Sanskrit Grammar Class X OdiaPortal - IN PDF

iõÄéZaýûKeY_âKûgü
\gcùgâYú^òcòˆÿcþ
_âKûgòKû
cû¤còKgòlû_eòh\þ, IWÿògû
iõÄéZaýûKeY_âKûgü
\gcùgâYú ^òcòˆÿcþ
cû¤còKgòlû_eòh\þ\ßûeû @^êùcû\òZ I _âKûgòZ
(cû¤còKgòlû_eòh\þ, IWÿògû)
_â[c _âKûg^ - 2012
ùfLKcŠkú :
icúlK : _âùìe ùMû_ûkKé¾ \ûg
ùfLK I iõKkK : WKÖe ^ûeûdY _âiû\ \ûg

WKÖe _âZû_ P¦â Zâò_ûVú
WKÖe eaú¦â^û[ @ûPû~ðý
WKÖe Kûkú_âi^Ü gZ_[ú
iõù~ûRK : gâú ^éiòõj PeY _Šû
@le iõù~ûR^û : aûYú ù_âiþ

Zêkiú_êe, KUK - 8
cê\âY :
cìfý : 44.00 (PCeûkògò Uuû cûZâ)

cêLa§
bûeZúd bûhûcûûe R^^ú aû cêLýùiâûZ iõÄéZbûhû ùa÷\òK I ùføKòK

g±bŠûeùe _eò_ì‰ðö Gjû @û]ê^òK bûhûaòmûê iõù~ûM ùjZê ùjaû ij @]ê^ûZ^
ùa÷mû^òK iûcûRòK I iûõÄéZòK @¤d^_ûAñ GKû« C_ù~ûMúö iõÄéZbûhû ùføKòK,
gûÈúd, ^òZý^ìZ^ I ùa÷mû^òKùPZ^û, iùaðû_eò jé\dbûa_âKûg _ûAñ Êdõiõ_ì‰ðö
eûÁòâd _ûVýPÿ~ðýû eì_ùeLû (NCF -2005) @^êieYùe eûRý _ûVýP~ðýû eì_ùeLû
(SCF - 2007) _eòKÌòZ ùjûAQòö bûeZúd iõaò]ûê ÊúKéZò @^ê~ûdú iõÄéZbûhû
gûÈúd I @û]ê^òK bûeZúdbûhûeìù_ @û\éZö cûRòðZ I gê¡ bûa_âKûg_ûAñ Gjò bûhûe
ajêk aýajûe _âPkòZö eûRý _ûVýP~ðýûùe iõÄéZbûhûKê Cy_âû[còK I cû¤còK
Éeùe ZéZúdbûhûeìù_ _ûVýKâcùe @«bêðq Keû~ûAQòö ùKûckcZò aò\ýû[ðúcûû
ijR I iêMc _âùag_ûAñ iõ_éq _êÉKùe _âdûi @bò^¦^údö _êeûZ^ ùNûhY_¡ZòKê
aRð^ Keû~ûA ÊûbûaòKbûùa ù\÷^ò¦ò^ Rúa^ùe _âùdûM_ûAñ C_ù~ûMú Keû~ûA
aýûKeYKê iek Keû~ûA_ûeòQöò Gjò _êÉKe @¤d^\ßûeû aò\ýû[ðúcûù^ ^òRe _ûeòaûeòK,
_ûeòùagòK ùlZâùe ijRùe @býûi Keò iõÄéZbûhûùe ^òRe cù^ûbûa _âKûg
Keò_ûeòùa, iõÄéZùe @ûkû_@ûùfûP^û Keò_ûeòùa, Mêeêcûû iûjû~ý ùÂ Kò´û
ÊC\ýcùe iõÄéZ aýûKeYKê @býûi Keòaû ijòZ _âùdûM Keò_ûeòùaö
Gjò aýûKeY _êÉK aò\ýû[ðúcûûê iõÄéZbûhûe ùiøK~ðýð , ùiøÂa I iûafúkZûe
_eòPd _â\û^ Keò_ûeòaö KVò^ ^òdcûakúKê @¤d^ ^ Keò c¤ aò\ýû[ðúcûù^
iõÄéZbûhûùe @bòmZû @Rð^ Keò_ûeòùaö “iõÄéZaýûKeY_âKûgü” _êÉKe _âYd^
I _âKûg^ Kû~ðýùe iõ_éq icÉ aò\ßû^þ ùfLKcŠkú, iõù~ûRK Gaõ cê\âYûkd
Kˆÿéð_luê IWògû cû¤còK gòlû _eòh\_leê jûŸòðK KéZmZû I iû]êaû\ @_ðY KeêQòö
ibû_Zò
cû¤còKgòlû_eòh\þ, IWÿògû
@ûPû~ðýû^þ _âZò
ijé\d gòlKa§êMY !
“iõÄéZaýûKeY_âKûgü” _êÉKe @¤d^ I @^êgúk^ \ßûeû iõÄéZbûhûùe ùcøkòK
mû^ @Rð^ ijR ùja Gaõ _eaˆÿðú icdùe iõÄéZgûÈMùahYû _âZò eêPò aXÿòaö
_êÉKùe aòbò^Ü aòhdKê iaðbûeZúd ùg÷kúùe ÊZª @býûicìkK bûaùe QûùZâû_ù~ûMú
Keòaû _ûAñ ùPÁû Keû~ûAQòö @ûagýK iÚùk _âûPú^ Gaõ âú^ C\ûjeY i^ÜòùagòZ
ùjûAQòö QûZâcûûe c^ÉˆÿßKê aò·e_ìaðK gòlKa§êcûù^ Gjò _êÉKùe _â\ˆÿ aòhdKê
iuêPZò aû _âiûeòZ Keò _âPkòZ _ûVýKâc (iòfûaiþ) @û]ûeùe gòlû\û^ KeòaûKê @^êùeû]ö
Gjû ijòZ iÚkaòùghùe âc ùgâYú _ûVý_êÉKeê c¤ @býûi KeûAùaö
ùfLù^ cê\âùY ·_ò Åk^õ aû _âcû\Züö

Ké_dû Êaò·ùeY cûRðd«ê iêjé\þaeûüö
aò^úZ iµû\KcŠkú
@^êKâcYòKû
Kâcûu aòhd _éÂûu
1ö Èú_âZýd 1
2ö icûi 10
3ö Z¡òZ _âKeY 48
4ö Ké\« _âKeY 55
5ö YòR« 74
6ö i^« 82
7ö ~O« ]ûZê _âKeY 90
8ö ^ûc]ûZê _âKeY 91
9ö _eùià÷_\ aò]û^ 94
10ö @ûZàù^_\ aò]û^ 94
11ö aûPý_âKeY 98
12ö @^êaû\^òdcûakú 113
13ö bâciõùgû]^-@býûi 119
14ö aýûajûeòKiõÄéZg±ûakú 129
-------
bûeZe i´ò]û^
_âûKþ K[^ :
@ûùc bûeZaûiú bûeZKê GK iûaðùbøc, icûRaû\ú, ]cð ^òeù_l, MYZûªòK iû]ûeYZª eìù_
MV^ Keòaû _ûAñ \éXÿ iõKÌ ùÂ I Gjûe icÉ ^ûMeòKuê
l iûcûRòK, @[ðù^÷ZòK I eûRù^÷ZòK ^ýûd :
l Pò«û, @bòaýqò, _âZýd, ]cðúd aògßûi Gaõ C_ûi^ûe ÊZªZû :
l iÚòZò I iêaò]û iêù~ûMe icû^Zûe iêelû _â\û^ KeòaûKê Z[û
l aýqò c~ðýû\û Gaõ eûÁâe HKý I iõjZò ^ò½òZ Keò ùicûû c¤ùe
bâûZébûa C›ûjòZ KeòaûKê
Gjò 1949 ciòjû ^ùbé 26 ZûeòL \ò^
@ûce i´ò]û^ _âYd^ ibûùe GZŸßûeû
Gjò i´ò]û^Kê MâjY I _âYd^ Keê@Qê Gaõ @ûc ^òRKê @_ðY Keê@Qê ö
PZê[ð @¤ûd (K)
51(K) ]ûeû : ùcøkòK Kˆÿðaý
bûeZe _âùZýK ^ûMeòKue Kˆÿðaý :-
1ö i´ò]û^Kê cû^ò Pkòaû I Gjûe @û\gð I @^êÂû^cûûê Gaõ RûZúd _ZûKû I RûZúd iwúZKê
i¹û^ _â\gð^ Keòaû;
2ö ù~Cñiaê cj^úd @û\gð @ûc RûZúd Êû]ú^Zû iõMâûcKê @^ê_âûYòZ Keò[ôfû, ZûjûKê iàeY I
@^êieY Keòaû;
3ö bûeZe iûaðùbøcZß, GKZû I iõjZò aRûd Gaõ iêelòZ eLòaû;
4ö ù\ge _âZòelû Keòaû I @ûagýKiÚùk RûZúd ùiaû _â\û^ Keòaû;
5ö ]cðMZ, bûhûMZ Gaõ @ûokòK Kò´û ùMûÂúMZ aòbò^ÜZûKê @ZòKâc Keò bûeZe Rîû]ûeYu
c¤ùe HKý I bâûZébûa _âZòÂû Keòaû Gaõ ^ûeúRûZòe c~ðýû\ûjû^úiìPK aýajûe _eòZýûM
Keòaû;
6ö @ûce iõÄéZòe cìfýaû^ HZòjýKê i¹û^ _â\gð^ I iõelY Keòaû;
7ö @eYý, jâ\, ^\ú, a^ý_âûYú iùcZ _âûKéZòK _eòùage iêelû I C^ÜZò Keòaû Gaõ RúaRMZ
_âZò @^êKµû _â\gð^ Keòaû;
8ö ùa÷mû^òK cù^ûbûa, cûâaû\ Gaõ @^êi§ò›û I iõÄûe cù^ûbûa ù_ûhY Keòaû;
9ö iaðiû]ûeY iµˆÿòe iêelû Keòaû I jòõiû _eòZýûM Keòaû;
10ö aýqòMZ I icÁòMZ Kû~ðýûakúe _âùZýK ùlZâùe C}hð iû]^ Keòaû, ~ûjû\ßûeû @ûc ù\g
_âùPÁû I KéZòZße CyZe ùiû_û^Kê @aòeZ C^ÜZò Keò_ûeòa;
11ö cûZû aû _òZû @bòbûaK, Zûue Q@ ahðeê PC\ ahð adi c¤ùe [ôaû i«û^ aû _ûkòZuê
gòlûfûbe iêù~ûM ù~ûMûAù\aû ö
Èú _âZýd
aûkKü MYòZõ KùeûZò û - aûkòKû MúZõ MûdZòö
céMü aélZùk ùgùZ û - céMú Rkõ _òaZòö
gòlKü _ZâòKûõ _VZò û - gòlòKû \ìe\gð^õ _gýZòö
ù^Zû R^û^þ bûhùZ û - ù^Zâú Kû~ðýûkdõ MzZòö
C_~êðýq C\ûjeYMêWÿòKùe ùeLûuòZ _\MêWòKê flý Keö ‘aûkK’ _\e Èúfòwùe ‘aûkòKû’ eì_
ùjûAQòö ùijò_eò céMe céMú, gòlKe gòlòKû I ù^Zûe ù^Zâú Èúfòweì_ @ùUö Gjò_eòbûaùe _êõfòwaûPK
_\e Èúfòweì_ùe _eòaˆÿð^_ûAñ _êõfòwaûPK _\eê Cˆÿe Uû_þ (@û), Oú_þ Oúhþ (B), @û^ú_þ (@û^ú)
I DOþ (D) _âZýd _âùdûM Keû~ûGö ~[û - céM + Oú_þ = céMú, aûkK + Uû_þ = aûkòKû AZýû\òö
^òcÜfòLôZ ‘Uû_þ’ _âZýdû« C\ûjeYMêWÿòKê flý Ke-
@R = @Rûö aé¡ = aé¡ûö gêK = gêKûö
ùKûKòk = ùKûKòkûö aûk = aûkûö PZêe = PZêeûö
@gß = @gßûö iêZ = iêZûö _â[c = _â[cûö
cìhòK = cìhòKûö _ìað = _ìaðûö \ßòZúd = \ßòZúdûö
gòa = gòaûö P_k = P_kûö ZéZúd = ZéZúdûö
QûZâ = QûZâûö aiô = aiôûö Kég = Kégûö
gòhý = gòhýûö PUK = PUKûö aúe = aúeûö
icû^ = icû^ûö @_e = @_eûö _û_ = _û_û ö AZýû\òö
Gjò_eò @^ý ùKùZK C\ûjeYKê flý Ke -
ùRýÂ = ùRýÂûö MeòÂ = MeòÂûö ùgâÂ = ùgâÂûö
K^òÂ = K^òÂûö aeòÂ = aeòÂûö ù_âÂ = ù_âÂûö
fNòÂ = fNòÂûö ù^\òÂ = ù^\òÂûö _UòÂ = _UòÂûö AZýû\ò
MêeêZe = MêeêZeûö \úNðZe = \úNðZeûö _âòdZe = _âòdZeûö
fNêZe = fNêZeûö _UêZe = _UêZeûö \ìeZe = \ìeZeûö
lò_âZe = lò_âZeûö cé\êZe = cé\êZeûö iekZe = iekZeûö AZýû\ò
MêeêZc = MêeêZcûö aé¡Zc = aé¡Zcûö \úNðZc = \úNðZcûö
fNêZc = fNêZcûö lê\âZc = lê\âZcûö iekZc = iekZcûö
_âòdZc = _âòdZcûö aéjˆÿc = aéjˆÿcûö ~êaZc = ~êaZcûö AZýû\ò
cùêL - Ze, Zc I AÂ _âZýdû« Z¡òZ_\e Èúfòweì_ _ûAñ Uû_þ (@û) _âZýd fûMò[ûGö
flý Ke -
MZ = MZûö _VòZ = _VòZûö RûZ = RûZûö
\éÁ = \éÁûö fòLôZ = fòLôZûö \ˆÿ = \ˆÿûö
^úZ = ^úZûö gîZ = gîZûö jZ = jZûö AZýû\ò û
ùiacû^ = ùiacû^ûö aˆÿðcû^ = aˆÿðcû^ûö
fbcû^ = fbcû^ûö aò\ýcû^ = aò\ýcû^ûö
gdû^ = gdû^ûö BlcûY = BlcûYûö AZýû\ò û
\âÁaý = \âÁaýûö _VòZaý = _VòZaýûö
ù^Zaý = ù^Zaýûö ùgâûZaý = ùgâûZaýûö
\ûZaý = \ûZaýûö j«aý = j«aýûö AZýû\ò û
_V^úd = _V^údûö _û^úd = _û^údûö
MâjYúd = MâjYúdûö \û^úd = \û^údûö
gâaYúd = gâaYúdûö iàeYúd = iàeYúdû AZýû\ò û
cùêL - Ké\«e ‘q’ ‘gû^Pþ’ ‘Zaý’ I ‘@^úd’ _âZýdû« _\ùe ‘Uû_þ’ _âZýd fûMò Èúfòw
eì_ ùjûA[ûGö
flý Ke-
iêùKâûWÿ = iêùKâûWÿûö iùKg = iùKgûö cjûffûU = cjûffûUûö
iê^L = iê^Lûö @ùKg = @ùKgûö gì_ðYL = gì_ðYLûö
iêcêL = iêcêLûö i^ûiòK = i^ûiòKûö ùMøecêL = ùMøecêLûö
iêbM = iêbMûö ·eêgòL = ·eêgòLûö KûkcêL = KûkcêLû AZýû\òö
cùêL - (i) ùKâûWû\ò g± I ajêÊeû« _\eê ‘Uû_þ’ fûMò Èúfòw_\ MVòZ jêGö
(ii) @waûPK _\_ìaðùe ij (i), ^Tþ (@) @û\ò fûMò[ôùf ‘Uû_þ’ _âZýd fûMò Èúfòweì_ MVòZ
jêGö
flý Ke -
KûeK = KûeòKûö @¤û_K = @¤û_òKûö _ûPK = _ûPòKûö
_ûVK = _ûVòKûö iû]K = iû]ôKûö ^ûdK = ^ûdòKûö
gòlK = gòlòKûö ùfLK = ùfLôKûö MûdK = MûdòKûö
cûcK = cûcòKûö aûkK = aûkòKûö ~ûPK = ~ûPòKûö
\gðK = \gòðKûö MâûjK = MâûjòKûö ùiaK = ùiaòKû AZýû\òö
[2]
cùêL - ‘Uû_þ’ _âZýd ùjùf _âZýdiÚ ‘K’Kûee _ìaðaˆÿðú ‘@’ Kûe iÚû^ùe ‘A’Kûe jêGö cûZâ,
^ˆÿðK g±e Èúfòwùe ‘^ˆÿðKú’ jêGö
flý Ke - iìZK = iìZKû, iìZòKûö
_êˆÿâK = _êˆÿâKû, _êˆÿâòKûö
aé¦ûeK = aé¦ûeKû, aé¦ûeòKûö
cùêL - C_eò fòLôZ ùKùZK ‘Uû_þ’ _âZýdû« _\e aòKÌ eì_ [ôùf c¤ @[ð icû^ eêùjö
flý Ke-
ZûeK = ZûeKû (^lZâ), ZûeòKû (elûKûeòYú)ö
a‰ðK = a‰ðKû (Cˆÿeúd), a‰òðKû (ùÉûZâKûeòYú) (ewZìkòKû)ö
aˆÿðK = aˆÿðKû (cûBaZK), aˆÿòðKû (akòZû)ö
cùêL - ‘Uû_þ’ _âZýdû« _\e \êAUò bò^Üeì_ bò^Ü@[ð c¤ _âKûg Keò[ûGö
Gjò_eò ùKùZK ‘Oú_þ’ I ‘Oúhþ’ _âZýdû« _\Kê flý Ke- Gjûe ùghùe ‘B’ Kûe ù~ûM
Keû~ûAQò ö
^\ = ^\úö KûK = KûKúö Û = Ûúö
ùMøe = ùMøeúö aýûNâ = aýûNâúö Kêcûe = Kêcûeúö
céM = céMúö ù\a = ù\aúö ZeêY = ZeêYúö
iòõj = iòõjúö ùNûUK = ùNûUKúö iê¦e = iê¦eúö
jd = jdúö Bgße = Bgßeúö L^K = L^Kúö
^é, ê = ^ûeúö Mad = Madúö eRK = eRKúö
_òZûcj = _òZûcjúö Zû\ég = Zû\égúö B\ég = B\égúö
cûZûcj = cûZûcjúö ~û\ég = ~û\égúö Kú\ég = Kú\égúö
]ûcòðK = ]ûcòðKúö cû^êh = cû^êhúö cûâ = cûâúö
Kò«ê, c^êhý = c^êhúö, ciôý = ciôúö
cùêL - c^êhý I ciôýg±eê Èúfòwùe ‘~’ ùfû_ _ûGö
flý Ke - aê¡òcZþ = aê¡òcZúö akaZþ = akaZúö
gâúcZþ = gâúcZúö ùaMaZþ = ùaMaZúö
]úcZþ = ]úcZúö eì_aZþ = eì_aZúö
MêYaZþ = MêYaZúö flàúaZþ = flàúaZúö
]âZþ = ]âZúö @ûdêhàZþ = @ûdêhàZúö
‘cZê_þ’ _âZýdû« _\ùe ‘Oú_þ’ fMûA Èúfòweì_ MVòZ jêGö
[3]
]^ò^þ = ]^ò^úö ùZRÊò^þ = ùZRÊò^úö ~gÊò^þ = ~gÊò^úö
cªò^þ = cªòYúö c^Êò^þ = c^Êò^úö aûMàò^þ = aûMàò^úö
mû^ò^þ = mû^ò^úö Z_Êò^þ = Z_Êò^úö
cû^ò^þ = cû^ò^úö ùiâûZÊò^þ = ùiâûZÊò^úö
@juûeò^þ = @juûeòYúö _dÊò^þ = _dÊò^úö
cùêL - Z¡òZ ‘A^þ’ ‘cò^þ’ I ‘aò^þ’ _âZýdû« _\eê Cˆÿe ‘Oú_þ’ fûMò Èúfòweì_ MVòZ jêGö
MZaZþ = MZaZúö \ˆÿaZþ = \ˆÿaZúö _VòZaZþ = _VòZaZú
\éÁaZþ = \éÁaZúö jZaZþ = jZaZúö RòZaZþ = RòZaZúö
^úZaZþ = ^úZaZúö mûZaZþ = mûZaZúö _úZaZþ = _úZaZúö
cùêL - Ké\« ‘qaZê’ _âZýdû« _\eê Cˆÿe ‘Oú_þ’ fûMò Èúfòw eì_ MVòZ jêGö
cjúdiþ = cjúdiúö Rýûdiþ = Rýûdiúö K^údiþ = K^údiú
Meúdiþ = Meúdiúö ahðúdiþ = ahðúdiúö ù_âdiþ = ù_âdiú
fNúdiþ = fNúdiúö _Uúdiþ = _Uúdiúö ùgâdiþ = ùgâdiúö
cùêL- “Bdiê^þ” _âZýdû« _\eê Cˆÿe ‘Oú_þ’ _âZýd fûMò Èúfòweì_ MVòZ jêGö
flý Ke-
MzZ = Mz«úö iZþ = iZúö
_VZþ = _V«úö baZþ = ba«úö
_gýZþ = _gý«úö aòbýZþ = aòbýZúö
_òaZþ = _òa«úö KêaðZþ = KêaðZúö
ZòÂZþ = ZòÂ«úö gûiZþ = gûiZúö
Ké\« ‘gZé’ _âZýdû« _\_ùe ‘Oú_þ’ _âZýd fûMò Èúfòweì_ MVòZ jêGö
_âûPþ = _âûPú, _âûoúö
C\Pþ = C\úPú, C\oúö
_âZýPþ = _âZúPú, _âZýoúö
@aûPþ = @_ûPú, @aûoúö
\òMþaûPK g±eê Cˆÿe ‘Oú_þ’ fûMò Èúfòweì_ MVòZ jêG ö
\ûZé = \ûZâúö aò]ûZé = aò]ûZâúö gòldòZé = gòldòZâúö
ù^Zé = ù^Zâúö iaòZé = iaòZâúö \âÁé = \âÁâúö
Kˆÿéð = Kˆÿðâúö ùgâûZé = ùgâûZâúö jˆÿéð = jˆÿâðúö
bˆÿéð = bˆÿâðúö R^dòZé = R^dòZâúö ^¯é = ^¯âúö
[4]
“EKûeû«” _\ùghùe ‘Oú_þ’ fûMò Èúfòweì_ MVòZ jêGö
@MÜò = @MÜûdúö
aéhûK_ò = aéhûK_ûdúö
Kêiú\ = Kêiú\ûdú (iê]ùLûe aýqòe Èú) / Kêiú\û (iê]ùLûe Èú)
cùêL - ùKùZK _\ùghùe ‘Oú_þ’ _âZýdfûMò Èúfòweì_ MVòZ ùjaû icdùe _\û« ‘A’
a‰ðe aé¡ò ùjûA ‘H’ ùjaû_ùe Zûjû iÚû^ùe “@ûdþ” ùjûA[ûGö
flýKe - _Zò = _^ôú, _Zòü (cûfòKûYú) ö eûÁâ_Zò = eûÁâ_Zòüö
ibû_Zò = ibû_Zòü ö ùi^û_Zò = ùi^û_Zòüö
cùêL - ~me `kbûMòZß aêSûAùf ‘_Zò’ g±e Èúfòwùe ‘_^ôú’ jêGö @^ýZâ jêG ^ûjóö
cê^ò = cê^ú, cê^òüö iûe[ô = iûe[ú, iûe[ôüö
iLô = iLú, iLôüö @Zò[ô = @Zò[ú, @Zò[ôüö
K_ò = K_ú, K_òüö @jò = @jú, @jòüö
cùêL - ‘A’Kûeû« _\eê Cˆÿe ‘Oú_þ’ fûMò Èúfòwùe \úNð ùjûA~ûGö
flýKe -
lZâòd - lZâòdûö (lZâòdRûZúdû Èú)
{ lZòâdúö (lZâòdiý Èú)
ùa÷gý - ùa÷gýûö (ùa÷gýRûZúdû Èú)
{ ùa÷gýúö (ùa÷gýiý Èú)
gì\â - gì\âûö (gì\âRûZúdû Èú)
{ gì\âúö (gì\âiý Èú)
ùMû_ - ùMû_ûö (ùMû_RûZúdû Èú)
{ ùMû_úö (ùMû_iý Èú)
cùêL - c^êhýe RûZò aêSûAùf Cbd Uû_þ (@û) I Oú_þ (B) _âZýd jêG, cûZâ @[ð a\kò~ûGö
‘aâûjàY’ g±e Èúfòwùe ‘aâûjàYú’ jêG, cûZâ ‘aâjà^þ’ g±e ‘aâjàûYú’ jêGö
ù\L - cé\ê = cé\êü, cé\ßúö Mêeê = Mêeêü, Mêaðúö
_Uê = _Uêü, _Ußúö fNê = fNêü, fNßúö
Z^ê = Z^êü, Z^ßúö iû]ê = iû]êü, iû]ßúö
cùêL - CKûeû« _\_ùe aòKÌùe ‘Oú_þ’ _âZýd fûMò Èúfòweì_ MVòZ jêGö
[5]
flý Ke -
A¦â = A¦âûYúö ba = baû^úö
gað = gaðûYúö aeêY = aeêYû^úö
eê\â = eê\âûYúö céWÿ = céWÿû^úö
cùêL - A¦âû\ò ùKùZK ù\aaûPK _\eê Cˆÿe @û^ú_þ (@û^ú) _âZýd fûMò Èúfòweì_ MVòZ
jêGö
ùijò_eò- ~a = ~aû^úö (\êÁü ~aü)
~a^ = ~a^úö (~aîý Èú)
{ ~a^û^úö (~a^û^ûõ fò_òü)
jòc = jòcû^úö (cjZþ jòccþ)
{
@eYý = @eYýû^úö (cjZþ @eYýcþ)
ùKùZK ‘@û^ú_þ’ _âZýdû« _\ Èúfòwe ùjûA[ôùf c¤ @[ð_eòaˆÿð^ ùjûA[ûGö
C_û¤ûd = C_û¤ûdûö (Êdõ gòldòZâú)
C_û¤ûdú / C_û¤ûdû^úö (C_û¤ûdiý Èú)
@û·~ðý = @û·~ðýûö (Êdcþ @¤û_òKû)
{ @û·~ðýû^úö (@û·~ðýiý Èú)
_ûYòMéjúZ = _ûYòMéjúZûö (elòZû Èú)
{ _ûYòMéjúZúö (aòaûjòZû Èú)
iì~ðý = iì~ðýûö (iì~ðýiý ù\aú Èú)
{ iìeúö (iì~ðýiý cûâú Èú)
iÚk = iÚkûö (KéZòâcû bìcòü)
{ iÚkúö (@KéZòâcû bìcòü)
^òcÜfòLôZ _\MêWÿòKe Èúfòw eì_ bò^Ü _âKûe ùjûA[ûGö
flý Ke -
gßgêe = gßgïüö
_òZû = cûZûö
_êZâ = _êZâúö
gß^þ = gê^úö
cNaZþ = cùNû^ú / cNaZúö
~êaZþ = ~êaZú
[6]
~êa^þ = ~êaZòü/~ì^úö
baZê(baZþ) = baZú
cûZêk = cûZêkú / cûZêkû^ú / cûZêkû
eûR^þ = eûmúö
icâûRþ = icâûRúö
cjûeûR = cjûeûRúö
_ZòaZþ = _Zòa^ôú (i]aû ^ûeú)
{ _ZòcZú (_âbê~êqû béZýû / ]eYú)
c^ê = c^ûdú / c^ûaú / c^êüö
iõLýûaûPK I iað^ûcg± MêWÿòKe c¤ Èúfòweì_ jêG-
GK (GKü) = GKûö A\cþ (@dcþ) = Adcþö Kòcþ (Kü) = Kûö
\ßò (ù\ßû÷) = ù\ßö Z\þ (iü) = iûö iað = iaðûö
Zâò (Zâdü) = Zòiâüö GZ\þ (Ghü) = Ghûö aògß = aògßûö
PZêe (PßZûeü ) = PZiâüö ~\þ (~ü) = ~ûö ic = icû ö AZýû\òö
cùêL - (i) ùKùZK \ßòMê icûi^ò¿^Ü _âûZò_\òKeê Oú_þ (B) _âZýd ùjûA[ûGö ~[û - ZâòùfûKú,
@Áû¤ûdú, i¯gZú AZýû\òö
(ii) ‘@«aðZþ’ _\eê Cˆÿe ‘Oú_þ’ _âZýd fûMò ‘@«að^ôú’ (MbðaZú ^ûeú) ùjûA[ûGö
(iii) _Zò_\ fûMò[ôaû icÉ_\ ajêaâújòicûiùe ‘Oú_þ’ fûMò Èúfòw ùjûA[ûGö ~[û -
i_^ôú (icû^ü _Zòü ~iýûü) GK_^ôú (GKü _Zòü ~iýûü) I aúe_^ôú (aúeü _Zòü
~iýûü) AZýû\òö
Èúfòwùe ‘Oú_þ’ I ‘Oúhþ’ _âZýd aýûKeYgûÈ @^êiûùe bò^Ü bò^Ü g±ùe ù~ûM Keû~ûG
cûZâ ùKûckcZò QûZâu _ûAñ ZûjûKê ùKak ‘Oú_þ’ (B) @ûKûeùe Gjò _êÉKùe i^ÜòùagòZ
Keû~ûAQò ö
[7]
@býûi
1ö Èú_âZýdû«eì_ûYò fòLZ -
@R, aýûNâ, gß^þ, gßgêe, _òZé, cûZûcj, Z\þ, ùch, ù·÷e, ùiaK, ^ˆÿðK, _û_, MZ, Kˆÿðaý,
MêeêZe, ù_âÂ, Rýûdiþ, _VòZaZþö
2ö GK_ù\^ @[ðõ _âKûgdZ -
KéZòâcû bìcòü, A¦âiý Rûdû, gòaiý _^ôú, ùMû_RûZúdû Èú, ùfLKiý Èú_âZýùd eì_cþ, PUKiý Èú,
aò\êhü Èúfòùw eì_cþ, ZûedZò ~û, KùeûZò ~û, _½òcû \òKþö
3ö É¸ùck^õ KêeêZ -
‘K’ É¸ü ‘L’ É¸ü
eûmü _^ôú ~a^û^ú
elòZû Èú _V«ú
i]aû ^ûeú aˆÿðcû^û
_VZò ~û @û·~ðýû
aˆÿðùZ ~û eûmú
Kê¸Kûeiý Èú _âûPú
_ìaðû \òKþ _ûYòMéjúZû
cjZþ @eYýcþ ù\aú
~a^û^ûõ fò_òü cùNû^ú
ù\aiý Èú _Zòa^ôú
cùNû^ü Èú Kê¸Kûeú
Êdõ aýûLýûZâú @eYýû^ú
4ö @[ðùb\õ _âKûgdZ -
C_û¤ûdû - C_û¤ûdû^ú, aˆÿðKû - aˆÿòðKû, aâjàûYú - aâûjàYú, gì\âú - gì\âû, _ûYòMéjúZû - _ûYòMéjúZú,
_ZòcZú - _Zòa^ôú, iì~ðýû - iìeú, iÚkû - iÚkúö
5ö a§^úc¤ûZþ C_~êq_ù\^ gì^ýiÚû^õ _ìedZ -
(K) @ûKûùg ùgûbù«ö (ZûeKûü / ZûeòKûü)
(L) QûZâû^þ _ûVdZòö (C_û¤ûdû / C_û¤ûdû^ú)
(M) iúZû eûciý @ûiúZþö (_ûYòMéjúZû / _ûYòMéjúZú)
(N) _Zòùiaûõ KêeêùZö (_ZòcZú / _Zòa^ôú)
[8]
(O) ù\âø_\ú @ûiúZþö (_o_^ôú / _o_Zòü)
(P) @jõ _VòZêõ gùKÜûcòö (~a^úõ / ~a^û^úcþ)
(Q) ù\aúMWÿiý _â]û^_ûUü baZòö (iÚkû / iÚkú)
(R) Kê«ú AZò ^ûcÜû _eòPòZûö (iìeú / iì~ðýû)
(S) aògßaûeû @ûiúZþö (@û·~ðýû / @û·~ðýû^ú)
(T) bqûü _ìRd«òö (aâjàûYúcþ / aâûjàYúcþ)
6ö a§^úc¤ûZþ gê¡cþ Cˆÿeõ ^òeì_dZ-
(K) @ùMÜü Rûdû ----ö (@MÜú, @MÜòü, @MÜûdú)
(L) @KéZòâcû bìcòü ----ö (iÚkcþ, iÚkû, iÚkú)
(M) gßgêeiý _^ôú ---ö (gßgâïü, gûgêü, gßgêeú)
(N) ùiaùZ ~û ----ö (ùia«ú, ùiaZú, ùiacû^û)
(O) gòlKiý Èúfòùw eì_cþ ----ö (gòlKú, gòlòKû, gòldòZâú)
(P) ù·÷eiý Èú_âZýùd eì_cþ ----ö (ù·÷eû, ù·÷eú, ù·÷eûYú)
(Q) aeêYiý Èú -----ö (aeêYú, aeêYû, aeêYû^ú)
(R) cûZêü cûZû ----ö (cûZûcjú, cûZéKû, cûZâú)
(S) baZò ~û ----ö (baZú, baû^ú, ba«ú)
(T) aúeü _Zòü ~iýûü -----ö (aúeû, aúe_^ôú, aúe_Zòü)
7ö ùeLûuòZ_\û^ûõ bâciõùgû]^õ KêeêZ -
(K) \òMéúõ ^cûcòö
(L) ba«ò! bòlûõ ù\jòö
(M) aûkú ùLkZò _âû«ùeö
(N) @ùKgú aûkû ^éZýZòö
(O) _ûaðZú gòaû^ú AZò CPýùZö
(P) Äù§ a‰òðKû ùgûbùZö
(Q) cc R^^ú ibûù^Zâú @ûiúZþö
(R) Qûdûù\aú iìeú baZòö
(S) _âZúPýûõ iì~ðýü Cù\Zòö
(T) aò\ßû^ú MúZûõ _VZòö
l
[9]
icûi
_eÆe ^òKUaˆÿðú i´§ [ôaû _\cûûe iõjZò aû còk^Kê ‘icûi’ Kêjû~ûGö ‘iciýùZ @ù^K_\cþ
AZò icûiü’ö GKû]ôK _\cûû còkîcdùe bûa aû @[ðKê @ûgâd Keò icûi ^òeì_Y Keû~ûA[ûGö
icûi _\aò]ô @ùUö flý Ke -
cûZêkûkdü = cûZêkiý @ûkdüö
C_Kìkcþ = Kìkiý icú_cþö
cûZû_òZùeø = cûZû P _òZû Pö
aúYû_ûYòü = aúYû _ûùYø ~iýûü iûö
C_~êýð q ‘cûZêkûkdü’ _âbZé ò _\MêWKòÿ e @[ð ‘cûZêkiý @ûkdü’ AZýû\ò _\iõjZò\ûß eû ÆÁ Keû~ûAQòö
ùZYê “cûZêkiý @ûkdü” _âbéZK ò ê aýûiaûKý / aòMâj / iciýcû^ _\ ùaûfò Kêjû~ûGö ùijò_eò ‘cûZêkûkdü’
_âbéZò icÉ @[ðKê GK_\ùe _âKûg Keê[ôaûeê ùicûûê ‘icÉ_\’ Kêjû~ûGö aýûiaûKýùe [ôaû \êAUò_\
~[û:- cûZêk Gaõ @ûkd cògò~ûA ‘cûZêkûkd’ MVòZ ùjaû_ùe Gjûe @ûKûõlòZ 1cû aòbqò GKaP^ùe
‘cûZêkûkdü’ eì_ iéÁò ùjûAQòö icÉ_\e @^ýaòbqòùe eì_û«eY_ûAñ aòMâj/aýûiaûKý _ùe Z\þg±e
ùijò aòbqò I aPê eì_ fMû~ûA[ûGö flý Ke -
cûZêkûkdcþ = cûZêkiý @ûkdü, Zcþö
cûZêkûkùd^ = cûZêkiý @ûkdü, ùZ^ AZýû\òö
cùêL - (1) icÉ_\e aòMâjaûKý ^ò‰ðd icdùe _â[ùc icÉ_\e cìk_\Uò ^ò‰ðd Keò Zû’e
aòMâjaûKý iéÁò Keû~ûGö Zû’_ùe icÉ_\e ù~Cñ aòbqò I aP^ [ûG, Z\þg±e ùijò aòbqò I aPê
eì_ fMû~ûG, ‘cûZêkûkdü’ _\ùe [ôaû \êAUò_\c¤eê cûZêk _\UòKê _ìað_\ I @ûkd _\UòKê _e_\
aû Cˆÿe_\ Kêjû~ûGö aòMâjaûKýùe [ôaû _ìað_\ I _e_\e aòbqò I aPê ù~Cñ PòjÜ fûMò[ûG, Zûjû
icûiaò]ôicdùe ùfû__ûA[ûGö _ìað_\ I _e_\e còk^ icdùe @ûagýKZû@^ê~ûdú i§ò Keû~ûG -
‘^òZýû icûùi’ö ùghùe @ûagýK aòbqò I aPê PòjÜ icÉ_\ùe fMû~ûA[ûGö
_ìaða‰òðZ C\ûjeYMêWÿòKê flý Ke -
‘cûZêkûkdü’ _\ùe Cˆÿe _\ aû ‘@ûkd’ _\e _âû]û^ý, ‘C_Kìkcþ’ _\ùe _ìað_\ aû C_
(@aýd) _\e _âû]û^ý, ‘cûZû_òZùeø’ _\ùe Cbd_\ aû cûZû I _òZû _\\êAUòe _âû]û^ý Gaõ
‘aúYû_ûYòü’ _\ùe ùKøYiò _\e _âû]û^ý ^ [ûA ‘ieÊZú’ _\û[ðe _âû]û^ý @^êbìZ jêGö Gjò _âû]û^ý
\éÁòeê icûiKê 4Uò aòbûMùe aòbq Keû~ûAQòò -
[10]
_âû]û^ý icûie ^ûc
_ìað_\ @aýdúbûa
Cˆÿe _\ ZZþ_êeêh
Kcð]ûed ZZþ_êeêh @«bêðq
{ \ßòMê
Cbd _\ \ß¦ß
@^ý_\ ajêaâújò
icûi Q _âKûe - (i) @aýdúbûa, (ii) ZZþ_êeêh, (iii) Kcð]ûed, (iv) \ß¦ß, (v) \ßòMê I (vi)
ajêaâújòö ^òcÜiÚ icûiaò]ôKê flý Ke -
ùgûb^û aê¡òü = Kcð]ûedö
iêa¡ê üò -- ùgûb^û aê¡òü ~iý iü = ajêaâújò
ùgûb^û aê¡òü ~iýûü iû = ajêaâújò
GVûùe ‘iêaê¡òü’ _\Uò bò^Übò^Ü @[ð _âKûg KeêQòö ~[û :-
(i) aûkKiý iêaê¡òü _âgõi^údûö (Kcð]ûed)
(ii) iêaê¡òü _êZâü _âgõiòZü baZòö (ajêaâújò - _êõfòw)
(iii) iêaê¡òü K^ýû _âgõiòZû baZòö (ajêaâújò - Èúfòw)
@[ðKê @ûgâd Keò ‘iêaê¡òü’ _\e bò^Übò^Ü aòMâjaûKý I icûi ùjC@Qòö ùZYê, icûiKê ‘@[ðûgâdú’
Kêjû~ûGö
Gjò icûiMêWòKe C_aòbûMiaê ejòQò ùiMêWòK iõ_éq icûi @ûùfûP^û icdùe C_iÚû_^ Keû~òaö
GZ\þaýZúZ @fêKþ, ^òZý I iê_þiê_û AZýû\ò icûi aòhdùe @ûùfûP^û Keû~òaö
@aýdúbûa
@aýd _ìa_ð \ùe [ûA ù~Cñ icûi jêG, ZûjûKê ‘@aýdúbûa’ icûi Kêjû~ûGö ‘_ìùað$aýùd$aýdúbûaü’
KéZþ, Z¡òZ, ^ò_ûZ I C_iMð @«MðZ @aýdMêWòK _ìað_\ùe aýajéZ ùjûA[ôùf icÉ_\ @aýdúbûa
icûie ùjûA[ûGö iû]ûeYZü icÉ_\MêWÿòK @aýd jê@«òö flý Ke-
(i) @jõ ~[ûgqò ]^õ \ûiýûcòö
(ii) gòlKü _âZògòhýõ _âgÜõ _ézZòö
_â[caûKýùe ‘~[ûgqò’ _\Uò gqò@^êiûùe (gqòcþ @^ZòKâcý) Gaõ \ßòZúdaûKýùe ‘_âZògòhýcþ’
_\Uò QûZâKê Gaõ QûZâKê (gòhýõ gòhýcþ) Gjò @[ðKê aêSûCQòö _â[caûKýùe ‘@^ZòKâcý’ @[ðùe ‘~[û’ Gaõ
[11]
\ßòZúd aûKýùe gòhý_\e \ßòeêqò@[ðùe ‘_âZò’ @aýde _âùdûM Keû~ûAQòö _\\êAUò @aýd (Kæúafòw
_â[cûaòbqò GKaP^) ùjûAQ«òö
cùêL - _ìað_\ùe _â~êq @aýdUò aòMâjaûKýùe Zû’e @[ðKê ÆÁ Keò[ûGö Gjò_eò ùKùZK
C\ûjeYKê flý Ke-
_òZû ~[ûKûkcþ @ûMcòhýZòö (Kûkcþ @^ZòKâcý)
iü \eòù\âbýü ~ù[zõ ~zZòö (Azûcþ @^ZòKâcý)
@jõ ~[ûaò]ô Bgßeõ ^cûcòö (aò]ôcþ @^ZòKâcý)
cûZâ, ‘~[û jeòü, Z[û jeü” AZýû\ò ùlZâùe G_eò bûa _âKûgòZ ùjC ^ [ôaûeê icûi ùjûA_ûeòa
^ûjóö
_ìað_\ùe aýajéZ ‘C_’ @aýd_\ ‘iûcú_ý’ @[ðKê aêSûA[ûGö ~[û-:
iü C_Kìkcþ MzZòö (Kìkiý icú_cþ)
~û^cþ C_^Meõ _âû¯cþö (^Meiý icú_cþ)
^\ú C_c¦òeõ _âajZòö (c¦òeiý icú_cþ)
cûZâ, C_eûRý_ûkü, C_Kêkû]ô_Zòü, C_û¤lü AZýû\ò _\ùe ‘C_’ _\e iûcú_ý @[ð ^ [ûA
@]É^ aýqòaòùghuê aêSûA[ûG, ùZYê @aýdúbûaicûi jêG ^ûjóö
_ìað_\ùe aýajéZ ‘@^ê’ @aýd_\ _Q aû _½ûZþ @[ðKê aêSûA[ûGö ~[û :-
@^êgòlKõ QûZâûü Mz«òö (gòlKiý _½ûZþ)
@^êaélõ ù·÷eü @Éòö (aéliý _½ûZþ)
@^êMéjõ aûUòKû aò\ýùZö (Méjiý _½ûZþ)
cûZâ, ‘@^êeì_cþ’ _\e aòMâjaûKý ‘eì_iý ù~ûMýcþ’ jêG Gaõ ‘@^êKìkcþ’ _\e ‘@^êMZõ Kìkcþ’
ùjûA[ûGö
_ìað_\ùe aýajéZ ‘iê’ C_iMð icé¡ò aû _âûPê~ðý @[ðKê _âKûg Keò[ûGö ~[û:-
_âûKþ @dõù\gü ‘iêbûeZcþ’ @ûiúZþö (bûeZû^ûõ icé¡òü)
iêKkòwõ aˆÿðùZ iàö (Kkòwû^ûõ icé¡òü)
iêc\âõ Maðõ R^dZòö (c\âûYûõ _âûPê~ðýcþ)
@Zâ iê`kõ ^ûÉòö (`kû^ûõ _âûPê~ðýcþ)
cûZâ, Kcð]ûed Gaõ ajêaâújò icûiùe aýajéZ ‘iê’_\ ùgûb^ aû iê¦e @[ðKê aêSûAaûijòZ
aòùghYeì_ MâjY Keò[ûGö
@bûa aû aéý¡ò @[ðùe ‘\êü’ Gaõ ‘^òü’ C_iMðe _âùdûM Keû~ûA[ûGö ~[û:-
[12]
ù\ùg \êbòðlõ \égýùZö (bòlûdûü @bûaü)
iÚûù^$iàò^þ ^òcðlòKcþ @^êbìdùZö (clòKûYûcþ @bûaü)
cûZâ, Kcð]ûed I ajêaâújò icûiùe ‘\êü’ \êÁ I ‘^òü’ ‘@aò\ýcû^’ @[ðKê aêSûC[ôaûeê aòùghYeìù_
aýajéZ ùjûA[û’«òö
_ìað_\ùe ‘@]ô’ C_iMð _âùdûM Keû~ûA[ôùf Zûjû _e_\ùe i¯cú aòbqò @[ðKê aêSûA[ûGö
~[û:- aqû @¤ûcôcþ @bûhZö (@ûcô^ò AZò)
KéhKûü @]ôMâûcõ ^òai«òö (Mâûùc AZò)
@]ôjeò bqòõ Kêeêö (jùeø AZò)
_ìað_\ùe _â~êq ‘@û’ C_iMð _~ðý« (~ûaZþ) @[ðKê aêSûA[ûGö ~[û:-
Mû§òcjûbûMü @ûceYõ iZýcþ @_ûkdZþö (ceYõ ~ûaZþ)
ù\ûhú @ûRúa^õ KûeûMûeõ ^úZüö (Rúa^õ ~ûaZþ)
eNêü @ûicê\âõ eûRýõ ggûiö (icê\âõ ~ûaZþ)
ùijò_eò flý Ke -
_òZû cûcþ @û_û\cÉKcþ @_gýZþö (_û\cÉKõ aýû_ý)
bûeZahðcþ @ûKêcûeújòcûPkõ aˆÿðùZö (KêcûeújòcûPùkø ~ûaZþ) ö
@ûjòcûkdõ Mwû \égýùZö (jòcûkdûZþ @ûebý)
_ìað_\ùe aýajéZ ‘i’ iû\égý @[ðKê aêSûA[ûGö
~[û:- iòõjü iPòZâõ _âZòbûZòö (PòZâiý iû\égýcþ)
bqü Bgßùe ijeò @^êbaZòö (jùeü iû\égýcþ)
_ìað_\ùe aýajéZ ‘_âZò’ aú°û aû _\e aûe´ûe @ûaéˆÿòKê aêSûA[ûGö ~[û:-
bòlêü _âZòMéjõ bòlùZö (Méjõ Méjcþ / MéùjMéùj)
ùcNü _âZò\ògõ aýûù_ÜûZòö (\ògõ\ògcþ / \ògò\ògò)
_âZò\ò^õ aò\ýûkdcþ @ûMzö (\ò^õ \ò^cþ / \òù^ \òù^)
iü _âZýjcþ @ûMzZòö (@j^ò @j^ò)
[13]
‘@lò’ g± icûiaò]ôicdùe ‘@l’ ùe _eòYZ ùjûA[ûGö flý Ke -
_â]û^gòlKü cûõ _âZýlcþ @_gýZþö (@lò _âZò)
\êRð^ü _ùeûlõ ^ò¦Zòö (@lþùYûü _ecþ)
Za iclõ Kü @MzZþ ? (@lþùYûü icú_cþ / iccþ)
cc @^ßlõ ù·÷eü @ûMzZþö (@lþùYûü _½ûZþ)
^\úaûPK _\e icûjûe ùjùf Zûjû \ßòMêicûi ^ ùjûA @aýdúbûaicûie ùjûA[û’«òö ~[û -
CˆÿebûeùZ _o^\cþ @Éòö (_oû^ûõ ^\ú^ûõ icûjûeü)
_âdûùM ZòâMwõ aòeûRùZö (ZòiéYûõ Mwû^ûõ icûjûeü)
cù^ eL - @aýdúbûaicûiùe icÉ _\MêWÿòK @aýd ùjûA[ôùf c¤ ùKùZK ùlZâùe ZéZúdû
I i¯cú aòbqòe c¤ _âùdûM ù\Lû~ûA[ûGö ~[û-
_ùeûùl Kû~ðýj«ûeõ _âZýùl _âòdaû\ò^cþö AZýû\ò
aWÿiû^ Kâc @[ðe @aýdúbûa jêG - ~[û- ùRýÂiý @û^ê_ìùaðýY - @^êùRýÂcþ
@býûi
1ö iõÄéZbûhdû @^êaû\õ KêeêZ -
(K) gòa\ˆÿ gqò@^êiûùe \û^ \ò@«òö
(L) céM_Qùe iõòj ù\øWê[ôfûö
(M) Mûñ ^òKUùe jûU aùiö
(N) iaêNe _eòÃûe eLö
(O) bûeZe icé¡ò _âgõi^údö
(P) ù\gKê ù\g i´§ aXò·fòQòö
(Q) ùcû @ûLô@ûMùe _òfûUò _WÿòMfûö
(R) iaê \òMùe giýùlZâiaê ùgûbû_ûCQòö
(S) Ké_Y ]âòhdùe Pò«ûKùeö
(T) @û_Ycûù^ ù_ûLeú_ûLù\A ~òùaö
KY×iý icú_cþ, @lþùYûü icú_cþ, aéliý _½ûZþ, gòhýiý iû\égýcþ, Méùj AZò, aò\ýûkdõ ~ûaZþ,
@j^ò @j^ò, ]^û^ûõ icé¡òü, Rîý @bûaü, bòlûdûü icé¡òü, clòKûYûcþ @bûaü, CKôkiý icé¡òüö
3ö aòMâjaûKýû^ò fòLZ-
_âZò\ò^cþ, \êbòðlcþ, iêbòlcþ, @^êùRýÂcþ, _ùeûlcþ, @^êeì_cþ, @]ôjeò, C_Mâûccþþ, ZòâMwcþ, ~[ûaê¡ò,
~ù[Ácþ, ijeò, @ûicê\âcþ, _o^\cþö
[14]
4ö É¸ùck^õ KêeêZ-
KÉ¸ü LÉ¸ü
@^êeì_cþ jùeü iû\égýcþ
@]ôjeò Mwûdûü icú_cþ
C_Mwcþ ceYõ ~ûaZþ
@ûceYcþ jùeø AZò
@^ßlcþ eì_iý ù~ûMýcþ
iêbûeZcþ bûeZiý icé¡òü
ijeò @lþùYûü _½ûZþ
5ö aûKýû^ò ePdZ-
iclcþ, _o^\cþ, @ûùg÷gacþ, @ûRúa^cþ, iêgiýcþ, ~[ûcZò, iêbûeZcþ, @ûjòcûkdcþ, ~[ûaò]ô,
@^ê_êZâcþö
l
[15]
ZZþ_êeêh icûi
_ìað_\ùe \ßòZúdûVûeê i¯cú_~ðý« aòbqòe _\ [ûA icÉ_\ùe _e_\e _âû]û^ý ejòùf
ZZþ_eê hê icûi jêGö _ìa_ð \ùe ù~Cñ aòbqò [ûG, icûie ^ûc ùijò ZZþ_eê hê jêGö icÉ_\e cìk_â[cûaòbqò
eì_ Keû~ûA aòMâj Keû~ûG, _ùe fòw, aòbqò I aP^ @^ê~ûdú Z\þg±e eì_ ù~ûWÿû~ûGö
\ßòZúdû ZZþ_êeêh
gâòZ, MZ, @ZýÉ, _âû¯, @û_^Ü I @ZúZ _âbéZò _\ _e_\ùe [ûA _ìað_\e \ßòZúdû ùjùf \ßòZúdû
ZZþ_êeêhicûi ùjûA[ûGö flý Ke-
MêjûgâòZü iòõjü MRðZòö (Mêjûõ gâòZü)
aòkûgâòZü cìhKü ajòü _gýZòö (aòkcþ @ûgâòZü)
jÉMZõ ]^õ ù\jòö (jÉõ MZcþ)
MéjûMZõ a§êõ _ézö (Méjcþ @ûMZü, Zcþ)
geYû_^Üü iað\û elYúdüö (geYcþ @û_^Üü)
\êüLûZúZü R^ü iêLõ fbùZö (\êüLcþ @ZúZü)
Mˆÿð_ZòZü KêKÑëeü aêKÑZòö (Mˆÿðõ _ZòZü)
Gjò_eò ù\gûMZü = ù\gcþ @ûMZü, ]^_âû¯ü = ]^õ _âû¯ü AZýû\ò ùjûA[ûGö
flýKe - MâûcMcú QûZâü ^ @ûMZüö (Mâûcõ Mcú)
Mâûc~ûdú eûRùiaKü @ûMzZòö (Mâûcõ ~ûdú)
_gaü É^ý_ûdò^ü ba«ò (É^ýõ _ûdò^ü)
GVûùe ‘Mcú’ ‘Mc^ KeêQò ~òG’ @[ðKê aêSûCQòö Gjò_eò baòhýZ @[ðùe _â~êq ‘A^þ’ _âZýdû«
_\ù~ûMùe c¤ \ßòZúdû ZZþ_êeêh ùjûA[ûGö
flýKe - Rk_ò_ûiêü céMü iùeûaeõ ]ûaZòö (Rkõ _ò_ûiêü)
@^Üaêbêlêü \eò\âü _âZò\ßûeõ bâcZòö (@^Üõ aêbêlêü)
gûÈRòmûiêü gòhýü Mêeêõ _ézZòö (gûÈûYò Ròmûiêü)ö
‘i^«’ aòùghY (_û-i^þ+C) _ò_ûiê (bêRþ-i^þ+C) aêbêlê @û\ò _\ ù~ûMùe \ßòZúdû ZZþ_êeêh
jêGö Gjò_eò c¦òeõ \ò\élêü = c¦òe\ò\élêü, ]^õ fò¯êü = ]^fò¯êü @û\ò ùjûA[ûGö
ùijò_eò aýû¯ò aêSûC[ôaû KûkaûPK I cûMðaûPK _\ijòZ icûiKê c¤ \ßòZúdû ZZþ_êeêh Kêjû~ûGö
[16]
flý Ke-
ùZ^ ahðùbûMýü Kûeûaûiü @^êbìZüö (ahðõ ùbûMýü)
_âZýjõ \ò^_ûVýõ Kêeêö (\ò^õ _ûVýcþ)
cûiaýû¯ü aéÁò_ûZü _âgcòZüö (cûiõ aýû¯ü)
ùKâûg_âcòZü cûMðü @ZòKâcYúdüö (ùKâûgõ _âcòZü)ö
C_~êðýq C\ûjeYMêWÿòKùe @Zý« iõù~ûM ejò@Qòö Gjò_eò cêjìˆÿðiêLcþ = cêjìˆÿðõ iêLcþ, lY^ò\âû =
lYõ^ò\âû @û\ò ùjûA[ûGö
ZéZúdû ZZþ_êeêh
_ìað_\ùe ZéZúdû aòbqò [ûA _e_\ùe _ìað, i\ég, ic, D^, Kkj, cògâ, ~êq @û\ò _\ [ôùf,
icûiKê ZéZúdû ZZþ_êeêh Kêjû~ûGö flý Ke -
eûcü gýûcûZþ cûi_ìaðüö (cûùi^ _ìaðü)
@û·~ðýü _òZéZêfýü _ìRýüö (_òZâû Zêfýü)
eûRi\égü cjûcôû cûùMð MzZòö (eûmû i\égü)
cûZéicû cûZébìcòü a¦^údûö (cûZâû icû)
]^jú^ü bòlêü bòlùZö (]ù^^ jú^ü)
GùKû^õ ]^õ _âû¯cþö (GùK^ D^cþ)
Zùdûü cù¤ aûKÑkjü @baZþö (aû· Kkjü)
aûkû\_ò ~êqò~êqõ aPü MâjYúdcþö (~êqýû ~êqcþ)
MêWÿcògâûü fûRûü blYúdûüö (MêùWÿ^ cògâûü)
Gjò_eò ]ûù^ý^ @[ðü = ]û^ýû[ðü, @û·ùeY gæÐü = @û·egæÐü, ~êqýû ^ò_êYü = ~êqò^ò_êYü @û\ò
ùjûA[ûGö
‘q’ _âZýdû« _\ijòZ ZéZúdû aòbqý« _\e icûi ùjùf ZéZúdû ZZþ_êeêhicûi jêGö flý Ke-
iü c\þ\ˆÿõ _êÉKcþ @^dZþö (cdû \ˆÿcþ)
Rkiòqü R^ü KµùZö (Rùk^ iòqü)
geûjZü céMü @câòdZ (gùeY @ûjZü)
^Lzò^Üõ `kõ bìùcø @_ZZþö (^ùL÷ü Qò^Ücþ)
[17]
PZê[ðú ZZþ_êeêh
Z\[ð (^òcòˆÿûù[ð), _ìRû, akò, jòZ, iêL @û\ò _\ ijòZ PZê[ðú aòbqý« _\e icûiKê PZê[ðú
ZZþ_êeêh icûi Kêjû~ûGö _âKéZòaòKéZò ù~ûM ejò[ôùf PZê[ðú ZZþ_êeêh jêG, @^ýZâ jêG ^ûjóö flý Ke-
(K) cûZû jûeiêa‰ðõ \gðdZòö (jûeûd iêa‰ðcþ)
(L) gûkûdûcþ @gßNûiü ^ûÉòö (@gßiý Nûiü)
_â[caûKýùe jûe (aòKéZò) I iêa‰ð (_âKéZò) c¤ùe _âKéZòaòKéZòbûa ejò[ôaûeê PZê[ðú ZZþ_êeêh
ùjûAQò, cûZâ \ßòZúdaûKýùe @gß I Nûi c¤ùe ùi_eò bûa ^ [ôaûeê i´§ @[ðùe hÂú ZZþ_êeêh icûi
ùjûAQòö Gjò_eò-
aâûjàùY^ ~ì_\ûeê _ìRòZcþö (~ì_ûd \ûeê)
_âbûùZ bìZakòü KeYúdü (bìùZbýü akòü)
eûRû _âRûjòZõ Kê~ðýûZþö (_âRûbýü jòZcþ)
ùMûiêLõ eûRýiý C^ÜZòõ KùeûZòö (ùMûbýü iêLcþ)
K^ýûelòZõ ]^õ ^ \ûiýûcòö (K^ýûùd÷ elòZcþ)
_ocú ZZþ_êeêh
_ocú aòbqý« _\ijòZ bd, @ù_Z, cêq, _ZòZ, ÅkòZ I @ù_ûX @û\ò _\e icûiKê _ocú
ZZþ_êeêh Kêjû~ûGö flý Ke-
eûR_ù[hê ù·÷ebdõ \égýùZö (ù·÷eûZþ bdcþ)
a§^búZü aòjMü Cùy÷ü KìRZòö (a§^ûZþ búZü)
gZîZâûiûZþ eûRû a^cþ @MzZþö (gZîbýü Zâûiü, ZiàûZþ)
aûkü ùeûMcêqü @baZþö (ùeûMûZþ cêqü)
@ûKûg_ZòZõ Rkõ PKâaûKü _òaZòö (@ûKûgûZþ _ZòZcþ)
C_~êðýq C\ûjeYMêWÿòK_eò ZewûZþ @_ZâÉü = Zewû_ZâÉü,
KÌ^ûdûü @ù_ûXÿü = KÌ^ûù_ûXÿü, \êüLûZþ @ù_Zü = \êüLûù_Zü
_aðZûZþ ÅkòZcþ = _aðZÅkòZcþ @û\ò ùjûA[ûGö
[18]
hÂú ZZþ_êeêh
hÂúaòbqý« _\ iêa«_\ijòZ Kò´û Ké\«ijòZ icûi ùjùf ZûjûKê hÂúZZþ_êeêh icûi Kêjû~ûGö
iêa« _âûZò_\òK ijòZ i´§Kê ùÂ hÂúZZþ_êeêhe ùKùZK C\ûjeYKê flý Ke-
eûR_êeêhü cûùMð MzZòö (eûmü _êeêhü)
^\úRkõ iêgúZkõ baZòö (^\ýûü Rkcþ)
@jõ cûZêkûkdûZþ @ûMzûcòö (cûZêkiý @ûkdü, ZiàûZþ)
ù\a_ìRKü c¦òùe ^ \égýùZö (ù\aû^ûõ _ìRKü)
Gjò_eò aéliý cìkcþ = aélcìkcþ, cc Méjcþ = c\þMéjcþ,
Za _êÉKcþ = ZßZþ_êÉKcþ, @iàûKõ Mâûcü = @ià\þ Mâûcü,
~êaùdûü / ~êhàûKõ cûZû = ~êhà\þcûZû @û\ò _\MêWòK ^ò¿^Ü ùjûA@Qòö ùijò_eò Ké\«_\ù~ûMùe
hÂúZZþ_êeêhicûie C\ûjeYKê flý Ke-
eûciý a^Mc^cþ @bòù_âZcþ @ûiúZþö (aîý Mc^cþ)
Rk\û^õ cjû_êYýcþö (Rkiý \û^cþ)
_êeÄûeaòZeYõ baòhýZòö (_êeÄûeûYûõ aòZeYcþ)
Bgßeü RMZþiâÁû baZòö (RMZü iâÁû) AZýû\òö
Gjò_eò ]îý \û^cþ = ]^\û^cþ, _êÉKiý _V^cþ = _êÉK_V^cþ, I @^Üiý \ûZû = @^Ü\ûZû
AZýû\ò _\MêWÿòK ùjûA[ûGö ùKùZK ùlZâùe _ìað I _e _\e iÚûâò^òcd c¤ jêGö ~[û:-
_ìaðûùjà ùiaKü @ûMzZòö (@jÜü _ìaðcþ, Ziàò^þ)
@_eûùjà ibû @baZþö (@jÜü @_ecþ, Ziàò^þ)
_ìaðeûZâü \êüL\ûdKü @ûiúZþö (eûùZâü _ìaðcþ)
_ìaðKûdü eûRû iù«ûhcþ @fbZö (Kûdiý _ìaðcþ) AZýû\òö
^ò¡ðûeY @[ðùe hÂú ZZþ_êeêh ^ ùjûA i¯cú ZZþ_êeêh jêGö ~[û-
^ùeûˆÿcü aòKâcûKðü ùaZûkcþ @bûhZö (^ùehê Cˆÿcü)
Kûkò\ûiü KaòùgâÂü @ûiúZþö (Kaòhê ùgâÂü)
cê^òùgâÂü ^ûe\ü ^ûeûdYcþ @_gýZþö (cê^òhê ùgâÂü)
_egêeûcü \ßùò Rûˆÿcü @ûiúZþö (\ßùò Rhê Cˆÿcü) AZýû\ò
eûR^þ g± eûRùe _eòYZ jêGö ~[û-
Kù_ûZeûRü PòZâMâúaü aê¡òcû^þ @ûiúZþö (Kù_ûZû^ûõ eûRû)
iòõjü _gêeûRü baZòö (_gì^ûõ eûRû)
[19]
KkòweûRü Lûeùakü cjûaúeü @ûiúZþö (Kkòwû^ûõ eûRû)
KêeêeûRü _òZûcjcþ @a\Zþö (KêeìYûõ eûRû) AZýû\òö
eûR^þ, ùfûK, eûRý, ]cð I ù\a aýZúZ @^ý_\cûû ijòZ ibû g±e icûi ùjùf ‘ibcþ’
@ûù\g jêGö
elüibõ _âPkZòö (eliûõ ibû)
_gêibõ aù^ @baZþö (_gì^ûõibû) AZýû\òö
Kò«,ê ^ûeúibcþ @a\Zþö (^ûeúYûõ ibû) (^ûeú icìj)ö
]cðibû @ûgâdYúdû ö (]cðiý ibû) (]cðgûkû) ö
ùi^û, iêeû, Qûdû, gûkû I ^ògû g± hÂúZZþ_êeêh icûiùe aòKÌùe @Kûeû« Kæúafòw jêGö
flý Ke-
Kkòwùi^û / Kkòwùi^õ aòRdùZ ià ö (Kkòwû^ûõ ùi^û)
cM]ùi^û / cM]ùi^õ _eûRdZö (cM]û^ûõ ùi^û)
aélzûdõ / aélzûdû gúZkZûõ \\ûZòö (aéliý Qûdû)
Méùj ùMûgûkõ / ùMûgûkû @Éòö (Maûõ gûkû) AZýû\ò ö Kò«ê, ZeìYûõ Qûdû = Zeêzûdcþ jêG,
Zeêzûdû jêG ^ûjóö ajêaéle Qûdû aêSûAùf ^òZýùe @ûù\g jêGö
Zé¯ý[ðK _\ù~ûùM hÂú ZZþ_êeêh jêG ^ûjó, ZéZúdûZZþ_êeêh jêGö ~[û-
RkZé¯ü Zéhûˆÿðü MzZòö (Rùk^ Zé¯ü) (Rkiý Zé¯ü ^êùjñ)
]^Zé¯ü Ké_Yü ^¦Zòö (]ù^^ Zé¯ü) (]îý Zé¯ü ^êùjñ)
aˆÿðcû^Kûk @[ðùe _â~êq ‘q’ _âZýdû« _\ijòZ hÂú ZZþ_êeêhü jêG ^ûjóö ~[û-
iZûõ cZõ MâjYúdcþö (i^àZõ ùja ^ûjó)
eûmûõ _ìRòZü gâúKé¾ü @bûhZö (eûR_ìRòZü ùja ^ûjó)
_ìeYaûPK _\ijòZ hÂúZZþ_êeêh icûi c¤ jêG ^ûjóö ~[û-
MùYgü QûZâûYûõ _â[cü baZòö (QûZâ_â[cü ùja^ûjó)
fZû QûZâûYûõ ZéZúdû @ûiúZþö (QûZâûZéZúdû ùja ^ûjó)
jõiú, céMú, KêKÑëUú @û\ò Èúfòwû«_\e @Š, gûaK, \êMÛ I _\ AZýû\ò _\ijòZ hÂúZZþ_êeêh icûi
ùjùf _êõfòweì_ ùjûA[ûGö ~[û-
KêKÑëUûŠõ jòZKeõ K[ýùZö (KêKÑëUýûü @Šcþ)
QûM\êMÛõ ùeûMõ ^òaûedZòö (QûMýûü \êMÛcþ)
céMgûaKü cûZecþ @^ê ]ûaZòö (céMýûü gûaKü)
jõi_\õ iê¦eõ \égýùZö (jõiýûü _\cþ) AZýû\òö
[20]
cûZâ, i«ûÛò _êZâ aû K^ýû aêSûAùf fòw_eòaˆÿð^ jêG ^ûjóö ~[û-
géMûkú_êZâü ]ûaZòö (géMûfýûü _êZâü)
iòõjK^ýû ùgùZö (iòõjiý K^ýû) AZýû\òö
i¯cú ZZþ_êeêh
i¯cúaòbqý« _\e \l, ^ò_êY, Kêgk, _Uê, ùgøŠ, @]ú^ AZýû\ò _\ijòZ icûi ùjùf i¯cú
ZZþ_êeêh jêGö
Kû~ðý\lü cªú eûRû^õ a\Zòö (Kûù~ðý \lü)
KâúWÿûKêgkü _êeÄûeõ fbùZö (KâúWûdûõ Kêgkü)
eY_Uêü ù~û¡û aúeMZòõ _âû¯üö (eùY _Uêü)
\û^ùgøŠü K‰ðü @ceü abìa ö (\ûù^ ùgøŠü)
Azû]ú^ü aòhdü _V^údüö (Azûdûcþ @]ú^ü)
Gjò_eò aûPò _Uêü = aûKþ_Uêü, iõMúùZ ^ò_êYü = iwúZ^ò_êYü, aýûLýûù^ PZêeü = aýûLýû^PZêeü,
gûùÈhê _ŠòZü = gûÈ_ŠòZü @û\ò ùjûA[ûGö flý Ke-
@MÜòiò¡ü gûKü blYúdü ö (@ùMÜø iò¡ü)
@ûZ_gêÃõ `kcþ @û^dö (@ûZù_ gêÃcþ)
iÚûfú_Kßõ aý¬^õ ^ûÉòö (iÚûfýûõ _Kßcþ)
cùêL- iò¡, gêÃ I _Kß @û\ò _\e i¯cú aòbqý« _\ ijòZ i¯cúZZþ_êeêh icûi jêGö flýKe-
ahð_eòùgû¤cþ EYõ Kùeûcòö (aùhð _eòùgû¤cþ)
cûiù\dõ iZßeõ MéjûYö (cûùi ù\dcþ)
cùêL- _eòùgû] @[ðùe KéZý_âZýdû« _\e i¯cúaòbqý« _\ijòZ i¯cú ZZþ_êeêh icûi jêGö
_âû\òZZþ_e
ê h
ê
bò^Übò^Ü @[ðùe aýajéZ ‘_â’ _âbéZò ùKùZK ^ò_ûZe iêa« _\ijòZ icûiKê _âû\òZZþ_êeêh Kêjû~ûGö
~[û-
_âû·~ðýü gòhýcþ @a\Zþö (_âMZü @û·~ðýü)
bqü c¦òeiý @bòcêLõ MzZòö (@bòMZõ cêLcþ)
eiiý @^êKìkõ a‰ðiõù~ûR^õ Kêeêö (@^êMZõ Kìkcþ)
Gjò_eò _âKéÁü bûaü = _âbûaü, @]ôMZõ Rýûcþ = @]ôRýcþ
C‹òZü ^ò\âûdûü = C^Üò\âü @û\ò jêGö
[21]
^Tþ ZZþ_êeêh
^ (^Tþ)e iêa« _\ ijòZ icûiKê ^Tþ ZZþ_êeêh Kêjû~ûGö iû]ûeYZü _e_\e @ûe¸ùe Êea‰ð
[ôùf ^ iÚû^ùe @^þ Gaõ aý¬â‰ð [ôùf îÚû^ùe @ jêGö flý Ke-
@]ê^û _Vù^ @^òzû @Éòö (^ Azû)
@^ê\ûeü Kkjõ KùeûZòö (^ C\ûeü)
@ù^÷Kýõ _eZªZûõ iìPdZòö (^ HKýcþ)
@^]úZcþ @býûiõ Kêeêö (^ @]úZcþ)
@jòõiû _ecü ]cðüö (^ jòõiû)
K\û_ò @^ýûdü ^ KeYúdüö (^ ^ýûdü)
Za @\gð^õ \êüLõ R^dZòö (^ \gð^cþ)
Gjò_eò ^ ùcûNü = @ùcûNü, ^ C¾cþ = @^ê¾cþ, ^ iZýcþ = @iZýcþ, ^ EYcþ = @^éYcþ @û\ò
jêGö Kò«ê, ^ Mü = ^Mü/@Mü ùjûA[ûGö (Mü = MzZò AZò)ö ^Mü (_aðZü) \égýùZö @Mü Kòõ fbùZ ?
C__\ ZZþ_êeêh
C__\ ijòZ Ké\« _\e icûiKê C__\ ZZþ_êeêh Kêjû~ûGö icÉ_\ùe [ôaû Ké\« _\Uò
aòMâjaûKýùe Kâòdû eì_ùe _âùdûM Keû~ûA[ûGö flý Ke-
cc ij_ûVú iû]êü baZòö (ij _VZò ~ü)
GVûùe icÉ _\ùe [ôaû ‘_ûVú’ _\Uò aòMâj aûKýùe ‘ij _VZò ~ü’ ùjûAQòö Gjûe _êõfòw,
Èúfòw, Käúafòw Gaõ aòbò^Ü aP^ùe c¤ _âùdûM ùjûA[ûGö ~[û-
Za ij_ûVò^ü KêZâ MZûüö (ij _V«ò ù~)
@^êRûdûü ij_ûVò^ú Kïeû baZòö (ij _VZò ~û) AZýû\ò ö
Gjò_eò ùKùZK C\ûjeYKê flý Ke-
cò[ýûaû\ú iZýõ ^ a\Zòö (cò[ýû a\Zò ~ü)
iZýaû\ú _âgõiûjðü baZòö (iZýõ a\Zò ~ü)
ù\ûh\gðú @]ü MzZòö (ù\ûhõ _gýZò ~ü)
aò\ßûõiü \ìe\gòð^ü ba«òö (\ìeõ _gý«ò ù~)
c]ê_ü Mê¬^õ KùeûZòö (c]ê _òaZò ~ü)
MéjiÚü ]ûcòðKü iýûZþö (Méùj ZòÂZò ~ü)
[22]
ùi^û^úü ùi÷^ýû^þ ·kdZòö (ùi^ûõ ^dZò ~ü)
Kê¸Kûeü Kê¸û^þ @û^dZòö (Kê¸õ KùeûZò ~ü)
aPÿÄeü iað[û elYúdüö (aPÿü KùeûZò ~ü)
béZýü @ûmûKûeú baZòö (@ûmûõ KùeûZò ~ü)
gZîNÜü @iêeû^þ @cûedZþö (gZï^þ j«ò ~ü)
_ùdû]ôü \êÉeü baZòö (_dü \]ûZò ~ü)
ù^Zû icûRùiaú bùaZþö (icûRõ ùiaùZ ~ü)
g~ýûgûdú aé¡ü ^ bûhùZö (g~ýûdûõ ùgùZ ~ü)
Rk\ü ^biò \égýùZö (Rkõ \\ûZò ~ü)
Mâûcaûiò^ü iekûü ba«òö (Mâûùc ai«ò ù~)
RkPeü c›ýü iÚùk ^ RúaZòö (Rùk PeZò ~ü)
_[·eú Rkcþ @ù^ßhýZòö (_ù[ PeZò ~ü)
^òeûcòhûgú \úNðõ RúaZòö (^òeûcòhcþ @gÜûZò AZò)
_gaü iÚkPÿeûü ba«òö (iÚùk Pÿe«ò ù~)
céMûü ZéYùbûRò^ü i«òö (ZéYõ/ZéYû^ò bê¬ùZ ù~)
]cð·eòYú iúZû _Zòcþ @a\Zþö (]cðõ PÿeZò ~û)
Gjò_eò Zßedû MzZò ~ü = ZêeMü / Zêewü / Zêewcü,
bêùR^ MzZò ~ü = bêRMü / bêRwü / bêRwcü
aòjûdiû MzZò ~ü = aòjMü / aòjwü / aòjwcü jêGö
^ò_ûZîò¡ ZZþ_êeêh icûi

