Οδυσσέας Γκιλής. Χρονολόγιο ΝΕΑΠΟΛΙΣ ΧΡΙΣΤΟΥΠΟΛΙΣ ΚΑΒΑΛΑ.... Θεσσαλονίκη 2019

1
Οδυσσέας Γκιλής
Συγκέντρωσης, ταξινόμησης και αξιοποίησης υλικού
Χρονολόγιο
ΝΕΑΠΟΛΙΣ
ΧΡΙΣΤΟΥΠΟΛΙΣ
ΚΑΒΑΛΑ
Θεσσαλονίκη 2019
2
3
Εισαγωγικό σημείωμα
Περιέχει ιστορικές και βιβλιογραφικές αναφορές χρονολογικά

ταξινομημένες.
Ένα μέρος προέρχεται από το βιβλίο «ΝΕΑΠΟΛΙΣ – ΧΡΙΣΤΟΥΠΟΛΙΣ –
ΚΑΒΑΛΑ Οδοιπορικό στο χώρο και το χρόνο της παλιάς πόλης. Έκδοση
Δήμου Καβάλας.»
Ένα σημαντικό τμήμα από την Ιντερνετική εγκυκλοπαίδεια Βικιπαίδεια.
Αρκετά βιβλία, που αναφέρονται κάθε φορά είναι μέρος των πηγών.
Το υπόλοιπα από το ευρύτερο Ίντερνετ, Google, Google books και αλλού,
βιβλιοθήκες...
Εντόπισα και ανθολόγησα αποσπάσματα και ημερομηνίες και γεγονότα.
Για την περίοδο της αρχαιότητας, για την Νεάπολη, την Ρωμαϊκή εποχή,
την βυζαντινή για την Χριστόπουλη, την Τουρκοκρατία, την περίοδο του
Α παγκ. Πολέμου, του Β παγκ. Πολέμου, την Γερμανική και Βουλγαρική
κατοχή, τον εμφύλιο...
Για την περίοδο της αρχαιότητας, Νεάπολη, συγκέντρωσα αποσπάσματα
από αρχαίους συγγραφείς.
Κοντινές, γειτονικές προς την Νεάπολη πόλεις.
Αμφίπολη, Εννεα Οδοί, Ήιων, Οισύμη- Οἰσύμη πόλις Μακεδονίας.
ταύτην Αἰσύμην Ὅμηρος (Il. Θ 304) ἔφη. -Ανακτορούπολη,
Ανακτορόπολη, Άβδηρα, Φίλιποι, Γαληψός, Βιβλία Χώρα, Μύρκινος,
Φάγρης, Δάτον, Τισάρην, Σκαπτή ύλη, Ἄργιλος, Δραβῆσκος Απολλωνία,
Στάγειρα...
Τα διάφορα ονόματα της πόλης, διαχρονικά.
Νεάπολις, Νεάπολης, Neapolis, Νέα Πόλη, Σκάβαλα, Χριστούπολις,
Cristopoli Christopolo, Crisopoli, Αντισάρα, Antisara Ἀντισάρη, Τισάρη,
Βουκεφάλα, Καβάλλα, Καβάλα, Kavala, Qavala, Καβάλο, Εσκή Καβάλα,
Παλιάς Καβάλας...
4
Χρονολογία-Γεγονότα
5600 π. Χ. -Οι πρώτες οργανωμένες κοινωνίες εμφανίζονται στην Πεδιάδα
των Φιλίππων γύρω στα 5.600 π.Χ. Πιο γνωστές θέσεις γενικότερα στον
νομό Καβάλας για την περίοδο της Νεολιθικής είναι στη θέση Ντιλικί Τας
(Όρθια Πέτρα στα τούρκικα), που παρουσιάζει κατοίκηση από την Μέση
Νεολιθική, η θέση που βρίσκεται κοντά στο χωριό Ακροπόταμος, η θέση
που βρίσκεται κοντά στον Παράδεισο και ο προϊστορικός οικισμός των
Λιμεναρίων Θάσου. Πολλοί οικισμοί παρουσιάζουν συνεχή κατοίκηση
και την εποχή του Χαλκού, με σημαντικότερα ευρήματα, αυτά από το
προϊστορικό νεκροταφείο του οικισμού Καστρί Θάσου και της Σκάλας
Σωτήρα Θάσου. Η θέση μάλιστα στη Σκάλα Σωτήρα Θάσου αποτελεί τον
μοναδικό οικισμό στα Βαλκάνια που ήταν περιτοιχισμένος, η κάτοψη του
οποίου σχεδιάστηκε με βότσαλα στο δάπεδο της εκκλησίας του χωριού. Η
τελική φάση της Εποχής του Χαλκού σφραγίζεται με τη μυκηναϊκή
διείσδυση. Αγγεία μυκηναϊκά ή τοπικές μιμήσεις τους, χάλκινα μαχαίρια
μυκηναϊκού τύπου καθώς και άλλα αντικείμενα είναι μάρτυρες των
εμπορικών επαφών της νότιας Θάσου με Νοτιοελλαδίτες θαλασσοπόρους.
Βικιπαίδεια.
4500 π. Χ. -ΝΕΑΠΟΛΙΣ – ΧΡΙΣΤΟΥΠΟΛΙΣ – ΚΑΒΑΛΑ Οδοιπορικό
στο χώρο και το χρόνο της παλιάς πόλης. Οδοιπορικό στο χώρο και το
χρόνο της παλιάς πόλης. Έκδοση Δήμου Καβάλας.(παρακάτω θα
παραπέμπω=Έκδοση Δήμου Καβάλας) τριπλή ονομασία της Καβάλας
(Νεάπολις – Χριστούπολις – Καβάλα) δείχνει μια μακραίωνη περίοδο
ζωής της πόλης, και ταυτόχρονα αλλαγές στην εσωτερική και γύρω της
πραγματικότητα. Τα πρώτα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας και
δραστηριότητας στην περιοχή της σημερινής Καβάλας τοποθετούνται
στην Ύστερη Νεολιθική Εποχή και στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού
(4.500 – 2.000 προ Χριστού).
4000 π. Χ. -Ύστερη Νεολιθική – Πρώιμη Εποχή Χαλκού, 4000 – 2000
π.Χ: τα πρωιμότερα δείγματα κατοίκησης στην κορυφή χαμηλού λόφου
στην περιοχή «Περιγιάλι», ανατολικό τμήμα της σύγχρονης πόλης.
Ιστορικά στοιχεία της Καβάλας – Σύντομο Ιστορικό διάγραμμα. 2009
Kavalacity.net. Επιμέλεια:Κουγιουμτζόγλου Δημήτριος Φιλόλογος-
Αρχαιολόγος.
5
3000 π. Χ. - Η ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή γύρω από την Καβάλα,

σύμφωνα με τα ευρήματα των ανασκαφών, ξεκινά τουλάχιστον από τη
Νεολιθική Εποχή (πριν το 3.000 π.Χ.) με τη δημιουργία μόνιμων οικισμών
όπως αυτός του Ντικιλί-Τας κοντά στις Κρηνίδες. 1999-2018 ΔΙΕΘΝΕΙΣ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ Ε.Π.Ε.
2850 π. Χ. - Πολύ πριν έρθουν οι Έλληνες στους Φιλίππους, υπήρχε ένας
συνοικισμός της Νεολιθικής εποχής, που ανακαλύφθηκε τις τελευταίες
δεκαετίες, δίπλα σε πηγές νερού, στη θέση Ντικιλί-Τάς. Τα ευρήματα
ανάγονται στην Πρωτοελληνική εποχή (2850-2250 π.Χ), ενώ τα νεώτερα
ευρήματα χρονολογούν τον συνοικισμό στην περίοδο 1700-1500 π.Χ.
Βρέθηκαν τμήματα μεγάλων αγγείων, όπλα, πέλεκεις, αγροτικά εργαλεία
και πήλινα ειδώλια ανθρώπων και ζώων. Ο συνοικισμός του Ντικιλί-Τάς
στις προϊστορικές σκοτεινές χιλιετηρίδες, μπορεί να θεωρηθεί σαν
μακρινός πρόγονος της πόλης των ιστορικών χρόνων.
2500 π. Χ. -Η ιστορία της χερσονήσου της Παναγίας είναι σε μεγάλο
βαθμό η ίδια η ιστορία της Καβάλας. Σ’ αυτή τη μικρή αλλά οχυρή
χερσόνησο περιορίζεται η πόλη για 2.500 χρόνια. Μόνο στις αρχές του
16ου αιώνα επεκτείνεται και λίγο έξω απ’ αυτήν και αυτά τα όρια τα
διατηρεί μέχρι το 1865-1870. (Η παλιά πόλη της Καβάλας, τ. 1, σελ. 53)».
Έκδοση Δήμου Καβάλας
1050 π. Χ. -ΝΕΑΠΟΛΙΣ – ΧΡΙΣΤΟΥΠΟΛΙΣ – ΚΑΒΑΛΑ Οδοιπορικό
στο χώρο και το χρόνο της παλιάς πόλης. Οδοιπορικό στο χώρο και το
χρόνο της παλιάς πόλης. Έκδοση Δήμου Καβάλας. Σύμφωνα με πρόσφατες
δημοσιεύσεις αρχαιολόγων, τα παλιότερα από αυτά τα ίχνη έχουν βρεθεί
στο ανατολικό τμήμα της σημερινής πόλης, σε χαμηλό λόφο στην περιοχή
του Περιγιαλίου. Όμως, και στη χερσόνησο της Παναγίας, εντοπίστηκαν
ευρήματα που ανάγονται στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου (1.050 – 700
π.Χ.). Η ανεύρεση αυτών των αρχαιοτήτων (θραύσματα αγγείων με
αυλακωτή διακόσμηση) οδηγεί στη μάλλον βάσιμη υπόθεση για παρουσία
θρακικών φύλων στην περιοχή: αυτοί – που σύμφωνα με φιλολογικές
πηγές ζούσαν στην ευρύτερη περιοχή της Καβάλας – ήταν οι Σάτρες, οι
Σαπαίοι και οι Ηδωνοί. Έκδοση Δήμου Καβάλας
8ος π. Χ. -ΑΡΧΑΙΟΣ ΧΡΥΣΟΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ.ΜΟΡΦΩΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ
Ν.ΠΕΡΑΜΟΥ Καβάλας. ΠΑΓΓΑΙΟ ΟΡΟΣ. (του ΘΌΔΩΡΟΥ ΔΗΜΟΣΘ.
ΛΥΜΠΕΡΑΚΗ). ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ THΣ ΠΕΡΙ ΤΟ
ΠΑΓΓΑΙΟ ΟΡΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΕΧΡΙ
ΤΗ ΡΩΜΑΪΚΗ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ. Του Θόδωρου Δημοσθ. Λυμπεράκη.
6
Ελευθερούπολη. Η περί το Παγγαίο όρος χώρα, με τις απέραντες πεδιάδες

των Σερρών και των Φιλίππων, που αρδεύονται αντίστοιχα από τους
ποταμούς Στρυμόνα και Αγγίτη, ήταν κατά την αρχαιότητα πολύ εύφορη,
ενώ συνάμα το υπέδαφός της έκρυβε άφθονα πολύτιμα μέταλλα.
…Πρόκεται για τ' αμπέλια και το κρασί του Παγγαίου και ιδιαίτερα
του σημερινού Συμβόλου όρους, (το οποίο οι αρχαίοι Ελληνες δεν το
ξεχώριζαν συνήθως από το Παγγαίο), που την άφθονη και μακρόχρονη
παρουσία τους μαρτυρούν, εκτός από τις ιστορικές πηγές, τα
πολυάριθμα όστρακα κρατήρων και οινοχοών που βρίσκονται στα
ερείπια των αρχαίων οικισμών της περιοχής.Ήδη από την Ομηρική
εποχή η περιοχή του Παγγαίου και ιδιαίτερα του σημερινού όρους
Συμβόλου, η οποία απλώνεται στα νότια του τελευταίου και από τον
Στρυμόνα μέχρι την σημερινή Καβάλα ήταν φημισμένη για τ' αμπέλια της,
που μέχρι σήμερα καλλιεργούνται ασταμάτητα επί σειρά αιώνων. Ήταν
επίσης φημισμένη για το από τ' αμπέλια της εκείνα παραγόμενο κρασί, τον
περίφημο "βύβλινο οίνο" των αρχαίων Ελλήνων.
650 π. Χ. -Η Καβάλα στην Αρχαιότητα. 2,Kavala,Κλασσική περίοδος.
https://europe-greece.com. Η ακριβής χρονολογία της ίδρυσης της
αρχαίας Νεάπολης δεν είναι γνωστή όπως και η καταγωγή των πρώτων
της κατοίκων. Από τις αρχαιολογικές μαρτυρίες συγκλίνουμε στην άποψη
ότι η περιοχή αποικίστηκε ανάμεσα στα 650 με 625 π. Χ. από τους
Θάσιους.
630 π. Χ. -The Early Black-Figured Pottery of Attika in Context (c. 630-
570 BCE) - Alexandra Alexandridou - 2010 - LAZARIDIS, D.I., 1969:
Νεάπολις, Χριστούπολις, Καβάλα: Oδηγός Μουσείου Καβάλας (Athens).
LAZZARINI, M.L., 1973-1974: “I nomi dei vasi greci nelle iscrizioni dei
vasi stessi”, ArchCl 25/26: 341-375. LEIBUNDGUT-WIELAND, D.,
1999: ...
630 π. Χ. -The Early Black-Figured Pottery of Attika in Context (c.
630-570 BCE) Alexandra Alexandridou - 2010 - - LAZARIDIS, D.I.,
1969: Νεάπολις, Χριστούπολις, Καβάλα: Oδηγός Μουσείου Καβάλας
(Athens). LAZZARINI, M.L., 1973-1974: “I nomi dei vasi greci nelle
iscrizioni dei vasi stessi”, ArchCl 25/26: 341-375. LEIBUNDGUT-
WIELAND, D., 1999: ...
7ος π. Χ. -Νεάπολις (7ος αιώνας π.Χ.-746 μ.Χ.) Χριστούπολις (746 μ.Χ.-
1470 μ.Χ.) Καβάλλα (παλαιά γραφή) ή Καβάλα (1470 μ.Χ.- σήμερα)
7
7ος π. Χ.-Καβάλα: η ιστορία της βυζαντινής Χριστούπολης της

αρθρογράφου Αλεξίας Φεσσά. Αρχαιότητα. Γύρω στα μέσα του 7ου
αιώνα π.Χ., οι Θάσιοι ιδρύουν τη Νεάπολη, για να αντιμετωπίσουν
αποτελεσματικότερα τις θρακικές επιδρομές. Η Νεάπολη βρισκόταν
ανάμεσα στην εύφορη και πλούσια σε μεταλλεύματα Θάσο. Υπήρξε μέλος
της Α’ Αθηναϊκής Συμμαχίας και της Β’ Αθηναϊκής Συμμαχίας η οποία
και μνημονεύεται στους φορολογικούς καταλόγους. Τα τιμητικά
ψηφίσματα του αθηναϊκού δήμου, εγκωμιάζουν την Νεάπολη, για την
συμπαράστασή της στην Αθήνα, κατά την ταραχώδη περίοδο του
Πελοποννησιακού πολέμου. Το 340 π.Χ., την κατέλαβε ο Φίλιππος ο Β΄
και την προσάρτησε στο Μακεδονικό βασίλειο. Η θέση της Νεάπολης
σήμερα τοποθετείται στη χερσόνησο της Παναγίας χωρίς να γίνει σαφές
το ακριβές της σημείο... Historikē geōgraphia tēs Anatolikēs
Makedonias kata tēn archaiotēta. Dēmētrēs K. Samsarēs - 1976 -
Σχετικά μέ τή θέση τής Νεάπολης, παρά τις άντίθετες άπόψεις ορισμένων
παλιών ερευνητών, σήμερα όλοι πιά θεωρουν απόλυτα βέβαιη τήν ταύτισή
της μέ τή σημ. Καβάλα, πού είχε προταθή άκόμη άπ' τόν περασμένο
αίώνα, αλλά ένισχύθηκε μέ ...
7ος π. Χ-Agoranomia: Studies in Money and Exchange Presented to John
H. Kroll Peter G. Van Alfen - 2006 - Antisara is reported by Stephanos
Byzantios (s.v. Antisara) to be the epineion of Datos. 44. See the
remarkable synthesis of all archaeological evidence by Koukouli-
Chrysanthaki (2002). 45. For the most recent discussion, see Liampi
(1994: ...
7ος π. Χ.-Αντισάρα (πριν τον 7ο Αιώνα π.Χ.). Η Καβάλα ήταν αποικία
Θασίων. Το πρώτο μέρος που αποίκισαν ήταν η σημερινή Καλαμίτσα όπου
υπάρχουν ακόμη ερείπια της πόλης όπως και το τείχος της. Ο πρώτος
οικισμός ονομάστηκε Αντισάρα ενώ τον 7ο αιώνα π.χ. αποικίστηκε και ο
βράχος της σημερινής Παναγίας δίπλα στο καρνάγιο. Η σημερινή πόλη της
Καβάλας χτίστηκε επάνω σε δύο προϊστορικές θέσεις, την Αντισάρα, τη
σημερινή Καλαμίτσα, καθώς και του οικισμού της εποχής του Σιδήρου που
εντοπίστηκε ανατολικά της πόλης, στην περιοχή Περιγιαλίου. Μετά από
αιώνες της καταστροφής της Αντισάρας, στα ερείπιά της χτίστηκε άλλη η
Καλαμού που πήρε το όνομα από την Παναγία Καλαμούς ή
Καλαμιώτισσας της Κωνσταντινουπόλεως. Με το πέρασμα του χρόνου η
Καλαμού καταστράφηκε και ερημώθηκε και οι κάτοικοί της πήγαν και
κατοίκησαν στην Ξάνθη και έχτισαν το Μοναστήρι της Καλαμούς, που
σώζεται μέχρι σήμερα. Βικιπαίδεια...από αλλού
8
Antisara (Kavala) 2 Kalamitsa? - Αντισάρα – ToposText. Stephanus of

Byzantium, Ethnica, § A100.17 Antisara: Ἀντισάρα, ἐπίνειον Δατηνῶν.
Ἡρωδιανός 'Ἀντισάρη, καὶ αὕτη πόλις'. τινὲς δὲ Τισάρη γράφουσι...
Αρχείο:Antisara 02.JPG – Βικιπαίδεια. English: Kalamitsa, Makedonia,
Greece: Walls of ancient Antisara under a ... άλλα wiki χρησιμοποιούν
αυτό το αρχείο: Χρήση σε de.wikipedia.org. Antisara ...
7ος π. Χ. -Η ιστορία της πόλης αρχίζει από τον 7ο π.Χ. αιώνα με το όνομα
Νεάπολις σαν αποικία των Θασίων.
7ος π. Χ.-L'hellénisme primitif de la Macédoine prouvé par la
numismatique et ...J. Svoronos - 1979 - De tout cela il faut conclure qu'il
existait dans ce pays deux villes au moins frappant des pièces archaïques
avec la tête de Gorgone : la colonie des Érétriens Scavala, et Antisara le
port de la colonie Thasienne Daton. Or, comme nous l'avons ...
7ος π. Χ.-Philippes ville de Macedoine depuis ses origines jusqu'a la fin de
...- Paul Collart - 1937 - D'ailleurs, le site d'Antisara a été retrouvé : à
l'ouest de Cavalla, au lieu dit Kalamitsa, subsistent, sur un promontoire
rocheux, dont la pointe n'est séparée, à vol d'oiseau, que par deux
kilomètres de celle de Néapolis, les restes très nets d'une ...
7ος π. Χ.-Mission archéologique de Macédoine. - Τόμος 1 - Σελίδα 24 -
Léon Alexandre Heuzey - 1876 - Or Antisara, d'après Etienne de Byzance,
était aussi une échelle de Daton : ÂvTtaàpa, êmveiov Aoctivmv. Ces
données, contraires en apparence, ne sont pas inconciliables avec le
témoignage rendu par les monuments. Évidemment, près d' ...
7ος π. Χ.-Νικολαΐδου – Πατέρα, Μ., «Αρχαία Νεάπολις», Η παλιά πόλη
της Καβάλας (7ος π.Χ.-20ός αι.). Ο χώρος, οι άνθρωποι, τα τεκμήρια της
ιστορίας, Εξωραϊστικός Πολιτιστικός Σύλλογος Παναγίας «το Κάστρο»,
Καβάλα 2005, τ. 1, σ. 15-28.
7ος π. Χ.-Μπακιρτζής, Α., «Παναγία Καβάλας. Πολεοδομική και
αρχιτεκτονική διερεύνηση», Η παλιά πόλη της Καβάλας (7ος π.Χ.-20ός
αι.). Ο χώρος, οι άνθρωποι, τα τεκμήρια της ιστορίας, Εξωραϊστικός
Πολιτιστικός Σύλλογος Παναγίας «το Κάστρο», Καβάλα 2005, τ. 2, σ.
217-303.
7ος π. Χ.-ΑΡΧΑΙΟΙ ΧΡΟΝΟΙ. Δύο σημαντικές πόλεις, η Νεάπολις και
οι Κρηνίδες (μετέπειτα Φίλιπποι), ιδρύονται την περίοδο αυτή στην
περιοχή του σημερινού Δήμου Καβάλας. Την πορεία τους παρουσιάζουμε
στη συνέχεια. Το δεύτερο μισό του 7ου αιώνα π.Χ. οι κάτοικοι της Θάσου,
9
έποικοι οι ίδιοι από την Πάρο, ίδρυσαν τη Νεάπολη στη χερσόνησο

(σήμερα) της Παναγίας, στην προσπάθειά τους να διεισδύσουν στην
απέναντι θρακική παραλία· αυτό συνέβη μετά από μακροχρόνιους
πολέμους εναντίον θρακικών φύλων.
7ος π. Χ. -Δημος Καβάλας, Στοιχεια ιστοριας του Νομου Καβάλας,

Πρακτικα του σεμιναριου τοπικης ιστοριας που διοργανωθηκε απο τον
Δημο Καβάλας. Δημος Καβάλας, 2010. «Τα θέματα που αναπτύχθηκαν
από τους εισηγητές ήταν ποικίλα και περιλάμβαναν στοιχεία της ιστορίας
της πόλης από τον 7ο–6ο π.Χ. αιώνα, μέχρι τις δεκαετίες του περασμένου
(αιώνα). Είναι κατανοητό ότι, μια πόλη με τόσο μεγάλη ιστορική διαδρομή
(3.000 σχεδόν χρόνια) έχει τεράστιο όγκο ιστορικών στοιχείων, τα οποία
δεν μπορούν να παρουσιαστούν σε 25-30 ώρες ενός Σεμιναρίου. Κάτ’
ανάγκην λοιπόν, οι εισηγητές έκαμαν ο καθένας τη δική του επιλογή και
παρουσίασαν εισηγήσεις εξαιρετικού ενδιαφέροντος, χρησιμότατες για
την έναρξη της εξάπλωσης της γνώσης της τοπικής μας ιστορίας, στη νέα
γενιά της πόλης μας.»
7ος π. Χ.-Αρχές 7ου αιώνα π.Χ: η παρουσία τροχήλατης κεραμικής με

υπογεωμετρική διακόσμηση στην Παναγία υποδηλώνει επαφές με
ελληνικές πόλεις του νότου ή του ΒΑ. Αιγαίου... Β΄ μισό 7ου αιώνα π.Χ:
ίδρυση της αρχαίας Νεάπολης στη χερσόνησο της Παναγίας από αποίκους
της Θάσου και της Πάρου (η Θάσος ήταν αποικία της Πάρου που ιδρύθηκε
μισό αιώνα περίπου νωρίτερα). Έναρξη λατρείας της πολιούχου θεάς της
πόλης, της Παρθένου, εξελληνισμένη μορφή της θρακικής Βενδίδος, στον
αρχαϊκό ναό που δεν σώζεται. (σώθηκαν, όμως, οι αποθέτες του). Ιστορικά
στοιχεία της Καβάλας – Σύντομο Ιστορικό διάγραμμα. 2009 Επιμέλεια:
Κουγιουμτζόγλου Δημήτριος Φιλόλογος-Αρχαιολόγος.
7ος π. Χ.-Εξωραιστικος Πολιτιστικος Συλλογος Παναγιας «ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ»,

Η παλια πολη της Καβάλας (7ος π.Χ. – 20ος αι.), Ο χωρος, οι ανθρωποι,
τα τεκμηρια της ιστοριας. Τομος Ι και Τομος ΙΙ. Εξωραιστικος
Πολιτιστικος Συλλογος Παναγιας «ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ», 2005.«Ο
Εξωραϊστικός Πολιτιστικός Σύλλογος Παναγίας «ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ», στο
πλαίσιο των προσπαθειών του για τη διάσωση των ιστορικών τεκμηρίων
της συνοικίας, της οποίας η ιστορία ταυτίζεται με την ιστορία της πόλης
της Καβάλας μέχρι τα νεότερα χρόνια, προχωρεί στην έκδοση του δίτομου
έργου Η παλιά πόλη της Καβάλας (7ος π.Χ. – 20ος αι.), Ο χώρος, οι
άνθρωποι, τα τεκμήρια της ιστορίας. Τα μέλη του Δ.Σ., σε συνεργασία με
πολλούς συμπολίτες μας, εργάστηκαν περισσότερο από τέσσερα χρόνια,
επιχειρώντας την κάλυψη του μέχρι σήμερα βιβλιογραφικού κενού σε
10
σχέση με την ιστορία της πόλης και τη διάσωση μέρους της πολιτιστικής
κληρονομιάς του τόπου.»
7ος π. Χ.- Χτισμένη από Θασίους αποίκους τον 7ο αιώνα, κοντά στην
προϊστορική Αντισάρα που είναι άγνωστο πως καταστράφηκε ή
εγκαταλείφθηκε, η ΝΕΑΠΟΛΗ αποτελεί τη «Νέα Πόλη», τη συνέχεια της
περιοχής στους ιστορικούς χρόνους, σύμμαχο της Αθηναϊκής
Δημοκρατίας του Περικλή αλλά και επίνειο των Φιλίππων, του σπουδαίου
οικονομικού και πνευματικού κέντρου της εποχής των Μακεδόνων... Εδώ
στους Φιλίππους, που πήραν το όνομα του πατέρα του Μ. Αλεξάνδρου,
βασιλιά Φιλίππου Β έμελλε να συμβούν δύο γεγονότα που σημάδεψαν την
ιστορία της ανθρωπότητας. Διεθνείς εκδ. ΕΠΕ. Συγκριτικά βάζω...
Stephanus Gramm., Ethnica (epitome) “Stephan von Byzanz. Ethnika”, Ed.
Meineke, A.Berlin: Reimer, 1849, Repr. 1958.
Page 100, line 17[τρεῖς πόλεις] ἀπὸ μὲν τῆς ἀδελφῆς Λαοδίκης
Λαοδίκειαν, ἀπὸ δὲ τῆς γυναικὸς Νύσης Νῦσαν, ἀπὸ δὲ τῆς μητρὸς Ἀν-
τιοχίδος Ἀντιόχειαν”. Ἀντιοχίς οὖν ὄνομα καὶ τῆς μητρὸς καὶ ἐθνικὸν τῆς
πόλεως καὶ φυλῆς ὄνομα. Δωδεκάτη ἐν τῇ Μαργιανῇ Παρθυαίων, περὶ ἧς
Στράβων ἑνδεκάτῃ. Τρισκαι-δεκάτη ἡ Ταρσός. Τεσσαρεσκαιδεκάτη
Ἰσαυρίας, ἡ Λαμωτὶς
λεγομένη. Τὸ ἐθνικὸν παςῶν Ἀντιοχεύς καὶ Ἀντιόχειος καὶ Ἀντιοχίς τὸ
θηλυκόν. Ἀντιπατρίς, πόλις [Ἰουδαίας], Ἡρώδου κτίσμα ἐπὶἈντωνίου
Καίσαρος. Τὸ ἐθνικὸν Ἀντιπατρίτης. Ἀντισάρα, ἐπίνειον Δατηνῶν.
Ἡρωδιανός “Ἀντισάρηκαὶ αὕτη πόλις”. Τινὲς δὲ Τισάρη γράφουσι. Τὸ
ἐθνικὸν
Ἀντισαρεύς, ὡς Ἀντικυρεύς τῆς Ἀντικύρας.
7ος π. Χ.-Ιστορία της Καβάλας kaval.kav.sch.gr/ Αποικία της Θάσου,
όπως μαρτυρούν οι επιγραφές και η κεραμική του 7ου αιώνα π.Χ. υπήρξε
η γέφυρα (εμπορική και πολιτιστική) ανάμεσα στο νησιωτικό χώρο του
αιγαίου και τη Θρακική ενδοχώρα.
7ος π. Χ.-Datus or Datos (Ancient Greek: Δάτος), also Datum or Daton
(Δάτον), was an ancient Greek city located in ancient Macedonia, located
in the region between the river Strymon and the river Nestos. It was
founded by colonists from Thasos at 360 BCE. Datos was founded with
the help and support of the Athenian exiled orator, Callistratus of
Aphidnae. Datos was a seaport, close to Mount Pangaion with its rich gold
veins and to another Thasian colony, Crenides. The two colonies provoked
the Thracians but at the same time gave Phillip II of Macedon the
justification for penetrating the area and founding Philippi in 356 BCE.
11
The name was also applied to a wide region. There was some conjecture
that Datus was the same as the later Neapolis (near modern Kavala),[6] A
proverb current in antiquity celebrated Datus for its “good things.”
7ος π. Χ.-Μετά από μακροχρόνιους πολέμους (που σύμφωνα με την
ιστορία έλαβε μέρος και ο ποιητής Αρχίλοχος) με τα θρακικά φύλα που
διέμεναν στη περιοχή, οι Θάσιοι για να αντιμετωπίσουν
αποτελεσματικότερα τις θρακικές επιδρομές, γύρω στα μέσα του 7ου αιώνα
π.Χ., ιδρύουν τη Νεάπολη. Εκτός τη στρατηγική της θέση, στο δρόμο που
συνέδεε την Ανατολή με την Δύση, καθώς και το φυσικό της λιμένα, η
Νεάπολη βρισκόταν ανάμεσα στην εύφορη και πλούσια σε μεταλλεύματα
Θάσο, κοντά στο χρυσοφόρο Παγγαίο όρος και ακριβώς δίπλα στις
εύφορες πεδιάδες των Φιλίππων και του Νέστου. Βικιπαίδεια.
7ος π. Χ.-Η Καβάλα ήταν αποικία Θασίων. Το πρώτο μέρος που αποίκισαν
ήταν η σημερινή Καλαμίτσα όπου υπάρχουν ακόμη ερείπια της πόλης
όπως και το τείχος της. Ο πρώτος οικισμός ονομάστηκε Αντισάρα ενώ τον
7ο αιώνα π.χ. αποικίστηκε και ο βράχος της σημερινής Παναγίας δίπλα στο
καρνάγιο. Η σημερινή πόλη της Καβάλας χτίστηκε επάνω σε δύο
προϊστορικές θέσεις, την Αντισάρα, τη σημερινή Καλαμίτσα, καθώς και
του οικισμού της εποχής του Σιδήρου που εντοπίστηκε ανατολικά της
πόλης, στην περιοχή Περιγιαλίου. Μετά από αιώνες της καταστροφής της
Αντισάρας, στα ερείπιά της χτίστηκε άλλη η Καλαμού που πήρε το όνομα
από την Παναγία Καλαμούς ή Καλαμιώτισσας της Κωνσταντινουπόλεως.
Με το πέρασμα του χρόνου η Καλαμού καταστράφηκε και ερημώθηκε και
οι κάτοικοί της πήγαν και κατοίκησαν στην Ξάνθη και έχτισαν το
Μοναστήρι της Καλαμούς, που σώζεται μέχρι σήμερα.Βικιπαιδεία.
7ος π. Χ.-Geographie ancienne de la Macédoine par Th. Desdevises Du
Dezert. Theophile Alfonse Desdevises Du Dezert - 1863 - - Casaubon,
aulieu de lire Tisaré, propose de lire Antisara, et cite Etienne de Byzance,
qui lui-même, sur la foi d'Hérodien, donne Antisara, ap— pelée aussi
Tisare , pour port aux Daténiens. Nous ne sommes ...
7ος π. Χ.-ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Καβάλας (πρώτο μέρος)
Κωνσταντίνου Ι. Χιόνη. ΑΡΧΑΙΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ
ΝΕΑΠΟΛΗΣ. Η Νεάπολη, όπως προκύπτει από ψήφισμα
ακρωτηριασμένης επιγραφής που έχει συμπληρωθεί, ήταν αποικία των
Θασίων. Ιδρύθηκε τον 7ο π.Χ. αιώνα, όταν οι Θάσιοι προσπαθούσαν να
διεισδύσουν στην απέναντι Θρακική παραλία. Η προσπάθεια τους όμως
αυτή δεν έγινε ειρηνικά. Χρειάστηκαν πολυχρόνιοι πόλεμοι εναντίον των
12
εντοπίων Θρακικών φυλών, στους οποίους έλαβε μέρος και ο ποιητής

Αρχίλοχος.
7ος π. Χ.-Στους ιστορικούς χρόνους, στα μέσα του 7ου αι. Π.Χ., πάνω στον
ίδιο λόφο ιδρύουν οι κάτοικοι της γειτονικής Θάσου αποικία με την
ονομασία Νεάπολη με κύριο σκοπό τον εμπορικό έλεγχο της Θασίτικης
περαίας αλλά και την εκμετάλλευση του χρυσοφόρου Παγγαίου. Η
Νεάπολη λόγω της προνομιακής της θέσης και κυρίως του εμπορικού
λιμανιού της θα γνωρίσει μεγάλη ακμή. Αποκτά οικονομική αυτονομία με
την κοπή δικών της νομισμάτων και διατηρεί φιλικές σχέσεις με την τότε
ισχυρή Αθήνα ως μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας. Visit Greece.
7ος π. Χ. -Στη Νεάπολη, στην οποία αναφερθήκαμε και σε άλλη,
προηγούμενη αυτής, ενότητα, υπήρχε ιερό της Παρθένου, η οποία ήταν
πολιούχος. Η λατρεία της
συνδέεται με τη γέννηση της Νεάπολης και αυτό γίνεται φανερό από τα
ανασκαφικά ευρήματα (κυκλαδικά αγγεία του 7ου αιώνα π.Χ. και
μεταγενέστερα), τα οποία εντοπίστηκαν, όπως και τα κατάλοιπα του ίδιου
του ιερού, στην περιοχή του Ιμαρέτ στη συνοικία της Παναγίας. Έκδοση
Δήμου Καβάλας.
7ος π. Χ.-Χ. ΚΟΥΚΟΥΛH –ΧΡΥΣΑΝΘΑΚΗ. ΕΝΑ ΑΡΧΑΙΟ ΠΟΛΙΣΜΑ
ΣΤΗΝ ΛΕΥΘΕΡΟΥΠΟΛΗ ΝΟΜΟΥ Καβάλας... II. ΑΡΧΑΪΚΟΙ -
ΚΛΑΣΣΙΚΟΙ - ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ. Στό β ' μισό τού 7ου π.
Χ.αίώνα εμφανίζονται στά παράλια ανάμεσα στο Στρυμόνα και στό Νέστο
οί πρώτες θασιακές αποικίες. Ό μικρός οικισμός της σημ. Ελευθερούπολης
άπό νωρίς πρέπει νά ήρθε σέ επικοινωνία μέ τίς θασιακές αποικίες τών
παραλίων και προπαντός μέ τίς γειτονικές Νεάπολη, Οίσύμη,
Άντισάρα, οί όποιες στήριξαν τήν επιβίωση και τήν ακμή τους στην
επικοινωνία τους μέ τήν ενδοχώρα. Ή χώρα τών παραπάνω θασιακών
αποικιών πρέπει νά συνόρευε μέ τον παραγωγικό χώρο τού αρχαίου
οικισμού της Ελευθερούπολης, ένώ ό δρόμος πού οδηγούσε στό εσωτερικό
τής πλούσιας θρακικής ενδοχώρας και προπαντός στό χρυσοφόρο και
αργυροφόρο Παγγαίο περνούσε άπό τό φυσικό πέρασμα ανάμεσα στά
βουνά και στά ελη πού έλέγχο νται άπό τον οικισμό αυτό.
7ος π. Χ.-Η Καβάλα ήταν αποικία Θασίων. Το πρώτο μέρος που αποίκισαν
ήταν η σημερινή Καλαμίτσα όπου υπάρχουν ακόμη ερείπια της πόλης
όπως και το τείχος της. Ο πρώτος οικισμός ονομάστηκε Αντισάρα ενώ τον
7ο αιώνα π.χ. αποικίστηκε και ο βράχος της σημερινής Παναγίας δίπλα στο
καρνάγιο. Η σημερινή πόλη της Καβάλας χτίστηκε επάνω σε δύο
13
προϊστορικές θέσεις, την Αντισάρα, τη σημερινή Καλαμίτσα, καθώς και

του οικισμού της εποχής του Σιδήρου που εντοπίστηκε ανατολικά της
πόλης, στην περιοχή Περιγιαλίου. Μετά από αιώνες της καταστροφής της
Αντισάρας, στα ερείπιά της χτίστηκε άλλη η Καλαμού που πήρε το όνομα
από την Παναγία Καλαμούς ή Καλαμιώτισσας της Κωνσταντινουπόλεως.
Με το πέρασμα του χρόνου η Καλαμού καταστράφηκε και ερημώθηκε και
οι κάτοικοί της πήγαν και κατοίκησαν στην Ξάνθη και έχτισαν το
Μοναστήρι της Καλαμούς, που σώζεται μέχρι σήμερα. Βικιπαίδεια.
6ος π. Χ.-Τέλη 6ου αιώνα π.Χ: ανεξαρτητοποίηση Νεαπόλεως από τη
μητρόπολη Θάσο – κοπή δικών της αργυρών νομισμάτων με γοργόνειο
στη μία τους όψη. Η πόλη στηρίζει την ανάπτυξή της α. Στη στρατηγική
της θέση – «Θερμοπύλες της Μακεδονίας» κατά τον Heuzey – έλεγχος
πανάρχαιου δρόμου – περάσματος από Μακεδονία σε Θράκη, δρόμου
σύνδεσης παραλίων με ενδοχώρα, καθώς και θαλάσσιων περασμάτων ΒΑ
Αιγαίου β. Χρυσοφόρα κοιτάσματα Παγγαίου και ευρύτερης περιοχής γ.
Εμπόριο. Κουγιουμτζόγλου.
6ος π. Χ.-Ιωνικό κιονόκρανο από τον υστεροαρχαϊκό ναό της Παρθένου
της αρχαίας Νεάπολης, σημερινής Καβάλας, Ελλάδα, τέλη 6ου αιώνα
π.Χ.Βικιπαίδεια.
6ος π. Χ.-ΙΗ ΕΦΟΡΕΙΑ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΩΝ
ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ. Αρχαία Γαληψός. Στην παραλία Κάρυανης, στη θέση
«Πιθάρι» εντοπίστηκαν (2006-2010) αρχιτεκτονικά λείψανα οικιστικών
καταλοίπων του τέλους του 6ου αι. π.Χ. (εικ. 7). Πιθανότατα ανήκαν σε
οικίες του τομέα του λιμανιού της αρχαίας Γαληψού, αποικίας της Θάσου,
ή στα προσκτίσματα του εκατόμπεδου ναού της Δήμητρας που υπήρχε
στην περιοχή, σύμφωνα με τις επιγραφές των όρων που βρέθηκαν το 1971
κατά τις εργασίες διάνοιξης της παραλιακής οδού Καβάλας -
Θεσσαλονίκης.
6ος π. Χ. -Η Καβάλα στην Αρχαιότητα. 2, Kavala, Κλασσική περίοδος.
https://europe-greece.com. Η αυτονομία της Νεάπολης από τη Θάσο
επιτεύχθηκε τα τελευταία χρόνια του 6ου αιώνα π. Χ.. Μετά τους
Περσικούς πολέμους, η Νεάπολη έγινε μέλος της Δηλιακής Συμμαχίας
από το 454. Στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, η Νεάπολη
παρέμεινε πιστή σύμμαχος της Αθήνας.
6ος π. Χ.-Archaeological Excavations in Central and Northern Greece -
Σελίδα 77- Dorothy Leekley, Nicholas Efstratiou - 1980 - ANTISARA
(Kavala): G. Bakalakis excavated between 1935 and 1937 at Kalamitsa,
14
the probable site of Antisara, about 6 km southwest of Kavala, uncovering

remains of a town, walls, and sherds of the 6th century b.c. to late Roman
times ...
600 π. Χ. -Thrace in the Graeco-Roman world: - Σελίδα 4 Athēna
Iakōvidou, Kentron Hellēnikēs kai Rōmaikēs Archaiotētos, Institut po
trakologii︠a︡ (Bŭlgarska akademii︠a︡ na naukite) - 2007 - By 600 BC, all major
foundations have been established except Abdera and the attempts to
control the Ennea Hodoi at the Strymon. The Thasian Peraia consisted of
identifiable emporia such as Galepsos, Oisyme, Antisara, Neapolis...
600 π. Χ. -SKAI. Αρχαία ορυχεία χρυσού που χρονολογούνται από το 600

π.Χ ανακάλυψαν στο όρος Παγγαίο στη Βόρεια Ελλάδα, έλληνες
επιστήμονες από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Σύμφωνα
με τους επιστήμονες από το τμήμα Γεωλογίας του πανεπιστημίου, στο
όρος Παγγαίο της Καβάλας γίνεται μεταλλευτική δραστηριότητα χρυσού,
αργύρου και χαλκού. Με βάση τη μελέτη, τα κοιτάσματα έχουν πλέον
εξαντληθεί αφού τα αρχαία ορυχεία εγκαταλείφθηκαν από τους
Οθωμανούς μετά της Άλωση της Κωνσταντινούπολης.
600 π.Χ. -ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ. του Μιχάλη Βαβελίδη Αν. Καθηγητή

Α.Π.Θ.Αρχαία ορυχεία στο Παγγαίο. Αρχαία ορυχεία χρυσού που
χρονολογούνται από το 600 π.Χ ανακάλυψαν στο όρος Παγγαίο στη
Βόρεια Ελλάδα, έλληνες επιστήμονες από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης. Τα κοιτάσματα χρυσού στην Ελλάδα βρίσκονται κυρίως
στο χώρο της Μακεδονίας και Θράκης. Στην υπόλοιπη Ελλάδα έχουμε
μεμονωμένες εμφανίσεις στα νησιά Εύβοια, Σίφνο, Μήλο, Σάμο και
Λέσβο. Στην Αν. Μακεδονία έχουμε χρυσό στον Ποταμό Νέστο, στις
περιοχές Παλιάς Καβάλας - Φιλίππων, στη νήσο Θάσο, στο όρος
Παγγαίο, στον Αγγίτη ποταμό, στο Μενοίκιο (Αλιστράτη), στην
περιοχή Στρυμόνα (Νιγρίτα-Χείμαρρο), Βροντού και ΄’Αγκιστρο.
500 π. Χ. -Υπήρξε μέλος της Α’ Αθηναϊκής Συμμαχίας και της Β’
Αθηναϊκής Συμμαχίας η οποία και μνημονεύεται στους φορολογικούς
καταλόγους. Τα τιμητικά ψηφίσματα του αθηναϊκού δήμου, εγκωμιάζουν
την Νεάπολη, για την συμπαράστασή της στην Αθήνα, κατά την ταραχώδη
περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου. Πρωταρχική λατρεία στην πόλη
αυτήν την περίοδο ήταν η πολιούχος Θεά της Παρθένου. Η αυτονομία της
Νεάπολης φαίνεται και από τα αργυρά νομίσματα (στατήρες), που
αρχίζουν να χρησιμοποιούνται λίγο πριν το 500 π.Χ. με την απεικόνιση
της γοργούς πάντα στην μια τους όψη (που είχε ως σημασία, να διώχνει
15
την κακοτυχία). Η Νεάπολη έμεινε σύμμαχος της Αθήνας μέχρι το 340

π.Χ., όταν την κατέλαβε ο Φίλιππος ο Β΄ προσαρτώντας την στο
Μακεδονικό βασίλειο. Η θέση της Νεάπολης σήμερα τοποθετείται στη
χερσόνησο της Παναγίας χωρίς να γίνει σαφές το ακριβές της σημείο
(τεκμηριώθηκε μονάχα η θέση του ιερού της παρθένου). Τα ευρήματα της
Νεαπόλεως εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας.
5ος π. Χ. -Η γεωγραφική θέση της Νεάπολης ήταν πραγματικά
προνομιακή. Πολλοί στρατοί πέρασαν από το δρόμο που ελεγχόταν από
αυτήν. Οι Πέρσες διήλθαν από αυτόν τον 5ο αιώνα για να εκστρατεύσουν
εναντίον των Ελλήνων, αυτόν ακολούθησαν (με αντίστροφη, βέβαια,
κατεύθυνση) οι Μακεδόνες βασιλιάδες Φίλιππος και Αλέξανδρος ο
Μέγας, όταν εκστράτευσαν ενάντια στους Θράκες και τους Πέρσες
αντίστοιχα. Και, βέβαια, από τη Νεάπολη ξεκινούσε ο δρόμος για την
ενδοχώρα, την πεδιάδα των Φιλίππων και το «χρυσοφόρον όρος»
Παγγαίο. Τέλος, η πόλη ήταν δίπλα σε λιμάνι. Όλα αυτά έκαναν τη
Νεάπολη σημαντική. Έκδοση Δήμου Καβάλας
5ος π. Χ.-ΑΡΧΑΙΟΣ ΧΡΥΣΟΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ
Ελευθερούπολη. Για το ίδιο αυτό περίφημο κρασί της περιοχής μας εξ
άλλου, ο Επίχαρμος, ποιητής κωμωδιών του Ε' π.Χ. αιώνα λέγει ότι
παραγόταν στα Βίβλινα όρη της Θράκης, τα οποία με την σειρά του ο
Αρμενίδας τα τοποθετεί στην περιοχή της Αντισάρης και της Οισύμης,
(της πρώτης τα ερείπια εντοπίστηκαν στην περιοχή της σημερινής
Καλαμίτσας Καβάλας και της δεύτερης στον λόφο και στις ακτές των
αμμολόφων της σημερινής Νέας Περάμου): Αρμενίδας δε της Θράκης
φησίν είναι χώραν την Βιβλίαν, ήν αύθις Τισάρην και Οισύμην
προσαγορευθήναι).
5ος π. Χ.-ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ. του Μιχάλη Βαβελίδη Αν. Καθηγητή Α.Π.Θ. Το

πόσο σημαντικό μεταλλευτικό κέντρο ήταν η περιοχή αυτή μας το δηλώνει
εκτός από τον Ηρόδοτο και Θουκυδίδη και ο Στράβωνας ο οποίος
αναφέρει χαρακτηριστικά: Υπάρχουν πολλά μεταλλεία χρυσού στις
Κρηνίδες όπου σήμερα βρίσκεται η πόλη Φίλιπποι, κοντά στο Παγγαίο
όρος Καθώς επίσης ο Διόδωρος ο Σικελιώτης: Ύστερα ήρθε ο Φίλιππος
16
Β΄ στην πόλη Κρηνίδες την οποία αύξησε σε πληθυσμό και τη μετονόμασε

σε Φιλίππους και τα μεταλλεία χρυσού που ήταν εκεί λιτά και άδοξα
έφτιαξε καινούρια ώστε να μπορεί να έχει προσόδους πάνω από χίλια
τάλαντα . ΄Ότι αφορά στα μεταλλεύματα της περιοχής Παλιάς Καβάλας
αυτά είναι σύμφωνα με τις έρευνές μας συνδεδεμένα με το κατώτερο
τμήμα της σειράς μαρμάρων και εν μέρει με το ανώτερο τμήμα της σειράς
γνευσίων.
5ος π. Χ.-ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ. του Μιχάλη Βαβελίδη Αν. Καθηγητή Α.Π.Θ. Το

ερώτημα σχετικά με την ακριβή θέση των μεταλλείων της Σκαπτής Ύλης,
αναζητήθηκε και συζητήθηκε επανειλημμένα από παλαιότερους
ερευνητές. Μερικοί υποστηρίζουν ακόμη ότι αυτά βρίσκονται στο όρος
Παγγαίο. Σύμφωνα με τις δικές μας συστηματικές έρευνες πιστεύουμε, ότι
ο Ηρόδοτος - 484 π.Χ. - Θούριοι 425 π. Χ..-αναφερόταν στην περιοχή βόρεια και
ανατολικά της πόλης της Καβάλας όπου εντοπίζονται, ένας μεγάλος
αριθμός εμφανίσεων χρυσοφόρου και αργυρούχου μεταλλεύματος Η
άποψή μας αυτή βρίσκεται σε συμφωνία με νεώτερες αρχαιολογικές
έρευνες σύμφωνα με τις οποίες η Θασιακή Περαία περιορίζετε στο
Σύμβολο όρος και στο νότιο τμήμα της οροσειράς της Λεκάνης. Οι
έρευνές μας στην πλούσια σε μετάλλευμα, μεταλλευτική και
μεταλλουργική δραστηριότητα περιοχή παλιάς Καβάλας άρχισαν από το
1984, στα πλαίσια ενός ευρύτερου προγράμματος για την αρχαία
εκμετάλλευση χρυσού και αργύρου στον Ελλαδικό χώρο, λίγο μετά τον
εντοπισμό και την ολοκλήρωση της έρευνας του πρώτου σκέλους της
αναφοράς του Ηροδότου σχετικά με τα αρχαία μεταλλεία χρυσού της
Θάσου.
5ος π. Χ.-Αρχές 5ου π.Χ: μεγάλος, κτισμένος με θασίτικο μάρμαρο ιωνικός

περίπτερος ναός της Παρθένου αντικαθιστά τον αρχαϊκό. Τμήματα του
αποκαλύφθηκαν σε ανασκαφές στην περιοχή του Ιμαρέτ και μαζί με άλλα
ευρήματα – αναθήματα, επιγραφές κ.λ.π. – βρίσκονται στο αρχαιολογικό
μουσείο Καβάλας. Κουγιουμτζόγλου.
5ος π. Χ. -Χ. ΚΟΥΚΟΥΛH –ΧΡΥΣΑΝΘΑΚΗ. ΕΝΑ ΑΡΧΑΙΟ ΠΟΛΙΣΜΑ
ΚΛΑΣΣΙΚΟΙ - ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ. Γιά τά όρια τών θασιακών
αποικιών στά παράλια μεταξύ Στρυμόνος και Νέστου πρβλ. Lazaridis, οπ.
άν. (υπ. 33), 36-8, είκ. 27. Ωστόσο, στή χώρα τών θασιακών αποικιών δέν
πιστεύω οτι ήταν δυνατόν νά ανήκε και ή περιοχή τού ίδιου τού Παγγαίου,
όπου ό Δ. Λαζαρίδης, ακολουθώντας παλιότερους ερευνητές, τοποθετεί
τήν θασιακή αποικία Σκαπτή Ύλη. Στις αρχές τοϋ 5ου π. Χ. αιώνα οί
17
Θάσιοι δέν ήταν δυνατό νά διεισδύσουν τόσο βαθειά στην ενδοχώρα, στην
οποία μόλις στό δεύτερο τέταρτο τοϋ 4ου π. Χ. ακόνα με τήν ίδρυση τών
Κρηνίοων κατάφεραν νά εγκαταστήσουν μιά πολύ βραχύχρονη άλλωστε
θασιακή αποικία. Ή γνωστή γιά τά μεταλλεία χρυσού Σκαπτή 'Ύλη
πιστεύω οτι πρέπει νά αναζητηθεί ανατολικά τής αρχαίας Νεάπολης (σημ.
Καβάλας)· πρβλ. Χ. Κουκούλη-Χρυσανθάκη, "Τά "μέταλλα" τής
θασιακής περαίας", Πόλις και Χώρα στην Αρχαία Μακεδονία και Θράκη,
Μνήμη Δ. Ααζαρίοη, θεσσαλονίκη 1990,495-515.
5ος π. Χ.-Σκύλαξ περιηγητής.-5ος-4ος π.X. αιώνας. Periplus Scylacis Section
67, line7.Ἔστι δὲ κολπώδης· παράπλους δὲ περὶ τοὺς κόλπους δύο
ἡμερῶν. Μετὰ δὲ Μακεδονίαν Στρυμὼν ποταμός· οὗτος ὁρίζει
Μακεδονίαν καὶΘρᾴκην. ΘΡΑιΚΗ. Διήκει δὲ ἡ Θρᾴκη ἀπὸ
Στρυμόνοςποταμοῦ μέχρι Ἴστρου ποταμοῦ τοῦ ἐν τῷ ΕὐξείνῳΠόντῳ. Εἰσὶ
δὲ ἐν Θρᾴκῃ πόλεις Ἑλληνίδες αἵδε·Ἀμφίπολις, Φάγρης, Γαληψὸς, Οἰσύμη
καὶ ἄλλα ἐμπόρια Θασίων. Κατὰ ταῦτά ἐστι Θάσος νῆσος καὶ πόλις καὶ
λιμένες δύο· τούτων ὁ εἷς κλειστός. Ἐπάνειμι δὲ πάλιν ὅθεν ἐξετραπόμην.
Νεάπολις, κατὰ ταύτην Δάτον πόλις Ἑλληνὶς, ἣν ᾤκισε Καλλίστρατος
Ἀθηναῖος, καὶ ποταμὸς Νέστος, Ἄβδηρα πόλις, Κούδητος ποταμὸς καὶ
πόλεις Δίκαια καὶ Μαρώνεια. Κατὰ ταῦτα Σαμοθρᾴκη νῆσος καὶ λιμήν.
Κατὰ
ταύτην ἐν τῇ ἠπείρῳ ἐμπόρια Δρῦς, Ζώνη, ποταμὸς
Ἕβρος καὶ ἐπ' αὐτῷ τεῖχος Δουρίσκος, Αἶνος πόλις
καὶ λιμὴν, τείχη Αἰνίων ἐν τῇ Θρᾴκῃ, Μέλας κόλπος,
Μέλας ποταμὸς, Δερὶς ἐμπόριον, Κῶβρυς ἐμπόριον
Καρδιανῶν καὶ ἄλλο Κύπασις.
5ος π. Χ. -Τα περισσότερα από τα ευρήματα που εντοπίστηκαν στο ιερό
και στους «αποθέτας» είναι κατασκευασμένα σε εργαστήρια
αγγειοπλαστικής πόλεων και τόπων μακρινών από τη Νεάπολη: τη
φημισμένη για τους αγγειοπλάστες της Κόρινθο, τα νησιά των Κυκλάδων,
τη Λακωνία, τη Λήμνο, τη Ρόδο, τη Χίο και τις πόλεις της Ιωνίας στη
Μικρασία. Το στοιχείο είναι χαρακτηριστικό για
το ευρύ πλέγμα σχέσεων, εμπορικών και πολιτιστικών, που διατηρούσαν
οι Νεαπολίτες με τους κατοίκους όλων αυτών των περιοχών. Βέβαια, μιας
και η Νεάπολη αποτέλεσε, τον 6ο και κυρίως τον 5ο αιώνα π.Χ. πιστή
σύμμαχο της Αθήνας, ήταν αναμενόμενο να εντοπιστούν από τις
ανασκαφικές δραστηριότητες πάμπολλα αττικά αγγεία, αναθήματα κι
αυτά στο Ιερό της Παρθένου... Κόρη, ανάθημα από το ιερό της Παρθένου
(β΄ μισό 6ου αιώνα π.Χ.) Έκδοση Δήμου Καβάλας
18
5ος π. Χ.-ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ- ΜΙΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΚΥΛΑΚΑ. ΘΡΑΚΗ. 5ος-
4ος π.X. αιώνας. Η Θράκη εκτείνεται από τον ποταμό Στρυμόνα έως τον ποταμό Ίστρο
στον Εύξεινο πόντο.Στην Θράκη υπάρχουν οι εξής ελληνικές πόλεις:
Αμφίπολη,Φάγρης,Γαληψός,Οισύμη και άλλοι εμπορικοί σταθμοί των Θασίων. Κοντά
βρίσκεται το νησί της Θάσου,με την πόλη και δύο λιμάνια.Από αυτά, το ένα είναι
κλειστό.Επιστρέφω στην στεριά, απ΄όπου έκανα την παράκαμψη.Νεάπολη, κοντά
της Δάτο, ελληνική πόλη που ίδρυσε ο Αθηναίος Καλλίστρατος, ποταμός Νέστος,η
πόλη των Αβδήρων, ο ποταμός Κούδητος,και οι πόλεις Δίκαια και Μαρώνεια.Στην
περιοχή αυτή,το νησί της Σαμοθράκης με λιμάνι.Στην ίδια περιοχή εμπορικοί σταθμοί
στην στεριά: Δρύς, Ζώνη, ο ποταμός Έβρος και στην όχθη του ο Δουρίσκος, οχύρωμα,η
πόλη Αίνος με λιμάνι,οχύρωμα των Αινίων στη Θράκη, ο κόλπος Μέλας,ο ποταμός
Μέλας,ο εμπορικός σταθμός Δερίς,ο εμπορικός σταθμός των Καρδιανών Κώβρυς και
άλλος σταθμός ο Κύπασις.Στον Μέλανα κόλπο βρίσκεται το νησί της Ίμβρου με πόλη,
και η Λήμνος, με πόλη και λιμάνι.Επιστρέφω στην στεριά, απ΄όπου έκανα την
παράκαμψη.Μετά τον Μέλανα κόλπο είναι η θρακική Χερρόνησος, με τις εξής πόλεις
σ’αυτήν: Καρδία, Ίδη, Παιών, Αλωπεκόννησος, Άραπλος, Ελαιούς, Μάδυτος,Σηστός..
5ος π. Χ. -Πριν από 2.500 χρόνια η χερσόνησος της Καβάλας οχυρώθηκε

με τείχος από ογκόλιθους ντόπιου γρανίτη. Από τον αρχαίο αυτό περίβολο,
που κατασκευάστηκε στις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα, έχουν διασωθεί λίγα
τμήματα στη βάση της υφιστάμενης οχύρωσης. Κυρίως στο χερσαίο
βόρειο τείχος, αλλά και σε σημεία του παράλιου τείχους. Από τα λίγα αυτά
κατάλοιπα εικάζεται ότι το τείχος της αρχαίας Νεάπολης είχε την ίδια η
παραπλήσια τροχιά με το σωζόμενο περίβολο των νεότερων χρόνων και
ότι σε αρκετά σημεία χρησιμοποιήθηκε
ως βάση για τη μεταγενέστερη βυζαντινή και οθωμανική οχύρωση.
Έκδοση Δήμου Καβάλας.
5ος π. Χ. -Αν και δεν υπάρχουν σαφείς αναφορές γι’ αυτό στα κείμενα του
Ηρόδοτου, είναι πολύ πιθανό ότι η Νεάπολη υπέστη μια προσωρινή
κατάκτηση από τους Πέρσες στα τέλη του 6ου και τις αρχές του 5ου αιώνα
προ Χριστού. Πριν, όμως, από αυτήν, ανεξαρτητοποιείται –όπως ήδη
αναφέρθηκε– από τη μητρόπολή της και κόβει δικό της νόμισμα, που
μάλιστα κυκλοφορεί παράλληλα με αυτό της τελευταίας. Ήταν ασημένιo
και έφερε στην κύρια όψη του το κεφάλι της Μέδουσας Γοργούς. Έκδοση
Δήμου Καβάλας
5ος π. Χ. -Στα χρόνια που ακολούθησαν τους Περσικούς Πολέμους, στις
συγκρούσεις ανάμεσα στους Θάσιους με τους Αθηναίους για τον έλεγχο
των θασιακών κτήσεων στην περιοχή, η Νεάπολη παρέμεινε πιστή στην
Αθήνα. Όταν οι Θάσιοι ηττήθηκαν, η Νεάπολη βγήκε ωφελημένη.
Ανενόχλητη από τους Θάσιους, η πόλη γνωρίζει μια περίοδο οικονομικής
και πολιτιστικής άνθησης, οφειλόμενη στα έσοδα του λιμανιού και τις
19
προσόδους από τα μεταλλεία της ενδοχώρας. Στα πρώτα χρόνια του 5ου
αιώνα, μάλιστα, αντικαταστάθηκε ο παλιότερος ναός της Παρθένου από
ένα μεγαλοπρεπέστερο, κτισμένο με λευκό θασίτικο μάρμαρο. Έκδοση
5ος π. Χ. -Οι Περσικοί Πόλεμοι ή τα Μηδικά, διεξήχθησαν στο πρώτο μισό
του 5ου αιώνα π.Χ., μεταξύ των Ελλήνων και των Περσών. Συγκριτική
ημερομηνία.
5ος π. Χ. -Σκύλαξ περιηγητής. 5ος-4ος π.X. αιώνας. Periplus Scylacis
Section 110, line 22. ..σταδίων τʹ, πλάτος δὲ μικρῷ ἐλάττων. Ἀπέχει δὲ ἀπὸ
τῆς ἠπείρου ὡσεὶ στάδια γʹ. Ἐν δὲ τῇ νήσῳ γίνεται λωτὸς, ὃν ἐσθίουσι, καὶ
ἕτερος, ἐξ οὗ οἶνον
ποιοῦσιν. Ὁ δὲ τοῦ λωτοῦ καρπός ἐστι τῷ μεγέθει
ὅσον μιμαίκυλον. Ποιοῦσι δὲ καὶ ἔλαιον πολὺ ἐκ
κοτίνων. Φέρει δὲ καρπὸν ἡ νῆσος πολὺν, πυροὺς
καὶ κριθάς. Ἔστι δὲ ἡ νῆσος εὔγειος. Πλοῦς ἀπὸ
Ταριχειῶν εἰς τὴν νῆσον ἡμέρας μιᾶς. Μετὰ δὲ τὴν
νῆσόν ἐστι Ἔπιχος πόλις. Ἀπὸ δὲ τῆς νήσου εἰς
Ἔπιχον πλοῦς ἡμέρας ἡμισείας. Ἀπὸ δὲ Ἐσχίδων
[εἰς Μακομάδα ἢ Νεάπολιν] πλοῦς ἡμέρας· καὶ
νῆσος ἔπεστιν ἐπ' αὐτῇ ἐρήμη. Μετὰ δὲ ταύτην
Κερκινῖτις νῆσος καὶ πόλις, καὶ κατὰ ταύτην Θάψος.
Παράπλους ἀπὸ ταύτης εἰς Θάψον ἡμέρας καὶ ἡμί-
σεως. Ἀπὸ δὲ Θάψου [καὶ Λέπτεως] τῆς μικρᾶς
καὶ Ἀδρύμητός ἐστι κόλπος μέγας εἴσω, ἐν ᾧ ἡ Σύρ-
τις ἐστὶ ἡ μικρὰ, Κερκινῖτις καλουμένη, πολὺ τῆς
ἄλλης Σύρτιδος χαλεπωτέρα καὶ δυσπλοωτέρα, ἧς τὸ
περίμετρον στάδια͵β. Ἐν ταύτῃ τῇ Σύρτιδι ἐνέστηκεν ἡ νῆσος Τριτωνὶς
καλουμένη καὶ ποταμὸς Τρίτων, καὶ αὐτόθεν ἐστὶν Ἀθηνᾶς Τριτωνίδος
ἱερόν.
5ος π. Χ. -Αξιόλογοι επιστήμονες, προβάλλοντας διάφορα επιχειρήματα,

υποστήριξαν πως μητρόπολη της Νεαπόλεως θα μπορούσε να ήταν η
Θάσος, η Αθήνα ή η Ερέτρια. Θεωρώ ορθή τη γνώμη των αρχαιολόγων
που υποστήριξαν πως η Νεάπολις ήταν αποικία της Θάσου, παρ’ όλη την
έχθρα που υπήρχε στις σχέσεις των δύο πόλεων, κυρίως την τελευταία
δεκαετία του 5ου π.Χ. αιώνα. Η διόρθωση η οποία έγινε σε ψήφισμα των
Αθηναίων του 410/9 π.Χ. που τιμά τους Νεαπολίτες για την φιλία τους
προς τους Αθηναίους (ες δε το φσέφισμα το πρότερον επανορθόσαι τον
γραμματέα τες βολές . και ες αυτό μεταγράφσαι αντί τες αποικίας τες Θασίον
20
ότι συνδιεπολέμεσαν τον πόλεμον μετά Αθεναίον), δεν μπορεί να οφείλεται

σε λάθος του αρχαίου χαράκτη της επιγραφής, αλλά στη μεγάλη έχθρα που
ένοιωθαν οι Νεαπολίτες για τους Θασίους. Έκδοση Δήμου Καβάλας
5ος π. Χ. -Κ. Κουρτίδης. Ιστορία της Θράκης 1932. ΝΕΑΠΟΛΙΣ» ή σημερινή
Καβάλλα.
ΔΑΤΟΝ, ακμαιότατη και εμπορικωτάτη αποικία θασίων, οι οποίοι
εξεδιώχθησαν εκείθεν από τους περιοίκους Θρακικούς λαούς. Είχεν αρίστην
και ευκαρπον χωράν, φημισμένα ναυπηγεία και μεταλλεία χρυσού και αργυρού,
εξ ου κατέστη περιώνυμος δια τον πλούτον της, ως φανερώνουν και αί
παροιμίαι των αρχαίων «Δάτον αγαθών» και «αγαθών αγαθίδες». «Δατός, πόλις
εστί Θράκης σφόδρα ευδαίμων». Φαίνεται, ότι και είς την πόλιν ταύτην
έστειλαν αποικίαν οί Αθηναίοι. «Νεάπολις, κατά ταύτην Δάτον, πόλις Ελληνίς,
ην ώκισε Καλλίστρατος Αθηναίος»... Μερικοί αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ότι
η αρχαία Δάτος ήταν στις Ελευθερές , οι κάτοικοι της λεγόταν Δατηνοί.
Ήταν λαός θρακικός όπως όλοι οι κάτοικοι της Θράκης και της Μακεδονίας
μέχρι τον Αξιό ποταμό. Από την Δάτο αυτή, έφυγαν οι Δατηνοί κάτοικοί
της βορειότερα , ίσως διωγμένοι από τους Πέρσες και έκτισαν άλλο χωριό
με το όνομα Δάτο.
5ος π. Χ. -Κ. Κουρτίδης. Ιστορία της Θράκης 1932. ΝΕΑΠΟΛΙΣ» ή σημερινή
Καβάλλα.
ΔΑΤΟΝ, «Νεάπολις (κατά ταύτην Δάτον), πόλις Ελληνίς, ην ώκισε
Καλλίστρατος ο Αθηναίος» Ή Νεάπολις ήτο σημαντικωτάτη πόλις, διότι ήτο ο
κεντρικός λιμήν της σπουδαιότατης και πλουσιωτάτης χώρας του Παγγαίου.
Εκοψε δε νομίσματα αργυρά καϊ. χάλκινα περί τα 500 π. Χ.
5ος π.Χ. -Γιά τά όρια τών θασιακών αποικιών στά παράλια μεταξύ
Στρυμόνος και Νέστου πρβλ. Lazaridis, οπ. άν. (υπ. 33), 36-8, είκ. 27.
Ωστόσο, στή χώρα τών θασιακών αποικιών δέν πιστεύω οτι ήταν δυνατόν
νά ανήκε και ή περιοχή τού ίδιου τού Παγγαίου, όπου ό Δ. Λαζαρίδης,
ακολουθώντας παλιότερους ερευνητές, τοποθετεί τήν θασιακή αποικία
Σκαπτή
Ύλη. Στις αρχές τοϋ 5ου π. Χ. αιώνα οί Θάσιοι δέν ήταν δυνατό νά
διεισδύσουν τόσο βαθειά στην ενδοχώρα, στην οποία μόλις στό δεύτερο
τέταρτο τοϋ 4ου π. Χ. ακόνα μέ τήν ίδρυση τών Κρηνίοων κατάφεραν νά
εγκαταστήσουν μιά πολύ βραχύχρονη άλλωστε θασιακή αποικία. Ή
γνωστή γιά τά μεταλλεία χρυσού Σκαπτή 'Ύλη πιστεύω οτι πρέπει
νά αναζητηθεί ανατολικά τής αρχαίας Νεάπολης (σημ. Καβάλας)· πρβλ.
Χ. Κουκούλη-Χρυσανθάκη, "Τά "μέταλλα" τής θασιακής περαίας", Πόλις
και Χώρα στην Αρχαία Μακεδονία και Θράκη, Μνήμη Δ. Λαζαρίδη,
θεσσαλονίκη 1990,495-515.
21
5ος π. Χ.-Σκύλαξ περιηγητής. 5ος-4ος π.X. αιώνας. Periplus Scylacis

Section 110, line 43. δὲ ἔχει ἡ λίμνη μικρὸν, καὶ ἐν τῷ στόματι νῆσος
ἔπεστι· καὶ ὅταν ἀνάπωτις ᾖ, ἐνίοτε ἡ λίμνη οὐκ
ἔχειν εἴσπλουν ἐστὶ φαίνουσα. Ἡ δὲ λίμνη αὕτη
ἐστὶ μεγάλη, τὸ περίμετρον ἔχουσα ὡς σταδίων
χιλίων. Περιοικοῦσι δὲ αὐτὴν Λίβυες πάντες ἔθνος,
καὶ πόλις τὰ ἐπέκεινα πρὸς ἡλίου δυσμάς· οὗτοι
γὰρ ἅπαντες * Λίβυες λέγονται ξανθοὶ, ἄπαστοι καὶ
κάλλιστοι. Καὶ ἡ χώρα αὕτη ἀρίστη καὶ παμφο-
ρωτάτη, καὶ βοσκήματα παρ' αὐτοῖς ἐστὶ καὶ μέ-
γιστα καὶ πλεῖστα· καὶ αὐτοὶ πλουσιώτατοι (καὶ κάλ-
λιστοι). Μετὰ δὲ τὴν Σύρτιν ταύτην Νεάπολίς ἐστι.
Παράπλους δὲ ἀπὸ Ἀδρύμητος ἐπὶ Νέαν πόλιν ἡμέ-
ρας ἐστί. Μετὰ δὲ Νέαν πόλιν Ἑρμαία ἄκρα καὶ
πόλις. Παράπλους ἀπὸ Νέας πόλεως εἰς Ἑρμαίαν
ἡμέρας καὶ ἡμίσεως. Ἀπὸ δὲ Νέας πόλεώς ἐστιν
εἰς ἰσθμὸν στάδια ρπʹ πεζῇ πρὸς τὴν ἑτέραν θάλας-
σαν τὴν πρὸς Καρχηδόνα. Ἔστι δὲ ἀκτὴ, δι' ἧς
ἰσθμός ἐστι. Παράπλους ἀπὸ τοῦ ποταμοῦ ἐντεῦθεν
εἰς Καρχηδόνα ἥμισυ ἡμέρας. Ἡ δὲ Καρχηδονίων
χώρα ἐστὶν ἐν κόλπῳ.
5ος π. Χ.-Greek Colonisation: An Account of Greek Colonies and Other ...-
G.R. Tsetskhladze - 2008 - Written tradition (Stephanus of Byzantium s.v.
Antisara) mentions it as the port of the Datonians. Its site has been firmly
located at Kalamitsa, a suburb of modern Kavala. Antiquities uncovered
on a small peninsula here include a fortifying wall ...
Ancient Greek Cities - Σελίδα 37- 1971 - It is not known whether that city
was a colony of Thasos, Another four cities in the Peraia Apollonia,
Antisara, Akontisma and Pistyros located between and close to the known
Thasian settlements, may have been settlements of Thasos also ...
5ος π. Χ.-Praktika tēs en 'Athēnais 'Archaiologikēs Hetaireias - Σελίδα 41
Archaiologikē Hetaireia - 1936 - Ητο άρα ή Αντισάρα παλαιότερόν τι
σημείον ή πόλισμα γνωστόν, παρά το όποιον έκτίσθη ή Νεάπολις
άργότερον. Αΰτη ως νεωτέρα και ολιγώτερον γνωστή, και της οποίας ή
ζωή κατά τα ευρήματα ημών άνέρχεται είς τάς άρχάς Ε' π. Χ. αιώνος ...
Praktika tēs en Athēnais Archaiologikēs Hetairias apo ... mechri
...Archaiologikē Hetaireia - 1939 - 557. Collart Philippes σ. 82 εξ. " Ούτω
εκαλείτο ή από Καλαμίτσας (Αντισάρας) μέχρι τών Ελευθερών χώρα των
22
προπόδων του Συμβόλου. Στέφ. Βυζ. Βιβλίνη. Χώρα Θράκης. Από ταύτης
ο βίβλινος οίνος. Αθήναιος Ι, 31 α. FΗG. ΙV, 339 απόσπ...
A Companion to Ancient Thrace - Julia Valeva, Emil Nankov, Denver
Graninger - 2015 - 6, 7), so revered as a source of metals, and the somewhat
less familiar Antisara (Agora 19, L4a, l. 86), which was located west of
Neapolis (mod. Kavala?) in Aegean Thrace and served as port for the city
of Datos (see Hansen and Nielsen ...
5ος π. Χ. -ΑΡΧΑΙΟΣ ΧΡΥΣΟΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

Ελευθερούπολη. Τα προϊόντα όμως που παρήγε η εύφορη γη της γύρω από
το Παγγαίο περιοχής και τ' απέραντα δάση της, για τα οποία ήδη κάναμε
λόγο, δεν ήταν τίποτε συγκρινόμενα με τους θησαυρούς των ορυχείων της.
Για αιώνες τα πλούσια μεταλλεία του Παγγαίου παρείχαν σε μεγάλη
αφθονία τον χρυσό και τον άργυρο, για να κάνουν τον μεν Ηρόδοτο να
λέει (VII, 112), "το Πάγγαιον ούρος, εόν μέγα τε και υψηλόν, εν τώ χρύσεά
τε και αργύρεα ένι μέταλλα, τά νέμονται, Πίερές τε και Οδόμαντοι και
μάλιστα Σάτραι", τον Στράβωνα "ότι πλείστα μέταλλά εστι χρυσού εν ταις
Κρηνίσιν, όπου νυν Φίλιπποι πόλις ίδρυται, πλησίον του Παγγαίου όρους.
Και αυτό δε το Παγγαίον χρυσεία και αργυρεία έχει μέταλλα, και η πέραν
και η εντός του Στρυμόνος ποταμού μέχρι Παιονίας.
5ος π. Χ.-1999 - 2000, M.I.T. ΑΕ . Ο ΟΡΥΚΤΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ ΣΤΗΝ

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗ:ΜΙΑ ΣΥΝΕΧΗΣ
ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΩΣ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ.
Μεγάλης έκτασης εκμετάλλευση χρυσού και αργυρού έγινε κατά την
αρχαιότητα στη Σκαπτή Ύλη, όπως προκύπτει και από τις αναφορές του
Θουκυδίδη, του Ηρόδοτου, του Θεόφραστου κ.ά. Ο ίδιος ο Θουκυδίδης
κατείχε μεταλλεία στην περιοχή αυτή, ενώ η ακριβής θέση των μεταλλείων
της Σκαπτής Ύλης τοποθετείται στην περιοχή βορειοανατολικά της πόλης
της Καβάλας, στο νότιο τμήμα της οροσειράς Λεκάνη. Δυτικά της
περιοχής της Σκαπτής Ύλης βρίσκεται το όρος Παγγαίο, που ήταν
φημισμένο από την αρχαιότητα για τα κοιτάσματα χρυσού που υπήρχαν σ'
αυτό. Η φήμη αυτή οφείλεται στους συγγραφείς (Αισχύλος, Ηρόδοτος,
Ευριπίδης, Θουκυδίδης κ.α.) .
23
479 π. Χ. -Μετά τη Μάχη των Πλαταιών και την ήττα των Περσών (479
προ Χριστού) η Νεάπολη γίνεται μέλος της πρώτης Αθηναϊκής Συμμαχίας
και φέρεται να εισφέρει στο ταμείο της (στα 454 – 453 π.Χ.) 1.000 δραχμές
το χρόνο. Στη σχετική εγγραφή αναφέρεται ως «Νεάπολις εν Θράκη».
Τρία χρόνια αργότερα αναφέρεται ως «Νεάπολις παρ’ Αντισάραν και από
το 449 π.Χ. απλώς ως «Νεάπολις». Έκδοση Δήμου Καβάλας
479 π. Χ. -Μετά τη μάχη των Πλαταιών (479 π.Χ.) και την εκδίωξη των
Περσών
επιδρομέων από τον ελλαδικό χώρο, η Νεάπολη, μέλος της Αθηναϊκής
Συμμαχίας, γνωρίζει μια μεγάλη οικονομική ανάπτυξη. Αποτέλεσμα, μαζί
με
άλλα, αυτής της ευημερίας, ήταν και η ανέγερση ενός μεγαλοπρεπούς και
περικαλλούς ναού, που αντικατέστησε το – πιθανότατα κατεστραμμένο
από
τους Πέρσες, οι οποίοι μάλλον πέρασαν και από την πόλη καθ’ οδόν για
το Νότο- παλαιό ιερό της Παρθένου. Ο νέος ναός ήταν ιωνικού ρυθμού,
περί-
πτερος, κατασκευασμένος, φτιαγμένος από λευκό μάρμαρο, προερχόμενο από τη γειτονική
Θάσο. Έκδοση Δήμου Καβάλας...
American Journal of Archaeology. - Σελίδα 269 - 1925 - NEOΠOΛHTAI
(Hellespont): The appearance of the name NEAΠΟΛΗ in I.G. F, 198 with
a tithe of [A]p|-I[lll] may be referred either to the Hellespontine Neapolis
or to Neapolis by Antisara, as in the index of the Corpus. The stone is
broken away ...
478 π. Χ.-Historikē geōgraphia tēs Anatolikēs Makedonias kata tēn
archaiotēta. Dēmētrēs K. Samsarēs - 1976 - "Αν κρίνουμε άπό τούς
φορολογικούς καταλόγους της Αττικοδηλιακής συμμαχίας,- 478/7 π.Χ- όπου
τ' ονομά της χρησιμοποιείται για να καθορίση και νά ξεχωρίση τή
Νεάπολη άπό άλλες ομώνυμες πόλεις (Νεάπολις παρ' Άντισάραν), Θά
πρέπει ή Αντισάρα ...
470 π.Χ. -Πιθανολογείται πως το όνομα της πόλης προέρχεται από τον
αρχαίο οικισμό «Σκαβάλλα», σημερινή Παλαιά Καβάλα, από την οποία
θεωρείται πως έφτασαν στην Καβάλα οι αρχαίοι κάτοικοί της. Η
Σκαβάλλα αναφέρεται από το 470 π.Χ. ως σύμμαχος των Αθηναίων. Με
το πέρασμα του χρόνου καταστράφηκε από τις επιδρομές των βαρβάρων
και οι κάτοικοί της διαφεύγοντας, ήρθαν στην Χριστούπολη για
περισσότερη ασφάλεια. Με τον ερχομό των νέων κατοίκων η πόλη πήρε
24
άλλη όψη, έπαψε να λέγεται Χριστούπολις και αναφέρεται ως Νέα

ΣΚαβάλα. Βικιπαίδεια.
470 π. Χ.-Generation Z: Οι αγαπημένοι προορισμοί της νέας γενιάς
ταξιδιωτών και το… Instagram Η Καβάλα είναι το δεύτερο μεγαλύτερο
σε έκταση «διαμάντι» της Μακεδονίας. Στέκεται χτισμένη στους πρόποδες
του όρους Σύμβολο ανάμεσα στις γειτόνισσες της Θεσσαλονίκη και
Αλεξανδρούπολη ενώ οι καμάρες τις «καλημερίζουν» το απέραντο
Μεσογειακό γαλάζιο. Εκεί ακριβώς, σε αυτό το μικρό κομμάτι του χάρτη
χαράσσει τη δική της πολυπολιτισμική ιστορία, από το 470 π.Χ. που
κάνει την εμφάνισή της με κάποιες αναφορές ως «Νεάπολη», σύμμαχο
των Αθηναίων. Στο σήμερα θα λέγαμε πως είναι μία μεγαλούπολη που
λειτουργεί σε πιο «νησιώτικους» ρυθμούς.
464 π. Χ. -Για να φανεί ακόμη εναργέστερα το επίπεδο ανάπτυξης της
Νεάπολης, σημειώνουμε ότι στα χρόνια μετά την ήττα των Θασίων από
τους Αθηναίους (464 π.Χ.), ξεκίνησε μια δεύτερη περίοδος στην ιστορία
της Νεάπολης, κατά την οποία η πόλη έκοψε νόμισμα. Ήταν το γοργόνειο,
όπου διατηρήθηκε η κεφαλή της Μέδουσας Γοργούς. Όμως, στην πίσω
όψη εμφανιζόταν η κεφαλή της πολιούχου θεάς Παρθένου. Έκδοση Δήμου
Καβάλας
454 π. Χ.-454/453 π.Χ: η Νεάπολη μέλος της αθηναϊκής συμμαχίας –
αναφέρεται σε φορολογικούς καταλόγους ως «Νεάπολις εν Θράκη» ή
«…παρ΄ Αντισάραν» με ετήσια εισφορά 1000 δρχ. Κουγιουμτζόγλου.
454 π. Χ.-Ιστορία της Καβάλας Σύλλογος Αγίας Βαρβάρας και
Πεντακοσίων. Η ιστορική παρουσία της πόλη γίνεται έντονη λίγο
πριν το 500 π.Χ., όταν θέτει σε κυκλοφορία τα δικά της ασημένια
νομίσματα (στατήρες), δείγμα ακμής και αυτονομίας. Μετά την μάχη των
Πλαταιών 454/453 π.Χ., η Νεάπολις αναγράφεται στους φορολογικούς
καταλόγους της Α' Αθηναϊκής Συμμαχίας. Αξιοπερίεργο είναι το γεγονός
οτι παρόλο που ήταν αποικία την Θασίων, η Νεάπολις πάντοτε
συμμαχούσε πιστά με την Αθήνα (αντίπαλος των Θασίων), ακόμη κι όταν
η Αθήνα ήρθε σε σύγκρουση με τη Θάσο.
454 π. Χ.-ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Καβάλας (πρώτο μέρος)
ΝΕΑΠΟΛΗΣ. Οι φορολογικοί κατάλογοι της Α' Αθηναϊκής συμμαχίας
μνημονεύουν για πρώτη φορά τη Νεάπολη. Το έτος 454/53 π.Χ.
αναφέρεται στους φορολογικούς αυτούς καταλόγους ως "Νεάπολις εν
Θράκη" και ότι πλήρωσε 1000 δραχμές φόρο. Το 450 π.Χ. μνημονεύεται
25
με τον ίδιο φόρο ως "Νεάπολις παρ' Αντισάραν", ενώ από το 449/48

αναφέρεται απλά και ως "Νεάπολις".
431 π. Χ. -Στα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου, της ενδοελληνικής
σύρραξης με επικεφαλής των αντιπάλων την Αθήνα και τη Σπάρτη (431 –
404 π.Χ.), η Νεάπολη μένει πιστή στην Αθήνα. Όμως, στα τελευταία
χρόνια της σύγκρουσης, γύρω στα 410 π.Χ., δοκιμάζεται από πολιορκία.
Για την πίστη της Νεάπολης στις υποχρεώσεις της ως μέλους της
Αθηναϊκής Συμμαχίας μαθαίνουμε από δύο τιμητικά ψηφίσματα που
βρέθηκαν στην Ακρόπολη της Αθήνας. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
431 π. Χ. -Ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431 π.Χ.-404 π.Χ.). Συγκριτική
ημερομηνία.
ΝΕΑΠΟΛΗΣ. Κατά τον πελοποννησιακό πόλεμο η Νεάπολη παρέμεινε
πιστή στην Αθήνα. Έφθασε μάλιστα σε τέτοιο σημείο αφοσίωσης ώστε να
στραφεί και εναντίον της μητρόπολης της, της Θάσου. Τα γεγονότα των
ετών 412-407 διαφωτίζονται και από τις μαρτυρίες των αρχαίων ιστορικών
και από τα επιγραφικά κείμενα που μας έχουν διασωθεί. Τα τιμητικά
ψηφίσματα του αθηναϊκού δήμου εγκωμιάζουν τη Νεάπολη που
συμπαραστάθηκε την Αθήνα κατά την ταραχώδη αυτή περίοδο. Μετά την
κατάληψη της Αθήνας από τους Λακεδαιμόνιους και τη σφαγή των
αττικιζόντων θασίων από το Λύσανδρο η Νεάπολη φαίνεται πως δεν
τιμωρήθηκε για την αφοσίωση της στους Αθηναίους.
411 π. Χ.-Πελοποννησιακός Πόλεμος, 411 π.Χ: αν και πολιορκείται από
Σπαρτιάτες και Θασίους η Νεάπολη παραμένει πιστή σύμμαχος των
Αθηναίων. Για τη στάσης της επαινείται και ανταμείβεται από το Δήμο
Αθηναίων με κατάργηση της ετήσιας εισφοράς, με δύο τιμητικά
ψηφίσματα – 410 και 407 π.Χ.
Πεντακοσίων. Το 411 π.Χ. οι Λακεδαιμόνιοι με αρχηγό τον Ετεόνικο και
τη σύμπραξη των Θασίων πολιόρκησαν την πόλη, αλλά αυτή σώθηκε
χάρις την γρήγορη επέμβαση του στρατηγού Θρασύβουλου. Στις αρχές του
4ου αιώνα π.Χ. οι Θάσιοι προσέγγισαν τους Νεαπολίτες δίνοντάς τους το
δικαίωμα της ισοπολιτείας.
411 π. Χ.-Αργυρή δραχμή Νεαπόλεως που κυκλοφόρησε από το 411-350
π.Χ. Έμπροσθεν κεφαλή Γοργόνας. Όπισθεν κεφαλή Αφροδίτης με
στεφάνι και η επιγραφή με τα Ελληνικά γράμματα Ν-Ε-Π-Ο. Βικιπαίδεια.
26
411 π. Χ.-Η Καβάλα στην Αρχαιότητα. 2,Kavala,Κλασσική περίοδος.

https://europe-greece.com. Το 411 π.Χ. οι Σπαρτιάτες με στρατηγό τον
Ετεόνικο και με τη βοήθεια των Θασίων πολιόρκησαν τη Νεάπολη, αλλά
ο Αθηναίος Θρασύβουλος έσπευσε και έλυσε την πολιορκία της. Η
Νεάπολη ήταν μέλος και της δεύτερης Αθηναϊκής Συμμαχίας.
410 π.Χ. -Αυτή τους έκανε να ζητήσουν την αλλαγή ενός επίσημου
κειμένου ψηφίσματος, γιατί δεν ήθελαν πια να αναγνωρίζουν μητρόπολή
τους τη Θάσο. Έτσι, η αποκατάσταση του κειμένου του πρώτου
ψηφίσματος της ίδιας στήλης – στο σημείο όπου η «επανόρθωση» - rasura-
…ότι άποικοι όντες Θασίον και πολιορκόμενοι υπ’ αυτόν και
Πελοποννησίον ουκ ηθέλησαν αποστήναι απ’ Αθηναίον… και η συσχέτισή
του με ένα νόμο της Θάσου του 410 π.Χ., που αφορά την καταστολή
επαναστάσεων στις αποικίες της δεν αφήνει καμιά αμφιβολία πως η
Νεάπολις ήταν αποικία της Θάσου. (Δημήτριος Λαζαρίδης, Νεάπολις –
Χριστούπολις – Καβάλα. Οδηγός Μουσείου Καβάλας, Αθήνα 1969, σ. 14.)
404 π. Χ. -Λίγα χρόνια μετά το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου το
404 π.Χ., η Νεάπολη αποκαθιστά σχέσεις φιλίας με τη Θάσο,
παραμένοντας όμως πάντοτε πιστή σύμμαχος της Αθήνας.
4ος π. Χ. -Η μοναδική απεικόνιση της θεάς, με μορφή κόρης που φορά στο
κεφάλι της πόλο, δηλαδή ένα υψηλό ιερατικό κάλυμμα κεφαλής,
εντοπίστηκε σε στήλη που περιέχει ένα αθηναϊκό ψήφισμα των μέσων του
4ου αιώνα π.Χ. Στη στήλη, η Παρθένος απεικονίζεται να κάνει χειραψία με
τη θεά Αθηνά. Έκδοση Δήμου Καβάλας
4ος π. Χ.-Εγκ. ΔΟΜΗ. Μακεδονία. Μακεδονία. Στα χρόνια της ακμής του
μακεδονικού βασιλείου, η χώρα αυτή συνόρευε προς βορρά με το όρος
Σκάρδο, προς νότο με το θεσσαλικό Όλυμπο, δυτικά με την Ιλλυρία και
ανατολικά με τον ποταμό Στρυμώνα. Τα όριά της ωστόσο μεταβάλλονταν
συχνά. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, η ονομασία Μακεδονία έχει ελληνική
ρίζα –μακεδανός που σημαίνει μακρός– ενώ ο Στέφανος ο Βυζάντιος λέει
ότι προήλθε από τον μυθικό γενάρχη των Μακεδόνων Μακεδόνα, γιο του
Δία και της Θυσίας, που ήταν κόρη του Δευκαλίωνα. Βρισκόταν μεταξύ
Στρυμόνα και Νέστου και περιλάμβανε ολόκληρη την περιοχή του
Παγγαίου καθώς και τη Θάσο. Αποτελείτο δηλαδή από τον σημερινό νομό
Καβάλας και μέρος των νομών Δράμας και Σερρών. Όπως αναφέρει ο
Θουκυδίδης, στην επαρχία αυτή κατοικούσαν, εκτός από τους Ηδωνούς,
27
και Πίερες, που είχαν διωχθεί από την πατρίδα τους και έχτισαν εκεί την
πόλη Μεθώνη, ομώνυμη με την πόλη Μεθώνη της Πιερίας...
4ος π. Χ.-Skepseis kai entyōseis ek periodeias ana tēn Makedonian,
1905-1906 Geōrgios Chatzēkyriakou - 1962 - Την Νεάπολιν διατείνονται
τινες ότι έκτισεν ό των Αθηναίων στρατηγός Καλλίστρατος- (4ος αιώνας
π.Χ.)-, όστις φυγάς ών ήλθεν εις Θάσον, ... κατά τήν θέσιν αύτής, ή μάλλον
έν τή θέσει, έν ή νΰν Καβάλα, μνημονεύεται έτέρα πόλις χριστιανική, ή
Χριστούπολις... Οι Έλληνες έρχονται αργότερα. Γίνεται μια πρώτη
απόπειρα των Αθηναίων να κατακτήσουν αυτή την εύφορη περιοχή το
465 π.Χ, όπου διεξάγεται μια μάχη μεταξύ Αθηναίων και θρακικών
φύλων. Οι Αθηναίοι χάνουν τη μάχη, αφήνοντας στο πεδίο της μάχης
10.000 νεκρούς οπλίτες. Αργότερα, ανάμεσα στο 360-359 π.Χ Έλληνες
άποικοι από τη Θάσο, με αρχηγό τον εξόριστο Αθηναίο ρήτορα και
πολιτικό Καλλίστρατο, ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή των
Φιλίππων, κτίζοντας την πρώτη μικρή πόλη. Δήμος Φιλίππων.
4ος π. Χ.-Αρχείον Θράκης. Τόμοι 27-28 - Σελίδα 68 1962 - "Αρχαία πόλις
τής Θράκης, άναφερομένη ύπό τοΰ Δημοσθένους-(384 π.Χ. - 12 Οκτωβρίου 322
π.Χ.)- (κατ' 'Αριστοκράτους, 132). ΑΝΤΙΣΑΡΑ. Παραλία πόλις τής
μεσημβρινής Θράκης, άναφερομένη ύπό Στεφάνου τοΰ Βυζαντίου ώς
έπίνειον τής πόλεως Δάτου. Ό "Αθήναιος (Α, 56) ...
Μνήμη Δ. Λαζαρίδη: πόλις και χώρα στην αρχαία Μακεδονία και Θράκη
Triantaphyllos Petridēs, Dēmētrios Lazaridēs - 1990 - Διονύσιος ο
Περιηγητής το αναφέρει ως αποικία Θασίων στην Στρυμονική παραλία,
ενώ ο Στέφανος ο Βυζάντιος αναφέρει την Αντισάρα ως έπίνειον Δατηνών.
Οι παραπάνω αρχαίες πηγές αφήνουν γενικά την εντύπωση, ότι το Δάτο
πρέπει ...
The Athenian Tribute Lists - Τόμος 3 - Σελίδα 55 - Benjamin Dean Meritt,
Henry Theodore Wade-Gery, Malcolm Francis McGregor - 1939 - List 5
Abdera [Aineia] [Ainos] 500 Akanthos Assera Chedrolos Dikaia (Abdera)
[Dikaia (Eretria)] [Galepsos] Haison Maroneia Mekyberna Neapolis
(Antisara) [Neapolis (Mende)] 200 Olynthos Pharbelos Phegetos
Samothrake [Sane] Serme ...
- 2000 - ... Young schlug die Bucht von Passa Limani vor - wegen der
Veränderungen der Küstenlinien von vornherein verfehlt. Die Kulte des
Heros bei Antisara und des Heros Epipyrgidios scheinen ebenfalls am
Porthmos zu liegen ([1] Z. 86/87).
28
4ος π. Χ.-Στα χρόνια της μακεδόνικης κυριαρχίας (4ος αι. Π.Χ.) η πόλη
χάνει την αυτονομία της και γίνεται το επίνειο της γειτονικής μακεδόνικης
πόλης των Φιλίππων.Visit Greece.
4ος π. Χ. -Εγνατία οδός : από την Αμφίπολη στους Φιλίππους
;Χαρακτηρισμοί και παρονομασίες αθηναίων πολιτικών 4ου π.Χ. αιώνα .
από Οτατζής, Μόσχος, 1954-1995.Δημοτική Βιβλιοθήκη Καβάλας, 1996.
378 π. Χ. -Το 378 π.Χ. γίνεται μέλος της δεύτερης Αθηναϊκής Συμμαχίας.
378 π. Χ. -Θεόπομπος. 378/377 π. Χ... Fragmenta FGrH #115”.Volume-
Jacobyʹ-F 2b,115,F, fragment 151, line 1πος κδ. – Ἄσσηρα· οὐδετέρως·
πόλις Χαλκιδέων. Θεόπομπος κδ. – Ἄρης· Ἄρητος .... χωρίον Εὐβοίας·
Θεόπομπος κδ Φιλιππικῶν. – Δύστος· πόλις Εὐβοίας. Θεόπομπος ἐν
Φιλιππικῶν κδ· «ἀποστήσας δὲ τοὺς ἐν αὐτῆι τῆι περιοικίδι τῶν Ἐρετριέων
ἐστράτευσεν ἐπὶ πόλιν Δύστον.» – Ὄκωλον· χωρίον Ἐρετριέων·
Θεόπομπος ιλιππικῶν κδ. Σκάβαλα· χωρίον Ἐρετριέων· Θεόπομπος κδ
Φιλιππικῶν. STEPH. BYZ. s. Μίλκωρος· Χαλκιδικὴ πόλις ἐν Θράικηι. ὁ
πολίτης Μιλκώριος. Θεόπομπος κε Φιλιππικῶν. THEON. Progym. 2 (II
67, 22 Sp): παρὰ δὲ Θεοπόμπου ἐκ τῆς πέμπτης καὶ εἰκοστῆς τῶν
Φιλιππικῶν, ὅτι ὁ Ἑλληνικὸς ὅρκος καταψεύδεται, ὃν Ἀθηναῖοί φασιν
ὀμόσαι τοὺς Ἕλληνας πρὸ τῆς μάχης τῆς ἐν Πλαταιαῖς πρὸς τοὺς
βαρβάρους, καὶ αἱ πρὸς βασιλέα [Δαρεῖον] 378/377 π. ... Ἀθηναίων [πρὸς
Ἕλληνας] συνθῆκαι·
ΝΕΑΠΟΛΗΣ. Η Νεάπολη ήταν μέλος της Β' Αθηναϊκής συμμαχίας, που
ιδρύθηκε το 378 π.Χ. κι έμεινε σύμμαχος της Αθήνας ως την κατάκτηση
της από το βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο. Η κατάληψη των Κρηνίδων
και η μετονομασία της σε "Φίλιπποι" υπήρξε το προμήνυμα της
επερχόμενης κατάκτησης της. Ο Φίλιππος έγινε τόσο απειλητικός για τη
Νεάπολη, ώστε η τελευταία αναγκάστηκε να ζητήσει τη βοήθεια της
συμμάχου της Αθήνας. Η παρουσίαση των Νεαπολιτών πρέσβεων στον
αθηναϊκό δήμο έγινε το 355 π.Χ. Το διάβημα τους όμως αυτό έμεινε χωρίς
αποτέλεσμα, γιατί, αφού κατέλαβε ο Φίλιππος τα εδάφη μέχρι το Νέστο,
που του παραχώρησε ο βασιλιάς Kετρίπορις, μοιραία η Νεάπολη απέβαινε
επίνειο των Φιλίππων.
367 π. Χ.-The Greek Settlements in Thrace Until the Macedonian
Conquest. - Benjamin H. Isaac - 1986 - History But Apollonia in Thrace is also
29
mentioned by Pomponius Mela and Hierokles. 367 Apollonia started to

mint in the fourth century.368 Antisara Stephanos says ...
356 π. Χ. -Ψηφισματικό ανάγλυφο των Αθηναίων για τους Νεαπολίτες,
356-5 π.Χ.: η Παρθένος σε χειραψία με τη θεά Αθηνα. Έκδοση Δήμου
Καβάλας
356 π. Χ.-Ιστορία Αναπτυξιακή Καβάλας Α.Ε. 2019. Αρχαίοι Φίλιπποι.
Ο πρώτος οικισμός στους Φιλίππους αποτελούσε αποικία των Θασίων, ως
έτος ίδρυσης αναφέρεται το 360-359 π.Χ. Τρία χρόνια αργότερα (356 π.Χ.)
ο Φίλιππος Β’ βοηθά τους κατοίκους να απαλλαγούν από τους Θράκες,
δίνει το όνομά του στην πόλη, την αυξάνει πληθυσμιακά, αποξηραίνει τα
γύρω έλη και για μία μεγάλη περίοδο η περιοχή ακμάζει. Στη Ρωμαϊκή
εποχή και ιδιαίτερα στα χρόνια των Αντωνίνων, ανθίζουν οι τέχνες στους
Φιλίππους. Κτίζονται μεγάλες δαπανηρές οικοδομές και υψώνονται
αγάλματα και μνημεία που αλλάζουν την υποδομή και την πολιτιστική
όψη της πόλης.
356 π. Χ.-Χ. ΚΟΥΚΟΥΛH –ΧΡΥΣΑΝΘΑΚΗ. ΕΝΑ ΑΡΧΑΙΟ ΠΟΛΙΣΜΑ

ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΠΟΛΗ ΝΟΜΟΥ Καβάλας. Οί επιγραφές αυτές των
ρωμαϊκών και παλαιοχριστιανικών χρόνων σέ συνδυασμό μέ τή θέση τοϋ
Πραβίου στην είσοδο τής Πιερίας κοιλάδος οδήγησαν από πολύ νωρίς τους
αρχαιομαθείς περιηγητές και τους πρώτους αρχαιολόγους πού μελέτησαν
τήν περιοχή νά διατυπώσουν τήν άποψη ότι στο Πράβι - ή Πράβιστα-,
οπως αναφέρεται στα μεταβυζαντινά χρόνια ή Ελευθερούπολη - υπήρξε
μία κώμη τής ρωμαϊκής αποικίας τών Φιλίππων. Όρισμένοι μάλιστα μέ
βάση τίς φιλολογικές πηγές επεχείρησαν νά τήν ταυτίσουν μέ τα γνωστά
από τίς πηγές αρχαία πολίσματα, όπως ô Φάγρης ή το Πέργαμο.
356 π. Χ. -Αρχαία Μακεδονία - τόμος - Θετίμα - Κέντρο Ελληνικής

Γλώσσας. 2012. Γεώργιος Κ. Γιαννάκης. Ο Φίλιππος ωστόσο απάντησε
σε αυτή την κήρυξη πολέμου προσεγγίζοντας το Κοινό των Χαλκιδέων,
στους οποίους υποσχέθηκε την αθηναϊκή Ποτείδαια. Αυτό πρέπει να
συνέβη το επόμενο έτος 356, όμως, ενώ ακόμη πολιορκούσε την πόλη,
δέχθηκε αίτημα βοήθειας από την ελληνική αποικία των Κρηνιδών που
βρισκόταν πίσω από τη Νεάπολη, τη σημερινή Καβάλα, και αντιμετώπιζε
την απειλή ενός ηγεμόνα των Θρακών. Ο Φίλιππος εμφανίζεται ξαφνικά
και εγκαθιστά στρατιωτική φρουρά στην πόλη την οποία επανιδρύει με το
όνομα Φίλιπποι.
355 π. Χ.-Αθηναϊκό ψήφισμα συμμαχίας με Νεάπολη μπρος στην απειλή
του Φίλιππου Β΄.
30
346 π. Χ. -Το Ιερό της Παρθένου συνέχισε να λειτουργεί σε όλη την

περίοδο ζωής της Νεάπολης, ακόμη και μετά την υποταγή της πόλης στους
Μακεδόνες (περίπου 346 π.Χ.). Σε όλη τη διάρκεια της Ελληνιστικής
περιόδου, οι Νεαπολίτες συνέχιζαν να προσφέρουν αναθήματα στη θεά.
346 π. Χ. -Στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ., η Νεάπολη αρχίζει να αισθάνεται
την ανεξαρτησία της απειλούμενη από Θράκες ηγεμόνες της περιοχής και
κυρίως το βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο. Ο φόβος για τον τελευταίο,
κυρίως μετά την κατάληψη των Κρηνίδων και τη μετονομασία τους σε
«Φιλίππους», ώθησε τους Νεαπολίτες να στείλουν πρέσβεις στην ισχυρή
σύμμαχο Αθήνα. Τα αθηναϊκά πλοία που έφτασαν για ενίσχυση και ο
ηρωικός αγώνας των κατοίκων της Νεάπολης στάθηκαν ανίσχυρα να
ανακόψουν το Μακεδόνα βασιλιά. Ο Φίλιππος επεκτείνει την κυριαρχία
του σε μεγάλο μέρος της σημερινής Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης
και γύρω στα 346 π.Χ. εξουσιάζει όλη την περιοχή. Έκδοση Δήμου
Καβάλας
340 π. Χ.-Τέλος νομισματοκοπίας Νεαπόλεως – η Νεάπολη επίνειο των
Φιλίππων και τμήμα του μακεδονικού κράτους.Κουγιουμτζόγλου.
Πεντακοσίων. Γύρω στα 340 π.Χ. ο Φίλιππος κατέλαβε τη Νεάπολη και
τη Θάσο, καταργώντας τη νομισματοκοπία και την αυτονομία τους.
340 π. Χ.-Τα τιμητικά ψηφίσματα του αθηναϊκού δήμου, εγκωμιάζουν την
Νεάπολη, για την συμπαράστασή της στην Αθήνα, κατά την ταραχώδη
περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου. Το 340 π.Χ., την κατέλαβε ο
Φίλιππος ο Β΄ και την προσάρτησε στο Μακεδονικό βασίλειο. Η θέση της
Νεάπολης σήμερα τοποθετείται στη χερσόνησο της Παναγίας χωρίς να
γίνει σαφές το ακριβές της σημείο.
340 π. Χ. -Η Καβάλα στην Αρχαιότητα. 2,Kavala,Κλασσική περίοδος.
https://europe-greece.com. Το 340 π.Χ. περίπου η Νεάπολη πέρασε στην
κυριαρχία του Φιλίππου. Εκτός από την αυτονομία της, η Νεάπολη έχασε
και τη σημασία της ως πόλη και μετετράπηκε σε επίνειο των Φιλίππων.
Χρησίμευε κυρίως ως ναυτική βάση και διαμετακομιστικό κέντρο του
εμπορίου των Φιλίππων.
3ος π. Χ. -Armenidas Hist., 3ος π. Χ. Fragmenta “FHG 4”, Ed. Müller,
K.Paris: Didot, 1841–1870.Fragment 6, line 4 «Καὶ πυρὰς ποιοῦντες ἑπτὰ
ἐπὶ τοῖς ἕρμασιν,
ἐνταῦθα ὅπου καλοῦνται Ἑπτὰ πυραὶ, ἢ ἀπὸ τῶν ἑπτὰ ἐπὶ Θήβαις ἢ ἀπὸ
31
τῶν ἑπτὰ παίδων Νιόβης ἐκεῖ καυ-θέντων, ἀπὸ τῶν ιδʹ, χωρισθεισῶν τῶν
συ-
ζυγιῶν.» Steph. Byz.: Ἁλίαρτος, πόλις Βοιωτίας ... Ἀρμενίδας δὲ τῷ ρ
Ἀρίαρτόν φησιν. Athenaeus I: Ἐπίχαρμος δὲ ἀπό τινων Βιβλίνων φησὶν
αὐτὸν (τὸν οἶνον Βίβλινον) ὠνομάσθαι. Ἀρμενίδας δὲ τῆς Θρᾴκης φησὶν
εἶναι χώραν τὴν Βιβλίαν, ἣν αὖθις Τισάρην
καὶΟἰσύμηνπροσαγορευθῆναι. Hesychius: Ἐνοδία, Ἄρτεμις, ἐπεὶ
κυνηγητικὴ, ὡς Ἀνδρομενίδης.
3ος π. Χ. -ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΤΗΣ
6ΗΣ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1995 ΠΡΟΕΔΡΊΑ ΜΑΝΟΥΣΟΥ ΜΑΝΟΥΣΑΚΑ.
ΙΣΤΟΡΙΑ. —Τα όρια της Μακεδονίας, ύπο Μ. Β. Χατζοπούλου δια του
'Ακαδημαϊκού κ. Μιχαήλ Σακελλαρίου.
Τοτόσο του 335 δ‘οσο καί τοϋ 334 ήταν ή Άμφίπολις, ανατολικά της οποίας
εκτεινόταν ή Θράκη και οί παράλιες ελληνίδες πόλεις. Ό Στρυμών ήταν
και πάλι το ανατολικό ‘οριο της Μακεδονίας το όποιο ό 'Αντίπατρος
άπηγόρευσε στην Κυννάνα να διασχίσει το 323 π.χ. Σε επιγραφή των
Δελφών τοϋ Γ' αιώνος ή Νεάπολις, καίτοι κειμένη δυτικά τοϋ Νέστου,
μνημονεύεται ως πόλις της Θράκης καί οχι της Μακεδονίας (Νεοπολϊται
τοί έν Θράκαι) . Το 189 π.Χ., δταν ό Κόιντος Φάβιος όρισε τα σύνορα της
Αίνου και της Μαρώνειας, ή Παρώρεια, ή περιοχή μεταξύ των ορέων
Μενοικίου, Παγγαίου καί Λεκάνης κατά μήκος της βασιλικής όδοΰ, της
μετέπειτα ‘Εγνατίας, ήταν ακόμη τμήμα της Θράκης. Το 188 π.Χ. το
ρωμαϊκό εκστρατευτικό σώμα υπό τον Γάιο Μάνλιο, επιστρέφοντας άπο
την Μικρά ‘Ασία έπρεπε να βαδίσει τουλάχιστον δύο ημέρες κατά μήκος
της βασιλικής όδοΰ μέσα στην Θράκη για νά φθάσει άπο τήν Νεάπολι στο
ανατολικό σύνορο της Μακεδονίας...
171 π. Χ. -ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΤΗΣ
6ΗΣ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1995 ΠΡΟΕΔΡΊΑ ΜΑΝΟΥΣΟΥ ΜΑΝΟΥΣΑΚΑ.
ΙΣΤΟΡΙΑ. —Τα όρια της Μακεδονίας, ύπο Μ. Β. Χατζοπούλου δια του
'Ακαδημαϊκού κ. Μιχαήλ Σακελλαρίου.Δύσκολα θα εύρισκε κανείς
σαφέστερη
μαρτυρία δτι μέχρι έκείνην τήν εποχή ή Άμφίπολις παρέμενε ή
ανατολικότερη μακεδόνικη πόλη, αφήνοντας τους Φιλίππους, τήν Νεάπολι
καί άλλες ήσσονος σημασίας πόλεις στην Θράκη. Έν τούτοις λιγότερο άπο
είκοσι χρόνια αργότερα, το 171 π.Χ. ή ίδια Παρώρεια, πού ήταν τμήμα της
Θράκης τό 189, περιγράφεται άπο τον ίδιο συγγραφέα μαζί με τήν
Παραστρυμονία ως μέρος τής Μακεδονίας συνορεΰον με τήν Θράκη . Ή
πληροφορία αύτη επιβεβαιώνεται άπο τον Στέφανο Βυζάντιο, ό όποιος
32
χρησιμοποιώντας πιθανότατα ενα άπο τα υστέρα βιβλία τοϋ Πολυβίου

αποκαλεί τήν Παρώρεια καί τους Φιλίππους πόλεις οχι πλέον τής Θράκης
άλλα τής Μακεδονίας...
146 π. Χ. -Κατασκευάστηκε μεταξύ 146 και 120 π.Χ. Εγνατία
οδός. Via Egnatia. Εκτός από την παραθαλάσσια θέση της, η πόλη είχε το
προνόμιο να βρίσκεται πάνω στην πορεία της Εγνατίας οδού, του μόνου
οδικού άξονα που επί αιώνες συνέδεε την Ανατολή με τη Δύση. Ο αρχαίος
δρόμος διαπερνούσε τη βραχώδη και δύσβατη οροσειρά του Συμβόλου
από το ύψωμα του Αγίου Σίλα, έφτανε στη σημερινή πλατεία και τις
Καμάρες, ανηφόριζε προς την περιοχή του Σούγιολου για να στραφεί στη
συνέχεια προς το Καρά Ορμάν. Στρατεύματα, καραβάνια και ταξιδιώτες
που κατευθύνονταν από την Ανατολή προς τη Δύση και αντίθετα, έπρεπε
να περάσουν από το «λαιμό» της χερσονήσου, μπροστά από τα τείχη της
περίκλειστης πόλης. Ο έλεγχος του στενού αυτού περάσματος ήταν ο
βασικός λόγος που η πόλη και το κάστρο της απέκτησαν μεγάλη
στρατηγική σημασία. Έκδοση Δήμου Καβάλας
146 π. Χ. -Χ. ΚΟΥΚΟΥΛH –ΧΡΥΣΑΝΘΑΚΗ. ΕΝΑ ΑΡΧΑΙΟ ΠΟΛΙΣΜΑ
ΚΛΑΣΣΙΚΟΙ - ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ. Ή εντόπιση τής τοιχισμένης
ακρόπολης στή θέση "Βασιλάκι εμφανίζει μία πλησιέστερη στην
Ελευθερούπολη εγκατάσταση τών Θασίων· βλ. Σ. Σαρματζίδου, '"Εγνατία
οδός. από τους Φιλίππους στή Νεάπολη", Τιμητικός τόμος Δ. Ααζαρίδιι,
Θεσσαλονίκη 1990,560-88.
146 π. Χ. -Ακολουθεί την κλασική διαδρομήΝεάπολης-Φιλίππων-
Αμφίπολης-Απολλωνίας-Θεσσαλονίκης.Αλλά η κυριώτερη μαρτυρία είναι
του Στράβωνα. Αναφέρει ότι Εκ δε της Απολλωνίας εις Μακεδονίαν η
Εγνατία εστιν οδός προς έω, βεβηματισμένη κατά μίλιον και κατεστηλωμένη
μέχρι Κυψέλων και Έβρου ποταμού. Μιλίων δε εστί πεντακοσίων τριάκοντα
πέντε. Λογιζομένω δε, ως οι πολλοί, το μίλιον οκτωστάδιον, τετρακισχίλιοι
άν είεν στάδιοι,και επ΄αυτοίς διακόσιοι ογδοήκοντα. Ως δε Πολύβιος,
προστιθείς τω οκτωσταδίω δίπλεθρον, ό έστι τρίτον σταδίου,προσθετέον
άλλους σταδίους εκατόν αβδομήκοντα οκτώ,το τρίτον του των μιλίων
αριθμού...
146 π. Χ. -P. Collart, BCH 100(1976), σ.177 κ.ε., Στ. Σαμαρτζίδου, ό.π.
559 κ.ε., Μ.Οτατζής, Εγνατία οδός: Από την Αμφίπολη στους Φιλίππους,
μεταπτυχιακή εργασία στο μάθημα της Ρωμαϊκής Ιστορίας, Α.Π.Θ. (1993),
33
Π.Θεοδωρίδης, Εγνατία Οδός, διπλωματική εργασία στο Τμήμα

Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ. (1973).
146 π. Χ. -Αρχαία Εγνατία Οδός. Δήμος Καβάλας. Η Εγνατία κατασκευάστηκε
μεταξύ του 146-120 π.Χ., Η πόλη της Καβάλας έχει την τύχη να διατηρεί στις
παρυφές της ένα μεγάλο τμήμα από την αρχαία Εγνατία οδό. Πρόκειται
για τον παλιό λιθόστρωτο δρόμο, ο οποίος, μέχρι και τις αρχές του 20ου
αιώνα, αποτελούσε την κύρια οδική αρτηρία που έφτανε από τα δυτικά.
Ιστορικά στοιχεία. Η κύρια αρτηρία της Εγνατίας οδού, ερχόταν από τα
στενά της Ρεντίνας, ακολουθώντας τον αρχαίο παραλιακό δρόμο.
Περνούσε το Στρυμόνα, έφτανε στην Αμφίπολη και κατευθυνόμενη προς
Φιλίππους, στρεφόταν Β.Α και περνούσε βορείως του Παγγαίου και του
έλους των Φιλίππων, ακολουθώντας δηλαδή τα χνάρια του αρχαίου
δρόμου Αμφίπολης – Φιλίππων, που είχαν κατασκευάσει οι Μακεδόνες.
Αφού διέσχιζε την κοιλάδα του Αγγίτη, περίπου στην κατεύθυνση του
σημερινού δρόμου Παλαιοκώμης – Κορμίστας, έφτανε στον ποταμό
Ζυγάκτη, τον περνούσε από μια τοξωτή γέφυρα (του Κούροβου), άλλαζε
κατεύθυνση και αντί να συνεχίσει προς Δοξάτο – Δράμα, όπως κάνει ο
σημερινός δρόμος, στρεφόταν ανατολικά, περνούσε τα χωριά
Μαυρολεύκη, Καλαμπάκι, Αγ. Αθανάσιο, πλάι από τα έλη και έφτανε
κοντά στους Φιλίππους. Εκεί, δυο περίπου χιλιόμετρα πριν από την
είσοδό της στην πόλη, περνούσε κάτω από μια αψίδα θριάμβου, διέσχιζε
τον ποταμό Γαγγίτη, κοντά στις σημερινές Κρηνίδες, κι έμπαινε στην πόλη
από την πύλη της Αμφίπολης, διασχίζοντάς την μέσα από το φόρουμ. Η
απόσταση ανάμεσα στην Αμφίπολη και στους Φίλιππους ήταν περί τα 32
με 33 μίλια. Εν συνεχεία, η Εγνατία, ακολουθώντας τα ίχνη του αρχαίου
δρόμου Θασίων – Δατηνών (σημερινός δρόμος Φιλίππων – Καβάλας),
ύστερα από πορεία 10 – 12 μιλίων ενωνόταν στην κορυφή του Συμβόλου
με τον αρχαίο δρόμο της Πιερίδας, παρέκαμπτε τους γκρεμούς του
βουνού κι έμπαινε στη Νεάπολη (Καβάλα). Από τη Νεάπολη
ακολουθούσε το σημερινό δρόμο Καβάλας – Ξάνθης, έφτανε μετά από 9
μίλια στο Ακόντισμα, διέσχιζε την πεδιάδα της σημερινής Χρυσούπολης
και περνώντας το Νέστο, συνέχιζε για τη Θράκη.
2ος π. Χ.-Τέλη 2ου π.Χ: Η Νεάπολη αναβαθμίζεται σε σημαντικό σταθμό
της ρωμαϊκής Εγνατίας Οδού.Κουγιουμτζόγλου.
2ος π. Χ.-Η Εγνατία1 οδός των Ρωμαίων…Το 1979 βρέθηκε στον
Αμυγδαλεώνα Καβάλας, σε τυχαία ανασκαφή, μιλιάριο in situ. Η
δίγλωσση επιγραφή του αναφέρει το όνομα του κατασκευαστή της οδού
34
«Γναίος Εγνάτιος Γάιου, Ανθύπατος Ρωμαίων», και χρονολογεί την

κατασκευή της Εγνατίας στην περιοχή της ανατολικής Μακεδονίας, στο
δεύτερο μισό του 2ου π.Χ. αιώνα. Η πορεία της Εγνατίας από την
Αμφίπολη έως την Καβάλα αποτέλεσε αντικείμενο έρευνας πολλών
μελετητών4 στο παρελθόν, οι οποίοι στηρίζονταν σε ιστορικές πηγές, στα
διάφορα οδοιπορικά5, όπως των Ιεροσολύμων, του Μπορντώ, και κυρίως
στην Tabula Peutingeriana, καθώς και σε τυχαία αρχαιολογικά ευρήματα,
όπως τα μιλιάρια, για τα οποία, με εξαίρεση αυτό του Αμυγδαλεώνα, δεν
ξέρουμε την ακριβή θέση τους. Όλοι οι μελετητές συμφωνούν σε μια
πορεία της Εγνατίας από τους βόρειους πρόποδες του Παγγαίου.
2ος π. Χ. -Η Εγνατία οδός των Ρωμαίων…Το 1979 βρέθηκε στον
Αμυγδαλεώνα Καβάλας, σε τυχαία ανασκαφή, μιλιάριο in situ. Η
δίγλωσση επιγραφή του αναφέρει το όνομα του κατασκευαστή της οδού
«Γναίος Εγνάτιος Γάιου, Ανθύπατος Ρωμαίων», και χρονολογεί την
κατασκευή της Εγνατίας στην περιοχή της ανατολικής Μακεδονίας, στο
δεύτερο μισό του 2ου π.Χ. αιώνα.
2ος π. Χ.-Ρωμαϊκοί χρόνοι. Η Νεάπολη, μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση,
φαίνεται πως παρακμάζει. Λόγω όμως της εξαιρετικά στρατηγικής της
θέσης, αποκτά ιδιαίτερη σημασία στο τελευταίο τρίτο του 2ου π.Χ. αιώνα,
με την κατασκευή της Εγνατίας οδού, η οποία περνούσε από αυτήν, όπως
δείχνει το τμήμα λιθόστρωτου δρόμου που σώζεται στην κορυφή του
Συμβόλου, καθώς και η ανεύρεση ενός ρωμαϊκού μιλιαρίου, όπου
αναγράφεται : «…viam a Dyrrachio usque Neapolim per provinciam
Macedoniam…curavit». Σύμφωνα μάλιστα με τα ρωμαϊκά Οδοιπορικά,
υπήρχε σε αυτήν ρωμαϊκός σταθμός αλλαγής ίππων ( Tab. Peuting., VII,2-
3: “Philippis XX-Fons co- Neapolis XLIIII- Acontisma…”. Itin. Anton.,
320 : “Philippi m.p. XXX-Neapoli m.p. XII…”). Μετά την ίδρυση της
ρωμαϊκής αποικίας των Φιλίππων, η Νεάπολη χρησίμευσε ως επίνειο της
αποικίας, δεδομένου ότι από το λιμάνι της περνούσε ο σπουδαίος
θαλάσσιος δρόμος Αλεξάνδρειας (Τρωάδας) – Θεσσαλονίκης. Για το λόγο
αυτό ο Απόστολος Παύλος το 50 μ.Χ. από τη Σαμοθράκη πλέει προς τον
λιμένα της Νεάπολης και από εκεί κατευθύνθηκε προς τους Φιλίππους.
Εκεί ιδρύεται η πρώτη χριστιανική εκκλησία επί ευρωπαϊκού εδάφους.
2ος π. Χ. -Via Egnatia – Wikipedia. The Via Egnatia was a road constructed
by the Romans in the 2nd century BC. It crossed ... Kavala egnatia 2.JPG
.... Tafel, Gottlieb Lukas Friedrich. De via ...
35
2ος π. Χ. -Η Νεάπολη, μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση, φαίνεται πως

παρακμάζει. Λόγω όμως της εξαιρετικά στρατηγικής της θέσης, αποκτά
ιδιαίτερη σημασία στο τελευταίο τρίτο του 2ου π.Χ. αιώνα, με την
κατασκευή της Εγνατίας οδού, η οποία περνούσε από αυτήν, όπως δείχνει
το τμήμα λιθόστρωτου δρόμου που σώζεται στην κορυφή του Συμβόλου,
καθώς και η ανεύρεση ενός ρωμαϊκού μιλιαρίου, όπου αναγράφεται :
«…viam a Dyrrachio usque Neapolim per provinciam
Macedoniam…curavit». Σύμφωνα μάλιστα με τα ρωμαϊκά Οδοιπορικά,
υπήρχε σε αυτήν ρωμαϊκός σταθμός αλλαγής ίππων ( Tab. Peuting., VII,2-
3: “Philippis XX-Fons co- Neapolis XLIIII- Acontisma…” . Itin. Anton.,
320 : “Philippi m.p. XXX-Neapoli m.p. XII…”). Μετά την ίδρυση της
ρωμαϊκής αποικίας των Φιλίππων, η Νεάπολη χρησίμευσε ως επίνειο της
αποικίας, δεδομένου ότι από το λιμάνι της περνούσε ο σπουδαίος
θαλάσσιος δρόμος Αλεξάνδρειας (Τρωάδας) – Θεσσαλονίκης.Βικιπαίδεια.
2ος -Καβάλα: η ιστορία της βυζαντινής Χριστούπολης της αρθρογράφου
Αλεξίας Φεσσά. Ρωμαϊκοί χρόνοι, Η Νεάπολη, μετά τη ρωμαϊκή
κατάκτηση, παρακμάζει. Κατέχει όμως εξαιρετική στρατηγική θέσης και
αποκτά ιδιαίτερη σημασία στο τελευταίο τρίτο του 2ου π.Χ. αιώνα, με την
κατασκευή της Εγνατίας οδού. Μετά την ίδρυση της ρωμαϊκής αποικίας
των Φιλίππων, η Νεάπολη χρησίμευσε ως επίνειο της αποικίας, αφού από
το λιμάνι της περνούσε ο σπουδαίος θαλάσσιος δρόμος Αλεξάνδρειας –
Θεσσαλονίκης. Γύρω στο 49μ.Χ. ο Απόστολος Παύλος ίδρυσε την πρώτη
ευρωπαϊκή χριστιανική εκκλησία στους Φιλίππους και βάφτισε τους
πρώτους Ευρωπαίους Χριστιανούς.
64 π. Χ. -Neapolis. Eth. Neapolites. A town of Macedonia, and the haven
of Philippi, from which it was distant 10 M. P. (Strab. Vii. P. 330; Ptol. Iii.
13. § 9; Scymn. 685; Plin. Iv. 11; Hierocl.; Procop. Aed. Iv. 4; Itin.
Hierosol.) It probably was the same place as DATUM (Daton), famous for
its gold-mines (Herod. Ix. 75), and a seaport, as Strabo (vii. P. 331)
intimates: whence the proverb which celebrates Datum for its good things.
(Zenob. Prov. Graec. Cent. Iii. 71; Harpocrat. S. v. Datos.) Scylax does,
indeed, distinguish between Neapolis and Datum; but, as he adds that the
latter was an Athenian colony, which could not have been true of his
original Datum, his text is, perhaps, corrupt in this place, as in so many
others, and his real meaning may have been that Neapolis was a colony
which the Athenians had established at Datum. Zenobius (l. c.) and
Eustathius (ad Dionys. Perieg. 517) both assert that Datum was a colony
of Thasos; which is highly probable, as the Thasians had several colonies
on this coast. If Neapolis was a settlement of Athens, its foundation was,
36
it may be inferred, later than that of Amphipolis. At the great struggle at

Philippi the galleys of Brutus and Cassius were moored off Neapolis.
(Appian, B.C. iv. 106; Dion Cass. Xlvii. 35.) It was at Neapolis, now the
small Turkish village of Kavallo (Leake, North. Greece, vol. iii. P. 180,
comp. pp. 217, 224), that Paul (Acts, xvi. 11) landed. The shore of the
mainland in this part is low, but the mountains rise to a considerable height
behind. To the W. of the channel which separates it from Thasos, the coast
recedes and forms a bay, within which, on a promontory with a port on
each side, the town was situated. (Conybeare and Howson, Life and Epist.
Of St. Paul, vol. i. p. 308.) Traces of paved military roads are still found,
as well as remains of a great aqueduct on two tiers of Roman arches, and
Latin inscriptions. (Clarke, Trav. Vol. Viii. P. 49.)
42 π. Χ. -Στα χρόνια μέχρι τη ρωμαϊκή κατάκτηση, οι αναφορές στη
Νεάπολη είναι λιγοστές. Βέβαια, μετά την ανάληψη της εξουσίας στην
περιοχή από τους Ρωμαίους, η πόλη αναβαθμίζεται και πάλι, αφού γίνεται
– εκτός από σημαντικός διαμετακομιστικός λιμένας – σταθμός της
πολυσύχναστης Εγνατίας Οδού... Σ’ αυτή την περιοχή κρίνεται το μέλλον
της Ρώμης το 42 π.Χ., όταν γίνεται η μάχη ανάμεσα στους οπαδούς του
Καίσαρα (Αντώνιος – Οκταβιανός) και τους Δημοκρατικούς (Βρούτος,
Κάσιος)... 42 π.Χ: στο λιμάνι της Νεάπολης ενορμίζεται ο στόλος των
Βρούτου και Κάσιου για τη δραματική μάχη των Φιλίππων.
42 π. Χ. -Η Ηδωνίδα (Ηδωνίς) ήταν αρχαία χώρα της Θράκης, επαρχία
της Μακεδονίας αργότερα, που όφειλε το όνομά της στους αρχαίους
κατοίκους της, τους Ηδωνούς. Εκτεινόταν επί της παραλίας ανατολικά της
Βισαλτίας και νότια της Οδομαντικής, από τη λίμνη του Αχινού και τις
εκβολές του Στρυμόνα μέχρι το Νέστο ποταμό (φυσικού ορίου μεταξύ
Μακεδονίας και Θράκης). Περιελάμβανε δηλαδή το μεγαλύτερο μέρος
των νομών Δράμας και νομού Καβάλας και το νοτιοανατολικό τμήμα του
νομού Σερρών. Μέσα στα όριά της βρισκόταν η πλούσια περιοχή του
Παγγαίου, που τα μεταλλεία της είχε εκμεταλλευτεί ο Φίλιππος Β' μετά
την κατάκτησή της. Μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση, από την Ηδωνίδα
διερχόταν η Εγνατία οδός και με την ίδρυση της ρωμαϊκής αποικίας των
Φιλίππων (το 42 π.Χ.) το μεγαλύτερο μέρος της Ηδωνίδας είχε
συμπεριληφθεί στην επικράτειά της (territorium).Στους πρόποδες του
Παγγαίου, κατά μαρτυρία του Θουκυδίδη (Β 99), ήταν επίσης
εγκατεστημένοι Πίερες που, εκδιωχθέντες από την πατρίδα τους, έκτισαν
εδώ την ομώνυμο της πιερικής Μεθώνης. Η Ηδωνίδα η περί το Παγγαίο
υπήρξε η αρχαιότερη εστία λατρείας των θεών Απόλλωνα Ηλίου,
Διονύσου και του Ορφέα.Σημαντικότερες πόλεις της Ηδωνίδας, εκτός της
37
Μεθώνης, ήταν: η Πέργαμος, η Ηϊών (αργότερα το περίφημο επίνειο της

Αμφίπολης), η Γαληψός αποικία των Θασίων, η Φάγρης, η Απολλωνία, η
Οισύμη επίσης αποικία των Θασίων, οι Ίχνες, οι Εννέα οδοί επί των
οποίων οι Αθηναίοι έκτισαν την Αμφίπολη, οι Κρηνίδες κοντά στο
σημερινό Δοξάτο τις οποίες ο Φίλιππος Β' μετονόμασε σε Φιλίππους, οι
δύο Δραβήσκοι (η μία η σημ. Δράμα, η άλλη το Σδραβίκι), η Μύρκινος
κοντά στη λίμνη του Αχινού, τα Σκάβαλα σημ. Καβάλα, η Αντισάρα
επίνειο των Φιλίππων, η Νεάπολη, η Πίστυρος επί του Νέστου κλπ.
42 π. Χ. -Το 42 π.Χ., πάντως, η πόλη, έπαιξε ρόλο στη διαδικασία που
οδήγησε στη μάχη των Φιλίππων και στη μετατροπή του μέχρι τότε
δημοκρατικού κράτους της Ρώμης σε Αυτοκρατορία. Ο στόλος των
Δημοκρατικών Κάσσιου και Βρούτου, δολοφόνων του Καίσαρα,
χρησιμοποίησε το λιμάνι της Νεάπολης ως αγκυροβόλιο. Η ήττα των
Δημοκρατικών οδηγεί στην έλευση Ρωμαίων αξιωματούχων, προκειμένου
να ελέγχεται καλύτερα η πόλη, που αναδεικνύεται και πάλι σε πολύ
σημαντικό λιμάνι, ιδίως μετά την ίδρυση ρωμαϊκής αποικίας στους
Φιλίππους. Έκδοση Δήμου Καβάλας
42 π. Χ. -Από τη Βικιπαίδεια. Η κωμόπολη Κρηνίδες είναι πρωτεύουσα
της Ενότητας Φιλίππων του Δήμου Καβάλας, όπου βρίσκεται ο
σημαντικότερος ίσως αρχαιολογικός χώρος της ανατολικής Μακεδονίας.
Η ιστορία του οικισμού των Φιλίππων αρχίζει στα 360/359 π.Χ., όταν
άποικοι από τη Θάσο ιδρύουν την πρώτη πόλη, τις Κρηνίδες. Όταν στα
356 π.Χ. απειλούνται από τους Θράκες, ζητούν τη βοήθεια του Φιλίππου
Β΄, ο οποίος, διαβλέποντας την οικονομική και στρατηγική σημασία της
πόλης, την καταλαμβάνει, την οχυρώνει και την μετονομάζει σε
(Φιλίππους). Μετά την μάχη των Φιλίππων, το 42 π.Χ., η πόλη γίνεται
ρωμαϊκή αποικία και αποκτά ιδιαίτερη σημασία εξαιτίας της θέσης της
πάνω στην Εγνατία Οδό.
31 π. Χ. -. Ο δεύτερος αποικισμός, στον οποίο συμμετείχαν και Ιταλοί
πολίτες, έγινε μετά τη ναυμαχία του Άκτιου (31 π.Χ.) με εντολή του
Οκταβιανού Αυγούστου, ο οποίος θεωρείτο δεύτερος οικιστής της πόλης,
μετά τον Φίλιππο Β’ και για το λόγο αυτό η αποικία έφερε στο εξής το
όνομα γένους του: colonia Iulia Augusta Philippensis. Δεδομένου ότι η
αποικία είχε αγροτικό κυρίως χαρακτήρα, οι Ρωμαίοι άποικοι δεν
εγκαταστάθηκαν μόνο μέσα στην πόλη των Φιλίππων αλλά και στις
κώμες και τις αγροτικές επαύλεις που ήταν διάσπαρτες σε όλη την έκταση
του τεράστιου territorium της αποικίας, το οποίο περιλάμβανε μέσα στα
38
όριά του το μεγαλύτερο μέρος των σημερινών νομών Δράμας και

Καβάλας, καθώς κι ένα μέρος της περιοχής Παγγαίου του νομού Σερρών.
Σε επιγραφές αναφέρονται οι κάτοικοι (vicani) διαφόρων κωμών, όπως
είναι : οι Καλπαπουρείται, Προυπτοσουρηνοί, Οχρίνοι, Ιολλίται,
Τριπολίται, Κερδωζείς, Mediani, Nicaenses, Coreni, Scaporeni,
Tasibasteni, Montani, Suritani...
24 μ. Χ. -Στράβων γεωγραφικά. (Αμάσεια Πόντου, 64 π.Χ. - Αμάσεια Πόντου, 24
μ.Χ. Book 7a, chapter 1, section 32, line 14. ἀνατολὰς αὖθις κεῖται τὸ ἄκρον
τοῦ Ἄθωνος, ὃ ἀφορίζει τὸν Σιγγιτικὸν κόλπον, ὡς εἶναι ἐφεξῆς κόλπους
τοῦΑἰγαίου πελάγους πρὸς βορρᾶν, ἀλλήλων ἀπέχοντας οὕτως, Μαλιακὸν
Παγασιτικὸν Θερμαῖον Τορωναῖον Σιγγιτικὸν Στρυμονικόν. τὰ δὲ ἄκρα
Ποσείδιον μὲν τὸμεταξὺ Μαλιακοῦ καὶ Παγασιτικοῦ, τὸ δὲ ἐφεξῆς πρὸς
βορρᾶν Σηπιάς, εἶτα τὸ ἐν Παλλήνῃ Κάναστρον, εἶτα Δέρρις, εἶτα
Νυμφαῖον ἐν τῷ Ἄθωνι πρὸς τῷ Σιγγιτικῷ, τὸ δὲ πρὸς τῷ Στρυμονικῷ
Ἀκράθως ἄκρον, ὧν μεταξὺ ὁ Ἄθων, οὗ πρὸς ἀνατολὰς ἡ Λῆμνος· πρὸς
δὲ βορρᾶν ἀφορίζει τὸν Στρυμονικὸν κόλπον ἡ Νεάπολις. Epit.
Ὅτι Ἄκανθος πόλις ἐν τῷ Σιγγιτικῷ κόλπῳ ἐστὶ
παράλιος πλησίον τῆς τοῦ Ξέρξου διώρυχος· ἔχει δ' ὁ Ἄθων πέντε
πόλεις, Δῖον Κλεωνὰς Θύσσον Ὀλόφυξιν Ἀκροθώους· αὕτη δὲ πρὸς τῇ
κορυφῇ τοῦ Ἄθωνος κεῖται. ἔστι δ' ὁ Ἄθων ὄρος μαστοειδὲς ὀξύτατον
ὑψηλότατον· οὗ οἱ τὴν κορυφὴν οἰκοῦντες ὁρῶσι τὸνἥλιον ἀνατέλλοντα
πρὸ ὡρῶν τριῶν τῆς ἐν τῇ παραλίᾳἀνατολῆς. καὶ ἔστιν ἀπὸ πόλεως τῆς
Ἀκάνθου ὁ περί-πλους τῆς χερρονήσου ἕως Σταγείρου, πόλεως
τοῦἈριστοτέλους, στάδια τετρακόσια...
24 μ. Χ. -Στράβων γεωγραφικά. Book 7a, chapter 1, section 36, line 3..

ἐν δὲ τῷ κόλπῳ πρώτη μετὰ τὸν Ἀκανθίων λιμένα Στάγειρα, ἔρημος, καὶ
αὐτὴ τῶν Χαλκιδικῶν, Ἀριστοτέλους πατρίς, καὶ λιμὴν αὐτῆς Κάπρος καὶ
νησίον ὁμώνυμον τούτῳ· εἶθ' ὁ Στρυμὼν καὶ ὁ ἀνάπλους εἰς Ἀμφίπολιν
εἴκοσι σταδίων· ἔστι δ' Ἀθηναίων κτίσμα ἐν τῷ τόπῳ ἱδρυμένον τούτῳ, ὃς
καλεῖται Ἐννέα ὁδοί· εἶτα Γαληψὸς καὶ Ἀπολλωνία, κατεσκαμμέναι ὑπὸ
Φιλίππου. Ἀπὸ Πηνειοῦ φησὶν εἰς Πύδναν σταδίους ἑκατὸν εἴκοσι. παρὰ
δὲ τὴν παραλίαν τοῦ Στρυμόνος καὶ Δα-
τηνῶν πόλις Νεάπολις καὶ αὐτὸ τὸ Δάτον, εὔκαρπα πεδία καὶ λίμνην καὶ
ποταμοὺς καὶ ναυπήγια καὶ χρυ-
σεῖα λυσιτελῆ ἔχον, ἀφ' οὗ καὶ παροιμιάζονται “Δάτον ἀγαθῶν” ὡς καὶ
“ἀγαθῶν ἀγαθῖδας.” ἔστι δ' ἡ χώραἡ πρὸς τὸ Στρυμόνος πέραν, ἡ μὲν ἐπὶ
τῇ θαλάττῃ καὶ τοῖς περὶ Δάτον τόποις Ὀδόμαντες καὶ Ἠδωνοὶ καὶ Βι-
σάλται, οἵ τε αὐτόχθονες καὶ οἱ ἐκ Μακεδονίας δια-βάντες, ἐν οἷς Ῥῆσος
39
ἐβασίλευσεν. ὑπὲρ δὲ τῆς Ἀμφιπόλεως Βισάλται καὶ μέχρι πόλεως

Ἡρακλείας...
24 μ. Χ. -Κ. Κουρτίδης. Ιστορία της Θράκης 1932. ΝΕΑΠΟΛΙΣ» ή
σημερινή Καβάλλα. Εκείτο εις το τελευταίον βόρειον σημείον του Στρυμονικού
κόλπου κατά τον Στράβωνα, -(Αμάσεια Πόντου, 64 π.Χ. - Αμάσεια Πόντου,
24 μ.Χ.)-όστις λέγει ότι αυτή είνε «Δατηνών πόλις», δηλαδή αποικία του
Δότου, επομένως πρέπει να θεωρηθή αποικία των Θασίων Οι Αθηναίοι υπό τον
Καλλίστρατον έστειλαν εκτός των Φιλίππων και εις την Νεάπολιν αποικίαν
Ελληνικήν.
49 μ. Χ. -Η Νεάπολη έμελλε να γίνει η πρώτη ευρωπαϊκή πόλη που θα
συνδεόταν με την αναδυόμενη νέα θρησκεία, το χριστιανισμό. Το 49 μ.Χ.
ο Απόστολος Παύλος, αποβιβάζεται στο λιμάνι της και ακολουθεί την
Εγνατία Οδό με προορισμό τους Φιλίππους, με σκοπό να κηρύξει το λόγο
της νέας πίστης. Έκδοση Δήμου Καβάλας
49 μ. Χ. -Αντωνίνος - Περιηγητές της Μακεδονίας. (Pouqueville, τόμ. ΙΙΙ,
σ. 5); Πολύ αργότερα η ίδια πόλη ( Η Καβάλα) υπήρξε η πρώτη πόλη της
ευρωπαϊκής ηπείρου, στην οποία επιβιβάστηκαν οι Απόστολοι ...
49 μ. Χ. -Για την Εγνατία βλέπε Χ. ΚΟΥΚΟΥΛH –ΧΡΥΣΑΝΘΑΚΗ. ΕΝΑ
ΑΡΧΑΙΟ ΠΟΛΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΛΕΥΘΕΡΟΥΠΟΛΗ ΝΟΜΟΥ Καβάλας...
II. ΑΡΧΑΪΚΟΙ - ΚΛΑΣΣΙΚΟΙ - ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ. Ή
εντόπιση τής τοιχισμένης ακρόπολης στή θέση "Βασιλάκι εμφανίζει μία
πλησιέστερη στην Ελευθερούπολη εγκατάσταση τών Θασίων· βλ. Σ.
Σαρματζίδου, '"Εγνατία οδός. από τους Φιλίππους στή Νεάπολη",
Τιμητικός τόμος Δ. Ααζαρίδιι, Θεσσαλονίκη 1990,560-88.) Πολύ
σημαντική χρονολογία υπήρξε το έτος 49 ή 50 μ.Χ., όταν ο Απόστολος
Παύλος επισκέφθηκε τους Φιλίππους και ίδρυσε την πρώτη Χριστιανική
Εκκλησία της Ευρώπης. Το γεγονός αυτό ανέδειξε την πόλη σε μητρόπολη
του Χριστιανισμού. Κατά τους Βυζαντινούς χρόνους (963 με 969 μ.Χ.)
ανοικοδομούνται τα τείχη της πόλης και κτίζονται οι πύργοι και το τείχος
της ακρόπολης. Η ανασκαφική έρευνα άρχισε στους Φιλίππους στα 1914
από την Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
η Αρχαιολογική Υπηρεσία και η Αρχαιολογική Εταιρεία διενήργησαν
συστηματικές ανασκαφές. Σήμερα, η Αρχαιολογική Υπηρεσία, το
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και η Γαλλική Αρχαιολογική
Σχολή συνεχίζουν την αρχαιολογική έρευνα. Τα ευρήματα των
ανασκαφών εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Φιλίππων.
Αναστηλωτικές εργασίες έχουν γίνει στα περισσότερα μνημεία του
αρχαιολογικού χώρου Φιλίππων. Σήμερα βρίσκεται σε εξέλιξη ένα
πρόγραμμα στερέωσης, αναστήλωσης και ανάπλασης του αρχαίου
40
θεάτρου Φιλίππων, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος 1994

"Ιστορικά Κτήρια και Χώροι Θεαμάτων".
49 π. Χ. -Σημείο τομής στην ιστορία της πόλης, και φυσικά και στην
ιστορία της θρησκευτικής της ζωής, αποτελεί το έτος 49 μ.Χ. Ο
Απόστολος Παύλος απο-
βιβάζεται στο λιμάνι της Νεάπολης και σύντομα ιδρύεται η πρώτη
χριστιανική εκκλησία στους Φιλίππους, το νέο κέντρο εξουσίας στην
περιοχή. Έκδοση Δήμου Καβάλας
49 μ. Χ. -Δεύτερη αποστολική περιοδεία: Αντιόχεια, περιοχές Συρίας και
Κιλικίας, Δέρβη, Λύστρα, Φρυγία, Γαλατία, Μυσία, Τρωάδα, Σαμοθράκη,
Νεάπολη, Φίλιπποι, Αμφίπολη, Απολλωνία, Θεσσαλονίκη, Βέροια,
Αθήνα, Κόρινθος, Έφεσος, Καισάρεια, Ιεροσόλυμα, Αντιόχεια-49-52
μ.Χ... Κατά τη δεύτερη περιοδεία. Ο Ευαγγελιστής Λουκάς στο 16ο
κεφάλαιο των Πράξεων των Αποστόλων διηγείται: "Ἀφοῦ δὲ ἀνοιχτήκαμε
μὲ τὸ πλοῖο στὴν θάλασσα, πλεύσαμε κατ' εὐθείαν στὴν Σαμοθράκη καὶ τὴν
ἑπομένη στὴν Νεάπολη, ἀπὸ ἐκεῖ στοὺς Φιλίππους τὴν ὀνομαστὴ πόλη τῆς
Μακεδονίας.". Δηλαδή από την Σαμοθράκη έπλευσαν στην Νεάπολη
(σημερινή Καβάλα) και μετά κινήθηκαν προς τους Φιλίππους. Ο Παύλος
φτάνει δια μέσου της Αμφιπόλεως και της Απολλωνίας στη Θεσσαλονίκη,
την οποία αναγκάζεται λόγω των διωγμών να εγκατάλειψει γρήγορα, για
να μεταβεί στη Βέροια (όπου μένει για μικρό χρονικό διάστημα, πάλι για
τους ίδιους λόγους).
49 μ. Χ. -Η υπέροχη σχέση του εθναπόστολου Παύλου με την Ευρώπη και

τους λαούς της, ξεκινάει με το θεόπεμπτο όραμα «διαβάς εις Μακεδονίαν
βοήθησον ημίν» (Πρ. 16, 9). Καλείται στην Μακεδονία για να διδάξει το
λόγο του Χριστού στους Ευρωπαίους.Τα πρώτα ευρωπαϊκά χώματα που
πατάει ο Απόστολος Παύλος το 49 μ.Χ., είναι στην πόλη της αρχαίας
Νεάπολης, όπως ήταν τότε γνωστή η Καβάλα, ήδη σημαντικό λιμάνι και
εμπορικό κέντρο. Μάλιστα στη συνέχεια, η Καβάλα καθόλου τυχαία,
αποκαλείται για 600 χρόνια Χριστούπολις, πριν πάρει το σημερινό της
όνομα.Βικιπαίδεια.
49 μ. Χ.-Ο Απόστολος Παύλος στη Σαμοθράκη, στην Καβάλα και στους

Φιλίππους. Από την Τρωάδα της Μικράς Ασίας, ταξίδεψε με τους
ακολούθους του στη Σαμοθράκη και από εκεί, αποβιβάστηκε στη
Νεάπολη, τη σημερινή Καβάλα. Κατόπιν, από εκεί πέρασε στους
Φιλίππους, μία από τις σημαντικότερες πόλεις της Ανατολικής
Μακεδονίας, μα και Ρωμαϊκή αποικία, για να κηρύξει τη Χριστιανική
41
πίστη. Ως συνοδεία του, ήταν οι απόστολοι Σίλας (υπάρχει στην Καβάλα

η Ιερά Μονή Αποστόλου Σίλα, αφιερωμένη στον Άγιο) και Τιμόθεος,
καθώς και ο Ευαγγελιστής Λουκάς. Βικιπαίδεια.
49 μ.Χ. -Όπως αναφέρεται στις Πράξεις των Αποστόλων (κεφ. ΙΣΤ΄,
παράγρ. 9), όταν ο Απόστολος Παύλος βρισκόταν στην Τρωάδα, είδε ένα
όραμα: Του παρουσιάστηκε ένας Μακεδόνας και τον παρακάλεσε να
μεταβεί στη Μακεδονία για να τους βοηθήσει. Ο Παύλος ερμήνευσε το
όραμα ως θείο κάλεσμα και διεκπεραιώθηκε στη Νεάπολη, μια μέρα του
49 μ.Χ. Ακολουθώντας την Εγνατία Οδό –τον περίφημο ρωμαϊκό δρόμο
που διατηρείται ακόμη σε πολλά σημεία– βρέθηκε στους Φιλίππους για
να κηρύξει τη νέα θρησκεία του Χριστού και να ιδρύσει την πρώτη
χριστιανική εκκλησία της Ευρώπης. Έκδοση Δήμου Καβάλας... 49 μ.Χ:
πρώτη πόλη στην Ευρώπη στην οποία αποβιβάζεται ο Απόστολος Παύλος
πηγαίνοντας στους Φιλίππους.
49 μ. Χ.-Neapolis is the Aegean seaport of Philippi where Paul landed on

European soil on his second journey (Acts 16:11). He arrived here after
sailing for two days from Alexandria Troas in Asia (Acts 16:11). Today
Neapolis is called Kavala (from Latin for "horse" due to its horse trading
history), a Greek city of about 60,000 people.The modern city is built over
the ancient one. 2019. All Images are the property of Dr. Carl Rasmussen
unless otherwise noted. Permission to Use Home Page | Dr. Rasmussen's.
50 μ. Χ. - Η ιστορία της πρωτοχριστιανικής Νεάπολης και της βυζαντινής

Χριστούπολης καλύπτεται σχεδόν εξ ολοκλήρου από σκοτάδι. Τίποτε δε
γνωρίζουμε για τις εσωτερικές της λειτουργίες, τα μνημεία της, τα
πληθυσμιακά της μεγέθη, τους κατοίκους και τις διάφορες πτυχές του βίου
τους. Η πόλη, ένας μικρός οικισμός περιορισμένος στη χερσόνησο της
Παναγίας, δεν παρουσίαζε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις πηγές της εποχής.
50 μ. Χ. -50 μ. Χ. ΔΟΓΑΣ Ι. ΜΗΝΑΣ. ΕΛΛΆΣ ΚΑΙ ΜΑΚΕΔΟΝΊΑ. . 59
αναφορές για Βέροια . Μιέζα αναφορές 27. Ημαθία αναφορές 43.
Βεργίνα 11. Έδεσσα 17. Πέλλα 78. Βέρμιο 8. Οι αναγραφόμενες πόλεις
της Μακεδονίας αναφέρονται κατωτέρω στο
κεφάλαιο Γεωγραφία της Μακεδονίας. Πράγματι πήγε στη Μακεδονία ο
Απόστολος Παύλος και πέρασε από τη Θάσο, τη Νεάπολη (τη σημερινή
Καβάλα), τους Φιλίππους, τη Θεσσαλονίκη, τη Βέροια. Στην προς
Κορινθίους Επιστολήν του ο Απόστολος Παύλος αναφέρει: ’Ελεύσομαι δε
42
προς υμάς, όταν Μακεδονίαν διέλθω...’’. (Προς Κορινθίους, ΙΣΤ. 6). ‘’Θα
ελθω σε εσάς όταν περάσω την Μακεδονία…’’.
50 μ. Χ. -Απόστολος Παύλος στους Φιλίππους.
50 μ. Χ. -Διαπιστώνω ότι για να περάσει η να μείνει σε μια πόλη ο
Απόστολος Παύλος έπρεπε ή να είναι επί της Εγνατίας οδού-Καβάλα,
Φίλιπποι, Αμφίπολη, Απολλωνία- ή να έχει Εβραϊκή συναγωγή. όπως στη
Θεσσαλονίκη και στη Βέροια. Ίσως αυτό να εξηγεί το ότι δεν πέρασε από
την Κασσάνδρεια. Ούτε επί της Εγνατία ήτανε ούτε Εβραίους είχε.
54 μ. Χ.-ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Καβάλας (πρώτο μέρος)
ΝΕΑΠΟΛΗΣ. Κατά τους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους ο λιμένας
της Νεάπολης αποτελεί το τέρμα του εμπορικού δρόμου που ενώνει τους
Φιλίππους με την Ανατολή δια μέσου της Αλεξανδρείας και Τρωάδας. Απ'
εδώ εισβάλλουν οι διάφορες δοξασίες, οι ανατολικές θρησκευτικές
λατρείες και τελευταία ο χριστιανισμός. Τον ίδιο δρόμο ακολούθησε και ο
Απόστολος Παύλος γύρω στο 54 μ.Χ. Αποβιβάζεται στη Νεάπολη και
πηγαίνει στους Φιλίππους, όπου και ίδρυσε την πρώτη χριστιανική
εκκλησία στην Ευρώπη.
1ος μ. Χ. -Η άποψη αυτή αφήνει πολλά αναπάντητα ερωτηματικά. Πιο
πειστική φαίνεται η άποψη ότι οι Καμάρες είναι το ρωμαϊκό υδραγωγείο
της αρχαίας Νεάπολης. Κατασκευάστηκε πιθανότατα κατά τους πρώτους
μεταχριστιανικούς αιώνες, ανάμεσα στον 1ο και τον 6ο, δέχτηκε κατά
καιρούς πολλές επισκευές και πρέπει να διατήρησε την αρχική λειτουργία
του τουλάχιστον μέχρι και τη μεσοβυζαντινή περίοδο. Τη φθορά του
χρόνου και των διαφόρων επιδρομέων ολοκλήρωσε η οθωμανική
κατάκτηση της Καβάλας. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1ος μ. Χ. -Catenae (Novum Testamentum), Catena in Acta (catena
Andreae) (e cod. Oxon. coll. nov. 58) Page 265, line 21 {Ἀμμωνίου.} Ὅσα
ἐστὶ κοινωφελῆ ὁράματα καὶ θεοσεβείας ἐχόμενα, τούτοις δεῖ πειθαρχεῖν·
ταῦτα γὰρ καὶ ἀνεγράφησαν μόνα ἐν τῇ γραφῇ. Ὡς δὲ τὸ ὅραμα εἶδεν,
εὐθέως ἐζητήσαμεν ἐξελθεῖν εἰς τὴν Μακεδονίαν,Τοῦ Χρυσοστόμου.}
Οὕτως αὐτῷ καὶ ὁ Χριστὸς φαίνεται λέγων· “Καίσαρί σε δεῖ
παραστῆναι.” Συμβιβάζοντες ὅτι προσκέκληται ἡμᾶς ὁ Θεὸς εὐαγ-
γελίσασθαι αὐτούς. ἀναχθέντες οὖν ἀπὸ Τρωάδος, εὐθυδρομήσαμεν εἰς
Σαμοθράκην, τῇ δὲ ἐπιούσῃ εἰς Νεάπολιν, κἀκεῖθεν εἰς Φιλίππους, ἥτις
ἐστὶ πρώτη τῆς μερίδος Μακεδονίας πόλις κολώνεια. {Τοῦ αὐτοῦ.}
43
Στοχαζόμενοι τουτέστι, τῷ καὶ Παῦλον ἰδεῖν καὶ μηδένα ἕτερον τὸ ὅραμα,

καὶ τῷ κωλυθῆναι ὑπὸ τοῦ Πνεύματος, καὶ τῷ πρὸς τοῖς ὁρίοις εἶναι· ἀπὸ
τούτων ἁπάντων πάντα συνῆγον· τουτέστι καὶ ὁ πλοὺς τοῦτο ἐνέφαινεν,
οὐ γὰρ ἐγένετο βραδυτής· εἰς αὐτὴν τὴν ῥίζαν τῆς Μακεδονίας ἐγένοντο·
οὐκ ἂν εἰ κατὰ παροξυσμὸν ἐνήργησε τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον· ἡ δὲ τοσαύτη
προκοπὴ σημεῖον τοῦ μὴ εἶναί τι ἀνθρώπινον· εἶτα λέγει καὶ τοὺς τόπους,
ἅτε ἱστορίαν ἐξηγούμενος, καὶ δεικνὺς ποῦ ἐνεχρόνισεν·
100 μ. Χ. -Κλαύδιος Πτολεμαίος. 100 μ. Χ. (lib. 1-3) Book 3, chapter 12,
section 7, line 3. Ἀπὸ δὲ ἀνατολῶν τῷ τε εἰρημένῳ τῆς Θρᾴκης μέρει καὶ
τοῖς κόλποις τοῦ Αἰγαίου πελάγους τοῖς ἀπὸ Νέστου ποταμοῦ μέχρι τοῦ
ἐκτεθειμένου πέρατος τοῦ Μαλιακοῦ κόλπου, ὧν ἡ περιγραφὴ ἔχει οὕτως·
μετὰ τὸν Νέστον ποταμὸν, ὅς ἐστιν ὅριον τῆς Θρᾴκης, ἐπέχων μοίρας
ναʹʹʹδʹʹ μαʹʹʹδʹʹ ἐν τῷ Στρυμονικῷ κόλπῳ Ἠδωνίδος παραλίου Νεάπολις
ναʹ δʹʹ μαʹʹʹδʹʹ Οἰσύμη νʹʹʹγʹʹ μαʹʹʹδʹ Στρυμόνος ποτ. ἐκβολαί νʹ δʹʹ μαʹ
γʹʹ ιβʹʹ Ἀμφαξίτιδος Ἀρέθουσα νʹ ϛʹʹ μαʹ γʹʹ Στάγειρα νʹ γʹʹ μαʹ
ϛʹʹ Χαλκιδικῆς Πάνορμος λιμὴν καὶ πόλις νʹ γοʹʹ μαʹ Ἄθως ὄρος ναʹ μαʹ
ϛʹʹ Ἄθως ἄκρον καὶ πόλις ναʹ δʹʹ μαʹ δʹʹ τὸ μέσον τοῦ ὄρους ναʹ ϛʹʹ μαʹ ...
107 μ. Χ. -Martyrium Ignatii, 107 μ. Χ. Martyrium Ignatii Antiocheni
(martyrium Antiochenum) Chapter 5, section 2, line 2ἡ τῆς ἀδελφότητος
στοργὴ τὴν πρὸς κύριον αὐτοῦ σπουδὴν ἐγ-
κόψῃ, καλῆς ἀνεῳχθείσης αὐτῷ θύρας τοῦ μαρτυρίου, οἷα πρὸςτὴν
ἐκκλησίαν ἐπιστέλλει Ῥωμαίων, ὑποτέτακται.
Καταρτίσας τοίνυν, ὡς ἠβούλετο, τοὺς ἐν Ῥώμῃ τῶν ἀδελφῶν ἄκοντας
διὰ τῆς ἐπιστολῆς, οὕτως ἀναχθεὶς ἀπὸ τῆς Σμύρνης(κατηπείγετο γὰρ ὑπὸ
τῶν στρατιωτῶν ὁ χριστοφόρος φθάσαι τὰς
φιλοτιμίας ἐν τῇ μεγάλῃ πόλει, ἵνα ἐπ' ὄψεσι τοῦ δήμου Ῥωμαίων θηρσὶν
ἀγρίοις παραβληθεὶς τοῦ στεφάνου τῆς δικαιοσύνης διὰ τῆς
τοιαύτης ἀθλήσεως ἐπιτύχῃ) πρόσεσχε τῇ Τρωάδι. εἶτα ἐκεῖθεν
καταχθεὶς ἐπὶ τὴν Νεάπολιν, διὰ Φιλίππων παρώδευε Μακεδονίαν πεζῇ
καὶ τὴν Ἤπειρον τὴν πρὸς Ἐπιδάμνῳ· ἧς ἐν τοῖς παρα-θαλαττίοις
νηὸς ἐπιτυχὼν ἔπλεεν τὸ Ἀδριατικὸν πέλαγος, κἀκεῖθεν ἐπιβὰς τοῦ
Τυρρηνικοῦ καὶ παραμείβων νήσους τε καὶ πόλεις, ὑποδειχθέντων τῷ
ἁγίῳ Ποτιόλων, αὐτὸς μὲν ἐξελθεῖν ἔσπευδεν, κατ' ἴχνος βαδίζειν θέλων
τοῦ ἀποστόλου Παύλου· ὡς δὲ ἐπιπεσὸν βίαιον πνεῦμα οὐ συνεχώρει, τῆς
νηὸς ἐκ πρύμνης ἐπειγομένης, μακαρίσας τὴν ἐν ἐκείνῳ τῷ τόπῳ τῶν
ἀδελφῶν ἀγάπην, οὕτω παρέπλει.
2ος μ. Χ. -Αίλιος Ηρωδιανός. 2ος μ. Χ. Grammatici Graeci, vol. 3.1”, Ed.
Lentz, A. Leipzig: Teubner, 1867, Repr. 1965.Part+volume 3,1, page 254,
44
line 22.-2ος μ. Χ.-. Ἀπολλώνιος εʹ Καρικῶν «Κᾶρες δὲ τὸν τόπον ἐκεῖνον,

ἔνθα Ὕλλος ἀπώλετο, Ὑλλούαλαν ὠνόμασαν καὶ ἕδος ἐνταῦθα ἐδείμαντο
Ἀπόλλωνος. καὶ νῦν ἔτι παρὰ τὸν θεὸν δῆμός ἐστι Ὑλλούαλα λεγόμενος».
ἄλα γὰρ οἱ Κᾶρες τὸν ἵππον ἔλεγον. Σκάβαλα χώρα Ἐρετριέων.
Θεόπομπος εἰκοστῷ τετάρτῳ Φιλιππικῶν. Ῥέσαλα πόλις Ὀμβρικῶν.
Μίσπιλα πόλις Μήδων. Ξενοφῶν τρίτῳ ἀναβάσεως (c. 4, 10). Ὀκρίκολα
πόλις Τυρρηνῶν. Διο-νύσιος ὀκτωκαιδεκάτῳ Ῥωμαϊκῆς ἀρχαιολογίας.
Σατίκολα πόλις Ἰταλίας... Etymologicum Symeonis, Etymologicum
Symeonis (ἀνακωχῆς – βώτορες) “Etymologicum magnum genuinum.
Symeonis etymologicum una cum magna grammatica. Etymologicum
magnum auctum, vol. 2”, Ed. Lasserre, F., Livadaras, N. Athens: Parnassos
Literary Society, 1992.Volume 1, page 11, line 1 Ἄντανδρος· πόλις ὑπὸ
τὴν Ἴδην πρὸς τῇ Μυσίᾳ, ἀπὸ Ἀντάνδρου στρατηγοῦ Αἰολέων.
Ἀντάνδριος. St. Byz. Ἄντεια· πόλις Ἰταλίας. Ἀντεάτης ὡς Ἀρδεάτης. ἔστι
καὶ Ἄντιον τὸ οὐδέτερον Ἀντιεύς ὡς Σουνιεύς. St. Byz. Ἀντισάρη· πόλις
Ἡρωδιανός (II 191, 2). St. Byz. Ἄντισσα (Strab. 13, 2, 4)· πόλις Λέσβου,
ἀφ' ἧς Τέρπανδρος ὁ Ἀντισσαῖος, ὁ κιθαρῳδός Z185. St. Byz.
140 μ. Χ. -...στην διαδρομή της Εγνατίας.Αλλά και κάποια χρόνια πριν, το
έτος 59/58 πΧ,υπάρχει στο έργο του Κικέρωνα, σαφής αναφορά στην via
militaris (στρατιωτική οδό) η οποία έφτανε στη Θεσσαλονίκη και την οποία
ο μεγάλος ρήτορας της αρχαιότητας χρησιμοποίησε για να προσεγγίσει την
πόλη.Η κίνηση πάνω στον δρόμο ήταν τόσο μεγάλη, με ταξιδιώτες και
εμπορεύματα από δύση προς ανατολή, ώστε ο Κικέρωνας, που έμεινε ένα
ολιγόμηνο διάστημα στη Θεσσαλονίκη,αναγκάστηκε να επιστρέψει στο
Δυρράχιο μέσω Ηπείρου. Σαφέστατα επίσης χρήση της Εγνατίας
οδού,κατά το τμήμα της από την Νεάπολη(σημερινή Καβάλα) έως τη
Θεσσαλονίκη, κάνει ο απόστολος Παύλος,γύρω στο έτος 40 μ. Χ,στην
πρόοδο...
238 μ. Χ. -The Athenian Tribute Lists - Τόμος 3 - Σελίδα 55 - Benjamin Dean
Meritt, Malcolm Francis McGregor - 1950 - LIST 5 Abdera [ Aineia] [Ainos
] Akanthos Assera Chedrolos Dikaia (Abdera) [Dikaia (Eretria) ]
[Galepsos] Haison Maroneia Mekyberna Neapolis (Antisara) [N eapolis
(Mende)] Olynthos Pharbelos Phegetos Samothrake [Sane] Serme
Singos ...
2ος μ. Χ. -Πολύαινος 2ος μ. Χ. Excerpta Polyaeni Excerpt 57, section 11,
line 1 Ὅτι Χαβρίας εἰς Αἴγιναν νυκτὸς καταπλεύσας τετρα-κοσίους
ἄνδρας εἴς τινα τόπον ἐπιτήδειον ἀποβιβάσας αὐτὸς παρέπλει· οἱ μὲν οὖν
ἐκ τῆς πόλεως ἐπεξελθόντες τοῖς ἀπο-
45
βᾶσι παρετάσσοντο καὶ πολλοὺς αὐτῶν ἀνῄρουν. ὁ δὲ διὰτάχους εἰς τὴν

πόλιν εἰσέπλευσεν, οἱ δὲ πολῖται φοβηθέντες, μὴ τῆς πόλεως
ἀποκλεισθῶσι καταλιπόντες τὴν πρὸς τοὺςτριακοσίους μάχην
ἀνεχώρησαν ἐπὶ τὴν πόλιν.
Ὅτι Χάρης περὶ Νεάπολιν ἐναυλόχει τριήρεις ἔχων
εἴκοσιν. Φίλιππος ἐπιλεξάμενος τῶν νεῶν τέσσαρας τὰς ἄρι-στα πλεούσας
ἐπλήρωσεν ἐρετῶν ἄλκῃ καὶ ῥώμῃ καὶ τέχνῃἀρίστων καὶ παράγγελμα
ἔδωκεν προαναχθῆναι τοῦ στόλου παντὸς καὶ παραπλεῖν ἐπὶ τὴν Νεάπολιν
οὐ πολὺ τῆς γῆς
ἀπέχοντας. οἱ μὲν παρέπλεον, ὁ δὲ Χάρης ὡς ἀναρπασό-μενος τὰς
τέσσαρας ναῦς ἐπανήχθη ταῖς εἴκοσιν. αἱ δὲτέσσαρες ἐλαφραὶ καὶ
ἀρίστους ἐρέτας ἔχουσαι ταχέως εἰςτὸ πέλαγος μετεωρίζονται. τῶν δὲ ἀμφὶ
τὸν Χάρητα συν-τεταγμένως διωκόντων ἔλαθεν ὁ Φίλιππος Νεάπολιν
ἀσφα-
λῶς παραπλεύσας...
2ος μ. Χ. -Athenaeus Soph., Deipnosophistae “Athenaei Naucratitae
eipnosophistarum libri xv, 3 vols.”, Ed. Kaibel, G. Leipzig: Teubner, 1–
2:1887; 3:1890, Repr. 1–2:1965; 3:1966.Book 1, Kaibel paragraph 56, line
27... Η ζωή του, για την οποία οι πληροφορίες μας είναι ελάχιστες,
φαίνεται ότι κύλησε ανάμεσα στο τέλος του 2ου και στις αρχές του 3ου
αιώνα μ.Χ. (περίπου 170-230 μ.Χ.)
Θάσιον, Βίβλινον, Μενδαῖον, ὥστε μηδένα κραιπαλᾶν. Ἐπίχαρμος δὲ ἀπό
τινων ὀρῶν Βιβλίνων φησὶν αὐ-τὸν ὠνομάσθαι. Ἀρμενίδα δὲ τῆς Θρᾴκης
φησὶν εἶναι χώραν τὴν Βιβλίαν, ἣν Ἀντισάρην καὶ Οἰσύμην
προσαγορευθῆναι. ἐπιεικῶς δὲ ἡ Θρᾴκη ἐθαυμάζετο ὡς ἡδύοινος, καὶ
συνόλως τὰ ἀπὸ πλησίον αὐτῆς χωρία· νῆες δ' ἐκ Λήμνοιο παρέστασαν
οἶνον ἄγουσαι (H 467). Ἵππυς δ' ὁ Ῥηγῖνος τὴν εἰλεὸν καλουμένην
ἄμπελον
βιβλίαν φησὶ καλεῖσθαι, ἣν Πόλλιν τὸν Ἀργεῖον, ὃς
ἐβασίλευσε Συρακουσίων, πρῶτον εἰς Συρακούσας κο-μίσαι ἐξ Ἰταλίας.
εἴη ἂν οὖν ὁ παρὰ Σικελιώταις
γλυκὺς καλούμενος Πόλλιος ὁ Βίβλινος οἶνος.
χρησμός. ἐν τῷ χρησμῷ, φησίν, ὁ θεὸς ηὐτομά-
τισε·
2ος μ. Χ. -Αίλιος Ηρωδιανός. 2ος μ. Χ. Καθολική προσωδία. Part+volume
3,1, page 388, line 20 αὐτὴν καὶ κώμην οἶδεν «ἀπὸ Τεγέστρου κώμης καὶ
τοῦ μυχοῦ ἐπὶ τὸν Ἀδρίαν στάδια ͵εκεʹ». Τὰ εἰς ρον ὑπερδισύλλαβα μακρᾷ
παραληγόμενα προπαροξύνεται,Ἄμηρον ὄνομα ὄρους, ἄνδηρον τῶν
ποταμῶν τὸ χεῖλος, Κύθηρα νῆσος πόλιν ὁμώνυμον ἔχουσα πρὸς τῇ Κρήτῃ
46
ἀπὸ Κυθήρου τοῦ Φοίνικος. Φάληρον δῆμος καὶ ἐπίνειον τῆς Ἀττικῆς.
Παυσανίας πρώτῳ περιηγήσεως Ἑλλάδος (c. 1, 2). καὶ πληθυντικῶς
Φάληρα. ἔστι καὶ Θετταλίας ἄλλη πρὸς τῇ Οἴτη, ἣν Ῥιανὸς διὰ τοῦ α
γράφει, Φάλαρον λέγων καὶ Φάληρον διὰ τοῦ η. ἔστι καὶ πόλις ἐν Ὀπικοῖς,
εἰς ἣν ἐξεβράσθη Παρθενόπη ἡ Σειρήν, ἣ καλεῖται Νεάπολις. Ἄβδηρα
πόλεις δύο· ἡ μὲν Θρᾴκης ἀπὸ Ἀβδήρου τοῦ υἱοῦ Ἑρμοῦ Ἡρακλέους
ἐρωμένου, ὃν αἱ Διομήδους ἵπποι διεσπάσαντο, ὡς Ἑλλάνικος καὶ ἄλλοι
φασίν. ἡ δὲ δευτέρα τῆς Ἰβηρίας πρὸς τοῖς Γαδείροις, ὡς Ἀρτεμίδω-
ρος ἐν δευτέρῳ γεωγραφουμένων. Ἀλίφηρα πόλις Ἀρκαδίας, ἀπὸ
Λυκάονος παιδὸς Ἀλιφήρου. εὕρηται ἡ παραλήγουσα διὰ διφθόγγου.
Βάσηρα πόλις Φοινίκης. ἄβληρον ἡ ἡνία, εὔληρον ἐπὶ ἱματίου καὶ ἐπὶ
δεσμοῦ. ἄλευρον, φθινόπωρον, μετόπωρον, πέλωρον, κνέωρον ἀκανθῶδες
φυτόν. Κύτωρον πόλις Παφλαγονίας, οἱ δὲ ἡ Κύτωρός φασι.
2ος μ. Χ. -Αίλιος Ηρωδιανός 2ος αιώνας μ. Χ. Περὶ παθῶν“Grammatici

Graeci, vol. 3.2”, Ed. Lentz, A.Leipzig: Teubner, 1870, Repr.
1965.Part+volume 3,2, page 191, line 2 St. B. 284, 19: Εὐεσπερίδες πόλις
Λιβύης καὶ ἑνικῶς λεγομένη. λέγεται καὶ χωρὶς τοῦ ευ μορίου
Ἑσπερίς. St. B. 100, 17: Ἀντισάρη πόλις· τινὲς δὲ Τισάρη γράφουσιν. St.
B. 444, 5: Μεμβλίαρος νῆσος πλησίον Θήρας· λέγεται καὶ κατ' ἀφαίρεσιν
Βλίαρος.
2ος μ. Χ.-Αίλιος Ηρωδιανός Περὶ παθῶν 2ος αιώνας μ. Χ. (supplementum)

“Grammatici Graeci, vol. 3.2”, Ed. Lentz, A.Leipzig: Teubner, 1870,
Repr. 1965.Part+volume 3,2, page 348, line 27. Arcad. 113, 18: τὰ εἰς ρη
Ἰωνικώτερα κατὰ τροπὴν τοῦ α εἰς η. βαρύνεται κόρη Ἄσκρη Ὀλύκρη,
Ἀντισάρη, δέρη. Arcad. 114, 14: τὸ κάρη οὐδέτερον ἀπὸ τοῦ κάρα
γέγονεν. Il. Pr. Δ 243: ἕστητε: Πτολεμαῖος ψιλοῖ, ἐπεὶ γίνεται στῆτε, τὸ
δὲ ἀποπῖπτον ε ψιλοῦται. καὶ ἀληθεύει. ἐνθάδε μέντοι γε οὐκ ἔστιν,
ἀλλ' ἐκ τοῦ ἕστατε ἔκτασις ἐγένετο τοῦ α εἰς η. στάτε δὲ οὐ γίνεται.ἔνθεν
δύναται δασύνεσθαι· τὸ γὰρ αὐτό ἐστι τῷ ἑστήκαμεν τὸ ἕστατε.
2ος μ. Χ. -Αίλιος Ηρωδιανός. 2ος μ. Χ. Καθολική προσωδία. “Grammatici

Graeci, vol. 3.1”, Ed. Lentz, A.Leipzig: Teubner, 1867, Repr.
1965.Part+volume 3,1, page 340, line 11 Τὰ εἰς ρη ἰωνικώτερα κατὰ
τροπὴν τοῦ α εἰς η βαρύνεται, κόρη, Ἄσκρη πόλις Βοιωτίας, Ὀλύκρη πόλις
περὶ Ναύπακτον. Ἑκαταῖος περιηγήσει Εὐρώπης. Ἀντισάρη καὶ αὕτη
πόλις. τινὲς δὲ Τισάρη γράφουσι, δέρη ὁ τράχηλος, τὸ δὲ δειρή πλεονασμῷ
τοῦ ι ὀξύνεται. ἀθάρη. ἔστι δὲ σιτῶδές τι ἑψητόν, ὅπερ ἐν τῇ συνηθείᾳ
λάθυρον κα-λοῦσι. Ἐφύρη ὄνομα πόλεως, ὡς παρὰ τῷ ποιητῇ (Il. Ζ
152) ἔστι πόλις Ἐφύρη μυχῷ Ἄργεος ἱπποβότοιο. ἔστι δὲ ἡ νῦν λεγομένη
47
Κόρινθος. ἔστι δὲ καὶ Ἐφύρη παρὰ τῷ Θου-κυδίδῃ (I, 46, 2). Κύρη· ἔστι
δὲ ὄνομα πηγῆς, ἀφ' ἧς καὶ Κυρήνη πόλις. ἔστι δὲ καὶ νῆσος ἐν τῷ Περσικῷ
κόλπῳ. Ἑκαταῖος ἐν περιη-γήσεως δευτέρῳ. Τερψιχόρη. Ἀττικοὶ δὲ διὰ
τοῦ α φασὶ Τερψιχόρα.
3ος μ. Χ. -3ος Οι πληροφορίες που έχουμε στην διάθεσή μας για τις άλλες
πόλεις της Μακεδονίας, είναι λίγες και προέρχονται κυρίως από
επισκοπικούς καταλόγους και πρακτικά συνόδων. Οι σημαντικότερες
μακεδονικές πόλεις είναι οι Στόβοι, η Καισάρεια (νοτιοδυτικά της
Κοζάνης), η Βάργαλα, η τειχισμένη Βέροια, κέντρο με σημαντική
πολιτιστική παράδοση, τα Σέρβια, επίσης οχυρωμένα κοντά στον
Αλιάκμονα, η Έδεσσα, οι Σέρρες που αναφέρονται τον Θ΄ αιώνα ως
πρωτεύουσα του Θέματος Στρυμόνα και έδρα επισκόπου, η Χριστούπολη
(Καβάλα) με το δεύτερο μετά την Θεσσαλονίκη λιμάνι της Μακεδονίας
και ισχυρή στρατιωτική βάση, η Αμφίπολη και οι Φίλιπποι.
3ος μ. Χ. -Αρκάδιος γραμματικός. (ανάμ. στον 3ο και 5ο αι. μ.Χ.). De accentibus

[Sp.] “Ἐπιτομὴ τῆς καθολικῆς προσῳδίας Ἡρωδιανοῦ”, Ed. Schmidt,
M.Jena: Mauke, 1860.Page 130, line 19. Τὰ εἰς ΠΗ κύρια ὄντα
ὑπερδισύλλαβα βαρύνεται· Καλλιόπη Ἀντιόπη Στερόπη (τὸ κύριον,
στεροπή δὲ ἡ ἀστραπή) Ἀρύπη (πόλις) Σινώπη. τὸ μέντοι σιωπή ὀξύνεται
καὶ τὸ ἐνοπή καὶ ἀστραπή καὶ στεροπή καὶ ἐνιπή (ἡ ἐπίπληξις).
σεσημείωται τολύπη βαρύτονον (ἡ ἐργασία). Τὰ εἰς ΡΗ ἰωνικώτερα κατὰ
τροπὴν τοῦ Α εἰς Η βαρύνεται· κόρη Ἄσκρη Ὀλύκρη Ἀντισάρη δέρη (ὁ
τράχηλος). τὸ δὲ καρή ὀξύνεται.
300 μ. Χ. -Η Νεάπολις είναι ένα κάστρο-λιμάνι στην πορεία της Εγνατίας
οδού. Κομβικό σημείο κάστρο –σταθμός για τις χερσαίες επικοινωνίες και
σκάλα για τις θαλάσσιες. Αποτελούσε το καλύτερο στεριανό λιμάνι.
300 μ. Χ.-Λυχούνας, Μ. - Τσουρής, Κ., «Νεάπολις – Χριστούπολις (300
μ.Χ.-1391 μ.Χ.)», Η παλιά πόλη της Καβάλας (7ος π.Χ.-20ός αι.). Ο χώρος,
οι άνθρωποι, τα τεκμήρια της ιστορίας, Εξωραϊστικός Πολιτιστικός
Σύλλογος Παναγίας «το Κάστρο», Καβάλα 2005, τ. 1, σ. 30-47.
324 μ. Χ. -324 Θεόδωρος Κορρές. Βυζαντινή Μακεδονία (324-125). Οι
πόλεις της Μακεδονίας (ΣΤ΄-Θ΄ αιώνας). Οι πληροφορίες που έχουμε στην
διάθεσή μας για τις άλλες πόλεις της Μακεδονίας, είναι λίγες και
προέρχονται κυρίως από επισκοπικούς καταλόγους και πρακτικά
συνόδων. Οι σημαντικότερες μακεδονικές πόλεις είναι οι Στόβοι, η
Καισάρεια (νοτιοδυτικά της Κοζάνης), η Βάργαλα, η τειχισμένη Βέροια,
κέντρο με σημαντική πολιτιστική παράδοση, τα Σέρβια, επίσης
48
οχυρωμένα κοντά στον Αλιάκμονα, η Έδεσσα, οι Σέρρες που

αναφέρονται τον Θ΄ αιώνα ως πρωτεύουσα του Θέματος Στρυμόνα και
έδρα επισκόπου, η Χριστούπολη (Καβάλα) με το δεύτερο μετά την
Θεσσαλονίκη λιμάνι της Μακεδονίας και ισχυρή στρατιωτική βάση, η
Αμφίπολη και οι Φίλιπποι.
361 μ. Χ.-Η αρχαία οχύρωση διατηρήθηκε μέχρι τους πρώτους
μεταχριστιανικούς αιώνες. Κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο τα τείχη
δέχθηκαν εκτεταμένες επεμβάσεις. Μια πρώτη επισκευή πιθανολογείται
στα χρόνια του Ιουλιανού (361-363),
μια δεύτερη μαρτυρείται στα μέσα του 6ου αιώνα, την εποχή του
αυτοκράτορα Ιουστινιανού (527-565). Σύμφωνα με τις διαπιστώσεις της
αρχαιολογικής έρευ- νας, σ’ αυτή την περίοδο ανάγεται ένα τμήμα του
χερσαίου τείχους, δυτικά της ακρόπολης, καθώς και ένα μεγάλο τμήμα του
δυτικού παράλιου τείχους, από το 5ο Γυμνάσιο μέχρι το Ιμαρέτ. Εκεί
σώζονται και δύο παράθυρα, φραγμένα από την εξωτερική τους πλευρά.
361 μ. Χ. -361 -363 μ. Χ. Ο Ιουλιανός οχυρώνει την Νεάπολη.
4ος μ. Χ. -Οι μαρτυρίες της πρώτης περιόδου είναι ελάχιστες. Η Νεάπολη
αναφέρεται σε οδοιπορικά του 4ου αιώνα ως σταθμός της Εγνατίας οδού
και στα μέσα του 6ου αιώνα, στα χρόνια του Ιουστινιανού, ως μία από τις
πόλεις που επισκεύασαν τα τείχη τους. Την εποχή αυτή μνημονεύεται ως
μία από τις 32 πόλεις της Επαρχίας του Ιλλυρικού. Στο πρώτο μισό του 8 ου
αιώνα γίνεται μνεία για τον επίσκοπο της Νεαπόλεως, που υπαγόταν στη
Μητρόπολη Θεσσαλονίκης. Έκδοση Δήμου Καβάλας
4ος μ. Χ.-Στο μέσο του χερσαίου τείχους ορθώνεται ο «πύργος
υπέρκαλος», μνημείο της μακράς ιστορίας του οχυρού και αιώνιος
φρουρός της Εγνατίας οδού, που
περνούσε σχεδόν από κάτω του. Το κατώτερο τμήμα του ανήκει στην
παλαιοχριστιανική περίοδο, 3ο – 4ο αιώνα, το ανώτερο στις αρχές της
μεσοβυζαντινής περιόδου. Διατήρησε την τειχοποιία του και
ενσωματώθηκε στην οθωμανική οχύρωση του 1520-1530. Έκδοση Δήμου
Καβάλας
4ος μ. Χ. -Φιλοστόργιος εκκλ. συγγ. Εκκλησιαστική ιστορία. (περ. 368-
περ. 439) (fragmenta e passione Artemii) Book 7, fragment 9a, line 22.
μάλιστα τὸν ναὸν οἰκοδομεῖν, προστάξας 8ἐκ τῶν 8δημοσίων πραγμάτων
τε καὶ 8χρημάτων ποιεῖσθαι πᾶσαν τὴν τῆς οἰκοδομῆς ἔξοδον.
49
συνδραμόντων οὖν τῶν θεοκτόνων Ἰουδαίων καὶ μετὰ 8πολλῆς τῆς χαρᾶς
τοῦ ἔργου 8ἐναρξαμένων, καὶ τὴν τῶν θεμελίων τάφρον 8ἐξορυττόντων
ἀργυραῖς ἄμαις καὶ σκάφαις καὶ τοὺς θεμελίους μελλόντων
8καταβάλλεσθαι, σφοδροτάτη 8καταιγὶς ἐπελθοῦσα τὸ κενωθὲν
8ἀντεχώννυ. ἀστραπῶν δὲ καὶ βροντῶν καθ' ὅλην ἐκείνην τὴν νύκτα
συνεχῶς καταπεμπομένων, σεισμὸς ἐγγιζούσης λοιπὸν τῆς ἡμέρας
ἐγένετο, ὥστε πολλοὺς καὶ ὑπαίθρους μένοντας ἐναποψῦξαι· καὶ 8πῦρ ἐκ
τῶν ὀρυττομένων θεμελίων ἐξενεχθὲν πάντας τοὺς εὑρεθέντας ἐκεῖσε
κατέφλεξεν. κατα-πεσεῖν δὲ καὶ πόλεις συνέβη, τὰς περὶ Νικόπολιν καὶ
Νεάπολιν Ἐλευθερόπολίν τε καὶ Γάζαν καὶ ἑτέρας πλείους· 8στοά τε τῆς
Αἰλίας ἤγουν Ἱερουσαλήμ, ἡ παρὰ τὴν συναγωγὴν τῶν Ἰουδαίων, πολλοὺς
τῶν εἰρημένων 8κατενεχθεῖσα ἀνεῖλεν, πῦρ τε ἐκραγὲν ἀδήλως πλείστους
Ἰουδαίων κατέκαυσεν. ἐγένετο δὲ καὶ σκότος κατὰ τοὺς τόπους ἐκείνους,
καὶ σεισμοὶ συνεχεῖς πολλὰς φθορὰς ἐν πολλαῖς ἐργασάμενοι πόλεσιν.
5ος μ. Χ. -Στέφανος γραμματικός Εθνικά. -5ος μ. Χ. (epitome) “Stephan
von Byzanz. Ethnika”, Ed. Meineke, A.Berlin: Reimer, 1849, Repr.
1958.Page 573, line 8. Σιτικόν, πόλις Ἰταλίας. τὸ ἐθνικὸν
Σιτικῖνοι. Σιττάκη, πόλις Περσική, ὡς Ἑκαταῖος Ἀσίᾳ. ὁ πολίτης
Σιττακηνός, καὶ ἡ χώρα Σιττακηνή. Σῖφαι, ἐπίνειον τῆς Θεσπιακῆς. καὶ
ἑνικῶς Σίφη. ἔστι
δὲ ὡς ἀπὸ τῆς Κρηταῖος Κρηταιεύς οὕτω Σιφαῖος Σιφαιεύς. Σίφνος, περὶ
τὴν Κρήτην νῆσος, ἀπὸ Σίφνου τοῦ Σουνίου, ὡς Νικόλαος πέμπτῳ.
ἐκαλεῖτο δὲ πρότερον Μερόπη. τὸ ἐθνικὸν Σίφνιος. καὶ Σίφνιον ποτήριον
καὶ σιφνιάζειν. Σιωνία, πόλις Ποντική. τὸ ἐθνικὸν Σιωνίτης καὶ Σιω-
νῖτις τὸ θηλυκόν. Σκάβαλα, χώρα Ἐρετριέων. Θεόπομπος εἰκοστῷ τε-
τάρτῳ Φιλιππικῶν. τὸ ἐθνικὸν Σκαβαλαῖος. Σκαιοί, ἔθνος μεταξὺ τῆς
Τρῳάδος καὶ τῆς Θρᾴκης, ὡς Ἑκαταῖος ἐν Εὐρώπῃ. Σκάμανδρος, ποταμὸς
Τροίας, ἀπὸ Σκαμάνδρου.
5ος μ. Χ.-Στέφανος γραμματικός Εθνικά. -5ος μ. Χ. (epitome) Page 573,
line 9.
τὸ ἐθνικὸν Σίφνιος. καὶ Σίφνιον ποτήριον καὶ σιφνιάζειν. Σιωνία, πόλις
Ποντική. τὸ ἐθνικὸν Σιωνίτης καὶ Σιωνῖτις τὸ θηλυκόν. Σκάβαλα, χώρα
Ἐρετριέων. Θεόπομπος εἰκοστῷ τετάρτῳ Φιλιππικῶν. τὸ ἐθνικὸν
Σκαβαλαῖος. Σκαιοί, ἔθνος μεταξὺ τῆς Τρῳάδος καὶ τῆς Θρᾴκης, ὡς
Ἑκαταῖος ἐν Εὐρώπῃ. Σκάμανδρος, ποταμὸς Τροίας, ἀπὸ Σκαμάνδρου. τὸ
ἐθνικὸν Σκαμάνδριος. καὶ Σκαμανδρία, καὶ Σκαμανδριανός, ὡς τοῦ
Καρδία Καρδιανός, καὶ Σκαμανδριηνός. Σκαμβωνίδαι, δῆμος Ἀττικῆς
Λεοντίδος φυλῆς. τὰ τοπικὰ ἐκ Σκαμβωνιδῶν καὶ ἐν Σκαμβωνιδῶν καὶ εἰς
50
Σκαμβωνιδῶν. Σκάνδεια, ἐπίνειον Κυθήρων, ὡς Παυσανίας

τρίτῳ. Σκαπτησύλη, πόλις Θρᾴκης μικρὰ ἀντικρὺ Θάσου.
407 μ. Χ. -Ιωάννης Χρυσόστομος. 407 μ. Χ. In Acta apostolorum
(homiliae 1-55)
Vol 60, pg 248, ln 32. καὶ ἐπιθέντα αὐτῷ χεῖρας. Εἶτα καὶ διὰ τοῦτο αὐτὸν
ἐκεῖ ἕλκει, ἵνα ἐκτείνηται τὸ κήρυγμα. Ἄλλως δὲ καὶ διὰ
τοῦτο κωλύεται ἐνδιατρῖψαι ταῖς ἄλλαις πόλεσιν, ἐπείγοντος αὐτὸν τοῦ
Χριστοῦ. Οὗτοι μὲν γὰρ ἔμελλον ἀπο-λαύσεσθαι Ἰωάννου καὶ χρόνον
πολὺν, καὶ ἴσως οὐδὲπάνυ ἐδέοντο· ἐκεῖ δὲ ἀπελθεῖν ἔδει. Καὶ ἀντιπεράσας
λοι-πὸν ἔξεισιν. Ὡς δὲ τὸ ὅραμα εἶδεν, εὐθέως ἐζητήσαμενἐξελθεῖν εἰς
Μακεδονίαν, συμβιβάζοντες ὅτι προς-κέκληται ἡμᾶς ὁ Κύριος
εὐαγγελίσασθαι αὐτούς.Ἀναχθέντες δὲ ἀπὸ Τρωάδος εὐθυδρομήσαμεν εἰς
Σαμοθρᾴκην, τῇ τε ἐπιούσῃ εἰς Νεάπολιν, ἐκεῖθέντε εἰς Φιλίππους, ἥτις ἐστὶ
πρώτη τῆς Μακεδονίαςπόλις, κολώνεια. Ἦμεν δὲ ἐν αὐτῇ τῇ πόλει διατρί-
βοντες ἡμέρας τινάς. Οὕτως αὐτῷ καὶ ὁ Χριστὸς φαίνεται λέγων, ὅτι
Καίσαρί σε δεῖ παραστῆναι. Εἶτα λέγει καὶ τοὺς τόπους, ἅτε ἱστορίαν
ἐξηγούμενος, καὶ δεικνὺς ποῦ ἐνεχρόνισε· καὶ δείκνυσιν, ὅτι ἐν ταῖς μεί-
ζοσι, τὰς δὲ ἄλλας παρῄει. Ἀξίωμά ἐστι πόλεως ἡ κο-
λώνεια. Ἀλλ' ἄνωθεν ἴδωμεν τὰ εἰρημένα. Ἀνάγκην περιτίθησι τῷ
Βαρνάβᾳ τῆς ἀποδημίας λέγων·
5ος μ. Χ. -Από τα εκκλησιαστικά μνημεία της πόλης ένα μόνο έχει
ντοπιστεί, κοντά στο «τζαμί της Μουσικής». Σε παλαιοχριστιανικές
βασιλικές και σε εκκλησίες της μεσοβυζαντινής περιόδου ανήκουν
διάφορα μέλη (κομμάτια από άμβωνες, τέμπλα, θωράκια, κίονες,
πεσσίσκους κλπ.), που ήρθαν στο φως με τις ανασκαφές ή βρέθηκαν
εντοιχισμένα σε κτίσμα-
τα και εγκατεσπαρμένα στην πόλη. Ένα σημαντικό κομμάτι από τον
άμβωνα βασιλικής του 5ου-6ου αιώνα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο
Καβάλας. Από τα εκκλησιαστικά μνημεία της πόλης ένα μόνο έχει
εντοπιστεί, κοντά στο «τζαμί της Μουσικής». Σε παλαιοχριστιανικές
βασιλικές και σε εκκλησίες της μεσοβυζαντινής περιόδου ανήκουν
διάφορα μέλη (κομμάτια από άμβωνες, τέμπλα, θωράκια, κίονες,
πεσσίσκους κλπ.), που ήρθαν στο
φως με τις ανασκαφές ή βρέθηκαν εντοιχισμένα σε κτίσματα και
εγκατεσπαρμένα στην πόλη. Ένα σημαντικό κομμάτι από τον άμβωνα
βασιλικής του 5ου-6ου αιώνα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο
Καβάλας. Έκδοση Δήμου Καβάλας
51
5ος μ. Χ.-5ος – 6ος αιώνας: ύπαρξη παλαιοχριστιανικών ναών στη θέση του
σημερινού ναού Αγίου Νικολάου και στην Παναγία. Παλαιοχριστιανικός
ναός, πιθανότατα της Αγίας Παρασκευής, κάτω από το σημερινό τέμενος
του Χαλήλ Μπέη - «Τζαμί της Μουσικής» - με φάσεις και στη
μεσοβυζαντινή και υστεροβυζαντινή εποχή. Ύπαρξη μικρού χριστιανικού
νεκροταφείου γύρω από το ναό, ορατό ακόμα και σήμερα (αναμένεται η
δημοσίευση της ανασκαφής).Κουγιουμτζόγλου.
5ος μ. Χ.-Ιστορία της Καβάλας Σύλλογος Αγίας Βαρβάρας και
Πεντακοσίων. Στους μέσους βυζαντινούς χρόνους και ειδικότερα τον 5ο
αιώνα μ.Χ. η πόλη μνημονεύεται με το όνομα Χριστούπολις. Κατά τη
διάρκεια των βυζαντινών χρόνων η πόλη γνώρισε πολλές περιπέτειες,
λόγω της γεωπολιτικής της θέσης. Πολιορκούνταν συνεχώς απο τους
Σλάβους, με αποτέλεσμα να εξελίσσονται στη περιοχή δριμύτατες
συγκρούσεις μεταξύ Βυζαντινών και Σλάβων.
5ος μ. Χ. -Μια ασφαλής ένδειξη για την ύπαρξη μιας παλαιοχριστιανικής
βασιλικής αποτελεί η ανεύρεση ενός κομματιού από άμβωνα του 5 ου – 6ου
αιώνα μ.Χ.: αυτό το εύρημα, φιλοξενούμενο στο Αρχαιολογικό Μουσείο
Καβάλας, ήταν ενσωματωμένο στην αψίδα της μεταβυζαντινής εκκλησίας
της Παναγίας. Όπως σημειώνεται στην ενότητα αυτού του βιβλίου για τη
βυζαντινή περίοδο
της ζωής της πόλης, οι πληροφορίες μας για τους αιώνες που αυτή
περιλαμβάνει είναι λιγοστές. Ακόμη λιγότερες είναι αυτές που αφορούν
τους χώρους άσκησης θρησκευτικών καθηκόντων των κατοίκων. Έκδοση
5ος μ. Χ.-Από τα χρηστικά αντικείμενα της καθημερινής ζωής ελάχιστα
έχουν διασωθεί. Μερικά κομμάτια από διακοσμημένα πήλινα ή γυάλινα
αγγεία, χρονολογημένα από τον 5ο-6ο μέχρι το 14ο αιώνα, ελάχιστα
χάλκινα νομίσματα διαφόρων αιώνων και μία σταυρόσχημη χάλκινη
λειψανοθήκη – φυλακτό της μεσοβυζαντινής περιόδου, είναι τα πιο
ενδιαφέροντα ευρήματα της αρχαιολογικής έρευνας. Έκδοση Δήμου
Καβάλας
5ος μ. Χ.-Στέφανος γραμματικός Εθνικά. τέλη του 5ου - μέσα του 6ου μ.χ.
αιώνος. (epitome) “Stephan von Byzanz. Ethnika”, Ed. Meineke, A.Berlin:
Reimer, 1849, Repr. 1958.Page 100, line 17. [τρεῖς πόλεις] ἀπὸ μὲν τῆς
ἀδελφῆς Λαοδίκης Λαοδίκειαν, ἀπὸ δὲ τῆς γυναικὸς Νύσης Νῦσαν, ἀπὸ
δὲ τῆς μητρὸς Ἀντιοχίδος Ἀντιόχειαν”. Ἀντιοχίς οὖν ὄνομα καὶ τῆς μητρὸς
καὶ ἐθνικὸν τῆς πόλεως καὶ φυλῆς ὄνομα. δωδεκάτη ἐν τῇ
52
Μαργιανῇ Παρθυαίων, περὶ ἧς Στράβων ἑνδεκάτῃ. τρισκαιδεκάτη ἡ

Ταρσός. τεσσαρεσκαιδεκάτη Ἰσαυρίας, ἡ Λαμωτὶς λεγομένη. τὸ ἐθνικὸν
πασῶν Ἀντιοχεύς καὶ Ἀντιόχειος καὶ Ἀντιοχίς τὸ θηλυκόν. Ἀντωνίου
Καίσαρος. τὸ ἐθνικὸν Ἀντιπατρίτης. Ἀντισάρα, ἐπίνειον Δατηνῶν.
Ἡρωδιανός “Ἀντισάρη, καὶ αὕτη πόλις”. τινὲς δὲ Τισάρη γράφουσι. τὸ
ἐθνικὸν Ἀντισαρεύς, ὡς Ἀντικυρεύς τῆς Ἀντικύρας.
5ος μ. Χ. -Στέφανος γραμματικός Εθνικά. τέλη του 5ου - μέσα του 6ου μ.χ.
αιώνος. (epitome) “Stephan von Byzanz. Ethnika”, Ed. Meineke, A.Berlin:
Reimer, 1849, Repr. 1958.Page 100, line 17. Ἀντιπατρίς, πόλις
[Ἰουδαίας], Ἡρώδου κτίσμα ἐπὶ
Ἀντωνίου Καίσαρος. τὸ ἐθνικὸν Ἀντιπατρίτης.
Ἀντισάρα, ἐπίνειον Δατηνῶν. Ἡρωδιανός “Ἀντισάρη, καὶ αὕτη πόλις”.
τινὲς δὲ Τισάρη γράφουσι. τὸ ἐθνικὸνἈντισαρεύς, ὡς Ἀντικυρεύς τῆς
Ἀντικύρας. Ἄντισσα, πόλις Λέσβου ἐφεξῆς τῷ Σιγρίῳ· ἀφ' ἧςΤέρπανδρος
ὁ Ἀντισσαῖος, διασημότατος κιθαρῳδός. ἀπὸἈντίσσης τῆς Μάκαρος
θυγατρός, ἐν τοῖς Φίλωνος. ἔστι καὶ
νῆσος μία τῶν Κυκλάδων. καὶ τρίτη Ἰνδικῆς, ἣν ἀναγράφει Φίλων καὶ
Δημοδάμας ὁ Μιλήσιος.
5ος μ. Χ.-Η Νεάπολη τον 5ο μ.Χ. αιώνα, αναφέρεται ως Χριστούπολη και
στους χρόνους του Ιουστινιανού αποκτά εξαιρετική οχύρωση.
Συνδυάζοντάς την με τη φυσική της θωράκιση προφυλάσσεται από τις
επιδρομές των Ούννων, Σλάβων και διαφόρων βαρβαρικών φύλων που
φιλοδοξούν να την κατακτήσουν, βλέποντας τη μεγάλη οικονομική και
στρατηγική της σημασία. Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται τον
Οκτώβριο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο του Δήμου Καβάλας-Δημοτικής
Επιχείρησης Τουρισμού & Ανάπτυξης Καβάλας.
527 μ. Χ.-Η αρχαία οχύρωση διατηρήθηκε μέχρι τους πρώτους
μεταχριστιανικούς αιώνες. Κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο τα τείχη
δέχθηκαν εκτεταμένες επεμβάσεις. Μια πρώτη επισκευή πιθανολογείται
στα χρόνια του Ιουλιανού (361-363),
μια δεύτερη μαρτυρείται στα μέσα του 6ου αιώνα, την εποχή του
αυτοκράτορα Ιουστινιανού (527-565). Σύμφωνα με τις διαπιστώσεις της
αρχαιολογικής έρευ- νας, σ’ αυτή την περίοδο ανάγεται ένα τμήμα του
χερσαίου τείχους, δυτικά της ακρόπολης, καθώς και ένα μεγάλο τμήμα του
δυτικού παράλιου τείχους, από το 5ο Γυμνάσιο μέχρι το Ιμαρέτ. Εκεί
σώζονται και δύο παράθυρα, φραγμένα από την εξωτερική τους πλευρά.
53
527 μ. Χ.-Ιστορία της Καβάλας Σύλλογος Αγίας Βαρβάρας και

