ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

Προγράμματα Συμπληρωματικής Εκπαίδευσης

Με τη χρήση καινοτόμων μεθόδων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης

1546 - ΕΙΣΑΓΩΓΗ, ΤΟ ΕΡΓΟ ΚΑΙ Ο ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ

1
© Copyright 2016, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Π. Ε. Πετράκης.
Η έντυπη, ηλεκτρονική και γενικά κατά οποιοδήποτε τρόπο αναπαραγωγή, δημοσίευση
ή χρησιμοποίηση όλου ή μέρους του υλικού έργου αυτού, απαγορεύεται χωρίς την
έγγραφη έγκριση του κατόχου των πνευματικών δικαιωμάτων του έργου.

2
Το παρόν έντυπο αποτελεί τμήμα του εκπαιδευτικού υλικού του μαθήματος “Εισαγωγή,
Το Έργο και Ο Δημιουργός”. Αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα του ηλεκτρονικού
υλικού που βρίσκεται στην πλατφόρμα και αναπόσπαστο κομμάτι της εκπαιδευτικής
διαδικασίας.
Η πρώτη διδακτική ενότητα εισαγάγει τους εκπαιδευόμενους στην έννοια της
πνευματικής ιδιοκτησίας και την προβληματική του νομοθέτη για την προστασία των
δικαιωμάτων των δημιουργών και των συγγενικών δικαιούχων. Στη συνέχεια, ύστερα
από μια ιστορική ανασκόπηση του θεσμού, παρουσιάζονται οι βασικές πηγές του
ισχύοντος δικαίου, καθώς και η λειτουργία του ΟΠΙ, του κύριου κρατικού φορέα
προστασίας και προαγωγής των δικαιωμάτων των δημιουργών και των συγγενικών
δικαιούχων σε εθνικό επίπεδο.
Στη δεύτερη διδακτική ενότητα αναπτύσσονται οι βασικές αρχές προστασίας και τα
προστατευόμενα στοιχεία ενός έργου, καθώς και οι προϋποθέσεις κτήσης του
δικαιώματος. Στη συνέχεια αναλύονται οι κυριότερες κατηγορίες των προστατευόμενων
έργων, όπως αυτές απαριθμούνται στον ν. 2121/1993, οι ειδικές κατηγορίες έργων και
τέλος τα δημιουργήματα που δεν θεωρούνται έργα κατά τον νόμο.
Στην τρίτη διδακτική ενότητα αναλύεται αρχικά η έννοια του πνευματικού δημιουργού:
ποιο πρόσωπο σύμφωνα με το ελληνικό δίκαιο θεωρείται ως δημιουργός ενός
πνευματικού έργου, ώστε να του αναγνωριστούν απόλυτες και αποκλειστικές εξουσίες,
καθώς και ενοχικά δικαιώματα στο έργο που δημιούργησε. Στη συνέχεια ερευνώνται
περιπτώσεις σύμπραξης περισσότερων προσώπων στην δημιουργία, καθώς και ειδικές
περιπτώσεις δημιουργίας έργων, όπως ανώνυμα έργα, τα έργα των υπαλλήλων του
ιδιωτικού και του δημοσίου τομέα ή τα έργα παραγγελίας.
Τη συγγραφή του συγκεκριμένου εκπαιδευτικού υλικού πραγματοποίησε η κα.
Κοριατοπούλου Π., εξωτερικός συνεργάτης του Προγράμματος Συμπληρωματικής εξ
Αποστάσεως Εκπαίδευσης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

3
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ........................................................................................... 5

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ................................................................................................. 7
ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 1. ΔΙΚΑΙΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ........................................ 8
ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ.................................................................................. 11
ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 3. ΠΗΓΕΣ ΔΙΚΑΙΟΥ ..................................................................................... 14
ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 4. ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ......................................... 17
ΣΥΝΟΨΗ .............................................................................................................................. 20

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 2. ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ: ΤΟ ΈΡΓΟ .......................... 21

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ............................................................................................... 23
ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 1. ΕΝΝΟΙΑ – ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ............................................. 24
ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 2. ΓΕΝΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΡΓΩΝ ................................................................ 33
ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 3. ΕΙΔΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΡΓΩΝ ................................................................. 41
ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 4. ΕΚΤΟΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ............................................................................... 44
ΣΥΝΟΨΗ .............................................................................................................................. 47

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 3. ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ: Ο ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ ............. 49

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ............................................................................................... 51
ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 1. ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ ............................................................................ 52
ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 2. ΣΥΜΠΡΑΞΗ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ............................................ 54
ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 3. ΕΙΔΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ..................................................... 58
ΣΥΝΟΨΗ .............................................................................................................................. 64
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ................................................................................................................... 65

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..................................................................................................................... 66

4
ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

Προγράμματα Συμπληρωματικής Εκπαίδευσης

Με τη χρήση καινοτόμων μεθόδων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης

1546 - ΕΙΣΑΓΩΓΗ, ΤΟ ΕΡΓΟ ΚΑΙ Ο ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

5
6
Εισαγωγικές Παρατηρήσεις
Στην πρώτη υποενότητα περιγράφεται το αντικείμενο του δικαίου της πνευματικής
ιδιοκτησίας και γίνεται διάκριση ανάμεσα σε παρεμφερή δικαιώματα, όπως αυτά της
βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Στη συνέχεια επεξηγείται ο δικαιολογητικός σκοπός που
ώθησε το νομοθέτη να εισάγει ρυθμιστικούς κανόνες για την προστασία των
πνευματικών και συγγενικών δικαιωμάτων, καθώς και οι σύγχρονοι προβληματισμοί για
την προστασία των δικαιωμάτων αυτών.
Στη δεύτερη υποενότητα δίδεται μια διαχρονική εικόνα της πνευματικής ιδιοκτησίας στο
διάβα της ιστορίας, από τους αρχαίους χρόνους, την ραγδαία εξέλιξη μετά την
εφεύρεση της τυπογραφίας και τα πρώτα σχετικά νομοθετήματα.
Στην τρίτη υποενότητα παρουσιάζονται οι πηγές του ισχύοντος δικαίου σε εθνικό,
ευρωπαϊκό κα διεθνές επίπεδο.
Τέλος, στην τελευταία υποενότητα περιγράφονται η λειτουργία και οι αρμοδιότητες του
Οργανισμού Πνευματικής ιδιοκτησίας, του επίσημου κρατικού φορέα για την
προάσπιση και προαγωγή των πνευματικών και συγγενικών δικαιωμάτων.

7
 ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 1. ΔΙΚΑΙΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ

Στην υποενότητα αυτή θα αναφερθεί επιγραμματικά το πεδίο εφαρμογής του δικαίου

της πνευματικής ιδιοκτησίας και θα επεξηγηθεί ο σκοπός τον οποίο ο νομοθέτης
επιδιώκει να πετύχει προστατεύοντας τα συγκεκριμένα έννομα αγαθά.