ZZþ_êeêh icûi ùjûA[ôùf c¤ ùKùZK icÉ_\e aòMâj I icÉ_\ c¤ùe iûc¬iý _eòflòZ
jêG ^ûjó, ùiMêWÿòKê ‘^ò_ûZîò¡ ZZþ_êeêh’ eìù_ MâjY Keû~ûGö flý Ke-
Maûlü iê¦eü \égýùZö (Maûcþ @lò Aa)
aéjÆZòü ù\aMêeêü @ûiúZþö (aéjZûõ _Zòü)
_êeêhûdêhcþ @iúcõ ^ baZòö (_êeêhiý @ûdêü)
a^ÆZòü aûdêõ ùgû]dZòö (aîý _Zòü)
@ûKûùg akûjKü ^\Zòö (aûeúYûõ aûjKü)
aògßûcòZâü RûZýû lZòâdüö (aògßiý còZâcþ)
[23]
@còZâü @^òÁõ KùeûZòö (^ còZâcþ)
gàgû^õ ù_âZbìcòü K[ýùZö (gaû^ûõ gd^cþ)
_egZûü R^ûü ibûcþ @ûMZûüö (gZûZþ _ùe)
_eijiâûü QûZâûü _V«òö (ijiâûZþ _ùe)
eûRMaü bìùcø ùgùZö (eûmü ùMøü)
Gjò_eò \«û^ûõ eûRû = eûR\«ü, Kûfýûü \ûiü = Kûkò\ûiü @û\ò ùjûA[ûGö
^òZýicûi
ùKùZK icûiùe icÉ_\e aòMâjaûKý ^ [ûG, @^ý ùKùZK iÚkùe iciýcû^ _\ _eòaùˆÿð
@^ý_\Kê ùÂ aòMâjaûKý ùjûA[ûG - GjûKê ^òZýicûi Kêjû~ûGö flý Ke-
Ké¾i_ðü aòaùe aiZòö (GK i_ðe ^ûc)
PÿòZâKê…ò^ú cûùMð MzZòö (GK aéˆÿòe ^ûc) aéˆÿòRúaò^ú
\«ùfLKü cûcþ @a\Zþö (\«PÿòKòiôK)
C_~êýðq _\MêWÿòKe aòMâjaûKý KeûMùf, Zûjû @ù_lòZ @[ðKê aêSûG ^ûjóö ùZYê, ‘Ké¾i_ðü’
AZýû\òe aòMâj ùjC ^ [ôaûeê GMêWÿòKê ‘@aòMâj^òZýicûi’ Kêjû~ûGö flý Ke-
ùbûR^û[ðõ Rkcþ @û^dö (ùbûR^ûd A\cþ)
gòhýû[ðü Mâ^Úü elòZüö (gòhýûd @dcþ)
Zß\[ðû cûkû @_jéZûö (Zêbýcþ Adcþ)
cùêL - ‘A\cþ’ g± icÉ _\ùe ‘@[ð’ùe _eòYZ ùjCQòö @dõ _ûAñ ‘@[ðü’, Adõ _ûAñ ‘@[ðû’
Gaõ A\õ _ûAñ “@[ðõ” aýajéZ ùjûA[ûGö ùijò_eò-
cêÁòcûZâõ ZŠêkõ ù\jòö (cêÁòüGa)
Z^àûZâõ K[dòZßû aqû MZaû^þö (ZZþ Ga)
GVûùe ‘cûZâ’ _\Uò ^ò½d @[ðùe _âùdûM Keû~ûAQòö
ùijò_eò - Mâûcû«eõ bòlêü MzZòö (@^ýü Mâûcü)
@jõ bûhû«eõ Kùeûcòö (@^ýû bûhû)
~êaùdûü K[õ cZû«eõ baZò? (@^ýZþ cZcþ)
GVûùe @^ý _\iÚû^ùe icÉ_\ùe @«e _\e _âùdûM ùjûAQòö ùKùZK GjûKê cdìeaýõiKû\òe
@«bêðq Keò Kcð]ûedc¤ùe MâjY Keò[û’«òö
[24]
@býûi
1ö ~[ûi¸aõ icÉ_\û^ò aýajéZý iõÄéZbûhûdûcþ @^êaû\õ KêeêZ -
(K) MéjKê @ûiò[ôaû @Zò[ôuê ùbûR^ \ò@ö
(L) ùcû cû@û iwúZùe Kêgk @U«òö
(M) Mâûcùe aûiKeê[ôaû ùfûK iek @U«òö
(N) MQeê _Wÿò[ôaû `êfMêWÿòKê @ûYö
(O) Mêeê ùcû _òZûu i\ég _ìRý @U«òö
(Pÿ) @ûKûgeê _ZòZ Rkaò¦ê ^òcðk @U«òö
(Q) ge\ßûeû jZ @iêecûù^ \êÁ [ôùfö
(R) Mec ^ [ôaû Lû\ý Lû@ ^ûjóö
(S) MQe cìkùe h‹Uò ùgûA[ôfûö
(T) cêñ cûiKe _ûVý iûeòù\AQòö
(U) ·Ke ùNûWÿû_ûAñ Nûi @ûYêQòö
(V) iaêRûYò[ôaû ùfûK @Ì Kêj«òö
(Wÿ) aò¾ê @^«C_ùe gd^ KeòQ«òö
(Xÿ) ù·eWÿeùe ùfûKcûù^ eûZòùe ~ûC^ûjû«òö
(Y) ùgâYúùe ùKûkûjk CPÿòZ ^êùjñö
2ö iaòMâjõ icûi^ûcû^ò fòLZ-
jÉMZü, cûZéicû, ~ì_\ûeê, @ûKûg_ZòZcþ, KâúWÿûaòZþ, @jòõiû, Kkòwùi^û, céMgûaKü, aògßûcòZâü,
Z^àûZâcþ, Kê¸Kûeü, MéjiÚü, \êüLûù_Zü, ÊMð_ZòZüö
3ö a§^úc¤ûZþ gê¡õ icÉ_\õ ^òeì_dZ-
(K) gaû^ûõ gd^cþ = ö (gàgû^cþ, gagd^cþ, gaûd^cþ)
(L) @^ýû bûhû = ö (@^ýûbûhû, bûhû«ecþ, bûhû^ýû)
(M) ZùKðY iwZcþ = ö (ZKðMZcþ, ZûKòðKcþ, ZKðiwZcþ)
(N) _êùZâ ùiÜjü = ö (_êZâùiÜjü, ùiæj_êZâü, _êZâúùiæjü)
(O) _êZâûd @dcþ = ö (_êZâû[ðcþ, _êZâû[ðû, _êZâû[ðü)
(Pÿ) KéZõ j«ò ~ü = ö (KéZmü, KéZmûü, KéZNÜü)
(Q) aò\ýûcþ @[ðdùZ AZò = ö (aò\ýû[ðú, aò\ýû[ðü, aò\ýû[ðû)
[25]
(R) Kûfýûü \ûiü = ö (Kûkú\ûiü, Kûkò\ûiü, Kûk\ûiü)
(S) ZeìYûõ Qûdû = ö (Zeêzûdcþ, Zeêzûdû, ZeêQûdcþ)
(T) cªòYûõ ibû = ö (cªúibcþ, cªúibû, cªòibû)
4ö a§^úc¤ûZþ gê¡õ aòMâjaûKýõ ^òeì_dZ-
(K) Z^àûZâcþ = ö (Ziý cûZâû, Ziý cûZâcþ, ZZþGa)
(L) _êeêhûdêhcþ = ö (_êeêhiý @ûdêhü, _êeêhiý @ûdêhcþ, _êeêhiý @ûdêü)
(M) bdûˆÿðü = ö (bùd^ EZü, bdiý EZü, bdcþ EZü)
(N) c]ê_ü = ö (c]ê _òaZò ~ü, c]êõ _òaZò ~ü, c]êü _òaZò ~ü)
(O) Mêeêbqòü = ö (Mêeêõ bqòü, Mêùeø bqòü, Mêeùa bqòü)
(P) @û_\þcêqü = ö (@û_\ü cêqü, @û_\þ cêqü, @û_\õ cêqü)
(Q) Zˆÿßmü = ö (Zˆÿßõ Rû^ûZò ~ü, Zùˆÿß @mü, Zùˆÿß mû^cþ)
(R) @còZâü = ö (^ còZâü, ^ còZâcþ, ^ @còZâü)
(S) eûRùiaKü = ö (eûRiý ùiaKü, eûmü ùiaKü, eûRû Ga ùiaKü)
(T) ahðùbûMýü = ö (ahðõ ùbûMýü, ahðiý ùbûMýü, aùhð ùbûMýü)
5ö É¸\ßdiý ùck^õ KêeêZ -
K É¸ü L É¸ü
a^ÆZòü @aòMâj^òZýicûi
ahð_eòùgû¤cþ \ßòZúdû ZZþ_êeêh
MêWÿcògâü ^òZýicûi
jûeiêa‰ðcþ ZéZúdûZZþ_êeêh
aél_ZòZcþ i¯cúZZþ_êeêh
ù\gùiaû C__\ZZþ_êeêh
jÉMZcþ ZéZúdû ZZþ_êeêh
RkZé¯ü hÂú ZZþ_êeêh
KâúWû\lü _ocú ZZþ_êeêh
]^jú^ü PZê[ðú ZZþ_êeêh
KéZmü ZéZúdû ZZþ_êeêh
PòZâKê…ò^ú i¯cú ZZþ_êeêh
_V^û[ðcþ ^ò_ûZîò¡ ZZþ_êeêh
[26]
Kcð]ûedicûi
aòùghý I aòùghY_\e icûiKê Kcð]ûedicûi Kêjû~ûGö \êAUò aòùghý_\ RYKê aêSûC[ôùf aû
RYKe \êAUò aòùghY [ôùf aû ùKøYiò aòùghý_\e aòùghY ijòZ icûi ùjùf Kcð]ûedicûi
ùjûA[ûGö flý Ke - (K) aòùghý I aòùghýe Kcð]ûed
(i) _ûPK_ìRKü ùMûaò¦ü c¦òùe ùgùZö
(ùeûùhA@û I _ìRK KûcKeê[ôaû ùMûaò¦ c¦òeùe ùgûAQòö)
(ii) eûRhòðü R^Kü mû^ú @ûiúZþö
(eûRû Z[û Ehò R^K mû^ú [ôùfö)
_â[caûKýùe ùMûaò¦_\e aòùghYeìù_ aýajéZ ‘_ûPK_ìRKü’ GK icÉ_\ö G[ôùe _ûPK
Gaõ _ìRK \êAUò aòùghý_\ ejòQòö ùMûaò¦ _ûP^Kû~ðý Keòaûicdùe _ûPK Gaõ _ìR^Kû~ðýKeòaû-
icdùe _ìRK @ùUö Cbd aòùghý_\ ùMûaò¦e \êAUò ÊZªeì_Kê \gðûCQ«òö ùijò_eò \ßòZúdaûKýùe
‘eûRhòðü’ _\Uò R^Kuê aêSûCQòö ùi GKû]ûeùe eûRû Gaõ Ehò @U«òö ‘_ûPK_ìRKü’ Gaõ ‘eûRhòðü
_\\êAUòùe [ôaû aòùghý_\MêWÿòK RYKê aêSûC[ôaûeê Kcð]ûedicûi @U«òö ùZYê-
_ûPK_ìRKü = _ûPKü P @ùiø _ìRKü P AZò / _ûPK½ûùi÷û _ìRKù½Zòö
eûRhòðü = eûRû ·ùiø Ehòü ùPZòö Gjò_eò -
cc Mêeê_òZû ùgùZö (Mêeêü ·ùiø _òZû ùPZò)
Za _êZâgòhýü KâúWÿZòö (_êZâü ·ùiø gòhýü ùPZò)
_VûYòiûc«ü KaòùRýûZòaòð\þ @ûiúZþö (Kaòü ·ùiø ùRýûZòaòðZþ ùPZò)
@ldcjû«òü MûdKûbòù^Zû @ûiúZþö (MûdKü ·ùiø @bòù^Zû ùPZò)
\êAUò aòùghY_\ RYKê aêSûC[ôùf Kcð]ûedicûi jêGö flý Ke-
(L) aòùghY I aòùghYe Kcð]ûed
jéÁ_êÁü @gßü ]ûaZòö (jéÁ_êÁ ùNûWÿûUò ù\øWêQò)
Rú‰ðgú‰ðü aé¡ü KµùZö (Rú‰ðgú‰ð aêXûUò [eêQòö)
_â[caûKýùe ‘jéÁ_êÁü’ _\ùe jéÁ Gaõ _êÁ \êAUò aòùghY_\ ejòQò Gaõ Zûjû GK @gße jó
aòùghYö ùijò_eò \ßòZúdaûKýùe ‘Rú‰ðgú‰ðü’ _\ùe Rú‰ð Gaõ gú‰ð \êAUò aòùghY_\ ejòQò Gaõ Zûjû
GK aé¡e aòùghYö ùZYê, ‘jéÁ_êÁü’ Gaõ ‘Rú‰ðgú‰ðü’ _\\êAUò icÉ_\ Gaõ Gjû Kcð]ûedicûi
@ùUö ùZYê,
jéÁ_êÁü = jéÁü ·ùiø _êÁü ùPZòö
Rú‰ðgú‰ðü = Rú‰ðü ·ùiø gú‰ðü ùPZòö Gjò_eò -
[27]
búcKû«ü iûMeü \gð^údüö (búcü ·ùiø Kû«ü ùPZò)
iêiÚiakü eûcü K[õ bòlùZ? (iêiÚü ·ùiø iakü ùPZò)
céMü búZZâÉü ]ûaZòö (búZü ·ùiø ZâÉü ùPZò)
]û^ýùlZâõ ^ÁbâÁcþ @baZþö (^Áõ P ZZþ bâÁõ ùPZò)
\êAUò aòùghY RYKê aêSûAùf Gaõ aòùghY\êAUò _ìað_eKâcùe NUò[ôaûe aêSûAùf c¤
Kcð]ûedicûi ùjûA[ûGö
flý Ke -
iÜûZû^êfò¯ü R^ü ibûõ MzZòö (_ìaðõ iÜûZü _½ûZþ @^êfò¯ü)
_úZ_âZòa¡ü aiôü ù]^êõ _gýZòö (_ìaðõ _úZü _½ûZþ _âZòa¡ü)
gîZû^êeqü bqü Mêeêõ _ézZòö (_ìaðõ gîZü _½ûZþ @^êeqü)
cûZâ, \êAUò aòùghY_\ \êA _é[Kþ aýqòuê aêSûC[ôùf G_eò Kcð]ûedicûi ùja ^ûjóö
(M) aòùghý I aòùghYe Kcð]ûed
ùKøYiò aòùghý_\e Zû’e aòùghY_\ijòZ icûiKê c¤ Kcð]ûedicûi Kêjû~ûGö flý Ke-
ge\ò ^úkûKûgü ùgûbùZö (^úkü @ûKûgü)
cc ^úkgûUú ^ûÉòö (^úkû gûUú)
MéjûZþ ^úkûécþ @û^dö (^úkcþ @écþ)
^úk_\Uò aòùghY ùjûA[ôaûeê ‘@ûKûgü’e aòùghY icdùe ^úkü, gûUúe aòùghY icdùe
‘^úkû’ Gaõ ‘@écþ’e aòùghYicdùe ‘^úkcþ’ ùjûA@Qòö aòùghý_\ @^êiûùe aòùghYe fòw aòbqò
I aPê eì_ùe _eòaˆÿð^ jêG, cûZâ icÉ_\ùe cìk_\\êAUò còkòZ ùjaû_ùe @ûagýK aòbqòaP^
AZýû\ò ùjûA[ûGö Èúfòw_\ \ßòaP^û« I ajêaP^û« _\e cìk _õêfòw eì_ ùjûAQòö Gjò_eò
flý Ke -
\êaðkù]^êü cûùMð MzZòö (\êaðkû ù]^êü)
iê¦eaûkòKûü cùoû_eò ^éZý«òö (iê¦~ðýüaûkòKûü)
aûkcéùMýø Rkõ _òaZüö (aûùk céùMýø)
aúe~êaKûü KiàûZþ ^ aòbýZòö (aúeûü ~êaKûü)
CˆÿczûùZâø iõÄéZõ _VZüö (Cˆÿùcø QûùZâø)
C\ýû^ûZþ eq_ê¿ûYò @û^dö (eqû^ò _ê¿ûYò)
cjZþ g±eê icÉ_\ùe ùKak ‘cjû’ @agòÁ eêùjö flý Ke-
cjû_êeêhü iZýõ bûhùZö (cjû^þ _êeêhü)
cjû^\ú cùjû\ù]ø còkZòö (cjZú ^\ú, cjû^þ C\]ôü Ziàò^þ)
[28]
@Zò[ôiKôûeü cjû`kõ \\ûZòö (cjZþ `kcþ)
cjûcôû^ü iað\û _ìR^údûüö (cjû«ü @ûcôû^ü)
cjûù\aýü guecþ @_éz^þö (cjZýü ù\aýü)
cjûaúùeø ~ê]ô cò[ü còkòùZøö (cjûù«ø aúùeø)
ùijò_eò ùgûb^ aû iê¦e @[ðùe icÉ_\ùe ‘iê’ Gaõ KêiôòZ @[ðùe ‘Kê’e _âùdûM Keû~ûA[ûGö
ùKùZK ùlZâùe ‘Kê’ iÚû^ùe Kû, Kòcþ, KZþ @û\òe _âùdûM jêGö flý Ke-
iêaûkKü _âgõiòZü baZòö (ùgûb^ü aûkKü)
iêgòùhýø _êeÄéùZø @baZûcþö (ùgûbù^ø gòùhýø)
iêcûZeü ùfûKR^^ýü ba«òö (ùgûb^ûü cûZeü)
iêaÈcþ @agýõ _eò]û^údcþö (ùgûb^õ aÈcþ)
KêcûùMð Mc^cþ @^êPòZcþö (KêiôòZü cûMðü, Ziàò^þ)
Kêaê¡òü ^ò¦^údû baZòö (KêiôòZû aê¡òü)
Kêiwõ aRðùdZþö (KêiôòZü iwü, Zcþ)
K\û_ò KêcòZâûYò Cˆÿcû^ò ^ ba«òö (KêiôòZû^ò còZâûYò)
Gjò_eò ùKùZK C\ûjeYKê flý Ke -
Kû_êeêhûü cò[ýû a\«òö (KêiôòZûü _êeêhûü)
Kò^Üeûü c]êeõ Mûd«òö (KêiôòZûü êûü)
KûRkõ K\û_ò ^ _ûZaýcþ (KêiôòZõ Rkcþ)
K\^Üõ ùeûMû^þ R^dZòö (KêiôòZcþ @^Ücþ)
K\gßü c¦õ MzZòö (KêiôòZü @gßü)
C_~êýðq C\ûjeYMêWòKùe KêiôòZ @[ðùe Kû, Kòcþ I KZþe c¤ _âùdûM ùjûAQòö cûZâ, “BhZþ
C¾cþ” @[ðùe ùKû¾õ, Kùaû¾õ I K\ê¾õe _âùdûM jêGö
~[û - Kùaû¾õ \êMÛõ _òaö (BhZþ C¾cþ)
Ê aû ^òR _\ijòZ icûi ùjùf Ê aû ^òR _\ aòùghYeìù_ aýajéZ ùjûA[ûGö flý Ke -
@]ê^û Zßõ ÊMéjõ Mzö (Êõ Méjcþ)
ÊR^^ú iað\û _ìR^údûö (Êû R^^ú)
aûkKü ÊcòZâõ _ézZòö (Êõ còZâcþ)
iû ^òRcZcþ C_iÚû_òZaZúö (^òRõ cZcþ)
[29]
‘Ê’e _âùdûMùlZâùe 6Âú ZZþ_êeêhicûi c¤ ùjûA[ûGö
~[û:- Êiý Méjcþ, Êiý R^^ú, Êiý còZâcþ AZýû\òö ‘Ê’ g± hÂúaòbqòùe ‘@ûcôû’ @[ðùe _êõfòw
jêGö
c¤_\ùfû_ú Kcð]ûed
aòMâjc¤iÚ _\ icÉ_\ùe ^ ejòùf ZûjûKê c¤_\ùfû_ú Kcð]ûed Kêjû~ûGöiû]ûeYZü _ìað_\
GK icÉ_\ ùjûA[ôùf Zûjûe Cˆÿe_\ ùfû__ûA[ûGö ùZYê, GjûKê Cˆÿe_\ùfû_ú aû gûK_û[ôðaû\ò
icûi c¤ Kjò[û«òö flý Ke-
gûK_û[ôðaü céMdûõ ^ MzZòö (gûK_âòdü _û[ôðaü)
GVûùe ‘gûK_û[ôðaü’ icÉ_\Uò ‘gûK_âòdü _û[ôðaü’ @[ðKê aêSûCQòö “gûK_âòdü” c¤ GK icÉ_\
Gaõ G[ôùe ‘gûK’ _ìað_\ Gaõ ‘_âòd’ Cˆÿe_\ @ùUö cûZâ, “gûK_âòdü” _\ ijòZ “_û[ôðaü” _\e
icûi icdùe “_âòdü” _\Uò ùfû__ûC[ôaûeê Gjû Cˆÿe_\ aû c¤iÚ _\e ùfû_ ùjûA@Qòö Gjò_eò flý
Ke-
eûRû iòõjûiù^ aòeûRùZö (iòõjPòjÜòZcþ @ûi^cþ, Ziàò^þ)
^ˆÿðKú e^ôcê\òâKûõ \gðdZòö (e^ôLPòZû cê\òâKû, Zûcþ)
ù\aýûü KùY× Ê‰ðjûeü ùgûbùZö (Ê‰ð^òcòðZü jûeü)
Méjcþ @^ê @ûcâaélü @Éòö (@ûcâ^ûcKü aélü)
cjû^\úKìùk KUK^Mecþ @Éòö (KUK^ûcKõ ^Mecþ)
Gjò_eò MêWcògâòZcþ @^Ücþ = MêWû^Ücþ, aU^ûcKü aélü = aUaélü AZýû\òö
C_cû^ Kcð]ûed
ùKøYiò C_cû ù\aûùaùk C_cû^, C_ùcd Gaõ C_cûaûPK g±e _âùdûM Keû~ûA[ûGö
_âûiwòK aÉê C_ùcd, @_âûiwòK aÉê C_cû^ Gaõ Zêk^ûcôK Aa I aZþ _âbéZò C_cûaûPK _\ @U«òö
C_ùcd Gaõ C_cû^c¤ùe icû^ MêY aû ]cðKê iû]ûeY ]cð Kêjû~ûGö
C_cû^ Gaõ C_ùcdc¤iÚ icû^ MêY aûPK _\e C_cû^_\ ijòZ iõNUòZ icûiKê
C_cû^Kcð]ûed icûi Kêjû~ûGö flý Ke-
Zêhûe]akü aéhbü ùgùZö (Zêhûeü Aa ]akü)
GVûùe aéhbe ]kûew Zêhûe aû ae`bkò C{ßk @ùUö aéhbe aòùghY ]ake ZêhûeijòZ
Zêk^û Keû~ûAQòö ]ak iû]ûeY ]cð Gaõ Zêhûe C_cû^ @ùUö Gjò_eò -
N^gýûcü gâúKé¾ü c[êeûõ MZüö (N^ü Aa gýûcü)
i_ðKêUòkû ^\ú bdueú baZòö (i_ðaZþ KêUòkû)
[30]
C_còZ Kcð]ûed
i\égMêYe _âùdûM ^ ùjûA aýûNâ, iòõj, Ehb, _êwa, Kê¬e I A¦â _âbéZò C_cûâûPK _\_ùe
[ûA C_ùcde icûiKê C_còZ Kcð]ûed Kêjû~ûGö flý Ke -
cê^ò_êwaü ^ûe\ü ^ûeûdYõ R_Zòö (cê^òü _êwaü Aa)
GVûùe ‘_êwa’_\ aéhb @[ðKê ^ aêSûA ùgâÂZûKê aêSûCQòö cê^òu ùgâÂZû _âZò_û\òZ ùjùf c¤
cê^ò I _êwa c¤ùe Zêk^û _âZò_û\òZ ùjûAQòö Gjò_eò flý Ke-
^ùe¦âü aòKâcû\òZýü iaðMêYiµ^Üü @ûiúZþö (êü A¦âü Aa)
_êeêhiòõjü aúeü iêùe¦âiûdü @ûõùfûgûi^ûZþ RêMê°ùZ ià ö (_êeêhü iòõjü Aa)
êKê¬eü _ùUfcùjû\dü ^òbðúKü @ûiúZþö (êü Kê¬eü Aa)
cù^ eL - (i) i\égMêYe _âùdûM ùjùf icûi jêG ^ûjóö
~[û - _êeêhü aýûNâü Aa gìeü @ûiúZþö
(ii) Èú aûPK_\ ijòZ C_còZ Kcð]ûed icûi jêG ^ûjòñö
~[û - eûmú flàúaûB iòõjicû^û ùZRÊò^ú @ûiúZþö
eì_K Kcð]ûed
C_ùcdVûùe C_cûê @ûùeû_ ùjùf eì_K Kcð]ûed ùjûA[ûGö Gjò icûiùe C_ùcd I
C_cû^c¤ùe @ùb\ _âZò_û\òZ jêGö flý Ke-
aò\ýû]^õ cjû]^õ baZòö (aò\ýû Ga ]^cþ)
GVûùe aò\ýû I ]^c¤ùe ùb\ @^êbìZ ùjC^ûjóö GVûùe aò\ýû C_ùcd I ]^ C_cû^ @ùUö
Gjò_eò-
iõiûeiûMeü \êÉeü baZòö (iõiûeü Ga iûMeü)
gòùgûü aûMcéZõ _òaö (aûKþ Ga @céZcþ)
mû^û¬^õ ^ìZ^cûMðõ \gðdZòö (mû^cþ Ga @¬^cþ)
C_~ðêýq C\ûjeYMêWÿòKùe iõiûe, aûKþ Gaõ mû^ ijòZ ~[ûKâùc iûMe, @céZ I @¬ê Zêk^û
Keû~ûA[ôùf c¤ @ùb\ _âZò_û\òZ ùjC@Qòö
\ßM
ò iê cûi
iõLýûaûPK aòùghY_\ _ìað_\ùe [ûA icûi ùjùf, ZûjûKê \ßòMêicûi Kêjû~ûGö GKRûZúd
aÉêMêWÿòKe icûjûe ùjùf iõLýûaûPK aòùghY _\ijòZ aòùghý_\e icûi jêG, _\Uò iû]ûeYZü,
Èúfòw ùjûA[ûGö iÚkaòùghùe _õêfòw aû Kæúafòw c¤ ùjûA[ûGö \ßòMêicûi GKaP^û« jêGö flý Ke-
[31]
cjûbûeZMâ^Úü gZiûjiâú AZò CPýùZö (gZiý iûjiâûYûõ icûjûeü)
ijiâûYûõ icìjü - iûjiâcþ @[ðûZþ iûcìjòK bûùa GKijiâcûûe icÁò ö
cjûbûeZMâ^Úùe gZiûjiâ aû fùl ùgäûK ejò[ôaûeê Zûjû ‘gZiûjiâú’ ^ûcùe _eòPòZö gZijiâ
icìj ùgæûKe icûjûe ùjûA[ôùf c¤ Gjû ùMûUòG Mâ^ÚKê iì·C[ôaûeê GKaP^û« ùjûAQò, Gjû Èúfòwö
Gjò_eò-
bûeZahðõ aòõggZû±ýûõ ÊZªcþ @baZþö (gZiý @±û^ûõ icûjûeü, Ziýûcþ)
eûcü _oaUýûõ aâûicþ @KùeûZþö (_oû^ûõ aUû^ûõ icûjûeü, Ziýûcþ)
_âZýjõ i¯gZú _VòZaýûö (i¯û^ûõ gZû^ûõ icûjûeü)
ZòâùfûKú ]ùcðY PkZòö (ZâdûYûõ ùfûKû^ûõ icûjûeü)
\ßòMêicûiû« _\ _êõfòw Gaõ Kæúafòw c¤ ùjûA[ûGö flý Ke-
aòMZü i¯ûjü iêLcdü @ûiúZþö (i¯û^ûcþ @jÜûõ icûjûeü)
Zòâbêa^õ eûaYiý @Zýû·ùeY _úWÿòZcþ @ûiúZþ - (ZâdûYûõ bêa^û^ûõ icûjûeü)
R^ûü _où\aõ _âYc«òö (_oû^ûõ ù\aû^ûõ icûjûeü)
Gjò_eò - PZê‰ðûõ ~êMû^ûõ icûjûeü = PZê~ðêMcþö
ZâdûYûõ ù\aû^ûõ icûjûeü = Zòâù\acþö
h‰ûõ \gð^û^ûõ icûjûeü = hWþ\gð^cþö
_oû^ûõ _âûYû^ûõ icûjûeü = _o_âûYcþö
ZâdûYûõ `kû^ûõ icûjûeü = Zòâ`kûö
\ßòMêicûiû« Z¡òZ_\ c¤ ù\Lû~ûG, ZûjûKê ‘Z¡òZû[ð \ßòMê’ icûi Kêjû~ûGö ~[û-
KûˆÿòðùKdü hûYàûZêeü CPýùZö (h‰ûõ cûZéYé ûcþ @_Zýõ _êcû^þ)
KûˆÿòðùKd KéˆÿòKû\ò QRY cûZûu \ßûeû _ûkòZ ùjûA[ôaûeê _êZâ _eò @U«òö (hUþ + cûZé + @_Zýûù[ð
@Yþ)ö Gjò_eò
ù\ß÷cûZêeü (MùYg) = \ßùdûü cûùZâûü @_Zýõ _êcû^þö AZýû\ò ùjûA[û«òö
[32]
@býûi
1ö ~[ûi¸aõ icÉ_\û^ò aýajéZý iõÄéZbûhdû @^êaû\õ KêeêZ-
(K) ^úkKAñ MêWòK ù_ûLeúùe ùgûbû_ûCQòö
(L) NéZcògâòZ @^Ü KûjûKê bf ^ fûùM ?
(M) aêXÿûùfûK\êAUò gúZùe [eêQ«òö
(N) aò_\ùaùk aòiàd jó KêiôòZ_êeêhe flY @ùUö
(O) Jh]ùia^_ùe @ÌMec _ûYò _ò@ö
(P) Lûeùak iòõj_eò _êeêh [ôùfö
(Q) ^òRaû_ûuê _âZò\ò^ _âYûc Keö
(R) eûcP¦â _oaUúùe ejê[ôùfö
(S) MZ gZû±úùe @ûùc Êû]ú^ ùjfêö
(T) Zò^òbêa^ùe K‰ðu _eò \û^ú ^ûjñû«òö
(U) ù^kò@ûgûXÿú_ò§ò ùaûjìUò c¦òe Mfûö
(V) ùfûùK aYùe _ZâZò@ûeò ùg~ùe gê@«òö
(W) aò\ýûeì_K ]^ @ld @ùUö
(Xÿ) aû_ûu fêMû P¦â_eò ]kû @ùUö
(Y) iûZRY Ehò @ûKûgùe ùgûbû_ûCQ«òö
2ö a§^úc¤ûZþ gê¡aòMâjaûKýû^ò ^òeì_dZ-
(K) K\^Ücþ = (KêiôòZcþ @^Ücþ, K\û @^Ücþ, K\ê @^Ücþ)
(L) cjû_ŠòZü = (cjû _ŠòZü, cjû^þ _ŠòZü, cjZþ _ŠòZü)
(M) _êeêhhðbü = (_êeêhü hbü Aa, _êeêhü Ga Ehbü, _êeêhü Ehbü Aaö
(N) ZâòùfûKú = (ZâdûYûõ ùfûKû^ûõ icûjûeü, ZòiéYûõ ùfûKú^ûõ icûjûeü, Zâdü ùfûKûü)
(O) i¯ûjü = (i¯û^ûcþ @jû^ûõ icûjûeü, i¯û^ûcþ @jÜûõ icûjûeü, i¯ @jû^ò)
(P) gýûcN^ü = (gýûcü Ga N^ü, gýûcü Aa N^ü, gýûcü N^ü)
(Q) ^ùe¦âü = (êûYûcþ A¦âü, ^ùehê A¦âü, êü A¦âü Aa)
(R) gZû±ú = (gZû^ûcþ @aþ\û^ûõ icûjûeü, gZiý @aþ\û^ûõ icûjûeü, gZû^ò @aþ\û^ò)
(S) iê¦ebû~ðýû = (iê¦eú bû~ðýû, iê¦eû bû~ðýû, iê¦eú bû~ðýû ~iý iü)
(T) MZûMZü = (MZü P @ûMZü P, _ìaðõ MZü _½ûZþ @ûMZü, MZiý @ûMZü)
[33]
3ö a§^úc¤ûZþ gê¡icÉ_\û^ò ^òeì_dZ-
(K) gZiý iûjiâûYûõ icûjûeü = (gZiûjiâú, gZijiâú, gZijiâcþ)
(L) i¯ P ùZ Ehdü = (i¯hòðü, i¯hðdü, i¯ûhðdü)
(M) _oû^ûõ _âûYû^ûõ icûjûeü = (_o_âûYú, _o_âûYü, _o_âûYcþ)
(N) N^ü Aa gýûcü = (N^gýûcü, gýûcN^ü, N^úbìZgýûcü)
(O) gûkàkú^ûcû Zeêü = (gûkàkZeêü, gûkàkúZeêü, gûkàkúZeê)
(P) BhZþ C¾cþ = (Bùhû¾cþ, C¾úhcþ, Kùaû¾cþ)
(Q) Êû Ròjßû = (ÊûRòjßû, gßûRòjßû, ÊRòjßû)
(R) búcü ·ùiø Kû«ü ùPZò = (búcKû«ü, búcùi^ü, búcü)
(S) @‰ðaü Aa Mbúeü = (Mbúeû‰ðaü, @‰ðaMbúeü, Mbúeû‰ðcþ)
(T) _oû^ûõ aUû^ûõ icûjûeü = (_oaUü, _oaUcþ, _oaUú)
4ö iaòMâjõ icûi^ûcû^ò fòLZ-
KûRkcþ, aûMcéZcþ, ùgûKiûMeü, \¤^Üc,þ P¦^Zeêü, ~ûZûdûZü, ^úùkû_ôkû^ò, cjûaúùeø, _eciLü,
cê^ò_êwaüö
5ö É¸Zâdiý ùck^õ KêeêZ-
KÉ¸ü LÉ¸ü MÉ¸ü
cjZú @Ácú NéZû^Ücþ eì_KKcð]ûedü
L¬ü KêaÔü PZêbêða^cþ C_cû^Kcð]ûedü
_oû^ûõ ù\aû^ûõ icûjûeü cjûÁcú Kcð]ûedü
ggûuü Aa ]akü gûkàkúZeêü \ßòMêü
ùgûKü Ga iûMeü Zòâ`kû Kcð]ûedü
gûkàkú^ûcû Zeêü ggûu]akü \ßòMêü
PZê‰ðûõ bêa^û^ûõ icûjûeü i¯ûjü \ßòMêü
_êeêhü Ehbü Aa ùgûKiûMeü \ßòMêü
ZâdûYûõ `kû^ûõ icûjûeü _où\acþ c¤_\ùfû_ú Kcð]ûedü
NéZcògâòZcþ @^Ücþ _êeêhhðbü C_còZ Kcð]ûedü
i¯û^ûcþ @jÜûõ icûjûeü L¬KêaÔü c¤_\ùfû_ú Kcð]ûedü
[34]
6ö a§^úc¤ûZþ C_~êq_ù\÷ü gì^ýiÚû^û^ò _ìedZ-
(K) i¯hðdü ----ö (MzZò, MzZü, Mz«ò)
(L) ^úkûécþ ---ö (akb\âü, ^úkûKûgü, ^úkP¦âü)
(M) búcKû«ü ---ö (^òSðeòYú, iûMeü, eì_cþ)
(N) êiòõjü ---ö (_êeêhüiõòjü, êùgâÂü, êiý iòõjü)
(O) Kû_êeêhü ---ö (KêiôòZü _êeêhü, búeêü, ùKâû]ú)
(P) N^gýûcü ---ö (Ké¾ùcNü, gâúKé¾ü, N^ü Aa gýûcü)
(Q) aUaélü ---ö (aUü aélü, aU^ûcKü aélü, aélüaUü)
\ß¦ß icûi
GKû]ôK iêa«_\ _eÆe còkòZ ùjùf \ß¦ßicûi jêGö Gjò icûiùe \êAeê @]ôK _\ c¤ còkòZ
ùjûA[û«ò I aýûiaûKýùe _âùZýK_\ _ùe ‘P’ fûùMö Cbd _\e _âû]û^ý Gjò icûiùe ejò[ûGö
icÉ_\Uò ùgh _\e fòw@^êiûùe, \êAUò _\ [ôùf \ßòaP^ I @]ôK _\ [ôùf ajêaP^ ùjûA[ûGö
_\\êAUòe aP^Kê aò·e Keû~ûA icÉ_\e aP^ iÚòe Keû~ûA[ûGö GjûKê ‘·ù[ð \ß¦ßü’ Kêjû~ûGö
AZùeZe\ß¦ß
(K) eûcùMûaòù¦ø aò\ýûkdõ MzZüö (eûcü P ùMûaò¦ü P)
(L) eûcùMûaò¦gýûcûü Mz«òö (eûcü P ùMûaò¦ü P gýûcü P)
(M) aûkKaûkòKûü _V«òö (aûkKü P aûkòùK / aûkòKûü P, aûkKûü P aûkòKûü P)
(N) jeòfùZ KâúWÿZüö (jeòü P fZû P)
C_~ðêýq C\ûjeYMêWòKê flý Keö _â[caûKýùe eûc I ùMûaò¦ \êARY ùjûA[ôaûeê ùMûaò¦_\e
\ßòaP^ ùjûAQòö \ßòZúdaûKýùe Zò^òRY [ôaûeê gýûc_\e ajêaP^ ùjûAQòö ZéZúdaûKýùe aûkK I
aûkòKûcûû iõLýû ajêZ ùjûA[ôaûeê icÉ_\e ajêaP^ ùjûAQòö PZê[ðaûKýùe jeò I fZû \êARY
[ôaûeê fZû_\e \ßòaP^ ùjûAQòö iaê C\ûjeYùe ùgh_\e fòw_eò fòw ùjûA@Qòö Gjò_eò-
aéù¡ø Pÿ aé¡û Pÿ = aé¡aé¡ûüö
_ê¿õ Pÿ `kõ Pÿ = _ê¿`ùkö
_Zâõ P _ê¿õ Pÿ `kõPÿ = _Zâ_ê¿`kû^òö
céùMýø Pÿ ù]^ìP = céMúù]âüö AZýû\òö
[35]
(K) _òZû_êùZâø c¦òeõ MzZüö (_òZû Pÿ _êZâüPÿ)
(L) cûZû_òZùeø cdò iÜòjýZüö (cûZû Pÿ _òZû Pÿ)
(M) RûcûZé_êùZâø Lû\òhýZüö (RûcûZû Pÿ _êZâü Pÿ)
flý Ke - _â[caûKýùe _òZé g± iÚû^ùe _òZû I \ßòZúd aûKýùe cûZég± iÚû^ùe cûZû ùjûAQò,
cûZâ RûcûZé _\ @aòKkbûaùe icÉ _\ùe ejòQòö \êA_\c¤ùe aò\ýûi´§ aû ùMûZâi´§ [ûA
EKûeû« g± aû _êZâ_ùe [ôùf _ìað EKûeû« g±e EiÚû^ùe @û jêG, @^ýZâ jêG ^ûjóö
(K) A¦âûaeêùYø ù\aibûdûcþ @ûÉûcþö (A¦âüPÿ aeêYü Pÿ)
(L) iì~ðýûP¦âcùiø _ìùRýùZö (iì~ðýü Pÿ P¦âcûü Pÿ)
flý Ke- ù\aZûaûPK g±e \ß¦ßicûiùe _ìað_\e ùghÊe \úNð jêGö
cùêL - Rûdû Pÿ _Zòü Pÿ = \µZú / RµZú / Rûdû_Zú jêGö ùijò_eò @jü Pÿ eûZâòüPÿ = @ùjûeûZâü
jêGö
iað^ûc _\ijòZ icûi ùjùf iað^ûc _\ @agòÁ eêùj Gaõ iõLýû @^êiûùe Zûjûe aP^ iÚòe
Keû~ûGö @ià\þ g±e _\[ôùf @ià\þ g±e icÉ_\, ~êhà\þ g±e _\ [ôùf ~êhà\þ g±e icÉ _\ Gaõ
Z\þ g±e _\ [ôùf Z\þg± jòñ icÉ _\ùe @agòÁ ejò[ûGö flý Ke-
eûcü Pÿ iúZû Pÿ @jõ Pÿ Mzûcü aû adõ Mzûcüö
aûkKûü Pÿ Zßõ Pÿ MzZ aû ~ìdõ MzZö
jeòü Pÿ Zßõ Pÿ @jõ Pÿ _Vûcü aû adõ _Vûcüö
QûZâü Pÿ iü Pÿ _gýZü aû ùZû÷ _gýZüö
aûkòùK Pÿ iü Pÿ KâúWÿ«ò aû ùZ KâúWÿ«òö
R^ûü Pÿ iû Pÿ Mz«ò aû Zûü Mz«òö
cùêL - _ìað_\e ù~ ùKøYiò fòw [ôùf c¤ _e_\iÚ iað^ûc g±e fòw jó icÉ_\ùe
ejò[ûGö
icûjûe \ß¦ß
\êAeê @]ôK aòùghý_\e icÁòKê aêSûAùf icûjûe \ß¦ß jêGö Gjò icûiùe icÉ_\Uò Kæúafòw
@Kûeû« g± bkò eì_MâjY Keò[ûGö flý Ke-
aé¡iý _ûYò_û\õ KµùZö (_ûYú Pÿ _ûù\ø Pÿ ùZhûõ icûjûeü)
bâcYûZþ _eõ KePeYõ _âlûkd (Kùeø Pÿ PeùYø Pÿ ùZhûõ icûjûeü)
aýûNâiý ^L\«õ MkòZcþö (^Lûü Pÿ \«ûü Pÿ ùZhûõ icûjûeü)
C_~êðýq C\ûjeYMêWòKê flý Keö _âûYú@wMêWÿòKe icûjûe ùjùf ‘icûjûe\ß¦ß’ ùjûA[ûGö
[36]
cûRðûecìhòKcþ GKZâ ^ ZòÂZòö (cûRðûeü Pÿ cìhòKü Pÿ Zùdûü icûjûeü)
@jò^Kêkõ Kòõ KeòhýZò? (@jòü Pÿ ^Kêkü Pÿ Zùdûü icûjûeü)
_eÆe aòùeû] [ôùf ‘icûjûe\ß¦ß’ ùjûA[ûGö Gjò_eò ùMøü Pÿ aýûNâü Pÿ Zùdûü icûjûeü ùMûaýûNâcþ
AZýû\ò ùjûA[ûGö
@Zâ cgKclòKõ ^ûÉòö (cgKûü P clòKûü Pÿ ùZhûõ icûjûeü)
g~ýûdûõ ~ìKfòlõ \égýùZö (~ìKûü Pÿ fòlûü Pÿ ùZhûõ icûjûeü)
cùêL - lê\â_âûYúcûûe icûjûe ùjùf ‘icûjûe \ß¦ß’ jêGö
@jõ MwûùgûYõ ^ _gýûcòö (Mwû Pÿ ùgûYüPÿ Zùdûü icûjûeü)
aâûjàYü Kûgú_âdûMõ MZaû^þö (Kûgú Pÿ _âdûMü Pÿ Zùdûü icûjûeü)
R^ûü c[êeû_ûUkú_êZâõ Mz«òö (c[êeû Pÿ _ûUkú_êZâü Pÿ Zùdûü icûjûeü)
cù^ eL - ^\úaûPK, Zú[ðiÚû^ I ù\gcûûe icûjûe aêSûAùf ‘icûjûe\ß¦ß’ icûi jêGö
GKùgh \ß¦ß
icû^RûZúd ÈúaûPÿK_\ ijòZ _êeêhaûPK _\e icûi ùjùf _êeêhaûPK g± @agòÁ eêùj Gaõ
Zûjûe \ßòaP^ jêGö
aâûjàùYø c¦òeõ MzZüö (aâûjàYú Pÿ aâûjàYü Pÿ)
_òZùeø iað\û _ìR^úùdøö (cûZû Pÿ _òZû Pÿ)
gßgêùeø ù\aZêùfýø baZüö (gßgïü Pÿ gßgêeü Pÿ)
jõùiø Rùk i«eZüö (jõiú Pÿ jõiü Pÿ)
ÈúaûPK I _êeêhaûPK _\ GKRûZúd ^ ùjûA[ôùf _ìað_\e ùfû_ jêG ^ûjòñö ~[û-
iûeiújõùiø KâúWÿZüö (iûeiú Pÿ jõiü Pÿ)
céMúggùKø bâcZüö (céMú P ggKü Pÿ)
GKùgh \ß¦ß Keû ^ ~ûA iû]ûeY \ß¦ß bûùa c¤ Gjò icûi Keû~ûA_ûùe, ù~_eò-
cûZû Pÿ _òZû Pÿ = _òZùeø aû cûZû_òZùeø / cûZe_òZùeø
céMú Pÿ céMü Pÿ = céùMø aû céMúcéùMø AZýû\òö
cùêL - @jü Pÿ ^ògû Pÿ = @j^òðgcþ
eûZâòü Pÿ \òaû Pÿ = eûZòâ¦òacþ
^qõ Pÿ \òaûPÿ = ^q¦òacþ
[37]
@býûi
1ö ~[ûi¸aõ icÉ_\û^ò aýajéZý iõÄéZbûhdû @^êaû\õ KêeêZ-
(K) Zêùc MQeê _Zâ, _ê¿ I `kMêWÿòKê @ûYö
(L) QûZâ I QûZâúcûù^ _XòaûKê Mùfö
(M) aû_ûcû’ cûcêñNeKê ~ûAQ«òö
(N) aYùe aûN, bûfê I iòõj ejêQ«òö
(O) @ûKûgùe iì~ðý I P¦â ùgûbû_ûCQ«òö
(P) iû_ I ù^Ck GKûVò ej«ò ^ûjóö
(Q) @ûùc \êùjñ Kûgú I _âdûMKê ~ûA_ûeêö
(R) gûgì I gßgêe ùaûjìKê ùiÜj Ke«òö
(S) _òfûUò \òêûZò _ûV _ùXÿö
(T) Nùe cgûcûQò aêfêQ«òö
(U) cûcêñ I cûAñ @ûc NeKê @ûiòùaö
(V) @gßò^ú, ù\a I cêñ GVûùe _Xêö
(W) Zêùc\êùjñ I @ûùc\êùjñ _Wÿò@ûùe ùLkòaûö
(Xÿ) ùicûù^ I Zêùc GVûùe aiö
(Y) _âmû I iúcû @ûc Äêfùe _Xÿ«òö
(K) eûcü Pÿ iúZû Pÿ = ö (eûciúùZ, iúZûeûùcø, eûciúZûü)
(L) Qûdû Pÿ @ûZ_ü Pÿ = ö (QûdûZ_õ, QûdûZù_ø, QûdûZ_ûü)
(M) Èú Pÿ _êcû^þ Pÿ = ö (Èú_êcû^þ, Èú_êeêhü, Èú_êõùiø)
(N) gßgïü Pÿ gßgêeü Pÿ = ö (gßgïü, gßgêùeø, gßgêeûü)
(O) @jòü Pÿ ^Kêkü Pÿ = ö (@jú^Kêkcþ, @jò^Kìkõ, @jò^Kêkcþ)
(P) aûKþ Pÿ c^ü Pÿ = ö (aûOþc^ùi, aûKþ c^ùi, aûKc^ùiø)
(Q) RûcûZû Pÿ _êZâü Pÿ = ö (RûcûZé_êùZâø, RûcûZû_êùZâø, RûcûZeü)
(R) @jü Pÿ eûZâòü Pÿ = ö (@jüeûZâòü, @ùjûeûZòâü, @ùjûeûZâü)
(S) @MÜòü Pÿ ùiûcü Pÿ = ö (@MÜòùiûùcø, @MÜúùhûùcø, @MÜúùiûùcø)
(T) còZâü Pÿ aeêYü Pÿ = ö (còZâaeêùYø, còZâaeêYõ, còZâûaeêùYø)
[38]
3ö a§^úc¤ûZþ gê¡õ aòMâjaûKýõ ^òeì_dZ-
(K) _òZùeø = ö(_òZé Pÿ cûZéP, _òZû Pÿ cûZû Pÿ, _òZeò Pÿ cûZeò Pÿ)
(L) KûùKûfìKcþ = ö (KûKü Pÿ CfìKü Pÿ, KûKü Pÿ fìKü Pÿ, KûKü Pÿ CfìKü Pÿ
Zùdûü icûjûeü)
(M) eûcKéù¾ø = ---ö (eûcü Pÿ Ké¾ü Pÿ, eûcü Pÿ Ké¾ü Pÿ Zùdûü icûjûeü, Ké¾ü Pÿ eûcü Pÿ)
(N) @lòbîacþ = ---ö (@lò Pÿ bîaü Pÿ, @lòYú Pÿ bîùaø Pÿ, @lü Pÿ bîùaø Pÿ)
(O) ^L\«cþ = ---ö (^Lûü Pÿ \«ûü Pÿ, ^Lûü Pÿ \«ûü Pÿ ùZhûõ icûjûeü, ^Lõ Pÿ \«õ Pÿ)
4ö aòMâjaûKýû^ò ePdZ -
jeúù¦âû,÷ _Zâ_¿ê `kû^ò, ~ìKfòlcþ, ù\aûiêecþ, a]ìaecþ, iì~ýð ûP¦âcùiø, iµ\þa_ò \cþ, iúZû_ûaðùZýû÷ö
5ö icÉ_\û^ò ^òeì_dZ-
Kégü Pÿ iÚìkü Pÿ, cdìeú Pÿ KêKæëUü Pÿ, fZû P aélü Pÿ, \ûeûü Pÿ Mûaü Pÿ, ~cê^û Pÿ Mwû Pÿ, bâûZû
Pÿ _òZû Pÿö
KÉ¸ü LÉ¸ü
aâûjàYú Pÿ aâûjàYü Pÿ jeòeûùcø
\êjòZû Pÿ _êZâü Pÿ jõùiø
ciôýü Pÿ aòù\jüPÿ ~êaûcþ
Qûdû Pÿ @ûZ_üPÿ adcþ
Mwû Pÿ aâjà_êZâüPÿ QûdûZù_ø
iü Pÿ Zßõ Pÿ ciôýaòù\jcþ
@ûaûõ Pÿ iü Pÿ aâûjàùYø
ùZ Pÿ Zßõ Pÿ \êjòZû_êùZâø
jeòü Pÿ eûcü Pÿ Mwûaâjà_êZâcþ
jõiú Pÿ jõiü Pÿ ~ìdcþ
[39]
ajêaâújò icûi
iciýcû^_\cûûe _âû]û^ý ^ [ûA @^ýû[ðe _âû]û^ý [ôùf ajêaâújò icûi ùjûA[ûGö ùi[ô_ûAñ
Kêjû~ûG - ‘@^ýû[ð_â]û^ü ajêaâújòü’ö icÉ_\ ù~Cñ @^ýû[ðKê aòùghòZ Kùe, Zûjûe fòw I aP^ MâjY
Kùeö icûâòbqý« iciýcû^ _\ [ôùf icû^û]ôKeY ajêaâújò Gaõ icû^ aòbqò ^ [ôùf aý]ôKeY
ajêaâújò Kêjû~ûGö flý Ke-
_úZûéü aò¾êü aòeûRùZö (_úZcþ @éõ ~iý iü)
GVûùe ‘_úZcþ’ _\Uò ‘@écþ’ e aòùghY @ùU Gaõ Cbde Kæúafòw _â[cûaòbqò GKaP^
ùjûA@Qòö ùZYê, ‘_úZûéü’ _\Uò icû^û]ôKeY ajêaúâ jò @ùUö _úZcþ Gaõ @écþ _\\êAUòe @[ð ùMøY
ùjûA ‘aò¾’ê @[ðe _âû]û^ý ùjaûeê ajêaúâ jò icûi ùjûAQòö (fòw I aòbqò icû^ [ôùf icû^û]ôKeY jêG)
ùijò_eò - aúYû_ûYòü aò\ýûõ \\ûZòö (aûYú _ûùYø ~iýûü iû)
GVûùe ‘aúYû’ _\Uò Èúfòw _â[cû aòbqò GKaP^ùe [ôaûùaùk ‘_ûùYø’ _\Uò _õêfòw i¯cú
aòbqò GKaP^ùe ejòQòö Cbd_\e fòwaòbqò @fMû ùjûAQò Gaõ Cbd _\e còk^_ùe ‘ieÊZú’ @[ð
_âKûgòZ ùjCQò, ùZYê aý]ôKeY ajêaâújò ùjûA@Qòö (fòw I aòbqò @fMû ùjùf aý]ôKeY jêG)
icû^û]ôKeY ajêaâújòe ùKùZK C\ûjeYKê flý Ke-
@ûeìXÿaûêü aélü KµùZö (@ûeìXÿü aûêü ~õ iü)
KéZKû~ðýü QûZâü ^¦Zòö (KéZõ Kû~ðýõ ù~^ iü)
\ˆÿùbûR^ü aâûjàYü MzZòö (\ˆÿõ ùbûR^õ ~ùià÷ iü)
_ZòZ_Zâü aélü gêhýZòö (_ZòZû^ò _ZâûYò ~iàûZþ iü)
ùgßZaÈû ^ûeú c¦òeõ MzZòö (ùgßZõ aÈõ ~iýûü iû)
ajêRkõ ieü a^cù¤ @Éòö (ajê Rkõ ~iàò^þ ZZþ)
C_~êðýq C\ûjeYMêWÿòKeê @[ð@^êiûùe ~\þ I Z\þ g±e aòbò^Ü _âùdûM flý Keû~ûA_ûùe-
Gjò_eò iaðõ gêKæõ ~iýûü iû = iaðgêKæû, PòZâû Mâúaû ~iý iü = PòZâMâúaü, \úùNøð Kù‰û÷ð ~iý iü =
\úNðK‰ðü, _Kßûü ùKgûü ~iýûü iû = _KßùKgû, ^úùk @lòYú ~iýûü iû = ^úkûlú @û\ò jêGö iõLýûaûPK _\
aòùghYeìù_ aýajéZ ùjùf ajêaâújò ùjûA[ûGö
~[û - eûcü \gû^^cþ @cûedZþ (\g @û^^û^ò ~iý, Zcþ)
Zòâ^d^ü Kûcù\acþ @\jZþö (ZâúYò ^d^û^ò ~iý iü)
\êMðû \gbêRû _ìRýùZö (\g bêRûü ~iýûü iû)
PZêeû^^ü @iêeûd aeõ \ˆÿaû^þö (PZßûeò @û^^û^ò ~iý iü)
[40]
Gjò_eò hUþ @û^^û^ò ~iý iü = hWÿû^^ü, GKü \«ü ~iý iü = GK\«ü @û\ò ùjûA[û«òö ]^êü Gaõ
Rûdû g± _e_\eìù_ aýajéZ ùjùf ~[ûKâùc ]^ßû I Rû^òùe _eòYZ jê@«òö ~[û-
_ê¿]^ßû @Zúa iê¦eüö (_ê¿ûYò ]^êü ~iý iü)
_ò^ûK]^ßû Zòâ_êecþ aý^ûgdZþö (_ò^ûKõ ]^êü ~iý iü)
iúZûRû^òü _òZéiZýõ _ûkòZaû^þö (iúZû Rûdû ~iý iü)
flàúRû^òü lúeiûMùe ùgùZö (flàúü Rûdû ~iý iü)
Gjò_eò gûwðõ ]^êü ~iý iü = gûwð]^ßû, MûŠúaõ ]^êü ~iý iü = MûŠúa]^ßû, ~êaZòü Rûdû ~iý iü
= ~êaRû^òü, _ûaðZú Rûdû ~iý iü = _ûaðZúRû^òü @û\ò ùjûA[û«òö
ùijò_eò bû~ðýû_\ bû~ðýùe _eòYZ jêG ~[û -
eiòKûbû~ðýü ibûõ ~ûZòö (eiòKû bû~ðýû ~iý iü)
_ûPòKûbû~ðýü @^Üõ \\ûZòö (_ûPòKû bû~ðýû ~iý iü)
Mwûbû~ðýü ùK÷kûicþ @]ôaiZòö (Mwû bû~ðýû ~iý iü)
ùgûb^ I KêiôòZ _\ aòùghY eìù_ ejò ajêaâújò icûi ùjùf ùi[ôeê ~[ûKâùc ‘iê’ aû ‘Kê’ @agòÁ
eêùjö flý Ke-
iêaê¡òü lê\âaê¡òcþ @a\Zþö (ùgûb^û aê¡òü ~iý iü)
iêcêLü _^ôúcþ @bûhZö (ùgûb^õ cêLõ ~iý iü)
KêcZòü @^ýû^þ _úWdZòö (KêiôòZû cZòü ~iý iü)
Kê_êZâü iað\û Kâ¦Zòö (KêiôòZü _êZâü ~iý iü)
cjZþ g±eê ‘cjû’ @agòÁ eêùjö ~[û -
cjûgdü QûZâû^þ bûhùZö (cjû^þ @ûgdü ~iý iü)
cjûaê¡òü _eûcégZòö (cjZú aê¡òü ~iý iü)
c¦Kû~ðýûZþ ^òaéˆÿòü cjû`kû baZòö (cjZþ `kõ ~iýûü iû)
ùKùZK aý]ôKeY ajêaâújò C\ûjeYKê flý Ke-
_\à^ûbü aâjàûYcþ @R^dZþö (_\àõ ^ûùbø ~iý iü)
PKâ_ûYòü @Rêð^cþ @a\Zþö (PKâõ _ûùYø ~iý iü)
gìkjÉû cjòhûiêecþ @cûedZþö (gìkõ jùÉ ~iýûü iû)
bûfùfûP^ü cjûù~ûMú baZòö (bûùf ùfûP^õ ~iý iü)
_\àKeû @bdõ \\ûZòö (_\àõ Kùe ~iýûü iû)
\Š_ûYòü cûùMð MzZòö (\Šü _ûùYø ~iý iü)
[41]
^ûjó aû ^òùh] @[ð aêSûAùf ^òùh]û[ðK ajêaâújòicûi jêGö flý Ke -
^òù\ðûhü \ŠòZü @baZþö (^òMðZü ù\ûhü ~iý / ~iàûZþ iü)
^òejuûeü _ŠòZü baZòö (^òMðZü @juûeü ~iý / ~iàûZþ iü)
^òcðkõ Rkõ _òùaZþö (^òMðZü ckü ~iàò^þ / ~iàûZþ ZZþ)
@îìdû _ZòaâZû @ûiúZþö (@aò\ýcû^û @iìdû ~iýûü iû)
@^[ðKõ aûKýõ cû a\ö (@aò\ýcû^ü @[ðü ~iý / ~iàò^þ ZZþ)
cìLðiý R^à ^òÀkõ baZòö (^òü (^ûÉò) `kõ ~iý ZZþ AZýû\òö
Gjò_eò ^òMðZü (^ûÉò) ù\ûhü ~iý iü = ^òù\ðûhü / (@aò\ýcû^ü ù\ûhü ~iýiü) @ù\ûhü, ^òü
(^ûÉò) @ûKûeü ~iý iü = ^òeûKûeüö @aò\ýcû^û _âZòcû ~iý iü = @_âZòcü @û\ò jêGö
ZéZúdû«_\ijòZ ‘ij’ g±e icûi ùjùf ‘ijû[ðajêaâújò’ jêGö ‘ij’ eê ‘i’ @agòÁ eêùjö GjûKê
‘ijûù[ð ajêaâújò’ c¤ Kêjû~ûGö flý Ke-
i_eòaûeü cûZêkü @ûMZüö (_eòaûùeY ij aˆÿðcû^ü)
i_êZâü Mêeêü gòhýMéjõ MzZòö (_êùZâY ij aˆÿðcû^ü)
i_^ôúKü a§êü cûcþ @_gýZþö (_^ôýû ij aˆÿðcû^ü)
Rúa^õ ùc i`kõ RûZcþö (`ùk^ ij aˆÿðcû^cþ)
iZßecþ @ûMzö (Zßedû ij aˆÿðcû^cþ)
iûkuûeû K^ýû _âù\dûö (@kuûùe÷ü ij aˆÿðcû^û)
ùijò_eò @û½ù~ðýY ij aˆÿðcû^cþ = iû½~ðýcþ, aò^ùd^ ij aˆÿðcû^cþ - iaò^dcþ, @a]ûù^^ ij
aˆÿðcû^û = iûa]û^û AZýû\ò ùjûA[ûGö
GKû]ôK iõLýûaûPK _\e còk^ùe ‘iõLýûaûPK ajêaâújò’ icûi jêGö flý Ke-
\ßòZâûü R^ûü Méùj ZòÂ«òö (ù\ßø aû Zâdü aû)
ZòâPÿZêeûü QûZâûü _âû«ùe KâúWÿ«òö (Zâdü aû PÿZßûeü aû)
_ohûü KéhKûü @Zâ i«òö (_o aû hWþ aû)
i¯ûÁûü aûkòKûü ^éZý«òö (i¯ aû @ùÁø aû)
_eÆe ~ê¡ / Kkj aêSûAùf _âjeYaòhdK ZéZúdû«, MâjYaòhdK i¯cý« _\c¤ùe icûi
ùjùf “aýZòjûeajêaâújò” jêGö
cìLðùdûü cù¤ ùKgûùKgò _âPkZòö
(ùKùghê ùKùghê MéjúZßû ~Zþ ~ê¡õ _âaˆÿðùZ) (_eÆe ùKgKê ]eò)
cfäùdûü cù¤ jÉûjÉò @baZþö
(jùÉ^ jùÉ^ MéjúZßû ~Zþ ~ê¡õ _âaˆÿðùZ) (_eÆe jûZùe ceûceò / _òUû_òUò ùjûA)
[42]
aúeùdûü cù¤ \Šû\Šò \gð^údcþö (_eÆe \Š (fûVò) MêWÿòK \ßûeû _âjûe Keò)
(\ùŠ÷ü \ùŠ÷ü Pÿ _âjéZý _âaéˆÿõ ~ê¡cþ) AZýû\ò ö
aòMâj aûKý c¤eê _\ ùfû_ _ûC[ôùf Kò´û Zêk^û _âKûgòZ ùjC[ôùf ZûjûKê c¤_\ùfû_ú / C_còZ
ajêaâújò Kêjû~ûGö flý Ke-
aéhÄ§ü eûR_êZâü eûRcûùMð MzZòö
(aéhiý Ä§ü Aa Ä§ü ~iý iü)
Kck^d^ü bMaû^þ cwkõ KùeûZêö
(Kcùk Aa ^dù^ ~iý iü)
aýûNâcêLü búZòõ R^dZòö
(aýûNâiý cêLcþ Aa cêLõ ~iý iü)
Pÿ¦â_âbû ZeêYú eûRû^cþ @a\Zþö
(Pÿ¦âiý _âbû Aa _âbû ~iýûü iû)
céM^d^û @bò^dõ KùeûZòö
(céMiý ^dù^ Aa ^dù^ ~iýûü iû)
Gjò_eò aýûNâiý _ûù\ø Aa _ûù\ø ~iý iü = aýûNâ_ûZþ, MRiý Mc^cþ Aa Mc^õ ~iýûü iû =
MRMc^û, Kêù¸ø Aa Kù‰øð ~iý iü = Kê¸K‰ðü, gì_ðü Aa ^Lûü ~iýûü iû = gì_ðYLû, gê^ü _\û^ò Aa
_\û^ò ~iý iü = gßû_\ü AZýû\ò jêGö
ajêaâújòicûiùe ùKùZK aòùgh aò]ô

