Professional Documents
Culture Documents
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ - ΤΕΥΧΟΣ 48 ΑΓΓΛΟΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1812 PDF
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ - ΤΕΥΧΟΣ 48 ΑΓΓΛΟΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1812 PDF
Μ ΙΚ Ρ Α Σ Α Σ ΙΑ Σ
ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΩΝ
ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΩΝ
ΚΡΙΣΕΩΝ
· ΔΡΧ. 800
Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙΑ ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Κ Α Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
Γ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
ΤΕΥΧΟ Σ
ΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΤΩΝ ΣΟΥΛΙΩΤΩΝ ΚΑΙ 01 ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΛΗ ΠΑΣΑ ΩΣ ΤΟ 1803
Ο ΑΓΓΛΟΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Κ Α Ι Η Μ ΑΧΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΟΡΛΕΑΝΗΣ (1 8 1 2 1815} ·
6 01 Α ΓΩ Ν Ε Σ Τ Ω Ν Σ Ο Υ Λ ΙΩ Τ Ω Ν
ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ ΚΑΙ
ΤΟΝ ΑΛΗ ΠΑΣΑ ΩΣ ΤΟ 1803
14 Ο Γ Μ Α Κ Ε Δ Ο Ν ΙΚ Ο Σ Π Ο ΛΕΜ Ο Σ
Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΠΟΥ ΕΚΡΙΝΕ ΤΗΝ ΤΥΧΗ
ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
24 Ο Α ΓΓΛ Ο -Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Ο Σ Π Ο ΛΕΜ Ο Σ
ΚΑΙ Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΟΡΛΕΑΝΗΣ (1812-1815)
34 Ο Ε Ξ ΙΣ Λ Α Μ ΙΣ Μ Ο Σ Τ Η Σ Μ ΙΚ Ρ Α Σ Α Σ ΙΑ Σ
ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ
ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΩΝ ΚΡΙΣΕΩΝ
42 Η Π Ρ Ο ΤΕ Λ Ε Υ ΤΑ ΙΑ Μ Ε ΓΑ Λ Η Σ Υ Γ Κ Ρ Ο Υ ΣΗ
ΤΟ Υ Ε Λ Λ Η Ν Ο Ρ Ω Μ Α ΪΚ Ο Υ
Μ Ε ΤΟ Ν Π Ε Ρ ΣΙΚ Ο ΚΟ ΣΜ Ο
ΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ ΤΗΣ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΕΙΑΣ
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΟΝ 6ο ΑΙΩΝΑ π.Χ.
48 ΤΟ ΓΕ Ρ Μ Α Ν ΙΚ Ο ΠΥΡΟ Β Ο ΛΟ Τ Ω Ν 8 8 m m
Ο ΤΡΟΜΟΣ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΙΚΩΝ ΑΡΜΑΤΩΝ
6 0 Χ Α Λ Χ ΙΝ Γ Κ Ο Λ
ΕΝΑ ΣΚΛΗΡΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΑΠΩΝΙΑ
ΜΟΝΙΜΕΣ ΣΤΗΛΕΣ
Ω Φ Υ Λ A 0 4 ΕΙΔ Η ΣΕΙΣ
Η δράση των γερμανικών
πυροβόλων των 88 mm κατά
74 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ
των βρετανικών αρμάτων στη
μάχη του Αρράς ("Action at 76 ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ
Arras", France, May 21st 1940,
πίν. του David Pentland, 78 WARGAMES
δημοσιεύεται με άδεια της
Cranston Fine Arts).
79 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ
8 2 Q U IZ ΓΝΩΣΕΩΝ
■ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒ0ΥΛ0Ι: ΜΙΧΑΗΛ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ,
Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΈΔΕΩΝ Υποστράτηγος ε.α.. τ. Καθηγητής Στρατιωτικής
Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρσπωτικής Ιστορίας ΣΣΕ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚ0Λ0ΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α. I
ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΡΥΚΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤ0Π0ΥΛ0Σ / ΗΛΙΑΣ
ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ / ΚΟΣΜΑΣ ΠΑΠΑΒΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡ0Π0ΥΛ0Σ / ΖΑΦΕΙΡΗΣ ΡΩΣΣΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΝ0Π0ΥΛ0Σ ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ ; ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ /
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕ0ΔΩΡΑΤ0Σ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ ΠΕΡΙΚΛΗΣ Ζ0ΡΖ0ΒΙΛΗΣ I ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ
ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Β0ΥΡΒ0ΥΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΑΓΓΕΛΟΣ ΔΑΛΑΣΣΗΝΟΣ »ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ
ΔΗΜ0Π0ΥΛ0Σ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ ■ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ ι ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951,10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 3Θ.21.985 · e-mail: periscop@otenet.gr · FAX: 38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 9.600 ΔΡΧ. / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 15.000
ΔΡΧ. · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 16.800 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 12.000 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 20.500 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951,10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ
ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · FILMS: GRAFFITI · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-Ι. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΚΛ. ΚΟΥΚΙΑΣ & ΥΙΟΙ ΟΕ
Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ
ΟΙ ΑΓΩΝΕΣ
ΤΩΝ ΙΟ ΥΛΙΩ I
ΕΤΟΙΜΟΠΟΛΕΜΩΝ ΣΟΥΛΙΩΤΩΝ
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
Ο λύτσικα τη ς Μολοσσαίας. Ε ξα ιτία ς τη ς και οι επ όμενοι, όπως ο Δ όσ μπ εης (Δό-
καταπ ίεσ ης που υ φ ίσ τα ντο από το υ ς Τουρ- σ τμπ εης) από το Γαρδίκι (επ ικεφ α λή ς 8.000
κα λθανούς και κυρίω ς από α υ το ύ ς που βρί ανδρώ ν) και ο Μ α ζο ύτ αγάς από το Μαργα-
σ κο ντα ν σ το Γαρδίκι, αποφάσισαν να μ ε τα ρ ίτι - με 6.000 Α λβανούς.
κιν η θ ο ύ ν μαζί με τις ο ικ ο γ έν ειες , τα κοπά Κατά τη διάρ κεια τω ν Ορλωφικών, το
δια και όλα τα υπάρχοντά το υ ς σ την το π ο 1770, οι Σ ο υ λ ιώ τες δ εν έμ ειν α ν άπρακτοι.
θ εσ ία το υ Ιο υ λ ίο υ . Υπ ολογίζουμε πως σι Ο Ε λληνας ια τρ ό ς από τα Ιωάννινα Λ ου δ ο
ο ικ ο γ έν ε ιε ς που εγ κ α τα σ τά θ η κα ν σ την π ε βίκος Σ ω τήρης, που ενερ γ ο ύ σ ε ως π ρά κτο
ριοχή ή τα ν περίπου 100. Μ ε α υ τό το ν τρ ό ρας τω ν Ρώσων, ή λ θ ε σε επαφή με το υ ς
πο σ χημα τίσ τηκα ν σ ταδιακά τέσ σ ερ ις κοι Σ ο υ λιώ τες. Μ αζί το υ έ φ ε ρ ν ε γράμματα
ν ό τη τε ς : το Σ ο ύλι (Κακοσούλι), η Κιάφα, ο από το ν Α λ έξιο Ορλώφ και π ολεμ ικά ε φ ό
Α βα ρ ίκος (Ν αβαρίκος) και η Σαμονίβα (Σα- δια. Οι κά το ικο ι το υ Σουλίου δ εν χ ρ ειά σ τη
μωνίβα). Α ρ γό τερ α , στα μέσα το υ 18ου αιώ κε να α κούσ ουν για μεγά λο χ ρ ο νικό διά
να, οι Σ ο υ λ ιώ τες κα τά φ ερ α ν να α π ελ ευ θ ε σ τημα τα κη ρ ύ γμ α τα το υ Σω τήρη ώ στε να
ρώσουν α ρ κ ετά από τα γύρω χωριά. Επτά π εισ θο ύν να λά βο υν μ έρ ο ς σ την επανά
από αυτά τα χωριά, που αγω νίσ τηκαν με σταση. Ο Β εν ε τό ς π ρ ό ξενο ς τη ς Θ εσσαλο
το υ ς Σ ο υ λιώ τες για τη ν απ οτίναξη το υ ζυ νίκης έγρ α φ ε σ τις 8 Μ αϊου 1770: «... Οι δρό
γού, μαζί με τις τέσ σ ερ ις κ ο ιν ό τη τες το υ μοι ολόγυρ α και μ έχ ρ ι τω ν Ιωαννίνων είναι
Ιο υ λ ίο υ α π ο τέλεσ α ν μια σ τρα τιω τική ο μ ο γ εμ ά το ι από λησ τάς» (Μ έρ τζιου , “Μ νημ εία
σπονδία και οι κά το ικο ι ο νομά σ τηκα ν Σου Μ α κ εδ ο ν ική ς Ιστορίας", Θ εσσαλονίκη.
λιώ τες. Οι κά το ικο ι ε ν ό ς μεγάλου α ρ ιθμού 1947, σ. 412). Αν και ο π ρ ό ξεν ο ς δ ε ν μας δί
χωριών (120) από όπου οι Σ ο υ λ ιώ τες έπαιρ ν ει π ερ ισ σ ό τερ ες π λη ρ ο φ ο ρ ίες, σίγουρα α-
ναν το 1/3 τη ς σ οδειάς το υ ς ο νο μά ζοντα ν ν α φ έ ρ ε τα ι σ του ς Σ ο υλιώ τες. Οι Τούρκοι
Π αρασ ουλιώ τες. Σε καιρό π ολέμου οι Πα- π λη ρ ο φ ο ρ ή θ η κα ν τις επ α φ ές τω ν Σουλιω
ρα σ ουλιώ τες π ρο σ έφ ερ α ν 500 ά νδ ρ ες. Συ τώ ν με το υ ς Ρώσους και φ ο β ο ύ μ εν ο ι τη ν έ
νολικά ο σ τρ α τό ς το υ Σουλίου δ ε ν υ π ερέ- κρ η ξη μιας σ οβαρής επανάστασης αποφά
6αινε το υ ς 2.300 ά νδρ ες. σισαν να ενερ γ ή σ ο υ ν πρώτοι. Ο Σ ο υ λεϊμ ά ν
Οι π ρώ τοι κά το ικο ι στο Σ ούλι δ εν χ ρ ε ι Τζαπάρης (Τσαπάρης) από το Μ αργαρίτι, ε
ά σ τη κε να π ερ ιμ έν ο υ ν πολύ για να έ λ θ ο υ ν Π ροσω π ογραφ ία το υ Λά μπ ρ ου Κατσώ νη. Οι π ικεφ α λής 5.000 ανδρώ ν εκ σ τρ ά τευ σ ε το ν
σε σ ύγκρουση με το υ ς Τούρκους. Σύμφ ω Σ ο υ λ ιώ τες π ολέμησα ν ηρω ικά σ το π λευρό
Μ άρτιο το υ 1772 εν α ν τίο ν το υ Σουλίου. ό
το υ (Α&ήνα, Ε θνικό Ισ το ρ ικό Μ ο υ σ είο ).
να με τη ν παράδοση κάποιος Ο θω μανός που υπέστη πανω λεθρία. Οι Σ ο υ λ ιώ τες μά
άρ χοντα ς από τα γύρω χωριά, με το όνομα λισ τα κα τά φ ερ α ν να το ν σ υλλάβουν μαζί
«Σούλλης», αποφάσισε να κα τα σ τρ έψ ει τη με το ν γιο το υ με ένα ν α σ υνή θισ το τρόπ ο
μικρή κο ινό τη τα αυτώ ν τω ν 6οσκώ ν που ρήσεις. Ο η ττη μ έ ν ο ς το υ ρ κ ικ ό ς σ τρ α τό ς διασ κορ
ζούσαν ε λ ε ύ θ ερ ο ι, π ρος π αραδειγματισ μό Ενα από τα χ ειρ ό τερ α "εγκλή μ α τα " που π ίσ τηκε και οι α γά δες κλ είσ τη κα ν σ τον ναό
τω ν υπολοίπων Ελλήνων. Εχοντας λοιπόν θα μπορούσε να δια π ρά ξει ένα ς Σ ο υλιώ της το υ Αγίου Γεω ργίου σ το Σούλι. Επειδή δ εν
μια δύναμη 200 ανδρώ ν προσπάθησε να ή τα ν να δειλιά σ ει τη σ τιγμή τη ς μάχης. Οι μπορούσαν να χρησ ιμοπ οιήσ ουν βία μέσα
θ έ σ ε ι σε εφ α ρ μ ο γή το σ χέδιό το υ. Κ ατά τη σ υμπ ατριώ τες το υ το ν π εριφ ρονούσ αν, σ την εκκλη σ ία οι Σ ο υ λιώ τες ά νοιξα ν τρ ύ
συμπλοκή όμω ς διεπίστω σε πως οι αντίπ α ενώ π αράλληλα το υ απ αγόρευαν να φ έ ρ ει π ες στη σ τέγη και έρ ιξα ν σμήνη από μέλισ
λοί το υ ή τα ν απ οφασισμένοι να κρ α τήσ ουν όπλα. Η τιμ ή ενό ς Σ ουλιώ τη είχ ε άμεση σες. Μη μπορώ ντας να υ π ο φ έρ ο υν τα τσι
β τη ν ε λ ε υ θ ε ρ ία και τη ν α υ τονο μία το υ ς, σχέση με το θ ά ρ ρ ο ς που έδ ε ιχ ν ε σ το π εδίο μπ ήματα οι Τούρκοι δ ια π ρ α γμ α τεύθ ηκα ν
■ ενώ ο ίδιος μαζί με α ρ κ ε το ύ ς ά λλου ς Τούρ τη ς μάχης. Α ς μη ξε χ ν ά μ ε πως η κύρια απα ειρ ή ν η δ ίνο ντα ς μ εγάλα χ ρ η μ α τικά ποσά
κο υς σκοτώ θηκαν. Οι ν ικ η τέ ς μ ετά τη μάχη σχόλησή το υ ς ή τα ν η κτη νο τρ ο φ ία , καθώ ς ως λύτρα.
έδω σαν το όνομα Σ ο ύλι σ την π εριοχή, ό η γη τη ν οποία ε π έ λ ε ξα ν για να ζήσουν δ εν Το Σ ούλι δ ιεδ ρ α μ ά τισ ε πιο σ ημαντικό
που σχημάτισαν το χωριό, καθώ ς μ έχρ ι ε επ έτρ επ ε γ εω ρ γικές κα λ λ ιέρ γειες . Ομως ρόλο σ τον δ εύ τερ ο , επί Α ικ α τερ ίν η ς τη ς
κείνη τη σ τιγμή ζούσαν διασκορπισμένοι. δ εν α σ χολήθηκα ν ο ύ τε με το εμπ όριο. Ετσι Μ εγά λη ς, Ρω σο-τουρκικό π όλεμο. Η αυτο-
Μ ε α υ τό το π ερ ισ τα τικό, σύμφω να με τη ν ή τα ν ανα γκα σ μένοι να κ α τα φ εύ γ ο υ ν σε ε κ ρ ά τειρ α τη ς Ρωσίας, φ ιλ ό δ ο ξη όπως πά
παράδοση, γ ε ν ν ή θ η κ ε και η φ ήμη τω ν π ιδ ρο μές στα γ ειτο ν ικ ά χωριά για να καλύ ντα, σ χεδίαζε μαζί με το ν πρω θυπουργό
σ κληρ οτρά χη λω ν Σουλιω τώ ν ως δεινώ ν π τουν τις α ν ά γ κες το υ ς . Η ύπαρξή το υ ς ο- τη ς , το ν Π ο τέμ κ ιν, το «Μ εγάλο Σχέδιο» ή
πολεμιστών. φ ειλό τα ν σ το κατά πόσον ή τα ν καλοί π ο λ ε το «Ε λληνικό Σχέδιο», που π ρ ο έβ λ επ ε τη ν
Σ τα τέσ σ ερ α χωριά που α να φ έρ α μ ε μισ τές. Δ ε ν ή τα ν τυχα ίο το ό τι από μ ικρο ύς επ έκτα σ η τη ς Ρωσίας προς Ν ότο με στόχο
ζούσαν π ολλές ο ικ ο γ έν ε ιε ς ή φ ά ρ ες. Κα- το ύ ς μάθαιναν να χρησ ιμοπ οιούν όπλα και τη ν Κ ω νσ ταντινούπολη και τη ν α π ελ ευ θ έ
θ εμ ία από α υ τές είχ ε ένα δ ια κ εκ ρ ιμ έν ο μ έ το υ ς εκπ α ίδ ευ α ν σ τη ν τέ χ ν η το υ π ολέμου. ρωση τω ν Ελλήνων. Από α υ τό το σχέδιο
λ ο ς τη ς ως αρχηγό. Σε θ έ μ α τα κυρίω ς σχέ Δυστυχώ ς δ ε ν υπάρχουν σ τοιχεία για δ εν θ α μπορούσαν να λείπ ου ν οι Ε λληνες,
σεων με το υ ς Τ ο ύρ κο υς αποφάσιζαν από τις π ρώ τες π ο λ εμ ικές ε ν έ ρ γ ε ιε ς τω ν Σ ο υ που είχαν π ρω ταγω νισ τικό ρόλο. Σ τα υπο
κοινού για τις ε ν έ ρ γ ε ιέ ς το υ ς . Γεν ικ ό τερ α λιωτών. Μ όνο μέσα από τις π αραδόσ εις μ νή μ α τα που υπέβαλαν, οι π ερισ σ ότεροι
θα μπ ορούσ αμε να υ π ο σ τη ρ ίξο υ μ ε πως οι μπ ορούμε να γνω ρ ίζου με για τη δράση και Ρώσοι και Ε λλη νες π ρ ά κ το ρ ες π ρ ό τεινα ν η
Σ ο υ λιώ τες π ροτιμούσ αν α ρ κ ετά « δη μο τα κα το ρ θ ώ μ α τά το υ ς , χω ρίς να είμ α σ τε σε επανάσταση να αρχίσει από το Σούλι, δ ιότι
κρ α τικές» μ εθ ό δ ο υ ς διοίκησ ης, κά τι το ο θέσ η να κα θ ο ρ ίσ ου με το ν ακριβή χρόνο ε κ ε ί θ α έβρισ κε π ερισ σ ότερο π ρόσφ ορο έ
ποίο ή τα ν φυσικά α π ο τέλεσ μ α τη ς ε λ ε υ θ ε τω ν γεγονότω ν. Το μόνο που θ α μπορούσα δαφ ος. Τέσσερα χρό νια μ ετά τη ν προσάρ
ρίας που απολάμβαναν. Σ το Σούλι δ ε ν υ με να υ π ο θ έσ ο υ μ ε είναι πως α υ τέ ς οι πρώ τηση τη ς Κριμαίας (1783) η Α ικα τερ ίν η συ-
πήρχαν γραπ τοί νόμοι. Α υτό όμω ς δ εν απο- τ ε ς σ υγκρ ούσ εις μ ετα ξύ Σ ουλιω τώ ν και ν α ν τή θ η κ ε με το ν α υ το κ ρ ά το ρ α τη ς Αυ
τελ ο ύ σ ε αφ ορμή για έλλειψ η π ειθαρχίας. Τούρκω ν έγινα ν κατά το πρώτο ήμισυ το υ στρίας Ιωσήφ Β' στη Χερσώνα. Οι Τούρκοι
Αντί για δ ικ α σ τές οι Σ ο υ λ ιώ τες είχαν ένα 18ου αιώνα. Σ τη ν πρώτη α ξιό λο γη σύ φ ο β ο ύ μ εν ο ι σ υνεργασία τω ν δύο η γετώ ν
σ υμβούλιο προεστώ ν, οι οποίοι σ υ γ κε γκρουσ η οι Σ ο υ λ ιώ τες αντιμετώ π ισ αν ένα ν κή ρ υ ξα ν το ν π όλεμ ο στη Ρωσία το ν Α ύγου
ντρ ώ ν ο ν τα ν κά θ ε φ ορά που έπ ρ επ ε να ε σ τρα τό 8.000 ανδρώ ν με επ ικεφ α λή ς το ν σ το το υ 1787, έχο ν τα ς τη β ο ή θ εια τω ν συμ
ξετά σ ο υ ν κάποια σοβαρή υπόθεση. Η από Χατζή πασά από τα Ιωάννινα. Σύμφω να με μάχων το υ ς , τω ν Σουηδών. Μ έσα στα σχέ
φαση τω ν π ροεσ τώ ν α π οτελού σ ε το ν νόμο το ν Π. Α ρα βαντινό η εκ σ τρ α τεία α υ τή έγι- δια τω ν Ρώσων ή τα ν να σ τα λ εί πάλι στη Μ ε
και θ α έπ ρεπ ε να ε κ τε λ ε σ θ ε ί χωρίς αντιρ- νε το 1734. Ο Χ ατζή πασάς α π έτυ χε, όπως σ όγειο μια να υτική μοίρα υπό τις δ ια τα γές
0 Α λή πασάς μ ε τη
μ η τέ ρ α το υ Χάμκω
(Α θήνα, Γ εν νά δ ειο ς
Β ιβ λ ιο θ ή κ η ).
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
το υ ς Γάλλους. Το 1796 ο πασάς κα τά φ ερ ε Π ρος το τέ λ ο ς το υ 18ου αιώνα οι Σου το υ ς Α λβα νού ς σ ημείω νε τη ν αρχή το υ τ έ
να κυ ρ ιεύ σ ει επίκαιρα σ ημεία σ την Α λβα λ ιώ τες άρχισαν πάλι να γ ίν ο ντα ι α π ειλη τι λου ς για το Σούλι. Ο κλοιός γύρω από το υ ς
νία και κ α τέλ α β ε και τα νησάκια το υ Αμ- κοί για το ν Α λβανό πασά. Τον χειμώ να το υ Σ ο υ λ ιώ τες έσ φ ιγ γ ε όλο και πιο πολύ. Είναι
βρακικού κόλπου, τα οποία χρησ ιμοπ οίησε 1797 ο Γ Μ π ότσ αρης επ ω φ ελ ή θ η κ ε από χ α ρα κτη ρισ τική η επισ τολή που έ σ τε ιλ ε ο
ως βάσ εις στολίσκων. Α υ τές οι κινήσ εις τη ν απουσία το υ Αλή, που ε κ σ τρ ά τευ ε εν α Ιερ ό θ εο ς σ του ς κα το ίκο υ ς τη ς Π ά ρ γ α ς :«...
το υ προς τα νότια παράλια ανησ ύχησ αν ν τίο ν το υ Πασβάνογλου, για να κα τα σ τρ έ να τρ α β ή ξη τε χέρ ι από το υ ς Σουλιώ τας, να
το υ ς Β εν ετο ύ ς . Ομως η Σ υ νθ ή κη το υ Κα- ψ ει τα φ ρ ο ύρ ια που είχ ε κτίσ ει σε διάφ ορα μη το υ ς δ ίδ ε τ ε καμμίαν β ο ή θ εια ν, ο ύ τε εις
μποφόρμιο, το 1797, έ θ ε σ ε τέ ρ μ α σ την ύ χωριά γύρω από τη ν π εριοχή το υ Σ ουλίου. το ν τό π ο ν σας να το υ ς δ έχ η σ θ ε, επ ειδή ε ί
π αρξη τη ς Γα λη νοτά της Δ η μο κρ α τία ς. Οι Τότε όμω ς σ υνέβη κά τι αναπ άντεχο. Ο ,τι ο ναι κα κού ργο ι και φ ερ μ α ν λ ίδ ες από το δε-
Γάλλοι κ α τέλ α β α ν τα Επτάνησα και όλα έ Αλή δ εν κ α τά φ ερ ε με το ν σ τρα τό το υ το β λ έτι, και όποιος δ έχ ετα ι το ιο ύ το υ ς κα
μοιαζαν ό τι άλλαζαν δραματικά. Οπως θ α κ α τά φ ερ ε με τη δύναμη τω ν χρη μά τω ν κο ύρ γου ς π ίπτει και α υ τό ς εις τη ν ιδίαν ο ρ
δ ο ύ μ ε στη σ υνέχεια η στάση τω ν Γάλλων α το υ. Οι επ ιθ έσ εις τω ν Σ ουλιω τώ ν σ τα μ ά τη γ ή ν το υ υψηλού δ εβ λ ε τίο υ , και εις το τ έ
π ένα ντι σ το υ ς Ε λλη νες δ εν ή τα ν η α ν α μ ε σαν ό τα ν οι γιο ί το ύ Αλή, Μ ο υχτά ρ και Βε- λος α φ α νίζετα ι από το πρόσωπον τη ς γης»
νό μ ενη . Παρά τη ν π ρόθεσ ή το υ ς να διαλύ- λή, έδω σαν 12.000 γρόσια σ τον Μπότσαρη (Π ερραιβός, σ. 93). Οι «π ατρικές», όπως τις
σουν τη ν Ο θω μανική Α υ το κρ α το ρ ία δ εν το για να δ ια τά ξε ι το ν τερ μ α τισ μ ό τω ν επ ιθ έ χα ρ α κτή ρ ιζε ο ίδιος ο Ιερ ό θ εο ς , σ υμβου
επ ιχείρησ αν π οτέ. σεων. Ο Μ π ότσ αρης δ έ χ θ η κ ε τα χρ ή μα τα λ έ ς το υ εισ α κούσ θηκα ν από το υ ς Παργι-
Ο ά νεμ ο ς τω ν ιδεώ ν τη ς γ α λλική ς Επα και αυ τή η π ράξη το υ π ρο κά λεσ ε ρήγμα νούς. Οι Σ ο υ λ ιώ τες θ α ή τα ν πολύ σ ύντομα
νάστασης π ρο κά λεσ ε αναστάτω ση σε ό στις σ χέσ εις τω ν μ εγά λω ν ο ικο γενειώ ν τω ν αναγκασ μένοι να α ντιμετω π ίσ ου ν τα πο
λο υ ς το υ ς λα ο ύ ς τη ς Ευρώπης που ζούσαν Σουλιωτών. Ο ταν ο Αλή επ έσ τρ εψ ε έκρ ιν ε λυά ρ ιθμ α σ τρ α τεύ μ α τα το υ Αλή, τα εσ ω τε
κάτω από απ ολυταρχικό καθεσ τώ ς. Το ίδιο πως δ εν ή τα ν α κόμα η κα τά λλη λη ώρα για ρικά π ροβλήματα ε ν ό τη τα ς και κυρίω ς τη ν
σ υνέβη και σ την το υ ρ κ ο κ ρ α το ύ μ εν η Ελλά να ε π ιτε θ ε ί ε κ νέο υ, καθώ ς οι Σ ο υ λιώ τες απομόνωσή το υ ς.
δα. Δ εν ή τα ν λίγοι εκ είν ο ι που μ ε ε ν θ ο υ είχαν φ ιλ ικ έ ς σχέσ εις με το υ ς Γάλλους που Ο Γ Μ π ότσ αρης α να γκά σ τη κε να φ ύ γει
σιασμό έσ π ευδαν να κα τα τα γο ύ ν σ τον Γαλ κα τείχα ν τη ν Π ρέβεζα . Το τ ε λ ε υ τ α ίο που ή μαζί με τη ν ο ικ ο γ έν ειά το υ από το Σούλι, ό
λικό Σ τρ α τό ο οποίος σ τά θ μ ευ ε στα Ιόνια θ ε λ ε ο Αλή ή τα ν άμεση ανάμιξη τω ν Γάλ που το ν απ ειλούσαν πως θ α το ν ε ξο ν τώ
νησιά. Ο δ ιο ικη τή ς τω ν Επτανήσων, σ τρα λων σ τις εχ θ ρ ο π ρ α ξίες σ το π λευρ ό τω ν σουν, και να κα τα φ ύ γ ει σ τον Αλή. Σ υμβού-
τη γ ό ς Γκεντιλί, είχε σ αφ είς ο δ η γ ίες από Σουλιωτών. λ ευ σ ε το ν Α λβανό πασά να π ολιορ κεί σ υνε
το ν ίδιο το ν Ν απ ολέοντα να δ ια τη ρ εί μέσω Οι π ερισ τάσ εις όμω ς ά λλα ξα ν σ ύντομα χώς το Σ ο ύλι κ τίζο ν τα ς π αράλληλα φ ρ ο ύ
υποσχέσεω ν τη γα λλική προπαγάνδα για και οι Σ ο υ λ ιώ τες έ δ ε ιξα ν αδυναμία να πα ρια σε επ ίκα ιρ ες θ έσ εις. Οι Σ ο υ λ ιώ τες ζη
τη (δ ή θ εν) α π ελευ θέρω σ η τω ν ελληνικώ ν ρ α κο λο υθ ήσ ο υν τις ε ξε λ ίξε ις . Οι α ρ χιερ είς το ύσ α ν απ εγνω σ μένα β ο ή θ εια με επιστολή
πληθυσμών. Π αράλληλα είχ ε ο δ η γ ίες να τω ν Ιω αννίνων Ιερ ό θ εο ς και τη ς Α ρ τα ς προς το ν Κ ερ κυ ρα ίο κόμη Σπ. Θ εο τό κη .
δ ια τη ρ εί φ ιλ ικές σ χέσ εις και μ ε το ν Αλή Ιγνά τιο ς κα τηγορ ο ύσ α ν το υ ς Γάλλους ως Α υτή η σ τεν ή π ολιορκία α π έδ ιδ ε καρπούς,
πασά, κά τι που σίγουρα δ εν ευχα ρισ τούσ ε ά θ εο υ ς επ η ρ εά ζο ν τα ς το υ ς π ισ τούς και καθώ ς λόγω έ λ λ ειψ η ς τρ ο φ ίμ ω ν και π ολε
το υ ς Ε λλη νες δ ιό τι στο πρόσωπο το υ Αλή π ρόβαλλαν ως φ υ σ ικού ς π ρ ο σ τά τες τω ν μοφ οδίω ν οι Σ ο υ λ ιώ τες α να γκά ζο ντα ν να
έβ λεπ α ν ένα ν αιμοσ ταγή τύ ρα ννο. Από τη ν Ελλήνω ν το υ ς Ρώσους. Ο Αλή, που παρα υποχω ρούν προς τις απ ρόσ ιτες ο ρ ειν ές
άλλη π λευρά ο Αλή ε κ μ ε τα λ λ ε υ ό τα ν σ το έ κο λο υ θ ο ύ σ ε και είναι πιθανό να βρισ κότα ν θ έσ εις . Οι εκκλ ή σ εις το υ ς για ενίσχυση
πακρο τις σ χέσ εις το υ με το υ ς Γάλλους για πίσω από τις φ ω νές τω ν α ρχιερέω ν, κ α τό ρ από τα Επτάνησα ή τα ν σ υνεχείς, χωρίς ση
να ισχυροποιήσει τη θ έσ η του. θω σ ε να δ ελ εά σ ει το ν Γεώργιο Μ πότσαρη μ α ντικό απ οτέλεσ μα . Ο Αλή με ν έ ε ς δυνά
δ ίνο ντά ς το υ χρή μα τα . Η στάση το υ πασά μ εις κυ ρ ίευσ ε το Σ ο ύλι και α ρ γό τερ α το ν
ά λ λ α ξε μ ετά τη ν κα τα σ τρο φ ή το υ γα λλι λόφ ο τη ς Μπίρας, ενώ μ ετά τη ν προδοσία
κού σ τόλου από το ν α γγλικό σ το Αμπου- το υ Π ήλιου Γούση οι Α λβανοί κυρίευσ αν
κίρ, το ν Α ύγουσ το το υ 1798. Η γα λλική ε και το ν Α βαρίκο. Οι Σ ο υ λ ιώ τες περνούσαν
πιρροή σ την Α νατολή και στα Επτάνησα ε ί δ ρ α μ α τικές σ τιγμ ές. Α να φ έρο υμ ε εδώ ένα
χε χ α θ εί και ο Αλή, α κο λο υ θ ώ ντα ς το πολι μ έρ ο ς ενό ς σ υ γκινη τικο ύ γρ ά μ μ α το ς που
τικό ρ εύμα, π έρασ ε στο α ν τίθ ε το σ τρ α τό έσ τειλα ν σ τον τσ άρο τη ν 1η Ν οεμβρίου
πεδο. Για πρώ τη φ ορά το Ρωσικό Ν αυτικό 1803: « Μ ετα φ έρ α μ ε τα όπλα μας σ τους
π έρασε τα Δ αρ δα νέλλια και σ υνερ γά σ τηκε βράχους μας, στα ύψη απ όκρημνω ν β ο υ
μ ε το ν το υ ρ κ ικ ό σ τόλο με σκοπό να εκδιώ νών, που τη ν κορυφ ή το υ ς μόνον ο ήλιος
ξ ε ι το υ ς Γάλλους από τα Επτάνησα. Ο Ρώ τη ν βλέπ ει, και σ’ α υ τά μ έν ο υ μ ε, σπάζουμε
σος ναύαρχος Ουσάκωφ σ ημείω νε ε ύ σ το το υ ς άγριους βράχους και τρ εφ ό μ α σ τε με
χα: «Δ εν π ρέπ ει να σ υμπ εράνει κα νείς ό τι ο ξ ε ρ έ ς ρ ίζες τη ς ά γο νη ς γης, γ ια τί α να τρι
Αλή πασάς είναι ο λ ό τελ α αφ οσ ιω μένος χιά ζου με με τη ν ιδέα τη ς τυ ρ α ν ν ικ ή ς σκλα
σ του ς Γάλλους. Α υ τό ς ο άνθρω πος είναι βιάς και γ ια τί σ εβ όμ α σ τε το γ έν ο ς μας και
π ονηρ ός και απ εριόρισ τα δ όλιος. Προσπα το υ ς τά φ ο υ ς τω ν προγόνω ν μας, για το υ ς
θ ε ί ν ’ απ αλλαγεί από κά θ ε εξά ρ τη σ η ή, να οπ οίους π ρ ο τιμ ο ύ μ ε να π εθ ά νο υ μ ε» (Αρς .
π ούμε, να γ ίν ει απ όλυτος κυρίαρχος. Είναι σ. 209).
φ α νερό από τις ε ν έ ρ γ ε ιέ ς το υ ό τι είναι και Ομως όλα ή τα ν π λέον μάταια. Ο επίλο
θα είναι με το μ έρ ο ς εκείν ο υ που είναι ο ι γος γ ρ ά φ τη κ ε στο Κούγκι, όπου είχαν κα-
σ χυρ ότερο ς» (Αρς, σ. 196). τα φ ύ γ ει περίπου 300 ο ικ ο γ έν ειες . Ο
Η Αγγλία και η Ρωσία συμφώ νησ αν να άνθρω πος που κα θ ο δη γο ύσ ε τη ν άμυνα ή
δώ σουν σ την Τουρκία ό λ ε ς τις β ε ν ε τικ έ ς τα ν ο μοναχός Σαμουήλ. Η αντίσ τασ η τω ν
η π ειρ ω τικές κτή σ εις. Μ ε τά από α υ τή τη Σουλιω τώ ν ή τα ν σ θεναρή. Ενα μ έρ ο ς τη ς
συμφω νία ο Αλή δ εν έχασ ε χρόνο και κ α τέ φ ρ ο υ ρ ά ς π ραγματοπ οίησ ε έ ξο δ ο και ανοί-
λ α β ε αιφ νιδιασ τικά τη ν Η γο υμ ενίτσ α και γ ο ν τα ς κ υ ρ ιο λεκτικ ά δ ρ ό μ ο με τα σπαθιά
το Β ουθρω τό, ενώ ο γιο ς το υ Μ α χ μ ού τ κυ μπ όρεσ ε να σωθεί. Οι υπόλοιποι συνέχισαν
ρίευσ ε τη ν Π ρέβ εζα το ν Ο κτώ βριο το υ τη ν άμυνα, αλλά σ το τέ λ ο ς ή λθ α ν σε συ
1798. Η εγ κ λ η μ α τικ ή α δρά νεια τω ν Σουλιω νεννόησ η με το υ ς Α λβα νού ς και αφού πα
τώ ν τη σ τιγμή που οι Α λβανοί π ολιορ κο ύ ρέδω σαν τρ ό φ ιμ α και π ο λεμ ο φ ό δ ια εγκα-
σαν τη ν Π ρέβ εζα ή τα ν κα θ ο ρισ τική για το τέ λ ε ιψ α ν α ν εν ό χ λ η το ι τη θ έσ η το υ ς κα.
μ έλ λο ν το υ ς. Η κατάληψ η τη ς π όλης από το υ ς επ ιτρ ά π η κε η ε λ ε ύ θ ε ρ η μετάβασ η σε
όποιο μ έρ ο ς επιθυμούσαν. Μ όνο ο Σ α μ ου γό τερ α , κατά τη δ ιά ρ κεια τη ς Επανάστα ΗΠΕΙΡΟΥ, τόμ. Aä, Αθήνα, 1856.
ή λ με λ ιγο σ το ύ ς σ υ ντρ ό φ ο υ ς π α ρ έμεινε σης το υ 1821. Η θυσία το υ ς υ π ή ρξε πηγή έ (5) Νικ. Ζιάγκος: ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΗ
για να παραδώ σει το Κούγκι. Ομως εκ είν ο ς μπ νευσ ης για τις ε π ό μ εν ες γ ε ν ιέ ς Ε λλή ΗΠΕΙΡΟΣ, Αθήνα, 1974.
