Yapı

 sta(ği  I  
Ders  Notları  
Sunum  5  

Prof.  Dr.  Hasan  KAPLAN  

Pamukkale  Üniversitesi  Mühendislik  Fakültesi  
 İnşaat  Mühendisliği  Bölümü  Yapı  Anabilim  Dalı  Başkanı  
hkaplan@pau.edu.tr,  www.pau.edu.tr/hkaplan  
 
 TAŞIYICI SİSTEMLER VE İÇ KUVVETLER
kiriş, kolon, kafes, zincir, kemer,...
07.10.2013

DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ

SLIDE 2
İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ
 Kesit Tesirleri

Kesme Kuvveti

Normal Kuvvet

Eğilme Momenti
07.10.2013

SLIDE 3
 07.10.2013

SLIDE 4
 07.10.2013

SLIDE 5
 •  Düzlemi içindeki kuvvetlerin etkisindeki düzlem
sistemlerde kesit tesirleri:
1.  Normal Kuvvet (N) : σ normal gerilmelerin
toplamıdır.
2.  Kesme kuvveti (T) : τ kayma gerilmelerin
toplamıdır.
3.  Eğilme momenti (M) : σ normal gerilmelerinin,
kesitin ağırlık merkezinden geçen ve sistem
düzlemine dik olan eksene göre statik momentleri
toplamıdır.

Etki-Tepki prensibine göre, sol ve sağ parçalara

etkiyen kesit tesirleri birbirine EŞİT şiddette
07.10.2013

ve TERS yöndedir.
SLIDE 6
 UZAY (3B) ÇUBUK
•  Uzay çubuk sistemlerde kesit tesirleri 6 tanedir.
•  N : Normal kuvvet
•  Tx, Ty : Kesme kuvvetleri
•  Mx, My : Eğilme momentleri
•  Mb : Burulma momenti
07.10.2013

SLIDE 7
 POZİTİF YÖNLER; BAKIŞ YÖNÜ
•  Kesit tesirlerinin pozitif yönlerinin
tanımlanmasında bakış (açısı) yönünden
yararlanılır. Bunun için, her çubuğun bir
tarafı bakış yönü olarak işaretlenir.

Bakış yönü
Bakış yönleri

•  Bakış yönü, statik hesabı yapan ve değerlendiren

arasındaki bir anlaşmadır. Hesapların sonuna kadar
aynı bakış yönü kullanılır.
07.10.2013

SLIDE 8
 İŞARET YÖNÜ
N: Çubukta uzama meydana
getirecek yönde
pozitiftir.
T: Çubuğu saat yönünde
döndürmesi halinde
pozitiftir.
M: Bakış yönü tarafındaki
liflerde çekme (uzama),
meydana getirmesi
halinde pozitiftir.
07.10.2013

SLIDE 9
 07.10.2013

SLIDE 10
 Pozitif

Pozitif
07.10.2013

SLIDE 11
 07.10.2013

SLIDE 12
 KESİT TESİRLERİ HESABI
Sistemin tümü dış kuvvetler
ve bunlardan oluşan
mesnet tepkileri altında
dengededir.
Sistem herhangi bir
noktasından kesilerek iki
parçaya ayrıldığında, bu
parçaların herbirinin
dengede olabilmesi için:
a)  Sol parçaya etkiyen dış
kuvvetlere eşdeğer olan iç
kuvvetlerin sağ parça
üzerindeki kesite
" Buna göre: b)  Sağ parçaya etkiyen dış
a)  Sağ kesitteki kesit tesirleri, sol parçaya kuvvetlere eşdeğer olan iç
etkiyen dış kuvvetlerin, kesit tesirlerinin kuvvetlerin sol parça
pozitif yönleri üzerindeki izdüşümüdür.
üzerindeki kesite
07.10.2013

b)  Sol kesitteki kesit tesirleri, sağ parçaya etkitilmesi gerekmektedir.

etkiyen dış kuvvetlerin, kesit tesirlerinin
pozitif yönleri üzerindeki izdüşümüdür . SLIDE 13
 ÖRNEK 1
Normal kuvvetle yüklü bir sistem
B ve C noktasında iç normal
kuvvet=?
07.10.2013