cc iêjéZþ @ûMcòhýZòö (ùgûb^õ jé\dõ ~iý iü)
\ßú_cþ @Zúa cù^ûeccþö (\ßùdûü \òùgûü @û_ü ~iý ZZþ) (\êA \òMeê RkùaÁòZ bìbûM)
bûeZiý \lòYbûùM @«eú_cþ @Éòö (@«MðZûü @û_ü ~iý ZZþ) (icê\â bòZeKê _gò~ûA[ôaû bìbûM
~ûjûe cSòùe cSòùe RkbûM ejòQò ö)
i_^ôú Zùi÷ý @iìdZòö (icû^ü _Zòü ~iýûü iû) (iCZêYú)
\ßò\^þ c]êeõ jiZòö (ù\ßø \ù«ø ~iý iü) (\êAUò \û« CVò[ôaû gògê)
\ßò\«ü iòõjûZþ aòùbZòö (ù\ßø \ù«ø ~iý iü) (jÉú)
iêM§ü @û_YòKü ùcû\ùZö (ùgûb^ü M§ü ~iý iü (KéZòâcü)) (KéZâòc iêaûiòZ _\û[ð @Qò ~ûjûe)
iêM§õ _ê¿cþ @û^dö (ùgûb^ü M§ü ~iý ZZþ (_âûKéZòKü))
[43]
@býûi
1ö ~[ûi¸aõ icÉ_\û^ò aýajéZý iõÄéZbûhûdûcþ @^êaû\õ KêeêZ-
(K) cûuWÿ PÿXÿò[ôaû aélKê ù\Lö
(L) ]kû fêMû_ò§û ÈúùfûKUò c¦òeKê Mfûö
(M) _ZâSWû fZû _a^ùe [eêQòö
(N) jûZùe aûWÿò ]eò KéhK ùlZKê Mfûö (fMêWÿjÉü)
(O) _\àjûZùe ]eò[ôaû flàú ]^\û^ Ke«òö
(Pÿ) \êAUò\û« CVò[ôaû Sò@Uò Kû¦êQòö
(Q) Ccû gòaue Rûdû @U«òö
(R) ]^ ^ [ôaû ùfûK \êüLùe eùjö
(S) cêñ _eòaûe ijòZ Mûñùe [ôfòö
(T) iòõje _û\ KêKêee _û\_eò @ùUö
2ö aòMâjaûKýû^ò \gðdZ-
\ßú_cþ, eì_a\þbû~ðýü, Kêa¡
ê üò , ibû~ðýü, ^òeûbeYû, gZ]^ßû, gßû_\ü, aògûkûlü, KéZKcðû, @ù]ûcêLüö
3ö icÉ_\û^ò fòLZ-
\ˆÿü C_ù\gü ~ùià÷ iü, f²õ ]^õ ù~^ iü, i^þ @ûgdü ~iý iü, ùaYêü _ûùYø ~iý iü, PÿZßûeü
bêRûü ~iý iü, lê\âû aê¡òü ~iý iü, @aò\ýcû^ü MêYü ~iý iü, aòhûù\^ ij aˆÿðcû^cþö
4ö É¸ùck^õ KêeZö
K É¸ü L É¸ü
ùgûb^ü]cðü ~iý iü _oû^^ü
_êùZâY ij aˆÿðcû^û _úZûéü
Zâdü aû PÿZßûeü aû eqûlü
_úZcþ @éõ ~iý iü eì_a\þbû~ðýü
eùq @lòYú ~iý iü i_^ôú
_o @û^^û^ò ~iý iü ajêaûMàòKû
eì_aZú bû~ðýû ~iý iü ZòâPÿZêeûü
icû^ü _Zòü ~iýûü iû iÈúKü
ajaü aûMàò^ü ~iýûõ iû i_êZâû
Èòdû ij aˆÿðcû^ü iê]cðû
[44]
(K) ecû Rûdû ~iý iü = ---ö (ecûRû^òü, ecûRûdû, aò¾êü)
(L) _o aû hWþÿ aû = ----ö (_ohÁòü, _ohûü, _oiûü)
(M) icû^ü _Zòü ~iýûü iû = ----ö (i_^ôúKü, ic_Zòü, i_^ôú)
(N) ^úkcþ @éõ ~iý iü = ----ö (^úkûéõ, ^úkûéü, ^úkûéû)
(O) ^ûÉò ]^õ ~iý iü = ----ö (^ò]ð^ü, ^ò]ð^cþ, ]^jú^ü)
(P) Pÿ¦âü ùgLeü ~iý iü = ----ö (Pÿ¦âùgLeü, gòaü, Pÿ¦âgòLeü) (ùgLeü = gòùeû bìhYcþ)
(Q) ZâúYò ù^ZâûYò ~iýûü iû = ----ö (Zòâù^Zâú, Zâdù^Zâú, Zòâù^Zâû)
(R) ~êaZòü Rûdû ~iý iü = ---ö(~êaKü, ~êaRû^ú, ~êaRû^òü)
(T) _\àõ _ûùYø ~iý iü = ----ö (_\à_ûYòü, _\à_ûYú, _\àû^ò)
@fêKþ icûi
@fêKþicûi ùKøYiò ÊZªicûi ^êùjñö ù~Cñ iÚkùe icÉ_\e _ìað_\iÚòZ aòbqò ùfû_ ùjûA ^
[ûG, ZûjûKê @fêKþicûi Kêjû~ûGö Gjò @fêKþ bò^Ü bò^Ü icûiùe ù\Lû~ûGö flý Ke-
~ê]ôÂòeü ùRýÂ_ûŠaü @ûiúZþö (~ê]ô iÚòeü)
GVûùe ~ê¡ @[ðùe ~ê]þ g±e i¯cú aòbqò ùjûAQòö Zûjû icÉ_\ùe @aòKkbûaùe ejòQò, ùZYê
_ìað_\e aòbqò ùfû_ ùjûA ^ [ôaûeê @fêKþicûi ùjûAQòö Gjò_eò-
cûZêüÊiû / cûZêühßiû @\ý @ûMcòhýZòö (cûZêü Êiû)
\ûiýûü _êZâü ]^õ ùc @_jéZaû^þö (\ûiýûü _êZâü) (Gjû ^ò¦ûiìPK _âùdûM)
aù^Peü aýû]ü céMû^þ j«òö (aù^ PÿeZò ~ü)
KùY×Kûkü aò_\ò _ìR^údüö (KùY× Kûkü ~iý iü)
@ù«aûiú Zˆÿßûa]ûeKõ _ézZòö (@ù« aiZò AZò)
iùeûaùe ieiòRõ ùgûbùZö (ieiò RûdùZ AZò)
Gjò_eò _eùià÷ _\cþ = _eùià÷_\cþ, @ûcôù^ _\cþ = @ûcôù^_\cþ, ùÉûKûZþ cêqü = ùÉûKû^àëqü,
ù\aû^ûõ _âòdü = ù\aû^ûõ _âòdü, cîò RûdùZ ~ü = cîòRü AZýû\ò ùjûA[û’«òö
iõùl_ùe icûiflY
_ìùað$aýùd$aýdúbûùaû$cûù\ø ZZþ_êeêhü iáZü ö
PÿKûeajêùkû \ß¦ßü iõLýû_ìùaðû \ßòMêü iáZü ö
~iý ù~^ ajêaâújòü i ·ùiø Kcð]ûedü ö
AZò KòoôZþ icûiû^ûõ h‰ûõ flYcúeòZcþöö (iûeÊZcþ)
[45]
iû]ûeY @býûi
1ö ~[ûi¸aõ icÉ_\û^ò aýajéZý iõÄéùZ^ @^êaû\õ KêeêZ-
(K) cûZû I _òZû aRûeKê ~ûCQ«òö
(L) Zò^òbêa^ùe eûcu _eò eûRû ^ûjû«òö
(M) ùcû jûZ_û\ [Šûùe KµêQòö
(N) ùcû \ßûeû \ò@û~ûA[ôaû ]^Kê MâjY Keö
(O) KûC_eò Kkû gòKûeú aYùe aêfê[ôfûö
(P) fûf `êfMêWÿòK fZûùe ùgûbû_ûCQòö
(Q) eûRû iòõjPòjÜòZ @ûi^ùe aiòQ«òö
(R) ùcû _ûAñ ajòMêWÿòKê @ûYòaö
(S) gòa _ò^ûK]^ê jûZùe ]eòQ«òòö
(T) cìLð aò\ýûùe jú^ @ùUö
(U) Zêùc cûcêñu NeKê ~ûA[ôf Kò?
(V) cêñ Rúa^ [ôaû _~ðý« ù\gùiaû Keòaòö
(Wÿ) gqò @^êiûùe \eò\âcûûê ]^ \ò@ö
(Xÿ) aû_ûu @ûLô@ûMùe \êNðUYû NUò[ôfûö
(Y) ù\ûhú cûiK_ûAñ ùbûMý \Š _ûAfûö
(Z) MQeê SWÿò[ôaû @û´MêWÿòKê @ûYö
([) ùi @ùgûKMQKê _ìRû Ke«òö
(\) eûaY fuû^ûcK ^Meúùe ejê[ôfûö
(]) ge\ßûeû jZ céMUòKê gòKûeú ù^CQòö
(^) Bgßeu @ûKûe ^ûjóö
(_) cû@û jûe_ûAñ iê^û ù\CQ«òö
2ö icÉ_\û^ò fòLZ -
ùbûR^ûd A\cþ, ^ C¾cþ, Kê¸õ KùeûZò AZò, céMýûü gògêü, aéjZûõ _Zòü, KâúWûdûõ ^ò_êYü, _ìaðõ iÜûZü
_½ûZþ @^êfò¯ü, ^úkû^ò C_ôkû^ò, ùMûbýü iêLcþ, gZûZþ _ùe, Zêhûeü Aa ]akü, ZâdûYûõ ùfûKû^ûõ
icûjûeü, cê^òü _êwaü Aa, aûKþ Ga @céZcþ, ZâdûYûõ `kû^ûõ icûjûeü, gûkàkú^ûcû Zeêü,
ù\a_âòdü aâûjàYü, cjZú @Ácúö
[46]
3ö aòMâj aûKýû^ò fòLZ -
gêKæ_ocú, gZû±ú, \¤^Ücþ, ^òcðkcþ, ùiûc_âbû, @ùKâû]ü, i_êZâü, N^gýûcü, iúZûRû^òü, f²~gûü,
\ßò\^þ, aògûkûlú, i\ûgdü, MwûùgûYcþ, Èú_êõùiø, ùMûaýûNâcþ, fZûaéùlø, @a§^û, gßgêùeøö
4ö icûi^ûcû^ò fòLZ -
@ûcôù^_\cþ, KûRkcþ, A¦âiLü, _êwaü, cjûeûRü, PÿZê¿\ú, iÈúKü, ^ùeûˆÿcü, CKôkeûRü,
\µZú, Mâûcaûiú, gvcûZâcþ, Mâûcû«ecþ, a^ÆZòü, C^ÜZc^ûü, _ê¿]^ßû, _ê¿aéÁòü, _òZéi\égüö
5ö @[ðMZ _û[ðKýõ \gðdZ -
^úkûéü - ^úkûécþö iêM§òü - iêM§ü, C^ÜZc^ûü - C^ÜZc^ü, i_^ôú - i_^ôúKü
6ö ùiû\ûjeYõ flYõ fòLZ -
(K) eì_K Kcð ]ûedö
(L) ijûù[ð ajêaâújòö
(M) i¯cú ZZþ_êeêhö
(N) C__\ ZZþ_êeêhö
(O) icûjûe \ßòMêö
(P) AZùeZe \ß¦ßö
(Q) c¤_\ùfû_ú Kcð]ûedö
(R) aýZòjûe ajêaâújòö
7ö @[ðõ fòLZ -
búcKû«ü, Kcðû]ú^ü, MâûcMZü, bdûbðü, @MÜb
ò dcþ, KêKUëÑ ûŠcþ, @còZüâ , akûjKü, ~êaRû^òü, ùKgûùKgò,
hûYàûZêeü, i¯gZúö
[47]
Z¡òZ_âKeY
cìkg± (_âûZò_\òK) ùe bûa, i«û^, CKôhð, @_Khð, icìj I @Qò _âbéZò @[ðùe ùKùZK _âZýd
ù~ûMKeû~ûA ^ìZ^ g± Zò@ûeò Keû~ûGö Gjò _âZýd- MêWÿòK _âùdûM \éÁòeê bûhû_ûAñ, aqû_ûAñ Z[û @[ð
_âKûg_ûAñ @Zò jòZKûeK ùjûA[ôaûeê ZûjûKê Z¡òZ _âZýd Kêjû~ûGö iû]ûeYZü @Yþ, aò^þ - A^þ, Zkþ,
cZê_þ, aZê_þ, `Kþ, ~Tþ, XÿKþ, VKþ _âbéZò Z¡òZ _âZýd ù~Cñ cìk g±ùe iõ~êq ùjûA ^ìZ^ g± MVòZ
ùjûA[û«ò, ZûjûKê Z¡òZû« g± Kj«ò - C\ûjeY,
eûcü \ûge[ôü (\ge[iý _êZâü) AZò _âiò¡üö
c¦òeiý ùiø¦~ðýcþ (iê¦eiýbûaü) cù^ûcêMÛKecþö jòcûkdü _aðùZhê CyZcü (@Zògùd^ Cyü)ö
MêYaû^þ (MêYü @iý @Éò AZò) @dõ R^üö Ghû aûkòKû aê¡òcZú (aê¡òü@iýûü @Éò AZò)ö @a\êfKfûcü ùgâÂü
(@]ôKü _âgiýü) bûeZúdü (bûeùZ RûZü)ö Hhcü _âakû a^ýû (a^û^ûõ icìjü) @baZþö
C_eòfòLôZ aûKýùe ùeLûuòZ _\MêWÿòKê flý Kùf RYû~òa ù~ aòùgh @[ðùe cìk g±ùe aòbò^Ü
Z¡òZ_âZýd ù~ûMKeû~ûAQòö \ûge[ôü - (\ge[ + ATþ) ùiø¦~ðýcþ - (iê¦e + ~) CyZcü (Cy +
Zc_þ) MêYaû^þ (MêY + aZê_þ) aê¡òcZú (aê¡ò + cZê_þ + Oú_þ) ùgâÂü (_âgiý + AÂ^þ) bûeZúdü
(bûeZ + Bd) a^ýû (a^ + ~ + Uû_þ) a^ GVûùe Rk aû _ûYòKê aêSûCQòö
@_Zýû[ðK _âZýd
i«û^, ùMûZâ, gòhý, bq I i´§úd _âbéZò @[ðùe cìkg± (_âûZò_\òK)ùe ‘@Yþ’ (@) Yý (d) ATþ
(A) @Tþ (@) `Kþ (@ûd^) ~Tþ (d) XÿKþ (Gd) Q (Bd) QYþ (Bd) I N (Ad) _âZýd ù~ûMKeû~ûGö
@Yþ (@)
gòaiý @_Zýõ _êcû^þ = gòa + @Yþ = ùg÷aü
aògßûcòZâiý @_Zýõ _êcû^þ = aògßûcòZâ + @Yþ = ùa÷gßûcòZâü
bMúe[iý @_Zýõ Èú = bMúe[ + @Yþ + Oú_þ = bûMúe[ú
@Tþ (@)
beZiý @_Zýõ _êcû^þ = beZ + @Tþ = bûeZü
Kgý_iý @_Zýõ_êcû^þ = Kgý_ + @Tþ = Kûgý_ü
_êZâiý @_Zýõ _êcû^þ = _êZâ + @Tþ = ù_øZâü
_êZâiý @_Zýõ Èú = _êZâ + @Tþ + Oú_þ = ù_øZâú
\êjòZêü @_Zýõ _êcû^þ = \êjòZé + @Tþ = ù\øjòZâü
\êjòZêü @_Zýõ Èú = \êjòZé + @Tþ + Oú_þ = ù\øjòZâú
[48]
MY_ùZü bqü = MY_Zò + @Yþ = MûY_Zü
(MY_Zò + ~Kþ = MûY_Zýü c¤ jêGö)
Yý (d)
\òùZü @_Zýõ _êcû^þ = \òZò + Yý = ù\÷Zýü
@\òùZü @_Zýõ _êcû^þ = @\òZò + Yý = @û\òZýü
ATþ (A)
\ge[iý @_Zýõ _êcû^þ = \ge[ + ATþ = \ûge[ôü
iêcòZâûdûü @_Zýõ _êcû^þ = iêcòZâû + ATþ = ùiøcòZâòü
afàúKûZþ i¸aü = afàúK + ATþ = aûfàúKòü
`Kþ (@ûd^)
^ûeûü @d^õ ~iý = (ê + @Yþ) ^ûe + `Kþ = ^ûeûdYü (^ûe- mû^ aû Rk)
a\ùeY i´§òZü = (a\e + @Yþ) aû\e + `Kþ = aû\eûdYü
~Tþ (d)
_êfùÉü @_Zýõ _êcû^þ - _êfÉò + ~Tþ = ù_øfÉýü
~maËiý @_Zýõ _êcû^þ - ~maË + ~Tþ = ~ûmaËýü
XKþ (Gd)
aò^Zûdûü @_Zýõ _êcû^þ = aò^Zû + XKþ = ùa÷^ùZdü
Mwûdûü @_Zýõ _êcû^þ = Mwû + XKþ = Mûùwdü
eû]ûdûü @_Zýõ _êcû^þ = eû]û + XKþ = eûù]dü
Q (Bd)
Êiêü @_Zýõ _êcû^þ - Êié + Q = Êiâúdü (bYRû)
QYþ (Bd)
_òZéhßiêü @_Zýõ _êcû^þ = _òZéhßié + QYþ = ù_÷ZéhßÈúdü (_òCiú _ê@bûA)
bâûZêü @_Zýõ _êcû^þ = bâûZé + QYþ = bâûZâúdü (bûAe _ê@ / _êZêeû)
N (Ad)
lùZâ (eûùÁâ) iû]êü = lZâ + N = lZâòdü
eûùÁâbaü = eûÁâ + N = eûÁâòdü (eûRû, eûRgûkK)
icìjû[ðK _âZýd
icìj@[ðùe ‘@Yþ’ (@) aêTþ (@K) Zkþ (Zû) @Tþ (@) d _âbéZò _âZýd MêWÿòK ù~ûMKeû~ûGö
bòlûYûõ icìjü = bòlû + @Yþ = ùb÷lcþ
[49]
c^êhýûYûõ icìjü - c^êhý + aêTþ = cû^êhýKcþ
MâûcûYûõ icìjü = Mâûc + Zkþ + Èú Uû_þ = MâûcZû
ù\aû^ûõ icìjü = ù\a + Zkþ + Èú Uû_þ = ù\aZû
R^û^ûõ icìjü = R^ + Zkþ + Uû_þ = R^Zû
gêKû^ûõ icìjü = gêK + @Tþ = ùgøKcþ
ZéYû^ûõ icìjü = ZéY + ~ + Uû_þ = ZéYýû
aûZû^ûõ icìjü = aûZ + ~ + Uû_þ = aûZýû
a^û^ûõ icìjü = a^ + ~ + Uû_þ = a^ýû
RûZ @[ðK _âZýd
c[êeûdûõ RûZü = c[êeû + @Yþ = cû[êeü
CKôùk RûZü = CKôk + @Yþ = JKôkü
CKôùk RûZü = CKôk + Q = CKôkúdü
Mâûùc RûZü = Mâûc + ~ = Mâûcýü
Mâûùc RûZü = Mâûc + LTþ = MâûcúYü
\lòYiýûõ RûZü = \lòY + ZýKþ = \ûlòYûZýü
_âûPò RûZü = _âûPþ + ~Zþ = _âûPýü
@Éò @[ðK _âZýd
‘Zûjû GVûùe @Qò’ aû ‘~ûjûe @Qò’ Gjò @[ðKê aêSûAaû_ûAñ cìkg± (_âûZò_\òK)ùe cZê_þ (cZþ,
aZþ) A^ò (A^þ) V^þ (AK) I ‘g’ _âbéZò _âZýd ù~ûMjêGö
cZê_þ (cZþ, aZþ)
Mûaü @iý i«ò aû @iàò^þ i«ò = ùMû + cZê_þ = ùMûcZþ (Kæú)
ùMûcû^þ (_êõfòw) ùMû + cZê_þ + Oú_þ = ùMûcZú (Èú)
cZòü @iý @Éò = cZò + cZê_þ = cZòcû^þ
cZòü @iýûü @Éò = cZò + cZê_þ + Oú_þ = cZòcZú
ùijò_eò-
gâú + cZê_þ = gâúcZþ (Kæú) gâúcû^þ (_êõ) gâúcZú (Èú)
@õgê + cZê_þ = @õgêcZþ (Kæú), @gêcû^þ (_êõ) @õgêcZú (Èú)
_òZé + cZê_þ = _òZécû^þ, _òZécZú (Èú)
a_êiþ + cZê_þ = a_êhàû^þ, a_êhàZú, (Èú)
ùRýûZòiþ + cZê_þ = ùRýûZòhàû^þ, ùRýûZòhàZú (Èú)
@ûdêü @iý @Éò = @ûdêhàû^þ
[50]
@ûdêü @iýûü @Éò = @ûdêhàZú
]úü @iý @Éò = ]úcû^þ, Èú - ]úcZú
j^êü @iý @Éò / j^ì @iý Éü = j^êcû^þ
_Zòü @iýûü @Éò = _Zò + cZê_þ (aZþ) + Oú_þ = _Zòa^ôú (i]aû)
_Zò + cZê_þ (cZþ) + Oú_þ = _ZòcZú (·KeûYú)
^òcÜfòLôZ ùKùZK iÚû^ùe cZê_þ _âZýde ‘aZþ’ jêGö
Kòcþ + cZê_þ = KòõaZþ, (Kæú) Kòõaû^þ (_êõ) KòõaZú (Èú)
gcþ + cZê_þ = gõaZþ (Kæú) gõaû^þ (_êõ) gõaZú (Èú)
flàú + cZê_þ = flàúaZþ, (Kæú) flàúaû^þ (_êõ) flàúaZú (Èú)
MêY + cZê_ = MêYaZþ, (Kæú) MêYaû^þ (_êõ) MêYaZú (Èú)
]^ + cZê_þ = ]âZþ, (Kæú) ]âû^þ (_êõ) ]âZú (Èú)
mû^ + cZê_þ = mûâZþ, (Kæú) mûâû^þ (_êõ) mûâZú (Èú)
eì_ + cZê_þ = eì_aZþ, (Kæú) eì_aû^þ (_êõ) eì_aZú (Èú)
ieiþ + cZê_þ = ieÊZþ, (Kæú) ieÊû^þ (_êõ) ieÊZú (Èú)
_diþ + cZê_þ = _dÊZþ, (Kæú) _dÊû^þ (_êõ) _dÊZú (Èú)
~giþ + cZê_þ = ~gÊZþ, (Kæú) ~gÊû^þ (_êõ) ~gÊZú (Èú)
aò\ýû + cZê_þ = aò\ýûaZþ, (Kæú) aò\ýûaû^þ (_êõ) aò\ýûaZú (Èú)
cùêL-
aò\ýû @Éò @iý AZò = aò\ýûaû^þ (Z¡òZ) (Kò«ê aò\ýûõ ùaˆÿò ~ü- aò\þ + gZé = aò\ßZþ (aò\ßiþ)
aò\ßû^þ - Gjû Ké\«)
ceêZþ + cZê_þ = ceêZßZþ (ceêZßû^þ - (_êõfòw) A¦âü)
ZWÿòZþ + cZê_þ = ZWòZßZþ (ZWòZßû^þ - (_êõfòw) ùcNü)
A^ò (A^þ)
\Šü @iý @Éò = \Š + A^ò = \Šò^þ, (Kæú) - \Šò, _êõfòw - \Šú
\Šü @iýûü @Éò = \Š + A^ò + Oú_þ = \Šò^ú
QZâü @iý @Éò - QZâ + A^ò = QZâò^þ, QZâú(_êõ) QZâòYú (Èú)
ùijò_eò ]^ + A^ò = ]^ò^þ, ]^ú, ]^ò^ú
MêY + A^ò = MêYò^þ, MêYú (_êõ) MêYò^ú (Èú)
gòLû @iý @Éò AZò = gòLû + A^ò = gòLú (cdìeü) (_êõ)
cûkû @iýûü @Éò = cûkû + A^ò + Èú = cûkò^ú (Èú)
cûdû @iý @Éò = cûdû + A^ò = cûdú (_êõ) cûdò^ú (Èú)
[51]
iõmû + A^ò = iõmò^þ - iõmú (_êõ) iõmò^ú (Èú)
iêL + A^ò = iêLô^þ - iêLú (_êõ) iêLô^ú (Èú)
\êüL + A^ò = \êüLô^þ - \êüLú (_êõ) \êüLô^ú (Èú)
_âYd + A^ò = _âYdò^þ - _âYdú (_êõfòw), _âYdò^ú (Èúfòw)
aò^ò (aò^þ)
ùc]û + aò^ò = ùc]ûaò^þ , _êõfòw - ùc]ûaú - Èúfòw - ùc]ûaò^ú
cûdû + aò^ò = cûdûaò^þ , _êõfòw - cûdûaú - Èúfòw - cûdûaò^ú
Z_iþ + aò^ò = Z_Êò^þ , _êõ - Z_Êú, Èú - Z_Êò^ú
_diþ + aò^ò = _dÊò^þ, _êõ - _dÊú, Èú - _dÊò^ú
(_dÊú - ^\, iûMe, ùcN, Kì_, iùeûae, _dÊò^ú - ^\ú, ù]^ê)
cîþ + aò^ò = c^Êò^þ, c^Êú - _êõ, c^Êò^ú - Èú
~giþ + aò^ò = ~gÊò^þ, ~gÊú - _êõ, ~gÊò^ú - Èú
aòùgh aò]ôùe A^ò (A^þ) _âZýd
jÉ + A^ò = jÉò^þ (jÈú - jûZú) jÉü @Éò @iý
Z[û - Ke + A^ò = Keò^þ (Keú - jûZú) Keü @Éò @iý
\« + A^þ = \«ò^þ (\«ú - jûZú) \ù«ø Éü @iý
ùKge + A^þ = ùKgeò^þ (ùKgeú - iòõj) ùKgeü @Éò @iý
cûZâ - jÉ + cZê_þ = jÉaû^þ (c^êhý) jÉü @Éò @iý / jùÉø Éü @iý AZýû\ò
Ke + cZê_þ = Keaû^þ (c^êhý)
\« + cZê_þ = \«aû^þ (c^êhý)
a‰ðü (]cðû^êÂû^cþ) @iý @Éò AZò - a‰ð + A^ò = a‰ðú (aâjà·eú)
a‰ðü (eì_cþ) @iý @Éò = a‰ð + A^ò = a‰ðò^þö
a‰ðú (_êõ) a‰òð^ú (Èú)
Gaõ a‰ð + cZê_þ = a‰ðaZþ a‰ðaû^þ, a‰ðaZú
_êÃe + A^ò = _êÃeò^þ - Èú - _êÃeòYú
Gjò_eò, _\àò^ú, _uRò^ú, Kêcê\ò^ú, céYûkò^ú, Zcûkò^ú, ZewòYú, ZUò^ú I _âaûjòYú _âbéZò Z¡òZû«
_\ iò¡ jê@«òö
~ûPK (cûMòaû aûfû) @[ðKê aêSûAùf ‘@[ð’ g±eê A^ò _âZýd jêG ~[û-
@[ð + A^ò = @[ðô^þ (@[ðú - ~ûPKü)
@^ý @[ðùe @[ðü (]^õ) @Éò @iý - @[ð + A^ò =@[ðú (_êõ) I @[ð + cZê_þ = @[ðaû^þ (]^ú)
ùjûA[ûGö
[52]
@Éò @[ðùe - V^þ (AK) _âZýd
\Šü @iý @Éò = \Š + V^þ = \ŠòKü
gâcü @iý @Éò = gâc + V^þ = gâcòKü
]^cþ @iý @Éò = ]^ + V^þ = ]^òKü
cûdû @iý @Éò = cûdû + V^þ = cûdòKü
ajê aû aûe´ûe @[ðùe ‘g’ _âZýd
ùfûc + g = ùfûcgü
ajê + g = ajêgü
Kâc + g = Kâcgü
@ûPeY I @¤d^ @[ðùe VKþ (AK) _âZýd
AZòjûiõ ùaˆÿò = AZòjûi + VKþ = HZòjûiòKü ö ùijò_eò-
bìùMûk + VKþ = ùbøùMûkòKü
MYòZ + VKþ = MûYòZòKü
iûjòZý + VKþ = iûjòZòýKü
]cðõ PeZò / ùaˆÿò = ]cð + VKþ = ]ûcòðKü
icd@[ðùe VTþ (AK) _âZýd
cûùi baü - cûi + VTþ = cûiòKü, aùhðbaü - ahð + VTþ = aûhòðKüö
Zêk^û[ðK Ze_þ (Ze) Bdiê^þ (Bdiþ) _âZýd
\êjóu c¤ùe Zêk^û @[ðùe Gjò _âZýd aýajûe Keû~ûGö
_êõfòwùe - @dcþ @^ùdûü @Zògùd^ Mêeêü -
Mêeê + Ze_þ = MêeêZeü, Mêeê + Bdiê^þ = Meúdû^þ
ùijò_eò fNêZeü, fNúdû^þ
Èúfòwùe - Adc^ùdûü @Zò gùd^ Mêaðú / Mêeêü
Mêeê + Ze_þ + Uû_þ = MêeêZeû, Mêeê + Bdiê^þ + Èú Oú_þ = Meúdiú
ùijò_eò fNêZeû, fNúdiú
Kæúafòwùe - A\cþ @^ùdûü @Zògùd^ Mêeê = Mêeê + Ze_þ = MêeêZecþ
Mêeê + Bdiê^þ = Meúdüö ùijò_eò - fNêZecþ, fNúdü
Zêk^û[ðK Zc_þ (Zc) AÂ^þ (AÂ) _âZýd
@ù^K c¤ùe GKe C}hð aû @_Khð aêSûAùf Zc_þ (Zc) I AÂ^þ (AÂ) _âZýd jêGö
_êõfòwùe - @dcþ Ghûcþ @Zògùd^ Mêeêü = Mêeê + Zc_þ = MêeêZcü
Mêeê + AÂ^þ = MeòÂüö Èúfòwùe - Adcþ @ûiûcþ @Zògùd^ Mêaðú/Mêeêü - Mêeê + Zc_þ + Uû_þ =
MêeêZcû, Mêeê + AÂ^þ + Uû_þ = MeòÂû ö Kæúafòwùe - A\cþ Ghê @Zògùd^ Mêeê = MêeêZccþ, MeòÂcþ
[53]
ùKùZK _âPkòZ Ze_þ / Bdiê^þ, Zc_þ / AÂ^þ _âZýdû« g±
Ze_þ, Bdiê^þ Zc_þ, AÂ^þ
_âgiý - _êõ, _âgiýZeü ùgâdû^þ, _âgiýZcü, ùgâÂü
aé¡ - _êõ, aé¡Zeü, Rýûdû^þ aé¡Zcü, ahòðÂü / ùRýÂü
~êaû - _êõ, ~êaZeü, ~aúdû^þ / K^údû^þ ~êaZcü, ~aòÂü / K^òÂü
_âòd - _êõ, _âòdZeü, ù_âdû^þ _âòdZcü, ù_âÂü
@^ýû^ý ùKùZK _âZýde C\ûjeY
cûZêübâûZû = cûZé + WêkPþ (Ck) = cûZêkü
_òZêü bâûZû = _òZé + aýZþ (aý) _òZéaýü
_òZêü _òZû = _òZé + WûcjPþ (@ûcj) = _òZûcjü
cûZêü _òZû = cûZé + WûcjPþ (@ûcj) = cûZûcjü
RWiý bûaü = RW + Zß = RZZßcþ, RWÿ + Zû = RWZû
Kêgkiý bûaü = Kêgk + Zß = KêgkZßcþ, Kêgk + Zû = KêgkZû
^úkiý bûaü = ^úk + Ac^òPþ = ^úkòcû (_êõfòw)
cjZü bûaü = cjZþ + Ac^òPþ = cjòcû (_êõfòw)
Mêùeûü bûaü = Mêeê + @Yþ = ùMøeacþ
céù\ûü bûaü = cé\ê + @Yþ = cûŸðacþ
_ŠòZiý bûaü = _ŠòZ + hýTþ = _ûŠòZýcþ
ijòZiý bûaü = ijòZ + hýTþ = iûjòZýcþ
@kiiý bûaü = @ki + hýTþ = @ûkiýcþ
iaðRù^býü jòZcþ = iaðR^ + VKþ = iûaðR^ú^cþ
@býûi
1ö GK_ù\^ @[ðõ _âKûgdZ
A\c^ùdûü @Zògùd^ iÚìkcþ, @dùchê @Zògùd^ _âòdü, bMò^ýûü @_Zýõ Èú, _aðZiý @_Zýõ Èú,
ajê @Éò @iýö
2ö @[ðùb\õ \gðdZ - ù\÷Zýü - @û\òZýü, a^ýcþ - a^ýû
jÉú - jÉaû^þ, gòLú - gòLûaû^þ, @[ðú - @[ðaû^þ
3ö Z¡òZû«_\û^ò aýajéZý iõÄéZbûhdû @^êaû\õ KêeêZ
1. ]^[ôaû ùfûK iêLú@ùUö 2. CKôke ùfûùK ]cð _ûk^ Ke«òö 3. _Šêu _ê@cûù^ ~\êaõgúue
a§ê[ôùfö 4. MêY[ôaû QûZâ icÉue _âòdö 5. ùcû cûcê Zûu aû_ûu bûAö
[54]
Ké\« _âKeY
iû]ûeYZü ]ûZê eì_ aû Kâòdû_\Kê ‘ZòO«’ Kj«òö cìk]ûZêùe ùKùZK iõù~ûRK _\ (_âZýd)
ù~ûMKeò ^ìZ^ g± iéÁòKeû~ûGö Gjò g± MêWòK aûKýùe aòùghý, aòùghY, @aýd, @icû_òKûKâòdû Gaõ
icû_òKû Kâòdûeì_ùe aýajéZ jê@«òö cìk]ûZê (_âKéZò) ijòZ gZé, gû^Pþ, q, qaZê, qßû, fý_þ, Zêcê^þ, NTþ,
@kþ, qò^þ, fêýUþ _âbéZò “KéZþ” (_âZýd) ù~ûM Keû~ûA ^ìZ^ g± iéÁò Keû~ûC[ôaûeê GjûKê ‘Ké\«’ Kj«òö
@[ðûZþ ‘KéZþ’ ~ûjûe ‘@«’ (ùgh)ùe ejòQò Zûjû Kéj«ö ~[û - Mcþ- cìk]ûZêe ‘ZòO«’ ùe ‘MzZò’ jêGö
‘Mcþ’ ]ûZêùe ‘fêýUþ’ KéZþ _âZýd ù~ûMKùf ùja ‘Mc^cþ’ ö Mcþ + fêýUþ = ‘Mc^cþ’ Gjû Ké\«
_\ö
_Vþ]ûZêe fUþfKûe _â[c_êeêh GKaP^ eì_ _VZò, Kò«ê _Vþ + qßû (KéZþ _âZýd) = ‘_VòZßû’ Gjû
Ké\« _\ö
aòbò^Ü Ké\« _\e _âùdûMe C\ûjeY
1. aûkKü Mz^þ @_ZZþö aûkKUò ~ûC~ûC (~ûC[ôfûùaùk) _WÿòMfûö
2. _êeÄûeõ fbcû^ü QûZâü @û^¦òZü baZòö _êeÄûe fûbKeê[ôaû QûZâUò @û^¦òZ ùjC@Qòö
3. búZü céMü ]ûaZòö Weò~ûA[ôaû jeòYUò ù\øWêQòö
4. ùMûaò¦ü Méjõ MZüö ùMûaò¦ NeKê Mfûö
5. eûùcY eûaYü jZüö eûcu \ßûeû eûaY jZùjfû / aû
eûc eûaYKê cûeò[ôùfö
6. gògêü Rkõ _úZaû^þö gògêUò _ûYò _òA[ôfûö
7. i«ûù^hê cûZêü ùiÜjü @Éòö i«û^cûûVûùe cû’e ùiÜj ejòQòö
8. eûciý Bgßùe bqòü @Éòö eûce BgßeuVûùe bqò @Qòö
9. iû]ì^ûõ \gð^õ _êYýcþö ‘iû]êcûûê ù\Lôaû _êYý’ ö
10. Zßõ PòZâõ \éÁßû Cˆÿeõ fòLö Zêùc PòZâKê ù\Lô Cˆÿe ùfLö
11. QûZâü _VòZêõ aò\ýûkdõ MzZòö QûZâUò _Xÿòaû _ûAñ aò\ýûkdKê ~ûCQòö
C_eò fòLôZ aûKýMêWÿòKùe ùeLûuòZ _\MêWÿòKê flýKeö cìk ]ûZêùe ‘KéZþ’ _âZýd ù~ûM Keû~ûAQòö
[55]
1. Mz^þ - (Mcþ + gZé) @[ðûZþ ~ûC~ûC aû ~ûC[ôaû @aiÚûKê aêSûCQòö Gjû @icû_òKû KâòdûaûPK Gaõ
aûkKe aòùghY eìù_ aýajéZ ùjûAQòö
2. fbcû^ü - (fbþ + gû^Pþ) @[ðûZþ fûbKeêKeê aû fûb Keê[ôaû @aiÚûKê aêSûCQòö Gjû @icû_òKû
KâòdûaûPK Gaõ QûZâe aòùghY eìù_ aýajéZùjûAQòö
3. búZü - (bú+q) @[ðûZþ Weò~ûA[ôaû @aiÚûKê aêSûCQòö Gjû @ZúZKûkùaû]K Gaõ céMe aòùghYö
4. MZü - (Mcþ+q) @[ðûZþ ~ûA[ôfû aû Mfûö Gjû KcðaûPýùe @ZúZKûkùaû]K icû_òKûKâòdûKê
aêSûCQòö
5. jZü - (j^þ+q) @[ðûZþ jZ ùjfû / ceòMfû ö
Gjû KcðaûPýùe icû_òKûKâòdû bûaùe aýajéZ ùjûAQòö
6. _úZaû^þ - (_û+qaZê) @[ðûZþ _òA[ôfûö
Gjû icû_òKûKâòdûKê aêSûCQòö
7. ùiÜjü - (iÜòjþ+NTþ) @[ðûZþ ùiÜj aû @^êeûM ö
Gjû aòùghý bûaùe aýajéZ ùjûAQòö
8. bqòü - (bRþ+qò^þ) @[ðûZþ bqò (C_ûi^û aû aûe´ûe bR^ Keòaû) Gjû aòùghý bûaùe aýajéZ
ùjûAQòö
9. \gð^cþ - (\égþ+fýêUþ) @[ðûZþ ù\Lôaû Gjû Kâòdû aû bûa aûPK aòùghý eìù_ aýajéZùjûAQòö
10. \éÁßû - (\égþ+qßû) @[ðûZþ ù\Lôiûeò / ù\LôKeò / ù\Lôiûeòfû_ùeö Gjû aûKýùe @icû_òKû Kâòdû
bûaùe _ìaðKûkùe aýajéZ ùjûAQòö Gjû @aýd ö GjòaûKýùe \êAUò Kâòdû_\ ejòQò ‘\éÁßû’
@icû_òKû Kâòdû Gaõ _ìaðKûkKê aêSûCQò Gjûe Kcð PòZâcþ, cûZâ Cˆÿeõ fòL, GVûùe ‘fòL’
icû_òKû Kâòdû Gaõ _eKûkKê aêSûCQò ö icû_òKûKâòdûe Kcð ùjCQò Cˆÿecþ’ö \éÁßû-Ké\«,
fòL-ZòO«ö Zßcþ- ‘\éÁßû’ I ‘fòL’ Cbd _\e Kˆÿðûö
11. _VòZêcþ - (_Vþ+Zêcê^þ) @[ðûZþ _Xÿòaû _ûAñ / _XÿòaûKê ö Gjû _eKûkùaû]K @icû_òKû Kâòdû Gaõ
GVûùe MzZò icû_òKûKâòdû Z[û _ìaðKûkùaû]K ö @[ðûZþ _â[ùc ~ûCQò, _ùe _Xÿòaû^òcòˆÿ
Kûcùjaö Cbd _eKûk Gaõ _ìaðKûke Kˆÿðû ‘QûZâü’ö _VòZêõ I MzZò Kâòdû \êAUò RùY
Kˆÿðû\ßûeû iû]ôZ ùjCQòö
[56]
@býûi
1. @]ÉâûùKýhê “Ké\« _\û^ò” ^òeì_dZ-