Πεντακοσίων. Σαν αποτέλεσμα, ο Ιουστινιανός (527 - 565) την οχύρωσε,
προκειμένου να μην είναι εύκολη λεία. Οι διεκδικήσεις όμως δεν
τελείωσαν τον 6ο αιώνα, συνεχίστηκαν ακόμα πιο εντατικά κατά τον 8ο
και 9ο αιώνα απο τους Βουλγάρους. Τότε, αποφασίστηκε η
αναδιοργάνωση της άμυνάς της καθώς και η ενίσχυση της φρουράς, η
οποία διέμενε στην πόλη. Κατά τον 10ο αιώνα η Καβάλα αποτελούσε
αναπόσπαστο κομμάτι της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και ειδικότερα του
"θέματος Στρυμώνος" (η Βυζαντινή αυτοκρατορία ήταν χωρισμένη σε
θέματα με σκοπό την καλύτερη διοικητική και στρατιωτική τάξη). Λόγω
της καλής στρατιωτικής οργάνωσης του θέματος αποκρούστηκαν
επιτυχώς οι βουλγαρικές επιδρομές μέχρι την κατάκτηση της περιοχής απο
τον Σαμουήλ.
527 μ. Χ. -527-565 μ. Χ. Ο Ιουστινιανός φροντίζει για τα τείχη της πόλεως.
6ος μ. Χ.-Γεώργιος Χοιροβοσκός. Η ακριβής χρονική τοποθέτηση της εποχής οπότε
έζησε ο Γεώργιος Χοιροβοσκός για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα κυμαινόταν από τον 6ο
Prolegomena et scholia in Theodosii Alexandrini
μέχρι τον 10ο αιώνα.
canones isagogicos de flexione verborum “Grammatici Graeci, vol. 4.2”,
Ed. Hilgard, A.Leipzig: Teubner, 1894, Repr. 1965.Page 42, line 12.
Ἄσκρη (πόλις Βοιωτίας) κόρη ἀθάρη (ἔστι δὲ σιτῶδές τι ἑψητόν, ὅπερ ἐν
τῇ συνηθείᾳ ἄρσανα καλοῦσι) δέρη (ὁ τράχηλος) Ἐφύρη (ὄνομα πόλεως,
ὡς παρὰ τῷ ποιητῇ Ζ 152 ἔστι πόλις Ἐφύρη μυχῷ Ἄργεος ἱπποβότοιο, ἔστι
δὲ ἡ νῦν λεγομένη Κόρινθος) Κύρη (ἔστι δὲ ὄνομα πηγῆς, ἀφ' ἧς καὶ ἡ
Κυρήνη πόλις) Τερψιχόρη (Ἀττικοὶ δὲ διὰ τοῦ α φασὶ Τερψιχόρα)
ἐπικόρρη (σημαίνει δὲ τὸ ἐπὶ τῆς κεφαλῆς· κόρση γὰρ ἡ κεφαλή, καὶ ἀπὸ
τοῦ κόρση τὸ κόρρη τροπῇ τοῦ ς εἰς ρ, ὡς ἄρσην καὶ ἄρρην) Ὀλύκρη
(πόλις) Κάτρη (καὶ αὕτη πόλις Κρητική, ἀπὸ Κατρέως τινός) Ἄγρη (πόλις
Λυδίας) Ἀντισάρη (πόλις, ἥν τινες Τισάρην φασί) καρή (σημαίνει δὲ τὴν
κεφαλὴν καὶ ὀξύνεται· τὸ γὰρ κάρη τὸ βαρυτονούμενον οὐδέτερόν ἐστιν,
ἀπὸ γὰρ τοῦ κάρηνον γενό-μενον κατὰ ἀποκοπήν ἐστιν) καὶ παρὰ τῷ
ποιητῇ τὸ Ἵρη (ἔστιν ὄνομα πόλεως... Georgius Choeroboscus Gramm.,
Prolegomena et scholia in Theodosii Alexandrini canones isagogicos de
flexione verborum “Grammatici Graeci, vol. 4.2”, Ed. Hilgard,
A.Leipzig: Teubner, 1894, Repr. 965.Page 42, line 12. ... Τερψιχόρη
(Ἀττικοὶ δὲ διὰ τοῦ α φασὶ Τερψιχόρα) ἐπικόρρη (σημαίνει δὲ τὸ ἐπὶ τῆς
κεφαλῆς· κόρση γὰρ ἡ κεφαλή, καὶ ἀπὸ τοῦ κόρση τὸ κόρρη τροπῇ τοῦ ς
εἰς ρ, ὡς ἄρσην καὶ ἄρρην) Ὀλύκρη (πόλις) Κάτρη (καὶ αὕτη πόλις
Κρητική, ἀπὸ Κατρέως τινός) Ἄγρη (πόλις Λυδίας) Ἀντισάρη (πόλις, ἥν
τινες Τισάρην φασί) καρή (σημαίνει δὲ τὴν κεφαλὴν καὶ ὀξύνεται· τὸ γὰρ
54
κάρη τὸ βαρυτονούμενον οὐδέτερόν ἐστιν, ἀπὸ γὰρ τοῦ κάρηνον γενό-

μενον κατὰ ἀποκοπήν ἐστιν) καὶ παρὰ τῷ ποιητῇ τὸ Ἵρη (ἔστιν ὄνομα
πόλεως, οἷον Ι 150 Καρδαμύλην Ἐνόπην τε καὶ Ἵρην ποιήες-σαν)· ταῦτα
δὲ Ἰωνικά φασιν εἶναι. Ταῦτα μὲν ἐν τούτοις. Ἰστέον δὲ ὅτι τὸ ὀγδόη δοκεῖ
ἀντικεῖσθαι τῷ κανόνι τῶν ἐχόντων πρὸ τοῦ ο φωνῆεν, ὅτι πρὸ τοῦ ο ἔχον
φωνῆεν εἰς η ἐποίησε τὸ
θηλυκὸν καὶ οὐκ εἰς α· καὶ ἔστιν εἰπεῖν τὴν διαίρεσιν, ἥν φησι περὶ τῶν
φωνηέντων Ἀπολλώνιος ὁ τεχνικὸς ἔχουσαν οὕτως·
6ος μ. Χ. -ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Καβάλας (πρώτο μέρος)
Κωνσταντίνου Ι. Χιόνη. Οι μαρτυρίες γίνονται πιο σπάνιες στα επόμενα
χρόνια. Τα Itineraria Antonini και Hierosolimitani, καθώς και τρεις
ρωμαϊκές επιγραφές, μας δίνουν πολύτιμες πληροφορίες. Ακολουθούν
πολλά χρόνια σιωπής ως τον 6ο αιώνα που η Νεάπολη αναφέρεται από
τον Προκόπιο στο "Περί κτισμάτων" σαν μια από τις πόλεις που
επισκεύασε το φρούριο της. Την ίδια εποχή μνημονεύεται και στο
"Συνέκδημο" του Ιεροκλή σαν 25η πόλη της Μακεδονίας, που υπαγόταν
στην επαρχία του Ιλλυρικού. Το βαθμιαίο πέρασμα από την αρχαία
Νεάπολη στη βυζαντινή Χριστούπολη γίνεται αργά, σταθερά κι
ανεπαίσθητα. Σιγά - σιγά η Νεάπολη θα παραχωρήσει τη θέση της και το
όνομα της στη Χριστούπολη. Η τιμητική αυτή αλλαγή της ονομασίας
σκοπό είχε να εκφράσει την ευγνωμοσύνη του χριστιανικού κόσμου στην
πόλη που πρωτοδέχτηκε τον Απόστολο Παύλο και το Χριστιανισμό...
Hellēnika: philologikon istorikon kai laographikon periodikon
syngramma 1938 - 395, Μακεδονία «ίσως ή Οΐσύμη είναι τό άνω της
Καβάλας κρημνισμένον κάστρον, ή δε Καβάλα είναι ή Νεά- πολις, ήτις
καί ... ως Νεάπολις είναι ακόμη γνωστή ή πόλις ημών παρά Προκοπίου
περί κτισμάτων Δ, 4,279, έν τω Συνεκδήμω ...
6ος μ. Χ.-6ος Κ. Σβέρκος. Μακεδονία. Θ. Κορρές. Οι πόλεις της Μακεδονίας
(ΣΤ΄-Θ΄ αιώνας). Κατά την χρονική περίοδο από τον ΣΤ΄ έως τον Θ΄ αιώνα,
η μακεδονική ύπαιθρος υπέστη τα πάνδεινα από τις αβαροσλαβικές και
βουλγαρικές επιδρομές ... Οι σημαντικότερες μακεδονικές πόλεις είναι οι
Στόβοι, η Καισάρεια (νοτιοδυτικά της Κοζάνης), η Βάργαλα, η τειχισμένη
Βέροια , κέντρο με σημαντική πολιτιστική παράδοση, τα Σέρβια, επίσης
οχυρωμένα κοντά στον Αλιάκμονα, η Έδεσσα, οι Σέρρες που αναφέρονται
τον Θ΄ αιώνα ως πρωτεύουσα του Θέματος Στρυμόνα και έδρα επισκόπου,
η Χριστούπολη (Καβάλα) με το δεύτερο μετά την Θεσσαλονίκη λιμάνι της
Μακεδονίας και ισχυρή στρατιωτική βάση, η Αμφίπολη και οι Φίλιπποι.
7ος μ. Χ.-7ος και 8ος αιώνας μ. Χ. Αλλαγή ονόματος σε Χριστούπολη.
55
700 μ. Χ. -Ιωάννης Δαμασκηνός. (περ. 676 – 4 Δεκεμβρίου 749)Passio sancti

Artemii [Dub.] Volume 96, page 1316, line 51 ἐναρξαμένων, καὶ τὴν τῶν
θεμελίων τάφρον ἐξορυττόντων ἀργυραῖς ἅμμαις καὶ σκάφαις, καὶ τοὺς
θεμελίους ἠμέλλον καταβάλλεσθαι, σφοδροτάτη καται-γὶς ἐπελθοῦσα, τὸ
κενωθὲν ἀντεχώννυ. Ἀστραπῶν δὲκαὶ βροντῶν καθ' ὅλην ἐκείνην τὴν
νύκτα συνεχῶς
καταπεμπομένων, σεισμὸς ἐγγιζούσης λοιπὸν τῆς
ἡμέρας ἐγένετο, ὥστε πολλοὺς καὶ ὑπαίθρους μένον-
τας ἐναποψύξαι· καὶ πῦρ ἐκ τῶν ὀρυσσομένων θε-
μελίων ἐξενεχθὲν, πάντας τοὺς εὑρεθέντας ἐκεῖσε
κατέφλεξεν· καταπεσεῖν δὲ καὶ πόλεις συνέβη τὰς
περὶ Νικόπολιν, καὶ Νεάπολιν, Ἐλευθερόπολίν τε
καὶ Γάζαν, καὶ ἑτέρας πλείους· στοά τε τῆς Αἰλίας
ἤγουν Ἱερουσαλὴμ, ἢ παρὰ τὴν συναγωγὴν τῶν
Ἰουδαίων πολλοὺς τῶν εἰρημένων κατενεχθεῖσα
ἀνεῖλεν· πῦρ τε ἐκραγὲν ἀδήλως, πλείστους Ἰου-
δαίων κατέκαυσεν· ἐγένετο δὲ καὶ σκότος κατὰ τοὺς
τόπους ἐκείνους καὶ σεισμοὶ συνεχεῖς, πολλὰς φθορὰς ἐν πολλαῖς
ἐργασάμενοι πόλεσιν.
733 μ. Χ.-Το αρχαίο όνομα της πόλης μνημονεύεται για τελευ-
ταία αφορά σε ένα «Τακτικό» του 733-746, όπου
αναφέρεται ο επίσκοπος της Νεαπόλεως. Το όνομα
«Χριστούπολις» πρωτοεμφανίζεται σε κείμενα των αρχών του 9ου αιώνα.
Υποθέτουμε ότι η αλλαγή του ονόματος έγινε κατά τους λεγόμενους
σκοτεινούς αιώνες, 7ο ή 8ο. Η μετονομασία δε φαίνεται να συνδέεται με
κάποια ιστορική ασυνέχεια. Οι υπάρχουσες ιστορικές πηγές και τα
αρχαιολογικά ευρήματα δε δείχνουν κάποια καταστροφή ή πρόσκαιρη
εγκατάλειψη της πόλης. Έκδοση Δήμου Καβάλας
733 μ. Χ.-Το νέο όνομα μπορεί να σχετίζεται με την αναδιοργάνωση της
πόλης ως οχυρού φρουρίου του βυζαντινού κράτους. Πιθανότατα όμως
συνδέεται με την υπαγωγή της στη νεοσύστατη Μητρόπολη των
Φιλίππων στα μέσα του 8ου αιώνα. Την εποχή αυτή, που αναβιώνει η
παλιά αίγλη των Φιλίππων και η επισκοπή της προβιβάζεται σε
μητρόπολη (733), το όνομα της «χριστώνυμης» πόλης θύμιζε το
«μακεδονικό κάλεσμα» του Αποστόλου Παύλου... 733 – 746: τελευταία
αναφορά στο όνομα Νεάπολη σε Τακτικό της εποχής.Κουγιουμτζόγλου.
56
746 μ. Χ.-Κατα την περίοδο του Βυζαντίου η αρχαία Νεάπολις

μετονομάστηκε σε Χριστούπολις.. Οι πρώτες μαρτυρίες του νέου ονόματος
υπάρχει στον κώδικα 1557Α του 746 μ.Χ. Βικιπαίδεια.
8ος μ. Χ. -Η νέα θρησκεία κατακτά τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, όχι βέβαια
χωρίς εμπόδια, αντιξοότητες και διωγμούς ων πιστών. Σταδιακά, το
κράτος εκχριστιανίζεται. Στη Νεάπολη, που δια- τήρησε το όνομα της
μέχρι τον 8ο αιώνα μ.Χ., ως μέρος τότε της Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης,
δημιουργήθηκαν χριστιανικοί λατρευτικοί χώροι. Μέχρι στιγμής, δεν
υπάρχει κάποιο ανασκαφικό εύρημα που να μας δίνει ολοκληρωμένη
εικόνα. Όμως, τόσο στο ναό του Αγίου Νικολάου, όσο και στην εκκλησία
της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη συνοικία της Παναγίας, βρέθηκαν
εντοιχισμένα τμήματα από θωράκια, αμφικιόνια και κίονες, που
μαρτυρούν
την ύπαρξη ενός τουλάχιστον παλαιοχριστιανικού ναού στην πόλη.
8ος μ. Χ.-Κατά τη βυζαντινή περίοδο, πιθανότητα μεταξύ 8ου-9ου αι. Μ.Χ.,
η πόλη μετονομάζεται σε Χριστούπολη λόγω της εξάπλωσης της νέας
θρησκείας ύστερα από την επίσκεψη στην πόλη του Απ. Παύλου το 49-50
μ.Χ. Ερείπια της βυζαντινής οχύρωσης σώζονται μέχρι σήμερα σε πολλά
σημεία του λόφου της συνοικίας της Παναγίας καθώς και το επιβλητικό
Κάστρο στο οποίο σώζεται μεγάλος κυκλικός πύργος στο εσωτερικό του.
Η Χριστούπολη γνώρισε πολλές εχθρικές επιδρομές από τους Σλάβους,
τους Φράγκους, τους Ενετούς και τους Τούρκους. Visit Greece.
8ος μ. Χ.-Τον 8ο αι. Είναι γνωστή με το όνομα Χριστούπολις και μετά από
έντονες περιπέτειες και αγώνες την εποχή των Σταυροφοριών, εμφανίζεται
πάλι γύρω στο 1500 μ.Χ.
9ος μ. Χ.-ΔΗΜΩΦΕΛΕΙΑ 2015 Το όνομα «Χριστούπολης»
πρωτοεμφανίζεται σε κείμενα των αρχών του 9ου αιώνα. Η αλλαγή του
ονόματος της πόλης δεν πρέπει να συνδέεται με την εγκατάλειψή της, αλλά
με την αναδιοργάνωσή της ως ισχυρού φρουρίου του βυζαντινού κράτους.
Η Ακρόπολη, που δεσπόζει στην κορυφή του λόφου της χερσονήσου σε
ύψος περίπου 70 μέτρων, ανοικοδομήθηκε πάνω στα απομεινάρια του
παλιότερου βυζαντινού φρουρίου, σε δύο φάσεις...
9ος μ. Χ.-ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Καβάλας (πρώτο μέρος)
Κωνσταντίνου Ι. Χιόνη. ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΧΡΟΝΟΙ. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ
ΧΡΙΣΤΟΥΠΟΛΗΣ. Οι βυζαντινοί μετονόμασαν την αρχαία Νεάπολη σε
Χριστούπολη. Ο ακριβής χρόνος της αλλαγής της ονομασίας αυτής
57
παραμένει άγνωστος. Οι πρώτες μαρτυρίες του νέου ονόματος υπάρχουν

σε πηγές του 8ου και του 9ου αιώνα. Άρα η αλλαγή της ονομασίας πρέπει
να έγινε πριν από το χρόνο της επικράτησης της. Η πρώτη μαρτυρία με το
όνομα της Χριστούπολης είναι αυτή που αναφέρεται στο τακτικό του
παρισινού κώδικα 1557Α, που το πρωτότυπο του είχε συνταχθεί το 746
μ.Χ. Η δεύτερη μαρτυρία συναντάται σε ένα μολυβδόβουλο που
χρονολογικά ανήκει στην περίοδο των εικονομάχων αυτοκρατόρων. Η
τρίτη μαρτυρία δίνεται από το βιογράφο του Αγίου Γρηγορίου του
Δεκαπολίτη, που πέρασε από τη Χριστούπολη το 820 περίπου. Η
παρουσία βυζαντινού στρατού στη Χριστούπολη το 837 με αρχηγό τον
καίσαρα Αλέξιο Μωσελέ αποτελεί την τέταρτη μαρτυρία.
9ος μ. Χ.-9ος και 10ος αιώνας μ.Χ. Η Χριστούπολις παραμένει σταθερά στα
χέρια των Βυζαντινών και αποτελεί υπολογίσιμο κάστρο στους
στρατηγικούς σχεδιασμούς της Αυτοκρατορίας. Από εδώ περνούσαν τα
αυτοκρατορικά στρατεύματα της Κωνσταντινουπόλεως σε κάθε
εκστρατεία τους προς τις δυτικές επαρχίες και από εδώ επέστρεφαν στην
Βασιλεύουσα.
830 μ. Χ.-Αρχές 9ου : πρώτη αναφορά στο όνομα Χριστούπολη,
σημαντικό βυζαντινό κάστρο – τελευταία γραμμή άμυνας της
αυτοκρατορίας στις επιθέσεις Βουλγάρων κ.α. στην περιοχή. Η
Χριστούπολη εξασφαλίζει την απρόσκοπτη επικοινωνία της
Κωνσταντινούπολης με τη συμβασιλεύουσα Θεσσαλονίκη. Επιγραφές
αποτροπαϊκού χαρακτήρα στα τείχη μαρτυρούν την αγωνία της εποχής για
τις εχθρικές επιδρομές. Η πόλη μαρτυρείται στο βίο του Αγίου Γρηγορίου
του Δεκαπολίτη, που πέρασε από εδώ γύρω στο 830... 830-840:
κατασκευή του «πύργου υπέρκαλου» στα τείχη της ακρόπολης.
843 μ. Χ. -Κατά τη Μεσοβυζαντινή περίοδο (843-1204) η πόλη –που φέρει
πλέον το όνομα Χριστούπολις– εκκλησιαστικά υπάγεται στη Μητρόπολη
των Φιλίππων και διοικητικά στο Θέμα Στρυμόνος, το οποίο περιλάμβανε
την σημερινή ανατολική Μακεδονία και το μεγαλύτερο μέρος της δυτικής
Θράκης. Πρωτεύουσα πόλη του Θέματος ήταν οι Σέρρες, όμως η
Χριστούπολη είχε ξεχωριστή θέση στους αμυντικούς σχεδιασμούς της
αυτοκρατορικής διοίκησης. Έκδοση Δήμου Καβάλας
9ος μ. Χ. -Την περίοδο των βουλγαρικών επιδρομών του 9ου – 10ου αιώνα
η Χριστούπολη ήταν το τελευταίο οχυρό της περιοχής που εξουσίαζαν
απόλυτα οι αυτοκρατορικές δυνάμεις. Οι Βούλγαροι εισβολείς είχαν
φθάσει τότε «προ των πυλών»: Έλεγχαν ήδη όλη την ενδοχώρα και στην
ερειπωμένη παλαιοχριστιανική βασιλική της έρημης πόλης των Φιλίππων
58
είχαν χαράξει τον «πανηγυρικό των νικών» τους. Την προέλασή τους
ανέκοψαν τα στρατεύματα της Χριστούπολης. Έκδοση Δήμου Καβάλας
9ος μ. Χ.-Από τις εργασίες της βυζαντινής περιόδου το πιο σημαντικό
αρχιτεκτονικό κατάλοιπο είναι ο «πύργος υπέρκαλος» του χερσαίου
τείχους. Η εντειχισμένη επιγραφή του «Πύργε θεοστήρικτε θεό(ς) σε
σκέπει / ως υπέρκαλον όντα πάντων των πύργω(ν)» επικαλείται τη θεϊκή
προστασία για την αποτροπή
ενός ορατού κινδύνου. Έχει χρονολογηθεί στο πρώτο μισό του 9 ου αιώνα,
830-840, περίοδο των σλαβικών επιδρομών. Έκδοση Δήμου Καβάλας
9ος μ. Χ.-Αρχαιολογικός άτλας του Αιγαίου: από την προϊστορία έως
την ύστερη ...Λίνα Γ.. Μενδώνη, Εύα Σημαντώνη - Μπουρνιά - 1998 -
Βορειοδυτικά του χωριού Κοσμητή, στη θέση μουσουλμανικού
νεκροταφείου, αρχιτεκτονικά μέλη παλαιοχριστιανικής βασιλικής και
σπαράγματα επιγραφών. Καβάλα, η Νεάπολις, η (από τον 9ο αι.
Χριστούπολις, η) Ιδρύθηκε πιθανότατα από ...
9ος μ. Χ. -Η στρατηγική σημασία της πόλης υποδηλώνεται από το εξής:
Στις αρχές του 9ου αιώνα είχε εγκατασταθεί στο κάστρο της
Χριστούπολης, επικεφαλής στρατεύματος, ο Καίσαρ Αλέξιος Μουσελέ,
μέλος της αυτοκρατορικής οικογένειας και ανώτατος, μετά τον
αυτοκράτορα Θεόφιλο, αξιωματούχος του κράτους. Σε οχυρωματικές
εργασίες αυτής της περιόδου έχει αποδοθεί ο «πύργος υπέρκαλος» του
χερσαίου τείχους. Με τις συνθήκες της εποχής και το ρόλο της πόλης
σχετίζεται και η ανοικοδόμηση των τειχών της από το στρατηγό
Στρυμόνος Βασίλειο Κλάδωνα το έτος 926. Έκδοση Δήμου Καβάλας
9ος μ. Χ.-Αρχαιολογικός άτλας του Αιγαίου: από την προϊστορία έως
την ύστερη ...Λίνα Γ.. Μενδώνη, Εύα Σημαντώνη – Μπουρνιά – 1998 -
Βορειοδυτικά του χωριού Κοσμητή, στη θέση μουσουλμανικού
νεκροταφείου, αρχιτεκτονικά μέλη παλαιοχριστιανικής βασιλικής και
σπαράγματα επιγραφών. Καβάλα, η Νεάπολις, η (από τον 9ο αι.
Χριστούπολις,..
926 μ. Χ.-Το έτος 926 πραγματοποιήθηκε μια άγνωστης έκτασης επισκευή
των τειχών. Το γεγονός μνημονεύεται σε επιγραφή που σώθηκε
εντοιχισμένη στο παράλιο τείχος και διατηρείται
στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας: «Τα πριν φθαρέντα και πεπτωκότα
τείχη ίστησι στερρώς Βασίλειος ο Κλάδων, ο στρατηγέτης Στρυμόνος…».
Η μαρτυρούμενη επέμβαση του 10ου αιώνα δεν εντοπίζεται στα
υφιστάμενα τείχη. Από κατοπινούς
59
βυζαντινούς αιώνες προέρχεται ένα τμήμα του δυτικού παράλιου τείχους,

απέναντι από την πλατεία του Μεχμέτ Αλή. Έκδοση Δήμου Καβάλας. Και
το 926 υψώθηκαν τα νέα τείχη της Χριστούπολης , καθώς τα παλαιά είχαν
υποστεί μεγάλες φθορές από τα χρόνια της βασιλείας του Ιουστινιανού.
Βικιπαίδεια... 926: ο στρατηγός του Θέματος Στρυμόνας Βασίλειος
Κλάδων ανασταίνει τα πριν «φθαρέντα και πεπτωκότα τείχη» της πόλης.
Κουγιουμτζόγλου.
926 μ. Χ.-Καβάλα: η ιστορία της βυζαντινής Χριστούπολης της
αρθρογράφου Αλεξίας Φεσσά. Βυζαντινή περίοδος και Φραγκοκρατία.
Η πόλη μετονομάστηκε σε Χριστούπολις. Το 926 χτίστηκαν τα νέα τείχη
της Χριστούπολης , καθώς τα παλαιά είχαν υποστεί μεγάλες φθορές από
τα χρόνια της βασιλείας του Ιουστινιανού. Σημαντικό γεγονός στην
ιστορία της Χριστούπολης είναι η πυρπόληση και η καταστροφή της από
τους Νορμανδούς το 1185. Κατά την ύστερη Βυζαντινή περίοδο και
συγκεκριμένα το 1391, η Χριστούπολις καταλήφθηκε από τα
στρατεύματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
926 μ. Χ.-ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Καβάλας (πρώτο μέρος)
ΧΡΙΣΤΟΥΠΟΛΗΣ. Το 926 υψώθηκαν τα νέα τείχη της πόλης, γιατί τα
παλιά, που παρέμειναν αφρόντιστα, είχαν φθαρεί από τα χρόνια της
βασιλείας του Ιουστινιανού. Η μαρτυρία αυτή προέρχεται από το κείμενο
μιας εντειχισμένης επιγραφής που ανακάλυψε ο S. Reinach στο νεότερο
παραλιακό τείχος της τουρκοκρατίας. Άλλη επιγραφή, που δημοσιεύτηκε
από το Γ. Μπακαλάκη, μνημονεύει την πυρπόληση και την καταστροφή
της πόλης από τους Νορμανδούς το 1185. Πολύτιμες πληροφορίες για τη
βυζαντινή πόλη της εποχής αυτής μας δίνουν ακόμα ο Άραβας περιηγής
Idrisi και ο σύγχρονος του Ιουδαίος Βενιαμίν της Τουδέλης.
950 μ. Χ. -Κωνσταντίνος 7ος πορφυρογέννητος. (913-959) Imperator Hist.,
De thematibus Asia-Europe Europ, chapter 2, line 36.
καὶ τῶν αὐτοῦ διαδόχων, καταλήξασα δὲ εἰς Περσέα τὸν Φιλίππου, ὥστε
καὶ αὐτὸ ἀποβαλεῖν τὸ τῆς βασιλείας ἀξίωμα· αἰχμάλωτος γὰρ αὐτὸς ὁ
Περσεὺς μετὰ γυναικὸς καὶ τέκνων, ἡττηθεὶς ὑπὸ Αἰμιλίου ἀνθυπάτου καὶ
στρατηγοῦ τῶν Ῥωμαίων εἰς τὴν Ῥώμην ἀπήχθη δέσμιος καὶ πάντα τὰ τῆς
βασιλείας τῶν Μακεδόνων ἐπίσημα, ὥστε ἀπὸ βασιλείας εἰς ἐπαρχίαν τὸ
σχῆμα μεταβαλεῖν καὶ νῦν εἰς θέματος τάξιν καὶ στρατηγίδος αὐτὴν
καταλῆξαι. Ἐπαρχία Μακεδονίας αʹ· ὑπὸ κονσιλάριον, πόλεις λ[β]ʹ·
Θεσσαλονίκη, Πέλλη, Εὔρωπος, Δίος, Βέρροια, Ἐορδαία, Ἔδεσσα,
Κέλλη, Ἀλμωπία, Ἡράκλεια Λάκκου, Ἀντανία, Γέμινδος, Νικεδής,
60
Διόβουρος, Ἰδομένη, Βράγυλος, Πρίμανα, Μαρώνεια, Ἀμφίπολις,

Νεάπολις, Ἀπολλωνία, Τόπειρος τὸ νῦν Ῥούσιον, Νικόπολις, Ἰθάπολις,
Ἄκανθος, Κερεόπυργος, Βέρπη, Ἄραλος, Διοκλητιανούπολις,
Σεβαστόπολις. Ἐπαρχία Μακεδονίας βʹ· ὑφ’ ἡγεμόνα, πόλεις ηʹ· Στόλοι,
Ἄργος, Εὐστράϊον, Πελαγονία...
975 μ. Χ.-Cristopoli, corrispondente alla città di Kavala in Grecia, è
un’antica sede vescovile della provincia romana della Macedonia Seconda
nella diocesi civile omonima, suffraganea dell’arcidiocesi di Filippi. La
60hef u60 è piuttosto tardiva, perché è documentata per la prima volta agli
inizi del IX secolo, secondo la testimonianza di Teodoro Studita, il quale
riferisce che il vescovo di Cristopoli, di cui non riporta il nome, venne nel
suo monastero per chiedere di accogliere un prete che aveva 60hef u6060o
il matrimonio adultero dell’imperatore Costantino VI. La 60hef u60 è
menzionata tra le suffraganee di Filippi nella Notitia Episcopatuum
attribuita all’imperatore Leone VI (inizio X secolo).[2] Un altro vescovo è
noto nel X secolo, Doroteo, 60hef u eletto nel 975. Wikipedia.
978 μ. Χ. -Ιστορία της Καβάλας Σύλλογος Αγίας Βαρβάρας και
Πεντακοσίων. Μετά την κατάλυση του Α’ Βουλγαρικού Κράτους απο τον
Βασίλειο Β’ τον Βουλγαροκτόνο (978 – 1025), η περιοχή γνώρισε περίοδο
ειρήνης και ανάπτυξης. Η Καβάλα τότε συνέδεε την Κωνσταντινούπολη
με τη Θεσσαλονίκη και αποτελούσε καίριο σημείο για τις οικονομικές και
εμπορικές συναλλαγές. Αυτήν την περίοδο ακμής, η πόλη της Καβάλας,
περιγράφεται με τα πιο γλαφυρά σχόλια. Αρχικά, γίνεται μνεία για την
άρτια φυσική και τεχνητή οχύρωση της πόλης. Η μεγάλη εμπορική κίνηση
και η ανάπτυξη συνέβαλλαν στην έλευση των Εβραίων στη πόλη...
10ος -Θεόδωρος Κορρές. ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (324-1025). Η
Μακεδονία από τον Δ΄ έως τον ΣΤ΄ αιώνα. Οι πληροφορίες που έχουμε
στην διάθεσή μας για τις άλλες πόλεις της Μακεδονίας, είναι λίγες και
προέρχονται κυρίως από επισκοπικούς καταλόγους και πρακτικά
συνόδων. Οι σημαντικότερες μακεδονικές πόλεις είναι οι Στόβοι, η
Καισάρεια (νοτιοδυτικά της Κοζάνης), η Βάργαλα, η τειχισμένη Βέροια,
κέντρο με σημαντική πολιτιστική παράδοση, τα Σέρβια, επίσης
οχυρωμένα κοντά στον Αλιάκμονα, η Έδεσσα, οι Σέρρες που αναφέρονται
τον Θ΄ αιώνα ως πρωτεύουσα του Θέματος Στρυμόνα και έδρα επισκόπου,
η Χριστούπολη (Καβάλα) με το δεύτερο μετά την Θεσσαλονίκη λιμάνι
της Μακεδονίας και ισχυρή στρατιωτική βάση, η Αμφίπολη και οι
Φίλιπποι.
61
1097 μ. Χ. -Θα περάσουν σχεδόν δύο αιώνες μέχρι να έχουμε και πάλι
κάποιες πληροφορίες για τη Χριστούπολη. Είναι γνωστό ότι το 1097
πέρασαν από εδώ τα στρατεύματα της πρώτης Σταυροφορίας. Στα μέσα
του 12ου αιώνα ο Άραβας περιηγητής Idrisi περνά από την πόλη και
επισημαίνει την οχυρή θέση της και το ναυτικό της εμπόριο. Ένας
σύγχρονός του επισκέπτης, ο Εβραίος περιηγητής Βενιαμήν της Τουδέλης,
σημειώνει ότι στη Χριστούπολη ζούσαν τότε είκοσι ομοεθνείς του.
1097 μ. Χ.-Ιστορικά Στοιχεία Δήμου – Δήμος Καβάλας. Η τριπλή
ονομασία της Καβάλας (Νεάπολις, Χριστούπολις, Καβάλα), ... Το 1097
πέρασαν από τη Χριστούπολη τα στρατεύματα της πρώτης
Σταυροφορίας... 1097 μ.Χ. Περνούν οι Σταυροφόροι της Α’ Σταυροφορίας
και αρχίζει η νορμανδική διείσδυση
1105 μ. Χ.-Στήν Ε.ΙΑ άναφέρεται ότι ό Μουχαμάντ ’Αλί έκτισε ενα
σχολείο—mühendis hane-i hayriye= άγαθοεργό στρατιωτική σχολή
μηχανικού—ενα μεντρεσέ, ένα τζαμί, μιά βιβλιοθήκη καί μιά κουζίνα
(imaret), βλ. I. Beldiceanu-Steinherr-J.G. Gianopoulos, Kawäla, E.I.2, τ. 4,
σ. 776-7. Βλ. έπίσης Sami Çemsettin, Kämüs-al-'aläm(Λεξικό), Istanbul
1314(1896), τ.ν., σ.3704-5, άπό όπου καί οί παραπάνω πληροφορίες, καί
J. Η. Kramers, Kavala, Ι.Α.,τ. 6, σ. 452-3. Παρόλο πού στά από δύο
μεντρεσέδες καί δύο dershane-μεστζίτ 1 2, ενα ιμαρέτ, ενα μεκτέμπ3 καί
τα γραφεία τής διεύθυνσης (σχ. 2, σ. 216-7, σχ. 5, σ. 232-3).
1105 μ. Χ.-Δ. Λ α ζ α ρ ί δ η ς, Νεάπολις, Χριστούπολις, Καβάλα,
’Αθήνα 1969, 58, όπου καί ή σχετική βιβλιογραφία. Οί λόγοι πού
προβάλλονται περισσότερο γι’ αυτές τις αποφάσεις του Μουχαμάντ Άλί
είναι συναισθηματικοί καί όχι λόγοι στρατιωτικοί, οικονομικοί ή πολιτικής
σκοπιμότητας. Σ’ αυτό συνηγορεί καί ή μετέπειτα δραστηριότητα του
πασά πού πρόσφερε πάντα πολλές διευκολύνσεις στούς συμπατριώτες
του1. "Αν εξετάσει κανείς τήν πολιτική πού έφάρμοσε ή αυτή πού τοϋ
έπιτράπηκε νά εφαρμόσει δέ μένουν πράγματι περιθώρια γιά υποψίες
στρατιωτικών επιδιώξεων στον τόπο αυτό. Λέγεται ότι είχε προτείνει στό
Μαχμούτ Β'- (περίπου 1105 - 1131 μ.Χ.)- καί άλλη έναλλακτική λύση: νά
κατασκευάσει στήν Καβάλα καινούργιο λιμάνι πού θά κάλυπτε τις
έμπορευματικές άνάγκες τής πόλης, γιά τις όποιες δέν έπαρκοϋσε πια τό
παλιό καί θά πρόσφερε τή δυνατότητα παραμονής εδώ πολεμικών ή άλλων
μεγάλων σκαφών. Ό σουλτάνος όμως γνωρίζοντι ς ότι ό βεζίρης του είχε
πάντα τάσεις άνεξαρτοποίησης άντιμετώπισε τήν πρότασή του αυτή μέ
δυσπιστία καί τελικά προτίμησε τήν ίδρυση ένός külliye. Τό ίδρυμα αυτό
θσ μπορούσε μόνο έμμεσα νά βοηθήσει στά φιλόδοξα σχέδια του πασά,
καθώς οί άπόφοιτοι τών μεντρεσέδων αποτελούσαν τή νομική καί
πνευματική ήγεσία τής χώρας...
62
1154 μ. Χ.-ΔΗΜΩΦΕΛΕΙΑ 2015 Η Χριστούπολη ωστόσο δεν ήταν

φρούριο μόνο στα βυζαντινά χρόνια. Στα 1154 ο άραβας γεωγράφος Idrisi
την περιγράφει όχι μόνο ως ισχυρό φρούριο, αλλά και ως σημαντικό
εμπορικό λιμάνι.
1182 μ. Χ.-...της βυζαντινής περιόδου μαρτυρεί καταστροφή – μεταξύ
1182 και 1185- της βυζαντινής Χριστούπολης (το νέο όνομα δόθηκε στην
πόλη περίπου στα μέσα του 8ου αιώνα μ.Χ.) από τους Νορμανδούς και μαζί
της ναού που περιγράφεται ως
«[ιερός;] οίκος πατρός». Η εκκλησία (αν επρόκειτο για τέτοια)
ξανακτίστηκε, πάντα σύμφωνα με την επιγραφή, στα 1193, αλλά δεν
ξέρουμε ποια ήταν και που ακριβώς βρισκόταν. Έκδοση Δήμου Καβάλας...
1182 -1185 μ.Χ. Η πόλη κάηκε και πιθανολογείται ότι η καταστροφή έγινε
από τους Νορμανδούς...Στην περίοδο της Φραγκοκρατίας η πόλη περιήλθε
σε Λομβαρδούς επικυρίαρχους –φεουδάρχες.
1185 μ. Χ.-Σημαντικό γεγονός στην ιστορία της Χριστούπολης είναι η
καταστροφή της από τους Νορμανδούς το 1185. Οι εισβολείς, που την
επέμβασή τους είχαν ζητήσει οι εσωτερικοί αντίπαλοι του βυζαντινού
αυτοκράτορα, κατέλαβαν πρώτα τη Θεσσαλονίκη και την παρέδωσαν στις
σφαγές και στη λεηλασία. Υποθέτουμε ότι το ίδιο έγινε και στη
Χριστούπολη. Το μόνο γνωστό είναι ότι «κατέκαυσαν την πόλιν πάσαν».
Η πληροφορία δεν προέρχεται από γραπτές πηγές, αλλά από μια
ακρωτηριασμένη και δυσανάγνωστη επιγραφή που ήταν εντειχισμένη στο
χερσαίο τείχος, κοντά στις Καμάρες, και σήμερα εκτίθεται στο
Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας...από αλλού. Αλλη επιγραφή, που
δημοσιεύτηκε από το Γ. Μπακαλάκη, μνημονεύει την πυρπόληση και την
καταστροφή της πόλης από τους Νορμανδούς το 1185... κάνοντας την
Νεάπολη (σημερινή Καβάλα) πρώτη ευρωπαϊκή πόλη που δέχτηκε τον ....
To 1185 η πόλη πυρπολείται και καταστρέφεται από τους Νορμανδούς...
Νεάπολη-Χριστούπολη-Καβάλα! Οι τρεις ονομασίες της πόλης. ... Μετά
απο 11αιώνες ύπαρξης ερημώθηκε με τη σειρά της το 1182 απο τους
Νορμανδούς της ... Η τριπλή ονομασία της Καβάλας (Νεάπολις,
Χριστούπολις, Καβάλα), αντιστοιχεί σε ... είναι η πυρπόληση και η
καταστροφή της από τους Νορμανδούς το 1185.
1189 μ. Χ.-...συνετέλεσε ή συνετέλεσε Η 4η Σταυροφορία. Ενωση
μακεδονιας καβαλα Μετά την αποτυχία της τρίτης Σταυροφορίας (1189-
1192) για την κατάληψη των Αγίων Τόπων, το ενδιαφέρον των
δυτικοευρωπαίων ...
63
1193 μ. Χ.-Εκεί σημειώνεται ότι το 8ο έτος της βασιλείας του Ισαακίου

Αγγέλου, δηλ. Το 1193, ξανακτίστηκε ο «οίκος πατρός». Πρόκειται
μάλλον για κάποια εκκλησία της Χριστούπολης, την οποία πυρπόλησαν
οι Νορμανδοί μαζί με την υπόλοιπη πόλη. Έκδοση Δήμου Καβάλας
11ος μ. Χ.-Άννα Κομνηνή Αλεξιάς. (1083-1153). Book 9, chapter 5, section
5, line 13.
Ὁ δὲ τοῦ σκοποῦ διημαρτηκὼς ὑπεχώρησεν. Ὑπολαβὼν δὲ ὡς ἤδη
ἐπέγνωσται (δεινὸς γὰρ ἔλεγχος ἡ συνείδησις) δρασμῷ τὴν ἑαυτοῦ
σωτηρίαν πραγματεύσασθαι ἐβουλεύετο καὶ εἰς τοὺς ἐν Χριστουπόλει
ἀγροὺς τῆς βασιλίδος Μαρίας ἢ εἰς τὸν Πέρνικον ἢ τὸν Πετριτζὸν
προσχωρῆσαι κἀκεῖθεν αὖθις πρὸς τὰ συμπίπτοντα τὰ κατ' αὐτὸν εὖ
διαθέσθαι. Προεφθάκει γὰρ ἡ βασιλὶς Μαρία τοῦτον προσλαβέσθαι
ἀδελφὸν ὄντα μητρόθεν τοῦ προβεβασιλευκότος ἀνδρὸς αὐτὴς Μιχαὴλ
τοῦ Δούκα, κἂν τὰ ἐς πατέρας διήλλαττον. Καὶ ὁ μὲν βασιλεὺς τριταῖος
ἐκεῖθεν ἔξεισι· τὸν δὲ Κωνσταντῖνον αὐτοῦ που καταλελοίπει ῥᾳστώνης
χάριν δεδιὼς τὸ ἁπαλὸν καὶ ἀσύνηθες τοῦ νεανίου τότε πρώτως τῆς
ἐνεγκαμένης πρὸς ἐκστρατείαν ἐξεληλυθότος.
11ος μ. Χ.-Άννα Κομνηνή Αλεξιάς. Book 9, chapter 7, section 2, line
4. Καὶ εἰς ἓν τὸ πᾶν συναγαγὼν δεῖν ἔκρινεν κατασχεῖν τὸν
Νικηφόρον. Ἐκεῖνος δὲ τὸν μελετώμενον ἐπισπεύδων δρασμὸν καὶ
βουλόμενος νυκτὸς τῆς πρὸς Χριστούπολιν φερούσης ἅψασθαι ἑσπέρας
ἀποστείλας εἰς τὸν Πορφυρογέννητον Κωνσταντῖνον τὸν δοθέντα αὐτῷ
παρὰ τοῦ βασιλέως ταχυδρόμον ἵππον ᾐτεῖτο ἀποχαρίσασθαί οἱ. Ὁ δὲ
ἀνένευε λέγων μὴ δύνασθαι δῶρον τοιοῦτον αὐθήμερον τοῦ βασιλέως
ἀποποιήσασθαι. Ἐπεὶ δὲ πρωΐας ὁ βασιλεὺς τῆς προκειμένης ὁδοῦ ἥψατο,
συνείπετο τούτῳ καὶ ὁ Διογένης τοῦ διασκεδάζοντος βουλὰς καὶ
λογισμοὺς ἀθετοῦντος λαῶν Θεοῦ τοῦτον σφήλαντος γνωσιμαχοῦντα μὲν
τὸν δρασμόν, ὑπερτιθέμενον δὲ ὥραν ἐξ ὥρας, ὁποῖα τὰ τοῦ Θεοῦ κρίματα.
11ος μ. Χ.-Σκυλίτζης., Continuatio Scylitzae. 1040 και πέθανε μετά το
1101. Page 183, line 26. δομεστίκῳ ἀντιταχθεὶς καὶ παρ' αὐτοῦ
καταπονηθεὶς εἰς τὴν τῆς Θεσσαλονίκης ἀκρόπολιν καταπέφευγεν,
οἰόμενος τῷ ὀχυρώματι ἀποσοβῆσαι τὴν τοῦ σεβαστοῦ ἐπέλευσιν. Ὁ δὲ
σεβαστὸς μηδὲν ελλήσας τὴν ἅλωσιν τοῦ φρουρίου τοῖς ἀμφ' αὐτὸν
προετρέψατο διὰ τάχους ποιήσασθαι· οἳ καὶ ἐνεργοὺς τὰς προσβολὰς
ποιησάμενοι, τῶν Θεσσαλονικέων συμφρονησάντων αὐτοῖς, ταχὺ τούτου
περιγίνονται καὶ τῆς ἀκροπόλεως ἐκυρίευσαν. Ἁλίσκεται δὲ καὶ αὐτὸς καὶ
σιδηροῖς ἐμβάλλεται δεσμοῖς καὶ τῷ βασιλεῖ ἀποστέλλεται δέσμιος. Τῆς δ'
ἀγγελίας καταλαβούσης τὸν βασιλέα προστάξει αὐτοῦ τοὺς ὀφθαλμοὺς
64
ἐξορύττεται ἔγγιστα τῆς Χριστουπόλεως, καὶ ἔκτοτε ὁ τόπος ὠνόμασται

ἡ βρύσις τοῦ Βασιλακίου. Τούτου δὲ γενομένου ἤχθη ἐφ' ἁμάξης φόρτος
ἐλεεινὸς καὶ δυστυχὲς καταγώγιον.
12ος μ. Χ.-Σε βρύση που βρίσκεται στην αυλή της εκκλησίας της Παναγίας
έχουν τοποθετηθεί κομμάτια από το γλυπτό διάκοσμο εκκλησίας του 12ου
αιώνα. Εικάζεται βάσιμα ότι οι μεγάλοι ναοί της βυζαντινής πόλης
βρίσκονταν στο χώρο της σημερινής εκκλησίας της Παναγίας, στο
πλάτωμα του «τζαμιού της Μουσικής» και στην περιοχή του Αγίου
Νικολάου, δίπλα στο λιμάνι. Έκδοση Δήμου Καβάλας
12ος μ. Χ.-Ιστορία της Καβάλας kaval.kav.sch.gr/ Η μετονομασία σε
Χριστούπολη αντανακλά το Χριστιανικό χαρακτήρα της πόλης κατά τη
Μεσαιωνική περίοδο, κατά την οποία δημιουργούνται σημαντικά
οχυρωματικά έργα και επισκευάζονται τα τείχη της μετά την καταστροφή
από τους Νορμανδούς (12ος αιώνας).
1204 μ. Χ.-Η φραγκική κατοχή της Χριστούπολη ήταν σύντομη (1204-
1224). Αρχικά στην πόλη εγκαταστάθηκαν Λομβαρδοί φεουδάρχες και
μαζί τους Λατίνοι επίσκοποι. Το 1208 οι Λομβαρδοί ήρθαν σε ρήξη με το
Φράγκο αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης, ηττήθηκαν στους
Φιλίππους, αποδεκατίστηκαν και εκδιώχθηκαν. Έκδοση Δήμου Καβάλας
1207 μ. Χ.-Στην περίοδο της Φραγκοκρατίας η πόλη περιήλθε σε
Λομβαρδούς επικυρίαρχους –φεουδάρχες. 1207 μ.Χ. Πέρασμα από την
πόλη του Λατίνου Αυτοκράτορα ...Βικιπαίδεια... 1207 μ.Χ. Πέρασμα από
την πόλη του Λατίνου Αυτοκράτορα της Κωνσταντινουπόλεως Ερρίκου
κατά την εκστρατεία του στη Θεσσαλονίκη .
1217 μ. Χ.-Γεώργιος Ακροπολίτης. (1217 ή 1220 - 1282) Annales Section 40,
line 25.βασιλεὺς Ἰωάννης χειροήθεις τε πεποίηκεν ἐξ ἀγριωτέρουτοῦ
ἤθους καὶ τῆς Μακεδόνων ἀπέσπασε καὶ πρὸς τὰ τῆς ἕω διεπέρασε μέρη –
τούτοις μᾶλλον θαρρήσας καὶ μη-δέν τι δεινὸν ἐκ Βουλγάρων προσδοκῶν,
τὸ μὲν διὰ τὰςγεγενημένας σπονδάς, τὸ δὲ καὶ διὰ τὸ ὑπὸ μειρακίου τὰτῶν
Βουλγάρων διεξάγεσθαι, ἀπάρας τῆς ἕω ὁ βασιλεὺς καὶδιαπεραιωθεὶς τὸν
Ἑλλήσποντον, τὰς ἐκ τῶν Ῥωμαϊκῶν στρατευμάτων δυνάμεις καὶ τὰς ἐκ
τῶν Σκυθῶν μεθ' ἑαυ-
τοῦ ἔχων χωρεῖ κατὰ τοῦ ἐν Θεσσαλονίκῃ βασιλεύειν φημι-ζομένου
Ἰωάννου. ἐπεὶ δὲ παρῆλθε τὰ τῆς Θρᾴκης καὶ Μακεδονίας χωρία, ἤδη δὲ
καὶ τὴν Χριστούπολιν παρήμειψε καὶ τὸν Στρυμόνα, τῷ φρουρίῳ τῆς
Ῥεντίνης προσέσχεν, ὑπό τινων τηρουμένῳ τῶν Ἰωάννου· οἳ καὶ πρὸ τοῦ
τὰ στρατεύματα τοῦ βασιλέως Ἰωάννου ἰδεῖν καταλιπόντες τὸφρούριον,
65
φυγῇ χρησάμενοι δρομαῖοι τὴν Θεσσαλονίκην εἰς-ῄεσαν. ἔρημον δὲ

ἀνδρῶν πολεμιστῶν εὑρόντες οἱ τοῦ
βασιλέως κατέσχον αὐτὸ καὶ φυλακὴν ἐγκατέστησαν.
1217 μ. Χ.-Γεώργιος Ακροπολίτης.- (1217 ή 1220 - 1282) Annales Section 43, line 24. γὰρ
τρίτη ἢ καὶ τετάρτη Σεπτεβρίου ἦν – μήνυμα
διακεκόμισται σεσημασμένον γραφῇ σταλείσῃ παρὰ τοῦ
τὴν δημόσιον τῆς Ἀχριδῶν κρατοῦντος ἀρχήν, ὡς ὁ
Καλιμᾶνος ὁ τῶν Βουλγάρων ἄρχων τὸν βίοτον ἐξεμέτρησεν,
ὥς τινες μὲν ἔφασκον, φυσικῇ νόσῳ τοῦτο παθών, οἱ δ' ἄλ-
λως ἔλεγον, ὡς ἐναντιόφροσι τούτῳ πόματι κρύφα ἐσκευασμέ-
νῳ πρὸς μόρον διέφθαρται. ἀλλ' οὗτος μὲν εἴθ' οὕτως
εἴτ' ἄλλως ἐξ ἀνθρώπων ἐγένετο, καὶ ἦν ὁ λόγος ἀληθείας
ἐχόμενος· συνεχέσι γὰρ διεβεβαιοῦτο μηνύμασιν.
Ὁ μὲν οὖν βασιλεὺς ταῦτα μαθὼν τοῦ πρόσω εἴχετο,
καὶ τάχος φθάνει τὴν Φιλίππους, παραμείψας Χριστούπολιν.
κἀκεῖσε σκέψιν ἐποιεῖτο μετὰ τῶν αὐτοῦ λογάδων, εἰ δεῖ προς-
βαλεῖν τοῖς τῶν Βουλγάρων καὶ χειρώσασθαί τινα τῶν παρ'
αὐτοῖς κρατουμένων, καὶ εἰ εὐχερές ἐστιν ἁλῶναι ἡμῖν τὸ
τῶν Σερρῶν ἄστυ. τινὲς μὲν ἀπηγόρευον τῷ βασιλεῖ τὴν κατὰ τῶν Βουλγάρων μάχην· οὐ γὰρ
ἀξιόμαχον ἔλεγον ἄγειν στρατόν, ἐπεὶ μηδὲ πρὸς μάχην ηὐτρέπιστο, ἀλλὰ
κατὰ μόνην θέαν τῶν αὐτοῦ ἐποιεῖτο τὴν κίνησιν. τὸ δὲ τῶν Σερρῶν ἄστυ, ᾧ πρώτως
προσβαλεῖν ἔδει, ἄμαχον μέν
ἐστιν ἐκ τοῦ ὑπερκεῖσθαι τῆς γῆς, κυκλωθῆναι δὲ τοσούτῳ στρατεύματι οὐκέτι ῥᾷόν ἐστιν·
1224 μ. Χ.-Στη συνέχεια η πόλη περιήλθε σε ελληνικές ηγεμονίες. Το
1224-1225 ο Θεόδωρος, δεύτερος ηγεμόνας του δεσποτάτου της Ηπείρου,
κατέλαβε τη Θεσσαλονίκη και έθεσε υπό τον έλεγχό του τις πόλεις και τα
λιμάνια της Εγνατίας οδού μέχρι την Αδριανούπολη. Έκδοση Δήμου
Καβάλας... 1224/1225 μ.Χ. Ο Θεόδωρος, δεύτερος ηγεμόνας του κράτους
της Ηπείρου κατέλαβε την Θεσσαλονίκη και αναγορεύτηκε αυτοκράτορας
.Καταλαμβάνει και την Χριστούπολη.
1230 μ. Χ.-1230 μ.Χ. Ήττα του Θεοδώρου από τους Βουλγάρους.
1242 μ. Χ.-Το 1242-1243 η Χριστούπολη κατελήφθη από τις δυνάμεις
του αυτοκράτορα της Νίκαιας Ιωάννη Βατάτζη. Το 1246 ο Βατάτζης
ολοκλήρωσε την κατάκτηση της ανατολικής Μακεδονίας,
απελευθερώνοντας και τις πόλεις που κατείχαν οι Βούλγαροι. Μετά την
ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης από το Μιχαήλ Παλαιολόγο
(1261) η Χριστούπολη αποτέλεσε μέρος της νέας Αυτοκρατορίας. Την
εποχή αυτή η επισκοπή της Χριστούπολης προβιβάστηκε σε
αρχιεπισκοπή και ακολούθως σε Μητρόπολη. Έκδοση Δήμου Καβάλας
13ος μ. Χ.-Μέσα 13ου αιώνας μ.Χ. Δυνάμεις της Αυτοκρατορίας της
Νίκαιας καταλαμβάνουν το κάστρο.
66
13ος -13ος μ. Χ. αιώας: Οι Φράγκοι περνούν από τη Ζίχνα (HEΝRIDE

VALLENCCENNES ). Τον ίδιο αιώνα αναφέρεται ανάμεσα στις οχυρές
πόλεις Δράμα, Σέρρες, Χρυσούπολη (Καβάλα) & Φίλιπποι και ότι είναι
στα χέρια των Βυζαντινών, που άλλοτε την αποκαλούν Πολίχνιον και
άλλοτε Άστυ.
13ος μ. Χ.-Ιωάννης Καντακουζηνός 7ος. (1292 - 15 Ιουνίου 1383) Ιστορία.
Vol. 1, page 101, line 13. ...ἑξῆς ἁπάντων τοῖς εἰρημένοις
ἐπιψηφισαμένων, καὶ τὴν εἰς Βυζάντιον ἄφιξιν ἐπισπευδόντων, ὡς ἅμα τῷ
φανῆναι προσχωρῆ-σον, καὶ τέλος εἰς ἱκετείαν ὑπὲρ τοῦ ταῦτα πράττειν
καταληξάντων, ὁ βασιλεὺς, μικρὸν ἐπις
χών· “ἀλλ' ἔμοιγε” εἶπε “τὸ
Σολομώντειον καλῶς εἰρῆσθαι δοκοῦν, τὸ, εἶναι σωτηρίαν ἐν πολλῇ
βουλῇ· καὶ πολλὰ πολλάκις περὶ τῶν αὐτῶν βουλευσα-μένῳ, ἐξεύρηταί τι
καὶ τῶν εἰρημένων πλέον, ὃ δὴ καὶ δεῖν
ἔδοξεν εἰς μέσον θεῖναι, ὡς ἂν, εἰ καλῶς ἔχει, δοκιμασθῇ. ἐμοὶ πρὸς τὴν
Ἀδριανοῦ τήνδε πόλιν ἀφιγμένῳ, αὐτοί τε πολ-λὴν ἐπεδείξαντο τὴν
εὔνοιαν κοινῇ πάντες περὶ ἐμὲ, καὶ αἱ ἄλ-
λαι πᾶσαι κατὰ τὴν Θρᾴκην ἄχρι Χριστουπόλεως προσεχώρησαν πόλεις·
οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ ὅσον ἦν στρατιωτικὸν ἐν ταῖς Θρᾳκικαῖς κώμαις
καθιδρυμένον, οἷς καὶ πολλὴν ὀφείλειν τὴν
χάριν ὁμολογῶ ὡς ἀγαθοῖς περὶ ἐμὲ προῖκα γεγενημένοις. αἱ μέντοι
κατωτέρω Χριστουπόλεως πολλαὶ καὶ περιφανεῖς οὖ-σαι πόλεις ἄχρι καὶ
Ἀκαρνανίας καὶ Δαλματίας ὑπήκοοι Ῥω-μαίοις, καὶ στρατιὰν οὐκ
εὐκαταφρόνητον ἔχουσαι καὶ στρα-
τηγοὺς πολλούς τε καὶ ἀγαθοὺς, οὐδεμία προσεχώρησεν ἡμῖν.
ὅπερ ἐμὲ ταραχῆς ἐνέπλησεν οὐκ ἀπαντῆσαν κατὰ γνώμην. οὐδ' εἶναι
νομίζω λυσιτελὲς ὡς οὐδενῶν καταφρονῆσαι, ἀλλὰ περὶ πλείστου
ποιήσασθαι καὶ τὴν ἐκείνων συμμαχίαν καὶ κοι-
νωνίαν.
13ος μ. Χ.-Γεώργιος Παχυμέρης. (1242 – περ. 1310) Συγγραφικαὶ ἱστορίαι
(libri vi de Michaele Palaeologo) Page 413, line 20... τοῦ γὰρ πάππου τὸν
τόπον τῷ ῥηγὶ ἐπλήρου, ὅσα καὶ ἀδελφὸς τοῦ Λάσκαρι βασιλέως. Οἳ δὴ
καὶ ἀπελθόντες πεζῇ τὰ τῆς πρεσβείας ἐπλήρουν καὶ τὴν τοῦ ῥηγὸς
θυγατέρα τῷ υἱεῖ τοῦ βασιλέως καὶ βασιλεῖ νύμφην φέρουσιν, ᾗ δὴ καὶ
Ἄνναν ὄνομα τίθησιν ὁ κρατῶν· καὶ περιφανεῖς τοὺς γάμους τελεῖ αὐτῇ τε
καὶ τῷ υἱῷ ἐπὶ τοῦ θείου καὶ μεγάλου τεμένους τῆς τοῦ Θεοῦ Λόγου
Σοφίας, τοῦ πατριάρχου Ἰωσὴφ εὐλογήσαντος. Καὶ αὖθις τοῦ ἐπιόντος
ἔτους, μηνὸς μουνυχιῶνος ὀγδόῃ, βασιλικῶς αὐτοὺς σὺν τῷ πατριαρχοῦντι
67
ὁ βασιλεὺς καὶ πατὴρ ταινιοῖ καί οἱ ὡς βασιλεῖ τὰ τῆς θεραπείας πρὸς τὸ

μεγαλειότερον ἀποτάττει. Τάττει δὲ τούτῳ καὶ τρία τῶν ὀφφικίων ἰδίως ὡς
ἀναγκαῖα· καὶ τὸν μὲν Λιβαδάριον- (β' μισό 13ου – α' μισό 14ου αι. μ.Χ.)-
πιγκέρνην ἀποκαθίστησι, τὸν δέ γε Βρυέννιον- (1062 - 1137)- ἐπὶ τῆς
τραπέζης τιμᾷ καὶ τρίτον τὸν ἐκ Χριστουπόλεως Τζαμπλάκωνα τατᾶν τῆς
αὐλῆς αὐτοῦ ἐγκαθίστησιν. Ηὐτρέπιστο μέντοι
τούτῳ καὶ βακτηρία βασιλικὴ χρυσῆ ὑπόξυλος, ἐς ὃ κρατεῖν ταύτην ἐπὶ
τῶν θείων ὕμνων, ὡς ἔθος, σὺν τῷ πατρί. Καὶ ἐπράχθη καὶ τόδε, ἅπαξ ἢ
καὶ δεύτερον ἢ καὶ πλέον ἡμῶν ἰδόντων κρατοῦντα. Ἔπειτα δόξαν
τῷβασιλεῖ – μίαν γὰρ εἶναι τὴν ἀρχήν, βακτηρία δὲ τῆς ἀρχῆς σύμβολον,
χρῆναι δὲ καὶ ταύτην μίαν εἶναι – , διὰ ταῦτα ἠθέτητο τοῦτο. Ἐδόθη δὲ καὶ
προστάσσειν καὶ ὑπογράφειν βασιλικῶς, πλὴν οὐ μηνολογεῖν, ὡς ἔθος τοῖς
βασιλεῦσιν, ἀλλὰ διεξοδικῶς γράφειν δι' ἐρυθρῶν οἰκείᾳ χειρί·
Ἀνδρόνικος Χριστοῦ χάριτι βασιλεὺς Ῥωμαίων.
13ος μ. Χ.-Ιωάννης Καντακουζηνός 7ος. (1292 - 15 Ιουνίου 1383) Ιστορία.
Vol. 1, page 262, line 10. πρὸς μάχην.” τοιαῦτα μὲν ἐδήλου τὰ γράμματα·
οἱ δ' ἐπεὶ ἔγνωσαν ἀδύνατοι εἶναι ἀντιπαρατάξασθαι πρὸς μάχην, ἐπύ-
θοντο δὲ, μέχρι Ξανθείας βασιλέα ἐφθακέναι, οὐκ ἐδόκει λυ-σιτελεῖν ἐπὶ
τῆς αὐτῆς μένειν στρατοπεδείας, ἀλλ' ἄραντες
ἐκεῖθεν, ἦλθον εἰς Φερὰς, ἅμα μὲν καὶ διὰ τὸ τὴν πόλιν ὀχυρὰν εἶναι
καρτερωτάτων τειχῶν περιβολαῖς καὶ ἀφθονίαντῶν ἐπιτηδείων δυναμένην
χορηγεῖν τῇ στρατιᾷ τοσαύτῃ οὔσῃ,ἅμα δὲ ἐλπίσαντες, καὶ βασιλέα, ἂν
αὐτοὺς πύθηται ὥσπερ
στρατοπέδῳ τῇ Φεραίων χρωμένους καὶ ἀφθονίαν ἔχοντας σίτου, ὥσπερ
ἀποδειλιάσαντα τὸ ἐξ ὀχυροῦ αὐτοὺς ὁρμᾶ-σθαι στρατοπέδου, πρὸς
Χριστούπολιν μενεῖν. βασιλεὺς δὲ
ὡς ἐγένετο ἐν Χριστουπόλει, ἐπεὶ ἐπύθετο αὐτοὺς ἀφιγμέ-νους εἰς Φερὰς,
ᾔει καὶ αὐτὸς αὐτῶν κατόπιν καὶ ἐστρατο-πέδευσεν ἐν πολιχνίῳ τινὶ Ζίχνα
προσαγορευομένῳ, ἐγγὺς Φε-ρῶν. οἱ δὲ Ζίχνιοι καὶ πρότερον μὲν
ἀφεστηκότες ἤδη ταῖς
γνώμαις πρὸς βασιλέα τὸν νέον, Ἀλεξίου Τζαμπλάκωνος τοῦμεγάλου
παπίου ἐνάγοντος πρὸς τοῦτο, ἐκ Χριστουπόλεωςκρύφα πρὸς αὐτὸν
διαλεγομένου, τότε δὲ οὐκ ἐν ἐλπίσιν, ἀλλ'
ἐν βεβαίῳ ἤδη τὴν βοήθειαν ὁρῶντες, ἀπέστησαν ἀναφαν-δὸν, καὶ βασιλεῖ
προσεχώρησαν τῷ νέῳ καὶ τὸ πόλισμα ἐνε-χείρισαν. στρατοπεδεύσας δὲ ὁ
βασιλεὺς ἐν Ζίχνα ἡμέραςδύο, ὡς ἂν ἔκ τε τῶν τῆς ὁδοιπορίας πόνων καὶ
τῶν ὑετῶν
καὶ τῶν χειμώνων ἡ στρατιὰ ἀνακτήσηται ἑαυτήν· (ἦν γὰρδὴ κατὰ μῆνα
Ἰανουάριον ἡ τοῦ χειμῶνος ὥρα·) τῇ τρίτῃἅμα ἕῳ ὁπλίζεσθαι τὴν στρατιὰν
68
τῇ σάλπιγγι ἐκέλευσε σημῆναι. ἐπεὶ δὲ περιέθεντο τὰ ὅπλα, ταξάμενοι ὡς

ἐς μάχην,
ᾔεσαν εὐκόσμως ἅμα καὶ μετὰ σιγῆς.
13ος -Ιωάννης Καντακουζηνός 7ος. (1292 - 15 Ιουνίου 1383) Ιστορία. Vol. 1,
page 115, line 13 τρόπον περὶ ἐμὲ, καὶ τὴν πατρικὴν εὐμένειαν καὶ τὴν
φυσικὴν τοργὴν ἄδολον ἐμοὶ τηρήσεις καὶ καθαράν· οὔπω δὲ τὴν
ἀπόδειξιν βεβαίαν τῶν πραγμάτων παρασχομένων, οὐδεὶς ἂν
καταμέμψαιτο δειλίᾳ κατεχόμενον. δεύτερον δ', ὃ καὶ ἰσχυρότερον τοῦ
προτέρου, ἐπειδὴ τοὺς σὺν ἐμοὶ πάντας, τοὺς μὲν ὑπὸ δειλίας, τοὺς δ' ὑπὸ
κακοβουλίας, ἔστι δ' οὓς καὶ διὰ τὸ
τοῖς κακοῖς χαίρειν, ἑώρων τὸν πόλεμον αἱρουμένους, εἰρήνης δὲ μὴ μέχρις
ἄκρων ὤτων ἀνεχομένους, ἠναγκάσθην τι μικρὸν
καὶ τοῦ ὄντος καλοῦ καὶ δικαίου παραλιπεῖν, ὡς ἂν ποιήσω πᾶσιν ἀνεκτὴν
τὴν εἰρήνην. ἔστι δὲ τοῦτο, τὸ, ἐμὲ μὲν ἐκ Σηλυβρίας ἄχρι καὶ
Χριστουπόλεως τῶν μεταξὺ χωρῶν τε καὶ πόλεων καὶ στρατιᾶς, ἔτι δὲ καὶ
δημοσίων φόρων τὴν διοί-
κησιν ἔχειν· σὲ δὲ, βασιλεῦ, αὐτῆς τε τῆς Κωνσταντίνου μέχρι Σηλυβρίας
καὶ τῶν κατὰ τὴν ἕω τοῖς Ῥωμαίοις ὑπηκόων πόλεων, ἔτι δὲ καὶ νήσων
πασῶν καὶ τῶν ἀπὸ Χριστουπόλεως
Μακεδονικῶν τε καὶ ἑσπερίων ἐπαρχιῶν ἄχρις Ἐπιδάμνου καὶΔαλματίας,
τῶν ἄκρων ὅρων τῆς Ῥωμαίων ἡγεμονίας. ἐλπίζω δὲ τοῦ χρόνου προϊόντος
ἐμέ τε αὐτὸν καὶ ἃ δοκῶ νυνὶ σφε-
τερίζεσθαι ὑπὸ τὴν σὴν ἐξουσίαν παραδώσειν ἀγαγὼν, ἐπειδὴ καὶ νῦν οὐκ
ἐκ προαιρέσεως, ἀλλ' ἀνάγκῃ συνωθούμενος,προῆγμαι ποιεῖν.” Τοιαῦτα
πρὸς τὸν βασιλέα βασιλεὺς ὁ νέ-
ος μηνύσας, ἀπέστειλε καὶ ὅρκους ἐν δυσὶ βιβλίοις ἐγγεγραμμένους, ἐξ
ἑκατέρου πρὸς τὸν ἕτερον βασιλέα τὸν μερισμὸνπεριέχοντας ὧν ἄρξουσι
πόλεων...
page 265, line 18. ἀπαιτεῖν, ὃν εἰ παράσχωμαι αὐτὸς, οὐδεμίαν εἴσομαί σοι
τῆς ἐπικουρίας χάριν. οὐδὲ γὰρ ὁ ἀργυρίῳ τι παρά του
ἐξωνούμενος χάριν ἂν εἰδείη τῷ πιπράσκοντι τοῦ παρασχέ-σθαι. εἰ δὲ
φιλίας μόνης ἕνεκα καὶ τῆς πρεπούσης δυνάστῃφιλοτιμίας ἕλοιο προῖκα
βοηθεῖν, πρῶτον μὲν τὰ προσήκον-
τα βουλεύσῃ περὶ σεαυτοῦ, οὐ μισθοῦ ἕνεκα, ὅπερ πάσχου-σιν οἱ πολλοὶ
καὶ φαῦλοι τῶν ἀνθρώπων, ἀλλὰ φιλίας καὶ φιλοτιμίας στρατευόμενος·
ἔπειτα καὶ ὧν ζητεῖς ἐξέσταιπλείω ἔχειν μετὰ πολλοῦ τοῦ περιόντος. εἰ γὰρ
ἐμὲ, τὸν ἄρξοντα Ῥωμαίων, γνήσιον κτήσῃ φίλον, οὐ τῶν ἐκ
Χριστουπόλεως μόνον καὶ Θεσσαλονίκης ἄχρι τῆς σῆς ἡγεμονίας
69
ὅρων πόλεων, ἀλλὰ καὶ νήσων καὶ Βυζαντίου καὶ τῆς ἄλ-λης Θρᾴκης ἔχειν
ἐξέσται τὴν ἀρχήν· κοινὰ γὰρ οἱ σοφοί φα-σι τὰ φίλων· καὶ συμβήσεταί
σοι μετὰ τῆς ἀπὸ τῶν ἔργωνφιλοτιμίας καὶ μείζω καὶ θαυμασιωτέραν τὴν
ὠφέλειανκαρποῦσθαι. εἰ μὲν οὖν ἐμοὶ πειθόμενος καὶ πᾶσαν ὑπερ-
ιδὼν μικρολογίαν, προῖκα βοηθήσεις, σαυτῷ τε καὶ ἡμῖν προσήκοντα
βουλεύσῃ. εἰ δ' ἄρα οὕτως ἔγνωκας, ὡς οὐ-δενί τῳ τρόπῳ ἑτέρῳ
βοηθήσων, εἰ μή σοι καταπροδοίημεν τὰς Ῥωμαίων πόλεις...
13ος -Ιωάννης Καντακουζηνός 7ος. Ιστορία. (1292 - 15 Ιουνίου 1383) Vol. 2,
page 293, line 16. δόν. μέλιτος γὰρ ἐμφορούμενοι καὶ κρεῶν, ὧν ἡ χώρα
μάλιστα εὐπόρει, εἶτα ἀποθλίβοντες καὶ σταφυλὰς καὶ τοῦ ἀ-
ποῤῥέοντος αὐτίκα ἐμφορούμενοι, εἰς πυρετοὺς ἐνέπιπτον καὶ φθόας,
ἔπειτα ἀπέθνησκον κατεργαζόμενοι ὑπὸ τῆς νόσου. καὶ τῶν τε μάλιστα ἐν
λόγῳ ἐτεθνήκεσαν οὐκ ὀλίγοι, καὶ τῆς
στρατιᾶς ὑπὲρ πεντακοσίους καὶ χιλίους· Ῥωμαίων δὲ τῶνβασιλεῖ
συνόντων οὐδὲ εἷς, οὔτε μὴν ἐνόσησεν. Ἀπόκαυκοςδὲ ὁ μέγας δοὺξ ἐπεὶ
ἐπύθετο τὸν Καντακουζηνὸν βασιλέα
στρατιὰν ἔχοντα ἐκ Τριβαλῶν περὶ Φερὰς ἐστρατοπεδευμένον εἶναι καὶ
μέλλοντα εἰς Διδυμότειχον ἐπανήκειν, κατὰ τάχος
ἔπεμπε τριήρεις εἰς Χριστούπολιν, ἅμα δὲ καὶ στρατιὰν ἐκτῆς ἠπείρου, ὡς
τὸ ἐκεῖσε τείχισμα φυλάξοντας καὶ κωλύσοντας διαβαίνειν τὴν στρατιάν.
ἦν γὰρ ὁ τόπος ἐπιτηδείως ἔ-χων εἰς φυλακὴν τὴν ἐκ τῶν ὁπλιτῶν, οὐ διὰ
τὸν ἐπιτειχι-σμὸν μόνον, ἀλλ' ὅτι καὶ κρημνώδης ὢν δύσκολον τοῖς ἱπ-
πεῦσι παρείχετο τὴν δίοδον, μάλιστα εἰ καὶ ὑπό τινων κωλύοιντο.
page 306, line 11. παρασκευάζεσθαι αὖθις ὡς εἰς Διδυμότειχον
ἐπανήξοντα ἅμα στρατιᾷ, τὸν Λουκᾶν ἀπολεξαμένη Γεώργιον καὶ
Μακάριον τὸν μητροπολίτην Θεσσαλονίκης, πρεσβευτὰς ἔπεμπεν εἰς
Κράλην καὶ ἐπηγγέλλετο πόλεις παραδώσειν, ὅσας ἂν συμ-βῶσιν, εἰ μόνον
Καντακουζηνὸν πέμψειε δεσμώτην πρὸςαὐτήν. ὁ δὲ ἐμέμψατό τε τὴν
πρεσβείαν καὶ ἀπηγόρευε φα-νερῶς, ὡς οὐκ ὀλίγων μόνον πόλεων ἕνεκα,
ἀλλ' οὐδὲ συμ-
πάσης τῆς Ῥωμαίων ἀρχῆς τοιοῦτον τολμήσων ἄγος, καὶ ἀπέπεμπεν
ἀπράκτους. οἱ δὲ εἰς Βυζάντιον ἐλθόντες, ὀλίγῳὕστερον πάλιν ἐπανῆκον.
ἔφασκε δὲ ὁ Κράλης, ὡς κατὰτὴν δευτέραν πρεσβείαν τὰς ἐκ
Χριστουπόλεως ἁπάσας ἑσπε-ρίους πόλεις παραδιδοῖεν πλὴν
Θεσσαλονίκης, ὡς, εἰ μὴ Καν-
τακουζηνὸν τὸν βασιλέα βούλοιτο παραδιδόναι, ἀλλ' αὐτὸν γοῦν εἵρξαντα
κατέχειν ἐν δεσμωτηρίῳ. ὁ δὲ αὖθις ἀπέπεμ-πεν ἀπράκτους, ἀδύνατα
εἰπὼν αἰτεῖν. Ἑλένη δὲ, ἡ τοῦΚράλη γαμετὴ, καὶ καθήψατο πικρῶς καὶ
70
ἀπέπεμπε πρὸς ὀρ-γὴν, ὡς ἄδικα πρεσβεύοντας καὶ πολλὴν αὐτοῖς τὴν

ἀδοξίαν
οἴσοντα. ὁμοίως δὲ καὶ οἱ ἐν τέλει πάντες τῶν Τριβαλῶν ἐλοιδοροῦντό τε
καὶ πολλὴν αὐτῶν κατεγίνωσκον μωρίαν, εἰτοιαῦτα πείσειν ἤλπισαν...
13ος -Νικηφόρος Γρηγοράς. (1295 − 1360) Ρωμαϊκή ιστορία. Vol. 1,
page 246, line 3. ...θάλασσαν, κόλποις οὐ μικροῖς ἑκατέρωθεν
περιειλημμένη, δι' ὧν ἐν ταῖς χειμεριναῖς ὥραις τὸ τῆς χιόνος ἀποσείεται
ὑπερβάλλον.ἔαρος δ' ἀρχομένου ἄραντες ἐκεῖθεν ἐπεχείρουν ταῖς ἐν
Μακεδονίᾳ
πόλεσιν, ἐν αἷς τὸ τῶν ἐλπίδων κεφάλαιον ἡ Θεσσαλονίκη ἐτύγχα-νεν.
ᾤοντο γὰρ, ὡς εἰ ταύτης γένοιντο πρότερον ἐγκρατεῖς μεγά-
λης τε καὶ πολλῷ τῷ πλούτῳ βριθούσης καὶ μάλιστα νῦν ὅτε καὶ τὰς
βασιλίδας ἤκουον εἶναι ἐντὸς, Εἰρήνην φημὶ καὶ Μαρίαν,μηδὲν εἶναι ἑξῆς
τὸ κωλύον πάσης ἐκεῖθεν ὡς ὁρμητηρίου τῆς ἄλλης
Μακεδονίας δεσπότας γενέσθαι. (Γ.) Ἀλλ' ἔφθη τὴν τούτων προεκτεμὼν ὁ
βασιλεὺς ἐπίνοιαν. πέμψας γὰρ πρῶτον μὲν τὸ περὶτὴν Χριστούπολιν
μακρὸν ἔκτισε τεῖχος ἀπὸ θαλάσσης μέχρι τῆς
τοῦ παρακειμένου ὄρους ἀκρωνυχίας· ὡς ἄβατον εἶναι τὸ χωρίονκαθάπαξ
μὴ βουλομένῳ τῷ βασιλεῖ τοῖς τ' ἐκ Μακεδονίας ἐς Θρᾴκην ἐθέλουσι
διαβαίνειν, τοῖς τ' ἀπὸ Θρᾴκης ἐς Μακεδονίαν.
ἔπειτα ἐπεὶ ἔγνω τὴν τῶν Κατελάνων αἰχμὴν ἐπίδοξον οὖσαν ὁρ-μήσειν
ἔαρος ἀρχομένου κατά τε Μακεδονίας καὶ τῶν ἐν Μακεδονίᾳ πόλεων...
13ος -Νικηφόρος Γρηγοράς. (1295 − 1360) Ρωμαϊκή ιστορία. Vol. 1,

page 247, line 6. ἐνῆν αὐτοῖς ποίμνια καὶ βουκόλια, καὶ αὖ τὰς πόλεις
πολλοῖς τοῖς
ὅπλοις ὠχυρωμένας, ἔγνωσαν αὖθις ἐπὶ Θρᾴκην ἐπανιέναι· μηδὲγὰρ εἶναί
σφισι τῶν ἐνδεχομένων ἐκεῖ καθημένους τρίβειν τὸνχρόνον καὶ σφᾶς
αὐτοὺς φθειρομένους εἰκῆ συγχωρεῖν. μηδὲ γὰρ
ὄντων αὐτοῖς τῶν ἐπιτηδείων τοσαύτην τε ἵππον ἄγουσι, τοσού- τους δὲ
αἰχμαλώτους, οὐχ ἥττοσιν ἢ ὀκτακισχιλίοις οὖσι δὴ καὶ αὐτοῖς, κίνδυνον
εἶναι προφανῆ φθαρέντας οἴχεσθαι τῷ λιμῷ.ἀλλ' οὔπω τὰ δόξαντα γέγονεν
ἔκπυστα τῷ πλήθει τοῦ στρατοπέ-
δου, καὶ πυνθάνονται παρά του τῶν αἰχμαλώτων, ὡς ἀπόρευτος ἔσται
αὐτοῖς ἡ πρὸς Θρᾴκην ὁδὸς, τοῦ πρὸ βραχέος ἀνεγερθέντοςπερὶ τὴν
Χριστούπολιν μακροῦ τείχους ἀποκλείοντος τὸ παράπαν
αὐτούς. (Ε.) Τοῦτο παρὰ πᾶσαν ἀκουσθὲν προσδοκίαν ἐξέπληξε καὶ πρὸς
ἀμηχανίαν ἤλασε λογισμῶν· καὶ οὐκ εἶχον ὅ,τι καὶ
71
γένοιντο τῷ τε λιμῷ πιεζόμενοι καὶ ἅμα δεδιότες μὴ τὰ τοῖς ἐνΜακεδονίᾳ

Ῥωμαίοις ὁμοροῦντα ἔθνη τὴν αὐτῶν ἕκαστα ἔφοδονὑποπτεύοντα
παροξύνωσιν ἀλλήλους...
13ος -Νικηφόρος Γρηγοράς. Ρωμαϊκή ιστορία. Vol. 1, page 321, line
3.ἀρχόντων, ἀρχομένων, ὧν τὴν αἰτίαν ὁ καρπούμενος οὐκ οἶδ
ὅπως οὐ δυσσυνειδήτως διάξει τὸν ἅπαντα βίον· ἀλλ' ἐπανιόντα μικρὸν
οὕτω πόῤῥωθεν ποιεῖσθαι τοὺς λόγους καὶ αὐθαιρέτουςτῶν ζητημάτων τὰς
καταστάσεις. ὅ γε μὴν Συργιάννης αἰδεσθεὶς
μὲν καὶ τὴν τοῦ Φιλαδελφείας παρουσίαν, κατακλασθεὶς δέ πως καὶ ταῖς
τῆς μητρὸς ἱκεσίαις, ἐπάνεισι πρὸς τὸν βασιλέα διατρί-
βοντα περὶ τὴν Ὀρεστιάδα. κἀκεῖσε τοίνυν αἱ πρὸς τοῦ γηραιοῦ βασιλέως
ἐπέμποντο πρεσβεῖαι, κἀκεῖθεν τὸ κῦρος αἱ τῶν ζητη- μάτων ἐδέχοντο
κρίσεις. (Θ.) Τέλος κυροῦται παρ' ἀμφοτέρων
τῶν βασιλέων, τὸν μὲν νέον κατέχειν αὐτοκρατορικῶς τῆς Θρᾴ-κης ὅσον
τὸ ἀπὸ Χριστουπόλεως ἄχρι τῶν περὶ τὸ Ῥήγιον προαυ-
λίων καὶ προαστείων τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ ἅμα τὰ παρ'αὐτοῦ τοῖς
περὶ αὐτὸν διανεμηθέντα τῶν τῆς Μακεδονίας χωρίων· ἦσαν γὰρ ταῦτα
πολλὰ καὶ ἐς πολλὰς χιλιάδας ἑκάστῳ τὴν ἐπέ-
τειον ἀναφέροντα πρόσοδον· τὸν δὲ γηραιὸν, τήν τε Κωνσταντινούπολιν
καὶ τὰς ἐπέκεινα τῆς Χριστουπόλεως λοιπὰς Μακεδονικὰς χώρας καὶ
πόλεις· καὶ πρὸς τούτοις δέχεσθαί τε καὶ διοι-κονομεῖν καὶ τὰς πρὸς τῶν
κυκλούντων ἐθνῶν πρεσβείας. μηδὲ γὰρ πρὸς θελήσεως εἶναι τῷ νέῳ
τοιαύτας φροντίδας. ἀνδρὶ γὰρ ἐκ φύσεως ὡρμηκότι πρὸς ἄνεσιν καὶ
υνηγέσια καὶ ἀσχολίας...
5...πυρετοὺς ἐξ ἐγκάτων δύσμαχον εἶναι καὶ μάλα ἀνανταγώνιστον χρῆμα.
(ϛ.) Οἱ δὲ διὰ τὸν Καντακουζηνὸν ἐξόριστοι καὶ δεσμῶ-
ται, καὶ ὅσοι λεληθότως ἐν ταῖς πόλεσι τὰ ἐκείνου διετέλουν φρονοῦντες,
μετέωροι ταῖς ἐλπίσιν ἦσαν ἔαρος ἐπισείοντος, εὐμενῆκαταστήσεσθαί
σφισι τὴν τύχην. ἀλλ' ἄρα ἦσαν μάταια τὰ τῶν
ἐλπίδων. ὡς γὰρ ἐπὶ μανδραβόλου τὰ ἐκείνου διηνεκῶς ἐχώρει. ιεʹ.
Ἐπανακτέον δὲ βραχὺ τὴν διήγησιν, ἵνα σαφέστερα γέ-νοιτο τοῖς ἀκούουσι
τὰ ἑξῆς. Θεσσαλονίκης μὲν γὰρ, καὶ τῶν
πέριξ ἄχρι Στρυμόνος τοῦ ποταμοῦ πόλεων, ἦν ἐπίτροπος ὁ πρω-
τοστράτωρ Θεόδωρος ὁ Συναδηνός· τῆς δὲ τῶν Σεῤῥῶν πόλεως,
καὶ τῶν ἄχρι Χριστουπόλεως πολιχνίων, ὁ τοῦ θανόντος βασιλέως
ἐξάδελφος, Γὴμ ὁ Ἀρμένιος· ὃς πρὸ τεττάρων καὶ εἴκοσινἐτῶν
μετάπεμπτος γεγονὼς ἐξ Ἀρμενίας εἰς Βυζάντιον ὑπὸ τῆς
τοῦ πατρὸς ἀδελφῆς, τῆς βασιλίδος δηλαδὴ καὶ μητρὸς Ἀνδρο-νίκου τοῦ
72
βασιλέως, συνεζύγη τῇ τοῦ Καντακουζηνοῦ ἐξαδέλφῃ,καὶ πολὺν αὐτῇ

συνοικήσας χρόνον ἄπαις διέμεινε· θανούσης
δ' ἐκείνης, συνεζύγη τῇ τοῦ Συργιάννου θυγατρὶ, ἐξ ἧς καὶ παί-δων
ἐγεγόνει πατήρ. ἦν δ' ἀεὶ τῇ πατρίῳ τῶν Ἀρμενίων θρηκείᾳ χρώμενος.
13ος -Νικηφόρος Γρηγοράς. Ρωμαϊκή ιστορία. Vol. 2, page 627, line 8...
τοῦΚαντακουζηνοῦ, φίλος εἶναι καὶ σύμμαχος αὐτῷ διετείνετο. ὅθεν
καὶ ἐπειδὴ μιμησάμενοι τοὺς ἐν Θερμοπύλαις τριακοσίους ἐκ τῆς Σπάρτης,
τὴν τοῦ Ξέρξου πάλαι παραφυλάττοντας δίοδον, προ-κατειλήφεσαν οἱ τοῖς
Βυζαντίοις προσκείμενοι τὰ περὶ τὴν Χριστούπολιν στενὰ, καὶ σὺν
ἐπιμελείᾳ μὴ πάνυ τοι ἐῤῥᾳθυμημένῃ
καθήμενοι παρεφύλαττον νύκτωρ ἅμα καὶ μεθ' ἡμέραν, ὡς ἄβα-τον
ἐντεῦθεν τῷ βασιλικῷ τοῦ Καντακουζηνοῦ στρατῷ γίνεσθαι,διαμηνυθεὶς
καὶ ὁ Χρέλης ἧκε Χριστουπόλεως ἔγγιστα, χεῖρα
στρατιωτικὴν ἐπαγόμενος οὐ μικρὰν, συνεργήσων τε καὶ, τό γεεἰς δύναμιν
ἧκον, ῥᾳδίαν ποιήσων ὁπώσποτε τῷ βασιλεῖ τὴν ἐς Θεσσαλονίκην
πάροδον. (Ε.) Τούτων δ' οὕτως ἐχόντων, οἱ
μὲν ἐναπολειφθέντες ἦσαν ἐν Διδυμοτείχῳ μετὰ τῆς βασιλίδος Εἰρήνης καὶ
τἀδελφοῦ Μανουὴλ τοῦ Ἀσὰν ἔνοπλοι στρατιῶ-ται καὶ ἱππεῖς πλέον ἢ
πεντακόσιοι·
3...καὶ ἅμα ὁπόσοι τῆς σφῶν θεραπείας ἦσαν, ἐς τὸ ἔγγιστα τῶν
πεντακοσίων ἀνῆγον τὸν ἀριθμόν. ὧν ἔκκριτοι πάντων ὑπῆρ-
χον μάλιστα οἵ τε δύο τοῦ βασιλέως υἱεῖς, Ματθαῖος καὶ Μα-νουήλ· καὶ
μετ' αὐτοὺς ὅ,τε τῆς βασιλίδος Εἰρήνης ἀδελφὸςἸωάννης ὁ Ἀσὰν καὶ ὁ τοῦ
βασιλέως πρωτεξάδελφος Ἰωάννης ὁἌγγελος. ὧν ἁπάντων τὴν ἐν τοῖς
δεινοῖς μεγαλοψυχίαν, καὶ ὁπόσα χειρὸς καὶ γνώμης ἐνεδείξαντο
μεγαλοφυοῦς ἔργα καὶ τρόπαια, ἐντοῖς καθήκουσι τόποις προβαίνων ὁ
λόγος δηλώσει καθ' ἕκαστα.
αʹ. Λήγοντος δ' ἤδη τοῦ ἔαρος, ἄρας ὁ βασιλεὺς Καντακουζηνὸς ἐκ τῶν
τοῦ Νέστου ποταμοῦ ἐκβολῶν, κἀξ εὐωνύμων ἀφεὶς τοὺς τὰ στενὰ τῆς
Χριστουπόλεως παραφυλάττοντας, διὰ
τῆς ἄκρας τοῦ ὄρους τὰς οἰκείας διεβίβασε δυνάμεις· μακροτέρᾳ μὲν καὶ
ἐπιπόνῳ χρησάμενος τῇ πορείᾳ διὰ τὰς δυσχωρίας τῶντε πετρῶν καὶ
φαράγγων καὶ τῶν ἐκ τῆς λόχμης ἐκείνης δένδρων
καὶ ἀκανθῶν· διεβίβασε δ' οὖν, καὶ κατεστρατοπέδευσε περί που τὰ
ἱππήλατα τῶν Φιλίππων, ἔνθα πάλαι Βροῦτος καὶ Κάσσιος ἐπολέμησαν
Ὀκταβίῳ Καίσαρι.
73

13...καὶ καιρὸν εἶναι λογιζομένῳ προσήκοντα μάλιστα τοῦτον αὐτοῦ
τῇ πλεονεξίᾳ καὶ δώρων τῆς τύχης τὸ κράτιστον. διὸ καὶ καθά-περ φλὸξ
ἐπῄει καὶ ἐπενέμετο διηνεκῶς τὰς πρόσω πόλεις καὶ χώρας Ῥωμαίων
δουλούμενος, μηδενὸς ὄντος, ὅτῳ ἂν ἀνθίστασθαι
ᾖ ταῖς τοιαύταις αὐτοῦ γε ὁρμαῖς. Βυζαντίοις μὲν γὰρ πολλῷ δι'ἐφέσεως
μᾶλλον ἦν, καὶ σιωπῶσι καὶ ἐκλαλοῦσι, προδεδόσθαι οἱ μέχρι
Χριστουπόλεως ἅπαντα, ἢ Καντακουζηνῷ προσγενέσθαι
κτήσασθαι. Καντακουζηνῷ δὲ τοῦτο μὲν ἀβούλητον ὅλως
ἦν·περισπωμένῳ δ' ὅμως ἐς τὰς ἐκ τῶν ὁμοφύλων μάχας καιρὸς
ὑπερμαχεῖν οὐκ ἐνῆν. διὰ δὴ ταῦτα καὶ πλὴν Θεσσαλονίκης
ἅπαντα μέχρι στενῶν Χριστουπόλεως ἐκείνῳ δεδούλωνται· μεθ'ὧν καὶ
Σεῤῥῶν ὑπάρχει τὸ μέγα τε καὶ θαυμάσιον ἄστυ, λιμῷκαὶ πολιορκίᾳ μακρᾷ
προδοθὲν καθ' ὁμολογίαν, δυοῖν ἀμηχάνοις
ἐχθροῖς. Ἐντεῦθεν ὁ Κράλης μείζων ἑαυτοῦ καταστὰς καὶ δαψιλεστέραν
ἑαυτῷ ποριζόμενος τὴν ὀφρὺν (ᾤετο γὰρ οὐδὲτῶν μέχρι Βυζαντίου
λειπομένων Ῥωμαίοις ἀνθέξειν οὐδὲν πρὸς
τὴν ἐκείνου ῥώμην τε καὶ ἡγεμονικὴν ἀρχὴν) βασιλέα Ῥωμαίων ἑαυτὸν
ἀνηγόρευσε, τήν τε βάρβαρον δίαιταν ἐς τὰ Ῥωμαίων...
1302-1302: οι Καταλανοί αποτυγχάνουν να εκπορθήσουν την πόλη. Για
να εμποδίσει την επιστροφή τους ο Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος κτίζει το
«παρά την Χριστούπολιν τείχισμα». Κουγιουμτζόγλου.
1305-1305/1306 μ.Χ. Σώμα καταλανών τυχοδιωκτών–πολεμιστών (πρώην
μισθοφόροι του Αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β Παλαιολόγου) λεηλατούν
την περιοχή. Ο Αυτοκράτορας δίνει εντολή να υψωθεί διατείχισμα στα
υψώματα πάνω από την Χριστούπολη για να εμποδίσει την διέλευση των
Καταλανών.
1305-Καστρολογος Κάστρα της Ελλάδας. Τείχισμα Χριστουπόλεως
ή Μακρό Τείχος Καβάλας Ας σημειωθεί εδώ ότι «Χριστούπολις» ήταν
το βυζαντινό όνομα της Καβάλας. Το «περί την Χριστούπολιν τείχισμα»
κατασκευάστηκε το 1307 κατ’ εντολή του Βυζαντινού Αυτοκράτορα
Ανδρόνικου Β’ Παλαιολόγου (του «Γέροντος», 1282-1328). Το έναυσμα
για την κατασκευή του ήταν η αποτυχημένη απόπειρα της «Καταλανικής
Εταιρείας» να καταλάβει την Καβάλα το 1306. Η «Καταλανική
Κομπανία» ήταν ένα σώμα αποτελούμενο από Καταλανούς, Αραγωνέζους
και Ιταλούς μισθοφόρους, που το 1303 προσλήφθηκε από τον Βυζαντινό
αυτοκράτορα για να χρησιμοποιηθεί εναντίον των Τούρκων. Στην αρχή
είχαν κάποιες επιτυχίες, αλλά όταν οι Βυζαντινοί δεν τους πλήρωσαν τα
συμφωνηθέντα, άρχισαν τις βιαιοπραγίες εναντίον του Ελληνικού
πληθυσμού. Το 1305 κατέλαβαν την Καλλίπολη, και από εκεί, με
74
πρόσχημα τα οφειλόμενα από τον αυτοκράτορα, έκαναν ληστρικές