έ β α λ ε φω τιά και α ν α τινά χθ η κε μαζί με μ ε νων, που ακο λού θη σ α ν το π αράδειγμά (6) Αστέριος Αρχοντίδης: ΜΕΤΑΞΥ ΒΕΝΕΤΩΝ
ρικούς Α λβανούς, στις 13 Δ εκ εμ β ρ ίο υ το υ ς . Οι λίγοι στίχοι που έγρ α ψ ε ο Ιάκω βος ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΩΝ. Θεσσαλονίκη, 1987.
1803. Η π ράξη το υ α υ τή έ μ ε λ λ ε να σ φραγί Ρίζος μάς δ είχ νο υ ν τη σημασία το υ αγώνα (7) Αρς: Η ΑΛΒΑΝΙΑ ΚΑΙ Η ΗΠΕΙΡΟ Σ ΚΑΤΑ ΤΟ
ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ 18ου - ΑΡΧΕΣ 19ου ΑΙΩΝΑ, Μόσχα,
σει το ν μακρόχρονο αγώνα τω ν Σουλιω τώ ν τω ν Σ ο υ λ ιω τώ ν :
1963.
και ο ίδιος από τ ό τ ε έ γ ιν ε μια θ ρ υ λική μ ορ «Το δ έ π ερ ίδ ο ξο ν όρο ς Σούλι, (8) Κωστής Βάρψης: ΒΕΝΕΤΟΤΟΥΡΚΙΚΟΙ ΚΑΙ
φή, όπου οι ά ν δ ρ ες κερ α υνοί ό ν τε ς , ΡΩΣΟΤΟΥΡΚΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜ Ο Ι ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ
Ο Αλή πασάς δ εν τή ρ η σ ε το ν λόγο το υ ως από σ ύννεφ α κα θ ιρ μ ώ ντες, ΘΑΛΑΣΣΕΣ (1453-1821), Αθήνα, 1995.
και ε π ιτέ θ η κ ε σ τις 100 ο ικ ο γ έν ε ιε ς που ε ί π ο τέ δ εν έπεσαν κάτω δούλοι...". (9) Λύσανδρος Παπανικολάου: ΣΚΗΝΕΣ ΑΠΟ
χαν κα τα φ ύ γ ει σ την κορυφ ή το υ Ζ αλόγ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜ ΕΡΙΝΗ ΖΩ Η ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ,
γου. Ελάχιστοι Σ ο υ λιώ τες σ ώ θηκαν π ο λ ε Αθήνα, 1995.
μώ ντας και πέρασαν σ την Κ έρκυρα. Οι υ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (10) Γΐώ ργιος Α. Σιορόκας: ΤΟ ΓΑΛΛΙΚΟ
ΠΡΟΞΕΝΕΙΟ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ (1702-1789), Ιδρυμα
πόλοιποι σ κοτώ θηκαν, ενώ σι γ υ ν α ίκ ες Μ ελετώ ν Ιονίου και Αδριατικού Χώρου,
(1) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ,
π ροτίμησ αν να πέσ ουν σ τον γ κρ εμ ό , αφού Ιωάννινα, 1981.
Εκδοτική Αθηνών.
πρώτα έρ ιξα ν τα παιδιά το υ ς , για να απο (2) Απ. Βακαλόπουλος: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ
φ ύ γου ν τη ν αιχμαλωσία. ΕΛΛΗΝΙΣΜ Ο Υ, τόμ, Δ Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η , 1973.
Το Σ ο ύλι α π ο τελ εί μ έχ ρ ι σ ήμερα σ ύμ (3) Χριστόφορος Π ερραιβός: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ
βολο ε λ ε υ θ ερ ία ς . Οι Σ ο υ λιώ τες συνέχισαν ΣΟΥΛΛΙΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΓΑΣ, Αθήνα, 1857.
το υ ς αγώ νες το υ ς κατά τω ν Ο θω μανώ ν αρ (4) Π. Αραβαντινός: ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ
Κ Ω Ν ΣΤΑΝ ΤΙΝΟ Σ Π Α Π Α Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Υ
Ε ρείπ ια τη ς Π έλ λ α ς ,
π ρ ω τεύ ο υ σ α ς το υ
μ α κ εδ ο ν ικ ο ύ κ ρ ά το υ ς .
Οι Ρ ω μα ίοι τη ν
κ α τέ λ α β α ν σ τα τέλ η
Ιο υ νίο υ 168 π.Χ.
»liSSf§
= v f iϊ & ν 1 ^
J, · ' Jtm.' · · jÄ k
*" ... ^
, .je m * jk jp ^ a g f ir ih n f f f
ΛΡ- r
15
r ' ! w m
^'Vg* *'
ä g y * » ^ -■- i Ä
Γ ' * ■ s "amf*·. J
"-«.. Λ J .J ‘
:^5>* . -> *
* ä ? i ·· · i / ’^ w^ 4 5 f T I * » » m J. J ® " '’ -·*'■■ -Jt - "* . "Έ
^ .>» . ·>lk ^ ,·^ ^ | ' ^ J
* j© S f ,·<* * « S ®
^ : *Μ ^ >» A' V Y■■**
Η ±~·'
» * ,i» ' Ti
* '· L » " -« ^ v -r ' ( t ___ _ * » + J
g iix w m ^ %xm T^m m j r i V — > .' / ' «, *ΤΪΡΑ Τίώ ίΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
J» .. * ' :‘ ■> \
■’./V*
στην Ιλλυρία (που συνόρευαν με τη Μ ακεδο του (57 πολεμικά υπό το ν Γάιο Λουκρήτιο Γάλ μ ετέφ ερ α ν το στρατόπεδό το υ ς σε π λεονε
νία) και πραγματοποιούσε τη στρατιωτική τη ς λο) προσέγγιζε τη ν Κεφαλληνία. Παράλληλα κτικότερ η θέση, στην απέναντι όχθη του Πη
κινητοποίηση ενώ ταυτόχρονα καθυσ τερού καλούσε το υς διάφορους συμμάχους των Ρω νειού, και δ έχτηκαν ενισχύσεις 2.000 ανδρών
σε να συναντήσει το υς Μ ακεδόνες πρέσβεις μαίων (Περγαμηνούς, Αιτωλούς, Βοιωτούς (1.000 πεζών, 1.000 ιππέων) και 22 ελεφάντω ν,
οι οποίοι είχαν πάει στη Ρώμη με φ ιλειρηνι κ.ά.) να σ τείλουν ενισχύσεις. του συμμάχου το υς βασιλιά Μασανάσση της
κές προτάσεις. Ο Περσέας στη Θεσσαλία κατέλαβε δύο Νουμιδίας.
Ο Περσέας, ο οποίος γνώριζε το ν δυσ με πόλεις που του αντιστάθηκαν, εγκατέσ τησ ε Η νίκη αυτή στην «ιππομαχία», όπως ονο
νή γι' αυτόν συσχετισμό δυνάμεων και είχε ε φρουρές στα Τέμπη για να εξασφαλίσει τη μάστηκε από τους συγχρόνους της, διαδόθη
τοιμάσει το κράτος του για το ενδεχόμενο ε δίοδο και σ τρατοπέδευσε στο Συκύριο, στρα κε γρήγορα στον ελληνικό χώρο και έγινε α
νός νέου πολέμου με το υς μισητούς Ρωμαί τηγική θέση στους πρόποδες τη ς Οσσας. φορμή να εκδηλω θούν ανοικτά οι έντο νες
ους, προσπάθησε να ενισ χυθεί με συμμά Ο Ρωμαίος ύπατος, αφού διέσχισε τη ν σ υμπάθειες υπέρ του Περσέα, κυρίως από
χους διεξάγοντα ς έναν έντονο διπλωματικό Πίνδο έφθασε και αυτός στη Θεσσαλία, κο τις λαϊκές τά ξεις. Ο Μ ακεδόνας βασιλιάς έγι-
αγώνα. Το γειτονικό του κράτος τη ς Περγά ντά στη σύμμαχό του Λάρισα, όπου δ έχθη κε νε ήρωας. Θ εω ρήθηκε ο κατάλληλος η γέτης
μου, με βασιλιά το ν Ευμένη, συντάχθηκε για τις δυνάμεις των Ελλήνων (400 Απολλωνιά- που μπορούσε να νικήσει το υς Ρωμαίους.
άλλη μια φορά με τη Ρώμη. Ο Περσέας ζή τη τες , 400 Αιτωλοί, 1.500 Αχαιοί, 400 Θεσσαλοί) Φαίνεται όμως πως οι ολιγαρχικοί που είχαν
σε τη συμπαράταξη των άλλων σημαντικών και των Περγαμηνών (4.000 πεζοί και 1.000 ιπ τη ν εξουσία αντέδρασαν εξίσου έντονα, με α
βασιλιάδων τη ς ανατολικής Μασογείου, του πείς υπό το ν βασιλιά το υς Ευμένη) συμμάχων ποτέλεσμα να ο ξυνθ ού ν περισσότερο οι πο
Αντιόχου (της Συρίας) και του Πτολεμαίου του. Συγκέντρω σε έτσι συνολικά 40.100 άν λιτικές αντιπαραθέσεις εντό ς των διαφόρων
(της Αιγύπτου), ελπίζοντας ότι θα το ν βοη δρες (36.600 πεζούς και 3.500 ιππείς), όσους πόλεων τη ς νότιας Ελλάδας, όπως π.χ. στη
θούσαν να πολεμήσει το ν κοινό εχθρό όπως περίπου και οι αντίπαλοί του, ενώ δ ιέ θ ε τε και Ρόδο. Είναι χαρακτηριστικό το ότι οι Ρόδιοι έ
οι προκάτοχοί το υς είχαν βοηθήσει το ν Πύρ- πολλές φρουρές σε κοντινές πόλεις (2.000 σ τειλαν μόνο π έντε πολεμικά πλοία το υς για
ρο όταν πολέμησε υπέρ των ελληνικώ ν ελ ευ Περγαμηνούς στη Χαλκίδα, 300 Ρωμαίους στη να ενισχύσουν το ν ρωμαϊκό στόλο στο Αιγαίο,
θεριώ ν στην Ιταλία. Ατυχώς εκείνοι ε ίτε από Θήβα κ.ά.). αντί των 40 που είχαν υποσχεθεί.
υπολογισμό, ε ίτε από καιροσκοπισμό, προτί Οι Ρωμαίοι στρατηγοί έσπευσαν να κατα
μησαν να μην αναμιχθούν, εξυπ ηρετώ ντα ς έ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΝΙΚΟΥ λάβουν όσες πόλεις τη ς νότιας Ελλάδας έ
τσι τα στρατηγικά συμφέροντα τη ς Ρώμης δειχναν φ ιλομακεδονικές διαθέσεις. Ο Κόι-
που ή θ ελ ε να αντιμετω πίσει τη Μ ακεδονία α
(ΜΑΪΟΣ 171 π.Χ.) ντο ς Μάρκιος Φίλιππος πολιόρκησε τη Λάρι
πομονωμένη, χωρίς σοβαρούς συμμάχους. Ο Περσέας γνω ρίζοντας το καλό ηθικό σα Κρεμαστή (στη Φθιώτιδα), ενώ ο ναύαρχος
Στην υπόλοιπη Ελλάδα οι διάφορες πολι των ανδρών του αποφάσισε να αναλάβει τη ν Γάιος Λ ουκρήτιος Γάλλος με όλο το ν στόλο
τε ίε ς ήταν διατακτικές. Στις περισσότερες πρωτοβουλία των επιθετικώ ν ενεργειών. Ε του έφθασε στη Χαλκίδα και από εκ εί με
περιπτώσεις οι συμπάθειες ήταν εμφανώς υ τσι, οδήγησε ένα σημαντικό μέρος του στρα 10.000 άνδρες του στόλου και 2.000 Περγαμη-
πέρ των Μακεδόνων. Γνωρίζοντας όμως τη τού του (4.000 ιππείς και 14.000 ελαφρά οπλι νούς εκσ τράτευσ ε κατά των πόλεων τη ς Βοι
ρωμαϊκή δύναμη και σκληρότητα οι η γετικές σμένους) κατά του εχθρικού στρατοπέδου ωτίας. Παρά τη ν ηρωική αντίσταση των ολιγά
ομάδες επ έλεξαν τη ν ο υ δ ετερ ό τη τα ή εφό- και παρατάχθηκε πολύ κοντά σε αυτό, στον ριθμων κατοίκων τη ς η Αλίαρτος καταλήφ θη
σον αυτό ήταν αναπόφευκτο, τη ν προσχώρη Καλλίνικο λόφο. Ο Ρωμαίος ύπατος, αφήνο κε και καταστράφηκε συθέμελα, ενώ 2.500
ση στο στρατόπεδο τη ς Ρώμης. Η γενική κα ντας το βαρύ πεζικό του πίσω από τη ν προ κάτοικοι αιχμαλωτίσθηκαν. Μ ετά τη ν κατάλη
τάσταση πάντως ήταν ρευστή. Πολλοί η γέτες σ τατευτική τάφ ρο του στρατοπέδου του, α- ψη και τη ς Θίσβης ο Μάρκος Λουκρήτιος Γάλ
υποστήριζαν το ν Περσέα και οι π ολιτικές δια ντιπαρατάχθηκε με το ιππικό (3.500 άνδρες) λος επέστρεψ ε στη Χαλκίδα μ εταφ έροντας
μάχες εντά θηκαν για άλλη μια φορά, μεταξύ και τους ελαφρά οπλισμένους (17.000 άν πλούσια λάφυρα (αγάλματα, πίνακες ζωγρα
των φιλομακεδόνω ν (κυρίως ανθρώπων των δρες). φικής κλπ.), σε αντίθεση με το ν Κόιντο Μάρ-
Jß φτωχότερω ν τάξεω ν) και τω ν φιλορωμαίων Πρώτοι επ ιτέθηκαν οι Θ ράκες σύμμαχοι κιο Φίλιππο ο οποίος δεν είχε π ετύχει τη ν κα
■■ (ολιγαρχικών και αριστοκρατών). Αρχικά οι Αι- του Περσέα υπό το ν γενναίο αρχηγό το υς Κό- τάληψη τη ς Λάρισας Κρεμαστής - τη ν οποία
τωλοί, οι Ηπειρώτες, οι Αχαιοί και μερ ικές πό τυ και ύστερα από άγρια σύγκρουση α νέτρ ε υπεράσπιζε μακεδονική φρουρά.
λεις τη ς Βοιωτίας και τη ς Θεσσαλίας συντά ψαν το υ ς απέναντι το υς Ιταλούς ιππείς και Στο κύριο μέτωπο, στη βόρεια Θεσσαλία,
χθηκαν με το υς Ρωμαίους. Οι μόνοι υπολογί ψιλούς (γροσφομάχους). Την ίδια ώρα και οι το ανώ τερο ελληνικό ιππικό παρενοχλούσε
σιμοι σύμμαχοι των Μ ακεδόνων τη ν άνοιξη δυνάμεις του ελληνικού κέντρου, όπου βρι το ν ανεφοδιασμό των Ρωμαίων, αναγκάζο-
του 171 π.Χ. ήταν οι Θράκες-Οδρύσσες (βασι σκόταν ο βασιλιάς των Μακεδόνων, έτρεψ αν ντάς το υς να αλλάζουν συνεχώς στρατόπεδο
λιάς το υ ς ήταν ο Κότυς). σε φυγή το υς Ρωμαίους ιππείς και γροσφομά αλλά χωρίς να δίνουν αποφασιστική μάχη.
Με τη ν έναρξη του πολέμου ο Περσέας χους που αντιμετώπισαν. Την κρίσιμη εκείνη Τον Ιούλιο ο Περσέας, αφού ενίσχυσε το
συγκέντρωσε το σύνολο των δυνάμεών του στιγμή τη ς ρωμαϊκής κατάρρευσης η επέμβα φρούριο των Γόννων που βρισκόταν στην εί
στην πόλη Κίτιο, όπου τις επιθεώρησε και με ση του συμμαχικού το υς θεσσαλικού ιππικού σοδο τη ς κοιλάδας των Τεμπών, επανήλθε
τά αναχώρησε για τη ν Εορδαία. Στη συνέχεια και η ψυχραιμία των Περγαμηνών στρατιωτών στη Μακεδονία.
προχώρησε νότια και εισ ήλθε στη Θεσσαλία. του Ευμένη έσωσαν τη ν κατάσταση. Ανέκο Οταν α ντιλήφ θηκε ο Ρωμαίος ύπατος, ότι
Ο στρατός του απ οτελείται από 4.000 ιππείς ψαν τη ν ορμητική ελληνική έφ οδο και επ έ οι Μ ακεδόνες είχαν αποσυρθεί επιχείρησε να
(3.000 Μ ακεδόνες και 1.000 Θράκες) και τρεψ αν τη ν οπισθοχώρηση με κάποια τάξη. προελάσει, αλλά απέτυχε να καταλάβει τους
39.000 πεζούς (27.000 Μ ακεδόνες και 12.000 Οι στρατηγοί του Περσέα, Ιππίας και Λεοννά- Γόννους λόγω τη ς σθεναρής αντίστασης της
συμμάχους - νότιους Ελληνες, Γαλάτες και τος, είχαν φ έρ ει στο μεταξύ στη γραμμή τη ς ισχυρής φρουράς. Τότε άλλαξε πορεία. Πήγε
άλλους). Α λλες 10-15.000 άνδρες έμειναν στη μάχης τη φάλαγγα και το ν παρότρυναν να ε προς τα δυτικά, κατέλαβε και λεηλάτησ ε με
Μακεδονία ως φ ρουρές των πόλεων και των πιδιώξει συνολική εμπλοκή, εξαπολύοντας ρικές πόλεις. Μ ετά στράφηκε προς Νότο, κα
οχυρών. Οι αριθμοί αυτοί ήταν εντυπωσιακοί γενική έφοδο. Εκείνος όμως προτίμησε να τέσ τρ εψ ε το ν Π τελεό (στη Μαγνησία), δέ
για τα μέτρα τη ς εποχής, αλλά εξηγούνται αρκεστεί στην πρώτη αυτή επιτυχία (απόφα χ θ η κε τη ν παράδοση τη ς Λάρισας Κρεμα
από το ότι πολλοί Μ ακεδόνες των φτωχών τά ση που παραμένει ανεξήγητη) και να επιδιώ στής (η μακεδονική φρουρά είχε αποχωρή
ξεω ν είχαν εντα χ θ εί στο σ τράτευμα μ ετά από ξει τη διαπραγμάτευση. σει) και εισ ήλθε στη Βοιωτία για να διαχειμά
τα ανοίγματα του Περσέα προς αυτούς. Στη μάχη αυτή οι Ρωμαίοι είχαν απώλειες σει. Εκεί κατέλαβε και λεηλάτησ ε φοβερά
Την ίδια εποχή ο Ρωμαίος ύπατος Πό- 2.500 νεκρούς ή 600 ενώ οι Μ ακεδόνες είχαν τη ν Κορώνεια, όπου επικρατούσαν οι φιλομα-
πλιος Λικίνιος Κράσσος με το εκσ τρατευτικό μόνο 60 νεκρούς. Παρόλα αυτά ο Ρωμαίος ύ κεδόνες.
το υ σώμα (28.000 πεζούς και 1.400 ιππείς) α πατος απάντησε με αλαζονικό τρόπο στις μα Η συμπεριφορά των Ρωμαίων καλλιέργη
ποβιβαζόταν στην Ηπειρο, όπου βρίσκονταν κεδο νικές προτάσεις για ειρήνη. Μ ετά τη σε περισσότερο τη συμπάθεια προς το ν Περ
ήδη 5.000 πεζοί και 300 ιππείς, ενώ ο στόλος διακοπή των διαπραγματεύσεων οι Ρωμαίοι σέα και προκάλεσε τη ν αγανάκτηση ακόμα
Ο ΑΓΓΛΟ-ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ
ΚΑΙ Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ
ΟΡΛΕΑΝΗΣ (1812-1815)
ΠΟΛΕΜΟΣ
ΤΟΝ ΙΟΥΝΙΟ TOY 1812 ΤΟ ΚΟΓΚΡΕΣΟ ΤΩΝ
- Ί Ω Τ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟΡΙΑ
π υ ρ ο β ο λ ο ύ ν τα ι μ ε τ α ξ ύ το υ ς . Οι Α μ ε ρ ι π ε ύ θ υ ν ο ι ή τ α ν τα τ μ ή μ α τ α τω ν Β ρ ε τ α
κα ν ο ί υπ ο χώ ρ ησ α ν μ ε π ε ν ή ν τ α τ ρ α υ μ α νώ ν Α κρ ο β ο λ ισ τώ ν . Τα τ μ ή μ α τ α α υ τά ε ί
τ ίε ς . χ α ν σ τ ρ α τ ο λ ο γ η θ ε ί απ ό Γά λλο υ ς α ιχ μ α
Ο σ τρ α τη γ ό ς Ο υ ίλ κ ιν σ ο ν ε π ιτ έ θ η κ ε λ ώ τ ο υ ς π ο λ έμ ο υ , π ο λ λ ο ί απ ό τ ο υ ς ο π ο ί
μ ε τη σ ειρ ά το υ γ ια να κ α τ α λ ά β ε ι τ ο Μ ό ο υ ς ή τα ν ά το μ α κ α τ ώ τ α τ η ς υ π ο σ τά θ
ν τρ ε α λ . Η μ ά χη σ το Κ ρ ά ϊσ τλ ε ρ ς Φ α ρμ ή μ η ς". Μ ε τά τη λ εη λ α σ ία το υ Χ ά μ π το ν οι
τα ν μια απ ό τ ις λ ίγ ε ς π ου δ ιε ξή χ θ η σ α ν Β ρ ε τα ν ο ί Α κ ρ ο β ο λ ισ τέ ς δ ια λ ύ θ η κ α ν μ ε
σ ύ μ φ ω να μ ε "ευ ρ ω π α ϊκ ή " τ α κ τ ικ ή . Ο ι Α δ ια τα γ ή το υ Λ ο ν δ ίν ο υ .
μ ερ ικ α ν ο ί ε π ιτ έ θ η κ α ν μ ε τ ο 21ο Σ ύ ν τ α γ
μα Π εζικ ο ύ ν ο μ ίζ ο ν τα ς ό τι έ χ ο υ ν να α ΤΡΙΤΗ Ε ΙΣΒ Ο Λ Η ΣΤΟ Ν
ν τιμ ε τω π ίσ ο υ ν Κ α ν α δ ο ύ ς ε θ ν ο φ ύ λ α κ ε ς ,
α λ λ ά α π ο κ ρ ο ύ σ τη κ α ν από τα κ α τα ιγ ισ τι
ΚΑΝΑΔΑ (Μ ΑΡΤΙΟ Σ-
κά π υ ρ ά τ ο υ β ρ ε τ α ν ικ ο ύ 4 9ο υ Σ υ ν τ ά γ Ν Ο Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 1814)
μ α το ς . Ε π ειτα δ ο κ ίμ α σ α ν να π λ ε υ ρ ο κ ο Το ν Μ ά ρ τιο το υ 1814 ο Α μ ε ρ ικ α ν ό ς
π ή σ ο υ ν τ ο δ ε ξ ιό τ η ς β ρ ε τ α ν ικ ή ς π α ρά τα ξ ία ρ χ ο ς Μ π ρ ά ο υ ν π ρ ο σ π ά θ η σ ε να κα
τ α ξ η ς , α λλά α π ο κ ρ ο ύ σ τη κ α ν και π άλι. Η τα λ ά β ε ι τ η ν π ό λη το υ Κ ίν γ κ σ το ν
2η Ιλη τω ν Δ ρ α γώ ν ω ν τ ο υ ς π ρ α γ μ α το (Kingston) μ ε τ ο 9ο, τ ο 11 ο, τ ο 21 ο κα ι το
π οίησ ε επ έλ α σ η κ α τά τω ν β ρ ε τ α ν ικ ώ ν 15ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ , τ ο 3ο Σ ύ ν τα γ μ α
σ χ η μ α τισ μ ώ ν, η οπ ο ία α π έτυ χ ε. Οι Α μ ε Π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ και μια π υ ρ ο β ο λ α ρ χ ία τ ο υ
ρ ικ α ν ο ί τ ε λ ικ ά υ π ο χώ ρ ησ α ν μ ε α π ώ λ ει 2ου Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς Π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ . Η δ ύ ν α
ε ς 102 ν ε κ ρ ο ύ ς , 237 τ ρ α υ μ α τ ίε ς κα ι 100 μη α υ τή ε π ιτ έ θ η κ ε ε ν α ν τ ίο ν 200 Β ρ ε τ α
α γ ν ο ο ύ μ ε ν ο υ ς . Οι Β ρ ε τα ν ο ί ε ίχ α ν απώ νώ ν και Κ α ναδώ ν, α λ λ ά α ν α γ κ ά σ τη κ ε να
λ ε ιε ς 22 ν ε κ ρ ο ύ ς , 148 τ ρ α υ μ α τ ίε ς κα ι 9 υ π ο χω ρ ή σ ει. Π αρά τ η ν π α τα γ ώ δ η α π ο
α γ ν ο ο ύ μ ε ν ο υ ς . Η δ ε ύ τ ε ρ η εισ β ο λ ή σ το ν τυ χ ία σ το ν τα ξ ία ρ χ ο Μ π ρ ά ο υ ν α ν α τ έ θ η
Κ α να δ ά ε ίχ ε α π ο τύ χ ει. κ ε και η κ α τά λ η ψ η το υ ο χ υ ρ ο ύ Τ ζω ρ τζ
Σ το μ ε τ α ξ ύ ο ι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί κ α τ έ λ α β α ν και το υ ο χ υ ρ ο ύ Η ρη σ το ν π ο τα μ ό Ν ια γά
τ ο ο χ υ ρ ό Ν ια γά ρ α και οι Β ρ ε τα ν ο ί τ ο ο ρα.
χ υ ρ ό Τ ζω ρ τζ. Οι π ρ ώ το ι έ κ α ψ α ν τ ις π ό Σ τις 3 Ιο υ λ ίο υ ο υ φ ισ τ ά μ ε ν ο ς το υ
λ ε ις το υ Ν ιο ύ α ρ κ (Newark) και τ ο υ Κ ου- Μ π ρ ά ο υ ν, τα ξ ία ρ χ ο ς Γ ο υ ίν φ η λ ν τ Σ κ ο τ,
ή ν σ το ν (Q ueenston) και σ ε α ν τίπ ο ιν α οι μ ε τ ο 9ο, τ ο 11ο και τ μ ή μ α τ α το υ 22ου
Β ρ ε τα ν ο ί έ κ α ψ α ν τ ις π ό λ ε ις το υ Μπά- και το υ 2 5ο υ Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς Π εζικ ο ύ , μια
φ α λο (B uffalo) και το υ Μ π λα κ Ροκ (Black π υ ρ ο β ο λ α ρ χ ία , 500 ε θ ε λ ο ν τ έ ς τ η ς Π εν -
Rock). σ υ λ β ά ν ια και 400 Ιν δ ιά ν ο υ ς δ ιέσ χ ισ ε τ ο ν
π ο τα μ ό Ν ια γά ρ α και δ ια σ κ ο ρ π ίζο ν τα ς,
Π Ο ΛΕ Μ Ο Σ ΣΤΟ Ν ΝΟΤΟ τ ις β ρ ε τ α ν ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε
π ρ ο γ ε φ ύ ρ ω μ α σ τη ν κ α ν α δ ικ ή ό χ θ η το υ
Σ τις α ρ χ έ ς τ ο υ 1813 ο Α μ ε ρ ικ α ν ό ς π ο τα μ ο ύ .
σ τρ α τη γ ό ς Ο υ ίλ κ ιν σ ο ν κ α τ έ λ α β ε τη Σ τις 4 Ιο υ λ ίο υ ο ι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί ή λ θ α ν
Φ λ ό ρ ιν τα χω ρ ίς σι Ισπανοί να α ν τιδ ρ ά - α ν τιμ έ τω π ο ι μ ε τ ο υ ς Β ρ ε τ α ν ο ύ ς σ τη ν
σουν. Σ τη ν π ερ ιο χ ή τ η ς Α λ α μ π ά μ α οι το π ο θ ε σ ία Τ σ ίπ εγουα (Chippewa). Οι
Ινδ ιά ν ο ι ε ξ ε γ έ ρ θ η κ α ν κ α τά τω ν α π οίκω ν β ρ ε τ α ν ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις α π ο τ ε λ ο ύ ν τ ό από
και κ α τ έ σ φ α ξ α ν 500 ά ν δ ρ ε ς , γ υ ν α ίκ ε ς τ ο 1ο και τ ο 8ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ , τ μ ή
κα ι π α ιδιά, ό τα ν κ α τ έ λ α β α ν τ ο ο χ υ ρ ό μα το υ Β α σ ιλικο ύ Π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ , τ ο 2ο
Μ ιμς. Ο σ τρ α τη γ ό ς τ η ς Ε θ ν ο φ υ λ α κ ή ς Σ ύ ν τα γ μ α Ε θ ν ο φ υ λ α κ ή ς κα ι μ ε ρ ικ ο ύ ς
τ ο υ Τ ενεσ ή, Α ν τρ ιο υ Τ ζά κσ ο ν, γ ια α ν τ ί Ιν δ ιά ν ο υ ς.
π οινα ε π ιτ έ θ η κ ε σ το ν ο χ υ ρ ω μ έν ο σ υ ν ο ι Οι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί ε π ιτ έ θ η κ α ν κά τω από
κισ μό τω ν Ινδ ιά ν ω ν σ το ν π ο τα μ ό Ταλα- τ ο σ φ ο δ ρ ό π υρ τω ν Β ρ ετα ν ώ ν. Σ ε απ ό
π ούζα, μ ε τ ο 39ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ και σ τασ η 80 β η μ ά τω ν σ τά θ η κ α ν κα ι α ν τα
μια τα ξια ρ χ ία ε θ ν ο φ υ λ ά κ ω ν τ ο υ Τ ενεσ ή. π έδ ω σ α ν τ α π υρά. Τ ό τε ο τα ξ ία ρ χ ο ς
Ο ι Ινδ ιά ν ο ι ε ξ ο ν τ ώ θ η κ α ν - ε κ τ ό ς 100 π ο Σ κ ο τ φ ώ ν α ξε σ το υ ς ά ν δ ρ ε ς το υ : "Οι α
λ ε μ ισ τώ ν σι ο π ο ίο ι δ ιέφ υ γ α ν. Το Κ ο γ κ ρ έ ν τίπ α λ ο ί μ α ς λ έ ν ε ό τ ι ε ίμ α σ τε κα λ ο ί ω ς
σο έ δ ω σ ε σ το ν Τ ζά κ σ ο ν τ ο ν β α θ μ ό το υ σ κ ο π ε υ τέ ς , α λ λ ά υ σ τ ε ρ ο ύ μ ε σ ε μ ά χ ες
Ο l a v Λ α φ ίτ, τον οποίο το Χ ό λυ γο υ ντ
α ν τισ τρ ά τη γ ο υ . ε κ το υ σ υσ τάδην. Θ α τ ο υ ς α π ο δ ε ίξο υ μ ε
απ εικόνισ ε ως έναν π ειρ α τή π ατρ ιώ τη ο
Ο β ρ ε τ α ν ικ ό ς σ τό λ ο ς υπό τ ο ν ν α ύ τ ο α ν τ ίθ ε τ ο . Ε π ίθ εσ η !". Το 11ο και το οπ οίος α π ο κ ή ρ υ ξε τη ν π αρανομία για να
αρ χο σ ερ Τ ζω ρ τζ Κ ό κ μ π ερ ν (π ρ α γ μ α το 22ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ η γ ή θ η κ α ν τ η ς ε υ π η ρ ετή σ ει τη χώ ρα το υ (Μ ο υ σ είο τη ς
π ο ίη σ ε ε π ίθ ε σ η ω ς μια κίν η σ η α ν τιπ ε ρ ι π ίθ εσ η ς , υ π ο σ τη ρ ιζ ό μ εν α απ ό τ ο 25ο Π ο λ ιτε ία ς τη ς Λουϊζιά να ).
σ πασ μού σ τις α μ ε ρ ικ α ν ικ έ ς ε π ιθ έ σ ε ις Σ ύ ν τα γ μ α . Η β ρ ε τ α ν ικ ή π α ρ ά τα ξη κ λ ο ν ί
σ το ν Κ α να δά . Κ α τέ π λ ε υ σ ε σ το ν κό λπ ο σ τη κ ε και δ ια λ ύ θ η κ ε . Οι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί ε ί
το υ Τ σ έζαπ ηκ κα ι α π ο β ίβ α σ ε τ μ ή μ α τ α χ α ν α π ώ λ ε ιε ς 61 ν ε κ ρ ο ύ ς και 255 τ ρ α υ τ ο 104ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ και λ ό χ ο υ ς
π εζικ ο ύ κα ι β α σ ιλικώ ν π εζ ο ν α υ τώ ν σ τη ν μ α τίε ς , ενώ σι Β ρ ε τα ν ο ί 236 ν ε κ ρ ο ύ ς και το υ Β α σ ιλικο ύ Π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ σ τη ν το π ο
ξη ρ ά , ο ι ο π ο ίο ι κ α τ έ λ α β α ν τ η ν π όλη 322 τρ α υ μ α τ ίε ς . Ο Α μ ε ρ ικ α ν ικ ό ς Σ τρ α θ ε σ ία Κ ο υ ή ν σ το ν Ρ ό ο υ ν τ. Η μ ά χη π ου α
Χ ά μ π το ν τ η ς Β ιρ τζίν ια . Η π ό λη λ ε η λ α τ ή - τ ό ς ε ίχ ε γ ίν ε ι π λ έ ο ν υ π ο λ ο γ ίσ ιμ ο ς α ν τί κ ο λ ο ύ θ η σ ε ή τ α ν η σ κ λ η ρ ό τ ε ρ η το υ π ο
θ η κ ε κα ι κ ά η κ ε . Ο Β ρ ε τα ν ό ς σ υ ν τα γ μ α π α λο ς γ ια τ ο υ ς Β ρ ε τα ν ο ύ ς . λ έ μ ο υ . Ο Σ κ ο τ ε π ιτ έ θ η κ ε α ρ χ ικ ά μ ε το
τά ρ χ η ς Ν έιπ ιερ έ γ ρ α ψ ε σ το η μ ε ρ ο λ ό γ ιό Α ρ γ ό τε ρ α ο ι Β ρ ε τα ν ο ί έ λ α β α ν ε ν ι 9ο, τ ο 11 ο και τ ο 20ό Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ ,
το υ : "0 β ρ ε τ α ν ικ ό ς τ α κ τ ικ ό ς σ τρ α τό ς σ χ ύ σ εις και ο ι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί α ν α γ κ ά σ τη ε νώ τ ο 25ο Σ ύ ν τα γ μ α δ ιε ν ε ρ γ ο ύ σ ε
και ο ι π ε ζ ο ν α ύ τ ε ς δ ε ν π ή ρ α ν μ έ ρ ο ς σ τη κα ν να ε γ κ α τ α λ ε ίψ ο υ ν τ ο Κ ο υ ή νσ το ν. Ο π λ ε υ ρ ικ ή ε π ίθ εσ η . Η ε ν έ ρ γ ε ια α π ο κ ρ ο ύ -
λ εη λ α σ ία , τ ο υ ς φ ό ν ο υ ς , τ ο υ ς β ια σ μ ο ύ ς τα ξ ία ρ χ ο ς Σ κ ο τ μ ε τ η ν ο π ισ θ ο φ υ λ α κ ή σ τη κ ε . Κ ύ ρ ιο σ η μ είο α ν τίσ τα σ η ς τω ν
και τ ις β ια ιο π ρ α γ ίε ς π ου ε π α κ ο λ ο ύ θ η το υ σ τρ α το ύ σ υ γ κ ρ ο ύ σ τη κ ε μ ε τ ο Ε λα Β ρ ε τα ν ώ ν ή τα ν έ ν α ς λ ό φ ο ς π ου τ ο ν υ
σαν τ η ν κ α τά λ η ψ η τ η ς π ό λ η ς . Κ ύ ρ ιο ι υ φ ρ ύ Π εζικ ό το υ Γ κ λ ε ν γ κ ά ρ υ , τ ο 84ο και π ερ ά σ π ιζε μια π υ ρ ο β ο λ α ρ χ ία . Το 21 ο Σ ύ-
Β Ρ Ε Τ Α Ν Ι Κ Η Β Ο Ρ Ε Ι Α Α Μ Ε Ρ Ι Κ Κ
Ντητρόιτ
j
Οχυρό ------------- -
Ιτήρμπορν γ" \
Γ I \ Βαλτιμόρη · Βρετανικές
επιδρομές 1814
Συγκέντρωση Βρετανικών Δυνάμεων
R ü
14ο Ελαφρών Δραγώνων ρ
85ο Σύνταγμα Πυροβολικού
Χάλιφαξ
1 ο και 5ο Σύνταγμα
•I Δυτικών Ινδιών Βρετανικός ναυτικός
αποκλεισμός
Ορλεάνη \> -Γ
Αγορά της Λουίζιάνα 1803
Ισπανικές αποικίες
Κύριες περιοχές επιχειρήσεων
Wm 1813-14
=-Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟΡΙΑ
01 Α Ν Τ ΙΠ Α Λ Ο Ι ΣΤΡΑΤΟΙ
Ο ΒΡΕΤΑΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ χαν σ υ ν η θ ίσ ει να μη δ ίνο υ ν σημασία σ το υ ς κ α ν ο νισ μ ο ύς που α φ ο
ρού σ αν τ ις σ το λ ές. Ο κ υ β ε ρ ν ή τη ς το υ Κ αναδά σερ Τζω ν Π ρ έβ ο σ τ
(sir J o h n P re v o s t) έδω σ ε α υ σ τη ρ έ ς εν το λ έ ς για τη ν πιστή τήρηση
Ο Β ρ ετα ν ικ ό ς Σ τ ρ α τ ό ς το 18 1 2 ή τα ν στο απ όγειο τ η ς ισ χύος
τω ν σ χετικώ ν κανονισμών.