(K) gògêü ]ûa^þ @_ZZþö (L) eûcü Mâûcõ MZaû^þö
(M) ùMû_ûkü _êeúcþ @ûMZüö (N) cdû RM^Üû[ü \éÁüö
(O) QûMü PeòZêõ MzZòö (P) eûciý bûhYõ c]êecþö
(Q) Ziý ]^õ _âZò ùfûbü ^ûÉòö (R) gâaYõ Kêeêö
(S) MêeêR^õ ùiacû^ü R^ü iêLúö (T) aò\ýûõ _VòZßû mû^ú baö
2. C\ûjeYû^êiûeõ gì^ýiÚû^õ _ìedZ-
~[û (K) Ké + qßû = KéZßû
Z[û - ^ú + = ^úZßû
+ qßû = gîZßû
iÚû + = iÚòZßû
+ = mûZßû
~[û - (L) \û + fêýUþ = \û^cþ
Z[û - _Vþ + = _V^cþ
+ fêýUþ = \gð^cþ
bâcþ + = bâcYcþ
+ = aP^cþ
~[û - (M) \égþ + q = \éÁü
Z[û - Kéhþ + q =
+ q = gòÁü
^gþ + = ^Áü
[57]
‘gZé’ I ‘gû^Pþ’
KˆÿðéaûPýùe aˆÿðcû^ Kûkùe _eùià÷_\ú ]ûZêùe ‘gZé’ _âZýd Gaõ @ûcôù^_\ú ]ûZêùe ‘gû^Pþ’
_âZýd fûùMö Cq _Zýd ^ò¿^Ü_\ aòùghYö ùZYê aòùghý_\e fòw, aòbqò aP^ @^êiûùe gZé Z[û
gû^Pþ _âZýd ~êq Ké\« _\MêWÿòKe eì_ MVòZ jêGö
gZé (@Zþ)
‘gZé’ _âZýdeê ‘@Zþ’ @agòÁ eùjö ]ûZê _ùe ‘gZé’ _âZýd fûMòùf Zû’e ÊZª eì_ (gZé _âZýdû«
_\e cìkeì_) iéÁò jêGö ~[û - Mcþ + gZé = MzZþ, _Vþ + gZé = _VZþ , \égþ + gZé = _gýZþ, \û +
gZé = \\Zþ, bú + gZé = aòbýZþö
cùêL -
]ûZêe fUþ fKûe _â[c _êeêh ajê aP^ùe ùghKê ‘«ò’ aû ‘Zò’ [ûGö Mz«ò, \\Zò AZýû\ò ö
Gjò ‘«ò’ aû ‘Zò’ iÚû^ùe ‘Zþ’ KeûMùf gZé _âZýd~êq cìk Ké\« _\Uò Zò@ûeò ùjûA[ûGö
Mz«ò eê MzZþ (Mcþ+gZé) aòbýZò eê aòbýZþ (bú+gZé) \\Zòeê \\Zþ (\û + gZé) AZýû\òö
‘«ò’ ùfû__ùe ‘Zþ’ ùjûA[ôaû gZé _âZýdû« _\ aòùghY ùjZê _êõfòwùe MzZþ g± _eò Èúfòwùe
Oú_þ _âZýd~êq ùjûA ^\ú g±_eò Gaõ Kæúafòwùe MzZþ g± _eò eì_ jêG ö
cûZâ \\Zþ, aòbýZþ, gûiZþ _eò ùKùZK g±e eì_ _êõfòwùe ‘bìbéZþ’ g± _eò Èúfòwùe Oú_þ
_âZýd~êq ùjûA ^\ú g± _eò Gaõ Kæúafòwùe \\Zþ g± _eò eì_ jêG ö _âûd ‘Zò’ ùfû_ ùjûA ‘Zþ’
ùjûA[ôaû _\e bìbéZþ _eò eì_ jêG ö
cìk]ûZê gZé _âZýd ^ò¿^Ü _êõfòw Èúfòw Kæúafòw
cìk Ké\« _\
Mcþ- MzZþ Mz^þ Mz«ú MzZþ
iÚû- ZòÂZþ ZòÂ^þ ZòÂ«ú ZòÂZþ
\û- \\Zþ \\Zþ \\Zú \\Zþ
bú- aòbýZþ aòbýZþ aòbýZú aòbýZþ
gûiþ- gûiZþ gûiZþ gûiZú gûiZþ
gZé _âZýdû« _\e _âùdûMûZàK C\ûjeY

(K) aûkKUò ~ûC[ôaûùaùk (aû ~ûC~ûC Kò´û ~ûC[ôaû aûkKUò) _WÿòMfû- aûkKü Mz^þ @_ZZþ ö
(L) ~ûC[ôaû aûkKUòKê ù\L - Mz«õ aûkKõ _gý ö
(M) ~ûC[ôaû bòKûeòKê UuûUòG \ò@ - MzùZ bòlêKûd GKõ eì_ýKõ ù\jò ö
[58]
(N) ~ûC[ôaû aûkKUòe ^ûc K’Y ?
MzZü aûkKiý ^ûc Kòcþ ?
(O) Sò@Uò ~ûC~ûC / ~ûC[ôaûùaùk _WÿòMfû ö
aûkòKû Mz«ú @_ZZþ ö
(P) MûWÿòUò ~ûC~ûC _WÿòMfû ö
~û^õ MzZþ @_ZZþ ö
(Q) ù\Lê[ôaû / Pûjêñ[ôaû Sò@e Ne ùKCñVò ?
_gý«ýûü aûkòKûdûü Méjõ KêZâ ?
(R) MQeê _Wÿê[ôaû `kMêWÿòK @ûY ö
aélûZþ _Z«ò `kû^ò @û^d ö
C_eò fòLôZ C\ûjeYMêWÿòKê flýKùf RYû~ûG- aòùghý @^êiûùe gZé _âZýdû« eì_ ^òeì_òZ
ùjûAQò ö
~[û- (K) aûKýùe aòùghý aûkKü _êõfòw _â[cû aòbqò GKaP^ùe [ôaûeê aòùghY eìù_ MzZþ g±
c¤ _êõfòw _â[cû aòbqò GKaP^ùe ‘Mz^þ’ ùjûAQò ö
(L) aûKýùe aûkKõ _êõfòw 2dû aòbqò GKaP^ùe [ôaûeê Zû’e aòùghY eìù_ MzZþ g±e
_êõfòw 2dû aòbqò GKaP^ eì_ ‘Mz«cþ’ ùjûAQò ö
(M) aûKýùe ‘bòlêKûd’ _êõfòw 4[ðú aòbqò GKaP^ùe [ôaûeê Zû’e aòùghY MzZþ g±e
_êõfòw 4[ðú aòbqò GKaP^ùe ‘MzùZ’ ùjûAQò ö
(N) aûKýùe ‘aûkKiý’ _êõfòw hÂú aòbqò GKaP^ùe [ôaûeê Zû’e aòùghY MzZþ g±e
_êõfòw 6Âú GKaP^ùe ‘MzZü’ ùjûAQòö
(O) aûKýùe ‘aûkòKû’ Èúfòw 1cû aòbqò GKaP^ ùjûA[ôaûeê Zû’e aòùghY MzZþ g±e
Èúfòw _â[cû aòbqò GKaP^ ‘Mz«ú’ ùjfû ö
(P) aûKýùe ‘~û^õ’ Kæúafòw _â[cû aòbqò GKaP^ ùjûA[ôaûeê Zû’e aòùghY MzZþ g±e
Kæúafòw _â[cû aòbqò GKaP^ùe ‘MzZþ’ ùjfû ö
(Q) aûKýùe ‘aûkòKûdûü’ Èúfòw 6Âú aòbqò GKaP^ ùjûA[ôaûeê _gýZþ g±e Èúfòw _gý«úe
6Âú aòbqò GKaP^ eì_ ‘_gý«ýûü’ ùjûAQò ö
(R) aûKýùe ‘`kû^ò’ Kæúafòw 1cû aòbqò ajêaP^ùe ejò[ôaûeê Zû’e aòùghY _ZZþ g±e
Kæúafòw 1cû aòbqò ajêaP^ùe ‘_Z«ò’ ùjûAQò ö
GVûùe _Z«ò-ZòO« eì_ ^êùjñ- (_ZZþ, _Z«ú, _Z«ò g±eì_)
cùêL :-
bßû\òMYúd I \òaû\òMYúd ]ûZê ^ò¿^Ü gZé _âZýdû« g±e Èúfòwùe ‘^þ’e @ûMc jêG- ~[û : baZþ-
ba«ú, MzZþ-Mz«ú, \úaýZþ-\úaý«ú, ^gýZþ-^gý«ú ö
[59]
Zê\û\ò MYúd I @ûKûeû« @\û\òMYúd ]ûZê ^ò¿^Ü gZé _âZýdû« g±e Èúfòwùe aòKÌùe ‘Zþ’e
@ûMc jêG ö ~[û: Zê\Zþ - Zê\Zú, Zê\«ú ö iÜû- iÜûZú, iÜû«ú ö cû- cûZú, cû«ú ö
ùKùZK gZé _âZýdû« g±e cìk]ûZê, _êõfòw Gaõ Èúfòwe C\ûjeY
cìk]ûZê gZé _âZýdû« g± _êõfòw Èúfòw
_Vþ _VZþ _V^þ _V«ú
_âzþ _ézZþ _éz^þ _éz«ú
\égþ _gýZþ _gý^þ _gý«ú
_û _òaZþ _òa^þ _òa«ú
iÚû ZòÂZþ ZòÂ^þ ZòÂ«ú
Ké KêaðZþ Kêað^þ KêaðZú
\û \\Zþ \\Zþ \\Zú
@i iZþ i^þ iZú
bú aòbýZþ aòbýZþ aòbýZú
gî géYßZþ géYß^þ géYßZú
ùM÷ MûdZþ Mûd^þ Mûd«ú
j^þ NÜZþ NÜ^þ NÜ«ú
Kâú KâúYZþ KâúY^þ KâúYZú
@býûi
1ö C\ûjeYû^êiûeõ gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
~[û:- bì + gZé = baZþ - _êõfòùw ba^þ - Èúfòùw ba«ú
Z[û - mû + gZé =
^ú + gZé =
jiþ + gZé =
elþ + gZé =
gûiþ + gZé = gûiZþ gûiZú
2ö GK_ù\^ @[ðõ _âKûgdZ ö
~[û:- Mc^õ Kêað^þ aû MzZò ~ü = Mz^þ
Mc^õ KêaðZú aû MzZò ~û = Mz«ú
Mc^õ KêaðZþ aû MzZò ~Zþ = MzZþ
[60]
Z[û - Mû^õ Kêað^þ-
iàeYõ Kêað^þ -
_VZò ~ü -
_gýZò ~û -
géùYûZò ~û -
_û^õ Kêað^þ -
KùeûZò ~Zþ -
_ZZò ~Zþ -
]ûaZò ~ü -
_VZü ù~ø -
_V«ò ù~ -
_Z«ò ~û^ò -
_gý«ò ~ûü
gû^Pþ _âZýd (@û^, cû^, B^)

‘gZé’ _âZýd _eò ‘gû^Pþ’ _âZýd aòùghY eìù_ aýajéZ jêG ö @ûZàù^_\ú ]ûZê _ùe ‘gû^Pþ’
_âZýd fûùM ö
\êAUò Kâòdû GKKûkùe icûjòZ ùjùf Zjó c¤eê _ìað Kòâdûùe aòùghY eìù_ gû^Pþ _âZýd aýajûe
Keû~ûG ö gû^Pþ _âZýd~êq g±e _êõfòwùe ‘aûkK’ g± _eò, Èúfòwùe Uû_þ _âZýd~êq ùjûA ‘fZû’
g± _eò Gaõ Kæúafòwùe ‘`k’ g± _eò eì_ jêG ö
~[û:- (1) _êeÄûeõ fbcû^ü aûkKü jiZò ö
(2) _òZùeø ùiacû^ü _êZâü iêLú baZò
(3) MêeêRù^býü f{cû^û aûkòKû ^ a\Zò ö
(4) Kµcû^õ _ê¿õ bìùcø @_ZZþ ö
(1) aûKýùe fbcû^ü (fbþ + gû^Pþ) 1cû aòbqò _êõfòw GKaP^ ‘aûkKü’e aòùghY ö
(2) aûKýùe ùiacû^ü (ùiaþ + gû^Pþ) _êõfòw 1cû aòbqò GKaP^ ‘_êZâü’e aòùghY ö
(3) aûKýùe f{cû^û (f{þ + gû^Pþ + Uû_þ) Èúfòw 1cû aòbqò GKaP^ aûkòKûe aòùghY ö
(4) aûKýùe Kµcû^õ (Kµþ + gû^Pþ) Kæúafòw 1cû aòbqò GKaP^ ‘_ê¿õ’e aòùghY ö
[61]
bßû\òMYúd, Zê\û\òMYúd, Pêeû\òMYúd I \òaû\òMYúd ]ûZê _eiÚòZ gû^Pþ iÚû^ùe ‘cû^’ jêG ö fUþ
fKûe _â[c _êeêh GKaP^ùe ù~Cñ eì_ jêG ùi[ôeê ‘ùZ’ _eòaùˆÿð ‘cû^’ fMûAùf gû^Pþ _âZýdû«
g± ^ò¿^Ü jêG ö
~[û:- aéZþ - aˆÿðùZ - aˆÿðcû^ (aéZþ + gû^Pþ)
aé]þ + gû^Pþ = a¡ðcû^, \ú_þ + gû^Pþ = \ú_ýcû^
ùiaþ + gû^Pþ = ùiacû^
ù~Cñ ]ûZêcûûe fUþfKûe _â[c _êeêh \ßòaP^ùe ‘@ûùZ’ fûMò[ûG (~[û :- gú-gdûùZ, Ké-
KêaðûùZ, Kâú-KâúYûùZ, @]ô + A = @]údûùZ) ùijò ]ûZêcûûe gû^Pþ _âZýdùe ‘@û^’ jêG ö
gúOþ + gû^Pþ = gdû^, Kâú + gû^Pþ - KâúYû^
Ké + gû^Pþ = KêaðûY, @]ô + A + gû^Pþ - @]údû^
Kò«ê ‘@ûiþ’ ]ûZêùe ‘gû^Pþ’ _âZýd ùjùf- gû^Pþ iÚû^ùe ‘B^’ jêGö ~[û:- @ûiþ + gû^Pþ =
@ûiú^ ö
aòbò^Ü _âùdûMe C\ûjeY

1ö @ûiú^õ ~êaKõ _gý ö (aiò[ôaû ~êaKuê ù\L) ö ~êaKõe aòùghY _êõfòw 2dû aòbqò ùjZê @ûiú^õ
(@ûiþ + gû^Pþ) _êõfòw 2dû aòbqò GKaP^ ùjûAQò ö
2ö gdû^õ aûkKõ ^ C‹û_d ö (ùgûA[ôaû aûkKKê CVû@ ^ûjó ö)
GVûùe aûkKõ _êõfòw 2dû aòbqò GKaP^ Zû’e aòùghY gdû^õ (gúOþ + gû^Pþ) _êõfòw 2dû
aòbqò GKaP^ ùjûAQò ö
(KcðaûPý I bûaaûPýùe c¤ gû^Pþ _âZýd jêG ö ùZ^ _Výcû^õ ùgæûKcþ @jõ géùYûcò ö
ùi _Xÿê[ôaû ùgæûKKê cêñ gêYêQò ö (_Vþ + KcðYò gû^Pþ)
@býûi
1ö @]É^_\û^ûõ _âKéZòõ _âZýdõ P fòLZ ö
ùiacû^ü, aò\ýcû^ü, a¡ðcû^ü, Kµcû^ü, gdû^ü, @ûiú^ü, @]údû^ü, KêaðûYû
~[û:- gêbþ + gû^Pþ = ùgûbcû^ü
Z[û- ................ + gû^Pþ = ùa_cû^ü
c^þ + ................ = c^ýcû^ü
[62]
................ + ................ = aˆÿðcû^ü
................ + gû^Pþ = ~Zcû^ü
@ûiþ + ................ + Uû_þ = @ûiú^û
\û + ................ = \\û^ü
\ùˆÿ ~ü, fûbõ Kêað^þ, gd^õ KêaðûYü, fbùZ ~û, ùa_ùZ ~Zþ, Kµù« ù~, fbùZ ~Zþ, KêeêùZ
~ü, \û^õ KêaðûYû
‘qßû’ _âZýd (Zßû)