1.1 Οριοθέτηση

Πνευματική ιδιοκτησία ονομάζεται το δικαίωμα που η έννομη τάξη απονέμει στον

δημιουργό ενός πνευματικού έργου πάνω στο έργο αυτό. Αντικείμενο του δικαιώματος
είναι το έργο, η πνευματική σύνθεση ως άυλο αγαθό, δηλαδή η μουσική σύνθεση, η
εικαστική παράσταση, το λογοτεχνικό έργο και όχι το υλικό αντικείμενο στο οποίο
ενσωματώνεται το έργο, δηλαδή π.χ. η παρτιτούρα ή ο δίσκος βινυλίου, το μάρμαρο, ο
καμβάς ή το μέταλλο και το χαρτί.
Γενικότερα ως άυλα αγαθά νοούνται τα αγαθά τα οποία στερούνται υλικής
υπόστασης και γίνονται αντιληπτά από τον άνθρωπο αποκλειστικά μέσω της νόησης.
Τα άυλα αγαθά παρουσιάζουν την ιδιαιτερότητα ότι δεν οριοθετούνται από τον φορέα
στον οποίο τυχόν ενσωματώνονται, και είναι δυνατή η ταυτόχρονη εκμετάλλευσή τους
(αλλά και προσβολή τους) από περισσότερα πρόσωπα σε διάφορους τόπους, χωρίς
κάθε μία από αυτές τις εκμεταλλεύσεις να ενοχλεί και να αναιρεί την άλλη. Ένα
λογοτεχνικό έργο π.χ. μπορεί να διατίθεται σε μορφή παραδοσιακού βιβλίου και
συγχρόνως να αναρτηθεί σε ιστοσελίδα στο διαδίκτυο, να μεταφραστεί και να
διατίθεται στο εξωτερικό, να διασκευαστεί και να παρουσιαστεί στο θέατρο, στην
τηλεόρασή ή στον κινηματογράφο.
Σχετικά με την πνευματική ιδιοκτησία είναι και τα συγγενικά δικαιώματα, δηλαδή οι
συγκεκριμένες εξουσίες, τις οποίες αναγνωρίζει ο νομοθέτης σε ορισμένες εισφορές

8
που σχετίζονται με τα πνευματικά έργα, όπως στις καλλιτεχνικές ερμηνείες ή
παραγωγές.
Πνευματική ιδιοκτησία ονομάζεται επίσης και ολόκληρος ο κλάδος του δικαίου που
ρυθμίζει το σχετικό δικαίωμα. Ο κλάδος αυτός ανήκει στην ευρύτερη κατηγορία του
δικαίου της Διανοητικής Ιδιοκτησίας1 ή των άυλων αγαθών2, ο οποίος περιλαμβάνει
εκτός της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων, και τη βιομηχανική
ιδιοκτησία, δηλαδή τις εφευρέσεις, τα σήματα, τα σχέδια και υποδείγματα, την
τεχνογνωσία, κλπ. Η κυριότερη διαφορά των δύο κλάδων έγκειται στο ότι η πνευματική
ιδιοκτησία εστιάζει στο δημιουργό και προστατεύει άυλα αγαθά του πνεύματος, ενώ η
βιομηχανική ιδιοκτησία ενδιαφέρεται κυρίως για την εμπορική εκμετάλλευση προϊόντων
ή υπηρεσιών και προστατεύει άυλα δημιουργήματα με εμπορικό, τεχνικό ή βιομηχανικό
χαρακτήρα.

1.2 Σκοπός

Ο δικαιοπολιτικός λόγος νομιμοποίησης του θεσμού της πνευματικής ιδιοκτησίας

στηρίζεται κατ’ αρχάς στην ίδια τη φύση των έργων, τα οποία είναι απόρροια της
προσωπικότητας του δημιουργού τους, επομένως του ανήκουν ως «ιδιοκτησία» του.
Για το λόγο αυτό ο νομοθέτης αναγνωρίζει στο δημιουργό απόλυτες και αποκλειστικές
εξουσίες επί των δημιουργημάτων του, κατ’ αναλογία των δικαιωμάτων κυριότητας επί
των υλικών αντικειμένων.

1
Με τον όρο ∆ιανοητική Ιδιοκτησία αποδίδεται στην ελληνική γλώσσα, σύμφωνα με την § 18 του άρθρου 8 του ν.
2557/1997, ο διεθνής όρος «propriété intellectuelle, intellectual property» και περιλαμβάνει τόσο την πνευματική
ιδιοκτησία και τα συγγενικά δικαιώματα (propriété littéraire et artistique ή droit d’auteur, copyright), όσο και τη
βιομηχανική ιδιοκτησία (propriété industrielle, industrial property).
2
Τα άυλα αγαθά προστατεύονται στο ελληνικό δίκαιο με ειδικές νομοθετικές ρυθμίσεις: η πνευματική ιδιοκτησία και
τα συγγενικά δικαιώματα με το ν. 2121/1993, οι εφευρέσεις και τα υποδείγματα χρησιμότητας με το ν. 1733/1987,
τα σήματα με το ν. 4072/2012, τα διακριτικά γνωρίσματα με το ν. 146/1914, τα σχέδια και υποδείγματα με το ν.
2417/1996 και το Π.∆. 259/1997, οι τοπογραφίες προϊόντων ημιαγωγών με το Π.∆. 45/1991, οι φυτικές δημιουργίες
με το ν. 1564/1985, η εμπορική επωνυμία με το ν. 146/1914 και το ν.184/1914, το όνομα κυβερνοχώρου (domain
name), η επιχείρηση, η τεχνογνωσία (know how) με το ν. 146/1914. Σημειώνεται ότι ο κατάλογος των επιμέρους
δικαιωμάτων που συνθέτουν τη διανοητική ιδιοκτησία παραμένει ανοικτός, στο μέτρο που ο ανθρώπινος νους με
την εξέλιξη της επιστήμης και των συγχρόνων τεχνικών μέσων συνεχώς δημιουργεί καινούργιες εισφορές, οι οποίες
κατ’ αρχήν καλύπτονται από τις διατάξεις των άρθρων 57-60 ΑΚ, ως εκφάνσεις του γενικού δικαιώματος της
προσωπικότητα (π.χ. right of publicity).
9
Μέσω των εξουσιών αυτών ο δημιουργός απολαμβάνει τον κοινωνικό έπαινο από την
επιτυχία των δημιουργιών του και συγχρόνως εισπράττει οικονομικά οφέλη, τα οποία
αφ’ ενός του εξασφαλίζουν την επιβίωση, αφ’ ετέρου λειτουργούν ως κίνητρο
περαιτέρω δημιουργίας και διάχυσης νέων έργων.
Οι ρυθμιστικοί κανόνες του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας λειτουργούν επομένως
ως σύστημα χρηματοδότησης της πνευματικής δημιουργίας, καθώς μέσω αυτών ο
δημιουργούς ελέγχει τον τρόπο εισόδου και διάχυσης των πολιτιστικών αγαθών στη
συναλλακτική αγορά, συγχρόνως δε του εξασφαλίζουν την απαιτούμενη ελευθερία
δημιουργίας, αφού δεν εξαρτάται από κρατικές επιχορηγήσεις ή ιδιωτικές χορηγίες
(Κουμάντος, 2002, 7).
Παράλληλα ρυθμίζει όλο το φάσμα της πολιτιστικής παραγωγής, αφού επιτρέπει την
απόσβεση των δαπανών και επενδύσεων που απαιτούνται στη διαδικασία
εκμετάλλευσης ενός έργου. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι πολιτιστικές επιχειρήσεις, οι οποίες
έχουν ως καύσιμη ύλη τα πνευματικά έργα, αποτελούν από τους πιο δυναμικούς τομείς
συνεισφοράς στο εθνικό εισόδημα, ιδίως μετά τις σημαντικές τεχνολογικές εξελίξεις των
τελευταίων δεκαετιών στην επιστήμη της πληροφορίας και της επικοινωνίας. Σύμφωνα
με πρόσφατα στοιχεία, ο τομέας αυτός συνεισφέρει το 5% του ΑΕΠ των 27 κρατών-
μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και απασχολεί περισσότερους από 7 εκατομμύρια
ανθρώπους, από τους οποίους περί το 1 εκατομμύριο είναι αυτοαπασχολούμενοι και
ελεύθεροι επαγγελματίες.
Εντέλει το σύστημα της πνευματικής ιδιοκτησίας αποτελεί κίνητρο για την πολιτιστική
ανάπτυξη και την υλοποίηση της πολιτιστικής πολιτικής μιας χώρας, καθώς η δίκαιη
ανταμοιβή του δημιουργού για την πολιτιστική του προσφορά λειτουργεί ως
ενθάρρυνση της κοινωνίας για την ανάπτυξη δημιουργικών δραστηριοτήτων.

