Δομή Παραγράφου Δομή Έκθεσης

(αποτελείται από προτάσεις) (αποτελείται από παραγράφους)

Θεματική περίοδος Πρόλογος

παρουσιάζει επιγραμματικά το θέμα της
παραγράφου. Συνήθως, βρίσκεται στην αρχή της
παραγράφου.
Λεπτομέρειες (σχόλια) Ανάπτυξη - Κύριο θέμα
προτάσεις που αναπτύσσουν, αναλύουν,
επεξηγούν ή αποδεικνύουν τη θεματική περίοδο.
Είναι το πιο μεγάλο τμήμα της παραγράφου.

Περίοδος κατακλείδα Επίλογος

βρίσκεται στο τέλος της παραγράφου και δίνει
ολοκληρωμένη μορφή στην παράγραφο.
Συνοψίζει όσα έχουν λεχθεί ή διατυπώνει
κάποιο συμπέρασμα. Δεν είναι πάντα
απαραίτητη, μπορεί να παραλείπεται.
 Για να αναπτύξεις σωστά οποιοδήποτε θέμα, πρέπει
να μάθεις να γράφεις καλά οργανωμένες
παραγράφους

Παράδειγμα δομής παραγράφου

Τον παιδευτικό ρόλο της οικογένειας συνεχίζει το σχολείο, το οποίο στοχεύει όχι μόνο στην ηθικοπνευματική
καλλιέργεια αλλά και στην επαγγελματική κατάρτιση του μαθητή. (Θεματική περίοδος) Οι εκπαιδευτικοί
προσφέρουν ένα πλήθος γνώσεων στο μαθητικό κοινό, ενημερώνοντάς το και οξύνοντας την κρίση του. H
ποιότητα του εκπαιδευτικού συστήματος εξασφαλίζει τη διάπλαση έντιμων πολιτών με ηθικούς στόχους και
ιδανικά. H δημοκρατικότητα στο χώρο της διδασκαλίας εθίζει το νέο στο πνεύμα του αλληλοσεβασμού, της
ελεύθερης σκέψης και έκφρασης και της ανάληψης των υποχρεώσεων με ταυτόχρονη συνειδητοποίηση των
δικαιωμάτων. Άλλωστε, το σχολείο αποτελεί μια μικρή κοινωνία, όπου το άτομο μαθαίνει να πειθαρχεί, να
συνεργάζεται και να διεκδικεί και προετοιμάζεται για την ομαλή ένταξή του στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
(Λεπτομέρειες - σχόλια) O εκπαιδευόμενος λοιπόν εμπλουτίζει τις γνώσεις του, ηθικοποιείται και
κοινωνικοποιείται μέσα στο θεσμοθετημένο φορέα της παιδείας. (Κατακλείδα)

Άσκηση: Μπορείς να σημειώσεις τα δομικά στοιχεία της παραγράφου που ακολουθεί;

Αναντίρρητα, η τεχνολογία επέφερε κοσμογονικές αλλαγές στον πολιτισμό και αποτέλεσε ευλογία για
τον άνθρωπο. Είναι αλήθεια ότι μετέτρεψε την εργασία, χάρη στα μέσα που εξασφάλισε, από επίμοχθη και
επώδυνη σε άκοπη και απλή διαδικασία. Παράλληλα, απομάκρυνε το φάσμα της πείνας από ένα μεγάλο τμήμα
της ανθρωπότητας και απάλλαξε τον άνθρωπο από την ασφυκτική κυριαρχία της φύσης. Αξίζει, επίσης να
παρατηρηθεί ότι με τη συνδρομή της τεχνολογικής ανάπτυξης τα πολιτιστικά αγαθά αποτελούν πλέον κτήμα
των περισσότερων ανθρώπων του πλανήτη. Αβίαστα, λοιπόν, συνάγεται το συμπέρασμα ότι τα παραπάνω
στοιχεία, χωρίς να εξαντλούν τον πίνακα των προσφορών της τεχνολογίας προς τον άνθρωπο, δικαιώνουν το
χαρακτηρισμό της ευλογίας που της αποδίδεται.
 Συνδετικές «Λίγοι θα διαφωνήσουν με την άποψη ότι...» , «Δεν υπάρχει αμφιβολία…»,
λέξεις - φράσεις «Είναι γνωστό ότι...», «Είναι γεγονός ότι...», «Είναι κοινός τόπος…», «Είναι
έναρξης μιας κοινά παραδεκτό..», «Θα ήταν πλάνη, αν υποστήριζε κανείς ότι...», «Είναι
θεματικής γεγονός ότι...», «Είναι σαφές ότι...», «Αν ευρύνουμε την παρατήρησή μας...»,
πρότασης «Κοινοτοπία τείνει να αποτελέσει η άποψη...», «Είναι ευρύτατα διαδεδομένη η
άποψη....», «Υποστηρίζεται συχνά ότι...», «Λέγεται συχνά ότι...», «Δύσκολο, αν
όχι αδύνατο, θα ήταν να ανατεθεί κανείς στην άποψη...», «Αποτελεί
πραγματικότητα το γεγονός ότι...», «Κατά κοινή ομολογία...», «Ελάχιστοι θα
μπορούσαν να αρνηθούν ότι ..» …