iû]ûeYZü aûKýùe _ìaðKûk ùaû]K (_â[ùc iµ^Ü ùjC[ôaû Kòâdû) @icû_òKû Kòâdû_\ MV^ _ûAñ
‘qßû’ _âZýd aýajûe Keû~ûG ö ùMûUòG aûKýùe icû_òKû Kâòdû (_ùe ùjC[ôaû Kâòdû) Gaõ
@icû_òKû Kâòdûe Kˆÿðû icû^ ùjùf ]ûZêùe Gjò ‘qßû’ _âZýd jêG ö
~[û :- eûcü Lû\òZßû aò\ýûkdcþ @MzZþ ö
eûc LûAiûeò aò\ýûkdKê Mfû ö GVûùe ‘Lû\òZßû’ @icû_òKû Kâòdû Gaõ _ìaðKûkùaû]K @[ðûZþ _â[ùc
LûAaû Kûc iµ^Ü ùjCQò Zû’_ùe aò\ýûkdKê ~òaû Kûc (@MzZþ) icû_òKû Kâòdû _eKûkùe iµ^Ü
ùjCQò ö Cbd Kâòdûe Kˆÿðû eûc ö ùZYê _ìaðKûkùe Lû\òZßû (Lû\þ + qßû) aýajéZ ùjûAQò ö icû_òKû Kâòdû
Gaõ @icû_òKû Kâòdûe Kˆÿðû _é[Kþ ùjùf ‘qßû’ _âZýd jêG ^ûjó ö ‘qßû’ _âZýdû« _\MêWÿòK @aýd ö
iû]ûeYZü ù\Lô, gêYò, _Xÿò, LûA, ~ûA, jiò, RûYò aû ù\Lôaû _ùe gêYòaû _ùe _âbéZò @[ð
aêSûC[ôùf Gjò ‘qßû’ _âZýd jêG ö
ùKùZK _âùdûMe C\ûjeY -
1. Za aP^õ gîZßû jeòü @Kê_ýZþ ö (gî + qßû)
Zêc K[û gêYò jeò eûMò[ôfû ö
2. ùMû_ûkü Mûü \êMÛ ßû aò_Yúõ ^dZò (\êjþ + qßû)
ùMû_ûk MûB \êjó aRûeKê ù^CQò ö
3. Zßõ PòZâõ \éÁßû Cˆÿeõ fòL ö (\égþ + qßû)
Zêùc Qaò ù\Lô Cˆÿe ùfL ö
[63]
fý_þ _âZýd (d, ~)
cùêL C_iMð~êq ^ ùjûA[ôaû ]ûZêùe @icû_òKû Kòâdû @[ðùe ‘qßû’ _âZýd jêG ö Kò«ê ùijò
@icû_òKû Kòâdû @[ðùe _â, _eû _âbéZò C_iMð, ^ciþ, _êeiþ, Zòeiþ _âbéZò C__\ ~êq ]ûZêùe ‘qßû’
iÚû^ùe ‘fý_þ’ _âZýd @ûù\g jêG ö
C_iMðjú^ ]ûZêùe ‘qßû’ _âZýd jêG ö
C_iMð~êq ]ûZêùe ‘fý_þ’ _âZýd jêG ö
]ûZê _ìaðùe ‘^Tþ’ ejòùf ‘qßû’ eùj ö
C\ûjeY :-
1ö aò\ýûkdcþ @ûMZý _Vòhýiò ö
aò\ýûkdKê @ûiò _Xÿòa ö
GVûùe @û C_iMð~êq Mcþ ]ûZêùe ‘fý_þ’ _âZýd ùjûAQò ö @û + Mcþ + fý_þ = @ûMZý
2ö _êÉKcþ @û^úd @ûMz ö
ajòKê @ûYò @ûi ö GVûùe @û + ^ú + fý_þ @û^úd ùjûAQò ö
qßû Gaõ fý_þ _âùdûM c¤ùe _û[ðKý
\û + qßû = \ˆÿßû (\û^Keò) _â + \û + fý_þ = _â\ûd (\û^Keò / _â\û^Keò)
Mâjþ + qßû = MéjúZßû (MâjYKeò) icþ + Mâjþ + fý_þ = iõMéjý (MâjYKeò/iõMâjKeò)
^ú + qßû = ^úZßû (ùÂ) @û + ^ú + fý_þ = @û^úd (@ûYò)
j^þ + qßû = jZßû (jZýûKeò) ^ò + j^þ + fý_þ = ^òjZý (^òjZKeò)
mû + qßû = mûZßû (RûYò) aò + mû + fý_þ = aòmûd (RûYò)
^cþ + qßû = ^Zßû (^cÄûe Keò) _â + ^cþ + fý_þ = (_âYcý) (_âYûcKeò)
Ké + qßû = KéZßû (Keò) _êeiþ + Ké + fý_þ = _êeÄéZý (_êeÄûe ù\A)
ùKùZK ‘qßû’ _âZýdû« _\
bì + qßû = bìZßû (ùjûA)
bú + qßû = búZßû (Weò)
Kâú + qßû = KâúZßû (KòYò)
_û + qßû = _úZßû (_û^ Keò)
_û + qßû = _ûZßû (elûKeò)
iÚû + qßû = iÚòZßû (ejò)
Mâ^Úþ + qßû = Mâ[ôZßû (ejò)
[64]
Pò + qßû = PòZßû (ùZûkò) Pd^ Keò
\û + qßû = \ˆÿßû (ù\A)
aPþ + qßû = Cqßû (Kjò)
\égþ + qßû = \éÁßû (ù\Lô)
_âzþ + qßû = _éÁßû (_Pûeò)
a§þ + qßû = a¡ßû (aû§ò)
\jþ + qßû = \MÛ ßû (ù_ûWÿò / \j^ Keò)
\êjþ + qßû = \êMÛ ßû (\êjó / ù\ûj^ Keò)
fbþ + qßû = f² ßû (fûbKeò)
_Pþ + qßû = _qßû (eû§ò)
~Rþ + qßû = BÁßû (~mKeò)
bêRþ + qßû = bêqßû (ùbûMKeò)
ijþ + qßû = ùiûXßû (ijò)
ajþ + qßû = DXßû (aj^Keò)
aiþ + qßû = ChòZßû (aûiKeò)
ùKùZK fý_þ _âZýdû« g±
_â + aògþ + fý_þ = _âaògý (_âùag Keò)
C_ + aògþ + fý_þ = C_aògý (aiòKeò)
_â + \û + fý_þ = _â\ûd (_â\û^Keò)
@û + \û + fý_þ = @û\ûd (@ûYò)
_â + aiþ + fý_þ = ù_âûhý (_âaûi Keò / aûiKeò) aiþ - aiZò (aûiKeêQò)
_â + aiþ + fý_þ = _âaiý (_ò§ò) aiþ - aùÉ (_ò§êQò)
icþ + Pò + fý_þ = ioôZý (iod Keò)
icþ + Pò«þ + fý_þ = ioô«ý (Pò«ûKeò)
_â + ^cþ + fý_þ = _âYcý / _âYZý (_âYûc Keò)
@û + Mcþ + fý_þ = @ûMcý / @ûMZý (@ûiò)
^ò + gcþ + YòPþ + fý_þ = ^ògcý (gêYò)
^ò + gcþ + YòPþ + fý_þ = ^ògûcý (ù\Lô)
_â + @û_þ + fý_þ = _âû_ý (_ûA / fûbKeò)
@bò + ]û + fý_þ = @bò]ûd (Kjò)
[65]
_eò + ]û + fý_þ = _eò]ûd (_ò§ò)
aò + jû + fý_þ = aòjûd (ZýûMKeò)
aò + ]û + fý_þ = aò]ûd (Keò)
aò + ùfûKþ + fý_þ = aòùfûKý (ù\Lô)
C_ + A + fý_þ = Cù_Zý (^òKUKê ~ûA)
CZþ + iÚû + fý_þ = C‹ûd (CVò)
@býûi
1ö _âKéZòõ _âZýdõ P ^òeì_dZ ö
KéÁßû, aòjûd, C‹ûd, _eò]ûd, @ûMcý, f²ßû, búZßû, eê\òZßû
_âaûiûZþ _ecþ, _â\û^ûZþ @^«ecþ, \û^õ KéZßû, gâaYûZþ @^«ecþ, @aùfûK^ûZþ _ecþ
~[û- aò + Ké1é + fý_þ = aòKú~ðý
Z[û- aò + Éé1é + fý_þ =
^ò + gcþ + + fý_þ = ^ògcý
_â + + fý_þ = ù_âûhý
@]ô + aiþ + = @¤êhý
CZþ + + fý_þ = C¡éZý
^ò + + fý_þ = ^òjZý
C_ + + fý_þ = C_iéZý
@]ô + iÚû + fý_þ =
+ ié + fý_þ = @_iéZý
Zêcê^þ (Zêcþ)
ùMûUòG aûKýùe ^òcòˆÿû[ðùaû]K @icû_òKû Kâòdû Gaõ icû_òKûKâòdûe Kˆÿðû icû^ aû GK ùjûA[ôùf
^òcòˆÿû[ðùaû]K (baòhýZ aû _eKûkKê) aêSûC[ôaû ]ûZêùe Zêcê^þ _âZýd jêG ö iû]ûeYZü ^òcù«, _ûAñ
@[ðùe Gjûe aýajûe Keû~ûG ö Zêcê^þ _âZýdû« _\MêWÿòK @aýd ö
C\ûjeY - (1) @jõ ^éZýõ \âÁêõ Mcòhýûcò ö
cêñ ^ûP ù\LôaûKê ~òaò ö ù\LôaûKê _eKûkKê aêSûCQò ö ùZYê \âÁêõ (\égþ + Zêcê^þ) @icû_òKû
Kâòdû ö Mcòhýûcò (~òaò) icû_òKû Kâòdû ö Cbd Kâòdûe Kˆÿðû @jcþ ö
[66]
(2) Zßõ Lû\òZcê þ @ûMz ö Zêùc LûAaûKê @ûi ö GVûùe Lû\òZcê þ (Lû\þ + Zêc^ê )þ _eKûkKê aêSûCQò ö
(3) eûcü _VòZêõ aò\ýûkdõ MzZò ö
GVûùe _VòZêcþ (_Vþ + Zêcê^þ) _Xÿòaû _ûAñ _eKûkKê aêSûCQò ö
Kˆÿðû _é[Kþ ùjùf Zêcê^þ _âZýd ùja ^ûjó ö ùiVûùe ‘Zêc[ðûy bûa aP^ûZþ’ (Zêcù[ð 4[ðú)
ùja ö
~[û : (1) eûc gýûcKê _XÿòaûKê Kjòfû ö
eûcü gýûcõ _V^ûd @a\Zþ ö
(2) jeò gýûcKê ~òaû _ûAñ ù_âeYû ù\CQò ö
jeòü gýûcõ Mc^ûd ù_âedZò ö
1- aûKýùe _Xÿòaû Gaõ Kjòaûe Kˆÿðû _é[Kþ ö _Xÿòaû Kòâdûe - Kˆÿðû gýûc, Kjòaû Kâòdûe Kˆÿðû eûc ö
2- aûKýùe Mcê Kˆÿðû gýûc Gaõ ù_âeYûù\CQòe Kˆÿðû jeò ö
GYê Kˆÿðû icû^ ùjC ^[ôaûeê ‘Zêcê^þ’ _âZýdû« _\ aýajûe Keû~òa ^ûjó ö
@býûi
~[û :- \égþ + Zêcê^þ = \âÁêcþ ö gî + Zêcê^þ = ùgâûZêcþ
Z[û :- Ké + = Kˆÿðêcþ ajþ + = ùaûXêcþ
+ Zêcê^þ = j«êcþ + Zêcê^þ = M«êcþ
fbþ + Zêcê^þ = ^ú + = ù^Zêcþ
+ Zêcê^þ = \ûZêcþ ùZâ÷ + = ZâûZêcþ
_V^õ Kˆÿðêcþ, Mcîý ^òcòˆÿcþ, fûbiý @ù[ð, iõMâjiý ùjùZûü, gâaYûd AZò
baòZêcþ, aqêcþ, MâjúZêcþ, ^Áêcþ, mûZêcþ
qò^þ (Zò)
bûa @[ðùe ]ûZêùe qò^þ (Zò) _âZýd jêG ö qò^þ _âZýdû« _\MêWÿòK Èúfòw ö Gjûe eì_ ‘cZò’ g±e
eì_ _eò jêG ö Gjû aòùghý aûPK ö
C\ûjeY- \êaðkiý búZòü @Éò ö (bú + qò^þ)
KûKiý \éÁòü KêUòkû ö (\égþ + qò^þ)
Ziý ]îý jû^òü @baZþ ö (jû + qò^þ)
[67]
ùKùZK qò^þ _âZýdû« _\ -
ùcæ÷ + qò^þ = cæû^òü, ùMæ÷ + qò^þ = Mæû^òü
bâcþ + qò^þ = bâû«òü, lcþ + qò^þ = lû«òü
gKþ + qò^þ = gqòü, cêPþ + qò^þ = cêqòü
iò]ô + qò^þ = iò¡òü, aê]ô + qò^þ = aê¡òü
fêýUþ (@^)
bûa @[ðùe ]ûZêùe fêýUþ (@^) _âZýd jêG ö fêýUþ _âZýdû« _\MêWÿòK aòùghý I Kæúafòw ö Gjûe
eì_ `k g±e eì__eò jêG ö
C\ûjeY- eûciý Mc^õ iê¦ecþ ö (Mcþ + fêýUþ)
iû]ì^ûõ \gð^õ _êYýcþ ö (\égþ + fêýUþ)
\òaû gd^õ lZòKecþ ö (gúOþ + fêýUþ)
ùKùZK fêýUþ _âZýdû« _\ -
_Vþ + fêýUþ = _V^cþ, Mâjþ + fêýUþ = MâjYcþ
\û + fêýUþ = \û^cþ, ià é + fêýUþ = iàeYcþ
_û + fêýUþ = _û^cþ, bêRþ + fêýUþ = ùbûR^cþ
NTþ (@)
bûa @[ðùe ]ûZêùe NTþ (@) _âZýd ùjûA aòùghý _\ MVòZ jêG ö NTþ _âZýdû« _\MêWÿòK
_êõfòw ö Gjûe eì_ aûkK g±e eì_ _eò ùjûA[ûG ö
C\ûjeY-
1- ùfûbü @^«Kü aýû]ôü ö (fêbþ + NTþ)
2- i«ûù^hê cûZêü ùiÜjü @Éò (iÜòjþ + NTþ)
3- \êüLiý _âZòKûeü Kü ? (_âZò + Ké + NTþ)
ùKùZK NTþ _âZýdû« _\
_Vþ + NTþ = _ûVü @a + Zé1é + NTþ = @aZûeü
icþ + jé + NTþ = iõjûeü ZýRþ + NTþ = ZýûMü
_Pþ + NTþ = _ûKü aò\þ + NTþ = ùa\ü
cêjþ + NTþ = ùcûjü j^þ + NTþ = NûZü
@û + Peþ + NTþ = @ûPûeü bêRþ + NTþ = ùbûMü
[68]
eêRþ + NTþ = ùeûMü bRþ + NTþ = bûMü
b^þR + NTþ = bwü e¬þ + NTþ = eûMü
e^Rþ + NTþ = ewü a§þ + NTþ = a§ü
@býûi
ùeûMü, ùiÜjü, \éÁòü, gd^cþ, _û^cþ, cêqòü, KéZòü, a¦^cþ
^údùZ @^dû AZò, \égýùZ @ù^^ AZò, bìdùZ AZò, Cù_Zý @]úùZ @iàûZþ, \údùZ AZò, gïdùZ
AZò, bìhýùZ @ù^^, g~ýùZ @iàò^þ, @ûiýùZ @iàò^þ, iÚúdùZ @iàò^þ
~[û - ùcæ÷ + qò^þ = cæû^òü
Z[û - jû + qò^þ = \égþ + = \gð^cþ
Ké + = KéZòü ZýRþ + NTþ =
+ qò^þ = cêqòü \û + = \û^cþ
icþ + + NTþ = iõjûeü + fêýUþ = gâaYcþ
‘q’ I ‘qaZê’ _âZýd
q (Z) I qaZê (ZaZþ) Gjò _âZýd \êAUòKê ‘^òÂû’ _âZýd Kj«ò ö iû]ûeYZü @ZúZ Kûk @[ðùe
Gjò _âZýd \êAUòKê aýajûe Keû~ûG ö Gjû aòùghY I Kâòdû _\ eìù_ aýajéZ jêG ö Gjû aòùghY
ùjûA[ôaûeê aòùghý _\e fòw aP^ I aòbqòKê @^êieY Keò[ûG ö (_Vþ + q = _VòZ, cêPþ + q = cêq,
Lô\þ + q = Lô^Ü, _Pþ + q = _Kß, cêjþ + q = cêMÛ / cìXÿ, \égþ + q = \éÁ, jû + q = jú^)
‘qaZê’ - (ZaZþ)
KˆÿðéaûPýùe icÉ ]ûZê _ùe ‘qaZê’ _âZýd fûùM ö qaZê _âZýdû« _\ _êõfòwùe gâúcZþ,
Èúfòwùe Oú_þ~êq ùjûA ^\ú Gaõ Kæúafòwùe gâúcZþ g± _eò eì_ jêG ö
~[û:- Mcþ + qaZê = MZaZþ, _êõfòw - MZaû^þ
Èúfòw - MZaZú Kæúafòw - MZaZþ
* qaZê _âZýdû« _\e _âùdûM
1ö cêñ Nùe LûA[ôfò ö
@jõ Méùj Lû\òZaû^þ ö (Lû\þ + qaZê)
[69]
Lû\òZaû^þ - Gjû icû_òKû Kâòdûùaû]K (aòùghY) ùjZê @jõ- KˆÿðûKê @^êieY Keò _êõfòw 1cû
aòbqò GKaP^ ùjûAQò ö
2ö Zêù¸cûù^ MñûKê ~ûA[ôf ö
~ìdõ Mâûcõ MZa«ü ö (Mcþ + qaZê)
GVûùe ~ìdõ Kˆÿðû @^êiûùe ‘MZa«ü’ _êõfòw 1cû aòbqò ajêaP^ ùjûAQò ö
3ö iêgúkû Êûcúu ùiaû Keò[ôfû ö
iêgúkû _Zòõ ùiaòZaZú ö (ùiaþ + qaZê + Oú_þ)
iêgúkû Èúfòw ùjZê Kòâdû_\ qaZê _âZýdû« Èúfòw 1cû aòbqò GKaP^û« ‘ùiaòZaZú’ ùjfû ö
4ö MûWÿòUò bêaù^gßeKê @ûiòfû ö
~û^õ bêaù^gßecþ @ûMZaZþ ö (@û + Mcþ + qaZê)
~û^õ Kæúafòw ùjZê Kòâdû_\ qaZê _âZýdû« Kæúafòw 1cû aòbqò GKaP^ùe ‘@ûMZaZþ’ ùjfû ö
5ö _VòZa«ü QûZâûü _êeÄûeõ _âû¯a«ü ö
_Xÿò[ôaû QûZâcûù^ _êeÄûe _ûAùf ö GVûùe _VòZa«ü (_Vþ + qaZê) ‘QûZâûü’e aòùghY I
_âû¯a«ü (_â + @û_þ + qaZê) Kòâdû_\ ö QûZâûü _êõfòw 1cû ajêaP^ ùjûA[ôaûeê _VòZa«ü I _âû¯a«ü
ùijò_eò _êõfòw 1cû ajêaP^û« ùjfû ö
6ö Kû¦ò[ôaû Sò@UòKê ùLk^û \ò@ ö
Kâ¦òZaùZ÷ý aûkòKûùd÷ KâúWÿ^Kõ ù\jò ö
GVûùe Kâ¦òZaZú aûkòKûe PZê[ðú aòbqò ùjûAQò ö aûkòKû Èúfòwe aòùghY Kâ¦òZaZú (Kâ¦þ +
qaZê + Oú_þ) Ké\«_\ùe aûkòKûùd÷ _ûAñ Kâ¦òZaùZ÷ý 4[ðú GKaP^û« ùjûAQò ö
7ö gêLôfû (gêLô~ûA[ôaû) _ZâMêWÿòK Zùk _Wÿò[ôfû ö
gêÃa«ò _ZâûYò bìùcø _ZòZa«ò ö
gêÃa«ò (gêhþ + qaZê) Kæúafòw 1cû ajêaP^ _ZâûYòe aòùghY Gaõ _ZòZa«ò (_Zþ + qaZê)
Kæúafòw 1cû aòbqò ajêaP^ ùjûA Kâòdû_\ eìù_ aýajéZ ùjûAQò ö
‘q’ - (Z) _âZýd
‘q’ _âZýdû« _\ aòùghY I icû_òKû Kâòdû eìù_ aýajûe Keû~ûG ö _êõfòwùe aûkK, Èúfòwùe
fZû Gaõ Kæúafòwùe `k g±e eì_ _eò eì_ jêG ö
~[û :- Mcþ + q = MZ, _êõfòw = MZü, Èúfòw = MZû, Kæúafòw = MZcþ, \égþ + q = \éÁ,
_êõ-\éÁü, Èú-\éÁû, Kæú= \éÁcþ AZýû\ò ö
[70]
aòbò^Ü aûKýùe _âùdûMe C\ûjeY
KˆÿðéaûPýùe- (1) iü Mâûcõ MZü ö (Mcþ + q) ùi MâûcKê Mfû ö (2) gògêü g~ýûdûõ gdòZü ö
(gúOþ + q) gògê ùg~ùe ùgûAfû ö (3) ~û^õ bêaù^gßeõ MZcþ ö (Mcþ + q) MûWÿòUò bêaù^gßeKê
Mfû ö (4) iúZû @ûgâùc ChòZû ö (aiþ + q + Uû_þ) iúZû @ûgâcùe aûi Keê[ôùf ö
GVûùe (1) iü- _êõfòw GKaP^ _ûAñ MZü ö (2) gògêü- _êõfòw GKaP^ _ûAñ gdòZü ö (3)
~û^õ- Kæúafòw GKaP^ _ûAñ MZcþ ö (4) iúZû- Èúfòw GKaP^ _ûAñ ChòZû Èúfòw GKaP^ ùjûAQò ö
KcðaûPýùe - (1) cdû Mâûcü MZü ö (Mcþ + q)
(2) eûùcY iúZû _éÁû ö (_âz + q + Uû_þ)
(3) aûkùK÷ü `kû^ò Lû\òZû^ò ö (Lû\þ + q)
GVûùe (1) aûKýùe Mâûcü _ûAñ MZü _êõfòw GKaP^ ö
(2) aûKýùe iúZû Èúfòw ùjûA[ôaûeê _éÁû Èúfòw GKaP^ ùjûAQò ö
(3) aûKýùe `kû^ò Kæúafòw ajêaP^ ùjûA[ôaûeê Lû\òZû^ò Kæúafòw ajêaP^ ùjûAQò ö
bûaaûPýùe -
(1) cdû jiòZcþ ö (jiþ + q) (2) ùZ^ gdòZcþ ö (gúOþ + q) (3) aûkùK÷ü KâúWÿòZcþ ö (KâúWþ
+ q) bûaaûPýùe ‘q’ _âZýdû« _\ iað\û 1cû aòbqò Kæúafòw GKaP^ùe aýajéZ jêG ö
aòùghY eìù_- (1) @ûMùZbýü gògbê ýü `kû^ò ù\jò ö GVûùe gògb
ê ýüe aòùghY eìù_ @ûMùZbýü
(@û + Mcþ + q) _êõfòw 4[ðú aòbqò ajêaP^ ùjûAQò ö
(2) aélûZþ _ZòZû^ò `kû^ò c]êeûYò ö GVûùe `kû^òe aòùghY ùjûA[ôaûeê _ZòZû^ò (_Zþ + q)
Kæúafòw ajêaP^ ùjûAQò ö
(3) ùZ^ KâúZûõ gûUòKûõ _gý ö ùi KòYò[ôaû gûXÿòKê ù\L ö GVûùe gûUòKûõ Èúfòw 2dû GKaP^,
Zû’e aòùghY KâúZûõ (Kâú + q + Uû_þ) Èúfòw 2dû GKaP^ùe aýajéZ ùjûAQò ö
aˆÿðcû^ Kûkùe c¤ ‘q’ _âZýdû« _\e aýajûe ù\Lû~ûG ö
1ö A\õ iùaðhûõ cZcþ (c^þ + q) (Gjû icÉu cZ)
2ö cªòYü _âRû\êüLõ aê¡cþ ö (aê]þ + q) cªú _âRûu \êüL aêS«ò ö
3ö aò\ßû^þ iùaðhûõ _ìRòZü ö (_ìRþ + q) icùÉ aò\ßû^þuê _ìRû Ke«ò ö
4ö mû^ú iùaðhûcþ @û\éZü ö (@û + \é + q) mû^úuê icùÉ @û\e Ke«ò ö
5ö iü cc aò\òZü ö (aò\þ + q) cêñ Zûuê RûYòQò ö
[71]
ùKùZK ‘q’ _âZýdû« _\e C\ûjeY
~û + q = ~ûZ bì + q = bìZ Ré + q = Rú‰ð
gé1é + q = gú‰ð lê\þ + q = lê‰ aPþ + q = Cq
Ê_þ + q = iê¯ ajþ + q = DX @bò + ]û + q = @bòjòZ
_â + i\þ + q = _âi^Ü aò + i\þ + q = aòh‰ @û + i\þ + q = @ûi^Ü
@\þ + q = @^Ü bò\þ + q = bò^Ü bêRþ + q = bêq
gêhþ + q = gêÃ _Pþ + q = _Kß fbþ + q = f²
cêjþ + q = cêMÛ, cìXÿ jû + q = jú^ \êjþ + q = \êMÛ
@býûi
Cqaû^þ, gîZaZú, K[ôZcþ, _úZü, MúZcþ, Lô^Üü, _Kßcþ, aê¡cþ, cªòZcþ, _VòZû
2ö bâciõùgû]^õ KêeêZ ö
cdû fZû \éÁcþ ö iúZû MúZûõ _VòZaû^þ ö aûkùK÷ü gdòZû^ò ö _ZòZü `kõ c]êecþ ö gògaü \êMÛõ
_úZcþ ö aûkòKûü ]^õ _âû¯a«ü ö ~ìdõ K\û @ûMZü ö
‘Zaý’ I ‘@^úd’ _âZýd
Zaý I @^údeþ (@^úd) _âZýdKê KéZý _âZýd Kj«ò ö baòhýZKûk ùaû]K, CPòZ, aò]ô, i¸ûa^û
@[ðùe ]ûZêùe Zaý I @^úd _âZýd ù~ûM Keû~ûG ö Gjû iû]ûeYZü aòùghY I icû_òKûKâòdû eìù_
aýajéZ jêG ö KéZý _âZýdû« _\ KcðaûPýùe aýajéZ ùjùf Kcðe fòw, aòbqò I aP^Kê @^êieY
Kùe ö cûZâ bûaaûPýùe aýajéZ ùjùf iað\û Kæúafòw 1cû GK aP^û« jêG ö
C\ûjeY- Mcþ + Zaý = M«aý, Mcþ + @^úd = Mc^úd ö Zaý I @^úd _âZýdû« g±
_êõfòwùe aûkK g± _eò, Èúfòwùe fZû g± _eò Gaõ Kæúafòwùe `k g± _eò eì_ jêG ö
aûKýùe _âùdûM-
1ö cdû P¦âü \âÁaýü ö (\égþ + Zaý)
cêñ P¦âKê ù\Lôôaò ö GVûùe P¦âü _êõfòw _â[cû aòbqò GKaP^ ùZYê \âÁaýü _êõfòw 1cû
aòbqò GKaP^ ùjfû ö
2ö ùZ^ MúZû _VòZaýû ö (_Vþ + Zaý + Uû_þ)
ùi MúZû _Xÿòa ö GVûùe MúZû Èúfòw 1cû aòbqò GKaP^ ùjZê _VòZaýû, Èúfòw 1cû
aòbqò GKaP^ ùjfû ö
3ö aûkùK^ `kû^ò Lû\òZaýû^ò ö (Lû\þ + Zaý)
aûkKUò `kMêWÿòK LûAa ö `kû^ò Kæúafòw 1cû aòbqò ajêaP^ ùZYê Lû\òZaýû^ò Kæúafòw
1cû aòbqò ajêaP^ eì_ ùjfû ö
[72]
ù~Cñ ]ûZêùe ‘Zaý’ _âZýd jêG ‘@^úd’ _âZýd c¤ ùijò @[ðùe ùijò ]ûZêùe jêG ö
~[û:- cdû Mâûcü M«aýü (Mcþ + Zaý) aû Mc^údü (Mcþ + @^úd)
ùZ^ PòfòKû \âÁaýû (\égþ + Zaý + Uû_þ) aû \gð^údû (\égþ + @^úd + Uû_þ)
aûkùK÷ü `kû^ò Lû\òZaýû^ò (Lû\þ + Zaý) @[aû
Lû\^údû^ò (Lû\þ + @^úd)
bqû^ûõ _êeûYõ ùgâûZaýcþ ö (gî+Zaý) @[aû
gâaYúdcþ (gî + @^úd)
ùKùZK cìk]ûZê Gaõ Zaý I @^úd _âZýdû« g±
Mcþ - M«aý, Mc^úd
\égþ - \âÁaý, \gð^úd
^ú - ù^Zaý, ^d^úd
\û - \ûZaý, \û^úd
aê]þ - ùaû¡aý, ùaû]^úd
_Pþ - _qaý, _P^úd
Ké - Kˆÿðaý, KeYúd
_û - _ûZaý, _û^úd
bûaaûPýùe Zaý I @^úd _âZýdû« _\ Kæúafòw GKaP^ùe aýajéZ jêG ö ~[û- cc gdòZaýcþ/
gd^údcþ ö aûkùK÷ü iÚûZaýcþ / iÚû^údcþ ö
~êlàûbòü jiòZaýcþ / ji^údcþ ö
@býûi
\âÁêõ ù~ûMýû, f²êõ ù~ûMýû^ò, _ûZêcþ CPòZcþ, \ûZêõ aòù]dcþ, aPîý ù~ûMýcþ
M«aýcþ, \gð^údü, ùKâZaýü, _ìR^údû, aP^údcþ, ùaû]^údü, MâjYúdcþ, iàeYúdcþ
~[û :- ijþ + Zaý = ùiûXaýü, ijþ + @^úd = ij^údü
Z[û - c^þ + Zaý = c^þ + @^úd =
gî + = ùgâûZaýü Kéhþ + = KhðYúdü
+ Zaý = ùaû¡aýü lcþ + @^úd =
ià + = iàˆÿðaýü fêbþ + = ùfûb^úd
iá + Zaý = + @^úd = Éa^údü
[73]
YòR«
(ù_âeYû[ðK Kòâdû_\)
ù_âeY aû _âaˆÿðûAaû @[ðùe ]ûZêeê Cˆÿe ‘YòPþ’ _âZýd fûùM ö ‘YòPþ’ _âZýd fûMò[ôaû ]ûZêKê YòR«
(YòPþ + @«) ]ûZê Kêjû~ûG ö _V«õ ù_âedZò = _ûVdZò jêG, Gjû _Xÿòaû ùfûKKê _âaˆÿðûCQò @[ðKê
aêSûG ö Gjû _XÿòaûKê _âaˆÿðûCQò @[ðûZþ _VòZêõ ù_âedZò- Gjò @[ðKê c¤ aêSûA[ûG ö flý Ke-
_Vþ + @(g_þ) + Zò_þ = _VZò / (_XÿêQò)
QûZâü _VZò = QûZâ _ùXÿ / _XÿêQò ö
_Vþ + YòPþ + @(g_þ) + Zò_þ = _ûVdZò ö (_XÿûCQò)
gòlKü QûZâû^þ _ûVdZò = gòlK QûZâcûûê _XÿûCQ«ò ö
Gjò_eò - Mcþ + @(g_þ) + Zò_þ = MzZò ö (~ûCQò)
aûkKü MzZò = _òfûUò ~ûCQò ö
Mcþ + YòPþ + @(g_þ) + Zò_þ = McdZò ö (_VûCQò)
_òZû eûcõ McdZò = aû_û eûcKê ~òaûKê _VûCQ«ò ö
GVûùe ‘_VZò’ Gaõ ‘MzZò’ \êAUò iû]ûeY Kòâdû, ‘QûZâü’ Gaõ ‘eûcü’ Kˆÿðûeìù_ GjûKê _eòPûk^û
KeêQ«ò ö cûZâ ‘_ûVdZò’ Gaõ ‘McdZò’ \êAUò ù_âeYû[ðK Kòâdû, KûeY ‘gòlKü’ Gaõ ‘_òZû’ ^òùR _V^
aû Mc^ Keê^ûjñû«ò, Kò«ê _V^ aû Mc^ Keòaû _ûAñ ~[ûKâùc QûZâ (QûZâcþ) Gaõ eûc (eûccþ)Kê ù_âeòZ
KeêQ«ò ö ‘gòlK’ _ûVdZò Kòâdû_\ I ‘_òZû’ McdZò Kòâdû_\Kê _eòPûkòZ Keê[ôaûeê Cbd ùjZêcû^þ
_âùdûRK Kˆÿðû @U«ò Gaõ QûZâ I eûc _\\êAUò _âùdûRý Kˆÿðû @U«ò ö GVûùe _âùdûRýVûùe \ßòZúdû
aòbqò ‘QûZâcþ’ Gaõ ‘eûccþ’ ùjûAQò ö @^ý ùKùZK C\ûjeYKê flý Ke-
^ú + @(g_þ) + Zò_þ = ^dZò ö (ù^CQò)
aûkKü Rkõ ^dZò = _òfû _ûYò ù^CQò ö
^ú + YòPþ + @(g_þ) + Zò_þ = ^ûddZò ö (^ò@ûCQò)
_òZû aûkùK^ Rkõ ^ûddZò ö aû_û _òfû\ßûeû _ûYò ^ò@ûCQ«ò ö
Ké + g_þ + Zò_þ = KùeûZò ö (KeêQò)
Ê‰ðKûeü jûeõ KùeûZò = iê^ûeò jûe KeêQò ö
Ké + YòPþ + @ (g_þ) + Zò_þ = KûedZò ö (KeûCQò)
cûZû Ê‰ðKûùeY jûeõ KûedZò = cû@û iê^ûeò\ßûeû jûe KeûCQ«ò ö
GVûùe ‘^dZò’ Gaõ ‘KùeûZò’ _\\êAUò iû]ûeY Kòâdû_\, Z[û ‘^ûddZò’ Gaõ ‘KûedZò’
_\\êAUò ù_âeYû[ðK aû YòR« Kòâdû_\ @U«ò ö ‘_òZû’ Gaõ ‘cûZû’ _âùdûRK Kˆÿðû I ‘Ê‰ðKûe’ Gaõ
[74]
‘aûkK’ _âùdûRý Kˆÿðû @U«ò ö GVûùe _âùdûRý KˆÿðûVûùe ‘Ê‰ðKûùeY Gaõ ‘aûkùK^’ ùjûA ZéZúdû
aòbqòùe _âùdûM ùjûAQò ö
cùêL :-
(i) ù_âeYû[ðK Kòâdû_\ MV^_ûAñ ]ûZê_ùe ‘YòPþ’ fûùM Gaõ ùi[ôeê ‘A’ @agòÁ eêùj (Mcò,
_ûVò, Kûeò I ^ûdò) AZýû\ò ö ‘YòPþ’ _âZýd fûMòùf ]ûZêe @«ýÊe I C_]ûe aé¡ò (KûedZò)
aû MêY (ùeû\dZò) jêG ö
(ii) ‘YòR«’ ]ûZê _âûd Cbd_\ú (_ûVdZò / _ûVdùZ) ùjûA[ûG, cûZâ _eùià÷_\úe ajêk
aýajûe ù\Lû~ûG ö YòR« ]ûZêe Pêeû\òMYúd ]ûZê_eò eì_ jêG ö ~[û:- _ûVdZò, _ûVùdZþ,
_ûVdZê, @_ûVdZþ I _ûVdòhýZò @û\ò ö
(iii) _âùdûRý KˆÿðûVûùe @[ð @^êiûùe \ßZò údû Kò´û ZéZúdû aòbqò jêG ö cûZû _êZâcþ @^Üõ ùbûRdZò ö
cûZû _êùZâY Rkõ ^ûddZò ö
(iv) _âùdûRK Kˆÿðû @^êiûùe YòR« Kòâdûe _âùdûM jêG ö
ùKùZK ]ûZêe YòR«ùe fUþfKûe _â[c _êeêh GKaP^ùe _eùià÷_\ú eì_ ^òcÜùe _â\ˆÿ ùjCQò,
flý Ke-
cìk]ûZê @YòR« eì_ @[ð YòR« ]ûZê fUþ _â[c _êeêh GKaP^ùe eì_
_Vþ _VZò _XÿêQò _ûVò _ûVdZò
Mcþ MzZò ~ûCQò Mcò McdZò
\égþ _gýZò ù\LêQò \gòð \gðdZò
bì baZò ùjCQò bûaò bûadZò
@iþ @Éò @Qò bûaò bûadZò
Ké KùeûZò KeêQò Kûeò KûedZò
jiþ jiZò jiêQò jûiò jûidZò
KâúWÿþ KâúWÿZò ùLkêQò KâúWÿò KâúWÿdZò
ùLkþ ùLkZò ùLkêQò ùLkò ùLkdZò
bâcþ bâcZò aêfêQò bâûcò bâûcdZò
Mâjþ MéjÙûZò MâjY KeêQò Mâûjò MâûjdZò
j^þ j«ò cûeêQò NûZò NûZdZò
cé còâdùZ ceêQò cûeò cûedZò
Z_þ Z_Zò Cˆÿû_ ù\CQò Zû_ò Zû_dZò
R_þ R_Zò R_êQò Rû_ò Rû_dZò
[75]
_âzþ _ézZò _PûeêQò _âzò _âzdZò
fòLþ fòLZò ùfLêQò ùfLô ùfLdZò
gî géùYûZò gêYêQò gâûaò gâûadZò
cêPþ cêoZò ùcûP^KeêQò ùcûPò ùcûPdZò
Pò Pòù^ûZò ùZûkêQò Pûdò PûddZò
Lû\þ Lû\Zò LûCQò Lû\ò Lû\dZò
Pkþ PkZò PûfêQò Pûkò PûkdZò
_Pþ _PZò _ûKKeêQò _ûPò _ûPdZò
aê]þ ùaû]Zò aêSêQò ùaû]ô ùaû]dZò
^ú ^dZò ù^CQò ^ûdò ^ûddZò
bú aòùbZò WeêQò bûdò bûddZò
_û _òaZò _òCQò _ûdò _ûddZò
iá iàeZò iàeY KeêQò iàûeò iàûedZò
fbþ fbùZ fûbKeêQò f¸ò f¸dZò
gú ùgùZ ùgûAQò gûdò gûddZò
R^þ RûdùZ R^àùjCQò R^ò R^dZò
aý[þ aý[ùZ _úWÿûùjCQò aý[ò aý[dZò
eê\þ ùeû\òZò Kû¦êQò ùeû\ò ùeû\dZò
^éZþ ^éZýZò ^ûPêQò ^ˆÿòð ^ˆÿðdZò
aò\þ ùaˆÿò RûYêQò ùa\ò ùa\dZò
ùjß jßdùZ WûKêQò jßûdò jßûddZò
ùa adZò aêYêQò aûdò aûddZò
@\þ @ˆÿò LûCQò @û\ò @û\dZò
Kâ¦þ Kâ¦Zò Kû¦êQò Kâ¦ò Kâ¦dZò
^gþ ^gýZò ^ÁùjCQò ^ûgò ^ûgdZò
aògþ aògZò _âùagKeêQò ùagò ùagdZò
bò\þ bò^ˆÿò ùb\KeêQò ùb\ò ùb\dZò
Qò\þ Qò^ˆÿò ùQ\^KeêQò ùQ\ò ùQ\dZò
bêRþ bêOþùq LûCQò ùbûRò ùbûRdZò
[76]
ajþ ajZò aj^KeêQò aûjò aûjdZò
jé jeZò jeYKeêQò jûeò jûedZò
Zé ZeZò ZeYKeêQò Zûeò ZûedZò
ZýRþ ZýRZò ZýûMKeêQò ZýûRò ZýûRdZò
eêjþ ùeûjZò @ûùeûjYKeêQò ùeûjò ùeûjdZò
eêjþ ùeûjùZ MRûCQò ùeû_ò ùeû_dZò
aï / aPþ aâaúZò/aïùZ/aqò KjêQò aûPò aûPdZò
C_~êðq ]ûZêMêWÿòKe ‘YòPþ’ _âZýdiÚ ‘A’e MêY ùjûA ‘@dþ’ùe eì_û«e NUòQò ö @^ý ùKùZK
]ûZêe YòR« eì_ùe iûcû^ý _eòaˆÿð^ (‘_êKþ’e @ûMc) ùjûA[ûG ö flý Ke-
cìk]ûZê @YòR« eì_ @[ð YòR« eì_ fUþ _â[c _êeêh GKaP^ùe eì_
iÚû ZòÂZò ejêQò iÚû_ò iÚû_dZò
\û \\ûZò ù\CQò \û_ò \û_dZò
~û ~ûZò ~ûCQò ~û_ò ~û_dZò
mû Rû^ûZò RûYêQò mû_ò mû_dZò / m_dZò
]û \]ûZò ]ûeYKeêQò ]û_ò ]û_dZò
iÜû iÜûZò Mûù]ûCQò iÜû_ò iÜû_dZò / iÜ_dZò
cû cûZò cû^^ò¡ðûeYKeêQò cû_ò cû_dZò
Kâú KâúYûZò KòYêQò Kâû_ò Kâû_dZò
ùKùZK C_iMð~êq ]ûZêe YòR« eì_Kê flýKe-
C_iMð~êq ]ûZê @YòR« eì_ @[ð YòR« eì_ fUþ _â[c _êeêh GK aP^ùe eì_
@û-Mcþ @ûMzZò @ûiêQò @ûMcò @ûMcdZò
_eò-]û _eò\]ûZò _ò§êQò _eò]û_ò _eò]û_dZò
@]ô-A @ù]ýZò _XÿêQò @¤û_ò @¤û_dZò
_â-@û_þ _âûù_ÜûZò _ûCQò _âû_ò _âû_dZò
icþ-Mâjþ iõMéjÙûZò iõMâjKeêQò iõMâûjò iõMâûjdZò
YòR« ]ûZêe @ûZàù^_\ú eì_ ùiaþ ]ûZê_eò ùjûA[ûG ö ~[û:- _ûVdùZ, _ûVùdZ, _ûVdZûcþ,
@_ûVdZ, _ûVdòhýùZ AZýû\ò ö
ùKùZK ]ûZêe YòR«ùe @[ðMZ _eòaˆÿð^ ijòZ aòKÌeì_ c¤ ùjûA[ûG ö ^òcÜiÚ C\ûjeYMêWÿòKê
flý Ke-
[77]
Pkþ ]ûZê YòR«ùe Cbd Pkò I Pûkò ùjûA[ûG ö
_a^ü fZûõ PkdZò - _a^ fZûKê jfûCQò ö
cêLýcªú eûRýõ PûkdZò - cêLýcªú eûRý PkûCQ«ò ö
@gß_ûkü @gßõ PûkdZò - @gß_ûkK @gßKê PkûCQò ö
Gjò_eò- i_ðü R^û^þ búhdùZ ö iû_ ùfûKuê WeûCQò ö
cûZû KêoôKdû aûkõ bûddZò - cû’ Pûaò ù\LûA _òfûuê WeûCQ«ò ö (KêoôKû- ‘Pûaò’ Gaõ ‘ùKûPò@û’
iû__eò GK aòhjú^ RkRúa)
cùêL- Kˆÿðû ^òùR bde KûeY ùjùf YòR«ùe ‘búhdùZ’ eì_ jêG, cûZâ Kˆÿðû @^ý\ßûeû
bdRûZ KeûAùf ‘bûddZò’ eì_ jêG ö
i^Üýûiú Z_ü ùi]dZò - i^Üýûiú Z_ü iû]^ KeêQ«ò ö
_ûPKü @^Üõ iû]dZò - ùeûùhdû bûZ eû§êQò ö
cùêL- _eùfûK _ûAñ Kcðiû]^ ùjùf ‘iò]þ’ ]ûZêe YòR«ùe ‘ùi]dZò’ I AjùfûK_ûAñ
Kcðiû]^ùe ‘iû]dZò’ eì_ jêG ö
flýKe-
aýû]ü céMû^þ eRdZò - gòKûeú céMcûûê cûeêQò ö
eRKü aÈõ e¬dZò - ù]ûaû fêMû ew KeêQò ö
MûdKü R^û^þ e¬dZò - MûdK ùfûKu cù^ûe¬^ KeêQò ö
gòKûe Keòaû @[ðùe e^þRþ ]ûZêe YòR«ùe eRdZò I ew Keòaû Z[û cù^ûe¬^ Keòaû @[ðùe
e¬dZò eì_ ùjûA[ûG ö
H¦âRûfòKü R^û^þ aòiàû_dùZ ö
~û\êKe ùfûKuê aòiàòZ KeêQò ö
H¦âRûfòKü _êˆÿkòKdû R^û^þ aòiàûddZò ö
~û\êKe Kù‹A\ßûeû ùfûKuê aòiàòZ KeêQò ö
cùêL- Kˆÿðû ^òùR aòiàde KûeY ùjùf aò-iàò ]ûZêe YòR«ùe ‘aòiàû_dùZ’ eì_ jêG, Kò«ê @^ý
\ßûeû aòiàd RûZ KeûAùf ‘aòiàûddZò’ eì_ jêG ö Gjò_eò-
aûkKü MúZõ ^ògcdZò - aûkK MúZ gêYêQò ö
aûkòKû P¦âõ ^ògûcdZò - aûkòKû P¦âKê ù\LêQò ö
cùêL- gêYòaû @[ðùe ^ò-gcþ ]ûZêe YòR«ùe ‘^ògcdZò’ I ù\Lôaû @[ðùe ‘^ògûcdZò’ eì_
jêG ö Gjû YòR« @«MðZ ùjûA[ôùf c¤ Pêeû\òMYúd ]ûZê_eò iû]ûeY Kòâdûeìù_ aýajéZ ùjûA[û«ò ö
ùKùZK iû]ûeY _âPkòZ ]ûZêe aòbò^Ü fKûeùe _eùià÷_\ú YòR« eì_ ^òcÜùe \ò@ûMfû ö
]ûZê fUþ fOþ aò]f
ô O
ò þ ùfûUþ féUþ
_Vþ _ûVdZò @_ûVdZþ _ûVùdZþ _ûVdZê _ûVdòhýZò
[78]
Mcþ McdZò @McdZþ McùdZþ McdZê McdòhýZò
\égþ \gðdZò @\gðdZþ \gðùdZþ \gðdZê \gðdòhýZò
_û _ûddZò @_ûddZþ _ûdùdZþ _ûddZê _ûddòhýZò
iÚû iÚû_dZò @iÚû_dZþ iÚû_ùdZþ iÚû_dZê iÚû_dòhýZò
^ú ^ûddZò @^ûddZþ ^ûdùdZþ ^ûddZê ^ûddòhýZò
bì bûadZò @bûadZþ bûaùdZþ bûadZê bûadòhýZò
Ké KûedZò @KûedZþ KûeùdZþ KûedZê KûedòhýZò
\û \û_dZò @\û_dZþ \û_ùdZþ \û_dZê \û_dòhýZò
mû mû_dZò @mû_dZþ mû_ùdZþ mû_dZê mû_dòhýZò
gî gâûadZò @gâûadZþ gâûaùdZþ gâûadZê gâûadòhýZò
j^þ NûZdZò @NûZdZþ NûZùdZþ NûZdZê NûZdòhýZò
Mâjþ MâûjdZò @MâûjdZþ MâûjùdZþ MâûjdZê MâûjdòhýZò
_âú _âúYdZò @_âúYdZþ _âúYùdZþ _âúYdZê _âúYdòhýZò
_Zþ _ûZdZò @_ûZdZþ _ûZùdZþ _ûZdZê _ûZdòhýZò
fbþ f¸dZò @f¸dZþ f¸ùdZþ f¸dZê f¸dòhýZò
gú gûddZò @gûddZþ gûdùdZþ gûddZê gûddòhýZò
bêRþ ùbûRdZò @ùbûRdZþ ùbûRùdZþ ùbûRdZê ùbûRdòhýZò
@býûi
1ö iõÄéZbûhdû @^êaû\õ KêeêZ ö
(K) cû@û Sò@Kê ùg~ùe gê@ûCQ«ò ö
(L) aû_û _ê@Kê P¦â ù\LûAùa ö
(M) cêñ Zêc\ßûeû `êfMêWÿòK ùZûkûAaò ö
(N) ecû iúcûKê ^ò\eê CVûCQò ö
(O) cûcêñ @ûcKê M_ gêYûAùf ö
(P) ùicûù^ ZêcKê KûjóKò WKûAQ«ò ?
(Q) aû_û eûc\ßûeû ajòMêWÿòKê eLûCQ«ò ö
(R) Mêeêcû’ ZêcKê iûjòZý _XÿûAaû CPòZ ö
(S) ZêcKê KòG fêMû _ò§ûAQò ?
[79]
(T) @ûB ^ûZêYúKê Mûù]ûAù\ùa ö
(U) gòlK QûZâcûû \ßûeû Cˆÿe KeûCQ«ò ö
(V) ^ˆÿðK ùfûKcûû cù^ûe¬^ KeêQò ö
(W) ieKûe R^Zûuê ^òùa\^ KeêQ«ò ö
(X) ùMûaò¦ cìfò@û\ßûeû Rò^òh_Zâ aêjûAùf ö
(Y) aWÿbCYú iû^bûAKê ^òdciaê aêSûAù\aû CPòZ ö
2ö @ù]ûfòLôZ_\û^ò aýajéZý iõÄéùZ^ aûKýeP^õ KêeêZ ö
@¤û_dZò, búhdùZ, eRdZò, \û_dûcò, gâûadiò, @mû_dZþ, Kâ¦ùdZþ, RûMedZò, NûZdZê,
@ùeû\dZþ ö
3ö É¸ùck^õ KêeêZ ö
K - É¸ü L - É¸ü
MéjÙ«õ ù_âed Nâû_d«ò
fbcû^õ ù_âedûcò @\gðdZþ
eê\«õ ù_âediò Mû_dZê
iÜû«õ ù_âeùdZþ Mâûjd
_gý«õ ù_â÷edZþ ecdòhýûcò
Kêað«õ ù_âedòhý«ò f¸dûcò
Mûd«õ ù_âedZê Pûediò
Pe«õ ù_âediò ùeû\diò
ec«õ ù_âedòhýûcò iÜû_ùdZþ
RòNâ«õ ù_âed«ò Kûedòhý«ò
4ö iõùgû]^õ KêeêZ ö
(K) eRKü aÈûYò eRdZò ö
(L) aúeü LùWÓ^ gZï^þ búhdùZ ö
(M) Mêeêü gòhýû^þ aýûKeYcþ @¤ûddZò ö
(N) ù^Zû jÉõ PûkdZò ö
(O) Zßõ ùK^ LûZòKûcþ @Kâû_d ?
(P) gògêü iõLýûü MYd ö
(Q) MéjiÚü gâcòùK÷ü KûÂû^ò Qò^ˆÿò ö
[80]
(R) Zßõ cûõ K[õ jidZò ?
(S) MûdKü QûZâõ MûddZê ö
(T) R^ûü cûùMð \êNðU^ûõ NUdZò ö
5ö YòR«eì_ûYò fòLZ ö
~[û: _VZò = _ûVdZò
Rûdù«, fbùZ, ùgeùZ, MéjÙûZò, @j^þ, _ZZê, _ézûcü, Rd«ò, Rû^ûiò, _ùVdêü
6ö ^òùŸðgû^êiûùeY YòR«eì_ûYò fòLZ ö
Ké- aò]ôfòOò Cˆÿc _êeêùh÷KaPù^ ö
iÚû- ùfûUò c¤c_êeêh ajêaPù^ ö
Kâú- fOò _â[c_êeêh ajê aPù^ ö
ùM÷- fUò _â[c_êeêh ajêaPù^ ö
Mâjþ- fêUò Cˆÿc _êeêh \ßòaPù^ ö
Qò\þ- féUò Cˆÿc_êeêùh÷KaPù^ ö
bêRþ- ùfûUò _â[c_êeêh ajêaP^ ö
7ö @[ðùb\õ KêeêZ ö
eRdZò - e¬dZò ö
búhdùZ - bûddZò ö
^ògcdZò - ^ògûcdZò ö
iû]dZò - ùi]dZò ö
PkdZò - PûkdZò ö
8ö a§^úc¤ûZþ gê¡cþ Cˆÿeõ ^òeì_dZ ö
\\Zõ ù_âedZò - (\\dZò, \û^dZò, \û_dZò)
Mz«õ ù_âed - (Mzd, Mûcd, Mcd)
Kêað«õ ù_âediò- (Kùeûhò, Kûediò, Kˆÿðdiò)
KâúY«õ ù_â÷edZþ- (@Kâû_dZþ, Kâû_dZò, ùKâZdZò)
_V«õ ù_âedûcò- (_Vdûcò, _ûVdûcò, _ûVûdcò)
_gý«õ ù_âeùdZþ- (\gðdZò, \gðùdZþ, _ùgdZþ)
géYß«õ ù_âedòhýûcò- (gâûadûcò, gâûadcò, gâûadòhýûcò)
[81]
i^«
Azû[ðK ]ûZê
Azû[ðK ]ûZê I Zû’e KcðiÚû^úd ]ûZêe Kˆÿðû RùY ùjûA[ôùf KcðiÚû^úd ]ûZêeê Cˆÿe Azû @[ðùe
aòKÌùe i^þ (i) _âZýd jêGö i^þ @«ùe fûMò _\ MVòZ ùjC[ôaûeê _\Kê i^« _\ (i^þ+@«=i^«)
Kêjû~ûGö
1. eûcü _VòZêcþ AzZò - eûcü _ò_VòhZòö
2. fZû f²êcþ AzZò - fZû fò_þiùZö
_â[caûKýùe ‘_VòZêcþ AzZò’ iÚû^ùe aòKÌùe ‘_ò_VòhZò’ ùjûAQòö G[ôùe ‘_VòZêcþ’ _\ _Vþ
]ûZêeê Gaõ ‘AzZò’ _\ ‘Ahþ’ ]ûZêeê ^ò¿^Ü ùjûAQòö KcðiÚû^úd ‘_VòZêcþ’ Gaõ ‘AzZò’ Cbde Kˆÿðû
‘eûcü’ ùjûA[ôaûeê ‘_Vþ’ ]ûZêeê ‘i^þ’ fûMò ‘_ò_Vòh’ ùjaû_ùe fUþ _â[c_êeêh GKaP^ùe ‘_ò_VòhZò’
ùjûAQòö (_Vþ+i^þ+g_þ+Zò_þ)ö \ßòZúdaûKýùe ‘faþ]êcþ AzZò’ iÚû^ùe aòKÌùe ‘fò°ùZ’ ùjûA@Qòö
KcðiÚû^úd ‘faþ]êcþ’ Gaõ ‘AzZò’ _\e Kˆÿðû ‘fZû’ ùjûA[ôaûeê ‘fbþ’ ]ûZêeê ‘i^þ’ _âZýd fûMò ‘fò_þi’
ùjaû_ùe ‘fò_þiùZ’ _\ (fbþ-i^þ+g_þ+ùZ) MVòZ ùjûA@Qòö
cùêL - ‘i^«’ ùjaû_ìaðeê ]ûZê @ûZàù^_\ú aû _eùià÷_\ú ùjûA[ûG, i^«]ûZê c¤ ùijò
@ûcôù^ _\ú aû _eùià÷_\ú jêGö ùKak ]ûZêe eì_ùe _eòaˆÿð^ ùjûA[ûGö Cbd_\ú ]ûZêe i^«eì_
Cbd_\ú ùjûA[ûGö
ùKùZK ]ûZêe i^«ùe fUþ _â[c_êeêh GKaPÿ^ùe eì_ ^òcÜùe \ò@ûMfû ö flý Ke---
]ûZê i^«eì_ fUþ _â[c _êeêh GKaP^ùe eì_
_V _ò_Vòh _ò_VòhZò
Mcþ RòMcòh RòMcòhZò
Ké PòKúhð PòKúhðZò
^ú ^ò^úh ^ò^úhZò
bì aêbìh aêbìhZò
\û \òiô \òiôZò
Kâú PÿòKâúh PÿòKâúhZò
Mâjþ RòNél RòNélZò
]û ]ôiô ]ôiôZò
^cþ ^ò^õi ^ò^õiZò
[82]
@\þ RòNiô RòNiôZò
ùM÷ RòMûi RòMûiZò
@û_þ B_þi B_þiZò
Nâû RòNâûi RòNâûiZò
\jþ \ò]l \ò]lZò
Pÿò PÿòPúh PÿòPúhZò
eê\þ eêeê\òh eêeê\òhZò
bú aòbúh aòbúhZò
Qò\þ Pÿzò iò ô PòzòiôZò
ZýRþ ZòZýl ZòZýlZò
cé cêcìhð cêcìhðZò
aò\þ aòaò\òh aòaò\òhZò
bò\þ aòbiò ô aòbiò Zô ò
bêRþ aêbêl aêbêlZò
@iþ aêbìh aêbìhZò
cêPþ cêcêl cêcêlZò
_û _ò_ûi _ò_ûiZò
eêjþ eêeêl eêeêlZò
fòLþ fòùfLôh fòùfLôhZò
^gþ ^òÔþl ^òÔþlZò
_âzþ _ò_ézòh _ò_ézòhZò
aï,aPþ aòal aòalZò
iÚû ZòÂûi ZòÂûiZò
j^þ RòNûõi RòNûõiZò
iéRþ iòilé iòiélZò
iòPþ iòilò iòiòlZò
jû Ròjûi RòjûiZò
Lû\þ PòLû\òh PòLû\òhZò
MYþ RòMYdòh RòMYdòhZò
lò_þ Pòlò° Pòlò°Zò
[83]
Pe PòPeòl PÿòPeòhZò
Rúaþ RòRúaòh RòRúaòhZò
Rò RòMúh RòMúhZò
R_þ RòR_òh RòR_òhZò
\^þg \ò^l \ò\lZò
^ò¦þ ^ò^ò¦òh ^ò^ò¦òhZò
_Pþ _ò_l _ò_lZò
bâcþ aòbâcòh aòbâcòhZò
~û ~ò~ûi ~ò~ûiZò
elþ eòelòh eòelòhZò
ai aòaiô aòaiôZò
Ê_þ iêhê_þi iêhê_þiZò
jéhþ Ròjhòðh RòjhòðhZò
@ûcôù^_\ú -
fbþ fò_iþ fò°ùZ
R^þ RòR^òh RòR^òhùZ
ecþ eòeõi eòeõiùZ
ebþ eò_þi eò_þiùZ
aê]þ aêbiê ô aêbiê ùô Z
gú gògdòh gògdòhùZ
@]ô-A @]ôRòMûõi @]ôRòMûõiùZ
ùiaþ iòùiaòh iòùiaòhùZ
cêPþ cêcêl cêcêlùZ
Bhþ BPòlòh BPòlòhùZ
Wú WòWÿdòh WòWÿdòhùZ
ZòR ZòZòl ZòZòlùZ
ùZ÷â ZòZâûi ZòZâûiùZ
a]þ aúbiô aúbiôùZ
cû^þ cúcûõi cúcûõiùZ
~ê]þ ~ê~iê ô ~ê~êiôùZ
[84]
ùKùZK i^« ]ûZêe _âùdûMKê flý Ke-
aûkKü aò\ýûkdõ RòMcòhZòö (M«êcþ AzZò)
gògêü ùcû\Kõ \éÁßû aêbêlZòö (ùbûqêcþ AzZò)
céMü Rkõ _ò_ûiZòö (_ûZêcþ AzZò)
Zû_iü ùa÷KêùY× ZòÂûiZòö (iÚûZêcþ AzZò)
aûkòKû MúZõ RòMûiZòö (MûZêcþ AzZò)
aýû]ü _gì^þ RòNûõiZòö (j«êcþ AzZò)
cûZû @^Üõ _ò_lZòö (_qêcþ AzZò)
gòhýü Mêeêõ _ò_ézòhZòö (_âÁêcþ AzZò)
Ké_Yü ]^õ fò°ùZö (faþ]êcþ AzZò)
@jõ iµâZò gògdòùhö (gdòZêcþ Azûcò)
Zßõ _òZùeø iòùhaòhùiö (ùiaòZêcþ Aziò)
ùKùZK ]ûZêe i^«ùe _eùià÷_\úiÚû^ùe @ûcôù^_\ú eì_ jêGö
flý Ke - mûZêcþ AzZò = RòmûiùZö (RûYòaûKê ·jêñQò)
aûkKü Kòõ RòmûiùZ?
iàZêðcþ AzZò = iêiàìhðùZö (iàeY KeòaûKê Azû KeêQò)
K^ýû cûZeõ iêiàìhðùZö
\âÁêcþ AzZò = \ò\élùZö (ù\LôaûKê Azû KeêQò)
_eòaâûRKü icê\âõ \ò\élùZö
ùgâûZêcþ AzZò = gêgïhùZö (gêYòaûKê Azû KeêQò)
aé¡û _êeûYõ gêgïhùZö
@^ý ùKùZK ]ûZêe Êû[ðùe ‘i^þ’ _âZýd jêG, Azû[ðùe ^êùjñö
flý Ke - KòZþ+i^þ+g_þ+Zò_þ = PòKòiôZò (@ûùeûMý KeêQò)
ùa÷\ýü eêMþYõ PòKòiôZòö
Mê_þ+i^þ+g_þ+ùZ = RêMê°ùZö (NéYû KeêQò)
eûcü gýûcûZþ RêMê_þiùZö
ZòRþ+i^þ+g_þ+ùZ = ZòZòlùZö (ijý KeêQò)
aûkKü còZâõ ^ ZòZòlùZö
a]þ+i^þ+g_þ+ùZ = aúbiôùZö (^ò¦û KeêQò)
[85]
Ké_Yü \ûZûeõ aúbiôùZö
cû^þ+i^þ+g_þ+ùZ = cúcûõiùZö (^ò¿ˆÿò KeêQò)
ibû_Zòü @ûùa\^õ cúcûõiùZö
i^« ]ûZê ijòZ @û (Èú) _âZýd fûMò aòùghý_\ MVòZ jêGö
~[û - _û + i^þ + @û = _ò_ûiûö
bêRþ + i^þ + @û = aêbêlûö
\égþ + i^þ + @û = \ò\élûö
mû + i^þ + @û = Ròmûiûö
Rò + i^þ + @û = RòMúhûö
_Vþ + i^þ + @û = _ò_Vòhûö
fbþ + i^þ + @û = fò°û AZýû\òö
aûKýùe _âùdûMKê flý Ke-
cc _ò_ûiû a¡ðùZö
gòùgûü aêbêlû @Éòö
gòhýiý Ròmûiûõ Mêeêü \ìedZòö
cc ùKûYûKðc¦òeiý \ò\élû aˆÿðùZö
]^fò°û KêcûMðõ ^dZòö AZýû\òö
cùêL - ‘@û’ _âZýdû« i^«_\ ‘fZû’ g± _eò eì_MâjY Keò[ûGö
i^« ]ûZê ijòZ ‘C’ _âZýd fûMò Kˆÿéð_\ MVòZ jêGö ‘C’ _âZýdû« _\e _êõfòwùe ‘iû]ê’ g±
_eò eì_ ùjûA[ûGö ùKùZK ‘C’ _âZýdû« _\e C\ûjeY ^òcÜùe _â\ˆÿ ùjûAQò, ù\L-
fbþ + i^þ + C = fò_þiêö
mû + i^þ + C = Ròmûiêö
Rúaþ + i^þ + C = RòRúaòhêö
aPþ + i^þ + C = aòalê ö
\û + i^þ + C = \ò›êö
cé + i^þ + C = cêcìhêð û
cêPþ + i^þ + C = cêcêlêö AZýû\òö
[86]
aûKýùe _âùdûMKê flý Ke-
]ûcòðKü Bgßeõ Ròmûiêü baZòö
\êaéðˆÿûü ]^õ fò°aü ba«òö
Zßõ KòoôZþ aòalêü @iò?
i^Üýûiú iõiûeõ cêcêlêü baZòö
iùað iêùL^ RòRúaòhaü i«òö
_òZû aÈõ PòKâúhêü @ûiúZþö
QûZâûü _âû«ùe PòKâúWòhaü i«òö AZýû\òö
_Vþ ]ûZêe i^«eì_ aòbò^ÜfKûeùe ^òcÜ _eò ùjûA[ûG, flýKe - _ò_VòhZò, _ò_VòùhZþ, _ò_VòhZê,
@_ò_VòhZþ, _ò_VòhiýZòö Gjò_eò @^ý ]ûZêcûûe i^«eì_ Keû~ûGö fbþ]ûZêe i^«eì_ - fò®þùZ,
fò_þùiZ, fò_þiZûcþ, @fò°Z, fò°òhýùZö AZýû\òö
@býûi
1ö iõÄéZbûhdû @^êaû\õ KêeêZ -
(K) QûZâcûù^ iõÄéZ _XÿòaûKê Azû KeêQ«òö
(L) jeò ejiý RûYòaûKê Azû KeêQòö
(M) cêñ PòZâ ù\LôaûKê ·jêñQòö
(N) cû@û \jò LûAaûKê Azû KeêQ«òö
(O) ùKùZK ùfûK Nùe ejòaûKê Azû Ke«òö
(P) Sò@cûù^ ^ûPÿòaûKê Azû KeêQ«òö
(Q) MûdK\êùjñ gûÈúdiwúZ MûAaûKê Azû Keò[ôùfö
(R) _òfûUò NeKê ~òaûKê Azû Keòaö
(S) ù^Zûcûù^ \eò\âcûûê ù\aûKê Azû Keòaû CPòZö
(T) Zêù¸cûù^ Mêeêu C_ù\g MâjY KeòaûKê Azû Keö
(U) ùfûKcûù^ Mûñùe ejòaûKê Azû Keò_ûe«òö
(V) gògê\êAUò ùgûAaûKê Azû KeêQ«òö
(W) iû]êcûù^ iõiûe ZýûM KeòaûKê Azû KeêQ«òö
(Xÿ) @ûùc ajòMêWÿòKê ùâûKê Azû KeêQêö
(Y) Zêùc PòVòUòG ùfLôaûKê Azû Keò[ôfö
[87]
_qêcþ AzZòö _ûZêcþ Aziòö mûZêcþ Azûcüö
aqêcþ AùzZþö \ûZêcþ Azûö ùgâûZêcþ HzZþö
\âÁêcþ Azûö MâjúZêcþ Azûö ù^Zêcþ Azêüö
3ö @ù]ûfòLôZ_\û^ò aýajéZý iõÄéùZ^ aûKýû^ò ePdZ -
eêeê\òhZò, Ròjiòh«ò, cúcûõiùZ, ~ê~êiôùZ, aòal«ò, gêgïhZûcþ, @~ò~ûiZþ, _ò_ézòhZòö
4ö iõùgû]^õ KêeêZ -
(K) aûkKü _òZeõ \ò\élZòö
(L) QûZâü _êeÄûeõ fò°Zòö
(M) ecû _ê¿ûYò RòNâûiùZö
(N) cûZêkü aòù\gõ ~ò~ûiùZö
(O) ~ªú c¦òeõ còiôùZö
(P) ZÄeü ]^õ RòjúhðùZö
(Q) \ûZûeü \eòù\âbýü ]^õ \òiôZòö
(R) aé¡ûü aò\ýûkùd _ò_VòhZüö
(S) @jõ aÈõ ZòZýliòö
(T) Zßõ Kòõ PòKâúhZòö
(U) @MÜòü Méjõ \ò]lùZö
KÉ¸ü LÉ¸ü
Kˆÿêðcþ AzZò B_þiiò
\ûZêcþ Az«ò gêghâì üê
ù^Zêcþ AùzZþ @]ôRòMûõi«ûcþ
RúaòZêcþ AzZê PòKúhðZò
mûZêcþ HzZþ aòalû
_ûZêcþ Azûcü \òZþi«ò
aqêcþ Azû ^ò^úùhZþ
ùgâûZêcþ Azêü ZòÂûiû
iÚûZêcþ Azû _ò_ûiûcü
@û_þZêcþ Aziò RòRúaòhZê
@ù]ýZêcþ Az«ê @RòmûiZþ
[88]
6ö i^«eì_ûYò fòLZ -
a\þ - fUþfKûe _â[c_êeêh ajêaPù^ö
fòLþ - fOþfKûe c¤c_êeêh \ßòaPù^ö
cé - aò]ôfòOþ fKûe Cˆÿc_êeêh - GKaP^ö
Wÿú - fUþfKûe _â[c_êeêh - GKaP^ö
\^þgþ - ùfûUþ fKûe Cˆÿc_êeêh ajêaPù^ö
_âzþ - fOþ fKûe _â[c_êeêh ajêaPù^ö
_Vþ - aò]ôfòOþ fKûe _â[c_êeêh \ßòaPù^ö
7ö cìk]ûZêõ ^òeì_dZ-
fò°ù«, aòaiôZò, gêgïhù«, ~ò~ûùiZþ, \ò]ûaòhZò, ^ò^úhZê, aêbêl«ò, ZòZòlùZö
[89]
~O« ]ûZê _âKeY
Kâòdûe _êêûaéˆÿò aû aûe´ûe Keòaû @[ðùe ]ûZêùe ~Oþ (~) _âZýd fûùM ö ~O« ùjùf ]ûZêe
\ßòZß jêG ö YòPþ I i^þ _âZýd _âùZýK ]ûZêeê ùjûA_ûùe cûZâ ~Oþ _âZýd _âùZýK ]ûZêeê jêG ^ûjóö
1ö aý¬â‰ð @û\òùe [ôaû GKÊe aògòÁ ]ûZêeê _ê^ü _ê^ü aû @Zògd @[ðùe ~Oþ (~) _âZýd aòKÌùe
jêGö Gjò ]ûZê @ûcôù^_\úö
~[û - bì + ~Oþ (~) = ùaûbìd + ùZ = ùaûbìdùZ
(_ê^ü _ê^ü @Zògùd^ aû baZò)ö ~Oþ _âZýd ùjùf ]ûZê @býÉ (ù\g-Cùb @býÉcþö 6.1.5)
jêG Gaõ ~ûaZúd @býÉ Kû~ðýKê _âû¯ jêGö
2ö \êA ÊeaògòÁ iìP, iìZâ I cìZâ ]ûZêeê Gaõ Êeû\ò @Uþ, @gþ ]ûZêeê c¤ ~Oþ jêGö ~[û- ÊPþ -
ùiûiìPýùZ, iìZâ - ùiûiìZâýùZ, cìZâ - ùcûcêZâýùZ, @Uþ - @UûUýùZ, @gþ - @gûgýùZö
3ö MZý[ðK ]ûZêeê ùKak ùKøUòfý aû aKâZû @[ðùe aòKÌùe ~Oþ jêGö _ê^ü _ê^ü aû @Zògd @[ðùe
jêG ^ûjóö ~[û - KêUòkcþ @UZò = @UûUýùZ, KêUòkõ MzZò = RwcýùZ AZýû\òö
4ö ~Oþ _âZýdû« ]ûZêe _ìaðbûMe MêY jêGö ~[û gêPþ - ùgûgêPýùZ, \ú_þ - ù\\ú_ýùZ, fê_þ -
ùfûfê_ýùZ, bêRþ - ùaûbêRýùZ, fòLþ - ùffòLýùZ AZýû\òö
5ö ùKùZK ~Oþ« ]ûZêe fUþ _â[c_êeêh GKaP^ùe eì_ -
\û - ù\\úd - ù\\údùZ iá - iûià~ðý - iûià~ðýùZ
j^þ - ùRNÜúd - ùRNÜúdùZ j^þ (MZò) - RN^ý - RN^ýùZ
^éZþ - êú^éZý - êú^éZýùZ Mâj - ReúMéjý - ReúMéjýùZ
_âzþ - _eú_ézý - _eú_ézýùZ gú - gûg~ý - gûg~ýùZ
Rßkþ - RûRßfý - RûRßfýùZö ^ú - ù^^úd - ù^^údùZ
eê\þ - ùeûeê\ý - ùeûeê\ýùZ Ké - ùPKâúd - ùPKâúdùZ
_û - ù__úd - ù__údùZ
@býûi
1ö GK_\ú KêeêZö
(bégõ) _ê^ü _êâðû _ZZòö _ê^ü _ê^bðaZòö KêUòkcþ @UZòö _ê^ü _ê^ü (@Zògùd^ aû) jeZòö _ê^ü
_ê^ü RûdùZö _ê^ü _ê^ü _ézZòö _ê^ü _ê^ü _gýZòö @Zògùd^ ùeû\òZòö
2ö ~O«]ûZêeìù_÷ü gì^ýiÚû^û^ò _ìedZö (fUþ-_â[c _êeêùh÷KaPù^)
(K) aûkKûü eûcõ ---- (Mcþ)
(L) Ké¾ü MYòZõ ----- (_Vþ)
(M) @MÜòü ~mgûkûdûõ ---- (Rßkþ)
(N) iúZû Rkõ ----- (_û)
(O) gòlKü ÊcZõ ---- (a\þ)
l
[90]
^ûc]ûZê _âKeY
^ûc @[ðûZþ aòùghý - aòùghYû\ò aûPK g± ù~Cñ ]ûZêe @õg Zûjû ^ûc]ûZêö C\ûjeYÊeì_-
gèú èþèûdùZö (ùQûU cûQ èþèþ jêG) èþè - èþèûdùZö iêa« _âûZò_\òKeê bò^Ü bò^Ü
@[ðùe KýPþ, KýOþ I Kßò_þ _âbéZò jêGö Gjò _âKéZò I _âZýd icê\ûde ]ûZêiõmû ùjaû ijòZ ‘iêù_û
]ûZê_âûZò_\òKùdûü’ (@Áû¤ûdú - 2/4/71) iìZâ akùe iê_þ aòbqòe ùfû_ jêGö ~[û - P¦âü + KýOþ =
P¦âûdö iêLcþ + KýPþ = iêLúdö ^ûc]ûZêe eì_iò¡ò bßû\ò-MYúd ]ûZêe eì_iò¡ò i\égö
1ö Kcðùaû]K iêa«eê ^òR _ûAñ Azû @[ðùe ‘KýPþ’ _âZýd aòKÌùe jêGö ‘KýPþ’ _âZýd _ùe [ôùf
_ìaðaˆÿðú @-Kûe aû @û-Kûee ‘B’ jêGö ‘KýPþ’ _âZýdû« ]ûZê _eùià÷_\ú jêGö (KýPò P - 7/4/
33)
C\ûjeY - _êZâcþ + KýPþ (~) = _êZâúd + Zò_þ (Zò) = _êZâúdZòö
ùMûaò¦ü _êZâúdZò (ùMûaò¦ü @ûcô^ü _êZâcþ AzZò)ö
ùijò_eò cûkûcþ + KýPþ = cûkúdZòö
GVûùe aûKýe Kˆÿðû ùMûaò¦ ^òR_ûAñ _ê@UòG Kûc^û Keòaû @[ð _âKûg _ûCQòö @^ý Kûjûeò _ê@UòG
ùjC ùaûfò Azû Kùf KýPþ _âZýd ùja ^ûjóö ~[û - ùMûaò¦ü eûciý _êZâcþ AzZòö cû«_âKéZòK iêa«eê
KýPþ jêG ^ûjóö ~[û - KòcòzZòö
2ö KýPþ _âZýd _ùe [ôùf ‘A’ e ‘B’ ‘C’ e ‘D’, ‘E’ e ‘eú’, ‘I’ e ‘@aþ’ Gaõ ‘J’ e ‘@ûaþ’
jêGö ~[û - Kaò - KaúdZò, iû]ê - iû]ìdZò, Kˆÿéð - KˆÿðâúdZò, ùMû - MaýZò, ù^ø - ^ûaýZòö
3ö KýPþ _âZýd _ùe [ôùf ‘^þ’ e ùfû_ jêGö ~[û -
eûR^þ + KýPþ + Zò_þ = eûR + ~ + Zò = eûRúdZòö
4ö KýPþ _âZýd _ùe [ôùf ‘@’ Kûee - @û/B jêGö
~[û @g^ g±eê aêbêlû @[ðùe - aêbêlêü @g^ûdZòö
(i\ýü ùbûqêcþ @g^cþ AzZò) cûZâ KòQòKûk _ùe ùbûRù^zû aêSûAùf - aêˆÿêlêü @g^údZòö
ùijò_eò C\K g±eê _û^ Azû @[ðùe - C\^ýZò Zéhûˆÿðüö cûZâ iÜû^ aû @^ý ùKøYiò Azûùe - C\KúdZòö
ùijò_eò ]^ g±eê ùfûb @[ðùe - ]^ûdZò (]ù^ iZý_ò ]^cþ AzZò)ö cûZâ \eò\âü ]^údZò GVûùe
ùfûb a\kùe ]^ûbûa_ìeùYzû aò\ýcû^ö
5ö KýPþ _âZýd ù~Cð @[ðùe jêG KûcýPþ _âZýd c¤ ùijò @[ðùe jêGö
~[û - aúeü eYKûcýZò (@ûcô^ü eYcþ AzZò)ö
iaðü ~gÄûcýZò ö ~ûmòKü i_òðÃûcýZòö
[91]
6ö Kcð aû @]ôKeYùaû]K C_cûâûPK _\eê @ûPeY aû aýajûe @[ðùe KýPþ _âZýd jêGö
~[û - Mêeêü gòhýõ _êZâúdZò (_êZâcþ Aa @ûPeZò aýajeZò aû)ö GVûùe _êZâ Kcð Gaõ C_cû^ö
iû]êü KêUúùe _âûiû\údZòö GVûùe _âûiû\ @]ôKeY I C_cû^ö
_êZâü Aa @ûPeZò - _êZâûdùZö (^òùR _ê@ _eò @ûPeY KeêQò)
7ö ^ciþ g±eê _êRû Keòaû I aeòaiþ g±eê ùiaû Keòaû @[ðùe KýPþ _âZýd jêGö
~[û - ù\aû^þ ^ciýZò (_ìRdZò)ö (^cü KùeûZò = ^ciýZò)
Mêeì^þ aeòaiýZò (ùiaùZ)ö (aeòaü (ùiaûõ) KùeûZò = aeòaiýZò ö
8ö Kˆÿðû C_cû^ ùjûA[ôùf Zjóeê @ûPeY @[ðùe KýOþ (c) _âZýd jêGö KýOþ _âZýdû« ^ûc]ûZê
@ûcôù^_\úö ~[û - KâúWÿ›ê aûkùKhê GKü Ké¾ûdùZ (Ké¾ Aa @ûPeZò), @_ùe ùMû_ûdù«ö
(ùMû_û Aa @ûPe«ò)ö GVûùe Ké¾ I ùMû_ Kˆÿðû Gaõ C_cû^ö
9ö @ûPeY @[ðùe iaê _âûZò_\òKeê Kßò_þ _âZýd aòKÌùe jêGö Kßò_þ e iõ_ì‰ð ùfû_ jêG I Kßòa« ]ûZê
_eùià÷_\ú jêGö ~[û - @iàò^þ ^ûUùK ]^¬dü Ké¾Zò (Ké¾ Aa @ûPeZò) cû]a½ ^¦Zò (^¦Aa
@ûPeZò)ö ùijò_eò-
cûkû Aa @ûPeZò = cûkûZò
Kaòü Aa @ûPeZò = KadZò
gâúü Aa @ûPeZò = gâdZò
_òZû Aa @ûPeZò = _òZeZò
cûZû Aa @ûPeZò = cûZeZò
Mêeêü Aa @ûPeZò =MêeaZò
10ö Kcð eìù_ [ôaû aû¿, Chà^þ I ù`^ g±eê C\þac^ @[ðùe aòKÌ,ùe KýOþ _âZýd jêGö ~[û - gògêü
aû¿ûdùZ (ùfûZKcþ C\þacZò=Kâ¦Zò)ö ùijò_eò ChàûdùZ _aðZüö ù`^ûdùZ ùNûUKüö
11ö Kcð\ßòZúdû« g± (]ß^ò), ùa÷e, Kkj, iê\ò^, \êŸòð^ g±eê aòKÌùe KýOþ _âZýd jêGö ~[û - g±õ
KùeûZò = g±ûdùZ Gjò_eò ùa÷eûdùZ, KkjûdùZ, iê\ò^ûdùZ I \êŸòð^ûdùZö
12ö Kˆÿðû ^òùR iêL \êüLû\ò @^êba Keê[ôùf Kcð\ßòZúdû« iêL \êüL _âbéZò g±eê KýOþ _âZýd jêGö ~[û-
eûcü iêLûdùZ \êüLûdùZ aû (iêLõ \êüLõ aû @^êbaZò eûcü AZý[ðü)ö
13ö ùKùZK g±eê bò^Ü bò^Ü @[ðùe YòPþ _âZýd jêGö
aâZ + YòPþ = aâZdZò - @gÜûZò/aRðdZò
iõaÈ + YòPþ = iõaÈdZò - @ûzû\dZò
NU + YòPþ = NUdZò - NUõ KùeûZò / @dõ NUü AZò ùNûhdZòö
C_ùgäûK + YòPþ = C_ùgæûKdZò - ùÉøZò ùgäûùK^
\ìe + YòPþ = \adZò - \ìeõ KùeûZò ö
@«òK + YòPþ = ù^\dZò - @«òKõ KùeûZòö
iZý + YòPþ = iZýû_dZò / iZýû_dùZ - iZýcþ @ûPùÁ (K[dZò) KùeûZò aûö
[92]
@býûi
1ö GK_\ú KêeêZ
@ûcô^ü ~gü AzZòö _âûiûù\ Aa @ûPeZòö iZýcþ @ûPùÁö ùfûbûZþ ]^cþ AzZòö iÜû^û[ðcþ C\Kcþ
AzZòö ùMû_ Aa @ûPeZò ö cògâõ KùeûZòö
2ö @[ðùb\õ _â\gðdZö
_êZâúdZò - _êZâûdùZ, @g^ûdiò - @g^údiò,
C\^ýûcò - C\Kúdûcò, ]^ûdiò - ]^údiò ö
3ö iõùgû]dZö
Ehòü aù^ Z_ûZòö ùNûUKü ù`^dZò ö
eûcü @\ý P_kûdZòö _eÈòdõ cû ZâûdùZö
4ö _\û^ò aýajéZý aûKýû^ò ePdZö
jeòYûdùZ, _êZâúdZò, ]^KûcýZò, iêLûdùZ ö
5ö C}kbûhdû @^êa\Zö
(K) _âûiû\údZò ~ü KêUýûõ _~ðýuúdZò coùKö
Ziý iù«ûhgúkiý KêaþRòKû_ý°eûdùZöö
(L) ajòÜÉiý RkûdùZ Rk^ò]ôü KêfýûdùZ ZZþlYû-
ù^àeêü ÊÌgòkûdùZ céM_Zòü i\ýü KêewûdùZö
aýûùkû cûfýMêYûdùZ aòheiü _údìhahðûdùZ
~iýûùw$LôkùfûKafäbZeõ gúkõ icê^àúkZòöö
(M) a]ôedZò K‰ðaòaeõ aûPõ cìKdZò ^d^c§dZòö
aòKéZdZò MûZâ~Áòõ iµ\þùeûùMû$dc\þbêùZû eûR^þöö
[93]
_eùià÷_\ - aò]û^
]ûZê Zò^ò_âKûe - @ûZàù^_\ú, _eùià÷_\ú I Cbd_\úö Kò«ê aòùgh-aò]û^ @^êiûùe Cbd_\ú
]ûZêeê ùKak @ûcôù^_\ ùjaû aû _eùià÷_\ ùjaû, @ûcôù^_\ú ]ûZêeê _eùià÷_\ ùjaû I _eùià÷_\ú
]ûZêeê @ûcôù^_\ ùjaû ù\Lû~ûGö ~[û- Mcþ - _eùià÷_\ Kò«ê iõMcþ - @ûZàù^_\ Gaõ gûiþ -
_eùià÷_\ Kò«ê @ûgûiþ - @ûZàù^_\ ö eûcûdYû\ò Mâ^Úcûûùe @agý aêýZþKâcùe _âùdûM ù\LôaûKê
còùkö ~[û- c^êhýûYûõ ijùiâhê K½ò\þ ~ZZò (~ZùZ) iò¡ùdö aòùRhýZò (aòùRhýùZ) eùY K‰ðcòZò
ùc ^ûZâ iõgdü, ^ ^ò\âûcþ @fbZþ (@fbZ) ^ògòö Giaê @ûhð ùjZê GVûùe @ûùfûPý ^êùjñö
1ö @^ê I _eû-_ìaðK Kê ]ûZê _eùià÷_\ú jêGö
~[û - gògaü @^ýû^þ @^êKêað«òö
@dõ _ecZõ _eûKùeûZò (LŠdZò)ö
2ö aò, _eò, C_ I @û C_iMð_ìaðK ecþ ]ûZêeê _eùià÷_\ jêGö
~[û - Zßõ _û_û\þ aòecö
_âû«ùe aûkKûü _eòec«ò (KâúW«ò)ö
iû]aü KêUúùe$_ò @ûec«ò (iêLc^êba«ò)ö
~m\ˆÿü ù\a\ˆÿcþ C_ecZò (C_ecdZò)ö GVûùe C_-ecþ ]ûZê YòR« C_-ecþ ]ûZêe @[ð aj^
Keê@Qòö ~m\ˆÿ ù\a\ˆÿKê aòeZ KeûCQòö
3ö YòR« aê]þ, ~ê]þ, ^gþ, R^þ, @¤d^û[ðK @]ô_ìaðK A, _î, \î, iî ]ûZêeê _eùià÷_\ jêGö
~[û - ùaû]dZò (aòKûidZò), ù~û]dZò, ^ûgdZò, R^dZò, @¤û_dZò, _âûadZò (·kdZò /
_âû_dZò), \âûadZò (fû_dZò / ]ûadZò), iâûadZò (iý¦dZò / _âaûjdZò)ö
4ö @ûcôù^_\fûMò CŸòÁ KûeY ajòbðìZ ]ûZêMêWòK _eùià÷_\úö @Áû¤ûdúùe @ûcôù^_\ - aò]û^
_âaˆÿðK 66Uò (_â[c @¤ûd - ZéZúd_û\ - iìZâKâc 12-77) ^òdciìZâ _âYúZö GMêWòKùe @«MðZ
ùjC^[ôôaû @agòÁ ]ûZêeê KˆÿéðaûPýùe _eùià÷_\ _âZýd jêGö ~[û- ^ò-_ìaðK aògþ]ûZê “ùâðògü”
(@.1/3/17) iìZâ @^êiûùe @ûcôù^_\ú ö cûZâ @û/_â-_ìaKð aòg]þ ûZê _eùià_÷ \ú ùjûA[ûGö _âùdûMùe
^òaògùZ ùjfûùaùk @_e_lùe @ûaògZò aû _âaògZò jêGö
@ûcôù^_\ - aò]û^
1ö bûaaûPý I KcðaûPýùe ]ûZê @ûcôù^_\ú jêGö ~[û - jeòYû jiýùZö Kê¸KûùeY NUü KâòdùZö
2ö ^ò-_ìaðK aògþ ]ûZêeê @ûcôù^_\ jêGö
~[û - Ziý _ûù\ K+Kü ^òaògùZö
[94]
3ö aò I _eû-_ìaðK Rò ]ûZêeê @ûcôù^_\ jêGö
~[û - iZýõ iaðZâ aòRdùZ ö iü @¤d^ûZþ _eûRdùZ - ùi @¤d^_âZò aòcêLö
4ö @û, @^ê, icþ I _eò-_ìaðK KâúWþ ]ûZêeê @ûcôù^_\ jêGö ~[û - _âû«ùe aûkKûü @ûKâúWù«,
@^êKâúWù«, iõKâúWù« aûö cûZâ QûZâûü gòlKcþ @^êKâúW«ò iÚkùe ijû[ð _âKûgKeê[ôaû @^ê
C_iMð ùjûA ^ [ôaûeê GVûùe @ûcôù^_\ ùjûA^ûjóö icþ-_ìaðK KâúWþ ]ûZêe KìR^û[ðK
_âùdûM ùjùf Zjóeê @ûcôù^_\ jêG^ûjóö ~[û - iõKâúWZò aòjMüö
5ö icþ, @a, _â I aò-_ìaðK iÚû ]ûZêeê @ûcôù^_\ jêGö ~[û - i«òÂùZ (K[ûùe ejòaû / cû^òaû) -
\ûeò\âýûZþ _êeêhiý aû§aRù^û aûùKý ^ i«òÂùZö @aZòÂùZ (@UKò~òaû / @ù_lûKeòaû)- _âZòÂùZ
(_âiÚû^Keòaû) - jeòü jeò\ßûeõ _âZòÂùZö aòZòÂùZ (_é[Kþ aû ÊZª @aiÚû^)ö
6ö CZþ-_ìaðK iÚû ]ûZêeê @ûcôù^_\ jêG ù~ùZùaùk Kˆÿðûe ùPÁû _âKûg _ûAaû ijòZ Gjû\ßûeû
D¡ßðKcð aû @ûiêê CVò_Wòaû _eò @[ð _âKûg_ûC^[ôaû ö ~[û - iü ù\giý C^ÜùZ÷ý CˆÿòÂùZö (ùi
ù\ge C^ÜZò _ûAñ C\ýc KeêQ«ò) cûZâ (K) Kˆÿðûe ùPÁû âêSûAùf ~[û - gZcþ CˆÿòÂZòö
(gùjUuû ·¦û CVòa) Gaõ (L) iÚû^ QûWò C_eKê CVòaû aêSûAùf ~[û - @ûi^ûZþ CˆÿòÂZò _âbéZò
ùlZâùe @ûcôù^_\ ùjûA^ûjóö
7ö ù\a_ìRû, ùck^, còZâZû @[ðùe @[aû _[ Kˆÿðû ùjûA[ôùf C_-_ìaðK iÚû ]ûZêeê @ûcôù^_\ jêGö
~[û - ù\a_ìRû - ùg÷aü gòacþ C_ZòÂùZ (C_ûi^û Kùe)ö
ùck^ - Mwû ~cê^ûcþ C_ZòÂùZö
còZâZû - iû]êü iû]êõ ù·÷e½ ù·÷ecþ C_ZòÂùZö iwZòKeY ùjCQò ^òKUaˆÿðú ùjûA còkòZ ùjaû
Gaõ còZâúKeY ùjCQò geúe Ægð aò^ûc¤ a§êZß iÚû_^ fûMò ^òKUKê ~òaûö
_[ - @dõ _^Úûü KUKcþ C_ZòÂùZ (iõù~ûM Keê@Qò)ö
8ö C_ - _ìaðK @KcðK iÚû ]ûZêeê @ûcôù^_\ jêGö ~[û - iü ùbûR^Kûùk C_ZòÂùZö @^ý[û @[ðûZþ
iKcðK ùjùf iÚû ]ûZêeê _eùià÷_\ jêGö ~[û - gòhýü Mêeêcþ C_ZòÂZòö
9ö icþ-_ìaðK @KcðK Mcþ ]ûZêeê @ûcôù^_\ jêGö
~[û - Za aûKýõ iwzùZ (iwZ @ùU)ö
10.ö @û - _ìaðK ùjß ]ûZêeê Æ¡ðû aû _âZòù~ûMòZûùe RòYòaû Azû @[ðùe @ûcôù^_\ jêGö ~[û - aúeü
aúecþ @ûjßdùZö @^ý[û - cûZû _êZâcþ @ûjßdZòö
11ö ùRýûZòcðd aÉêe C\þMc aêSûC[ôaû @û-_ìaðK Kâcþ ]ûZêeê @ûcôù^_\ jêGö ~[û - iì~ðýü @ûKâcùZö
@^ý _\û[ðe D¡ßðMc^ aêSûAùf _eùià÷_\ jêG - ~[û - _ûKgûkûdûü ]ìcü @ûKâûcZò (ùeûùhANeê
]ì@ûñ CVêQò)
12ö aòaû\ @[ðùe (iû]ûeYZü) aò-_ìaðK a\þ ]ûZêeê @ûcôù^_\ jêGö ~[û - ùlùZâ aòa\ù« KéhKûüö
[95]
13ö C_i¸ûhû aû cùÂaû Gaõ C_cªY aû ·Uìqò @[ðùe _âûdgü C_-_ìaðK a\þ ]ûZêeê @ûcôù^_\
jêGö ~[û - KcðKûeû^þ C_a\ùZö \ûZûecþ C_a\ùZö
14ö bûi^ (aòPlYZû _â\gð^), mû^ I ~^ô @[ðùe a\þ ]ûZêeê @ûcôù^_\ jêGö ~[û - gûùÈ a\ùZ
(gûÈmû^ùe icê{ßk)ö MYòùZ a\ùZ (MYòZ RûY«ò)ö ùlùZâ a\ùZ (ùlZùe _eògâc KeêQò)ö
15ö icþ + _â - _ìaðK a\þ ]ûZêeê c^êhýcûû \ßûeû icìùjûyûeY @[ðùe @ûcôù^_\ jêGö ~[û -
iµâa\ù« aâûjàYûü (aâûjàYcûù^ GKZâ CyûeY KeêQ«ò)ö @^ý[û - ‘géMûkûü iµâa\«ò’ ùlZâùe
_eùià÷_\ jêGö
16ö aû\û^êaû\ aû cZûù^÷Ký @[ðùe aò + _â - _ìaðK a\þ ]ûZêeê @ûcôù^_\ aòKÌùe ùjûA[ûGö
~[û- aò_âa\ù« ùa÷\ýûüö aò_âa\«ò ùa÷\ýûü (Wûqecûù^ bò^Ü bò^Ü cZ ù\CQ«ò)ö
17ö C\þ-_ìaðK iKcðK Peþ ]ûZêeê @ûcôù^_\ jêGö
~[û - iü ^òdccþ CyeùZ (ùi ^òdcKê fõN^ KeêQò)ö
cûZâ - aû¿cþ CyeZòö GVûùe @KcðK Peþ ]ûZêö
18ö icþ-_ìaKð Peþ ]ûZê ZéZúdû aòbqý« _\~êq ùjûA[ôùf @ûcôù^_\ú jêGö ~[û - ]^ò^ü ùaýûc~ûù^^
ioeù«ö cûZâ, _lû«ùe céMûü aù^ ioe«ò AZýû\ò jêGö
19ö elY aû _ûk^ bò^Ü @^ý @[ðKê aêSûC[ôaû bêRþ]ûZêeê @ûcôù^_\ jêGö ~[û - iaðKûeü ù\gõ bê^qò
(_ûkdZò)ö aûkKü I\^õ bêuþùZö aé¡ü \êüLgZû^ò bêuþùZö _â[c C\ûjeYùe bêRþ ]ûZê _eùià÷_\ú
Gaõ @^ý \êAUòùe @ûcôù^_\úö
20ö @û-_ìaðK \û ]ûZêeê @ûcôù^_\ jêGö
~[û - _â\ú_ü ùiÜjcþ (ùZ÷kõ NéZõ aû) @û\ùˆÿö cûZâ cêLaòÉûe aû ZZþ i\ég @[ð aêSûAùf
_eùià÷_\ jêGö ~[û - gßû cêLõ aýû\\ûZò (KêKêeUò cêL ùcfû KeêQò)ö ^\ú Kìkõ aýû\\ûZò (^\úa^ýû
a§ùe NûA iéÁòKùe)ö
21ö CKôY×û_ìaðK iàeY bò^Ü @[ðùe icþ + mû ]ûZêeê Gaõ _âZò + mû ]ûZêeê @ûcôù^_\ jêGö ~[û - gûÈõ
iõRû^úùZ (gûÈKê bfKeò RûùY)ö gZõ _âZòRû^úùZ (ùi gZcê\âû ÊúKûe Kùf)ö _lû«ùe -
cûZêü iõRû^ûZò (cûZûuê SêeêQò)ö C_iMðaòjú^ mû ]ûZêeê aòKÌùe @ûcôù^_\ jêGö ~[û - Rû^ûZòö
Rû^úùZö
22ö Ké ]ûZê Cbd_\úö cûZâ bò^Ü bò^Ü @[ðùe bò^Ü bò^Ü C_iMð ù~ûMùe Gjû @ûcôù^_\ú ùjûA[ûGö
]ûZê @[ð @ûcôù^_\úeì_ C\ûjeYe @[ð
(K) CZþ+Ké lZòKeòaû CZþKêeêùZ Mûkò/cò[ýû @bòù~ûM \ßûeû @ûNûZ ù\aû
CZþ+@û+Ké lZòKeòaû C\ûKêeêùZ Mûkò/cò[ýû @bòù~ûM \ßûeû @ûNûZ ù\aû
(L) C_+Ké ùiaû C_KêeêùZ ùiaû/C_ûi^û KeêQòö
(M) _â+Ké @ûaéˆÿò _âKêeêùZ @ûaéˆÿò KeêQòö
(N) @]ô+Ké @]ôKûe/lcû @]ôKêeêùZ @]ôKûe/lcû KeêQòö
[96]
23ö cò[ýû-_ìaðK YòR« Ké ]ûZêeê @ûcôù^_\ jêGö
~[û - _\õ cò[ýû KûedùZ (_\e CyûeY ZîUò~êq)ö
24ö iKcðK YòR« ]ûZêeê KcðKˆÿðeò _âùdûMùe CZþKY×û_ìaðK iáZò bò^Ü @[ðùe @ûcôù^_\ jêGö ~[û -
bqûü baõ _gý«ò - bùaû bqû^þ \gðdùZ (ba bqcûûê \gð^ ù\CQ«ò)ö
C_iòo«ò jÉò^õ jÉò_Kûü (cûjê«) - C_ùiPdùZ jÉú Êdùca (jÉú ^òRKê iòq KeûCQò)ö
25ö i^« mû, gî, iá I \égþ ]ûZêeê @ûcôù^_\ jêGö
~[û - ]cðõ RòmûiùZ (]cð RûYòaûKê Azû Kùe)ö cûZâ @^ê-_ìaðK mû ]ûZêeê i^Ü« ùjùf aò
@ûcôù^_\ ùja ^ûjóö ~[û-]cðcþ @^êRòmûiZòö Mêeêõ gêgïhùZ (Mêeêu ùiaû fûMò c^ KeêQ«ò)ö
^Áõ iêià éhðùZ (aòfê¯ aÉêe iàeY fûMò Azû Kùe)ö cûõ \ò\élùZ (ùcûùZ ù\LôaûKê Azû KeêQò)ö
@býûi
1ö @ù]ûfòLôZû^ûõ aûKýû^ûõ iõùgû]^õ KêeêZö
(K) C_aù^ _lòYü iõKâúWù«ö
(L) iü gZï^þ _eûRdùZö
(M) Kˆÿðaýcþ @icû_ý ^ aòecÊö
(N) iìù~ðýû\dûZþ _âûKþ g~ýûdûü iü CˆÿòÂùZö
(O) _V^ûd a§êü a§êcþ @ûjßdùZö
(P) ~êhàûKõ ~êqdü ^ iõMz«òö
(Q) Kòd«ü bûeZúdûü _û½ûˆÿýû^þ @^êKêaðùZö
(R) @^Üõ bê^qò cûâüö
(S) iû]êü iû]ê^û ij iwzZòö
(T) aò¾êcê_ZòÂZò ùa÷¾aüö
(U) gâúKé¾ü ·YìecûjßdZò ~ê¡û[ðcþö
(V) eûRû _âRûbýü ]^cû\\ûZòö
2ö aûKýû^ò ePdòZßû @[ðùb\õ \gðdZö
@ûjßdZò - @ûjßdùZ, CyeZò - CyeùZ,
CˆÿòÂZò - CˆÿòÂùZ, bê^qò - bêuþùZ,
@ûKâûcZò - @ûKâcùZ, aòa\«ò - aòa\ù«,
@^êKâúW«ò - @^êKâúWù«, iõMzùZ - iõMzZò ö
l
[97]
aûPÿý - _âKeY
^òcÜfòLôZ aûKýMêWÿòKê flý Ke:
1. aûkKü aò\ýûkdõ MzZòö
2. aûkùK^ aò\ýûkdü McýùZö
3. gògêü KâúWÿZòö
4. gògê^û KâúWýùZö
1c aûKýùe ‘aûkKUò aò\ýûkdKê ~ûCQò’ Gaõ 2d aûKýùe ‘aûkK\ßûeû aò\ýûkd ~òaû ùjCQò’
- Gjò_eò _âûd icû^ K[û Kêjû~ûAQòö @[ðûZþ 1c aûKýe @[ð ~ûjû 2d aûKýe @[ð Zûjû @ùUö ùijò_eò
3d aûKýùe ‘_òfûUò ùLkêQò’ I 4[ð aûKýùe _òfû\ßûeû ùLk ùjCQòö Gjû c¤ icû^ @[ðKê _âKûg Keê@Qòö
ùKak K[^ bwú aû _âKûg eúZòùe _eòaˆÿð^ ùjûAQòö
Gjò_eò bò^Ü bò^Ü K[^ bwú aû _âKûg ùg÷kúKê ‘aûPÿý’1 Kêjû~ûGö Kˆÿðû, Kcð I Kâòdû aûKýe cêLý
(_â]û^) @w @U«òö aýajûe ùb\ùe ùKCñ aûKýùe Kˆÿðû _â]û^ aû Cq jêG Z ùKCñVò Kcð Cq jêG Gaõ
ùKCñVò Kâòdû aû bûaö
C_eò fòLôZ 1c I 3d aûKýùe Kˆÿðû _â]û^ aû Cq ùjûA[ôaûeê Zûjû ‘KˆÿéðaûPÿý’ 2d aûKýùe
Kcð Cq ùjûA[ôaûeê Zûjû ‘Kcð aûPý’ I 4[ð aûKýùe Kâòdû aû bûa Cq [ôaûeê Zûjû ‘bûaaûPÿý’ @ùUö
ùZYê ‘aûPÿý’ iû]ûeYZü Zò^ò _âKûeö ~[û- (K) KˆÿéðaûPÿý, (L) KcðaûPÿý I (M) bûaaûPÿýö
(K) KˆÿðéaûPÿý2
^òcÜfòLôZ aûKýMêWÿòKê flý Ke:
1. ù\a\ˆÿü Mâûcõ MzZòö
2. Zßõ _ûVõ _Viòö
3. @jõ jiûcòö
C_~êýðq aûKýZâdùe ù\a\ˆÿ, Zßcþ Gaõ @jcþ Kˆÿéð_\ @U«òö aûKýùe Gjò _\MêWòK _â]û^ aû
Cq ùjûA[ôaûeê ùiMêWòK _â[cû aòbqòùe _âùdûM ùjûAQ«òö C_~êðýq aûKýMêWÿòK KˆÿéðaûPÿýùe @Q«òö 1c
I 2d aûKýùe Kcð_\ ‘Mâûc’ I ‘_ûV’ @^êq ùjûA[ôaûeê ùiVûùe \ßòZúdû aòbqòe _âùdûM ùjûAQòö
icÉ aûKýùe Kâòdû_\ Kˆÿéð_\ @^êiûùe _êeêh I aP^Kê MâjY KeòQòö
1. iõÄéZ aýûKeYùe ‘aûPÿý’ g±e @[ð ‘_â]û^’ aû ‘Cq’ ùjûA[ûGö
2. “flYõ KˆÿéðaûPÿýiý Kˆÿðeò _â[cû bùaZþö
\ßòZúdû«õ bùaZþ Kcð Kˆÿâð]ú^õ Kâòdû_\cþöö”
[98]
(L) KcðaûPÿý2
4. ù\a\ùˆÿ^ Mâûcü McýùZö
5. cdû Zßõ K[ýùiö
6. Zßdû @jõ \éùgýö
C_~êðýq aûKýMêWÿòKùe Kcð _â]û^ aû Cq ùjûA[ôaûeê GMêWÿòK KcðaûPÿýö G[ôùe Kˆÿðû ù\a\ùˆÿ^,
cdû I Zßdû @_â]û^ aû @^êqö ùZYê GMêWÿòK ZéZúdû aòbqòùe I Kcð_\ Mâûcü, Zßcþ Gaõ @jcþ Cq ùjûA
_â[cû aòbqòùe ejòQ«òö KcðaûPÿýùe Kcðe _âû]û^ý ejê[ôaû ùjZê Kâòdû_\MêWÿòK KcðKê @^êieY KeòQ«òö
KcðaûPýùe Kâòdû_\ MV^ _ûAñ cìk ]ûZêùe ‘~’ _âZýd ù~ûMùjûA, Zûjûe ‘ùiaþ’ ]ûZê _eò
@ûcôù^_\úùe eì_ jêGö 4[ð aûKýùe Kcð_\ ‘Mâûcü’ _â[c _êeêh [ôaûeê Kâòdû_\ _â[c_êeêhùe
ejò@Qòö ùijò_eò 5c I 6Â aûKýùe Kcð_\ ‘Zßcþ’ I ‘@jcþ’ ùjûA[ôaûeê Kâòdû_\e _âùdûM ~[ûKâùc
c¤c_êeêh I Cˆÿc_êeêhùe ùjûA@Qòö
(M) bûaaûPÿý3
^òcÜfòLôZ aûKýMêWÿòKê flýKe:
7. gògê^û Kâ¦ýùZö
8. Zßdû jiýùZö
9. @iàûbòü iÚúdùZö
C_~êðýq aûKýMêWÿòKùe Kcð ^ûjóö Kˆÿéð_\e _âû]û^ý ^ [ôaûeê ùiMêWÿòK @^êq Kˆÿðû bûùa ZéZúdû
aòbqòùe _âùdûM ùjûAQ«òö ùZYê aûKýMêWÿòKùe Kâòdû aû bûae _âû]û^ý [ôaûeê, GMêWÿòK bûaaûPýö
bûaaûPýe Kâòdû_\ KcðaûPý_eò MVòZ ùjûA iað\û _â[c_êeêh GKaP^ùe _âùdûM ùjûA[ûGö KcðaûPý
Gaõ bûaaûPýùe Kâòdû - iaê fKûeùe @ûcôù^_\ú (ùiaþ ]ûZê_eò) jêG Gaõ fUþ, aò]ôfòOþ, ùfûUþ I fOþ
Gjò ·eò_âKûee fKûeùe ]ûZê _ùe ‘~’ _âZýd ù~ûM jêGö4 iKcðK ]ûZêe KˆÿéðaûPý I KcðaûPýùe Gaõ
@KcðK ]ûZêe KˆÿéðaûPý I bûaaûPýùe _âùdûM ù\Lû~ûGö
2ö “_âùdûùM KcðaûPÿýiý ZéZúdû KˆÿéðKûeùKö