το υ . Είχε ήδη νική σ ει τα σ τ ρ α τεύ μ α τα το υ Ν α π ο λέο ντα σ την Ισπα
νία και ή τα ν καλά εκ π α ιδ ευ μ έν ο ς και π ειθ α ρ χ η μ έν ο ς . Το β ρ ετα ν ικ ό
π εζικό χρησ ιμ οπ οιούσ ε γρ α μ μ ές π υρός β ά θ ο υ ς τριώ ν ανδρώ ν. Η Ο ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ
πρώτη σειρά π υ ρ οβολούσ ε γ ο να τισ τή και οι υπ όλοιπ ες δ ύο ό ρ θ ιε ς .
Η ισ χύς π υρός τω ν β ρ ετα νικώ ν σχηματισμώ ν ή τα ν μ ε γ α λ ύ τε ρ η α υ Κ ατά τη ν έν α ρ ξη τω ν εχ θρ ο π ρ α ξιώ ν ο τα κ τικ ό ς Σ τ ρ α τ ό ς των Α
τή ς οπ οιουδ ήπ οτε ά λλο υ ευρω π αϊκού π εζικού. Την α ν τα λ λ α γ ή πυ μ ερ ικα νώ ν ή τα ν μ ικρ ό ς (π ερίπ ου 175 α ξιω μ α τικ ο ί και 2 .4 0 0 ά ν
ρών α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε σ χεδόν πάντα η τε λ ικ ή επ ίθεσ η μ ε ξιφ ο λ ό γχ η , η δ ρ ες ). Η σ τρ α το λο γ ία γιν ό τα ν σ ε ε θ ε λ ο ν τ ικ ή βάση, μ ε α μοιβή 16
οποία τις π ερ ισ σ ό τερ ες φ ο ρ έ ς κ α θ ό ρ ιζε και τη ν έκβ α σ η τη ς μά δ ολάρια τη ν η μ έρ α τη ς κ α τά τα ξη ς και μ η νιαίο μ ισ θό π έν τε δ ολά
χης- ρια. Την επ οχή εκ είν η σ τις Η Π Α ο μ έσ ο ς μ η ν ια ίο ς μ ισ θ ό ς ή τα ν ε ν
Ενα τυπ ικό β ρ ετα ν ικ ό σ ύ ντα γμ α τ η ς γρ α μμής (lin e re g im e n t) νέα δ ολά ρια και έτσ ι δ ε ν υπ ήρχε μ εγά λο εν δ ια φ έ ρ ο ν για κ α τά τα ξη
α π ο τελ είτο από δ ύο τά γ μ α τα . Το πρώτο τά γμ α α π ο τελ είτο από δ έ σ το ν Σ τρ α τό .
κα λό χο υς τω ν 10 0 ανδρών. Μ α ζί μ ε τ ο υ ς α ξιω μ α τικ ο ύ ς η συνολική Τον Ια νο υ ά ρ ιο το υ 18 12 , εν ό ψ ει το υ π ολέμου, το Κ ογκρέσο
δ ύν α μ η το υ τ ά γ μ α το ς έ φ θ α ν ε τ ο υ ς 1 .1 0 0 ά ν δ ρ ες . Σ τη ν π ράξη η ψ ή φ ισ ε νόμο για τη δ η μ ιο υ ρ γία σ τρ α το ύ δ ύ ν α μ η ς 3 5 .0 0 0 ανδρών.
σ υνολική δ ύ ν α μ η το υ τά γ μ α το ς κ υ μ α ιν ό τα ν από 5 0 0 ως 8 0 0 ά ν Ο μ η ν ια ίο ς μ ισ θ ό ς ο ρ ίσ θ η κ ε σε δ έκ α δολά ρια και η α μο ιβ ή κ α τά τα
δ ρ ες. Το δ ε ύ τ ε ρ ο τά γμ α ε ίχ ε δ ύν α μ η από 50 0 ως 7 0 0 ά ν δ ρ ες και ξη ς σε 124 δολά ρια . Α κό μ α α π οφ α σ ίσ τηκε η παραχώρηση 32 0 ε κ τ α
χ ρ η σ ιμ οπ οιείτο σ υ νή θω ς για αναπλήρω ση των κενώ ν το υ πρώ του ρίων γ η ς κ ατά τη ν α π ο σ τρ ά τευσ η . Τον Ια νο υ ά ρ ιο το υ 18 14 η π ραγ
τά γ μ α το ς. μ α τική δ ύ ν α μ η το υ Α μ ερ ικ α ν ικ ο ύ Σ τρ α το ύ ή τα ν 12 .00 0 ά ν δ ρ ες πε
Η π ειθα ρ χ ία σ το ν Β ρ ετα ν ικ ό Σ τρ α τό ή τα ν α υ σ τη ρ ό τα τη . Σ υ ν η - ρίπου.
θ έ σ τ ε ρ η τιμω ρία ή τα ν το μαστιγω μα και ε κ τ ε λ ε ίτ ο π αρουσία το υ Ο Α μ ερ ικ α ν ικ ό ς Σ τ ρ α τ ό ς και η ηγεσ ία το υ είχ α ν ανεπ αρκή ε κ
δ ιο ικ η τή το υ τά γ μ α το ς , το υ σ τρ α τιω τικο ύ ια τρ ο ύ και τω ν ανδρώ ν π α ίδευσ η και μικρή σ τρ α τιω τική εμ π ειρ ία . Ε ξα ίρ εσ η απ οτελούσ α ν
π α ρατεταγμένω ν. Ο α ρ ιθ μ ό ς τω ν 2 0 0 -5 0 0 ραβδισμώ ν, αναλόγω ς ο σ τρ α τη γό ς Ζ ά κα ρ υ Τέηλορ και ο α ν τισ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Γουίνφιλντ
το υ π αραπ τώ ματος, ή τα ν σ υ ν η θ ισ μ έν ο φ α ινό μ ενο . Τον Μ ά ρ τιο το υ Σ κο τ.
1812 ε κ δ ό θ η κ ε νό μ ο ς που α π α γ ό ρ ευ ε να τιμ ω ρ ο ύ ντα ι οι σ τρα τιώ Το Κ ογκρέσ ο χώ ρισε τη ν Ε π ικρά τεια σ ε δ έκ α σ τρ α τιω τικ ές π ε
τ ε ς μ ε π ερ ισ σ ό τερ ο υ ς από 30 0 ρα β δισ μ ο ύ ς. ρ ιφ έ ρ ε ιε ς και α ν έ θ ε σ ε σε κ ά θ ε π ερ ιφ έρ εια τη στρα τολόγησ η συ
Β ασ ικό όπλο το υ π εζικού ή τα ν το λ ειό κ α ν ν ο εμ π ρ ο σ θ ο γ εμ ές γ κ εκ ρ ιμ έν ω ν δυνάμεω ν.
τ υ φ έκ ιο μ ε π υ ρ ιτό λ ιθο μ ε τη ν επ ω νυμία "B ro w n B e s s ". Το δ ια μ έ Το α μ ερ ικ α ν ικ ό π εζικό χρησ ιμ οπ οιούσ ε τ υ φ έκ ιο εμ π ρ ο σ θο γ ε
τρ η μ ά το υ ή τα ν 0 ,75 in και είχ ε σ υ χ ν ό τη τα π υρός τέσ σ ερ ις β ο λ ές μ έ ς , α ντίγ ρ α φ ο το υ γα λλ ικ ο ύ μ ο ν τέλ ο υ το υ 17 77 . Το τυ φ έκ ιο α υτό
το λεπ τό . Το β ρ ετα ν ικ ό τυ φ έ κ ιο ή τα ν β α ρ ύ τε ρ ο από το α μ ερ ικ α ν ι κ α τα σ κ ε υ α ζό τα ν στα οπλοστάσια το υ Σπ ρίνγκφ ηλντ, το υ Χάρπ ερς
κό (δ ια μ έ τρ η μ α 0 ,6 9 in) και συνεπ ώ ς υ σ τερ ο ύ σ ε α π έν α ν τι το υ . Το Φ έρυ ή ά λλα σ υ ν ερ γ α ζό μ εν α . Οι α κ ρ ο β ο λ ισ τές χρησιμοπ οιούσαν
φ ο ρ τίο τω ν Α μερ ικα νώ ν σ τρατιω τώ ν σε π υρομαχικά ή τα ν σ η μ α ντι τ υ φ έ κ ιο μ ικ ρ ό τερ ο υ δ ια μ ε τρ ή μ α το ς -0 ,5 4 in.
κά ελ α φ ρ ύ τ ε ρ ο από το φ ο ρ τίο τω ν Β ρετανώ ν. Το σ χέδ ιο τη ς σ το λ ή ς το υ α μ ερ ικ α ν ικ ο ύ π εζικού ή τα ν πανομοι
Η τήρησ η τω ν κανονισμώ ν που α φ ο ρ ο ύσ α ν τη σ τρ α τιω τική ε ν ότυπ ο μ ε το σχέδιο τη ς β ρ ε τα ν ικ ή ς σ το λ ή ς. Το χρώ μα είχ ε κ α θ ο ρ ι-
δ υμα σ ία ή τα ν πρόβλημα σ το ν Β ρ ετα ν ικ ό Σ τρ α τό το υ Κ αναδ ά. Οι σ θ ε ί σε μπ λε σ κούρο. Λόγω έλ λ ε ιψ η ς μ ά λλ ινο υ υ φ ά σ μ α το ς χρώ μα
Β ρ ετα ν ο ί α ξιω μ α τικ ο ί και οι σ τρ α τιώ τες που είχ α ν υπ η ρ ετή σ ει τ ο ς μπ λε π ολλές μ ο ν ά δ ες υ ιο θ έ τη σ α ν το γκρι χρώ μα.
στην Ευρώπη κάτω από τ ις δ ια τα γ έ ς το υ Ο υ έ λ ιγ κ το ν (W e llig to n ) ε ί
........ ...........
π ου ή τα ν οι α ιτ ίε ς το υ π ο λ έμ ο υ . Α π ό τη
33
Υ ησ ε ν υ κ τ ε ρ ιν ή ε π ίθ εσ η από τρ ία σ η τό ρ θ ω σ α ν να φ θ ά σ ο υ ν σ τις θ έ σ ε ις τω ν
μ εία κ α τά το υ Β ρ ε τα ν ικ ο ύ σ τρ α το π έ Α μ ε ρ ικ α ν ώ ν ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ώ θ η κ α ν . Ο Β ρ ε σ ύ ρ ρ α ξη ε ξ ή χ θ η ό μ ω ς έ ν α σ υ μ π έρ α
δ ο υ . Η ε π ίθ ε σ η λόγω κα κ ο ύ σ υ ν το ν ι τα ν ό ς τα γ μ α τά ρ χ η ς Τόμας Ο υ ίλ κ ιν σ ο ν έ σμα: ο ύ τ ε ο ι Β ρ ε τα ν ο ί μ π ο ρ ο ύ σ α ν να
σ μού α π έ τυ χ ε , α λλά η τ ο λ μ η ρ ή κίνη σ η φ θ α σ ε σ το α μ ε ρ ικ α ν ικ ό "τείχ ο ς ", α λλά κ α τα λ ά β ο υ ν τ η ν Α μ ε ρ ικ ή , ο ύ τ ε οι Α μ ε ρ ι
το υ Α μ ε ρ ικ α ν ο ύ σ τρ α τη γ ο ύ εν τυ π ώ σ ια δ έ χ θ η κ ε δ ώ δ εκ α β ο λ έ ς . Σ τ ο υ ς Α μ ε ρ ικ α κα ν ο ί μ π ο ρ ο ύ σ α ν να κ α τ α κ τή σ ο υ ν τ ο ν
σε τ ο υ ς Β ρ ε τα ν ο ύ ς . ν ο ύ ς π ου τ ο ν π ε ρ ισ υ ν έ λ ε ξα ν είπ ε: “Π ε ί Κ αναδά.
Οι Β ρ ε τα ν ο ί δ ιο ικ η τ έ ς π α ρ ό τρ υ ν α ν τ ε σ το ν δ ιο ικ η τή μ ο υ ό τι π εθ α ίν ω σ το α
τ ο ν Π ά κ ε ν χ α μ να π ρ α γ μ α το π ο ιή σ ε ι κ α τά μ ε ρ ικ α ν ικ ό ανάχω μα". Ε να ς Α μ ε ρ ικ α ν ό ς
μ έτω π ο ε π ίθ ε σ η κ α τά τω ν α μ ερ ικ α ν ικ ώ ν α ξιω μ α τικ ό ς α π ά ν τη σ ε: "Τ α γμ α τά ρ χα
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
οχυρώ σ εω ν. Ε κ ε ίν ο ς σ υ μ φ ώ ν η σ ε, υπό κ ο υ ρ ά γ ιο . Είσαι π ολύ γ ε ν ν α ίο ς γ ια να (1) Philip K atcher: THE A M E R IC A N WAR 1812-
τ ο ν ό ρ ο να γ ίν ε ι επ α ρ κ ή ς π ροπ αρ α- π ε θ ά ν ε ις ". Το σ ώ μα τ ο υ Β ρ ε τα ν ο ύ α ξιω 1814, O sprey, 1990.
σ κ ευ ή π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ . Τ η ν 1η Ια ν ο υ α ρ ίο υ μ α τικ ο ύ ε τ ά φ η από τ ο υ ς Α μ ε ρ ικ α ν ο ύ ς (2) Tim P ickles: N EW O RLEANS 1815, Osprey.
1815 ά ρ χισ ε η α ν τα λ λ α γ ή β ο λ ώ ν π υ ρ ο μ ε ό λ ε ς τ ις τιμ έ ς . C am paign Series, 1993.
β ο λ ικ ο ύ μ ε τ α ξ ύ τω ν α ν τίμ α χ ο μένω ν. Η Ο Π ά κ ε ν χ α μ -ε π ικ ε φ α λ ή ς το υ 95ου (3) R o b ert Taiiand: Ο ΠΕΙΡΑΤΗΣ ΛΑΦ ΙΤ ΚΑΙ Η
η μ έ ρ α ή τα ν β ρ ο χ ε ρ ή και οι β ρ ε τ α ν ικ έ ς Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς - σ τη σ υ ν έχ ε ια π ρ ο σ έ β α λ ε Μ Α Χ Η ΤΗ Σ ΝΕΑ Σ Ο ΡΛΕΑΝΗΣ, Εκδόσ εις
Π εχ λιβ α νίδ η , 1965.
ο β ίδ ε ς τω ν 18 λ ιβ ρ ώ ν δ ε ν ε π έ φ ε ρ α ν ζη τ ις α μ ε ρ ικ α ν ικ έ ς θ έ σ ε ις από τ ις π λ ε υ
(4) Σ . Μ α ρ ά ν το υ : Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΔΥΣΕΩ Σ.
μ ιέ ς σ τα ο χ υ ρ ω μ α τικ ά έ ρ γ α τω ν Α μ ε ρ ι ρ ές , α λ λ ά τρ α υ μ α τ ίσ τ η κ ε θ α νά σ ιμ α . Το I. Σ ιδ έρ η ς , 1968.
κανών. Η β ρ ε τ α ν ικ ή ε π ίθ εσ η κ α θ υ σ τ έ β ρ ε τ α ν ικ ό Σ ύ ν τα γ μ α κ α τό ρ θ ω σ ε να ε ι (5) Philip H a y th o rn th w aite : U N IFO RM S O F
ρ η σ ε έ ξ ι η μ έ ρ ε ς ε π ε ιδ ή ο Β ρ ε τ α ν ό ς δ ι σ χ ω ρ ήσ ει σ τις α μ ε ρ ικ α ν ικ έ ς θ έ σ ε ις , α λ THE PENINSULAR WARS 1807-1814. A rm s and
ο ικ η τ ή ς δ ε ν ε ίχ ε π ε ισ θ ε ί γ ια τ η ν λά τ ε λ ικ ά α π ο σ ύ ρ θ η κ ε ε π ε ιδ ή η ε π ίθ ε A rm o u r Press, 1995.
ε π ιτυ χ ία τ η ς ε π ίθ ε σ η ς . Το πρω ϊ τ η ς 8 η ς ση σ ε ό λ ο τ ο υ π ό λο ιπ ο μ έτω π ο ε ίχ ε απο- (6) M a rtin W indrow: THE FOOTSOLDIER.
Ια ν ο υ α ρ ίο υ ό μ ω ς τ ο 44ο Σ ύ ν τα γ μ α τω ν τύ χ ει. O xfo rd U niversity Press. 1982.
(7) S teven Eden: MILITARY BLUNDERS. M etro
Β ρ ε τα ν ώ ν β ά δ ισ ε σ το λα σ π ω μ έν ο έ δ α Σ τις 18 Ια ν ο υ α ρ ίο υ οι Β ρ ε τα ν ο ί ε κ κ έ
Books, 1995.
φ ο ς κ α τά τω ν α μ ερ ικ α ν ικ ώ ν θ έσ εω ν . Οι νω σ αν τη Λ ο υ ϊζιά να , α φ ο ύ ε ν η μ ε ρ ώ θ η
Α μ ε ρ ικ α ν ο ί τ ο ύ ς υ π ο δ έ χ θ η κ α ν μ ε σ υ ν ε κα ν ό τ ι ε ίχ ε υ π ο γ ρ ά φ ει ε ιρ ή ν η σ τις 31
χ έ ς κ α τα ιγ ισ τικ ό πυρ, μ ε γ ρ α μ μ έ ς π υ ρ ό ς Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ . Σ τη δ ια κ ή ρ υ ξ η π ου υ π έ
β ά θ ο υ ς τεσ σ ά ρ ω ν ανδρώ ν. Οι Β ρ ε τα ν ο ί γ ρ α ψ α ν ο ι δ ύ ο π λ ε υ ρ έ ς δ ε ν έ γ ιν ε κα μ ία
α π ο δ εκ α τίσ τη κ α ν . Οι ε λ ά χ ισ το ι π ου κ α α ν α φ ο ρ ά γ ια τ η ν επ ίλυ σ η τω ν δ ια φ ο ρ ώ ν
Η π ολιορκία τη ς
Σ μ ύ ρ ν η ς από τον ΑΣΙΑΣ. Η ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥ ΠΟ ΛΙΤΙΣΜ ΙΚΟ Υ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ
Ταμερλάνο. Η πόλη
κ α τα λ ή φ θ η κ ε τον
Δ ε κ έ μ β ρ ιο το υ 1402
ΓΙΝΕΤΑΙ Α Ν ΤΙΚ Ε ΙΜ Ε Ν Ο ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ Σ ΜΕΛΕΤΗΣ ΑΠΟ ΟΣΟΥΣ ΕΡΕΥΝΟΥΝ ΤΙΣ
ύ σ τερ α από σ φ οδρή
επ ίθ εσ η και οι κ ά το ικ ο ί ΣΥΝΘ ΗΚΕΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΙΤΙΕΣ ΤΩΝ ΓΕΝΙΚΟ ΤΕΡΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΠΟ ΛΙΤΙΣΜ ΙΚΩ Ν
τη ς εσ φ ά γη σ α ν ή
εξα νδ ρ α π ο δ ίσ θ η κ α ν ΑΛΛΑΓΩΝ. Ο Ε Ξ ΙΣΛΑΜ ΙΣΜ Ο Σ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΑΣΗ Δ ΙΑ Δ Ο Χ ΙΚΩ Ν
(μ ικ ρ ο γ ρ α φ ία το υ ρ κ ικο ύ
χ ειρ ο γ ρ ά φ ο υ το υ 15ου Θ ΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΩΝ ΑΛΛΑΓΩ Ν ΠΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ
αιώνα. Μ ο υ σ είο Καλών
Τεχνών. Β α λ τιμ ό ρ η ).
ΜΙΚΡΑΣ Α ΣΙΑ Σ ΚΑΤΑ ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΩΝ Α ΙΩ Ν Ω Ν .
Ι Τ Ρ Γ Ω Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟ ΡΙΑ
Ο ΕΞΙΣΛΑΜΙΣΜΟΣ
ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ
ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ
ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΟ-ΤΟΥΡΚΙΚΩΝ
ΚΡΙΣΕΩΝ
Π Α Ν Α ΓΙΩ ΤΗ Σ Α. ΓΑΒΑΘΑΣ
D.E.A. Σ τρ α τιω τικ ή ς Ισ το ρ ία ς , Ε θ νικ ή ς Α μυνας
και Α σ φ ά λεια ς, Π α ν επ ισ τή μ ιο Μ ο ν π ελ λ ιέ III
ακροχρόνια ο εξισλαμισμός και ο εκτουρκι- ναι συνέπεια τω ν εσω τερικώ ν κρίσεων που παρέλυ
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
Η ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΝΕΟ θ εία ς στη δήλωση το υ Γερμανού στρατηγού, δραση κατά τη ς εξολόθρ ευσ ης του ελληνι
ο οποίος είχε απαιτήσει τη ν εξαφάνιση του κού στοιχείου τη ς περιοχής από το υς Τούρ
ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΤΑ ελληνικού στοιχείου από τη Μικρά Ασία. κα κους. Το γεγονός ότι ο ελληνισμός τη ς Σμύρ
ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1900-1923 θώς και στην ακολουθούμενη πολιτική τη ς νης βρισκόταν σε μία περίοδο ανάπτυξης, ε
Σύμφωνα με το ν Γερμανό στρατηγό Λί κυβέρνησης των Νεο-Τούρκων πάνω σε αυτό λεύ θ ερ ο ς από κάθε ξέν η εξάρτησ η, εξη γ εί ί
μαν φον Σάντερς, επικεφαλής τη ς γερ μα νι το ζήτημα. σως τη ν άρνηση ορισμένων ευρωπαϊκών α
κής αποστολής στην Τουρκία για τη ν ανα Ουσιαστικά το κόμμα των Νεο-Τούρκων, ντιπροσωπειών να συναινέσουν στην απο
διοργάνωση το υ Οθωμανικού Στρατού, η "Ενωση και Πρόοδος", είχε αποφασίσει να ε στολή το υ Ελληνικού Στρατού, διότι
Σμύρνη ήταν η πρωτεύουσα μιας "άλλης" Ελ ξισλαμίσει το ν π ολυεθνικό πληθυσμό τη ς Ο διέβλεπαν ότι η Ελλάδα θα μεταβαλλόταν σε
λάδας, αυτής τη ς Μικράς Ασίας. Πραγματικά θω μανικής Αυτοκρατορίας. Είχε ως στόχο να π εριφ ερειακή δύναμη, έτοιμη να εισ έλθ ει
ο ελληνικός χαρακτήρας αυτής τη ς πόλης απομονώσει το υς χριστιανούς, εμπ οδίζοντάς στον ελ εύ θ ερ ο ανταγωνισμό το υ εμπορίου
δ ιετη ρ είτο χάρη στις ανεπ τυγμένες οικονο το υς να έχουν πρόσβαση στην πολιτική ε και τη ς ναυτιλίας.
μικές και π ολιτιστικές σχέσεις με τα νησιά ξουσία και να διατηρήσουν διάφ ορες οικονο Μία έρευνα σχετικά με τις σ υνθήκες κά
του ανατολικού Αιγαίου. Το 1914, στις αρχές μ ικές και εμπ ορικές δ ρασ τηριότητες. Η πολι τω από τις οποίες οι Σύμμαχοι έλαβαν αυτήν
του Πρώτου Παγκοσμίου Π ολέμου, 2.300.000 τική απομόνωσή το υ ς και η διαρκής δημιουρ τη ν απόφαση μας βοηθά να διασαφηνίσουμε
κάτοικοι τη ς Μικράς Ασίας ήταν Ελληνες, α- γία εμποδίων στις δ ρα σ τη ριότητές το υ ς υπο όλα όσα επακολούθησαν στο ζήτημα τη ς Μι
ποτελώ ντας το 20% το υ συνολικού π ληθυ νόμ ευ ε ουσιαστικά το μέλλον τη ς Μικράς Α κρός Ασίας. Τρεις λόγοι οδήγησαν τις ΗΠΑ να
σμού (15% Α ρμένιοι, 15% Κούρδοι, 15% Αρα σίας και κυρίως τη ς Ιωνίας. Το 1908 άρχισε η συναινέσουν στην αποστολή του Ελληνικού
βες). Οι Τούρκοι αντιπροσώπευαν τό τε το περίοδος δήμευσης τω ν περιουσιών των Ελ Στρατού στη Μικρά Ασία. Ο πρώτος έχει σχέ
35% το υ τοπικού πληθυσμού. Το ίδιο φαινό λήνων, εκδίω ξής το υς ή ακόμα και μ ετα φ ο ση με τη ν προσωπικότητα και τη ν επιρροή
μενο π αρατηρείται και στην περιοχή τη ς ράς το υς σε στρατόπεδα συγκέντρω σης. Ε το υ Ουίλσον. Ο δ εύ τερ ο ς αφορά το γεγονός
Σμύρνης, που είχε 450.000 κατοίκους, από πιπλέον, τό τ ε ήταν η π ερίοδος κατά τη ν ο ό τι οι ΗΠΑ ανήκαν στις δυνάμεις που είχαν
το υ ς οποίους 200.000 ήταν Ελληνες, περίπου ποία η κυβέρνηση θ α προωθούσε τη ν ιδέα λάβει τη ν εντολή να θέσ ουν υπό το ν έλεγχό
80.000 Αρμένιοι, 40.000 Εβραίοι και 30.000 ξ έ τη ς ανταλλαγής ελληνικώ ν και τουρκικώ ν το υ ς τουρκικά εδάφη. Ο τρ ίτο ς λόγος ήταν η
νοι - Γάλλοι και Αγγλοι κυρίως. Οι Τούρκοι δεν πληθυσμών. Ουσιαστικά οι Νεό-Τουρκοι ορ σιγουριά των Γάλλων, τω ν Αγγλων και των Α
αποτελούσαν παρά τη μειοψηφία στην πε γάνωναν κατ' αυτό το ν τρόπο τη ν εκδίω ξη ε μερικανών ό τι η παρουσία τω ν ελληνικώ ν δυ
ριοχή. Γι* αυτούς η Σμύρνη ήταν πραγματικά θ νο τή τω ν εχθρικώ ν προς τη ν Τουρκία, αρχί νάμεων στη Μικρά Ασία θα καθιστούσε αδύ
η "πόλη των απίστων" (Giaour Ysmyr). ζοντας με το ν μικρασιατικό ελληνισμό. νατη τη ν απόβαση των Ιταλών στη Σμύρνη.
Λίγο πριν το 1922 η Σμύρνη είχε π ληθυ Μ ετά τη ν ή ττα τη ς Οθω μανικής Α υτο Μία τέτο ια απόπειρα από τη ν πλευρά των
σμό 270.000 κατοίκων. Ανάμεσά το υ ς 140.000 κρατορίας κατά το ν Πρώτο Παγκόσμιο Π όλε Ιταλών θα προκαλούσε αυτόματα τρομερό
ήταν Ελληνες, 80.000 Τούρκοι, 12.000 Α ρμέ μο οι σύμμαχοι προσπάθησαν να τιμωρήσουν ρήγμα στο συμμαχικό μέτωπο. Κατά συνέ
νιοι, 20.000 Εβραίοι και 15.000 Ευρωπαίοι. το υς υπ εύθυνους των βιαιοπραγιών κατά πεια πραγματική αιτία τη ς συμμαχικής από
Ολα αυτά τα στοιχεία μας διευκολύνουν των χριστιανών τη ς Μικράς Ασίας και από φασης ήταν η αδυναμία τω ν ιδίων των συμ
να εξαγάγουμε ορισμένα συμπεράσματα τη ν άλλη πλευρά να εξασφαλίσουν τη ν προ μάχων να σ υνεννοηθούν πάνω σε ένα τόσο
σχετικά με τη θέσ η τη ς Τουρκίας και του στασία τω ν μη μουσουλμανικών πληθυσμών. σημαντικό θ έμ α που αφορούσε τη ν κατανο
τουρκικού λαού απέναντι σε αυτή τη δυσά Αποφάσισαν στη Συνδιάσκεψη του Παρισιού μή των ζωνών ελέγχου. Στις 2 Μαϊου 1919 ο
ρεστη γ ι’α υτούς πραγματικότητα. Ηταν σα (Δ εκέμβριος 1918-Φεβρουάριος 1919) να μικρασιατικός ελληνισ μός είδ ε ξαφ νικά το ό
φ ές ό τι οι Τούρκοι δ εν μπορούσαν σε καμία σ τείλουν το ν Ελληνικό Στρατό στη Μικρά Α νειρο τη ς λύτρωσης να γίνετα ι πραγματικό
περίπτωση να αισθανθούν ασφαλείς, Μ ετά σία, α να θέτο ντά ς του να αποκαταστήσει και τητα. Ομως τρία χρόνια αργότερα ήταν υπο
το υς Βαλκανικούς Π ολέμους, που οδήγησαν να επιβάλει τη ν τά ξη και τη ν ειρήνη στον μι χρεω μένος από τη ν έκβαση τω ν γεγονότω ν
στην προσάρτηση των ανατολικών νησιών κτό πληθυσμό τη ς περιοχής. Η συμμαχική α να εγκα τα λείψ ει τα πάτρια εδάφη για να επι
του Αιγαίου στην Ελλάδα, οι Τούρκοι θ εώ ρη πόφαση συμβάδιζε με τους ελληνικούς δι βιώσει από τις το υ ρ κικές διώ ξεις.
σαν ό τι η ύπαρξη μιας άλλης Ελλάδας μέσα πλω ματικούς σχεδιασμούς.
στα δικά το υς εδάφη απ οτελούσε πραγματι Στην π ραγματικότητα η παρουσία τη ς Η ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
κή απειλή. Αυτή η σκέψη μάς οδηγεί απευ Ελλάδας στη Σμύρνη δ εν ήταν παρά η α ντί
ΤΩΝ ΔΙΩΞΕΩΝ
ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ
ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ (1900-1920)
Η εθνοκάθαρση στη Μικρά Ασία περιόρι
σε δραματικά τη ν οικονομική και πολιτιστική
δυναμική τη ς Ελλάδας. Η μετεγκατάσ τασ η
των Μικρασιατών στην Ελλάδα προκάλεσε
σοβαρά προβλήματα εθνικής συνοχής. Το
ελληνικό κράτος αντιμετώ πιζε για δ εκα ετίες
μία βαθιά πολιτική, κοινωνική Kat οικονομική
κρίση. Από τη ν άλλη πλευρά η Μικρά Ασία υ-
■ΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ
Η α ν τεπ ίθ εσ η δ ια ρ κ εία ς που σ ημειω θεί ό τι η τουρκική υπηρεσία πολιτι ζων ζωνών" στο Αιγαίο, ο ύ τε προκάλεσε ποτέ
εξα π έλ υ σ ε ο κ εμ α λ ικ ό ς σ τρ α τό ς κής αεροπορίας ελέγχ ει από το 1964 ένα μι στρατιωτικο-διπλω ματικά επεισόδια τύπου
κ α τά τη δ ιά ρ κ εια το υ θ έ ρ ο υ ς το υ Ιμίων, Ωστόσο είναι γεγονός ό τι αυτή η ελλ η
κρό μέρος το υ εναερίου χώρου τη ς βορειο
1922 κ α τέ λ η ξ ε σ τη ν κ α τα σ τρ ο φ ή τη ς
π όλης τη ς Σ μ ύ ρ ν η ς κα ι σ τη σφ α γή ανατολικής ελληνικής μεθορίου. Αναλαμβά ν ο το υ ρ κ ικ ή διαμάχη, έχοντας πραγματικά
χιλιά δω ν Ελλήνων. νοντας ή συνδιαχειριζόμενη τη ν ευθ ύνη επι πολύ παλαιά καταγωγή, α νέθ ρεψ ε για οκτώ
χειρησιακού ελέγχου το υ Αιγαίου θα έ θ ε τε αιώνες ελλη νικές και το υ ρ κικές γ εν ιές και
έμμ εο α υπό το ν έλεγχό τη ς νησιά του Αιγαί δημιούργησε μια εικόνα που παρουσιάζει
ου που βρίσκονται γεωγραφικά κοντά στις μι διεθνώ ς Ε λληνες και Τούρκους σε διαρκή
πέστη απόλυτη αλλαγή τη ς εθνολογικής τη ς κρασιατικές ακτές. Μ ε αυτόν το ν τρόπο θα δ ιένεξη .
βάσης. Οι Τούρκοι ήλεγχαν πλέον ολόκληρη α νέσ τελλε κάθε ελληνική εμπορική και οικο
τη ν περιοχή και δήλωναν έτο ιμ ο ι να απειλή νομική δραστηριότητα, διότι χρησιμοποιώ
σουν και να διεκδικήσ ουν τα ανατολικά νη ντα ς το επιχείρημα τη ς πραγματοποίησης ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
σιά του Αιγαίου, που βρίσκονται πολύ κοντά στρατιωτικών ασκήσεων μεγάλης χρονικής
στις α κ τές τη ς Μικράς Ασίας. διάρκειας θα δ έσ μευε συχνά και για λόγους (1) Βρυώνης Σπ.: THE DECLINE OF MEDIEVAL
Ισως κάποιος θα ανέμ ενε ό τι η πολιτική ασφαλείας ελληνικό θαλάσσιο και εναέριο HELLENISM IN ASIA MINOR AND THE PROCESS OF
των διώ ξεω ν και τη ς εθνοκάθαρσ ης που ακο χώρο το υ Αιγαίου. Υπό α υ τές τις σ υνθήκες η ISLAMIZATION FROM THE ELEVENTH THROUGH
THE FIFTEENTH CENTURY, Berkeley, Los Angeles
λούθησαν οι Τούρκοι στην περίπτωση τη ς επικοινωνία των νησιών του Αιγαίου με την
and London, University of California Press, 1971.
Μικράς Ασίας θα έπαιρνε τέλο ς με τη ν υπο ηπειρωτική Ελλάδα θα δ ιεξαγόταν με τρ ο μ ε (2) Γαβαθάς Π.: Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ
γραφή τη ς Συνθήκης τη ς Λωζάνης. Παρόλα ρές δυσκολίες. Θα αμφισ βητούντο η ασφά ΣΤΡΑΤΟΥ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ ΚΑΙ 0 ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ
αυτά η περίπτωση τη ς Κύπρου και κυρίως ο λεια και η ομαλή και χωρίς απειλές διαβίωση ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ, 1919-1922, Presse
τρόπος με το ν οποίο οι Τούρκοι προέδησαν των κατοίκω ν τη ς νησιωτικής Ελλάδας. Η νέα Universitaire de Montpellier, 1998.
το 1974 στην κατάληψη τμ ήμ α το ς το υ νησιού δομή του ΝΑΤΟ εμπ οδίζει καταρχήν τη ν (3) Ρόδάς M.: ΠΩΣ Η ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΕΚΔΙΩΞΕ ΤΟΝ
αποκάλυψε ένα ιδιαίτερο στοιχείο που χαρα Τουρκία να πραγματοποιήσει τα σχέδιά της. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ, Αθήνα, 1995.
Ετσι σήμερα αυτή προσπαθεί μέσω του δια (4) Σίνα Ακσίν: Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗΣ
κτηρίζει τη ν πολιτική τους: Η εκδίω ξη κάθε
ΤΟΥ ΠΑΡΙΣΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΠΟΒΙΒΑΣΗ
ελληνικού στοιχείου από τουρκικό έδαφ ος λόγου που αναπτύχθηκε μ ετά το Ελσίνκι και
ΣΤΗ ΣΜΥΡΝΗ, Αγκυρα, 1986.
(Ιμβρος, Τένεδος, Σμύρνη, Κωνσταντινούπο με τη ν επίκληση του όρου τη ς στρατιω τικής (5)Σαρρής Ν.: Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ,
λη), καθώς και η προσάρτηση νησιών το υ Αι συνεργασίας να επιτύχει συνδιαχείριση στο ένθετο περιοδικό "Επτά Ημέρες", "Καθημερινή",
γαίου που βρίσκονται έναντι τω ν τουρκικώ ν αρχιπέλαγος. Η πορεία το υ διαλόγου θα κρί 14 Σεπτεμβρίου 1997.
ακτών. Αυτή η ερμηνεία των τουρκικώ ν θ έσ ε νει τη ν εξέλ ιξη του σπουδαίου αυτού ζη τή
ων, που απ ορρέει από τα τραγικά παραδείγ ματος.