1.3 Οι σύγχρονοι προβληματισμοί

Παρόλο που ο διεθνής και ενωσιακός νομοθέτης κατάφερε να προσαρμόσει το

κλασικό δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας στο νέο ψηφιακό περιβάλλον και πέραν των
νομικών κανόνων να προβλέψει και τεχνολογικά μέτρα προστασίας προσαρμοσμένα
στις τεχνολογικές εξελίξεις, νέες δικαιϊκές τάσεις διαπλάθουν ένα κλίμα αμφισβήτησης
του θεσμού. Και τούτο είναι δικαιολογημένο. Καθώς τα πνευματικά δημιουργήματα
αποτελούν σημαντικό μέρος του περιεχομένου των δικτύων, χρήστες και
διαμεσολαβητές επιθυμούν την ελεύθερη χρήση και πρόσβαση στα προστατευόμενα
αγαθά, επικαλούμενοι το δικαίωμα πρόσβασης στην πληροφορία και διάδοσης της
10
γνώσης. Όμως, το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία
της Πληροφορίας, άρθρο 5Α § 2 εδ. β’ Σ, καθώς και η ελευθερία της πληροφόρησης,
άρθρο 14 § 1 Σ, εγγυώνται την ελεύθερη πρόσβαση των πολιτών στον ψηφιακό χώρο
και τα νέα τεχνολογικά μέσα, αλλά δεν περιλαμβάνουν και αξίωση πρόσβασης στην
ίδια την πληροφορία χωρίς τη βούληση του κατόχου αυτής.
Παράλληλα, οι τεχνολόγοι προτείνουν πρωτοποριακές λύσεις με στόχο τον
επαναπροσδιορισμό του θεσμού: ελεύθερο λογισμικό, ελεύθερη κουλτούρα, copyleft
σε απάντηση του copyright, general public license, creative commons είναι οι
σημαντικότερες από τις νέες προκλήσεις.
Για να μπορέσει όμως ο πνευματικός δημιουργός να συνεχίσει να δημιουργεί και να
παράγεται περιεχόμενο για τα δίκτυα, για να συνεχίσει να συμμετέχει ισότιμα στη
διανομή του εθνικού εισοδήματος, αλλά και ευρύτερα για να διατηρηθεί ο πολιτιστικός
πλουραλισμός, χρειάζεται πέραν του κανονιστικού πλαισίου, η κοινωνική αποδοχή
θεσμού, η οποία επιτυγχάνεται μέσα από την παιδεία, την προσφορά επιχειρηματικών
μοντέλων που θα κάνουν ελκυστική τη νόμιμη αγορά και την κατάρτιση πρωτοκόλλων
συνεργασίας μεταξύ των δικαιούχων, χρηστών και τεχνολόγων σ’ ένα κλίμα
προσέγγισης, αμοιβαίας εμπιστοσύνης και διαλόγου (Καλλινίκου, Πνευματική
Ιδιοκτησία και Βιβλιοθήκες 2007, 29).

ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ

Στην υποενότητα αυτή θα αναφερθούν οι απαρχές του δικαίου της πνευματικής

ιδιοκτησίας από τους αρχαίους χρόνους, την εφεύρεση της τυπογραφίας, ως την
Αναγέννηση και τα πρώτα σχετικά νομοθετήματα.

2.1 Στους αρχαίους χρόνους

Στους πρωτόγονους και προϊστορικούς πολιτισμούς τα έργα της παράδοσης

αποτελούν εκδήλωση συλλογικής σκέψης της κοινότητας, της φυλής ή του ιερατείου,
χωρίς να ενδιαφέρει ή να διασώζεται το όνομα του προσώπου που τα δημιούργησε
(Κοτσίρης, 2005, 3). Οι πρώτες αναφορές στο όνομα του δημιουργού συναντώνται σε
πολιτισμούς με ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα, όπως π.χ. ονόματα διδασκάλων στο
αρχαίο εβραϊκό δίκαιο των ραβίνων. Στην αρχαία Ελλάδα και Ρώμη, ο καλλιτέχνης
συνδέεται πλέον με το έργο του και απολαμβάνει της κοινωνικής ανταμοιβής μέσω

11
βραβείων από την πόλη ή χορηγιών από πλούσιους μαικήνες. Παρόλα αυτά δεν έχουν
σωθεί διατάξεις προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας, αλλά η ιδιοποίηση έργου
άλλου δημιουργού επέφερε τον κοινωνικό ψόγο, με κυριότερα παραδείγματα τον
Αριστοφάνη να κατηγορεί τον Ευριπίδη ότι χρησιμοποίησε στα έργα του στοιχεία από
τα έργα του Κτησιφώντα και του Μελήτου και αργότερα τον ρωμαίο ποιητή Μαρτιάλις
να παρομοιάζει με «άρπαγες ανθρώπων» (plagiarius) όσους οικειοποιούνται έργα
άλλων δημιουργών.
Έως την εφεύρεση της τυπογραφίας, η εμπορία των συγγραμμάτων ήταν εξαιρετικά
περιορισμένη, αφού προϋπέθετε την χειρόγραφη αντιγραφή από εγγράμματους
δούλους στην αρχαία Ρώμη ή μοναχούς κατά τον Μεσαίωνα. Έχει υπολογιστεί ότι ένα
μέσα βιβλίο απαιτούσε τέσσερις μήνες συνεχούς καλλιγραφικής εργασίας και η Βίβλος
ένα πλήρες έτος.

2.2 Η εφεύρεση της τυπογραφίας

Η γέννηση του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι στενά συνδεδεμένη με την
εφεύρεση και την εξέλιξη της τεχνικής της τυπογραφίας, η οποία παρείχε τη δυνατότητα
γρήγορης μηχανικής αναπαραγωγής κειμένων και εγχάρακτων εικόνων,
εξασφαλίζοντας έτσι μια πρωτόγνωρη μέθοδο οικονομικής αξιοποίησης ενός
πνευματικού έργου.
Αρχικά αναγνωρίστηκε συντεχνιακή προστασία των τυπογράφων με ατομικά
προνόμια, αφού η δημιουργία εκδοτικής επιχείρησης προϋπέθετε σοβαρά κεφάλαια και
επαγγελματική οργάνωση. Τα πρώτα προνόμια αναγνωρίστηκαν στη Βενετία το 1469,
στη Γερμανία το 1490 και στην Αγγλία το 1518 και εξασφάλιζαν σε συγκεκριμένους
τυπογράφους την αποκλειστική έκδοση συγκεκριμένου έργου για ορισμένο χρονικό
διάστημα.
Λίγο αργότερα (1566) εκδίδεται στην Γαλλία η Ordonnance de Moulins, το πρώτο
νομοθετικό κείμενο που προβλέπει αξίωση του συγγραφέα για την κάρπωση εσόδων
από τα έργα του και τον επόμενο αιώνα ιδρύεται η Comédie Française, που
εφοδιάζεται με το μονοπώλιο θεατρικής παρουσίασης των θεατρικών έργων των
Γάλλων τραγικών θεατρικών συγγραφέων.

12
2.3 Τα πρώτα νομοθετήματα

Κατά την Αναγέννηση με την ανύψωση της αξίας του ατόμου και αργότερα με την
επίδραση της διδασκαλίας του φυσικού δικαίου, η φυσιογνωμία του πνευματικού
δημιουργού αρχίζει να βρίσκεται στο κέντρο των νομοθετικών ρυθμίσεων. Πρώτη η
Αγγλία αναγνώρισε στους συγγραφείς το 1709 με την Copyright Actτ ης βασίλισσας
Άννας το αποκλειστικό δικαίωμα να τυπώνουν τα έργα τους για χρονικό διάστημα
δεκατεσσάρων ετών μετά την πρώτη δημοσίευση, το οποίο μπορούσε να παραταθεί
άλλα δεκατέσσερα έτη, εφόσον ο συγγραφέας ήταν ακόμα εν ζωή. Στη συνέχεια, η
Γαλλική Επανάσταση κατήργησε όλα τα συντεχνιακά προνόμια και με δύο
νομοθετήματα το 1791 και το 1793 αναγνώρισε το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας
στο δημιουργό καθόλη τη διάρκεια της ζωής του και έως και δέκα έτη μετά τον θάνατό
του.
Στη νεότερη Ελλάδα ο Ποινικός Νόμος του 1834 στο άρθρο 371 περιέχει ρητή μνεία ότι
του αδικήματος της κλοπής δεν εξαιρούνται «μηδ’ αυτά τα έργα του ανθρωπίνου
νοός», ενώ με τα άρθρα 432 και 433 τιμωρείται η χωρίς τη συναίνεση του δημιουργού
μετατύπωση και επεκτείνεται η προστασία σε όλα τα «γεννήματα των επιστημών ή
τεχνών» και των αλλοδαπών δημιουργών υπό τον όρο της αμοιβαιότητας.