_â[cû«õ bùaZþ Kcð Kcðû]ú^õ Kâòdû_\cþöö”
3ö “bûaaûùPÿý Kcðûbûaü ZéZúdû KˆÿéðKûeùKö
_â[c_êeêhùi÷ýKaP^û«õ Kâòdû_\cþöö”
4ö “bûùa KcðYò aûùPÿý Pÿ i\û iýû\ûcôù^_\cþö
fWû\òhê PZêùhßða ~KûeiýûMùcû bùaZþöö”
[99]
~[û: iKcðK:
KˆÿéðaûPÿý - gòhýü ùa\õ _VZòö
KcðaûPÿý - gòùhýY ùa\ü _VýùZö
@KcðK:
KˆÿéðaûPÿý - @jõ ZòÂûcòö
bûaaûPÿý - cdû iÚúdùZö
G[ôeê RYûMfû :-
KˆÿéðaûPÿýùe: KcðaûPÿýùe: bûaaûPÿýùe:
1. Kˆÿðû _â]û^ aû Cq ùjûA 1. Kˆÿðû @_â]û^ aû @^êq 1.Kˆÿðû @_â]û^ aû @^êq
_â[cû aòbqòùe eùjö ùjûA ZéZúdû aòbqòùe eùjö ùjûA ZéZúdû aòbqòùe eùjö
2. Kcð @_â]û^ aû @^êq, 2. Kcð _â]û^ aû Cq ö ùZYê 2. Kcð ^ [ûGö
ùZYê \ßòZúdû aòbqòùe eùjö Zûjû _â[cû aòbqòùe ùKak @KcðK ]ûZêe _âùdûM
_âùdûM jêGö ùjûA[ûGö
3. Kâòdû_\ Kˆÿðûe @]ú^ @[ðûZþ 3. Kâòdû_\ Kcðe @]ú^ @[ðûZþ 4. Kâòdû_\ iað\û @ûcôù^_\ú
Kˆÿðû ù~Cñ _êeêh I aPÿ^ùe Kâòdû Kcðe _êeêh I aP^ ùjûA _â[c _êeêh
[ûG, Kâòdû ùijò @^êiûùe @^êiûùe ùjûA[ûGö GKaP^ùe _âùdûM jêGö
ùjûA[ûGö
_eaˆÿðú _~ðýûdùe @ûùc Kcð I bûa aûPýùe ]ûZêeì_ I aûPý _eòaˆÿð^ _âiwùe @ûùfûP^û
Keòaûö
@býûi
1ö ^òcÜfòLôZaûùKýhê KˆÿéðaûPýû^ò, KcðaûPýû^ò bûaaûPýû^ò Pÿ _é[Kþ _é[Kþ fòLZö
(K) Mêeêü cûYaKõ a\Zòö
(L) aûkùK^ _âû«ùe ]ûaýùZö
(M) ùlZâ_Zòü géMûkõ _gýZòö
(N) aò\ßû^þ iùa÷ðü _ìRýùZö
(O) iùað iõÄéZõ _V«òö
(P) ùZ÷ü C\ýûù^ bâcýùZö
[100]
(Q) BgßùeY iùað \égýù«ö
(R) iùað ba«ê iêLô^üö
(S) cdìùe÷ü @û^ù¦^ ^éZýùZö
(T) cdû Rkõ _údùZö
2ö ^òcÜfòLôZaûùKýhê Kˆÿéð_\õ _eòaˆÿðý gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö ~[û -
(K) @jõ P¦âõ _gýûcòö cdû P¦âü \égýùZö
(L) iùað Bgßeõ _ìRd«òö Bgßeü _ìRýùZö
(M) @jõ Kû~ðýõ Kùeûcòö Kû~ðýõ KâòdùZö
(N) _êZâü R^Kõ ùiaùZö R^Kü ùiaýùZö
(O) QûZâûü aò\ýûkùd KâúW«òö aò\ýûkùd KâúWýùZö
(P) gßû _âû«ùe ]ûaZòö _âû«ùe ]ûaýùZö
(Q) gòlKü QûZâû^þ _ézZòö QûZâûü _ézýù«ö
3ö ^òcÜfòLôZ - aûùKýhê Kcð_\õ _eòaˆÿðý gì^ýiÚû^_ìeYõ KêeêZö ~[û-
(K) QûZâü aò\ýûkdõ MzZòö QûùZâY aò\ýûkdü McýùZö
(L) Mêeaü QûZâû^þ C_\òg«òö Mêeêbòü C_\ògýù«ö
(M) @ûaûõ Mâûcõ Mzûaüö @ûaûbýûõ McýùZö
(N) ùZ÷û Kû~ðýõ KêeêZüö Zûbýûõ KâòdùZö
(O) aûkü _êÉKõ _VZòö aûùk^ _VýùZö
(Pÿ) gògêü P¦âõ _gýZòö gògê^û \égýùZö
4ö ^òcÜfòLôùZhê aûùKýhê Kâòdû_\û^ò fòLôZßû gì^ýiÚû^õ _ìedZö ~[û-
(K) Bgßeü ùfûKû^þ _gýZòö BgßùeY ùfûKûü \égýù«ö
(L) @jõ _ûVû^þ _Vûcòö cdû _ûVûü ö
(M) aûkòKûü ZZâ KâúW«òö aûkòKûbòü ZZâ ö
(N) QûZâûü cûùMð Mz«òö QûùZ÷âü cûùMð ö
(O) iúZû `kû^ò Lû\Zòö iúZdû `kû^ò ö
(P) iü ùfLõ fòLZòö ùZ^ ùfLü ö
[101]
5ö a§^úc¤ûZþ C_~êq Kâòdû_\û^ò aýajéZý eûciý \ò^P~ðýûõ mûZêõ gì^ýiÚû^_ìeYõ KâòdZûcþö
_âûZü aýûdûcü -----ö
Z\^«eõ \êMþ]õ ----ö
_ûVü ---------ö
eûùcY \gaû\ù^ aò\ýûkdü -----ö
c¤ûùjÜ i«êkòZûjûeü -------ö
PZêaûð\ù^ Méjõ --------ö
\ìe\gðù^ ^ûUKõ ^ ------ö
(_VýùZ, Lû\ýùZ, \égýùZ, _údùZ, KâòdùZ, McýùZ, _âZýûaˆÿðýùZ)
Kcð I bûaaûPýùe ]ûZêeì_