Συνδετικές «Ειδικότερα...», «Πράγματι...», «Πιο συγκεκριμένα...», «Αναλυτικότερα...»,

λέξεις - φράσεις «Γι’ αυτό λοιπόν...», «Με άλλα λόγια...», «Φυσικά...», «Βέβαια...»,
που συνδέουν «Αναντίρρητα...», «Έτσι..», «Οπωσδήποτε...», «Αρχικά...», «Στην περίπτωση
αυτή...», «Αυτό ισχύει στο μέτρο που...», «Είναι αλήθεια ότι...», «Η
τη θεματική
διαπίστωση αυτή δεν αποτελεί λεκτική υπερβολή», «Εκείνο που έχει ιδιαίτερη
πρόταση σημασία...», «Με αφετηρία τη θέση αυτή...», «Κατά συνέπεια είναι ανάγκη...»,
με τις «Σε μια τέτοια περίπτωση....», «Στο πλαίσιο αυτό κατανοούμε...», «Με
λεπτομέρειες δεδομένα τα παραπάνω δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι...»…

Ενδεικτικοί «Συμπερασματικά, έχει καταστεί σαφές...», «Αβίαστα, λοιπόν, συνάγεται το

τρόποι έναρξης συμπέρασμα...», «Εύκολα, λοιπόν, μπορεί ο καθένας να συμπεράνει...»,
της κατακλείδας «Εύκολα, λοιπόν, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα...», «Γίνεται, επομένως, εύκολα
αντιληπτό...», «Συνοψίζοντας μπορούμε να επισημάνουμε...», «Από τη μέχρι
τώρα αποδεικτική διαδικασία γίνεται φανερό...»…

Άσκηση: Να ενώσετε τις παρακάτω φράσεις σε δύο παραγράφους χρησιμοποιώντας συνδετικές φράσεις

 … οι περισσότεροι άνθρωποι είναι πλασμένοι από την πρώτη ύλη του «οπαδού».
 … ο οπαδός είναι πρόθυμος να ακολουθήσει, όχι να ηγηθεί ή να υπάρξει ανεξάρτητα. Ο οπαδός έχει μια έτοιμη
συγκατάθεση μέσα του που την τοποθετεί όπου περισσότερο τον βολεύει.. Αλλά υπάρχει ουσιαστική διαφορά
ανάμεσα στον τυφλό οπαδό και τον οπαδό που είναι ικανός να αποσύρει τη συγκατάθεσή του, αν κρίνει πως
αυτή βλάπτει αντί να ωφελεί. Ο τυφλός οπαδός είναι ευθύς εξαρχής και για πάντα αιχμάλωτος.
 ... η ουσιαστική διαφορά ανάμεσα στον τυφλό και τον φωτισμένο οπαδό είναι ότι ο ένας στοχάζεται και ο άλλος
δε στοχάζεται, είτε γιατί δεν μπορεί είτε γιατί δεν το κρίνει απαραίτητο.

 ...οι σημερινοί νέοι κατατρύχονται (βασανίζονται, ταλαιπωρούνται) από πολλαπλές αντιφάσεις.