SLIDE 14
 ÖRNEK 1
∑M = 0 A MA = 0
∑F =0
X AX = 0
∑F = 0
Y

AY − 16 + 12 − 4 = 0
AY = 8 kN
07.10.2013

SLIDE 15
 AB SEGMENTİ

Segment AB D
C
∑F Y =0
8 − NB = 0
N B = 8 kN B
A
07.10.2013

SLIDE 16
 DC SEGMENTI
Segment DC D
C
∑F Y =0
NC − 4 = 0
N C = 4 kN B
A
07.10.2013

SLIDE 17
 ÖRNEK 2
m m
50 kN/m
MB=?
NB=?
TB=?
m
07.10.2013

SLIDE 18
 SCD
400 kN
m m
07.10.2013

SLIDE 19
 Toplam Moment=0
400 kN
m m

∑M A =0
⎛ 3 ⎞
(− 400)(4) + ⎜ ⎟ FDC (8) = 0
⎝ 5 ⎠
FDC = 333.3 kN
07.10.2013

SLIDE 20
 Toplam Fx=0
400 kN
m m

∑F X =0
⎛ 4 ⎞
− AX + ⎜ ⎟ FDC = 0
⎝ 5 ⎠
AX = 266.7 kN
07.10.2013

SLIDE 21
 Toplam Fy=0
400 kN
m m

∑F Y =0
⎛ 3 ⎞
AY − 400 + ⎜ ⎟ FDC = 0
⎝ 5 ⎠
07.10.2013

AY = 200 kN
SLIDE 22
 AC segmenti SCD
07.10.2013

SLIDE 23
 AB Segmenti

∑F = 0
X N B − 266.7 = 0 N B = 266.7 kN
lb
∑F = 0
Y 200-200-VB = 0 VB = 0 lb
kN

∑M = 0 B M B − 200(4) + 200(2) = 0
M B = 400 lb ⋅ ft
kN-m
07.10.2013

SLIDE 24
 Açıklama

Notasyon:
Yayılı yük w(x) veya q(x) kN/m
Moment M kN⋅m
Kesme Kuvveti T veya V kN
07.10.2013

SLIDE 25
 İç Kuvvetlerin Bulunması (3 Yol)
1.  Yapı elemanı üzerinde belirli bir noktada
(Kritik kesit olabilir) kesit tesirlerinin
bulunması
2.  Fonksiyonlar Yöntemi: Yapı elemanda kesit
tesirlerinin değişimini fonksiyona bağlı olarak
bulunması V=f(x); M=g(x)

3.  Kesit tesirlerini, mesnet tepkilerini

hesapladıktan sonra
YÜK¢KESME KUVVETİ ¢ MOMENT
arasındaki ilişkilerden yararlanarak bulunması
07.10.2013

SLIDE 26
07.10.2013
Örnek Soru

SLIDE 27
07.10.2013
SCD (Serbest Cisim Diyagramı)

SLIDE 28
 İç kuvvetler (M, V, N) eleman
ekseni boyunca nasıl değişiyor?
veya
İç kuvvetler eleman ekseni
boyunca nerede en kritik değeri
alıyor?
07.10.2013

SLIDE 29
 Kesim yöntemi
•  Kesim yöntemi ile M ve V
(veya T) nin x-ekseni boyunca
değişimi veya M ve V nin x’e
bağlı bir fonksiyon olarak
yazılabilir.

•  Böylece M ve V’nin maximum

ve minimum değerleri
hesaplanabilir

•  M ve V nin x’e bağlı değişimi

grafik olarak gösterilebilir
(Moment ve kesme Kuvveti
07.10.2013

diyagramı).

SLIDE 30
 Soru

•  Aşağıda verilen kirişe ait kesme kuvveti

ve eğilme momenti diyagramını çiziniz.
07.10.2013

SLIDE 31
 Çözüm
Mesnet tepkileri bulunur.