2.4 Το προϊσχύσαν δίκαιο στην Ελλάδα

Έως την ψήφιση του ισχύοντος ν. 2121/1993 τα θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας

ρυθμίζονταν κυρίως από δυο νομοθετήματα: τον νόμο ΓΥΠΓ/1909 για τα θεατρικά έργα
και τον νόμο 2387/1920, ο οποίος περιείχε τις βασικές διατάξεις προστασίας, πολύ
αργότερα δε με τον ν. 1075/1980 έγινε προσπάθεια να αντιμετωπιστούν –έστω και
αποσπασματικά- ορισμένα ζητήματα των συγγενικών δικαιωμάτων. Η εξέλιξη όμως της
τεχνολογίας και τα προβλήματα που αυτή δημιούργησε στην προστασία των
πνευματικών έργων (π.χ. ιδιωτική αναπαραγωγή, κασετο/βιντεοπειρατεία, δορυφορική
τηλεόραση, ηλεκτρονικοί υπολογιστές) είχε καταστήσει επιτακτική την ανάγκη
σύγχρονης και εξελιγμένης νομοθεσίας Στο μεσοδιάστημα βαρύνοντα ρόλο έπαιξε η
νομολογία, καθώς ο έλληνας δικαστής κατάφερε με την χρήση ενός πεπαλαιωμένου
εργαλείου να δώσει πρακτικές λύσεις σε ορισμένα από τα θέματα που απασχολούσαν
τους πνευματικούς δημιουργούς (Καλλινίκου, 2008, 6).

13
 ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 3. ΠΗΓΕΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

Στην παρούσα υποενότητα θα αναφερθούν σχηματικά οι ρυθμιστικοί κανόνες που

διέπουν το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.

3.1 Το Σύνταγμα

Το Σύνταγμα προστατεύει διττώς την πνευματική ιδιοκτησία: ως στοιχείο της

προσωπικότητας του δημιουργού και ως περιουσιακό δικαίωμα. Ως έκφανση της
προσωπικότητας του δημιουργού και της οικονομικής ελευθερίας του ατόμου η
πνευματική ιδιοκτησία προστατεύεται μέσω της προστασίας της ανθρώπινης αξίας,
άρθρο 2 § 1 Σ, της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας του ατόμου, άρθρο 5 §
1 Σ, της ελευθερίας της έκφρασης και διάδοσης των στοχασμών, άρθρο 14 § 1 Σ και
της ελευθερίας της τέχνης, της επιστήμης, της έρευνας και της διδασκαλίας, άρθρο 16 §
1 Σ.
Επίσης, η πνευματική ιδιοκτησία προστατεύεται και με το άρθρο 17§ 1 Σ, το οποίο
εγγυάται την προστασία της ιδιοκτησίας, καθώς όπως γίνεται δεκτό από τη θεωρία και
νομολογία, στην έννοια της ιδιοκτησίας συμπεριλαμβάνονται πέραν των δικαιωμάτων
του εμπράγματου δικαίου και κάθε δικαίωμα περιουσιακής φύσης3. Επομένως οι
προϋποθέσεις απαλλοτρίωσης των πνευματικών δικαιωμάτων πρέπει να ερευνώνται
σύμφωνα με τη στενή ερμηνεία των οικείων διατάξεων.
Τέλος, αυξημένη προστασία παρέχεται και μέσω της διάταξης του άρθρου 28 § 1 εδ. α
Σ, σύμφωνα με την οποία προβλέπει ότι οι διεθνείς συμβάσεις από τη νομοθετική
επικύρωσή τους αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του εσωτερικού ελληνικού δικαίου και
υπερισχύουν κάθε άλλης αντίθετης διάταξης νόμου.

3
Στην κατ’ άρθρο 17§ 1 Σ έννοια της ιδιοκτησίας περιλαμβάνονται όχι μόνο εμπράγματα δικαιώματα, αλλά και όλα
τα δικαιώματα περιουσιακής φύσεως και τα κεκτημένα οικονομικά συμφέροντα, δηλαδή ενοχικές απαιτήσεις
εφόσον υπάρχει νόμιμη προσδοκία ότι μπορούν να ικανοποιηθούν δικαστικά, ΟλΑΠ 40/1998, ΕΕμπ∆ 1999,. 28επ.
με σχόλια Γ. Κασιμάτη, 189επ., ΟλΑΠ 6/2007, ∆ιΜΕΕ 2007, 239επ. με σχόλια Κ. Στυλιανού και παρατηρήσεις ∆.
Καλλινίκου, ΧρΙ∆ 2007, 644επ.
14
Σε περίπτωση σύγκρουσης της πνευματικής ιδιοκτησίας με άλλα ισοδύναμα
συνταγματικά δικαιώματα, όπως π.χ. του δικαιώματος προστασίας της
προσωπικότητας και της ιδιωτικής σφαίρας ή του δημοσίου συμφέροντος δικαιώματος
της ενημέρωσης του κοινού, η λύση δίδεται με τη στάθμιση4 των δύο εννόμων αγαθών,
η οποία δεν μπορεί να γίνει γενικά και αφηρημένα, αφού κανένα από τα δύο
συγκρουόμενα συνταγματικά αγαθά δεν είναι a priori υπέρτερο ή υποδεέστερο, αλλά
ρυθμίζεται in concreto από τα δικαστήρια με εγγύτερο προσδιορισμό και εκτίμηση των
ειδικών κατά περίπτωση συνθηκών, βάσει της αρχής της αναλογικότητας, σύμφωνα με
την οποία θεωρείται νόμιμη η επέμβαση σε ένα έννομο αγαθό, όταν αποτελεί το
προσφορότερο μέσο για τη διατήρηση ενός άλλου ισάξιου έννομου αγαθού, υπό τον
όρο ότι με την επέμβαση αυτή δεν θίγεται ο πυρήνας προστασίας του θιγόμενου
δικαιώματος.

3.2 Ο ν.2121/1993

Ο ν. 2121/1993 με τον τίτλο «Πνευματική ιδιοκτησία, συγγενικά δικαιώματα και

πολιτιστικά θέματα» αποτελεί ένα σύγχρονο και προοδευτικό νομοθέτημα, αφού
αποκρυσταλλώνει τις ευνοϊκότερες ρυθμίσεις των σχετικών διεθνών συμβάσεων και
εναρμονίζεται συνεχώς με τις ευρωπαϊκό κεκτημένο ενσωματώνοντας τις Ευρωπαϊκές
Οδηγίες στο εσωτερικό δίκαιο.
Ειδικότερα ο ν. 2121/1993 περιέχει τις βασικότερες διεθνώς κατοχυρωμένες αρχές του
δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας με γνώμονα πάντα την προστασία του δημιουργού
ως ασθενέστερου συμβαλλόμενου, όπως την αρχή της αλήθειας, την προστασία του
ηθικού δικαιώματος, την απαγόρευση κατάρτισης συμβάσεων για το σύνολο των
μελλοντικών έργων, αναλυτικό -αλλά μη περιοριστικό- κατάλογο προστατευόμενων