Kcð aû bûa Cq ùjùf ]ûZê ùKak @ûcôù^_\ú jêGö fUþ, ùfûUþ, aò]ôfòOþ Gaõ fOþfKûeùe ]ûZê
I _âZýd c¤ùe ~Kþ (~) @ûMc jêGö cûZâ féUþ fKûeùe ‘~’ @ûMc jêG ^ûjóö ]ûZê_ùe ‘~’ e @ûMc
ùjùf ùKùZK ]ûZêeì_ùe ^òcÜfòLôZ ùa÷gòÁý ù\Lû~ûGö ~[û-
(1) \û, ]û, cû, iÚû, ùM÷ (Mû), jû I _û (_û^û[ð) ]ûZêe @ûKûe iÚû^ùe ‘B’ Kûe jêGö ~[û-
\û - \údùZö cû - cúdùZö ùM÷ - MúdùZö
]û - ]údùZö iÚû - iÚúdùZö _û - _údùZ AZýû\òö
cûZâ Cq ]ûZêcûû aýZúZ iû]ûeYZü @ûKûeû« ]ûZêcûûe ‘@û’Kûee _eòaˆÿð^ jêG ^ûjóö
~[û:- _û (elû[ð) - _ûdùZ, ~û- ~ûdùZ I aû - aûdùZ AZýû\òö
(2) ]ûZêùghùe [ôaû jâÊÊe \úNð jêGö ~[û - gî - gïdùZ, Rò - RúdùZ, Pò - PúdùZ, Éê - ÉìdùZ
AZýû\òö
(3) ]ûZê ùghùe [ôaû ‘E’ iÚû^ùe ‘eò’ jêGö ~[û -
jé - jâòdùZ, Ké - KâòdùZ, cé - câòdùZ, ié - iâòdùZ AZýû\òö
cûZâ ^òcÜfòLôZ ]ûZêcûûe ‘E’ iÚû^ùe ‘@eþ’ jêGö ~[û -
F - @~ðýùZ, iá - ià~ðýùZ, RûMé - RûM~ðýùZ AZýû\òö
(4) ]ûZêùghùe [ôaû ‘F’ iÚû^ùe ‘Beþ’ jêGö ~[û -
Zé -é Zú~ðýùZ, Ké -é Kú~ðýùZ, Éé é- Éú~ðýùZ AZýû\ò ö cûZâ _é ]ûZê
é e ‘E’ iÚû^ùe ‘Deþ’ jêGö ~[û :-
_é - _ì~ðýùZö
(5) ]ûZêe C_]ûiÚZò ‘^þ’Kûee ùfû_ jêGö ~[û:- c^Ú þ - c[ýùZ, a§þ - a¤ùZ, \^þgþ - \gýùZ, b^þR
- bRýùZ I bâ^þg - bâgýùZ AZýû\òö
[102]
(6) a\þ, aPþ, aiþ, ajþ, a_þ I Ê_þ _âbéZò ]ûZêe @ûKûe ij ‘aþ’ iÚû^ùe ‘C’ jêGö ~[û -
aPþ - CPýùZ, a\þ - C\ýùZ, aiþ - ChýùZ, a_þ - C_ýùZ, Ê_þ - iê_ýùZ AZýû\òö
(7) ~Rþ ]ûZêe @ûKûe ij ‘~þ’ iÚû^ùe A jêGö ~[û - ~Rþ - ARýùZö
(8) YòR« ]ûZêe YòPþ (A) ùfû_ jêGö ~[û - iÚû_ò - iÚû_ýùZ, Kûeò - Kû~ðýùZ, bûaò - bûaýùZ, \gòð-
\gðýùZ AZýû\òö
(9) iû]ûeY ^òdce ajòbìðZ ]ûZêMêWòK ~[û - gú - g~ýùZ, Mâjþ - MéjýùZ, _âzþ - _ézýùZ, aý]þ -
aò¤ùZ, ùjß-jìdùZ, gûiþ - gòhýùZ, L^þ - L^ýùZ aû LûdùZö
(10)ùKùZK _âPkòZ ]ûZêe Kcð I bûaaûPýùe fUþ, aò]ôfòOþ, ùfûUþ, fOþ, féUþ fKûeùe _â[c _êeêh
GKaP^ùe ^ò¿^Ü Kâòdû_\ ^òcÜùe _â\ˆÿ ùjfûö
bì I @iþ : bìdùZ, bìùdZ, bìdZûcþ, @bìdZ, baòhýùZö
Mcþ : McýùZ, MùcýZ, McýZûcþ, @McýZ, MõiýùZö
jiþ : jiýùZ, jùiýZ, jiýZûcþ, @jiýZ, jiòhýùZö
fbþ : fbýùZ, fùbýZ, fbýZûcþ, @fbýZ, f_þiýùZö
K[þ : K[ýùZ, Kù[ýZ, K[ýZûcþ, @K[ýZ, K[dòhýùZö
_â+^cþ : _âYcýùZ, _âYùcýZ, _âYcýZûcþ, _âûYcýZ, _âYiýùZö
\û : \údùZ, \úùdZ, \údZûcþ, @\údZ, \ûiýùZö
_û(_ûù^) : _údùZ, _úùdZ, _údZûcþ, @_údZ, _ûiýùZö
iÚû : iÚúdùZ, iÚúùdZ, iÚúdZûcþ, @iÚúdZ, iÚûiýùZö
_û(_ûkù^) : _ûdùZ, _ûùdZ, _ûdZûcþ, @_ûdZ, _ûiýùZö
Ké : KâòdùZ, KâòùdZ, KâòdZûcþ, @KâòdZ, KeòhýùZö
^ú : ^údùZ, ^úùdZ, ^údZûcþ, @^údZ, ù^hýùZö
ZýRþ : ZýRýùZ, ZýùRýZ, ZýRýZûcþ, @ZýRýZ, ZýlýùZö
_Vþ : _VýùZ, _ùVýZ, _VýZûcþ, @_VýZ, _VòhýùZö
cé : câòdùZ, câòùdZ, câòdZûcþ, @câòdZ, ceòhýùZö
ùiaþ : ùiaýùZ, ùiùaýZ, ùiaýZûcþ, @ùiaýZ, ùiaòhýùZö
_Zþ : _ZýùZ, _ùZýZ, _ZýZûcþ, @_ZýZ, _ZòhýùZö
~ûPþ : ~ûPýùZ, ~ûùPýZ, ~ûPýZûcþ, @~ûPýZ, ~ûPòhýùZö
aiþ : ChýùZ, CùhýZ, ChýZûcþ, JhýZ, aiôýùZö
Ê_þ : iê_ýùZ, iêù_ýZ, iê_ýZûcþ, @iê_ýZ, Ê_þiýùZö
[103]
\^gþ : \gýùZ, \ùgýZ, \gýZûcþ, @\gýZ, \OþlýùZö
Éê : ÉìdùZ, ÉìùdZ, ÉìdZûcþ, @ÉìdZ, ùÉûhýùZö
gî : gìdùZ, gïùdZ, gïdZûcþ, @gìdZ, ùgâûhýùZö
ùM÷ : MúdùZ, MúùdZ, MúdZûcþ, @MúdZ, MûiýùZö
iá : ià~ðýùZ, iàù~ðýZ, ià~ðýZûcþ, @ià~ðýZ, iàeòhýùZö
aï : CPýùZ, CùPýZ, CPýZûcþ, JPýZ, alýùZö
a\þ : C\ýùZ, Cù\ýZ, C\ýZûcþ, J\ýZ, a\òhýùZö
gú : g~ýùZ, gù~ýZ, g~ýZûcþ, @g~ýZ, gdòhýùZö
Rò : RúdùZ, RúùdZ, RúdZûcþ, @RúdZ, ùRhýùZö
Mâjþ : MéjýùZ, MéùjýZ, MéjýZûcþ, @MéjýZ, MâjúhýùZö
_âzþ : _ézýùZ, _éùzýZ, _ézýZûcþ, @_ézýZ, _âlýùZö
gûiþ : gòhýùZ, gòùhýZ, gòhýZûcþ, @gòhýZ, gûiòhýùZö
fòLþ : fòLýùZ, fòùLýZ, fòLýZûcþ, @fòLýZ, ùfLôhýùZö
^cþ : ^cýùZ, ^ùcýZ, ^cýZûcþ, @^cýZ, ^õiýùZö
\égþ : \égýùZ, \éùgýZ, \égýZûcþ, @\égýZ, \âlýùZö
@ûiþ : @ûiýùZ, @ûùiýZ, @ûiýZûcþ, @ûiýZ, @ûiòhýùZö
Lû\þ : Lû\ýùZ, Lûù\ýZ, Lû\ýZûcþ, @Lû\ýZ, Lû\òhýùZö
bêRþ : bêRýùZ, bêùRýZ, bêRýZûcþ, @bêRýZ, ùbûlýùZö
~û : ~ûdùZ, ~ûùdZ, ~ûdZûcþ, @~ûdZ, ~ûiýùZö
~ê]þ : ~ê¤ùZ, ~êù¤Z, ~ê¤Zûcþ, @~ê¤Z, ù~ûiôýùZö
eê\þ : eê\ýùZ, eêù\ýZ, eê\ýZûcþ, @eê\ýZ, ùeû\òhýùZö
mû : mûdùZ, mûùdZ, mûdZûcþ, @mûdZ, mûiýùZö
@býûi
1ö a§^úc¤ûZþ ~[û[ð_\õ ^òeì_ý gì^ýiÚû^õ _ìedZö
~[û - aò\ýûjú^ûü ^ ùgûbù«
aò\ýûjúù^÷ü ^ gêbýùZö (gîbýùZ / ùgûbýùZ)
(i) QûZâü QûZâûaûùi ZòÂZòö
QûùZâY QûZâûaûùi ö (iÚûdùZ / iÚúdùZ)
[104]
(ii) ù]âü _âû«ùe bâc«òö
ù]^êbòü _âû«ùe ö (bâûcýùZ / bâcýùZ)
(iii) gòlKü QûZâõ _ézZòö
gòlùKY QûZâü ö (_âzýùZ / _ézýùZ)
(iv) gògêü jiZòö
gògê^û ö (jiýùZ / jûiýùZ)
(v) _òZû _êZâõ _ûZòö
_òZâû _êZâü ö (_údùZ / _ûdùZ)
(iv) bqü iõiûeõ ZeZòö
bùq^ iõiûeü ö (Z~ðýùZ / Zú~ðýùZ)
2ö @Zâ \ßùdûü còZâùdûü aûˆÿðûkû_ü \ˆÿüö _âKûgü _âgÜû^þ KùeûZò, gZû±ú CˆÿeûYò \\ûZòö
C\ûjeYc^êiéZý gZû±ýûü CˆÿeûYò KcðaûùPý fòLZö
~[û:-
_âKûgü- gZû±ò! Zßõ Kòõ _âûZü PZêaðû\ù^ CˆÿòÂiò?
gZû±ú - @ûcþ, cdû _âûZü PZêaðû\ù^ CZþ[údùZö
_âKûgü - Kòõ Zßõ _âûZeêZþ[ûd bâciò, KâúWiò _Viò Pÿ?
gZû±ú - @ûcþ, cdû _âûZeêZþ[ûd Pÿö
_âKûgü - Kòõ Za @MâRü @bò^dõ KùeûZò?
gZû±ú - ^jò, cc ö
_âKûgü - Za _òZûcjü aûUòKûõ iòoZò Kòcþ?
gZû±ú - @ûcþ, cc ö
_âKûgü - Za @^êRü K[ûõ a\Zò Kòcê?
gZû±ú - @ûcþ, cc ö
_âKûgü - @Zâ cgKûü \g«ò Kòcê?
gZû±ú - @ûcþ, @Zâ ö
[105]
aûPÿý _eòaˆÿð^
iKcðK Kˆÿéað ûPÿýKê KcðaûPýùe I @KcðK Kˆÿéað ûPÿýKê bûaaûPÿýùe Gaõ Kcð I bûaaûPÿýKê Kˆÿéað ûPÿýùe
_eòaˆÿð^Kê aûPÿý_eòaˆÿð^ aû aûPÿýû«e Kêjû~ûGö aûPý_eòaˆÿð^ Kfûùaùk aòùghY ijòZ Kˆÿðû I Kcðe
Gaõ icû_òKû Kâòdûe _eòaˆÿð^ ùjûA[ûGö @icû_òKû Kâòdû, Zûjûe Kcð Gaõ @^ý ùKøYiò KûeK aû aòbqòe
_eòaˆÿð^ Keû~ûG ^ûjóö1
(K) ZòO« Kâòdûe aûPÿý_eòaˆÿð^
(iKcðK) KˆÿéðaûPÿý: KcðaûPÿý
1. eûcü a^õ MzZòö eûùcY a^õ McýùZö
2. eûRû aâûjàYûd ]^õ \\ûZòö eûmû aâûjàYûd ]^õ \údùZö
3. aûêü aélûZþ `kõ Lû\Zòö aû^ùeY aélûZþ `kõ Lû\ýùZö
4. Zßõ cdû ij Mâûcõ Mziòö Zßdû cdû ij Mâûcü McýùZö
(@KcðK) KˆÿéðaûPÿý bûaaûPÿý
1. aûkKü gúNâõ ]ûaZòö aûkùK^ gúNâõ ]ûaýùZö
2. aélûZþ _ZâûYò _Z«òö aélûZþ _ùZ÷âü _ZýùZö
3. Zßcþ @Zâ KâúWiòö Zßdû @Zâ KâúWýùZö
4. gßû _âû«ùe bâcZòö gê^û _âû«ùe bâcýùZö
cùêL : ùKùZK ]ûZê ^òZý @KcðK @[ðûZþ ùicûûe Kcð iû]ûeYZü ^ [ûGö Kò«ê @^ýùKùZK
iKcðK ]ûZêKê aûKýùe @KcðK bkò _âùdûM Keû~ûGö
~[û - (^òZý @KcðK) 1. aûkKü Kâ¦Zò
2. gògaü ji«òö
@[ðûZþ Kâ¦þ I jiþ ]ûZê ^òZý @KcðK, Gcûù^ Kcð ^ò@«ò ^ûjóö Kò«ê, ùKùZK iKcðK ]ûZê Kcð ^ ùÂ
aýajéZ ùjùf ZûKê iKcðK ]ûZêe @KcðK _âùdûM Kêjû~ûGö ~[û -
(1) eûcü Lû\Zòö (2) @jõ fòLûcòö
GVûùe Lû\þ I fòLþ ]ûZêe @KcðK bûùa _âùdûM Keû~ûAQò ~\òI ‘@^Ücþ’ I ‘_Zâcþ’ AZýû\ò Kcð_\
GVûùe aýajûe Keû~ûA_ûùeö
1ö “Kˆÿéð-Kcð-Kâòdûù½÷a Kˆÿéð-Kcð-aòùghYcþö
aûPýû«eõ KˆÿêðcòzêùeZû^ò _eòaˆÿðùdZþöö”
[106]
\ßòKcðK Kâòdûe aûPÿý _eòaˆÿð^
ùKùZK iKcðK ]ûZêe \êAUò Kcð [ûGö ZûKê \ßòKcðK ]ûZê Kêjû~ûGö \ßòKcðK ]ûZêMêWÿòK \êjû\ò1 I
^ýû\ò2 Gjò_eò \êAUò MYùe ejòQ«òö Gjò \êAUò Kcð c¤eê ùMûUòG cêLý Kcð I @^ýUò ùMøY Kcðö cêLý
I ùMøY Kcðe ^òeì_Y Kˆÿðûe @búÁ \éÁòeê aò·e Keû~ûGö ~[û - ùMû_ûkü Mûõ \êMÛõ ù\ûMþ]ôö
Gjò aûKýùe ‘\êMÛ’ jó Kˆÿðûe B_þiòZö GYê ‘\êMÛ’ cêLý Kcðö iû]ûeYZü aûPýû«eùaùk ^ýû\ò
MYúd ·eòùMûUò ]ûZêe cêLýKcð KcðaûPýùe Cq ùjûA _â[cûaòbqòùe _âùdûM ùjûA[ûGö GZ\þ
aýZúZ icÉ \êjû\ò \ßòKcðK ]ûZêcûûe ùMøY aû @_â]û^ Kcð Cq ùjûA _â[cûaòbqòùe _âùdûM
jêG Gaõ Kâòdû Z\^êiûeú ùjûA[ûGö3
(K) \êjû\ò -
KˆÿéðaûPÿý KcðaûPÿý
1. ùMû_ûkü Mûõ \êMþ]õ ù\ûMþ]ô - ùMû_ûùk^ ùMøü \êMþ]õ \êjýùZö
2. Mêeêü gòhýõ _âgÜõ _ézZò - MêeêYû gòhýü _âgÜõ _ézýùZö
(L) ^ýû\ò
1. KéhKü QûMõ Mâûcõ ^dZò - KéhùKY QûMü Mâûcõ ^údùZö
2. _âbêü béZýõ Méjõ KhðZò - _âbêYû béZýü Méjõ KéhýùZö
@býûi
1ö ^òcÜfòLôZaûKýû^ò KcðaûùPÿý _eòaˆÿðdZö
~[û -
KˆÿéðaûùPý KcðaûùPý
iü aýûNâõ _gýZòö ùZ^ aýûNâü \égýùZö
(K) GKü Pÿ¦âü Zùcû j«òö
(L) @jõ _òZeõ aù¦ö
(M) iúZû MúZõ MûdZòö
(N) eùcgü Mâûccþ @MzZþö
(O) ùi÷^òKûü ù\gõ el«òö
(Pÿ) QûZâü _ûVõ _ùVZþö
1ö \êjû\ò - \êjþ, ~ûPþ, _Pþ, \Šþ, eê]þ, _âzþ, Pò, aï, gûiþ, Rò, c^Ú þ I cêhþö
2ö ^ýû\ò - ^ú, jé, Kéhþ I ajþö
3ö “ùMøùY KcðYò \êjýûù\ü _â]ûù^ ^újéKéhþajûcþö
aòbqòü _â[cû ùmdû \ßòZúdû iýûˆÿ\^ýZüöö”
[107]
2ö ^òcÜfòLôZû^ò aûKýû^ò bûaaûùPÿý _eòaˆÿðdZö
KˆÿéðaûPÿýcþ bûaaûPÿýcþ
~[û :- aûkKûü ji«òö aûkùK÷ü jiýùZö
(K) aélûZþ `kû^ò _Z«òö
(L) gògêü bégõ Kâ¦Zòö
(M) ^é_ü gZîõ j«òö
(N) @kiü \òaùi ùgùZö
(O) fZû gúNâõ a¡ðùZö
(P) iòõjü aù^ MRðZòö
(Q) QûZâûü QûZâûaûùi ZòÂ«òö
(L) Ké\« Kâòdûe aûPÿý_eòaˆÿð^

‘ZòO«’ Kâòdûe ù~_eò KˆÿéðaûPÿý, KcðaûPý I bûaaûPÿýùe _âùdûM @Qò, Ké\« Kâòdûe c¤ ùijò_eò
bò^Ü bò^Ü aûPÿýùe _âùdûM ù\Lû~ûGö KûeY ^òÂû (q I qaZê) Gaõ KéZý (Zaý, @^úd, ~Zþ, YýZþ I
Ký_þ) _âZýd ^ò¿^Ü _\MêWÿòK aûKýùe icû_òKû Kâòdûeìù_ aýajéZ jê@«òö
^òcÜfòLôZ aûKýMêWòKê flý Ke:
(i) iü aò\ýûkdõ MZüö (i) ùZ^ aò\ýûkdü MZüö
(ii) @jõ ùa\õ _VòZaû^þö (ii) cdû ùa\ü _VòZüö
(iii) cûZû K^ýûcþ CqaZúö (iii) cûZâû K^ýû Cqûö
(iv) aûêü `kû^ò Lû\òZaû^þö (iv) aû^ùeY `kû^ò Lû\òZû^òö
(v) gògêü g~ýûcþ @]ôgdòZüö (v) gògê^û g~ýû @]ôgdòZûö
1ö KˆÿéðaûPÿýùe q I qaZê _âZýd ^ò¿^Ü _\Kê KcðaûPÿýùe _eòaˆÿð^ KeòaûKê cìk]ûZêeê Cˆÿe ‘q’
_âZýd Keû~ûAQò Gaõ Gjò _\ Kcðe fòw, aP^ I aòbqòKê MâjY KeòQòö
^òcÜfòLôZ aûKýMêWÿòKê flý Ke-
KˆÿéðaûPÿý bûaaûPÿý
(i) aûkü jiòZüö (i) aûùk^ jiòZcþö
(ii) KûùKø _kûdòùZøö (ii) KûKûbýûõ _kûdòZcþö
(iii) gògaü iÚZò a«üö (iii) gògêbüò iÚZò cþö
2ö KˆÿéðaûPýùe @KcðK Kâòdûeê Cˆÿe ‘q’ aû ‘qaZê’ _âZýd bûaaûPýùe ‘q’ _âZýdùe _eòaˆÿòðZ
ùjûAQò Gaõ Gjò Kâòdû_\ iaêùaùk Kæúafòw, GKaP^ I _â[cû aòbqý« ùjûA@Qòö
[108]
aˆÿðcû^ ^òcÜfòLôZ aûKýMêWÿòKê flý Ke-
KcðaûPÿý / bûaaûPÿý KˆÿéðaûPÿý
(i) i{ù^÷ü ]cðMâ«ü _V^údüö (i) i{^ûü ]cðMâ^Úõ _ùVdêü/_Vòhý«òö
(ii) QûùZâ÷ü Kêiwü _eòjû~ðýüö (iii) QûZâûü Kêiwõ _eòjùedêü / _eòjeòhý«òö
(iii) @Zâ @iàûbòü ùiÚdcþ/iÚûZaýcþö (i) @Zâ adõ ZòùÂc / iÚûiýûcü ö
(iv) Zßdû jiòZaýcþö (ii) Zßõ jùiü / jiòhýiòö
3ö KéZý (Zaý, @^úd, ~Zþ, YýZþ, Ký_þ) _âZýdû« Kâòdû_\ ùKak Kcð aû bûaaûPýùe aýajéZ
ùjûA@Qòö Zû’e KˆÿéðaûPýKê _eòaˆÿð^ Kfûùaùk cìk]ûZêùe aò]ôfòOþ Kò´û féUþ fKûee _âùdûM
Keû~ûAQòö
(M) YòR« Kâòdûe aûPÿý_eòaˆÿð^1

^òcÜfòLôZ aûKýMêWÿòKê flý Keö
(i) Mêeêü gòhýõ ùa\õ _ûVdZòö (i) MêeêYû gòhýü ùa\õ _ûVýùZ /
MêeêYû gòhýõ ùa\ü _ûVýùZö
(ii) _òZû _êZâõ ]cðõ ùaû]dZòö (ii) _òZâû _êZâü ]cðõ ùaû¤ùZ /
_òZâû _êZâõ ]cðü ùaû¤ùZö
(iii) cûZû gògêcþ I\^õ ùbûRdZòö (iii) cûZâû gògêü I\^õ ùbûRýùZ /
cûZâû gògêcþ I\^ü ùbûRýùZö
1ö C_~êðýq aûKýMêWÿòKùe YòR« \ßòKcðK g±KcðK, ùaû]û[ð I ùbûR^û[ð ]ûZêe _âùdûM ùjûAQòö
G_eòiÚùk ù~ ùKøYiò ùMûUòG KcðKê Cq Keò KcðaûPýùe _eòaˆÿð^ Keû~ûA@Qòö Kò«ê YòR«
\ßòKcðK ]ûZêUò ùaû]û[ð, ùbûR^û[ð Kò´û g±KcðK ^ ùjûA[ôùf @[ðûZþ GZ\þ bò^Ü @^ý ]ûZêcûûe
_âùdûM ùjûA[ôùf ùKak _âùdûRý Kcð Cq jêG @[ðûZþ ùijò Kcðe _â[cûaòbqò jêGö ~[û -
(iv) _òZû _êZâõ Mâûcõ McdZòö (iv) _òZâû _êZâü Mâûcõ McýùZö
2ö C_~êýðq C\ûjeYùe ‘McdZò’, GK YòR« \ßòKcðK ]ûZê @ùU Gaõ Gjû ùaû]û[ð, ùbûR^û[ð aû
g±KcðK ^êùjñö ùZYê GVûùe ùKak _âùdûRý Kcð ‘_êZâ’ Cq ùjûAQòö
1ö “aê¡òblû[ðùdûü g±KcðKûYûõ ^òùRzdûö