⎯+
⎯→ ∑ Fx = 0
⇒ Ax = 0

(+ ∑ M A =0
27kN
B y (9) − 27 (6) = 0
⇒ B y = 18kN

Ax
+ ↑ ∑ Fy = 0
Ay 6m 3m By
07.10.2013

Ay + 18 − 27 = 0
⇒ Ay = 9kN
SLIDE 32
 6 2
x mesafesinde yük değeri = x= x
9 3
⎛ 2 ⎞
⎜ x ⎟(x ) 2
3
⎝ ⎠ = x
x mesafesinde bileşke kuvvet=
07.10.2013

2 3

SLIDE 33
 •  Kesme kuvveti ve Moment’in x- bağlı
fonksiyonu:
+↑∑F =0 y

1 2
9 − x −V = 0
3
⎛ x 2 ⎞
⇒ V = ⎜⎜ 9 − ⎟⎟kN
⎝ 3 ⎠

(+ ∑ M =0
1 ⎛ x ⎞
M + x 2 ⎜ ⎟ − 9 x = 0
3 ⎝ 3 ⎠
07.10.2013

⎛ x 3 ⎞
⇒ M = ⎜⎜ 9 x − ⎟⎟kN .m
⎝ 9 ⎠
SLIDE 34
 •  kesme kuvveti diyagramı

⎛ x 2 ⎞
V = ⎜⎜ 9 − ⎟⎟kN
⎝ 3 ⎠

⎛ x 2 ⎞
V = ⎜⎜ 9 − ⎟⎟ = 0
⎝ 3 ⎠
⇒ x = 5. 2 m
07.10.2013

SLIDE 35
 •  Moment Diyagramı:

⎛ x 3 ⎞
M = ⎜⎜ 9 x − ⎟⎟kN .m
⎝ 9 ⎠
türev alıp sıfıra eşitlersek : x = 5.2
⎛ (5.2)3 ⎞
⇒ M max = ⎜⎜ 9(5.2) − ⎟⎟kN .m
⎝ 9 ⎠
⇒ M max = 31.2kN .m
07.10.2013

SLIDE 36
 Soru:
Yayılı yük, Kesme Kuvveti,
Moment arasında matematiksel
bir ilişki var mıdır?
07.10.2013

SLIDE 37
 Yayılı yük
İşaret Yönü:
(+) ⇒ Yayılı yük aşağıya doğru pozitif olsun
07.10.2013

Δx sadece yayılı yükün

etkidiği kesitten seçildi!..
SLIDE 38
 + ↑ ∑ Fy = 0
⇒ V − w( x)Δx − (V + ΔV ) = 0
⇒ ΔV = − w( x)Δx

(+ ∑ M O =0
⇒ −VΔx − M + w( x)Δx[k (Δx)] + ( M + ΔM ) = 0
⇒ ΔM = VΔx − w( x)k (Δx) 2
07.10.2013

Δx sadece yayılı yükün

etkidiği kesitten seçildi!..
SLIDE 39
 ΔV = − w( x)Δx
dV
⇒ = − w( x)
dx
⇒ ΔVBC = − ∫ w( x)dx

2
ΔM = VΔx − w( x)k (Δx)
dM
⇒ =V
dx
07.10.2013

Δx sadece yayılı yükün

⇒ ΔM BC = ∫ Vdx etkidiği kesitten seçildi!..
SLIDE 40
 Yorum -1
dV Kesme Kuvveti diyagramında eğim,
= − w(x) yükün şiddetinin ters işaretlisini verir
dx

dM Moment diyagramında eğim, kesme

=V kuvvetini verir

dx
07.10.2013

SLIDE 41
 Yorum -2
Yayılı yük diyagramının alanı ⋅(-1),
ΔVBC = −∫ w( x)dx Kesme kuvvetindeki değişim
miktarını verir

ΔM BC = ∫ Vdx Kesme kuvveti diyagramının alanı,

momentteki değişim miktarını verir
07.10.2013

SLIDE 42
 Yorum -3
dM Eğim Kesme dM
=V kuvvetini V =0⇒ =0
dx veriyorsa dx

Kesme kuvvetinin sıfır olduğu nokta moment

extremum noktalarıdır.
Maxima
07.10.2013

Minima

SLIDE 43
 Pratik Sonuçlar
V

V
dV
07.10.2013

SLIDE 44
 Yorum -4
ΔVBC = − ∫ w( x)dx
ve
ΔM BC = ∫ Vdx

Eğer w = w(x), n inci dereceden bir polinom ise

V = V(x), n+1 dereceden bir fonksiyon
M = M(x), n+2 dereceden bir fonksiyon
Bunun sonucunda:
a.  w=0 ise (yayılı yük yok) V=sabit M=1o (doğrusal)
07.10.2013