επιδρομές στις πόλεις της Θράκης. Το πρόβλημα πήρε ακόμα μεγαλύτερες
διαστάσεις όταν δολοφονήθηκε με δόλο ο αρχηγός τους Ροζέ ντε Φλορ,
οπότε ξεκίνησε αυτό που ονομάστηκε «Καταλανική Εκδίκηση». Το 1306
και αφού είχε εξαντληθεί όλη η λεία στην ανατολική Θράκη κινήθηκαν
λεηλατώντας προς τα δυτικά, προς αναζήτηση νέων στόχων για τη
ληστρική τους δραστηριότητα. Έφτασαν μέχρι τη Θεσσαλονίκη την οποία
απέτυχαν να καταλάβουν και ενδιαμέσως πέρασαν και από την Καβάλα
όπου η επίθεσή τους ήταν επίσης αποτυχημένη.
1307-ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Καβάλας (πρώτο μέρος)
ΧΡΙΣΤΟΥΠΟΛΗΣ. Η τελευταία περίοδος της βυζαντινής πόλης είναι η
πιό ταραχώδης. Η φραγκική κατοχή υπήρξε πολύ σύντομη στη
Χριστούπολη. Οι Λομβαρδοί βαρώνοι που είχαν εγκατασταθεί στην πόλη
ήρθαν σε ρήξη με τον αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης Ερρίκο. Στη
μάχη που ακολούθησε κοντά στους Φιλίππους νικήθηκαν. Όσοι γλίτωσαν
ξολοθρεύτηκαν από τους Έλληνες των περιχώρων. Πολύ σύντομα η πόλη
πέρασε στην εξουσία του αυτοκράτορα της Νίκαιας Ιωάννη Βατάτζη. Η
Χριστούπολη οχυρώθηκε καλύτερα, γι' αυτό αποκρούσθηκαν οι
Καταλανοί που επιχείρησαν αργότερα να καταλάβουν την πόλη. Μετά την
αποτυχία τους κατέφυγαν στην περιοχή της Κασσάνδρας. Ο Ανδρόνικος
Β' Παλαιολόγος για να εμποδίσει την επιστροφή τους στη Θράκη έκτισε
ένα μακρό τείχος από το χείλος της θάλασσας ως την κορυφή του βουνού.
Η ανέγερση του μακρού τείχους το 1307 στη Χριστούπολη έγινε γνωστή
στους Καταλανούς από κάποιο αιχμάλωτο, γι' αυτό το λόγο, κι αν υπήρχε
διάθεση να επιστρέψουν, εγκαταλείφθηκε. Η ανέγερση του διατειχίσματος
του Ανδρόνικου Β' είχε χαρακτήρα οροθετικής γραμμής ανάμεσα στη
Μακεδονία και στη Θράκη. Ακριβώς την εποχή αυτή εμφανίζεται και
αναφέρεται από τους βυζαντινούς ιστορικούς και ο χαρακτηρισμός "στενά
της Χριστοπόλεως".
14ος -14ος αιώνας μ.Χ. Δημιουργείται προσωρινά το Θέμα της
Χριστουπόλεως με περιορισμένη εδαφική αρμοδιότητα.
14ος -Ένας γάλλος περιηγητής στο καραβάν-σεράι της Καβάλας πριν 470
χρόνια (1547) O Pierre Belon Belon, [7] Βλ. χάρτη μας στο Κυριάκου
Λυκουρίνου, «Η Καβάλα της Οθωμανικής περιόδου (τέλη 14ου αι.-
1912)…», ό.π., σ. 84 και στο Νεάπολις - Χριστούπολις - Καβάλα,
Οδοιπορικό στο χώρο και στο χρόνο της παλιάς πόλης, έκδ. Δήμου
Καβάλας, σ. 62.
75
14ος μ. Χ. -Ο δραματικός 14ος αιώνας αρχίζει με τη δράση των ορδών της

Καταλανικής Εταιρείας. Οι Καταλανοί, πρώην μισθοφόροι του βυζαντινού
αυτοκράτορα, ερήμωσαν τη Θράκη, αλλά απέτυχαν να καταλάβουν τη
Χριστούπολη. Από
ισπανική πηγή του 1306 μαθαίνουμε ότι με δυσκολία πέρασαν μπροστά
από τα τείχη της, που τα υπεράσπιζε φρουρά του αυτοκράτορα. Όπως
σημειώνεται στο χρονικό, οι μόνες πόλεις που δεν παραδόθηκαν στη φωτιά
και το αίμα ήταν η Κωνσταντινούπολη, η Αδριανούπολη, η Χριστούπολη
και η Θεσσαλονίκη. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
14ος -Τέλος, για την πρώιμη οθωμανική περίοδο στη Μακεδονία βλ. το
άρθρο: Ι.Δ. Ψαράς, «Η οθωμανική κατάκτηση της Μακεδονίας», στο: Ι.
Κολιόπουλος-Ι.Κ. Χασιώτης, Η νεότερη και σύγχρονη Μακεδονία.
Οικονομία - Κοινωνία - Πολιτισμός, Θεσσαλονίκη, χ.χ. Είχε προηγηθεί
κατά ένα χρόνο η κατάληψη της βυζαντινής Χριστούπολης (σημερινής
Καβάλας), για την οποία βλ. τώρα Π. Κατσώνη, «Οθωμανικές
κατακτήσεις στη βυζαντινή Μακεδονία. Η περίπτωση της Χριστούπολης
(Καβάλα)», Βυζαντινά 23 (2002-2003), 181-208.
14ος -Για να εμποδίσει την επιστροφή των Καταλανών στη Θράκη ο
Ανδρόνικος Β΄ έκτισε το «μακρό τείχος» της Χριστουπόλεως. Το
διατείχισμα, μήκους περίπου 1500 μέτρων, άρχιζε μάλλον πάνω από τις
Καμάρες και κατέληγε στην κορυφή του υψώματος όπου βρίσκεται το
Νοσοκομείο (πρώην Σανατόριο). Σήμερα δεν έχουν απομείνει παρά
ερείπια μεμονωμένων πύργων. Το τείχος έπαιξε σημαντικό ρόλο στις
πολεμικές εξελίξεις των επόμενων δεκαετιών, αφού
έλεγχε τη μοναδική διάβαση από τη Μακεδονία στη Θράκη και
αντίστροφα. Έκδοση Δήμου Καβάλας
14ος -Επίσης η παλαιοχριστιανική βασιλική και, το 14ο αιώνα, το μονύδριο
της Παναγίας της Καμμυτζιώτισσας, στη θέση της σημερινής Κοιμήσεως
της Θεοτόκου. Δεδομένου ότι η ιερότητα των χώρων διατηρείται μέσα
στους αιώνες, πιθανή θεωρείται η ύπαρξη κάποιου θρησκευτικού
κτίσματος και επί της οδού Θ. Πουλίδου, στο χώρο του ιερού της αρχαίας
Νεάπολης, εκεί όπου ανεγείρεται αργότερα το τζαμί του Χαλίλ μπέη. Ο
Εβλιγιά Τσελεμπή αναφέρει στα μέσα του 17ου αιώνα το άγνωστο σήμερα
Κλισά μεστζίτ, το όνομα του οποίου υποδηλώνει ότι πρόκειται για παλιά
εκκλησία (κλισά = «εκκλησιά»). Έκδοση Δήμου Καβάλας...από αλλού
Προφανώς αυτό έγινε και στην Καβάλα του 16ου αιώνα. Η θέση όπου
βρίσκεται το τζαμί του Χαλίλ μπέη είναι όντως πλεονεκτική... Το τζαμί του
76
Χαλίλ Μπέη βρίσκεται στο κέντρο της χερσονήσου, κοντά στο Φρούριο
και πάνω σε δρόμους που οδηγούν στην ακρόπολη και στις πύλες των
τειχών ...
14ος -14ος Είχε προηγηθεί κατά ένα χρόνο η κατάληψη της βυζαντινής
Χριστούπολης (σημερινής Καβάλας), για την οποία βλ. τώρα Π.
Κατσώνη, «Οθωμανικές κατακτήσεις στη βυζαντινή Μακεδονία. Η
περίπτωση της Χριστούπολης (Καβάλα)», Βυζαντινά 23 (2002-2003),
181-208...Στη μνημειακή σε μέγεθος τοιχογραφία στον Άγιο Γεώργιο του
άρχοντος Γραμματικού στη Βέροια (14ος αι.) η Παναγία συνοδεύεται από
τον ... του Μουζάκη προβάλλει από βραχώδη. 177 Ο ΧΡΙΣΤΟΣ
ΕΛΚΟΜΕΝΟΣ ΕΠΙ ΣΤΑΥΡΟΥ (4ος αι-15ος αι.)...
14ος -Η Κεντρική και Δυτική Μακεδονία κατά τον Evligia Tselempē:

- Σελίδα 46. Evliya Çelebi, Vasilēs Dēmētriadēs - 1973 235), στή Βέροια
(σ. 250), στήν Αχρίδα (σ. 283) και στή Στρώμνιτσα (σ. 333). ... Ό
Αλέξανδρος είναι γιος του Έλληνα φιλοσόφου Φιλίππου και κυρίαρχου
της Καβάλας (σ. 329)· στά Γεννιτσά δμως ύπηρχαν δύο κάστρα
χτισμένα ...
14ος -Ιστορία της Καβάλας kaval.kav.sch.gr/ Στα τέλη του 14ου αιώνα
καταστρέφεται ολοκληρωτικά από τους Τούρκους και από τα μέσα του
16ου αιώνα, κατά τη πρώιμη οθωμανική περίοδο, παρουσιάζεται μία νέα
πόλη με την ονομασία Καβάλα με σημαντικά έργα όπως ο ενισχυμένος
εξωτερικός περίβολος των τειχών της, το υδραγωγείο – aquaduct (οι
γνωστές καμάρες) και το πρώτο μουσουλμανικό τέμενος (ο σημερινός
ναός του Αγίου Νικολάου) στο χώρο του οποίου κατά την παράδοση
αποβιβάσθηκε ο Απόστολος Παύλος.
14ος -14ος Είχε προηγηθεί κατά ένα χρόνο η κατάληψη της βυζαντινής
Χριστούπολης (σημερινής Καβάλας), για την οποία βλ. τώρα Π. Κατσώνη,
«Οθωμανικές κατακτήσεις στη βυζαντινή Μακεδονία. Η περίπτωση της
Χριστούπολης (Καβάλα)», Βυζαντινά 23 (2002-2003), 181-208. Βλ. P.
Schreiner, Die byzantinische Kleinchroniken, τ. Ι-ΙΙΙ, Βιέννη 1983. Για ένα
παράδειγμα πολλαπλών κατακτήσεων μακεδονικής πόλης και
αμφισβητήσεων στις πηγές της εποχής βλ.: Κ. Σταθοπούλου-Ασδραχά, «Οι
τουρκικές καταλήψεις της Βέροιας (14ος, 15ος αι.) και τα προνόμια μιας
χριστιανικής οικογένειας», Επιθεώρηση Τέχνης, 20 (1965), 152-157.
14ος-ΔΗΜΩΦΕΛΕΙΑ 2015 Η οχύρωση της βυζαντινής Χριστούπολης
διακρίνεται σε αρκετά σημεία κάτω από τις μεταγενέστερες επισκευές των
77
τειχών. Ο κεντρικός κυλινδρικός πύργος της Ακρόπολης είναι πιθανότατα

βυζαντινής εποχής- η ύπαρξη ενός οχυρού πύργου, κατοικία του
φρουράρχου και κατάλληλου για προβολή της τελευταίας άμυνας, ήταν
κοινή στις Βυζαντινές Ακροπόλεις-, η δεξαμενή, οι δύο πύργοι της βόρειας
πλευράς, καθώς και η ΒΔ πύλη της Ακρόπολης με τη ζεματίστρα, ένα
αμυντικό στοιχείο των βυζαντινών οχυρωματικών κατασκευών του
Ελλαδικού χώρου μετά την εποχή της Φραγκοκρατίας. Βέβαια, παραμένει
άγνωστη η αρχική μορφή αυτών των κτισμάτων, που προσαρμόστηκαν
στη μεταγενέστερη οχυρωματική κατασκευή. Ένα σημαντικό
οχυρωματικό έργο των αρχών του 14ου αιώνα αποτελεί και «το παρά την
Χριστούπολιν τείχισμα», το οποίο σώζεται σε μνημειακή ακόμα
κατάσταση στα βόρεια της Καβάλας. Σύμφωνα με τις πληροφορίες των
πηγών, το τείχος είναι έργο του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β’
Παλαιολόγου στα 1302, με στόχο την ενίσχυση της αμυντικής γραμμής
των στενών που ήλεγχε το φρούριο της Χριστούπολης.
14ος-Λυκουρίνος, Κ., «Η Καβάλα της οθωμανικής περιόδου (τέλη 14ου
αι.-1912. Η παλιά πόλη – συνοικία της Παναγίας», Η παλιά πόλη της
Καβάλας (7ος π.Χ.-20ός αι.). Ο χώρος, οι άνθρωποι, τα τεκμήρια της
ιστορίας, Εξωραϊστικός Πολιτιστικός Σύλλογος Παναγίας «το Κάστρο»,
Καβάλα 2005,τ. 1, σ. 51-231. Λυκουρίνος, Κ., «Η Καβάλα της
τουρκοκρατίας (1391-1912) στα κείμενα των ξένων
περιηγητών»,Υπόστεγο 8-9 (Καβάλα 1997) 166-206.
1307-Σε ποια εποχή ανάγεται όμως αυτό το παλαιό υδραγωγείο, ο αρχικός

πυρήνας των Καμαρών; Υποστηρίχθηκε στο παρελθόν ότι οι Καμάρες
ανοικοδομήθηκαν πάνω στο βυζαντινό τείχισμα, το «μακρό τείχος» που
έκτισε το 1307 ο Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος για να ελέγχει τη μοναδική
διάβαση από τη Μακεδονία στη Θράκη. Κατά την εκδοχή αυτή, το
τείχισμα, που ξεκινούσε από το ύψωμα του
Σανατόριου, ακολουθούσε στο τελείωμά του την πορεία των
μεταγενέστερων Καμαρών, έφραζε το στενό ισθμό και κατέληγε στο
κάστρο της Χριστούπολης. Σ’ αυτό το τελευταίο τμήμα του ενσωμάτωνε
τον αγωγό του νερού και έτσι εκτός
από τον αμυντικό του ρόλο επιτελούσε παράλληλα και λειτουργία
υδραγωγείου. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
78
1307-Πρόκειται για το τείχος από τις Καμάρες μέχρι το “Σανατόριο”, το

μακρό τείχος που έκτισε ο Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος το 1307 για να
ελέγχει τη μοναδική διάβαση από τη Μακεδονία στη Θράκη.
1320-Γύρω στα 1320 ο Ι. Καντακουζηνός αναζητά για την παράταξη του
μια στρατιωτική βάση στη Μακεδονία ή στη Θράκη. Προκρίνει το
«κρατερόν φρούριον» της Χριστούπολης, επισημαίνοντας τρία βασικά
πλεονεκτήματά του: Διαθέτει φυσικά οχυρωμένη θέση και ισχυρά τείχη.
Κατέχει τη θέση «κλείθρου» (= αμπάρας) στο μέσον δύο περιοχών και
μπορεί να
φράξει την πορεία της δυτικής στρατιάς προς την Ανατολή. Βρίσκεται σε
παράλια θέση και έτσι μπορεί να εξασφαλίσει ναυτικές συμμαχίες. Έκδοση
1321 -Στους εμφυλίους πολέμους του 14ου αιώνα, στους οποίους
αναμείχθηκαν Σέρβοι και Τούρκοι, η Χριστούπολη βρέθηκε λόγω της
επίκαιρης θέσης της στο προσκήνιο της κρίσης. Το 1321-1328 αποτέλεσε
στρατιωτική βάση του Ανδρόνικου Γ΄, εγγονού του αυτοκράτορα
Ανδρόνικου Β΄. Όταν η διαμάχη
τερματίστηκε με το μοίρασμα της αυτοκρατορίας, η πόλη εκχωρήθηκε
στον εγγονό και αποτέλεσε την οροθετική γραμμή στις κτήσεις των δύο
αυτοκρατόρων. Διοικητής της ήταν τότε ο Θεόδωρος Παλαιολόγος. Στα
χρόνια της βασιλείας του Ανδρόνικου Γ΄ (1328-1341) αναφέρεται
ξεχωριστό «Θέμα Χριστουπόλεως», αλλά μάλλον ήταν «κατεπανίκιον»,
μια προσωρινή και εδαφικά περιορισμένη διοικητική μονάδα. Έκδοση
Δήμου Καβάλας. Και Κατά τα έτη 1321-1328 το κράτος ταλανίζεται από
εμφύλιο πόλεμο. Η πόλη κατέστη κέντρο επιχειρήσεων του νέου
Ανδρόνικου. Βικιπαίδεια.
ΧΡΙΣΤΟΥΠΟΛΗΣ. Η περίοδος 1321-28 καλύπτεται από τον εμφύλιο
πόλεμο των δύο Ανδρόνικων. Κατά την περίοδο αυτή η Χριστούπολη
κατέστη κέντρο των ενεργειών του νέου Ανδρόνικου. Η διαμάχη τελικά
ανάμεσα στον παππού και στον εγγονό κατέληξε στο μοίρασμα της
αυτοκρατορίας. Η Χριστούπολη παρέμεινε στο νέο Ανδρόνικο και
αποτέλεσε την οροθετική γραμμή ανάμεσα στις κτήσεις των δύο
αυτοκρατόρων. Το 1325 διοικητής της Χριστούπολης ήταν ο Θεόδωρος
Παλαιολόγος.
79
1341-Κατά τη δεύτερη φάση των δυναστικών πολέμων (1341-1347) η

προσπάθεια του Ι. Καντακουζηνού και των ξένων συμμάχων του,
Τούρκων και Σέρβων, δεν άγγιξε τη Χριστούπολη. Εμπόδιο στα σχέδια
του στάθηκε και το
«τείχισμά» της, που το υπεράσπιζε η φρουρά της πόλης και δυνάμεις του
νόμιμου αυτοκράτορα από την Κωνσταντινούπολη. Έτσι η αυτόνομη
ηγεμονία του έφτασε μέχρι τα προάστια της Χριστούπολης. Το ίδιο και η
απέραντη επικράτεια του Στέφανου Δουσάν. Ο Σέρβος κράλης
εκμεταλλευόμενος τις εμφύλιες έριδες στέφθηκε βασιλεύς και
αυτοκράτωρ Σερβίας και Ρωμανίας και επεκτάθηκε
μέχρι το Νέστο. Στα χέρια των Βυζαντινών έμειναν μόνο η Θεσσαλονίκη
και η Χριστούπολη. Έκδοση Δήμου Καβάλας
1350-Λίγο πριν το 1350 οι αδελφοί Αλέξιος και Ιωάννης από τη Βιθυνία
κατέλαβαν το κάστρο της Ανακτορούπολης, στη σημερινή Νέα Πέραμο,
και το χρησιμοποίησαν ως ορμητήριο για επιδρομές. Το 1357 είχαν υπό
τον έλεγχό τους
τη Χριστούπολη και τη Θάσο. Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Ε΄ Παλαιολόγος
βρέθηκε προ τετελεσμένων και τους παραχώρησε τα κάστρα της περιοχής
και τη διοίκηση της Χριστούπολης. Τα δύο αδέλφια –«μέγας
στρατοπεδάρχης» και «μέγας πριμικήριος» πλέον– ίδρυσαν τη μονή
Παντοκράτορος στο Άγιο Όρος, κτήμα της οποίας ήταν και η μικρή μονή
της Παναγίας της Καμμυτζιώτισσας, που πρέπει να βρισκόταν στη θέση
της σημερινής εκκλησίας της Παναγίας. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1350-1350 μ.Χ. Πραγματοποίηση πειρατικών επιδρομών στη περιοχή της
Χριστούπολης.
ΧΡΙΣΤΟΥΠΟΛΗΣ. Οι εμφύλιοι πόλεμοι συνεχίστηκαν και στα
μετέπειτα χρόνια ανάμεσα στον Ιωάννη ΣΤ' Καντακουζηνό και Ιωάννη Ε'
Παλαιολόγο. Η παραίτηση όμως του πρώτου και ο θάνατος του Στέφανου
Δουσάν που συνέβησαν το 1355 ανακούφισαν κάπως την αυτοκρατορία.
Το Μάρτιο του 1356 ή 1357, όπως μαθαίνουμε από ένα χρυσόβουλο του
αυτοκράτορα Ιωάννη Ε' Παλαιολόγου, παραχωρούνται τα κάστρα της
Χριστούπολης, Ανακτορούπολης και Θάσου στο μέγα πριμικήριο Αλέξιο
και στον πρωτοσέβαστο Ιωάννη, που ήταν αδέρφια. Ο Αλέξιος είχε
πεθάνει προ του 1373, ενώ ο Ιωάννης συνέχισε να κατέχει τη
80
Χριστούπολη μέχρι που αποσύρθηκε στη μονή του Παντοκράτορα, όπου

και συνέταξε τη διαθήκη του το 1384.
1356-1356/1357 μ.Χ. Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ε’ Παλαιολόγος
παρέδωσε τη διοίκηση της Χριστουπόλεως στους αδελφούς Ιωάννη και
Αλέξιο.
1357-...οι αδερφοί Αλέξιος και Ιωάννης από τη Βιθυνία ελέγχουν τη
Χριστούπολη. Μονή της Παναγίας της Καμμμυτζιώτισσας στη θέση της
σημερινής εκκλησίας της Παναγίας.
1380-Το 1380 όταν οι εναπομείναντες κάτοικοι έκλεισαν το φρούριο, έδινε
την ενύπωση αλόγου (στα Ιταλικά σημαίνει cavallo) με τα νωτά
στραμμένα προς την θάλασσα .Ετσι οι Γενουάτες μετονόμασαν την
Χριστούπολη σε Καβάλα...
1383-Η Χριστούπολη παρέμεινε υπό βυζαντινή διοίκηση μέχρι περίπου
το 1380. Όμως οι Τούρκοι είχαν κυριαρχήσει στην ενδοχώρα της
ανατολικής Μακεδονίας και βρίσκονταν προ των πυλών. Το 1383 η πόλη
παραδόθηκε στον Εβρενός μπέη και περιήλθε σε καθεστώς υποτέλειας,
πιθανότατα υπό τη διοίκηση του Μανουήλ Παλαιολόγου. Φαίνεται όμως
ότι οι κάτοικοι της πόλης αθέτησαν τους όρους της υποτέλειας, γεγονός
που προκάλεσε την οργή του Σουλτάνου.
Το 1391 η Χριστούπολη πολιορκήθηκε εκ νέου, κυριεύτηκε και
παραδόθηκε στη μανία των κατακτητών της. Η μοναδική πηγή που
μνημονεύει το γεγονός, ιστορεί μια βιβλική καταστροφή: Η πόλη
κατεδαφίστηκε «εκ βάθρων» και οι
κάτοικοί της, όσοι δεν αιχμαλωτίστηκαν, σκορπίστηκαν στις γύρω
περιοχές. Έτσι έπεσε η αυλαία στη βυζαντινή περίοδο της ιστορίας της
πόλης. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1383-1383 μ.Χ. Η πόλη περιέρχεται σε κατάσταση υποτέλειας στους
Οθωμανούς Σουλτάνους, γίνεαται ναυτική βάση και ενδεχομένως
απολαμβάνει ειδικό προνομιακό καθεστώς.
1384-1384 -1390 μ.Χ. Η πόλη παραμένει σημαντικός σταθμός στις
χερσαίες επικοινωνίες και καλό λιμάνι στα μόλις κατακτημένα εδάφη.
1387-Η ιστορία του νέου ελληνισμού. : Arches kai diamorphōsē tou -
Σελίδα 120. Α. Ε. Βακαλόπουλος. Α. Ε. Βακαλόπουλος. ... τή
Μακεδονία. Οι Τούρκοι κυριεύουν τις Σέρρες (1383) και μέ αύτές ως
ορμητήριο εκστρατεύουν καί υποτάσσουν τή Βέροια (1385-1386), τό
Μοναστήρι (1382 - 1383), τή Χριστούπολη (Καβάλα) στά 1387, ...
81
1387-Ιστορία της Καβάλας Σύλλογος Αγίας Βαρβάρας και Πεντακοσίων..

να την κατακτήσουν. Κατά την εμφάνιση των Οθωμανών στα
Βαλκάνια ο Μουράτ Α' κατέλαβε την πόλη το 1387, αλλά την
παραχώρησε στον αυτοκράτορα Μανουήλ Β' Παλαιολόγο. Η πόλη υπέστη
ολοκληρωτική καταστροφή και αφανίστηκε απο τον Βαγιαζήτ Α' το 1391,
όταν την κατέλαβε οριστικά και εξόντωσε το μεγαλύτερο μέρος του
πληθυσμού. Όσοι δε σφαγιάστηκαν, βρήκαν σωτηρία σε άλλα εδάφη.
Έτσι, η πόλη και η περιοχή της ερημώθηκαν.
ΧΡΙΣΤΟΥΠΟΛΗΣ. Η Χριστούπολη δεν παρέμεινε για πολύ ελεύθερη.
Το 1387 συνθηκολόγησε κι έγινε φόρου υποτελής στους Τούρκους. Η
υποτέλεια της γίνεται γνωστή στις 22 Ιουλίου 1387 από ένα ψήφισμα της
βενετικής συγκλήτου. Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1391, η
Χριστούπολη κυριεύεται από τους Τούρκους και καταστρέφεται
ολοκληρωτικά. Το γεγονός της καταστροφής της μνημονεύεται σε μια
ενθύμιση που αναγράφει: "εωκθ' ινδ. ΙΔ...εν αυτώ τω έτει εάλω η
Χριστώνυμος πόλις και κατεδαφίσθη εκ βάθρων εις τάχος και οι οικήτορες
ταύτης διεσκορπίσθησαν εν διαφόροις τόποις και χώρες" γέγονε δε τούτο
το ολέθριον κακόν δια τίνων οικητόρων τήσδε της πόλεως- τοσαύτη δε
γέγονεν η φθορά και η κατάλυσις των ενοικούντων χριστιανών ως έγωγε
οίμαι, οία γέγονεν έκπαλαι επί Ναβουχοδονόσωρ εν τη Ιερουσαλήμ
πόλει". Η Χριστούπολη ως πόλη έπαψε πια να υπάρχει και θα περάσουν
140 περίπου χρόνια για να ανασυνοικισθεί και να εμφανισθεί ξανά στο
προσκήνιο της ιστορίας ως νέα πόλη, με νέο όνομα, το σημερινό όνομα
της Καβάλας.
1387-Kavala, une ville grecque au parfum ottoman 23 Juillet 2009 Rédigé
par Nat et publié depuis Overblog L’agréable et dynamique ville grecque
de Kavala, ancienne Neapolis, jumelée entre autres avec la proche
Tekirdağ en Turquie, est un port de commerce important situé sur
l’axeThessalonique – Istanbul. Kavala, Grèce Cette 81ura qui a 81urant
plusieurs fois de noms 81urant son existence mouvementée, conquise par
les Turcs en 1387, reste entre les mains de l’empire ottoman jusqu’en
1912… De cette période de son histoire, il reste plusieurs magnifiques
vestiges...από αλλού Το 1387 η πόλη υποτάσσεται φορολογικά, έπειτα
συνθηκολογήσεως, στους Οθωμανούς και το 1391 καταλήφθηκε από τα
στρατεύματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Βικιπαίδεια... 1387: πρώτη
κατάληψη της Χριστουπόλεως από τους Οθωμανούς.Κουγιουμτζόγλου.
82
1387-Ιστορία του νέου Ελληνισμού Arches και diamorphōsē tou -

Σελ.120 Α.Ε. Βακαλόπουλος - 1961 ...τη Χριστούπολη (Καβάλα)
στά.1387, κάνουν φόρου υποτελή τη Θεσσαλονίκη (1387) ύστερ' άπό
τετραετή πολιορκία, ... Μερικά άπό τά γεγονότα αυτά είναι πιο σκοτεινά
άπό τά προηγούμενα που διαδραματίστηκαν στην Ανατολική Θράκη.
1391-Στεφανίδου, Α., Η πόλη – λιμάνι της Καβάλας κατά την περίοδο της
τουρκοκρατίας. Πολεοδομική και ιστορική διερεύνηση (1391-1912), έκδ.
Ι.Λ.Α.Κ., Καβάλα 2007.
1391-Παλαιά Καβάλα. Από τη Βικιπαίδεια.Η Παλαιά Καβάλα (γνωστή
και ως Εσκί Καβάλλα και Σκάβαλα) είναι χωριό του Δήμου Καβάλας της
περιφερειακής ενότητας Καβάλας, στην περιφέρεια Ανατολικής
Μακεδονίας και Θράκης. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011, έχει 108
κατοίκους. Βρίσκεται σε υψόμετρο 360 μέτρων, στα Όρη Λεκάνης. Απέχει
15 χιλιόμετρα από την Καβάλα. Με το πρόγραμμα Καποδίστριας
εντάχθηκε στον δήμο Φιλίππων, και παλαιότερα υπαγόταν στην
κοινότητα Παλαιάς Καβάλας. Είναι αναγνωρισμένη ως παραδοσιακός
οικισμός. Ιστορία. Στην περιοχή της Παλιάς Καβάλας έχουν βρεθεί
βραχογραφίες, οι οποίες χρονολογούνται από την Εποχή του χαλκού και
του σιδήρου. Παρόμοιες βραχογραφίες έχουν βρεθεί και σε άλλα μέρη της
Ελλάδας, όπου γινόταν εκσκαφή μετάλλων ή βρίσκονταν σπήλαια. Κατά
την αρχαιότητα, στην περιοχή βρισκόταν η αρχαία πόλη Σκάβαλα, μια
από τις πόλεις της Ηδωνίδας, αποικία της Ερέτριας. Το όνομα της πόλης
ετυμολογείται από τα σκάμματα από τα μεταλλεία χρυσού και αργύρου.
Το όνομα Σκάβαλα με το καιρό παραφθάρηκε σε Καβάλα. Μετά την
κατάληψη της Χριστούπολης (σημερινή Καβάλα) από τους Οθωμανούς
το 1391, οι κάτοικοί της μετοίκησαν στην Παλαιά Καβάλα, ενώ στο χωριό
λίγο αργότερα εγκαταστάθηκαν και Τούρκοι (το Εσκί στα τουρκικά
σημαίνει παλιό). Οι Έλληνες κάτοικοί της την εγκατέλειψαν το 1528 και
εγκαταστάθηκαν πάλι στην Καβάλα, όταν αυτή ξαναχτίστηκε.
1391-Έκδοση Δήμου Καβάλας.Στη σημερινή Καβάλα τίποτε δε θυμίζει το
βυζαντινό της παρελθόν. Ό,τι είχε αντέξει στο χρόνο και ό,τι είχε απομείνει
από τη μεγάλη καταστροφή του 1391 το αφάνισε ο μετασχηματισμός της
πόλης στις αρχές του 16ου αι. Οι περιηγητές των πρώτων αιώνων της
τουρκοκρατίας δεν αναφέρουν κανένα βυζαντινό μνημείο, παρά μόνο το
«μακρό τείχος», που κι αυτό καταρρέει τους επόμενους αιώνες. Τα πιο
σημαντικά κατάλοιπα της Χριστούπολης είναι τα απομεινάρια της
βυζαντινής οχύρωσης, της ακρόπολης και των τειχών, που όμως είναι
«ορατά» μόνο από τους ειδικούς.
83
1391-Στεφανίδου, Αιμιλία. Η πόλη λιμάνι της Καβάλας κατά την

περίοδο της τουρκοκρατίας : Πολεοδομική και ιστορική διερεύνηση
(1391-1912) / Αιμιλία Στεφανίδου. - 1η έκδ. - Καβάλα : Ιστορικό και
Λογοτεχνικό Αρχείο Καβάλας, 2007... Τίτλος: Η Πόλη - Λιμάνι της
Καβάλας κατά την Περίοδο της Τουρκοκρατίας. Πολεοδομική και
Ιστορική Διερεύνηση, 1391 - 1912 Συγγραφέας: Αιμιλία Στεφανίδου
Τόπος έκδοσης: Καβάλα Έτος αρχικής έκδοσης: 2007.
1391-Η κατάληψη της Χριστούπολης σήμανε και την ερείπωση της
βυζαντινής οχύρωσης. Ό,τι απέμεινε από την καταστροφή του 1391
εγκαταλείφθηκε στη φθορά του χρόνου μέχρι τις αρχές του 16 ου αιώνα.
Έκδοση Δήμου Καβάλας... 1391: καταστροφή Χριστουπόλεως από τους
Οθωμανούς Τούρκους – ο πληθυσμός σκορπίζεται στη γύρω
περιοχή.Κουγιουμτζόγλου.
1391-Η πόλη λιμάνι της Καβάλας κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας
(1391 – 1912) Πολεοδομική και ιστορική διερεύνηση Αιμιλίας
Στεφανίδου. Σεπτέμβριος 12, 2013 -
1391-1391 μ.Χ. Εξαγριωμένος ο Σουλτάνος Βαγιαζήτ Α΄ διατάζει την
καταστροφή της Χριστούπολης. Η πόλη καταστρέφεται και οι κάτοικοί
της όσοι δεν εξανδραποδίζονται, σκορπίζονται στις γύρω περιοχές και
πόλεις.
1391-Η Χριστούπολη ήταν ένας μικρός οικισμός σε όλη τη διάρκεια της
μεσαιωνικής περιόδου της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (του Ανατολικού
Ρωμαϊκού Κράτους, όπως η ίδια η Αυτοκρατορία αποκαλούσε και
αντιλαμβανόταν τον εαυτό της) και
το μοναδικό αξιομνημόνευτό της χαρακτηριστικό ήταν η ύπαρξη μιας
ισχυρής οχύρωσης σε θέση στρατηγικής σημασίας. Οι νέοι κυρίαρχοι της
περιοχής από τα τέλη του 14ου αιώνα, οι Οθωμανοί, κατέστρεψαν τη
Χριστούπολη στα 1391. Μοναδικός γνωστός σε εμάς χώρος χριστιανικής
λατρείας την ίδια περίοδο, όταν ένας μικρός αριθμός παλιών κατοίκων της
βυζαντινής πόλης παρέμεινε σε αυτήν μετά την καταστροφή της από τους
Οθωμανούς, ήταν το «μονύδριον», δηλαδή το μικρό μοναστήρι, της
Θεοτόκου Καμμυτζιωτίσσης. Αυτό ήταν μετόχι της Μονής
Παντοκράτορος του Αγίου Όρους και κατείχε κάποια κτίσματα και
καλλιεργήσιμα εδάφη
στην περιοχή. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1391-Η Καβάλα στα κείμενα των ξένων περιηγητών (1391 -1591) (

απόσπασμα από εργασία του Κυριάκου Λυκουρίνου δημοσιευμένη στο
84
Περιοδικό ΥΠΟΣΤΕΓΟ του Συνδέσμου Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών

Καβάλας, τεύχος 8-9. Από τους ξένους περιηγητές που περιπλανήθηκαν
στον ελληνικό χώρο κατά τη μακραίωνη περίοδο της Τουρκοκρατίας,
πάμπολλοι ήταν αυτοί που κατέγραψαν τις εντυπώσεις κι εμπειρίες τους·
Τα κείμενα αυτά, που δημοσιεύτηκαν με πρωτοβουλία δική τους ή άλλου,
αποτελούν αυθεντικές πηγές ανεκτίμητης αξίας. Οι ταξιδιώτες
καταγράφουν ό,τι βλέπουν κι ό,τι ακούν. Δίνουν πληροφορίες
γεωγραφικές, εθνογραφικές, ιστορικές, τοπογραφικές, αρχαιολογικές,
λαογραφικές, φυσιογνωστικές. Προσφέρουν στοιχεία για την πολιτική,
κοινωνική και οικονομική ζωή, τη σύνθεση του πληθυσμού, τους θρύλους
και τις παραδόσεις των κατοίκων. Περιγράφουν το φυσικό τοπίο, τους
οικισμούς, τα μνημεία, τη χλωρίδα και πανίδα και συχνά εμπλουτίζουν τις
σελίδες των έργων τους με χάρτες, σχεδιαγράμματα, ζωγραφικούς πίνακες
και φωτογραφίες, που απαθανατίζουν εικόνες του καθημερινού βίου,
αξιοθέατα και κάθε λογής αντικείμενα. Έτσι αποκαλύπτουν άγνωστες
πτυχές και αποτυπώνουν άμεσα την ταυτότητα ενός τόπου. Μέσα από το
πλούσιο και πολυποίκιλο υλικό των περιηγητικών κειμένων ο ερευνητής
κι ο αναγνώστης προσεγγίζουν το παρελθόν με τα μάτια του αυτόπτη,
χωρίς την καταλυτική απόσταση του χρόνου, και ανακαλύπτουν
πληροφορίες απρόσμενες, που δεν υπάρχουν σε καμιά άλλη πηγή.
Οι περιηγητές που πέρασαν, προγραμματισμένα ή τυχαία, από την
Καβάλα ήταν λίγοι. Η πόλη δεν παρουσίαζε για τον ξένο ταξιδιώτη κάποιο
ιδιαίτερο ενδιαφέρον ήταν μια μικρή, τυπική πόλη της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας. Τις λίγες δεκάδες των περιηγητών που την επισκέφτηκαν
τις οφείλει στη γεωγραφική της θέση: Η Καβάλα ήταν, για όσους επέλεγαν
το δύσκολο δρόμο της ξηράς, αναγκαίο πέρασμα - σταθμός στο δρόμο
προς και από την Κωνσταντινούπολη και ορμητήριο για τη Θάσο. Απ'
όσους προτιμούσαν τους ασφαλέστερους και συνηθέστερους θαλάσσιους
δρόμους λίγοι αποβιβάζονταν στην πόλη μας. Συνήθως αυτοί που
επισκέπτονταν τα ερείπια των Φιλίππων ή ήθελαν να γνωρίσουν εκ του
πλησίον τα μέρη που πρωτοπάτησε ο Απόστολος Παύλος στην ευρωπαϊκή
περιοδεία του.
Τα αποσπάσματα των έργων τους που αναφέρονται στην Καβάλα είναι
στις περισσότερες περιπτώσεις μικρά: από λίγες σειρές μέχρι λίγες
σελίδες. Μέσα όμως απ' αυτά διαγράφεται η ιστορική ταυτότητα του τόπου
μας, μια ταυτότητα αρκετά γνήσια, γιατί προκύπτει από περιγραφές και
παρατηρήσεις ανθρώπων με διαφορετική προέλευση, ιδιότητα κι
ενδιαφέροντα, που καλύπτουν χρονικά μια περίοδο πέντε περίπου αιώνων.
Στα περιορισμένα πλαίσια αυτής της δημοσίευσης δεν είναι βέβαια δυνατό
να παρουσιάσουμε εν εκτάσει τα αποσπάσματα αυτά, ούτε πολύ
περισσότερο να προχωρήσουμε σε επεξεργασία, κριτική ανάλυση και
ένταξη των πληροφοριών στα ιστορικά πλαίσια της εποχής τους (αδυναμία
που προσπαθούμε να θεραπεύσουμε, εν μέρει βέβαια, με ελάχιστα
85
εμβόλιμα σχόλια και παραπομπές στη βιβλιογραφία και σε αρχειακές

πηγές). Θα περιοριστούμε αναγκαστικά στην απλή παρουσίαση των ξένων
ταξιδιωτών και των έργων τους, θα επισημάνουμε τα θέματα που κίνησαν
την προσοχή τους και θα τονίσουμε τα πιο ενδιαφέροντα, κατά την άποψη
μας, σημεία από τις καταγραμμένες εντυπώσεις και μαρτυρίες τους.
1391-Μια σημείωση σε χειρόγραφο της αγιορείτικης Μονής

Παντελεήμονος είναι η μοναδική μαρτυρία για την κατάληψη της
Χριστούπολης από τους Τούρκους το 1391: «εν αυτώ τω έτει εάλω παρά
των απίστων Μωαμεθανών η Χριστώνυμος πόλις ήγουν η Χριστούπολις και
κατεδαφίσθη εκ βάθρων, εις τάχος, και οι οικήτορες ταύτης διεμερίσθησαν
εν διαφόροις τόποις και χώραις…». Κατά τη μαρτυρία, η Χριστούπολη
καταστράφηκε ολοκληρωτικά και εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους
της. Υπήρξε λοιπόν ένα κενό στη ζωή της χερσονήσου και για πόσο
χρονικό διάστημα; Βέβαιη απάντηση δεν μπορεί να δοθεί. Πάντως η φυγή
των κατοίκων και η πιθανολογούμενη ερήμωση της πόλης πρέπει να ήταν
πρόσκαιρη. Οι οθωμανικές αρχειακές πηγές βεβαιώνουν ότι στη
χερσόνησο της Καβάλας υπήρχαν εστίες οργανωμένης ζωής τουλάχιστον
κατά το τελευταίο τέταρτο του 15ου αιώνα, ίσως και νωρίτερα. Έκδοση
1391-Πολιτιστικός Σύλλογος Παλιάς Καβάλας. Γύρω στο 1391, τα

Παλαιά Σκάβαλα κατοικούνται και πάλι από Καβαλιώτες που βρίσκουν
εκεί καταφύγιο, μετά την καταστροφή της πόλης τους (Χριστούπολις),
από το Τουρκικό στρατό. Σύντομα όμως το χωριό θα κατοικηθεί από
Τούρκους, οι οποίοι μάλιστα θα αλλάξουν το όνομα του σε Eski Kavala
(eski σημαίνει παλιό).
1391-Για περισσότερο από πέντε αιώνες, από το 1391 μέχρι το 1912, η

Καβάλα βρίσκεται υπό οθωμανική κυριαρχία. Κατά τη μακραίωνη αυτή
περίοδο οι οικονομικές και κοινωνικές της δομές σταδιακά
μετασχηματίζονται και η πόλη μεταμορφώνεται από οχυρό κάστρο σε
μικρή μουσουλμανική πόλη και στη συνέχεια σε ακμαίο εμπορικό κέντρο.
Οι πρώτες δεκαετίες παραμένουν «σκοτεινές». Γνωρίζουμε μόνο ότι η
μητρόπολη της Χριστούπολης καταργείται το 1395 και η επαρχία της
παραχωρείται ως εξαρχία στον επίσκοπο της Ελευθερούπολης. Η εξέλιξη
αυτή συνδέεται αναμφίβολα με τη μεγάλη μείωση του χριστιανικού
πληθυσμού της μητροπολιτικής έδρας, ίσως και με την ολοκληρωτική
καταστροφή και ερήμωσή της. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
86
1391-Το Φρούριο Καβάλας είναι οθωμανικό οχυρωματικό έργο. Στην

θέση βρισκόταν παλαιότερο βυζαντινό κάστρο το οποίο καταστράφηκε
κατά την κατάκτηση της πόλης το 1391. Την εποχή του Σουλεϊμάν του
Μεγαλοπρεπούς (1520-1566) αποκαθιστώνται τα παλαιά τείχη και
χτίζεται το νεόδμητο κάστρο.Βικιπαίδεια.
1391-Το κάστρο που δεσπόζει στην κορυφή της χερσονήσου, σε ύψος
περίπου 70 μέτρων, είναι έργο της πρώτης οθωμανικής περιόδου.
Ανοικοδομήθηκε στη θέση της βυζαντινής ακρόπολης, η οποία είχε
καταστραφεί το 1391, όταν η Χριστούπολη κυριεύτηκε από τους
Τούρκους μετά από πολιορκία. Από τις διάφορες φάσεις της βυζαντινής
οχύρωσης λίγα απέμειναν: Ο μοναδικός πεντάπλευρος πύργος, τμήμα του
διαχωριστικού τείχους, μικρά τμήματα τειχών δίπλα από τις δύο πύλες του
εξωτερικού περίβολου κ.ά. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1400-Για 300 περίπου χρόνια (1400-1700) λείπουν οι μαρτυρίες για την
ύπαρξη χριστιανικού χώρου λατρείας στην Καβάλα. Οι παλαιότερες
αναφορές για τη «μοναδική εκκλησία της Καβάλας» προέρχονται από
γαλλικά έγγραφα του 1710 και 1716. Το κενό αυτό θα μπορούμε να
καλύψει εν μέρει μια πληροφορία από αγιορείτικη πηγή: Σε χειρόγραφο
της Μονής Διονυσίου αναφέρεται ότι ο Όσιος Φιλόθεος μόνασε από το
1526 μέχρι το 1551 στο «Μοναστήριον της Αειπαρθένου Θεοτόκου
εις την Χρυστούπολιν της Μακεδονίας». Δεν είναι όμως βέβαιο αν
πρόκειται για την Καβάλα ή, όπως φαίνεται πιθανότερο, για τη
Χρυσούπολη, πόλη στις εκβολές του Στρυμόνα. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1425-Το 1425 ανοικοδομείται το κάστρο και εγκαθίσταται φρουρά. Έτσι
δημιουργούνται οι στοιχειώδεις προϋποθέσεις ασφάλειας και η πόλη
αρχίζει να έχει ένα μικρό πληθυσμιακό δυναμικό. Από το 1478 μέχρι το
1530 ο οικισμός της χερσο-
νήσου συγκεντρώνει 450-470 κατοίκους, κυρίως χριστιανούς που είχαν
παραμείνει ή είχαν επιστρέψει στην πατρώα γη. Οι μουσουλμάνοι είναι
ελάχιστοι, κυρίως οι φρουροί του κάστρου και οι οικογένειές τους. Τα
ισχνά πληθυσμιακά μεγέθη αντανακλούν την καταστροφή του 1391 και
την ανυπαρξία βασικών υποδομών (λ.χ. υδραγωγείου). Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
1425-Το 1425 το κάστρο της Χριστουπόλεως καταλαμβάνεται,
προσωρινά, από 10 βενετικές γαλέρες. Βικιπαίδεια.
87
1425-Στις 18 Ιουλίου 1425 10 βενετικές γαλέρες είχαν πλησιάσει το

κάστρο της Χριστούπολης. Από επιστολή του Βενετού πλοιάρχου Pietro-
Jen, που είναι γραμμένη ...
1425-Η ακρόπολη της Καβάλας οικοδομήθηκε σε δύο φά-
σεις: Τον Απρίλιο του 1425 κτίστηκε ο εσωτερικός περίβολος, στο
ψηλότερο και ομαλότερο μέρος του λόφου. Το έργο δε συνδέεται με τις
αμυντικές ανάγκες κάποιου οικισμού, αφού η χερσόνησος ήταν ακόμη
ερειπωμένη και ακατοίκητη. Προορισμός του οχυρού ήταν αφενός ο
έλεγχος και η προστασία του καίριου περάσματος της Εγνατίας οδού, που
υπέφερε από τις πειρατικές επιδρομές, και αφετέρου η επιτήρηση των
κινήσεων του βενετσιάνικου στόλου και η αντιμετώπιση μιας επικείμενης
επίθεσής του. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1425-Το 1425 το κάστρο της τότε ακατοίκητης χερσονήσου αποτέλεσε
αντικείμενο σύγκρουσης Τούρκων και Βενετών. Ο Ενετός πλοίαρχος
Pietro
Zen γράφει ότι οι Τούρκοι θορυβήθηκαν από την απώλεια της Cristopoli,
επειδή «το κάστρο τούτο κείται εις σπουδαίαν στρατηγικήν θέσιν. Είναι η
δίοδος προς την Καλλίπολιν, προς την Αδριανούπολιν και προς εν μέρος της
Ελλάδος». Γι’ αυτό το λόγο
οι Βενετοί αποφάσισαν να το κρατήσουν υπό την κατοχή τους και να το
ενισχύσουν με πρόσθετες οχυρωματικές εργασίες. Ένα μήνα αργότερα το
οχυρό ανακαταλήφθηκε από ισχυρή τουρκική δύναμη. Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
1425-Οθωμανική περίοδος. Τρεις δεκαετίες μετά την κατάληψη της πόλης
από τους Οθωμανούς, το 1425, κτίστηκε φρούριο στην περιοχή της
χερσονήσου όπου βρισκόταν η ακρόπολη, με σκοπό τον έλεγχο της
περιοχής και την άμυνα απέναντι στους πειρατές και τους
Βενετούς.Βικιπαίδεια... Το 1425 το κάστρο της Χριστουπόλεως
καταλαμβάνεται, προσωρινά, από 10 βενετικές γαλέρες. Το 1530 περίπου
επανιδρύεται η πόλη από Σουλεϊμάν το Μεγαλοπρεπή. Επισκευάζονται
και αναγήείρονταιτ τειχη στη βάση των βυζαντινών, κτίζονται οι Καμάρες,
στη θέση παλαιότερου, πιθανόν ρωμαϊκού υδραγωγείου, ανέγερση
τζαμιών. Εκείνη τη περίοδο έρχονται οι πρώτες ενδείξεις του ονόματος
«Καβάλλα».
88
1425-Το κάστρο κτίστηκε σε θέση με εξαιρετική φυσική οχύρωση από τις

τρεις πλευρές και σε εποχή που οι πόλεμοι διεξάγονταν με όπλα «ψυχρού
ατσαλιού»
κι όχι με πυροβόλα όπλα μεγάλης καταστρεπτικής δύναμης. Το 1425 ο
Pietro Zen εκτιμούσε ότι είναι «αξιοθαυμαστότερον και ισχυρότερον και
απ’ αυτό της Καλλιπόλεως ακόμη». Αργότερα χρειάστηκε να γίνουν
αρκετές βελτιώσεις και μετατροπές. Κυρίως να διαμορφωθούν
πυροβολεία, που με τα κανόνια τους υπεράσπιζαν τα νευραλγικά σημεία
της πόλης: το υδραγωγείο, το λιμάνι και τον κόλπο του ναυπηγείου. Μέχρι
και το 17ο αιώνα προκαλούσε το θαυμασμό στους επισκέπτες της πόλης:
Το 1650 ο Τούρκος γεωγράφος Χατζηκάλφα το χαρακτήριζε «ασύγκριτο»
και το παρομοίαζε με φωλιά γερακιών πάνω στο λόφο του ακρωτηρίου.
Το 1667 ο Εβλιγιά Τσελεμπή σημείωνε ότι είναι ισχυρότατο, φυλάσσεται
από μεγάλη δύναμη ανδρών και είναι εξοπλισμένο με πολλά μικρά και
μεγάλα πυροβόλα. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1425-Η τουρκοβενετική σύγκρουση για το κάστρο της Καβάλας (1425).
Μια επιστολή του Ενετού πλοιάρχου Pietro Zen, με ημερομηνία 23
Ιουλίου 1425, αποτελεί σπάνια μαρτυρία αυτόπτη για την κατάληψη του
κάστρου Cristopoli από τους Βενετούς. Ο συντάκτης, αφού αναφέρεται
στον
επίμαχο χώρο και στην ισχυρή δύναμη των υπερασπιστών του, περιγράφει
τη σύγκρουση της πρώτης μέρας, της 18ης Ιουλίου: Η μάχη διεξήχθη με
βαλλίστρες, βέλη, μπομπάρδες και λίθους, ήταν «δεινή και αιματηρά» και
έληξε χωρίς νικητή. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1425-Καβάλα: η ιστορία της βυζαντινής Χριστούπολης της αρθρογράφου
Αλεξίας Φεσσά. Τουρκοκρατία. Το 1425, κτίστηκε φρούριο στην περιοχή
της χερσονήσου όπου βρισκόταν η ακρόπολη, με σκοπό τον έλεγχο της
περιοχής και την άμυνα απέναντι στους πειρατές και τους Βενετούς.
1425-Το χρονικό της ανακατάληψης –επίσης από βενετική
πηγή, του Αυγούστου 1425– είναι συνοπτικό. Μετά την επιτυχία του ο
στόλαρχος Fantin Michael αναχώρησε από το κάστρο της Cristopoli,
αφού άφησε ως φρουρά 50 βαλλιστάριους και 80 άλλους πολεμιστές,
εφοδιασμένους με αρκετά πολεμοφόδια και τρόφιμα. «Μόλις έμαθον οι
Τούρκοι την κατάληψιν του κάστρου, επέπεσον κατ’ αυτού περί
τους 12.000 πεζοί και έφιπποι και αφού διεξήγαγον μάχην εικοσαήμερον και
έχασαν περί τους 800 άνδρας, ετοποθέτησαν τας κλίμακας και εισέβαλον
89
εντός του φρουρίου, όπου αρκετοί άνδρες ήσαν πληγωμένοι. Τούτους

κατετεμάχισαν και τινας ηχμαλώτισαν»... Έκδοση Δήμου Καβάλας.
ΧΡΙΣΤΟΥΠΟΛΗΣ. Στις 18 Ιουλίου 1425 10 βενετικές γαλέρες είχαν
πλησιάσει το κάστρο της Χριστούπολης. Από επιστολή του Βενετού
πλοιάρχου Pietro-Jen, που είναι γραμμένη στις 23 Ιουλίου 1425,
μαθαίνουμε ότι στο μέρος εκείνο βρίσκονταν τετρακόσιοι περίπου
Τούρκοι ιππείς και πολλές στημένες σκηνές. Οι Τούρκοι θέλησαν να
εμποδίσουν την απόβαση των Βενετών, αλλά η προσπάθεια τους απέτυχε
και υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στα γύρω υψώματα. Οι Βενετοί, αφού
τοποθέτησαν φρουρά για να εμποδίζει αυτούς που κατέφυγαν στα
υψώματα, οι υπόλοιποι επετέθηκαν και κατέλαβαν το κάστρο. Η είδηση
της κατάληψης του κάστρου της Χριστούπολης τρόμαξε τους Τούρκους
τόσο "όσον κανέν άλλο πολεμικόν κατόρθωμα, διότι το κάστρον τούτο
κείται εις σπουδαίαν στρατηγικήν θέσιν, είναι η δίοδος προς την
Καλλίπολιν, προς την Ανδριανούπολιν και προς εν μέρος της Ελλάδος".
Από την ίδια επιστολή μαθαίνουμε ότι το κάστρο είχε κατασκευασθεί από
τους Τούρκους προ τεσσάρων μηνών. Οι Βενετοί συμπλήρωσαν το
κάστρο, το 1425 που το κατέλαβαν, με ένα εξωτερικό καταφύγιο. Ο
Βενετός στόλαρχος, αφού άφησε μια μικρή φρουρά για τη φύλαξη του
κάστρου, αναχώρησε. Οι Τούρκοι όμως επετέθηκαν με 10.000-12.000
πεζούς και ιππείς που συγκέντρωσαν και ξανακατέλαβαν το κάστρο,
ύστερα από εικοσαήμερη πολιορκία. Από ψήφισμα της 22ας Απριλίου
1426 μαθαίνουμε ότι η βενετική γερουσία πρότεινε στους διοικητές της
Θεσσαλονίκης να ανταλλάξουν τους Βενετούς αιχμαλώτους της
Χριστούπολης με Τούρκους.
1425-Η ακρόπολη της Καβάλας οικοδομήθηκε σε δύο φάσεις: Τον
Απρίλιο του 1425 κτίστηκε ο εσωτερικός περίβολος, στο ψηλότερο και
ομαλότερο μέρος του λόφου. Το έργο δεν συνδέεται με τις αμυντικές
ανάγκες κάποιου οικισμού, αφού η χερσόνησος ήταν ακόμη ερειπωμένη
και ακατοίκητη. Προορισμός του οχυρού ήταν αφενός ο έλεγχος και η
προστασία του καίριου περάσματος της Εγνατίας οδού, που υπέφερε από
τις πειρατικές επιδρομές, και αφετέρου η επιτήρηση των κινήσεων του
βενετσιάνικου στόλου και η αντιμετώπιση μιας επικείμενης επίθεσής του.
Οι οθωμανικές πηγές αγνοούν την κατασκευή του 1425 και αποδίδουν το
έργο στους σουλτάνους Σελίμ (1512-1520) ή Σουλεϊμάν (1520-1563). Άρα
στα 1520-1530 έγινε μια νέα, μεγάλης έκτασης και επιμελέστερη
παρέμβαση στον εσωτερικό περίβολο. www.archaiologia.gr.
90
1425-1425: σύντομη κατάληψη κάστρου Χριστουπόλεως από 10

βενετικές γαλέρες. Εκδίωξη Βενετών από ισχυρές οθωμανικές δυνάμεις.
Κουγιουμτζόγλου.
1425-Το κάστρο κτίστηκε σε θέση με εξαιρετική φυσική οχύρωση από τις
τρεις πλευρές και σε εποχή που οι πόλεμοι διεξάγονταν με όπλα «ψυχρού
ατσαλιού» κι όχι με πυροβόλα όπλα μεγάλης καταστρεπτικής δύναμης. Το
1425 ο Ενετός πλοίαρχος Pietro Zen εκτιμούσε ότι το κάστρο είναι
«αξιοθαυμαστότερον και ισχυρότερον και απ’ αυτό της Καλλιπόλεως
ακόμη». Αργότερα χρειάστηκε να γίνουν αρκετές βελτιώσεις και
μετατροπές. Κυρίως να διαμορφωθούν πυροβολεία, που με τα κανόνια
τους υπεράσπιζαν τα νευραλγικά σημεία της πόλης: το υδραγωγείο, το
λιμάνι και τον κόλπο του ναυπηγείου. www.archaiologia.gr.
1425-Οι οθωμανικές πηγές αγνοούν την κατασκευή του
1425 και αποδίδουν το έργο στους σουλτάνος Σελίμ (1512-1520) ή
Σουλεϊμάν (1520-1563). Άρα στα 1520-1530 έγινε μια νέα, μεγάλης
έκτασης και επιμελέστερη παρέμβαση στον εσωτερικό περίβολο.
Πιθανότατα επισκευάστηκαν τα τείχη και κατασκευάστηκαν κάποια νέα
κτίσματα, όπως η μεγάλη υπόγεια αποθήκη, η μετέπειτα φυλακή. Έκδοση
1453-Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Συγκριτική ημερομηνία.
1453-Ιστορία της Θάσου, 1453-1912 - Σελίδα 43 Απόστολος Ε.
Βακαλόπουλος - 1984 Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος . τονισμού αυτού
είναι φανερός, αν αποβλέψουμε στον χρόνο ... βρίσκει τη σύγχρονή του
Θάσο πολύ ...Κωνστ. Μέρτζιου, «Ο Φραγκίσκος Μοροζίνι, η Κασσάνδρα,
η Καβάλα και η Θάσος.
1453-Τό φιρμάνι δημοσιεύτηκε σέ περίληψη άπό τό Σ. Μ ε ρ τ ζ ί δ η,
Θασιακά, ήτοι ιστορία τής νήσου Θάσου από άρχαιοτάτων χρόνων μέχρι
των νεωτέρων, Καβάλα 1911, 275-279, καί Σ. Π., Τά προνόμια τής
Θάσου, «Μακεδ. Ήμερολ.» 6(1913) 80-83, όπου μνημονεύεται μια
ατελής, αλλά άκόμα παλαιότερη μετάφρασή του. Στήν πλήρη μορφή του
παρουσιάστηκε άπό τόν A Bakalopoulos, Thasos, son histoire son
administration de 1453 à 1912, Paris 1953, έγγρ. 16, άπό όπου καί όλες οί
σχετικές πληροφορίες. Βλ. καί παρακάτω στις κτητορικές έπιγραφές.
1470-Παρά τις δημογραφικές ανατροπές και την απομείωση του
ελληνικού πληθυσμού στην πόλη και στην περιοχή της Καβάλας, η μνήμη
του αρχαίου παρελθόντος δεν σβησε. Αψευδείς μάρτυρες είναι οι
περιηγητές, κυρίως οι Gio. Maria Degli Angiollelo
91
(1470), Pierre Belon (1547), Robert de Dreux (1667), Εβλιγιά Τσελεμπή

(1669) και G.F. Abbott (1900). Έκδοση Δήμου Καβάλας.
ΧΡΙΣΤΟΥΠΟΛΗΣ. Για πρώτη φορά το τοπωνύμιο "Καβάλα"
αναφέρεται το 1470 στο ημερολόγιο του αιχμαλώτου Βενετού λοχαγού
Angiolello. Δεν αναφέρεται όμως σαν όνομα πόλης, αλλά σαν τοπωνύμιο
δοσμένο στην πλαγιά του βουνού. Τα δύο κάστρα που είδε ο Angiolello
ήταν εντελώς έρημα κι ακατοίκητα. Tο ένα βρισκόταν στο βουνό και το
άλλο στη θάλασσα. Από νεότερο έγγραφο του 1519 διαπιστώνεται ότι η
Καβάλα ήταν ακόμα ακατοίκητη και ότι το τοπωνύμιο αφορούσε μια
ορισμένη τοποθεσία. Σιγά σιγά επικράτησε όμως σε ολόκληρη την
περιοχή, πράγμα που διαπιστώνεται και από τη μαρτυρία ενός
οκτασέλιδου φυλλαδίου, που φυλάγεται στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη, του
έτους 1533. Στο φυλλάδιο αυτό, που δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα
υπόμνημα για την απελευθέρωση των ελληνικών χωρών, αναφέρεται ότι
πρόκειται να γίνει απόβαση στη Θεσσαλονίκη ή στα περίχωρα της
Θεσσαλονίκης ή "ακόμη μακρύτερα, έστω και εις Crysopolo, η οποία ήτο
πόλις εις τον κόλπον, εις το όρος το καλούμενον ήδη la Cavalla,
καταστραφείσα κάποτε, και όπου υπάρχει εν στενόν πέρασμα, ίνα πηγαίνει
κανείς από την Ελλάδα εις την Κωνσταντινούπολη". Γίνεται φανερό πια
ότι το τοπωνύμιο "Καβάλα" επεκτάθηκε κι επικράτησε και στη θέση της
παλιάς Χριστούπολης. Ενώ όμως το φυλλάδιο της Μαρκιανής
Βιβλιοθήκης του 1533 αναφέρει την επικράτηση της νέας ονομασίας πάνω
στην παλιά της Χριστούπολης, δεν αναφέρει τη συνοίκηση της νέας
πόλης, συνοίκηση που διαπιστώνεται από τις πληροφορίες που θα
παραθέσουμε. Η παράλειψη αυτή εξηγείται μόνο αν ο συγγραφέας του
φυλλαδίου αγνοούσε το νεοσυνοικισμό της πόλης, ή ότι θεώρησε περιττό
να το αναφέρει, ή ότι είχε συντάξει το υπόμνημα πριν από χρόνια, όταν
ακόμα δεν είχε συνοικισθεί η Καβάλα, και δημοσιεύτηκε αργότερα το
1533.
1470-Το νεότερο όνομα της πόλης εμφανίζεται κατά την
πρώιμη περίοδο της τουρκοκρατίας. Σύμφωνα με
τουρκικά χρονικά του 14ου–15ου αιώνα, η Καβάλα
(Qavala) ήταν μία από τις θέσεις που κυρίευσαν οι
Οθωμανοί κατά την προέλασή τους στη Μακεδονία, τη δεκαετία του 1380.
Το νέο όνομα αρχίζει να επικρατεί στο δεύτερο μισό του 15ου αιώνα. Στα
92
1470, στο ημερολόγιο του Angiolello, το Chavala αναφέρεται ως

τοπωνύμιο της πλαγιάς του βουνού.
Για την προέλευση και σημασία του ονόματος έχουν
διατυπωθεί διάφορες απόψεις: Κατά μία εκδοχή, το
σημερινό όνομα της πόλης είναι ελληνικό. Προέρχεται από τα Σκάβαλα,
την αρχαία αποικία της Ερέτριας, που βρισκόταν στα υψώματα της
σημερινής Παλιάς Καβάλας. Η περιοχή ήταν κατάσπαρτη από μεταλλεία
και, κατά την ετυμολογική ερμηνεία, το «Σκάβαλα» προήλθε από το ρήμα
σκάπτω (σκάπ-, σκαβ-). Από το αρχαίο όνομα, αλλοιωμένο μέσα στους
αιώνες, ονομάστηκε όλη η πλαγιά του βουνού, αργότερα δε και η παράλια
πόλη. Έκδοση Δήμου Καβάλας... Κατά την αρχαιότητα, η περιοχή φέρει
το όνομα Σκάβαλα και ήταν μια από της σημαντικότερες πόλεις της
Ηδωνίδας, της πλούσιας επαρχίας του Παγγαίου...
1478-Ο χριστιανικός πληθυσμός ακολουθεί φθίνουσα πορεία, και σε
απόλυτους αριθμούς και σε ποσοστιαία αναλογία: Το 1478 οι 405-410
χριστιανοί αποτελούν το 88% του συνολικού πληθυσμού. Ενενήντα χρόνια
αργότερα οι 260 χριστιανοί αποτελούν μόλις το 20%. Η πτωτική τάση
είναι συνεχής: Από πηγή του 1591 πλη- ροφορούμαστε ότι οι λίγοι
χριστιανοί δεν μπορούν πλέον να συντηρούν τους ιερείς τους, που
αναγκάζονται να δουλεύουν με μεροκάματο στο ναυπηγείο, για την
κατασκευή της γαλέρας του μπέη της Καβάλας. Γύρω στα 1700 Γάλλοι
Ιησουίτες
εκτιμούν ότι από τους 3.200 κατοίκους της πόλης μόνο οι 200 είναι
χριστιανοί (ποσοστό 6%). Στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα
οι επισκέπτες της πόλης δε θεωρούν άξια αναφοράς την ισχνή χριστιανική
μειονότητα.Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1478-Οι 83 χριστιανικές οικογένειες του 1478 μπορούσαν να αντιστοιχούν
σε περισσότερες από μία συνοικίες. Δε γνωρίζουμε όμως αν
εξακολουθούσαν να υφί-
στανται και να είναι εν χρήσει οι παλιές βυζαντινές εκκλησίες, ο αριθμός
των οποίων θα προσδιόριζε και την ύπαρξη αντίστοιχων συνοικιών.
Αντίθετα, με
βάση τα δημογραφικά στοιχεία εικάζεται ότι από το 16ο ή 17ο αιώνα η
χριστιανική συνοικία έχει περιοριστεί στο νότιο άκρο της χερσονήσου,
γύρω από το μοναδικό πια χριστιανικό χώρο λατρείας, την εκκλησία της
Παναγίας. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
93
15ος -Στην Καβάλα δεν ανθούσε μόνο το εμπόριο, αλλά και άλλες
«επικερδείς δραστηριότητες», όπως η πειρατεία. Βασικοί λόγοι ήταν η
θέση της πόλης πάνω στους χερσαίους και θαλάσσιους δρόμους του
βορείου Αιγαίου, το ναυτικό της εμπόριο και οι αποθήκες του λιμανιού.
Το 15ο και 16ο αιώνα ο κόλπος της Καβάλας αποτελούσε σταθμό
ανεφοδιασμού και ορμητήριο για «κουρσάρους». Οι πειρατές
λεηλατούσαν την περιοχή και λήστευαν τα καραβάνια που περνούσαν από
το στενό πέρασμα της Εγνατίας οδού. Κατά τον Τούρκο θαλασσοπόρο
Piri Reis, η κατασκευή του κάστρου της Καβάλας και η εγκατάσταση
φρουράς αποσκοπούσαν στην καταπολέμηση της πειρατικής μάστιγας.
15ος -Βαλκανικά σύμμεικτα - Τόμος 4;Τόμος 8 - Σελ.24 1996 - - Πάντως οι
εντυπώσεις του Αντζολέλλο-15ος αι.- από τον πρώτο σημαντικό σταθμό της
πορείας του στη Θράκη είναι θετικές. Το κάστρο ... Η αντίθεση με τον
οικονομικό μαρασμό και την εγκατάλειψη στην περιοχή της Καβάλας
είναι εμφανής. ... Το κάστρο «Μπαρού» βρίσκεται επομένως ανατολικά του
Νέστου, στη θρακική παραλία.
15ος -Η βυζαντινή πόλη έδωσε τη θέση της στο οθωμανικό «ναχιγιέ», το
οποίο στα μέσα του 15ου αιώνα αποκαλείται Καβάλα (από το τουρκικό
Qavala = αυλός, φλογέρα βοσκού). Έτσι ονομαζόταν από τους
μουσουλμάνους που εγκαταστάθηκαν στην ερειπωμένη πόλη μετά την
κατάληψή της από τους Οθωμανούς κι έναν αιώνα αργότερα εμφανίζεται
σε εκκλησιαστική πηγή με δύο ονόματα: «Χριστούπολις ήτοι Καβάλα».
Για σοβαρό χρονικό διάστημα, όπως ήταν φυσικό για μια πόλη που
όχι μόνο άλλαξε κύριο αλλά καταστράφηκε σχεδόν εκ θεμελίων μετά την
κατάληψή της, οι περισσότεροι χώροι λατρείας που υπήρχαν και
λειτουργούσαν στην Καβάλα ήταν αυτοί των μουσουλμάνων κατοίκων
της. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
15ος -15ος αιώνας: ενδείξεις για ύπαρξη ισχνού και στην πλειοψηφία του
χριστιανικού πληθυσμού στην πόλη –450 περίπου ατόμων - δίνει
οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο της εποχής. Σταδιακή επικράτηση του
νέου ονόματος Καβάλα. Βικιπαίδεια.
1517-Ένας γάλλος περιηγητής στο καραβάν-σεράι της Καβάλας πριν 470
χρόνια (1547) O Pierre Belon είναι αυθεντικός εκφραστής της εποχής του
αναγεννησιακού ουμανισμού, ερευνητής που αφοσιώνεται με πάθος στην
αναζήτηση της αλήθειας. Γεννήθηκε το 1517 σ’ ένα μικρό χωριό της
ιστορικής πόλης Le Mans της Γαλλίας και έκανε ιατρικές σπουδές στη
94
χώρα του και στην Ιταλία. Τον κέρδισε όμως η αγάπη για τη φύση
(ειδικότερα η παρατήρηση και μελέτη των φυτών, των ζώων, των πτηνών
και των θαλασσίων ειδών) και έμεινε στην ιστορία κυρίως για τις
σπουδαίες φυσιοδιφικές του εκδόσεις.
1519-Αποτέλεσμα αυτών των μέτρων είναι η θεαματική αύξηση του
πληθυσμού και η διαφοροποίηση της σύνθεσής του: Το 1519 η Καβάλα
κατοικείται από 71 χριστιανικά και 22 μουσουλμανικά νοικοκυριά. Στο
σύνολο των περίπου 450 κατοίκων οι χριστιανοί αποτελούν το 76% και οι
μουσουλμάνοι το 24%. Πενήντα χρόνια αργότερα, το φορολογικό
κατάστιχο του 1569 εμφανίζει έναν πληθυσμό περίπου 1.300 ατόμων. Από
τις 256 οικογένειες, οι 174 είναι μουσουλμανικές (ποσοστό 68%), οι 52
χριστιανικές (20%) και οι 30 εβραϊκές (12%). Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1519-Το Μάρτιο του 1519 άνδρες από 10 πειρατικά της Ρόδου
αποβιβάστηκαν στην ακτή και επιτέθηκαν στη συνοδεία του Σελήμ Α΄, την
ώρα που αυτός περνούσε από την Καβάλα. Οι φρουροί εξοντώθηκαν και
λίγο έλειψε να πιαστεί αιχμάλωτος ο ίδιος ο σουλτάνος. Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
1520-Οι Καμάρες Καβάλας είναι το παλαιό υδραγωγείο της πόλης.
Χτίστηκε το 1520-1530 από τον Μέγα Βεζίρη Ιμπραήμ πασά. Βικιπαίδεια.
1520-Περί το 1520 οι νέοι κυρίαρχοι ανοικοδόμησαν τα ερειπωμένα τείχη,
ενσωματώνοντας ό,τι είχε διασωθεί από προηγούμενες περιόδους, και
έδωσαν στην οχύρωση τη μορφή που διατηρεί μέχρι τις μέρες μας. Όπως
και στις προηγούμενες φάσεις του, το τείχος παρακολουθούσε το σχήμα
της τριγωνικής
χερσονήσου και περιέκλειε μια έκταση 13 εκταρίων. Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
1520-Το βυζαντινό όνομα χρησιμοποιείται μέχρι τις αρχές
του 16ου αιώνα. Σε εκκλησιαστική πηγή του δεύτερου μισού του 15ου
αιώνα συνυπάρχει με το νεότερο: «Χριστούπολις ήτοι Καβάλα». Στις
δυτικές πηγές αναφέρεται ως Cristopoli, Christopolo, Crisopoli,
Crysopolo, Grasopoli. Στο κείμενο και στους χάρτες του Τούρκου
γεωγράφου Piri Reis, της δεκαετίας του 1520, το όνομα Χριστούπολη
αποδίδεται σε ένα ερειπωμένο κάστρο (προφανώς στο βυζαντινό «μακρό
τείχος»), που βρίσκεται δίπλα στο κάστρο της Καβάλας. Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
95
1520-Στα χρόνια του σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς (1520

κ.ε.) εφαρμόζεται μια πολιτική ανασυγκρότησης, στο πλαίσιο της οποίας
οι πόλεις στρατηγικής και οικονομικής σημασίας, όπως η Καβάλα,
«δημιουργούνται εξαρχής». Όπως αναφέρεται σε άλλο σημείο, βασικός
παράγοντας
για την ανασυγκρότηση της Καβάλας ήταν τα μεγάλα έργα υποδομής της
περιόδου 1520-1530: υδραγωείο, οχυρώσεις και ιδρύματα. Έκδοση Δήμου
Καβάλας... Archaiologikon deltion - Τόμος 53 - Σελίδα 388. 2002 - Την
πρώτη σημαντική έρευνα για τις οχυρώσεις της Καβάλας οφείλουμε στον
Γ. Μπακαλάκη, ο οποίος στη μελέτη του Νεάπολις-Χριστούπολις-
Καβάλα,/ 1936, σ. 1-481, προχώρησε σε θεμελιώδεις παρατηρήσεις για τα
τείχη, διέκρινε ορισμένες ...
1520-Σχεδόν ανοχύρωτη έμενε για έναν αιώνα η πιο χαμηλή και
ευπρόσβλητη πλευρά του λόφου, προς το μέρος του λιμανιού. Από εδώ
είχαν επιτεθεί οι Βενε-
τοί τον Ιούλιο του 1425 και οι Τούρκοι ένα μήνα αργότερα, όταν
ανακατέλαβαν το κάστρο. Κατά τη διάρκεια της σύντομης κατοχής του
φρουρίου οι Βενετοί έκτισαν εδώ ένα «εξωτερικό λιθόκτιστο καταφύγιο».
Στα 1520-1530, ανοικοδομήθηκαν, ίσως πάνω στα απομεινάρια της
πρόχειρης βενετικής κατασκευής, τα τείχη που ένωσαν την ακρόπολη με
την περιμετρική οχύρωση της χερσονήσου. Έτσι δημιουργήθηκε ο
εξωτερικός περίβολος, με την προσθήκη του οποίου το κάστρο
επεκτάθηκε σημαντικά και αύξησε την αμυντική του ισχύ.
Στο ανατολικό τείχος ενσωματώθηκε ο πεντάπλευρος πύργος της
βυζαντινής οχύρωσης, ενώ στα δύο βόρεια άκρα υψώθηκαν τετράγωνοι
πύργοι, πίσω από τους ερειπωμένους βυζαντινούς. Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
1520-Η Καβάλα αρχίζει να αποκτά τις υποδομές και τις λειτουργίες μιας
πόλης στις αρχές του 16ου αιώνα. Κατά τη δεκαετία 1520-1530
δημιουργούνται μεγάλης κλίμακας έργα υποδομής, που θα σφραγίσουν
την ιστορία της για τους επόμενους τέσσερις αιώνες: Επισκευάζεται ριζικά
το παλιό υδραγωγείο, που παίρνει τη σημερινή εντυπωσιακή του μορφή
(Καμάρες). Ανακατασκευάζονται τα παλιά περιμετρικά τείχη της
χερσονήσου και κτίζεται ο νέος περίβολος, με τον οποίο επεκτείνονται τα
όρια της πόλης. Ενισχύεται η ακρόπολη και πιθανότατα διαπλατύνεται με
την προσθήκη του εξωτερικού της περίβολου. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
96
1520-Την ίδια εποχή ο Ιμπραήμ πασάς, βεζύρης και κουνιάδος του

σουλτάνου Σουλεϊμάν, ιδρύει στην Καβάλα ένα μεγάλο külliye. Τα külliye
ήταν συγκροτήματα δημοσίων κτισμάτων, που ιδρύονταν με το θεσμό του
βακουφιού (αφιερώματος) και παρείχαν κοινωφελείς υπηρεσίες,
θρησκευτικού, κοινωνικού και οικονομικού χαρακτήρα. Το συγκρότημα
της Καβάλας εκτεινόταν κυρίως στον εξωτερικό περίβολο της πόλης και
περιλάμβανε: Μεγάλο τζαμί, με το όνομα του ιδρυτή Ιμπραήμ πασά, που
είναι η σημερινή εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Μεντρεσέ και μεκτέμπ,
δηλ. Μουσουλμανική θεο-
λογική σχολή και σχολείο για μικρούς μαθητές. Ιμαρέτ, «κουζίνα για
σούπα», που τροφοδοτούσε τους άπορους, τους ταξιδιώτες και τους
σπουδαστές. Μεστζίτ, τεκέ και ζαβιγιέ, δηλ. Μικρό τζαμί, μοναστήρι και
κατάλυμα δερβίσηδων. Χαμάμ και σεμπιλχανέ, δηλ. Δημόσιο λουτρό και
δημόσιες κρήνες. Γύρω από το τζαμί αλλά και έξω από τα τείχη της πόλης,
κτίστηκαν χάνια, μαγαζιά, εργαστήρια, αποθήκες και στο βόρειο μέρος της
σημερινής κεντρικής πλατείας οικοδομήθηκε μεγάλο καραβανσεράι,
πανδοχείο για την εξυπηρέτηση των καραβανιών και των εμπόρων.
1520-Η άποψη αυτή αφήνει πολλά αναπάντητα ερωτηματικά. Πιο
πειστική φαίνεται η άποψη ότι οι Καμάρες είναι το ρωμαϊκό υδραγωγείο
της αρχαίας Νεάπολης. Κατασκευάστηκε πιθανότατα κατά τους πρώτους
μεταχριστιανικούς αιώνες, ανάμεσα στον 1ο και τον 6ο, δέχτηκε κατά
καιρούς πολλές επισκευές και πρέπει να διατήρησε την αρχική λειτουργία
του τουλάχιστον μέχρι και τη μεσοβυζαντινή περίοδο. Τη φθορά του
χρόνου και των διαφόρων επιδρομέων ολοκλήρωσε η οθωμανική
κατάκτηση της Καβάλας. Από τα τέλη του 14ου αιώνα, ίσως όμως και από
πολύ νωρίτερα, το υδραγωγείο έπαυσε να λειτουργεί και να συντηρείται.
Στα 1520-1530 επισκευάστηκε ριζικά ο αγωγός του νερού σ’ όλη του τη
διαδρομή, από τα Τρία Καραγάτσια μέχρι την πόλη, κτίστηκαν ή επιδι-
ορθώθηκαν οι υδατογέφυρες και στη θέση του κατεστραμμένου
υδραγωγείου ανοικοδομήθηκαν οι επιβλητικές Καμάρες. Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
1520-Τα έργα της περιόδου 1520-1530 δεν άλλαξαν απλώς τη μορφή του
μισοερειπωμένου χώρου. Έδωσαν πνοή στο μικρό οικισμό, βελτίωσαν τις
συνθήκες ασφάλειας και διαβίωσης και συνέβαλαν στην τόνωση της
οικονομικής δραστηριότητας. Έτσι έθεσαν τις βάσεις για την
ανασυγκρότηση της πόλης, αλλά και για το μετασχηματισμό της: Η
97
Καβάλα, αν και αναπτύσσεται στο χώρο της παλιάς Χριστούπολης, σε

τίποτε δε θυμίζει τη βυζαντινή
πόλη. Έχει υποστεί βαθιές αλλαγές στις δομές και στις λειτουργίες της και
έχει διαμορφώσει μια νέα ταυτότητα, με έντονα μουσουλμανικό
χαρακτήρα. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1520-Από το 1520-1530 και για τρεισήμισι περίπου αιώνες τα τείχη
οριοθετούσαν δεσμευτικά το χώρο μέσα στον οποίο αναπτύχθηκε η πόλη.
Μέχρι το 1864 –οπότε άρχισαν να δημιουργούνται οι νέες συνοικίες και
περιοχές της Καβάλας– τα τείχη χώριζαν την πόλη σε δύο μέρη: Αυτό που
ορίζεται από την ανασκευασμένη παλιά οχύρωση, δηλ. Τον εσωτερικό
περίβολο, και αυτό που περικλείεται από το τείχος της επέκτασης του 16ου
αιώνα, δηλ. Τον εξωτερικό περίβολο. Το πρώτο ήταν ο κατεξοχήν χώρος
κατοίκησης. Εδώ διέμενε ο παραγωγικός και φορολογούμενος πληθυσμός,
κατανεμημένος σε ομόθρησκες συνοικίες. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1520-Στο συμπέρασμα αυτό οδηγούν και οι διαπιστώσεις της
αρχαιολογικής έρευνας στις Καμάρες, στις υδατογέφυρες και στον αγωγό.
Για παράδειγμα, τρία από τα ποδαρικά των Καμαρών έχουν στο κατώτερο
τμήμα τους τειχοποιία με χοντροπελεκημένους λίθους, που διαφέρει
εμφανώς από την τειχοποιία των υπόλοιπων ποδαρικών και ανήκει
ασφαλώς σε φάση αρχαιότερη του 1520-1530, πιθανόν στη μεσοβυζαντινή
περίοδο. Το ίδιο φαίνεται να ισχύει και για δύο από τις πέντε
υδατογέφυρες. Έχουν διαφορετικές μορφές τόξων και το αρχικά
χαμηλότερο επίπεδο του οδοστρώματός τους χρειάστηκε να υπερυψωθεί
για να έρθει στο ίδιο ύψος με τον επίγειο αγωγό. Γενικά, με βάση τα
μορφολογικά στοιχεία της όλης κατασκευής, αλλά και τα
ξαναχρησιμοποιημένα υλικά, μπορεί να υποστηριχθεί ότι το υδραγωγείο
είναι έργο παλαιότερο από την περίοδο της τουρκοκρατίας. Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
1520-Η «συνοικία» που έφερε το όνομα του Ιμπραήμ πασά
δημιουργήθηκε με την ένταξη μιας νέας περιοχής στον πολεοδομικό ιστό
της πόλης στα 1520-1530. Αντίθετα με τους αμιγείς εθνοθρησκευτικούς
μαχαλάδες, που ήταν αυτόνομες ενότητες με περιορισμένες μεταξύ τους
σχέσεις, το τμήμα αυτό λειτουργούσε ως «κέντρο» και ενοποιητικό
στοιχείο της πόλης. Εδώ συναντιώνταν, επικοινωνούσαν
και συναλλάσσονταν φυλές και θρησκείες, μέχρι περίπου το 1870-1880,
αφότου αρχίζουν να διαμορφώνονται οι νέες κεντρικές περιοχές της πόλης.
98
1523-Πολιτιστικός Σύλλογος Παλιάς Καβάλας. Από την Παλιά Καβάλα

υδροδοτήθηκε κατά τη περίοδο της Τουρκοκρατίας η πόλη της Καβάλας,
οι πηγές της άλλωστε αξιοποιήθηκαν και στους Βυζαντινούς χρόνους.
Πρόκειται για ένα τεχνικό επίτευγμα της εποχής από τον Ιμπραήμ πασά
(1523-1536), όπου μέσα από δεξαμενές, λιθόχτιστα αυλάκια και
περίτεχνες γέφυρες έφτανε το νερό έως το υδραγωγείο της Καβάλας, τις
γνωστές καμάρες.

χρόνια (1547) O Pierre Belon Φθάνοντας στην Καβάλα το καλοκαίρι του
1547 ο Μπελόν βρήκε έναν πολύ όμορφο οικισμό. Κι όμως -τονίζει- “δεν
είχε περάσει πολύς καιρός από τότε που ο τόπος ήταν έρημος και εντελώς
κατεστραμμένος”. Κατά τη μαρτυρία του Γάλλου ταξιδιώτη, οι Τούρκοι
επιστρέφοντας από τον πόλεμο της Ουγγαρίας (προφανώς από τη
νικηφόρα μάχη του Μοχάτς, 1526) έφεραν μαζί τους τον εβραϊκό
πληθυσμό που βρήκαν στις πόλεις Βούδα, Πέστη και Albaregal (ή
Albareal) και τους εγκατέστησαν στη Δράμα, στις Σέρρες και στην
Καβάλα. Έτσι η εγκαταλειμμένη πόλη άρχισε να αναπτύσσεται και το
1547 ήταν ήδη ένας ανθηρός τόπος με 500 ανθρώπους, αφού στους
πρώτους Εβραίους κατοίκους είχαν προστεθεί και Έλληνες από τις γύρω
περιοχές και Τούρκοι.Η Καβάλα, ζωντανή πια σ’ αυτήν την επίκαιρη
θέση, “είναι ένα από τα κλειδιά της Μακεδονίας”.
1527-...μουσουλμάνοι από εδάφη της Μικράς Ασίας (Γιουρούκοι, δηλ.

Τουρκομάνοι, και Κονιάροι), ενώ περί το 1527-1528 εβραίοι από περιοχές
της Ουγγαρίας μετακινούνται υποχρεωτικά στην παράλια πόλη για να
τονώσουν την εμπορική της δραστηριότητα. Στο πλαίσιο του εποικιστικού
προγράμματος εντάσσεται και η παροχή κινήτρων για την εγκατάσταση
στην πόλη. Με δύο σουλτανικά διατάγματα, στις αρχές και στα μέσα του
16ου αιώνα, οι κάτοικοι της Καβάλας, μουσουλμάνοι και «άπιστοι»,
απαλλάσσονται από έκτακτους φόρους και υποχρεώσεις και η φορολογική
επιβάρυνσή τους είναι χαμηλή. Έκδοση Δήμου Καβάλας... Παπαστρατής,
Θρασύβουλος Ο. Οι Εβραίοι της Καβάλας : Προσεγγίσεις μιας μεγάλης
ιστορίας / Θρασύβουλος Ορ. Παπαστρατής. - 1η έκδ. - Αθήνα : Συλλογές,
2010. - 38σ. · 21x14εκ. - (Κείμενα Τεκμήρια Ιστορίας · 15).
1528-Πολιτιστικός Σύλλογος Παλιάς Καβάλας. Τα πρώτα χρόνια της

Τουρκοκρατίας ο πληθυσμός της Παλιάς Καβάλας ήταν μικτός. Το 1528
οι Έλληνες του χωριού έφυγαν και εγκαταστάθηκαν στη Καβάλα όταν
αυτή ξαναχτίστηκε. Φιλοξενήθηκαν στην αρχή στο Ιμαρέτ, μαζί με 500
99
Εβραίους που έφερε ο Ιμπραήμ από την Ουγγαρία και μαζί με αυτούς
αποτέλεσαν τους πρώτους κατοίκους της πόλης.
1530-Την περίοδο αυτή η πόλη είναι επικεφαλής μιας μικρής διοικητικής

και φορολογικής μονάδας, του μεταλλείου της Καβάλας, που
περιλαμβάνει και τα μεταλλευτικά χωριά της περιοχής: Πράβι,
Κουρουτζού, Κορυφές, Χαλκερό, Παλαιοχώρι κ.ά. Στο κατάστιχο του
1530 η Καβάλα καταγράφεται ως προσάρτημα της Δράμας. Έκδοση
1530-1530 περίπου: επανίδρυση της πόλης από Σουλεϊμάν το
Μεγαλοπρεπή: επισκευή και ανέγερση τειχών στη βάση των βυζαντινών –
κτίσιμο υδραγωγείου – Καμάρες – στη θέση παλαιότερου, πιθανόν
ρωμαϊκού, ανέγερση τζαμιών, Καραβάν-σεράι κ.α.Κουγιουμτζόγλου.
χρόνια (1547) O Pierre Belon Δεν παραλείπει βέβαια τα μεγάλα έργα
υποδομής που έγιναν στη νεόδμητη πόλη γύρω στα 1530 από τον
“Abrahin” (Ιμπραήμ) πασά, βεζύρη του σουλτάνου Σουλεϊμάν του
Μεγαλοπρεπούς: το εντυπωσιακό Υδραγωγείο (Καμάρες), με το οποίο το
πολύτιμο νερό έφτανε σε κάθε σημείο της πόλης, δίνοντας της ζωή· τα
λουτρά και τις κρήνες· το μεγάλο μουσουλμανικό τέμενος του Ιμπραήμ
πασά· τον «καρμπασαρά» (καραβάν-σεράι), δηλ. το μεγάλο πανδοχείο που
τον φιλοξένησε.
1530-Το 1530 περίπου επανιδρύεται η πόλη από Σουλεϊμάν το
Μεγαλοπρεπή. Επισκευάζονται και αναγήείρονταιτ τειχη στη βάση των
βυζαντινών, κτίζονται οι Καμάρες, στη θέση παλαιότερου, πιθανόν
ρωμαϊκού υδραγωγείου, ανέγερση τζαμιών. Εκείνη τη περίοδο έρχονται οι
πρώτες ενδείξεις του ονόματος «Καβάλλα». Την ίδια περίοδο υπάρχουν
μαζικοί εξισλαμισμοί κατοίκων και εποικισμοί μουσουλμάνων και
Εβραίων που ανεβάζουν το ποσοστό των μουσουλμάνων κατοίκων της
πόλης και καθιστούν τους χριστιανούς μειοψηφία. Βικιπαίδεια.
1530-Υπήρχε εκεί το Ιμαρέτ που ίδρυσε ο Ιμπραήμ Πασάς γύρω στα 1530:
ακόμη, μέσα στο συγκρότημα λειτουργούσε χαμάμ με σκοπό την παροχή
απολυμαντικού αλλά και χαλαρωτικού λουτρού, κα-
θώς και εργαστήρια «βιοτεχνίας» της εποχής. Μέσα στο συγκεκριμένο
κτιριακό συγκρότημα λειτουργούσαν τεκές (είδος μουσουλμανικού
μοναστηριού), ζαβιγιέ αι μεστζίτ (χώρος για περισυλλογή δερβίσηδων και
μικρά τεμένη αντίστοιχα). Έκδοση Δήμου Καβάλας.
100
1530-Η παρουσία των εβραίων στην τουρκοκρατούμενη Καβάλα

ανάγεται στα μέσα του 16ου αιώνα. Κατά τη μαρτυρία του Belon, μετά το
νικηφόρο πόλεμο της Ουγγαρίας, μάλλον του 1526, οι Τούρκοι
συγκέντρωσαν όσους εβραίους βρήκαν στη Βούδα, την Πέστη και την
Albaregal (Alba Regia, μεσαιωνική πρωτεύουσα της Ουγγαρίας, σημερινή
Szekes-fehervar) και τους εγκατέστησαν στην Καβάλα, τη Δράμα και τις
Σέρρες. Εβραϊκή πηγή του 16ου αιώνα αναφέρει ότι οι νικητές Οθωμανοί
μετέφεραν μέρος των εβραίων της ουγγρικής μεγαλούπολης στη Σόφια της
Βουλγαρίας. Σε σύντομο χρονικό διάστημα και μετά από σουλτανική
απόφαση ο πληθυσμός αυτός μετακινήθηκε στα μακεδονικά παράλια.
Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, στα 1569 και μέχρι το τέλος του 16 ου
αιώνα οι εβραίοι της Καβάλας αριθμούσαν περίπου 150 άτομα (30
οικογένειες). Για τη θέση της συνοικίας τους, από το 1530 μέχρι τα τέλη
του 19ου αιώνα, δεν υπάρχει κανένα τεκμήριο, κανένα κτίσμα, καμία
πληροφορία. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1530-Οι μουσουλμανικοί μαχαλάδες. Οι αρχικοί οικιστικοί πυρήνες του
μουσουλμανικού στοιχείου πρέπει να αναζητηθούν μέσα ή γύρω από την
ακρόπολη. Άλλωστε μέχρι το 1530 ο μουσουλμανι-
κός πληθυσμός της Καβάλας αποτελείται κυρίως από τους αξιωματικούς
και τους φρουρούς του κάστρου και τις οικογένειές τους. Σύμφωνα με τα
φορολογικά κατάστιχα της περιόδου 1478-1530, ο παραγωγικός
πληθυσμός κυμαίνεται από 60 μέχρι 110 άτομα (12-20 χανέδες, δηλ.
Φορολογούμενα νοικοκυριά). Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1530-Περί το 1530 κτίστηκε και ο εξωτερικός περίβολος των τειχών. Τα
νέα τείχη, που έχουν καταστραφεί κατά το μεγαλύτερο μέρος τους,
ξεκινούσαν από το σημερινό 5ο Γυμνάσιο και ακολουθώντας την τότε
παραλιακή γραμμή έφταναν στο Ν.Α. άκρο της κεντρικής πλατείας,
περίπου στην γωνία Βενιζέλου – Δοϊράνης. Το παραλιακό αυτό τμήμα του
τείχους βρισκόταν πάνω στον αιγιαλό και ήταν θεμελιωμένο στην άμμο.
Στη συνέχεια τα τείχη στρέφονταν
κατά μήκος της σημερινής οδού Δοϊράνης, όπου υπήρχε ρεματιά, και
έφταναν στο Β.Α. άκρο της κεντρικής πλατείας, περίπου στη συμβολή
Δοϊράνης Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1530-Το τέμενος Ιμπραήμ Πασά χρονολογείται από το 1530 και το 1926-
1927 μετατράπηκε στον Ελληνορθόδοξο Ναό του Αγίου Νικολάου.
Βικιπαιδεία.
101
1533-Paris 1553, 60-61, Κ. Μέρτζιος, Μνημεία..., Ö.π., 127 σημ. 1, καί Γ.