 ... η εποχή μας τους προσφέρει πιο άνετη, πιο ελεύθερη, πιο «κοσμοπολίτικη ζωή», με πολύ περισσότερους
δυνατότητες και ευκαιρίες μόρφωσης, επικοινωνίας, ψυχαγωγίας.
 ...θα μπορούσαν, οι τωρινοί νέοι, να πουν –όπως ο σαιξπηρικός Πίστολ– «ο κόσμος για μένα είναι ένα στρείδι,
που θα τ’ ανοίξω εγώ με το σπαθί μου» (δηλ. θα εκμεταλλευτώ τις ευκαιρίες της ζωής).
 ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

Στη θεματική περιόδο δίνεται σύντομο ορισμό μιας «Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση η τηλεργασία
έννοιας και στις λεπτομέρειες ακολουθούν μπορεί να οριστεί ως η μορφή εργασίας που εκτελείται
χαρακτηριστικά στοιχεία και ιδιότητες που δίνουν με από ένα άτομο κυρίως ή σε σημαντικό μέρος της σε
με ορισμό

σαφήνεια το περιεχόμενο της έννοιας. τοποθεσίες εκτός του παραδοσιακού εργασιακού

Λέξεις - φράσεις κλειδιά
Ορισμός, ορίζεται, λέγεται, είναι, ονομάζεται,
καθορίζεται, με τον όρο ... εννοούμε, ο όρος ...
σημαίνει…)
Στη θεματική περίοδο αναφέρονται α) μια έννοια που
διαιρείται, και β) τα είδη ή οι μορφές, στις οποίες τη
μερίζουμε. (Στις λεπτομέρειες ακολουθεί αναλυτική
με διαίρεση
χώρου, για έναν εργοδότη ή πελάτη και η οποία
περιλαμβάνει τη χρήση των τηλεπικοινωνιών και
προηγμένων μορφών πληροφόρησης ως ένα ουσιαστικό
και κεντρικό χαρακτηριστικό της εργασίας.»
«Η εκπαίδευση ανάλογα με την ηλικία των ανθρώπων
που την ακολουθούν και το γνωσιολογικό επίπεδο που
παρέχει διακρίνεται σε τρεις βαθμίδες, στην

παρουσίαση των ειδών ή των μορφών της διαιρεμένης
έννοιας.
Λέξεις - φράσεις κλειδιά
Διαιρώ, διακρίνω, χωρίζω, διχοτομώ, από τη μία
πλευρά - από την άλλη, πρώτον, δεύτερον, είδος,
μορφή, μέρος, τομέας, κλάδος…
Το θέμα – άποψη που παρουσιάζεται στη θεματική
περίοδο διευκρινίζεται / επεξηγείται / υποστηρίζεται /σημασία για τη ζωή του ανθρώπου. Ο έγκαιρα κι
διασαφηνίζεται / τεκμηριώνεται στις λεπτομέρειες με
παράθεση παραδείγματος ή παραδειγμάτων από την
με παραδείγματα
πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια. Στην
πρωτοβάθμια φοιτούν μαθητές… και λαμβάνουν κυρίως
γνώσεις… Στη δευτεροβάθμια… Ενώ στην
τριτοβάθμια…»
Η έγκαιρη και έγκυρη πληροφόρηση έχει μεγάλη
έγκυρα ενημερωμένος άνθρωπος μπορεί να διευθετεί
μια σειρά από πρακτικά αλλά σημαντικά ζητήματα,