4
Η σύγκρουση του δικαιώματος του πνευματικού δημιουργού μιας φωτογραφίας να δημοσιεύσει το έργο του και
του δικαιώματος προσωπικότητας του εικονιζόμενου, ο οποίος δεν συναινεί στη δημοσίευση της επίδικης
φωτογραφίας επιλύεται με στάθμιση των εκατέρωθεν εννόμων αγαθών, η οποία αποβαίνει υπέρ του δικαιώματος
του προσώπου, λόγω του θεμελιώδους χαρακτήρα του συνταγματικώς κατοχυρωμένου δικαιώματος της
προσωπικότητας, ΠΠρΑθ 4661/2004, ∆ιΜΕΕ 2004, 563.
15
έργων και αναγνωριζόμενων εξουσιών και ένα ευρύ πλέγμα αστικής, ποινικής και
διοικητικής προστασίας. Η πλούσια δε νομολογία που αναπτύχθηκε από την 20ετή και
πλέον εφαρμογή του, αποδεικνύει ότι ανταποκρίθηκε με ιδιαίτερη επιτυχία στην βασική
επιδίωξη του νομοθέτη να εξασφαλίσει ένα υψηλό επίπεδο προστασίας στους
πνευματικούς δημιουργούς και τους συγγενικούς δικαιούχους.
Ο νόμος αυτός είναι δημιούργημα του αείμνηστου καθηγητή του αστικού δικαίου στη
Νομική Σχόλη του ΕΚΠΑ Γιώργου Κουμάντου, ενός ανθρώπου που αφουγκράστηκε τις
νέες προκλήσεις της τεχνολογίας και με το ρηξικέλευθο πνεύμα του και τον ιδεαλισμό
της ευρωπαϊκής του παιδείας χάραξε τις κύριες κατευθύνσεις για την προαγωγή του
κλάδου και τη μετεξέλιξή του στη δυναμική της κοινωνίας των πληροφοριών.

3.3 Ο Αστικός Κώδικας

Οι ρυθμίσεις του ν. 2121/1993, όσο εξαντλητικές και να είναι, δεν ρυθμίζουν όλα τα
θέματα που ανακύπτουν στις σχέσεις των δημιουργών ή των συγγενικών δικαιούχων με
τους τρίτους. Επομένως, στα θέματα που δεν ρυθμίζει ειδικά ο ν. 2121/1993
εφαρμόζονται συμπληρωματικά οι διατάξεις του αστικού κώδικα. Έτσι, π.χ. σε θέματα
ικανότητας δικαίου, κατάχρησης δικαιώματος, κοινωνίας δικαιώματος, κληρονομικών
σχέσεων, κλπ. ισχύουν οι σχετικές διατάξεις του ΑΚ, στο βαθμό και την έκταση βεβαίως
που αυτές εναρμονίζονται με τη φύση και τον χαρακτήρα των άυλων δικαιωμάτων
πνευματικής ιδιοκτησίας.

3.4 Το διεθνές δίκαιο

Σε διεθνές επίπεδο η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών

δικαιωμάτων επιτυγχάνεται με ένα ευρύ πλέγμα διεθνών συμβάσεων, τις περισσότερες
από τις οποίες έχει κυρώσει η Ελλάδα και επομένως αποτελούν εσωτερικό δίκαιο
αυξημένης μάλιστα ισχύος σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 28 § 1 εδ. α Σ, όπως η
Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (άρθρο 27 § 2), το 1ο
Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του
Ανθρώπου (άρθρο 1 § 1) και ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής
Ένωσης (άρθρο 17 § 2), καθώς και με ειδικές διεθνείς συμβάσεις όπως, η Διεθνής
Σύμβαση της Βέρνης, της Ρώμης, οι Συνθήκες WIPO και TRIPs, οι οποίες θα εξετασθούν
διεξοδικά στην οικεία ενότητα.

16
Οι διεθνείς συμβάσεις περιέχουν την αρχή της εθνικής μεταχείρισης και καθιερώνουν
ρήτρες ελάχιστης προστασίας μεταξύ των κρατών που τις υπογράφουν,
προστατεύοντας έτσι τους αλλοδαπούς δημιουργούς και συγγενικούς δικαιούχους,
έναντι της άνισης μεταχείρισής από τους ημεδαπούς δικαιούχους και ρυθμίζουν
αναλυτικά και ζητήματα ιδιωτικού διεθνούς δικαίου.
Παράλληλα η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εκδώσει ήδη δέκα Οδηγίες, οι οποίες επίσης θα
εξετασθούν αναλυτικά στην οικεία ενότητα, με σκοπό να εναρμονίσει τα δίκαια των
κρατών-μελών σε ζητήματα δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας, με τις οποίες ρυθμίζονται
με ομοιόμορφο τρόπο ορισμένα ζητήματα της πνευματικής ιδιοκτησίας και των
συγγενικών δικαιωμάτων. Στα θέματα δε στα οποία έχει επέλθει εναρμόνιση, οι σχετικοί
κανόνες του εθνικού δικαίου, πρέπει να ερμηνεύονται και να εφαρμόζονται σύμφωνα
με όσα ισχύουν και γίνονται δεκτά στην ενωσιακή έννομη τάξη, καθώς αποτελούν
κανόνες του ενωσιακού κεκτημένου.

ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 4. ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ

Στην παρούσα υποενότητα θα αναπτυχθεί η φύση και η λειτουργία του Οργανισμού

Πνευματικής Ιδιοκτησίας (Ο.Π.Ι.), του επίσημου κρατικού φορέα προστασίας και
προαγωγής των πνευματικών και συγγενικών δικαιωμάτων.

4.1 Ίδρυση - νομική φύση

Με το άρθρο 69 του ν. 2121/1993 ιδρύθηκε νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου με την

επωνυμία «Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας» και σκοπό την προάσπιση των
δικαιωμάτων των πνευματικών δημιουργών και των συγγενικών δικαιούχων. Ο ΟΠΙ έχει
ιδιότυπη νομική μορφή αφού, σύμφωνα με το άρθρο 69 § 4 ν. 2121/1993 αποτελεί
κοινωφελές νομικό πρόσωπο, μη υπαγόμενο στο δημόσιο τομέα, ούτε στις διατάξεις
του δημόσιου λογιστικού ή των δημοσίων προμηθειών και δημοσίων έργων, αλλά
λειτουργεί χάριν του δημοσίου συμφέροντος κατά τους κανόνες της ιδιωτικής
οικονομίας και διέπεται από το ιδιωτικό δίκαιο. Περαιτέρω, το άρθρο 69 § 5 ν. 2121/1993
αναγνωρίζει υπέρ του ΟΠΙ τις διοικητικές, οικονομικές και δικαστικές ατέλειες του
Δημοσίου, καθώς και όλα τα δικονομικά και ουσιαστικά προνομία του Δημοσίου.

17
4.2 Διοίκηση – Πόροι

Σύμφωνα με τα προβλεπόμενα από το ΠΔ 311/1994, ο ΟΠΙ διοικείται από πενταμελές

διοικητικό συμβούλιο, το οποίο διορίζεται με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού και
έχει τριετή ανανεώσιμη θητεία, διευθύνεται από Διευθυντή, ο οποίος επίσης ορίζεται με
απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού με τριετή ανανεώσιμη θητεία και συγκροτείται από
τα εξής τμήματα:
α) το τμήμα νομοθετικού συντονισμού,
β) το τμήμα πληροφόρησης και οργάνωσης σεμιναρίων, και
γ) το τμήμα διοικητικού-οικονομικού.
Κύρια πηγή εσόδων του είναι η εισφορά ύψους 1%5 επί των ετήσιων ακαθάριστων
εσόδων των οργανισμών συλλογικής διαχείρισης, η οποία καταβάλλεται το αργότερο
έως την 31η Οκτωβρίου εκάστου έτους με βάση τον ισολογισμό του προηγούμενου
έτους. Επίσης μπορεί να επιχορηγείται από πιστώσεις του Υπουργείου Πολιτισμού, από
τα έσοδα των αριθμολαχείων ΛΟΤΤΟ και ΠΡΟ-ΤΟ, καθώς και από διεθνείς
οργανισμούς, από Όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, από δωρεές, από
κληροδοτήματα και κάθε άλλη επιχορήγηση από τρίτους.