ματα τη ς Σμύρνης και τη ς Κύπρου, δ εν επι Συμπερασματικά θ α λέγα μ ε ό τι η ελλη
τρ έπ ει καμία αμφισβήτηση. ν ο το υ ρ κ ικ ή διαφορά που σ ημειώ θηκε κατά
Οι Τούρκοι αναζητούν πολύ καιρό τώρα τη ν περίοδο το υ εξισλαμισμού τω ν χριστιανι
τη μορφή και το ν τρόπο με το ν οποίο θα κών πληθυσμών τη ς Μικράς Ασίας υφίσταται
μπορούσαν να πραγματοποιήσουν το σχέδιό (μάλιστα έντο νη) ακόμα και σήμερα. Παρου
τους. Βρήκαν τη λύση θ έτο ν τα ς στο πλαίσιο σιάζεται ορισ μένες φ ο ρ ές ως ένα φαινόμενο
του ΝΑΤΟ το ζήτημα του επιχειρησιακού ε αναχρονιστικό, σίγουρα δε μακριά από τη ν
λέγχου του Αιγαίου. Η Τουρκία επεδίω κε και π ραγματικότητα του σύγχρονου κόσμου. Την
εξα κο λου θεί να επιδιώκει τη ν ανάληψη του ευ θ ύ νη βέβαια γι’ αυτήν τη ν εικόνα δεν τη
επιχειρησιακού ελέγχου ολόκληρου του αι- φ έρ ει σε καμία περίπτωση η Ελλάδα. Εξάλ
γαιακού χώρου ή τη συνδιαχείρισή του. Ας λου δ εν είναι εκείνη που έθ εσ ε ζήτημα "γκρί
ΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ
ΤΗΣ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΕΙΑΣ
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ
ΤΟΝ όο ΑΙΩΝΑ μ. X.
0
Το 505-506 μ.X.
νό κράτος με τη μεγαλύτερη έκταση που έμελλε
υπέγραψε με τον
ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΩΝ Σασανίδη βασιλιά ποτέ να γνωρίσει στους ενδεκάμισυ αιώνες του
Καβάδη Α' βίου της η μεσαιωνική Ελληνική Αυτοκρατορία. Ανά
ΣΑΣΑΝΙΔΩΝ ΠΕΡΣΩΝ, ΕΝΑΝ ΠΟΛΕΜΟ συνθήκη ειρήνης, στις κτήσεις της Αυτοκρατορίας συμπεριλαμβάνονταν
η οποία κρά Ασία και τμήμα του Καυκάσου, η Κύπρος και σημαντικό
ΠΟΥ ΕΠΩΜΙΣΤΗΚΕ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΤΡΕΙΣ παραβιάστηκε από τμήμα της Μέσης Ανατολής, που απλώνονταν σε σημαντικές
τον τελευταίο την εκτάσεις των δύο τεράστιων ηπείρων, της ασιατικής και της
ΚΥΡΙΕΣ ΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ (527-532, 540-545, πρώτη χρονιά
αφρικανικής (Συρία, Παλαιστίνη, Αίγυπτος, Κυρηναϊκή/ Λι
ανόδου του
549-557/561-562) 0 ΠΕΡΙΦΗΜΟΣ Ιουστινιανού Α ’
βύη). Η έμμονη, πάντως, προσήλωση του Ιουστινιανού στο
42 ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΣΤΡΑΤΗΛΑΤΗΣ ΤΗΣ
στον θρόνο (527). πρόγραμμα ανακατάληψης (reconquista) της δυτικής ρωμαϊ
κής οικουμένης (που ομολογουμένως άφησε το κράτος του
σε δεινή οικονομική κατάσταση μετά το 565), είχε ως αποτέ
ΕΠΟΧΗΣ, 0 ΒΕΛΙΣΑΡΙΟΣ. ΤΙΣ λεσμα την κατά κάποιον τρόπο «χαλαρή» στάση του στο α
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΠΕΡΙ ΕΓΡΑΨΕ νατολικό (Ευφράτης), αλλά και στο βόρειο μέτωπο (Δούνα
βης), απέναντι αφενός στους Σασανίδες Πέρσες και αφετέ
ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ, ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ρου στους Αβαροσλάβους και άλλους τουρκόφωνους επι
δρομείς (βλ. σχετικά Α. Σαββίδης, «Η λαίλαπα των τουρκο-
ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥΣ, 0 φώνων Κοτριγούρων προ των πυλών της Βασιλεύουσας,
558-559 μ.Χ.», «Στρατιωτική Ιστορία», τεύχος 40, Δεκέμβριος
ΣΠΟΥΔΑΙΟΣ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΟΣ ΤΗΣ 1999, σσ. 14-21 με τη βιβλιογραφία).
ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΤΩΝ
ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ 0
ΚΑΙΣΑΡΕΥΣ. Η ΠΡΟΤΕΛΕΥΤΑΙΑ
ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ
ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΟΥ
ΜΕ ΤΟΝ ΠΕΡΣΙΚΟ ΚΟΣΜΟ
2~°Α Τ !Ω Τ ΙΚ Η Ι Σ ΤΟ Ρ ΙΑ
ΑΛ Ε Ξ Η Σ Γ.Κ. Σ Α Β Β ΙΔ Η Σ ,
M.Phil., Δρ Φ. Επίκουρος καθηγητής ερευνών βυζαντινής ιστορίας
στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών
περιγράφει ο Προκόπιος (νεοελλην. απόδοση Ψηφιδωτή παράσταση στην Αγία Σοφία της
ΤΟ ΠΕΡΣΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ: Π. Ροδάκης, Α', σσ. 81-82), δασικό ρόλο στο να Κωνσταντινούπολης. Ο Ιουστινιανός
ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΧΟΣΡΟΗΣ αλλάξουν γνώμη οι Ιουστίνος και Ιουστινιανός (αριστερά) προσφέρει στην Παναγία τον ναό
Για να πραγματοποιήσει το τολμηρό του έπαιξε ο «Κοιέστωρ» Πρόκλος, «ο οποίος ή της Αγίας Σοφίας και ο Μέγας Κωνσταντίνος
όραμα για την ανασύσταση του ρωμαϊκού ταν δίκαιος και δεν δωροδοκούνταν με τίπο (δεξιά) την πόλη της «Νέας Ρώμης»-
Κωνσταντινούπολης (10ος-11ος αιώνες).
Imperium, ο Ιουστινιανός έπρεπε να περιορι- τα». Με την εξέλιξη αυτή, λοιπόν, ματαιώθηκε
σθεί σε αμυντικού (κατά δάση) χαρακτήρα ε το σχέδιο για μια πιθανή διαρκή ειρήνη ανά
πιχειρήσεις στο ανατολικό και στο βόρειό του μεσα στο Βυζάντιο και την Περσία, όπως ε
σύνορο. Ο κύριος, βέβαια, αντίπαλος της Αυ ξάλλου είχε ματαιωθεί 120 περίπου χρόνια
τοκρατορίας στην Ανατολή ήταν οι Σασανίδες πριν, στις αρχές του 5ου αιώνα, όταν ο αυτο
Νομίσματα των Σασανιδών Περσών
Πέρσες. Η παλαιά βυζαντινο-περσική συνθή κράτορας Αρκάδιος (395-408) είχε προτείνει
ηγεμόνων Περόζη (459-484), Καβάδη Α ’ (488-
κη που είχαν υπογράψει το 505-506 μ.Χ. ο αυ κάτι παρόμοιο στον Σασανίδη ηγεμόνα, Ισδι-
496, 498-531) και Χοσρόη Α ’ (531-579). Ο
τοκράτορας Αναστάσιος Α' (491-518) και ο Σα- γέρδη Α’ (399-περ.420), για τον Βυζαντινό διά Καβαδής Α ’ υπέγραψε συνθήκη ειρήνης με
σανίδης βασιλιάς Καβάδης Α ’ (488-531), παρα- δοχο, Θεοδόσιο (Β ’) (408-450) - (βλ. Συνέλλη, τον βυζαντινό αυτοκράτορα Αναστάσιο Α' το
βιάστηκε από τον τελευταίο την ίδια χρονιά σσ. 45-46,163-164). 505-506 μ.Χ., αλλά οι μετέπειτα προσπάθειες
που ο Ιουστινιανός ανήλθε στον βυζαντινό του να πείσει τους Ιουστίνο Α' (518-527) και
Ιουστινιανό Α ' (527-565) να υιοθετήσουν τον
θρόνο (527), με περσικές επιθέσεις στις μεθο ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΔΥΟ ΦΑΣΕΙΣ γιο και διάδοχό του, Χοσρόη (Α’), απέτυχαν,
ριακές περιοχές της Λαζικής (αρχαίας Κολχί-
δας) και της Περσαρμενίας.
ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΠΕΡΣΙΚΟΥ με αποτέλεσμα να ξεσπάσει ο μακρόχρονος
βυζαντινο-σασανιδικός πόλεμος της
Την έκρηξη του νέου αυτού βυζαντινο- ΠΟΛΕΜΟΥ περιόδου 527-561/562. Ο χοσρόης Α ’
περσικού πολέμου προκάλεσε ένα σοβαρό Ετσι ξέσπασε ο μακρόχρονος βυζαντινο- πρόβαλε πραγματικά ως εφάμιλλος
σφάλμα της βυζαντινής διπλωματίας. Ο Καβά περσικός πόλεμος των ετών 527-561/562. που αντίπαλος του Ιουστινιανού και του
δης Α’, ανήσυχος για την τύχη του διαδόχου διεξήχθη σε τρεις κύριες φάσεις, αν και αρχι- στρατηγού του Βελισάριου.
του, πρίγκηπα Χοσρόη, λόγω των εσωτερικών
ανωμαλιών στο κράτος του, είχε στείλει επι
στολή στον αυτοκράτορα (και θείο του Ιουστι
νιανού) Ιουστίνο Α ’ (518-527), προτείνοντάς
του να υιοθετήσει τον νεαρό Χοσρόη και να
γίνει επίτροπός του. Τελικά όμως οι Ιουστίνος
και Ιουστινιανός πείσθηκαν από τη βυζαντινή
Σύγκλητο ότι ο Καδάδης είχε ως πραγματικό
του στόχο να διεκδικήσει τον βυζαντινό θρό
νο μετά τον θάνατο του Ιουστίνου, που βρι
σκόταν τότε σε προχωρημένη ηλικία. Καθώς
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
κά θέατρο των συγκρούσεων υπήρξαν η Λαζι-
κή και η Περσαρμενία, για μια εξαετία περί
που. Κατά την α’ φάση βασικός στόχος των
Περσών ήταν η κυριαρχία στη Μεσόγειο και
στο Αιγαίο, αν και ποτέ δεν φημίζονταν για
τους ισχυρούς τους στόλους. Μετά τον θάνα
το του Καβάδη Α’ ο νέος τους βασιλιάς Χοσ-
ρόης Α’, γνωστός στην ιστορία με το τιμητικό
προσωνύμιο «Ανουσιρβάν» (δηλ. ο έχων αθά
νατη ψυχή), έμελλε να κατευθύνει τις τύχες
του σασανιδικού βασιλείου για μισό αιώνα πε
ρίπου, από το 531 ως το 579 μ.Χ., και πρόβαλε
στο προσκήνιο ως πραγματικά ισάξιος αντίπα
λος του Ιουστινιανού και του μεγάλου στρα
τηγού του στο ανατολικό μέτωπο, του Βελισά-
ριου. Ο συνεχιστής του Προκόπιου Καισαρεί
ας, ο Αγαθίας ο Σχολαστικός, στο έργο του
«Περί της Ιουστινιανού βασιλείας» (Δ’, 29, 6,
για την περίοδο 552-558 μ.Χ.), που αποτελεί
πηγή σπουδαιότατη για την ιστο
ρία, τον βίο, τη θρησκεία, τα
0 Ιουστινιανός Α ' (527-565) και ανώτεροι στρατιωτικοί και
ήθη και τα έθιμα των Σασανι- εκκλησιαστικοί του αξιωματούχοι, μεταξύ τους και ο
δών Περσών, γράφει ότι ο Χοσ- αρχιεπίσκοπος Ραβέννας Μαξιμιανός (ψηφιδωτό αγίου Βιταλίου
ρόης Α’ υπήρξε ηγεμόνας ανώτε Ραβέννας, μέσα 6ου αι.).
ρος του αρχαίου Κύρου, του Δαρείου
Α' του Υστάσπου και του Ξέρξη (δηλα
δή του ιδρυτή και των ονομαστών ηγε
μόνων της Αχαιμενιδικής Αυτοκρατορίας
της εποχής των αρχαίων ελληνοπερσικών νίσχυρη ρωμαϊκή ^βυζα
συγκρούσεων). Γνωρίζουμε, επίσης, ότι ο ντινή) αυτοκρατο
Χοσρόης Α' υιοθέτησε τις φορολογικές με ρία και την πάν
ταρρυθμίσεις του Διοκλητιανού (284-305), σοφη περσική
ότι υποστήριξε με θέρμη την καλλιέργεια πολιτεία, με
και την ανάπτυξη των γραμμάτων και των τον έξοχο πο
επιστημών και ακόμη ότι πιθανότατα επί λιτισμό της».
της βασιλείας του συντάχθηκε το ιερό Αναλυτικά
περιγράφει την α’ φάση των περσικών
πολέμων του Ιουστινιανού ο Προκόπιος
ο Καισαρεύς, στα δύο πρώτα βιβλία
βιβλίο της ζωροαστρικής (πυρολατρικής)
θρησκείας, η «Αβέστα». Η φήμη της σα-
44 σανιδικής Περσίας στα χρόνια του
Χοσρόη, μάλιστα, ώθησε έναν άλλο του μνημειώδους έργου του «Υπέρ
από τους συνεχιστές του Προκόπι των πολέμων λόγοι». Η μαρτυρία
ου, τον Θεοφύλακτο; του, μάλιστα, είναι πολλαπλά σημα
κάττη (Βυζαντινό ντική, αφού την περίοδο εκείνη
ιστοριογράφο της (527-532) ο Προκόπιος υπήρξε αυ-
βασιλείας του αυ- τόπτης μάρτυρας των επιχειρήσε
τοκράτορα Μαυρίκι ων ως επίλεκτο μέλος της γραμμα
ου: 582-602 μ.Χ.) να πει τείας του στρατιωτικού επιτελείου
χαρακτηριστικά: «...η του Βελισάριου. Μετά από μια εξα
Θεία Πρόνοια έχει φω ετία συγκρούσεων στο τέλος του Α'
τίσει τον κόσμο με περσικού πολέμου οι Ιουστινιανός
δύο επουράνιους ο και Χοσρόης υπέγραψαν, τον
φθαλμούς, την πα- Σεπτέμβριο του 532, τη λεγό-
μενη «απέραντη ειρήνη», με
την οποία τα σύνορα της Αρμε
νίας επανέρχονταν στο καθε
στώς στο οποίο βρίσκονταν πριν
από την έναρξη των εχθροπρα-
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
ΓΑΞΟΝΕΖ
ΤΟ Β Υ Ζ Α Ν Τ Ι Ν Ο ΚΡΑΤΟΣ ΤΟ 565 μ.Χ ·
(ΤΕΛΟ Γ ΤΗΙ ΒΑ Σ ΙΛ ΕΙΑ Σ TOY ΙΟ ΥΣΤΙΝ ΙΑΝ Ο Υ)
Πσριοι
Το β υ ζ α ν τ ι ν ό κράτος
^ ρ ίν Τ Ο ί
'Ε ιρ μ ιο
Χιροώ να ’S n *'1
Ρα βέννα
Μαοοαλια Ε Τ Ξ Ε ΙΝ Ο Σ ΠΟ
, Ν Τ Ο Σ /) I ,
^ « £ ιν ω π η T p a ir t C o u v x o
Ν αϊσοος
Β Η 1 1 ί3 τ θ 0 '
ΚορΒύβη / ίντινονπτολ-ns r' \ ,Λ
θ ίο α α Χ ο ν / χ η
Γ .Α Ρ Δ Η Ν ΙΑ
μυρνη %
\ , * Α ρ |η Χ
'A v x to x c ia I ο
1Κ Ε Λ Ι Α
ΡΗ ΤΗ κτπροε
:υρηνη
ΑΙΓΥΠΤΟ!
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
νιανός είχε πληρώσει γενναιόδωρα την προο ΣΥΓΧΡΟΝΙΣΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ - ΔΥΤΙΚΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ
πτική αυτή. Παρόλα αυτά διήρκεσε μόνο επτά
ΣΤΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ
χρόνια» (Evans, σ. 216).
Τη 6’ φάση της σύγκρουσης προκάλεσε η
ΔΥΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ
απόφαση του Χοσρόη Α ’ να ακυρώσει τη συν
(β. Αφρική, Ιταλία, Ιβηρική χερσόνησος) (Λαζική, Περσαρμενία, Μεσοποταμία)
θήκη (του 532) περί το 539-540, ενώ ακόμη ή
ταν σε εξέλιξη οι βυζαντινές επιχειρήσεις Α’ Περσικός 527-532 (Βελισάριος)
στην Ιταλία κατά τον Α ’ οστρογοτθικό πόλεμο
(6λ. συγχρονιστικό πίνακα) και αφού είχε κα Βανδαλικός 533-534 (Βελισάριος)
ταπνίγει το κίνημα των Μαυριτανών (Μαυρου- Α' Οστρογοτθικός 535-540 (Βελισάριος, Μούνδος)
σίων), που παλαιότερα είχαν βοηθήσει τον
Β ’ Περσικός 540-545 (Βελισάριος)
Βελισάριο κατά των Βανδάλων, το 548 στη βό
ρεια Αφρική. Τις επιχειρήσεις αυτές περιέγρα- Β ’ Οστρογοτθικός 544-550 (Βελισάριος)
ψε ο Λατίνος ποιητής Κόριππος (βλ. Rubin, Γ’ Οστρογοτθικός 550-554 (Ναρσής) Γ Περσικός 549-557 (561/562) (Βελισάριος)
Das Zeitalter Justinians, τόμος Β ’, 1995, με επι
μέλεια του C. Capizzi). Οι σασανιδικές δυνά Βησιγοτθικός 552-555 (Λιβέριος)
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
νών, πραγματοποιώντας πολλές εισβολές κα
τά των αυτοκρατορικών κτήσεων στη Συρία
κατά τον 5ο και ιδιαίτερα κατά το α' μισό του
6ου αι., όταν ηγεμόνας τους έγινε ο δυναμι
κός αλ-Μουντίρ, ο «Αλαμούνδαρος» των Βυ
ζαντινών (503-554). Οι επιχειρήσεις του τελευ
ταίου ανάγκασαν τον Ιουστινιανό Α’ να προ-
σλάβει ως μισθοφόρους τους επίσης Αραβες
Γασσανίδες, που ήταν μονοφυσίτες, σε αντί
θεση με τους Λαχμίδες που από τα τέλη του
6ου αι. εγκατέλειψαν την ειδωλολατρεία και
ασπάσθηκαν τον νεστοριανισμό. Οπως και
στο κράτος των Γασσανιδών, έτσι και ανάμεσα
στους Λαχμίδες γνώρισε ακμή η προϊσλαμική
αραβική στιχουργία.
Μεγάλη ώθηση στη μελέτη του ρόλου
των δύο αυτών δυναστειών κατά τα τελευταία
χρόνια έχουν δώσει οι συμβολές του Irfan θαν στο καθεστώς των χρόνων του Θεοδοσί Ο Ιουστινιανός Α' προεδρεύει στην Ε ’
Shahid (6λ. ιδιαίτερα τη μονογραφία του ου Α’, με τη Συνθήκη του 387 μ.Χ. (Συνέλλη, σ. Οικουμενική Σύνοδο (το 553 μ.Χ.) στην
«Byzantium and the Arabs in the 6th century», 45). Οι Πέρσες δεσμεύτηκαν ότι δεν θα κατα Κωνσταντινούπολη (Πίνακας του Β. Constan,
1995). διώκουν στο εξής τους χριστιανούς υπηκό Κ. Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία Γ Ί ) . Οι
ους στην επικράτειά τους. Από την άλλη εργασίες της συνόδου έγιναν ενώ
συνεχίζονταν οι επιχειρήσεις κατά των
Η ΤΡΙΤΗ ΦΑΣΗ πλευρά όμως απαγόρευσαν ρητά στο Βυζά
Οστρο γότθων στην Ιταλία, των Βησιγότθων
ντιο να διενεργεί χριστιανική προπαγάνδα σε
ΤΩΝ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ εδάφη που ανήκαν στην κυριότητα του «βασι
στην Ιβηρική χερσόνησο και των Σασανιδών
Περσών στο ανατολικό μέτωπο της
Στην τελευταία μακρόχρονη φάση του λιά των βασιλέων» (περσ. «σαχ-αν-σαχ») των Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
βυζαντινοπερσικού πολέμου, από το έτος Σασανιδών.
549, οι Σασανίδες εποφθαλμιούσαν τον Εύξει- Και η πενηντάχρονη συνθήκη του
νο Πόντο και η σύρραξη πήρε μεγάλες δια 561/562, πάντως, παραβιάστηκε μετά από μια
στάσεις σε όλο το ανατολικό μέτωπο, από τη δεκαετία από τον Χοσρόη, αφού ο νέος Βυζα έκδοσ η, Α 9ήνα, 1977(ανατύπ. 1989).
Λαζική ως τη Μεσοποταμία. Ο Γουβάζης, ηγε ντινός αυτοκράτορας, Ιουστίνος Β' (565-578), (11) G. Greatrex: ROME AND PERSIA AT WAR. 502-532,
Μ πέλφ αστ, 1998.
μόνας των Λαζών (που μαζί με άλλους καυκα- αρνήθηκε να ανανεώσει την επαχθή ετήσια
(12) K. Güterbock: BYZANZ UND PERSIEN IN IHREN
σιανούς λαούς, τους Τζάννους, τους Αβαζ- χορηγία. Ο νέος αυτός βυζαντινοπερσικός πό DIPLOMATISCH-VÖLKERRECHTLICHEN BEZIEHUNGEN IN
γούς και τους Ζίχους, είχαν πρόσφατα εκχρι- λεμος, που κράτησε μια εικοσαετία περίπου ZEITALTER JUSTINIANS, Β ερολίνο, 1906.
στιανισθεί), ζήτησε απεγνωσμένα βοήθεια (572-591), θα μπορούσε να θεωρηθεί ως συνέ (13) E. Honigmann: DIE OSTGRENZE DES BYZANTINISCHEN
REICHES VON 363 BIS 1071, Β ρ υ ξέλ λ ες, 1935(ανατύπ.
από τον Ιουστινιανό για να αποκρούσει τους χεια της μακράς σύγκρουσης Ιουστινιανού Α ’
1961).
εισβολείς, όπως περιγράφει ο Προκόπιος (Υ - Χοσρόη Α ’, και έληξε με την ειρήνη ανάμεσα (14) I. Καραγιαννόπουλος: ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ,
πέρ πολέμων Β ’, 28, 37 - νεοελλην. απόδ. Π. στον αυτοκράτορα Μαυρίκιο (582-602) και τον τό μ .Α ’: 324-565, Θεσσαλονίκη, 1978, (ανατύπ. 1991).
(15) Τ. Λ ο υ γγή ς: «Το Α νατολικό χριστιανικό κράτος, 395-
Ροδάκης, Β ’, σ. 153): «Ο Γουβάζης ανέφερε Πέρση βασιλιά Χοσρόη Β ’ (590-628). Ο τελευ
518», ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟ Υ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Α9ηνών,
στο βασιλιά Ιουστινιανό την κατάσταση που α ταίος δεν ήταν άλλος από τον μεγάλο αντίπα τ ό μ .Ζ ’, 1978.
ντιμετώπιζε η χώρα του και τον παρακάλεσε λο του Ηράκλειου Α' στις πρώτες δεκαετίες (16) Τ. Λ ου γγής: Ε Π ΙΣΚ Ο Π ΗΣΗ Β ΥΖΑΝ ΤΙΝΗ Σ ΙΣΤΟΡΙΑΣ,
να συγχωρήσει τους Λαζούς για ό,τι είχαν κά του 7ου αιώνα, κατά τη διάρκεια της τελευταί τ ό μ .Α ’: 324-1204, β' έκδοση, Α 9ή να, 1998 (έκδ. 1999).
(17) J. M artindale: THE PROSOPOGRAPHY O F THE LATER
νει στο παρελθόν και να σπεύσει σε βοήθειά ας μεγάλης αντιπαράθεσης του ελληνορω
R O M AN EMPIRE, τόμοι Β ' και Γ 1-2Παν/μιο Κέϊμπριτζ,
τους με όλες του τις δυνάμεις, γιατί επιθυ μαϊκού με τον ιρανικό κόσμο, ενώ η καυτή α 1980-1992 (για τις περιόδους 395-527 και 527-641 μ.Χ.), τα
μούν να απαλλαγούν από την εξουσία των νάσα του νεοϊδρυμένου Ισλάμ γινόταν σταδια λ ή μ μ ατα : Β ’: Cavades I, lustinianusαρ. 7, lustinusαρ. 4, Γ :
Μήδων (= Σασανιδών). Γιατί, αν οι Κόλχοι μεί κά αισθητή στη νοτιοανατολική λεκάνη της Belisarius α ρ .1 , Chosroes I, Dagisthaeus αρ. 2, Gubazes.
(18) Μ εγάλη Γενική Εγκυκλοπαίδεια «Υδρία», Α9ήνα, 1978-
νουν μόνοι τους, δεν θα μπορέσουν να απο- Μεσογείου. 88, τα λ ήμ μ ατα «Καβάδης Α'» (του Α. Σαββίδη), «Χοσρόης
κρούσουν τη δύναμη των Περσών». Α'» (των Κ. Μ εγαλομ μ ά τη-Π . Νιαβή).
Πράγματι ο Ιουστινιανός ανταποκρίθηκε ΠΗΓΕΣ-ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ (19) J. M oorhead: JUSTINIAN, Λονδίνο, 1994.
(20) Β. Rubin: DAS ZEITALTER JUSTINIANS, τό μ .Α :
με μεγάλη ευχαρίστηση, στέλνοντας στον
Βερολίνο, 1960, τόμ. Β ’ (επιμ. C. Capizzi), Β ερολίνο-Νέα
Γουβάζη στρατό 7 χιλιάδων υπό τον Δαγι- (1)Α γα9ιάς Σ χολασ τικός: ΙΣΤΟΡΙΑ β α σ ιλ ε ία ς Ιουστινιανού
Υόρκη, 1995.
Α'), εκδ. R. Keydell, Βερολίνο, 1967.
σθαίο, με επιπλέον χίλιους Τζάννους πολεμι (21) Α. Σαββίδης: ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΟΙΚΟ ΥΜ ΕΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ
(2) Προκόπιος Κ αισαρεύς: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ
στές. Μετά από σκληρούς αγώνες αυτοί πέτυ- ΚΑΙ Η ΕΜ ΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΙΣΛ Α Μ , 518-717μ.X., β ’ έκδοση,
Π Ο ΛΕ Μ Ω Ν/ΠΕ ΡΣΙΚΟ Σ ΠΟ ΛΕΜ Ο Σ, Τόμοι (βιβλία) Α'-Β '
Α 9ή να, 1990.
χαν σημαντικές νίκες κατά των Σασανιδών (κείμενο φ ω τοτυπημένο από τις εκδόσ εις Loeb-
(22) I. Shahid: BYZANTIUM AND THE ARABS IN THE 6th
του στρατηγού Μερμερόη, διώχνοντάς τους νεοελληνική απόδοση Π. Ροδάκης), Α 9ήνα, 1996.
CENTURY, 2 τόμ οι (με συνεχή σ ελιδαρί9μηση).
(3) Ν. Adonz: ARMENIA IN THE PERIOD O F JUSTINIAN,
από τη Λαζική. Στη συνέχεια ο Βελισάριος α- Ο υάσιγκτον, 1995.
Λισαβόνα, 1970.
νακλήθηκε για τελευταία φορά από την Ιταλία (23) E. Stein: HISTOIRE DU BAS-EMPIRE, τόμ. Β ; 476-565.
(4) Κ. Αμαντος: ΙΣΤΟΡΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, A ': 395-
Π αρ ίσ ι-Β ρ υξέλλες, 1959.
(549-550), χωρίς όμως και πάλι να κατορθώσει 867, Γ Εκδοση, Α (24) Κ ατερίνα Συνέλλη: 01 ΔΙΠ ΛΩ Μ Α ΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ
να πλήξει αποφασιστικά τους Πέρσες. Μετά Α&ήνα, 1963.
ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΣΙΑ Σ ΕΩΣ ΤΟΝ 6ο ΑΙΩΝΑ. Α9ήνα. 1986.
(5) R. Browning: «Ο αιώνας του Ιουστινιανού », ΙΣΤΟΡΙΑ
από νέα προσωρινή ανακωχή, το 557, οι δύο ε (25) Α ικατερίνη Χριστοφιλοπούλου: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ.
ΕΛΛΗΝΙΚΟ Υ ΕΘ Ν Ο ΥΣ, Εκδοτική Α9ηνών, τόμ. Ζ \ Α9ήνα, τ ό μ .Α ’: 324-610, β ’ έκδοση, Θεσσαλονίκη. 1992.
ξαντλημένες αυτοκρατορίες συμφώνησαν τε 1978.
(26) Κοσμάς Ινδικοπλεύστης: ΧΡΙΣΤΙΑ Ν ΙΚ Η ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ,
λικά στην υπογραφή ειρήνης για πενήντα (6) J. Bury: HISTORY O FTH E LATER R O M AN E M P IR E ... 395-
έκδοση - γαλλική μ ετά φ ρα σ η Wonda Wolska-Conus, 3τόμο:
565, Τόμ. S ’, AcwS/Vo, 1923 (ανατυπ. Ν έα Υόρκη, 1958).
χρόνια, το 561-562 μ.Χ. Παρά τη βαριά ετήσια Παρίσι, 1968-1973.
(7) R. Devreese: ARABES PERSES ET ARABES ROMAINS
χρηματική αποζημίωση των 30 χιλιάδων χρυ LAKHMIDES ET GHASSANIDES, Παρίσι, 1942.
σών νομισμάτων στον Χοσρόη (ποσό που το (8) ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ
1923 ο Μπιούρυ υπολόγισε σε 18.750 λίρες Β ΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ Σ ΚΑΙ Π Ο ΛΙΤΙΣΜ Ο Υ, Α 9ήνα, 1996
κ,εξ., λ ήμ μ ατα «Αλαμούνδαρος/άλ-Μ ουνδίρ» αρ. 2 και
στερλίνες, βλ. Bury, σ. 121), η ειρήνη αυτή υ
«Α ρ έ9ας/αλ-Χ α ρ ί9» αρ. 2 (του Α. Σαββίδη).
πήρξε σε γενικές γραμμές ωφέλιμη για το Βυ (9) J. Evans: Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΙΟ ΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ, Α9ήνα, 1999.
ζάντιο. Τα βυζαντινοπερσικά σύνορα επανήλ (10) Δ. Ζακυ9ηνός: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, 324-1071, β ’
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
Η δράση των γερμανικών
πυροβόλων των 88 mm κατά
των βρετανικών αρμάτων στη
μάχη του Αρρά ς( Action at
Arras", France, May 21st 1940,
niv. του David Pentland,
δημοσιεύεται με άδεια της
Cranston Fine Arts).
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
f£?jVJANJKO Ί Ο
Π'/ΡΟΰΟΛΟ TiTJJXJ υ ύ m m
ΠΑΡΑ TO ΓΕΓΟΝΟΣ ΟΤΙ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ ΠΟΥ ΕΓΙΝΑΝ ΑΝΑ
ΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΔΕΨΑΝ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΕ
ΠΛΕΙΑΔΑ ΟΠΛΩΝ, ΑΡΚΕΤΑ ΑΠΟ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΕΓΙΝΑΝ ΕΥΡΥΤΕΡΑ ΓΝΩΣΤΑ, ΕΛΑΧΙΣΤΑ ΕΙΝΑΙ
ΕΚΕΙΝΑ ΠΟΥ ΚΑΤΟΡΘΩΣΑΝ ΝΑ ΑΠΟΚΤΗΣΟΥΝ ΤΗ ΦΗΜΗ ΕΝΟΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΘΡΥΛΟΥ. ΣΤΗΝ
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΑΥΤΗ ΕΜΠΙΠΤΟΥΝ ΑΝΑΜΦΙΒΟΛΑ TO FLAK 18 ΤΩΝ 88 mm ΚΑΙ 01 ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ
ΤΟΥ, ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ ΕΥΡΕΩΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β ΠΠ.
ΑΝ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΤΗΚΕ ΕΞΑΡΧΗΣ ΩΣ ΑΝΤΙΑΕΡΟΠΟΡΙΚΟ, ΤΟ ΟΠΛΟ ΑΥΤΟ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΏ
ΜΕ ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΑΝΤΙΑΡΜΑΤΙΚΟ ΡΟΛΟ, ΑΠΟΤΕΛΩΝΤΑΣ ΤΟ ΦΟΒΗΤΡΟ
ΣΥΜΜΑΧΙΚΩΝ ΑΡΜΑΤΩΝ ΜΑΧΗΣ.
*-■ 4 Ä s #
για πρώτη φορά έκφραση κατά τον Α ’ΠΠ, ό εκείνης στην Krupp και στη
ταν αντιαεροπορικά πυροδόλα χρησιμοποιή- Rheinmetall. Οι δοκιμές έγι-
θηκαν - με αρκετή επιτυχία - για την προ ναν κατά την περίοδο
σβολή των βρετανικών αρμάτων μάχης. 1929-30, χωρίς όμως να α
Οι Γερμανοί συνειδητοποίησαν την ανά ποδώσουν ικανοποιητικά
γκη εξέλιξης πυροβόλων ικανών να αντιμε αποτελέσματα και χωρίς
τωπίζουν εναέριους στόχους ήδη από το να δοθούν κάποιες παραγ
1870, όταν κατά τη διάρκεια του πολέμου ε γελίες. Ο βασικότερος ίσως λό
ναντίον των Γάλλων οι τελευταίοι χρησιμο γος για τη μη ικανοποιητική α
ποίησαν αερόστατα παρατήρησης. Ο Α'ΠΠ έ πόδοση των πρωτοτύπων θα /
φερε την αντικατάσταση των αεροστάτων με πρέπει μάλλον να αναζητηθεί
αερόπλοια και στη συνέχεια με αεροσκάφη, στην εγγενή αδυναμία ενός
τα οποία αποκτούσαν ολοένα και καλύτερες βλήματος των 75 mm να αντα-
επιδόσεις στους κρίσιμους τομείς της ταχύ ποκριθεί επιτυχώς στον ρόλο
τητας, του ύψους πτήσης και της δυνατότη της καταστροφής, με ένα πλήγ
τας μεταφοράς οπλικού φορτίου, αποτελώ- μα, ενός υψηλά ιπτάμενου βα
ντας έτσι δύσκολα ανασχέσιμους και ιδιαίτε ρέος βομβαρδιστικού. Από την
ρα επικίνδυνους στόχους. Είχε καταστεί σα άλλη πλευρά ένα βλήμα των 105
φές στα ανώτατα κλιμάκια της γερμανικής mm, αν και αναμφίβολα αυξημένης
στρατιωτικής ηγεσίας ότι τα υπάρχοντα α καταστροφικής ικανότητας, θα δημι
ντιαεροπορικά όπλα σε καμία περίπτωση δεν ουργούσε, λόγω του μεγάλου όγκου
θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως επαρκή για και βάρους του προβλήματα στην
την αντιμετώπιση της νέας απειλής. Για τον ταχεία τροφοδοσία του όπλου, γε
λόγο αυτό ήδη από το 1918 δόθηκε άμεση γονός που με τη σειρά του θα εί
προτεραιότητα στην εξέλιξη ενός αντιαερο χε δυσμενείς επιπτώσεις στην
πορικού πυροδόλου ικανού να αντιμετωπίζει ταχυβολία, ιδιότητα που είναι
υψηλά ιπτάμενα βαρέα βομβαρδιστικά. Το άρρηκτα συνδεδεμένη με το
διαμέτρημα που επιλέχθηκε αρχικά ήταν ε
κείνο των 75 mm, δεδομένου ότι η Συνθήκη
των Βερσαλλιών του 1919 επέτρεπε στον
Γερμανικό Στρατό να διαθέτει πυροβόλα δύο
Ενας από τους (τέσσερις
μόνο διαμετρημάτων, των 75 και των 105 mm.
κατά κανόνα) μεταφορείς
Η κατασκευή των πρωτοτύπων ανατέθη πυρομαχικων του στοιχείου
κε στις δύο πιο φημισμένες γερμανικές εται μεταφέρει ένα εκρηκτικό
ρίες κατασκευής βαρέων όπλων της εποχής βλήμα των 88 mm.