_âùdûRý - KcðYýù^ýhûõ Yý«û^ûõ fû\ùdû cZûüöö”
[109]
^òcÜfòLôZ aûKý\ßdKê flý Ke-
(v) iü béùZý^ aélõ ùQ\dZòö (v) ùZ^ béùZý^ aélü ùQ\ýùZö
(iv) _âbêü _ûPùK^ I\^õ _ûPdZòö (iv) _âbêYû _ûPùK^ I\^ü _ûPýùZö
3ö C_~êýðq aûKý\ßdùe YòR« ]ûZêe _âùdûRýùe ZéZúdûaòbqò ùjûA@Qòö G_eòiÚùk aûPý_eòaˆÿð^
Kfûùaùk _âùdûRK Kˆÿðûùe ZéZúdû I Kcðùe _â[cû aòbqò ùjûA@Qòö
cùêL :
1ö bûa_âKûg_ûAñ bûhûe bò^Ü bò^Ü _âKûe K[^ bwúKê ‘aûPÿý’ Kêjû~ûGö Gjû cêLýZü Zò^ò _âKûeö
~[û - KˆÿéðaûPý, KcðaûPý I bûaaûPÿýö
2ö KˆÿéðaûPÿýùe Kˆÿðû Cq aû _â]û^ö ùZYê KˆÿðûVûùe _â[cûaòbqò jêGö Kcð @^êq aû @_â]û^ ùjûA
\ßòZúdû aòbqòùe eùjö Kâòdû_\ Kˆÿðûe _êeêh I aP^ MâjY Kùeö
3ö KcðaûPÿýùe Kˆÿðû @^êq aû @_â]û^ I Kcð Cq aû _â]û^ ùjûA[ûGö ùZYê, KˆÿðûVûùe ZéZúdû I
KcðVûùe _â[cûaòbqò ùjûA[ûGö Kâòdû_\ Kcð@^êiûùe ùjûA[ûGö
4ö bûaaûPÿýùe Kcð_\ ^ [ûGö Kˆÿðû @^êq ùjûA ZéZúdûaòbqòùe eùj Gaõ Kâòdû_\ iað\û
_â[c_êeêh GKaP^ùe ejò[ûGö
5ö KcðaûPÿýùe Kò´û bûaaûPÿýùe (ZòO«) Kâòdû_\, cìk]ûZêùe (féUþfKûe aýZúZ) ‘~’ ù~ûM Keò
@ûcôù^_\ú ]ûZêe eì__eò ^ò¿^Ü ùjûA[ûGö
6ö KcðaûPÿýùe \êjû\òMYúd \ßòKcðK ]ûZêcûûe ùMøYKcð Cq ùjfûùaùk, ^ýû\òMYúd ]ûZêcûûe
cêLýKcð Cq ùjûA[ûGö
7ö KˆÿéðaûPýùe q / qaZê _âZýd^ò¿^Ü Kâòdû_\ KcðaûPÿý I bûaaûPÿýùe ‘q’ _âZýdùe _eòaˆÿòðZ
ùjûA[ûGö KcðaûPýùe Kâòdû_\ Kcðe fòw, aP^ I _êeêhKê MâjY Kfûùaùk bûaaûPÿýùe Gjû
iað\û KæúafòõM _â[cû aòbqò GKaP^ùe _âùdûM ùjûA[ûGö
8ö KcðaûPÿý Kò´û bûaaûPÿýùe KéZý_âZýdû« Kâd
ò û_\ [ôùf, Zûjû Kˆÿða
é ûPÿýùe aò]f
ô O
ò þ Kò´û féUK
þ ûeùe
_âùdûM jêGö
9ö YòR« \ßòKcðK ]ûZêc¤eê mû^û[ð, ùbûR^û[ð I g±KcðK ]ûZêcûûe ù~ ùKøYiò Kcð Cq ùjûA
aûPý _eòaˆÿð^ ùjC[ôaû ùaùk, @^ý ]ûZêcûûe ùKak _âûùdûRý Kcð Cq jêGö
10ö aûPý_eòaˆÿð^ùe ùKak Kˆÿðû - Kcð, Kˆÿðû, Kcðe aòùghY I icû_òKû Kâòdûùe _eòaˆÿð^
ùjûA[ûGö cûZâ aûKýùe @icû_òKû Kâòdû, Zû’e Kcð Gaõ @^ýùKøYiò KûeK aû aòbqòe _eòaˆÿð^
Keû~ûG ^ûjóö
[110]
@býûi
1ö ^òcÜfòLôZaûùKýhê Kâòdû_\õ KcðaûùPÿý _eòaˆÿðý fòLZö
~[û - gòhýü ùa\õ _VòZaû^þö gòùhýY ùa\ü _VòZüö
(i) eûcü Mâûcõ MZü / MZaû^þö (i) eûùcY Mâûcü ö
(ii) Zßõ jòcûkdõ \éÁaû^þö (ii) Zßdû jòcûkdü ö
(iii) eûRû _ŠòZibûõ KéZaû^þ ö (iii) eûmû _ŠòZibû ö
(iv) ùZ Kkjõ KéZa«üö (iv) ùZ÷ü Kkjü ö
(v) eûaYü iúZûcþ @_jéZaû^þö (v) eûaùY^ iúZû ö
(vi) _òZû K^ýûcþ Cqaû^þö (vi) _òZâû K^ýû ö
2ö ^òcÜfòLôZaûùKýhê Kâòdû_\õ bûaaûùPý _eòaˆÿðý fòLZö
KˆÿéðaûPÿý bûaaûPÿý
~[û - adõ MZûüö @iàûbòü MZcþö
(i) ùZ ZZâ KâúWòZa«üö (i) ùZ÷ü ZZâ ö
(ii) iü Kß MZüö (ii) ùZ^ Kß ö
(iii) aûkKûü jiòZa«üö (iii) aûkùK÷ü ö
(iv) fZû KêZâ MZû? (iv) fZdû KêZâ ö
(v) Zßcþ Cqaû^þö (v) Zßdû ö
3ö ^òcÜfòLôùZhê aûùKýhê Kâòdû_\õ KˆÿéðaûùPý _eòaˆÿðý fòLZö
KcðaûPÿý / bûaaûPÿý KˆÿðéaûPÿý
~[û - QûùZ÷âü Kêiwü _eòjˆÿðaýü ö QûZâûü Kêiwõ _eòjùedêü / _eòjeòhý«òö
(i) @Zâ @iàûbòü ùiÚdcþö (i) @Zâ adõ / ö
(ii) iùað÷ü ùKûYûKðc¦òeõ \âÁaýcþö (ii) iùað ùKûYûKðc¦òeõ / ö
(iii) @iàûbòü _eúlû Kˆÿðaýûö (iii) adõ _eúlûõ / ö
(iv) eûmû ù\ûhú \Š^údüö (iv) eûRû ù\ûhòYõ / ö
(v) \êRð^û^ûõ ù\ûhü _eòjû~ðýüö (v) \êRð^ûü ù\ûhõ / ö
(vi) cdû Kˆÿðaýcþö (vi) @jõ / ö
(vii) ùeûMòYû gdòZaýcþö (vii) ùeûMú / ö
[111]
4ö a§^úc¤ûZþ ~[û[ð_\õ ^òeì_ý gì^ýiÚû^õ _ìedZö
~[û - Zdû ibûdûõ ^ jiòZcþö
(i) ùZ^ aýûKeYõ ö
(ii) i\û iZýõ ö
(iii) aâjà·eòYû ~ûPýùZö
(iv) cûZû Cqûö
(v) Ehòbòü ÉìdùZö
(vi) jòõiû ö
(vii) ùK^ aû¤ùZö
(viii) Zßdû Ròmûiû ö
(ix) iùa÷üð _û^údRkõ ö
(^òdZòü, aò¾üê, @]úZcþ, jiòZcþ, ZýûRýû, bòlû, aqaýcþ, ù_dcþ, _êùZâY, Kˆÿðaýû)
5ö aûPÿý_eòaˆÿð^õ KêeêZö
(i) iùað ba«ê iêLô^üö
(ii) eûcü eûaYõ jZaû^þö
(iii) aûêü aélûZþ `kõ Lû\Zòö
(iv) cûZû K^ýûcþ @^Üõ ùbûRdZêö
(v) \ûeûü ùc iÚòZûüö
(vi) _âbêü béZýõ Méjõ KhðZòö
(vii) Qûdû ùK^ ^òaû~ðýùZö
(viii) ùiaòZùaýû cjûaélüö
(ix) \êRð^ü _eòjˆÿðaýüö
(x) jú^ùiaû ^ Kˆÿðaýû ö
[112]
@^êaû\^òdcûakú
1ö _â[ùc aûKýKê _Xÿò Kˆÿðû, Kâòdû Gaõ @^ýû^ý aòbqòKê PòjÜòaû \eKûeö
2ö _êeêh aP^ @^êiûùe Kâòdû_\ aýajûe Keû~òaö
3ö aòùghý _\e fòw aòbqò aP^ @^êiûùe aòùghY _\ aýajûe Keòaö
4ö aûKýùe ùKCñ g± aû ]ûZê ù~ûùM ùKCñVûùe ùKCñ aòbqò jêG iÚòe ejòaö
(~[û - aò^û, _âZò, @^êù~ûùM 2dû; \û^, ]ûe ù~ûùM 4[ðú)
5ö ~êhà\þ, @ià\þ g±e, 2dû, 4[ðú I 6Âú aòbqòùe aòKÌ eì_ aûKýe @ûe¸ùe Gaõ iù´û]^ _\
_ùe eùj ^ûjóö
(~[û- Zßû, aûcþ, aü, ùZ, cû, ù^ø, ^ü, ùc)
6ö _ûZâ, iÚû^, _âcûY, bûR^, bìhY, ^ò\û^, KûeY, @ûÆ\ _âbéZò g± aòùghY eìù_ aýajéZ ùjùf
c¤ ùicûûe fòwùe ùKøYiò _eòaˆÿð^ jêG ^ûjóö Giaê @Rjfäòwö ^_êõiK GKaP^ eìù_
Gcûûe _âùdûM jêGö
7ö IWò@û bûhûùe _âPkòZ iek iû]êg± (ZZþicg±)Kê iõÄéZ @^êaû\ùe @Mâû]ôKûe ù\aû CPòZö
@_âPkòZ, KÁ, \êùaðû¤ g± _âùdûM ~[ûi¸a Kcþ ùjaû \eKûeö
iõÄéZû^êaû\ @býûi
1ö _òfûcûù^ iZ Kêj«ò ö - aûkKûü iZýõ a\«òö
2ö ùiVûùe ajêZ `êfMQ @Qò ö - ZZâ ajaü _ê¿aélûü i«òö
3ö cê^òcûù^ @ûgâcùe @Q«ò ö - cê^dü @ûgâùc i«òö
4ö jeòe iû^ bûA \gc ùgâYúùe _XÿêQò ö - jùeü @^êRü \gcaùMð _VZòö
5ö céMMêWÿòK GùYùZùY aêfêQ«ò ö - céMûü AZÉZü bâc«òö
6ö jeò½¦â ùaûfò RùY eûRû [ôùf ö - jeò½¦âü AZò GKü eûRû @ûiúZþö
7ö @û_Ycûû Ne ùKCñVò? - baZûõ Méjõ KêZâ?
8ö Äêf fûAùaâeúùe _òfûcûù^ _Xÿ«ò ö - aò\ýûkdiý _ûVûMûùe aûkKûü _V«òö
9ö Zêùc Kûfò Kê@ûùWÿ ~òa ? - Zßõ gßü KêZâ Mcòhýiò?
10ö cêñ Kûfò MûñKê ~ûA[ôfò ö - @jõ jýü Mâûcõ MZaû^þ / MZaZú ö
11ö Kûfò Kûc @ûRò Ke ö - gßü Kû~ðýcþ @\ý Kêeêö
12ö Sò@Uò KûjûYú _XÿêQò ö - aûkòKû @ûLýû^õ _VZòö
[113]
13ö IWÿògûe ùfûKcûù^ bûZ Lû@û«ò ö - CKôkúdûü I\^õ Lû\«òö
14ö ù^Zûcûù^ aˆÿðcû^ MûñKê Mûñ aêfòùa ö - ù^Zûeü @]ê^û _âZòMâûcõ bâcòhý«òö
15ö c¦òe Pûeò_ùU C\ýû^ @Qò ö - c¦òeõ _eòZü C\ýû^cþ @Éòö
16ö Mûñ _ûLùe ^\ú ajêQò ö - Mâûcõ ^òKhû ^\ú ajZòö
17ö _òfûUò ùg~ùe ùgûAQò ö - aûkKü g~ýûcþ @]ôùgùZö
18ö bqcûù^ iKûùk i§ýûùe c¦òe ~û@û«ò ö - bqûü _âûZü iûdõ P c¦òeõ Mz«òö
19ö aêXÿû ùfûKUò Gjò Nùe ejêQò ö - aé¡ü @iàò^þ Méùj ZòÂZòö
20ö Meòa ùfûKUò Nùe C_aûiùe @Qò ö - \eò\âü Méùj C_aiZòö
21ö cû’ _Qùe _òfûcûù^ ]ûCñ[ôùf ö - cûZecþ @^ê gògaü ]ûa«ò iàö
22ö MQe ZkKê Zk `êfMêWÿòG `êUòQò ö - aélcþ @ù]û$]ü _ê¿ûYò aòKi«òö
23ö Mûñe iaê@ûùW @gû«ò ù\Lûù\AQò ö - Mâûcõ iaðZü @gû«òü \égýùZö
24ö ^òR ù\gùe eûRû _ìRû _ûG ö - Êù\ùg _ìRýùZ eûRûö
25ö aò\ßû^þ iaêVò _ìRû _ûG ö - aò\ßû^þ iaðZâ _ìRýùZö
26ö ù\ge iaê@ûùWÿ aˆÿðcû^ ahðû ^ûjó ö - ù\gõ iaðZü @]ê^û aéÁòü ^ûÉòö
27ö ùcû _Qùe Zêùc @ûi ö - cûcþ @^ê Zßcþ @ûMzö
28ö ùeûMúUò aòQYûùe ùgûAQò ö - ùeûMú KùU ùgùZö
29ö cêñ i§ýû ùaùk ùiVûKê ~ûA[ôfò ö - @jõ iûdõ Kûùk ZZâ MZaû^þö
30ö Mêeê^ò¦KKê ]ôKþ ö - Mêeê^ò¦Kõ ]ôKþö
31ö @ûùc G ahð _êeú ~òaê ö - adcþ Hhcü _êeúõ Mcòhýûcüö
32ö Zêùc Kûfò Kê@ûùW ~ûA[ôf? - Zßõ jýü KêZâ @Mzü?
33ö ùLk _Wÿò@û cSòùe ùicûù^ ùLkê[ôùf ö - KâúWÿûw^cþ @«eû ùZ KâúWÿ«ò iàö
34ö _Zâ MêWÿòK MQeê SWêQò ö - _ZâûYò aélûZþ _Z«òö
35ö _eòùag jó Rúa^ ö - _eòùaùgû jò Rúa^cþö
36ö aél @ûce a§ê ö - aélü @iàûKõ a§êüö
37ö Gùa ùcû aû_û \òfäúùe ejêQ«ò ö - @]ê^û cc _òZû \òfäýûõ ZòÂZòö
38ö ùNûWÿûUò ùRûeþùe ]ûCñQò ö - @gßü ùaùM^ ]ûaZòö
39ö jûZú ]úùe ]úùe Pûùf ö - MRü c¦õ c¦õ MzZò ö
40ö ùicûù^ cûùi ùjfû bûMaZ _XÿêQ«ò ö - ùZ cûiõ bûMaZõ _V«òö
41ö aêXÿû aû_ûu ijòZ ^ûZòcûù^ MûñKê ~òùa ö - _òZûcùj^ iûKõ ^¯ûeü Mâûcõ Mcòhý«òö
42ö @Rûu ij cêñ ùXuû^ûk ~ûA[ôfò ö - cûZûcùj^ iûKcþ @jõ ùXÿuû^ûkcþ @Mzcþö
[114]
43ö ùcû aWÿaû_û KUKùe ejêQ«ò ö - cc ùRýÂZûZü KUùK ZòÂZòö
44ö ùcû KKû Mûñ Äêfùe gòlK @Q«òö - cc _òZéaýü / LêfäZûZü Mâûcaò\ýûkùd gòlKü @«òö
45ö Zêc cûcñê Gùa ùKCñVò @Q«ò? - Za cûZêkü @]ê^û KêZâ @Éò?
46ö gòa\ˆÿe iû^ bCYú ^¦^Kû^^ùe aêfêQò ö - gòa\ˆÿiý @^êRû ^¦^Kû^ù^ bâcZòö
47ö Zû’e aWÿ bCYú @ûRò GVûKê @ûiò_ûùeö - Ziý @MâRû @\ý @Zâ @ûMùzZþö
48ö @ûLêe _âKéZò còVûö - Alêü / AlêKûŠü _âKéZýû c]êeüö
49ö aâûiúcûù^ Êbûaùe iekö - aâûiò^ü Êbûùa^ iekûü ö
50ö ùcû cû’ ù\aZû @ùU ö - cc cûZû ù\aZû baZòö
51ö ùi @ûcKê LûAaûKê \òG ö - iû @iàbýõ Lû\ýõ \\ûZòö
52ö ùi RûZòùe aâûjàY @ùU ö - iü RûZýû aâûjàYü baZòö
53ö ùfûKUòe ^ûc ù\aú_âi^Ü @ùU ö - R^ü ^ûcÜû ù\aú_âi^Üü baZòö
54ö cêñ ùMûZâùe be\ßûR ö - @jõ ùMûùZâY be\ßûRüö
55ö ùicûù^ ~ZÜùe ùfLôaû CPòZ ö - ùZ ~ùZÜ^ fòùLdêüö
56ö _ûo Uuûùe KfcUò KòYòfò ö - _obòü cê\âûbòü Kfcõ KâúZaû^þö
57ö Zêùc \gUuûùe LŠòG ajò @ûY ö - Zßõ \gbòü cê\âûbòü _êÉKcþ @û^dö
58ö Mâûcaûiúcûù^ Êbûaùe \dûkê ö - Mâûcaûiò^ü Êbûùa^ \dûkaü ö
59ö cìLðe _ûV K’Y \eKûe ö - cìLðiý _ûùV^ Kòcþ?
60ö ]^ú ùfûKe Uuû K’Y \eKûe? - ]^òKiý ]ù^^ / eì_ýùKY Kòcþ?
61ö ùfûKUò gúZùe [eê[ôfû ö - R^ü gúZûZþ KµùZ iàö
62ö _òfûUò gúZùe [eêQò ö - aûkKü gúùZ^ KµùZö
63ö @ûB cûiKùe bûMaZ _Xÿòùf ö - cûZûcjú cûùi^ bûMaZcþ @_VZþ ö
64ö GjòaûùU ùicûù^ ~û@û«ò ö - @ù^^ cûùMðY ùZ Mz«òö
65ö cêñ RûZúdZûùe bûeZúd ö - @jõ RûZúdZdû bûeZúdüö
66ö ùcû cûcêñ Gùa @ûiò[ôùf ö - cc cûZêkü @]ê^û @ûMzZþö
67ö Zêùc ùKCñaûùU ~ûCQ ö - Zßõ ùK^ cûùMðY Mziò?
68ö ùijòaûùU @û_Y ~û@û«ê ö - ùZ^ cûùMðY baû^þ MzZêö
69ö Meòa ùfûK \êüLùe [ûG ö - \eò\âü \êüùL^ ZòÂZòö
70ö cêñ iêLùe @Qò ö - @jõ iêùL^ @iàòö
71ö _òfûcûù^ Kâcùe ~û@û«ò ö - aûkKûü KâùcY Mz«òö
72ö _òµêWÿòcûù^ ]ûWÿòùe ~û@û«ò ö - _ò_úfòKûü _õqýû / _Oþqýû Mz«òö
[115]
73ö cêñ jûZùe LûG ö - @jõ jùÉ^ Lû\ûcòö
74ö aWÿ bûA iûwùe iû^bûA _ûV _ùXÿ ö - @MâùR^ ij @^êRü _ûVõ _VZòö
75ö ahðKùe cûcêñ GVûKê @ûi«ò ö - aùhðY cûZêkü @Zâ @ûMzZòö
76ö Zêùc K’Y RûYòQ ? - Zßõ Kòõ Rû^ûiò?
77ö Nùe PûCk ^ûjó ö - Méùj ZŠêkü ^ûÉòö
78ö aû_û Nùe ^ûjñû«ò ö - _òZû Méùj ^ûÉòö
79ö MùYg gòau _ê@ ö - MùYgü gòaiý _êZâüö
80ö cû’ ùcû C_ùe eûMòQ«ò ö - cûZû cjýõ Kî¤Zòö
81ö ùcû aû_û Êbûaùe iek ö - cc _òZû Êbûùa^ ieküö
82ö _â]û^gòlK ZêcKê _êeÄûe ù\ùa ö - _â]û^gòlKü Zêbýõ _êeÄûeõ \ûiýZòö
83ö bòKûeòKê icùÉ bòK \ò@«ò ö - bòlêKûd iùað bòlûõ \\Zòö
84ö gòlK ùcûùZ _êeÄûe ù\ùa ö - gòlKü cjýõ _êeÄûeõ \ûiýZòö
85ö ùQûU_òfûK[û icÉuê bf fûùM ö - gògêaûKýõ iùaðbýü ùeûPùZö
86ö aû_û ~ûjû Kêj«ò Zûjû Kùe ö - _òZû ~Zþ a\Zò ZZþ Kùeûcòö
87ö Zêùc KûjûVûeê ]ûe KeòQ? - Zßõ Kùià÷ ]ûediò?
88ö cêñ KûjûeòVûeê ]ûe Keê ^ûjó ö - @jõ Kùià÷ ^ ]ûedûcòö
89ö ùi ùcûVûeê ]ûe KeòQò ö - iü cjýõ ]ûedZòö
90ö ùMûaò¦ ùcûùZ Bhðýû Kùe ö - ùMûaò¦ü cjýcþ BhðýZòö
91ö cêñ ZêcKê Bhðû Keê^ûjó ö - @jõ Zêbýõ ^ Bhðýûcòö
92ö ùicûûê \jò bf fûùM ö - ùZbýü \]ô ùeûPùZö
93ö Ké¾K[û @Zò c]êe ö - Ké¾K[û ^òZeûõ c]êeûö
94ö ai«ùe ùKûAfò eûùa ö - aiù« ùKûKòkü KìRZòö
95ö ZêcKê cêñ _âYûc KeêQò ö - @jõ Zßûõ ^cûcò / ^cÄùeûcò ö
96ö ùcûùZ _AWÿ_ûYò bf fûùM ö - cjýõ ^ûeúùKkRkõ Ê\ùZö
97ö fZûeê `êfMêWÿòKê @ûY ö - fZûdûü _ê¿ûYò @û^dö
98ö fZûùe `êfMêWÿòK ùgûbû _ûCQò ö - fZûdûõ _ê¿ûYò ùgûbù«ö
99ö PûeòRY Sò@ ùiVûùe ùLkê[ôùf ö - PZiâü aûkòKûü ZZâ @ùLk^þö
100ö \ge[ue Zò^ò eûYú [ôùf ö - \ge[iý Zòiâü eûmýü @ûi^þö
101ö Zûue Pûeò _ê@ [ôùf ö - Ziý PZßûeü _êZâûü @ûi^þö
102ö ùi ùcûùZ KûjóKò WeêQò ö - iü cZþ K[õ aòùbZò?
[116]
103ö Zêùc ùcûùZ WeêQ Kò ? - Zßõ cZþ aòùbhò Kòcþ?
104ö cêñ ZêcKê Weê ^ûjó ö - @jõ ZßZþ ^ aòùbcòö
105ö ùicûù^ aûNKê We«ò ö - ùZ aýûNâûZþ aòbýZòö
106ö cû@ûKê Ké¾ fêP«ò ö - cûZêü ^òfúdùZ Ké¾üö
107ö _òfûUò ZêcKê fêPêQò ö - gògêü ZßZþ ^òfúdùZ ö
108ö Zêùc ùcûùZ KûjóKò fêPêQ? - Zßõ cZþ K[õ ^òfúdùi?
109ö Mûñ aûjûùe cgûYò @Qò ö - MâûcûZþ ajòü gàgû^cþ @Éòö
110ö Äêf aûjûùe _Wÿò@û @Qò ö - aò\ýûkdûZþ ajòü _âû«ecþ @Éò ö
111ö ùicûù^ KûjûeòKê Weê^ûjû«ò ö - ùZ KiàûZþ ^ aòbýZòö
112ö ùcûùZ ùicûù^ NéYû KeêQ«ò ö - ùZ cZþ RêMê_þiù«ö
113ö Zêùc KûjûKê NéYû KeêQ ? - Zßõ KiàûZþ RêMê_þiùi ?
114ö _òfûcûù^ ùLkeê ^òaéˆÿ ùjC ^ûjñû«ò ö - aûkûü KâúWÿ^ûZþ ^ aòec«òö
115ö _Xÿòaû _ùe ùbûR^ Ke ö - _V^ûZþ _eõ ùbûR^õ Kêeêö
116ö cêñ _òfû\ò^ê @ûcòh LûG ^ûjó ö - aûfýû\þ @jõ ^òeûcòhûgúö
117ö @ûRòVûeê iZ Kêj ö - @\ý @ûebý iZýõ a\ö
118ö Kûfò Vûeê GVûùe _âgòlY ùja ö - gßü @ûebý @Zâ _âgòlYõ baòhýZòö
119ö ù\ge Cˆÿe _ùU K’Y @Qò ? - ù\giý CˆÿùeY Kòcþ @Éò?
120ö Mûñe \lòY _ùU c¦òe @Qò ö - Mâûciý \lòYûZþ c¦òecþ @Éòö
121ö Ne aûjûùe _òfûcûù^ ùLkòùa ö - MéjûZþ ajòü aûkKûü KâúWÿòhý«òö
122ö Mûñ _ûLùe Äêf @Qò ö - MâûcûZþ @ûeûZþ aò\ýûkdü @Éòö
123ö ùfûKUò aò_\eê cêKêkòfû ö - R^ü aò_\ü cêqüö
124ö KòG Äêf ~òa @ûiê ö - Kü aò\ýûkdõ McòhýZò @ûMzZêö
125ö ùi Zêùc I cêñ ^ûUK ù\Lôaû ö - iü Zßcþ @jõ P ^ûUKõ \âlýûcüö
126ö Zêc aò^û \êüLeê KòG elû Keòa? - Zßûõ aò^û \êüLûZþ Kü elòhýZò?
127ö \ò^Kê Zò^ò[e @ûùc LûC ö - \òaiiý Zâòü adõ Lû\ûcüö
128ö ahðKê \êA[e aû_û _êeú ~û@û«ò ö - _òZû ahðiý \ßòü _êeúõ MzZòö
129ö cûiKê iûZ[e cûî GVûKê @ûùi ö - cûîü cûiiý i¯KéZßü @Zâ @ûMzZòö
130ö gòlK cûiKê Zò^ò[e MûñKê ~û@û«ò ö - gòlKü cûiiý Zâòü Mâûcõ MzZòö
131ö _âbê\ˆÿ cû’Kê cù^ _KûCQò ö - _âbê\ˆÿü cûZêü iàeZòö
132ö @û_Ycûù^ \dû Keò ibûiÚkKê @ûi«ê ö - ba«ü Ké_dû ibûiÚkcþ @ûMz«êö
[117]
133ö QûZâcûù^ ^câ jê@«ê ö - QûZâûü ^câûü ba«êö
134ö Mûñe Pûeò@ûùWÿ \ú_ RkêQò ö - Mâûcõ iaðZü \ú_ûü Rßk«òö
135ö Zêùc KûjóKò còQ KjêQ ? - Zßõ K[õ cò[ýû a\iò?
136ö ùj bûA! Zêce cwk ùjCö - ùbû bâûZü! Za cwkõ baZêö
137ö ùbûKòfû ùfûKKê LûAaûKê \ò@ ö - lê]ûˆÿðûd Lû\ýõ ù\jòö
138ö MQ Zùk MûBUò ùgûAQò ö - aéliý @]ü ùMøü ùgùZö
139ö _òfûcûù^ \ò^ùe _ûo[e \ê] _ò@«ò ö - aûkKûü \òaiiý _oKéZßü \êMÛõ _òa«òö
140ö cêñ ZêcKê bf bûùa RûùY ö - @jõ Zßûõ icýKþ Rû^ûcòö
141ö eûÉûe \êA_ùU MQMêWÿòG @Qò ö - cûMðcþ CbdZü aélûü i«òö
142ö iì~ðý CAñùf _\à `êùU ö - iìù~ðý C\òùZ _\àõ aòKiZòö
143ö cêñ Pûjêñ Pûjêñ KûC _òVû ùÂMfûö - cc _gýZü/cdò _gýZò KûKü _òÁKcþ @^dZþö
144ö @§Uòe jûZ]eò cêñ @ûYòfò ö - @§õ Kùe ]éZßû @jcþ @û^dcþö
145ö ùcû C_ùe Zêùc KûjóKò aòeq ? - Zßõ K[õ cdò aòeqü?
146ö iû^ bûAKê ùiÜj Keö - @^êùR Zßõ ùiÜjõ Kêeêö
147ö cû’ ùcûùZ bf _ûG ö - cûZû cdò iÜòjýZòö
148ö Zò^ò bêa^ùe Zêùc eûRû ùjaûKê ù~ûMýö - Zâòbêaîý _âbêZßõ Zßdò ~êRýùZö
149ö _âûYúcûû c¤ùe c^êhý ùgâÂ ö - _âûYòhê c^êhýü ùgâÂüö
150ö MêeêR^cûûê bqò Ke ö - MêeêRù^hê bqòõ Kêeêö
151ö Rdù\aue RM^Üû[u Vûùe bqò [ôfû ö - Rdù\aiý RM^Üûù[ bqòü @ûiúZþö
152ö ^¦òKûe ùcû Vûùe aògßûi ^ [ôfû ö - ^¦òKûdûü cdò aògßûiü ^ûiúZþö
153ö cû’ _òfûcûûê ùiÜj Kùe ö - cûZû i«ûù^hê iÜòjýZòö
154ö aû_û _ê@Kê aògßûi Ke«ò ö - _òZû _êùZâ aògßiòZòö
155ö Zêùc ùcûùZ aògßûi Keê^ûjñ ö - Zßõ cdò ^ aògßiòhòö
156ö ùicûûe ùcû C_ùe ùiÜj @Qò ö - ùZhûõ cdò ùiÜjü @Éòö
157ö ùj @PêýZ ùcûùZ elû Ke ö - ùj @PêýZ! cûõelö
158ö ibòGñ _Xÿ«ê ibòGñ aXÿ«ê ö - iùað _V«ê icé¡ûü P i«êö
iû]ûeYZü iõÄéZbûhûùe ùfLôaû icdùe aòbò^Ü g± eì_, ]ûZêeì_Kê gê¡bûaùe ùfLôaû @ûagýKö
@ù^K icdùe KûeK aòbqò I aòùghYe bâcûcôK _âùdûM ù~ûMêñ aûKý @gê¡ ùjûA[ûGö ùZYê ùKùZK
iû]ûeY bâc ùjC[ôaû aûKýMêWòKe @û\gð iõùgû]^ @býûi Keòaû _ûAñ _â\ˆÿ ùjûAQòö
[118]
bâciõùgû]^ - @býûi
g±eì_MZ
1ö jeòiý Mûõ _gý ö - jùeü Mûõ _gý ö
2ö bì_Zêýü @ûù\gõ _ûkd ö - bì_ùZü @ûù\gõ _ûkdö
3ö eaòü bâûZûiý Méjõ MzZò ö - eaòü bâûZêü Méjõ MzZòö
4ö ùj aò¾êü! el ö - ùj aòù¾û! elö
5ö aé¡iý _âûYü @iÚòeûü ba«ò ö - aé¡iý _âûYûü @iÚòeûü ba«òö
6ö Kêcûeú^ûõ fúkû ö - KêcûeúYûõ fúkûö
7ö @ù´! cûõ el ö - @´! cûõ elö
8ö flàú RM^Üû[õ ùiaùZ ö - flàúü RM^Üû[õ ùiaùZö
9ö cc Êieü KâúW«ò ö - cc Êiûeü KâúW«òö
10ö iê¦eú aûkòùK ö - iê¦ù~ýø aûkòùKö
11ö iekdû ^úZò^û ö - iekdû ^úZýûö
12ö ùj cûZû! @Zâ @ûMz ö - ùj cûZü! @Zâ @ûMzö
13ö aù]ûü bâûZû @ûMzZò ö - a]ßûü bâûZû @ûMzZòö
14ö cjû^ù\ø Zeúü PkZò ö - cjû^\ýûõ Zeúü PkZòö
15ö KûKü Poê^û Lû\Zò ö - KûKü Poßû Lû\Zòö
16ö flàú iûMeiý \êjòZû ö - flàúü iûMeiý \êjòZûö
17ö eûciý _êÉKü iê¦ecþ ö - eûciý _êÉKõ iê¦ecþö
18ö C\ýûù^ ajaü _ê¿ûYò i«ò ö - C\ýûù^ ajì^ò _ê¿ûYò i«òö
19ö búcü \êù~ðýû]îý Rûù^ø @ZûWdZþ ö - búcü \êù~ðýû]^õ Rû^ê^ò @ZûWdZþ ö
20ö _\à_ùZâ @´êõ _gý ö - _\à_ùZâ @´ê_gýö
21ö KêKÑëeü @iÚòõ PaðZò ö - KêKÑëeü @iÚò PaðZòö
22ö bâceü c]êõ _òaZò ö - bâceü c]ê _òaZòö
23ö eûcü `kû^þ @û^dZò ö - eûcü `kû^ò @û^dZòö
[119]
24ö aûeòõ aò^û ciôýûü ^Rúa«ò ö - aûeò aò^û ciôýûü ^ Rúa«òö
25ö icâûUõ _âRûü a\«ò ö - icâûRõ _âRûü a\«òö
26ö _[û aélûü i«ò ö - _[ô aélûü i«òö
27ö aò\ßû^û^ûõ iaðZâ @û\eü baZò ö - aò\êhûõ iaðZâ @û\eü baZòö
28ö @ûcôûdûü C^ÜZòõ Kêeê ö - @ûZà^ü C^ÜZòõ Kêeêö
29ö P¦âcûdûü iì~ðýü aéjˆÿeü ö - P¦âciü iì~ðýü aéjˆÿeüö
30ö ùeûMòiý ùiaûõ Kêeê ö - ùeûMòYü ùiaûõ Kêeêö
31ö aò\ßû^õ eûRû _ìRdZò ö - aò\ßûõiõ eûRû _ìRdZòö
32ö aò\ßiûõ jé\dõ ^òcðkcþ ö - aò\êhûõ jé\dõ ^òcðkcþö
33ö mû^úbýü eûRû ]^õ \\ûZò ö - mû^òbýü eûRû ]^õ \\ûZòö
34ö Mzù«ø QûZâûü ùgæûKõ _V«ò ö - Mz«ü QûZâûü ùgæûKõ _V«òö
35ö bMaûîý \dû cjû^þ ö - bMaZü \dû cjZúö
36ö ahðûiê ieòZû^ûõ Rkõ @ûaòkõ baZò ö - ahðûiê ieòZûõ Rkcþ @ûaòkõ baZòö
37ö aò_\ûZþ còZâõ el ö - aò_\ü còZâõ elö
38ö gògì^ûõ aûKþ c]êecþ ö - gògì^ûõ aûKþ c]êeûö
39ö aòKâcû\òZýiý _eòhù\ Kûkò\ûiü @ûiúZþ ö - aòKâcû\òZýiý _eòh\ò Kûkò\ûiü @ûiúZþ ö
40ö icòùZhê cjûbûeZ~ê¡õ búhYZccþ ö - icò›ê cjûbûeZ~ê¡õ búhYZccþ ö
41ö ieòZûZþ ù~ûhòZü Rkcþ @û^d«ò ö - ieòZü ù~ûhòZü Rkcþ @û^d«òö
42ö @û_ù\hê \êMðûõ iàe ö - @û_›ê \êMðûõ iàeö
43ö iõ_ù\ Maðõ cû Kêeê ö - iõ_\ò Maðõ cû Kêeêö
44ö ùaýûùc ^lZâûYò ùgûbù« ö - ùaýûcÜò ^lZâûYò ùgûbù«ö
45ö cìLðûYûõ R^àü ^òe[ðKcþ ö - cìLðûYûõ R^à ^òe[ðKcþö
46ö Kcðiý @^êeì_õ `kcþ ö - KcðYü @^êeì_õ `kcþö
47ö aýû]ü ]^ê^û céMû^þ cûedZò ö - aýû]ü ]^êhû céMû^þ cûedZòö
48ö iùað ù_âùcY agúbìZûü ba«ò ö - iùað ù_âcþYû agúbìZûü ba«òö
49ö MêYò^ü cjûcôû^ü P adiõ ^ _gý«ò ö - MêYò^ü cjûcôû^ü P adü ^_gý«òö
[120]
50ö ùc bâûZû Mâûcõ MzZò ö - cc bâûZû Mâûcõ MzZòö
51ö KiàûZþ \ògü aûdêü ajZò ? - Kiýûü \ògü aûdêü ajZò ?
52ö @dõ fZû iê¦ecþ ö - Adõ fZû iê¦eúö
53ö ^ü A\õ Méjcþ ö - @iàûKcþ A\õ Méjcþö
54ö GZiýûõ aéùl ùKûKòkü KìRZò ö - GZiàò^þ aéùl ùKûKòkü KìRZòö
55ö ùj iùL ! ùZ Méjõ KêZâ ? - ùj iùL! Za Méjõ KêZâ?
56ö iaðûü aûkKûü aò\ýûkdõ Mz«ò ö - iùað aûkKûü aò\ýûkdõ Mz«òö
57ö ù~ø aûkòùK @ûMùZ, Zûbýûõ gòlKü mû^õ \\ûZò ö - ù~ aûkòùK @ûMùZ, Zûbýûõ gòlKü mû^õ \\ûZòö
58ö @dcþ Acõ aýûKeYõ @_VZþ ö - @dcþ A\õ aýûKeYcþ @_VZþö
59ö GùZ e^ôû^ò cìfýa«ü ö - GZû^ò eZÜû^ò cìfýa«òö
60ö cc ù\ßø ùfLù^ýø ö - cc ù\ß ùfLù^ýøö
61ö _oü aûkKûü ]ûa«ò ö - _o aûkKûü ]ûa«òö
62ö @Áû^ò `kû^ò @û^d ö - @ùÁø / @Á `kû^ò @û^dö
63ö aòõgZdü ù]âü Pe«ò ö - aòõgZòü ù]âü Pe«òö
64ö _é[ôaýûõ i¯ûü icê\âûü i«ò ö - _é[ôaýûõ i¯ icê\âûü i«òö
65ö aòõgZdü aûkKûü KâúW«ò ö - aòõgZòü aûkKûü KâúW«òö
66ö gòhýü @û·~ðýûYúõ ^cZò ö - gòhýü @û·~ðýû^úõ ^cZòö
67ö ~û\égû bûa^û Zû\égû iò¡òü ö - ~û\égú bûa^û Zû\égú iò¡òüö
68ö Ghû a]ìü @ùKgú ö - Ghû a]ìü @ùKgûö
69ö KûkcêLú bdõ R^dZò ö - KûkcêLû bdõ R^dZòö
KûeK MZ
70ö \úîý _âZò \dû Kˆÿðaýû ö - \ú^õ _âZò \dû Kˆÿðaýûö
71ö cìLðiý ]ôKþö - cìLõð ]ôKþö
72ö MâûcûZþ @bòZü Mûaü @ûMz«ò ö - Mâûccþ @bòZü Mûaü @ûMz«ò ö
73ö eûcü @ù~û¤ûcþ @ûùÉ ö - eûcü @ù~û]ýûcþ @¤ûùÉ ö
[121]
74ö _o\giê aùhðhê MúZûõ _Vûcò ö - _o\g ahðûYò MúZûõ _Vûcòö
75ö aò]ûZû! cûõ _âZò \dûõ Kêeê ö - aò]ûZü! cûõ _âZò \dûõ Kêeêö
76ö aûkùK÷ü aò\ýûkdõ McýùZ ö - aûkùK÷ü aò\ýûkdü McýùZö
77ö _lòYü c]êeü KìR«ò ö - _lòYü c]êeõ KìR«òö
78ö bûeZaùhð beùZ^ AZò eûRû @ûiúZþ ö - bûeZaùhð beZü AZò eûRû @ûiúZþ ö
79ö ù\a\ˆÿü Mâûùc @ûaiZò ö - ù\a\ˆÿü Mâûccþ @ûaiZòö
80ö Za cc P @«eû _êÉKcÉò ö - Zßûõ cûõ P @«eû _êÉKcþ @Éòö
81ö Méjiý _eòZü aélûü i«ò - Méjõ _eòZü aélûü i«òö
82ö gòaü ùK÷kûùi @]ôZòÂZò ö - gòaü ùK÷kûicþ @]ôZòÂZòö
83ö @bêqü bòlêü Méjcþ C_aiZò ö - @bêqü bòlêü Méùj C_aiZòö
84ö QûZâûü Mêeùa _âYc«ò ö - QûZâûü Mêeêõ _âYc«òö
85ö _òZû Méjiý ~ûaZþ MzZò ö - _òZû Méjõ ~ûaZþ MzZòö
86ö aéliý @]ý]ô `kû^ò i«ò ö - aélcþ @]ý]ô `kû^ò i«òö
87ö Rkiý @«ùeY ciôýûü ^ Rúa«ò ö - Rkcþ @«ùeY ciôýûü ^ Rúa«òö
88ö _êZâü _òùZâ ^cÄùeûZò ö - _êZâü _òZeõ ^cÄùeûZòö
89ö iòõjü aù^ @]ôaiZò ö - iòõjü a^cþ @]ôaiZòö
90ö _òZû _êZâûd @bòKêâ]ýZò ö - _òZû _êZâcþ @bòKî]ýZòö
91ö ù\giý iaðZü @gû«ò \égýùZ - ù\gõ iaðZü @gû«òü \égýùZ ö
92ö @gßü gúNâü ]ûaZò ö - @gßü gúNâõ ]ûaZòö
93ö Zßõ cc @^ê @ûMz ö - Zßõ cûcþ @^ê @ûMzö
94ö cûMðiý CbdZü aélûü i«ò ö - cûMðcþ bbdZü aélûü i«òö
95ö aò\ýû aò^û Rúa^õ aé[û ö - aò\ýûõ aò^û Rúa^õ aé[û ö
96ö eûcü gýûcûd @bò\îjýZò ö - eûcü gýûccþ @bò\îjýZò ö
97ö iü cûùi^ iûjòZýõ _VZò ö - iü cûiõ iûjòZýõ _VZòö
98ö gâciý EùZ aò\ýû ^ baZò ö - gâccþ EùZ aò\ýû ^ baZòö
99ö ùMûaò¦ü _ûùV @bò^òaògùZ ö - ùMûaò¦ü _ûVcþ @bò^òaògùZö
[122]
100ö aògßûcòZâü RûùZø lZâòdü ö - aògßûcòZâü RûZýû lZòâòdüö
101ö aËùkhê Zû_iü ö - akþKùkü÷ Zû_iüö
102ö cc aò\ýûdûõ _âùdûR^cþ ö - cc aò\ýdû _âùdûR^cþö
103ö KûYiý Plêhü Kòcþ? / KûùY^ Plêhû Kòcþ?
104ö eûRû cªòYûõ iû¡ðcþ C_aòÁü ö - eûRû cªòbòü iû¡ðcþ C_aòÁüö
105ö aòkù´ @kcþ ö - aòkù´^ @kcþö
106ö Mêeêbùqü iü iaðû^þ @ZòKâûcZò ö - Mêeêbqýû iü iaðû^þ @ZòKâûcZòö
107ö còZâûYûõ ij Mz ö - còùZ÷âü ij Mzö
108ö cc bMò^ú cZþ aùhð @aeü ö - cc bMò^ú cZþ aùhðY @aeûö
109ö @dõ aûkKü ^ûcÜò gâú]eü ö - @dõ aûkKü ^ûcÜû gâú]eüö
110ö eûcü cZþ cûicþ @aeü ö - eûcü cZþ cûùi^ @aeüö
111ö K¦_ðü @ûKéZò^û iê¦eü ö - K¦_ðü @ûKéZýû iê¦eüö
112ö \êMÛõ _âKéZýûõ c]êecþ ö - \êMÛõ _âKéZýû c]êecþö
113ö ùMûaò¦ü ]ù^ jú^ü ö - ùMûaò¦ü ]ù^^ jú^üö
114ö iû]êü Êbûùa iekü ö - iû]êü Êbûùa^ ieküö
115ö Zßcþ @iàò^þ cûùMð Mz ö - Zßcþ @ù^^ cûùMðY Mzö
116ö KéhKü Mâûùc \êüùL ZòÂZò ö - KéhKü Mâûùc \êüùL^ ZòÂZòö
117ö Zéhûˆÿðü Rùk Zé_ýZò - Zéhûˆÿðü Rùk^ Zé_ýZòö
118ö QûZâûü KâcûZþ @ûMz«ò ö - QûZâûü KâùcY @ûMz«òö
119ö @dõ aûkKü _û\ùdûü L¬ü ö - @dõ aûkKü _ûù\^ L¬üö
120ö céMü ùÊzûdûõ bâcZò ö - céMü ùÊzdû bâcZòö
121ö \ûZû \eò\âû^þ ]^õ \\ûZò ö - \ûZû \eòù\âbýü ]^õ \\ûZòö
122ö Êûcú béZýõ Kî]ýZò ö - Êûcú béZýûd Kî]ýZòö
123ö aûkKû^þ ùcû\Kûü ùeûPù« ö - aûkùKbýü ùcû\Kûü ùeûPù« ö
124ö cûZeõ \êMðûõ ^cü ö - cûùZâ \êMðûùd÷ ^cüö
125ö jûeiý Ê‰ðõ _âù\dcþ ö - jûeûd Ê‰ðõ _âù\dcþö
[123]
126ö còZâõ aò^û cûõ ÊùMûð$_ò ^ Ê\ùZ ö - còZâõaò^û ÊùMðû$_ò cjýõ^ Ê\ùZö
127ö Zßõ KiàûZþ KZòcê\âûü ]ûediò ? - Zßõ Kùià÷ KZò cê\âûü ]ûediò?
128ö aûkòKû _êù¿Y ÆéjdZò ö - aûkòKû _ê¿ûd ÆéjdZòö
129ö A¦âiý _ê¿ûYò ahUþ - A¦âûd _ê¿ûYò ahUþö
130ö cûZû _êùZâY P¦âõ \gðdZò ö - cûZû _êZâûd P¦âõ \gðdZòö
131ö cûõ _êÉKõ ù\jò ö - cjýõ _êÉKõ ù\jòö
132ö \êRð^ü i{^ûZþ @iìdZò ö - \êRð^ü i{^ûd @iìdZòö
133ö gâú]eü eûcõ BhðýZò ö - gâú]eü eûcûd BhðýZòö
134ö bqòü mûîý KÌùZ ö - bqòü mû^ûd KÌùZö
135ö @MÜûd Êûjû ö - @MÜùd Êûjûö
136ö _âRû^ûõ ÊÉò baZê ö - _âRûbýü ÊÉò baZêö
137ö QûZâü gòlKõ ^òùa\dZò ö - QûZâü gòlKûd ^òùa\dZòö
138ö _òZû _êZâõ KâúW^K _âZògéùYûZò ö - _òZû _êZâûd KâúWÿ^Kõ _âZògéùYûZòö
139ö _òZé_êeêhûYûõ Ê]û ö - _òZé_êeêùhbýü Ê]ûö
140ö adõ _Vîý Mzûcü ö - adõ _V^ûd Mzûcüö
141ö @jõ Zßûõ \òaýPlêü \\ûcò ö - @jõ Zêbýõ \òaýPlêü \\ûcòö
142ö i_ðü ^Kêkõ aòùbZò ö - i_ðü ^KêkûZþ aòùbZòö
143ö Mâûciý ajòü aûkKûü KâúW«ò ö - MâûcûZþ ajòü aûkKûü KâúW«òö
144ö Bgßeiý @^ýü Kü ijûdü ? - BgßeûZþ @^ýü Kü ijûdü?
145ö @iý ^Meiý Cˆÿeû ^\ú ajZò ö - @iàûZþ ^MeûZþ Cˆÿeû ^\ú ajZòö
146ö ù·÷eü elòYõ ^òfúdùZ ö - ù·÷eü elòYü ^òfúdùZö
147ö QûZâü _Vîý aòecZò ö - QûZâü _V^ûZþ aòecZòö
148ö @ùgûKü eûciý K^údû^þ ö - @ùgûKü eûcûZþ K^údû^þö
149ö KUKcþ @ûeûZþ cjû^\ú ö - KUKûZþ @ûeûZþ cjû^\úö
150ö aò_\ò ZâûdÊ cûcþ ö - aò_\ü ZâûdÊ cûcþö
151ö a]ìü gßgêeõ f{ùZ ö a]ìü gßgêeûZþ f{ùZ ö
[124]
152ö ]cðü ^û^û iêLõ ^ûÉò ö - ]cûðZþ ^û^û iêLõ^ûÉòö
153ö Méjiý @ûeûZþ C_a^cÉò ö - MéjûZþ @ûeûZþ C_a^cÉòö
154ö bMaû^þ cûõ aò_\ûZþ elZò ö - bMaû^þ cûõ aò_\ü elZòö
155ö iû]êü @^ýûdõ RêMê_þiùZ ö - iû]êü @^ýûdûZþ RêMê_þiùZö
156ö iû]êü _û_õ _eûRdùZ ö - iû]êü _û_ûZþ _eûRdùZö
157ö _Vîý _âûKþ/_ìaðcþ Bgßeõ iàe ö - _V^ûZþ _âûKþ/_ìaðcþ Bgßeõ iàe ö
158ö _Vîý _eõ/@^«eõ KâúWÿ ö - _V^ûZþ @^«eõ/_eõ KâúWÿ ö
159ö aûfýiý _âbéZò/@ûebý gâcõ Kêeê ö - aûfýûZþ _âbéZò/@ûebý gâcõ Kêeêö
160ö _ê¿ûYûõ `kû^ò Rûdù« ö - _êù¿býü `kû^ò Rûdù«ö
161ö Kû~ðýcò\õ Za iêKecþ ö - Kû~ðýcò\õ Zßdû iêKecþö
162ö Kû~ðýcò\õ cc \êÃecþ ö - Kû~ðcò\õ cdû \êÃecþö
163ö eûùcY Zêkû ^ûÉò ö - eûciý Zêkû ^ûÉòö
164ö \êMÛõ _û^õ Kêeê ö - \êMÛiý _û^õ Kêeêö
165ö iû]ì^þ \gð^õ _êYýcþ ö - iû]ì^ûõ \gð^õ _êYýcþ ö
166ö cc MéjûZþ \lòùY _ê¿aûUòKû ö - cc Méjiý \lòùY^ _ê¿aûUòKûö
167ö K‰ðûd icü/i\égü aúeü ^ûÉò - K‰ðiý icü/i\égü aúeü ^ûÉòö
168ö @jõ \òaùi \ßòü / Zâòü iÜû^õ Kùeûcò ö - @jõ \òaiiý \ßòü/ Zâòü iÜû^õ Kùeûcòö
169ö MéjûZþ _êeü/_êeZü/_êeÉûZþ c¦òeõ ùgûbùZö - Méjiý _êeü/_êeZü/_êeÉûZþ c¦òeõ ùgûbùZö
170ö bûeZûZþ CˆÿùeY/CˆÿeZü jòcûkdü ö - bûeZiý CˆÿùeY/CˆÿeZü jòcûkdüö
171ö Méjcþ @«òùK C\ýû^cþ ö - Méjiý @«òùK C\ýû^cþö
172ö @jõ \ò^ûZþ iKéZþ @^Üõ Lû\ûcò ö - @jõ\òîý iKéZþ @^Üõ Lû\ûcòö
173ö GZZþ cûõ cZcþ ö - GZZþ cc cZcþö
174ö bûeZûZþ \lòùY^ K^ýûKêcûeú ö - bûeZiý \lòùY^ K^ýûKêcûeúö
175ö _êZâõ KéùZ ~^ôõ Kêeê ö - _êZâiý KéùZ ~^ôõ Kêeêö
176ö Ké¾ü ù\÷Zýû^ûõ NûZêKü ö - Ké¾ü ù\÷Zýû^þ NûZêKüö
177ö @MÜòü KûùÂ Zé_ýZò ö - @MÜòü KûùÂ^ / KûÂiý Zé_ýZòö
[125]
178ö iü cûùi PZêü _êeúõ MzZò ö - iü cûiiý PZêü _êeúõ MzZòö
179ö Ké¾ü cûùZâ iàeZò ö - Ké¾ü cûZeõ/cûZêü iàeZòö
180ö ]^ûZþ ùjùZûü aòù\gõ MzZò ö - ]îý ùjùZûü aòù\gõ MzZòö
181ö eûZòâü MZûdûõ ùZ MéjcûMz^þ ö - eûùZâø MZûdûõ ùZ MéjcûMz^þö
182ö ^\úbýü Mwû _aòZâZcû ö - ^\ú^ûõ / ^\úhê Mwû _aòZâZcûö
183ö R^^ú _êZâûd iÜòjýZò ö - R^^ú _êùZâ iÜòjýZòö
184ö aûkKü ^ò\âòùZ @jõMcòhýûcò ö - aûkùK ^ò\âòùZ @jõ Mcòhýûcòö
185ö K[õ cûõ ^ aògßiòhò ö - K[õ cdò ^ aògßiòhòö
186ö eûRû ~giò ]^õ \\ûZò ö - eûRû ~gùi ]^õ \\ûZò ö
187ö @dõ iûjòùZý^ ^ò_êYü ö - @dõ iûjòùZý ^ò_êYüö
188ö Kaòbýü Kûkò\ûiü ùgâÂü ö - Kaú^ûõ / Kaòhê Kûkò\ûiü ùgâÂüö
189ö P¦âü C\òùZ Kêcê\õ aòKgZò ö - Pù¦â C\òùZ Kêcê\õ aòKgZòö
190ö iì~ðýü C\òùZ _\àõ aòKgZò ö - iìù~ðý C\òùZ _\àõ aòKgZòö
191ö Za Kùcð @]ôKûeü @Éò ö - Za KcðYò @]ôKûeü @Éòö
192ö QûZâûü Mêeùa @^êeqûü ö - QûZâûü Mêùeø @^êeqûüö
193ö gòlKü QûZâûd aòeqü ö - gòlKü QûùZâ aòeqüö
194ö aûkKü @§iý Keõ ]éZßû^dZò ö - aûkKü @§õ Kùe ]éZßû ^dZòö
195ö _òZûdûõ bqòõ Kê~ðýûZþ ö - _òZeò bqòõ Kê~ðýûZþö
196ö _âbê_\õ Za ~êRýùZ ö - _âbê_\õ Zßdò ~êRýùZö
197ö K[cþ GZZþ ZßZþ i¸ûaýùZ ö - K[cþ GZZþ Zßdò i¸ûaýùZö
198ö aýû]ü PcðùY aýûNâõ j«ò ö - aýû]ü PcðYò aýûNâõ j«òö
199ö aýû]ü \«ûbýûõ MRõ j«ò ö - aýû]ü \«ùdûü MRõ j«òö
200ö aýû]ü ùKùgbýü Pceúõ j«ò ö - aýû]ü ùKùghê Pceúõ j«òö
201ö cc gòlKü MYòZiý \lü ö - cc gòlKü MYòùZ \lü ö
202ö aýû]ü cûõùi céMõ j«ò ö - aýû]ü cûõiûd céMõ j«òö
203ö gòlKü @ûMùZ QûZâûü ^úeaûü @ba^þ ö - gòlùK @ûMùZ QûZâûü ^úeaûü @ba^þö
204ö aýûKeYcþ @]úZú R^ü aò\ßû^þ ö - aýûKeùY @]úZú R^ü aò\ßû^þö
[126]
]ûZêMZ
205ö @jõ ]^õ f_þiýûcò ö - @jõ ]^õ f_þùiýö
206ö bòlêKü Mâûùc @bòlZþ ö - bòlêKü Mâûùc @bòlZö
207ö ~ìdõ cûZêkMéùj @aˆÿð« ö - ~ìdõ cûZêkMéùj @aˆÿð]ßcþö
208ö adõ MúZõ Mûiý[ ö - adõ MúZõ Mûiýûcüö
209ö iü Za C_ù\gcþ @aòiàeZþ ö - iü Za C_ù\gõ aýiàeZþö
210ö @jõ fMêùW^ i_ðcþ @j^þ ö - @jõ fMêùW^ i_ðcþ @j^cþö
211ö Mêeêü iaðõ gûiZò ö - Mêeêü iaðõ gûÉòö
212ö baû^þ _êZâõ gûiZê ö - baû^þ _êZâõ gûÉêö
213ö ~ìdcþ @]ê^û Mâûcõ ~ûjò ö - ~ìdcþ @]ê^û Mâûcõ ~ûZö
214ö ùZ ^qõ Kû~ðýcþ @KùeûZþ ö - ùZ ^qõ Kû~ðýcþ @Kêað^þö
215ö ùZ cûõ aòbý«ò ö - ùZ cZþ aòbýZòö
216ö baû^þ @Zâ ZòÂ ö - baû^þ @Zâ ZòÂZêö
217ö Zßõ KiàûZþ ^ @aòùbZþ ö - Zßõ KiàûZþ ^ @aòùbü ?
218ö adõ ]^cþ @\\ß ö - adõ ]^cþ @\\àö
219ö aâûjàYü ù\aZûùd÷ _ê¿õ \\Zê ö - aâûjàYü ù\aZûùd÷ _ê¿õ \\ûZêö
220ö ùZ MúZõ géYêdûZþ ö - ùZ MúZõ géYêdêüö
221ö @jõ ]^õ _âû¯êaû^þ ö - @jõ ]^õ _âû¯aû^þö
222ö adõ _ê¿ûYò ù^hý[ ö - adõ _ê¿ûYò ù^hýûcüö
223ö @ûaûõ K[ûõ géYê[ü ö - @ûaûõ K[ûõ géYßüö
224ö iü ~gü _âû_Üëjò ö - iü ~gü _âûù_ÜûZêö
225ö QûZâûü K¦êKcþ @KâúWZþ ö - QûZâûü K¦êùK^ @KâúW^þö
226ö baû^þ Zùià÷ cû Kî]ý ö - baû^þ Zùià÷ cû Kî]ýZêö
227ö Ziý cù^ \êüLcþ @Rûd« ö - Ziý cîò \îüLcþ @RûdZö
228ö KéhKûü giýùlùZâ Kû~ðýõ KùeûZò ö - KéhKûü KéhòùlùZâ Kû~ðýõ Kêað«òö
[127]
229ö ~ìdõ Zõ _êz«ê ö - ~ìdõZõ _éz[ö
230ö Zéhûˆÿðü Rkcþ Aùzdêü ö - Zéhûˆÿðü Rkcþ AùzZþö
231ö aûkòKû Zßûcþ @f{Zþ ö - aûkòKû ZßZþ @f{Zö
232ö @jõ còZâõ _âzòhýûcò ö - @jõ còZâõ _âlýûcòö
233ö céMü aù^ @_âaògZþ ö - céMü aù^ _âûaògZþö
234ö baû^þ @Zâ bld - baû^þ @Zâ bldZêö
235ö @jõ KaòZûõ ePdòhýûcü - @jõ KaòZûõ ePdòhýûcòö
236ö iü _êZâûd _Zâcþ @ù_âedZþ ö - iü _êZâûd _Zâõ ù_â÷edZþö
237ö Ké_Yûü ]^õ ÆéjdZò ö - Ké_Yûü ]^õ Æéjd«òö
238ö cûZû \êjòZecþ Cqaû^þ ö - cûZû \êjòZecþ CqaZúö
239ö còZâõ Zßûcþ Cqaû^þ ö - còZâõ Zßûcþ CqaZþö
240ö @iàûbòü a^õ \éÂcþ ö - @iàûbòü a^õ \éÁcþö
241ö ]^õ fb^þ iü jéhýZò ö - ]^õ fbcû^ü iü jéhýZòö
242ö P¦âõ _gý^þ gògaü ^éZý«ò ö - P¦âõ _gý«ü gògaü ^éZý«òö
243ö ù\aõ _âYò_Zßû @jcþ @ûMzûcò ö - ù\aõ _âYò_Zý @jcþ @ûMzûcòö
244ö ùi÷^òKü ~ê]ý^þ Kæû«ü baZò ö - ùi÷^òKü ~ê]ýcû^ü Kæû«ü baZòö
245ö _o _âgÜû^þ Mêeêü _éÂaZþ ö - _o _âgÜû^þ Mêeêü _éÁaû^þö
246ö Zßõ Mâûùc aÉaýcþ ö - Zßõ Mâûùc aiôýiò/aùiü/ Zßdû Mâûùc aÉaýcþö
247ö Méùj aiòZßû Kòõ Kùeûhò ö - Méùj ChòZßû Kòõ Kùeûhò?
248ö aûkK\ßdõ MzZü ö - aûkK\ßdõ MzZòö
249ö cûõ _eòZýqßû KêZâ Mziò ö - cûõ _eòZýRý KêZâ Mziò?
250ö ùcNõ \égý^þ cdìeü ^éZýZò ö - ùcNõ _gý^þ cdìeü ^éZýZòö
251ö cdû cûùMð fZû \éÁü ö - cdû cûùMð fZû \éÁûö
252ö aò\êhõ _ìRû Kˆÿðaýü ö - aò\êhûõ _ìRû Kˆÿðaýûö
253ö búZûü aûkKûü _kûd«ò ö - búZûü aûkKûü _kûdù«ö
254ö iü _òZêü aò_êkõ iõ_\õ _âû¯aû^þ ö - iü _òZêü aò_êkûõ iõ_\õ _âû¯aû^þö
255ö ~gü fbòZêõ ~ZÊ ö - ~gü f²êõ ~ZÊö
[128]
aýûajûeòK iõÄéZ g±ûakú
KûkKü - Kkû~ûA PòjÜ ùiacþ - ùiI (@û_fþ)
KêWþckü - ùaûZûc Mé¬^Kcþ - MûRe
ùUû_ú - ùUû_ò ^ò¿ûaü - cUe
C¾úhcþ - _MWÿò jeòZcþ - a§ûùKûaò
ZûdKcþ - ZûaòR/ùWCñeò@û Kûeùafc - Kfeû
_âûaûeKü - ùKûU/Cˆÿeúd gòMîü -iR^û
_UMéjcþ - Z´ê bòŠòü - ùbŠò
aòùb\ü - `ûU (Kû^Ú@û\ò) ùKûgûZKú - RjÜú
@…û]ûeòKû - aòcþ (QûZ) QZâûKcþ - QZê
aéZòü - aûW AWòfü - AUòf
aéˆÿòü - _eò]ô ù\ûgû - ù\ûgû
ZÌü - ùg~/g~ýû KûM\cþ - KûMR
aÉê\û^ú - @ûfcûeú _ZâiìPú - @ûfþ_ò^þ
_ò¬ü - iêARþ \ûZâcþ/faòZâcþ - \û@û
ù^d\ú_ü - fY×^ Nûi_ê¬ü - _ûkM\û
iòKþ[aˆÿòðKû - cjcaZú guêü/@ûYòü - fêjûK+û
icúKeü - @ûAe^þ/AÈú bâcòü - ù_PK+û
lêe_Zâcþ - ùaäWþ KâKPü - KeZ
Kì_ú - ùaûZf bêgêŠú - a§êK
iìPòKû - ùi_Öò_ò^þ KeYú - KeYú
@aKûeòKû - @ûaRð^û ]ß^òMâûjKcþ - cûAùKâûù`û^þ
KùŠûkü - ùUûùKA (SêWÿò) ]ß^òa¡ðKcþ - cûAKþ`ù^fþ
C¾elKcþ - [ùcðû`äûÄ aûZûUü - MêWÿò
ic\aðú - LWòKû (_òVû) M¬úKûü - Zûiþ
·f^ú - ·fêYú ^òMWü - jûZKWÿò
ùafæ^ú - ùafYû ]Uü - aUKeû
icbâÁâcþ - ZûC@û / ZûIßû Lkú^cþ - ùNûWûfMûcþ
guêkû - _^òKú \ûaðûNûUü - KûVjYûPùXÿA
BfúkaòZâcþ - ùKûeYû aˆÿðKü - aZK
@^ûî`kcþ - i_êeú RZêKû - aû\êWÿú
c]êKKðUú - @céZbŠû gfûUêü - Koû`k (iûfûUþ)
bfäûZK`kcþ - fuû@û´ ^ûeòùKkgò´û - ^Wÿò@ûKZû
[129]
céZþùZ÷kcþ - Kòùeûiò^þ gýZò - ù_^þiòfþ KûUêQò
_âùZ÷kcþ - ù_ùUâûf ^ûcdZò - ^ê@ûñCQò
Keuü - hùXÿA _âYê\Zò - ùVfêQò
jÉò_Kü - cûjê« _âZêµZò - beêQò
@jòZêŠòKü - iû_ê@û ùKkû CzkZò / C\þMzZò - Czêkò_WêQò
cêÉK - cê[û @aPòù^ûZò - ùZûkêQò
KûŠZòqKû - PòùeAZû CWØûddZò - CWûCQò
_ìZòKû - ù_ûAgûM DdùZ - jûZùe aêYêQò
ùKâûÁû - aòQê@ûZò adùZ - Z«ùe aêYêQò
ùfXò - ·UêQò ùZûkdZò - IR^ KeêQò
MòkZò - MòkêQò cûZò - cû_êQò
^òÂúaZò - ùQ__KûCQò Pòù^ûZò - iõMâj KeêQò
KûiùZ - KûgêQò C^ÜdZò - CVûCQò
ùløZò - QòuêQò cògâdZò - cògûCQò
L¬Zò - ùQûùUAPûfêQò _âiûedZò - aòQûCQò
@ûf´ùZ - ùWeòùjûA Vò@ûùjûAQò KhðZò - jkKeêQò
]eZò - _ò§êQò iòoZò - QòoêQò
^ò¿aùZ - _ûQêWêQò C^àìkdZò - C_ûWÿêQò
Kê…Zò - KêUêQò iúaýZò - iòùfAKeêQò
_ò^Áò - aûUêQò / ù_hêQò iìZâúKùeûZò - iìZûKûUêQò
^ò¿úWÿdZò - Pê_êWêQò iõù~ûRdZò - ù~ûWÿêQò
_êUúKùeûZò - bûwòKeò eLêQò CZþ_æaùZ - ùWCñQò
@û\ùˆÿ - C_eê KûXêQò KâûcZò - @ZòKâc KeêQò
@ai_ðZò - LiêQò @ûgòhZò - @ûgúaðû\ KeêQ«ò
aúRZò - aòoôùjCQò KìŸðZò - Kê\êQò
]àûZò - `êuêQò WdùZ - CWÿêQò
Ré¸ùZ - jûAcûeêQò ùaû]dZò - aêSûCQò
eòwZò - @ûùŒûCQò iukdZò - ù~ûM KeêQò
iÚMdZò - @UKûCQò aýûKkdZò - ù`WÿêQò/aòù~ûM KeêQò
PêUZò - PêcêUêQò MêYdZò - MêYêQò
^òùÃûhdZò - ù·_ûQWûCQò bûRdZò - bûM/jeêQò
\égZò - PòeêQò ZîUZò/ZîUýZò - bûwêQò
[130]

Sanskrit Grammar Class X OdiaPortal - IN PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sanskrit Grammar Class X OdiaPortal - IN PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

iõÄéZaýûKeY_âKûgü

cû¤còKgòlû_eòh\þ\ßûeû @^êùcû\òZ I _âKûgòZ

_â[c _âKûg^ - 2012

ùfLK I iõKkK : WKÖe ^ûeûdY _âiû\ \ûg

iõù~ûRK : gâú ^éiòõj PeY _Šû

@le iõù~ûR^û : aûYú ù_âiþ

cìfý : 44.00 (PCeûkògò Uuû cûZâ)

bûeZúd bûhûcû^ue R^^ú aû cêLýùiâûZ iõÄéZbûhû ùa÷\òK I ùføKòK

ùfLù^ cê\âùY ·_ò Åk^õ aû _âcû\Züö

7ö ~O« ]ûZê _âKeY 90

10ö @ûZàù^_\ aò]û^ 94

12ö @^êaû\^òdcûakú 113

13ö bâciõùgû]^-@býûi 119

14ö aýûajûeòKiõÄéZg±ûakú 129

^ò_ûZ^iò¡ ZZþ_êeêh icûi

ajêaâújòicûiùe ùKùZK aòùgh aò]ô

1. @]É^aûùKýhê “Ké\« _\û^ò” ^òeì_dZ-

gZé _âZýdû« _\e _âùdûMûZàK C\ûjeY

gû^Pþ _âZýd (@û^, cû^, B^)

aòbò^Ü _âùdûMe C\ûjeY

‘qßû’ _âZýd (Zßû)

2ö “_âùdûùM KcðaûPÿýiý ZéZúdû KˆÿéðKûeùKö

Kcð I bûaaûPýùe ]ûZêeì_

(L) Ké\« Kâòdûe aûPÿý_eòaˆÿð^

(M) YòR« Kâòdûe aûPÿý_eòaˆÿð^1

1ö “aê¡òblû[ðùdûü g±KcðKûYûõ ^òùRzdûö

You might also like