ιστορία, την επικαιρότητα, την καθημερινή ζωή, την όπως η αγορά χρήσιμων προϊόντων, τα ψυχαγωγικά του
προσωπική εμπειρία ή τη φαντασία. προγράμματα και η εκπλήρωση των υποχρεώσεών του
Λέξεις - φράσεις κλειδιά στις τακτές προθεσμίες. Η πληροφόρηση είναι
Για παράδειγμα, ενδεικτικό / κλασικό / τυπικό / πολλαπλά χρήσιμη και για σοβαρότερα ζητήματα, λ.χ.
χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί, παραδείγματος για την εκπλήρωση υποχρεώσεων και την άσκηση
χάρη, π.χ., ας πούμε, λόγου χάρη, λ.χ. … δικαιωμάτων που έχει ο άνθρωπος ως πολίτης.
Εξάλλου, εφόσον ο άνθρωπος είναι καλά ενημερωμένος
για σύγχρονα θέματα, μπορεί ευκολότερα και καλύτερα
να επικοινωνεί με άλλους ανθρώπους, με την άλλη
γενιά ή με πολίτες άλλων χωρών, για παράδειγμα.
Στη θεματική περίοδο συγκρίνονται δύο ή «Οφείλουμε ως άτομα-μέλη μιας οργανωμένης κοινωνίας
περισσότερες έννοιες (ιδέες, αντικείμενα, πρόσωπα...) να θέσουμε ως κοινό στόχο την πρόοδο και να
και στις λεπτομέρειες: αποφύγουμε με κάθε τρόπο τον συντηρητισμό. Η
Α. έχουμε παρουσίαση των γνωρισμάτων-διαφορών των πρόοδος είναι ο μόνος δρόμος που διασφαλίζει την
κοινωνική και προσωπική μας ανέλιξη…, που
με σύγκριση – αντίθεση