Η Μ ΑΧΗ ΤΟ Υ ΑΡΡΑΣ
Στα τέλη Μαϊου του 1940 η Βρετανία σέβαλαν με την Ομάδα Στρατιών « Β » του σουν. Οι Βρετανοί επιτέθηκαν με δύο φά
βρ έ θ η κ ε στο χείλος μιας άνευ προηγουμέ στρατηγού φον Μποκ στη βόρεια Γαλλία, λαγγες σε ισάριθμα μέτωπα. Η δεξιά φάλαγ
νου στρατιωτικής πανωλεθρίας, όταν το σύ την οποία υπερασπιζόταν μεταξύ άλλων και γα κατέλαβε το Ντυιζάν και το Βαρλύ και
νολο σχεδόν του Βρετανικού Εκστρατευτι- το B E F . Οταν με τις συνεχείς υποχωρήσεις προχώρησε προς το Βεϊγύ, όπου συνάντησε
κού Σώματος (B ritis h Ex p e d itio n a ry F o rce - των συμμαχικών δυνάμεω ν το θέα τρο των τη γερμανική Μηχανοκίνητη Μεραρχία Πεζι
B E F ) εγκλωβίστηκε σε έναν μικρό θύλακα επιχειρήσεων μετατοπίσθηκε στα παλαιά κού των S S «Totenkopf», η οποία και την ε
γύρω από το γαλλικό λιμάνι της Δουνκέρ- πεδία μαχών του Α ’ Παγκοσμίου Πολέμου ξανάγκασε σε υποχώρηση αφού πρώτα η ί
κης, στη Μάγχη. Ολα ξεκίνησαν στις 10 του στη βόρεια Γαλλία, ένα μικρό τμήμα του B E F δια υπέστη βαριές απώλειες. Η αριστερή
ίδιου μήνα, όταν η Γερμανία εισέβαλε δια επιχείρησε μια αντεπίθεση που προξένησε φάλαγγα προχώρησε πολύ περισσότερο,
δοχικά στην Ολλανδία, στο Βέλγιο, στο Λ ο υ αναπάντεχη ανησυχία στις προελαύνουσες προσπέρασε χωρίς πρόβλημα μια γερμανική
ξεμβούργο και στη Γαλλία, δίδοντας τέλος γερμανικές δυνάμεις. Αποτελούμενο από αντιαρματική πυροβολαρχία των 37 mm στο
στη μακρά αδράνεια που είχε επικρατήσει 74 άρματα μάχης και ενισχυμένο από πεζικό Αζινκούρ και συντρίβοντας το 6ο Σύνταγμα
από την έναρξη των εχθροπραξιών και το και πυροβόλα που προέρχονταν από τη β ρ ε Τυφεκιοφόρων της 7ης Τεθωρακισμένης
τέλος της εκστρατείας κατά της Πολωνίας. τανική 50ή Μεραρχία Πεζικού, διατάχθηκε Μεραρχίας του Ρόμμελ β ρ έ θ η κ ε σε απόστα
Η γερμανική εισβολή μέσω των (ουδέτερω ν) να προσβάλει τις γερμανικές τεθω ρακισμέ ση αναπνοής από τους αντικειμενικούς της
Κάτω Χωρών αιφνιδίασε τους Γάλλους, οι ο νες δυνάμεις νότια της γαλλικής πόλης Α ρ σκοπούς στο Μ ερκατέλ και στο Νεβίλ Βι-
ποίοι είχαν βασισθεί υπέρμετρα στην απο ράς (A rra s), η οποία αποτελούσε την κύρια τάς.
τρεπτική δύναμη της Γραμμής Μαζινό, μιας βάση του B E F . Διοικητής αυτής της μικτής Ε κ ε ί όμως ενέδ ρ ευ ε το πυροβολικό του
σειράς ισχυρά εξοπλισμένων και πολυδαί δύναμης ήταν ο υποστράτηγος Φράνκλυν. Ρόμμελ, αποτελούμενο από πυροβόλα δι
δαλων οχυρώσεων οι οποίες προστάτευαν Και τα 74 άρματα που διέθ ετε η βρετανική πλού ρόλου των 88 mm και οβιδοβόλα των
τα βορειοανατολικά σύνορα της Γαλλίας με δύναμη ήταν υποστήριξης πεζικού τύπου 105 mm. Και αν τα εκρηκτικά βλήματα των
τη Γερμανία, μέχρι τη βελγική μεθόριο. Η M atilda. Τα 58 ανήκαν στην έκδοση Mkl (με 105 mm μπορούσαν σωρευτικά να προξενή
παράκαμψη της γαλλικής οχυρωματικής μοναδικό οπλισμό ένα πολυβόλο V ick e rs σουν σοβαρότατες ζημιές σε ένα άρμα μά
γραμμής, την οποία ανέλαβαν οι 45 μεραρ 0,303 ή 0,50 in) και τα υπόλοιπα 16 στην έκ χης, αρκούσε ένα και μόνο βλήμα των 88
χίες που απάρτιζαν την Ομάδα Στρατιών δοση Mkll (μ ε κύριο οπλισμό το πυροβόλο mm για να επιτύχει την ακαριαία καταστρο
«Α » του στρατηγού Γκερντ φον Ρούντστεντ των 2 pdr.). Το κοινό χαρακτηριστικό και το φή του. Ανοίγοντας πυρ από απόσταση
(G e rd vo n R u n d s te d t), επιτεύχθηκε μέσω μεγαλύτερο προσόν των αρμάτων αυτών ή 1.000 m περίπου οι Γερμανοί πυροβολητές
του δάσους των Α ρδεννώ ν, στα γαλλο-βελ- ταν ότι διέθεταν και στις δύο εκδόσεις μεγί κατόρθωσαν, με τις ιδιαίτερα εύστοχες βο
γικά σύνορα. Οι Γάλλοι πιστεύοντας ότι η στη εμπρόσθια θωράκιση 80 mm, γεγονός λές τους, να εξουδετερώ σουν μέσα σε λίγα
σ υγκεκριμένη περιοχή, λόγω του λοφώδους που τα καθιστούσε ουσιαστικά απρόσβλητα λεπτά τα επιτιθέμενα βρετανικά άρματα. Η
εδάφους και της πυκνής βλάστησης, θα ή από τα αντιαρματικά πυροβόλα P a k 36 των καθυστερημένη αντίδραση του βρετανικού
ταν αδιαπέραστη από τεθω ρακισμένες δ υ 37 mm, τα οποία αποτελούσαν το κύριο ό πυροβολικού δ εν στάθηκε δυνατό να απο
νάμεις, τοποθέτησαν την 9η Στρατιά, η ο πλο αντιαρματικού αγώνα των Γερμανών. τρέψει την καταστροφή των αρμάτων μάχης
ποία ήταν και η λιγότερο ισχυρή, στο μέτω Η αντεπίθεση εκδηλώ θηκε στις 21 Μαϊ- του 4ου Βασιλικού Συντάγματος Αρμάτων,
πο των Αρδεννώ ν. Αντιλήφθηκαν το σφάλμα ου 1940. Το απόγευμα της προηγούμενης η ενώ ακόμη και ο κύριος οπλισμός των λιγο
τους όταν τα γερμανικά άρματα με την υπο μέρας η 7η Τεθωρακισμένη Μεραρχία, υπό στών M atilda II ( το γνωστό πυροβόλο των 2
στήριξη της L u ftw a ffe τούς έδωσαν μία την ηγεσία του υποστράτηγου Ερ βιν Ρό μ p d r) δ εν ήταν ο ενδεδειγμένος για την ε-
γεύση της τακτικής του «κεραυνοβόλου πο μελ (E rw in R o m m el), είχε φθάσει στα περί ξουδετέρωση θέσεω ν ισχυρών αντιαρματι
λέμου». χωρα του Αρράς, αλλά αποκρούσθηκε από κών πυροβόλων, τόσο λόγω του μικρού δια
Παράλληλα με τη διάσπαση των γαλλι τη φρουρά της πόλης, γεγονός που έδωσε μετρήματος και του περιορισμένου βεληνε-
κών γραμμών στις Α ρ δ έννες οι Γερμανοί ει την ευκαιρία στους Βρετα νούς να αντιδρά- κούς, όσο και λόγω της παντελούς έλλειψης
52
------- ------------------------------ ---------- --------------
αντιαεροπορικό πυροβολικό. Η συνειδητο- ναπτύσσουν όπλα κατά παράβαση της Συν σε αυτή τη διαμόρφωση ήταν 4.985 kg. Για τη
ποίηση, από την πλευρά των Γερμανών σχε θήκης των Βερσαλλιών. Τα σχέδια για το νέο μεταφορά τα πλευρικά σκέλη δίπλωναν προς
διαστών, αυτών των αδυναμιών, οδήγησε την όπλο μεταφέρθηκαν στο εργοστάσιο της τα επάνω, τα δε εμπρόσθια και τα οπίσθια
εταιρεία Krupp να προχωρήσει στη σχεδίαση Krupp στο Εσσεν το 1931 και τον επόμενο στηρίζονταν επί των δύο αξόνων του ρυμού
ενός αντιαεροπορικού πυροβόλου στο δια χρόνο είχε κατασκευαστεί ένα πρωτότυπο. μεταφοράς. Ταγμένο για βολή το όπλο διέθε
μέτρημα των 88 mm και με κάννη 56 διαμε Οι δοκιμές αποδείχθηκαν άκρως ικανοποιη τε ικανότητα πλήρους περιστροφής κατά δι
τρημάτων (4,9 m), το οποίο θα χρησιμοποιού τικές και διατάχθηκε η μαζική παραγωγή εύθυνση (360 μοίρες), η δε ικανότητα ανύ-
σε τον ίδιο σταυροειδή κιλλίβαντα του προ του. Ενώ η παραγωγή είχε ξεκινήσει το Εθνι- ψωσης/καταβίβασης ήταν από +85 μέχρι -3
γενέστερου πρωτοτύπου των 75 mm. Οπως ί κοσοσιαλιστικό Κόμμα υπό τον Αδόλφο Χίτ- μοίρες. Η κάννη, όπως προαναφέρθηκε, είχε
σως θα παρατήρησαν κάποιοι προσεκτικοί α λερ ανέλαβε τα ηνία της εξουσίας, με αποτέ μήκος 56 διαμετρημάτων (4,9 m) και διέθετε
ναγνώστες, το διαμέτρημα των 88 mm αποτε- λεσμα, μεταξύ άλλων, να καταγγελθεί η Συν1 32 δεξιόστροφες ραβδώσεις. Αρχικά κατα
λεί μια ενδιάμεση λύση, μια «χρυσή τομή» θα θήκη των Βερσαλλιών από τη Γερμανία και σκευαζόταν με διαμόρφωση από ένα ενιαίο
λέγαμε, μεταξύ των 75 mm και των 105 mm, να πάψουν εφεξής να έχουν νόημα οι προ κομμάτι χάλυβα και είχε υπολογιστεί ότι η
προκειμένου να επιτευχθεί ο καλύτερος σπάθειες συστηματικής καταστρατήγησης διάρκεια ζωής της δεν θα υπερέβαινε τις 900
συνδυασμός πλεονεκτημάτων και μειονε των όρων της. βολές, αριθμός που κατά την εισαγωγή του
κτημάτων που παρουσίαζε καθένα από τα Το νέο όπλο έλαβε την ονομασία Flak 18 όπλου σε υπηρεσία θεωρήθηκε επαρκής. Η
διαμετρήματα αυτά. (ο όρος Flak αποτελεί σύντμηση της λέξης εμπειρία ήδη από τους πρώτους μήνες της ε
Προκειμένου να παρακαμφθούν οι ασφυ του Flugzeugabwehrkanone, δηλαδή αντιαερο πιχειρησιακής χρήσης του όπλου απέδειξε
κτικά περιοριστικοί όροι της Συνθήκης των πορικό πυροβόλο) και διέθετε τον ίδιο κιλλί ότι αυτή η επίδοση δεν ήταν καθόλου ικανο
Βερσαλλιών η ανάπτυξη του όπλου έγινε βαντα με το προγενέστερο των 75 mm. Αυτός ποιητική και μεταφραζόταν σε ανάγκη για
από σχεδιαστές της Krupp που είχαν αποσπα- είχε τέσσερα σκέλη διατεταγμένα - κατά την συνεχείς αλλαγές καννών, μια χρονοβόρα
σθεί στην εταιρία Koch und Kienzle, μία θυγα πλήρη ανάπτυξή τους - σε σχήμα σταυρού, και ιδιαίτερα δαπανηρή διαδικασία. Για τον
τρική της γνωστής σουηδικής Bofors, η οποία καθώς και ισάριθμα πέλματα, από ένα στο ά λόγο αυτό το 1936 σχεδιάστηκε και στη συ
συστήθηκε με έδρα το Βερολίνο και απο κρο κάθε σκέλους, τα οποία ανελάμβαναν τη νέχεια εισήλθε σε παραγωγή μία νέα σύνθε
κλειστικό σκοπό να παρέχει κάλυψη σε Γερ στήριξη του όπλου στο έδαφος όταν αυτό ή τη κάννη της οποίας ο εσωτερικός σωλήνας
μανούς σχεδιαστές ώστε οι τελευταίοι να α- ταν ταγμένο για βολή. Το βάρος του όπλου ήταν τριών τεμαχίων (τα οποία αργότερα έγι-
54
πλου βρισκόταν ο μηχανισμός απόσβεσης επικρουστήρα όπλιζε αυτόματα με το άνοιγ στρέψει. Οι Γερμανοί μηχανικοί όμως είχαν
της οπισθοδρόμησης (recoil buffer), ο οποίος μα του κλείστρου. προνοήσει και για το ενδεχόμενο αυτό και εί
είχε τη δυνατότητα να μειώνει ανάλογα τη Τα πυρομαχικά ήταν ενιαίου τύπου, με χαν εφοδιάσει τον μηχανικό χρονικό πυρο
διαδρομή οπισθοδρόμησης της κάννης σε μήκος κάλυκα 570 mm. Η αρχική ταχύτητα σωλήνα Zeit S/30, που συνήθως χρησιμοποι
μεγάλες γωνίες ανύψωσης, προκειμένου να του βλήματος ήταν 820 m/sec, αρκετή για να ούσαν, και με ακαριαίο κρουστικό στοιχείο,
αποφεύγεται η βίαιη πρόσκρουση του πυγαί στείλει το βλήμα των 9,40 kg σε μέγιστο ύψος ώστε να καθίσταται δυνατή η έκρηξη του
ου σε κάποιο από τα σκέλη του κιλλίβαντα ή 9.900 m. Η πρακτική ταχυβολία ήταν 15 βλή βλήματος και σε περίπτωση άμεσου πλήγμα
ακόμη και στο έδαφος. Επάνω από την κάννη ματα ανά λεπτό. Η δραστική οροφή ανερχό τος, οπότε τα καταστρεπτικά αποτελέσματα
βρισκόταν αντίστοιχα ο κύλινδρος που φιλο ταν σε 8.000 m, επίδοση απόλυτα ικανοποιη ήταν ασύγκριτα μεγαλύτερα. Εκρηκτικά βλή
ξενούσε τον μηχανισμό επανάταξης τική με βάση τα δεδομένα της εποχής. Το τυ ματα με χρονικούς πυροσωλήνες χρησιμο
(recuperator). Προς αντιστάθμιση του βάρους πικό εκρηκτικό βλήμα (high explosive shell) εί ποιούντο ενίοτε και εναντίον μεγάλων συ
της κάννης το όπλο διέθετε δύο ελατηριω- χε την ονομασία 8.8 cm Sprgr Patr L/4.5 (από γκεντρώσεων ακάλυπτου πεζικού, περίπτω
τούς ισορροπητές (equilibrators). Στο πίσω μέ το Sprenggranate Patrone, που σημαίνει εκρη ση κατά την οποία η έκρηξη του βλήματος σε
ρος της κάννης βρισκόταν ο μηχανισμός του κτικό βλήμα ενιαίου τύπου) και έφερε γόμω ορισμένο ύψος πάνω από τον στόχο αύξανε
κλείστρου, το οποίο ήταν ημιαυτόματο, ορι ση από ΤΝΤ ή Amatol βάρους 870 gr. Μία με κατακόρυφα τη φονικότητα της θραυσματο-
ζόντιας ολίσθησης. Η πυροδότηση γινόταν λέτη που είχε δημοσιευθεί στη Γερμανία κα ποίησης. Η ρύθμιση των πυροσωλήνων μπο
μηχανικά, με επικρουστήρα. Το ελατήριο του τά την εποχή του μεσοπολέμου έφθανε στο ρούσε να γίνει με το χέρι, χρησιμοποιείτο ό
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
μως πάντα για τον σκοπό αυτό ειδική συ τόν ήταν ραγδαίες, αναπτύχθηκαν νέοι τύ χων (καθώς και όλων των επίγειων, εναέριων
σκευή ενσωματωμένη στο πυροβόλο, η ο ποι πυρομαχικών με αμιγή αντιαρματικό χα και ναυτικών στόχων στους οποίους γινόταν
ποία διέθετε κατάλληλη υποδοχή όπου ετο- ρακτήρα. Το σημαντικότερο από αυτά ήταν χρήση του άμεσου πυρός) γινόταν μέσω ε
ποθετούντο τα βλήματα με την κορυφή το 8.8 cm Pzgr Patr (Panzergranate Patrone, δηλ. νός τηλεσκοπικού σκοπευτικού με την ονο
προς τα κάτω, οπότε και η ρύθμιση γινόταν αντιαρματικό βλήμα ενιαίου τύπου), το οποίο μασία Zielfernrohr 20, το οποίο διέθετε μεγέ
αυτόματα, με ευεργετικές συνέπειες στους ζύγιζε 9,50 kg και έφερε γόμωση από ΡΕΤΝ θυνση 4° και εύρος οπτικού πεδίου 17 μοι
τομείς της ταχύτητας και της ακρίβειας των βάρους 155 gr. Το βλήμα ανήκε στην κατηγο ρών. Αυτό αντικαταστάθηκε από το πιο εξε
ρυθμίσεων. Στη συσκευή προστέθηκε αργό ρία των βλημάτων κινητικής ενέργειας και ή λιγμένο ZF 20Ε. το οποίο διέθετε επιπλέον
τερα και δεύτερη υποδοχή, προκειμένου να ταν τύπου APCBC (Armour Piercing Capped δυνατότητα εισαγωγής δεδομένων απόστα
μην υπάρχουν καθυστερήσεις κατά την ε Ballistic Capped), τα οποία διέθεταν τόσο την σης. Για την υποβοήθηση της σκόπευσης ε
κτέλεση παρατεταμένων πυρών. κλασική κεφαλή που διευκόλυνε τη διάτρη ναντίον ταχέως κινούμενων στόχων χρησιμο
Οι Γερμανοί πειραματίστηκαν και με α ση, όσο και μια αεροδυναμική ψευδοκεφαλή ποιείτο επιπλέον τηλεσκοπικό σκοπευτικό
ντιαεροπορικά βλήματα απορριπτόμενου κε- που βελτίωνε κατά πολύ τα βαλλιστικά χαρα
λύφους (υποδιαμετρήματος), τα οποία αν και κτηριστικά του βλήματος. Ο πυροσωλήνας
βάλλονταν από την κάννη των 88 mm είχαν Bd Ζ f 8.8 cm Pzgr ετοποθετείτο στη βάση του
διάμετρο από 55 ως 70 mm και βάρος από 3,7 βλήματος, ενεργοποιείτο με την πρόσκρου
ως 4,9 kg. Ο σκοπός δεν ήταν βέβαια η βελ ση και ήταν τύπου επιβράδυνσης (delay fuze, Γερμανικός αντιαεροπορικός προβολέας
των 150 cm, τύπου Flakscheinwerfer 34, σε
τίωση της διατρητικής ικανότητας μέσω της Bodenzuender), προκειμένου να προκαλεί την
ώρα δράσης. Με βεληνεκές περί τα 10.000
αύξησης της ταχύτητας (όπως σε ένα τυπικό έκρηξη της γόμωσης του βλήματος αφού το
m, χρησιμοποιήΘηκε ευρύτατα για την
αντιαρματικό βλήμα τύπου APDS), αλλά η αύ τελευταίο είχε εισχωρήσει στο εσωτερικό κατάδειξη στόχων για τα πυροβόλα των 88
ξηση του βεληνεκούς και η μείωση του χρό του άρματος, προς μεγιστοποίηση του κατα mm. Αν και με σημαντικούς τακτικούς
νου πτήσης προς τον στόχο, γεγονός που α στρεπτικού αποτελέσματος. Ο πυροσωλήνας περιορισμούς, η συμβολή των προβολέων
πλοποιούσε σημαντικά τον υπολογισμό των διέθετε μια κοχλιωμένη κοιλότητα στη βάση στην αντιαεροπορική άμυνα του Τρίτου Ράιχ
παραμέτρων βολής και υποσχόταν αυξημέ του, προκειμένου να μπορεί να δεχθεί τρο υπήρξε ανεκτίμητη.
νες πιθανότητες επιτυχούς πλήγματος. Για χιοδείκτη. Η διατρητική ικανότητα του βλή πανοραμικού τύπου. Για την προστασία του
λόγους που εκφεύγουν του πεδίου του πα ματος έφθανε τα 105 mm ομοιογενούς χάλυ στοιχείου από πυρά ελαφρών όπλων και
ρόντος άρθρου οι προσπάθειες αυτές δεν α βα στα 1000 m, υπό γωνία πρόσπτωσης 30 θραύσματα οβίδων κατά τη χρήση εναντίον
πέδωσαν αξιόλογα αποτελέσματα. μοιρών. Χάρη στην επίδοσή του αυτή το πυ επίγειων στόχων προστέθηκε ένα ασπίδιο.
Αμιγώς ακαριαίοι κρουστικοί πυροσωλή ροβόλο των 88 mm ήταν ένα από τα λίγα όπλα Πάντως το μεγάλο ύψος (που καθιστούσε ι
νες, πάντα σε συνδυασμό με εκρηκτικά βλή των Γερμανών (αρχικά δε ίσως το μοναδικό) διαίτερα δυσχερή την απόκρυψη), και ο ό
ματα, χρησιμοποιούντο για προσβολή στό που είχαν τη δυνατότητα να αντιμετωπίζουν γκος και το βάρος (που απέβαιναν σε βάρος
χων εδάφους. Τέτοιου είδους πυρομαχικά με άνεση τα σοβιετικά άρματα μάχης Τ-34. της τακτικής ευκινησίας) πρόδιδαν τις κατα
χρησιμοποιήθηκαν και κατά τον Ισπανικό Εμ Οι Γερμανοί δεν αρκέστηκαν στο κλασικό βολές ενός όπλου, που δεν είχε σχεδιαστεί
φύλιο Πόλεμο, οπότε σημειώθηκε η πρώτη ε αντιαρματικό βλήμα. Ανέπτυξαν και το Pzgr με την αντιμετώπιση των αρμάτων μάχης κα
πιχειρησιακή χρήση του Flak 18 (μάλιστα τό Patr 40, ένα βλήμα με πυρήνα βολφραμίου, το τά νου. Τόσο το πλήρωμα, όσο και το ίδιο το
σο εναντίον αρμάτων μάχης, όσο και ενα οποίο στις μεσαίες αποστάσεις μάχης διέθε όπλο ήταν ιδιαίτερα ευάλωτα σε επιθέσεις,
ντίον οχυρωμένων θέσεων) με μεγάλη επιτυ τε μεγαλύτερη διατρητική ικανότητα. Η έλ τόσο από άρματα μάχης και πυροβολικό, όσο
χία, γεγονός που οφείλεται κυρίως στη λε λειψη βολφραμίου δεν επέτρεψε στα βλήμα και από αεροσκάφη κρούσης.
πτή θωράκιση που διέθεταν τα άρματα μά τα αυτού του τύπου να γνωρίσουν μεγάλη Οσον αφορά τη σκόπευση κατά εναε-
χης της περιόδου εκείνης. Επειδή όμως οι διάδοση. ρίών στόχων, αυτή - λόγω των εξαιρετικών
εξελίξεις που σημειώθηκαν στον τομέα αυ Η σκόπευση επί των θωρακισμένων στό δυσχερειών που παρουσίαζε - σπανίως γινό
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
ταν μέσω των οπτικών σκοπευτικών που προ- σκόταν τοποθετημένο επάνω ακριβώς από τροφοδοτώντας τη συσκευή μετάδοσης δε
αναφέραμε. Πραγματοποιείτο με τελείως το κυρίως σώμα της συσκευής, όπου φιλοξε δομένων πυρός που βρισκόταν τοποθετημέ
διαφορετικό τρόπο. Σε αντίθεση με το ελα νείτο και ο υπολογιστής του συστήματος, και νη στη δεξιά πλευρά του κάθε πυροβόλου.
φρύ και το μέσο αντιαεροπορικό πυροβολι επάνω του προσαρμόζονταν με τη σειρά Αυτή έφερε την ονομασία Uebertragung 30
κό, στα οποία η σκόπευση συντελείται μέσω τους δύο τηλεσκόπια ιχνηλάτησης του στό και αποτελείτο από τρεις ομόκεντρους κύ
οπτικών συσκευών προσαρμοσμένων σταθε χου. κλους από ηλεκτρικούς λαμπτήρες και ισά
ρά επάνω στο όπλο, στο βαρύ αντιαεροπορι Η συσκευή υπολόγιζε τις τιμές της ανύ ριθμους δείκτες, οι οποίοι ήταν μηχανικά
κό πυροβολικό (σε πυροβόλα διαμετρήμα ψωσης, του αζιμουθίου και της επιβράδυν συνδεδεμένοι με τους μηχανισμούς κίνησης
τος άνω των 5,9 cm, σύμφωνα με την από 23- σης του πυροσωλήνα μέχρι το επιθυμητό ση του όπλου. Οταν τα δεδομένα του στόχου
2-1943 Διαταγή Τυποποίησης του Ανώτατου μείο έκρηξης του βλήματος, βάσει της κα μεταβιβάζονταν στο όπλο από την KdoGr 36,
Διοικητή της Luftwaffe) χρησιμοποιούντο για τεύθυνσης των εχθρικών αεροσκαφών, της άναβαν οι αντίστοιχοι λαμπτήρες και οι χειρι
τον ρόλο αυτό ειδικές συσκευές εντοπισμού ταχύτητάς τους και του χρόνου πτήσης του στές μετακινούσαν κατάλληλα το όπλο
και υπολογισμού των δεδομένων των στό βλήματος μέχρι τη συνάντησή του με τον καθ'ύψος και κατά διεύθυνση ώστε οι δεί
χων, οι οποίες απαιτούσαν πλήρωμα 5 ως 13 προς αναχαίτιση εχθρικό σχηματισμό. Προ- κτες να καλύψουν με τις άκρες τους τούς α
ανδρών για τη λειτουργία τους, υπηρετού κειμένου να επιτυγχάνεται ο μέγιστος δυνα ντίστοιχους λαμπτήρες.
σαν περισσότερα του ενός όπλα και βρίσκο τός βαθμός ακρίβειας στον υπολογισμό των Το σύστημα αυτό αντικαταστάθηκε το
νταν εγκατεστημένες σε κάποια απόσταση παραπάνω δεδομένων βολής, λαμβάνονταν 1939 από το βελτιωμένο Uebertragung 37 (το
από αυτά. Στην περίπτωση του Flak 18/36/37 η επιπλέον υπόψη ορισμένες βαλλιστικές και οποίο καταργούσε τους λαμπτήρες) και με
συσκευή που κυρίως εχρησιμοποιείτο ονο μετεωρολογικές παράμετροι, όπως η φθορά αυτή τη μορφή το όπλο έλαβε την ονομασία
μαζόταν Kommandogeraet 36 (συσκευή διοί των καννών, το βάρος του βλήματος, η θερ Flak 37. Τα δεδομένα αναφορικά με τον χρόνο
κησης 36, λόγω του γεγονότος ότι δίπλα σε μοκρασία και η υγρασία του προωθητικού, η πτήσης του βλήματος εισάγονταν στη συ
αυτή βρισκόταν και ο διοικητής της πυροβο απόκλιση του βλήματος λόγω της κατεύθυν σκευή αυτόματης ρύθμισης των πυροσωλή
λαρχίας, ή, σε πιο ελεύθερη απόδοση, σύ σης των ραβδώσεων, η πυκνότητα, η ταχύτη νων. Η μετάδοση των δεδομένων από τη συ
στημα ελέγχου πυρός 36) και για συντομία τα και η διεύθυνση του αέρα. Λαμβανόταν α σκευή σκόπευσης KdoGr 36 στα πυροβόλα ή
KdoGr 36, η οποία φερόταν επί ρυμού μετα κόμη υπόψη και ο χρόνος καθυστέρησης των ταν συνεχής. Η ίδια η συσκευή απαιτούσε
φοράς όμοιου στην κατασκευή με εκείνον τριών δευτερολέπτων που απαιτείτο προκει- πλήρωμα 11 ατόμων για τη λειτουργία της. Οι
του πυροβόλου, ρυμουλκείτο δε από δικό μένου να εισαχθεί ένα βλήμα στη θαλάμη. τρεις άνδρες χειρίζονταν το τηλέμετρο, ενώ
της όχημα. Αυτή αποτελείτο κατά βάση από Τα δεδομένα αυτά εισάγονταν στη συ οι υπόλοιποι εργάζονταν στο κυρίως συγκρό
ένα στερεοσκοπικό τηλέμετρο Em 4m R(H) σκευή χειροκίνητα. Τα δεδομένα ανύψωσης, τημα της συσκευής. Σε αυτούς πρέπει να
μήκους 4 m, το οποίο διέθετε μια κλίμακα α αζιμουθίου και ρύθμισης των πυροσωλήνων προστεθούν και ο διοικητής της πυροβολαρ
ποστάσεων η οποία εκκινούσε από τα 500 m που εξάγονταν μεταδίδονταν στα όπλα της χίας και δύο υπαξιωματικοί.
και έφθανε ως τα 50.000 m. Το τηλέμετρο βρι πυροβολαρχίας ηλεκτρικά, μέσω καλωδίων, Η KdoGr 36 αποτελούσε, όπως γίνεται εύ
κολα αντιληπτό, ένα οπτικό σύστημα εντοπι- τον μήνα, ενώ κατά το ίδιο
σμού και ως τέτοιο παρουσίαζε αρκετούς και χρονικό διάστημα προξένη
σοβαρούς περιορισμούς στη χρήση του. Δεν σε ζημιές σε 4.000 από αυ
μπορούσε, συγκεκριμένα, να επιτύχει εντο- τά. Αυτές βέβαια οι επιτυ
πισμό στόχων κατά τη διάρκεια της νύκτας ή χίες συνδέονταν με υψηλό
υπό συνθήκες πυκνής νέφωσης. Αν ο ουρα τατη κατανάλωση πυρομα-
νός τη νύκτα ήταν διαυγής, ο οπτικός εντοπι- χικών. Δεν ήταν καθόλου ασυνήθιστο κατά Σε περίπτωση που οι πυροβολαρχίες ήταν
σμός των εχθρικών αεροσκαφών μπορούσε την περίοδο 1940-41 ένα και μόνο όπλο να ε στατικές, δηλαδή προορίζονταν για την α
να επιτευχθεί με τη βοήθεια προβολέων. Αν ξαπολύει μέχρι και 300 βλήματα των 88 mm ντιαεροπορική άμυνα βιομηχανικών περιο
επικρατούσε νέφωση ή δεν υπήρχαν προβο σε μία και μόνη νύκτα. Αργότερα, με την επέ χών, μεγάλων αστικών κέντρων και άλλων
λείς διαθέσιμοι, γινόταν χρήση συσκευών η κταση της χρήσης των ραντάρ, αυξήθηκε η στρατηγικών στόχων, συνήθως σε αυτές δεν
χητικού εντοπισμού (η πλειοψηφία των οποί ακρίβεια των βολών, η τακτική των φραγμά περιλαμβάνονταν ελαφρά αντιαεροπορικά
ων ανήκε στον τύπο RRH), οι οποίες εντόπι των πυρός (barrage fire) κατέστη σε μεγάλο πυροβόλα, η δε σύνθεσή τους ήταν ενισχυ-
ζαν την κατεύθυνση των εχθρικών βομβαρ βαθμό περιττή και η σπατάλη των πυρομαχι- μένη κατά δύο επιπλέον πυροβόλα των 88
διστικών από τον θόρυβο των κινητήρων
τους. Τα δεδομένα της διεύθυνσης από τις
κών περιορίστηκε σημαντικά. Πάντως ακόμη
και το 1944 απαιτούντο κατά μέσον όρο
mm.
Η αρχική υπαγωγή όλων των αντιαεροπο
57
συσκευές αυτές μεταδίδονταν στους προβο 16.000 Θλήματα των 88 mm βαλλόμενα από ρικών μέσων στη Luftwaffe δεν ικανοποιούσε
λείς, προκειμένου να επιτευχθεί και ο απα Flak 18/36/37 ή 8.500 του αυτού διαμετρήμα τον Γερμανικό Στρατό, ο οποίος δεν έπαψε
ραίτητος οπτικός εντοπισμός. Σταδιακά οι τος βαλλόμενα από το πιο εξελιγμένο Flak 41 να ασκεί πιέσεις για την απόκτηση δικών του
συσκευές οπτικού και ηχητικού εντοπισμού προκειμένου να καταρριφθεί ένα βομβαρδι αντιαεροπορικών πυροβόλων. Οταν αυτό τε
άρχισαν να αντικαθίστανται από ραντάρ, τα στικό. λικά επιτεύχθηκε, ακολουθήθηκε και στην
οποία λειτουργούσαν ανεξάρτητα από τις ε Η οργάνωση του αντιαεροπορικού πυρο περίπτωση αυτή μια αρκετά ευέλικτη οργα
πικρατούσες καιρικές συνθήκες, επιτυγχά βολικού της Luftwaffe (τα αντιαεροπορικά νωτική δομή. Ενα τυπικό αντιαεροπορικό
νοντας ταυτόχρονα πολύ μεγαλύτερη ακρί πυροβόλα ανήκαν κατά κανόνα στη Γερμανι τάγμα του στρατού (Heeresflakabteilung) απο
βεια στον υπολογισμό των δεδομένων βο κή Αεροπορία) ποίκιλλε αρκετά, υποκείμενη τελείτο από τέσσερις πυροβολαρχίες. Οι
λής. Οι πρώτες διατηρήθηκαν συμπληρωμα σε μεταβολές και τροποποιήσεις ανάλογα με δύο ήταν εξοπλισμένες με βαρέα πυροβόλα
τικά, σε περίπτωση που δεν υπήρχαν ραντάρ τα διατιθέμενα μέσα και τις επικρατούσες των 88 mm, οι δε υπόλοιπες δύο με ελαφρά
διαθέσιμα ή όταν αυτά αδυνατούσαν να λει καταστάσεις. Ενα τυπικό αντιαεροπορικό σύ των 20 mm ή μέσα των 37 mm. Οι πυροβολαρ
τουργήσουν λόγω παρεμβολών. Τα δεδομένα νταγμα (Flakregiment) συνήθως αποτελείτο χίες των 88 mm μπορούσαν να διαταχθούν να
από τα ραντάρ μεταβιβάζονταν στο κέντρο από τέσσερα αντιαεροπορικά τάγματα βάλλουν εναντίον αρμάτων ή για γενικότερη
διοίκησης της πυροβολαρχίας και από εκεί (Flakabteilungen), από τα οποία τα δύο απαρτί υποστήριξη, μετέφεραν δε τα ανάλογα πυρο-
στα όπλα. ζονταν από πυροβόλα, το τρίτο ήταν τάγμα μαχικά. Η χρήση των πυροβόλων των 88 mm
Ανεξάρτητα, πάντως, από τον τρόπο κα προβολέων (Scheinwerferabteilung) και το τε σε αντιαρματικό ρόλο δεν άρεσε καθόλου
τεύθυνσής τους το γερμανικό αντιαεροπορι λευταίο ήταν τάγμα εκπαίδευσης-υποστήρι- στη Luftwaffe (η οποία είχε παραχωρήσει και
κό πυροβολικό αποδεικνυόταν επανειλημμέ ξης (Ersatzabteilung). Κάθε τάγμα πυροβόλων τα όπλα), όχι μόνο γιατί τα ειδικά αντιαρματι
να εξαιρετικά αποτελεσματικό. Κατά το 1943, αποτελείτο από τρεις πυροβολαρχίες κά πυρομαχικά έφθειραν πρόωρα τις κάννες
για παράδειγμα, θεωρήθηκε υπεύθυνο για (Flakbatterien), αποτελούμενες από τρία βα των όπλων, αλλά και για τον πρόσθετο λόγο
το ένα τρίτο των συνολικών απωλειών των ρέα πυροβόλα των 88 mm και δύο ελαφρά ότι από τα όπλα αυτά αφαιρούντο τα (περιτ
Συμμάχων σε αεροσκάφη και για την πλειο των 20 mm, τα οποία προορίζονταν για την τά) αντιαεροπορικά σκοπευτικά και τα ανά
ψηφία όσων υπέστησαν ζημιές. Από τον προστασία των βαρέων από επιθέσεις χαμη λογα εξαρτήματα και παρελκόμενα, τα οποία
Μάρτιο μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1944 κα- λού ως πολύ χαμηλού ύψους- ρόλος για τον σπανίως επανατοποθετούντο, για να μην α
τέρριπτε κατά μέσον όρο 460 βομβαρδιστικά οποίο τα βαρέα πυροβόλα ήταν ακατάλληλα. ναφέρουμε τις μεγάλες απώλειες σε υλικό
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
Λόγω καταστροφής ή εγκατάλειψης στο πε γούσαν εμπλοκές στον μηχανισμό γέμισης. επιλέχθηκε εκείνο της Henschel και η παρα
δίο της μάχης) που αναπόφευκτα συνεπαγό Τα προβλήματα αυτά πρέπει κατά κύριο λόγο γωγή ξεκίνησε τον Αύγουστο του 1942. Το
ταν η αντιαρματική τους χρήση. να αποδοθούν στην τμηματικά κατασκευα- άρμα έλαβε την ονομασία Panzerkampfwagen
Η σειρά Flak 18/36/37 δεν ήταν τα μοναδι ζόμενη κάννη, η οποία ξεπερνούσε σε πολυ- VI Tiger I Ausf Ε, ζύγιζε 561και έφερε θωράκι
κά αντιαεροπορικά πυροβόλα των 88 mm του πλοκότητα ακόμη και εκείνη του Flak 36, το ση με μέγιστο πάχος 110 mm (στο ασπίδιο
γερμανικού οπλοστασίου κατά τον Β ’ΠΠ. οποίο επίσης είχε αντιμετωπίσει παρόμοια του πυροβόλου). Τη χρονική στιγμή της εισα
Ενώ το Flak 36 εισερχόταν σε υπηρεσία οι ι προβλήματα -αν και σε μικρότερη έκταση. Τα γωγής του σε υπηρεσία και για κάποιο διά
θύνοντες της Luftwaffe διέβλεπαν την ανά πράγματα δυσκόλευε ακόμη περισσότερο η στημα αργότερα ήταν το ισχυρότερο άρμα
γκη της εξέλιξης ενός ικανότερου αντικατα χρήση χάλυβα (αντί για ορείχαλκο) ως υλικού μάχης στον κόσμο.