4.2 Αρμοδιότητες

Ειδικότερα οι αρμοδιότητες ΟΠΙ, σύμφωνα με τον νόμο είναι:

α) η προστασία των δικαιωμάτων των δημιουργών και των συγγενικών δικαιούχων,
β) η μέριμνα για την εφαρμογή του ν. 2121/1993 και των συναφών διεθνών
συμβάσεων,
γ) η εποπτεία των οργανισμών συλλογικής διαχείρισης,
δ) η νομοπαρασκευαστική εργασία σε θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας,

5
Σύμφωνα με την ΟλΑΠ 5/2013, ΧρΙ∆ 2013, 376, επειδή η εισφορά αυτή υπολογίζεται επί των ακαθαρίστων
εσόδων των ΟΣ∆ μετά την αφαίρεση των αμοιβών των μελών των ΟΣ∆, αποτελεί πολύ χαμηλό ποσοστό
φορολογικής επιβάρυνσης και επομένως υπάρχει εύλογη σχέση μεταξύ του επιδιωκόμενου σκοπού και της
επιβάρυνσης σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας.
18
ε) η εκπροσώπηση της Ελλάδας στους διεθνείς οργανισμούς και τα κοινοτικά
όργανα,
στ) η διοργάνωση επιμορφωτικών σεμιναρίων,
ζ) η παροχή πληροφοριών για θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας,
η) η παραλαβή των υπευθύνων δηλώσεων των υπόχρεων σε καταβολή της
εύλογης αμοιβής, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 18 § 4.
Η εποπτεία των Οργανισμών Συλλογικής Διαχείρισης γίνεται κατ’ αρχήν κατά την
έναρξη της λειτουργίας τους με την υποβολή σχετικής δήλωσης συνοδευόμενης από
τον Κανονισμό ίδρυσης και λειτουργίας του, βάσει των οποίων ο ΟΠΙ χορηγεί την
έγκριση λειτουργίας, άρθρο 54 § 4 ν. 2121/1993. Ακολούθως, ο ΟΠΙ εάν διαπιστώσει
σοβαρή παράβαση ή επανειλημμένες παραβάσεις των όρων λειτουργίας
συγκεκριμένου Ο.Σ.Δ., εισηγείται στον Υπουργό Πολιτισμού την προσωρινή ή οριστική
άρση της έγκρισης λειτουργίας του, άρθρο 54 § 9 ν. 2121/1993. Τέλος, ο ΟΠΙ μπορεί να
καταρτίζει ανά διετία πίνακα διαιτητών για την επίλυση των διαφορών μεταξύ των Ο.Σ.Δ.
και των χρηστών ως προς το ύψος της αμοιβής που ο χρήστης οφείλει να καταβάλλει
για ορισμένη χρήση προστατευόμενου έργου, άρθρο 56 § 5 ν. 2121/1993.

19
Σύνοψη
Στην παρούσα διδακτική ενότητα:
• Εισαχθήκαμε στο ρυθμιστικό πλαίσιο του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας και
των συγγενικών.
• Αφού περιπλανηθήκαμε στο διάβα της ιστορίας για να γνωρίσουμε τις απαρχές του
δικαίου, προσεγγίσαμε τις κυριότερες πηγές του ισχύοντος δικαίου, δηλαδή το
Σύνταγμα, τον νόμο 2121/1993, το αστικό δίκαιο και τις διεθνείς συμβάσεις.
• Στο τέλος, γνωρίσαμε τη λειτουργία και τις αρμοδιότητες του Οργανισμού
Πνευματικής Ιδιοκτησίας.

20
 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

Προγράμματα Συμπληρωματικής Εκπαίδευσης

Με τη χρήση καινοτόμων μεθόδων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης

1546 - ΕΙΣΑΓΩΓΗ, ΤΟ ΕΡΓΟ ΚΑΙ Ο ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 2. ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ: ΤΟ

ΈΡΓΟ

21
22
Εισαγωγικές Παρατηρήσεις
Στην πρώτη υποενότητα περιγράφονται οι προϋποθέσεις προστασίας ενός έργου ως
πνευματικού δημιουργήματος και ειδικότερα αναλύεται η έννοια του έργου υπό τα
πρίσμα του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας και η έννοια της πρωτοτυπίας. Στη
συνέχεια γίνεται η διάκριση μεταξύ της -μη προστατευόμενης- ιδέας που περιέχει ένα
έργο και της προστατευόμενης μορφής στην οποία αυτό παρουσιάζεται. Τέλος,
αναπτύσσεται η αρχή της αξιολογικής ουδετερότητας και η αρχή της έλλειψης
διατυπώσεων για την παροχή προστασίας.
Στην δεύτερη υποενότητα αναλύονται οι κυριότερες κατηγορίες των προστατευόμενων
έργων, όπως αυτές απαριθμούνται στον ν. 2121/1993, και συγκεκριμένα τα έργα
λόγου, τα μουσικά έργα, τα θεατρικά έργα, τα οπτικοακουστικά έργα, τα έργα
εικαστικών τεχνών, τα αρχιτεκτονικά έργα, οι φωτογραφίες, τα σχέδια και υποδείγματα,
τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών και οι βάσεις δεδομένων.
Στην επόμενη υποενότητα αναπτύσσονται οι ειδικές κατηγορίες των παράγωγων και
συλλεκτικών έργων και οι προϋποθέσεις προστασίας τους.
Τέλος, στην τελευταία υποενότητα περιγράφονται τα δημιουργήματα που ο νομοθέτης
θέλησε να αφήσει εκτός προστασίας από το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας,
δηλαδή τα κείμενα πολιτειακής έκφρασης, τα γεγονότα και στοιχεία, τα παραδοσιακά
και αρχαία έργα, τις επιστημονικές ανακαλύψεις και θεωρίες και τις αθλητικές
εκδηλώσεις.

23
 ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 1. ΕΝΝΟΙΑ – ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Στην υποενότητα αυτή θα αναλυθούν οι προϋποθέσεις του νόμου για την προστασία
ενός έργου ως πνευματικό δημιούργημα και ειδικότερα η έννοια του έργου και η έννοια
της πρωτοτυπίας, σύμφωνα με το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας. Στη συνέχεια θα
αναπτυχθούν τρείς σημαντικές αρχές του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας: η
διάκριση μεταξύ ιδέας και μορφής, η αρχή της αξιολογικής ουδετερότητας και η αρχή
της έλλειψης διατυπώσεων για την παροχή έννομης προστασίας.

1.1 Έννοια του έργου

Ως έργο, κατά τη διάταξη του άρθρου 2 του ν. 2121/1993, νοείται το πρωτότυπο

πνευματικό δημιούργημα λόγου, τέχνης ή επιστήμης που έχει μορφή προσιτή στις
αισθήσεις6.
Το έργο επομένως είναι δημιούργημα του ανθρώπινου πνεύματος με συγκεκριμένο
νοηματικό περιεχόμενο, απόρροια δημιουργικής πράξης συγκεκριμένου δημιουργού
(Μαρίνος, 2004). Ένα δημιούργημα στο οποίο δεν έχει επενεργήσει δημιουργικά το
ανθρώπινο πνεύμα δεν θεωρείται έργο, όπως π.χ. οι ήχοι της φύσης, το κελάϊδισμα των
πουλιών. Η χρήση τεχνικών μέσων κατά τη δημιουργική διαδικασία, π.χ. φωτογραφικής
μηχανής, ηλεκτρονικού υπολογιστή, δεν επηρεάζει την αναγνώριση του έργου ως
πνευματικού δημιουργήματος. Δημιουργήματα όμως που προκύπτουν από μηχανικές
διαδικασίες, χωρίς τη δημιουργική συμμετοχή του ανθρώπινου πνεύματος δεν
θεωρούνται έργα, π.χ. οι ηλεκτρονικές μεταφράσεις.
Όσο το έργο βρίσκεται ακόμη στη σφαίρα της φαντασίας του δημιουργού είναι
αδιάφορο για το δίκαιο. Για να προστατευθεί πρέπει πρώτα να εξωτερικευτεί στον έξω