Μπακαλάκης Νεάπολις-Χρυστούπολις-Καβάλα, Α.Ε. 1936, σ. 6,8 σημ. 1,
γιά το τελευταίο Φ. Μ α - λούχου-S. Tufano, 'Η ακρόπολη τής Καβάλας,
Πρακτικά τού Α' τοπικού Συμποσίου, «Ή Καβάλα καί ή περιοχή της»,
Θεσσαλονίκη 1980, 349, σχ. 2. Μέχρι τό 1968 σωζόταν έπίσης ό τάφος
τής μητέρας τοϋ Μουχαμάντ Άλί στήν πλατεία Ό μονοίας βλ. X.
Κουκούλη, ΑΔ 23 (1968) 352, πίν. 298- β-γ καί Καβαλιώτικο 'Ημερολόγιο
1 (1968) 6.Γιά πληροφορίες σχετικά μέ παλαιότερα τουρκικά τεμένη πού
ύπήρχανστήν Καβάλα θά άναφερθούμε περισσότερο αναλυτικά σέ άλλη
μελέτη- ένδεικτικά σημειώνουμε Ν. Μοσχόπουλος, 'Η Ελλάς κατά τον
Έβλιά Τσελεμπή, Ε.Ε.Β.Σ. 14 (1938) 511 κ.έ., καί Vilmaz Oztuna, Kavala,
«Büyük Türkiye tarihi» (Μεγάλη τουρκική ιστορία), τ. 12, σ. 359, καί Ε.
Η. Ay ν er di, Aurupa’da...,ö.π.,235-238.
1535-Το πρώτο, αυτό που σώζεται ως σήμερα και είναι γνωστό ως «Τζαμί
της Μουσικής», είναι το παλιότερο της οθωμανικής πόλης και
χρονολογείται περίπου στα μέσα του 16ου αιώνα (μεταξύ 1535 και 1565).
Το τζαμί αποτελούσε μέρος ενός ευρύτερου συγκροτήματος κτιρίων, το
οποίο περιλάμβανε και ένα ιεροδιδασκαλείο.
Και αυτό, το οποίο αποκαλούνταν μεντρεσές, σώζεται μέχρι σήμερα. Στο
πλαίσιο εργασιών αναστήλωσης και διαμόρφωσης που διενεργεί στο
τέμενος Χαλίλ Μπέη ο Δήμος Καβάλας, η 12η Εφορεία Βυζαντινών
Αρχαιοτήτων διεξάγει ανασκαφική έρευνα εντός του τεμένους και στον
αύλειο χώρο του μεντρεσέ... Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1536-Ή πρώτη δημοσίευση είναι ένα άρθρο τού HalûkSezgin, Kavala’da
Meh- nied Ali Pasa külliyesi, «Arkitect (Mimâr)ik) Mec.», Istanbul 1976,
65-69. Ό Τούρκος μελετητής θεωρεί δτι τό külliye τής Καβάλάς κτίστηκε
σέ δύο διακεκριμένες χρονολογικά έποχές. Τό βόρειο τμήμα, δηλαδή τό
«ΐμαρέτ, ή διεύθυνση!;) καί ό ένας μεντρε- σές», άναφέρει δτι κτίστηκε
λίγο πρίν τό 1536 άπό τόν Maktûl Ίμπραχίμ πασά, τόν Μεγάλο Βεζίρη τού
’σουλτάνου Σουλεϊμάν, πράγμα πού συμπεραίνει, δπως υποστηρίζει, καί
άπό τά έμφανή στοιχεία τής κλασικής δθωμανικής έποχής πού διακρίνει
στό κτί- σμα. Τό νότιο τμήμα, δηλαδή ό «δεύτερος μεντρεσές (hayriye), ή
βιβλιοθήκη, τό τζαμί καί τό κιόσκι», δπως τά δνομάζει, μαζί μέ τις
έπισκευές, στήν άνωδομή κυρίως, τού βορείου τμήματος θεωρεί δτι
κατασκευάστηκαν άπό τόν Μουχαμάντ Άλί καί έχουν ευδιάκριτα στοιχεία
τού όθωμανικοΰ μπαρόκ. ’Επιπλέον ύποθέτει δτι τά μεταγενέστερα
κτίσματα πρέπει νά έγιναν άπό «παραδοσιακό» Τούρκο άρχιτέκτονα.
1543-Historia tou neou Hellēnismou - Τόμος 1 - Σελίδα 272 Apostolos
Euangelou Vakalopoulos - 1974 - Apostolos Euangelou Vakalopoulos.
ταφέρονται στο ... 14. Πρβλ. και σ. 12, 69, 70, όπου δίνεται ο αριθμός τών
102
ότζακιών τους στο Δεμίρ Χισάρ, Καλαμαριά, Δράμα, Καβάλα, Σαρή

Σαμπάν, Τσαγλαγικ κατά τα έτη 1543, 1584, 1586, 1591,1642. 1.
Κωνσταντίνου Ι. Χιόνη. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες του περιηγητή Ρ.
Βelon, που είχε περιοδεύσει τη Μακεδονία κατά τα έτη 1546-49, η
Καβάλα είχε πρωτοαποικισθεί από Εβραίους που είχαν πάρει μαζί τους οι
Τούρκοι, όταν επέστρεφαν από τον πόλεμο της Ουγγαρίας. Ο Βelon δε μας
αναφέρει το χρόνο αυτού του γεγονότος. Αν συσχετίσουμε όμως τη
μαρτυρία αυτή με την πληροφορία του Hammer που αναφέρει ότι οι
Τούρκοι παίρνοντας μαζί τους και τους εξόριστους Εβραίους άρχισαν να
υποχωρούν από τη Βούδα στις 24 Σεπτεμβρίου 1526 και αν λάβουμε
υπόψη τη χρονική διάρκεια του ταξιδιού προς την Κωνσταντινούπολη,
τότε θα πρέπει να τοποθετήσουμε χρονικά το γεγονός της εγκατάστασης
των Εβραίων στην Καβάλα το 1527 ή το 1528.
χρόνια (1547) O Pierre Belon Από το 1546 βρέθηκε στην Ανατολή ως
μέλος μιας μεγάλης διπλωματικής και συνάμα επιστημονικής αποστολής,
με εντολή να μελετήσει τα ιατρικά φυτά και βότανα, καθώς και άλλα είδη
που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν στην ιατρική και στη βιομηχανία.
1547-Το μεγάλο μειονέκτημα του υποτυπώδους λιμανιού ήταν η έλλειψη
ασφάλειας για τα πλοία, τα εμπορεύματα και τους επιβάτες. Το πρόβλημα
επεσήμαιναν συνεχώς οι περιηγητές: Ο Belon έγραφε (1547) ότι σε
περιπτώσεις τρικυμίας οι άνθρωποι τραβούσαν τα πλεούμενα στην ξηρά.
Ο Εβλιγιά Τσελεμπή σημείωνε (1667) ότι το λιμάνι χωρά μέχρι και χίλια
πλοία, αλλά δεν αντέχει στους δυνατούς νοτιάδες. Ορισμένοι από τους
επισκέπτες της πόλης αποβιβάζονταν σε άλλα λιμάνια, επειδή
το πλοίο τους δεν μπορούσε να αγκυροβολήσει στον όρμο της Καβάλας...
Η άποψη αυτή ενισχύεται από τη μαρτυρία του Belon, που έμεινε στην
Καβάλα
τρεις μέρες του 1547, δηλ. Περίπου 20 χρόνια μετά την κατασκευή του
υδραγωγείου. Ο Γάλλος περιηγητής αναφέρει ότι ο Ιμπραήμ πασάς
αναστήλωσε («restaura») το υδραγωγείο, το οποίο ήταν, όπως πιστεύει,
έργο των βασιλέων της Μακεδονίας. Η μαρτυρία θεωρείται αξιόπιστη,
καθώς αναμφίβολα βασίστηκε σε πληροφορίες Έκδοση Δήμου Καβάλας.
χρόνια (1547) Η πιο ενδιαφέρουσα περιηγητική μαρτυρία για την Καβάλα
της πρώιμης οθωμανικής περιόδου προέρχεται αναμφίβολα από το Γάλλο
103
γιατρό και φυσιοδίφη Pierre Belon, τη μεγάλη περιηγητική φυσιογνωμία

του 16ου αιώνα, και περιλαμβάνεται στο έργο του Les observations de
plusieurs singularitez et choses mémorables, trouvées en Grèce, Asie,
Judée, Egypte, Arabie, et autres pays estranges, rédigées en trois livres,
Paris 1553, σ. 56-61α (σε άλλες εκδόσεις: Paris 1554, σ. 54 κ.ε., 1588, σ.
123 κ.ε., 1638, σ. 128 κ.ε.).
χρόνια (1547) O Pierre Belon Κατά τον Belon, η Καβάλα συνοικίστηκε
στη θέση της αρχαίας πόλης “Βουκεφάλα”, που μετονομάστηκε έτσι από
το Μ. Αλέξανδρο προς τιμή του αλόγου του, ενώ μέχρι τότε, στην απώτερη
αρχαιότητα, έφερε το όνομα Chalastrea (Χαλάστρα;)! Στο συμπέρασμα
αυτό τον οδηγούν οι πληροφορίες του Πλίνιου για τα μέρη όπου
εγκαθιδρύθηκαν πόλεις με το όνομα Βουκεφάλα. O Μπελόν συνδυάζει τις
αναφορές του Ρωμαίου συγγραφέα με τη θέση και τα γεωφυσικά
χαρακτηριστικά της Καβάλας (το ότι είναι χτισμένη πάνω σε ένα λόφο
που προεξέχει στη θάλασσα σαν ακρωτήρι και το ότι δεν απέχει παρά μόνο
δύο λεύγες από τους Φιλίππους) και ταυτίζει την πόλη με τη Βουκεφάλα
της Ελλάδας!
1547-Το Υδραγωγείο υπήρξε έργο ζωτικής σημασίας για την Καβάλα. Το
νερό έκανε τον οικισμό βιώσιμο, συνέβαλε στην ανάπτυξη των αστικών
λειτουργιών
του, στην εγκατάσταση νέων κατοίκων και στη μεγάλη αύξηση του
πληθυσμού του. Με δυο λόγια, υπήρξε καθοριστικός παράγοντας για τη
μεταμόρφωση της Καβάλας από ασήμαντο οικισμό σε μικρή πόλη. Τον
ευεργετικό ρόλο του επισημαίνουν και οι περιηγητές της εποχής: Ο Pierre
Belon αναφέρει στα 1547 ότι η Καβάλα ήταν στο παρελθόν έρημη και
ακατοίκητη, αλλά λίγα χρόνια μετά την κατασκευή του Υδραγωγείου έγινε
ένας «όμορφος και πολυάνθρωπος οικισμός». Έκδοση Δήμου Καβάλας.
Κωνσταντίνου Ι. Χιόνη. ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ Καβάλας. Η
Καβάλα στα νεότερα χρόνια γνώρισε τρεις περιόδους ακμής. Μία το 16ο
αιώνα, όταν από το λιμάνι της Τούρκοι εξαγωγείς τροφοδοτούν την
Ευρώπη με μεγάλες ποσότητες σιτηρών. Πρόσφατες εργασίες,
στηριγμένες στα βενετικά αρχεία, παρουσιάζουν το λιμάνι της Καβάλας
σαν ένα από τα μεγαλύτερα εξαγωγικά κέντρα της Ελλάδας.
Αλλεπάλληλες αποστολές πλοίων, που καταφθάνουν από τη Δύση,
φορτώνουν στα δύο νέα λιμάνια του Βόλου και της Καβάλας σιτηρά, για
να τα μεταφέρουν στην Ιταλία που πάσχει από έλλειψη. Η κρίση του 1548-
104
52 άνοιξε το μεγάλο θησαυρό των τουρκικών σιτοβολώνων. Το λιμάνι της

Καβάλας θα συνεχίσει τις εξαγωγές και στα επόμενα χρόνια, όταν νέες
σιτοδείες θα χτυπήσουν την Ιταλία και τα άλλα κράτη της δυτικής
Ευρώπης.
1569-Ο μαχαλάς Χαλίλ Μπέη αναφέρεται σε φορολογικό κατάστιχο του
1569 (η επικράτεια ... μετατράπηκε σε τέμενος και ότι στην ίδια θέση
κτίστηκε αργότερα το υφιστάμενο τζαμί. ... Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση
Καβάλας; Γενικά Αρχεία του Κράτους. Βικιπαίδεια.
1569-Από το 1569 μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα δεν υπάρχουν απογραφικά
στοιχεία. Για την περίοδο αυτή έχουμε μόνο δύο μαρτυρίες, ενδεικτικές
των δημογραφικών εξελίξεων: Το 1667 ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά
Τσελεμπή υπολογίζει ότι στην Καβάλα υπάρχουν 700 σπίτια. Πεντακόσια
στην «κάτω πόλη» και διακόσια στο «μεσαίο κάστρο», δηλ. Στον
εξωτερικό περίβολο της ακρόπολης. Το 1707 σε έκθεση Γάλλων
Ιησουιτών σημειώνεται ότι η Καβάλα έχει 3.200 κατοίκους, 3.000
Τούρκους και 200 Έλληνες. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1569-Κατά κανόνα οι μουσουλμάνοι καταλάμβαναν τα προνομιακά μέρη
–τα ασφαλέστερα ή αυτά που παρουσίαζαν κλιματολογικά και
τοπογραφικά πλεονεκτήματα – και μετακινούσαν τον ντόπιο χριστιανικό
πληθυσμό σε άλλες περιοχές των πόλε-
ων. Προφανώς αυτό έγινε και στην Καβάλα του 16ου αιώνα, μετά την
εγκατάσταση των μουσουλμάνων εποίκων. Το 1569 ο μουσουλμανικός
πληθυσμός αριθμεί περίπου 870 άτομα και συγκροτεί τρεις μαχαλάδες:
του Halil Bey, του Câmi-i Şerif και του Ahmed Çelebi. Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
1573-Η ανασυγκρότηση της πόλης σηματοδοτεί την ανάδειξή της ως
κέντρου μιας αυτόνομης διοικητικής ενότητας. Το 1573 αποτελεί ήδη έδρα
καζά (υποδιοίκησης), που περιλαμβάνει και τα γύρω χωριά (Δάτο,
Κρυονέρι, Λεκάνη κ.ά.). Περί το 1600 προάγεται σε πρωτεύουσα
σαντζακίου (διοίκησης), το οποίο περιλαμβάνει επτά καζάδες και
εκτείνεται από το Στρυμόνα μέχρι το Νέστο και προς βορρά μέχρι τις
βουλγαρικές περιοχές. Η επιλογή της Καβάλας ως διοικητικού κέντρου
της ευρύτερης περιοχής (αντί των Σερρών ή της Δράμας, που και
πολυπληθέστερες ήταν
και πιο αναπτυγμένες οικονομικά) πρέπει να αποδοθεί στα πλεονεκτήματα
της γεωγραφικής της θέσης. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1579-Στο δουλεμπόριο επιδίδονταν οι αξιωματούχοι της
105
πόλης. Σύμφωνα με τις λίγες πληροφορίες δυτικών πηγών, αγόραζαν

αιχμαλώτους και τους μετέφεραν με τις γαλέρες τους στα
«σκλαβοπάζαρα» της Ανατολής. Το 1579 ο μπέης της Καβάλας Ομέρ
ζητούσε για τέσσερις αιχμάλωτους από τη Γεωργία περισσότερα από
10.000 άσπρα. Το 1619 ο μπέης της Καβάλας Ασλάν κέρδισε από την
πώληση σκλάβων 6.000 τάλιρα. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1591-Η παλαιότερη μαρτυρία για τα ναυπηγεία της Καβάλας είναι του
1591. Ο Gabrielle Cavazza περιγράφει τις Καμάρες, που βρίσκονται «στο
πιο βαθύ μέρος της κοιλάδας», και προσθέτει: «Εδώ ναυπηγείται μία
γαλέρα με 23 banchi (με 23 σειρές κωπηλατών) για τον μπέη του τόπου…».
Μετά από τετρακόσια είκοσι χρόνια, στον ίδιο κολπίσκο, που ίσως τότε
εισχωρούσε λίγο βαθύτερα στην ξηρά, βρίσκουμε το μοναδικό καρνάγιο
της Καβάλας. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1591-Ανακαλύπτοντας την ιστορία της Καβάλας. ΡΕΠΟΡΤΆΖ /Πέμπτη
17 Αυγούστου 2017, Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ. 4. Καρνάγιο Στον ανατολικό
υπήνεμο κόλπο της πόλης η παρουσία καρνάγιου αναφέρεται για πρώτη
φορά στα 1591, στο ημερολόγιο του Gabriele Cavazza, γραμματέα του
Ενετού Πρέσβη Lorenzo Bernardo. Πιθανότατα, η θέση του είναι η ίδια σε
όλα αυτά τα έτη και μέχρι σήμερα, αν και οι εγκαταστάσεις δε φαίνεται να
ήταν μόνιμες. Σε αυτό συνεχίζεται η τέχνη της κατασκευής, συντήρησης
και επιδιόρθωσης ξύλινων (και πλέον όχι μόνο) παραδοσιακών σκαφών.
Κωνσταντίνου Ι. Χιόνη. Το 1591 πέρασε από την Καβάλα και μας την
περιγράφει ο Gambriele Cavazza, γραμματέας του Λορέντσου
Μπερνάρδου. Το 1667 την επισκέφθηκε ο Τούρκος περιηγητής Εβλιά
Τσελεμπή και το 1669 ο Γάλλος καπουκίνος Robert de Dreaux. Οι
περιγραφές τους είναι ενδιαφέρουσες. Η πόλη χωριζόταν με ένα τείχος σε
δύο μέρη, στην πάνω και κάτω πόλη. Το τείχος άρχιζε από το παλιό
οικονομικό γυμνάσιο, που στεγάζει σήμερα το 5ο γυμνάσιο και το
νυκτερινό, και έφθανε ως το φρούριο. Το τείχος αυτό, που σώζεται μέχρι
σήμερα, πρέπει να κατασκευάστηκε μετά από το πέρασμα του Gambriele
Cavazza (1591) και πριν από την επίσκεψη του Robert de Dreaux (1669).
1591-Το 1591 μια ενετική αποστολή υπό τον πρεσβευτή Lorenzo
Bernardo ξεκινά από τη Βενετία και κατευθύνεται δια ξηράς στην
Κωνσταντινούπολη. Τις λεπτομέρειες του ταξιδιού αυτού κατέγραψε σε
ημερολόγιο ο γραμματέας του, Gabrielle Cavazza. «Από το απόσπασμα
που αναφέρεται στην περιοχή μας, όπου έφτασε η αποστολή στις 4
Ιουνίου, τρία σημεία παρουσιάζουν σημαντικό ενδιαφέρον:
106
Το πρώτο είναι η περιγραφή του «τειχίσματος» της Χριστουπόλεως, που

κτίστηκε στις αρχές του 14ου αιώνα από τον Ανδρόνικο Β' τον
Παλαιολόγο κι εκτεινόταν από τη βόρεια πλευρά των τειχών της πόλης
(τις Καμάρες) μέχρι την κορυφή του απέναντι υψώματος (το παλιό
Σανατόριο), όπου συναντούσε τέσσερις μεμονωμένους πύργους. Επί τον
βουνού, σημειώνει ο Cavazza, διακρίνονται μερικοί πύργοι και εν
παραπέτασμα τοιχοδομίας, περί ων λέγεται ότι είναι τα υπολείμματα της
παλαιάς πόλεως που ήτο εκεί. Είναι εμφανείς οι αλλαγές που έχουν
συντελεστεί: Το τείχος που περιέγραψαν με θαυμασμό ο Angiolello το
1470 και ο Belon το 1547 και το οποίο σωζόταν σχεδόν ακέραιο στα
χρόνια του δευτέρου, έχει αρχίσει μισόν αιώνα αργότερα να
καταστρέφεται. Τα λείψανα της βυζαντινής Καβάλας αρχίζουν να
σβήνουν.
1597-Από το 1597 και για δυόμισι αιώνες καμία πηγή δεν αναφέρει
εβραίους στην Καβάλα, ούτε καν η επίσημη οθωμανική απογραφή του
1831. Παρά την απουσία πληροφοριών, το πιθανότερο είναι ότι μια
αριθμητικά ασήμαντη εβραϊκή κοινότητα είχε αδιάλειπτη παρουσία στη
Καβάλα, στον χώρο της αρχικής της εγκατάστασης.... Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
1605-Dittionario volgare et latino: nel quale si contiene come i vocaboli
...Filippo Venuti da Cortona - 1605 - - Cristallo]haec crystallus,li, & hoc
crystallum, li, d.c. Plin. Cristallino, che è di cristallo]crystallinus, na,
num,p. Plin. Chtistiana, Isola]haec Letoa, toz. Insula. Cristiere,val
seruitiale l hic clyster, steris,p.p.Pliu. Cristopoli, città della Tracia]hac o
esime ..
16ος -Από την πρώτη περίοδο της τουρκοκρατίας η πόλη λειτουργεί ως
κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου: Στο λιμάνι της συγκεντρώνονται τα
σιτηρά της ενδοχώρας, μέχρι και από τη νότια Βουλγαρία, και το προϊόν
των μεταλλευτικών περιο-
χών Καβάλας και Πραβίου για να διακινηθούν κυρίως προς τα μεγάλα
κέντρα της Αυτοκρατορίας. Το 16ο αιώνα καταπλέουν και πλοία των δύο
μεγάλων ναυτικών κέντρων, της Βενετίας και της Ραγούζας
(Ντουμπρόβνικ), που φορτώνουν σιτάρι για τα λιμάνια της Δύσης. Έκδοση
16ος -Το επιβλητικό τοξωτό υδραγωγείο κατασκευάστηκε για να
γεφυρώσει το χαμηλό μέρος που χωρίζει τη χερσόνησο της Παναγίας από
τα απέναντι υψώματα.
107
Έτσι το νερό έφτανε στις δημόσιες κρήνες, στις δεξαμενές, στα λουτρά και
στα ιδρύματα της πόλης. Οι διαδρομές του δικτύου και οι θέσεις όπου
υπήρχαν κοινόχρηστες βρύσες υποδηλώνονται από τις παλιές ονομασίες
μερικών τοποθεσιών ή οδών της χερσονήσου: Αράπ τσεσμέ (μαύρη βρύση
= η οδός Βυζαντίου), Ντεβέ τσεσμέ (βρύση της καμήλας = η οδός
Ναυαρίνου) κλπ. Δημόσιες κρήνες
είχαν οι περισσότερες οδοί της παλιάς πόλης. Μέχρι τα μέσα του 20ού
αιώνα σώζονταν δεκατέσσερις. Σήμερα υπάρχουν απομεινάρια τριών,
στην αρχή της
οδού Μεχμέτ Αλή, σε πάροδο της οδού Βυζαντίου και στην οδό
Ιουστινιανού. Οι Καμάρες στη σημερινή τους μορφή είναι έργο των αρχών
του 16ου αιώνα και αποδίδεται στον Ιμπραήμ πασά, βεζύρη του σουλτάνου
Σουλεϊμάν του Νομοθέτη. Κτίστηκαν μεταξύ 1520-1530, περίοδο κατά
την οποία κατασκευάστηκαν στην Καβάλα μεγάλα έργα υποδομής, που
αποσκοπούσαν στην ανασυγκρότηση της πόλης, μετά την καταστροφή του
1391 και τη μακρά περίοδο εγκατάλειψης του οικισμού. Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
16ος -Ένας γάλλος περιηγητής στο καραβάν-σεράι της Καβάλας πριν 470
χρόνια (1547) O Pierre Belon Belon, ό.π., σ. 59. Το κείμενο του Μπελόν
στο σημείο αυτό είναι ασαφές. Πεντακόσιοι (500) ήσαν οι Εβραίοι ή
συνολικά οι κάτοικοι της πόλης; Πιο λογικό φαίνεται το δεύτερο. Για τα
δημογραφικά δεδομένα του 16ου αι., Κυριάκου Λυκουρίνου, «Η Καβάλα
της Οθωμανικής περιόδου (τέλη 14ου αι.- 1912). Η παλιά πόλη - συνοικία
της Παναγίας» στο Η παλιά πόλη της Καβάλας (7ος π.χ. – 20ος αι. ) Ο
χώρος, οι άνθρωποι, τα τεκμήρια της ιστορίας, έκδ. Εξωραϊστικού
Πολιτιστικού Συλλόγου Παναγίας “Το Κάστρο”, Καβάλα 2005, τ. 1, σ.
64-67.
16ος -Περιηγητές. Αναφορές περιηγητών του 16ου και 17ου αιώνα κάνουν
λόγο για ανθρώπους που έβγαζαν στη στεριά τα σκάφη τους σε
περιπτώσεις θαλασσοταραχής. Ακόμη μιλούν για επιβάτες οι οποίοι,
επειδή το πλοίο τους δεν μπορούσε να προσεγγίσει το μόλο,
αποβιβάζονταν σε γειτονικά λιμάνια. Για την αντιμετώπιση αυτών των
προβλημάτων κατασκευάστηκε το 1885 ένας υποτυπώδης
κυματοθραύστης, ο οποίος τελικά δεν λειτούργησε για το λόγο για τον
οποίο κατασκευάστηκε. Αργότερα, στις αρχές του 20ου αιώνα, γίνεται
ευρέως γνωστή η έλλειψη προστασίας του λιμανιού, η οποία οδήγησε
αρκετές φορές σε απώλειες είτε εμπορευμάτων είτε ανθρώπων.
108
16ος -Αυτό ήταν μετόχι της Μονής Παντοκράτορος του Αγίου Όρους και
κατείχε κάποια κτίσματα και καλλιεργήσιμα εδάφη στην περιοχή. Το
μοναστήρι βρισκόταν στη θέση όπου είναι σήμερα η εκκλησία της
Παναγίας και πιθανότατα ο άμβωνας που προαναφέρθηκε να αποτελούσε
μέρος του, το οποίο μπορεί και να είχε μεταφερθεί εκεί από κάποια άλλη
παλαιοχριστιανική βασιλική. Από την Καμμυτζιώτισσα έχουν σωθεί και
δύο εικόνες, των Αγίων Ιωάννου Προδρόμου και Ιωάννου του
Χρυσοστόμου, που σήμερα βρίσκονται στο Βυζαντινό και Χριστιανικό
Μουσείο Αθηνών. Οι εικόνες αυτές ανάγονται στα τέλη του 15ου και τις
αρχές του 16ου αιώνα μ.Χ. Έκδοση Δήμου Καβάλας
16ος -16ος αιώνας: μαζικοί εξισλαμισμοί κατοίκων και εποικισμοί
ανεβάζουν το ποσοστό των μουσουλμάνων κατοίκων της πόλης και
καθιστούν τους χριστιανούς μειοψηφία. Ερχομός των πρώτων Εβραίων.
16ος -Πειρατικές επιδρομές δεν έκαναν μόνο οι κουρσά-
ροι αλλά και οι στόλοι των ιταλικών πόλεων και των χριστιανικών
ταγμάτων της Δύσης. Το 16ο και 17ο αιώνα η περιοχή της Καβάλας
λεηλατήθηκε επανειλημμένα από πειρατικές γαλέρες Βενετσιάνων,
Γάλλων και Ιωαννιτών ιπποτών της Ρόδου και από πειρατικά μπερτόνια
της
Φλωρεντίας. Οι πειρατές άδειαζαν τις σιταποθήκες του λιμανιού και τις
παρέδιδαν στην πυρά. Σε κάποιες περιπτώσεις επιχείρησαν να εισβάλουν
και στην πόλη, αλλά αποκρούστηκαν στην πύλη των τειχών. Έκδοση
16ος -Η συντήρηση του Υδραγωγείου το 16ο αιώνα. Σύμφωνα με
οθωμανικές αρχειακές πηγές, στα μέσα του 16ου αιώνα η συντήρηση του
νεόδμητου υδραγωγείου της Καβάλας είχε ανατεθεί στη μικρή
χριστιανική κοινότητα της πόλης. Συγκεκριμένα, 34 χριστιανικές
οικογένειες όφειλαν κάθε χρόνο να παραδίδουν 100 kile (περίπου 2.600
κιλά) κιμωλία, ένα καντάρι (περίπου 54 κιλά) λινέλαιο και μεγάλη
ποσότητα βαμβακιού, πρώτες ύλες για τη δημιουργία του μείγματος με το
οποίο θα έκλειναν τις τρύπες στις ενώσεις των υδροσωλήνων. Κάθε φορά
που ερχόταν σουλτανική διαταγή για την επιδιόρθωση του υδραγωγείου,
έπρεπε να ετοιμάσουν το στόκο και να διαθέσουν την εργατική τους
δύναμη. Ακόμη 18 οικογένειες και 13 άγαμοι νέοι ήσαν επιφορτισμένοι με
τις βοηθητικές εργασίες της συντήρησης. Έναντι αυτών των υπηρεσιών
109
τους, οι χριστιανοί της Καβάλας απολάμβαναν ένα ειδικό καθεστώς

φορολογικών απαλλαγών. Έκδοση Δήμου Καβάλας
16ος -Στην κεντρική περιοχή βρίσκονταν και δύο από τα τέσσερα λουτρά
της πόλης: το χαμάμ του συγκροτήματος του Ιμπραήμ πασά, των αρχών
του 16ου αιώνα, και το μεταγενέστερο στη γωνία Θ. Πουλίδου – Γραβιάς.
Υπολείμματα του πρώτου διακρίνονται ακόμη μέσα στην αγορά του Αγίου
Νικολάου. Κατάλοιπο των πρώτων αιώνων ήταν το μουσουλμανικό
νεκροταφείο, που καταλάμβανε το δυτικότερο μέρος του εξωτερικού
περίβολου των τειχών και εκτεινόταν και έξω από αυτόν, στις σημερινές
οδούς Δοϊράνης και Ομονοίας και στο νότιο μέρος της κεντρικής πλατείας.
16ος -Ο περίβολος της επέκτασης του 16ου αι. Ήταν πιο ευπρόσβλητος γι’
αυτό και ενισχύθηκε με πολλούς πύργους –τετράπλευρους, τριγωνικούς
και κυκλικούς–που προστάτευαν κυρίως τις νέες εισόδους. Από παλιούς
χάρτες της πόλης, φωτογραφίες, μαρτυρίες και διάφορες εργασίες έχουν
εντοπιστεί επτά. Σώζονται μόνο τρεις, δύο τετράπλευροι και ένας
τριγωνικός, στη Β.Α. πλευρά των τειχών, πάνω από την οδό
Κουντουριώτου, προς το μέρος του Υδραγωγείου. Αυτό το τμήμα είναι και
το μόνο που διατηρήθηκε από τον περίβολο της επέκτασης του 16ου αιώνα.
16ος -Όπως φαίνεται, το 1391 η Χριστούπολη υπέστη εκτεταμένες
καταστροφές και μέχρι τις αρχές του 16ου αιώνα έφερε ορατά τα σημάδια
της παρακμής και της εγκατάλειψης. Κατά την περίοδο αυτή ο χώρος της
χερσονήσου ήταν ουσιαστικά ένα κάστρο με αποκλειστικά στρατιωτικό
χαρακτήρα. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
16ος -Θεόδωρος Κορρές. ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (324-1025). Η
Θεσσαλονίκη υπήρξε ο χώρος υποδοχής του μεγαλυτέρου τμήματος (όσον
αφορά το προερχόμενο από την Ιβηρική Χερσόνησο εβραϊκό στοιχείο),
διπλασιάζοντας τον πληθυσμό της και τονώνοντας την οικονομία της κατά
τον ΙΣΤ΄ αιώνα. Και άλλες, όμως, μακεδονικές πόλεις δέχθηκαν μεγάλα ή
και μικρότερα ποσοστά Εβραίων (Μοναστήρι, Σκόπια, Σέρρες, Καβάλα).
Η παρουσία Εβραίων εντοπίζεται αποκλειστικά στις πόλεις, όπου και
ασκούσαν μάλιστα συγκεκριμένες οικονομικές δραστηριότητες
(υφαντουργία, τραπεζικές επιχειρήσεις). Τέλος, η ύπαρξη ενός μικρού
ποσοστού Αθιγγάνων παρατηρείται και στη Μακεδονία, όπως εξάλλου και
σε κάθε περιοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Δεν υπάρχουν
διαθέσιμα στοιχεία ή πληροφορίες για τους τόπους εγκαταστάσεως αυτών
των πληθυσμών.
110
16ος -Ραβινική πηγή του 16ου αιώνα διασώζει μια ενδιαφέρουσα μαρτυρία
για τη μετοικεσία των εβραίων: Νεαρή Ουγγροεβραία, που είχε
αρραβωνιαστεί με ομόθρησκό της από την Ουγγαρία, έποικο στην
Καβάλα, αρνείται να τον παντρευτεί, με τα ακόλουθα επιχειρήματα: Δεν
μπορεί να εγκαταλείψει μια μεγάλη πόλη για να εγκατασταθεί σε μια
μικρή, όπου η ζωή της και η ζωή των παιδιών της θα απειλούνται διαρκώς
από τους πειρατές. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1617-Ο νέοι πληθυσμοί είναι αποκλειστικά μουσουλμανικοί. Οι
χριστιανοί παραμένουν ελάχιστοι, όπως δηλώνεται και σε πατριαρχικά
έγγραφα: Το 1617 η Μητρόπολη της Καβάλας, επειδή «από πολλών
χρόνων ερημώθη εις το παντελές και επιστάτην ίδιον αρχιερέα ου δύναται
έχειν…», υπάγεται στη Μητρόπολη Φιλίππων και το 1721, για τους ίδιους
λόγους, εντάσσεται στη Μητρόπολη Ξάνθης. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1650-Πρέπει επίσης να δεχθούμε ότι η οργάνωση του χώρου της παλιάς
πόλης και η διαίρεσή του σε εθνοθρησκευτικές συνοικίες είχε
ολοκληρωθεί στα μέσα του 17ου αιώνα. Η άποψη αυτή συμφωνεί και με τα
δημογραφικά δεδομένα: Από το 1650-1700 μέχρι το 1800-1830 ο
πληθυσμός της πόλης παραμένει στα ίδια περίπου επίπεδα των 3.000
κατοίκων, που στη μεγάλη τους πλειονότητα είναι μουσουλμάνοι. Κατά το
διάστημα αυτό η μόνη σημαντική αλλαγή στο χώρο της πόλης πρέπει να
είναι η ανέγερση του Ιμαρέτ (1817-1821). Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1667-Ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή αναφέρει το 1667 ότι η
Καβάλα διαιρείται σε πέντε συνοικίες, χωρίς να τις προσδιορίζει
εθνολογικά. Αν η πληροφορία είναι ακριβής, πρέπει να δεχθούμε
ότι είχε δημιουργηθεί και Τρίτη μουσουλμανική συνοικία στη χερσόνησο
της Παναγίας, με τέταρτη αυτήν του Ιμπραήμ πασά, στην οποία βρίσκεται
και ο χώρος του εβραϊκού συνοικισμού, και Πέμπτη
τη χριστιανική. Έκδοση Δήμου Καβάλας...από αλλού Το Κάστρο της
Καβάλας αποκαλύπτει και πάλι την πλούσια ιστορία του και ... Το 1667 ο
Εβλιγιά Τσελεμπή σημείωνε ότι είναι ισχυρότατο, ... Την ίδια εποχή, στα
1667, ο Εβλιγιά Τσελεμπή περνάει από την Καβάλα και γράφει για το
ιστορικό της παρελθόν: Την πόλη ίδρυσε ο βασιλιάς Φίλικος
(Φίλιππος)! ... Τον 17ο αι. Ο Εβλιγιά Τσελεμπή υπολογίζει ότι υπήρχαν
στην πρωτεύουσα τηs ... οποία αναφέρει την ύπαρξη τριών χαμάμ στην
Kαβάλα, το ένα, το εβραϊkό είναι ...Υδραγωγείο, «Υψώνεται προς τον
ουρανό σαν ουράνιο τόξο» αναφέρει χαρακτηριστικά ο Τούρκος
περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή το 1667.
111
1667-«Σαν ουράνιο τόξο…» (1667) «Για να ενισχύσει το έργο του

ευνοούμενού του (Ιμπραήμ πασά), ο αείμνηστος σουλτάνος Σουλεϊμάν έφερε
στην πόλη το ζωογόνο νερό από μια βουνίσια πηγή που βρίσκεται πολύ
μακριά, σε απόσταση ενός κονάκ (ενός σταθμού για ταξιδιώτες). Το νερό
φθάνει στην πόλη διά μέσου ενός υδραγωγείου που έχει εξήντα αψίδες και
το ύψος του φθάνει στις ογδόντα πήχεις. Το έργο αυτό του
Σουλεϊμάν –ο θεός ας τον ελεήσει– είναι ανώτερο από
κάθε περιγραφή. Υψώνεται σαν ουράνιο τόξο και μπορεί να συγκριθεί μόνο
με το φρούριο της Καβάλας, που έκτισε ο βασιλιάς Φίλιππος» (Εβλιγιά
Τσελεμπή). Έκδοση Δήμου Καβάλας...
1670-Από το 1670 μέχρι και τη δεκαετία του 1830 τα σαντζάκια
Θεσσαλονίκης και Καβάλας βρίσκονται ενωμένα υπό τη διοίκηση του
πασά της Θεσσαλονίκης και αποτελούν μια ενιαία διοικητική περιφέρεια,
το πασαλίκι Θεσσαλονίκης. Στην Καβάλα βρίσκεται εγκατεστημένος ο
μουσελίμης, ο οποίος διορίζεται από τον πασά της Θεσσαλονίκης και τον
αντιπροσωπεύει στην περιοχή. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1684-Θεόδωρος Κορρές. ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (324-1025). Η
Μακεδονία από τον Δ΄ έως τον ΣΤ΄ αιώνα. Οι δύο Βενετοτουρκικοί
Πόλεμοι, που διεξήχθησαν μέσα στον αιώνα αυτόν, ήταν μία καλή
αφορμή. Οι επιτυχίες, όμως, των Βενετών κατά τον Κρητικό Πόλεμο
(1645-1669) στο βόρειο Αιγαίο δεν άγγιξαν τα μακεδονικά παράλια. Στον
δεύτερο πόλεμο του 1684-1699, οι βενετικές επιχειρήσεις στις ακτές της
Καβάλας, της Κασσάνδρας και της Θάσου είχαν μάλλον πειρατικό
χαρακτήρα και έθεταν ως στόχο να αποκόψουν την επικοινωνία της
Θεσσαλονίκης με την Αδριανούπολη. Ωστόσο -ίσως και χάρη στις
επιτυχίες των Βενετών στην Πελοπόννησο, το 1687- ορισμένοι
Θεσσαλονικείς πρόκριτοι ζήτησαν από τον Γενικό Ναύαρχο
(capitangeneral) του βενετικού στόλου Φραγκίσκο Μοροζίνι να
αποβιβάσει τμήμα του στόλου του στη Θεσσαλονίκη, με απώτερο στόχο
να μεταφέρει στρατεύματα προς το εσωτερικό της Μακεδονίας,
ξεσηκώνοντας όλη την περιοχή. Η εμφάνιση μίας βενετικής μοίρας στο
λιμάνι της Θεσσαλονίκης, τον Μάιο του 1688...
Κωνσταντίνου Ι. Χιόνη.Το 1684 οι Βενετοί βομβάρδισαν την Καβάλα κι
επιχείρησαν να την καταλάβουν. Η προσπάθεια τους όμως απέτυχε, γιατί
οι Τούρκοι πρόβαλαν σθεναρή αντίσταση και το κανόνι που έφεραν δεν
μπορούσε να τους υποστηρίξει στη θέση που βρισκόταν. Πολύ αργότερα
112
λεηλατήθηκε η Καβάλα από το ρωσικό στόλο, ο οποίος το 1771 πλησίασε

την πόλη κι άρπαξε όλα τα σιτηρά που υπήρχαν στις ιδιωτικές και
δημόσιες αποθήκες του λιμανιού.
1684-Η Βενετία κηρύσσει τον πόλεμο στην Τουρκία.Ο αρχιστράτηγος των

βενετικών δυνάμεων Φραγκίσκος Μοροζίνι καταλαμβάνει το Μεσολόγγι
και το Αιτωλικό προκαλώντας εξέγερση των κατοίκων του Βάλτου και του
Ξηρόμερου. Στη συνέχεια καταλαμβάνει την Πρέβεζα και βομβαρδίζει την
Καβάλα.
1684-Οι Μακεδόνες προσπάθησαν να ενεργοποιήσουν προς όφελός τους

τις δύο Δυνάμεις, προκειμένου να επιτύχουν μία γενικευμένη
επαναστατική κινητοποίηση στην περιοχή. Οι δύο Βενετοτουρκικοί
Πόλεμοι, που διεξήχθησαν μέσα στον αιώνα αυτόν, ήταν μία καλή
αφορμή. Οι επιτυχίες, όμως, των Βενετών κατά τον Κρητικό Πόλεμο
(1645-1669) στο βόρειο Αιγαίο δεν άγγιξαν τα μακεδονικά παράλια. Στον
δεύτερο πόλεμο του 1684-1699, οι βενετικές επιχειρήσεις στις ακτές της
Καβάλας, της Κασσάνδρας και της Θάσου είχαν μάλλον πειρατικό
χαρακτήρα και έθεταν ως στόχο να αποκόψουν την επικοινωνία της
Θεσσαλονίκης με την Αδριανούπολη. Koukouli-Chrysantaki, C.,
PROTOISTORIKE THASOS (Athens 1992). Έστω και αν εκτός εποχής.
1688-Οι επαρχίες στη Χάρτα του Γήγα ήταν γραμμένες με κεφαλαία

γράμματα και η τελευταία επαρχία καλύπτει τα παράλια της σημερινής
Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, ενώ η διαίρεση κατά φυλές
παραπέμπει στη διοικητική διαίρεση της ρωμαϊκής περιόδου σε
«στρατηγίες» και «φυλές». Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι περιοχές που
καταλαμβάνουν ονομασίες δύο αρχαίων τοποθεσιών. Η Παιωνία
απλώνεται από τον ποταμό Αξιό έως τον ποταμό Νέστο και η Μακεδονία
από τη λίμνη Αχρίδα μέχρι βόρεια της Καβάλας. Και ο δύο αυτές περιοχές
εισχωρούν στη Χάρτα στο χώρο που αποκαλείται Θράκη. Σημαντική
καταχώρηση στη Χάρτα είναι πως μαζί με την ονομασία Θράκη δίνεται
και αυτό της Ρούμελης, που μαζί τις εκδοχές Ρουμελία ή Ρομανία ή
Ρωμανία αναφέρονται σε παλιότερους χάρτες (O. Dapper 1688).
1688-Η ανθρωπογεωγραφία της Θράκης στη Χάρτα του Ρήγα. Από τις
σύγχρονες πόλεις της εποχής, που απεικονίζονται στη Χάρτα,
τοποθετούνται γενικά στη σωστή τους θέση μεταξύ άλλων και οι: Ζίχνα,
Δράμα, Καβάλα, Φιλιππούπολη Μελένικο, Κιουστενδίλ, Γκιουμουλτζίνα,
η σημερινή Κομοτηνή, η οποία τοποθετείται αμέσως δυτικά του ποταμού
Στρυμόνα, πάνω στον ποταμό Πόντο της Στρώμνιτσας. Ανακριβώς
τοποθετείται νοτιοδυτικά της Φιλιππούπολης η πόλη Στανίμαχον
(Στενήμαχος), αντί του σωστού νοτιοανατολικά.
113
1688-Σε πολλές περιπτώσεις σημειώνονται τα αρχαία και βυζαντινά

ονόματα των οικισμών μαζί με τα αντίστοιχα νεοελληνικά και τουρκικά.
Επιτυχείς προσπάθειες ταύτισης ονομάτων και σωστής χωροθέτησης στη
Χάρτα αποτελούν οι πόλεις: Νεάπολις = Καβάλα, Βονρτδιζσν = Εσκή
Μπαμπά, Βεργούλη = Αρκαδιούπολις = (Λουλέ Μπουργκάζ), Τυρολόη =
Τζιορλού, Βισθάνη = Ραιδεστός, Αλμυδησσός (Σαλμυδησσός) = Μήδεια
κ.ά.
1696-Galleria de sommi Pontefici, Patriarchi, Arcivesccvi e Vescovi

...Giovanni-Michele Cavalieri - 1696 - - ... dell'Ordine nel Capitolo
Generale di Novara, celebrato nell'anno che susa, 194 Il P. Fr. Giovanni
Annodio, è Sirodio chiesa sia sot- fù Vescovo Cristonopolitano, overo
Cristopoto la Patriar"ilitano, è sia di Cristopoli nella Macedonia, sotto.
1700-Λυκουρίνος, Κ. 2017. «Τα ξένα πρoξενεία στην Καβάλα (1700-
1912)». στο ...
1700-Μέχρι τις αρχές του 18ου αιώνα δεν έχουμε καμία πληροφορία για τη
χριστιανική συνοικία της Καβάλας, λ.χ. για τα κατά καιρούς όριά της ή
για την ονομασία της. Γύρω στα 1700 γαλλική πηγή την αναφέρει απλά ως
«quartier grec» (ελληνική συνοικία). Στο Οθωμανικό Κτηματολόγιο
(1885-1912) η ύπαρξή της υποδηλώνεται: Τα ακίνητα που βρίσκονται στη
συνοικία «Χουσεΐν μπέη – τοποθεσία “μικρός μαχαλάς”» έχουν Έλληνες
ιδιοκτήτες. Έτσι πρέπει να προήλθε το όνομα «Μαχαλάς», με το οποίο
κυρίως προσδιορίζεται η συνοικία στα έγγραφα της ελληνικής κοινότητας,
μετά το 1860, αν και συνυπάρχει με τις ονομασίες
«άνω συνοικία», «συνοικία του κάστρου», «συνοικία Παναγίας» και
«συνοικία Κοιμήσεως της Θεοτόκου». Ως «Μαχαλάς» αναφέρεται η
συνοικία και στους ανονισμούς της Ελληνορθόδοξης Κοινότητας του 1899
και 1907. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1700-Πρέπει, όμως, να προσθέσουμε ότι ακόμη και η κατεδαφισθείσα
εκκλησία ίσως να μην ήταν το αρχικό κτίσμα που εξυπηρετούσε τις
λατρευτικές ανάγκες των χριστιανών, αλλά να αποτέλεσε εξέλιξη
παλιότερου αντίστοιχου. Ίσως, πάλι, να υπήρχε
μέχρι τα 1700 ένα μόνο μέρος της παλιάς εκκλησίας και να επεκτάθηκε
αργότερα με προσθήκη νάρθηκα και παρεκκλησίου. Αυτή την τελευταία
υπόθεση ενισχύει το γεγονός ότι η στέγη του νάρθηκα της εκκλησίας που
γκρεμίστηκε στα μέσα του 20ου αιώνα ήταν υπερυψωμένη σε σχέση με τη
στέγη του υπόλοιπου ναού. Στα 1866 ξεκινά η ανέγερση εκκλησίας στον
καινούριο χώρο που κατέλαβαν... Έκδοση Δήμου Καβάλας.
114

δεύτερη περίοδος της ακμής της είναι ολιγόχρονη. Αρχίζει με την ίδρυση
του γαλλικού προξενείου της Καβάλας, το έτος 1701, από τον πρεσβευτή
de Ferriol και λήγει το 1714 με την εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της
Πελοποννήσου. Στα 1715 η Καβάλα βρισκόταν σε παρακμή και το
γαλλικό προξενείο υποβιβάστηκε σε υποπροξενείο, που συνέχισε τη
λειτουργία του σαν εξάρτημα του προξενείου της Θεσσαλονίκης. Το 1756
το γαλλικό υποπροξενείο της Καβάλας δε λειτουργεί και οι προσπάθειες
του Γάλλου προξένου D’ Evant το 1757 για επαναλειτουργία του δεν
έφεραν κανένα αποτέλεσμα. Φαίνεται όμως πως επαναλειτούργησε
γρήγορα, γιατί στα επόμενα χρόνια παρουσιάζει κάποια εμπορική κίνηση,
που μειώνεται στα τέλη του 18ου αιώνα. Ο γαλλικός εμπορικός οίκος
LION, που είχε εγκατασταθεί το έτος 1771 στην Καβάλα, καταστρέφεται
το 1786 και οι φορτώσεις των γαλλικών πλοίων από το λιμάνι της
Καβάλας, που αναφέρονται συχνά, από τα 1786, στις εκθέσεις των
Γάλλων υποπροξένων άλλων περιοχών, ελαττώνονται και χάνονται στα
χρόνια της γαλλικής επανάστασης.
1701-Francisci Serrae Synonymorum, Epithetorum & Phrasium, Nec
non ...Francisco Serra - 1701 - phali equi Alexander Bucephalam
cognomina. 9reftis regio Epiro jun&a : Grytone oppidum. yit, eftque apud
Thermæum finum. Néapolis ad 1Daffàretica regio, Lychnidos, five
Lychnidus ad la-| Strymóniurii lacum , vůlgò Cristopoli, Tricha, cum ..
1720-Πάντως, σύμφωνα με τη συλλογική μνήμη και την προφορική
παράδοση, η εκκλησία της Παναγίας ήταν «τα παλιά χρόνια» και
γυναικείο μοναστήρι. Στη μνήμη γηγενών διατηρήθηκαν μαρτυρίες
παλαιότερων, που «είχαν ακούσει για τα απομεινάρια των υπόγειων
κελιών». Η παράδοση αποτυπώνεται και σε μεταπολεμικά έγγραφα της
εκκλησιαστικής επιτροπής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, σύμφωνα με τα
οποία, η εκκλησία κτίστηκε στα 1720-1730 και ήταν παλιά και
«μοναστήριον καλογραιών». Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1721-1721 Ο θεσμός των αρματολών στη Βαλκανική καταργείται με
φιρμάνι του Αχμέτ Γ’ στα 1721. Τότε για τελευταία φορά μνημονεύονται
στη Μακεδονία αρματολοί στους εξής καζάδες: Αβρέτ Χισάρ,
Πετριτσίου, Νευροκοπίου, Γενιτζέ Βαρδάρ, Βοδενών (Έδεσσας),
Βέροιας, Δράμας, Σερρών, Μελενίκου, Ζίχνας, Πράβιστας, Καβάλας. Η
σχετική διαταγή προέβλεπε ότι οι ίδιοι οι κάτοικοι θα εφύλαγαν τα
δερβένια των καζάδων, χωρίς να εισπράττουν τίποτε σε χρήμα και
115
προϊόντα από τους διαβάτες και τους εμπόρους. Φαίνεται όμως ότι
συχνά παραβιάζονταν οι απαγορευτικές διατάξεις και ο σουλτάνος ήταν
αγανακτισμένος.
1721-Μακεδονικά. Τομ. 19, 1979. Βακαλόπουλος Αποστ. Άπ’ αυτό
φαίνεται ότι τό διάταγμα τοΰ σουλτάνου Άχμέτ Γ’ στά 1721 γιά τήν
έξαφάνιση τών Ελλήνων αρματολών,πού άπλώθηκαν ακόμα καί στις
περιοχές τής Κομοτηνής, Καβάλας, Πραβίου,Σερβίων καί Βέροιας, όπου
τό μεγαλύτερο μέρος τοΰ πληθυσμοΰ ήταν έλληνικό, δέν είχε ούτε πλήρη,
οΰτε μερική επίδραση. Κατά τούς συγγραφείς πού χρησιμοποίησα, τό
πρώτο σημείο τών προσπαθειών γιά νά έξασθενήσει ή δύναμη καί ή
σπουδαιότητα τών χριστιανικών ένοπλων σωμάτων, πού ή δράση τους
συνεχιζόταν μέ μιά διαρκώς αυξανόμενη δραστηριότητα, φαίνεται ότι
ήταν νά ένωθεΐ τό πασαλίκι τών Ίωαννίνων μέ ένα πασαλίκι μέ
κλεισουράρχη (derbentçi) κατά τό 1740 καί νά ανατεθεί αυτό στον
’Αλβανό Σουλεΐμάν πασά άπό τό ’Αργυρόκαστρο...
1722-1722 Οδ. Γκιλής. Σχετικά με το Παγγαίο. 2013. 18ος αιώνας. Ο
θεσμός των αρματολών στη Βαλκανική καταργείται με φιρμάνι του Αχμέτ
Γ’ στα 1721. Τότε για τελευταία φορά μνημονεύονται στη Μακεδονία
αρματολοί στους εξής καζάδες: Αβρέτ Χισάρ, Πετριτσίου,
Νευροκοπίου, Γενιτζέ Βαρδάρ, Βοδενών (Έδεσσας), Βέροιας, Δράμας,
Σερρών, Μελενίκου, Ζίχνας, Πράβιστας, Καβάλας. Η σχετική διαταγή
προέβλεπε ότι οι ίδιοι οι κάτοικοι θα εφύλαγαν τα δερβένια των καζάδων,
χωρίς να εισπράττουν τίποτε σε χρήμα και προιόντα από τους διαβάτες και
τους εμπόρους. Φαίνεται όμως ότι συχνά παραβιάζονταν οι απαγορευτικές
διατάξεις και ο σουλτάνος ήταν αγανακτισμένος.
1740-1740 Ε. Μ. Σ. . Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
ΤΩΝ ΠΕΡΙΗΓΗΤΩΝ. 1430-1930. ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΚΑΙ
ΜΑΡΤΥΡΙΩΝ. Αλέξανδρος Χ. Γρηγορίου & Ευάγγελος Α. Χεκίμογλου
Εικονογράφηση από τη συλλογή Άγγελου Γ. Παπαιωάννου. Εισαγωγικό
σημείωμα της Ιόλης Βιγγοπούλου. 2008. ...μεγάλη βιοτεχνία κακής
ποιότητας μάλλινου υφάσματος μέσα και γύρω από τη Θεσσαλονίκη, το
οποίο εξάγεται σε όλα τα μέρη της Τουρκίας για την ένδυση του απλού λαού.
Οι Άγγλοι, οι Γάλλοι, οι Ολλανδοί και οι Βενετοί έχουν εδώ προξένους. Οι
κυριότερες εξαγωγές είναι το μετάξι, το κερί και το βαμβάκι, που στέλνονται
στη Σμύρνη για να φορτωθούν σε πλοία προς την Ευρώπη.
Εξάγεται επίσης μεγάλη ποσότητα καπνού στην Ιταλία, όπως και σε πολλά
μέρη της Τουρκίας, διότι θεωρείται ο καλύτερος μετά από τον καπνό της
116
Λατάκειας. Σε αυτήν την πόλη εδρεύουν ο πασάς και ο αγάς των γενίτσαρων.
Η Θεσσαλονίκη απέχει πέντε ημέρες με το καραβάνι από την
Κωνσταντινούπολη, 180 μίλια από τη Ραιδεστό, τρεις μέρες από την
Καβάλα, το Άγιο Όρος και τη Λάρισα, 16 μίλια από τη Βέροια (ίσως την
αρχαία Βέροια) και τέσσερις μέρες από τον Βόλο, τις αρχαίες Παγασές στον
Παγασητικό Κόλπο, που τώρα ονομάζεται Κόλπος του Βόλου. Πηγές:
Pococke: A Description of the East, 148-151 και Pococke: Voyages, 64-74.
1742-Vocabolario italiano e latino- Τόμος 2 - Σελίδα 602 1742 - -
Amfipoli , poi Cristopoli; appresso i Turchi, Emboli, citsa in Macedonia.
-, a, um, Juft. Anfipolitano, d' Anfipoli . Amphifla, o Amphifa , æ , f. Liv.
Anfisa, Lambina , castello al golfo di Corinto. Amphissia, o Amphisa, ae,
f. Ovid. la ...
1744-Historisch-Politisch-Geographischer Atlas der gantzen Welt; Oder
...- 1744 - - ANTISARA, ein Hafen derer Datinier. So saget Stephanus der
Geographus. Einige, spricht er, schreiben Antisarta. Man muß aber nur
vorher wissen, wer die Datinier gewesen, von welchen kein einziger alter
Geographus geredet hat.
1745-Ioan. Mevrsi opera omnia in plvres tomos distribvta. Joannes
Meursius – 1745. Hedomene, Bragylus, Pribana, Maronea, Amphipolis,
Neapolis, Apollonia, Topirus, Rhufium nunc di&ta, Nicopolis, Ithapolis,
Acanthus , Ceraeopyrgus , Berpe ...
1752-Vita Di S. Paolo Apostolo Delle Genti E Dottore Della Chiesa: ...-
1752 - Ecumenio, che viveva nel nono secolo, accerta che al suo tempo
appellavasi Cristopoli; il che fa vedere il gran numero de Cristiani, che
c'erano, ed il fervore, col quale vivevano. Finalmente da Napoli arrivarono
a Filippi, che è la prima città ...
1769-Ο Μεχμέτ Αλή γεννήθηκε στην Καβάλα το 1769 από οικογένεια
Τουρκαλβανών. Ορφάνεψε μωρό και την προστασία του ανέλαβε ο
Τοσούν αγάς, στρατιωτικός διοικητής της περιοχής. Στα νεανικά του
χρόνια συναναστρεφόταν τους Γάλλους εμπόρους της Καβάλας και
μάλλον ασχολήθηκε και ο ίδιος με το εμπόριο. Αργότερα κατατάχθηκε
στον τουρκικό στρατό και έζησε στην Καβάλα μέχρι
την ηλικία των 32 ετών. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1769-Μπόσκου, Ε. 2014. «Η βιογραφία του Μωχάμετ Άλη (1769-1949)»
στο Πρακτικά σεμιναρίων τοπικής ιστορίας, επιμ. Κ. Απότας, Β. Λωλίδης.
Τ. Β΄. Σ. 255-86. Καβάλα: Δήμος Καβάλας.
117
1770-Από τη Βικιπαίδεια.Ο Μεχμέτ Αλή ή Μωχάμετ Αλή Πασάς ή

Μουχάμμαντ Άλι (1770 ή 1771 – 2 Αυγούστου 1849) ήταν βαλής της
Αιγύπτου. Βιογραφία Γεννήθηκε στην Καβάλα, το έτος Εγίρας 1184, που
αντιστοιχεί στο δικό μας 1770-1771. Αργότερα, όταν ήταν πια κυρίαρχος
της Αιγύπτου, ο ίδιος συνήθιζε να λέει σε Ευρωπαίους διπλωμάτες και
ταξιδιώτες ότι είχε γεννηθεί το 1769, την ίδια χρονιά με τον Μέγα
Ναπολέοντα. Η οικογένεια καταγόταν από το χωριό Ιλίτς στην ανατολική
Μικρά Ασία, όπου ήταν κτηνοτρόφοι αλόγων. Κάποια στιγμή η
οικογένεια μετακόμισε αρχικά στο Ομέρ Μπεκίρ (Ömer Bekir) και από
εκεί στο Ικόνιο (Konya). Εξαιτίας μιας βεντέτας εγκατέλειψαν το Ικόνιο
και κατέφυγαν στην Καβάλα. Στην Καβάλα ο Ιμπραχίμ Αγά, o πατέρας
του Μουχάμμαντ Άλι, παντρεύτηκε τη Ζεϊνέμπ (Χαντρά), αδελφή (ή κατ΄
άλλους κόρη) του κυβερνήτη (Çorbaşı, τσορμπασί) της πόλης. Ο Ιμπραχίμ
Αγά, που αργότερα ασχολήθηκε και με το καπνεμπόριο, διορίστηκε ως
διοικητής ενός σώματος ατάκτων στρατιωτών (yol ağası) για τη
φρούρηση των δρόμων εισόδου και εξόδου της Καβάλας.
1676-Βιβλίον ιστορικόν περιέχον εν συνόψει διαφόρους και εξόχους ιστορίας : Αρχόμενον
από Κτίσεως Κόσμου, μέχρι της αλώσεως Κωνσταντινουπόλεως, και των ......metropolita
Monembaiae Dorotheus - 1676 - Σέρβαιν η ετιμήθη εις μη Η Χριστόπολις,
ήτοι η Καβάλα ο σ. ετιμήθη εις μη...
1780-Το Σπίτι του Μεχμέτ Αλή κτίστηκε το 1780. Βικιπαίδεια. Από αλλού
Η Οικία του Mohammed Ali βρίσκεται στη χερσόνησο της Παναγίας, στην
παλιά πόλη της Καβάλας. Ο δημιουργός της σύγχρονης Αιγύπτου
γεννήθηκε και έζησε στην Καβάλα μέχρι την ηλικία των τριάντα χρόνων.
Η φερόμενη ως οικία της οικογένειας του, κατασκευάστηκε μεταξύ 1780
και 1790, με εμβαδόν 330 τ.μ., και θεωρείται ένα από τα πλέον
χαρακτηριστικά δείγματα της οθωμανικής αρχιτεκτονικής του δέκατου
όγδοου αιώνα στην Ελλάδα. Στόχος του ΜΟΧΑ είναι η έρευνα της
κοσμικής ιστορίας του Ισλαμικού πολιτισμού και η προώθηση του
διαπολιτισμικού διαλόγου ανάμεσα στην Ελλάδα, τις χώρες της
Μεσογείου και τον Ισλαμικό κόσμο.
1786-'Ο E. M. Co u s i n ér y, Voyage dans la Macédoine, Paris 1831, τ. 2,
103-104, τό 1786 άναφέρει 2.500 κατοίκους, Ό F. B e a u j ο u r, Voyage
militaire dans l’empire O- thoman, Paris 182°, τ. I, 230, τό 1817 άναφέρει
2.000-3.000 κατοίκους καί ό Μ. G. Perrot, Daton, Neapolis, les ruine de
Philippes, «Révue Archéologique», 1860, 5, τό 1856 άναφέρει 4-5.000
κατοίκους, βλ. έπίσης Ν. Σβορώνος, Διοικητικές, κοινωνικές καί
οίκονομικές έξελίξεις, Μακεδονία, 4.000 χρόνια έλληνικής Ιστορίας καί
118
πολιτισμού, Έκδ. ’Αθηνών, 356. Στό θέμα αύτό θά άναφερθούμε

περισσότερο άναλυ- τικά σέ άλλη μελέτη.
18ος -18ος αιώνας. Ο θεσμός των αρματολών στη Βαλκανική καταργείται
με φιρμάνι του Αχμέτ Γ’ στα 1721. Τότε για τελευταία φορά
μνημονεύονται στη Μακεδονία αρματολοί στους εξής καζάδες: Αβρέτ
Χισάρ, Πετριτσίου, Νευροκοπίου, Γενιτζέ Βαρδάρ, Βοδενών (Έδεσ-
σας), Βέροιας, Δράμας, Σερρών, Μελενίκου, Ζίχνας, Πράβιστας197,
Καβάλας. Η σχετική διαταγή προέβλεπε ότι οι ίδιοι οι κάτοικοι θα
εφύλαγαν τα δερβένια των καζάδων, χωρίς να εισπράττουν τίποτε σε
χρήμα και προϊόντα από τους διαβάτες και τους εμπόρους.
17ος-Κέντρο της συνοικίας ήταν η μικρή «μεταβυζαντινή» εκκλησία της
Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Δεν είναι γνωστό πότε ανεγέρθηκε, όμως τα
τυπολογικά της γνωρίσματα μας επιτρέπουν να τη χρονολογήσουμε στα
τέλη του 17ου – αρχές
18ου αιώνα. Η εκκλησία της Παναγίας ήταν τρίκλιτη βασιλική χωρίς
τρούλο, μια τυπική εκκλησία της ύστερης τουρκοκρατίας, όπου
κυριαρχούν όχι πια τα
βυζαντινά, αλλά τα στοιχεία της λαϊκής αρχιτεκτονικής. Μέχρι την
επέκταση της όλης εκτός των τειχών και την ανέγερση του ναού του Αγίου
Ιωάννου (1866-1867) ήταν ο μοναδικός θρησκευτικός χώρος και το κέντρο
του ολιγάριθμου
χριστιανικού πληθυσμού της Καβάλας. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
17ος -Στη μύτη της χερσονήσου διαμορφώθηκαν το 17ο ή 18ο αιώνα δύο
προμαχώνες, με σκοπό να επιτηρούν τη ναυσιπλοΐα και να ελέγχουν με τα
κανόνια τους
την προσέγγιση στο λιμάνι. Σώζονται με κατεστραμμένες τις επάλξεις
τους.
Δύο προμαχώνες, σήμερα κατεδαφισμένοι, υπήρχαν και στο χερσαίο
τείχος. Πρώτος, μια προεξοχή της οχύρωσης, βρισκόταν στην ανατολική
πλευρά, δί-
πλα στην πύλη της οδού Λ. Κατσώνη. Ο δεύτερος είχε διαμορφωθεί στον
απότομο βράχο που κρέμεται πάνω από την κεντρική πύλη της οδού Θ.
Πουλίδου... Έκδοση Δήμου Καβάλας.
17ος - In the 17th century Evliyia Celebi postulated that the word derived
from Kavalos, son of Philip II, while the French philhellene Charles
119
Sonnini observed in 1780 that the rock on which the city’s houses still
cluster resembles a horse (‘caballo’ in Spanish).
17ος -Κάστρο... Μέχρι και το 17ο αιώνα προκαλούσε το θαυμασμό στους
επισκέπτες της πόλης: Το 1650 ο Τούρκος γεωγράφος Χατζηκάλφα το
χαρακτήριζε «ασύγκριτο» και το παρομοίαζε με φωλιά γερακιών πάνω στο
λόφο του ακρωτηρίου. Το 1667 ο Εβλιγιά Τσελεμπή σημείωνε ότι είναι
ισχυρότατο, φυλάσσεται από μεγάλη δύναμη ανδρών και είναι
εξοπλισμένο με πολλά μικρά και μεγάλα πυροβόλα. www.archaiologia.gr
17ος -Από τα τέλη του 17ου αιώνα η ακρόπολη χρησιμοποιείται παράλληλα
και ως τόπος εξορίας και φυλάκισης υπηκόων του σουλτάνου. Οι πηγές
αναφέρονται σε αρκετές περιπτώσεις κρατούμενων, άγνωστων αλλά και
επώνυμων. Π.χ. το 1722 ο διοικητής του φρουρίου διατάσσεται να
εγκλείσει στο «δεσμωτήριο» πέντε ραγιάδες από τη Θεσσαλονίκη, επειδή
δημιούργησαν πρόβλημα στην είσπραξη των φόρων. Το 1759
καθαιρέθηκε ο πασάς της Καβάγιας Ιμπραήμ και με εντολή του Σουλτάνου
«εξορίστηκε» στο φρούριο της Καβάλας. Το 1792 φυλακίστηκε ο
κοτζάμπασης της Θάσου Μεταξάς, επειδή αντιδίκησε με το βοεβόδα της
Λήμνου κλπ. Όλοι αυτοί κρατούνταν στο μεγάλο σκοτεινό υπόγειο, που
αρχικά ήταν αποθήκη πυρομαχικών και τροφίμων. Στη συνέχεια
μετατράπηκε σε φυλακή και έτσι είναι γνωστό μέχρι σήμερα. Έκδοση
18ος -Το 18ο αιώνα η εμπορική δραστηριότητα αυξάνεται, κυρίως λόγω της
ευρωπαϊκής διείσδυσης. Οι Γάλλοι εγκαθιστούν σ’ αυτή τη μικρή «σκάλα
του Λεβάντε» προξενείο (1701) και εμπορικούς οίκους και με τα πλοία
τους διακινούν προς τις
ευρωπαϊκές χώρες αγροτικά προϊόντα και πρώτες ύλες: Κερί, λάδι, μέλι
και ξυλεία από τη Θάσο, σιτάρι, μαλλί, καπνό και βαμβάκι από την
ανατολική Μακεδονία και τη βόρεια ενδοχώρα, μέχρι και από τις όχθες
του Δούναβη. Σημαντική
ώθηση στο εξαγωγικό εμπόριο έδωσε η απευθείας σύνδεση του λιμανιού
της Καβάλας με το λιμάνι της Μασσαλίας. Παράλληλα με τους Γάλλους
αναπτύσσουν δραστηριότητα και οι Βενετοί, που το 1746 ιδρύουν στην
Καβάλα υποπροξενείο. Από τα τέλη του 18ου αιώνα ένα μέρος του
εμπορίου περιέρχεται στους Άγγλους, τους Αυστριακούς και τους
Έλληνες. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
18ος -'Ο Yesarizade Mustafa Izzet, γιος καί μαθητής τοϋ διάσημου
καλλιγράφου τοϋ 18ου αιώνα Mehmed Esad Yesari, είναι ένας άπό τούς
120
καλύτερους έκπροσώπους τοϋ τουρκικοϋ τύπου γραφής ta’lik ή nesta’lik

καί τό έργο του βρήκε αργότερα μιμητές, βλ. Ο. Asl a n a p a, Turkish
Art..., δ.π., 327. Παρόλο πού ύπογράφει μόνο αύτή τήν επιγραφή θά πρέπει
νά είναι ό καλλιγράφος καί τών άλλων τριών κτητορικών έπιγραφών τοϋ
Ίμαρέτ τής Καβάλας. Γιά ένα δείγμα τής τέχνης του, βλ. Η. Β. Kunter,
Kitä- belerimiz (Οί έπιγραφές μας), «Vakiflar Dergisi» 2(1942) 455, πίν.
126-127.
18ος -Κατά τα τέλη του 18ου αιώνα η Καβάλα αποτελεί σημαντικό λιμάνι
και εμπορικό κέντρο, έδρα πολλών ξένων εμπορικών οίκων και
προξενείων. Βικιπαίδεια.
18ος - By the end of the 18th century, Kavala had developed into a center
of French commerce with close ties with Marseille and Constantinople. It
already consisted of five neighborhoods with 900 houses (most of them
Turkish). Outside the fortified peninsula, cotton warehouses were built,
which together with the inns and the customs house gradually came to
constitute the city’s business district.
18ος -Το 18ο αιώνα το λιμάνι της Καβάλας ήταν κομβικό σημείο για το
δίκτυο αρχαιοκαπηλίας που είχαν οργανώσει οι Δυτικοί στην ευρύτερη
περιοχή. Σε
επιστολή Γάλλου αβά αναφέρεται ότι το 1729 αγό-
ρασε, από το μητροπολίτη Ξάνθης, βιβλία των μοναστηριών της περιοχής
Μπουρού (Πόρτο Λάγο), προς δέκα τάλιρα τον τόμο. Το πλοίο, που
απέπλευ-
σε από την Καβάλα, ναυάγησε και χάθηκαν όλα. Τα περισσότερα ήταν
βιβλία ιστορικά, «βυζαντινά και ακόμη παλαιότερα. Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
18ος -18ος Οι ποσοστιαίες αυτές αναλογίες δεν ισχύουν για τα αστικά

κέντρα της υπόλοιπης Μακεδονίας, προπάντων σε σχέση με τις μη
χριστιανικές κοινότητες. Στα μέσα του ΙΗ΄ αιώνος η Βέροια είχε 3-3.500
κατοίκους, η Έδεσσα 2-2.500 και οι Σέρρες 12-15.000. Προς τα τέλη του
αιώνος, οι ίδιες πόλεις εμφανίζουν γενικά έναν σαφώς αυξημένο πληθυσμό:
η Βέροια 7-8.000 (Χριστιανούς και Μουσουλμάνους και ελάχιστους
Εβραίους) κατοίκους, η Έδεσσα 5-6.000 (κυρίως Χριστιανούς) και οι
Σέρρες 25-30.000, από τους οποίους οι μισοί σχεδόν ήταν Μουσουλμάνοι.
Την ίδια περίπου εποχή, αναφέρεται ότι η Καστοριά είχε 7-8.000 κατοίκους
(κυρίως Χριστιανούς), η Νάουσα 3-4.000 (όλους Χριστιανούς), τα
Γιαννιτσά 4-5.000 (όλους σχεδόν Μουσουλμάνους), η Δράμα 5-6.000 (σε
121
μεγάλο ποσοστό Μουσουλμάνους), η Καβάλα 2-3.000 (μικτό πληθυσμό)

και η Ελευθερούπολη επίσης 2-3.000 κατοίκους (κυρίως Χριστιανούς).
18ος-Το 18ο αιώνα στόχος πειρατικών επιδρομών έγιναν και τα γαλλικά

εμπορικά πλοία: Το 1748 Άγγλοι κουρσάροι επιτέθηκαν στο πλοίο του
Γάλλου μεγαλέμπορου Gautier, που ήταν αγκυροβολημένο στην Καβάλα,
και το 1774 πειρατές με ρωσική σημαία κυρίευσαν γαλλικό πλοίο. Το
1771, μεσούντος του ρωσοτουρκικού πολέμου, άνδρες του
ρωσικού στόλου αποβιβάστηκαν στο λιμάνι και άρπαξαν σιτηρά από
δημόσιες και ιδιωτικές αποθήκες. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
19ος -Δεν είναι τυχαίο ότι μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα ο
πληθυσμός της Καβάλας παραμένει στα επίπεδα των 3.000 – 3.500
ατόμων. Επιπλέον στα τέλη του 18ου αιώνα το σαντζάκι της έχει
διαμελιστεί: Στις αρχές του πασαλικιού Θεσσαλονίκης – Καβάλας
ουσιαστικά υπάγεται μόνο ένα μέρος του καζά της Καβάλας, ίσως και του
Πραβίου.
Τα υπόλοιπα μέρη της ανατολικής Μακεδονίας αποτελούν ημιαυτόνομες
περιοχές υπό την κυριαρχία των ισχυρών αγάδων και μπέηδων των Σερρών
και της Δράμας. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
19ος -Κορνηλία Τρακοσοπούλου-Τζήμου: Η πόλη της Καβάλας κατά το

19ο αιώνα: όψεις της οργάνωσης και εξέλιξης ενός περίκλειστου
οικιστικού συνόλου (intra muros) με βάση τις πηγές.
19ος -Το εμπόριο του καπνού αρχικά βρίσκεται στα χέρια των Ελλήνων,
που εργάζονται κυρίως ως προμηθευτές ή αντιπρόσωποι ξένων οίκων.
Σταδιακά εκτοπίζονται από τις μεγάλες ευρωπαϊκές και αργότερα
αμερικανικές εταιρείες, που εγκαθίστανται στην πόλη, κτίζουν δικές τους
μεγάλες αποθήκες και ελέγχουν το μεγαλύτερο μέρος του καπνεμπορίου.
Στο γύρισμα του 19ου προς τον 20ό
αιώνα δύο οίκοι, των Αλλατίνι της Θεσσαλονίκης και των Herzog της
Βουδαπέστης, αγοράζουν και εξάγουν το 70% της καπνοπαραγωγής των
περιοχών Καβάλας, Ξάνθης, Δράμας, και Σερρών. Την εποχή αυτή
δραστηριοποιούνται στην Καβάλα 61 εξαγωγικές καπνεμπορικές
εταιρείες. Έκδοση Δήμου Καβάλας...από αλλού Η πρώτη μεγάλη εταιρεία
που εγκαθίσταται στην Καβάλα στα μέσα του 19ου ... η Αυστροουγγρική
«The Oriental Tobacco Trading Company Ltd» (M. L. Herzog et ...
122
19ος -Με το πέρασμα όμως του χρόνου το οχυρό αδυνατεί να ανταποκριθεί

στις νέες τεχνικές του πολέμου και η αμυντική του ισχύς μειώνεται. Οι
περιηγητές του 19ου αιώνα, κυρίως οι διπλωμάτες και οι στρατιωτικοί,
τονίζουν ότι δε θα μπορούσε να αντέξει σε μια ενδεχόμενη επίθεση, είτε
από τη θάλασσα είτε από τα γύρω αφύλακτα υψώματα. Ορισμένοι
εντοπίζουν την «αχίλλειο πτέρνα» του: Το ύψωμα που βρίσκεται στα
ανατολικά της πόλης, πάνω από το υδραγωγείο, είναι πια ανοχύρωτο, αφού
το βυζαντινό «μακρό τείχος» και οι πύργοι
του έχουν σχεδόν γκρεμιστεί. Έτσι ο επιτιθέμενος μπορεί να προσβάλει
εύκολα την ακρόπολη και να διακόψει την ύδρευση της πόλης. Άλλοι
επισημαίνουν την κακή διάταξη των πύργων και των κανονιών του: Τα
πυροβολεία βρίσκονται σε
μεγάλο ύψος σε σχέση με τη θάλασσα και τα διασταυρούμενα πυρά τους
αφήνουν πολλά κενά σημεία, κυρίως προς τα ανατολικά. Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
19ος -Από τις αρχές του 16ου μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα η Καβάλα
αναπτύσσεται στα όρια της περίκλειστης παλιάς πόλης και οργανώνεται,
σύμφωνα με το τυπικό των οθωμανικών πόλεων, σε τρεις ενότητες: Την
ακρόπολη, που εκτός από αμυντικό οχυρό είναι και διοικητικό κέντρο της
πόλης και της ευρύτερης διοικητικής ενότητας. Την εντός των τειχών
πόλη, η οποία συγκεντρώνει
τον παραγωγικό και φορολογούμενο πληθυσμό, περιλαμβάνει δηλ. Τις
περιοχές κατοίκησης και εργασίας. Την εκτός των τειχών περιοχή (το
βαρός = προάστιο), όπου υπάρχουν χάνια, αποθήκες, κτίσματα για τις
υπηρεσίες του λιμανιού και του
εβδομαδιαίου παζαριού κ.ά. Έκδοση Δήμου Καβάλας
19ος -Η συνοικία Καδή Αχμέτ εφέντη καταλάμβανε το βορειοανατολικό
μέρος της χερσονήσου κι έφθανε προς τα νότια περίπου μέχρι την οδό
Ναυαρίνου και την Τρίτη πάροδο της Βυζαντίου. Μεταξύ των οδών
Ανθεμίου και Βυζαντίου βρισκόταν το ομώνυμο τζαμί της, το οποίο με
μισοκατεστραμμένο το μιναρέ και πολλές αλλοιώσεις διασώζεται ως
κατοικία επί της οδού Ανθεμίου 26. Δίπλα στο τζαμί λειτουργούσε από τα
τέλη του 19ου αιώνα και μεκτέμπ, δηλ. Σχολείο βασικής εκπαίδευσης για
αγόρια. Στη διασταύρωση Ισιδώρου – Ανθεμίου, κοντά στην πύλη των
τειχών, υπήρχε μεστζίτ (μικρός χώρος προσευχής χωρίς μιναρέ) και στην
οδό
Ανθεμίου ένα μικρό χαμάμ. Έκδοση Δήμου Καβάλας
123
19ος -Από τα μέσα του 19ου αιώνα η πόλη απλώνεται εκτός των τειχών για
να καλύψει τις ανάγκες του ολοένα αυξανόμενου πληθυσμού της. Μέχρι
το τέ-
λος της τουρκοκρατίας στη χερσόνησο της Παναγίας εξακολουθούν να
υπάρχουν τρεις μουσουλμανικοί μαχαλάδες: του Hüseyin bey (Χουσεΐν
μπέη), του Halil bey (Χαλίλ μπέη) και του Kadı Ahmed efendi (Καδή
Αχμέτ εφέντη). Τα ονόματά τους προέρχονται από το δωρητή του
τεμένους της συνοικίας. Έκδοση Δήμου Καβάλας
19ος -Από τα μέσα του 19ου αιώνα η χρησιμότητα του Ιμαρέτ άρχισε να
αμφισβητείται και πολλοί ζητούσαν την κατάργησή του. Οι επισκέπτες της
πόλης το περιέγραφαν ως συνώνυμο του σκοταδισμού, της
οπισθοδρόμησης και της ανατολίτικης ραθυμίας. Οι κάτοικοι της Θάσου
με διαβήματα προς τους χεδίβηδες της Αιγύπτου ζητούσαν ένα μέρος των
εσόδων του Ιμαρέτ για να καλύψουν τις εκπαιδευτικές ανάγκες του
νησιού. Οι χριστιανοί της Καβάλας το θεωρούσαν πηγή μισαλλοδοξίας
και φανατισμού και κέντρο κάθε ανθελληνικής ενέργειας. Έκδοση Δήμου
Καβάλας
19ος -Ωστόσο στα τέλη του 19ου αιώνα αναπτύσσεται στη χερσόνησο της
Παναγίας μια νέα περιοχή με αρκετό εβραϊκό πληθυσμό, περιοχή που
γειτνιάζει με τον χώρο του ιστορικού εβραϊκού συνοικισμού: Πρόκειται
για το εκτός των τειχών βορειοανατολικό μέρος της χερσονήσου, κυρίως
κατά μήκος της Λ. Κατσώνη, όπου διαμένουν εβραίοι των κατώτερων
κοινωνικών στρωμάτων. Καπναποθήκες της εταιρείας Herzog. Τα
καπνεργοστάσια των Ιταλοεβραίων Αλλατίνι και των Ουγγροεβραίων
Herzog συνέβαλαν στη μεγάλη αύξηση του εβραϊκού πληθυσμού της
Καβάλας από τα τέλη του 19ου αιώνα. Έκδοση Δήμου Καβάλας
19ος -Τέλη 19ου – αρχές 20ου αιώνα: η Καβάλα το σημαντικότερο κέντρο
επεξεργασίας και εμπορίας καπνού των Βαλκανίων: κτίζονται πολλές
μεγάλες καπναποθήκες και νεοκλασικά κτίρια. Οι Έλληνες στις αρχές του
20ου αιώνα κυρίαρχοι πλέον στην πόλη οικονομικά και
πληθυσμιακά.Βικιπαίδεια.
1878-1870 Βασίλης Κ. Γούναρης. Η ιστοριογραφία και η χαρτογραφία του
Μακεδονικού Ζητήματος. ΕΘΝΙΚΕΣ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΙΣ, ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ
ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 1870-1912. Μετά το σχίσμα, οι
δραστηριότητες των κεντρικών αυτών φορέων εντάθηκαν και
διακτινίσθηκαν με την ίδρυση κλαδικών φιλεκπαιδευτικών συλλόγων σε
ολόκληρη την Μακεδονία: στις Σέρρες το 1870, στην Έδεσσα το 1872,
124
στη Θεσσαλονίκη, το Μεγάροβο, την Πρωσοτσάνη και το Κρούσεβο το

1873, στο Δοξάτο και το Σιδηρόκαστρο το 1874, στη Στρώμνιτσα το 1875,
στην Καβάλα το 1878 κ.α.
1781-Continuazione della Storia degl'imperatori romani, o sia Storia
del ...- 1781 - 'onde risol~'verono-di tornarsene nel loro paese, lo che non.
poterono anch' eseguire a motivo d' un lungo muro, che i Greci avevano
innalzato nei pafli angusti delle montagne di Cristopoli, che separano la
Tracia dalla' Macedonia …
Κωνσταντίνου Ι. Χιόνη. ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ Καβάλας.
Παράλληλα με το γαλλικό υποπροξενείο λειτουργεί στην Καβάλα και
βενετικό υποπροξενείο, σαν εξάρτημα κι αυτό του βενετικού προξενείου
Θεσσαλονίκης. Τα εισοδήματα όμως του υποπροξενείου δεν επαρκούσαν
για τη συντήρηση του υποπρόξενου και το 1789 ο Κεφαλλήνας
υποπρόξενος Φραγκίσκος Μαφάτης αναχώρησε από την Καβάλα και δεν
επέστρεψε στη θέση του, ο δε πρόξενος της Θεσσαλονίκης Ιωσήφ Κοχ δεν
μπόρεσε να βρει αντικαταστάτη που να ήθελε τη διεύθυνση του βενετικού
υποπροξενείου της Καβάλας, επειδή οι αμοιβές ήσαν ελάχιστες και τα
εισοδήματα αβέβαια και πενιχρά. Παρά την αυξομείωση που παρουσιάζει
η εμπορική κίνηση της Καβάλας κατά χρονικά διαστήματα η γεωγραφική
θέση καθιστά την πόλη σπουδαίο εμπορικό σταθμό, που δε χάνει την
επικαιρότητα ακόμα και σε χρόνους που ανώμαλες καταστάσεις επιδρούν
ανασχετικά στην εμπορική της ανάπτυξη. Η Καβάλα στο δεύτερο μισό
του 18ου αιώνα είναι πράγματι η αποθήκη των εμπορευμάτων της
Αιγύπτου, της Σμύρνης, των προϊόντων της Θάσου και άλλων νησιών του
Αιγαίου.
1798-Ιωάννης Κολιόπουλος. Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (1798-1870). Β. Η Μακεδονία των πόλεων. Ένα
σημαντικό στοιχείο που προκύπτει από την ανάλυση των δεδομένων της
εποχής είναι το εξής: τα χωριά της Μακεδονίας ήσαν σχεδόν κατά κανόνα
αμιγώς ελληνόφωνα, σλαβόφωνα, βλαχόφωνα, αλβανόφωνα ή
τουρκόφωνα, χριστιανικά ή μουσουλμανικά, ενώ οι πόλεις είχαν ανάμικτο
πληθυσμό, κατά κύριον λόγο ελληνόφωνο. Οι πόλεις της περιοχής, η
Θεσσαλονίκη, οι Σέρρες, η Καβάλα, η Δράμα, η Έδεσσα, η Νάουσα , η
Βέροια , η Φλώρινα, το Μοναστήρι, η Καστοριά, η Αχρίδα, η Σιάτιστα και
η Κοζάνη, έδρες όλες μητροπόλεων ή επισκοπών, συντηρούσαν την
ελληνομάθεια και την ελληνοφωνία, υπήρξαν δε φορείς εξελληνισμού όχι
125
τόσο των παρακείμενων χωριών, την εποχή αυτή, όσο των χωρικών, που
μετοικούσαν στις πόλεις.
1800-Ο χριστιανικός πληθυσμός παρέμεινε συρρικνωμένος μέχρι τις
αρχές του 19ου αιώνα: Γύρω στα 1800 οι κάτοικοι της πόλης ήταν, κατά τις
μαρτυρίες των περιηγητών, «σχεδόν όλοι Τούρκοι». Η επίσημη
οθωμανική απογραφή του 1831 καταγράφει 102 «ντόπιους» άρρενες
χριστιανούς στον καζά (επαρχία) της Καβάλας και 170 «ξένους» (δηλ.
Μετανάστες εγκατεστημένους για εργασία) στους καζάδες της Καβάλας
και του Μπερεκετλή (Δάτου). Έπρεπε να περάσουν 350 χρόνια για
να επανέλθει ο χριστιανικός πληθυσμός της πόλης στα μεγέθη του 15 ου
αιώνα. Έκδοση Δήμου Καβάλας...
Η ΕΛΛΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΕΒΛΙΑ ΤΣΕΛΕΜΠΗ – DocPlayer.... διήλθομεν
αυθημερόν εις τον σταθμόν τον Σιγιρ-Μπερεκετλη (Μικρόν Μπερεκετλη).
.... Είναι παραδείσιος πόλις εντός τοΰ καζά τής Δράμας, εις την πεδιάδα
τής ...
1801-Το 1801 ένα σώμα 300 ανδρών από την Καβάλα στάλθηκε στην
Αίγυπτο εναντίον των Γάλλων εισβολέων. Υποδιοικητής ήταν ο Μεχμέτ
Αλή, που έτσι άρχιζε την καταπληκτική του σταδιοδρομία. Σύντομα
απέκτησε δύναμη,
υπέταξε τους ισχυρούς Μαμελούκους μπέηδες, κατέλαβε την εξουσία και
το 1805 αναγνωρίστηκε από το σουλτάνο βαλής της Αιγύπτου. Ως
ημιανεξάρτητος ηγεμόνας έθεσε τα θεμέλια για την αναδιοργάνωση και
τον εκσυγχρονισμό της χώρας του, με βάση ευρωπαϊκά πρότυπα. Η
δυναστεία
του τερματίστηκε το 1953, όταν ο Φαρούκ ανατράπηκε από το Νάσερ.
1805-Στη δυτική πλευρά της χερσονήσου της Παναγίας και κατά μήκος
της κεντρικής της οδού (σημερινής Θ. Πουλίδου) βρίσκεται το Külliye της
Καβάλας, πιο
γνωστό ως Ιμαρέτ. Πρόκειται για ένα μνημείο μοναδικό στον ελλαδικό
χώρο:Σπάνιο δείγμα των μεγάλων ιδρυμάτων της τελευταίας οθωμανικής
περιόδου, από τα τελευταία που κατασκευάστηκαν και το μόνο που
σώθηκε σχεδόν ακέραιο.
Το Ιμαρέτ κτίστηκε στο μεγαλύτερο μέρος του μεταξύ 1817-1821 και πήρε
την οριστική του μορφή στα μέσα του 19ου αιώνα. Είναι έργο του Μεχμέτ
Αλή, βαλή της Αιγύπτου (1805-1848), ο οποίος για συναισθηματικούς
126
λόγους θέλησε να ευεργετήσει τη γενέτειρά του με αυτό το θρησκευτικό,

εκπαιδευτικό και φιλανθρωπικό ίδρυμα. Τα έξοδα για τη συντήρηση και
τη λειτουργία του Ιμαρέτ καλύπτο-
νταν από τις προσόδους της Θάσου. Το 1813 ο σουλτάνος παραχώρησε το
νησί στο Μεχμέτ Αλή ως ανταμοιβή για τη στρατιωτική βοήθεια που του
είχε προσφέρει λίγα χρόνια πριν. Έκδοση Δήμου Καβάλας...
1805-Η Οικία Μεχμέτ Αλή Πασά ήταν η οικία του Μεχμέτ Αλί Πασά
(1805-1848) και βρίσκεται στην χερσόνησο της Παναγιάς. Χρονολογείται
από τα τέλη του 18ου αιώνα αλλά έχουν γίνει επισκευές στα τέλη του 19ου
και αρχές 20ου αιώνα. Βικιπαίδεια.
1807-Geōgraphia palaia kai nea: syllechteisa ek diaphorōn
syngrapheōn ...Michaēl Mētros - 1807 - Μεταξύ της Αμφιπόλεως, της
Καβάλας είναι η Πράuιςα, ήτις ο Πράνι λέγεται, κωμόπολις πανμύ, μετα
τίμι Καβάλα πλησίον ήo εκβολών το Νέασε κατά το παραθαλάοσιον είναι
ετέρα κωμόπολις Σαει Σαμπαά, λεγομcύη - και και σμακραν παύτης ...
1807-Meletiou geōgraphia palaia kai nea: syllechtheisa ek diaphorōn
...Meletios (Metropolitan of Athens) - 1807 - Νέατα ή ποταμ, πόλεις
προσέτι ήσάν, Ολουμ", ήτις «ελέγετο και Εμαθία, και σμακραν ήδ
εκβολών το Ζισά, , λέγεσα τη ότι αύτη είναι η Καβάλα, αλλ' ίσως ή
Ολσάμη είναι το αύτω της Καβάλας, . " κάστρον, η δε Καβάλα έκαι η
Νεάπολις, ήτις ...
1807-Geōgraphia palaia kai nea: syllechteisa ek diaphorōn syngrapheōn
...Michaēl Mētros - 1807 - ίσως η Οισύμη είναι το αύτω της Καβάλας
κρημνισμένον κάτρον, η δε Καβάλα είναι η Νεάπολις ... ύστερον ετιμήθη
εις Μητρόπολιν «ευρισκεται η Καβάλα μεπαξύ των εκβολών του
Στρυμόνος, και του Νέαστου ή ποταμ. κατα πάς ...
1807-Geōgraphia palaia kai nea: syllechteisa ek diaphorōn
syngrapheōn ...Michaēl Mētros - 1807 - ίσως η Οισύμη είναι το αύτω της
Καβάλας κρημνισμένον κάστρον, η δε Καβάλα είναι η Νεάπολις ...
ύςερον ετιμήθη εις Μητρόπολιν «ιείσκεται η Καβάλα μεπαξύ των
εκβολών τα Στρυμόνος, και τα Νέασs ή ποταμ. κατα πάς ...
1810-Στις αρχές της δεκαετίας του 1810 βοήθησε το σουλτάνο να
καταστείλει την εξέγερση των Βαχαβιτών και να επανακτήσει τη Χετζάζη.
Για να τον ανταμείψει ο Μαχμούτ ο Β΄ του παραχώρησε τη Θάσο με όλες
τις προσόδους της. Γιατί ο Μεχμέτ Αλή ζήτησε τη Θάσο; Προφανώς
επειδή βρισκόταν απέναντι από την Καβάλα και με τον πλούτο της θα
127
μπορούσε να πραγματοποιήσει τα σχέδια που είχε για τη γενέτειρά του.