συγκρινόμενων μελών ένα προς ένα

Β. ολοκληρωμένη παρουσίαση των γνωρισμάτων πρώτα διαμορφώνει συνθήκες ευνοϊκές για την ανάπτυξη σε
του ενός μέλους κι έπειτα του άλλου όλους τους τομείς… Αντίθετα, ο συντηρητισμός
δημιουργεί συνθήκες στασιμότητας και
(Στην κατακλείδα: Συνόψιση – συμπέρασμα ή
οπισθοδρόμησης…, βαλτώνει κάθε προσπάθεια για
διαπίστωση κοινού στοιχείου - ομοιότητας)
βελτίωση και αναβάθμιση των συνθηκών ζωής…,
Λέξεις - φράσεις κλειδιά αδυνατεί να ανταποκριθεί στις συνεχώς μεταβαλλόμενες
αντίθετα, όμως, μα, αλλά, παρά, ενώ, ωστόσο, συνθήκες και ανάγκες…»
εξάλλου, εντούτοις, μάλιστα, μολαταύτα, παρόλο που,
εξάλλου, απεναντίας, διαφέρω, διαφορά, αντίθεση,
συγκρίνω, σύγκριση, από την άλλη πλευρά, παρ΄ όλα
αυτά, σε αντίθεση μ΄ αυτό, δεν συμβαίνει όμως το
ίδιο... επίθετα ή επιρρήματα συγκριτικού βαθμού…
 Στη θεματική περίοδο συγκρίνονται δύο
περισσότερες έννοιες σε μεταφορικό επίπεδο (έχει μορφή
παρομοίωσης: το α είναι όπως / μοιάζει με / είναι σαν
με αναλογία
το β) και στις λεπτομέρειες παρουσιάζονται οι μεταξύ
τους ομοιότητες.
Λέξεις - φράσεις κλειδιά
Όπως … έτσι, τόσο … όσο, αναλογία, ανάλογα,
αναλόγως, αναλογικά, κατ’ αναλογία, όμοια, σαν,
παρομοιάζω, παρόμοια, παραλληλίζω, παραβάλλω,
παραβολή...
Η θεματική περίοδος μας παρακινεί να ρωτήσουμε
«γιατί;» και οι λεπτομέρειες απαντούν σε αυτό το
«γιατί;»
με αιτιολόγηση
Λέξεις - φράσεις κλειδιά
γιατί, διότι, επειδή, αφού, εφόσον, καθώς, με αυτόν
τον τρόπο, έτσι... αποδίδεται, ευθύνεται, ερμηνεύεται,
αιτιολογείται, πηγάζει, καταλογίζεται, ανάγεται... η
αιτία, το αίτιο, ο λόγος, γι’ αυτόν τον λόγο, η ευθύνη,
ο παράγοντας, το κίνητρο, η εστία …
α. Αναφέρουμε στη θεματική πρόταση την αιτία και τις
συνέπειες -αποτελέσματα στις λεπτομέρειες.
με αίτια κι αποτέλεσμα
β. Μπορεί όμως να συμβεί και το αντίθετο: να
παρουσιάσουμε στη θεματική πρόταση τις συνέπειες -
αποτελέσματα και στις λεπτομέρειες τις αιτίες που
προκαλούν τα συγκεκριμένα αποτελέσματα.
Λέξεις - φράσεις κλειδιά
οφείλεται, ευθύνεται, αιτία, αποτέλεσμα, συνεπώς,
κατά συνέπεια, επομένως, άρα, ώστε, για να,
προκαλεί...
εντοπίζονται δύο ή περισσότερες μέθοδοι
με συνδυασμό μεθόδων
ή «Άραγε με τι μοιάζει η ψυχή μας; Μα είναι απλό, με τη
θάλασσα! Όπως αυτή είναι απέραντη και δεν μπορεί το
μάτι σου να την προσεγγίσει έτσι και η ψυχή χάνεται
στα μήκη και πλάτη ενός κόσμου δυσθεώρητου. Και
είναι εξίσου βαθιά που πρέπει να κάνεις πολλές
καταδύσεις για να βρεις τους θησαυρούς που κρύβει
μέσα της. Άλλοτε πάλι είναι ήρεμη και γαλήνια σαν τη
θάλασσα και ξαφνικά πάλι ξεσπάει φουρτούνα,
ανακατεύεται, θολώνει…»
«Θα ήταν επικίνδυνο σφάλμα να στηριχθούμε σήμερα
στην άποψη ότι ο πυρηνικός πόλεμος μπορεί να
αποφευχθεί ή να προληφθεί. (ΓΙΑΤΙ;;;) Πρώτο, γιατί η
τεχνολογία μπορεί να καταστρέψει αυτή την ισορροπία.
Έπειτα, η ισορροπία γίνεται όλο και πιο ασταθής. Τέλος,
γιατί ένας τρελός ή ένας ψυχοπαθής, που η ψυχοπάθειά
του δεν έχει διαγνωστεί, είναι δυνατό να φθάσει να
πατήσει το κουμπί. Και ακόμη, ένα απλό ατύχημα μπορεί
να ερμηνευτεί από την αντίπαλη πλευρά σαν επίθεση και
να εξαπολύσει το ολοκαύτωμα.» (4 ΑΙΤΙΕΣ)
«Το κύριο αίτιο της βίας (=ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ) βρίσκεται
στη βάση των σύγχρονων εκμεταλλευτικών κοινωνιών.
(=ΑΙΤΙΑ) Πρόκειται για την άνιση κατανομή του
πλούτου, τις τεράστιες οικονομικές και κοινωνικές
ανισότητες. (=ΑΙΤΙΕΣ) Όταν η φτώχεια κι η ανεργία
πλήττουν ένα μεγάλο μέρος του κοινωνικού συνόλου,
(=ΑΙΤΙΑ) τότε η βία γεννιέται ως αντίδραση επιβίωσης.
(=ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ) Η βία αυτή (=ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ)
έρχεται ως αποτέλεσμα της βίαιης στέρησης και
καταπάτησης βασικών δικαιωμάτων του ανθρώπου, όπως
είναι η εργασία και η αξιοπρεπής διαβίωση.» (=ΑΙΤΙΑ)
Στην τέχνη υπάρχουν δύο τρόποι με τους οποίους οι
άνθρωποι προσπαθούν να διακριθούν. Στον πρώτο, ο
καλλιτέχνης εφαρμόζοντας προσεκτικά ό,τι οι άλλοι
έχουν κατακτήσει μιμείται τα έργα τους ή επιλέγει και
συνθέτει τις ποικίλες ομορφιές τους στον άλλο, αναζητά
την υπεροχή στην πρωταρχική της πηγή, τη φύση. Στον
πρώτο διαμορφώνει ένα στυλ βασισμένο στη μελέτη
έργων και παράγει είτε μιμητική είτε εκλεκτική τέχνη'
στο δεύτερο, με την άμεση παρατήρηση της φύσης,
ανακαλύπτει αξίες που υπάρχουν σ' αυτή, και ποτέ πριν
δεν έχουν μορφοποιηθεί. Έτσι δημιουργεί ένα στυλ
πρωτότυπο. Τα αποτελέσματα του πρώτου τρόπου,
καθώς επαναλαμβάνουν αυτό με το οποίο έχει κιόλας
εξοικειωθεί το μάτι, αναγνωρίζονται και μετριούνται
αμέσως. Αντίθετα, οι κατακτήσεις του καλλιτέχνη σ' ένα
καινούριο δρόμο πρέπει αναγκαία να είναι αργές, Γιατί
λίγοι είναι ικανοί να κρίνουν ό,τι παρεκκλίνει από τη
συνηθισμένη πορεία, ή προικισμένοι να εκτιμούν τις
πρωτότυπες λύσεις.
 ΑΣΚΗΣΗ