6
Έργο είναι το προϊόν του ανθρώπινου πνεύματος το οποίο έχει μορφή προσιτή στις αισθήσεις και λόγω της
ιδιαιτερότητάς του διαφέρει από όσα προϋπάρχουν στο περιεχόμενο ή τη μορφή του, ως προς τη συγκεκριμένη
δηλαδή οργανική σύνδεση και συνθετική διαμόρφωση των επιμέρους στοιχείων του και ως προς τη συγκεκριμένη
εκφραστική εφαρμογή της σχετικής αφετηριακής ιδέας του δημιουργού, ΕφΠειρ 281/2005, ∆ΕΕ 2005, 944.
24
κόσμο σε μορφή αντιληπτή από τις αισθήσεις. Η προστασία αρχίζει από και με τη
δημιουργία του πρωτότυπου δημιουργήματος, όταν αυτό δηλαδή έχει ολοκληρωθεί σε
αισθητό υπόστρωμα (Κουμάντος, 2002, 101). Ο νομοθέτης δεν απαιτείται σταθερό
υπόστρωμα, αρκεί η αποτύπωση και σε φευγαλέο υπόστρωμα (π.χ. ηχητικά κύματα,
μια μουσική σύνθεση που εκτελεί ο συνθέτης, χωρίς να την έχει αποτυπώσει σε
παρτιτούρα, ή εγγράψει σε μαγνητικό φορέα), εκτός εάν από τη φύση του έργου
απαιτείται η ενσωμάτωση σε σταθερό φορέα (π.χ. γλυπτό, κινηματογραφικό έργο,
κλπ.).
Αντικείμενο προστασίας από το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι το έργο ως
άυλο αγαθό, δηλαδή το περιεχόμενο, τα νοήματα και η αισθητική που εκφράζει. Το
έργο ως δημιουργική έκφραση του ανθρώπινου πνεύματος δεν έχει υλική υπόσταση.
Για να προστατευθεί από το δίκαιο αρκεί να είναι προσιτό, αντιληπτό στις ανθρώπινες
αισθήσεις, να παρουσιάζεται δηλαδή με κάποια μορφή έκφρασης, π.χ. σε οπτικό ή
ακουστικό υπόστρωμα (απαγγελία ενός ποιήματος, εκτέλεση μιας μελωδίας), χωρίς
όμως να είναι απαραίτητη η υλική του ενσωμάτωση.
Η αναγωγή του άυλου αγαθού σε αντικείμενο δικαιώματος εκφράζει τη δικαιοπολιτική
επιλογή του νομοθέτη να επιβραβεύσει τον δημιουργό για το έργο του και να
προσφέρει κίνητρα πνευματικής ανάπτυξης της πολιτιστικής παραγωγής. Η
ανεξαρτησία αυτή του πνευματικού έργου από τον φορέα ενσωμάτωσής του, το
καθιστά αυτόνομο συναλλακτικό αγαθό (Μαρίνος, 2004, 70).
Τα άυλα αγαθά διαφοροποιούνται από τα πράγματα της ΑΚ 947 που είναι ενσώματα
αντικείμενα. Ακόμη τα άυλα αγαθά διακρίνονται από τον υλικό φορέα στον οποίο
ενσωματώνονται, ο οποίος είναι «πράγμα» κατά την έννοια της ΑΚ 947. Η ανάγκη
διάσωσης και διάδοσης του έργου –και όχι οι προϋποθέσεις παροχής έννομης
προστασίας- επιβάλλουν την ενσωμάτωσή του σε υλικό φορέα. Η κυριότητα πάνω στο
υλικό υπόστρωμα που ενσωματώνει ένα πνευματικό δημιούργημα διακρίνεται από το

25
απόλυτο και αποκλειστικό δικαίωμα πάνω στο άυλο αγαθό της πνευματικής
ιδιοκτησίας.
Η μεταβίβαση της κυριότητας του υλικού υποστρώματος δεν συνεπάγεται και
μεταβίβαση του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας επί του έργου, ούτε παρέχει στον
κύριο του υποστρώματος δικαίωμα περαιτέρω εκμετάλλευσης του έργου, εκτός εάν
αυτό είχε συμφωνηθεί εγγράφως με τον αρχικό δικαιούχο του περιουσιακού
δικαιώματος, όπως ορίζεται άλλωστε ρητά στο άρθρο 17 ν. 2121/1993. Η αρχή της
διάκρισης έργου και υποστρώματος7 ισχύει για όλα τα έργα, πολλαπλής ή μοναδικής
ενσωμάτωσης και διατρέχει όλο το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας (Καλλινίκου,
2008, 29). Έτσι, ο κύριος του αντιτύπου ή του μοναδικού υλικού υποστρώματος μπορεί
ελεύθερα να το χρησιμοποιεί, να το καταστρέφει, να το χρησιδανείσει ή να το
μεταβιβάσει σε τρίτο χωρίς να αποκτά περιουσιακό ή ηθικό δικαίωμα σε αυτό. Ωστόσο,
στα έργα μοναδικής ενσωμάτωσης8 (εικαστικά) η άσκηση του δικαιώματος κυριότητας
ενδέχεται να περιορίζει την άσκηση του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας ή το
αντίστροφο.

1.2 Πρωτοτυπία

Η πρωτοτυπία (originalité, originality, Individualität) αποτελεί το μοναδικό κριτήριο για

την αναγνώριση ενός έργου ως προστατευόμενου από το δίκαιο της πνευματικής
ιδιοκτησίας. Ο νόμος δεν δίνει ορισμό της πρωτοτυπίας. Ο έλεγχος της πρωτοτυπίας

7
Η παράδοση του χειρογράφου κειμένου από τον συγγραφέα στον εκδότη, αν δεν συνοδεύεται και από άλλα
περιστατικά, δεν συνεπάγεται μεταβίβαση του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας ή της εξουσίας αναπαραγωγής
και διάδοσης του έργου, ΑΠ 238/1995, ∆ΕΕ 1995, 391 με σημ. ∆. Καλλινίκου.Ομοίως, κρίθηκε ότι η μεταβίβαση της
κυριότητας του υλικού φορέα όπου έχει ενσωματωθεί προσωπικό ημερολόγιο δεν επιφέρει μεταβίβαση του
δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και δεν παρέχει στο νέο κτήτορα εξουσίες εκμετάλλευσης του έργου, εκτός αν
εγγράφως έχει συμφωνηθεί το αντίθετο με τον αρχικό δικαιούχο του περιουσιακού δικαιώματος, ΕιρΑθ 32992/1997,
ΕΕμπ∆ 1999, 409.
8
Ο ιδιοκτήτης κτιρίου δικαιούται να επεμβαίνει και να διαμορφώνει ή να τροποποιεί το αρχιτεκτονικό έργο σύμφωνα
με τις ανάγκες του, οι οποίες είτε προκύπτουν αντικειμενικά, είτε οφείλονται σε αλλαγή χρήσης, ΜΠρΑθ 276/2001,
∆ΕΕ 2001, 599 και ΝοΒ 2001, 1332.
26
γίνεται με το κριτήριο της στατιστικής μοναδικότητας9: Ένα έργο είναι πρωτότυπο, όταν
κάτω από τις ίδιες συνθήκες και με τους ίδιους στόχους, άλλος δημιουργός κατά τη
συνήθη πορεία των πραγμάτων δεν θα δημιουργούσε το ίδιο έργο. Το κριτήριο αυτό
ξεφεύγει από τον αισθητικό έλεγχο και τις αξιολογικές κρίσεις10 και αρκείται στην
αποτύπωση της προσωπικότητας του δημιουργού στο τελικό δημιουργικό αποτέλεσμα,
η οποία συχνά στη νομολογία αποδίδεται με τον όρο «δημιουργικό ύφος»11. Ιδίως στα
έργα που δημιουργούνται με τη χρήση μηχανημάτων (φωτογραφίες, έργα πολυμέσων,
κλπ.), η πρωτοτυπία κρίνεται στο τελικό αποτέλεσμα και όχι από τη διαδικασία
δημιουργίας.
Το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας δεν προστατεύει όλες τις πνευματικές
δημιουργίες, αλλά μόνον αυτές που είναι πρωτότυπες. Πρωτοτυπία υπάρχει, όταν η
μορφή με την οποία παρουσιάζεται ένα έργο αποτυπώνει την ταυτότητα του
δημιουργού του12. Επομένως, ο έλληνας νομοθέτης προστατεύει το έργο ως εκδήλωση
προσωπικότητας του δημιουργού και δεν επιβραβεύει απλά τον κόπο ή την επιμέλεια
στην εργασία, ούτε την επιχειρηματική επένδυση. Ειδικότερα το ελληνικό δίκαιο
πνευματικής ιδιοκτησίας ανήκει στην οικογένεια του ηπειρωτικού ευρωπαϊκού
συστήματος πνευματικής ιδιοκτησίας, το οποίο είναι ανθρωποκεντρικό, σε αντίθεση με
το αγγλοσαξονικό δικαιϊκό σύστημα του copyright, το οποίο έχει ως κεντρικό πυρήνα