στάτη. Διαπίστωναν ότι οι συνεχώς βελτιού- κατασκευής των καλύκων, για λόγους εξοι Λόγω του μεγάλου βάρους του όπλου,
μενες επιδόσεις των αεροσκαφών βομβαρδι κονόμησης του τελευταίου. Η μεταγενέστε αλλά και του πύργου στον οποίο αυτό εφιλο-
σμού (κυρίως η ταχύτητα και το ύψος πτή- ρη χρήση ορειχάλκινων καλύκων μείωσε σε ξενείτο, η κατά διεύθυνση κίνηση (περιστρο
σης) γρήγορα θα καθιστούσαν από προβλη σημαντικό βαθμό τις εμπλοκές, αλλά δεν τις φή) του τελευταίου, η οποία γινόταν υδραυ
ματική ως αδύνατη την αντιμετώπισή τους εξάλειψε πλήρως. λικά, ήταν αναπόφευκτα αργή. Τα πράγματα
από τα υπάρχοντα αντιαεροπορικά όπλα. Η Οι εγνωσμένης αξίας αντιαρματικές δυ χειροτέρευαν ακόμη περισσότερο όταν ο κι
αρχική ταχύτητα του βλήματος και η ταχυβο νατότητες του αντιαεροπορικού πυροβόλου νητήρας βρισκόταν εκτός λειτουργίας, οπό
λία θα έπρεπε να αυξηθούν, ενώ ταυτόχρονα των 88 mm αποτέλεσαν το έναυσμα για την α τε η λειτουργία αυτή, όπως και εκείνη της α
θα έπρεπε να μειωθεί η σιλουέτα του νέου νάπτυξη ενός πυροβόλου του αυτού διαμε νύψωσης, έπρεπε να εκτελεστούν χειροκίνη
πυροβόλου, προκειμένου αυτό - κατά την τρήματος το οποίο θα ετοποθετείτο σε άρμα τα μέσω χειροστροφάλων. Για μια πλήρη πε
πάγια γερμανική αντίληψη - να ανταποκρίνε- μάχης. Φημολογείται μάλιστα ότι η πατρότη ριστροφή του πύργου κατά 360 μοίρες απαι-
ται καλύτερα και στον αντιαρματικό ρόλο, ο τα της σκέψης αυτής ανήκει στον ίδιο τον τούντο στη χειροκίνητη διαμόρφωση όχι λι-
οποίος δεν έπαψε να θεωρείται από τους Χίτλερ, ο οποίος τη διατύπωσε το 1938, μετά γότερες από 720 περιστροφές του
Γερμανούς άρρηκτα συνδεδεμένος με τα α την παρακολούθηση μιας επίδειξης ενός Flak αριστερού χειροστροφάλου, γεγονός που
ντιαεροπορικά πυροβόλα κάθε διαμετρήμα 36. Γεννήθηκε έτσι το Kwk 36 (από το αποτελούσε αναμφίβολα σημαντικό τακτικό
τος, κυρίως δε με τα βαρέα. Η αύξηση της Kampfwagenkanone, δηλ. πυροβόλο οχήμα μειονέκτημα για το Tiger και έδωσε σε αρκε
αρχικής ταχύτητας του βλήματος σε 1.000 τος μάχης), ένα από τα ισχυρότερα πυροβό τές περιπτώσεις σε συμμαχικά άρματα την
m/sec και της δραστικής οροφής σε 10.675 m λα αρμάτων του Β' ΠΠ. Προερχόταν, όπως ή ευκαιρία να το εξουδετερώσουν. Οταν το
επιτεύχθηκε τόσο χάρη στην επιμήκυνση ταν φυσικό, από το Flak 36, με τις βασικές πλήρωμα του Tiger απέφευγε την αναμέτρη
της κάννης (η οποία απέκτησε μήκος 74 δια διαφορές να επικεντρώνονται στην ενιαία ση εναντίον αριθμητικά υπέρτερων αντιπά
μετρημάτων ή 6,3 m), όσο και χάρη στη χρη κατασκευή της κάννης, στην προσθήκη ενός λων σε ανοικτό πεδίο και επέλεγε την τακτι
σιμοποίηση βελτιωμένων προωθητικών. Για χαλινωτηρίου στο στόμιο της τελευταίας κή της ενέδρας, αποτελούσε τον αδιαμφι
την επίτευξη αυξημένης ταχυβολίας χρησι- προκειμένου να μειωθεί η διαδρομή των οπι- σβήτητο κυρίαρχο. Το ισχυρό του πυροβόλο
μοποιήθηκε ένας υδροπνευματικά υποβοη- σθοδρομούντων μερών στον περιορισμένο τού έδινε τη δυνατότητα να προσβάλλει και
θούμενος μηχανισμός γέμισης, ο οποίος ε χώρο του πύργου, καθώς και στην αντικατά να καταστρέφει τα εχθρικά άρματα μάχης
ξασφάλιζε πρακτική ταχυβολία της τάξης σταση του μηχανικού συστήματος πυροδό από αποστάσεις από τις οποίες τα βλήματα
των 20 βλημάτων ανά λεπτό. Το νέο όπλο έ- τησης από ηλεκτρικό. Επειδή την εποχή ε- των τελευταίων απλώς εποστρακίζονταν ε
πάνω στη θωράκισή του. Αξίζει εδώ να ανα
φέρουμε ότι το Tiger I ήταν το μόνο τεθωρα
κισμένο όχημα των Γερμανών κατά τον Β ’ ΠΠ
που έφερε ως κύριο οπλισμό το Kwk 36.
Η σειρά Flak 18/36/37 αποτέλεσε και τη
σχεδιαστική βάση επάνω στην οποία στηρί-
χθηκε η εξέλιξη του Pak 43, το οποίο από
πολλούς θεωρείται ως το καλύτερο ρυμουλ-
κούμενο αντιαρματικό πυροβόλο του Β ’ ΠΠ.
Το ιστορικό αυτής της εξέλιξης έχει σε συ
ντομία ως εξής: Λόγω των προαναφερθέ-
ντων τεχνικών προβλημάτων που παρουσία
ζε το Flak 41 η Krupp επιφορτίσθηκε με το έρ-
Το Flak 41
σε 9έση βολής.
To Tiger I στην Τυνησία. Απετέλεσε το πρώτο άρμα μάχης που χρησιμοποίησε ως κύριο
οπλισμό του πυροβόλο των 88 mm, του οποίου η σχεδίαση βασίστηκε στη σειρά Flak
18 του ιδίου διαμετρήματος.
λαβε αρχικά την ονομασία Geraet 37, αλλά για κείνη δεν υπήρχε κάποιο γερμανι
λόγους αποφυγής σύγχυσης με το ήδη υπη κό άρμα μάχης με μέγεθος ε
ρετούν Flak 37 μετονομάστηκε το καλοκαίρι παρκές για να φιλοξενήσει
του 1941 σε Flak 41. Παρά τις εντυπωσιακές το νέο πυροβόλο, οι εται
του επιδόσεις η επιχειρησιακή αξία του πε ρίες Krupp και Henschel ε™*
ριορίστηκε εξαιτίας των προβλημάτων που φορτίσθηκαν με τη σχεδία
παρουσίαζε κατά την εξαγωγή των κενών κα ση ενός νέου. Από τα πρω
λύκων και τα οποία αναπόφευκτα δημιουρ- τότυπα που υποβλήθηκαν
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
IN ΓΚΟΛ
ΕΝΑ ΣΚΛΗΡΟ ΜΑΘΗΜΑ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΑΠΩΝΙΑ
ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ ΝΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΧΟΥΝ
Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ
Εικονογράφ ησ η: Ν ίκος Πόνος
■sau
■ η νύκτα της 23ης Αυγούστου 1939 ο Ιωσήφ
U Στάλιν Βρισκόταν στο γραφείο του στο
■ Κρεμλίνο περιμένοντας ανυπόμονα το μή
νυμα από τον υπουργό του επί των Εξωτερικών,
Βιάτσεσλαβ Μολότωφ, ότι είχε επιτέλους επιτευ
χθεί η πολυπόθητη συμφωνία μη-επίθεσης με τη
ναζιστική Γερμανία. Ο Στάλιν πίστευε ότι μια τέτοι
ου είδους συνεννόηση (αν και αλλόκοτη στη φύση
της λαμδάνοντας υπόψη τις αντιθέσεις των δύο ο
λοκληρωτικών καθεστώτων) θα έλυνε ως διά μαγεί
ας όλα τα γεωπολιτικά προβλήματα της ΕΣΣΔ στην
Ευρώπη και την Ασία με μια και μόνο "κίνηση ματ“
που θα έμενε στα ιστορικά χρονικά ως ο ευφυέστε
ρος διπλωματικός ελιγμός. Το ίδιο βράδυ όμως ο η
γέτης των Σοβιέτ διάβαζε με ακόμα μεγαλύτερη α
γωνία τη βροχή μηνυμάτων που έφθαναν στο γρα
φείο του προερχόμενα από τη μακρινή μεθόριο
Μογγολίας-Μαντζουρίας, όπου μονάδες του Κόκκι
νου Στρατού διεξήγαν έναν αγώνα εκμηδένισης ε
ναντίον τμημάτων της ιαπωνικής 6ης Στρατιάς. Η
μάχη εκείνη, που για αρκετούς εξακολουθεί να πα
ραμένει άγνωστη ως σήμερα, πήρε το όνομά της
61
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
δεν είχε διαφύγει ούτε από τους τσάρους,
που είχαν προηγηθεί των μπολσεβίκων. Ο ση
μαντικός αυτός σιδηρόδρομος αποτελούσε
κυριολεκτικά τη βασικότερη αρτηρία για τον
ανεφοδιασμό και την οικονομική ανάπτυξη
των επαρχιών που βρίσκονταν στις ανατολι
κές εσχατιές της ΕΣΣΔ, όπως το Βλαδιβοστόκ
και η νήσος Σαχαλίνη, τις οποίες είχε αποσπά-
σει από την Κίνα κατά το δεύτερο μισό του
19ου αιώνα. Αυτή η πολύτιμη οδός ροής υλι
κών και ανθρώπων μπορούσε να κοπεί εύκο
λα σε οποιοδήποτε σημείο της κατά μήκος
της σινο-σοβιετικής μεθορίου, που ήταν η με
γαλύτερη σε μήκος μεθόριος μεταξύ κρατών
εκείνη την εποχή, και ήταν ιδιαίτερα ευάλωτη
στις αραιοκατοικημένες εκτάσεις της μογγο
λικής στέππας. Μετά την κατάληψη της Μα
ντζουρίας οι Ιάπωνες είχαν αποδυθεί το 1937
σε έναν καταστρεπτικό πόλεμο με την Κίνα,
τον οποίο επέμεναν να ονομάζουν "επεισό
διο" για να υποβαθμίσουν τη σημασία του και
να κατευνάσουν τη διεθνή κοινή γνώμη για
τις βαρβαρότητες που διαπράττονταν. Κατά
συνέπεια η σκέψη των μιλιταριστών, που εί
χαν υπό τον έλεγχό τους την εξωτερική πολι
τική της Ιαπωνίας περιορίζοντας τον αυτο
κράτορα Χίρο Χίτο σε διακοσμητικό ρόλο, ή
ταν στραμμένη κυρίως προς το κινεζικό θέα
τρο επιχειρήσεων ως την εποχή που άρχισαν
να διαρρέουν οι πρώτες πληροφορίες για τις
μαζικές εκκαθαρίσεις στις οποίες είχε προβεί
ο Στάλιν σε βάρος του σώματος των αξιωματι
κών. Ενθαρρυμένοι από την εικόνα αδυναμίας
που έδειχνε η καρατομημένη στρατιωτική δι
οίκηση της ΕΣΣΔ οι Ιάπωνες άρχισαν με όλο
και μεγαλύτερη τόλμη να επιχειρούν μια προ
ώθηση προς τα δυτικά, προκαλώντας παράλ
ληλα αρκετά μεθοριακά επεισόδια με σκοπό
να σφυγμομετρήσουν την αποφασιστικότητα
και την ετοιμότητα των Σοβιετικών. Τον χειμώ
να του 1938 κατέλαβαν τις περιοχές Τσαχάρ
και Σουιγιουάν, φανερώνοντας την πρόθεση
του Τόκυο να διεκδικήσει ενεργά τον ρόλο
του νέου "προστάτη" της Εξωτερικής Μογγο
λίας. Αν η ΕΣΣΔ επέτρεπε να συμβεί κάτι τέ
τοιο θα ήταν πια θέμα χρόνου η απώλεια ό
λων των ανατολικών επαρχιών της, με δεδο
μένη την ακόρεστη κατακτητική διάθεση της
Στρατιάς του Κβαντούνγκ.
Η τροχιά σύγκρουσης στην οποία είχαν
τεθεί η ΕΣΣΔ και η Ιαπωνία ήταν φανερή από
τον Οκτώβριο του 1937, όταν ο διοικητής της
Τα δυτικά σύνορα της κατεχόμενης από τους Ιάπωνες Μαντζουρίας σημαδεύονταν από τη Στρατιάς του Κβαντούνγκ, στρατηγός Ουέ-
"γκρίζα ζώνη " του ποταμού Χαλχίν Γκολ, την οποία διεκδικούσαν τόσο οι Ιάπωνες, όσο και οι ντα Κενκίτσι, δεν δίστασε να δηλώσει δημό
Μογγόλοι. Η κύρια βάση του Ιαπωνικού Στρατού στην περιοχή ήταν η πόλη Χαϊλάρ, ενώ για σια ότι οι δυνάμεις του όφειλαν να νικήσουν
τους Σοβιετικούς και τους Μογγόλους το Ταμσάγκ. τους Σοβιετικούς προκειμένου να εξαλεί
ψουν κάθε κομμουνιστική επιρροή στην Κίνα.
Το καλοκαίρι του 1938 Ιάπωνες και Σοβιετικοί
Δεν αρκέστηκε όμως μόνο σε αυτή την επιτυ τους συνδράμει υπογράφοντας ένα σχετικό στρατιώτες ενεπλάκησαν σε μια σύντομη, αλ
χία. Αναζητώντας νέες πολεμικές δάφνες οι πρωτόκολλο τον Μάρτιο του 1936. λά σφοδρή μάχη για τον έλεγχο του υψώμα
στρατιωτικές της δυνάμεις συνέχισαν την ε Μετά τον εύκολο θριάμβό της στη Μα τος Τσανγκουφένγκπου βρισκόταν 100 km νο
πεκτατική πολιτική καταλαμβάνοντας συνε ντζουρία η Στρατιά του ΚΘαντούνγκ, που είχε τιοδυτικά του Βλαδιβοστόκ. Κατά τη σύ
χώς εδάφη και φθάνοντας ως τα όρια της Ε την έδρα του αρχηγείου της στην πόλη Χσιν- γκρουση εκείνη η ιαπωνική Στρατιά της Κορέ
ξωτερικής Μογγολίας, που αποτελούσε από κίνγκ, απέκτησε τεράστιο κύρος και ανέλαδε ας που "χειρίστηκε" το ζήτημα υπέστη 1.400 α
το 1912 ρωσικό προτεκτοράτο. Αντιμέτωποι τον ρόλο της αιχμής του δόρατος του Ιαπωνι πώλειες και οι Σοβιετικοί 3.100. Ο Κόκκινος
με την πίεση που άρχισε να εκδηλώνεται στα κού Στρατού στην ηπειρωτική Ασία. Νέοι ορί Στρατός όμως είχε πολεμήσει καλά με δεδο
σύνορά τους οι ηγέτες της Μογγολίας (ενός ζοντες ανοίγονταν μπροστά της. Ο έλεγχος μένη τη χαώδη κατάσταση που είχε προκλη-
κράτους με πληθυσμό μόλις 800.000 κατοί της Μογγολίας σήμαινε έλεγχο του Υπερσιβη θεί στις τάξεις του από τις εκκαθαρίσεις του
κων) "προσκάλεσαν" τον Κόκκινο Στρατό να ρικού και η στρατηγική σημασία της περιοχής Στάλιν. Η κακοδαιμονία της κομμουνιστικής
Γ - - Ώ Τ Ι Κ Η ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ
καχυποψίας και μισαλλοδοξίας λίγο έλειψε να του Χαλχίν Γκολ δέχθηκε πυρά τυφεκίων από
προκαλέσει και μια νέα καταστροφή. Ο φημι έφιππους Μογγόλους. Παρόμοιες ανταλλα
σμένος στρατάρχης Βασίλυ Μπλύχερ, που ή γές πυρών συνεχίστηκαν κατά τους επόμε
ταν ανώτατος στρατιωτικός διοικητής της Σο νους μήνες. Η διαταγή Αρ. 1488 που εξέδωσε
βιετικής Απω Ανατολής και είχε καταστρώσει η Στρατιά του Κβαντούνγκ απαιτούσε από τα
το σχέδιο επιχειρήσεων στο Τσανγκουφένγκ, ιαπωνικά στρατεύματα “ούτε να προβαίνουν,
κλήθηκε λίγο πριν από τη μάχη στη Μόσχα, ό αλλά ούτε και να επιτρέπουν σε άλλους να
που και εκτελέστηκε. Το "επεισόδιο του Τσαν- προβούν σε παραβιάσεις της μεθοριακής
γκουφένγκ” (για τους Σοβιετικούς “μάχη της γραμμής". Οπου όμως τα σύνορα δεν ήταν σα
λίμνης Χασάν") ακολουθήθηκε από σειρά ε φώς καθορισμένα το αρχηγείο επέτρεπε
πεισοδίων μικρότερης έντασης στα σύνορα στους τοπικούς διοικητές να τα χαράξουν με
Μογγολίας-Μαντζουρίας, γεγονός που μαρ δική τους πρωτοβουλία ενημερώνοντας απλά
τυρούσε πιθανή στροφή του ιαπωνικού εν τους ανωτέρους τους! Το παράδοξο είναι πως
διαφέροντος προς τα δυτικά. δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι είχε προηγηθεί
Το καλοκαίρι του 1939 η προσοχή της διε η παραμικρή συνεννόηση μεταξύ του Τόκυο
θνούς κοινότητας ήταν δικαιολογημένα και της Στρατιάς του Κβαντούνγκ για την έκ
στραμμένη προς την Ευρώπη και την επερχό- δοση των διαταγών που αφορούσαν τη φρού
μενη θύελλα και έτσι ελάχιστοι ήταν εκείνοι ρηση της μεθορίου. Η κυριότερη αμφισβη
που ασχολούντο με τα γεγονότα στη μογγολι τούμενη περιοχή ήταν ένας θύλακας που πε-
κή μεθόριο. Τα αιματηρά συνοριακά επεισόδια ρικλειόταν ανατολικά από τη μεθόριο την ο
μεταξύ Ιαπώνων και Σοβιετικών αυξήθηκαν ποία αναγνώριζαν οι Σοβιετικοί (μια νοητή
σε αριθμό και ένταση ιδίως μετά τον Ιανουά γραμμή στον άξονα Αμουκουλάνγκ-Χαντα-
ριο του 1939, φέρνοντας σε δυσχερή θέση το γκάι που περνούσε από το χωριό Νομονχάν)
επιτελείο του σοβιετικού 57ου Σώματος που και 20 km δυτικότερα από τον ποταμό Χαλχίν
είχε την έδρα του στην Ουλάν Μπατόρ. Οι σο Γκολ που έρρεε από Βορρά προς Νότο. Οι Ιά
βιετικές δυνάμεις που βρίσκονταν στη Μογ πωνες επέμεναν ότι το σύνορο θα έπρεπε να
γολία για να αποδεικνύουν έμπρακτα το εν είναι ο Χαλχίν Γκολ, διότι ήταν δύσκολο να γί
διαφέρον της Μόσχας για την περιοχή αριθ νουν διακριτά κάποια άλλα σύνορα σε μια
μούσαν 30.000 άνδρες, αλλά φαίνονταν να στέππα όπως αυτή της Μογγολίας. Ενας μι
βρίσκονται σε μειονεκτική θέση. Πιθανώς θα κρότερος ποταμός, ο Χαϊλαστίν Γκολ, έτεμνε Ο στρατάρχης Ζούκωφ συνέδεσε το όνομά
έρχονταν αντιμέτωπες με μονάδες της Στρα σχεδόν κάθετα τον Χαλχίν Γκολ στο μέσο της του με τις μεγαλύτερες νίκες των
τιάς του Κβαντούνγκ, το άνθος του Ιαπωνι αμφισβητούμενης περιοχής που είχε μήκος Σοβιετικών Ενόπλων Δυνάμεων κατά τον Β '
κού Στρατού, που μπορούσαν να ανεφοδιάζο- 15-18 km. Ο τόπος εκείνος ήταν ένας από τους Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά το άστρο του
νται εύκολα και γρήγορα από το σιδηροδρομι πιο έρημους και αφιλόξενους που θα μπορού έλαμψε για πρώτη φορά στην Απω Ανατολή,
κό δίκτυο της Μαντζουρίας, τη στιγμή που οι σε κάποιος να συναντήσει πάνω στον πλανή όταν έδωσε στους υπερφίαλους Ιάπωνες
ένα σκληρό μάθημα στον ποταμό Χαλχίν
σοβιετικές δυνάμεις στην Εξωτερική Μογγο τη και τα μόνα αξιοσημείωτα τοπογραφικά χα
Γκολ.
λία απείχαν τουλάχιστον 700 km από την εγγύ ρακτηριστικά ήταν τα υψώματα εκατέρωθεν
τερη βάση τους στη Μπορζίγια και δρούσαν του Χαϊλαστίν Γκολ και δύο περιοχές κινούμε
σε μια χώρα με ανύπαρκτο οδικό δίκτυο. νης άμμου που ήταν αδιάβατες από οχήματα.
Τον χειμώνα το κρύο ήταν ανυπόφορο και οι
Η "ΓΚΡΙΖΑ ΖΩΝΗ" θερμοκρασίες έφθαναν στους -55 βαθμούς
63
Κελσίου, ενώ τους καλοκαιρινούς μήνες η ζέ Σοβιετικοί στρατιώτες του πυροβολικού και
ΤΗΣ ΜΟΓΓΟΛΙΑΣ στη ήταν αποπνικτική και τα κουνούπια "κατα Μογγόλοι ιππείς της 6ης Μεραρχίας Ιππικού
Στις 4 Οκτωβρίου 1938 μια 24μελής ομάδα βρόχθιζαν" οποιονδήποτε είχε εκτεθειμένο περιεργάζονται ένα εγκαταλελειμμένο
Ιαπώνων που εξέταζε την περιοχή ανατολικά το δέρμα του. Ο Ιούνιος και ο Ιούλιος ήταν οι ιαπωνικό πυροβόλο.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
4» 'jfei {,<
μόνοι μήνες του χρόνου που το θερμόμετρο βολικού, ενώ ένα απόσπασμα 200 ανδρών υπό τον επόμενο χρόνο για την ανδρεία που επέ-
στα σύνορα της Μογγολίας δεν έπεφτε κάτω τον αντισυνταγματάρχη Γιαόζο Αζούμα εξο δειξε κατά τη μάχη εναντίον των Γερμανών.
από το μηδέν. Βλάστηση υπήρχε μόνο σε μια ντώθηκε ολοσχερώς. Παρόλα αυτά οι Μογγό- Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου είχε
στενή λωρίδα γης κατά μήκος του Χαλχίν λοι υποχρεώθηκαν να υποχωρήσουν στη δυτι τραυματιστεί σοβαρά από χειροβομβίδα (το
Γκολ. Η υπόλοιπη περιοχή ήταν μια ατελείωτη κή όχθη του Χαλχίν Γκολ και οι Ιάπωνες επέ 1919) και η ακόλουθη άνοδός του στην ιεραρ
θαμνώδης πεδιάδα μέχρι εκεί που μπορούσε στρεψαν στο Χαϊλάρ πιστεύοντας ότι είχαν χία του Στρατού θα μπορούσε να χαρακτηρι-
να φθάσει το μάτι. Δεν υπήρχε ούτε ένα δέ λύσει το πρόβλημα και είχαν δώσει ένα καλό σθεί ως μέτρια. Το 1930 ανέλαβε καθήκοντα
ντρο σε ακτίνα εκατοντάδων χιλιομέτρων. Α μάθημα στον εχθρό. βοηθού επιθεωρητή του ιππικού και ήλθε για
κόμα και η ξυλεία για τα κινητά μαγειρεία έ Την 1η Ιουνίου ο υπουργός Αμυνας της πρώτη φορά σε επαφή με τον χαρισματικό
πρεπε να μεταφέρεται από τη Σιβηρία. ΕΣΣΔ, Κλήμεντ Βοροσίλωφ, κάλεσε εσπευ στρατάρχη Τουχατσέφσκυ, που τον μύησε
Επειτα από όλους αυτούς τους λανθα σμένα στο γραφείο του τον υποδιοικητή της στις θεωρίες του για τις "επιχειρήσεις σε βά
σμένους χειρισμούς και υπολογισμούς η ια Στρατιωτικής Περιοχής της Λευκορωσίας, θος". Ο Ζούκωφ σώθηκε από τις εκκαθαρίσεις
πωνική 23η Μεραρχία Πεζικού, που έδρευε στρατηγό Γκεόργκι Ζούκωφ, και του ανακοί χάρη στη φτωχή και άσημη καταγωγή του (ή
στην πόλη Χαϊλάρ, πήρε την άτυπη έγκριση νωσε απλά: “Νομίζω ότι οι Ιάπωνες έχουν αρχί ταν γιος ενός απλού χωριάτη υποδηματοποι
της Στρατιάς του Κβαντούνγκ για να πραγμα σει μια μεγάλη στρατιωτική περιπέτεια. Οπως ού) και διορίστηκε διοικητής του 3ου Σώμα
τοποιήσει μια επιχείρηση σάρωσης των ενο και αν είναι πρόκειται μόνο για την αρχή". Ο τος Ιππικού το 1937, πριν μετατεθεί στη Λευ
χλητικών Μογγόλων ιππέων στον Χαλχίν Βοροσίλωφ διέταξε τον Ζούκωφ να μεταβεί ε κορωσία. Ετσι όταν κλήθηκε από τον Βοροσί
Γκολ. Στις 28 Μαϊου 1939 έστειλε 2.500 άν πειγόντως στην Απω Ανατολή, να εκτιμήσει λωφ ήταν ήδη ένας αξιωματικός άριστα κα
δρες να εκκαθαρίσουν την ανατολική όχθη επί τόπου την κατάσταση και αν το έκρινε α ταρτισμένος και έμπειρος, εμποτισμένος με
του ποταμού, με την εντολή να αποσπάσουν παραίτητο, να αναλάβει ο ίδιος τη διοίκηση νέες ιδέες και έτοιμος να εφαρμόσει τα νέα ε
όσο το δυνατόν περισσότερα πτώματα Μογ- των σοβιετικών δυνάμεων στη Μογγολία. πιχειρησιακά δόγματα. Ο Ζούκωφ είχε επίσης
γόλων για να αποδείξουν ποια πλευρά παρα Ποιος ήταν όμως ο άνθρωπος στον οποίο τη φήμη ενός εξαιρετικά αυστηρού ανθρώ
βιάζει πραγματικά τη μεθόριο. Η αποστολή ε ο Στάλιν εμπιστευόταν μια τόσο κρίσιμη απο που, που έδινε ιδιαίτερη έμφαση στην πει
ξελίχθηκε σε βίαιη μάχη με τον εχθρό, που στολή τη στιγμή που δεν είχε ακόμα κοπάσει θαρχία και ήταν πολύ απαιτητικός από τους υ
φάνηκε πολύ ισχυρότερος από όσο είχε υπο ο θόρυβος από τις μαζικές εκτελέσεις τόσων φισταμένους του, στους οποίους δεν συγχω
λογίσει ο διοικητής της 23ης Μεραρχίας, υπο εξαίρετων αξιωματικών; Ο 43χρονος Ζούκωφ ρούσε το παραμικρό σφάλμα. Από μια εύνοια
στράτηγος Μιτσιτάρο Κοματσουμπάρα. Οι Ιά είχε αρχίσει τη στρατιωτική πορεία του το της τύχης ή ως αποτέλεσμα ρεαλιστικού και
πωνες καθηλώθηκαν από σφοδρά πυρά πυρο 1915 και είχε παρασημοφορηθεί δύο φορές ακριβούς υπολογισμού ο Στάλιν φρόντισε
ΠΕΖΙΚΟΥ
Με το τέλος των επιχειρήσεων στο Βουχάν και στην Καντώνα το 1938, στο πανεπιστήμιο.
ο Ιαπωνικός Στρατός άρχισε να ετοιμάζεται για έναν παρατεταμένο πόλεμο Ο υποστράτηγος Κοματσουμπάρα Μιτσιτάρου ανέλαβε τη διοίκηση
στην Κίνα έχοντας πάντα την προσοχή στραμμένη προς την ΕΣΣΔ. Οι ε της Μεραρχίας στις 7 Ιουλίου 1938 και στο τέλος του μήνα ο σχηματισμός
χθροπραξίες με τους Κινέζους συνέχισαν να απορροφούν τις 27 από τις 37 μετακινήθηκε στο Χαϊλάρ της Μαντζουρίας, κοντά στις λίμνες Χουλούν
μεραρχίες που διέθετε τότε και όταν τον Ιούλιο του 1938 χρειάστηκε να Νορ και Μπουίρ Νορ, όπου υπήχθη στις διαταγές της Στρατιάς του Κβα-
μεταφερθούν νότια οι δύο ταξιαρχίες ιππικού που διατηρούσε στην πόλη ντούνγκ. Τα όπλα και το υπόλοιπο υλικό της βρίσκονταν στα προβλεπόμε-
Χαϊλάρ της Μαντζουρίας, ανέκυψε ένα σοβαρό πρόβλημα σχετικά με το να επίπεδα, αλλά η ποιότητά τους δεν ήταν καθόλου ικανοποιητική για επι
ποια μονάδα θα έπρεπε να τις αντικαταστήσει σε καθήκοντα φρουράς κο χειρήσεις σε έρημο. Οι στρατιωτικές αναφορές της εποχής μάλιστα τη χα
ντά στη μογγολική μεθόριο. Η πρώτη σκέψη του Αυτοκρατορικού Γενικού ρακτήριζαν από "καθόλου καλή" ως "τη χειρότερη στον Ιαπωνικό Στρατό".
Επιτελείου ήταν να στείλει στη θέση τους την 8η Μεραρχία Πεζικού, αλλά Ακόμα υπήρχαν ελλείψεις σε οχήματα, η 23η Μεραρχία ήταν αναγκασμένη
64 οι αυξανόμενες ανάγκες στην Κίνα επέβαλλαν τη μεταφορά της εκεί. Στο να βασίζεται ακόμα στα ξεπερασμένα πυροβόλα Τύπου 38 των 75 mm, που
μεταξύ βρισκόταν σε εξέλιξη ένα πρόγραμμα συγκρότησης επτά νέων με είχαν κατασκευαστεί το 1907 και τα οποία δεν χρησιμοποιούσε πια καμία
ραρχιών στον Ιαπωνικό Στρατό, με σκοπό να τον εφοδιάσει με αρκετές δυ άλλη ιαπωνική μεραρχία. Ο αντιαρματικός οπλισμός της ήταν ανεπαρκέ
νάμεις για μελλοντική επέκταση των επιχειρήσεων. Οι παλαιές μεραρχίες στατος, παρά το γεγονός ότι είχε αναπτυχθεί σε μια περιοχή όπου αναμε-
διατηρήθηκαν οε εφεδρεία αρχικά στην Ιαπωνία και κατόπιν στη Μαντζου νόταν να δράσει σε ανοικτό χώρο. Προφανώς η Στρατιά του Κβαντούνγκ υ
ρία, ως ασφάλεια για το υποθετικό ενδεχόμενο ενός γενικευμένου πολέ πέθετε ότι η 23η Μεραρχία θα αντιμετώπιζε μόνο ελαφρά οπλισμένους
μου με την ΕΣΣΔ. Μογγόλους ιππείς, διαφορετικά δεν μπορεί να εξηγηθεί το ότι την προικο
Η βασική διαφορά των νέων μεραρχιών από τις παλαιές ήταν ο μικρός δότησε μόνο με τέσσερα πυροβόλα των 37 mm και τέσσερα των 75 mm
αριθμός μόνιμων στελεχών που διέθεταν, καθώς επανδρώνονταν κυρίως (κατασκευής 1908) ανά σύνταγμα πεζικού. Το σύνολο πυροβόλων της με
από εφέδρους και προσωπικό μεγάλης σχετικά ηλικίας. Από τις αρχές του ραρχίας μόλις που έφθανε τα 60 και ο αριθμός βαρέων πολυβόλων ήταν ε
1938 η δομή των ιαπωνικών μεραρχιών άλλαξε από αυτή των τεσσάρων συ πίσης μικρός σε σύγκριση με άλλους ιαπωνικούς σχηματισμούς παρόμοιου
νταγμάτων σε εκείνη των τριών. Η 23η Μεραρχία Πεζικού, που ενεργοποιή- μεγέθους.
θηκε τον Απρίλιο του ίδιου έτους στην περιοχή Κουμαμότο του ημιτροπι- Οταν ο επιτελάρχης της 23ης Μεραρχίας, συνταγματάρχης Ούτσι
κού νησιού Κυουσού, ανήκε σε αυτόν τον νέο τύπο "τριαδικής" μεραρχίας. Τοουτόμου, έστειλε επείγον σήμα στο αρχηγείο της Στρατιάς τού Κβα-
Οι άνδρες της προέρχονταν κυρίως από το Κυουσού και σε μικρότερο βαθ ντούνγκ ζητώντας να συμπληρωθεί ο εξοπλισμός, εκείνο του απάντησε
μό από το δυτικό Χονσού και πόλεις όπως η Κουρούμα, η Χιροσίμα και η πως ο τομέας του Χαϊλάρ ερχόταν τελευταίος σε προτεραιότητα χορήγη
Κοκούρα. Τα τρία οργανικά της συντάγματα πεζικού ήταν το 64ο, το 71ο σης νέου υλικού και η Μεραρχία απέμεινε μόνη και “ανεξάρτητη" στη δύση
και το 72ο, ενώ επιπρόσθετα διέθετε το 23ο Σύνταγμα Αναγνώρισης Ιππι προσπαθώντας να εκτελέσει κάποιες ασκήσεις ετοιμότητας κατά τον δρι-
κού, το 13ο Σύνταγμα Πεδινού Πυροβολικού με εννέα πυροβολαρχίες, το μύ χειμώνα του 1938-39. Οι ειδικοί του Ιαπωνικού Στρατού κατέτασσαν την
23ο Σύνταγμα Μηχανικού και το 23ο Σύνταγμα Μεταφορών. Ολα τα “ συ 23η Μεραρχία από άποψη μαχητικής ικανότητας “ κάτω του μέσου όρου"
ντάγματα", εκτός από εκείνα του πεζικού, διέθεταν ουσιαστικά από δύο και τη συνέκριναν με εκείνη που αναμενόταν να έχει μια μεραρχία φρούρη
λόχους το καθένα. Η συνολική αριθμητική δύναμη της 23ης Μεραρχίας α σης στην Κίνα. Κατά κανόνα χρειάζονταν τουλάχιστον 18 μήνες για να μορ-
νερχόταν σε 13.000 αξιωματικούς και οπλίτες. Οι τελευταίοι ήταν νεαρότα φοποιηθεί μια νέα μεραρχία και να αποκτήσει τη συνοχή της και αυτό σή-
τοι και άπειροι, αλλά επιθετικοί, ενθουσιώδεις και καλοί μαχητές - ειδικά ε μαινε πως η 23η (αν και είχε αυξήσει τη δύναμή της σε 15.140 άτομα) είχε
κείνοι που κατάγονταν από το Κυουσού είχαν τη φήμη άριστης υγείας και ανάγκη από ένα ακόμα έτος εκπαίδευσης την εποχή της μάχης του Χαλχίν
μεγάλης φυσικής αντοχής. Η ποιότητα των αξιωματικών όμως ήταν μέτρια. Γκολ. Σύμφωνα με την εντύπωση ενός Ιάπωνα επιτελούς "η 23η Μεραρχία
Οι περισσότεροι ήταν νεαροί μαθητές στρατιωτικών σχολών ή δόκιμοι που θύμιζε ένα ζευγάρι νεονύμφων που δεν γνωρίζει ακόμα καλά ο ένας τον
κατατάσσονταν για έναν χρόνο και οι απόφοιτοι της στρατιωτικής ακαδη άλλον και είναι υποχρεωμένο να ξεκινήσει τη ζωή του έχοντας μόνο μια κα
μίας ήταν ελάχιστοι. Πολλοί από τους κατώτερους αξιωματικούς ήταν έφε τσαρόλα και ένα τηγάνι".