b.  w=sabit ise (düzgün yayılı yük) V=1o (doğrusal) M=2o (parabol)
c.  w=doğrusal ise (üçgen veya trapez) V=2o (parabol) M=3o (parabol)
SLIDE 45
 DİKKAT !
•  Tekil kuvvet veya moment, kesme kuvveti ve
moment diyagramlarında süreksizlik oluşturur.

+ ↑ ∑ Fy = 0
Kesme kuvvetindeki
⇒ ΔV = − F değişim

Kesme kuvveti diyagramında:

↓ yönünde F için V, ↓ yönde F kadar sıçrar

07.10.2013

↑ yönünde F için V, ↑ yönde F kadar sıçrar

SLIDE 46
 DİKKAT !

(+ ∑ M = 0
⇒ ΔM = M O

M0 ‘ın SY de uygulanması halinde momentteki değişim pozitiftir.

M diyagramında pozitif yönde sıçrama (artış);

M0 ‘ın TSY de uygulanması halinde momentteki değişim

07.10.2013

negatiftir. M diyagramında negatif yönde sıçrama (azalma) görülür.

SLIDE 47
 Eğim
Eğim

Eğim

Eğim

Eğim Eğim
Eğim Eğim

Eğim Eğim

Eğim
07.10.2013

Eğim

DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ

SLIDE 48
İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ
 VL

VL
07.10.2013

SLIDE 49
 07.10.2013

SLIDE 50
07.10.2013

Parabolik eğri
SLIDE 51
 M (kN.m)
-20

+70
M (kN.m)

+90
M (kN.m)

-20

M (kN.m)
07.10.2013

-20

DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ

SLIDE 52
İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ
 Diyagram çizerken…
1.  Kesit tesirleri diyagramı ölçekli veya yaklaşık
olarak ölçekli olarak çizilirler ve ordinatları
doğrultusunda taranırlar.
2.  Diyagramların üzerine başlıca noktalardaki
değerleri yazılır ve bölgelerin işareti konur.
3.  Pozitif Kesme Kuvveti ve Normal kuvvet
değerleri, bakış yönünün üzerine çizilmelidir.
İşareti konulmalıdır.
4.  Pozitif momentin bakış yönünü tarafında
çizilmesi genellikle tercih edilir. Bu durumda, M
diyagramı, kesitin uzama oluşan lifleri tarafına
çizilmiş olur.
5.  Pozitif moment bakış yönünün aksi tarafında da
çizilebilir. Her iki durumda da işaretler konur
ve tüm çizim boyunca kabul edilen yaklaşım
07.10.2013

devam ettirilir.

SLIDE 53
 9m
07.10.2013

SLIDE 54
 07.10.2013

SLIDE 55
 07.10.2013

SLIDE 56
 07.10.2013

SLIDE 57
 Soru
•  Aşağıda verilen konsol kirişte C ve D
noktalarında kesit tesirlerini hesaplayınız.
07.10.2013

SLIDE 58
 Çözüm: C noktası
07.10.2013

SLIDE 59
 Çözüm: D noktası
07.10.2013

SLIDE 60
 Soru
•  Aşağıda verilen konsol kirişte C
noktasında kesit tesirlerini hesaplayınız.
07.10.2013

SLIDE 61
 Çözüm

=0
07.10.2013

SLIDE 62
 Soru
•  Aşağıda verilen yapı sisteminin kesit
tesirlerini x’e bağlı bir fonksiyon olarak
yazınız.
07.10.2013

SLIDE 63
 Mesnet tepkileri denge
Çözüm
denklemleri ile
bulunur.

Sistem herhangi bir x

mesafesinde kesilir.
SCD çizilir.
07.10.2013

SLIDE 64
 Denge denklemleri yazılır
07.10.2013

SLIDE 65
 Soru
•  Aşağıda verilen yapı sisteminin kesit tesirlerini x’e
bağlı bir fonksiyon olarak yazınız. Açıklık 9 m dir.