Πιθανόν όμως και για λόγους ευγνωμοσύνης: Σύμφωνα με μία παράδοση,
ο Μεχμέτ Αλή έζησε ως
βρέφος σε οικογένεια του Αγίου Γεωργίου της Θάσου και έγινε
ομογάλακτος (σουτ καρντάς) με τα παιδιά της. Σύμφωνα με άλλη πηγή,
όταν οι τουρκικές αρχές της Καβάλας τον καταδίωκαν για κάποια
ενέργειά του, βρήκε άσυλο στο ίδιο χωριό και στην ίδια οικογένεια.
Έκδοση Δήμου Καβάλας...
1813-Επίλεκτες βασικές ιστορικές πηγές. ... – Σελίδα 293 Απόστολος Ε.
Βακαλόπουλος - 1993 (1813-1825) Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος ...
κάστρον τής Θεσσαλονίκης, τά δέ τέσσαρα, άν είναι καί άδυνατότερα δέν
πειράζει, νά διορισθοϋν άπό Καβάλαν είς τό Άγιον Όρος, δίδοντες
όρδινίας πρός αυτοϋς νά έλθουν είς άντάμοσήν μου, ...
1815-"De Bello Gallico": & Other Commentaries of Caius Julius
Caesar Julius Caesar - 1915 - 55 AmphlpSHs, a city of Macedonia,
Cristopoli, or Emboli. An edict in Pompey's name published there, C. iii.
102 Anartes, a people of Germany, Walachians, Servians, or Bulgarians,
bordering upon the Hercynian Forest, G. vi. 25 Anas, a river ...
1817-Η συνοικία Χουσεΐν μπέη βρισκόταν στη δυτική πλευρά της
χερσονήσου, κατά μήκος της «αυτοκρατορικής οδού» (σημερινής Θ.
Πουλίδου), και εκτεινόταν ανατολικά μέχρι την ακρόπολη και νότια μέχρι
τη σημερινή πλατεία του Μεχμέτ Αλή.
Στη συμβολή των οδών Μεχμέτ Αλή και Θ. Πουλίδου, απέναντι από το
Ιμαρέτ, βρισκόταν το ομώνυμο μικρό τζαμί, που πρέπει να ήταν
παλαιότερο του Ιμαρέτ (1817 κ.ε.). Ο μιναρές του γκρεμίστηκε τη
δεκαετία του 1920 και το τζαμί κατεδαφίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του
1950. Κατά τις προφορικές μαρτυρίες, εκεί υπήρχε και
τεκές (μοναστήρι δερβησών). Στη συνοικία αναφέρεται και μεντρεσές
(ιεροσπουδαστήριο) του Ατσούζ Ογλού, όμως δεν είναι γνωστή η θέση
του. Έκδοση Δήμου Καβάλας
1817-Η Καβάλα είναι ένα από τα κλειδιά της Μακεδονίας, σημειώνει ο
Γάλλος διπλωμάτης Felix de Beaujour το 1817 (ακριβώς όπως και ο
ομοεθνής του P. Belon στα 1547). Κανείς δεν μπορεί να εισβάλει από τα
ανατολικά, χωρίς να περάσει κάτω από τα κανόνια του κάστρου της. Ο
Γάλλος αρχαιολόγος L. Heuzey, που ήρθε εδώ το 1861, αναφέρεται
εκτενώς στην «εξαιρετική θέση» της Καβάλας και ιδιαίτερα στο στενό
πέρασμα της Εγνατίας οδού, στο λαιμό της χερσονήσου: «Είναι, το βλέπει
128
κανείς, πέρασμα πρωταρχικής σημασίας, σαν τις Θερμοπύλες της

Μακεδονίας στα ανατολικά της σύνορα». Έκδοση Δήμου Καβάλας
1817-Generation Z: Οι αγαπημένοι προορισμοί της νέας γενιάς ταξιδιωτών
και το… Instagram Σειρά έχουν το Ιμαρέτ, ένα εντυπωσιακό συγκρότημα
κτιρίων, ένα μνημείο παραμυθόκοσμος της ύστερης οθωμανικής
αρχιτεκτονικής που εκτείνεται σε 2.400 τμ. Ιδρύθηκε το 1817 από τον
Μεχμέτ Άλη πάνω σε σένα πρώην Ιμαρέτ (πτωχοκομείο). Πιο πέρα
βρίσκεται η πλατεία του Μεχμέτ Άλη η οποία διαμορφώθηκε μεταξύ 1931
και 1934. Εκεί βρίσκονται το άγαλμα και το «κονάκι» του, ένα από τα
μεγαλύτερα σπίτια της Καβάλας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία που
σώζεται μέχρι σήμερα λειτουργώντας ως μουσείο με αρκετά χαμηλή τιμή
εισιτηρίου. Συνεχίζοντας στο δρόμο του Μεχμέτ Άλη, οδηγούμαστε στο
τζαμί του Χαλίλ Μπέη που ονομάζεται και «Παλιά Μουσική» αφού εκεί
πραγματοποιούσε πρόβες η μπάντα του Δήμου.
1818-Τά εξι δωμάτια ακολουθούν ώς προς τήν κάλυψη καί τόν έξοπλισμό
τις κατασκευαστικές αρχές τών χώρων τού ισογείου, πρέπει όμως νά είχαν
ειδικές χρήσεις. Έδώ πρέπει νά βρισκόταν ή βιβλιοθήκη, πού άναφέρεται
στήν κτητορική έπιγραφή, «μέ τούς πολλούς χειρόγραφους σέ περγαμηνές
τόμους Περσών ποιητών καί ’Αράβων σοφών», ή αίθουσα ή αίθουσες
διδασκαλίας, καθώς καί δωμάτια καθηγητών. Τά βιβλία, 4.000 τόμοι
περίπου, καί τά χειρόγραφα τής βιβλιοθήκης τού βακουφιού, πολλά μέ
παλιές σφραγίδες τών ετών 1234 Ε (1818) καί 1258 Ε (1842),
μεταφέρθηκαν κατά τόν Ελληνοτουρκικό πόλεμο κατόπιν αιγυπτιακής
βασιλικής διαταγής στό Κάιρο, όπου καί παρέμειναν.
1818-Υδραγωγείο... ελεύθερα... Όλα δείχνουν μακραίωνη
και αδιάκοπη συντήρηση». Η μόνη γνωστή επέμβαση είναι του 1818. Τότε
επισκευάστηκε το νότιο τμήμα των Καμαρών, προς την πλευρά των τειχών
της πόλης, όπως μαρτυρεί και σχετική επιγραφή, εντειχισμένη στις
Καμάρες. Την ίδια εποχή έγιναν και επεμβάσεις στο δίκτυο της
χερσονήσου για να υδροδοτηθεί το Ιμαρέτ. Έκδοση Δήμου Καβάλας
1820-Στά βόρεια καί σέ έπαφή με τό νεότερο μεντρεσέ κτίστηκαν τόν ίδιο
χρόνο, τό 1236Ε (1820-1821), τό ιμαρέτ καί τό μεκτέμπ, όπως
αναγράφεται στις δύο κτητορικές έπιγραφές πού βρίσκονται στά υπέρθυρα
των αντίστοιχων εισόδων. Είναι από τά μοναδικά παραδείγματα
παρομοίων κτισμάιων πού έχουν άπομείνει σήμερα στον έλλαδικό χώρο…
1820-Την πρώτη από βορρά κτιριακή ενότητα συγκροτούν το μεκτέμπ και
το ιμαρέτ, που κτίστηκαν το 1820-1821. Το μεκτέμπ ήταν σχολείο βασικής
εκπαίδευσης για αγόρια. Οι νεαροί μαθητές μάθαιναν αποσπάσματα από
το Κοράνι, γραφή, ανά-
129
γνωση και λίγα στοιχεία αριθμητικής. Έκδοση Δήμου Καβάλας

1820-Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας τα τείχη δέχτηκαν πολλές
επεμβάσεις. Η τελευταία που μνημονεύεται είναι του 1820 από το Μεχμέτ
Αλή. Χάρη στη διαρκή συντήρησή τους διατηρήθηκαν σε καλή κατάσταση
και παρά την παλιά τεχνική τους προστάτευαν την πόλη από τους
διάφορους επιδρομείς, λ.χ. τους πειρατές του 16 ου – 17ου αι. Και το
βενετικό στόλο στα τέλη του 17ου αιώνα. Το
1684, πρώτο έτος του έκτου βενετοτουρκικού πολέμου, ένα τμήμα του
στόλου του Φραγκίσκου Μοροζίνι επιχείρησε να καταλάβει το οχυρό,
αλλά αποκρούστηκε. Έκδοση Δήμου Καβάλας
1820-'Ο δεύτερος μεντρεσές (σχ. 7 σ. 243) Μετά άπό τρία χρόνια τό 1236Ε
(9-10-1820/27-9-1821), όπως άναφέρε- ται στήν έπιγραφή τής κυρίας
εισόδου, κτίστηκε σέ έπαφή μέ τόν πρώτο, ένας δεύτερος μεντρεσές «λόγω
τής μεγάλης προσέλευσης των σπουδαστών». Ό δεύτερος μεντρεσές
οργανώνεται γύρω άπό μία επιμήκη τραπεζοειδή αυλή μέσων διαστάσεων
36,0x10,0 μ., πού περιβάλλεται στις τρεις πλευρές, τή βόρεια, δυτική καί
νότια, άπό στοά (revak) καί δωμάτια-κελιά, τά όποια παρατάσσονται στή
σειρά, ενώ ή τέταρτη κλείνει μέ τοίχο αντιστήριξης. Ή συνέχεια των
δωματίων διακόπτεται άπό δύο περάσματα πού αφήνουν τό ένα στή
νοτιοδυτική γωνία καί τό άλλο στή βορειοδυτική. Τό πρώτο όδηγεΐ στον
παλαιότερο μεντρεσέ, ένώ τό δεύτερο σέ έναν έξώστη πού άπλώ- νεται
μπροστά άπό τά δωμάτια τής δυτικής πλευράς καί μέχρι τούς χώρους τού
ΐμαρέτ.
1821-Για το σύνοικο χριστιανικό πληθυσμό οι σοφτάδες αποτελούσαν
φόβητρο. Εξ αιτίας του θρησκευτικού χαρακτήρα της εκπαίδευσής τους
και της πολύχρονης απομάκρυνσής τους από την κοσμική ζωή, οι
σπουδαστές των μεντρεσέδων διαπνέονταν από ιερό φανατισμό και
έτρεφαν μίσος για τους
αλλόθρησκους. Κατά τις περιόδους έντασης ή κρίσης στις
ελληνοτουρκικές σχέσεις –στην Επανάσταση του 1821-1830, στον
Κριμαϊκό πόλεμο του 1854-1856, στην Κρητική επανάσταση του 1866-
1869, στην «Ανατολική κρίση» του 1876-1878, στον πόλεμο του 1897–
επιστρατεύονταν συχνά από τις τουρκικές αρχές της πόλης ή από τους
ισχυρούς μπέηδες της Δράμας για να τρομοκρατήσουν τους Έλληνες της
Καβάλας. Έκδοση Δήμου Καβάλας
Καβάλα ως τα μέσα του περασμένου αιώνα ήταν μια μικρή πολίχνη,
130
περιορισμένη μέσα στο παλιό κάστρο του συνοικισμού της παναγίας. Ο

πληθυσμός της πόλης, σύμφωνα με τις μαρτυρίες των περιηγητών, δεν
ξεπερνούσε τους 2.000-3.000 κατοίκους. Δε γνωρίζουμε από το σύνολο
αυτό των κατοίκων πόσοι ήσαν Έλληνες και πόσοι ήσαν Τούρκοι. Από
σχετικές νεότερες μαρτυρίες συμπεραίνουμε ότι το ελληνικό στοιχείο
μέχρι τα μέσα του περασμένου αιώνα ήταν πολύ ελάχιστο σε σχέση με το
τουρκικό. Στα 1821 ο ελληνικός πληθυσμός της πόλης μόλις αριθμούσε
μερικές δεκάδες μόνον. Τριάντα περίπου χρόνια αργότερα ο περιηγητής Β.
Νικολαΐδης, που πέρασε από την Καβάλα, αναφέρει ότι η πόλη είχε 500
σπίτια, από τα οποία εξήντα μόνον ήταν κατοικημένα από ελληνικές
οικογένειες. Τα υπόλοιπα ήσαν στα χέρια των Τούρκων.
1821-Από την Ελληνική Επανάσταση στον Μακεδονικό Αγώνα. Οι
Καβαλιώτες συμμετείχαν στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες των
Ελλήνων. Γνωστός Καβαλιώτης αγωνιστής ήταν ο οπλαρχηγός Ιλαρίων
Καρατζόγλου. Επίσης, άλλος ένας γνωστός Καβαλιώτης αγωνιστής, ήταν
ο Κωνσταντίνος Σερδάρογλου, που κρεμάστηκε από τους Οθωμανούς
κατά το ξέσπασμα της επανάστασης του 1821. Σημαντικός Καβαλιώτης
αγωνιστής του 1821 ήταν και ο πυροβολητής του Ναυτικού Νικόλαος
Καγιάσας. Βικιπαίδεια.
1821-Η Θάσος κατά την επανάσταση του 1821 – Kavala Portal – Η
επίσημη ...25 Μαρ 2018 – του Κωνσταντίνου Χιόνη, καθηγητή-ιστορικού
(από το http://www.thassos-island.org). Το θασιακό εικοσιένα αποτελεί
μια ξεχωριστή σελίδα που ... Χ., κάνοντας την Νεάπολη (σημερινή
Καβάλα) πρώτη ευρωπαϊκή πόλη που δέχτηκε .... Από το 1817 έως το
1821 αναγείρεται το Ιμαρέτ από το Βαλή της Αιγύπτου ...
Ιστορία της Καβάλας – Καβάλα – η Γαλάζια Πολιτεία – Pkteam. Για
πρώτη φορά το τοπωνύμιο «Καβάλα» αναφέρεται το 1470 στο ημερολόγιο
του ... Κατά την επανάσταση του 1821 οι Τούρκοι προέβησαν σε
ξυλοδαρμούς και ...
1821-Θεόδωρος Καβαλιώτης (αγωνιστής του 1821), αγωνιστής του 1821.
Νικόλαος Καβαλιώτης, αγωνιστής του 1821. λαρίων Καρατζόγλου,
οπλαρχηγός της επανάστασης του 1821 Βικιπαίδεια.
1821-
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Καβάλας (πρώτο μέρος) Κωνσταντίνου Ι.
Χιόνη.Κατά την επανάσταση του 1821 οι Τούρκοι προέβησαν σε
ξυλοδαρμούς και βιαιοπραγίες Καβαλιωτών για να κάμψουν το φρόνημα
τους. Διασώζεται μάλιστα το όνομα του Κώστα Σερδάρογλου, που τον
131
κρέμασαν οι Τούρκοι στον πλάτανο για να εκφοβίσουν το ελληνικό

στοιχείο. Η Καβάλα δεν επαναστάτησε λόγω του ολιγάριθμου ελληνικού
πληθυσμού και λόγω της παρουσίας μεγάλου αριθμού Τούρκων
στρατιωτών στην περιοχή τους. Συμμετείχε όμως στον απελευθερωτικό
αγώνα μ’ αγωνιστές της που κατέφυγαν και πολέμησαν στη νότια Ελλάδα.
Αναφέρονται τα ονόματα του Θεοδώρου Καβαλιώτη και του Ιλαρίωνα
Καράτζογλου. Του πρώτου διασώζεται το όνομα σε ένα δρόμο της
Καβάλας, ενώ οι αρετές και η ανδρεία του δεύτερου εκθειάζονται από το
Γιάννη Μακρυγιάννη στα απομνημονεύματα του.
1821-Οι Καβαλιώτες συμμετείχαν στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες
των Ελλήνων. Γνωστός Καβαλιώτης αγωνιστής ήταν ο οπλαρχηγός
Ιλαρίων Καρατζόγλου. Επίσης, άλλος ένας γνωστός Καβαλιώτης
αγωνιστής, ήταν ο Κωνσταντίνος Σερδάρογλου, που κρεμάστηκε από τους
Οθωμανούς κατά το ξέσπασμα της επανάστασης του 1821. Σημαντικός
Καβαλιώτης αγωνιστής του 1821 ήταν και ο πυροβολητής του Ναυτικού
Νικόλαος Καγιάσας. Βικιπαίδεια.
1826-Storia degli imperatori romani di Crevier e del Basso impero di
Le ...1826 - ... né più interessati a mantener la concordia . M entrechè la
collera del marchese accendeva il fuoco d'una guerra, e la_prudenza de'
signori adoperava per ismorzarlo , 1' imperatore proseguiva la sua marcia
a 'I'essalonica . Prese Cristopoli …
1826-Οι γενίτσαροι και οι σοφτάδες του Ιμαρέτ. Μέχρι τις τελευταίες
δεκαετίες του 19ου αιώνα επικρατούσε στην Καβάλα ένας μύθος, που
καταγράφεται ως ιστορικό δεδομένο ακόμη και στην επίσημη προξενική
αλληλογραφία. Σύμφωνα μ’ αυτόν, όσοι από τους γενίτσαρους είχαν
διασωθεί μετά τη διάλυση του επίλεκτου αυτού σώματος και την
εξόντωσή τους (1826), κατέφυγαν στην Καβάλα!
Πίσω από την παράδοξη αυτή πεποίθηση βρίσκονταν αναμφίβολα οι
σοφτάδες του Ιμαρέτ, που με τα μισαλλόδοξα κηρύγματά τους επηρέαζαν
καταλυτικά τη μουσουλμανική κοινωνία της μικρής
–ακόμη– πόλης. «Η Καβάλα είναι μια φωλιά πα-
λαιοτουρκικού φανατισμού», σημείωνε στα 1873 ο
Γερμανός Löher. Έκδοση Δήμου Καβάλας
1828-La Storia Romana Di Tito Livio Vol. XII - Σελίδα 99 1828 - -...
avar egli assaltato i Traci alle spalle; e che quindii nemici, ,scompigliati da
questa quasi equestre procella, non eransi accostati alle schiere de'fanti.
132
Gneo Manlio, passando pel mezzo della Macedonia, (I) Oggi Cristopoli,
tra le imboccatnra ..
1830-Όπως υποδηλώνεται στην παραπάνω συνοπτική αναφορά, μέχρι και
τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα η Καβάλα είναι μια μικρή επαρχιακή
πόλη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μια ασήμαντη τουρκόπολη. Στις
μεσαίες δεκαετίες του 19ου αι. (συμβατικά, κατά την πεντηκονταετία 1830-
1880) η πόλη διανύει τη φάση του οικονομικού και κοινωνικού
μετασχηματισμού της, για να κάνει το μεγάλο άλμα στα τέλη του 19ου –
αρχές 20ού αιώνα. Κατά την Τρίτη αυτή φάση (περίπου 1880-1912) το
κέντρο βάρους της Καβάλας βρίσκεται στην εκτός των τειχών σύγχρονη
πόλη. Η ιστορική παλιά πόλη, η χερσόνησος της Παναγίας, περνά στο
περιθώριο των εξελίξεων. Έκδοση Δήμου Καβάλας
1830-Το φαινόμενο συνεχίστηκε μέχρι τις αρχές του 19ου
αιώνα. Κατά τη δεκαετία του 1830 ο πρώτος Έλληνας προξενικός
πράκτορας της Καβάλας συνεργαζόταν με τις τοπικές οθωμανικές αρχές
για την πάταξη της πειρατείας. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1830-Μακεδονικά. Τομ. 19, 1979. Βακαλόπουλος Αποστ. Ό σουλτάνος
κατά τά μέσα τού 1830 στέλνει εναντίον τους τόν μεγάλο βεζίρη του
Μεχμέτ Ρεσίτ πασά, τόν επονομαζόμενο Κιουταχή, τόν γνωστό γιά τις
έπιτυχίες του εναντίον τών Ελλήνων στό Μεσολόγγι καί στήν
’Ακρόπολη3. Ό Ρεσίτ πασάς, συνοδευόμενος άπό ενα έπιτελεΐο πολιτικών
υπαλλήλων καί αξιωματικών, κατευθύνεται δρομαίως προς τόν
αντικειμενικό του σκοπό κατεβαίνοντας άπό τό βόρειο μέτωπο, όπως μάς
πληροφορεί διαταγή τού διβανίου Θεσσαλονίκης καί Καβάλας άπό 15
’Ιουνίου... 1830 προς τον Ιεροδίκη Βέροιας, για να έτοιμάσει τις άναγκαΐες
τροφές καί
τα καταλύματα.
1831-Περιηγητές Μακεδονίας. 2013. Powered by EMS Team. Σάτρες ή

Σάτυροι. Οι Σάτρες ήταν φύλο που κατοικούσε στο νότιο Αίμο, κοντά
στους Φιλίππους, οι οποίοι δεν έπαψαν ποτέ να διεκδικούν μέχρι την εποχή
των Σταυροφοριών τις κτήσεις που είχαν στην αρχαιότητα. Οι σχέσεις τους
με τους γείτονές τους δεν ήταν ειρηνικές και οι βασιλείς των Μακεδόνων
και των Ρωμαίων κατέβαλλαν πολλές προσπάθειες για να αντιμετωπίσουν
τις απειλές τους(χτίζοντας οχυρά από την Καβάλα μέχρι τους Φιλίππους).
(Cousinery, τομ. ΙΙ, σ. 19). E. M. Cousinery.Voyage dans la Macedoine,
Paris 1831.
133
1831-Νομίσματα της αρχαίας Αθήνας. Νομίσματα από τη Νεάπολη

(σημερινή Καβάλα στη Μακεδονία) μέλος της Αθηναϊκής
Συμμαχίας.Πρωτότυπος τίτλος Monnoies d'Athène. Monnoies de
Neopolis. Χρονολογία έκδοσης 1831 Έκδοση COUSINÉRY, Esprit Marie.
Voyage dans la Macédoine, contenant des recherches sur l'histoire, la
géographie et les antiquités de ce pays, par M. E. M. Cousinéry, ancien
consul général à Solonique, Chevalier de la légion d'honneur, membre de
l'institut de France, membe honoraire de l'Académie Royale de Munich, de
celle de Marseille et de la Société Royale des antiquaires de France, τ. IΙ,
Παρίσι, Imprimerie royale, MDCCCXXXI [=1831].
1832-Νικόλαος Καραγιαννακίδης – Ευφροσύνη Μπόσκου: Όψεις

συγκρότησης του ελληνικού κράτους μέσα από το «Μητρώο Αρρένων του
Δήμου Καβάλας – Επαρχίας Καβάλας περιλαμβάνον τους γεννηθέντας
από του έτους 1832 μέχρι και του 1888»: μια πρώτη ιστορική, κοινωνική
και δημογραφική προσέγγιση.
1832-ΔΗΜΟΣ Καβάλας ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΟΠΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ «Η

ΚΑΒΑΛΑ ΑΠΟ ΤΟ 1835 ΕΩΣ ΤΟ 1918: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ
ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΡΟΞΕΝΙΚΟΥ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΚΑΒΑΛΑ
ΕΩΣ ΤΗ ΛΗΞΗ ΤΗΣ Β΄ ΒΟΥΓΑΡΙΚΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ»
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ 2 0 1 7 ΚΑΒΑΛΑ, 24 - 26
ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ. Νικόλαος Καραγιαννακίδης - Ευφροσύνη Μπόσκου:
Όψεις συγκρότησης του ελληνικού κράτους μέσα από το «Μητρώο
Αρρένων του Δήμου Καβάλας – Επαρχίας Καβάλας περιλαμβάνον τους
γεννηθέντας από του έτους 1832 μέχρι και του 1888»: μια πρώτη ιστορική,
κοινωνική και δημογραφική προσέγγιση.
1833-An Inquiry Into the Early History of Greek Sculpture- Σελίδα 24.
- James Christie - 1833 - Neopolis, (now Cristopoli). A Silver Didrachm-
weight 1333 grains. Obv. A head of Medusa, very little of the skull
appearing ; hair on the forehead in large round curls; forehead deeply
indented in the middle; eyebrows formed by a strong raised ...
1835-Travels in northern Greece - William Martin Leake - 1835 - Greece.
William Martin Leake. Frastana, vil. Attn. iv. lOti Frikes, pt. Ithaca, iii. 52
Frosfni ... 471 Gavala, or Kavala, vil. ASto. i. 128. 155 Gavrolimni, pt. i. Ill
Gaxorus, t.
1835-Σαπφώ Αγγελούδη–Ζαρκάδα: Περιήγηση του 1835 στην Καβάλα.

134
1835-Απόστολος Ποντίκας: Ιστορική-κοινωνιολογική και οικονομική

θεώρηση της ζωής των κατοίκων της Καβάλας από το 1835 ως το τέλος
της βουλγαρικής κατοχής.
1835-Λυκουρίνος, Κ. 1998. «Το Ελληνικό Προξενικό Πρακτορείο-

Υποπροξενείο της Ελλάδας στην Καβάλα (1835-1878)», Υπόστεγο 10:
145-73.
1835-Καβάλα, 1835-1918: το αναλυτικό πρόγραμμα του Συνεδρίου
Τοπικής Ιστορίας Ιστορικοί, αρχαιολόγοι και ερευνητές θα ρίξουν «φως»
στην Καβάλα της περιόδου 1835-1918 18|11|2017 Από την Παρασκευή
24 έως και την Κυριακή 26 Νοεμβρίου 2017, στο Lucy Hotel, ο δήμος
Καβάλας διοργανώνει Συνέδριο Τοπικής Ιστορίας με θέμα «Η Καβάλα
από το 1835 έως το 1918: Από τη σύσταση του Ελληνικού Προξενικού
Πρακτορείου στην Καβάλα έως τη λήξη της Β΄ Βουλγαρικής Κατοχής».Το
Συνέδριο θα διεξαχθεί στη «σκιά» της απώλειας του προέδρου της
Οργανωτικής Επιτροπής Νικολάου Β. Ρουδομέτωφ, του προέδρου του
Ιστορικού & Λογοτεχνικού Αρχείου Καβάλας που «έφυγε» από τη ζωή
στις 21 Οκτωβρίου 2017 μετά από επιπλοκή στην Υγεία του και σύντομη
νοσηλεία στο Γενικό Νοσοκομείο Καβάλας.
Κωνσταντίνου Ι. Χιόνη. Εκτενή όμως βιογραφία του Ιλαρίωνα
Καράτζογλου μας δίνει ο καθηγητής Απόστολος Βακαλόπουλος στην
ανακοίνωση που έκανε το 1986 στο Β' τοπικό συμπόσιο της Kαβάλας. Το
1835 ιδρύεται στην Καβάλα ελληνικό προξενικό πρακτορείο με πρώτο
πράκτορα τον Παναγιώτη Σκουτερίδη. Λίγο αργότερα το προξενικό αυτό
πρακτορείο θα αναβαθμιστεί και θα μετατραπεί σε υποπροξενείο. Από την
αλληλογραφία των υποπροξένων, που διασώζεται στ' αρχεία του
Υπουργείου Εξωτερικών, διαφωτίζεται όλη η περίοδος της λειτουργίας
του, ήτοι από το 1835 ως το 1913. Το υποπροξενείο από τη μια
εξυπηρετούσε τα εμπορικά συμφέροντα των Ελλήνων, από την άλλη
προστάτευε τα εθνικά συμφέροντα του ελληνισμού. Κατά την περίοδο
μάλιστα του μακεδονικού αγώνα προσέφερε πολύτιμες εθνικές υπηρεσίες,
γιατί οργάνωσε και διεξήγαγε τη νικηφόρα ένοπλη σύγκρουση.
1838-Geographia (Geographia neograece) - Τόμος 2 - Σελίδα 419 Nicolaus
Lorenti - 1838 - - ... κόλπον, περιέχουσα ένα Μουχαμεδανικόν ναόν, εν
λουτρόν και ολίγους τινας κατοίκους ενασχολουμένους εις το διά
θαλάσσης εμπόριον και κατασκευάζοντας ενταύθα πλείστα ναυτοσχοινία
- η Καβάλα το πάλαι Ευρωπαϊκή Τουρκία...
135
1839-Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae. - Σελίδα 90 1839 ...έτερον

κατά τών συναποστατησάντωντώ Θωμά έννοήσας και τώ πολέμω
άλόντων, άλλ' ιπποδρομίας γενομένης όνος εποχουμένους περιαχθήνα και
εξορία παραδοθήνα, έμεινε δε ζώπυρον τής αποστασίας το φρούριον ή
Καβάλα και ή Σανίανα, ...
1840-Οι εβραίοι «επανεμφανίζονται» προς τα μέσα του 19ου αιώνα, την
εποχή της αρχόμενης εμπορικής ανάπτυξης της πόλης. Στα 1840
μαρτυρείται, από εβραϊκή πηγή, η ύπαρξη μικρής ισραηλιτικής παροικίας
και στα 1854, σύμφωνα με τις αναμνήσεις των εβραίων της πόλης, αρχίζει
να λειτουργεί η πρώτη συναγωγή. Πρόκειται μάλλον για ένα μικρό χώρο
λατρείας (μιδράς), ο οποίος, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, βρισκόταν «κοντά
στις Καμάρες». Έκδοση Δήμου Καβάλας
1840-Q. Curtii Rufi De rebus gestis Alexandri Magni libri superstites
Quintus Curtius Rufus - 1840 - Ampairolis, che appresso fu dai Greci
domandata Cristopoli, ed oggi dai Turchi si domanda Cristopoli ed
Emboli, è città della Macedonia sul eonfine della Tracia. Giace sul mare
in vicinanza di Filippi. AMPHIssA, città de Locresi, detti Ozoli.
1840-Περί το 1840 η έδρα του σαντζακίου μεταφέρεται στη Δράμα, που
την εποχή αυτή ανταποκρίνεται περισσότερο στις πολιτικές και
στρατιωτικές ανάγκες του οθωμανικού κράτους. Η Καβάλα αποτελεί
πλέον έδρα του ομώνυμου καζά, ενός από τους αρχικά έξι και στη συνέχεια
τέσσερις του
σαντζακίου της Δράμας. Η διοικητική αυτή διαίρεση διατηρείται μέχρι το
τέλος της τουρκοκρατίας.
Η μεγάλη ανάπτυξη της Καβάλας αρχίζει στα μέσα του 19ου αιώνα. Η
διείσδυση του ευρωπαϊκού κεφαλαίου στο χώρο της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας, από το 1840 περίπου, δημιουργεί για την πόλη και την
περιοχή προϋποθέσεις οικονομικής άνθησης. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1840-Οι ρυθμοί αύξησης του ελληνικού πληθυσμού είναι κατά πολύ
ταχύτεροι των αντίστοιχων του τουρκικού, με αποτέλεσμα μέσα σε λίγες
δεκαετίες να ανατρέπονται και πάλι οι πληθυσμιακές αναλογίες. Μέχρι το
1840 οι Έλληνες, μόνιμοι και «πάροικοι», δεν ξεπερνούν τους 400
(ποσοστό περίπου 10%), στα τέλη της δεκαετίας του 1870 υπερβαίνουν
τους 2.000 (περίπου 25%), γύρω στα 1890 οι δύο εθνικές ομάδες είναι
περίπου ισοδύναμες (από 5-6.000), ενώ μετά το 1905 ο ελληνικός
πληθυσμός ξεπερνά τις 10-12.000 (περίπου 40%) και εμφανίζεται κατά τι
μεγαλύτερος του τουρκικού. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
136
1840-Τόν πρώτο καιρό ό Μουχαμάντ Άλί είχε έγκαταλείψει τή διαχείριση

τοϋ βακουφιού σέ μπέηδες τής Καβάλας, συγγενείς ή φίλους τής
οίκογένειάς του, πού τούς αντιπροσώπευε συνήθως στό νησί κάποιος
υπάλληλός τους. Άπό τις πληροφορίες πού έχουμε καί πού αρχίζουν άπό
τό 1840 είναι γνωστά τά όνόματα τών πρώτων αύτών διοικητών πού
αντικατέστησαν τόν Τούρκο βοεβόδα, καί διοικούσαν μέ συνεχείς
αυθαιρεσίες5. Μόλις κατά τά μέσα τοϋ 19ου αιώνα, όταν στήν Αίγυπτο
ιδρύεται κεντρική διεύθυνση τών βακου- φιών (1851)6, έκδηλώνεται
ένδιαφέρον γιά τό μακρινό «αφιέρωμα». Τό 1854 γιά πρώτη φορά
στέλνεται Αιγύπτιος müdir ή βέης, διοικητής δηλαδή τής Θάσου καί
διευθυντής τοϋ Ίμαρέτ τής Καβάλας.
1844-Τα ευρωπαϊκά κράτη που έχουν εμπορικά συμφέροντα στην περιοχή
εγκαθιστούν στην πόλη προξενικές αρχές (υποπροξενεία ή προξενικά
πρακτορεία): Η Αυστρία (1829), η Ελλάδα (1835), η Γαλλία (1844), τα
γερμανικά κρατίδια – Πρωσία – Γερμανία (δεκαετία του 1850), η
Σαρδηνία (1857), η Αγγλία (1858), η Ιταλία (μάλλον 1867), η Ρωσία
(1868), η Ολλανδία (1877), η Ισπανία (1886). Έκδοση Δήμου Καβάλας.
οικονομική αυτή ανάπτυξη είχε ως αποτέλεσμα οι ευρωπαϊκές δυνάμεις να
εγκαθιστούν υποπροξενεία στην Καβάλα προκειμένου να εξυπηρετούν τα
εμπορικά συμφέροντα τους. Το 1847 λειτουργούσαν ήδη στην Καβάλα
τρία υποπροξενεία, ήτοι της Γαλλίας, Αυστρίας και Ελλάδας, που
αυξήθηκαν κατά τα επόμενα χρόνια. Το 1867 λειτουργούσαν έξι, ήτοι της
Αγγλίας, Αυστρίας, Γαλλίας, Ιταλίας, Πρωσίας (Γερμανίας) και Ελλάδας.
Το 1868 ο Πέτρος Βάρδας, υποπρόξενος της Γαλλίας, πληροφόρησε στον
Έλληνα συνάδελφο του Ηλία Βασιλειάδη ότι η Ρωσία σκόπευε να ιδρύσει
στην Καβάλα υποπροξενική αρχή. Το ρωσικό υποπροξενείο πράγματι
λειτούργησε κατά τα επόμενα χρόνια. Στα περισσότερα ξένα
υποπροξενεία υπηρετούν ως υποπρόξενοι πλούσιοι Έλληνες έμποροι. Στο
γαλλικό ο Πέτρος Βουλγαρίδης, στο αυστριακό ο Μιχαήλ Σπόντης και στο
γερμανικό ο Μάρκος Φώσκολος. Μερικές φορές οι ίδιοι υποπρόξενοι
αντιπροσώπευαν συμφέροντα δύο ευρωπαϊκών κρατών, όπως ήταν ο
Πέτρος Βουλγαρίδης και αργότερα ο Κ.Βουλγαρίδης, που ήσαν
υποπρόξενοι της Γαλλίας και της Ρωσίας. Από τους Έλληνες
υποπρόξενους που υπηρέτησαν από το 1835 στο ελληνικό υποπροξενείο
της Καβάλας ξεχωρίζουν οι Παναγιώτης Σκουτερίδης, Μάρκος
Φώσκολος, Αρ.Παπαδόπουλος, Τσιμπουράκης, Γ.Σάρρος, Ν.Μαυρουδής,
Ν. Σουΐδας και Άννινος Καβαλιεράτος.
137
1849-L'Alessiade: 2 - Τόμοι 1-2 - Σελίδα 136 1849 - Niceforo, consigliato

dalla propria coscienza, divisando nel prossimo giorno battere fuggitivo la
via di Cristopoli, manda sull'imbrunire chiedendo a Costantino
Porfirogenito, in suo nome e la mercè dei legami di loro amicizia, il
corridore ...
1850-Απότας, Κ. 2006. Οι θρησκευτικές κοινότητες της Καβάλας 1850-
1950. Καβάλα: Δημοτικό Μουσείο Καβάλας.
1850-Πραγματείαι περί Μακεδονίας...Σελίδα 103. Athanasios E.
Karathanasēs - 1990 ... λογοτεχνικά βιβλία καί περιοδικά πού τυπώθηκαν
στίς μακεδονικές πόλεις Βέροια , Δράμα, "Εδεσσα, Καβάλα, Καστοριά,
... καταγραφή των εκδόσεων πού φάνηκαν στήν Θεσσαλονίκη κατά τήν
περίοδο 1850-1912, καί πού ανέρχονται στίς 194.
1851-Η φήμη του Ιμαρέτ είχε ξεπεράσει τα όρια της
Καβάλας. Στο διήγημα του Παπαδιαμάντη «Τα Χρι-
στούγεννα του τεμπέλη» το Ιμαρέτ αναφέρεται ως
ίδρυμα για τη σίτιση των τεμπέληδων! Των πραγμα-
τικών όμως και αποδεδειγμένων. Η διάκριση ήταν
εύκολη για τον επιστάτη: Ξάπλωνε τους άεργους σε
μία ψάθα και της έβαζε φωτιά. Όποιος προτιμούσε
να καεί, παρά να σηκωθεί, ήταν σωστός τεμπέλης και είχε δικαίωμα στο
πιλάφι. Οι άλλοι έχαναν το προνόμιο της δωρεάν σίτισης! Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
1851-Cæsar's Commentaries on the Gallic and Civil Wars: With the
...- Julius Caesar - 1851 - - Amphlpolis, a city of Macedonia Cristopoli,
or Emboli. An edict in Pompey's name published there, C. iii. 102. Anartes,
a people of Germany, Wal- achians, Servians, or Bulgarians, bordering
upon the Hercynian Forest, G. vi. 25. Anas, a river of ..
1852-Géographie du Moyen Age, III-IV - Τόμοι 1-2 - Σελίδα 136-
Joachim Lelewel - 1852 - - Grisopoli Lesteropoli Sevastopoli Christopoli
Cristopoli (Lesterocori) (Macedonia) (Cumultza ou Comergena)
Gumulzina) (Rusio) (Rousio) Castropoli embouchure Sarpente Saramont
cap Asperosa (Rusio) Sarizahan. (Nicopolis) (Rousio) ...
1852-Géographie du Moyen Age: accompagnée d'atlas et de cartes
dans ...- Joachim Lelewel - 1852 - - Grisopoli Lesteropoli ' Sevastopoli
138
Christopoli Cristopoli (Lesterocori) (Macedonia) (Boru) _ (Cumultza ou

(Comergena) Gumulzina) (Rusio) (Rousio) ' ' Castropoli embouchure ,
Sarpente Saramont cap Aspcrosa (Rusio) Sarizahan. (Nicopolis) ...
1852-Delle imprese e del domino dei Genovesi nella Grecia. - Σελίδα 49
- Carlo Pagano, Giovanni Matteo Pagano - 1852 - - Intanto Ramon Mun
taner, dopo aver" distrutto i castelli di Gallipoli, e di Medito, imbarcati i
marinari . le donne , i fanciulli sopra ventisei navi , uscì dallo stretto d'
Abidos , e si volse a Cristopoli , navigando con sommo riserbo temendo
di ...
1852-The Commentaries of Cæesar, Translated Into English: To
which is ...- Julius Caesar - 1852 - Amphilochia, a region of Epirus,
Anfilocha. Amphipolis, a city of Macedonia, Cristopoli or Em/ Anartes,
a people of Germany, VVallaclu'ans, Seroians, or Bulgarians. Anas, a river
of Spain, the Guadiana or Rio Roydera. _ Ancalites, a people of ...
1854-Delle guerre del Peloponneso: 1- Σελίδα 323 1854 - Ella portò
successivamente i nomi di Acra, Anfipoli, Mirica, di Città di Marte, Nove-
strade; e porta oggi quello di Crisopoli o Cristopoli. Di questa città vedi
quanto ne dice più avanti Tucidide stesso al lib. Iv, SS 50, 102, 104, 106,
107). - (63) Pag ...
1854-Την τέταρτη ενότητα, στο νότιο άκρο του συγκροτήματος, προς την
εκκλησία της Παναγίας, αποτελούν τα γραφεία της διεύθυνσης. Το κτίριο
της διοίκησης κτίστηκε λίγο μετά τα μέσα του 19 ου αιώνα. Μέχρι το 1854
τη διαχείριση του βακουφιού την είχαν Τούρκοι μπέηδες της Καβάλας.
1854-Acontisma. Acontisma a station in Macedonia on the coast and on
the Via Egnatia, 8 or 9 miles eastward of Neapolis, is placed by Leake near
the end of the passes of the Sapaei, which were formed by the mountainous
coast stretching eastward from Kavala. Tafel considers it to be identical
with Christopolis and the modern Kavala. (Amm. Marc. xxvii. 4; It. Ant.
and Hierocl.; Leake, Northern Greece, vol. iii. p. 180; Tafel, De Viae
Egnatiae Parte Orient. p. 13, seq.) Dictionary of Greek and Roman
Geography (1854) (ed. William Smith, LLD).
1854-Neapolis. Neapolis. Eth. Neapolites. A town of Macedonia, and the
haven of Philippi, from which it was distant 10 M. P. (Strab. vii. p. 330;
Ptol. iii. 13. § 9; Scymn. 685; Plin. iv. 11; Hierocl.; Procop. Aed. iv. 4; Itin.
Hierosol.) It probably was the same place as DATUM (Daton), famous for
its gold-mines (Herod. ix. 75), and a seaport, as Strabo (vii. p. 331)
139
intimates: whence the proverb which celebrates Datum for its good things.
(Zenob. Prov. Graec. Cent. iii. 71; Harpocrat. s. v. Datos.) Scylax does,
indeed, distinguish between Neapolis and Datum; but, as he adds that the
latter was an Athenian colony, which could not have been true of his
original Datum, his text is, perhaps, corrupt in this place, as in so many
others, and his real meaning may have been that Neapolis was a colony
which the Athenians had established at Datum. Zenobius (l. c.) and
Eustathius (ad Dionys. Perieg. 517) both assert that Datum was a colony
of Thasos; which is highly probable, as the Thasians had several colonies
on this coast. If Neapolis was a settlement of Athens, its foundation was,
it may be inferred, later than that of Amphipolis. At the great struggle at
Philippi the galleys of Brutus and Cassius were moored off Neapolis.
(Appian, B.C. iv. 106; Dion Cass. xlvii. 35.) It was at Neapolis, now the
small Turkish village of Kavallo (Leake, North. Greece, vol. iii. p. 180,
comp. pp. 217, 224), that Paul (Acts, xvi. 11) landed. The shore of the
mainland in this part is low, but the mountains rise to a considerable height
behind. To the W. of the channel which separates it from Thasos, the coast
recedes and forms a bay, within which, on a promontory with a port on
each side, the town was situated. (Conybeare and Howson, Life and Epist.
of St. Paul, vol. i. p. 308.) Traces of paved military roads are still found, as
well as remains of a great aqueduct on two tiers of Roman arches, and Latin
inscriptions. (Clarke, Trav. vol. viii. p. 49.)This text is from: Dictionary of
Greek and Roman Geography (1854) (ed. William Smith, LLD). Cited June
2004 from The Perseus Project URL below, which contains interesting
hyperlinks Dictionary of Greek and Roman Geography (1854) (ed. William
Smith, LLD).
1854-Delle guerre del Peloponneso: libri 8 - Σελίδα 323 Thucydides -
1854 - Ella portò successivamente i nomi di Acra, Anfipoli, Mirica, di
Città di Marte, Nove-strade; e porta oggi quello di Crisopoli o Cristopoli.
Di questa città vedi quanto ne dice più avanti Tucidide stesso al lib. Iv, SS
50, 102, 104, 106, 107). (63) Pag.
1854-Χρυσοβαλάντης Ιωαννίδης: Ο πρωτοψάλτης της Παναγίας

Καβάλας Χαράλαμπος Παπανικολάου (1854 – 1929). Η ζωή και το έργο
ενός σπουδαίου εκκλησιαστικού μουσικού και συνθέτη.
1856-Chronographia tēs Ēpeirou: tōn te homorōn Hellēnikōn kai Illyrikōn

...1856...αυτόσε, ένοικούσι και ικανοί Παπολάτρα έχοντες και
επισκοπικήν άρχήν (δε Σπιρνάτζα), Καβάλα-Πόλις της Μακεδονίας έν τή
140
Ηδωνίδι χώρα, κειμένη όπου ή πάλαι Μακεδονική Νεάπολις. Ενοικείται

υπό 3000 κατοίκων και έδρα έστι φερωνύμου ...
1856-Εκπαίδευση και alytrōtikē Πολιτική : hē periptōsē της Θράκης,
1856-1912 Helenē D. Belia - 1995 - Βλ. καί Άνατολική Θράκη/Βόρεια
Θράκη/Γεωπονική Σχολή Θράκης, Θράκης σχολεία βουλγαρι-
κά/έλληνικά. ... 121 - Δημοτικό 122 - "Ελληνικό" 122 - Παρθεναγωγείο
122 Καβάλα 86, 170, 180 Καβατζήκι 225 Καβατζηκίου σχολεία έλληνικά
223 ...
1856-The Commentaries of Caesar Σελίδα 349 Julius Caesar - 1856 - -
Ambracia, a city of Kpirus, Aria, Ambrones, an ancient people, who lived
in that country which is now called the Canton of Berne, in Switzerland,
AmphiliKhia, a region of Epirns, Anfilocha. Amphipolu, a city of
Macedonia, Cristopoli or Emboli, ...
1856-Chronographia tēs Ēpeirou: tōn te homorōn Hellēnikōn kai
Illyrikōn ...1856 - - Αυτόσε, ένοικούσι και ικανοί Παπολάτρα έχοντες και
επισκοπικήν άρχήν (δε Σπιρνάτζα), Καβάλα-Πόλις της Μακεδονίας έντή
Ηδωνίδι χώρα, κειμένη όπου ή πάλαι Μακεδονική Νεάπολις. Ενοικείται
υπό 3000 κατοίκων και έδρα έστι φερωνύμου ...
1856-Πανόραμα της Καβάλας Από τον 19ο στον 20ο αιώνα 1856-1925
Εκδότης: Ιστορικό και Λογοτεχνικό Αρχείο Καβάλας.
1858-Vocabolario antico geografico colla moderna corrispondenza per
quei ...Salvatore Muzzi - 1858 - Emholi, Cristopoli o Enneahodoi; città
dell'antica Macedonia. AMPIIISIA o AMPIIYSA. La Rocella, castello in
CaIabria. AMPIIISSA o AMPIIYSA. Lambina o Anfisa; città greca sul
fiume del suo nome, nel Golfo di Corinto. AMPSAGA. Sufl'egmar ...
1859-Enciclopedia Ecclesiastica - Σελίδα 306 1859 - Fu coll'apostolo in
SamoTracia, a Napoli di Macedonia (oggi Cristopoli), a Filippi, a
Corinto. Opinano s. Girolamo e s. Gregorio Nazianzeno, che abbia egli
scritto in Acaja l'Evangelio, verso l'anno dell'era cristiana 53, per lasciare
ai Greci un ...
1859-Οΐ πληροφορίες πού έχουμε αναφέρουν ότι το 1859 υπήρχαν στούς
μεντρεσέδες τρεις καθηγητές καί ό ένας άπό αυτούς δίδασκε συγχρόνως
ιστορία, γωγραφία, μαθηματικά, αραβική γλώσσα καί ποίηση, ένώ δέν
είναι γνωστά αυτά πού διδάσκονταν άπό τούς υπόλοιπους2. Γύρω στό
1873 άναφέρεται οτι προσλήφθηκαν όκτώ καθηγητές καί ύπήρχαν πάνω
άπό 100 μαθητές3. Οί γνώσεις όμως των μαθητών ήταν πολύ
περιορισμένες σε σύγκριση μέ τή δυτική εκπαίδευση τής εποχής μιά καί
141
άκολουθοΰσχν πιστά τά γραφόμενα στά 'Ιερά βιβλία4. Τά τελευταία

χρόνια ή εκπαίδευσή τους περιοριζόταν κυρίως στήν αποστήθιση
περικοπών άπό τό Κοράνι καί στή σύνταξη στατιστικών γιά τά γράμματα
πού ύπήρχαν στά διάφορα κεφάλαιά του (sura)5. Στό μεκτέμπ, σχολείο
πρώτης έκπαιδευ- τικής βαθμίδας άντίστοιχο μέ τά σημερινά δημοτικά,
διδάσκονταν, όπως άναφέρεται στις έπιγραφές, τό μάθημα τής θεολογίας
καί τής καλής αγωγής...
1859-Enciclopedia ecclesiastica in cui trattasi della sacra scrittura,
...1859 - Fu coll ' apostolo in SamoTracia , a Napoli di Macedonia ( oggi
Cristopoli ) , a Filippi , a Corinto . Opinano s . Girolamo e s. Gregorio
Nazianzeno , che abbia egli scritto in Acaja l ' Evangelio , verso l ' anno
dell ' era cristiana 53 , per lasciare ai ...
1860-Δίπλα στην εκκλησία βρισκόταν το διδακτήριο της ελληνικής
κοινότητας, όπου τουλάχιστον από το 1860 λειτουργούσε
«αλληλοδιδακτική» και «ελληνική» σχολή και από το 1867-68 και
Παρθεναγωγείο. Το 1880-81 τα σχολεία μεταφέρθηκαν στο νεόδμητο
«Αρρεναγωγείο», το σημερινό δημοτικό σχολείο της οδού Ομονοίας. Από
τότε και μέχρι το τέλος της τουρκοκρατίας το μικρό σχολείο της Παναγίας
στέγαζε ένα από τα νηπιαγωγεία της κοινότητας ή μερικές τάξεις της
«αστικής σχολής». Το κτίριο κατεδαφίστηκε το 1920. Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
1860-Ραγδαία είναι και η αύξηση του πληθυσμού των εβραίων της πόλης:
80 άτομα το 1860, 200 περίπου το 1880, 1.000 γύρω στα 1900, πάνω από
2.500 στα 1912 (ποσοστό 8-9%). Κατά τις τελευ- ταίες δεκαετίες της
τουρκοκρατίας στην πόλη υπάρχουν επίσης μια πολυπληθής ομάδα
μουσουλμάνων
Τσιγγάνων (πάνω από 2.500 άτομα) και μικρές σχετικά ομάδες Αρμενίων
και Ευρωπαίων. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1860-Μακώλευ Λόρδου, «Ιστορία» εις Ανάμικτα συγγράμματα. Λονδίνο
1860. Logmans Green, τόμ ι, σελ. 267. Για τους Φιλίππους Καβάλας.
1860-Ο χώρος κατοίκησης χωρίζεται σε μαχαλάδες (συνοικίες), οι οποίοι
αποτελούνται από άτομα της ίδιας θρησκευτικής ομάδας –χριστιανούς,
μουσουλμάνους ή εβραίους– και συγκροτούνται γύρω από ένα
θρησκευτικό κέντρο: ναό, τέμενος
ή συναγωγή. Μέχρι τις διοικητικές μεταρρυθμίσεις της δεκαετίας του 1860
κάθε συνοικία είναι αυτοτελής ενότητα: Έχει τη δική της διοικητική
142
οργάνωση, τις δικές της λειτουργίες και τη δική της θρησκευτική και
κοινωνική ζωή, που αναπτύσσε-
ται με άξονα το χώρο λατρείας και τα διάφορα ιδρύματά της (π.χ. τα
σχολεία).
Οι αμιγείς εθνοθρησκευτικές συνοικίες διακρίνονται σαφώς από τις
περιοχές των αγορών, γενικά από τους χώρους εργασίας και οικονομικών
δραστηριοτήτων, που είναι κοινές για όλους τους κατοίκους της πόλης.
1860-Θα επιστρέψουμε, όμως, στην «εντός των τειχών» πόλη και θα
αναφερθούμε στη συνέχεια στο μικρό σχολείο της Παναγίας, που – όπως
σημειώθηκε – λειτούργησε μεταξύ 1860 και 1880. Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
186ο-Ιστορία της Καβάλας Σύλλογος Αγίας Βαρβάρας και
Πεντακοσίων... Μετά το 1860 άρχισε η σταδιακή μετακίνηση του
χριστιανικού πληθυσμού στις περιοχές έξω απο το τείχος. Η πρώτη
συνοικία των χριστιανών εκτός του τείχους ήταν αυτή του Αϊ Γιάννη. Η
περιοχή αυτή είχε να αναδείξει εξαιρετικής τέχνης αρχοντικά, ελάχιστα
απο τα οποία σώζονται σήμερα. Η οικονομική ανάπτυξη της Καβάλας,
λόγω της κατεργασίας και εμπορίας καπνού, είχε σαν αποτέλεσμα την
αλματώδη αύξηση του πληθυσμού, ο οποίος έφθασε τις 20.000, απο τους
οποίους οι 9.000 ήταν Έλληνες. Το λιμάνι της έγινε το σημαντικότερο της
Μακεδονίας, μετά της Θεσσαλονίκης. Πάρα πολλά υποπροξενεία
διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών δημιουργήθηκαν στην πόλη. Απο τα τέλη
του 19ου αιώνα παρατηρείται σημαντική πνευματική άνθηση και
εκπαιδευτική ανάπτυξη. Πιο συγκεκριμένα, απο το 1879 και έπειτα
χτίζονται διάφορες Λέσχες (είτε εκπαιδευτικού περιεχομένου είτε
κοινωνικού με στόχο την βοήθεια των απόρων), καθώς και σχολεία.
Χαρακτηριστικό της εποχής είναι το κτήριο της Μεγάλης Λέσχης που
δεσπόζει σήμερα έναντι του Δημαρχείου της πόλης. Η διεύρυνση και
προαγωγή της παιδείας ήταν ο μοχλός για τις μετέπειτα εξελίξεις στον
κοινωνικό - πολιτικό τομέα της πόλης.
Κωνσταντίνου Ι. Χιόνη.
1860-Popularia carmina graeciae recentioris- Σελίδα 203 Arnold Passow -
1860 - - Αχμέτ αγάς βγαίνει πεζός, Ντσιαφάρ αγάς Καβάλα. Κλαίουν
μανάδαις για παιδιά, γυναίκες για τους άντραις, Κλαίει καΐ τοΰ Τσελήμαμα
143
ή άχαρ' ή κυρά του" ,,'Αχ πούσαι και δέ φαίνεσαι, καμαρωμεν' αφέντη,

Τρεις μήναις σ' έκαρτέρεσα, τρεις ...
1860-Η Καβάλα του 1860. Τον Ιούλιο του 1860 η Αγγλική Πρεσβεία της
Κωνσταντινούπολης έστειλε μια «ιεραποστολή» στα δυτικά Βαλκάνια για
να ιδρύσει ευαγγελικές προτεσταντικές σχολές και να προσηλυτίσει τους
βουλγαρικούς πληθυσμούς. Τον πάστορα της Αγγλικής Πρεσβείας
συνόδευε η αδελφή του Mary Adelaide Walker. Έμεινε στην Καβάλα 2-3
μέρες και την απεικόνισε σε τέσσερις από τις παλαιότερες και ωραιότερες
ζωγραφικές αναπαραστάσεις που έχουμε για την πόλη μας. Στην πρώτη,
την ξυλογραφία που βλέπουμε, αξίζει να παρατηρήσει κανείς τις στέγες
στους πύργους του κάστρου (αργότερα έπεσαν), τους πύργους του
βυζαντινού «μακρού τείχους» που στέκουν ακόμη όρθιοι στο βάθος (πάνω
από το Σανατόριο) και τις πρώτες μεγάλες καπναποθήκες της Καβάλας
που κτίστηκαν εκείνη τη χρονιά ακριβώς έξω από τα τείχη της πόλης (των
Εγγλέζων Abbott). (Σχόλιο του Κυριάκου Λυκουρίνου)
1861-Commentaries Σελίδα 347 - Julius Caesar - 1861 - - Amphipolis,
a city of Macedonia, Cristopoli or Env boU. Anartes, a people of
Germany, W'ulluohiana, Ser vians, or Bulgarians. Anas, a river of Spain,
the Guadiana or Bio Roy dera. Ancalites, a people of Britain, of the
Hundrei if Henley, ...
1862-Θάσιες (υιοθετημένα κορίτσια, ψυχοκόρες, υπηρέτριες και
δευτερόγαμες γυναίκες, χήρες ή διαζευγμένες) στην Καβάλα, 1862-1913.
Πτυχές της μετανάστευσης των Θασίων στα τέλη 19ου - αρχές 20ού αι.
Εισήγηση στο Δ΄ Συμπόσιο Θασιακών Μελετών (6-9 Σεπτ. 2003),
Πρακτικά, Θασιακά, τ. 12, Καβάλα 2005, σελ. 457-485.
1864-Η ραγδαία πληθυσμιακή αύξηση οδηγεί στην οικιστική επέκταση
της πόλης εκτός των τειχών της. Μετά το 1864 αρχίζουν να σχηματίζονται
οι νέες συνοικίες. Αμέσως του Αγίου Ιωάννου και λίγο αργότερα οι
υπόλοιπες χριστιανικές, οι τουρκικές, οι γύφτικες και η εβραϊκή. Έκδοση
Δήμου Καβάλας... Το 1864, μετά από άδεια που δόθηκε από τον σουλτάνο,
η Καβάλα επεκτάθηκε οικοδομικά εκτός των τειχών της παλαιάς πόλης.
Οι πολίτες εγκαταστάθηκαν στη σημερινή συνοικία του Αγίου Ιωάννου.
Το γεγονός αυτό καθώς και το ότι εκείνη την εποχή τα καπνά της
Μακεδονίας ήταν γνωστά σε ολόκληρο τον κόσμο μετέτρεψαν την πόλη
σε κέντρο επεξεργασίας και εμπορίας καπνού. Σε αυτό βοήθησε και η θέση
της με το φυσικό λιμάνι της. Βικιπαίδεια.
144
1864-Ζιωγας Π. Χ., Παραδοσιακα κτιρια της νεοτερης Καβάλας, Με

ιστορικη εισαγωγη και τοπογραφικο χαρτη της πολης. Παναγιωτης Χρ.
Ζιωγας, 1995.«Η νεότερη Καβάλα έχει μια πραγματικά συναρπαστική
ιστορία, όχι μόνο γιατί μέσα σε μισό περίπου αιώνα (μετά το 1864) από
χωριό έγινε μεγαλούπολη, αλλά και γιατί στην αντίστοιχη περίοδο η
ποιότητα ζωής της υπήρξε μοναδική για την επαρχία. Το βιβλίο που
καλύπτει αυτή τη περίοδο είναι κυρίως ένα «λεύκωμα φωτογραφιών» από
τα κτίρια εκείνα της πόλης, που υπήρξαν γέννημα μιας θαυμαστής ακμής
και που καθημερινά χάνονται ή αλλοιώνονται από το χρόνο και από τις
οικοδομικές επεμβάσεις.»
1864-Βασική πηγή πληροφοριών για το θέμα μας υπήρξαν τέσσερις

κώδικες της Ελληνικής Ορθόδοξης Κοινότητας της Καβάλας.
Συγκεκριμένα ο Κώδικας των ετών 1864-1889, δύο κώδικες
προικοσυμφώνων των ετών 1896-1914 και ένας κώδικας διαθηκών των
ετών 1896-1913.[3] Επικουρική πηγή πληροφοριών ήταν τα δεκαέξι
πρώτα Βιβλία Αδειών Γάμου της Ιεράς Μητρόπολης Ξάνθης – Καβάλλας,
όπου καταγράφονται οι 1.287 γάμοι που τελέστηκαν στην Καβάλα από το
1897 μέχρι το 1913.
Αλεξίας Φεσσά. Τουρκοκρατία. Οι Καβαλιώτες συμμετείχαν στους
εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες των Ελλήνων. Το 1864, μετά από άδεια
του σουλτάνου, η Καβάλα επεκτάθηκε οικοδομικά εκτός των τειχών της
παλαιάς πόλης. Αυτό σε συνδυασμό με το ότι τότε τα καπνά της
Μακεδονίας ήταν γνωστά παγκοσίως, μετέτρεψαν την πόλη σε κέντρο
επεξεργασίας και εμπορίας καπνού. Σε αυτό συνέβαλε και η θέση της με
το φυσικό λιμάνι της. Στην Καβάλα έλαβε χώρα η πρώτη και η
μεγαλύτερη εργατική απεργία (5000 εργάτες) σε ολόκληρα τα Βαλκάνια,
το έτος 1896.
εγκατάσταση του καπνεμπορικού οίκου των αδελφών Αλλατίνι θα δώσει
μεγαλύτερη κίνηση στο καπνεμπόριο της Καβάλας. Οι νέες αφίξεις
καπνεμπόρων κι εργατών θα δημιουργήσουν το πρόβλημα της στέγασης.
Η Καβάλα, περιορισμένη πάνω στο τριγωνικό ύψωμα του συνοικισμού
της παναγίας, μέσα στα παλιά τείχη της πόλης, ασφυκτιούσε και ζητούσε
επίμονα εξάπλωση προς τα έξω. Νέες οικίες δεν μπορούσαν να γίνουν,
γιατί δεν υπήρχε ελεύθερος χώρος μέσα στην πόλη. Οι Τούρκοι, που
κατείχαν και ενοικίαζαν τα περισσότερα σπίτια της πόλης, αντιδρούσαν
στην εξάπλωση, για να μη χάσουν τα υψηλά ενοίκια που έπαιρναν από
145
τους εμπόρους, που είχαν εγκατασταθεί στην πόλη τους. Τελικά η άδεια
της ανέγερσης οικιών και έξω από τα τείχη, ύστερα από αίτηση 11
Ελλήνων δημογερόντων και ενεργειών του Πατριαρχείου στην Υψηλή
Πύλη, δόθηκε το 1864 και η ανοικοδόμηση άρχισε. Η αλματώδης
ανάπτυξη της θα την καταστήσει πασίγνωστη σε όλη την Ευρώπη.
Χαρακτηριστικά είναι τα όσα γράφει η εφημερίδα "Κλειώ" της Τεργέστης
στις 11 Νοεμβρίου 1879, όταν σε μακροσκελέστατο άρθρο της ασχολείται
με το Γυμνάσιο που εγκαινιάσθηκε στην πόλη της Καβάλας: "Η τέως
ολίγον γνωστή εις τε τον πολιτικόν και τον εμπορικόν κόσμον πόλις
Καβάλα ένεκα του εν αυτή διενεργουμένου εμπορίου κατέστη
πασίγνωστος εις άπασαν την Ευρώπην...
1864-Η είσοδος στον εξωτερικό περίβολο, άρα και στην πόλη, γινόταν από
δύο πύλες, που αντιστοιχούσαν στα δύο άκρα της σημερινής οδού
Κουντουριώτου: την Ισκελέ Καπουσού, δηλ. Πύλη της Σκάλας (του
λιμανιού), και την Ισταμπούλ Καπουσού, Πύλη όπου κατέληγε ο δρόμος
από την Κωνσταντινούπολη, σύμφωνα με τις ονομασίες του Εβλιγιά
Τσελεμπή. Καταστράφηκαν σε άγνωστο χρόνο, ίσως στις αρχές του 20ού
αιώνα, και καθώς δεν έχουν απαθανατιστεί σε φωτογραφίες, αγνοούμε και
τη μορφή τους. Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα οι πύλες επιτηρού-
νταν και έκλειναν, κατά παράδοση, με τη δύση του ήλιου. Μετά την
επέκταση της πόλης εκτός των τειχών (1864) δεν είχαν λόγο ύπαρξης,
όπως άλλωστε και τα τείχη, και έμεναν ως απλά ανοίγματα. Στα 1900 ένας
Εγγλέζος περιηγητής
παρατηρεί ότι οι βαριές σιδερένιες πόρτες τους κρέμονταν άχρηστες, «σαν
κουρασμένοι παλιοί πολεμιστές». Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1864-1864: έξοδος Ελλήνων από τα τείχη της πόλης – δημιουργία
συνοικίας Αγίου Ιωάννου. Σταδιακή ενδυνάμωση και άνοδος του
ελληνικού στοιχείου της πόλης.Κουγιουμτζόγλου.
1864-Η μοναδική εκκλησία που διέθεταν οι υπόδουλοι χριστιανοί της
Καβάλας μέχρι τα 1864, όταν ζήτησαν και έλαβαν από το Σουλτάνο άδεια
εξόδου από τα τείχη και επέκτασης της πόλης προς τα δυτικά, ήταν αυτή
της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Βέβαια, το σημερινό κτίσμα δεν έχει, με
εξαίρεση το καμπαναριό, που μάλλον δεν είναι κι αυτό κομμάτι της
αρχικής εκκλησίας αλλά εξέλιξη του αρχικού, καμμία σχέση με τη χαμηλή
και ταπεινή παλιά εκκλησία. Το ύψος του κατεδαφισθέντος στα τέλη της
δεκαετίας του 1950 (περίπου στα 1957 – 1958) ναού σχετιζόταν
οπωσδήποτε με τον «κανόνα» που απαγόρευε να υπάρχει σε οθωμανική
146
πόλη χριστιανικός ναός ισοϋψής ή υψηλότερος από τα υφιστάμενα

μουσουλμανικά τεμένη. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1864-Το 1864, μετά από άδεια που δόθηκε από τον σουλτάνο, η Καβάλα
επεκτάθηκε οικοδομικά εκτός των τειχών της παλαιάς πόλης. Οι πολίτες
εγκαταστάθηκαν στη σημερινή συνοικία του Αγίου Ιωάννου. Το γεγονός
αυτό καθώς και το ότι εκείνη την εποχή τα καπνά της Μακεδονίας ήταν
γνωστά σε ολόκληρο τον κόσμο μετέτρεψαν την πόλη σε κέντρο
επεξεργασίας και εμπορίας καπνού. Σε αυτό βοήθησε και η θέση της με το
φυσικό λιμάνι της. Στην Καβάλα έλαβε χώρα η πρώτη και η μεγαλύτερη
εργατική απεργία (5000 εργάτες) σε ολόκληρα τα Βαλκάνια, το έτος 1896.
Αυτό αποτέλεσαι την έναρξη του Καπνεργατικού κινήματος. Βικιπαίδεια.
1864-Το παρακάτω κείμενο προέρχεται από το βιβλίο του Κώστα
Ορφανίδη:
«Ιστορικά και Τοπωνυμικά της Καβάλας», Δημοτική Βιβλιοθήκη
Καβάλας, σελ. 109-112, Καβάλα 1997.Στα τελευταία χρόνια της
τουρκοκρατίας γίνονται μικρές βελτιώσεις στο δίκτυο της ύδρευσης. Η
παλιά πόλη εξακολουθεί να υδρεύεται από τις πηγές της Παλιάς Καβάλας
και του παλιού υδραγωγείου με κάποια φρεάτια του οχυρού που όμως δεν
έχουν πόσιμο νερό, και η τεχνική υπηρεσία του Βακουφιού σκέπτεται να
βελτιώσει το δίκτυο διανομής με νέες βρύσες ακόμα από το 1909, ενώ η
νέα πόλη η οποία χτίζεται μετά το 1864, στο κέντρο και στα δυτικά
εξυπηρετείται από φρεάτια κάτω από το δρόμο Καβάλας-Δράμας και την
μικρή Δεξαμενή και από την στέρνα του Βήξ, στα Ποταμούδια, που το
νερό της όμως δεν είναι πόσιμο.
1864-Το 1864 το χρόνιο αίτημα των Ελλήνων να κτίσουν εκτός των τειχών
γίνεται δεκτό. Μετά την έκδοση του αυτοκρατορικού διατάγματος
αρχίζουν να σχηματίζονται οι νέες χριστιανικές συνοικίες: η Νέα συνοικία
(του Αγίου Ιωάννου), η Κε- ντρική συνοικία (μετέπειτα του Αγίου
Παύλου), των Ποταμουδίων (Τσαϊλάρ), που είχε μικτό πληθυσμό, του
Καρά Ορμάν – Αγίου Αθανασίου, του Τηλέγραφου (πάνω από τα
Δικαστήρια, μέσα στα όρια της τουρκικής συνοικίας Γενή Μαχαλέ) και
του
Κιουτσούκ Ορμάν (σημ. Βύρωνα – Ραψάνη). Έκδοση Δήμου Καβάλας.
Κωνσταντίνου Ι. Χιόνη. Πάνω στην τριγωνική χερσόνησο του λόφου της
Καβάλας, από τις Καμάρες ως την άκρη του ακρωτηρίου, όπου βρίσκεται
η εκκλησία της Παναγίας, μέχρι το 1864 περιοριζόταν η παλιά πόλη, που
147
ήταν συνέχεια της αρχαίας Νεάπολης και της Βυζαντινής Χριστούπολης.

Μέσα στον ίδιο χώρο, η ίδια πόλη παρουσιάζεται, σε διαφορετικές εποχές,
με διαφορετικό όνομα. Κάθε όνομα είναι χαρακτηριστικό και αντιστοιχεί
σε μια ιστορική περίοδο. Η Νεάπολη στην αρχαία περίοδο, η
Χριστούπολη στη βυζαντινή και η Καβάλα στη νεότερη.
1865-K.N. Satha Historikai diatrivai - Σελίδα 78 1865 - - ό ρίγας δ άφοϋ
το 'μαθεν, εις συναπάντζισίν του Εδιέβτικε με παρρησιάν, κ' έχάρην ή ψυχί
του, Από μακρά δέ τόν στρατόν όπου 'ρχεται έθώρε, Τόν δέ βινιόρ
Μερκούριον έκ τ' άρματα ποϋ φόρε, έκ τήν Καβάλα ποϋ 'καμνε έκ πάντων
τον ...
1866-Κώδιξ Ελληνικής Ορθοδόξου Κοινότητος Καβάλλας, 1864 – 1889,
εγγραφή της 25ης Σεπτεμβρίου 1866. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
Υπήρχαν ακόμα και άλλα 300 σπίτια, μαγαζιά και εργαστήρια στα
προάστια, που ήσαν στα χέρια των χριστιανών, πιο συγκεκριμένες
πληροφορίες για τον ελληνικό πληθυσμό της Καβάλας μας δίνουν δύο
νεότερα έγγραφα των ετών 1866 και 1874, που δημοσίευσε από τον
κώδικα της μητρόπολης ο μακαρίτης δημοσιογράφος Δ. Δημητριάδης. Το
πρώτο έγγραφο, που υπογράφεται από 89 χριστιανικές οικογένειες της
Καβάλας, είναι μια αναφορά που απευθύνεται στο Πατριαρχείο και
στρέφεται εναντίον των ενεργειών της μερίδας του Κουγιουμτζόγλου της
Ξάνθης, που προσπαθούσε να επιτύχει ανάκληση του μη¬τροπολίτη
Διονυσίου. Το δεύτερο έγγραφο του 1874 είναι ένας κατάλογος, όπου
καταγράφονται οι 171 ελληνικές ορθόδοξες οικογένειες, που πλήρωναν
αρχιερατική επιχορήγηση. Από την αρχιερατική αυτή επιχορήγηση των 18
γροσίων απαλλάσσονταν μόνο οι χήρες, οι χήροι και οι ανύπανδροι. Αν με
βάση τον πίνακα της καταγραφής αυτής υπολογίσουμε τον πραγματικό
πληθυσμό της Καβάλας, ο πληθυσμός αυτός δε θα πρέπει να υπερέβαινε
τους 800-1000 κατοίκους. Στο τέλος της ίδιας δεκαετίας (1879-80) ο
ελληνικός πληθυσμός της πόλης αναμφισβήτητα αυξήθηκε, ενώ στη
μεταγενέστερη απογραφή του 1905 ο χριστιανικός πληθυσμός βρέθηκε να
είναι γύρω στις 10.000.
1866-Γεώργιος Αυγουστίδης: Έλληνες υπήκοοι της περιφέρειας

Καβάλας εξαναγκασθέντες να λάβουν την οθωμανική υπηκοότητα κατά
την Κρητικήν επανάστασιν (1866 – 1869).
148

ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ. Γεώργιος Αυγουστίδης: Έλληνες υπήκοοι της
περιφέρειας Καβάλας εξαναγκασθέντες να λάβουν την οθωμανική
υπηκοότητα κατά την Κρητικήν επανάστασιν (1866 -1869).
1867-FILOTIS. Γεωλογία. Περιγραφή Τόπου. Ναός που κτίστηκε επί

Τουρκοκρατίας (1867) στη Δυτική περιοχή της σημερινής πόλεως της
Καβάλας έξω από την ...Ναός που κτίστηκε επί Τουρκοκρατίας (1867)
στη Δυτική περιοχή της σημερινής πόλεως της Καβάλας έξω από την
παλιά πόλη (Παναγία) σε ακατοίκητη τότε περιοχή και αποτέλεσε τον
πυρήνα της νέας πόλης. Στο ναό υπάρχουν τα εξής προσφιλή
προσκυνήματα των κατοίκων της Καβάλας: Μια παλιά εικόνα της
Παναγίας που έφεραν οι πρόσφυγες μετά το 1922 από την Σιλημβρία της
Μ. Ασίας και μια άλλη παλιά εικόνα της Παναγίας (Γοργοεπίκοος) από το
Αγ. Όρος. Επίσης υπάρχουν λείψανα δύο Αγίων της Μ. Ασίας. Ο ναός
βρίσκεται σε πυκνοδομημένη περιοχή της πόλης, αλλά περιβάλλεται από
παλιά κτίσματα με την χαρακτηριστική λαϊκή αρχιτεκτονική, τα οποία
έχουν κοινή αυλή με την εκκλησία. Έτσι οριοθετείται ο χώρος και μαζί με
την εκκλησία δημιουργείται ένα αρχιτεκτονικό σύνολο με μια
συμπαθητική αυλή σε διάφορα επίπεδα με αιωνόβια κυπαρίσσια. Τα
κτίσματα ανήκουν στην εκκλησία και χρησιμοποιήθηκαν αρχικά ώς
κατοικίες των ιερέων της εκκλησίας. Σήμερα δόθηκαν στους κατοίκους.
1867-Atti della Società ligure di storia patria - Σελίδα 226 1867 - - 1

16. Cristopoli. Alla bocca del fiume Kara-su, antico Nesto. Questa città,
che nelle Carte moderne non appare più, sarebbe l'antica Nieopolis ad
Nestum. langistro. Nel seno tra il fiume Kara-su e il C. Balustra. cangi. C.
Gremia, Paxi-Burun.
1869-Βιβλιογραφία 2019 Δημωφέλεια - Δήμος Καβάλας
«Τα αρχεία αυτά αρχίζουν από το 1869 και φτάνουν μέχρι το 1925. Τα
περισσότερα αναφέρονται στον Μακεδονικό Αγώνα. Υπάρχει, όμως και
η αλληλογραφία του υποπροξενείου Καβάλας, του υποπροξενείου
Σερρών και του προξενείου των Βιτωλίων, όπου μέσα από αυτή την
αλληλογραφία, έρχονται στο φως άγνωστες πτυχές που διαφωτίζουν τη
νεώτερη ελληνική ιστορία και δη της Καβάλας, κατά τα τελευταία χρόνια
της Τουρκοκρατίας», δήλωσε ο κ. Χιόνης.
149

Στη διάρκεια 1870-80 το καπνεμπόριο στην Καβάλα βρίσκεται σε μεγάλη
άνθιση. Οι καπνεμπορικές επιχειρήσεις παρουσιάζονται περισσότερο
οργανωμένες. Πραγματοποιούν μεγάλες εξαγωγές σε χώρες του
εξωτερικού και οι περισσότεροι καπνέμποροι, αν όχι όλοι τους, συνέχιζαν
μια επιχείρηση που είχαν παραλάβει από τον πατέρα τους. Αναφέρονται
πάνω από 25 ονόματα Ελλήνων καπνεμπόρων. Αυτοί ήσαν :
Ν.Γ.Γρηγοριάδης, Ε.Γ.Γρηγοριάδης, Ι.Ναλμπάντης, Ν.Τζιμούρτος,
Γ.Τζιμούρτος, Ι.Τζιμούρτος, Κ.Φέσσας, Γ.Κασάπης, Κ.Ρηγανέζης,
Α.Σολού, Π.Φώσκολος, Μ.Φώσκολος, αδελφοί Φέσσα, Δ.Τόκος,
Χ.Ιωάννου, Ι.Κωνσταντινίδης, Κ.Ενφιετζόγλου, Γ.Ιορδάνου, Ισαακίδης,
Φιλιππίδης, Μ. Κολοκύθας, Μ. Βάρδας, Ηλίας Παπαηλίας, αδελφοί
Ροδοκανάκη, Μ.Σπόντης και ο καπνέμπορος του Δοξάτου Α.Τζίμος.
Υπήρχαν ακόμα και μερικοί Τούρκοι καπνέμποροι από τους οποίους οι
σημαντικότεροι ήσαν ο Ζαδέ Αχμέτ εφένδης και ο φιλέλληνας Χατζή
Εσσάτ εφένδης.
1870-Τοπογραφία- Σελίδα 213 1870 - μην κατέστη η Νεάπολις, ήτις και
Χριστούπολις υπο τών Βυζαντινών επεκλήθη , περί ου εν οικείω τόπω τα
δέοντα ... 12-15. ένθα ιστορείται ότι η μεν Νεάπολις έκειτο επί της θέσεως
της νυν παλαιάς Καβάλας, η δε Χριστούπολις επί της ... "Topographia"-
Σελίδα 213 1870 - μην κατέστη η Νεάπολις, ήτις και Χριστούπολις υπο
τών Βυζαντινών επεκλήθη, περί ου εν οικείω τόπω τα δέοντα ... 12-15.
ένθα ιστορείται ότι η μεν Νεάπολις έκειτο επί της θέσεως της νυν παλαιάς
Καβάλας, η δε Χριστούπολις επί της ...
1870-Caesar's Commentaries on the Gallic and Civil Wars - Σελίδα
542- 1870 - - Amphipolis, a city of Macedonia, Cristopoli, or Emboli.
An edict in Pompey's name published there, C. hi. 102. Anartes, a people
of Germany, Walachians, Servians, or Bulgarians, bordering upon the
Hercy- nian Forest, G. vi. 25. Anas, a river of …
1870-Il haija tal Apostolu ... San Paul. Stampat it-tieni darba. - Σελίδα
38 - 1870 - Fost is-sliem u id-dmugħ tal Insara ħalleu izzeuġ kaddisin il
belt ta Filippi; għaddeu mil bliet ta Anfipoli il-lùm Cristopoli, u
Appollonia (Polina), u uaslu f' Tessalonica, li chienet leuuel belt tal
Macedonia. S. Paul ippriedca hemm fis-Sinagoga ...
1872-Mesaiōnikē vivliothēkē. - Τόμος 3 - Σελίδα 58 Kōnstantinos N.
Sathas - 1872 - - πολέμου ή βασιλεία τών “Οθωμανών κατά τών
Γερμανών, και άφανισμός τών Τούρκων έως εις τήν Σένταν, καί έκεϊ
150
έκαμαν γεφύρι, καί τό μέν στράΣτευμα όλον, ή τε πεζούρα καί Καβάλα

μετά τοϋ έπιτρόπου και Στευμα όλον, ή τε πεζούρα και Καβάλα ...
1872-Storia dei grandi viaggiatori da Annone cartaginese a Cristoforo
...Jules Verne - 1872 - Tessalonica, per Dimitritzi, per Darma, per
Cristopoli, per Abido, Beniamino da Tudela giunse a Costantinopoli. Il
viaggiatore da alcuni particolari intorno a quella grande città capitale di
tutta la terra dei Greci. Regnava allora l'imperatore ...
1873-Άποψη της χερσονήσου (γκραβούρα του F. Von Loher, 1873).
1873-ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΕΝΟΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥ ΠΕΡΙΗΓΗΤΗ ΤΟ 1873. [από το
άρθρο του Κ. Λυκουρίνου «Η Καβάλα της Τουρκοκρατίας (1391-1912)
στα κείμενα ξένων περιηγητών, περ. Υπόστεγο, 1997, σσ. 166-208] Το
1873 φτάνει στην Καβάλα με πλοίο o Franz von Löher, Γερμανός λόγιος,
καθηγητής της Νομικής και πολιτικός. Προορισμός του ήταν τα νησιά του
Αιγαίου, όπου θα αναζητούσε ένα καταφύγιο για τον εκκεντρικό βασιλιά
της Βαυαρίας Λουδοβίκο Β’, ο οποίος είχε αποφασίσει να παραιτηθεί από
το θρόνο του και να αυτοεξοριστεί. Ο Löher δεν ενδιαφέρεται για τα
μνημεία, αλλά για τους ανθρώπους, τα ήθη και τις καταστάσεις. Γι’ αυτό
και οι εικόνες που μας δίνει από την Καβάλα του 1873 είναι πολύτιμες.
1873-Το τεμπελχανείο και η «Ακαδημία Επιστημών» της Καβάλας. Για
τους Ευρωπαίους επισκέπτες της Καβάλας το Ιμαρέτ ήταν ένας χώρος
εξωτικός, συνώνυμος με τις αρνητικές όψεις του πολιτισμού της
Ανατολής, το σκοταδισμό και τη ραθυμία.
Ο Γερμανός Löher καταγράφει στα 1873 μια ήδη
γνωστή ιστορία: Όταν ο Μεχμέτ Αλή αποφάσισε να
ευεργετήσει τη γενέτειρά του, αρχική του πρόθεση
ήταν να χαρίσει στους συμπολίτες του ένα σχολείο για να φωτίσει τα
μυαλά τους κι ένα καλό λιμάνι για ν’ ανθήσει το εμπόριο. Όμως οι Τούρκοι
της πόλης θεώρησαν το πρώτο περιττό, αφού όλες οι χρήσιμες γνώσεις
περιέχονταν στο Κοράνι, και το δεύτερο βλαπτικό, επειδή τα πολλά
καράβια θα έδιωχναν τα καλά ψάρια στα βαθιά! Έτσι παρακάλεσαν το
συντοπίτη τους να τους κτίσει ένα ιμαρέτ (πτωχοκομείο). Ο Μεχμέτ Αλή
δεν τους χάλασε το χατίρι. Μετά από αυτό, λέει, αυξήθηκε η έμφυτη
οκνηρία των κατοίκων της Καβάλας. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1873-Ο χώρος της αποβίβασης ήταν «ένα παχύ στρώμα άμμου, που
απλωνόταν σ’ όλη την ακρογιαλιά», όπως γράφει στα 1873 ο Löher. Εκεί
151
ο Γερμανός περιηγητής είδε «γυμνά τσιγγανόπουλα να παίζουν, Βλάχους

χωρικούς με πρόβατα για πούλημα και
αχθοφόρους να σπρώχνουν τις βάρκες και να σπρώχνονται κι οι ίδιοι για
ν’ ανεβούν με τα εμπορεύματα στα καράβια. Μπροστά από τα παραλιακά
κεφενεδάκια κάθονταν οι σοβαροί γενειοφόροι Τούρκοι με τα μακριά
τσιμπούκια τους στο στόμα». Στα 1860 η Αγγλίδα M.A. Walker
παρατηρούσε με έκπληξη ότι αμέσως μετά το χώρο
της αποβίβασης υπήρχαν διάσπαρτοι τουρκικοί τάφοι καλυμμένοι με
χόρτα. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
οικονομική ακμή της πόλης δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες για την
πνευματική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη των κατοίκων της
ελληνορθόδοξης κοινότητας Καβάλας. Ένα πλήθος αδελφοτήτων και
συλλόγων που συστήνονται από το 1874 συμβάλλουν στη βελτίωση των
κοινοτικών πραγμάτων. Ιδιαίτερα ο φιλεκπαιδευτικός σύλλογος
"Αριστοτέλης", που ιδρύθηκε το 1879, με τη βοήθεια του Ν.Φιλιππίδη
πραγματοποίησε ένα ηράκλειο άθλο στην Καβάλα. Η ανέγερση του
σχολείου της Ομόνοιας, κατά τα έτη 1879-81, καθώς και άλλων
κοινοτικών καταστημάτων, οφείλονται στην πρωτοβουλία του συλλόγου
αυτού. Ο τελευταίος σύλλογος της σειράς αυτής, που ιδρύθηκε το 1902,
είναι η "φιλόπτωχος Αδελφότης Κυριών", που συνεχίζει τη δράση του ως
σήμερα.
1874-Ελληνικός Ορειβατικός Σύλλογος Καβάλας. Ένας “ορειβάτης”
περιηγητής του 1889 Ο HENRY FRANSHAWE TOZER ήταν ένας Αγγλος
κληρικός που ταξίδεψε επανειλημμένα στα ελληνικά νησιά το 1874, 1876
και 1889. Οι εντυπώσεις από τα ταξίδια του δημοσιεύτηκαν στο
περιοδικό Academy κι έπειτα σε βιβλίο. Η επίσκεψη του στη Σαμοθράκη
το 1889 περιγράφεται στα κεφάλαια 16 και 17 του βιβλίου του, όπου ο
ξένος αυτός περιηγητής αναφέρεται στις δυσκολίες του να φτάσει στο
νησί. Στο απόσπασμα που παραθέτουμε, μια «ορειβατική» συντροφιά,
στις 11 Απριλίου του 1889, χωρίς να διαθέτει το σημερινό εξοπλισμό και
με μοναδικό κίνητρο την επιθυμία του Αγγλου περιηγητή να ανέβει στην
ψηλότερη κορυφή της Σαμοθράκης, πραγματοποιεί αυτήν την ολοήμερη
εξερεύνηση του βουνού...
152
1874-Βερονίκη Δαλακούρα: Ο αρχιερατικός επίτροπος Καβάλας

Σπυρίδων Βλάχος (1874 – 1956) ως επίσκοπος Χριστουπόλεως.

ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ. Βερονίκη Δαλακούρα: Ο αρχιερατικός επίτροπος
Καβάλας Σπυρίδων Βλάχος (1874 - 1956) ως επίσκοπος Χριστουπόλεως.
1875-Η ολιγάριθμη Ελληνορθόδοξη Κοινότητα της Καβάλας, με
επικεφαλής τους πλούσιους εμπόρους καπνών, οι οποίοι επεδίωκαν να
παρακολουθήσουν τις εξελίξεις της εποχής και να επωφεληθούν από την
διαφαινόμενη «εποχή των εθνικισμών», αποδίδει ιδιαίτερη βαρύτητα στην
εκπαίδευση. Ιδρύονται νέα εκπαιδευτήρια, όσα ήδη λειτουργούσαν
αναβαθμίζονται, προσλαμβάνεται περισσότερο και καλύτερο διδακτικό
προσωπικό. Τα αποτελέσματα δεν άργησαν να φανούν. Στα 1877, από τα
550
ανήλικα παιδιά των Ελληνορθόδοξων της πόλης, αγόρια και κορίτσια, τα
168, περίπου 1 στα 3, είναι μαθητές. Και η προσπάθεια εντείνεται.
Δίπλα στον άρτι ιδρυθέντα (1875) «Σύλλογο των Φιλομούσων» ιδρύεται,
στα 1878, η «Φιλεκπαιδευτική Αδελφότης. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1876-Όμως ο νέος αυτός εβραϊκός πληθυσμός δεν αποτε-
λεί συνέχεια του παλιού. Οι παλιοί εβραίοι της Καβάλας ήταν κυρίως
ασκεναζίμ (γερμανόφωνοι) της κεντρικής Ευρώπης, ενώ οι νέοι είναι στο
σύνολό τους σεφαραδίτες (ισπανόφωνοι) και προέρχονται από διάφορα
μέρη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, π.χ. τη Σμύρνη, τη Θεσσαλονίκη,
την Αδριανούπολη, την Καλλίπολη, τις Σέρρες κ.ά.
Ο εβραϊκός πληθυσμός αναπτύσσεται ραγδαία: το 1876 αριθμεί 80 άτομα,
γύρω στα 1900 ξεπερνά τα 1.000 και στα 1912 φθάνει τα 2.500. Έκδοση
1876-F. V. Löher, Griechische Küstenfahrten, Biesefeld und Leipzig 1876,
25, καί παρουσίαση τοϋ Löher άπό τόν Π. Κ. Έ ν ε π ε κ ί δ η, Ή Καβάλα
πριν έκατό χρόνια, έφημ. «Μακεδονία», 20 Σεπτ. 1981, έπίσης G. F. A b
bo t, The Tale of a Tour in Macedonia, London 1903, 301, Δ. Ε.
Μουστάκας, Καβάλλα, «Μεγ. Έλλην. Έγκυκλ.», τ. 13, 420, Ζ. Κ., Ό
153
Μωχάμετ Άλή καί τό λιμάνι τής πόλεως, περιοδ. «Έρευνα», φυλ. 10

(Όκτωβρ. 1951) 17. 3. Ο.
1878-Dizionario di erudizione storico-ecclesiastica da s. Pietro sino ai
...- 1878 - - ... 343, 345, 346, 346, 525, 549, 558, 567, 568. Napoli già sede
vesc. d'Isauria del IX secolo suffraganea di Seleucia, nella Cilicia Trachea.
63,296. Napoli di Macedonia già sede vesc. V. Cristopoli di Macedonia.
Napoli Regno d'Italia: autori.
1878-Hodoiporika Makedonias, Ēpeirou kai Thessalias ...- Σελίδα 16
Antōnios Mēliarakēs - 1878 - Πέραν τών ερειπίων υδραγωγείου,
εστρωμένη κατέρχεται μέχρι της ακτής, και εισχωρεί εις στενήν διάβασιν
μεταξύ της ώχυρωμένης χερσονησου εφ' ής κείται ή Καβάλα και τών
ορέων των οριζόντων τον μυχδν τοϋ κόλπου. Τα στενά ταϋτα ...
1878-Οι Αστικές Σχολές ήταν, με βάση πάντοτε τις συνθήκες της εποχής,
ανώτερα δημοτικά σχολεία. Ο χαρακτηρισμός «αστική» υπήρχε για να τις
ξεχωρίζει από τα «γραμματοδιδασκαλεία» που υπήρχαν στα χωριά: στα
«γραμματοδιδασκαλεία», οι διδάσκοντες ήταν ιερείς, σε αντίθεση με τους
«συναδέλφους» τους των πόλεων που ήταν λαϊκοί και μάλλον
περισσότερο εγγράμματοι. Στην Παναγία, μένει μόνο το νηπιαγωγείο, που
είχε ιδρυθεί στα 1878. Αυτό, παρέμεινε στο παλιό εκπαιδευτήριο και
λειτούργησε εκεί μέχρι περίπου τα μέσα της πρώτης δεκαετίας του 20ου
αιώνα (μάλλον μέχρι το 1906). Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1878-Dizionario di erudizione storico-ecclesiastica da S. Pietro sino ai
...- Gaetano Moroni - 1878 - - 69, 233 = Vicedomino. 4|, 244.
CRISTOMACHI eretici. XVIII, 221. CRISTOPOLI о NAPOLI 61
Macedonia, già sede vesc. XVIII, 221 - 24, 274. CRISTOPOLI о
CHRYSOPOLI già sede vesc. della Celisiria. XVIII, 221. V. Criгород.
Cristobal: gener.
1878-Indice generale alfabetico delle materie del Dizionario di
...Gaetano Moroni - 1878 - - 101, 270 = tipografo Vaticano. 69, 233 =
Vicedomino. 41, 244. CRISTOMACHI eretici. XVIII, 221. CRISTOPOLI
o NAPOLI di Macedonia, già sede vesc. XVIII, 221 - 24, 274.
CRISTOPOLI o CHRYSOPOLI già sede vesc. delia Celisiria. XVIII, 221.
1878-Μαρτύρων και ηρώων αίμα Ίων Δραγούμης - 2015 - Μέσα του
αντιλαλούσαν αδιάκοπα οι λέξεις Όψει με περί Φιλίππους, Μπήκε πάλι
στο αμάξι και τράβηξε κατά την Καβάλα, μεθυσμένος από τα περασμένα.
Άμα έφθασε στό ψήλωμα ό δρόμος, πήγε για κάμποσον καιρό σια,
ανάμεσα στα βουνά τα ... (Αθήνα, 2 Σεπτεμβρίου (π.η.) ή 14 Σεπτεμβρίου (ν.η) 1878 -
31 Ιουλίου 1920).
154
1878-Hodoiporika Makedonias, Ēpeirou kai Thessalias ...- Σελίδα 17

Antōnios Mēliarakēs - 1878 - Αυτη είναι ·η αρχαία Νεάπολις των
Ελλήνων, το έπίνειον ούσα των Φιλίππων. Φαίνεται ότι ητο άποικία των
Θασίων, καί ώς ... Ή ταυτότης της Νεαπόλεως, Χριστοπόλεως καί
Καβάλας είναι άναμφισβητητος διά της συμφωνίας των αποστάσεων, ...
Από τους μεγάλους δασκάλους της πόλης ξεχωρίζει η εξέχουσα
προσωπικότητα του Θεοδώρου Καβαλιώτη, που έδρασε στη Μοσχόπολη.
Η ζωή και το έργο του αναφέρεται στη διατριβή του συναδέλφου Στάθη
Κεκρίδη. Εξίσου μεγάλη φυσιογνωμία είναι και ο Νικόλαος Φιλιππίδης,
που έδρασε στην Καβάλα κατά την περίοδο 1879-81. Ακολουθούν οι
μορφές του Αρ. Στάνη, Βασιλειάδη, Πολίτη κ.ά. Εκείνος όμως που
στάθηκε η ψυχή της πόλης για μισό αιώνα είναι ο ποιητής
Ι.Κωνσταντινίδης. Πρωτοστάτησε σε κάθε πνευματική και εθνική
εκδήλωση της ελληνορθόδοξης κοινότητας και σαν άλλος Τυρταίος
τριγυρνούσε με τη λύρα στο χέρι για να εμψυχώσει τον υπόδουλο
ελληνισμό και να ψάλει με τους στίχους του τη μελλοντική ανάσταση του.
Οι στίχοι του περνούσαν στο στόμα του λαού και γίνονταν εμβατήρια και
πολεμικοί παιάνες.
17 Αυγούστου 2017, Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ. 12. Μέγαρο Τόκου Κτίστηκε από
τον καπνέμπορο Δ. Τόκκο στα 1879, σύμφωνα με την επιγραφή που
σώζεται πάνω από το υπέρθυρο. Είναι ενδιαφέρον συνδυασμός
κατοικίας και επαγγελματικής στέγης. Σήμερα, ανήκει στο Υπουργείο
Πολιτισμού. Στο παρελθόν έχει χρησιμοποιηθεί ως Προξενείο, ενώ μετά
από την απελευθέρωση της πόλης από τους Τούρκους, αποτέλεσε το
κτήριο του Δημαρχείου.
Κωνσταντίνου Ι. Χιόνη.Ο ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΣΤΗΝ
ΚΑΒΑΛΑ. Η Καβάλα υπήρξε ένα από τα μεγάλα εθνικά κέντρα του
υπόδουλου ελληνισμού κατά τους τελευταίους χρόνους της
τουρκοκρατίας. Η οργάνωση της παιδείας σ' όλη τη βορειοανατολική
Μακεδονία και τη δυτική Θράκη μετά τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου
έγινε με πρωτοβουλία του Νικ. Φιλιππίδη και με κέντρο την Καβάλα. Η
σύσταση φιλεκπαιδευτικών συλλόγων και ο εκπαιδευτικός οργασμός που
παρατηρείται κατά την περίοδο 1879-81 αναμφισβήτητα οφείλονται στη
μεγάλη προσωπικότητα του Νικολάου Φιλιππίδη. Τα αναγνωρισμένα
155
προσόντα του αποτελούσαν εγγύηση για την επιτυχία του έργου του στην
Καβάλα. Τα πύρινα άρθρα του, που δημοσιεύονταν σ' εφημερίδες του
εσωτερικού και εξωτερικού, ενθουσίαζαν τους Έλληνες, που αγωνίζονταν
για ν’ αποτρέψουν το βουλγαρικό κίνδυνο.
1880-Στα 1880-1885 η Πύλη υποβίβασε το κάστρο στην κατηγορία των
εγκαταλειμμένων. Οι αρχές και η στρατιωτική δύναμη εγκατέλειψαν την
ακρόπολη, οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις και η φυλακή μεταφέρθηκαν σε
άλλο μέρος της πόλης, τα άχρηστα πλέον πυροβόλα αποσύρθηκαν και η
σημαία υποστάλθηκε από τις επάλξεις. Το μνημείο έπαυσε να συντηρείται
και παραδόθηκε στη φθορά του χρόνου. Συγκρίνοντας τις κατά καιρούς
απεικονίσεις του, σε γκραβούρες του 1860-1880 και σε φωτογραφίες από
τη δεκαετία του 1880 κ.ε., διαπιστώνουμε την προϊούσα αλλοίωσή του,
λ.χ. την κατάρρευση της στέγης του κεντρικού πύργου και του φυλακίου.
1880-Τοπικά νομίσματα στην Αν. Μακεδονία 1880 - 1910 Νομίσματα
τοπικής κυκλοφορίας ή υποκατάστατα νομισμάτων που κυκλοφόρησαν
στις περιοχές Καβάλας, Δράμας και Σερρών την τελευταία περίοδο της
Τουρκοκρατίας Συγγραφέας: Ρουδομέτωφ, Νικόλαος Εκδότης: Ιστορικό
και Λογοτεχνικό Αρχείο Καβάλας.
1880-Μέχρι περίπου το 1880 πίσω από κάθε ανθελληνική ενέργεια στην
Καβάλα όλοι έβλεπαν «την ενταύθα οθωμανικήν σχολήν του Ιμαρετίου
Μεχμέτ Αλή πασά, εν η διαιτώνται ως κηφήνες περί τους τριακοσίους
Οθωμανόπαιδας», που χρησιμεύει «πάντοτε ως πυρήν του κατά των
χριστιανών μίσους και φανατισμού», όπως έγραφε ο Έλληνας προξενικός
πράκτορας το δραματικό καλοκαίρι του 1866. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1880-Από τις αρχές της δεκαετίας του 1880 οι νέοι εβραίοι
έποικοι εγκαθίστανται στο κέντρο της πόλης, όπου συγκροτείται,
οργανωμένα πλέον (με συναγωγή, σχολείο κλπ.), η συνοικία τους. Εκεί
μετακομίζουν και οι περισσότεροι και πλέον εύποροι από τους παλιούς
κατοίκους της Παναγίας, εγκαταλείποντας το χώρο της αρχικής τους
εγκατάστασης. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1880-Με το ξεκίνημα της δεκαετίας του 1880, η μάχη της εκπαίδευσης
εντείνεται. Παρά τις επιφυλάξεις των τοπικών ιεραρχών, τα σχολεία
«εξελληνίζονται». Η «θύραθεν» παιδεία εξοβελίζει τελείως την
εκκλησιαστική. Ταυτόχρονα, έχει εγκαταλειφθεί οριστικά η
αλληλοδιδακτική μέθοδος. Επιπλέον, μαζί με τους ευπορότερους
χριστιανούς, που σε όλη
156
τη δεκαετία του 1870 εγκατέλειψαν την «εντός των τειχών» πόλη και
έχτισαν τα σπίτια τους στον Άγιο Ιωάννη και σε άλλες συνοικίες της
Καβάλας, μακριά από την Παναγία και την περιοχή της σημερινής οδού
Κουντουριώτου, φεύγουν οριστικά από την παλιά πόλη και τα εκπαιδευ-
τικά ιδρύματα των Ρωμιών. Στα 1881, ... Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1880-Μέχρι περίπου το 1880 η Παναγία είναι η μεγαλύτερη χριστιανική
συνοικία της Καβάλας. Σύμφωνα με έκθεση του 1877, από τις 287 μόνιμες
οικογένειες της πόλης, οι 109 διαμένουν στη συνοικία «του Κάστρου».
Εδώ εδρεύουν ακόμη οι
σημαντικότεροι φορείς της Ελληνικής Κοινότητας: Οι εκκλησιαστικές
αρχές, τα κοινοτικά όργανα, τα σχολεία. Δεν έχει όμως περιθώρια
ανάπτυξης. Από το 1864 μέχρι το 1912 –διάστημα κατά το οποίο ο
ελληνικός πληθυσμός της πόλης εικοσα-
πλασιάζεται– τα σπίτια των χριστιανών της παλιάς πόλης μένουν σταθερά
100-120. Στις παραμονές της απελευθέρωσης, όταν ο ελληνικός
πληθυσμός της Καβάλας ξεπερνά τις 10.000, οι Έλληνες της Παναγίας
δεν αντιπροσωπεύουν παρά ένα ελάχιστο ποσοστό του (περίπου 5%).
1880-Στις αρχές της δεκαετίας του 1880 καταγράφονται ετησίως περίπου
1.500 αφίξεις και αναχωρήσεις πλοίων. Στη ναυσιπλοΐα του λιμανιού το
αριθμητικό προβάδισμα ανήκει στα ελληνικά πλοία, όμως το μεγαλύτερο
μέρος των εμπορευμάτων διακινείται με τα πολλαπλάσιας χωρητικότητας
ξένα ατμόπλοια. Χάρη στο εμπόριο του καπνού η Καβάλα γίνεται βασικός
σταθμός στα δρομολόγια
των ατμοπλοϊκών εταιρειών: Από τη δεκαετία του 1840 της αυστριακής
Lloyd και της γαλλικής Messageries Maritimes, λίγο αργότερα της επίσης
γαλλικής Fraissinet. Από το λιμάνι περνούν επίσης τακτικές γραμμές
τουρκικών, ελληνικών και αιγυπτιακών πλοίων και κατά διαστήματα
αγγλικών, ρωσικών, αμερικανικών, ολλανδικών, γερμανικών κ.ά. Έκδοση
1881-Συγκεκριμένα, υπάρχουν συγκεντρωμένα στο Αρχαιολογικό
Μουσείο της Καβάλας μερικά spolia. Κάποια άλλα αποτύπωσε σε σχέδιο
ο πρώτος Έφορος Αρχαιοτήτων Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης
Γεώργιος Μπακαλάκης, ενώ μερικά ανευρέθηκαν στο υπόγειο του
σημερινού 10ου
157
Δημοτικού Σχολείου Καβάλας. Το κτίριο, όπως σημειώνεται σε άλλη

ενότητα, φιλοξένησε από το 1881 τα σχολεία των Ελληνορθόδοξων της
Καβάλας. Ίσως οι χριστιανοί που είχαν αρχίσει από τα 1864 να
εγκαταλείπουν την «εντός των τειχών» πόλη του παρελθόντος να
μετέφεραν, για λόγους τόσο συναισθηματικούς όσο και πρακτικούς
(ασφάλεια και προστασία από καταστροφή), ό,τι είχε σωθεί από ένα
μακρινό χριστιανικό παρελθόν. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1881-Lexikon historias kai geōgraphias dialambanon perilēpsin tēs
...Stauros I. Voutyras - 1881 - ΚΑΒΑΛΑ. Αυτή είναι ή αρχαία Νεάπολις
της Μακεδονίας, το έπίνειον οϋσα των Φιλίππων. Φαίνεται ότι ητο αποικία
των θασίων, και ως ή γείτων αύτής πόλις Άντισάρα ητο το έπίνειον της
περιωνύμου πόλεως Δάτου, ...
1885-Για τη θεραπεία της κατάστασης το 1885 κατασκευάστηκε κάποιος
«κυματοθραύστης», μάλλον χωρίς καμία σοβαρή μελέτη. Δύο χρόνια μετά
ο υποπρόξενος της Αγγλίας έγραφε ότι «ο κατ’ όνομα κυματοθραύστης
συντελεί στο να φράζει με
λάσπη ο χώρος του λιμανιού κι έτσι σύντομα δε θα υπάρχει καθόλου
λιμάνι». Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1886-Syngramma periodikon. - Τόμος 17 - Σελίδα 15. Hellēnikos
Philologikos Syllogos (Istanbul, Turkey) - 1886 - ... Καβάλας και έκαμε
μετάνοιαν εκεί και ανακτήσεις πολλάς, και καλλιεργίας, και μέσα και έξω,
εκαλλώπισε, και ευτρέπισε. ... έντή ιερά μονή της Κοσινίτζης της πλησίον
της Χριστουπόλεως (Καβάλλας) ούσης, ώκησεν, όπου ζών εν ειρήνη
πολλές ...
1886-Sitzungsberichte - Τόμος 113 - Σελίδα 358 1886 - Die italienischen
Karten verzeichnen die Hafenorte Crisopoli, Lefteropoli, Cristopoli.
Lefteropoli, 'Eleußepöwo'm; ( Leftero-liman), auch 'Avamops'm'm;
genannt, bezeichnet wohl die Stätte von Oicüu'r; und 'Avtwdpa. Uzzano' a.
1442 rechnet ...
1886-Quellen zur Geschichte deutscher Rechtshörer in Italien Arnold
Luschin von Ebengreuth - 1886 - Die italienischen Karten verzeichnen die
Hafenorte Crisopoli, Lefteropoli, Cristopoli. Lefteropoli, "Es sepro: (j.
Leftero-limán), auch "Avayropärcs genannt, bezeichnet wohl die Stätte
von Oper und "Ayräg. Uzzano a. 1442 rechnet dal Golfo ..
1886-Sitzungsberichte der Philosophisch-Historischen Klasse der ...-
1886 - Die Kreuzfahrer gelangten a. 1096 ,per Lucovi- ciam et
Chrysopolim atque Christopolim in vallem Philippensium' (Gesta
158
Francorum p. 386). Die italienischen Karten verzeichnen die Hafenortc

Crisopoli , Leftcropoli , Cristopoli. Lefteropoli ..
1886-Sitzungsberichte der Philosophisch-Historischen Classe der
...1886 - 1096 ,per Lucovi- ciam et Chrysopolim atque Christopolim in
vallem Philippensium' (Gesta Fraucorum p. 386). Die italienischen Karten
verzeichnen die Hafenorte Crisopoli, Lefteropoli, Cristopoli.
Lefteropoli, 'EXejOepixoXi; (j. Leftero-limän) ...
Ορφανίδη:«Ιστορικά και Τοπωνυμικά της Καβάλας», Δημοτική
Βιβλιοθήκη Καβάλας, σελ. 109-112, Καβάλα 1997.Η Καβάλα από την
παλιά εποχή, σαν πόλη με μικρό πληθυσμό, είχε εξασφαλισμένη την
υδροδότηση της από τις πλούσιες πηγές της Παλιάς Καβάλας, από την
οποία το νερό κυλούσε με φυσική ροή μέχρι το ακρωτήριο του
συνοικισμού της Παναγίας, που υψωνόταν απότομα και σχημάτιζε έναν
οχυρό μικρό λοφίσκο, από στεριά και από θάλασσα...Στα 1886 περνά από
την περιοχή μας ο ταγματάρχης του μηχανικού του ελληνικού στρατού
Νικόλαος Σχοινάς, με εντολή του Υπουργείου των Στρατιωτικών, λόγω
επικειμένων και προβλεπομένων στρατιωτικών γεγονότων και καταγράφει
τα όσα θα ενδιέφεραν το στράτευμα για την Βόρειο Ελλάδα. Για το θέμα
της υδρεύσεως γράφει:«Εντός του Φρουρίου και εκ πηγής κειμένης
πλησίον της Παλαιάς Καβάλας, απεχούσης δ’ εντεύθεν δύο ώρας
μετοχετεύεται ύδωρ δι’ υδραγωγικών γεφυρών. Ταύτας καθώς και το
τείχος ανεσκεύασεν ο Ιμπραήμ πασάς, όστις έκτισε τέμενος, λουτρόν και
αγοράν. Προς τούτοις υπάρχουσιν εντός του φρουρίου και φρέατα, ών
όμως το ύδωρ δεν είναι πόσιμον».
1887-Για τους Καβαλιώτες, η Ιερά Μονή Λαζαριστών Καβάλας
ταυτίζεται με την Καθολική Εκκλησία. Πράγματι, οι Ιερείς της Αποστολής
(Λαζαριστές), έφτασαν στην Καβάλα από την Θεσσαλονίκη το 1887 και
ίδρυσαν την Ιερά Μονή και το Ιερό Ναό του Αγίου Παύλου για να
προσφέρουν τις πνευματικές τους υπηρεσίες στους Γάλλους, Ιταλούς,
Αυστριακούς, κτλ. καθολικούς οι οποίοι ζούσανε στην εκείνη περιοxή.,,
από άλλη πηγή στο Ίντερνετ. Αυτό οφειλόταν στο εμπόριο καπνού απο
Γάλλους,Ιταλούς,Αυστριακούς και Ραγουζαίους οι οποίοι κάλεσαν το
1887 Λαζαριστές της Θεσσαλονίκης για να ιδρύσουν Ναό και Ενοριακό
σχολείο . Αυτοί με τη σειρά τους ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα με πρώτο
τον πατέρα Καζιμιρο Hypert (έζησε στην Καβάλα απο το 1887 εως το
1896) που ήταν ο ιδρυτής του σημαντικού αυτού σταθμού, όπου
συνεχίζουν μέχρι σήμερα να προσφέρουν τις πνευματικές τους υπηρεσίες
159
οι Πατέρες Λαζαριστές . Επειτα ακολούθησε ο Πατέρας Στέφανος Jougla

ο οποίος και ανοικοδόμησε το θεμέλιο λίθο Αγιος Παύλος που
εγκαινιάστηκε στις 30.7.1900.Στον ίδιο χώρο χτίστηκε και ενα Γαλλικό
σχολείο που έλαβε την ονομασία του Λαζαριστή, μάρτυρα στην Κίνα ,
Ιωάννη Γαβριήλ Perboyre .O πατέρας Jougla με αναγνωρισμένη την
θρησκευτική και φιλανθρωπική προσφορά του τιμήθηκε απο τον δήμο και
την διάκριση αυτη κληροδότησε στους διαδόχους του μέχρι και τον
τελευταίο μόνιμο εφημέριο ,τον πατέρα Εδμονδο Βουτσίνο ( 1947-1981).
http://ieramonilazariston.gr/istoriki.
17 Αυγούστου 2017, Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ. 8. Μονή Λαζαριστών Πιθανή
χρονολογία κατασκευής είναι το διάστημα από το 1888 έως το 1892. Το
συγκρότημα κτίστηκε από το Βαρώνο Βιξ (Adolf Wix), χάρη στην
παρουσία στην πόλη της Καβάλας του καθολικού ιερέα ?tienne Zougla.
Χρησιμοποιήθηκε αρχικά ως Μονή των Λαζαριστών και αργότερα ως
Γαλλικό Προξενείο και σχολείο Γαλλικών. Στο πρόπυλο υπάρχει γλυπτό
σύμπλεγμα του Αγίου Βικεντίου, ιδρυτή του τάγματος των Λαζαριστών.
Σήμερα στεγάζει την καθολική εκκλησία της πόλης.
1890-Ελάχιστα γνωρίζουμε για τους ταρσανάδες της Καβάλας. Είναι
βέβαιο όμως ότι η πόλη πάντα διέθετε χώρους για τον ελλιμενισμό, την
επισκευή, τη συντήρηση, μάλλον και τη ναυπήγηση σκαφών. Η θέση τους
δεν ήταν πάντα η ίδια και η λειτουργία τους δεν ήταν συνεχής. Κατά τον
Εβλιγιά Τσελεμπή, στα μέσα του 17ου αιώνα η πόλη είχε τρεις ταρσανάδες
για γαλέρες και έναν για μικρότερα πλοία. Σε ποιες θέσεις; Αν κατανοούμε
σωστά το κείμενο, μέσα στον όρμο του λιμανιού. Στο ίδιο μέρος, εκεί που
σήμερα εκτείνεται η πλατεία Καραολή – Δημητρίου, οι φωτογραφίες του
1890-1920 απαθανατίζουν ένα μικρό ταρσανά. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1890-Το Δημαρχείο της Καβάλας κτίστηκε το 1890 από τον Ούγγρο
καπνέμπορο βαρώνο Πιερ Χέρτσογκ. Βικιπαίδεια.
ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ. Ν. Ρουδομέτωφ με θέμα: «Η παρουσία Βουλγάρων ως
μονίμων κατοίκων στην Καβάλα. Αναφορά σε παλαιότερα και σε νέα
στοιχεία για την περίοδο 1890-1920».
160
1890-Ανακοίνωση Ν. Ρουδομέτωφ με θέμα: «Η παρουσία Βουλγάρων ως

μονίμων κατοίκων στην Καβάλα. Αναφορά σε παλαιότερα και σε νέα
στοιχεία για την περίοδο 1890-1920».
1894-Το ενδιαφέρον του Μεχμέτ Αλή για την Καβάλα ήταν αδιάλειπτο:
Η πρόθεσή του να κατασκευάσει ένα σύγχρονο λιμάνι αντιμετωπίστηκε με
καχυποψία από τις τουρκικές αρχές. Κατασκεύασε όμως το Ιμαρέτ και
επισκεύασε τμήματα του Υδραγωγείου, των ετοιμόρροπων τειχών και
δρόμους της παλιάς πόλης. Η μέριμνα συνεχίστηκε και Ο Μεχμέτ Αλή και
οι Αιγύπτιοι. από τους διαδόχους του, κυρίως από τον Αμπάς Χιλμί (1894-
1914). Στις αρχές του 20ού αιώνα οι Αιγύπτιοι σκόπευαν να
αναμορφώσουν τη συνοικία της Παναγίας και γι’ αυτό εκπόνησαν δύο
ολοκληρωμένα σχέδια, ρυμοτομικό και ύδρευσης, που όμως δεν
υλοποιήθηκαν. Στις προθέσεις τους ήταν και η
δημιουργία Εμπορικής και Βιομηχανικής Σχολής στο χώρο της
ακρόπολης. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1894-Meletai Vyzantinēs historias apo tēs prōtēs mechri tēs teleutaias
...Paulos Kalligas - 1894 - ... μέχρι Χριστουπόλεως (Καβάλας), άπεδίωξεν
αϋτούς άπό της μεσημβρινής Μακεδονίας, ό'που ούδέ τροφάς εΰρισκον έν
... έν ώρα στάσεως συνέλαβε τόν Βερεγγάριον 'Ροκαφόρτε καϊ τον
άδελφόν αύτού, ους άπέστειλεν εις Νεάπολιν προς τον ...
1895-Ελληνορθόδοξη Κοινότητα Καβάλας Διοικητικός κώδικας της
κεντρικής επιτροπής της αντιπροσωπείας και της δημογεροντίας, στην
περίοδο της Τουρκοκρατίας: 1895-Συγγραφέας: Ρουδομέτωφ, Νικόλαος
Εκδότης: Ιστορικό και Λογοτεχνικό Αρχείο Καβάλας.
1895-Νικόλαος Μιχαλόπουλος: Οι δραστηριότητες της τοπικής

εκκλησίας μέσα από τον κώδικα της ελληνορθόδοξης κοινότητας
Καβάλας κατά τα έτη 1895 – 1908.
1895-Τίτλος: Η Ελληνορθόδοξη Κοινότητα Καβάλας κατά την Περίοδο

της Τουρκοκρατίας, από έναν Κώδικα των Ετών 1895 - 1908 Συγγραφέας:
Νικόλαος Ρουδομέτωφ Τόπος έκδοσης: Καβάλα Έτος αρχικής έκδοσης:
1998.
1896-Στην Καβάλα έλαβε χώρα η πρώτη και η μεγαλύτερη εργατική
απεργία (5000 εργάτες) σε ολόκληρα τα Βαλκάνια, το έτος 1896. Αυτό
αποτέλεσαι την έναρξη του Καπνεργατικού κινήματος. Βικιπαίδεια. 1896:
στην Καβάλα σημειώνεται η μεγαλύτερη ως τότε εργατική απεργία στα
Βαλκάνια. Έναρξη του καπνεργατικού κινήματος.Κουγιουμτζόγλου.
161
1896-Χ. ΚΟΥΚΟΥΛH –ΧΡΥΣΑΝΘΑΚΗ. ΕΝΑ ΑΡΧΑΙΟ ΠΟΛΙΣΜΑ

ΣΤΗΝ ΛΕΥΘΕΡΟΥΠΟΛΗ ΝΟΜΟΥ Καβάλας. Υποσημείωση για την
Πέργαμο. Leake, οπ. άν. Μ. Δήμιτσας, Ή Μακεδονία έν λίθοις
φθεγγομένοις και μνημείοις σωζομένοις, 'Αθήναι 1896, (άνατύπ. Α. Ν.
Oikonomides, Chicago 1980), αρ. 804. Γ. Α. Πίκουλας. Η χώρα των
Πιέρων. Συμβολή στην τοπογραφία της. Δήμος Πιερέων Καβάλας.
Εθνικόν Ίδρυμα ερευνών. Κέντρον Ελληνικής και Ρωμαίκής Αρχαιότητος.
Αθήνα 2001. Ο Πίκουλας αναφέρει ότι ο Δήμιτσας μπορεί να θεωρηθεί ως
ο στυλοβάτης της έρευνας στην περιοχή και δεν είναι τυχαίο του
παραμένει πολύτιμο…
1897-Ιωάννης Μπακιρτζής: Ο καζάς (υποδιοίκηση) της Καβάλας στο

ταραγμένο 1897, σύμφωνα με τα στοιχεία του σαλναμέ ...

ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ. Ιωάννης Μπακιρτζής: Ο καζάς (υποδιοίκηση) της
Καβάλας στο ταραγμένο 1897, σύμφωνα με τα στοιχεία του σαλναμέ
(επετηρίδας) του βιλαετίου Θεσ/νίκης.
1897-Ν. Θ. Σ χ ι ν ά ς, ο.π., 458, G. F. A b b ο t, δ.π., 304. Διαδιδόταν
ακόμα δτι κατά τά έπεισόδια τού 1897 πού συνέβηκαν στήν Καβάλα
σαράντα χοτζάδες καί σοφτάδες ήταν έτοιμοι νά έξεγερθούν, βλ. Δ. Ν η σ
ι ώ τ η ς, Δύσκολες μέρες τής Καβάλας στόν πόλεμο τού 1897, περιοδ.
«Έρευνα», φυλ. 2 (Δεκ. 1951), σ. 17 καί 22.
1899-Τίτλος: Η Τελευταία Οθωμανική Διοίκηση της Μακεδονίας,
μέσα από το Ημερολόγιο και το Αρχείο του Τούρκου Αξιωματικού
Ταχσίν Ουζέρ, 1899 - 1912 Συγγραφέας: Νικόλαος Ρουδομέτωφ Τόπος
έκδοσης: Καβάλα Έτος αρχικής έκδοσης: 2007
1899-Αγγελική Κιουρτσή–Μιχαλοπούλου: Το νοσοκομείο Καβάλας

«Ευαγγελισμός» (1899 – 1915).
19ος -Ιστορία της Καβάλας kaval.kav.sch.gr/ Στο δεύτερο μισό του 19ου
αιώνα, με ενέργειες της δραστήριας ελληνικής κοινότητας, η Καβάλα
επεκτείνεται οικιστικά εκτός των τειχών της προκειμένου να
δημιουργηθούν χώροι που θα διευκόλυναν την αποθήκευση, επεξεργασία
162
και το εμπόριο καπνού. Το όνομα της Καβάλας ταυτίστηκε για πολλές

δεκαετίες με το καπνικό εμπόριο και το λιμάνι της εθεωρείτο το
σημαντικότερο εξαγωγικό κέντρο καπνού της χώρας.
1900-1900 Δημήτρης Λιθοξόου. Μια άλλη προσέγγιση του Μακεδονικού
ζητήματος. Σύμφωνα με τον K’nčov (Кънчов Васил, Македония
етногрфия и статистика, София, 1900.) ο αριθμός των οικισμών ανά
καζά όπου οι χριστιανοί Ρωμιοί κατοικούσαν μόνοι τους ή με αλλόφωνους
ήταν: Θεσσαλονίκη ς 31, Βέροιας 43, Γιαννιτσών 1, Λαγκαδά 25,
Κασσάνδρας 49, Σερρών 32, Ζίχνας 24, Ντεμίρ Ισάρ 1, Μελένικου 1, Άνω
Τζουμαγιάς 1, Δράμας 4, Πραβίου 14, Καβάλας 2, Σαρή Σαμπάν 1, Σκοπίων
1, Καστοριάς 17, Καϊλαρίων 3, Ανασελίτσας 62, Γρεβενών 70, Κοζάνης 36.
1900-Το Μέγαρο Βιξ κτίστηκε το 1900 από το Γερμανό βαρώνο Άντολφ
Βιξ. Βικιπαίδεια... Η Μονή Λαζαριστών κτίστηκε το 1900.
ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ. Κων/νος Χατζηεμμανουήλ: Στατιστικός πίνακας του
υποπροξένου Καβάλας Γ. Σάρου για τα σχολεία που λειτουργούσαν στη
Θάσο το 1900.
1900-Την ιστορία του «κακόφημου Ιμαρέτ» διηγείται κάπως διαφορετικά
ο Εγγλέζος Abbott. Το 1900
επισκέφτηκε τις τεράστιες κουζίνες και μπήκε στα
δωμάτια των σοφτάδων. Εκεί, μέσα σε ένα σύννε-
φο καπνού, διέκρινε τέσσερα γενειοφόρα άτομα στο
πάτωμα κι ένα πέμπτο στο πατάρι, που έπιναν καφέ,
κάπνιζαν τα τσιμπούκια τους και ομφαλοσκοπούσαν. Το πολυσέλιδο
κεφάλαιο έχει τον τίτλο «Tembelhaneh » (τεμπελχανείο). Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
1900-Αρχαιολογικόν Δελτίον - Τόμος 53,Μέρος 2,Τεύχος 3 - Σελ.749
2004 - - ... περιοδικών εκθέσεων της Εφορείας στην Καβάλα. Εκτέθηκε
κυρίως φωτογραφικό υλικό και κατά δεύτερο λόγο σχέδια, απόγραφα
και λίθινα επιγραφικά μνημεία. ... έως το 1900 και προέρχονται
κυρίως από τη Δυτική Θράκη, ενώ δεν λείπουν επιγραφές κειμηλίων από
163
την Ανατολική Θράκη και τη Μικρά Ασία. Η έκθεση περιελάμβανε

τις ακόλουθες ενότητες: α) Κτητορικές επιγραφές ναών, κωδωνοστασίων
και ...
1900-Το Τζαμί Χαλίλ Μπέη βρίσκεται στην χερσόνησο της Παναγιάς. Το
σωζόμενο τέμενος χρονολογείται από το 1900 και στην βάση έχει βρεθεί
τρίκλιτος χριστιανικός ναός. Ο μιναρές δεν εφάπτεται στο Τέμενος και
ίσως χρονολογείται από το 16ο αιώνα. Από το 1930 μέσα στο τέμενος
στεγάζεται η φιλαρμονική του Δήμου Καβάλας.Βικιπαίδεια.
1900-Όλες αυτές οι παραδοξολογίες δεν πρέπει να θεωρηθούν γέννημα της
υψιπετούς φαντασίας των περιηγητών. Αυτοί έγραφαν ό,τι έβλεπαν και
ό,τι άκουγαν. Στις μαρτυρίες τους καταγράφεται η ζωντανή παράδοση των
κατοίκων της περιοχής, στη συλλογική μνήμη των οποίων εξακολουθούσε
να υπάρχει, 2.000 χρόνια μετά, μακρινός απόηχος από το ιστορικό τους
παρελθόν, μυθοποιημένο πια από τον απλό λαό. Οι παραδόσεις για το
Αλέξανδρο επιβίωναν στην ευρύτερη περιοχή μας μέχρι και τις αρχές του
20ού αιώνα. Τις κατέγραψε συστηματικά ο Άγγλος G. F. Abbott (στο
Macedonian Folklore,
που εκδόθηκε αρκετές φορές από το 1900 μέχρι το 1969), ο οποίος είχε
σταλεί στη Μακεδονία από το Πανεπιστήμιο του Cambridge για να
μελετήσει τα έθιμα και τις παραδόσεις του διαφιλονικούμενου αυτού
χώρου. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1901-Έδώ τό 1901 κατά διαταγή τού χεδίβη μεταφέρεται ή έδρα άπό τόν
τότε διοικητή Μαχμούτ Ριφάτ Μπέη* 1 2. Μερικά χρόνια αργότερα, γύρω
στό 1912, ό Άμπάς Χιλμί Β' σχεδίαζε νά κτίσει νέα γραφεία τοϋ Ίμαρέτ
στήν Καβάλα απέναντι άπό τά παλιά3, πράγμα πού όμως δέν
πραγματοποιήθηκε ποτέ. Οί διοικητές έπαιρναν έντολές καί είχαν νά
λογοδοτήσουν στή Γενική Διεύθυνση Βακουφιών τής Αϊγύπτου. Ή
Διεύθυνση ανακοίνωνε τις αποφάσεις της μέ σχετικά φιρ- μάνια ή διαταγές
καί όταν παρουσιάζονταν σοβαρότερα προβλήματα έστελνε άπό τήν
Αίγυπτο εξουσιοδοτημένο έκπρόσωπό της.
1902-Αφού σημειώσουμε ότι οι δύο αυτοί μεντρεσέδες λειτούργησαν
μέχρι τα 1902, θα επισημάνουμε ότι σε αυτούς φοιτούσαν, ερχόμενοι από
διάφορα μέρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, νεαροί άνδρες, οι
«σοφτάδες». Η διαμονή και η διατροφή τους παρέχονταν δωρεάν και
απολάμβαναν προνομίων: δεν είχαν στρατιωτικές υποχρεώσεις και η
απασχόλησή τους σε θέσεις του κρατικού μηχανισμού ήταν
εξασφαλισμένη. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
164
1902-Archivio storico per le province Napoletane - Τόμος 27 - Σελίδα

578- 1902 - ... y que ella tuviesse las provincias de Tessalia y Macedonia
y desde Saloni- que , hasta la Morea y Seras , y , Cristopoli, hasta Varna,
que esta en el Ponto Euxino, y todas las tierras y lugares que se
comprchendian dentro destas Provincias ...
1902-"Ολο αύτό τό ύλικό εχει σφραγιστεί άπό τήν Αιγυπτιακή Κυβέρνηση
καί δέν είναι προσιτό, παρ’ όλες μάλιστα τις προσπάθειες τής ’Εφορείας
Κλασικών καθώς καί Βυζαντινών ’Αρχαιοτήτων Καβάλας. Θά μπορούσε
νά άναφερθεΐ άποσπασματικά σύμφωνα μέ στοιχεία άπό παλαιότερη
έπίσκεψη ότι υπάρχουν σχέδια έπισκευής έργοστα- σίου στή Θάσο πού
υπογράφονται τό 1902 άπό τον J. B. Puget fils στή Μασσαλία. Τό 1910 ώς
άρχιτέκτων τού Ίμαρέτ υπογράφει ό E. V idory καί τό 1912 τά σχέδια τοΟ
Μεγάρου τοϋ Ίμαρέτ πού συντάσσονται στό Κάιρο υπογράφει ό A.
Lasciac Bey ώς έπι- κεφαλής άρχιτέκτων τού παλατιού τού χεδίβη.
'Υπάρχουν άκόμα άρχιτεκτονικά σχέδια σπιτιών τής συνοικίας τής
Παναγίας καί τής Θάσου.
1902-Το 5ο Γυμνάσιο Καβάλας (Θ. Πουλίδου 16 στην παλιά πόλη), που
χτίστηκε μεταξύ 1902 και 1908 από τον Τούρκο καπνέμπορο, Πατσατζίκ
ως κατοικία, στεγαζόταν η Αστυνομία πριν τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο. Η
Βουλγάρικη Ασφάλεια, η περιβόητη Οχράνα, λειτούργησε εκεί επίσης.
Στα υπόγεια του κτιρίου φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν εκατοντάδες
Καβαλιώτες στη διάρκεια της κατοχής. Τα κρατητήρια της Οχράνας
αποκαλύφθηκαν στις 3/12/2005 στη διάρκεια εργασιών συντήρησης του
σχολικού κτιρίου.Βικιπαίδεια.
1904-Το πολύτιμο αρχείο του Γ. Αστεριάδη, για την τουρκοκρατία και τον
Μακεδονικό αγώνα στην περιοχή, θα γίνει «κτήμα» του Δήμου Καβάλας.
Από Κ-ΤΥΠΟΣ. Το πολύτιμο ιστορικό αρχείο του αποθανόντος
Γεωργίου Αστεριάδη, δικηγόρου και βουλευτή Καβάλας, θα γίνει
«κτήμα» του Δήμου Καβάλας και συγκεκριμένα του δημοτικού ιστορικού
αρχείου. Η καταγραφή και τεκμηρίωση του υλικού έγινε από τον
ιστορικό, συγγραφέα και πρόεδρο της Θασιακής Ένωσης Καβάλας,
Κωνσταντίνο Χιόνη, ο οποίος την ερχόμενη Παρασκευή 20 Ιανουαρίου
2017, μαζί με τους κληρονόμους του Γ. Αστεριάδη, Ιωάννη, Δάφνη και
Ελένη Αστεριάδη, θα παραδώσουν το σημαντικό αυτό υλικό στο Ιστορικό
Αρχείο Δήμου Καβάλας. Μεταξύ άλλων, θα προσφερθούν έγγραφα του
Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδας που αναφέρονται στη δράση του
Ελληνικού Υποπροξενείου στην Καβάλα κατά την Τουρκοκρατία και τον
Μακεδονικό αγώνα (1904-1913).
165
1905-Ενώ ήταν ακόμη τουρκοκρατούμενη σε αυτήν κυκλοφορούσαν τρεις

ελληνικές εφημερίδες που την κατατάσσουν δεύτερη πόλη μετά την
Θεσσαλονίκη, σε ελληνικές εκδόσεις εφημερίδων, του Ερμή, της Σημαίας
και του Κύματος. Με την ίδρυση του τουρκικού συντάγματος το 1908 στην
Καβάλα ιδρύεται και το πρώτο επίσημο καπνεργατικό σωματείο στα
Βαλκάνια, η Ευδαιμονία, που υπήρχε ήδη από το 1905 με μορφή συλλόγου
με την ονομασία Εγκράτεια. Η Καβάλα είχε μεγάλη συμβολή και κατά
τον Μακεδονικό Αγώνα. Από την Καβάλα ήταν οι Μακεδονομάχοι
οπλαρχηγοί Πέτρος Ιωαννίδης και Περικλής Δράκος.[14] Περίπου το 1905-
1906 αρχίζουν να εμφανίζονται οι πρώτες ελληνόγλωσσες εφημερίδες με
πρώτη την "Σημαία". Βικιπαίδεια.
1905-Ελληνικοί πόλεμοι. 20ος αιώνας. Εκδ. περ. πόλεμος και ιστορία.
Αθήνα. Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία. Από την άνοιξη του 1906,
στην Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία, τα ελληνικά σώματα
σημείωσαν αξιόλογες επιτυχίες, πετυχαίνοντας να εκκαθαρίσουν πλήρως
τον Όλυμπο από τους ληστές και τους Ρουμανιστές. Ιτην περιοχή
Λαγκαδά-Χαλκιδικής, η ελληνική επικράτηση ήταν πλήρης, με
εκκαθάριση όλων των Βουλγάρων πρακτόρων. Το κέντρο Σερρών
:ργάνωσε και διηύθυνε τη δράση τριών ανταρτικών σωμάτων και αρκετών
πολιτοφυλακών της περκρέρειάς του. Ο ανεφοδιασμός της Ανατολικής
Μακεδονίας με πολεμοφόδια, γινόταν μέσω του λιμένος Καβάλας, „πό
την διεύθυνση του Σημαιοφόρου Στυλιανού Μαυρομιχάλη, που από τον
Νοέμβριο του 1905 είχε τοποθετηθεί εκεί ως πρόξενος. Αυτός, με τη
βοήθεια του μητροπολίτη Δράμας Χρυσόστομου, οργάνωσε πλήρως τις
περιοχές Καβάλας, Ελευθερούπολης, Δράμας και Πρωσοτσάνης με βάση
τους τοπικούς ελληνικούς αθλητικούς συλλόγους. Οι ελληνικές
πολιτοτυλακές στα σημαντικότερα χωριά αυτής της περιοχής κατάφεραν
να περιορίσουν τη βουλγαρική προπαγάνδα στις βόρειες περιοχές του
Νευροκοπίου.
1905-Skepseis kai entyōseis ek periodeias ana tēn Makedonian, 1905-
1906 Geōrgios Chatzēkyriakou - 1962 - Την Νεάπολιν διατείνονται τινες
ότι έκτισεν ό των Αθηναίων στρατηγός Καλλίστρατος- (4ος αιώνας π.Χ.)-,
όστις φυγάς ών ήλθεν εις Θάσον, ... κατά τήν θέσιν αύτής, ή μάλλον έν τή
θέσει, έν ή νΰν Καβάλα, μνημονεύεται έτέρα πόλις χριστιανική, ή
Χριστούπολις.
ραγδαία αυτή αύξηση του ελληνικού πληθυσμού της Καβάλας, που
166
σχεδόν τριακονταπλασιάσθηκε κατά το διάστημα μιας πεντηκονταετίας,

από το χρόνο της επίσκεψης του περιηγητή Β. Νικολαϊδη ως το χρόνο της
απογραφής του 1905, οφείλεται στο καπνεμπόριο που άρχισε να
αναπτύσσεται από τα μέσα του περασμένου αιώνα. Το εμπόριο του καπνού
και του βαμβακιού έλαβε τεράστιες διαστάσεις στα μετέπειτα χρόνια. Η
ανάπτυξη αυτή προκάλεσε τη μετακίνηση πολλών εμπόρων και εργατών
που έρχονταν για μόνιμη εγκατάσταση στην Καβάλα με την ελπίδα μιας
καλύτερης τύχης. Από τις πρώτες οικογένειες που καταφθάνουν γύρω στα
1840 είναι η οικογένεια του Στέργιου Φέσσα, από τη Βλάστη. Από τη
Βλάστη θα 'ρθει αργότερα και η οικογένεια του Νικολάου Γιάντσου. Από
τις Σέρρες κατέφθασε η οικογένεια του Μιχαήλ Σπόντη, που έπαιξε
πρωτεύοντα ρόλο στα κοινοτικά πράγματα. 0 Μιχαήλ Σπόντης διετέλεσε
χρόνια υποπρόξενος της Αυστρίας και υπήρξε ο μεγάλος ευεργέτης της
ελληνορθόδοξης κοινότητας. Εξίσου σημαντικό ρόλο έπαιξε και ο
καπνέμπορος Μ.Φώσκολος, υποπρόξενος της Γερμανίας. Αλλες γνωστές
οικογένειες καπνεμπόρων που έδρασαν στην Καβάλα ήσαν του
Γρηγοριάδη, Ναλμπάντη, Τόκου, Βάρδα, Ιορδάνου, Σολού,
Κωνσταντινίδη κ.ά.
ΚΑΒΑΛΑ. Συνεχιστής του έργου του Νικ. Φιλιππίδη πρέπει να θεωρηθεί
ο ποιητής Ιωάννης Κωνσταντινίδης, ο οποίος ματαίωσε το 1905 την
εγκατάσταση του Βουλγάρου πρόξενου στην Καβάλα. Υπήρξε για χρόνια
η ψυχή του μακεδονικού αγώνα στην περιοχή μας. Πραγματοποιούσε
περιοδείες στις γύρω περιοχές, συνεργαζόταν με τις ελληνικές προξενικές
αρχές, παρακολουθούσε κάθε ύποπτη κίνηση, μετέφερε εντολές του
ελληνικού υποπροξενείου και έδινε χρήσιμες οδηγίες.
ΚΑΒΑΛΑ. Ενεργό ρόλο στην εθνική υπόθεση έπαιξε το ελληνικό
υποπροξενείο της Καβάλας κατά τη διάρκεια του μακεδονικού αγώνα. Το
εθνικό κέντρο Καβάλας οργανώθηκε από το ριψοκίνδυνο και
ακαταπόνητο εργάτη της εθνικής ιδέας Στυλιανό Μαυρομιχάλη. Από 1ης
Απριλίου 1906 πρόσφερε πολύτιμες εθνικές υπηρεσίες ως γραμματέας του
υποπροξενείου Καβάλας. Σε μικρό χρονικό διάστημα κατόρθωσε να
μεταβάλλει όλες τις γύρω περιοχές σε μεγάλα εθνικά φυτώρια.
Πλαισιώθηκε από ικανά στελέχη και σύστησε ειδικές εθνικές επιτροπές,
που ακολουθούσαν κανονισμούς που είχε συντάξει ο ίδιος. Οι εργασίες
του απέδωσαν γρήγορα, αφού πέτυχε να εμφυσήσει θάρρος και τόλμη
167
στους υπόδουλους σε βαθμό που να είναι έτοιμοι να θυσιάσουν τα πάντα

για την πατρίδα. Η εθνική όμως δράση του Στυλ. Μαυρομιχάλη και των
συνεργατών του θα διαφωτισθεί από το αρχειακό υλικό που βρίσκεται
φωτοτυπημένο στο Δημοτικό Μουσείο Καβάλας. Η σχετική εργασία που
ετοιμάζεται και στηρίζεται, βασικά, στην προξενική αλληλογραφία
πρόκειται να δημοσιευθεί πολύ σύντομα.
1906-Ίδρυση του πρώτου γυμναστικού συλλόγου στην πόλη με την
ονομασία «Φίλιπποι».
1906-Ιωάννης Σιδηράς: Οι κατά το έτος 1906 εκκλησιαστικές και

διπλωματικές διενέξεις στην ελληνορθόδοξη κοινότητα Καβάλας με
επίκεντρο τον αρχιερατικό επίτροπο αυτής, αρχιμανδρίτη Σπυρίδωνα
Βλάχο.
1906-
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Καβάλας (πρώτο μέρος) Κωνσταντίνου Ι.
Χιόνη. ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ Καβάλας.
Στην πρώτη δεκαετία του αιώνα μας η Καβάλα έχει όψη μεγαλούπολης.
Στην πρώτη δεκαετία του αιώνα μας η Καβάλα έχει όψη μεγαλούπολης.
Υψώθηκαν τεράστιες καπναποθήκες, ιδρύθηκαν πολυτελείς κατοικίες,
συστήθηκαν νέα σωματεία, άνοιξαν παντός είδους καταστήματα,
λειτούργησαν νέα σχολεία, ανεγέρθηκαν μεγαλοπρεπή κτίρια, απέκτησε η
κοινότητα νοσοκομείο, γυμναστήριο, νέο μεγάλο ναό, φιλαρμονική,
βιβλιοθήκη, αναγνωστήριο και τυπογραφεία. Ο Γ.Χατζηκυριακού, που
επισκέφθηκε την Καβάλα στα 1906, μας δίνει μια πολύ γλαφυρή και
παραστατική εικόνα της κοινοτικής ευρωστίας και της κοινοτικής προόδου
που συντελέστηκε στην Καβάλα κατά την τελευταία πεντηκονταετία.
Πλούσιοι έμποροι γίνονται μεγάλοι χορηγοί και ευεργέτες της κοινότητας.
Ο Μ. Σπόντης χάρισε το οικόπεδο πάνω στο οποίο κτίσθηκε το σχολείο
της Ομόνοιας και στη συνέχεια προκατέβαλε όλη τη δαπάνη της
ανέγερσης του διδακτηρίου για να χαρίσει τελικά και το ποσό των 50.000
γροσίων. 0 Σπύρος Σεκερτζής κάλυψε όλη τη δαπάνη της ανέγερσης του
νοσοκομείου "Ευαγγελισμός". Εξέχοντες Καβαλιώτες ανέλαβαν την
πρωτοβουλία της ίδρυσης του παρθεναγωγείου κατά τα έτη 1891-93.
1908-Διωγμοί και γενοκτονία του Θρακικού Ελληνισμού ... - Σελίδα 348
Κωνσταντίνος Απ. Βακαλόπουλος - 1998 ho prōtos xerizōmos, 1908-1917
Κωνσταντίνος Απ. Βακαλόπουλος ... Σερβίων (Σέρβια 765), Χαλκιδικής
(Πολύγυρος 11), Θάσου (Θάσος 203), Νέστου (Σαρή-Σαμπάν 320),
Καβάλας (Καβάλα 1.608), Ζίχνης (Ζίχνη 2.420), Νιγρίτης (Νιγρίτα ...
168

Αλεξίας Φεσσά. Τουρκοκρατία. Με την ίδρυση του τουρκικού
συντάγματος το 1908 στην Καβάλα ιδρύεται και το πρώτο επίσημο
καπνεργατικό σωματείο στα Βαλκάνια, η Ευδαιμονία, που υπήρχε ήδη από
το 1905 με μορφή συλλόγου με την ονομασία Εγκράτεια. Η Καβάλα είχε
μεγάλη συμβολή και κατά τον Μακεδονικό Αγώνα. Από την Καβάλα ήταν
οι Μακεδονομάχοι οπλαρχηγοί Πέτρος Ιωαννίδης και Περικλής Δράκος.
1908-Ενώ ήταν ακόμη τουρκοκρατούμενη σε αυτήν κυκλοφορούσαν τρεις
ελληνικές εφημερίδες που την κατατάσσουν δεύτερη πόλη μετά την
Θεσσαλονίκη, σε ελληνικές εκδόσεις εφημερίδων, του Ερμή, της Σημαίας
και του Κύματος. Με την ίδρυση του τουρκικού συντάγματος το 1908 στην
Καβάλα ιδρύεται και το πρώτο επίσημο καπνεργατικό σωματείο στα
Βαλκάνια, η Ευδαιμονία, που υπήρχε ήδη από το 1905 με μορφή συλλόγου
με την ονομασία Εγκράτεια. Η Καβάλα είχε μεγάλη συμβολή και κατά
τον Μακεδονικό Αγώνα. Από την Καβάλα ήταν οι Μακεδονομάχοι
οπλαρχηγοί Πέτρος Ιωαννίδης και Περικλής Δράκος. Περίπου το 1905-
1906 αρχίζουν να εμφανίζονται οι πρώτες ελληνόγλωσσες εφημερίδες με
πρώτη την "Σημαία".Βικιπαίδεια.
1909-Mémoires- Σελίδα 367 Académie des sciences, belles-lettres et arts
de Savoie, Chambéry - 1909 - Ma l'inverno è crudissimo : il freddo di
Gennajo e un terribile morbo decimano i suoi soldati : egli prende Cristo-
poli ma si arresta davanti a Serre, distolto anche da false lettere di
Cantacuzeno: e da Berroe intraprende sollecito la via del ...
1910-Η Ελ́λαδα των Βαλκανίκων πόλεμων : 1910-1914 - Σελ.218
Hetaireia Ελληνικού Logotechnikou και Historikou Archeiou (Athens,
Greece) - 1993 - ... Πρεντελ Χάν (12-17 Ιουλίου), να καταληφθή ή Δοϊράνη
την 23ην Ιουνίου, ή Στρώμνιτσα καί ή Καβάλα την 26ην Ιουνίου, ...
(Ανατολικη Θράκη), Γκιου- μουλτζίνας (Κομοτηνής), Ραιδεστού
(Ανατολικη Θράκη), υποδιαιρουμέ- νους είς επαρχίας.
1910-Nuovo archivio veneto - Τόμος 20 - Σελίδα 32 1910 - Il castello fu
bruciato e con esso altre cinque t0rri: e poi, proseguendo nel viaggio verso
Gallipoli, l'armata giunse a Cristopoli, che lo Zeno dice castello molto
importante perché « é el paso de Galipoli e de Arianopoli e parte de
Grecia», il che ...
1910-Ιωάννης Νεραντζής: Κοινωνία και οικονομία στην Καβάλα κατά

τη δεκαετία 1910 – 1920 μέσα από μια σπάνια ιστορική πηγή.
169
1912-ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ. Ο ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ. Στις 4 Οκτωβρίου 1912 τα βαλκανικά
κράτη κήρυξαν τον πόλεμο κατά της Τουρκίας. Στις 5/10/1912 ο ελληνικός
στρατός περνάει από τη Θεσσαλία στη Μακεδονία και, ύστερα από
πολύνεκρη μάχη 9-10/10/12, η τουρκική άμυνα καταρρέει. Στις 11/10/12
απελευθερώνονται τα Σέρβια, την επόμενη μέρα η Κοζάνη, στη συνέχεια
η Κατερίνη, η Βέροια, η Νάουσα , η Έδεσσα και στις 23/10 τα Γιαννιτσά.
Στο ίδιο διάστημα οι Βούλγαροι κυρίευσαν τις Σέρρες, τη Δράμα και την
Καβάλα και στράφηκαν προς τη Θεσσαλονίκη, παρότι κύριος
εκπεφρασμένος στόχος τους ήταν η Κωνσταντινούπολη.
1912-Α' Κατοχή 1912-1913 και Απελευθέρωση. Τον Οκτώβριο του 1912
ο βουλγαρικός στρατός κατέλαβε την Καβάλα χωρίς να αντισταθούν οι
Οθωμανοί. Ακολούθησαν βιαιότητες εναντίον του μουσουλμανικού
πληθυσμού, καθώς και συλλήψεις εκπροσώπων της εβραϊκής κοινότητας.
Η Καβάλα απελευθερώθηκε το 1913 από τον ελληνικό στόλο που ήταν
αγκυροβολημένος στη Θάσο, κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Βαλκανικού
Πολέμου. Στις 25 Ιουνίου 1913 εμφανίζονται ελληνικά σκάφη και στις 26
Ιουνίου το πρωί, το αντιτορπιλικό Δόξα καταπλέει στον κόλπο της
Καβάλας. Με τη βοήθεια των Καβαλιωτών, που βοηθούν στον εντοπισμό
των ναρκών στον κόλπο της Καβάλας, το Πολεμικό Ναυτικό
καταλαμβάνει την πόλη. Βικιπαίδεια.
1912-Τον Οκτώβριο του 1912 ο βουλγαρικός στρατός κατέλαβε την
Καβάλα χωρίς να αντισταθούν οι Οθωμανοί. Ακολούθησαν βιαιότητες
εναντίον του μουσουλμανικού πληθυσμού, καθώς και συλλήψεις
εκπροσώπων της εβραϊκής κοινότητας. Η Καβάλα απελευθερώθηκε το
1913 από τον ελληνικό στόλο που ήταν αγκυροβολημένος στη Θάσο, κατά
τη διάρκεια του Δεύτερου Βαλκανικού Πολέμου. Στις 25 Ιουνίου 1913
εμφανίζονται ελληνικά σκάφη και στις 26 Ιουνίου το πρωί, το
αντιτορπιλικό Δόξα καταπλέει στον κόλπο της Καβάλας. Με τη βοήθεια
των Καβαλιωτών, που βοηθούν στον εντοπισμό των ναρκών στον κόλπο
της Καβάλας, το Πολεμικό Ναυτικό καταλαμβάνει την πόλη. Βικιπαίδεια.
1912-Βαλκανικοί πόλεμοι 1912-3. Απελευθέρωση Θεσσαλονίκης.
Συγκριτική ημερομηνία.
1912-1912 Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης. Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΩΝ
ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΩΝ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ.
Θεσσαλονίκη 1.427, Ημαθία 1.374, Πέλλα 19.570. Καζάς Βέροιας
26.971 0, Καζάς Έδεσσας 16.859 5.149. Κατά τους υπολογισμούς του
Κολοκοτρώνη, δεν υπήρχαν καθόλου Βούλγαροι στους καζάδες
170
Κασσάνδρας, Κατερίνης, Βεροίας, Καβάλας, Χρυσούπολης (Σαρή

Σαμπάν), Ελευθερούπολης (Πραβίου)...
1912-Η εμπορική ανάπτυξη μεταμορφώνει μέσα σε λίγες δεκαετίες την
ασήμαντη κωμόπολη σε εύρωστη πόλη. Η Καβάλα γίνεται πόλος έλξης
για έλληνες, εβραίους και ευρωπαίους εμπόρους και για εργάτες που
αναζητούν δουλειά στα καπνομάγαζα. Η αύξηση του πληθυσμού της είναι
αλματώδης: Οι 3-4.000 του 1840 γίνονται 7-8.000 στα 1875-1880,
ξεπερνούν τις 10.000 μετά το 1885, φθάνουν τους 20.000 μεταξύ 1900-
1905, για να αγγίξουν τους 25.000 τις παραμονές της απελευθέρωσης
(1912-13). Έκδοση Δήμου Καβάλας... Εγκ. ΔΟΜΗ. τα καπνομάγαζα τής
Καβάλας είναι από τα πρώτα «βιομηχανικά» κτίρια στην Ελλάδα.
(Φωτογραφία Ι. Ντεκόπουλου - «Δομής») μέ τις έπιχώσεις τής τελευταίας
εικοσαετίας. Ιστορία. — Νεάπολις, Χριστούπολις, Καβάλα, είναι τά τρία
ονόματα ...
1912-Kavala, une ville grecque au parfum ottoman 23 Juillet 2009 Rédigé
par Nat et publié depuis Overblog L’agréable et dynamique ville grecque
de Kavala, ancienne Neapolis, jumelée entre autres avec la proche
Tekirdağ en Turquie, est un port de commerce important situé sur
l’axeThessalonique – Istanbul. Kavala, Grèce Cette 170ura qui a
170urant plusieurs fois de noms 170urant son existence mouvementée,
conquise par les Turcs en 1387, reste entre les mains de l’empire ottoman
jusqu’en 1912… De cette période de son histoire, il reste plusieurs
magnifiques vestiges.
1912-Για περισσότερο από πέντε αιώνες, από το 1391 μέχρι το 1912, η
Καβάλα βρίσκεται υπό οθωμανική κυριαρχία. Κατά τη μακραίωνη αυτή
περίοδο οι οικονομικές και κοινωνικές της δομές σταδιακά
μετασχηματίζονται και η πόλη μεταμορφώνεται από οχυρό κάστρο σε
μικρή μουσουλμανική πόλη και στη συνέχεια σε ακμαίο εμπορικό κέντρο.
Οι πρώτες δεκαετίες παραμένουν «σκοτεινές». Γνωρίζουμε μόνο ότι η
μητρόπολη της Χριστούπολης καταργείται το 1395 και η επαρχία της
παραχωρείται ως εξαρχία στον επίσκοπο της Ελευθερούπολης. Η εξέλιξη
αυτή συνδέεται αναμφίβο-
λα με τη μεγάλη μείωση του χριστιανικού πληθυσμού της μητροπολιτικής
έδρας, ίσως και με την ολοκληρωτική καταστροφή και ερήμωσή της.
1912-Καβάλα ενσωματώθηκε στο νεοελληνικό κράτος με μεγάλη
καθυστέρηση και έπειτα από πολλές περιπέτειες. Τον Οκτώβριο του 1912
171
Ελλάδα, Σερβία και Βουλγαρία συμμαχούν και κηρύσσουν πόλεμο

εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με σκοπό την εκδίωξη των
κατακτητών από τα Βαλ-
κάνια και την απελευθέρωση των «αλύτρωτων αδελφών» τους, οι οποίοι
ζούσαν σε περιοχές εκτός των εθνικών ορίων.
Στο πλαίσιο αυτού του πολέμου, του Α΄ Βαλκανικού, η πόλη
καταλαμβάνεται από το «σύμμαχο» βουλγαρικό στρατό, που αξιοποιεί την
ευκαιρία της προέλασης προς Νότο για να δημιουργήσει μια κατάσταση
ευνοϊκή για τις μεταπολεμικές επιδιώξεις της Βουλγαρίας σχετικά με την
περιοχή. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1912-Το 1912, το σαντζάκι περιλάμβανε έξι υποδιοικήσεις (καζάδες):
Δράμα, Καβάλα, Σαρίσαμπαν, Θάσος και Πράβι. Βικιπαίδεια.
1912-Τίτλος: Η Καβάλα κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους Οι
μαρτυρίες των Προξενικών εκθέσεων του Κωνσταντίνου Βουλγαρίδη
στα 1912-13 Συγγραφέας: Γεώργιος Κουτζακιώτης Τόπος έκδοσης:
Καβάλα Έτος αρχικής έκδοσης: 2013.
1912-Ο Φώτης Πρασίνης γεννήθηκε στη Μάδυτο της Ανατολικής Θράκης
το 1912. Από το 1915, για εννιά χρόνια περίπου έζησε στην
Κωνσταντινούπολη, όπου κατέφυγε η οικογένειά του μέσα στον πρώτο
πόλεμο. Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, με την ανταλλαγή των
πληθυσμών η οικογένειά του βρέθηκε στην ανθούσα καπνούπολη της
εποχής Καβάλα, χωρίς το στήριγμά της όμως, τον πατέρα του, που πέθανε
το 1918. Βιοπαλαιστής από τα παιδικά του χρόνια. Δούλεψε σε
βυρσοδεψεία, σε οικοδομές, σε φουρνάρικα. Έτσι τελείωσε τις εγκύκλιες
σπουδές και το 1930 εγγράφεται στη Γεωπονική Σχολή στην Αθήνα, που
τα μαθήματά της παρακολούθησε για μια διετία. Κατά το δεύτερο
παγκόσμιο πόλεμο υπηρέτησε στην περιοχή του Μακεδονικού μετώπου
ως έφεδρος αξιωματικός. Η Κατοχή τον βρίσκει και πάλι ξεσπιτωμένο, στη
Θεσσαλονίκη αυτή τη φορά, καθώς Μακεδονία και Θράκη κατέχονταν
από τους Βουλγάρους. Στη Θεσσαλονίκη άλλωστε πρωτοεμφανίζεται στα
γράμματα και προσφεύγει σε κύκλο συνηλικιωτών του, που εξέδιδαν το
περιοδικό "Μακεδονικά Γράμματα". Με το τέλος του πολέμου επιστρέφει
στην Καβάλα, διορίζεται στην Τράπεζα της Ελλάδος το 1946, από όπου
και συνταξιοδοτήθηκε. Όλα τα υπόλοιπα χρόνια του έζησε στην Καβάλα.
Πέθανε το 1973. Ήταν τακτικό μέλος της Εταιρίας Λογοτεχνών
Θεσσαλονίκης. Ο Πρασίνης όσο ζούσε δεν κατάφερε να εκδώσει βιβλίο,
έτσι τα πεζογραφήματα και άλλες εργασίες του δημοσιεύονταν σε
172
λογοτεχνικά περιοδικά της χώρας και σε εφημερίδες της Καβάλας. Τα

περισσότερα διηγήματά του δημοσιεύτηκαν στη "Νέα Εστία". Σε
περιοδικά συναντούμε ακόμα δημοσιεύσεις, εκτός από τα "Μακεδονικά
Γράμματα", στα βραχύβια περιοδικά της Καβάλας "Σκαπτή Ύλη" και
"Εννέα Οδοί", το περιοδικό των τραπεζικών "Κύκλος", και στη "Νέα
Πορεία".Biblionet.
1912-Χρηματοδότησαν επίσης αρκετά έργα στην πόλη, στήριξαν με τις
επιχορηγήσεις τους τη λειτουργία του Νοσοκομείου των Απόρων (Gureba)
και βοήθησαν την Καβάλα σε δύσκολες στιγμές της. Π.χ. το Νοέμβριο του
1912, μετά την εγκατάσταση των βουλγαρικών αρχών, η θαλαμηγός του
χεδίβη έφερε στην Καβάλα 2.000 σάκους αλεύρι για τους
φτωχούς της πόλης. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1912-Το 1912-1913 οι αρχές της πρόσκαιρης βουλγαρικής διοίκησης
κατάργησαν τα επί αιώνες προστατευτικά μέτρα και μετέτρεψαν το
μονοπάτι του νερού σε δρόμο. Η διέλευση πεζών, κοπαδιών και αμαξών
προκαλούσε βλάβες και ρήγματα στον αγωγό, με αποτέλεσμα την απώλεια
του νερού και τις συχνές μολύνσεις του. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1912-Ηλίας Ζιάγκος: Εκκλησιαστικά και ιστορικά της Καβάλας κατά

την περίοδο 1912 – 1918.
1913-Κων/νος Παπακοσμάς: Ο πρώτος νομάρχης του ελληνικού κράτους

στον ενιαίο νομό Δράμας-Καβάλας το 1913.
1913-Απελευθέρωση της Καβάλας από τους Βουλγάρους. 1913 27

Ιουνίου: Ο ελληνικός στρατός απελευθερώνει την Καβάλα εκδιώκοντας
από την πόλη τα βουλγαρικά στρατεύματα. Την ίδια μέρα καταλαμβάνεται
και το Σιδηρόκαστρο (Ντεμίρ Χισάρ).
1013-ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Π.Μ.Σ.

ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΗ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΣΟΦΙΑ ΣΙΜΗΤΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
ΜΑΡΓΑΡΙΤΗ ΔΗΜΙΤΣΑ (1829-1903) ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ: ΕΛΕΟΝΩΡΑ ΝΑΞΙΔΟΥ
ΚΟΜΟΤΗΝΗ 2014. Στον πόλεμο που ακολούθησε - Β' Βαλκανικός
Πόλεμος – η Βουλγαρία ηττήθηκε κατά κράτος και αναγκάστηκε να
παραχωρήσει στην Ελλάδα την Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία
(Σέρρες, Δράμα και Καβάλα). Η συνθήκη του Βουκουρεστίου, που
υπεγράφη στις 28 Ιουλίου 1913, κατέστησε αμετάκλητα τα σύνορα της
σημερινής ελληνικής Μακεδονίας με ανατολικό όριο τον Νέστο ποταμό.
173
Έτσι, η Ελλάδα ολοκλήρωσε τους εθνικούς της στόχους στη Μακεδονία...

Αρχαία γεωγραφία της Μακεδονίας συνταχθείσα κατά τας αρχαίας.
...1988 -Μαργαρίτου Γ. Δήμιτσα . ότι η Νεάπολις έκειτο επί της θέσεως
της νυν Καβάλλας, άτε πλησιεστέρας τοίς Φιλίπποις, ών λιμην κατέστη
(1). Αλλ' ώς προς μεν την θέσιν η ... εσφαλμένως εν Καβάλα τοποθετεί
την Δάτον. (2) Τafel Εgnat. p. ΧΧVΙΙ «Cavala portum ...
1913-ΑΝΙΣΤΟΡΗΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ — Δημήτρης 02-03-2011 "Η συνεχής
ανάπτυξη κάνει την περιοχή περιζήτητη. Η πόλη διαδοχικά κατακτάται
από τους Λομβαρδούς, τους Νορμανδούς, τους Πρώσους, τους Ενετούς,
τους Τούρκους και τους Βούλγαρους, ως τις 26/6/1913 που το ελληνικό
ναυτικό την απελευθερώνει οριστικά". Τι λέτε βρε παιδιά; Πού στην ευχή
τα βρήκατε αυτά τα στοιχεία; Είναι εντελώς ανιστόρητα, καθότι, από τη
στιγμή που η βυζαντινή Χριστούπολη καταστράφηκε από τους
Οθωμανούς Τούρκους το 1391 και έπειτα, με εξαίρεση ένα πολύ μικρό
διάστημα βενετικής κατοχής στα 1425, η Καβάλα ΟΥΔΕΠΟΤΕ
ΚΑΤΑΚΤΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΑΛΛΗ ΔΥΝΑΜΗ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ
ΑΠΕΛΕΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΤΟ 1913.
Αλεξίας Φεσσά. Α' Κατοχή και Απελευθέρωση.
Κατά τη διάρκεια του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου και συγκεκριμένα τον
Οκτώβριο του 1912 η Καβάλα καταλήφθηκε από τους Βουλγάρους. Το
1913 (Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος) η Καβάλα απελευθερώθηκε από τον
ελληνικό στόλο που ήταν αγκυροβολημένος στη Θάσο υπό το Ναύαρχο
Παύλο Κουντουριώτη, ενώ η προέλαση της 7ης Μεραρχίας του ελληνικού
στρατού στην πόλη εξεδίωξε τους Βουλγάρους από αυτήν. Η Καβάλα
ενσωματώθηκε στον εθνικό κορμό με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου.
1913-Εγκώμια και θρήνοι για τις αλησμόνητες πατρίδες : Θράκη,
... - Σελ.7 Angelikē Stergiou - 1997 - ... που έφτασαν ξεψυχισμένοι στην
πατρίδα Ελλάδα. Η δαγκάνα της αρπαγής άρχισε από την Ανατολική
Θράκη, στην περιοχή ... Αθρόα η κάθοδος των προσφύγων της Θράκης
προς Θεσσαλονίκη και Καβάλα. Μετά το 1906 και το 1913 αρχίζει
να ...
1913-1913 Ιστορία του ελληνικού έθνους. : από 1913 os to 1941.
Neósteros...Σελίδα 81. Γεώργιος Χριστόπουλος. - 1980 Ό γεωγραφικός
χώρος τής Μακεδονίας, πού είχε κατανεμηθεί μεταξύ τής Ελλάδος, τής
Σερβίας και τής Βουλγαρίας, ... "Αλλες πόλεις τών «Νέων Χωρών» Βέροια
Φλώρινα Σέρρες Δράμα Καβάλα Ιωάννινα Χανιά Ηράκλειο Μυτιλήνη
Χίος...
174

Κωνσταντίνου Ι. Χιόνη.ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ Καβάλας.
Η Καβάλα καταλήφθηκε από τους Βουλγάρους τον Οκτώβριο του 1912.
Στις 26 Ιουνίου 1913 ελευθερώθηκε από τον ελληνικό στόλο που ήταν
αγκυροβολημένος στη Θάσο. Η απελευθέρωση έγινε με το εξής τέχνασμα.
Παραγγέλθηκαν να 'ρθουν από τη Θεσ/νίκη 5 οπλιταγωγά. Αυτά
συνοδευόμενα από το θωρηκτό "Ύδρα" άρχισαν να ανταλλάσσουν σήματα
με το στόλο της Θάσου κι έδωσαν την εντύπωση της απόβασης. Στο
μεταξύ τα αντιτορπιλικά "Λόγχη" και "Λέων", που δέχτηκαν στο
Στρυμόνα την επίθεση μιας βουλγαρικής πυροβολαρχίας, με τις οβίδες που
έριξαν ανέφλεξαν μια γειτονική πυριτιδαποθήκη της πυροβολαρχίας. Ο
βομβαρδισμός αυτός και η ανάφλεξη της πυριτιδαποθήκης διασκόρπισαν
ένα απόσπασμα 500 ανδρών και προξένησαν σύγχυση στη βουλγαρική
φρουρά της Καβάλας. Κατά τη διάρκεια της νύκτας οι ηλεκτρικοί
προβολείς των μεταγωγικών εξερευνούσαν την παραλία σαν να ζητούσαν
σημείο απόβασης. Οι Βούλγαροι έντρομοι ερευνούσαν κι αυτοί τον
ορίζοντα με τη βοήθεια προβολέα που είχαν μεταφέρει από την
Αλεξανδρούπολη. Ύστερα όλα επανήλθαν στη σκιά. Πάνω από 2000
Βούλγαροι εγκατέλειψαν άτακτα την πόλη, ενώ βάρκα από την Καβάλα
έσπευδε στον Κουντουριώτη για να αναγγείλει την ευχάριστη είδηση της
αποχώρησης των Βουλγάρων μαζί με τη δυσάρεστη της απαγωγής των 27
προκρίτων Καβαλιωτών, στους οποίους συμπεριλαμβανόταν και ο
επίσκοπος Μυρέων Αθανάσιος.
1913-26 Ιουνίου 1913: απελευθέρωση της Καβάλας από μοίρα του
ελληνικού στόλου με το αντιτορπιλικό «Δόξα». Αποβίβαση στην πόλη την
επομένη του ναυάρχου Κουντουριώτη.
1913-Οι Βούλγαροι συμπεριφέρθηκαν κάθε άλλο παρά ως σύμμαχοι
απέναντι στους κατοίκους της Καβάλας, τόσο τους Ρωμιούς όσο και τους
μουσουλμάνους. Πολλές εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες, κάτοικοι της
πόλης χάθηκαν από πείνα, κακουχίες και επιδημικές ασθένειες.
Η πολεμική επιχείρηση των συνασπισμένων βαλκανικών στρατών
αποβαίνει νικηφόρα και η Οθωμανική Αυτοκρατορία εγκαταλείπει τις
κτήσεις της. Η Συνθήκη Ειρήνης του Λονδίνου υπογράφεται στις 17
Μαΐου 1913, αλλά αμέσως μετά ξεκινά
ο Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος, αυτή τη φορά μεταξύ των πρώην συμμάχων.
Από τη μια βρίσκεται η Βουλγαρία και απέναντί της η Ελλάδα, η Σερβία,
175
το Μαυροβούνιο και η Ρουμανία. Η Βουλγαρία χάνει τον πόλεμο και η

Συνθήκη του Βουκουρεστίου
στις 28 Ιουλίου του 1913 αποδίδει και τυπικά την Καβάλα στην Ελλάδα.
Ένα μήνα νωρίτερα, στις 26 Ιουνίου, ο ελληνικός στόλος απελευθερώνει
την πόλη. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1913-Πρέπει να σημειώσουμε ότι ένα μικρό ποσοστό των νέων κατοίκων
της πόλης βρέθηκε στην Ελλάδα πριν το 1922. Αυτοί ήταν Ρωμιοί
(ελληνορθόδοξοι) από την Ανατολική Θράκη (περιοχή Κεσσάνης κλπ.),
τούς οποίους η κυβέρνηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εκδίωξε από
τις πατρίδες τους, σε «ανταπόδοση» της φυγής μουσουλμάνων κατοίκων
των «Νέων Χωρών» (έτσι ονομάζονταν τα κερδι-
σμένα με τους 2 βαλκανικούς πολέμους εδάφη) στα τέλη του 1913 και στις
αρχές του 1914. Υπήρξαν επίσης λίγοι Μικρασιάτες, πού έφυγαν από εκεί
μετά το 1919 για να αποφύγουν την εμπλοκή τους στον πόλεμο (ως
Οθωμανοί υπήκοοι όφειλαν να στρατευθούν στον τουρκικό στρατό) ή
επειδή διέβλεπαν το τραγικό τέλος της Μικρασιατικής εκστρατείας· τέλος,
στην πόλη βρέθηκαν προ του 1922 λίγοι Ηπειρώτες και Μακεδόνες. Οι
πρόσφυγες, πριν καταλήξουν στην Καβάλα κατέφυγαν -οδηγήθηκαν και
κατευθύνθηκαν, θα ήταν ακριβέστερο - σε διάφορες περιοχές της νέας
τους πατρίδας: στη Χίο, τη Λέσβο και τη Λήμνο (νησιά πού βρίσκονται
κοντά στη μικρασιατική ακτή και μπόρεσαν σχετικά εύκολα να
προσεγγιστούν από καταδιωκόμενους πληθυσμούς), τον Πειραιά, τη
Θεσσαλονίκη, τη Δράμα, το Αγρίνιο, την Εύβοια, τη Λευκάδα κ.α. Έκδοση
1913-Στράτος Δορδανάς: Ένας απρόσμενος σύμμαχος: Η

ελληνοβουλγαρική σύγκρουση για την Καβάλα στο συνέδριο του
Βουκουρεστίου (1913) για τη γερμανική διπλωματία.
1913-Αι επιχειρήσεις εις Παγγαίον το 1913 εναντίον των Βουλγάρων και

η απελευθέρωσις της Καβάλας : διάλεξις.Aπό Γκισδαβίδης, Απόστολος
Κ.[χ.ό.], 1973.
1914-Βασιλης Ραφτουδης, 1914-1948: ιστορικο αφηγεμα - Σελ.317
Κωστας ΠασΧαλης - 2006 - Γεννήθηκε στην Ανατολική Θράκη το 1906
και μεγάλωσε στην Καβάλα όπου και εγκαταστάθηκε η οικογένειά
του από το 1914. Μέλος του ΚΚΕ από το 1921 αναδείχθηκε σ' ένα από
ηγετικά στελέχη του. Γνώρισε σειρά διώξεων, φυλακίσεων και ...
176
1914-Hellenic Republic-Ministry of Culture and Sports. 2015.

Nomination for Inscription on the UNESCO World Heritage List-
Archaeological Site of Philippi. Athens: Archaeological Receipts Funds.
Sève, M. 2014. 1914-2014. Philippes-Φίλιπποι-Philippi. 100 Αns de
recherches françaises. 100 Xρόνια γαλλικών ερευνών. 100 Years of French
Research. Athène: French School at Athens and Melissa.
1914-Aʹ Topiko Symposio hē Kavala kai hē Periochē tēs: to symposio auto
...1980 - Καβάλα, οργανώνει τό πρώτο Μουσείο στήν Καβάλα και αρχίζει
τις άνασκαφές στίς Θασιακές άποικίες Νεάπολη, Άντι- σάρα, Οίσύμη,
Γαληψό25. "Ερευνες τής Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής στους
Φιλίππους άπό τό 1914 ώς τό 1937 ερεύνησαν ...
1914-Θεόδωρος Κορρές Την άνοιξη του 1914 στήριξε την απεργία των
καπνεργατών στην Καβάλα, τη Δράμα και την Θεσσαλονίκη, την πρώτη
συνεργασία Εβραίων και Ελλήνων εργατών, που έληξε νικηφόρα. Στην Α΄
Πανελλαδική Σοσιαλιστική Συνδιάσκεψη, που πραγματοποιήθηκε στην
Αθήνα τον Απρίλιο του 1915 με τη συμμετοχή της Φεντερασιόν,
αποφασίσθηκε η συμμετοχή των Σοσιαλιστών στις εκλογές, με
προγραμματικούς στόχους τη διατήρηση της ουδετερότητος της χώρας, τη
μείωση της φορολογίας των κατωτέρων κοινωνικών στρωμάτων, την
προώθηση της ιδέας της βαλκανικής ομοσπονδίας και την απελευθέρωση
των Σοσιαλιστών πολιτικών κρατουμένων, ανάμεσά τους και του ηγέτη
της Φεντερασιόν, Αβραάμ Μπεναρόγια. Στην ίδια συνδιάσκεψη
αποφασίσθηκε η εκλογική συνεργασία με την φιλοβασιλική Ηνωμένη
Αντιπολίτευση του Δημητρίου Γούναρη.
1915-Ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα. hoi prospygoupoleis stēn Ελλάδα

...Hetaireia Spoudōn Neoellēnikou Politismou και Γενική s Paideias
(Athens, Greece) - 1999 - στη Βουλγαρία, όπως και τη Δυτική Θράκη,
εκτός από την Καβάλα. Τα ελληνοσερβικά σύνορα είχαν καθοριστεί με
διμερή Συνθήκη ... Η παραίτηση του Βενιζέλου το 1915 και η απόβαση
της ... στη Θεσσαλονίκη. Η κατάληψη της Ανατολικής ...
1915-Chanoume to Aigaio: hoi diapragmateuseis Hellados - Tourkias
...Lampros N. Papantōniou - 1992 - Σαμοθράκη, Λέσβος, Χίος, Σάμος,
Ικαρία, Ίμβρος, Τένεδος κλπ. Τον Φεβρουάριο του 1912 έγινε η
ενσωμάτωση των Ιωαννίνων. Τον Οκτώβριο του 1912 ενσωματώθηκε η
Θεσσαλονίκη. Τον Ιούνιο του 1915 η Καβάλα. Το 1914 - 1918 έγινε...
1915-Ο Νικόλαος Μάρτης του Κωνσταντίνου (Μουσθένη Καβάλας, 1
Ιανουαρίου 1915 − 12 Νοεμβρίου 2013) ήταν Έλληνας δικηγόρος και
177
πολιτικός, πολλές φορές βουλευτής. Είχε θητεύσει υφυπουργός Εμπορίου,

υπουργός Βιομηχανίας και υπουργός Β. Ελλάδος. Σπούδασε νομικά στο
Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Άσκησε τη δικηγορία από το 1946.
Αναμίχθηκε με την πολιτική και το 1951 εκλέχθηκε για πρώτη φορά
βουλευτής Καβάλας με το κόμμα Ελληνικός Συναγερμός. Επανεκλέχθηκε
στην ίδια περιφέρεια με την τότε Ε.Ρ.Ε. το 1956, το 1958, το 1961, το 1963
και, αργότερα, το 1974 και 1977 με τη Νέα Δημοκρατία. Στις παραπάνω
περιόδους διετέλεσε γενικός γραμματέας του Υπουργείου Βορείου
Ελλάδος κατά την περίοδο 1955-1956, υφυπουργός Εμπορίου (1956-
1958), υπουργός Βιομηχανίας (1958-1961) και υπουργός Β. Ελλάδος (από
το 1974 μέχρι το 1981).
Ορφανίδη:
«Ιστορικά και Τοπωνυμικά της Καβάλας», Δημοτική Βιβλιοθήκη
Καβάλας, σελ. 109-112, Καβάλα 1997.Στην επιστράτευση του 1915,
επιστρατεύεται ο υγιεινολόγος γιατρός Α.Ε. Τσακαλώτος, στο Τμήμα
Υγιεινής και Προφυλάξεως του Δ’ Σώματος Στρατού, που είχε έδρα την
Καβάλα. Στο λίγο χρονικό διάστημα που έμεινε εδώ, συγκέντρωσε
στοιχεία και πληροφορίες για την κατάσταση της υγείας των περιοχών
Καβάλας, Ελευθερουπόλεως και Ελευθερών.Αφού αναφέρει ότι τα
ληξιαρχικά βιβλία του Δήμου, κρατούνται κατά τρόπο που θα ζήλευαν και
πολλοί μεγάλοι Δήμοι της χώρας από τον συνάδελφο του γιατρό Μερτζίδη,
(πρόκειται για τον συγγραφέα Σταύρο Μερτζίδη, που είχε υπηρετήσει
Αρχίατρος στον τουρκικό στρατό και μας έδωσε στα βιβλία του πολλές
χρήσιμες πληροφορίες για την ιστορία του τόπου), προχωρά στις
παρακάτω πληροφορίες, σχετικά με την ύδρευση της πόλεως...
1916-Η Καβάλα μένει ελεύθερη μέχρι τις 29 Αυγούστου 1916 (με το
παλαιό ημερολόγιο), οπότε ανακαταλαμβάνεται από τους Βουλγάρους. Οι
Βούλγαροι, σύμμαχοι αυτή τη φορά της Γερμανίας στον Α΄ Παγκόσμιο
Πόλεμο, επιτέθηκαν εναντίον
της Ανατολικής Μακεδονίας στα τέλη Αυγούστου και όταν οι ελληνικές
δυνάμεις έλαβαν εντολή – στο όνομα της «ουδετερότητας», δηλαδή της μη
εναντίωσης στη Γερμανία - να μην εμπλακούν σε σύγκρουση, μπήκαν
στην Καβάλα και την κατέ-
λαβαν. Το Δ΄ Σώμα Στρατού, που στρατοπέδευε στην πόλη,
αιχμαλωτίστηκε ολόκληρο και μεταφέρθηκε στη Γερμανία. Παρέμεινε
εκεί μέχρι το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η δεύτερη βουλγαρική
κατοχή, σκληρή και καταστροφική όσο
178
και η πρώτη, συχνά δε περισσότερο από αυτήν, διήρκεσε μέχρι το

Σεπτέμβριο του 1918, όταν η Βουλγαρία συνθηκολόγησε. Σημειώνεται
εδώ ότι ο Βενιζέλος, που τελικά έβαλε την Ελλάδα στον πόλεμο στο
πλευρό της Αντάντ (των Αγγλογάλλων)
στα 1917, είχε προτείνει τον Ιανουάριο του 1915 –πριν από τον Εθνικό
Διχασμό του 1916 και το σχηματισμό δύο κυβερνήσεων, μιας
γερμανόφιλης «ουδέτερης» Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1916-Τετράδια Βουλγαρικής Κατοχής: Ανατολική Μακεδονία 1916 -
1918 Πρακτικά εξετάσεων μαρτύρων και πορίσματα της Διεθνούς
Επιτροπής για την παραπομπή των εγκληματιών στο Διεθνές Δικαστήριο:
Δράμα, Δοξάτο, Προσοτσάνη, Χωριστή, οικισμοί Εκδότης: Ιστορικό και
Λογοτεχνικό Αρχείο Καβάλας Τόμος: 2 Τόμοι: 2
1916-Πασχάλης Παλαβούζης: Ο ασφυκτικός ναυτικός αποκλεισμός των

ακτών της Καβάλας από το βρετανικό στόλο το 1916. Αίτια – Επιπτώσεις.
1916-Πολιτιστικός Σύλλογος Παλιάς Καβάλας. Κατά την περίοδο της

Τουρκοκρατίας ο αριθμός των κατοίκων του χωριού αυξήθηκε, σύμφωνα
με απογραφή του Μουχτάρη ο πληθυσμός του χωριού γύρω στο 1916 ήταν
706 κάτοικοι. Σύμφωνά επίσης με αναφορές η Παλιά Καβάλα, ήταν το
διοικητικό κέντρο του ορεινού τμήματος του νομού. Στο χωριό έδρευε ο
Τούρκος έπαρχος της περιοχής, το κτίσμα δε που στεγαζόταν το
Διοικητήριο σώζεται έως σήμερα.
1916-Ανατολική Μακεδονία 1916 - 1918: Τετράδια Βουλγαρικής

Κατοχής Πρακτικά εξετάσεων μαρτύρων και πορίσματα της Διεθνούς
Επιτροπής για την παραπομπή των εγκληματιών στο Διεθνές Δικαστήριο:
Καβάλα, Ελευθερούπολη, Χρυσούπολη και χωριά νομού Καβάλας
Εκδότης: Ιστορικό και Λογοτεχνικό Αρχείο Καβάλας Τόμος: 1 Τόμοι: 2 .
1916-Β' Κατοχή 1916-1918 και Απελευθέρωση. Τον Αύγουστο του 1916
εισβάλλουν και καταλαμβάνουν την Καβάλα όπως και όλη την Ανατολική
Μακεδονία και πάλι οι Βούλγαροι (Β΄ Βουλγαρική κατοχή ελληνικών
εδαφών (1916-1918)). Το σύνολο του Δ΄ Σώματος Στρατού που έδρευε
στην πόλη, μεταφέρθηκε στο Γκέρλιτς το οποίο χρησιμοποιήθηκε ως
χώρος «φιλοξενίας».Σύμφωνα με έκθεση του Ελληνα πρεσβευτή στη
Σόφια, έως τον Απρίλιο του 1917 περίπου 6.000 άτομα πέθαναν από ασιτία
μόνο στην περιοχή της Καβάλας και 4.000 άτομα στη Δράμα, σύμφωνα
με το αρχείο της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου Η.Π.Α. Η επισιτιστική και
ανθρωπιστική κρίση που δημιουργήθηκε σε βάρος των Ελλήνων της
179
Ανατολικής Μακεδονίας στη διάρκεια της Β΄ Βουλγαρικής Κατοχής,

διαπιστώθηκε σε όλο το εύρος της μετά την απελευθέρωση των περιοχών
οπότε και οργανώθηκαν συσσίτια, πρόχειρα νοσοκομεία και διανομή
ιατροφαρμακευτικού εξοπλισμού.Το 1918 η πόλη ελευθερώνεται, ύστερα
από δύο χρόνια σκληρής κατοχής. Βικπαίδεια.
1916-Τίτλος: Τετράδια Βουλγαρικής Κατοχής. Ανατολική Μακεδονία

1916 - 18, Τόμος 1ος Καβάλα - Χρυσούπολη (Σαρί - Σαμπάν) -
Ελευθερούπολη (Πράβι) Συγγραφέας: Νικόλαος Ρουδομέτωφ Τόπος
έκδοσης: Καβάλα Έτος αρχικής έκδοσης: 2007.
1916-Valkanika symmeikta- Τόμος 4 - Σελίδα 234. 1992 - Με την

παραπάνω μελέτη επιχειρήθηκε η επισκόπηση της Πολιτικής και
Διπλωματικής Ιστορίας της Καβάλας κατά τα έτη 1916-1918 ... όπως αυτή
διαγράφεται πιο πάνω, επεσήμανα κατά τη διάρκεια των συζητήσεων του
Συνεδρίου: Νεάπολις.
1916-29 Αυγούστου 1916 – Σεπτέμβρης 1918: οι Βούλγαροι, ως
σύμμαχοι των Γερμανών, καταλαμβάνουν την Καβάλα και προχωρούν σε
συστηματική εξόντωση του ελληνικού πληθυσμού της με συνολικές
απώλειες 15.000 Καβαλιώτες. Οι Βούλγαροι αποχωρούν με τη
συνθηκολόγηση της χώρας τους στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
1917-Historia tou Hellēnikou Ethnous: Archaïkos Hellēnismos- Σελίδα
548 1971 - ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ I. ΛΑΖΑΡΙΔΗΣ Καθηγητής Πανεπιστημίου
Γεννήθηκε στην Καβάλα τό 1917. Σπουδές : Ιστορία και Αρχαιολογία στα
... Νεάπολις, Χριστούπολις, Καβάλα - 'Οδηγός Μουσείου Καβάλας
(Αθήνα, 1969). Άλλες δημοσιεύσεις : — Άρχαίαι ...
1917-Τη νύχτα της 5ης προς 6η Ιουλίου 1917, ελαβε χώρα μεταξύ των
οικισμών Δάτο και Αμυγδαλεώνας των Φιλίππων, το μαρτύριο του
Εθνομάρτυρα Μητροπολίτη Ελευθερουπόλεως Γερμανού Σακελλαρίδη, ο
οποίος κατακρεουργήθηκε και απαγχονίστηκε από τον βουλγαρικό
κατοχικό στρατό...
1918-Οί δύο φωτογραφίες άνήκουν στό 'Υπουργείο Στρατιωτικών
Γαλλίας καί άντίγραφό τους υπάρχει στό άρχεϊο τών ’Αρχιτεκτονικών
μνημείων τής Ελλάδας του Σπουδαστηρίου 'Ιστορίας τής ’Αρχιτεκτονικής
Α.Π.Θ. Στή μία φωτογραφία μέ ήμε- ρομηνία λήψης 28-10-1918 καί
ένδειξη D. 10406-5 διακρίνεται ή έξωτερική όψη τών δωματίων. Στή
δεύτερη τής 28-10-1918 /KD 10396-5 φαίνεται ή όψη τών εΐσόδων τών
δωματίων καί τού άντίστοιχου τμήματος τής στοάς.
180
1919-Όταν ξεκίνησε να παίζεται η τελευταία πράξη του δράματος που

βασίστηκε στη «Μεγάλη Ιδέα» της ενσωμάτωσης των Ελληνορθόδοξων
πληθυσμών που βρίσκονταν εκτός των ορίων του νεοελληνικού κράτους,
δηλαδή την άνοιξη του 1919, όταν άρχισε η μικρασιατική εκστρατεία, η
Καβάλα αριθμούσε περίπου 23.000 κατοίκους. Για να είμαστε απολύτως
ακριβείς, οι Καβαλιώτες, χριστιανοί, μουσουλ- μάνοι και Εβραίοι, ήταν
συνολικά 22.939: από αυτούς οι άνδρες ήταν 12.201 και οι γυναίκες
10.738. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1919-Οδυσσέας Γκιλής. ...Έλληνες και Ρώσοι διαχρονικά. Ουκρανία-

Κριμαία 1919. Την αποστολή θα έφερνε σε πέρας το Α' Σώμα Στρατού υπό
τη διοίκηση του υποστράτηγου Κωνσταντίνου Νίδερ, που μόλις είχε
ολοκληρώσει την αποστολή αποκατάστασης της ελληνικής κυριαρχίας
στην Ανατολική Μακεδονία. Η μεταφορά των ελληνικών δυνάμεων (2η
και 13η Μεραρχία) άρχισε στις 2 Ιανουαρίου 1919, ενώ η 1η Μεραρχία
παρέμεινε στην Καβάλα αναμένοντας διαταγές... ήταν δύο αξιωματικοί
που τα ονόματα τους θα προβληθούν στο προσκήνιο μετά από αρκετά
χρόνια κάτω από τραγικές συνθήκες, οι ταγματάρχες (ΠΖ) Γεώργιος
Τσολάκογλου και Στέφανος Σαράφης. Το Σώμα βρισκόταν στην
Ανατολική Μακεδονία με έδρες των Μεραρχιών του στην Καβάλα, τη
Σκάλα Σταυρού Χαλκιδικής και τη Δράμα.
1919-Αλεξόπουλος, Χρήστος Δ. Πολεμικό αρχείο 1919-1921, Το ημερολόγιο

του Εύζωνα : Από την Φιωτιδοφωκίδα και την Καβάλα στην Οδησσό και τη Μικρά Ασία
/ Χρήστος Δ. Αλεξόπουλος · επιμέλεια Σωτήριος Γ. Αλεξόπουλος. - Καβάλα
: Ξυράφι, 2012.
1920-Τον Ιούνιο του 1920 συστήθηκε το Λιμενικό Ταμείο Καβάλας, με

κύριο σκοπό την κατασκευή του λιμανιού. Για την εξεύρεση ιδίων πόρων
το Δημοτικό Συμβούλιο Καβάλας ενέκρινε την αύξηση των λιμενικών
φόρων στα εισαγόμενα εμπορεύματα και το δεκαπλασιασμό της
φορολογίας των εξαγόμενων καπνών, από 6 σε 60 λεπτά την οκά. Έκδοση
1920-Τη δεκαετία του 1920 οι προσφυγικοί πληθυσμοί από την
Προποντίδα και τη Μικρά Ασία, κυρίως οι ψαράδες από την Αγία
Παρασκευή του Τσεσμέ, εισάγουν τις μεθόδους της εντατικής αλιείας των
παράκτιων περιοχών (γρι-γρι, τράτες, ανεμότρατες) και το λιμάνι γίνεται
κέντρο μιας αξιόλογης αλιευτικής οικονομίας, τοπικής κλίμακας. Έκδοση
181
1920-Μια προσφυγική οικογένεια στα ορεινά της Καβάλας 1920 -

1950Συγγραφέας: Αμπεριάδης, Παναγιώτης Εκδότης: Ιστορικό και
Λογοτεχνικό Αρχείο Καβάλας.
1921-Κώστας Χατζηχρήστος : 17 χρόνια χωρίς τον «Ζήκο» που έζησε και
ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Καβάλα. Ο Αγαπημένος «Ζήκος» του
ελληνικού θεάτρου έφυγε από τη ζωή στις 3 Οκτωβρίου 2001 από
πνευμονική λοίμωξη. Τα τελευταία χρόνια έπασχε από καρκίνο, ενώ
αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα αλκοολισμού.Ο Κώστρας
Χατζηχρήστος γεννήθηκε το 1921. Οι γονείς του κατάγονταςν από
την Κωνσταντινούπολη και μετά τους τουρκικούς διωγμούς
εγκαταστάθηκαν πρώτα στην Καβάλα κι ύστερα στη Θεσσαλονίκη. Λίγο
μετά τη γέννηση του Κώστα, η πολύτεκνη οικογένειά του μετακόμισε στην
Αθήνα και εγκαταστάθηκε στην περιοχή του Παγκρατίου. ΠΡΩΪΝΗ.
1922-Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και την επακόλουθη
ανταλλαγή πληθυσμών το 1923-24, κατακλύζει την πόλη μεγάλο κύμα
Ελλήνων προσφύγων από την Ανατολική Θράκη, την Ανατολική Ρωμυλία
και τη Μικρά Ασία. Ο συνολικός αριθμός των προσφύγων που
εγκαταστάθηκαν ήταν 27.500. Αρχικά στεγάστηκαν σε παλιά
καπνομάγαζα και πρόχειρους οικίσκους αργότερα όμως δημιουργήθηκαν
νέες συνοικίες όπως τα Χίλια, τα Πεντακόσια και ο συνοικισμός Γκιρτζή,
ενώ άλλοι πρόσφυγες αποκαταστάθηκαν στα παλιά οθωμανικά σπίτια της
συνοικίας της Παναγίας. Το προσφυγικό στοιχείο μεταφύτευσε στην πόλη
τη μεγάλη πολιτιστική του παράδοση και ταυτόχρονα αποτέλεσε την
κινητήρια παραγωγική δύναμη της Καβάλας, οδηγώντας σε μεγάλη
οικονομική ανάπτυξη με κύριο μοχλό την αύξηση της καπνοκαλλιέργειας
και του καπνεμπορίου. Βικιπαίδεια.
1922-Οδυσσέας Γκιλής. Η πρόγονοί μου. Από την πλευρά του πατέρα μου
η καταγωγή είναι από τα Γανόχωρα της περιοχής Ραιδεστού. Από την
μεριά της μάνας μου από την Στέρνα. Ήλθαν στην Χαλκιδική, στην
Ποτίδαια το 1922. Από τον Πλάτανο, μέσω του λιμανιού της Ραιδεστού
και κει στην Καβάλα και ύστερα στην Θεσσαλονίκη και τελικά
Χαλκιδική. Στην Ποτίδαια.
1922-Δαλακούρα, «Θάσιοι καπνεργάτες στην Καβάλα (1922-
1953)», Θασιακά 9 (1994-1995) 157-182, της ίδιας, «Οι Θάσιοι
καπνεργάτες μέσα από το έργο του διηγηματογράφου Φώτη Πρασίνη
(1912-1973)», Θασιακά 10 (1996-1997) 265-272... Βερ. Δαλακούρα,
«Θάσιοι καπνεργάτες στην Καβάλα (1922-1953)», Θασιακά 9 (1994-
1995) 159-161, της ίδιας, «Θάσιοι μετανάστες στην Αμερική, μέσα από
182
την αλληλογραφία του Γιαξή Χ΄΄Σταμάτη (1902-1911)», Θασιακά 8

(1992-1993) 192-200. Κατά την πρώτη δεκαετία του 20ού αι. οι Θάσιοι
που εγκαταλείπουν το νησί τους ανέρχονται σε 2.500 περίπου: 1.600–
1.800 εργάζονταν ως προσωρινοί καπνεργάτες στην Καβάλα (στοιχείο
του 1906: ΑΥΕ 1907-8, αακ/Θ-Στατ., Αθήνα 9-8-1906), μερικές
εκατοντάδες διέμεναν μόνιμα στην πόλη (βλ. στην αρχή της εργασίας) και
αρκετοί είχαν μεταναστεύσει στην Αμερική (Δαλακούρα, ό.π.). Τότε η
Θάσος είχε περίπου 12.000 κατοίκους.
1922-Για να καταλάβουμε τι συνέβη πρέπει να εξηγηθεί το τι
διαδραματίστηκε στα τέλη καλοκαιριού του 1922, στις αρχές
Σεπτεμβρίου. Η ήττα του ελληνικού στρα-
τού στο μικρασιατικό μέτωπο από τις δυνάμεις του Κεμάλ Ατατούρκ
οδήγησε στη φυγή των ελληνορθόδοξων πληθυσμών της Ιωνίας, του
Πόντου και της Καππαδοκίας. Οι άνθρωποι αυτοί μετατράπηκαν σε
πρόσφυγες, που κατέφυγαν στην Ελλάδα για να σωθούν. Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
1922-Το συγκεκριμένο τέμενος συνέχισε να λειτουργεί αδιάκοπα μέχρι
και μετά τα τέλη του 1922. Μετά από αυτό το χρονικό σημείο, η
«επανίδρυση» της ευρύτερης περιοχής όπου βρίσκεται (η εκκένωση από
το μουσουλμανικό στοιχείο και η αντικατάστασή του από χριστιανούς)
οδήγησε στην εκ νέου μετατροπή του συγκεκριμένου χώρου λατρείας της
θρησκείας του παλιού κυρίαρχου σε αντίστοιχον του νέου (εν προκειμένω,
των χριστιανών). Μετά από έντονες αντεγκλήσεις, μέρος των οποίων έχει
καταγραφεί σε δημοσιεύματα τοπικών εφημερίδων στη δεκαετία του 1920,
το τέμενος (που βρισκόταν πάνω σε μάλλον προϋφιστάμενο
παλαιοχριστιανικό ναό) μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό, ο οποίος σώζει
στο «σώμα» του σημάδια, τμήματα και κατάλοιπα των
διαδοχικών του αλλαγών από χριστιανικό χώρο λατρείας σε
μουσουλμανικό και αντίστροφα. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1922-Δελτίο Κέντρου Μκρασιατικών Σπουδών. - Τόμος 9 - Σελ.84
1992 - - ... προωθούνται στήν Ανατολική Θράκη και έπιστρέφουν
στήν Ελληνική έπικράτεια μετά τή Μικρασιατική Καταστροφή, ...
"Αστική άποκατάσταση πραγματοποιείται στή Θεσσαλονίκη, στήν Αθήνα
και τόν Πειραιά, στήν Καβάλα, τή Δράμα, ...
1922-Πεγιος Γ. Α., Απο την ιστορια του συνδικαλιστικου κινηματος

Καβάλας (1922-1953). Ο.Α.Ε.Δ., 1984.«Εκτός από τα συνδικαλιστικά
γεγονότα, ο συγγραφέας αναφέρεται και στο ευρύτερο οικονομικό και
183
κοινωνικό πλαίσιο, με κύριο σημείο αναφοράς, την Καβάλα, τον καπνό

και τους καπνεργάτες. Διαγράφεται έτσι έντονα η σχέση των οικονομικών
και πολιτικών εξελίξεων με το συνδικαλιστικό καπνεργατικό κίνημα.»
1922-Τίτλος: Οι Ρώσοι «Εμιγκρέδες» της Καβάλας, 1922 - 1926

Συγγραφέας: Νικόλαος Ρουδομέτωφ Τόπος έκδοσης: Καβάλα Έτος
αρχικής έκδοσης: 2012.
1922-Το μεσαίο κλίτος έφερε κόγχη: αυτή εξείχε από το «σώμα» του ναού.
Η εκκλησία διέθετε παρεκκλήσιο του Αγίου Νικολάου. Μετά το 1922 –
1923 και μέχρι τα 1956 η πόλη διέθετε 2 ναούς του Αγίου Νικολάου και
χρειάστηκε να περάσουν 33 – 34 χρόνια για να μετονομαστεί το
παρεκκλήσιο της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Έκτοτε και μέχρι σήμερα
ονομάζεται Άγιος Φανούριος... Τα πρώτα χρόνια μετά το 1922 την
εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου υπη-
ρέτησαν από τη θέση του εφημερίου οι μακαριστοί Θεοδώρητος
Κολεσίδης και Ευστάθιος Κεκρίδης. Τον τελευταίο διαδέχτηκε από το
1957 ο π. Σταύρος Ψωμιάδης, μακαρίτης και αυτός, και αυτόν (που από το
1966 μετετέθη στην Αθήνα) ο π. Παναγιώτης Ζαχαριάδης, συνταξιούχος
πια. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1922-Η Καβάλα του 1922 ήταν μια πόλη με μεγάλες προοπτικές για να
βρεθεί απασχόληση για τους πρόσφυγες, και μάλιστα πολλοί επέλεξαν να
εγκατασταθούν εδώ, επειδή η φήμη της ως «Μέκκας του Καπνού» ήταν
ευρύτατα διαδεδομένη.
Οι συνθήκες που αντιμετώπισαν οι νέοι κάτοικοι της Καβάλας ήταν
εξαιρετικά αντίξοες. Παρά την προσπάθεια που καταβλήθηκε, οι
πρόσφυγες στοιβάχτηκαν αρχικά όπου υπήρχε διαθέσιμος χώρος: σε
καπναποθήκες, σχολεία, άδεια σπίτια, εγκαταλελειμμένα κτίρια και στο
ύπαιθρο (στο Κάστρο, σε πλατείες, ακόμη και σε ξέφωτα στις παρυφές της
πόλης). Κάποιοι εγκαταστάθηκαν προσωρινά σε σπίτια μαζί με τούς
μουσουλμάνους κατοίκους της Καβάλας, στην Παναγία και σε άλλες
συνοικίες. Δεν παρέλειψαν, βέβαια, να συστήσουν σχεδόν αμέσως
σωματεία και να προσπαθήσουν και μέσα από αυτά να διεκδικήσουν «μια
θέση στον ήλιο». Οι ονομασίες των σωματείων ήταν ενδεικτικές της
προέλευσης των μελών τους: «Παμμικρασιατικός και Βυζαντινός
Σύλλογος Προσφύγων Καβάλλας», «Σύλλογος Προσφύγων εξ
Ανατολικής Θράκης» κ.α.π Έκδοση Δήμου Καβάλας.
184
1922-1922. Έρχεται όμως η καταστροφή στο μέτωπο της Μ. Ασίας και ο

Ελληνικός Στρατός υποχρεώνεται να εγκαταλείψει τη Θράκη. Μετά την
μαζική φυγή όπως-όπως των Ελλήνων κατοίκων της Μ. Ασίας, θα
ειδοποιηθούν οι Θρακιώτες από τις Ελληνικές Αρχές να εγκαταλείψουν τα
σπίτια τους και βάσει καταρτισθέντος σχεδίου μεταφορά του πληθυσμού,
οδικώς, σιδηροδρομικώς και ατμοπλοικώς, θα μεταφερθούν στην Ελλάδα,
που τώρα τα σύνορα της είναι κατά μήκος του Έβρου ποταμού. Τα τραίνα
αρχίζουν την μεταφορά του πληθυσμού από την ενδοχώρα της Ανατολικής
Θράκης και τα πλοία από τις παραλιακές περιοχές της Προποντίδας, όσους
δεν είχαν ίδια μέσα μεταφοράς, τα μεν τραίνα μέχρι τον Έβρο, τα δε πλοία
στα λιμάνια Καβάλας, Θεσσαλονίκης και Βόλου, όπου είχαν
δημιουργηθεί κέντρα υποτυπώδους υποδοχής προσφύγων...
1922-Σε ένα διάλειμμα ρωτήσαμε τον ξεναγό του γκρουπ γιατί προτιμούν
την Καβάλα και η απάντησή του μας ξάφνιασε. Πρόκειται για ένα
τουριστικό πρακτορείο της Κωνσταντινούπολης που διοργανώνει
εκδρομές σε περιοχές που έζησαν Τούρκοι, οι οποίοι αποχώρησαν στην
ανταλλαγή το 1922-24. Οι απόγονοι αυτών των ανθρώπων ψάχνοντας τις
ρίζες τους, βρίσκονται σε περιοχές όπου εκείνη την εποχή οι παππούδες
τους ζούσαν κατά χιλιάδες και είχαν αναπτύξει στενές σχέσεις με τους
ντόπιους. Πιο συγκεκριμένα, τις τελευταίες εβδομάδες κάθε
Σαββατοκύριακο οργανώνεται εκδρομή με διανυκτέρευση στην Καβάλα
και προορισμό τον Νικηφόρο της Δράμας. Εκεί λίγο έξω από τον
Νικηφόρο την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, έζησε ένας λαϊκός
ήρωας της Τουρκίας, ο Χασάν. Οι τουρκικές παραδόσεις λένε ότι ο
αντάρτης Χασάν λήστευε τους πλούσιους και μοίραζε τα χρήματα στους
φτωχούς και κατατρεγμένους. Τελικά τον σκότωσαν Τούρκοι στρατιώτες
(Τζανταρμάδες), αλλά το όνομά του έγινε θρύλος και λαϊκό τραγούδι.
Βέβαια κατά έναν άλλο θρύλο ο Χασάν γλίτωσε και μετά την ανταλλαγή
έζησε στην Τουρκία. Θέμα Φανταστικό Α.Ε.. Από το Blogger.
1922-Μικρασιατική Καταστροφή – η Καβάλα δέχεται χιλιάδες
προσφύγων και μετατρέπεται σε προσφυγούπολη, ανάμεσα σ’ αυτούς και
πολλοί Ελληνοπόντιοι από τη Μαύρη Θάλασσα – 57% του συνολικού
πληθυσμού οι πρόσφυγες στα 1928. Το 1922 ιδρύεται και το ποδοσφαιρικό
τμήμα του συλλόγου «Φίλιπποι».
1922-Ο Κ. Βακαλόπουλος στο βιβλίου του Διωγμοί και Γενοκτονία του
Θρακικού Ελληνισμού, έκδοση Ηρόδοτος, Θεσσαλονίκη 1998, σελίδα
328, αναφέρει σε πίνακα, ότι από τον Πλάτανο πήγαν στην Καβάλα 297
οικογένειες, στο ξεριζωμό του 1922. Οι Ποτιδιανοί από τον Πλάτανο...
185
Πρόσφυγες στο λιμάνι της Ραιδεστού National Geografic 1921. Αρχικά

από Ραιδεστό Καβάλα, μετά Θεσσαλονίκη και τέλος Ποτίδαια 1922.
1923-Στα 1923 η συνοικία και όλη η «εντός των τειχών» πόλη
εγκαταλείπεται – ύστερα από την έλευση των Μικρασιατών προσφύγων
και τη Σύμβαση της Λοζάνης για την ανταλλαγή των πληθυσμών – από
τους μουσουλμάνους κατοίκους της και αρχίζει να κατοικείται
αποκλειστικά από πρόσφυγες. Τότε, δεν υπήρχε σ’ αυτήν κανένα δημόσιο
ίδρυμα πρωτοβάθμιας ή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
1923-Λίγους μήνες αργότερα, τον Ιανουάριο του 1923, υπογράφτηκε η
πρώτη στην παγκόσμια ιστορία συμφωνία ανταλλαγής πληθυσμών, αυτή
που ονομάστηκε Σύμ- βαση της Λοζάνης. Την υπέγραφαν η Ελλάδα και η
Τουρκία (ως διάδοχη κατάσταση της πάλαι ποτέ κραταιάς Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας) και οι βασικοί της όροι προέβλεπαν την ανταλλαγή των
πληθυσμών που ήταν πια ανεπιθύμητοι από τις δύο χώρες. Αυτοί ήταν:
από τη μια οι Ελληνορθόδοξοι, από τους οποίους ήθελε
να απαλλαγεί η Τουρκία (από όσους είχαν μείνει ακόμη στα εδάφη της,
αφού οι περισσότεροι είχαν καταφύγει στην Ελλάδα, όπως αναφέρθηκε)
και από την άλλη οι Μουσουλμάνοι, τους οποίους η Ελλάδα ήθελε να
στείλει στην Τουρκία, ώστε να τοποθετήσει τους Μικρασιάτες και
Πόντιους πρόσφυγες στα μέρη που θα εκκενώνονταν. Από τη μετακίνηση
εξαιρέθηκαν οι Ρωμιοί της Πόλης, της Ίμβρου και της Τενέδου και οι
Μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης (Ξάνθης και Ροδόπης), τόσο οι
Πομάκοι όσο και οι τουρκογενείς. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1923-Η πρώτη μελέτη έγινε το 1922 από τον Ιταλό μηχανικό N. Andruzzi,
αλλά απορρίφθηκε. Το 1923 συντάχθηκε νέα από τον Άγγελο Γκίνη,
καθηγητή του Εθνικού Μετσοβείου Πολυτεχνείου, διαπρεπή λιμενολόγο.
Εγκρίθηκε το 1924 και αποτέλεσε τη βάση για τα μετέπειτα λιμενικά έργα.
Η μελέτη προέβλεπε την κατασκευή δύο μεγάλων μόλων, ενός
προσήνεμου και ενός υπήνεμου. Ο πρώτος, ο σημερινός λιμενοβραχίονας,
θα άρχιζε σχεδόν από το άκρο της χερσονήσου της Παναγίας Έκδοση
1923-Υπήρξαν σε όλη την οθωμανική περίοδο και άλλα, πολλά στον
αριθμό, μουσουλμανικά τεμένη. Δεν είναι, όμως, εύκολη η ταύτισή τους
με σημερινά κτίρια, ούτε η αναπαράσταση της παλιάς εικόνας του
δομημένου χώρου. Ένα μόνο παράδειγμα νομίζουμε πως είναι αρκετό. Στη
σημερινή οδό Πουλίδου, στο σημείο της συμβολής της με την οδό Μεχμέτ
186
Αλή, υπήρχε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1950, το τζαμί του Χουσεΐν
Μπέη, που είχε ψηλό μιναρέ. Από το τζαμί, μετά το 1923, ένα μέρος έγινε
χοροδιδασκαλείο και ένα άλλο καρβουνιάρικο. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1923-Από το "Διάγραμμα Ρυμοτομίας της πόλεως Καβάλλας" του 1923,
όπως το επεξεργάστηκε η Αιμ. Στεφανίδου (βλ. χάρτη στο Αιμ.
Στεφανίδου, Η πόλη - λιμάνι της Καβάλαςκατά την περίοδο της
τουρκοκρατίας. Πολεοδομική και ιστορική διερεύνηση (1391-1912), εκδ.
Ι.Λ.Α.Κ., Καβάλα 2008.
1923-Οι πρόσφυγες που κατέφυγαν στην πόλη στα τέλη του 1922 και στις
αρχές του 1923 προέρχονταν από διάφορους τόπους. Ήταν Μικρασιάτες,
Πόντιοι, από την Ανατολική Θράκη, από άλλα μέρη της Μακεδονίας, από
τη Δυτική Θράκη· τέλος, ποσοστό τους προήλθε από τη Στερεά Ελλάδα,
τη Θεσσαλία και τη Ρωσία, όπου από τα τέλη του 1917 είχαν επικρατήσει
οι «Μπολσεβίκοι» (=πλειοψηφούντες)
κομμουνιστές του Λένιν. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1924-Ο Δήμος Καβάλλας (το διπλό λάμδα στην αναγραφή της ονομασίας
της πόλης επρόκειτο να διατηρηθεί μέχρι τα 1946) είχε ιδρυθεί με
Βασιλικό Διάταγμα το Νοέμβριο του 1918 και ανήκε, όπως όλος ο νομός
μέχρι το 1924, στο Νομό Δράμας ως «Υποδιοίκησις Καβάλλας».
Σημειώνεται ότι στο παρόν κείμενο χρησιμοποιούμε την απλοποιημένη
γραφή, ανεξάρτητα από το σε ποια περίοδο αναφερόμαστε.
Στα τέλη του καλοκαιριού του 1922, πριν από την τραγική κατάληξη της
πολεμικής προσπάθειας που διαδραματιζόταν στα εδάφη της Μικρασίας,
η Καβάλα ήταν μια σχεδόν ελληνική πόλη, αν βέβαια μιλάμε για
πληθυσμιακά δεδομένα. Για την
ακρίβεια, ήταν μια ελληνική πόλη, με κυρίαρχη την παρουσία του
χριστιανικού Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1924-Ιστορικά και τοπωνυμικά της Καβάλας. από Ορφανίδης, Κώστας
Θ., 1924-Δημοτική Βιβλιοθήκη Καβάλας, 1997.
1925-Με πρώτη χρονικά τη συμμετοχή στην κινητοποίηση για την
αποτροπή εξαγωγής ανεπεξέργαστων καπνών τον Απρίλιο του 1925 και
αργότερα, στα 1928, στη μαζική διαμαρτυρία για την εξασφάλιση της
απασχόλησης μετά την εφαρμογή της «τόγκας» (μηχανικής επεξεργασίας
των καπνών, αντί της μέχρι τότε εφαρμοζόμενης «κλασικής», δηλ. Αυτής
που γινόταν με τα χέρια), αποτέλεσαν μια σημαντική
187
«μαγιά» και δεξαμενή υποστηρικτών και ψηφοφόρων για την Αριστερά.