δροι που είχαν κληθεί και πάλι σε υπηρεσία έπειτα από τις σπουδές τους
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
στον κατάλληλο χρόνο να επιλέξει τον κατάλ Τα ιαπωνικά
ληλο άνθρωπο για την κατάλληλη θέση, όπως στρατεύματα
έπραξε αργότερα και ο Χίτλερ με τον Ρόμμελ. κινή&ηκαν πεζή από το
Χαϊλάρ ως τον Χαλχίν
Η ΕΣΣΔ χρειαζόταν σε εκείνη τη φάση στην Α
Γκολ για την επίθεσή
νατολή τον καλύτερο αξιωματικό της και έλα- τους τον Ιούλιο του
6ε πραγματικά τον καλύτερο. 1939, καλύπτοντας σε
Ο Ζούκωφ έφθασε στο επιτελείο του έξι ημέρες απόσταση
57ου Σώματος στη Μογγολία στις 5 Ιουνίου 200 km.
1939 και σχεδόν αμέσως εξοργίστηκε διαπι
στώνοντας ότι ο στρατηγός Φεκλένκο, που η
γείτο του σχηματισμού, ειχε το αρχηγείο του
σε απόσταση 100 km από το μέτωπο. Επιπλέον
ούτε ο Φεκλένκο, ούτε κανένας από τους επι
τελείς του δεν είχε επισκεφθεί την περιοχή ε
πιχειρήσεων του Χαλχίν Γκολ και είχαν αμελή
σει να διατάξουν τη στρώση τηλεφωνικών και
τηλεγραφικών καλωδίων ή τη δημιουργία δια
δρόμου απο-προσγείωσης. Κατά συνέπεια ο
έλεγχος που είχαν επί των μάχιμων μονάδων
ήταν ελλιπέστατος. Ο Ζούκωφ απάλλαξε τον
Φεκλένκο και ανέλαδε τη διοίκηση του 57ου
Σώματος, στέλνοντας παράλληλα επείγον σή
μα προς τη Μόσχα για την αποστολή μεγάλων
ενισχύσεων, οι οποίες όντως κατέφθασαν ως
το τέλος του μήνα. Στις ήδη
μογγολικές δυνάμεις, την 7η Ταξιαρχία Μεθο
ριακών Φρουρών και την 6η Ταξιαρχία Ιππικού,
προστέθηκαν η 11η Τεθωρακισμένη Ταξιαρ
χία, οι 7η, 8η και 9η Μηχανοκίνητες Ταξιαρ
χίες, η 36η Μηχανοκίνητη Μεραρχία, ένα από- μογγολικής βάσης του Ταμσάγκ στις 27 Ιουνί Αυτή η πρώτη σοβαρή μάχη μεγάλης έ
σπασμα Θαρέος πυροβολικού και η μογγολική ου. Η επιχείρηση κατέληξε στην καταστροφή κτασης στον Χαλχίν Γκολ κατέδειξε και στους
8η Μεραρχία Ιππικού. τουλάχιστον 98 αεροσκαφών στο έδαφος και δύο εμπολέμους τα σοβαρά προσκόμματα
Στις αρχές Ιουλίου είχαν πια αναπτυχθεί στον αέρα και στην πρόκληση ζημιών σε άλλα που έθετε στις κάθε είδους στρατιωτικές επι
εκατέρωθεν του Χαλχίν Γκολ σημαντικές 51. χειρήσεις η μορφολογία της περιοχής. Η έλ
στρατιωτικές δυνάμεις και από τους δύο αντι Εκμεταλλευόμενος την ευκαιρία που πί λειψη νερού ήταν τέτοια ώστε γινόταν η μεγα
πάλους. Οι Ιάπωνες διέθεταν ολόκληρη την στευε ότι διαγραφόταν μπροστά του από τη λύτερη δυνατή οικονομία. Ο υπολοχαγός Νο-
23η Μεραρχία Πεζικού και ένα σύνταγμα της σαρωτική επιτυχία του αεροπορικού κτυπή γκούτσι παραδέχθηκε ότι είχε να πλύνει το
έμπειρης 7ης Μεραρχίας Πεζικού, σε ένα σύ ματος ο Κοματσουμπάρα αποφάσισε να επιτε πρόσωπό του 20 ημέρες. Αρκετοί Ιάπωνες έ
νολο που αριθμούσε 20.000 πεζούς, 4.700 ιπ θεί εκ νέου με τη Μεραρχία του στις 2 Ιουλί χασαν μέχρι και το 18% του βάρους τους από
πείς, 70 άρματα μάχης και 268 πυροβόλα. Σο ου, προκειμένου να εκμηδενίσει τα μογγολικά την πείνα και τις στερήσεις, οι δε αντίπαλοί
βιετικοί και Μογγόλοι υστερούσαν ακόμα α τμήματα τα οποία είχαν περάσει πάλι στην α τους υπέφεραν στον ίδιο βαθμό. Οσο για τη 65
ριθμητικά, παρατάσσοντας 11.000 πεζούς, νατολική όχθη του Χαλχίν Γκολ καθηλώνο- γνώμη που είχαν οι Ιάπωνες για τις μαχητικές ■■■
2.000 ιππείς, 186 άρματα μάχης, 266 θωρακι ντάς τα με επιθέσεις κατά μέτωπο και κυκλώ- αρετές των Σοβιετικών, αυτή κυμαινόταν από
σμένα οχήματα και 109 πυροβόλα. νοντάς τα με την αιφνιδιαστική διάβαση του μέτρια ως πολύ καλή, όπως ανέφερε και ο συ
Η επόμενη κλιμάκωση σημειώθηκε στον ποταμού από τον Βορρά. Το σχέδιό του προέ- νταγματάρχης Ταμάντα Γιοσίο: "Σε αρκετές
εναέριο χώρο μεταξύ Χαλχίν Γκολ και μεθορί βλεπε έναν υπερκερωτικό ελιγμό προς Νότο, περιπτώσεις, όταν πολεμούσαμε εκ του συ-
ου. Μεταξύ των ενισχύσεων που ζήτησε και έ ο οποίος θα απέκοπτε τις οδούς υποχώρησης στάδην, οι Σοβιετικοί αρνούντο να υποχωρή
λαβε ο Ζούκωφ συγκαταλέγονταν 100 μαχητι των Μογγόλων. Ομως η επιχείρηση δεν εξελί σουν και μερικοί ανατινάζονταν μόνοι τους με
κά αεροσκάφη (από τα οποία αρκετά ήταν των χθηκε όπως την είχε συλλάβει ο Κοματσου χειροβομβίδες για να μη συλληφθούν". Επει
τύπων 1-16 και 1-153), με τα οποία πετούσαν μπάρα. Η γεφύρωση του Χαλχίν Γκολ αποδεί τα από μια μάχη στην ανατολική όχθη του
μεταξύ άλλων και 21 χειριστές που είχαν τιμη χθηκε εξαιρετικά χρονοβόρα (ολόκληρη η Χαλχίν Γκολ οι Ιάπωνες καταμέτρησαν 102
θεί με το διάσημο του Ηρωα της Σοβιετικής Ε Στρατιά του Κβαντούνγκ διέθετε μόνο μια πτώματα Σοβιετικών "πεσμένα όλα στην πλά
νωσης για τη δράση τους κατά τον Εμφύλιο πλωτή γέφυρα μήκους 50 m, την οποία είχε τη, μεγάλα σώματα που βρίσκονταν μέσα σε
Πόλεμο της Ισπανίας. Μεταξύ 17 και 19 Ιουνί παραχωρήσει στην 23η Μεραρχία) και η δυτι μαυρισμένες κηλίδες αίματος". Το σθένος και
ου τα σοβιετικά αεροσκάφη προσέβαλαν ια κή όχθη έβριθε από τεθωρακισμένα των Σο η αποφασιστικότητα των Σοβιετικών θα έπρε
πωνικές θέσεις κοντά στη λίμνη Μπουίρ Νορ βιετικών, Οι τελευταίοι έριξαν στη μάχη έναν πε να καταστήσουν τους Ιάπωνες πιο προσε
και στο χωριό Καντσουερχμιάο, όπου πολυβό- τόσο μεγάλο αριθμό αρμάτων μάχης ώστε το κτικούς, αλλά αυτοί αφέθηκαν να μεθύσουν
λησαν τη φρουρά από ύψος 300 m. Στις 22 Ιου ιαπωνικό πεζικό παρά τον ηρωισμό και την αυ από τον ενθουσιασμό της προσωρινής νίκης.
νίου έγινε μια γιγαντιαία αερομαχία πάνω από τοθυσία του ακινητοποιήθηκε χωρίς να μπο Η σοβιετική τακτική προέβλεπε την εξα
έδαφος της Εξωτερικής Μογγολίας, στην ο ρέσει να προχωρήσει ποτέ νοτιότερα από τα σθένηση του αντιπάλου με βολές πυροβολι
ποία συμμετείχαν 92 ρωσικά αεροσκάφη και υψώματα Μπαϊν Τσαγκάν. Τα ελάχιστα άρματα κού και την ακόλουθη συνδυασμένη επίθεση
120 ιαπωνικά. Οι δύο πλευρές εξέδωσαν αντι- του αντιστράτηγου Γιασουόκα Μασαόμι προ με πεζικό και άρματα. Συνήθως αναλογούσαν
κρουόμενες ανακοινώσεις ισχυριζόμενες ότι σπάθησαν με πάθος να υπερασπιστούν το πε 10 πεζοί σε κάθε άρμα και τα τεθωρακισμένα
οι πιλότοι τους επικράτησαν άνετα και κατέρ- ζικό, αλλά υπέστησαν σοβαρές απώλειες. Οι χρησιμοποιούντο κυρίως σαν κινούμενο πυ
ριψαν 40-50 αεροσκάφη του αντιπάλου. Θορυ Ιάπωνες αιφνιδιάστηκαν από τον αριθμό Σο ροβολικό, αποφεύγοντας να πλησιάσουν πο
βημένη από τη συνεχή αεροπορική δραστη βιετικών στρατιωτών και αρμάτων που συνά λύ τις αμυντικές γραμμές των Ιαπώνων. Τα άρ
ριότητα των Σοβιετικών η Στρατιά του Κβα- ντησαν, αφού υπέθεταν ότι θα αντιμετώπιζαν ματα προτιμούσαν να βάλλουν από στατικές
ντούνγκ πήρε την απόφαση να καταφέρει ένα κυρίως Μογγόλους μαχητές και λίγους "συμ θέσεις και οι πυροβολητές τους ήταν γενικά
μαζικό προληπτικό πλήγμα κατά της κύριας βούλους" της Μόσχας. εύστοχοι. Σε αντίθεση με τα αδύναμα βραχύ-
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
K a w a πυροβόλα των 37 και των 57 mm που με την οχύρωση των στρατευμάτων του και μεγαλύτερη μάχη που θα αποτελούσε την κο
διέθεταν τα ελαφρά ιαπωνικά άρματα, τα σο την αποκατάσταση των απωλειών του. Κρατώ ρύφωση του δράματος και θα έκρινε την τύχη
βιετικά τεθωρακισμένα τύπου ΒΤ και Τ-26 ή ντας σταθερά την ανατολική όχθη οι σοβιετι της συνοριακής γραμμής, αλλά και της Εξωτε
ταν εξοπλισμένα με ασύγκριτα καλύτερα ό κές δυνάμεις είχαν διαφυλάξει το σύνορο που ρικής Μογγολίας. Η Στρατιά του Κβαντούνγκ
πλα που έβαλλαν βλήματα μεγάλης αρχικής διεκδικούσαν και είχαν στην κατοχή τους ένα ήθελε να αποκαταστήσει το γόητρό της, που
ταχύτητας. "Τις δικές μας οβίδες μπορούσαμε σπουδαίο ορμητήριο για χρήση όταν θα ερχό ένιωθε ότι είχε τρωθεί από τις ατυχίες στο
να τις βλέπουμε καθώς πετούσαν προς τον ταν η ώρα της δικής τους αντεπίθεσης. Τσανγκουφένγκ και από τις "αναγνωριστικές"
στόχο, ενώ από τα εχθρικά πυροβόλα μόλις κρούσεις στον Χαλχίν Γκολ, αλλά έδειχνε και
που προλαβαίναμε να ακούσουμε τον κρότο ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΕΣ μια περίεργη επιφυλακτικότητα. Ο διοικητής
πριν δεχθούμε τα πλήγματα των βλημάτων", της, στρατηγός Ουέντα, επισκέφθηκε το μέ
έλεγε ένας Ιάπωνας αρματιστής. Τα σοβιετικά
ΓΙΑ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ τωπο της Μογγολίας μόνο μια φορά (29-30
άρματα υστερούσαν σε φινίρισμα και άνεση Αν και είχε αποκρούσει επιτυχώς τον ε Ιουλίου) και απέφυγε να δεσμευτεί για την ε
του πληρώματος. Συχνά δεν ήταν ούτε καν χθρό ο Ζούκωφ δεν ήταν καθόλου ευχαριστη νίσχυση της 23ης Μεραρχίας Πεζικού με τον
βαμμένα, παρουσίαζαν σκουριές και οι ραφές μένος με την απόδοση των υφισταμένων του. κύριο όγκο της επίλεκτης 7ης Μεραρχίας. Οι
των συγκολλήσεων ήταν ορατές αλλά τα πυ Ο ιαπωνικός υπερκερωτικός ελιγμός είχε ε- λόγοι μιας τέτοιας απόφασης σχετίζονταν με
ροβόλα τους -χωρίς να είναι ιδιαίτερα ακριβή μποδισθεί την τελευταία στιγμή και αφού κα τη διοικητική μέριμνα. Τουλάχιστον 600 φορ
- προκαλούσαν δέος. Ο αντιβαλλιστικός σχε- ταβλήθηκε πολύς κόπος και βαριές θυσίες. Η τηγά αυτοκίνητα ήταν ήδη απασχολημένα
διασμός της θωράκισής τους ήταν επίσης α επέμβαση της 11ης Τεθωρακισμένης Ταξιαρ προετοιμάζοντας την 23η Μεραρχία να αντέ-
νώτερος από εκείνον των ιαπωνικών αρμά χίας είχε περισσότερο τον χαρακτήρα τού ξει τον επερχόμενο μογγολικό χειμώνα, αφή
των, που διέθεταν υποτυπώδη θωράκιση πά "από μηχανής θεού" παρά της κίνησης βάσει νοντας μόνο 400 για τις ανάγκες της υπόλοι
χους 15-17 mm. Η κίνηση των αρμάτων ΒΤ επί συγκεκριμένου αμυντικού σχεδίου. Αν τα σο πης Στρατιάς. Ετσι δεν υπήρχε η δυνατότητα
παντοδαπού εδάφους ήταν καλύτερη από αυ βιετικά άρματα δεν τύχαινε να βρίσκονται στο να προστεθούν νέες δυνάμεις στη μεθόριο. Ο
τή των ιαπωνικών τύπων, που οι ερπύστριές σωστό μέρος την κατάλληλη στιγμή πιθανό Ουέντα φρόντισε όμως να αποσταλούν 4.300
τους ήταν πιο θορυβώδεις και συχνά έσπαζαν τατα οι Ιάπωνες θα είχαν επιτύχει τον σκοπό αντικαταστάτες στον Κοματσουμπάρα και έ
κατά τη διάβαση κωλυμάτων. Ομως και οι ε τους και θα είχαν απομονώσει σε έναν μεγάλο φερε νέους αξιωματικούς από την Ιαπωνία για
λεύθεροι σκοπευτές των Σοβιετικών ήταν ε θύλακα τις δυνάμεις που φρουρούσαν τη με να καλύψει τα κενά στους βαθμούς λοχαγού
ντυπωσιακοί, αφού μπορούσαν να βάλλουν θόριο. Μια τέτοια τροπή αφενός θα τους έδι και άνω.
από τα 800 μέτρα τη στιγμή που οι Ιάπωνες νε τον έλεγχο της μεθορίου και αφετέρου θα Για τους Σοβιετικούς δεν υπήρχε άλλος
σκοπευτές περιορίζονταν στα 300 μέτρα λόγω σήμαινε ένα άδοξο τέλος για τον Ζούκωφ, δρόμος από τη νίκη. Ενδεχόμενη ήττα θα σή-
μέτριων διοπτρών. που θα είχε να αντιμετωπίσει το εκτελεστικό μαινε την ενθάρρυνση ενός ισχυρού αντιπά
Επειτα από τρεις ημέρες συνεχών σοβιε απόσπασμα ή τη δολοφονία από κάποιον πρά λου που θα επιχειρούσε αργότερα τον ακρω
τικών εφόδων, κατά τις οποίες κατέστρεψαν κτορα της μισητής NKVD. Ο Ζούκωφ είχε πια τηριασμό της χώρας. Επιπλέον η επικράτηση
περίπου 300 εχθρικά άρματα εκτοξεύοντας ε τον ολοκληρωτικό έλεγχο των επιχειρήσεων των Ιαπώνων στον Χαλχίν Γκολ θα δημιουρ
ναντίον τους φιάλες με βενζίνη ("καενμπίν"), στα σύνορα της Μογγολίας και είναι χαρακτη γούσε την εικόνα ενός διαλυμένου Κόκκινου
οι Ιάπωνες υποχώρησαν στην ανατολική όχθη ριστικό ότι επικοινωνούσε με τη Μόσχα παρα Στρατού και θα έπειθε τον Χίτλερ ότι οι αριθ
του Χαλχίν Γκολ. Ως τις 12 Ιουλίου πέτυχαν να κάμπτοντας επιδεικτικά τον στρατηγό Στερν, μητικά ογκώδεις δυνάμεις της ΕΣΣΔ ήταν
καταστρέψουν πέντε από τις γέφυρες του ε τον στρατιωτικό διοικητή Απω Ανατολής που στην πραγματικότητα ένας "χάρτινος πύρ
χθρού και να καταμετρήσουν 1.700 πτώματα είχε αντικαταστήσει τον Μπλύχερ. γος”. Από τη μια πλευρά ο Στάλιν αντιλαμβα
Σοβιετικών, τα περισσότερα στη συμβολή του Η αναμέτρηση του Ιουλίου όμως ήταν μό νόταν πως αν υπέγραφε μια στρατιωτική συμ
Χαλχίν Γκολ και του Χαϊλαστίν Γκολ. Στα χέρια νο η πρόγευση. Ηταν πια φανερό ότι επίκειτο φωνία με τον Χίτλερ θα μπορούσε πιθανώς να
ββ των Σοβιετικών απέμενε πια ένα επίμηκες
■■ προγεφύρωμα στην ανατολική όχθη του Χαλ
χίν Γκολ, εύρους μόνο 3-5 km. Οι Ιάπωνες ήταν
αποφασισμένοι να το συντρίψουν σε μια δεύ
τερη φάση της επιθετικής τους ενέργειας. Η
Στρατιά του Κβαντούνγκ έστειλε στο μέτωπο
την 3η Ταξιαρχία Βαρέος Πυροβολικού του υ
ποστράτηγου Χάτα Γιουζαμπούρο εφοδια
σμένη με 16 οβιδοβόλα των 150 mm ("το πολυ
τιμότερο πυροβολικό που είχαμε στην Κίνα",
σύμφωνα με το σχόλιο ενός Ιάπωνα αξιωματι
κού) και 16 οβιδοβόλα των 100 mm. Τα ξημερώ
ματα της 23ης Ιουλίου η νέα έφοδος υποστη-
ρίχθηκε από σφοδρά πυρά πυροβολικού που
έκαναν τους Ιάπωνες στρατιώτες να χοροπη
δούν ενθουσιασμένοι στις θέσεις εξόρμησής
τους. Τα σοβιετικά πυροβόλα απάντησαν και η
μονομαχία συνεχίστηκε για 16 ώρες! Παρά τις
απεγνωσμένες εφόδους του ο Κοματσουμπά-
ρα απέτυχε να ξεριζώσει το σοβιετικό προγε
φύρωμα υφιστάμενος το σφυροκόπημα 2.000
οβίδων την ημέρα. Στις 25 Ιουλίου μια διαταγή
από το Χσινκίνγκ τον υποχρέωσε να αναστεί-
λει κάθε περαιτέρω δράση και να ασχοληθεί
Ιππικό
Χαλχίν Γκολ 20-31 Αυγ. 1939
Σοβιετικές δυνάμεις
70 21 Αυγ. / /
c^b Ιαπωνικές δυνάμεις
27 Αυγ.
Κεντρική Ομάδα
Εφ εδρείες
Αρχηγείο 1ης /
Ομάδας Στρατιών /
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ ΤΟ Ρ ΙΑ
Ερυθρός Στρατός, ανθυπολοχαγός
τεθωρακισμένων, 1935-1940. Η
budionovka (οφείλει το όνομά της στον
διοικητή ιππικού Μπουντιένι) εμφανίζεται
εδώ με αναδιπλωμένα πτερύγια. Ο
βραχύς δερμάτινος επενδύτης
αποτελούσε πλέον - λόγω περιορισμένων
πρώτων υλών - “είδος υπό εξαφάνισιν”.
Τα διακριτικά όπλου (μεταλλικό άρμα) και
βαθμού διακρίνονται στα επιρράμματα. Ο
ζωστήρας είναι ο τυπικός και το
περίστροφο είναι το Nagant 1932.
Ιαπωνικός Αυτοκρατορικός
Στρατός, υπολοχαγός
πεζικού, 7939.
Η στολή αξιωματικών Μ90
συμπληρώνεται από
ζωστήρα, ξίφος, θήκη
χαρτών, πιστόλι σε τελαμώνα
από τον δεξιό ώμο και κυάλια
από τον αριστερό. Τα
διακριτικά βαθμού
εμφανίζονται στον γιακά και
στα μανίκια (1,2,3 σειρίδες
για κατωτέρους, ανωτέρους,
ανωτάτους αντίστοιχα και
1- 3 αστέρια).
Σ ΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
μάσια στον Χαλχίν Γκολ και τόσο άσχημα στη Ιαπωνικός Αυτοκρατορικός
Φινλανδία; "Η απάντηση μπορεί να δοθεί μόνο Στρατός, οπλίτης Α ’, 1939.
με δύο λέξεις", γράφουν οι Σοβιετικοί ιστορι Η στολή υπηρεσίας Μ98
εμφανίζεται εδώ με
κοί, "και αυτές δεν μπορεί να είναι άλλες από:
πλήρη εξάρτυση:
Γκεόργκι Ζούκωφ". Ενώ η συλλογή πληροφο
Ζωστήρα, φυσιγγιοθήκες
ριών, η μυστικότητα, η εξαπάτηση, η ευκινη (εμπρός δύο των 30 φυσ.
σία και η αριστοτεχνική χρήση συνδυασμένων και πίσω μία των 60
όπλων ήταν οι χαρακτηριστικότερες παράμε φυσ.), σακίδιο
τροι στον Χαλχίν Γκολ, στην εκστρατεία κατά προσωπίδας, ξιφολόγχη
της Φινλανδίας όλες σχεδόν οι αρχές του πο για το τυφέκιο 6,5 mm
λέμου παραβιάστηκαν ή αγνοήθηκαν από Arisaka Μ38, σιτιοδόχο,
τους μεγαλόσχημους Σοβιετικούς στρατάρ υδροδοχείο και προσωπικά
είδη στο σακίδιο.
χες που διεξήγαγαν την εκστρατεία με τον
Διακριτικά βαθμού είναι
μεγαλύτερο δυνατό ερασιτεχνισμό. Σπάνια έ
δύο πεντάκτινα κίτρινα
χει καταγραφεί περίπτωση κατά την οποία έ αστέρια σε κόκκινο
νας στρατός πολέμησε τόσο έξοχα σε μια πε επίρραμμα.
ριοχή και τόσο θλιβερά σε μια άλλη λίγους μή
νες αργότερα. Ενας σημαντικός παράγοντας
ήταν το ότι οι Ιάπωνες στρατιώτες θεωρούντο
(και ήταν) ικανοί και ασκημένοι βετεράνοι για σκεται σε όλες σχεδόν τις
τους οποίους οι Σοβιετικοί έτρεφαν μεγάλη ε στρατιωτικές σχολές του κό
κτίμηση, ενώ αντίθετα οι τελευταίοι έβλεπαν σμου ως μια λαμπρή εφαρμογή
με περιφρόνηση τους Φινλανδούς, που με μια σωστής τακτικής. Τα διδάγματα
πρόχειρη ματιά φαίνονταν τελείως ανίκανοι του Χαλχίν Γκολ έχουν μεγάλη ση
να ανακόψουν τον σοβιετικό οδοστρωτήρα. μασία για οποιονδήποτε στρατό α
Επιπλέον η ποιότητα των στρατευμάτων που ντιμετωπίζει μια κατάσταση αμφισβή
πολέμησαν τους Ιάπωνες στον Χαλχίν Γκολ ή τησης και παραβίασης συνόρων. Η έμ
ταν σαφώς ανώτερη αυτής εκείνων που πολέ φαση στην ενότητα διοίκησης και
μησαν κατά της Φινλανδίας. Δεν είναι τυχαίο στον έλεγχο των δυνάμεων, η εξαπά
το ότι οι σιβηριανές μεραρχίες ήταν εκείνες τηση, η ταχύτητα, οι συνδυασμένες ε
που έσωσαν τη Μόσχα το 1941, "πολεμώντας πιχειρήσεις και η προσβολή των μετόπι
τους Γερμανούς τόσο καλά ώστε οποιοσδήπο σθεν του αντιπάλου ώστε να παραλύσει
τε έπαινος για τους άνδρες και τη μαχητική α η ικανότητα του για μεταφορα ενισχύ
ξία τους θα ήταν λίγος", σύμφωνα με τον Ζού σεων, είναι αρχές που πρέπει να εφαρ
κωφ. μόζονται στις επιθετικές επιχειρήσεις,
Με την έκρηξη του Β 1Παγκοσμίου Πολέ αλλά και στις αμυντικές που εξελίσσο
μου στην Ευρώπη, τον Σεπτέμβριο του 1939, νται σε αντεπιθέσεις. Ενας στρατός που
οι Σοβιετικοί επεδίωξαν να κερδίσουν όσο το μπορεί να επιτεθεί καλά μπορεί να α
δυνατόν περισσότερο χρόνο πριν από την α μυνθεί θαυμάσια.
ναπόφευκτη αναμέτρησή τους με τη ναζιστι-
κή Γερμανία, και όπως ήταν φυσικό η επιθυμία ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
τους να κρατήσουν την ειρήνη με την Ιαπωνία
τούς οδήγησε στο να ωθήσουν οι ίδιοι τη σύ (1) M. Brement: KHALKHIN GOL, "Military
γκρουση στον Χαλχίν Γκολ στην αφάνεια. Η ε History Quarterly", Spring 1993.
πόμενη ιαπωνική κυβέρνηση συνεργάστηκε (2) 0. Chaney: ZHUKOV, University of
σε αυτό το παιγνίδι ιστορικής λήθης για να α- Oklahoma Press, 1996.
(3) A. Coox: NOMONHAN: JAPAN
ποφύγει το όνειδος της ήττας και οι Σοβιετι
AGAINST RUSSIA, 1939. Stanford
κοί συνέχισαν μεταπολεμικά να υποβαθμί University Press, 1990.
ζουν το γεγονός από φόβο για την εντύπωση (4)E. Drea: NOMONHAN: JAPANESE-
που θα μπορούσε να δημιουργήσει η τρωτό- SOVIET TACTICAL COMBAT, 1939,
τητα του Υπερσιβηρικού στην αναδυόμενη κι Fort Leavenworth, 1981.
νεζική δύναμη. Εκτεταμένα άρθρα πάνω στον (5) R. Edgerton: WARRIORS OF THE
Χαλχίν Γκολ άρχισαν να εμφανίζονται μόλις RISING SUN, Norton, 1997.
(6) D. Glantz: SOVIET MILITARY
50 χρόνια αργότερα, όταν η νέα σχολή Σοβιε
DECEPTION IN THE SECOND
τικών στρατηγικών μελετητών θέλησε να επι-
WORLD WAR, Frank Cass, 1989.
καλεσθεί αυτή τη σύγκρουση, ως θαυμάσιο (7) L. Mirouze: WORLD WAR II
παράδειγμα για την απόδειξη του καθαρά α INFANTRY IN COLOR
μυντικού χαρακτήρα που είχε ανέκαθεν το PHOTOGRAPHS, The Crowood
σοβιετικό αμυντικό δόγμα. Η αλήθεια είναι Press, 1999.
πως οι Σοβιετικοί σταμάτησαν το καλοκαίρι (8)H.Shukman: STALIN'S
του 1939 την καταδίωξη των ηττημένων Ιαπώ GENERALS, Grove Press, 1993.
(9) R. Simpkin: DEEP BATTLE:
νων στα σύνορα της Μαντζουρίας τόσο για
THE BRAINCHILD OF MARSHAL
λόγους διοικητικής μέριμνας, όσο και γιατί TUKHACHEVSKII, Brassey's,
δεν είχαν να κερδίσουν κάτι σημαντικό από τη 1987.
συνέχιση του πολέμου. Την εποχή εκείνη ή (10) W. Spahr: ZHUKOV: THE RISE
θελαν μια γρήγορη λύση του ιαπωνικού προ AND FALL OF A GREAT CAPTAIN,
βλήματος για να μπορέσουν να συγκεντρω Presidio Press, 1995.
θούν στρατιωτικά στην Ευρώπη.
Η σύγκρουση αυτή εξακολουθεί να διδά-
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
Α Λ Λ Η Λ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α
Η ΗΤΤΑ ΤΗΣ ΙΑΠΩΝΙΑΣ τις βόμβες. Απλά άργησε να το λεις στις δαλματικές ακτές ήταν Ιταλοί, οι 2.000 Γαλάτες του /Γά
Αγαπητό περιοδικό, φωνάξει. Με λύπη διαπιστώνω ότι πόλεις των Ιλλυριών, ενώ αυτές δου και οι 2.000 Ελληνες της
Θα ήθελα να αναφερθώ σε ένα αυτό ήταν αδιαμφισβήτητα το (Φάρος, Τραγύριον, Ισσα, Μελαί- Μασσαλίας. Οσον αφορά τη δεύ
παλαιότερο άρθρο σας περί της πιο «εκτυφλωτικό» τέλος που θα να) ήταν ελληνικές αποικίες. Εν τερη επισήμανσή σας, οι 6-8.000
πτώσης της ατομικής βόμβας μπορούσε να έχει η μεγαλύτερη δεικτικά αναφέρω ότι η τελευ Αχαιοί είναι όσοι αντιπροσωπεύ
στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι. ανθρωποσφαγή της ιστορίας. ταία ήταν αποικία των Κερκυραί- ουν τις εθνικές δυνάμεις που
Η δική μου αναφορά σχετίζεται ων. Επίσης γράφετε στο τέλος μπορούσε να παρατάξει και να
με την αναγκαιότητα αυτής της Μετά τιμής του ίδιου άρθρου ότι η Αχαϊκή διατηρήσει για ένα σεβαστό διά
χρήσης. Τελικά έπρεπε να πέσει Γάτος Αλέξανδρος, Συμπολιτεία μπορούσε να διαθέ στημα η συμπολιτεία. Το ίδιο και
αυτό το καταστροφικό όπλο για Βέροια σει μόλις 6.000-8.000 άνδρες ως οι άλλες δυνάμεις (Μακεδονία,
να τερματιστεί ο πόλεμος; Εχουν μάχιμους. Αλλά βλέπουμε τον Α- Αιτωλική συμπολιτεία). Ο Αχαϊ
ειπωθεί πολλά και λίγο-πολύ όλοι «ΣΙ»: Οι τελειωτικές λύσεις είναι ρατο να σπεύδει να ενισχύσει κός στρατός λόγω του μικρού μ ε
συμφωνούν ότι η ρίψη των βομ μια συνηθισμένη πρακτική των τους Βοιωτούς εναντίον των Αι- γέθους του συμπληρωνόταν από
βών έσωσε μάλλον τη ζωή εκατο Δυτικών και ιδιαίτερα των Αμερι τωλών με σώμα 10.000 ανδρών μισθοφόρους, οπότε ξεπερνού-
ντάδων χιλιάδων στρατιωτών κανών και τις εφαρμόζουν χωρίς («Ιστορία του Ελληνικού Ε σε τις 8.000 (όπως στην περίπτω
που θα έπαιρναν μέρος στις τελι ίχνος ευαισθησίας για τις χιλιά θνους», τόμος Δ', σελ. 383). Αυτό ση του 245 π.Χ.) Οταν όμως δεν
κές επιχειρήσεις κατά των ιαπω δες αθώων θυμάτων. Τα ίδια έ- έγινε μάλιστα το 245 π.Χ., όταν η υπήρχαν χρήματα για μισθοφό
νικών νήσων. Οπότε το λογικό πραξαν στην Κορέα, στο Βιετνάμ, Αχαϊκή Συμπολιτεία ήταν μικρό ρους δεν ήταν ικανός να αντιμε
συμπέρασμα είναι «ή αυτοί ή ε στο Ιράκ και πρόσφατα στη Γιου- τερη απ’ ότι κατά τη διάρκεια των τωπίσει τον στρατό του Σπαρτιά
μείς” . Εδώ όμως θα ήθελα να πω γκοσλαβία. Μακεδονικών Πολέμων. Μία πρό τη Κλεομένη (αρχικά 6.000 αν
ότι υπήρχε ακόμα ο όρος περί τασή μου είναι να δημοσιεύσετε δρών), Στην κρισιμότερή του α
της συνθηκολόγησης άνευ όρων ΠΕΡΙ ΤΑΓΜΑΤΩΝ ένα άρθρο σχετικά με διακρατι ναμέτρηση, το 146 π.Χ. με τους
και αυτό είναι το «κλειδί» της ι ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ κές σχέσεις - διπλωματία - ιμπε Ρωμαίους, μπόρεσε να παρατά
στορίας. Αν δεν υπήρχε αυτός ο ριαλισμό, είτε για την εποχή μας, ξει μόνο 23-25.000μαχητές συνο
«όρος» όλα θα ήταν πιο απλά και Κύριε διευθυντά, είτε για παλαιότερα, π.χ. για τη λικά. Οι 12.000 όμως από αυτούς
οι Ιάπωνες θα μπορούσαν να Με πραγματική χαρά αντίκρυσα Ρώμη και τα ελληνιστικά κράτη, ήταν απελευθερωθέντες δούλοι
κλείσουν μια έντιμη ειρήνη νωρί στο εξώφυλλο του τεύχους No 45 την Αθήνα και τις ασθενέστερες και από τους άλλους αρκετοί ή
τερα. Δυστυχώς κάτι τέτοιο δεν το θέμα για τα Τάγματα Ασφαλεί- (αρχαίες) ελληνικές πόλεις (ό ταν μισθοφόροι! Στην ελληνική
έγινε ποτέ και χάθηκε πολύτιμος ας στη Νότια Ελλάδα. Στην κυ πως στη Σικελία), τη σύγχρονη γλώσσα είναι ελάχιστα τα βιβλία
χρόνος αναζητώντας φόρμουλες ριολεξία ρούφηξα το κεφάλαιο Ελλάδα και τα Βαλκανικά κράτη. που μπορούν να σας ικανοποιή
που θα ικανοποιούσαν όλες τις διαβάζοντάς το και ήταν από τις Θα σας ήμουν ευγνώμων αν μου σ ο υ ν ^ «Πολεμική τέχνη των αρ
πλευρές (Στάλιν, συμμάχους, Ια λίγες φορές που το ενδιαφέρον προτείνατε κάποια βιβλία σχετι χαίων Ελλήνων» του Κόνολυ (εκ
πωνία). Αφού λοιπόν απέτυχαν να μου κορυφώθηκε. Εμείς οι νέοι, κά με τους αρχαίους στρατούς, δόσεις Σιδέρη), «Οι στρατιωτι
τα θρουν διπλωματικά, ουσιαστι που δεν γνωρίσαμε τα γεγονότα οχυρώσεις πόλεων και φρου κές και ναυτικές εξελίξεις κατά
κά παγιδευμένοι στις δεσμεύσεις αυτά, έχουμε ανάγκη από τέτοιες ρίων, πολιορκητικά μηχανήματα την ελληνιστική εποχή» του
τους περί «άνευ όρων», οι νικη αντικειμενικές περιγραφές που και πλοία. Ή Jan , τα «Προβλήματα πολέμου
τές δυτικοί σύμμαχοι ήλθαν αντι να καταλογίζουν τις ευθύνες ε Με φιλική διάθεση εις την αρχαία Ελλάδα» του
μέτωποι με το εξής πρόβλημα: κεί που πρέπει. Διότι ο Εμφύλιος ΟρέστηςΜατσούκας Vernant (εκδόσεις ΓΕΣ), η «Πολε
Πώς θα γινόταν να συνθηκολογή στην ουσία άρχισε με την κατο Αθήνα μική τέχνη επί Ξενοφώντος» (εκ
σει η Ιαπωνία μόνον με τους Αγ- χή, ενώ οι κατακτητές έτριβαν τα δόσεις Γ Ε Σ ) και τα σχετικά λήμ
γλοαμερικανούς και όχι με τον χέρια τους. Ο κ. Χριστοδούλου «ΣΙ»: Η στήλη των Wargames έχει ματα της Ιστορίας του Ελληνικού
«περιττό σύμμαχο» Στάλιν; Οι αε κάνει μια πραγματικά αντικειμε περιορισμένο χώρο και συνεπώς Εθνους είναι μάλλον ό,τι καλύτε
ροπορικές επιδρομές και ο ναυ νική αναφορά. Ελπίζω να ακολου δεν είναι δυνατό να γίνει αναλυ ρο υπάρχει. Πολλά από αυτά τα
τικός αποκλεισμός είχαν φέρει θήσουν και άλλα για το ίδιο θ έ τική παρουσίαση ενός θέματος. βιβλία μπορείτε να τα προμη
τους Ιάπωνες στο χείλος της κα μα, μακριά από συναισθηματι Η θεματολογία της είναι τέτοια θευτείτε από το βιβλιοπωλείο
ταστροφής, όμως αυτοί κρατού σμούς και ιδεολογικές αγκυλώ ώστε να καλύπτει τα ενδιαφέρο «Ελεύθερη Σκέφις» (Ιπποκρά-
σαν ακόμα. Είχαν λίγο χρόνο πριν σεις. Συγχαρητήρια. ντα όσο το δυνατόν περισσοτέ τους 112, τηλ. 3630697).