Παράγραφος Τρόπος ανάπτυξης (δικαιολογώ)

Αποτέλεσμα της ανισοτιμίας ανάμεσα στον άντρα και τη γυναίκα είναι η

σύγκρουση του αντρόγυνου, η οποία φέρνει την κρίση στο γάμο και τη
δυσαρμονία στις προσωπικές σχέσεις των μελών της οικογένειας. Οι
διαμάχες και οι ανταγωνισμοί που ακολουθούν αποξενώνουν τους
συζύγους μεταξύ τους και διαμορφώνουν τα παιδιά τους σε
αντικοινωνικά άτομα και ανήλικους επαναστάτες. Όταν η σχέση στην
οικογένεια είναι ανταγωνιστική και όχι συνεργατική, ο στόχος είναι όχι η
σύνθεση των αντίθετων απόψεων για τη συνοχή της οικογένειας, αλλά η
επιβολή της μιας και μόνης άποψης και η προσπάθεια να υποκύψει ο
άλλος.
Γ. Σκληρός

Η βία δεν είναι αποκλειστικό φαινόμενο της εποχής μας, όπως θέλουν
να την παρουσιάσουν τα μέσα πληροφόρησης, οι ειδήμονες και οι
πολιτικοί. Υπήρχε πάντα και με διάφορες μορφές, εκδηλώσεις και
αιτιολογίες. Το κύριο στοιχείο της είναι η επιθετικότητα, που
εξασφαλίζει στον άνθρωπο τη δύναμη για επιβίωση, ενώ
σημαντικότερος φορέας της ήταν ανέκαθεν το κράτος, που στήριζε και
στηρίζει την ύπαρξη του και στο φόβο και τον καταναγκασμό. Από την
άλλη μεριά στο παρελθόν οι πράξεις βίας δε γίνονταν ευρύτερα
γνωστές, ενώ σήμερα, που υπάρχουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης,
μεταβιβάζονται ταχύτατα απ' άκρη σ' άκρη του πλανήτη πρώτα σαν
είδηση και ύστερα σαν μίμηση· πολύ συχνά μάλιστα διογκώνονται,
διαστρέφονται ή ακόμη εξιδανικεύονται χάρη στις τηλεοπτικές σειρές
και τις ταινίες, με τις γνωστές επιπτώσεις, κυρίως στα παιδιά.
Γ. Μανωλίδης

Με τον όρο εργασία ονομάζουμε τη σκόπιμη σωματική και πνευματική

απασχόληση του ανθρώπου που αποβλέπει σε παραγωγικό σκοπό. Όλα
τα καταναλωτικά αγαθά είναι προϊόντα της φύσεως και της εργασίας
του ανθρώπου. Η εργασία ανάλογα με το πολιτιστικό επίπεδο και το
κοινωνικό - οικονομικό σύστημα που επικρατεί έχει διάφορες μορφές.
Στις πρωτόγονες κοινωνίες εργασία ήταν η άμεση εξεύρεση των
απαραίτητων για τη διατήρηση στη ζωή, ενώ στην κλειστή οικονομία
καθένας κάνει όλες τις εργασίες μόνος του ή με τη βοήθεια της
οικογένειας του. Ακόμα και σήμερα η αγροτική οικογένεια μπορεί να
έχει αυτή τη μορφή.
ΚΕΜΕ
Πρώτα απ' όλα ας προσπαθήσουμε να περιγράψουμε συνοπτικά το
Διαδίκτυο και ειδικότερα τον παγκόσμιο ιστό (Web) με μια αναλογία. Ας
φανταστούμε τον κυβερνοχώρο ως μια τεράστια έκθεση. Ο κάθε
«εκθέτης» δημιουργεί το δικό του περίπτερο (site) που καταχωρείται σε
μία διεύθυνση (www.address). Ο χρήστης του δια-δικτύου, μέσα από
τους τηλεπικοινωνιακούς διαδρόμους που δημιούργησε η σύζευξη
τηλεφώνου - υπολογιστή, επισκέπτεται αυτήν την άυλη, διαρκή και
παγκόσμια ψηφιακή έκθεση. Περνά από διάφορα sites, επικοινωνεί με
τον «εκθέτη», και βεβαίως μπορεί να πάρει («κατεβάσει»)
πληροφοριακό υλικό. Αρκεί να έχει εξασφαλίσει την είσοδο του μέσω
ενός προμηθευτή (provider) σύνδεσης στο Διαδίκτυο.
Le Monde diplomatique