A
B
07.10.2013

SLIDE 66
 Çözüm: Mesnet Tepkileri
07.10.2013

SLIDE 67
 •  A-B arasında süreksizlik yok. Tek fonk.
yazılabilir.
07.10.2013

SLIDE 68
 Kesme kuvveti ve Momentin değişimi
07.10.2013

SLIDE 69
 GRAFİK
x V M
0.00 75.00 0.00
V=75-10x-1.11x2 M=75x-5x2-0.37x3
0.10 73.99 7.45
0.20 72.96 14.80
… …. …. 0≤ x ≤ 9
4.50 7.50 202.50
4.60 5.49 203.15
4.70 3.46 203.60
4.80 1.40 203.84
4.90 -0.68 203.88
5.00 -2.78 203.70
Moment,   K es me   K uv v eti  
5.10 -4.90 203.32
5.20 -7.04 202.72
190.00
5.30 -9.21 201.91 160.00
5.40 -11.40 200.88 130.00
100.00
…. ….. …… 70.00 V
M,  V

40.00 M
8.60 -93.18 39.62 10.00
-­‐20.00
07.10.2013

8.70 -96.10 30.16 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

-­‐50.00
8.80 -99.04 20.40 -­‐80.00
-­‐110.00
8.90 -102.01 10.35
Me sa fe ,  m
9.00 -105.00 0.00
SLIDE 70
 Sürekli olmaması halinde
07.10.2013

SLIDE 71
 Mesnet Tepkisi

x1
07.10.2013

SLIDE 72
 X2 ; x3
07.10.2013

SLIDE 73
 x4
07.10.2013

SLIDE 74
 Soru
•  Aşağıda verilen kirişin Moment ve Kesme
kuvveti diyagramlarını çiziniz.
07.10.2013

SLIDE 75
 Çözüm: Mesnet Tepkileri bulunur.
(+ ∑ M A =0
D y (3) − 8(1) − 8(2) − 15(3.5) − 20 = 0
⇒ D y = 32.17 kN

Σ Fx=0; Ax=0
+ ↑ ∑ Fy = 0
32.17 − 8 − 8 − 15 − Ay = 0
⇒ Ay = 1.17 kN
07.10.2013

Ay Dy

SLIDE 76
 SCD Kesme Kuvveti
8 kN 8 kN
15 kN/m
20 kN.m

A B C D

Dy=32.17 kN
Ay=1.17 kN
1m 0.75 m 1m 1m
0.25 m

V (kN) 15.0

0 1 2 3 4 x (m)

-1.17

-9.17
07.10.2013

-17.17

SLIDE 77
 8 kN 8 kN
15 kN/m
20 kN.m

A B C D

Dy=32.17 kN
Ay=1.17 kN
1m 0.75 m 1m 1m
0.25 m 15.0

V (kN)
0 1 2 3 4 x (m)

-1.17
-9.17

-17.17
-7.5
-3.46
M (kN.m) -1.17
2 3 4 x (m)
0
1
07.10.2013

9.67

16.54
SLIDE 78
07.10.2013
Soru: Aşağıda verilen yapı sistemlerinin Moment ve Kesme Kuvveti diyagramlarını çiziniz.

SLIDE 79
 07.10.2013

SLIDE 80
 -PL

M
07.10.2013

SLIDE 81
 07.10.2013

SLIDE 82
 07.10.2013

SLIDE 83
 07.10.2013

SLIDE 84
 Dikkat !
w (kuvvet/birim uzunluk)
Yük

Yükseklik

Kesme
Genişlik
07.10.2013

SLIDE 85
 Soru
•  Soru: Aşağıda verilen yapı sisteminin Moment ve Kesme Kuvveti
diyagramlarını çiziniz.

Kesme kuvveti → 0 ∴ Moment → extremum

Moment → 0 ∴ yerdeğiştirme eğrisinde (inflection) büküm noktası
07.10.2013

SLIDE 86
 -1.5
-
+
+
07.10.2013

2
3.5

SLIDE 87
 Soru
•  Soru: Aşağıda verilen yapı sisteminin
Moment ve Kesme Kuvveti diyagramlarını
çiziniz.

