tip Svetog Mateja - mlad, sa jakim četvrtastim licem,
čisto obrijan, u profilu. Karavađo postiže neviđenu napetost i dramu na slici upotrebom jakog
kontrasta svjetla i sjene, taj snažni kjaroskuro se od ove slike naziva tenebrizam. Snažna zraka
svjetla prolazi iznad Isusove glave, dodiruje prozorski kapak i osvjetljava likove carinika na lijevoj
strani. Druga, dodatna svjetlost dolazi iz prednjeg plana (pozicije posmatrača) i ističe rukav
mladića koji nam je okrenut leđima, kao i leđa i desnu stranu Sv. Petra, te ruku i lice Isusovo. Hrist
i Sveti Petar prvenstveno dolaze u kontakt sa mladićima na početku stola. Oni se odmiču, a taj
prostor između mladića Hrist i Sveti Petar koriste kao put do Mateja. Ovaj put predstavlja osovinu
energije koja prolazi ravno do poreznika. Sve je ovo ojačano snopom svjetlosti čije je izvorište u
uglu iza Hrista, a ono se širi i nalazi utočište na ramenima budućeg Evanđeliste.5

5
Hass, Angela, “Caravaggio’s Calling of St Mathew Reconsidered”, The Warburg Institute, 2017. Mora se navoditi
tačan naziv časopisa u kojem je objavljen rad (imali ste to na naslovnoj strani), stranice od-do, i onda konkretna
strana sa koje citirate.

6
 Zaključak

Karavađo je smatrao da je umjetnost puka besmislica i dječija igrarija ukoliko nije utemeljena na
prirodnim principima i životu. Citat, mora fusnota Efekti prirodne svjetlosti koja osvjetljava
događaj na slici otkrivaju nam i Karavađove principe stvaranja. Iako tematika velikog broja
njegovih djela počiva na crkvenim i biblijskim motivima, Karavađo istupa sa prikazivanjem figura
čiji prikazi često nijesu saglasni sa idelanim predstavima o pojedinim ličnostima ili svecima.
Izbjegava uljepšavanje i na taj način mijenja tradicionalnu ikonografiju. Karavađova robija nije

7
robijao i neugledan život nakon njegove smrti sve više su padali u sjenku njegovoga djela dok on,
kao jedan od velikana svjetskog slikarstva, raste vjekovima.

Literatura:

- Hass, Angela, Caravaggio’s Calling of St Mathew Reconsidered, The Warburg

Institute, 2017. Mora puni naziv časopisa, i stranice od-do
- Slika preuzeta sa sajta: www.wikipedia.com.
- Janson, H.W., “Istorija umetnosti, dopunjeno izdanje”. Mora puna referenca, mesto i
godina izdanja
- Hauzer, Arnold, „Socijalna istorija umjetnosti i književnosti“. isto
- https://sr.wikipedia.org/sr-el/Karavađo.
- Lambert, Gilles, “Karavađo”, Taschen. isto

Glavna tema – izabrana slika – napisana je na jednoj strani. Pročitali ste poslati rad, ali niste
razradili temu. Žao mi je što ste ovaj ispit ostavili za poslednji čas, vidi se da je pisan na brzinu i,
time, bez mnogo koncentracije. Dobili ste osam. Žao mi je što nemate vremena da popravite, prošli
su svi rokovi.

Saša Brajović