Βέβαια, μεγάλο μέρος των προσφύγων ήταν μέχρι τα μέσα της δεκαετίας
του 1930 πιστοί οπαδοί του Ελευθερίου Βενιζέλου. Παρά το ότι ο
Βενιζέλος ήταν αυτός που είχε ξεκινήσει τη Μικρασιατική Εκστρατεία στα
1919, η συντριπτική πλειοψηφία των προσφύγων «χρέωνε» την ήττα και –
κυρίως– τον «ξεριζωμό» στους πολιτικούς αντιπάλους του Κρητικού
ηγέτη. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1925-1925 Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης. ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΕΣ
ΑΝΑΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ. ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ. Βέροια 212
862 269 9 584, Έδεσσα 413 1.648 681 82 885, Γιαννιτσά 682 2.841 794
142 1.905, Πέλλας 3.000 15.886 29.218, Γιαννιτσών 0 13.366 22.915,
Βέροιας 1.927 0 54.255, Βέροια 25 99, Έδεσσα 214 466, Έδεσσα 1.800,
Γιαννιτσά 6.670, Βέροια 30. γ΄) Δεν αναφέρονται μετανάστες από τους
νομούς Γρεβενών, Κατερίνης και Χαλκιδικής, ενώ ελάχιστοι αποχώρησαν
από τις επαρχίες Καβάλας, Ελευθερούπολης, Ζίχνας, Βεροίας, Νότιας και
Πτολεμαιδος.
1927-ΜΑΚΙΟΣ Α.Ε. Η εταιρεία ιδρύεται στην Καβάλα ως ιδιωτική
επιχείρηση από τον Θρασύβουλο Μακιό. Η κύρια δραστηριότητα της είναι
η μεταφορά καπνού από την Καβάλα στην Θεσσαλονίκη με ιδιωτικά
φορτηγά. Θρασύβουλος, Στράτος Θωμάς. Θρασύβουλος Στράτου...
1928-Η εγκατάσταση προσφύγων στη Μακεδονία στοιχεία ανά
Προσφυγικό οικισμό. Κατά την απογραφή του 1928 η Μακεδονία είχε
2.062 συνοικισμούς (οικισμούς). Ο αριθμός των συνοικισμών ανά νομό
ήταν: 196 στη Δράμα, 571 στη Θεσσαλονίκη, 151 στην Καβάλα, 351 στην
Κοζάνη, 158 στην Πέλλα, 253 στις Σέρρες. 213 στη Φλώρινα, 148 στη
Χαλκιδική και 21 στο Άγιο Όρος.
1928-Τον 8ο αιώνα εγκαταστάθηκαν στο χωριό Βαρδαριώτες και η
ονομασία έγινε Βάρδαινα. Η φυλή αυτή γρήγορα αφομοιώθηκε από τους
γύρω πληθυσμούς και εξελληνίστηκε[1]. Στους ντόπιους κατοίκους του
Λιμνότοπου προστέθηκαν πρόσφυγες που κατέφθασαν μετά τη συνθήκη
της Λωζάνης, καθώς και πρόσφυγες καπνεργάτες από την Καβάλα που
εγκαταστάθηκαν εκεί μετά τις καπνεργατικές κινητοποιήσεις της περιόδου
1928 - 1934.Βικιπαίδεια.
1928-H Καβάλα (στους αρχαίους χρόνους «Νεάπολις», στο Βυζάντιο
«Χριστούπολις» και έως το 1928 «Καβάλλα») είναι πόλη της Μακεδονίας,
έδρα του δήμου Καβάλας και πρωτεύουσα της Περιφερειακής Ενότητας
188
Καβάλας στην Ανατολική Μακεδονία. Αποτελεί επίσης έδρα της Ιεράς

Μητροπόλεως Φιλίππων, Νεαπόλεως και Θάσου.Βικιπαίδεια.
1929-Με το μειοδοτικό διαγωνισμό του Ιουλίου 1928 το έργο ανατέθηκε
στην Ανώυμη Εταιρεία Θαλασσίων και Υδραυλικών Έργων (ΕΡ-ΘΑ). Το
Μάρτιο του 1929 υπογράφηκε η σύμβαση και στις αρχές Νοεμβρίου
έγιναν τα εγκαίνια από τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, με τη
συμμετοχή χιλιάδων κατοίκων. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1929-ΠΡΟΣΦΟΡΑ TΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ Α. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ

ΤΟΥ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ Οι πρόσφυγες βουλευτές,
πολιτευτές και γερουσιαστές μαζεύτηκαν στη Θεσσαλονίκη στα τέλη του
1929 και συνέταξαν εκτενές υπόμνημα προς τον τότε πρωθυπουργό Ε
Βενιζέλο με το οποίο κατέρριπταν την επικρατούσα αποψη ότι οι
πρόσφυγες του 1922 και προγενέστεροι πρόσφυγες ήταν «βάρος» που
«όλο ζήταγε από το Ελληνικό κράτος».
Η εισήγηση γίνηκε από τον βουλευτή Καβάλας Σταύρο Νικολαίδη και
δημοσιεύθηκε στο «Ελεύθερο Βήμα» την 5η και 6η Ιανουαρίου
1930.Τα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά και αφορούν την περίοδο από το
1922 μέχρι και το 1929 επτά μόλις χρόνια μετά την Μικρασιατική
καταστροφή.
1929-Ουμβέρτος Αργυρός (ζωγράφος – καθηγητής Ανωτάτης Σχολής

Καλών Τεχνών το 1929, μέλος της Ακαδημίας Αθηνών το 1959).
1930-Η Αντιγόνη Βαλάκου (Καβάλα 1930-12 Νοεμβρίου 2013) ήταν μία
από τις σημαντικότερες πρωταγωνίστριες της ελληνικής δραματικής
σκηνής του θεάτρου αλλά και του κινηματογράφου. Βικιπαίδεια.
1934-Αρχαιολογία - Τεύχη 94-96 - Σελ.120 2005 - - ΣαμοΘράκη, έθεσε
επιτακτικά την ανάγκη να στεγαστούν και να αναδειχθούν τα αρχαία
στην Ανατολική Μακεδονία. Έτσι στα 1934 ιδρύεται η Εφορεία
Αρχαιοτήτων Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, με έδρα την Καβάλα.
1935-Τον ίδιο καιρό (περίπου στα 1935), διευθυντής του 7ου Δημοτικού
Σχολείου ήταν ένας άλλος πρόσφυγας, ο Πετμεζίδης,. Σχετικά μικρός
αριθμός παιδιών που γεννήθηκαν αμέσως μετά την έλευση των
προσφύγων και φοίτησαν στα σχολεία της Παναγίας συνέχισαν τις
σπουδές τους στο Γυμνάσιο. Το ποσοστό των αγοριών ήταν μεγαλύτερο
από αυτό των κοριτσιών. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
20ος -Μέχρι το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα το σύνολο σχεδόν των
μουσουλμάνων της Καβάλας κατοικούσε στις τρεις συνοικίες της
189
περίκλειστης χερσονήσου, που είχαν εξαντλήσει τα όριά τους. Τότε

αρχίζουν να δημιουργούνται οι νέες, εκτός των τειχών, μουσουλμανικές
συνοικίες, με πρώτη τη Γενή Μαχαλέ (από τα Δικαστήρια μέχρι το
Σούγιολου). Όμως η χερσόνησος της Παναγίας, η παλιά πόλη γενικότερα,
εξακολουθούσε να είναι ο κατεξοχήν ζωτικός χώρος των μουσουλμάνων:
Εκεί βρίσκονταν τα περισσότερα θρησκευτικά τους κέντρα και τα
περισσότερα σχολεία τους, εκεί ήταν η έδρα των διοικητικών αρχών της
πόλης, ακόμη και
μετά το 1890, εκεί διέμενε η παραδοσιακή μουσουλμανική αριστοκρατία
μέχρι τα τέλη της τουρκοκρατίας. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
20ος -Η εμπορική ανάπτυξη είναι θεαματική: Στις αρχές του 20ού αιώνα η
Καβάλα είναι το κορυφαίο εξαγωγικό λιμάνι της Μακεδονίας.
Γύρω στα 1910 η ετήσια αξία των εξαγωγών του εγγίζει τα 2,5
εκατομμύρια αγγλικές λίρες και είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή της
Θεσσαλονίκης (περίπου 1,5 εκατομμύριο). Στο εξαγωγικό εμπόριο του
λιμανιού συμμετέχουν περισσότερα από 30 κράτη. Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
20ος -Στις αρχές του 20ού αιώνα ο χεδίβης της Αιγύπτου Αμπάς Χιλμί
αγόρασε το άχρηστο φρούριο από τη στρατιωτική υπηρεσία των Τούρκων
για να εγκαταστή- σει Βιομηχανική και Βιοτεχνική Σχολή, σχέδιο που δεν
υλοποιήθηκε. Για τελευταία φορά η ακρόπολη χρησιμοποιήθηκε στη
διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου από τα στρατεύματα των
κατακτητών. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 το κάστρο περιήλθε,
κατόπιν αγοράς (70.000 δρχ.), στην κυριότητα του Δήμου
Καβάλας.Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1928-Προσφυγικοί συνοικισμοί-ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΠΕΡΙΠΑΤΟΙ ΣΤΗΝ
ΚΑΒΑΛΑ’. Συνοικισμός Χιλίων Κιουτσούκ Ορμάν). Η ονομασία ...
Χτίστηκε το 1928 με πρωτοβουλία του Δημήτρη Πεχλιβάνογλου,
προέδρου του εποικισμού Καβάλας.
1928-Στα 1928 η Καβάλα είχε υπερδιπλασιάσει τον πληθυσμό της σε
σχέση με το 1920. Έφτασε τους 50.852. Οι πρόσφυγες κυριαρχούσαν. Οι
«γηγενείς», αυτοί δηλαδή που διέμεναν στην πόλη προ του 1922, ήταν
μόλις 10.598 (ποσοστό 21%), οι πρόσφυγες έφταναν τους 28.927
(ποσοστό 57%) και οι μετανάστες από άλλες περιοχές (μαζί με κάποιους
αλλοδαπούς) ήταν 11.327 (ποσοστό 22%). Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1928-Στο διάστημα 1928-1932 η εβδομαδιαία αμοιβή των καπνεργατών
κυμάνθηκε από 60 έως 125 δραχμές, ενώ κατά τη διάρκεια της δικτατορίας
190
του Μεταξά έφτασε στις 500 δραχμές. Ακόμη, το καθεστώς φρόντισε να

λάβει φιλεργατικά μέτρα, όπως ήταν η καθιέρωση του οκταώρου, η
διατήρηση της τιμής του ψωμιού σε σχετικά χαμηλά επίπεδα, η ασφάλιση
των εργαζομένων κ.α.π. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1929-Τον Οκτώβριο του 1929 καταρρέει το Χρηματιστήριο της Νέας
Υόρκης και ξε- κινά μια αλυσιδωτή κρίση πού ταλάνισε για μερικά χρόνια
όλον τον καπιταλιστικό κόσμο (μιλούμε για χώρες με καπιταλισμό, αφού
έχει από το 1917 δημιουργηθεί το πρώτο σοσιαλιστικό κράτος στον κόσμο,
η Σοβιετική Ρωσία). Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1930-Στα τείχη της χερσονήσου ανοίγονται δύο πύλες. Η μία –η Ορτά
Καπουσού, δηλ. Μεσαία Πύλη, κατά την ονομασία του Εβλιγιά
Τσελεμπή– βρισκόταν στην οδό Θ. Πουλίδου, σχεδόν στη συμβολή του
χερσαίου με το παράλιο τείχος. Ήταν η μόνη που συνέδεε τον εσωτερικό
περίβολο, τον κατεξοχήν
χώρο κατοίκησης, με τον εξωτερικό περίβολο, το χώρο της αγοράς.
Κατεδαφίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1930 για τη διαπλάτυνση της
οδού. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1934-Η κρίση έφτασε και στην Ελλάδα και επηρέασε δραματικά την
οικονομία της. Η χώρα χρεωκοπεί στα 1932 και μετά την υπέρβαση της
κρίσης,
στα 1934, εφαρμόζεται η λεγόμενη «πολιτική της αυτάρκειας»: αυτό
σήμαινε ότι εφαρμόστηκε μείωση των εισαγωγών τροφίμων, με
παράλληλη
αύξηση της σιτοπαραγωγής. Το διάστημα, όμως, της κρίσης ήταν μία
οδυνηρή περίοδος, με ανεργία, ανέχεια και στερήσεις. Η κατάσταση ήταν
τόσο
άσχημη, που στην Καβάλα χρειάστηκε να λειτουργήσουν λαϊκά συσσίτια.
Γυναίκες που ήταν καπνεργάτριες - ασφαλισμένες του Ταμείου
Ασφαλίσεως Καπνεργατών (Τ.Α.Κ.) έδιναν το βιβλιάριό τους σε άλλες,
που μέχρι τότε ήταν οικοκυρές, ώστε οι τελευταίες να κάνουν κάποιο
μεροκάματο, που ήταν τόσο απαραίτητο για την επιβίωση. Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
1934-Βασίλης βασιλικός. Γεννήθηκε στις 18 Νοεμβρίου 1934 στα
Ποταμούδια Καβάλας ενώ οι γονείς του κατάγονταν από τη Θάσο, είχε
και μία αδελφή την Έλζα Βασιλικού. Αποφοίτησε από το Λύκειο
Καρυωτάκη στην Καβάλα, τη Σχολή Βαλαγιάννη (Θεσσαλονίκη) και το
191
Αμερικάνικο Κολλέγιο Ανατόλια. Στη συνέχεια σπούδασε Νομικά στο

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και σκηνοθεσία τηλεόρασης
στη δραματική σχολή του Πανεπιστημίου Γέιλ (Drama School - SRT) στο
Νιού Χέιβεν του Κονέκτικατ της Νεας Υόρκης (ΗΠΑ). Από το 1967 μέχρι
το 1994 έζησε και εργάστηκε στο εξωτερικό (Ιταλία, Γαλλία, Νέα Υόρκη,
(τα πρώτα 7 χρόνια εξόριστος από τη χούντα) με ένα τριετές διάλειμμα
(1981-1984). Βικιπαίδεια.
1934-1.4.1934: αναλαμβάνει στην Καβάλα δήμαρχος ο Μήτσος
Παρτσαλίδης, πρώτος εκλεγμένος «κόκκινος» δήμαρχος στην ελληνική
ιστορία με 3780 ψήφους.
1934-Το μεκτέμπ έχει άνεξάρτητη πρόσβαση άπευθείας άπό τό δρόμο στό
χώρο εισόδου του πού είναι κα:ά 20 έκ. πιό χαμηλά. Μέ τή διάνοιξη τής
Θ. Πουλίδου τό 1934 έγιναν άρκετές τροποποιήσεις στις προσβάσεις όλων
αυτών τών χώρων. Κατεδαφίστηκαν ή αρχικά κύρια είσοδος τοϋ ίμαρέτ,
πού ήταν τοποθετημένη κάθετα στή σημερινή, καί ό αντίστοιχος
προθάλαμος της, πού καλυπτόταν μέ σφαιρικό θόλο καί βρισκόταν σέ
έπαφή μέ τά κατεδαφισμένα επίσης σήμερα δωμάτια τής άνατολικής
πτέρυγας τού νεότερου μεντρεσέ. Ή άρχική αύτή διάταξη φαίνεται
μάλιστα σέ φωτογραφία τού 1919 (πίν. 15α). Στή θέση τους καί σέ
συνέχεια τού αύλότοιχου, μέ μικρότερο όμως πάχος άπό αύτόν, κτίστηκε
νέα τριπλή είσοδος καί στό υπέρθυρο τής μεσαίας θύρας μέσα σέ μικρού
βάθους εσοχή έπανατοποθετήθηκε ή κτητορική επιγραφή (πρόσφατη
φωτογραφία πίν. 19β-άπό τήν ίδια γωνία)... Ό τελευταίος διευθυντής τοϋ
Ίμαρέτ ήταν ό Χουσεΐν Φάχμι μπέης, βλ. τοπική έφημ. «Πρωινά Νέα», 9-
10-1934 πού πρέπει να έγκαταστάθηκε έδώ μετά τήν άπελευθέ- ρωση τής
Θάσου, τήν περίοδο πού ή Αίγυπτος έξακολουθοϋσε νά εισπράττει φόρους
άπό τό νησί καί όπου παρέμεινε, όπως λέγεται, μέχρι τό θάνατό του (1950
περίπου).
1934-Η κρίση ξεπεράστηκε και δεν πήρε τις διαστάσεις που έλαβε στη
Δυτική Ευρώπη, αλλά η πολιτική ζωή της χώρας είχε αποκτήσει ένα
καινούριο χαρακτηριστικό: την πολιτική και εκλογική ισχυροποίηση του
Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδας. Στις 11 Φεβρουαρίου του 1934
η Καβάλα
εξέλεξε τον πρώτο κομμουνιστή δήμαρχο στην ιστορία της Ελλάδας, το
συνδικαλιστή καπνεργάτη Μήτσο Παρτσαλίδη. Το παράδειγμα της
Καβάλας ακολούθησαν μερικές εβδομάδες αργότερα, στις 18 Μαρτίου, οι
Σέρρες και μερικές δεκάδες χωριά σε όλη την Ελλάδα. Η Αριστερά
πρόβαλλε απειλητική, αλλά οι εξελίξεις υπήρξαν αρνητικές τόσο γι’
αυτήν, όσο και για την κοινοβουλευτική δημοκρατία. Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
192
1935-Greek Colonisation: An Account of Greek Colonies and Other ...-

G.R. Tsetskhladze - 2008 - Praktika 1935, 29–42. ——. 1936a:
'Νεάπολις—Χριστούπολις—Καβάλα'. Aephem 1936, 1–48. ——. 1936b:
'Ανασκαφή εν Καλαμίτσα Καβάλας'. Praktika 1936, 74–81. ——. 1937:
'Ανασκαφή εν Καβάλα και Καλαμίτσα'. Praktika 1937, 59–67.
1935-Στα 1935 η Δημοκρατία έδωσε – μετά από 11 χρόνια- τη θέση της
στη Βασιλεία, η οποία επανήλθε με ένα νόθο δημοψήφισμα. Μετά την
επάνοδο του βασιλιά Γεωργίου και τις διαδοχικές κυβερνητικές κρίσεις,
τη διακυβέρνηση της χώρας ανέλαβε η δικτατορική κυβέρνηση του
Ιωάννη Μεταξά (Αύγουστος 1936). Λίγο πριν την επιβολή της δικτατορίας
ξέσπααν μεγάλες απεργιακές κινητοποιήσεις. Μάλιστα, είχε
προγραμματιστεί
πανελλαδική πανεργατική απεργία για τις 5 Αυγούστου. Η απεργία δεν
έγινε ποτέ, αφού στις 4 Αυγούστου ο Μεταξάς - που κυβερνούσε ήδη από
το Μάρτιο του 1936 «εν λευκώ», με την εξουσιοδότηση της Βουλής και
με μοναδική φωνή αντίδρασης αυτή των κομμουνιστών - επέβαλε
δικτατορία, με τη σύμφωνη γνώμη του Γεωργίου. Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
1936-Praktika tēs Akadēmias Athēnōn - Τόμος 19 - Σελίδα 120
Akadēmia Athēnōn - 1949 - ... δεν πρόκειται περί της έν Μακεδονία
πόλεως Καβάλας, ήτις επέχει που την θέσιν τής μεσαιωνικής
Χριστουπόλεως' πρβ. έπ' έσχατων Γεώργ. Μιχαλίδην, Νεάπολις,
Χριστούπολις, Καβάλα. Μέρος Λ'», έν τή «Αρχαιολογική Έφημερίδι»
1936, σ.
1936-Historia tēs Makedonias kata tous mesous chronous (285-1354)
Geōrgios Iōannou Theocharidēs - 1980 - Καβάλας), διήρχετο τα Στενά τοϋ
Άκοντίσματος και έφθανε διά τής Τραϊανουπόλεως (πόλεως δυτικώς τοϋ
Έβρου, έξαφχνισθείσης), των 'ΐψάλων, τής Κεσσάνης, των ... Βλ. Γ.
Μπακαλάκη, «Νεάπολις-Χριστούπολις-Καβάλα», Άρχ. Έφημερ. 1936 ...
1936-Παρά τον αντιλαϊκό του χαρακτήρα, το καθεστώς Μεταξά
μερίμνησε για την αντιμετώπιση της ανεργίας. Υφυπουργός Εργασίας
τοποθετήθηκε
ένας πρώην καπνεργάτης, με συνδικαλιστική δράση στην Καβάλα, ο
Αριστείδης Δημητράτος. Ο τελευταίος προσπάθησε να καταστήσει το
όνομά
193
του συνώνυμο της κρατικής μέριμνας για τούς εργάτες. Βέβαια, η

προσπάθεια αυτή αποσκοπούσε στην εκτόνωση της λαϊκής καχυποψίας
απέναντι στο καθεστώς και στην αντιμετώπιση της επίδρασης που
άσκουσε η ιδεολογία της Αριστεράς και γενικότερα της Δημοκρατίας στις
εργατικές μάζες. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1936-Hē en Athēnais Archaiologikē Hetaireia: hē historia tōn 150
chronōn ...Vasileios Ch Petrakos - 1987 - Νεάπολις-Χριστούπολις-
Καβάλα, 1936, 1. Αρχαία εύρήματα εκ Νέου Σκοποΰ (Σερρών), 1936,
Χρονικά, 14. ΟΙ τελευταιοι Κομνηνοί εξ επιγραφής τής Καβάλας, 1937,
464. (μετά Μυλωνά, Γ.): Γαληψός Θασίων εμπόριον, 1938, 53. Έκ τοΰ
ίεροΰ τής ...
1936-Praktika tēs en Athēnais Archaiologikēs Hetairias apo ... mechri
...Archaiologikē Hetaireia - 1938 - ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΕΝ ΚΑΒΑΛΑ ΚΑΙ
ΚΑΛΑΜΙΤΣΑ , Εν Καβάλα-Την παράθεσιν ολίγων σχετικώς οστράκων
εν τη μελέτη ημών «Νεάπολις-Χριστούπολις- Καβάλα» (ΑΕ 1936, σ. 7
εικ. 9), καθώς και την υπόθεσιν, ότι το ιερόν της Παρθένου Θεάς έπρεπε
να ...
1936-Makedonika: syngramma periodikon tēs Hetaireias
Makedonikōn Spoudōn 1986 - 1, και Γ. Μπακαλάκης Νεάπολις-
Χρυστούπολις-Καβάλα, Α. Ε. 1936, σ. 6,8 σημ. 1, γιά τό τελευταίο Φ.
Μαλούχου-8. Ή ακρόπολη τής Καβάλας, Πρακτικά τοΟ Α' τοπικού
Συμποσίου, «Ή Καβάλα καί ή περιοχή της», Θεσσαλονίκη 1980, ...
1936-Praktika tēs en 'Athēnais 'Archaiologikēs Hetaireias Σελίδα 41
Archaiologikē Hetaireia - 1936 - Είς αυτούς και είς το τμήμα «τοΰ επί
θράκης φόρου» άναφέρεται πάντοτε ή Νεάπολις παρ' Αντισάραν... Περί
τής πόλεως αυτής έτοιμάζω έκτενεστέραν πραγματείαν έπι τή βάσει τών
έν Καβάλα άρχαιολογικών ερευνών κα'ι ευρημάτων μου.
1936-"Μου θύμισαν την Καβάλα του '36". Ο Φ. Σισμανίδης, που ήταν
παρών στην επίθεση της Αστυνομίας κατά των καπνεργατών, μιλά στο "Ρ"
για το πώς στο τέλος συμφιλιώθηκαν στρατός και εργάτες Μια ανθρώπινη,
περίπου βιογραφική, επιστολή, που είναι ταυτόχρονα καταγγελία του
τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίστηκαν προχτές οι συνταξιούχοι, έφτασε
χτες στα χέρια μας από την Καβάλα. Αποστολέας ο Φώτης
Σισμανίδης,συνταξιούχος, αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης κι ένας από
τους στυλοβάτες του συνδικαλιστικού κινήματος στην Καβάλα.Και ως
αγωνιστής και βιοπαλαιστής, ο 72χρονος Φώτης Σισμανίδης έζησε πολλά.
Μπορεί σήμερα να έχει άσπρα μαλλιά και λιγότερη δύναμη, αλλά έχει
194
εξίσου καλή μνήμη και αγωνιστικό ενδιαφέρον. Και αυτό που θα

παραμείνει άσβεστο στη μνήμη του και στη μνήμη της Καβάλας είναι η
μεγάλη πανεργατική απεργία του 1936 στην Καβάλα. Δεκαπέντε χρόνων
τότε ο Φώτης, που είχε μπει στη βιοπάλη ήδη από τα δέκα του χρόνια,
πουλώντας εφημερίδες, έζησε την επίθεση της αστυνομίας εναντίον των
εργατών που αγωνίζονταν να μη φύγουν τα καπνά ανεπεξέργαστα και
μείνουν έτσι δώδεκα χιλιάδες καπνεργάτες και καπνεργάτριες χωρίς
δουλιά. "Θυμάμαι σαν σήμερα την επίθεση της Εφιππης Αστυνομίας.
Στήσαμε οδοφράγματα για να τους αντιμετωπίσουμε. Ρίχναμε μπουκάλια
από γκαζόζες στα άλογα των έφιππων. Αυτά γλιστρούσαν κι έπεφταν
κάτω. Μετά απ' αυτό η Αστυνομία αναγκάστηκε να καλέσει το Στρατό,
που βρισκόταν 16 χιλιόμετρα μακριά, στην Ελευθερούπολη, για να μας
αντιμετωπίσει. Δεν έγινε όμως, αυτό. Οταν ο λόχος έφτασε, οι στρατιώτες
αρνήθηκαν να χτυπήσουν τους απεργούς. Στρατός κι εργάτες
συμφιλιώθηκαν και ο στρατηγός διέταξε την αποχώρηση του Στρατού".
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ.
1936-Γ.Μπακαλάκης,"Νεάπολις,Χριστούπολις, Καβάλα", ΑΕ\926, 1 κέξ.
D. Lazaridis, Thasos and its Peraea, Athens 1971, 36 κέξ... CoIIart,
Philippes, 85* Γ. Μπακαλάκης, "Ανασκαφή εν Καβάλα: και τοις πέριξ",
ΠΑΕ 1938, 75-102: Έ. Γιούρη, ΑΔ 20 (1965)Β3 447-51: Έ. Γιούρη- Χ.
Κουκούλη- Χρυσανθάκη,ΑΔ24 (1969) 350-1.
1936-Greek Colonisation: An Account of Greek Colonies and Other
...G.R. Tsetskhladze - 2008 - - Praktika 1935, 29–42. ——. 1936a:
'Νεάπολις—Χριστούπολις—Καβάλα'. AEphem 1936, 1–48. ——.
1936b: 'Ανασκαφή εν Καλαμίτσα Καβάλας'. Praktika 1936, 74–81. ——.
1937: 'Ανασκαφή εν Καβάλα και Καλαμίτσα'. Praktika 1937, 59–67.
1936-Archaiologikon deltion: Meletai. Meros A- Τόμος 53 - Σελίδα 388
2002 - Την πρώτη σημαντική έρευνα για τις οχυρώσεις της Καβάλας
οφείλουμε στον Γ. Μπακαλάκη, ο οποίος στη μελέτη του Νεάπολις-
Χριστούπολις-Καβάλα, ΑΕ 1936, σ. 1-481, προχώρησε σε θεμελιώδεις
παρατηρήσεις για τα τείχη, διέκρινε ορισμένες ...
1938-Ο επιθεωρητής Λέανδρος Ρακιτζής γεννήθηκε στην Καβάλα Κι
όμως ο φόβος και ο τρόμος της Δημόσιας Διοίκησης γεννήθηκε στην
Καβάλα.
Να τι λέει το βιογραφικό του: Γεννήθηκε το 1938 στην Καβάλα όπου
υπηρετούσε ως δικαστής ο πατέρας του Τριαντάφυλλος Ρακιντζής.
195
Αμφότεροι οι γονείς του Τριαντάφυλλος Ρακιντζής και Μαρία Μοναχού

κατάγονται από τη Σάμο.
Τελείωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στη Χίο και εισήχθη στη Νομική
Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1957, απ’ όπου έλαβε το πτυχίο της
Νομικής το 1962, στη συνέχεια δε έλαβε το πτυχίο του Τμήματος
Πολιτικών και Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Παρακολούθησε μεταπτυχιακές σπουδές στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο στο
King’s Kollege του Λονδίνου. Το 1964 διορίσθηκε Δικηγόρος Αθηνών, το
1966 πέτυχε στο διαγωνισμό έμμισθων παρέδρων τακτικής δικαιοσύνης
και τοποθετήθηκε πάρεδρος στο Πρωτοδικείο Αθηνών, Πρωτοδίκης το
1968 στο Πρωτοδικείο Ηρακλείου, στη συνέχεια το έτος 1971 μετατέθηκε
ως Πρωτοδίκης στο Πρωτοδικείο Αθηνών, όπου υπηρέτησε σε διάφορα
τμήματα εμπράγματου, ενοχικού και δημοσίου και το έτος 1977
υπηρέτησε ως εισηγητής πτωχεύσεων. Το έτος 1979 προήχθη σε Πρόεδρο
Πρωτοδικών Κατερίνης, το δε έτος 1980 μετετέθη ως Πρόεδρος
Πρωτοδικών Αθηνών. Το έτος 1983 προήχθη σε Εφέτη Πατρών, το δε έτος
1984 μετετέθη ως Εφέτης στο Εφετείο Αθηνών και υπηρέτησε στο
Εργατικό Τμήμα. Υπηρέτησε ως μέλος της Διοικήσεως του Εφετείου. Το
1993 προήχθη ως Πρόεδρος Εφετών Χανίων μέχρι του έτους 1996, όταν
μετατέθηκε στο Εφετείο Ναυπλίου και το έτος 1997 στο Εφετείο Αθηνών
και υπηρέτησε ως Πρόεδρος του Εργατικού Τμήματος. Κατά τη διάρκεια
της θητείας του ως δικαστής, τοποθετήθηκε ως Πρόεδρος σε διάφορα
υπηρεσιακά και πειθαρχικά συμβούλια, το δε έτος 1994 κληρώθηκε ως
μέλος του Ειδικού Δικαστηρίου στην υπόθεση ΑΓΕΤ-Ηρακλής κατά του
τέως πρωθυπουργού κ. Μητσοτάκη και διεξήγε ως αναπληρωτής
ανακριτής την ανάκριση και στη συνέχεια ως εισηγητής εξέδωσε το
σχετικό Βούλευμα βάσει του οποίου έπαυσε λόγω παραγραφής η ποινική
δίωξη. Επίσης προήδρευσε ως Πρόεδρος στο Μικτό Ορκωτό Εφετείο που
δίκασε την πολύκροτη υπόθεση για ανθρωποκτονία του Ι. Βαγιωνή. Το
έτος 1998 προήχθη σε Αρεοπαγίτη και τοποθετήθηκε στο Β’ Τμήμα του
Αρείου Πάγου, απ’ όπου παραιτήθηκε το έτος 2004 και διορίσθηκε με
πράξη του Υπουργικού Συμβουλίου ως Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας
Διοίκησης, ως προσωπικότητα αγνωσμένου κύρους. Κατά τη διάρκεια της
θητείας του ως Αρεοπαγίτης συμμετείχε ως μέλος για τρία έτη στο
Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο και εκτέλεσε καθήκοντα Επιθεωρητή
Αρεοπαγίτη στην Ε’ Δικαστική Περιφέρεια.
1939-Στήν τοπογραφική άποτύπωση τής 11-3-1939 (άνατύπωση 7-3-
1963) δίνεται τό περίγραμμα τού συγκροτήματος,
συμπεριλαμβανομένων καί τών δωματίων τής άνατολικής πτέρυγας του
196
δεύτερου μεντρεσέ καί τής άρχικής είσόδου τού ίμαρέτ. Προ- τείνεται
συγχρόνως ή νέα ρυμοτομική-οίκοδομική γραμμή γιά τή διάνοιξη τής
όδοϋ Ζαλόγγου, όπως ονομαζόταν τότε, ή σημερινή όδός Θ. Πουλίδου (σχ.
1 σ. 204).
1939-1945-Δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος. Συγκριτική ημερομηνία.
1940-Παρά την τελική επιβολή της «τόγκας» οι καπνεργάτες συνέχισαν να
είναι ικανοποιητικά αμειβόμενοι μέχρι το 1940. Το ότι η κυβέρνηση
Μεταξά προχώρησε σε συμφωνία με τη Γερμανία για την εφαρμογή του
συστήματος «κλήριγκ» (αντι-
πραγματισμού, δηλαδή ανταλλαγής γεωργικών προϊόντων με μηχανήματα
και βιομηχανικά προϊόντα) συνέβαλε στη σταθερότητα της
καπνεπεξεργασίας και στη διατήρηση του ικανοποιητικού επιπέδου των
αμοιβών. Αυτό διευκόλυνε μεγάλο αριθμό προσφύγων, οι οποίοι ήταν
καπνεργάτες, στην αγορά σπιτιών και στη βελ-
τίωση της ποιότητας ζωής.
Ο πόλεμος του 1940– ’41 και η τρίτη βουλγαρική κατοχή, η οποία
επιβλήθηκε στην Καβάλα μετά την ήττα από τους Γερμανούς και την
απόδοση της περιοχής της Ανατολικής Μακεδονίας στη σύμμαχο των Ναζί
Βουλγαρία, οδήγησε σε μια έα οδυνηρή περιπέτεια τους κατοίκους της
πόλης. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1940-Epitomo geōgraphiko lexiko tēs Hellados- Σελίδα 273 Michaēl
Stamatelatos, Phōteinē Vamva-Stamatelatou - 2001 - Πέρινθος, Καβάλα
η, (έως 1940 Καβάλλα, αρχ. Νεάπολις, βυζ. Χριστούπολις.) Πόλη της
Ανατολικής Μακεδονίας, πρωτ. ν. Καβάλας, δ. Καβάλας (έως 1997 επ.
και δ. Καβάλας)· κάτ. 1928 49.980. 1940 49.667, 1951 42.102. 1961
44,517, 1971 ...
1941-Η βουλγαρική παρουσία στην Καβάλα αλλά και σε ολόκληρη την
Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη με τη μορφή στρατιωτικής κατοχής
κατά τη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου ήταν αποτέλεσμα
διπλωματικής συνεννόησης μεταξύ Γερμανίας και Βουλγαρίας και μία
παραχώρηση εκ μέρους της πρώτης για την προσχώρηση της δεύτερης
στον Άξονα. Η εισβολή άρχισε στις 20 Απριλίου 1941 και μέχρι τις 15
Μαΐου είχε καταληφθεί από τους Βουλγάρους όλη η παραχωρηθείσα
περιοχή. Ο βουλγαρικός κατοχικός στρατός προέβη συστηματικά σε
διάφορα περιοριστικά μέτρα με στόχο την ελαχιστοποίηση της παρουσίας
της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού. Η περιοχή τελικά
απελευθερώθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου 1944. Βικπαίδεια.
197
1941-Ιστορία της Καβάλας kaval.kav.sch.gr/. Την περίοδο ‘41-’44 η

Καβάλα βρίσκεται υπό βουλγαρική κατοχή και πολλοί κάτοικοί της
γνωρίζουν την ομηρία και τα βασανιστήρια.
1941-Ιστορία του Ελληνικού Εθνους: Σύγχρονος ελληνισμός από το 1941
έως ...Geórgios Cristópoulos, Ioánnis Bastiás, Euangelos Kofos - 1941 ...
Σερρών και σταδιακά εξάπλωσε την επιρροή του στη Λεκάνη και
το Κοτζά-Ορμάν μεταξύ Δράμας, Ξάνθης και Καβάλας. ... εθνικού
φρονήματος του πληθυσμού και επομένως και της ελληνικότητας
στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη ...
1941-1941 – 1944: βουλγάρικη κατοχή σε Αν. Μακεδονία και Θράκη.
Εξόντωση των Εβραίων της Καβάλας.
1941-Στην Καβάλα ζούσε από τα τέλη του 16ου αιώνα μια ακόμη
πληθυσμιακή ομάδα, μια εθνοθρησκευτική κοινότητα. Οι Εβραίοι, που
στα 1941 ήταν ένα οργανικό κομμάτι της ζωής της. Ήταν πια οι Έλληνες
Εβραίοι της Καβάλας και ζούσαν στην
περιοχή της Παναγίας, του Αγίου Γεωργίου και της Αγίας Βαρβάρας.
Ασχολούνταν με το εμπόριο και τη βιοτεχνία, καθώς και την
καπνεπεξεργασία: υπήρχαν πλούσιοι καπνέμποροι, αλλά και πολλοί
καπνεργάτες. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1943-Είχαν Συναγωγή και σχολείο. Τα σχέδια της ναζιστικής Γερμανίας,
όμως, άλλα προέβλεπαν: και αυτοί, μαζί με τους ομόθρησκούς τους της
υπόλοιπης κατεχόμενης Ευρώπης, δεν είχαν θέση στην προοπτική της
«Νέας Τάξης».
Έπρεπε να λείψουν. Σε στενή συνεργασία με τη Βουλγαρία υλοποιήθηκε
το σχέδιο της εξόντωσης. Οι Βούλγαροι τους κατέγραψαν, τους επέβαλαν
περιορισμούς και τελικά τους συνέλαβαν και τους απήγαγαν, το βράδυ της
3ης προς 4η Μαρτίου 1943. Μεταφέρθηκαν με τραίνα στην Πολωνία, δήεν
για να εργαστούν εκεί. Από μια κοινότητα 2.500 χιλιάδων ψυχών δεν
επέστρεψε κανείς. Μόνοι επιζήσαντες ήταν μερικοί νεαροί Εβραίοι, που
ερ-
γάζονταν σε καταναγκαστικά έργα στη Βουλγαρία. Από το Δεκέμβριο του
2003, όταν πέθανε ο τελευταίος, ο καπνέμπορος Σαμπετάι Τσιμίνο, που
ήταν ένας από αυτούς τους νεαρούς της Κατοχής, η Καβάλα δεν έχει
κανέναν Εβραίο κάτοικο. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
198
1943-Annuario pontificio per l'anno ... pubblicazione ufficiale- Σελίδα

370 1942 - Peloponneso II - m. Patrasso. o Cristopoli (Cavala),
Christopolis, Christopolitan (us) - pr. Macedonia II - m. Filippi. of . . .
Croe (Crota), Croae, Croen (sis) – pr. Epiro Nuovo - 370 LA
GERARCEIIA CATTOLICA - o.
1944-Στην Καβάλα, οι μηνύσεις και οι διώξεις εναντίον του Παρτσαλίδη
και των συνεργατών του ήταν πάμπολλες και οδήγησαν τελικά στην
έκπτωση του «κόκκινου Δημάρχου» και στην επιβολή άλλης από τη
θέληση των εκλογέων. Τέσσερις από τους δημοτικούς συμβούλους της
«κόκκινης» πλειοψηφίας, εκτοπίσθηκαν και – αφού έμειναν 7 χρόνια στην
εξορία ή στη φυλακή - παραδόθηκαν στα 1941, από τα απομεινάρια του
καθεστώτος
Μεταξά, στους Γερμανούς. Ήταν οι Δημοσθένης Μακέδος, Νίκος
Νεγρεπόντης, Γιώργης Μπαρμπαλέξης και Γιάννης Ευθυμιάδης, όλοι
καπνεργάτες. Και οι τέσσερις εκτελέστηκαν: οι τρεις πρώτοι από τους
Γερμανούς, στην Καισαριανή την Πρωτομαγιά του 1944 και ο τέταρτος,
στο Κούρνοβο της Θεσσαλίας, τον Ιούνιο του 1943, από τους Ιταλούς.
1944-13 Σεπτεμβρίου 1944: δυνάμεις του Ε.Λ.Α.Σ. απελευθερώνουν την
Καβάλα από τους Βούλγαρους.
1944-Χρόνης Μίσσιος. Γεννήθηκε στην Καβάλα και δούλεψε ως
καπνεργάτης (το επάγγελμα των γονιών του) σε νεαρή ηλικία. Κατά τη
διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά δούλεψε ως μικροπωλητής (με
κασελάκι) στη Θεσσαλονίκη, ενώ λίγο αργότερα στέλνεται από τον
Ερυθρό Σταυρό στα Γιαννιτσά μαζί με άλλα παιδιά, για να γλιτώσουν την
πείνα της Κατοχής. Λόγω ανέχειας δεν κατάφερε να τελειώσει ούτε το
Δημοτικό, σταμάτησε στη δεύτερη τάξη του. Το 1944 σε ηλικία 14 ετών
διετέλεσε σύνδεσμος του 16ου συντάγματος του ΕΛΑΣ. Την περίοδο μετά
την Απελευθέρωση, έμενε στη Βέροια όπου ήταν σύνδεσμος για τους
καταδιωκόμενους ΕΑΜίτες και εντάχθηκε ως στέλεχος στην ΕΠΟΝ. Το
1947 συλλαμβάνεται, βασανίζεται και καταδικάζεται σε θάνατο για τη
συμμετοχή του στον εμφύλιο πόλεμο ως μέλος του ΔΣΕ πόλεων (ομάδα
Μαζική Λαϊκή Αυτοάμυνα). Βικιπαίδεια.
1944-Η κατάσταση παρέμεινε αμετάβλητη μέχρι την απελευθέρωση της
Καβάλας από τις δυνάμεις του 26ου Συντάγματος του Ελληνικού Λαϊκού
Απελευθερωτικού Στρατού (Ε.Λ.Α.Σ.) στις 13 Σεπτεμβρίου 1944, οπότε η
ΕΑΜική «Λαϊκή Αυτοδιοίκηση» άρχισε να καταβάλλει προσπάθεια να
199
επαναλειτουργήσουν τα δύο σχολεία της Παναγίας. Έκδοση Δήμου

Καβάλας.
1944-Με μεγάλη καθυστέρηση σχετικά με την υπόλοιπη Ελλάδα, στις
αρχές του 1944, αναπτύχθηκε στην περιοχή ένα κίνημα αντίστασης.
Τελικά, στις 13 Σεπτεμβρίου 1944, λίγες μέρες αφού η Βουλγαρία άλλαξε
ηγεσία και μεταπήδησε στο συμμαχικό στρατόπεδο, δυνάμεις του 26ου
Συντάγματος του
ΕΛΑΣ (Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού, στρατιωτικού
σκέλους του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου –ΕΑΜ)
απελευθέρωσαν την Καβάλα. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1945-1945 Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΤΤΠΟΣ 1784 ΩΣ ΣΗΜΕΡΑ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ
ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ LA PRESSE GRECQUE DE 1784
A NOS JOURS. APPROCHES HISTORIQUES ET THÉORIQUES.
INSTITUT DE RECHERCHES NÉOHELLÉNIQUES. FONDATION
NATIONALE DE LA RECHERCHE SCIENTIFIQUE Projet de
recherche «L'Encyclopédie de la Presse grecque, 1784-1996» LA PRESSE
GRECQUE. DE 1784 A NOS JOURS. APPROCHES HISTORIQUES ET
THÉORIQUES Actes du Colloque International. Athènes, 23-25 mai
2002. Textes recueillis par LOUKIA DROULIA. ATHENES 2005. Οι προ
του Β' Παγκόσμιου πολέμου είναι ελάχιστες, ενώ υπάρχουν ολόκληρα τα
έτη του Ελληνικού Βορρά, από το 1945 ως το 1952. Από την υπόλοιπη
Ελλάδα, στο Αρχείο Τύπου του ΙΛΑΚ, υπάρχουν εφημερίδες εκδομένες
στις πόλεις: Αγρίνιο, Αλεξανδρούπολη, Βέροια, Βόλο, Διδυμότειχο,
Δράμα, Έδεσσα, Ελευθερούπολη, Θάσο, Ιωάννινα, Καβάλα,...
1946-Όμως, οι διαφορετικές πολιτικές επιδιώξεις των Ελλήνων σχετικά με
τη μεταπολεμική εξέλιξη της χώρας και η εμπλοκή των ξένων οδήγησαν
στον
Εμφύλιο Πόλεμο 1946 -1949. Η Καβάλα δεν υπήρξε θέατρο πολεμικών
επιχειρήσεων, αλλά κατέβαλε και αυτή βαρύ τίμημα. Εκατοντάδες
αριστεροί και αντίθετοι με τη Μοναρχία πολίτες εξορίστηκαν και
διώχθηκαν, και η ζωή της πόλης δηλητηριάστηκε από το ζοφερό κλίμα της
εμφύλιας σύρραξης. Δεν ήταν, άλλωστε, λίγα τα νέα παιδιά της Καβάλας
που τραυματίστηκαν ή σκοτώθηκαν στις μάχες, φορώντας τη στολή του
κυβερνητικού στρατού. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1948-"Οταν μετέτρεπαν χριστιανικές έκκλησίες σέ τζαμιά γίνονταν
τροποποιήσεις γιά τήν άλλαγή τού προσανατολισμού τού ιερού. "Οπως:
στά μεστζίτ Khan Zade, Kadi καί Kavakly, στήν έκκλησία τής Παναγίας
200
τού Κάστρου πού μετατράπηκε σέ Enderum ή Kanturi τζαμί καί στήν

έκκλησία τού 'Αγίου Μάρκου (;) μέσα στό Khourmah μεντρεσέ, βλ. A. G
a bri el, La cité...,ό.π., 175, σχ. 119, σ. 182-3, σχ. 126, σ. 189, σχ. 134 καί
σ. 202-3, σχ. 149, Η. Β al d u c c i, Architettura...,6.π., c. 71, σχ. 42, σ. 146,
σχ. 116, καί A. Ό ρ λ ά ν δ ο ς, Βυζαντινά καί μεταβυζαντινά μνημεία τής
Ρόδου, Α.Β.Μ.Ε. 6 (1948) 156, είκ. 56.
Αλεξίας Φεσσά. Στους αρχαίους χρόνους «Νεάπολις» και στο Βυζάντιο
«Χριστούπολις», η Καβάλα είναι πόλη του ομώνυμου Νομού της
Ανατολικής Μακεδονίας. Είναι χτισμένη στους πρόποδες του όρους
Σύμβολο και αποτελεί την δεύτερη μεγαλύτερη σε έκταση πόλη της
Μακεδονίας. Η βορειότερη αιγαιοπελαγίτικη πόλη της πατρίδας μας έχει
να επιδείξει πλούσια κληρονομιά στη μακραίωνη ιστορία της. Τρεις
διαφορετικές εκδοχές υπάρχουν για την ονομασία της πόλης που μέχρι το
1948 γραφόταν με δύο λάμδα. Η πρώτη θεωρία θέλει τους πρώτους
κατοίκους της πόλης να προέρχονται από την αρχαία πόλη ΣΚαβάλα. Η
δεύτερη κάνει λόγο για την ιταλική λέξη cavallo που σημαίνει άλογο,
όνομα που απέδωσαν οι Γενουάτες στην πόλη, επειδή όταν την αντίκρισαν
από μακριά τους θύμισε το σχήμα του συμπαθούς τετράποδου. Τέλος,
υπάρχει και η εκδοχή της λαϊκής παράδοσης, αυτή που θέλει, σύμφωνα με
το βιβλίο «Καβάλα-Άλλοτε και Τώρα»- τον Μέγα Αλέξανδρο να φτάνει
στην πόλη με τον Βουκεφάλα και να αναφωνεί «ω, τι ωραία Καβάλα!»
1949-...πρωτοδικείου τής Καβάλας, καί δημοσιεύτηκε στήν τοπική
έφημερίδα «Ταχυδρόμος» στις 9-12-1949. ’Αναδημοσιεύτηκε αργότερα
άπό τό Δ. I. Λ α ζ α ρ ί δ η, Νεάπολις, ο.π., 60. Για να υπάρχουν όμως οί
έπιγραφές σέ ενα ένιαΐο κείμενο καί άκόμα έπειδή υπήρχαν μερικές
παραλείψεις κρίθηκε σκόπιμη ή έκ νέου παρουσίασή της πού συνοδεύτηκε
καί από τό κείμενό της.
1949-Ιστορία της Καβάλας – Pkteam. Αρχαία Αντισάρα - Καλαμίτσα Στο
βιβλίο "Η Καβάλα άλλοτε και τώρα" (Σταύρου Ρωμανιά - 1949)
διαβάζουμε: Το σπουδαιότερο εξοχικό κέντρο της Καβάλας ήταν ...
1950-Μια λύση στο πρόβλημα της ανεργίας έδωσε τότε, στις αρχές της
δεκαετίας του 1960, η μετανάστευση προς τη Δυτική Γερμανία, το Βέλγιο,
την Αμερική και άλλους μακρινούς προορισμούς. Παρά τη μέριμνα που
προσπάθησε να επιδείξει η κυβέρνηση τού Κωνσταντίνου Καραμανλή, o
οποίος επισκέφθηκε το 1957 την Καβάλα, επικεφαλής κλιμακίου
υπουργών, και τα έργα, που αποφασίστηκε να γίνουν, ώστε να
αντιμετωπιστεί η ανεργία, η κατάσταση κατά τα τελευταία χρόνια
201
της δεκαετίας του 1950 ήταν σκοτεινή. Η καπνεπεξεργασία και η

οικοδομική δραστηριότητα βρισκόταν σε ύφεση και οι αμοιβές όσων
απασχολούνταν στα καπνομάγαζα μειώνονταν συνεχώς. Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
1951-Η κατάσταση φάνηκε να βελτιώνεται με τη συνδρομή δύο
παραγόντων. Ο ένας ήταν η μετανάστευση, που μείωσε τον αριθμό όσων
αντιμετώπιζαν πρόβλημα ανεργίας. Ο άλλος ήταν τα διάφορα έργα, που
άρχισαν να πραγματοποιούνται
στην πόλη τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1960.
Το μεταναστευτικό ρεύμα ξεκίνησε στα 1951-’52, αλλά εντάθηκε μετά το
«άνοιγμα» της καπνεπεξεργασίας κι έφτασε στο αποκορύφωμα του στο
διάστημα από το 1959 ως το 1963, όταν αρκετοί κάτοικοι της πόλης (και
του νομού) άρχισαν να φεύγουν στο Βέλγιο και κυρίως στη Γερμανία. Δεν
ήταν εποχή που τα χρήματα στερούνταν αγοραστικής δύναμης. Αυτό που
ωθούσε στη μετανάστευση ήταν η έλλειψη θέσεων εργασίας. Η
μετανάστευση υποστηρίχτηκε από την κυβέρνηση
του Κωνσταντίνου Καραμανλή, η οποία ήθελε με αυτόν τον τρόπο να
«απαλλαγεί» από ένα μέρος του πληθυσμού, που αντιμετώπιζε πρόβλημα
ανεργίας. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1953-Τα πράγματα χειροτέρεψαν με το τέλος του «κλειστού»
καπνεργατικού επαγγέλματος (1953). Μεγάλο μέρος των ανδρών της
συνοικίας έμειναν άνεργοι για ένα σοβαρό χρονικό διάστημα. Έτσι,
σημαντικό ποσοστό των παιδιών πού γεννήθηκαν στα πρώτα
μεταπολεμικά χρόνια τελείωσε το Δημοτικό αλλά δε συνέχισε στο
Γυμνάσιο. Οι λόγοι ήταν κυρίως οικονομικοί. Οι οικογένειες αδυνατούσαν
να πληρώνουν το ποσόν πού απαιτούνταν για την εγγραφή καί τα βιβλία.
Προκειμένου να μην περιοριστούν τα παιδιά τους σε ένα «ξερό»
απολυτήριο Δημοτικού, οι οικογένειες της Παναγίας επέλεγαν ως λύση το
Νυχτερινό Γυμνάσιο. Το τελευταίο στεγαζόταν στο ίδιο κτίριο με την
Εμπορική Σχολή (εκεί όπου λειτουργεί σήμερα το 5ο Γυμνάσιο Καβάλας),
αλλά τα περισσότερα από τα παιδιά της Παναγίας πού παρακολουθούσαν
μαθήματα... Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1953-Τα δικαιωματα στην Ελλαδα 1953-2003: απο το τελος του εμφυλιου
στο ...Μιχαλης Τσαπογας, Νικος Αλιβιζατος - 2004 - Καβάλας, Φ. 95β,
Απόρρητες εκθέσεις της Γενικής Διεύθυνσης Αλλοδαπών, «Έκθεσις περί
των εν Ελλάδι βιούντων ... αλλά οι από την Ανατολική Θράκη
202
καταγόμενοι Αρμένιοι και Ισραηλίτες, που είχαν εγγραφεί σε

δημοτολόγια και μητρώα ...
1954-Μέ ύπουργική άπόφαση τό Ίμαρέτ χαρακτηρίστηκε ώς ίστορικώς
διατηρητέο μνημείο, βλ. Φ.Ε.Κ. Β 44 (4-3-1954). ’Αργότερα μέ δύο νέες
ύπουργικές αποφάσεις, Φ.Ε.Κ. Β 280 (20-4-1970) καί Φ.Ε.Κ. Β 696 (3-
12-71) καί μία τρίτη πού άντικατέστησε τίς προηγούμενες, Φ.Ε.Κ. Β 822
(22-8-1974) ολόκληρη ή χερσόνησος τής ΠαναγίαςΤό Ίμαρέτ τής
Καβάλας.
1954-Γιά τή σχετική άρθρογραφία στον ήμερήσιο καί περιοδικό τύπο, βλ.
Δ. Νησιώτης, Τα Αιγυπτιακά Μνημεία, περιοδ. «Έρευνα», φ. 24 (Ίαν.
1954), σ. 11, καί τού ίδιου, Αιγύπτιος ύφυπουργός επιθεωρεί στή Θάσο
διεκδικούμενα κτήματα, έφημ. «Βήμα», 8-6-1978, σ. 11, καί «Δέν θά
έκποιηθοΰν τά αιγυπτιακά μνημεία πού ύπάρχουν στή συνοικία Παναγίας
Καβάλας», τοπική έφημ. «Ταχυδόμος», 25-4-1978. Παρ’όλες όμως τις άν
αδικίες καί τις διαπραγματεύσεις τό 1964 τό αίγυπτιακό δημόσιο πουλά
στό Δήμο Καβάλας τό φρούριο μέ έκταση 5.575 τ.μ. άντί ποσού 40.000
δρχ. (!). Στήν τελευταία συμφωνία πού ύπογράφηκε μεταξύ τής Ελλάδος
καί τής Αίγύπτου άπαριθμοϋνται οί βακουφικές ιδιοκτησίες τής Καβάλας
καί τής Θάσου, καθώς καί ό τρόπος διακανονισμού τους, βλ. Φ.Ε.Κ. 172Α
(13-11 -1984).
1959-Hellenikoi horizontēs: deuterē ekdosē symplērōmenē. - Σελίδα 95
Iōannēs Michaēl Panagiōtopoulos - 1959 - Η σχετική παράδοση
μνημονεύει, πως οι Γενοβέζοι την είπανε Καβάλα, γιατί το σχήμα της
μοιάζει με άλογο (cavallo). Mά πιθανότερη παρουσιάζεται ή παραγωγή
του τοπωνυμίου από την αρχαία πολιτεία ΣΚαβάλα, πού βρισκόταν εκεί
κοντά οι ...
1961-Ο Άγιος Σύλλας βρίσκεται δυτικά της Καβάλας σε απόσταση 2,8
χλμ. από το κέντρο της πόλης. Είναι ακριβώς έξω από την Εγνατία Οδό
και την εθνική οδό Δράμας - Καβάλας. Στην ευρύτερη περιοχή υπάρχει η
Ιερά Μονή του Αγίου Σίλα[3] και το περιαστικό δάσος της Καβάλας που
απλώνεται από τα ΝΑ. του χωριού μέχρι τα Β. της πόλης[4]. Το χωριό
αναγνωρίστηκε ως οικισμός για πρώτη φορά το 1961 και προσαρτήθηκε
στον τότε Δήμο Καβάλας.
1962-Ο Νίκος Ξανθόπουλος γεννήθηκε στην Καβάλα το 1962. Μετά την
ολοκλήρωση των σπουδών του και τη θητεία του στον στρατό,
δραστηριοποιήθηκε επαγγελματικά στον χώρο της παροχής ασφαλιστικών
και Χρηματοοικονομικών υπηρεσιών ως ανεξάρτητος επαγγελματίας,
δραστηριότητα που συνεχίζει μέχρι σήμερα.
203
Ασχολήθηκε ενεργά με τον πολιτισμό, τον συνδικαλισμό και τον

αθλητισμό από διάφορες θέσεις. Έπαιξε ερασιτεχνικά ποδόσφαιρο στην
Δόξα Αμυγδαλεώνα και στην Α.Ε. Καβάλας, πριν ασχοληθεί με την
διαιτησία, ως μέλος του Συνδέσμο
Διαιτητών Ποδοσφαίρου Καβάλας. Δραστηριοποιήθηκε πολιτιστικά και
ανθρωπιστικά σε διάφορους φορείς της πόλης, ενώ σήμερα είναι
Πρόεδρος της Θουκυδιδείου Ακαδημίας.
1962-Γ. Αποστολόπουλος. Πετρέλαια αλευρόμυλος, Ξενοδοχείο
ΓΑΛΑΞΙΑΣ, από το 1966, ξυλεμπόριο.
1962-1962 14 Φεβρουαρίου: Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος

εκλέγεται ο μητροπολίτης Καβάλας Χρυσόστομος.
1963-Το Μουσείο Καβάλας κατασκευάστηκε το 1963-64 από τους

καθηγητές της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου
Θεσσαλονίκης Δ. Φατούρο.
1967-Η δικτατορία του 1967 μετέβαλε τον οικονομικό προσανατολισμό
της πόλης. Ενισχύθηκε ο τομέας των υπηρεσιών και η πόλη μετατράπηκε
σε διοικητικό κέντρο, χωρίς να ενισχυθεί η παραγωγική της υποδομή.
Βέβαια, το συνάλλαγμα που εισέρρεε και η λειτουργία, από τις αρχές της
δεκαετίας του 1960, της Βιομηχανίας Φωσφορικών Λιπασμάτων
ενίσχυσαν την τοπική οικονομία. Ακόμη, δημιουργήθηκαν αρκετές
βιοτεχνικές μονάδες, που τόνωσαν κάπως την απασχόληση. Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
1968-Ημερ. Βιβλίου. «ΔΙΟΡΘΩΣΙΣ ΗΜΑΡΤΗΜΕΝΩΝ...», Ο ΒΙΟΣ ΚΑΙ
Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΜΟΥ ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΑΙ
ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Καβάλας, 1968-2018 - ΠΕΝΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ
ΛΑΘΟΣ! ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ.
1968-Travaux et mémoires. - Τεύχος 16,Μέρος 2 - Σελίδα 140 - École
française d'Athènes - 1968 - Mur d'Antisara (Collart). sique et
hellénistique surtout. Dans les chapitres précédents nous avons étudié la
précision de l'assemblage et la perfection du travail des monuments.
Pourtant, le travail des murs de soutènement et des remparts ...
1969-Ημερ. Του βιβλίου. Lazaridis 1969 = D. Lazaridis, Νεάπολις,
Χριστούπολις, Καβάλα. 'Οδηγός Μουσείου Καβάλας (Athènes 1969).
1970-Το μεταναστευτικό ρεύμα σταμάτησε στα μέσα της δεκαετίας του
1970. Πολλοί έμειναν δέκα ή δεκαπέντε χρόνια και κάποιοι παρέμειναν
204
μόνιμα στο εξωτερικό· σήμερα, πολλοί από την τελευταία κατηγορία

επιστρέφουν για λίγο καιρό στην Καβάλα. Η επιστροφή των μεταναστών,
πάντως, ολοκληρώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Όμως, η
κατάρρευση των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού» μετά το 1989
και η συνακόλουθη δημιουργία νέων επενδυτικών ευκαιριών χαμηλού
εργατικού και παραγωγικού κό-
στους συνέβαλαν στη φυγή από την πόλη σχεδόν όλων των παραγωγικών
μονάδων. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
1970-ΒΑΛΚΑΝ ΕΞΠΟΡΤ ΑΕ. Βιομηχανία ξύλου Θεσσαλονίκη.
Οικογένειες, Τακά, Ζαρζαβατσάκη, Ζουμπουλάκη...από την Καβάλα.
1972-Amphipolis kai Argilos: - Σελίδα 189 Dēmētrios Lazaridēs,
Athēnaïko Kentro Oikistikēs - 1972 - ΒΙΒΛΙ0ΓΡΑΦΙΑ Σελίς 3
Δ.Λαζαρίδης,- "Επιγραφή εξ Άμφ ιπόλεως" , Γέρας ' Α. Κεραμοπούλλου.
Άθηναι, 1935. , Νεάπολις - Χριστούπολις - Καβάλα - ' 0δηγός Μαυσείου
Καβάλας. Άθηναι, 1969. , "Ό χρυσός του Παγγαίου καί τά κοσμήματα
της ...
1972-Storia delle idee politiche economiche e sociali Τόμος 3 - Σελίδα
123- Luigi Firpo - 1972 - È noto che Giovanni VI Cantacuzeno, pochi anni
dopo essersi impossessato del potere, aveva creato per il figlio Manuele il
despotato autonomo di Morea e per l'altro figlio Matteo un dominio nella
Tracia occidentale che andava da Cristopoli ...
1973-Μιχαήλ Λολίδης (1892-1973) ήταν γιατρός νευρολόγος ψυχίατρος
και δήμαρχος Καβάλας για 7,5 έτη.
1973-Philippoi, Rōmaïkē apoikia- Σελίδα 4 Dēmētrios Lazaridēs,
Athēnaïko Kentro Oikistikēs - 1973 - Τά πιο πάνω ορια της περιοχης της
αποικίας πού περιλαμβάνουν σχεδόν ολόκληρο τό Νομό Καβάλας καί
μεγάλα τμήματα ... πού φαίνεται πώς απλωνόταν πέρα άπό τό Παγγαίο καί
σ'ενα σημείο καί άπό τό Σύμβολο, καθώς ή Νεάπολις, ειναι τό ...
1977-'Το σύνορο Μακεδονίας-Θράκης και το νόημα του', Ή Καβάλα και
ή περιοχή της. Α' Τοπικό Συμπόσιο, Kavala 1977 (Thessalonike 1980)
159-67.
Κωνσταντίνου Ι. Χιόνη. Η νεότερη ιστορία της πόλης πλουτίσθηκε κατά
την τελευταία διετία από τις ανακοινώσεις των τριών Συμποσίων που
πραγματοποιήθηκαν στην Καβάλα κατά τα έτη 1977, 1986 και 1989 και
από το πλούσιο αρχειακό υλικό που έχει συγκεντρωθεί στο Ιστορικό
205
Αρχείο του Δημοτικού Μουσείου Καβάλας. Η συγκέντρωση του υλικού

αυτού έγινε με πρωτοβουλία του δημάρχου Καβάλας κ. Λευτέρη
Αθανασιάδη, ο οποίος φιλοδοξεί να καταστήσει το Δημοτικό Μουσείο της
πόλης πραγματικό πνευματικό κέντρο. Με τη φροντίδα του φωτοτυπήθηκε
από τ' αρχεία του Υπουργείου Εξωτερικών η αλληλογραφία του ελληνικού
υποπροξενείου της Καβάλας, που καλύπτει τη χρονική περίοδο 1835-
1913.
1979-To Archaiologiko ergo stē Makedonia kai Thrakē- Τόμος 20 -
Σελίδα 139 2006 - Το 1979 βρέθηκε στον Αμυγδαλεώνα Καβάλας, σε
τυχαία ανασκαφή, μιλιάριο ϊη δίίιι. ... Στ. Σαμαρτζίδου, «Εγνατία οδός:
Από τους Φιλίππους στη Νεάπολη», Μνήμη Δ. Λαζαρίδη, (1990) 559-
587-.
1980-Μεταπολιτευτικά, η κατάσταση έδειχνε να σταθεροποιείται και η
έναρξη, στη δεκαετία του 1980, της λειτουργίας των εγκαταστάσεων
άντλησης πετρελαίου στην περιοχή της Θάσου φάνηκε ως μέτρο
σημαντικής τόνωσης της οικονομίας της πόλης. Έκδοση Δήμου Καβάλας.
(Κοσμάς Χαρπαντίδης, Μανία Πόλεως, εκδ. Επικαιρότητα, Αθήνα, 1993,
σ. 17).
1980-Κουκούλη – Χρυσανθάκη, Χ., «Οι αποικίες της Θάσου στο Β.
Αιγαίο. Νεώτερα ευρήματα»,Α΄ Τοπικό Συμπόσιο Η Καβάλα και η
περιοχή της, Πρακτικά, Θεσσαλονίκη 1980, σ. 309-325.
1982-Ημερ. Βιβλίου Ή δεύτερη δημοσίευση τού külliye τής Καβάλας
περιλαμβάνεται στό βιβλίο Ε. Η. Ayverdi, Aurupa’da Osmanli Mimârî
Eserleri, τ. IV, Bulgaristan, Yunanistan, Arnavudluk, Istanbul 1982, 236-
7. Στηρίζεται κυρίως στήν παραπάνω πρώτη έκδοση, χωρίς όμως νά
έπαναλαμβάνει τήν άπόλυτα λανθασμένη άποψη τού Sezgin γιά τά δύο
στάδια καταοκευής τού συγκροτήματος. Μέ πολλά λάθη στήν περιγραφή
τών χώρων παραθέτει έπιπλέον δύο χρονογράμματα άπό δύο έπιγραφές
(συγκεκρ. άπό τή 2 καί 4), άπό τις όποίες δμως έξάγει λανθασμένες
ήμερομηνίες, παρόλο πού ύποστηρίζει δτι τις ύπολόγισε καί μέ τή μέθοδο
ebced.
1983-Ημερ. Του βιβλίου. Βαλκανικά σύμμεικτα - Σελίδα 51983
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα βασιλική παπουλια , Ή άρχαία Θράκη ώς
ιστορική ένότητα . ... βακαλοπουλος , Οι ευρωπαϊκές συγκυρίες καί οί
οικονομικές έπιπτώσεις τους στήν εμπορική έξέλιξη της Θεσσαλονίκης
καί τής Καβάλας κατά τήν Ανατολική ...
1983-Itinera Hierosolymitana Crucesignatorum, saec. XII-XIII:
textus ...1983 - Oltrepassatolo, nel giorno seguente alzammo le nostre
206
tende davanti a Salonicco, città piena d'ogni ben di Dio. Fatta una sosta di
quattro giorni, passammo per la Macedonia, e attraverso la valle di Filippi
e per Crisopoli, Cristopoli, Pretoria, ...
1985-Ο επικεφαλής του «Παγκόσμιου Κέντρου Παρακολούθησης
Πυρκαγιών» (Global Fire Monitoring Center – GFMC) του ΟΗΕ, Γιόχαν
Γκέοργκ Γκόλνταμερ, που δέχτηκε πρόταση από τον Αλέξη Τσίπρα να
προεδρεύσει μιας διεθνούς επιτροπής για τη διερεύνηση των αιτιών των
πυρκαγιών. «Πρέπει να επικρατήσει η λογική, επί του θυμικού και επί του
πολιτικού συμφέροντος. Αυτή είναι κατά την άποψή μου η αναγκαία
συνθήκη και αυτό ζητώ άλλωστε, ώστε να έχουμε επιτυχία», συμπληρώνει
ο κορυφαίος εμπειρογνώμονας για θέματα πυρκαγιών και καθηγητής
«Οικολογίας των Πυρκαγιών» στο φημισμένο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ του
Πανεπιστημίου του Φράιμπουργκ.Σε συνέντευξη που παραχώρησε στο
ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο κ. Γκόνταμερ θυμήθηκε στην πρώτη του επαφή με
πυρκαγιά, το 1985, στη Θάσο.
1987-Theologia: epistēmonikon periodikon ekdidomenon kata
trimēnon 1987 - "Ιεράς Μητροπόλεως Καβάλας, με μόνην εξαίρεσιν τας
εργασίας του πρωϊνού της Κυριακής (28 Σεπτεμβρίου Συνεδρία ΣΤ') ...
Σταθμοί εις την Εγνατία οδό, που ένωνε Ανατολή και Δύσι, ή Νεάπολις
και οι Φίλιπποι. Επίνειο ή πρώτη της δευτέρας ...
1989-Μανώλης Αγγελόπουλος: Η μεγάλη φωνή που γεννήθηκε στην
Καβάλα μέσα σ’ έναν τσιγγάνικο καταυλισμό. Σαν σήμερα, τo 1989,
πεθαίνει στο Λονδίνο ένας από τους σπουδαίους του ελληνικού
τραγουδιού . Δεν είχε ρίζες ο Μανώλης Αγγελόπουλος, ήταν μικρός ακόμα
όταν έφυγε με την οικογένειά του από την Καβάλα για να πάει στον Αγ.
Αθανάσιο Δράμας και λίγο αργότερα σε καταυλισμό στο Ηράκλειο της
Κρήτης .
1990-Μνήμη Δ. Λαζαρίδη: πόλις και χώρα στην αρχαία Μακεδονία
και Θράκη Triantaphyllos Petridēs, Dēmētrios Lazaridēs - 1990 - και
Παλιάς Καβάλας, όπου είναι εμφανής η μεταλλοφορία
σιδηρομαγγανιούχων κοιτασμάτων με εμφανή μεταλλοφορία χρυσού και
αργύρου. Μεταλλοφόρες περιοχές πρέπει να εκμεταλλεύονταν αντίστοιχα
με τη Νεάπολη και τα τειχισμένα ...
1991-Ημερ. Του βιβλίου. Συμπόσιο : Η Διαχρονική πορεία του κοινοτισμού

στη Μακεδονία Νικόλαος I. Πανταζόπουλος , Athanasios E.
Karathanasēs - 1991 Παρ' ολες τίς καταπιέσεις τής Πύλης καί τή
207
δραστηριοποίηση τής Εξαρχίας, όπως γράφει ό Κ. Βακαλόπουλος κατά τό

... στήν περιοχή τής Κασσάνδρας, στήν Καβάλα καί στή Θεσσαλονίκη
συνολικά 610 έλληνικά σχολεία μέσης καί δημοτικής ...
1992-Ο Τύμβος της Νικήσιανης- Σελίδα 34. Δημήτριος Ι Λαζαρίδης,
Κατερίνα Ρωμιοπούλου, Giannēs Toratsoglou - 1992 - Δ. Λαζαρίδης,
Νεάπολις, Χριστούπολις, Καβάλα. Όδηγος Μουσείου Καβάλας (1969)
158 άρ. Ε 296, πίν. 59. 5. Δ. Λαζαρίδης, Εργαστήρια και 2ργα
κοροπλαστικής Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης, Πρακτικά τοΰ XII
Διεθνοΰς Συνεδρίου Κλασικής ...
1993-Columbeis - Τόμος 5;Τόμος 150 - Σελίδα 36 Christopher Columbus
- 1993 Lasciato il monastero in Isaii ria, Efeso è la prima tappa, quindi
Costantinopoli e, attraverso l'Ellesponto, via Enos, Cristopoli e Salonicco.
Trascorso un breve intervallo, il santo si reca a Corinto per giungere a
Roma, passando da Reggio e da ...
1993 -Καλαντζής Γεώργιος. Καβάλα. Εξελέγη Βουλευτής Ν.Καβάλας-
Ν. Δ. στις εκλογές του 1993, 1996,2000, 2004 και 2007.Διετέλεσε
Υπουργός Μακεδονίας – Θράκης (2006-2007).
1994-Γεννήθηκε στο Τύμπινγκεν της Γερμανίας. Όταν ήταν 6 ετών
μετακόμισε με τους γονείς της στην Καβάλα, από όπου είναι η
οικογενειακή της καταγωγή, αφότου μετεγκαταστάθηκε εκεί η οικογένειά
της η οποία προερχόταν από τον Πόντο. Βικιπαίδεια.
1994-Μιχάλης Τιμοσίδης. Γεννήθηκε το 1951 στο Κοκκινόχωμα
Καβάλας. Σπούδασε Ιατρική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης. Υπήρξε Αντινομάρχης Καβάλας στο διάστημα 1994-
1998. Ήταν υποψήφιος δήμαρχος Καβάλας το 1998 και υποψήφιος
Νομάρχης Καβάλας το 2002. Εξελέγη Βουλευτής Καβάλας με το
ΠΑΣΟΚ το 2007 και επανεξελέγη το 2009.
1995-Λυκουρίνος, Κ., Καβάλα 1391-1967. Βιβλιογραφικός Οδηγός για τη
νεότερη και σύγχρονη ιστορία της πόλης και της περιοχής, έκδ. Δ.Β.Κ.,
Καβάλα 1995.
1996-Ημερ. Του βιβλίου. Βαλκανικά Σύμμεικτα. Τόμος 4; Τόμος 8
Σελίδα 161 1996 Έχει πληθυσμό 180.000 κατοίκους, από τους οποίους οι
100.000 είναι Εβραίοι της Ισπανίας (οι οποίοι διώχτηκαν από εκεί το ...
ιδίως μεταξύ Καβάλας-Αγίου Όροιις και μέχρι τις τοποθεσίες Σικιά και
Κασσάνδρα, «όπου υπήρχαν αγιορείτικα ...
208
1997-Gnomon: - Τόμος 69,Τεύχη 5-8 - Σελίδα 430 1997 - Das beginnt mit
Antisara, das im Text als sieben Kilometer westlich von Kavala gelegene
'ville' bezeichnet wird und in der Karte als 'ville importante' eingetragen
ist. Antisara ist in den Tributquotenlisten genannt, um das in seiner
Nähe ...
2000-Ambiti territoriali, sistemi viari e strutture del potere nel ...
Σελίδα 189 - Pietro Dalena - 2000 - Poi percorrendo duri sentieri di
montagna, attraverso le città di Lucrezia, Botella, Bofinat, Stella, il fiume
Bardarium, Salonicco, la Macedonia, la valle di Filippi, Crisopoli,
Cristopoli, Pretoria, Mes- sinopoli, Macra Traianopoli, Neapoli,
Panados, ..
2001-Το 2001 το μνημείο -Ιμαρέτ-ενοικιάστηκε για 50 χρόνια από την
Άννα Μισιριάν, επιχειρηματία της Καβάλας, αναστηλώθηκε και
μετατράπηκε σε έναν πολυτελή και καλαίσθητο χώρο φιλοξενίας, που
διατηρεί κάτι από την ατμόσφαιρα της εποχής
του. Τα πιο γοητευτικά στοιχεία του Ιμαρέτ είναι οι τρεις εσωτερικές
αυλές, κυρίως η μεγάλη τετράγωνη με την κινστέρνα, που σήμερα
αποκαλείται «κήπος του νερού», και οι θολοσκεπείς στοές με τις ρυθμικά
επαναλαμβανόμενες καμάρες και τα πολυάριθμα ανοίγματα, που
συνδέουν τους κλειστούς με τους ανοικτούς χώρους. Έκδοση Δήμου
Καβάλας.
2001-Hoi Hellēnovlachoi: Syzētēseis me tous A.G. Lazarou ... [et al
Giōrgēs Exarchos, Achilleus G. Lazarou - 2001... 112 Νέα Πέλλα 481
Νεάπολη 197, 481 Νεάπολη Καβάλας 368 Νεαρές 58 Νέα Ρώμη -
Κωνσταντινούπολη 94, 98, 113, 377, 422 Νέα Φιλαδέλφεια 493
Νεβεσκιώτες 251 Νεγάδες 428 Νεζερός 96 Νεκτάριος ο Λέσβιος
(Αθηνών) 368 Νεκτάριος ο ...
2001-La civiltà Bizantina: donne, uomini, cultura e società- Σελίδα
146- Gaetano Passarelli, Silverio Saulle, Luigi Abbruzzo - 2001 - Forte
della sua alleanza con gli Epiroti e gli Angioini, Milutin prese ai Greci
l'Alta Macedonia e successivamente, con l'occupazione dei distretti di
Serres e Cristopoli, guadagnò l'accesso all'arcipelago; Andronico II fu
costretto a riconoscere ...
2003-Tra Mantova e la Sicilia nel Cinquecento: Tra Polirone e la
Sicilia ...- Massimo Zaggia - 2003 - Cristopoli: Kavala. Croato, 688, 692.
Croce Benedetto, 4, 137, 738, 739, 740, 751. Cronotassi abbaziali, 268,
209
863, 1005-1064. Croppelli Marco da Brescia, 244, 527-530, 616, 622, 811,
812, 815, 826. Crotone, 250. Crovetto Pier Luigi, 799.
2004-De strata francigena- Τόμοι 12-14 - Σελίδα 13- 2004 - Fatta sosta
di quattro giorni, passammo per la Macedonia, e attraverso la valle di
Filippi e per Crisopoli, Cristopoli, Pretoria, Messinopoli, Macra
Traianopoli, Neapoli, Panados, Rodosto ed Eraclea, Salumbria e Natura
giungemmo a ...
2005-Annuario pontificio - Σελίδα 870 2005 - Macedonia II - m. Filippi.
ffi. Cristianopoli (Christiano), Chrìstianopolis, Chrntianopolitan(us) - pr.
Peloponneso 1 1 - m. Patrasso,. ffl. Cristopoli (Cavala), Christοpolis,
Christopolitan(us) - pr. Macedonia II - m. 870 LA GERARCHIA
CATTOLICA.
2005-Archaiologia- Τεύχη 94-96 - Σελίδα 121 2005 - Το δύσκολο έργο
της ανασυγκρότησης της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και του Μουσείου
Καβάλας ανέλαβε αμέσως μετά την ... Αίθουσα Νεάπολης: Περιλαμβάνει
ευρήματα από τις ανασκαφικές έρευνες στο χώρο της αρχαίας
Νεάπολης ...
2006-Ημερ. Βιβλίου. Αρχαιολογικό έργο στη Μακεδονία και Θράκη. -
Τόμος 20 - Σελίδα 201 2006 -... περαιτέρω ανάδειξη της αρχαίας
Αμφίπολης, οι οποίες βέβαια θα μπορούσαν να εφαρμοσθούν σε
οποιοδήποτε αρχαιολογικό χώρο. ... την Καβάλα και τη Θάσο (κατ'
αντιστοιχία με το τρίγωνο Πέλλα-Βεργίνα-Δίον), είτε να συμπεριληφθεί
στην Πολιτιστική Εγνατία. Δεύτερον, ... Η μοναδική της σημασία γίνεται
αντιληπτή και από τους Ρωμαίους, καθώς αρχικά ο Ρωμαίος Αιμίλιος
Παύλος την επιλέγει ως χώρο ...
2006-Byzantina- Τόμος 26 - Σελίδα 187 2006 - 25. 78. Κ. Τσουρής, ΑΔ
44 (1989), Χρονικά, σ. 394 και ΑΔ 45 (1990), Χρονικά, σ. 383. 79. Κ.
Τσουρής, Νεάπολις - Χριστούπολις - Καβάλα, σ. 402-403, όπου
πρόκειται για ζώνη χωρίς τεχνική αρτιότητα, περισσότερο κανονικής
μορφής πάντως και ...
2007-Παναγιωτόπουλος Ιωάννη Νικόλαος - Βιογραφικά Στοιχεία.
Βουλευτής Νομού Καβάλας της Νέας Δημοκρατίας, εκλέχθηκε στις
εκλογές του Σεπτεμβρίου 2007, Οκτωβρίου 2009, Μαΐου 2012, Ιουνίου
2012, Ιανουαρίου 2015 ...
2009-Ημερ. Του βιβλίου. ΠΑΛΙΜΨΗΣΤΟ Καβάλας
210
ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

ΑΝΘΟΛΟΓΙΑΣτο βιβλίο αυτό ανθολογούνται και εξετάζονται πεζά και
ποιητικά κείμενα 16 πεζογράφων και 13 ποιητών - ιδιαίτερα από το
συμβατικό όριο 1960 και εξής -, στα οποία η πόλη της Καβάλας μαζί με
την ευρύτερη περιφέρειά της διαθλάται, μετασχηματίζεται σε λογοτεχνική
πόλη, δημιουργεί την ιδιαίτερη μυθοποιητική της παράδοση και
επωμίζεται αισθητικούς και ιδεολογικούς ρόλους...(ΑΠΟ ΤΗΝ
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ).
2009-Philippi at the Time of Paul and after His Death. - Σελίδα 10.
Charalambos Bakirtzis, Helmut Koester - 2009 - Stone sarcophagi found
in the modern city of Kavala (ancient Neapolis) bear witness to the eminent
Roman citizens of Colonia Iulia Philippensis who lived and died in its port
of Neapolis. One of these, who may have lived in Saint Paul's time, ...
2010-Ημερ. Του βιβλίου. ΟΙ ΕΒΡΑΙΟΙ ΤΗΣ Καβάλας
ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΗΣ ΟΡ.
ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΣΤο βιβλίο αυτό για τους Εβραίους της Καβάλας βγήκε
κατά κάποιον τρόπο χωρίς πρόγραμμα. Ήταν μια ιδέα του καλού φίλου
εκδότη Αργύρη Βουρνά, τον οποίο θερμά ευχαριστώ και γι' αυτό, αλλά και
γιατί χρόνια τώρα οι σελίδες των "συλλογών" του ήταν ανοιχτές και
πρόθυμα φιλοξένησαν δεκάδες κείμενά μου για τον Ελληνικό Εβραϊσμό.
Ο Εβραϊσμός της Καβάλας, εξαφανισμένος πια, έχει μεγάλο ιστορικό
βάθος και ξεχωριστή σημασία για τη γενικότερη ιστορία της Μακεδονικής
πόλης. Το ανά χείρας βιβλίο αποτελεί μια πρώτη προσέγγιση και μια
πρόσκληση. Στους Εβραίους της Καβάλας θα άξιζε επισταμένη μελέτη
επιπέδου πανεπιστημιακής διδακτορικής διατριβής... (ΑΠΟ ΤΟΝ
ΠΡΟΛΟΓΟ ΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ).
2010-Ημερ. Βιβλίου. Βυζικας Ι. Θ., Καβαλα, Η Μεκκα του Καπνου.

Ινστιτουτο Κοινωνικων Κινηματων & Ιστοριας Καπνου, 2010. «Ο καπνός
ήταν πραγματικά η ζωή της Καβάλας για πολλά χρόνια. Οι συζητήσεις,
για το αν πήγαν καλά τα καπνά φέτος, πότε θα ανοίξει το μαγαζί, πόσους
καπνεργάτες θα πάρουν, ήταν καθημερινές […] Και μόνο όταν περνάς
ανάμεσα από κάποιες καπναποθήκες που ακόμα υπάρχουν νομίζεις ότι
ακούς τα βιαστικά βήματα των καπνεργατριών στο καλντερίμι κι ότι η
μυρωδιά των φύλλων του καπνού είναι ακόμα στον αέρα.»
2010-ΚΑΒΑΛΑ ΘΑΣΟΣ ΠΙΝΕΛΙΕΣ ΤΟΥ ΠΡΑΣΙΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ

ΜΠΛΕ. ΧΑΡΠΑΝΤΙΔΗΣ ΚΟΣΜΑΣ.
211
2011-Ημερ. Του βιβλίου. Συλλογικό έργο. Καβάλα: Μια πόλη στη

λογοτεχνία [e-book] / Συλλογικό έργο, Άννα Κομνηνή, Ιωάννης
Καντακουζηνός, Μάρω Δούκα, Η. Χ. Παπαδημητρακόπουλος, Πρόδρομος
Χ. Μάρκογλου, Μιχαήλ Μήτρας, Νίκος Εγγονόπουλος, κ.ά. · επιμέλεια
Διαμαντής Αξιώτης · ανθολόγηση Διαμαντής Αξιώτης · επιμέλεια σειράς
Κώστας Ακρίβος. - Αθήνα : Μεταίχμιο, 2011. - 306σ. - (Μια Πόλη στη
Λογοτεχνία · 9).
2013-Αργύρης Ντινόπουλος - 2013 - Όταν ύστερα από λίγο τ' άνοιγε, ήταν
σαν να είχε ταξιδέψει μέχρι τη Θεσσαλονίκη, τα Γιάννενα, την Καβάλα
και τη Σμύρνη. Έλεγε, όταν έδιωχνε τους Τούρκους από την Κρήτη, πως
εκείνη ήταν μόνο η αρχή. Ότι οι Τούρκοι θα έπρεπε να φύγουν και ...
2013-Ημερ. Του βιβλίου. Οδυσσέας Γκιλής. ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ TO BOYNO
ΠΑΓΓΑΙΟΝ. Κείμενα και αποσπάσματα. Θεσσαλονίκη 2013. Υπάρχουν
55 ανθολογημένα αποσπάσματα για Νεάπολη, Χριστούλη, Καβάλα.
2014-Ημερ. Του βιβλίου. Οι άγριοι διωγμοί των Ελλήνων της Θράκης
προάγγελος της ...5 Σεπ 2014 - ... Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης Κων. Βακαλόπουλος...Ηράκλεια, Καλλίπολη και
Γανόχωρα προς Καβάλα και Θεσσαλονίκη.
2015-Λίνα Μενδώνη: Η πολιτιστική μας κληρονομιά εξίσου σημαντική με
ένα ...29 Ιουν 2015 - Μενδώνη παρουσιάζει τον ιστορικό – αρχαιολογικό
χώρο που προσδιορίζεται από την Αμφίπολη, τους Φιλίππους, την
Νεάπολη (Καβάλα)...
2016-Εκπαιδευτικό Σεμινάριο «Προσεγγίζοντας το Ολοκαύτωμα στην
κλίμακα του τοπικού: η εβραϊκή κοινότητα της Καβάλας» (4-5 Μαρτίου
2016). Το Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου
Πανεπιστημίου Θράκης σε συνεργασία με το Σύνδεσμο Φιλολόγων
Καβάλας πραγματοποίησαν στις 4 και 5 Μαρτίου 2016 στην Καβάλα
εκπαιδευτικό σεμινάριο με θέμα «Προσεγγίζοντας το Ολοκαύτωμα στην
κλίμακα του τοπικού: η εβραϊκή κοινότητα της Καβάλας». Το
σεμινάριο συνέπεσε με την 73η επέτειο του εκτοπισμού της εβραϊκής
κοινότητας και πραγματοποιήθηκε στο Λύκειο Ελληνίδων Καβάλας, στο
χώρο όπου στεγαζόταν μέχρι το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο το εβραϊκό σχολείο
της πόλης. Πρέπει να σημειωθεί ότι είναι η πρώτη φορά που
πραγματοποιείται εκδήλωση για την εβραϊκή κοινότητα της Καβάλας.
Στόχοι του σεμιναρίου ήταν να φωτιστούν άγνωστες ή αγνοημένες πτυχές
της ζωής μιας από τις πλέον ακμάζουσες εβραϊκές κοινότητες της
Ελλάδας, να αποκαλυφθούν τα τραυματικά γεγονότα του εκτοπισμού και
212
της εξόντωσης, να αναδειχθούν προσωπικές ιστορίες αντίστασης και

επιβίωσης μέσα από αφηγήσεις ζωής, καθώς και να αναλυθούν επίκαιρα
ζητήματα μνήμης και μετα-μνήμης. Ταυτόχρονα, το Τμήμα Ιστορίας και
Εθνολογίας επιδίωξε να συμβάλει στην ενίσχυση της επιστημονικής και
παιδαγωγικής κατάρτισης των εκπαιδευτικών πάνω στην τοπική ιστορία
της Καβάλας, ώστε να αντιληφθούν τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της
τοπικής κοινωνίας στη νεότερη και σύγχρονη ιστορία της και τα
τραυματικά γεγονότα που τον εξάλειψαν. ΔΠΘ.
2017-Ημερ. Βιβλίου...(ΔΙΓΛΩΣΣΗ ΕΚΔΟΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΑ-ΑΓΓΛΙΚΑ)
(ΒΙΒΛΙΟΔΕΤΗΜΕΝΗ ΕΚΔΟΣΗ). ΓΙΑΝΝΕΛΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ. Εκδότης:
ΜΙΛΗΤΟΣ. Καβάλα! Η πόλη που γεννηθήκαμε, που μεγαλώσαμε, που
ζούμε. Η πόλη που αγαπάμε και ανακαλύπτουμε κάθε μέρα μια νέα της
γωνιά, η οποία μας εντυπωσιάζει. Η Μέκκα του καπνού, η καπνούπολη
του παρελθόντος με τη μυρωδιά του καπνού να γεμίζει ακόμα και σήμερα
τον αέρα της πόλης.Η πόλη με τη θάλασσα να ξαπλώνει στα πόδια της και
να της δίνει ζωή. Η πόλη με τη χερσόνησο της Παναγίας να θυμίζει σε
όποιον την επισκέπτεται το πολύχρωμο και πολύσημο παρελθόν της. Η
πόλη με τα χρώματα της φύσης να συμπληρώνουν τον αστικό ιστό της. Η
πόλη με την πλούσια ιστορία της που μέσα από τα τρία ονόματά της
Νεάπολη, Χριστούπολη, Καβάλα μαρτυράει το ένδοξο παρελθόν της. Η
πόλη στην οποία περπάτησαν και δημιούργησαν μεγάλοι άντρες ο
βασιλιάς Φίλιππος, ο Απόστολος Παύλος, ο Μεχμέτ Αλί. Η πόλη που έχει
στην αγκαλιά της μια άλλη ιστορική πόλη, τους Φιλίππους, ενταγμένη
στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της
UNESCO. [...] (Από τον πρόλογο της Δημάρχου Δήμητρας Τσανάκα)
2017-Και επίσημα το ιστορικό αρχείο Αστεριάδη στον δήμο Καβάλας
Πάνω από 12.000 τόμοι αρχειακού υλικού και ανέκδοτων ιστορικών
πτυχών των τελευταίων ετών της Τουρκοκρατίας στην Καβάλα θα
βρίσκονται πολύ σύντομα στη διάθεση των ιστορικών του μέλλοντος.
20|01|2017. Το εξ αντιγράφων του υπουργείου Εξωτερικών ιστορικό
αρχείο του αειμνήστου τ.βουλευτή και συνταξιούχου δικηγόρου Γιώργου
Αστεριάδη, το οποίο αναφέρεται στη δράση του ελληνικού
υποπροξενείου της Ελλάδας κατά την Τουρκοκρατία στην Καβάλα και
κατά τον Μακεδονικό Αγώνα στην Καβάλα και στην Δράμα, παραδόθηκε
την Παρασκευή 20 Ιανουαρίου 2017 και επίσημα, πλέον, στον δήμο
Καβάλας, μετά από πρωτοβουλία των κληρονόμων και δωρητών Γιάννη,
Ελένης και Δάφνης Αστεριάδη και παρουσία της δημάρχου Καβάλας
Δήμητρας Τσανάκα, της προέδρου της ΔΗΜΩΦΕΛΕΙΑ Αναστασίας
Ιωσηφίδου, του Ιστορικού και προέδρου της Θασιακής Ένωσης Καβάλας
Κωνσταντίνου Χιόνη, ο οποίος ήταν εκείνος που επιμελήθηκε το αρχείο
213
και του και του ερευνητή Κομνηνού Απότα, ο οποίος θα αρχειοθετήσει

τους 12.000 και πλέον τόμους του αρχειακού υλικού.
2018-Πέθανε ο Καβαλιώτης ηθοποιός Γιώργος Μοσχίδης. Την τελευταία
του πνοή άφησε το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, σε ηλικία
87 ετών...
2019-Καβάλα και Κόρινθος «περπατούν» μαζί στα Βήματα του
Αποστόλου Παύλου και με υπογραφή Προκόπη Παυλόπουλου. Οι
δήμαρχοι των δύο δήμων θα υπογράψουν Σύμφωνο Συνεργασίας ενώπιον
του Προέδρου της Δημοκρατίας, με στόχο την προώθηση
Προσκυνηματικού Τουρισμού-Αναλυτικά οι στόχοι και οι δράσεις του
Συμφώνου. 29|01|2019.

Οδυσσέας Γκιλής. Χρονολόγιο ΝΕΑΠΟΛΙΣ ΧΡΙΣΤΟΥΠΟΛΙΣ ΚΑΒΑΛΑ.... Θεσσαλονίκη 2019

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Οδυσσέας Γκιλής. Χρονολόγιο ΝΕΑΠΟΛΙΣ ΧΡΙΣΤΟΥΠΟΛΙΣ ΚΑΒΑΛΑ.... Θεσσαλονίκη 2019

Uploaded by

Copyright:

1

Περιέχει ιστορικές και βιβλιογραφικές αναφορές χρονολογικά

3000 π. Χ. - Η ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή γύρω από την Καβάλα,

Ελευθερούπολη. Η περί το Παγγαίο όρος χώρα, με τις απέραντες πεδιάδες

7ος π. Χ.-Καβάλα: η ιστορία της βυζαντινής Χριστούπολης της

Antisara (Kavala) 2 Kalamitsa? - Αντισάρα – ToposText. Stephanus of

έποικοι οι ίδιοι από την Πάρο, ίδρυσαν τη Νεάπολη στη χερσόνησο

7ος π. Χ. -Δημος Καβάλας, Στοιχεια ιστοριας του Νομου Καβάλας,

7ος π. Χ.-Αρχές 7ου αιώνα π.Χ: η παρουσία τροχήλατης κεραμικής με

7ος π. Χ.-Εξωραιστικος Πολιτιστικος Συλλογος Παναγιας «ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ»,

εντοπίων Θρακικών φυλών, στους οποίους έλαβε μέρος και ο ποιητής

προϊστορικές θέσεις, την Αντισάρα, τη σημερινή Καλαμίτσα, καθώς και

the probable site of Antisara, about 6 km southwest of Kavala, uncovering

600 π. Χ. -SKAI. Αρχαία ορυχεία χρυσού που χρονολογούνται από το 600

600 π.Χ. -ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ. του Μιχάλη Βαβελίδη Αν. Καθηγητή

την κακοτυχία). Η Νεάπολη έμεινε σύμμαχος της Αθήνας μέχρι το 340

5ος π. Χ.-ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ. του Μιχάλη Βαβελίδη Αν. Καθηγητή Α.Π.Θ. Το

Β΄ στην πόλη Κρηνίδες την οποία αύξησε σε πληθυσμό και τη μετονόμασε

5ος π. Χ.-ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ. του Μιχάλη Βαβελίδη Αν. Καθηγητή Α.Π.Θ. Το

5ος π. Χ.-Αρχές 5ου π.Χ: μεγάλος, κτισμένος με θασίτικο μάρμαρο ιωνικός

5ος π. Χ. -Πριν από 2.500 χρόνια η χερσόνησος της Καβάλας οχυρώθηκε

5ος π. Χ. -Αξιόλογοι επιστήμονες, προβάλλοντας διάφορα επιχειρήματα,

ότι συνδιεπολέμεσαν τον πόλεμον μετά Αθεναίον), δεν μπορεί να οφείλεται

5ος π. Χ.-Σκύλαξ περιηγητής. 5ος-4ος π.X. αιώνας. Periplus Scylacis

5ος π. Χ. -ΑΡΧΑΙΟΣ ΧΡΥΣΟΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

5ος π. Χ.-1999 - 2000, M.I.T. ΑΕ . Ο ΟΡΥΚΤΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ ΣΤΗΝ

άλλη όψη, έπαψε να λέγεται Χριστούπολις και αναφέρεται ως Νέα

με τον ίδιο φόρο ως "Νεάπολις παρ' Αντισάραν", ενώ από το 449/48

411 π. Χ.-Η Καβάλα στην Αρχαιότητα. 2,Kavala,Κλασσική περίοδος.

mentioned by Pomponius Mela and Hierokles. 367 Apollonia started to

356 π. Χ.-Χ. ΚΟΥΚΟΥΛH –ΧΡΥΣΑΝΘΑΚΗ. ΕΝΑ ΑΡΧΑΙΟ ΠΟΛΙΣΜΑ

356 π. Χ. -Αρχαία Μακεδονία - τόμος - Θετίμα - Κέντρο Ελληνικής

346 π. Χ. -Το Ιερό της Παρθένου συνέχισε να λειτουργεί σε όλη την

χρησιμοποιώντας πιθανότατα ενα άπο τα υστέρα βιβλία τοϋ Πολυβίου

Π.Θεοδωρίδης, Εγνατία Οδός, διπλωματική εργασία στο Τμήμα

«Γναίος Εγνάτιος Γάιου, Ανθύπατος Ρωμαίων», και χρονολογεί την

2ος π. Χ. -Η Νεάπολη, μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση, φαίνεται πως

it may be inferred, later than that of Amphipolis. At the great struggle at

Μεθώνης, ήταν: η Πέργαμος, η Ηϊών (αργότερα το περίφημο επίνειο της

όριά του το μεγαλύτερο μέρος των σημερινών νομών Δράμας και

24 μ. Χ. -Στράβων γεωγραφικά. Book 7a, chapter 1, section 36, line 3..

ἐβασίλευσεν. ὑπὲρ δὲ τῆς Ἀμφιπόλεως Βισάλται καὶ μέχρι πόλεως

θεάτρου Φιλίππων, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος 1994

49 μ. Χ. -Η υπέροχη σχέση του εθναπόστολου Παύλου με την Ευρώπη και

49 μ. Χ.-Ο Απόστολος Παύλος στη Σαμοθράκη, στην Καβάλα και στους

πίστη. Ως συνοδεία του, ήταν οι απόστολοι Σίλας (υπάρχει στην Καβάλα

49 μ. Χ.-Neapolis is the Aegean seaport of Philippi where Paul landed on

50 μ. Χ. - Η ιστορία της πρωτοχριστιανικής Νεάπολης και της βυζαντινής

Στοχαζόμενοι τουτέστι, τῷ καὶ Παῦλον ἰδεῖν καὶ μηδένα ἕτερον τὸ ὅραμα,

line 22.-2ος μ. Χ.-. Ἀπολλώνιος εʹ Καρικῶν «Κᾶρες δὲ τὸν τόπον ἐκεῖνον,

βᾶσι παρετάσσοντο καὶ πολλοὺς αὐτῶν ἀνῄρουν. ὁ δὲ διὰτάχους εἰς τὴν

2ος μ. Χ. -Αίλιος Ηρωδιανός 2ος αιώνας μ. Χ. Περὶ παθῶν“Grammatici

2ος μ. Χ.-Αίλιος Ηρωδιανός Περὶ παθῶν 2ος αιώνας μ. Χ. (supplementum)

2ος μ. Χ. -Αίλιος Ηρωδιανός. 2ος μ. Χ. Καθολική προσωδία. “Grammatici

3ος μ. Χ. -Αρκάδιος γραμματικός. (ανάμ. στον 3ο και 5ο αι. μ.Χ.). De accentibus

οχυρωμένα κοντά στον Αλιάκμονα, η Έδεσσα, οι Σέρρες που

Σκαμβωνιδῶν. Σκάνδεια, ἐπίνειον Κυθήρων, ὡς Παυσανίας

Μαργιανῇ Παρθυαίων, περὶ ἧς Στράβων ἑνδεκάτῃ. τρισκαιδεκάτη ἡ

527 μ. Χ.-Ιστορία της Καβάλας Σύλλογος Αγίας Βαρβάρας και

κάρη τὸ βαρυτονούμενον οὐδέτερόν ἐστιν, ἀπὸ γὰρ τοῦ κάρηνον γενό-

700 μ. Χ. -Ιωάννης Δαμασκηνός. (περ. 676 – 4 Δεκεμβρίου 749)Passio sancti

746 μ. Χ.-Κατα την περίοδο του Βυζαντίου η αρχαία Νεάπολις

παραμένει άγνωστος. Οι πρώτες μαρτυρίες του νέου ονόματος υπάρχουν

βυζαντινούς αιώνες προέρχεται ένα τμήμα του δυτικού παράλιου τείχους,

Διόβουρος, Ἰδομένη, Βράγυλος, Πρίμανα, Μαρώνεια, Ἀμφίπολις,

1154 μ. Χ.-ΔΗΜΩΦΕΛΕΙΑ 2015 Η Χριστούπολη ωστόσο δεν ήταν