Mafsal
07.10.2013

SLIDE 88
 Çözüm: Mesnet tepkileri
Mafsal
07.10.2013

SLIDE 89
 07.10.2013

SLIDE 90
 DİKKAT

Moment sıfır
noktası, elastik
eğride bükülme
noktasıdır-
(Inflection point)
07.10.2013

SLIDE 91
 Soru
•  Soru: Aşağıda verilen yapı sisteminin
Moment ve Kesme Kuvveti diyagramlarını
çiziniz.

Mafsal
07.10.2013

SLIDE 92
 Çözüm: Mesnet tepkileri
Mafsal
07.10.2013

SLIDE 93
 -180

-96
-
07.10.2013

60
+
64
SLIDE 94
 Rijit  düğüm  noktalı  çerçeveler  
 Rigid-­‐jointed  frames  are  framed  structures  in  which  the  members  transmit  applied  loads  
by  axial,  shear,  and  bending  effects.  
 There  are  basically  two  types  of  frame  to  consider;  
 
(i)  sta(cally  determinate  frames;  see  Figure  5.1(a)  and  
(ii)  sta(cally  indeterminate  frames;  see  Figure  5.1(b).  
 SORU
•  Soru: Aşağıda verilen yapı sisteminin
Moment ve Kesme Kuvveti diyagramlarını
çiziniz.
07.10.2013

SLIDE 96
 Çözüm: Mesnet tepkileri

Dikkat: iki ucu mafsallı çubuk, yani pandül

ayak. Ancak, pandül ayağa dış kuvvet etkidiği
için kesme kuvveti oluşuyor.
07.10.2013

SLIDE 97
 07.10.2013

SLIDE 98
 +5

-27

-42 -42

-5
+5
+27

-42
+41 +276

+
+168
+276
07.10.2013

-60
SLIDE 99
07.10.2013
Çerçeve KK ve M diyagramı

SLIDE 100
 +
-

P2 -
07.10.2013

SLIDE 101
Çerçeve    
?  
 ARA MAFSALLI ÇERÇEVE ÖRNEĞİ (B DE MAFSAL
VAR)
•  ND=?; TD=?; MD=?
07.10.2013

SLIDE 106
 ÇÖZÜM (1/3)
BC elemanı By

(+∑ M C = 0 Bx
1.5 m
4.5(1.5) − Bx (3) = 0 4.5 kN
1.5 m
⇒ Bx = 2.25kN Cx
Cy

⎯+
⎯→ ∑ Fx = 0
2.25 + C x − 4.5− = 0
⇒ C x = 2.25kN
07.10.2013

SLIDE 107
 ÇÖZÜM (2/3)
3m 2.25 kN
AB Elemanı
(+∑ M A = 0 2m
By
3 kN
2.25(3) − 3(1) − By (3) = 0 1m
Ax
⇒ By = 1.25kN
Ay
07.10.2013

SLIDE 108
 DB Elemanı: Çözüm (3/3)
VD
⎯→ ∑ F = 0
⎯+
x
MD 1.5 m
− N D − 2.25 = 0
ND 2.25 kN
⇒ N D = −2.25kN

1.25 kN
+ ↑ ∑ Fy = 0
VD − 1.25 = 0
⇒ VD = 1.25kN

(+∑ M O = 0
07.10.2013

− M D − 1.25(1.5) = 0
⇒ M D = −1.88kN .m
SLIDE 109
 07.10.2013

SLIDE 110
 07.10.2013

SLIDE 111
 07.10.2013

SLIDE 112
 07.10.2013

SLIDE 113
ÜÇ  MAFSALLI  ÇERÇEVE  
MESNET  REAKSİYONLARI  
KRİTİK  NOKTALARDAKİ  EĞİLME  MOMENTLERİ  
ELEMAN  UÇ  KUVVETLERİ  VE  ARA  YÜKLER  
D  DÜĞÜMÜNDE  DENGE  ŞARTI  
KONTROL  EDİLEBİLİR  
 ELEMAN  KESİT  TESİRLERİ  
Member  CD:  

Member  DEF:  
 MNT  
DİYAGR
AMLARI  
ÖDEV-­‐1  
ÖDEV-­‐2  
ÖDEV-­‐3  
ÖDEV-­‐4