0 πνευματικός άνθρωπος δεν μπορεί να είναι φανατικός. Ο πνευματικός

άνθρωπος είναι ανεκτικός για τις διαφορετικές απόψεις. Δέχεται την
κριτική των άλλων. Δεν αποδέχεται τις παλιές και αναμφισβήτητες
αλήθειες. Έχει στόχο του την ανεύρεση της αντικειμενικής
(επιστημονικής) αλήθειας. Με το κριτικό του πνεύμα αμφιβάλλει ακόμη
για τα αποτελέσματα των δικών του ερευνών Με την αδογμάτιστη
κριτική του σκέψη χτυπάει τη μισαλλοδοξία και το φανατισμό των
άλλων. Διαφωτίζει τους συνανθρώπους του να δέχονται την
εποικοδομητική κριτική των άλλων. Δεν είναι φανατικός ένας
πνευματικός άνθρωπος που δεν ανέχεται περιορισμούς στους
πνευματικούς ορίζοντες.

Η επίσημη βία γεννά την «ανεπίσημη» αντίδραση, γι' αυτό και

επινοήθηκε η διάκριση ανάμεσα στη νόμιμη και στην παράνομη βία.
Όπως υπάρχει ο φυσικός νόμος δράσης και αντίδρασης, έτσι και στην
κοινωνία η επίσημη κρατική βία γεννά την ανεπίσημη αντι-βία του
πολίτη. Όταν παραβιάζεται ένα δικαίωμα του πολίτη από το κράτος, τότε
ο πολίτης αντιστέκεται στη βία του κράτους. Η κρατική βία ονομάζεται
νόμιμη, ενώ η αντι-βία του πολίτη θεωρείται παράνομη. Η διάκριση της
βίας σε νόμιμη και παράνομη εξυπηρετεί την ανάγκη του κράτους να
επιβάλλει την έννομη τάξη. Πάντως κάθε μορφή βίας είναι ανεπιθύμητη,
γιατί οδηγεί σε ένα φαύλο κύκλο.

Μια βασική προϋπόθεση για την πετυχημένη έκβαση ενός διαλόγου

είναι οι συζητητές να επιδιώκουν την εύρεση της αλήθειας και όχι την
επιβολή των προσωπικών τους απόψεων. Όταν οι συζητητές εμμένουν
στις δικές τους απόψεις, είναι μισαλλόδοξοι και φανατικοί, αφού
αρνούνται την κριτική των απόψεων τους. Έτσι φτάνουν σε φιλονικία και
λογομαχία, σε βρισιές και απειλές. Δεν επιδιώκουν την ανταλλαγή
απόψεων και την εύρεση της αλήθειας, αλλά την επιβολή των
προσωπικών τους απόψεων. Δεν αφήνουν να λάμψει η αλήθεια με την
ισχυρογνωμοσύνη και τη μισαλλοδοξία τους. Προσπαθούν να φιμώσουν
τους άλλους που τολμούν να διατυπώνουν τις απορίες και τους
προβληματισμούς τους. Αγνοούν ότι η προσέγγιση της αλήθειας γίνεται
μόνο με την ανταλλαγή απόψεων μέσα σε έναν ειλικρινή διάλογο.