λήξει η παλιά Σοβιετο-ιαπωνική Με εκτίμηση ρων παικτών που καλώς ή κακώς Σας υπενθυμίζουμε ότι δεν
Συνθήκη περί ουδετερότητας Ηλίας Ρουμελιώτης ασχολούνται με αρχαίες και να αναγράψατε τα πλήρη στοιχεία
και πριν οι μεραρχίες του Στάλιν Μύλοι Αργολίδας πολεόντειες μάχες. Οι πόλεις σας στην επιστολή, ούτε αναφέ
νικήσουν τα ιαπωνικά στρατεύ που αναφέρετε (Φάρος κλπ.) ή ρατε σε ποιο κουΐζ αντιστοιχούν
ματα στην κατεχόμενη Κίνα ή WARGAMES ταν πράγματι ελληνικές αποι οι απαντήσεις που στείλατε. Για
στο μητροπολιτικό έδαφος της ΚΑΙ Α’ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ κίες, αλλά εκείνη την εποχή ανή οποιαδήποτε απορία σχετικά με
Ιαπωνίας, αδιαφορώντας βεβαί ΠΟΛΕΜΟΣ καν στο κράτος των Ιλλυριών και την αποστολή τευχών επικοινω
ως για τις οποιεσδήποτε απώλει μάλλον κατοικούντο από πολ νήστε τηλεφωνικά με τη γραμμα
ες. Αν αναλογιστούμε την έλλει Κύριε διευθυντά, λούς Ιλλυριούς. Είναι χαρακτη τεία του περιοδικού.
ψη θέλησης των Αγγλοαμερικα- Κατ’ αρχήν θα ήθελα να δώσω τα ριστικό ότι ο Πολύβιος (βιβλίο Γ
νών για νέα αιματοχυσία και την συγχαρητήριά μου για την ποικι των Ιστοριών του) δεν αναφέρε- ΣΦΑΓΉ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ
για πολιτικούς λόγους επιτακτική λία και την παρουσίαση των θ ε ται καθόλου σε Ελληνες, αλλά σε ΘΑΛΑΣΣΑ
ανάγκη άμεσης συνθηκολόγησης μάτων και γενικότερα για την Ιλλυριούς στρατιώτες, κατοί
των Ιαπώνων, τότε οι ατομικές όλη αξιέπαινη προσπάθειά σας. κους της Φάρου που αντιμετώπι Κύριοι,
βόμβες και οι τρομερές τους συ Πάντως διέκρινα κάποια αδιαφο σαν τους Ρωμαίους υπό τον Δη- Κατ’ αρχήν θα ήθελα να σας συγ
νέπειες φάνηκαν σαν το «θείο ρία στη στήλη που αφορά τα μήτριο Φάριο. Για λόγους οικονο χαρώ για το εξαιρετικά ενδιαφέ
δώρο» που θα έφερνε το επιθυ Wargames. Ενώ η παρουσίαση εί μίας της αφήγησης σε παρόμοι ρον περιοδικό σας, του οποίου
μητό αποτέλεσμα. Αν έπρεπε να ναι εξαιρετική, η επιλογή θεμά ες περιπτώσεις δεν παρατίθεται είμαι αναγνώστης από το πρώτο
καταλήξω σε ένα συμπέρασμα θα των και ορισμένα άλλα στοιχεία αναλυτικά η ιδιαίτερη διαφορο τεύχος. Αφορμή αυτού του γράμ
έλεγα ότι ο Τρούμαν έδωσε μια είναι παραμελημένα. Επιπλέον ποίηση κάθε τόπου ή κάθε σώμα ματος είναι το άρθρο σας στη
πολιτική και όχι μια ανθρωπιστι θέλω να κάνω κάποια διόρθωση. τος ανθρώπων. Ετσι όταν μιλάμε στήλη «Στρατηγικά Σφάλματα»
κή εντολή διατάζοντας την κατα Στο άρθρο «Α' Μακεδονικός Πό για «ρωμαϊκό στρατό 30.000 αν του τεύχους 39 (No 99). Ασφαλώς
στροφή δύο ιαπωνικών πόλεων. Η λεμος» του τεύχους 42 αναφέρε δρών» δεν διευκρινίζουμε ότι οι επρόκειτο για τραγικό σφάλμα
Ιαπωνία ήταν ηττημένη και χωρίς τε ότι η φάρος και οι άλλες πό 12.000 ήταν Ρωμαίοι, οι 14.000 του Αγγλικού Ναυτικού και η α
ι ΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
Α Λ Λ Η Λ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α
νάλυση που κάνατε ήταν άρτια. «ΣΙ»: Σας ευχαριστούμε για τα θα την καλύψουμε με σχετικά άρ οι οποίοι για μερικούς είναι διά
Πέραν όμως της ανάλυσης, εντύ καλά λόγια. Οπως σωστά αναφέ θρα. Στο βιβλιοπωλείο «Ελεύθε νοιες. Μάλλον θα έπρεπε να γίνει
πωση μου προκάλεσε η πλήρης ρετε, η στήλη ασχολείται απο ρη Σκέψις» (Ιπποκράτους 112, Α προσεκτικότερη μελέτη των αρ
απουσία, από το κείμενο, οποιοσ κλειστικά με την ανάλυση πολε θήνα) θα βρείτε αρκετά ενδιαφέ χαίων συγγραφέων και των πρά
δήποτε αναφοράς στη στάση του μικών συμβάντων σε τακτικό- ροντα βιβλία. ξεων του συγκεκριμένου αυτο-
κυβερνήτη του γερμανικού υπο στρατηγικό επίπεδο, παραβλέπο- κράτορα. Υπάρχουν άραγε ανα
βρυχίου, η οποία στην καλύτερη ντας τον παράγοντα «ηθική» που Τίκη Κωνσταντίνο, Θεσσαλονίκη. φορές σε βιβλία ότι όντως ο Νέ
περίπτωση μπορεί να χαρακτηρι- ούτως ή άλλως πολλές φορές Σχετικό άρθρο θα δημοσιευθεί ρων ήταν ένας εξαίρετος αυτο-
σθεί ως απάνθρωπη. Κατά τη τα βιάζεται κατά τη διάρκεια μιας στο μέλλον. Εκτός του Ελληνικού κράτορας; Ο Ιουλιανός αποτελεί
πεινή μου γνώμη ο τορπιλλισμός σύρραξης και από τις δύο (συνή δεν αναγνωρίζουμε την ύπαρξη μια τελείως διαφορετική περί
όχι ενός, αλλά δύο πλοίων (έστω θως) αντιμαχόμενες πλευρές. κανενός άλλου τιμημένου και έν πτωση, άξια προσεκτικής μελέ
και πολεμικών) που βρίσκονται Στη συγκεκριμένη περίπτωση ο δοξου στρατού. της.
εν στάσει προκειμένου να περι- Γερμανός κυβερνήτης θα μπο
συλλέξουν ναυαγούς από την ρούσε ίσως να χαρακτηρισθεί Σιώχα Γεώργιο, Νίκαια, Αθήνα. Ο Σκίκο Δημήτριο, Αγγλία. Από διά
κρύα (τέλη Σεπτεμβρίου) Βόρεια ως εγκληματίας πολέμου εφό- αμερικανικός εμφύλιος πόλεμος φορες αναφορές προκύπτει ότι
Θάλασσα αποτελεί έγκλημα πο σον οι Βρετανοί συνάδελφοί του θεωρείται ο πρώτος σύγχρονος μόνο 14.000 Ελληνες της Μικράς
λέμου και νομίζω ότι το έγκλημα είχαν λάβει κατά τη διάρκεια της πόλεμος, με την έννοια της εμ Ασίας εντάχθηκαν στη δύναμη
αυτό επισκιάζει το οποιοδήποτε περισυλλογής των ναυαγών όλα φάνισης των σιδηροδρομικών με του ΕΣ, είτε εθελοντικά, είτε υ
αγγλικό στρατηγικό σφάλμα. Θέ τα επιβαλλόμενα μέτρα για να ταφορών, των τηλεπικοινωνιών ποχρεωτικά, κατά τη διάρκεια
λω να τονίσω το γεγονός ότι τις γνωστοποιήσουν τις προθέσεις και της αυξημένης βιομηχανικής της Μικρασιατικής εκστρατείας.
στιγμές εκείνες τα αγγλικά πλοία τους. Κάτι τέτοιο όμως δεν φαί παραγωγής. Η μεγάλη πληθυ- Αυτός ο μικρός αριθμός σε συν
αοχολούντο μόνο με την περι νεται ότι συνέβη. σμιακή και βιομηχανική ισχύς δυασμό με ενέργειες χαλάρωσης
συλλογή αβοήθητων ναυαγών. των Βορείων έκρινε το αποτέλε της πειθαρχίας του ΕΣ κατά την
Δεν μπορώ να δεχθώ πως τα γη Θεοδωρίδη Χρήστο, Ξάνθη- Οι σμα του πολέμου. Στο τ. 43 δημο- ίδια περίοδο και με την ατελή
ραιό (όπως αναφέρετε) εκείνα προτάσεις θα πραγματοποιη σιεύθηκε μια σύντομη βιογραφία στράτευση των ανδρών στη μη-
καταδρομικά μπορούσαν ταυτό θ ούν σε μελλοντικά τεύχη του του στρατηγού Ρόμπερτ Λη και τροπολιτική Ελλάδα ήταν μερικοί
χρονα να περισυλλέγουν ναυα περιοδικού. Ευχαριστούμε για στο τ. 33 ένα γενικό άρθρο για από τους παράγοντες που οδή
γούς και να αποτελούν απειλή την επιστολή. τον πόλεμο αυτό. γησαν στην καταστροφή του
για το γερμανικό υποβρύχιο. Α 1922. Τα ελληνικά στρατοδικεία
κόμα νομίζω πως η απόφαση του Δαραμάρα Σωτήριο, Τρίκαλα, Αθανασιάδη Νικόλαο, Βάρκιζα κατά περιόδους ήταν πολύ αυ
κυβερνήτη του «Cressy» να επι Στείλατε απαντήσεις για το πε- Αττικής. Ο νικητής του quiz γνώ στηρά, με αρκετές καταδίκες α
στρέφει για να περισυλλέξει ρυσινό quiz γνώσεων No 30, ενώ σεων λαμβάνει δωρεάν τα τεύχη ξιωματικών και οπλιτών σε θάνα
τους ναυαγούς των άλλων δύο ήδη δημοσιεύουμε τις απαντή του περιοδικού, χωρίς καμία επι το από την εποχή των Βαλκανι
καταδρομικών ήταν στρατηγικά σεις του τ. 42. Εκτός αυτού οι α βάρυνση. κών Πολέμων ως το τέλος του
απαράδεκτη, αλλά αποτελεί μνη παντήσεις σας ήταν λανθασμέ εμφυλίου πολέμου. Ομως το
μείο ανθρωπισμού και πιθανώς νες. Μανιουδάκη Κωνσταντίνα, Αθή 1921-22, το 1941 και το 1974 τα
να ελήφθη υπό την πεποίθηση να. Από την επιστολή σας φαίνε μέτρα πειθαρχίας και τα έκτακτα
ότι ο κυβερνήτης του γερμανι Κοτίδη Γιάννη, Σαλαμίνα. Το άρ ται ότι έχουμε επιτύχει τον σκο στρατοδικεία διακρίθηκαν από
κού υποβρυχίου δεν είναι εγκλη θρο για την τύχη της ΕΣΣΔ, στο πό μας ως προς την κατανόηση χαλάρωση, συμβάλλοντας έτσι
ματίας, αλλά αξιωματικός που σέ τ. 41, απ' ότι φαίνεται ενόχλησε των διαφόρων γεγονότων της ελ στις μεγάλες εθνικές καταστρο
βεται τη στολή του. Απορώ πως μόνο μια συγκεκριμένη (πολιτι ληνικής και της παγκόσμιας ιστο φές. 75
αυτή η διάσταση του συγκεκρι κά) μερίδα αναγνωστών. Δεν ρίας.
μένου αυτού γεγονότος σας διέ- προσδιορίζετε πού ακριβώς δια Τσοπέλα Λάμπρο, Καλλιτεχνού-
ιρυγε και πέρασε αοχολίαστη. Σί φωνείτε ως προς το περιεχόμενο Ζουμπελούλη Δημήτριο, Χάλκη πολη Ραφήνας. Την παραμονή
γουρα το περιοδικό σας ασχολεί- του άρθρου. Το θέμα της άξιας η Λαρίσης. Οι τεχνικές περιγραφές της έναρξης της επίθεσης στις
ται κυρίως με τη στρατηγική/τα γεσίας είναι αντικείμενο ευρείας πολύ παλαιών όπλων είναι αρκε Αρδέννες (15-12-1944) ο Γερμανι
κτική ανάλυση στρατιωτικών γε συζήτησης, ιδιαίτερα για όποιους τά δύσκολες, κυρίως επειδή υ κός Στρατός διέθετε στη Δύση
γονότων, όμως ο πόλεμος άπτε- βρίσκονται από την πλευρά των πάρχει σημαντική έλλειψη βι σε επιχειρησιακή κατάσταση 410
ται και ηθικών προβλημάτων και ηττημένων του εμφυλίου πολέ βλιογραφικών πηγών. Το «πολύ πυροβόλα εφόδου GtuG διαφό
η στοιχειώδης ευαισθησία επι μου. Ο ΕΣ στάλθηκε το 1919 στη κροτο» ήταν η τότε ονομασία του ρων τύπων, 391 άρματα μάχης
βάλλει τον, έστω και βραχύ, σχο Ρωσία από τον Ελ. Βενιζέλο, ο ο περιστρόφου. Κάποια από τα άρ και καταστροφείς αρμάτων PzIV,
λιασμό τόσο προφανών περιπτώ ποίος επιθυμούσε να δείξει ότι θρα που προτείνετε θα δημοσι 336 άρματα Panther και 79
σεων παραβίασης της ηθικής του είναι πιστός στη Δυτική συμμα- ευτούν. Tiger/King Tiger. Ελπίζουμε ότι σε
πολέμου. Τέλος δράττομαι της χία, ώστε να λάβουμε ως αντα μελλοντικά άρθρα θα αναφερ
ευκαιρίας να εκφράσω μία επιθυ μοιβή τη Μικρά Ασία, Η διάβρωση Καβαδέλλα Γεώργιο, Αθήνα. Σε θούμε εκτενέστερα σε ορισμένα
μία: καλό θα ήταν οι επεξηγημα ενός εσωτερικού μετώπου είναι κάθε τεύχος δημοσιεύουμε άρ κρίσιμα γεγονότα του Β'ΠΠ.
τικοί χάρτες να είναι περισσότε δυνατή σε χώρες με ασθενή πο θρα από την ελληνική ιστορία και
ροι και λεπτομερέστεροι, και όχι λιτικά συστήματα, μειωμένη πί πολλά από όσα μας προτείνετε έ Πασχαλίδη Πασχάλη, Καβάλα.
απλά να γίνεται αναδημοσίευση στη σε πολιτιστικές και κοινωνι χουν δημοσιευτεί. Η θέση του Στο τεύχος Μαϊου, όπως έχετε
σχετικών χαρτών από άλλες πη κές αξίες κλπ. Εκτός από αριστε κάθε άρθρου μέσα στις σελίδες ήδη διαπιστώσει, δημοσιεύσαμε
γές. Ετσι η ανάγνωση του περιο ρή διάβρωση τότε υπήρχε και δ ε του τεύχους είναι θέμα καθαρά μια ακόμα πιο άγνωστη πτυχή
δικού και η κατανόηση των παρα ξιά διάβρωση. Ευχαριστούμε για τεχνικό, για τη διευκόλυνση της του Α’ΠΠ, τη διάσπαση του Μα
τιθέμενων γεγονότων θα είναι την επεξήγηση της ρωσικής «πα σελιδοποίησης. κεδονικού μετώπου από τις συμ
ευκολότερη και πιο ευχάριστη. ροιμίας». Πράγματι στην Ελλάδα μαχικές και τις ελληνικές δυνά
Σας ευχαριστώ για την προσοχή μελετούμε την ιστορία κάπως πε Βασιλόπουλο Γρηγόρη, Αγ. Στέ μεις. Πράγματι τα θέματα του
σας. Και πάλι συγχαρητήρια. ρίεργα, ιδίως όταν παρεμβάλλο φανο Αττικής. Μια φράση της ε Α !ΠΠ είναι κάπως παραμελημένα,
νται τα κομματικά διορθωτικά πιστολής σας επιβεβαιώνει τα κάτι που ισχύει γενικότερα και
Τζανέτος Καραντζής γυαλιά, γραφόμενά μας ότι ο Νέρων ήταν στις ξένες εκδόσεις. Ο Α ΠΠ είναι
Γραμματέας Α’ Οικονομ. και παρανοϊκός. Εξάλλου υπάρχουν καταδικασμένος να ζει «στη
Εμπορ. Υποθέσεων Γιακουμάτο Στέφανο, Πειραιά. και πιο πρόσφατα παραδείγματα σκιά» του Β'ΠΠ.
Πρεσβεία της Ελλάδος, Σόφια Την περίοδο που μας αναφέρετε επίσης παρανοϊκών δικτατόρων.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
Π Ο Λ Ε Μ Ι Σ Τ Ε Σ
ΑΓΙΑ ΡΩΜ ΑΪΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΓΕΡΜ ΑΝΙΚΟ Υ ΕΘΝΟΥΣ. ΠΑΡΑ ΤΙΣ
ΠΕΡΙΟ ΡΙΣΜ ΕΝΕΣ ΤΟΥ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΑΝΑΓΚΑΣΤΗΚΕ, ΛΟΓΩ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΑΠΕΙΛΗΣ,
Η λέξη Σιού προέρχεται από τη γαλ Οι Μοϊκανοί ήταν μια από τις πέντε Οι Hidatsa ήταν μια ακόμη φυλή των Ινδιάνων της Αμερι
λική συντομογραφία "Nadowessioux", που φυλές των Ινδιάνων Ιρόκουα της Αμερι κής, που κατοικούσε στα βόρεια των μεγάλων πεδιάδων. Εί
σημαίνει μικρό φίδι ή εχθρός. Οι ίδιοι αυ- κής, οι οποίοι είχαν αναπτύξει έναν πολι χαν το προσωνύμιο "Gros Ventre", εξαιτίας της γλώσσας των
τοαποκαλούντο Kakota. Η έφιππη φιγού τισμό ο οποίος άνθισε τον 17ο αιώνα και σημάτων που χρησιμοποιούσαν. Τώρα ζουν στον καταυλισμό
ρα αποτελείται από 13 μέρη συν μια ό τον 18ο αιώνα. Εζησαν στην περιοχή ό του Fort Berthold στη Βόρεια Ντακότα. Η φιγούρα αποτελεί-
μορφη βάση. Πρόκειται για όμορφη πα που βρίσκεται σήμερα η Νέα Υόρκη. Η φι ται από δέκα κομμάτια εξαίρετης λεπτομέρειας (συν μια βά
ρουσία, που με ένα επιμελημένο βάψιμο γούρα περιλαμβάνει πέντε μέρη και προ- ση). Το σκέπασμα του κεφαλιού - δέρμα βουβαλιού - προ-
θα μεταμορφωθεί σε αριστούργημα. σφέρεται με μια όμορφη και αρκετά εν σφέρεται χωριστά και μπορεί να μη χρησιμοποιηθεί. Τη φι
διαφέρουσα βάση. Ο Rendall Patton έχει γούρα έχει σκαλίσει ο Rendall Patton, ενώ το βάψιμό της έχει
αποδώσει θαυμάσια. επιμεληθεί ο L. Platon.
77
APACHE WARRIOR
AND REA MINIATURES ΝΕΖ PERCE
S4-F 18, 54 mm INDIAN WARRIOR.
1877
Οι Απάτσι ήταν ιθαγενείς
της Βόρειας Αμερικής που αρέ- EMI, TERCIO-12,90 mm
σκονταν στις αιφνίδιες επιδρο Ενας ακόμα Ινδιά
μές παρά στις μάχες κατά μέ νος πολεμιστής Nez
τωπο. Προτιμούσαν να στήνουν Perce γύρω στο 1877,
ενέδρες, αφού δεν ήταν ιδιαί στην αρκετά "χορταστι
τερα καλοί ιππείς.Υπό την ηγε κή“ κλίμακα των 90 mm.
σία του Τζερόνιμο ήταν η τε Η φιγούρα περιλαμβά
λευταία ινδιάνικη φυλή που νει 23 μέρη εξαιρετικής
συνθηκολόγησε και από το ποιότητας και λεπτομέ
1887 οι Απάτοι ζουν οε καταυλι ρειας, καθώς και μια
σμούς. Η εξαιρετική φιγούρα, πληθωρική βάση με έ
που έχει σκαλίσει ο Rendall ναν σκοτωμένο στρα
Patton και το βάψιμό της επιμε- τιώτη. Ισως μια από τις
λήθηκε ο D. Romero, αποτελεί- ομορφότερες παρου
ται από πέντε μόλις μέρη και σίες Ινδιάνου πολεμι
μια βάση. στή στα 90 mm.
Ολες οι παραπάνω φιγούρες διατίθενται από το κατάστημα Modelling Center (Ομήρου 2, Νέα
Σμύρνη, τηλ. 9323665, e-mail: modellingcentre @ hotmail.com). Επίσης εκεί διατίθενται
φιγούρες όλων των γνωστών εταιριών και βάφονται φιγούρες επί παραγγελία. Τα προϊόντα
του καταστήματος στέλνονται με αντικαταβολή σε όλη την Ελλάδα.
Οι Ασσύριοι έτοιμοι να
επιτε&ούν στο ελαμιτικό
πεζικό, στον λόφο μπροστά
από τον ποταμό.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ
Ο Ισορόκου Τακάνο ήταν το έ Το 1923 είχε προαχθεί σε πλοί αρχηγία του στόλου.
βδομο παιδί ενός φτωχού δάσκα αρχο και ανέλαβε διοικητής της αε Από τη νέα του θέση
λου, του Σαντακίτοι Τακάνο, που ροπορικής βάσης εκπαίδευσης ο Γιαμαμότο βελτίωσε
καταγόταν από οικογένεια σαμου στην Κασομιγκαούρα, όπου παρέ- την τεχνολογία του
ράι. Γεννήθηκε το 1884 στην αγρο μεινε επί 18 μήνες. Στη συνέχεια ναυτικού και καθιέ
τική περιοχή της μικρής πόλης Να- στάλθηκε στην Ουάσιγκτον ως ρωσε σκληρό εκπαι
γκαόκα, όταν ο πατέρας του ήταν ναυτικός ακόλουθος για δύο χρό δευτικό πρόγραμμα
56 χρόνων. Η ιαπωνική λέξη για τον νια (1925-1927). Με την ιδιότητα ακόμα και κάτω από
αριθμό 56 είναι "ισορόκου" και για αυτή επισκέφθηκε πολλά εργοστά τις πιο αντίξοες συν
τον λόγο αυτό το παιδί ονομάστηκε σια αεροπλάνων στις ΗΠΑ. Η μελέ θήκες. Διατύπωσε
έτσι. Αργότερα ο Ισορόκου υπερη- τη του νέου όπλου τον έκανε να α την άποψη ότι η εκ
φανευόταν για την καταγωγή του ναγνωρίσει ότι τα αεροπλάνα θα έ παίδευση δικαιολο
και αποκαλούσε τον εαυτό του "ε παιρναν τα πρωτεία από τα πλοία γούσε απώλειες και
παρχιώτη που έγινε συνηθισμένος σε έναν μελλοντικό πόλεμο και ότι ότι ο θάνατος κατά την εκπαίδευ
ναυτικός". Ομως από την αρχή απέ το πιο ισχυρό όπλο θα ήταν το αε ση ισοδυναμούσε με τον ηρωικό ούτε καν αντιλήφθηκαν. Για να το
δειξε ότι μόνο "συνηθισμένος" δεν ροπλανοφόρο. θάνατο στη μάχη. Ενα θέμα για το νώσει το ηθικό των ανδρών του ο
ήταν. Στις εισαγωγικές εξετάσεις Το 1934 ο Γιαμαμότο ήταν υπο οποίο μπορεί να κατηγορηθεί είναι Γιαμαμότο αποφάσισε να επισκε-
της Ναυτικής Ακαδημίας, στις ο ναύαρχος και τέθηκε επικεφαλής ότι δεν τοποθέτησε ραντάρ στα φθεί προκεχωρημένες βάσεις στις
ποίες έλαβε μέρος το 1900 σε ηλι της ιαπωνικής αντιπροσωπείας στη πολεμικά πλοία του Ιαπωνικού 18 Απριλίου 1943. Πέντε ημέρες
κία 16 ετών, ήταν δεύτερος μεταξύ Ναυτική Διάσκεψη του Λονδίνου, Ναυτικού, τη στιγμή που αυτά υ νωρίτερα "αυτοκτόνησε" όταν κοι
300 υποψηφίων. Μετά από τέσσερα όπου τέθηκε το θέμα της ισχύου- πήρχαν σε όλα τα αμερικανικά. νοποίησε με σήμα σε απλό κώδικα
χρόνια, το 1904, αποφοίτησε έβδο σας τότε αναλογίας 5:5:3 για τα θω- Ο Γιαμαμότο ήταν ο εμπνευ- του ναυτικού την απόφασή του αυ
μος από την τάξη του. Αμέσως με ρηκτά των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βα στής του σχεδίου επίθεσης κατά τή, μαζί με το δρομολόγιο που θα
τά πήρε το βάπτισμα του πυρός. Το σιλείου και της Ιαπωνίας, την οποία του αμερικανικού στόλου στο Περλ ακολουθούσε και τα μέτρα ασφα-
1905 στη ναυμαχία της Τσουσίμα, η τελευταία θεωρούσε άδικη. Κυ Χάρμπορ. Επρόκειτο για ένα από λείας... Οι Αμερικανοί υπέκλεψαν
κατά τη διάρκεια του Ρωσοϊαπωνι- κλοφορούσε τότε η φήμη ότι η υ- τα μεγαλύτερα πολεμικά επιτεύγ το σήμα και ετοίμασαν μια "ενέδρα"
κού πολέμου, υπηρετούσε σε ένα περ-εθνικιστική "κλίκα" της Ιαπω ματα του πολέμου, διότι η οργάνω για να εξοντώσουν τον μεγαλύτερο
καταδρομικό που κάλυπτε τη ναυ νίας θα προχωρούσε στη δολοφο ση και η εκτέλεσή του απαιτούσαν ναύαρχο της Ιαπωνίας και τον ε-
αρχίδα του θρυλικού ναυάρχου Τό- νία των μελών της αντιπροσωπείας σχεδόν απόλυτη τελειότητα. Τον μπνευστή της επίθεσης στο Περλ 79
γκο. Κατά τη διάρκεια της ναυμα αν αποτύγχαναν στην προσπάθεια τρόπο επίθεσης τον εμπνεύσθηκε Χάρμπορ. Στις 18 Απριλίου 1943 ο
χίας τραυματίστηκε στο δεξί πόδι ανατροπής της αναλογίας. Ομως η από την επίθεση των Βρετανών Γιαμαμότο, παρά τις εκκλήσεις των
και στο αριστερό χέρι και έχασε αντιπροσωπεία πέτυχε στο έργο στον ιταλικό στόλο στο λιμάνι του υφισταμένων του να ακυρώσει την
δύο δάκτυλα. της και ο Γιαμαμότο κατά την επι Τάραντα, στις 11 Νοεμβρίου 1940. επίσκεψη επειδή το σήμα του απο
Οταν πέθαναν σι γονείς του ο στροφή έγινε δεκτός με τιμές ή- Μετά το Περλ Χάρμπορ ακολούθη τελούσε "ανοικτή πρόσκληση προς
Ισορόκου Τακάνο ήταν 30 χρόνων. ρωα και διορίστηκε υφυπουργός σαν, όπως είχε προβλέψει, έξι μη τον εχθρό", ξεκίνησε για τη νήσο
Τότε τον υιοθέτησε μια από τις πιο Ναυτικών. Από τη θέση αυτή αντέ- νών επιτυχίες των Ιαπώνων στις Φι Μπουγκαινβίλ. Αμερικανικά αερο
διακεκριμένες οικογένειες, αυτή δρασε έντονα στην κατασκευή των λιππίνες, στις Ολλανδικές Ινδίες πλάνα από το αεροδρόμιο Χέντερ-
των Γιαμαμότο (στα ιαπωνικά ση δύο μεγάλων θωρηκτών "Yamato" και στη Μαλαισία. Μετά οι τύχες σον του Γκουανταλκανάλ συναντή-
μαίνει "βάση βουνού"), και από τό και “Musashi", για τα οποία είπε ότι του πολέμου άλλαξαν, έπειτα από θηκαν με τα ιαπωνικά λίγο πριν αυ
τε πήρε το επίθετο το οποίο έφερε σε έναν σύγχρονο πόλεμο θα ήταν τη μάχη στο Μιντγουέη, που ο Για τά προσγειωθούν στο νησί και κα-
μέχρι το τέλος της ζωής του. Την ε τόσο χρήσιμα όσο και ένα σπαθί μαμότο ήθελε να καταλάβει και να τέρριψαν το αεροπλάνο του Γιαμα
ποχή εκείνη και ενώ είχε ξεσπάσει σαμουράι. Ο Γιαμαμότο ήταν επί χρησιμοποιήσει ως προκεχωρημέ- μότο, ο οποίος είχε σκοτωθεί πριν
ο Α1Παγκόσμιος Πόλεμος νυμφεύ- σης αντίθετος με την προσχώρηση νη βάση. Αν και βασικός υπεύθυ από την κατάρριψη από βολίδα πο
θηκε, αλλά πριν ακόμα ετοιμάσει της Ιαπωνίας στον Αξονα. Οταν ρω- νος της ήττας ήταν ο ναύαρχος Να- λυβόλου.
το σπίτι του η κυβέρνηση τον έ τήθηκε από τον Ιάπωνα πρωθυ γκούμο, ο Γιαμαμότο κατηγορήθη- Οι Αμερικανοί για λόγους α-
στειλε (το 1916) στις ΗΠΑ για να με πουργό Κονόγιε τι ήταν σε θέση να κε ότι δεν συγκέντρωσε τον όγκο σφαλείας δεν ανακοίνωσαν αμέ
τεκπαιδευτεί στο πανεπιστήμιο πράξει το Ιαπωνικό Ναυτικό σε πε των δυνάμεών του στην κύρια προ σως την επιχείρηση, ενώ οι Ιάπωνες
του Χάρβαρντ. Εκεί ο Γιαμαμότο ρίπτωση παγκοσμίου πολέμου, α σπάθεια και ότι δεν ήταν παρών ανακοίνωσαν τον θάνατο του μεγα
σπούδασε επί δύο χρόνια οικονομι πάντησε ότι για έξι μήνες ως έναν στη μάχη για να την ελέγχει. Είναι λύτερου ήρωά τους μετά από έναν
κά και ειδικότερα τον τομέα του χρόνο θα πετύχαινε μεγάλες νίκες, πιθανό ο Γιαμαμότο να έπεσε θύμα μήνα. Ο Γ ιαμαμότο κηδεύτηκε δη
πετρελαίου, είχε δε τέτοια επίδο αλλά μετά "δεν είχε καμιά εμπιστο της υπερβολικής αυτοπεποίθησής μοσία δαπάνη (μόνο 12 τέτοιες κη
ση ώστε δέχθηκε σειρά προσφο σύνη για το τι θα επακολουθούσε”. του. δείες είχαν γίνει από το 1900 στην
ρών εργασίας από πολλές αμερικα Οι δηλώσεις του δεν άρεσαν στους Ακολούθησαν και άλλες μάχες Ιαπωνία) και ο Χίτλερ τού απένειμε
νικές εταιρίες πετρελαίου. Κατά υπερ-εθνικιστές και ο υπουργός στις οποίες υπερίσχυσαν οι Αμερι τον Σταυρό των Ιπποτών μετά Ξι
την παραμονή του στις ΗΠΑ του Ναυτικών αρχικά του διέθεσε σω κανοί. Μια επιτυχία του Γιαμαμότο φών. Ηταν ο πρώτος ξένος που τι-
δόθηκε η ευκαιρία να μελετήσει ματοφυλακή, ενώ αργότερα, το ήταν η επιχείρηση με την οποία α μήθηκε με αυτό το παράσημο του
και την πολεμική αεροπορία, που 1939, τον επανέφερε στα ναυτικά πομακρύνθηκαν 13.000 Ιάπωνες Γ' Ράιχ.
τότε εξελισσόταν στους ουρανούς του καθήκοντα προάγοντάς τον σε στρατιώτες από τη νήσο Γκουα-
πάνω από τη Γαλλία. ναύαρχο και αναθέτοντάς του την νταλκανάλ, κάτι που οι Αμερικανοί Δημήτρης Γεδεών
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
John Lukacs VPHrror λ. βηττο » Θεόδωρου Μανιάτη
Κ. Α ΙΚΙΑΛΟΙΙΟΙΛΟν
Η ΜΑΧΗ
k 0 Χίτλερ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟ Υ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ
®■ Ιστορίας
ΣΤΗΝ
T115 ΚΥΠΡΟ
(Ιούλιος - Α ίγ οκττος 1974)
ΤΑ ΓΡΚΒΚΝΑ
εΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ
ΚΛΙ
Ι Τ » ΑΝΤΑΡΤΙΚΟ
\ίκ*ΐπντ -!**SV=»
k ! * * iWatt
John Lukacs Ιωάννη Πανούση Κ. Σκιαδόπουλου Χρήστου Βήττου Θεοδώρου Μανιάτη
Ο ΧΙΤΛΕΡ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΑ ΓΡΕΒΕΝΑ Η ΜΑΧΗ
ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ
Αθήνα, 1999 Αθήνα, 2000 Αθήνα, 1989 ΣΤΟ ΑΝΤΑΡΤΙΚΟ Αθήνα, 1980
Σελίδες 410, 5.200 δρχ. Σελίδες 817,10.400 Σελίδες 141,2.500 δρχ. Θεσσαλονίκη, 2000 Σελίδες 133, 2.500 δρχ.
Ιστορικό δοκίμιο του δρχ· Η μάχη της Κύπρου Σελίδες 684, 7.280 δρχ. Ενα βιβλίο με σπάνια
γνωστού Αμερικανού συγ Αλφαβητικό λεξικό α στο διάστημα Ιουλίου-Αυ- ντοκουμέντα για την τε
γραφέα που προσπαθεί να α στυνομικής και νομικής γούστου 1974. Ιστορική μελέτη για λευταία μάχη του Γ' Ράιχ.
ναλύσει τη σημαντική αυτή ορολογίας. την περιοχή των Γρεβενών
προσωπικότητα. κατά την περίοδο 1941-50.
81
Γιώργος Βοσκόπουλος M ichael Howard M. B ardeche, Α. Αρρ. Χρηστός Ν τούνης Ν. Κυριαζής
J. Fons, F. Laroche, Στ. Σπανός
ΑΓΓΛΟ-ΕΛΛΗΝΙΚΟ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΑ ΝΑΥΑΓΙΑ
L. R ohrbacher, R. ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ
ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ R eichenberger
ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΣΤΗΝΕΩΤΕΡΗ ΘΑΛΑΣΣΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΟΡΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ (ΤΟΜΟΣ Α 1) ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ
ΤΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΟΛΕΜΟΥ Αθήνα, 2000
Αθήνα, 2000
ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ Σελίδες 654,17.000 δρχ. Σελίδες 188, 3.740 δρχ.
Αθήνα, 2000
Αθήνα, 1987 Παρουσίαση των σύγ
Αθήνα, 1998 Σελίδες 275, 4.680 δρχ.
Σελίδες 151,2.500 δρχ. Παρουσίαση όλων των χρονων πολεμικών πρα
Σελίδες 223, 3.500 δρχ.
Ιστορική και κοινωνι ναυαγίων των ελληνικών κτικών που στηρίζονται
Γλωσσάριο στρατιωτι κή ανάλυση των πολέμων Ο αντίποδας της θαλασσών της περιόδου στις εφαρμογές της πλη
κών όρων. Ενα χρήσιμο και των επιπτώσεών τους. γερμανικής αγριότητας. 1900-50. ροφορικής.
βοήθημα για όλους τους Το βιβλίο-απόδειξη της
ενδιαφερόμενους. κτηνωδίας του πολέμου.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