9
Η πρωτοτυπία ελέγχεται με το κριτήριο της στατιστικής μοναδικότητας ΕφΠειρ 281/2005, ∆ΕΕ 2005, 944, ΕφΑθ
8153/1999, ΕΕμπ∆ 2000, 171, ΕφΑθ 5138/2000, ∆ΕΕ 2001, 60, ΠΠρΑθ 7518/2000, ΕΕμπ∆ 2001, 367, ΜΠρΑθ
4087/1995, Ελλ∆νη 1998, 222, ΜΠρΘεσ 1571/1989 Αρμ. 1990, 643. Ένα έργο είναι πρωτότυπο όταν κάτω από
όμοιες συνθήκες με όμοιους όρους κανένας άλλος δεν θα δημιουργούσε ένα όμοιο έργο, ΑΠ 118/2006, ΝοΒ 2006,
1140, ΕφΑθ 3252/2002, ∆ΕΕ 2003, 293, ΜΠρΑθ 14106/1995, ∆ΕΕ 1995, 963 με σχόλια Σ. Μπλέττα.
10
Εσφαλμένη η ΠρΠρωτΑθ 1447/1961, ΕΠΒΙ 1963, 97 με σχόλια Τ. Ιωάννου προχωρεί σε αισθητική αξιολόγηση
του έργου.
11
Πρωτότυπο είναι ένα έργο όταν παρουσιάζει δημιουργικό ύφος, ΜΠρΑθ 13760/1988, ΕΕμπ∆ 1989, 665 με
σχόλια Μ.-Θ. Μαρίνου, όταν ξεχωρίζει από την καθημερινότητα και τη ρουτίνα, ΕφΑθ 3403/1988, ΕΕμπ∆ 1990, 162
με σχόλια Μ.-Θ. Μαρίνου, ΜΠρΑθ 5538/1986, Αρμ. 1988, 448, ή απορρέει από την προσωπικότητα του
δημιουργού, ΕφΑθ 5321/1989, Ελλ∆νη 1991, 204, ΜΠρΑθ 5538/1986, ΕΕμπ∆ 1988, 448, ΠΠρΑθ 5235/1992,
ΕΕμπ∆ 1992, 676.
12
∆ικαιούχος του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας είναι εκείνος του οποίου το έργο παρουσιάζει ορισμένη
ατομικότητα, οφειλομένη στη δημιουργική πνευματική εργασία του δημιουργού, διά της οποίας προσδίδεται εις το
δημιούργημα πρωτοτυπία, ώστε να διακρίνεται του πλέγματος των διανοητικών προϊόντων της ανθρώπινης
καθημερινότητας, ΕφΑθ 448/1981, ΕΕμπ∆ 1982, 321.
27
προστασίας το πνευματικό έργο ως περιουσιακό αγαθό και προστατεύει δημιουργίες
με χαμηλό κριτήριο πρωτοτυπίας, αρκεί απλά να μην είναι αντίγραφα.
Επίσης ο νομοθέτης δεν ενδιαφέρεται για την καλλιτεχνική αξία, την τεχνοτροπία ή τον
προορισμό του έργου, ούτε αν το έργο είναι «νέο»13, αν παρουσιάζει νεοεμφανιζόμενες
ιδέες, αν ξεφεύγει από τη στάθμη της ήδη γνωστής τέχνης ή τεχνικής, όπως στο δίκαιο
της βιομηχανικής ιδιοκτησίας, αρκεί ο τρόπος, η μορφή που αυτό παρουσιάζεται να
διαφέρει από τα προϋπάρχοντα έργα14 και να αποτυπώνει την προσωπικότητα του
δημιουργού του. Προστατεύεται έτσι μία βιογραφία που παρουσιάζει τα ίδια ιστορικά
στοιχεία με προηγούμενη βιογραφία, αρκεί ο τρόπος συγγραφής της και η τελική
μορφή του έργου να είναι διαφορετική. Στα συλλογικά έργα η πρωτοτυπία κρίνεται με
βάση την επιλογή και διευθέτηση της ύλης.
Κατ’ εξαίρεση για τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογισμών, ο νομοθέτης απαιτεί
ένα ελάχιστο όριο πρωτοτυπίας, αρκεί αυτά να είναι προσωπικό δημιούργημα του
δημιουργού τους15. Κατά συνέπεια, πρωτότυπο λογισμικό θεωρείται αυτό που δεν είναι
αντίγραφο. Σκοπός εδώ είναι η εξασφάλιση προστασίας σε έργα που πιθανώς να
διέφευγαν από έναν αυστηρό έλεγχο πρωτοτυπίας.
Άλλες παράμετροι όπως η περάτωση, το μέγεθος του έργου, ο παράνομος ή ανήθικος
χαρακτήρας, η διάρκεια κ.ά. δεν λαμβάνονται υπ’ όψιν για την προστασία ενός έργου

13
Εσφαλμένα η ΠΠρΑθ 3402/1968, ΝοΒ 1969, 572 με σχόλια Κ. Ασπρογέρακα-Γρίβα, συγχέει το νέο με το
πρωτότυπο.
14
∆εν παρουσιάζει πρωτοτυπία με το κριτήριο της στατιστικής μοναδικότητας η αλφαβητική κατάταξη στοιχείων σε
βάση δεδομένων, ΜΠρΑθ 14106/1995, ∆ΕΕ 1995, 963 με σχόλια Σ. Μπλέττα. ∆εν υφίσταται πρωτοτυπία στις
λεξαριθμικές εξισώσεις αποτύπωσης της ελληνικής γλώσσας ΕφΑθ 2768/2003, ΝοΒ 2004, 51 με σχόλια Κ.
Χρηστακάκου. ∆εν παρουσιάζει πρωτοτυπία ο πίνακας φορολογικών ελαφρύνσεων, ΜΠρΑθ 5999/1978, ΕΕμπ∆
1978, 637, ούτε ο πίνακας κατάταξης δανειστών μετά τον πλειστηριασμό, ΕφΑθ 8153/1999, ∆ΕΕ 2000, 383 με
σχόλια Ν. Κυπρούλη.
15
Το πρόγραμμα η/υ καθώς και το προπαρασκευαστικό υλικό σχεδιασμού τους προστατεύεται εφόσον είναι
πρωτότυπο, δηλαδή προσωπικό δημιούργημα του δημιουργού του, ΠΠρΘεσ 18201/1998, ΕΕμπ∆ 1999, 161, με
σχόλια ∆. Καλλινίκου. Πρωτοτυπία παρουσιάζει πρόγραμμα που αποτελεί ένα είδος ηλεκτρονικής ατζέντας του
χρήστη με εορτολόγιο, καθώς και πρόγραμμα που χρησιμοποιείται για εγγραφές σε video και παραγωγή
διαφημιστικών spot, ΜΠρΑθ 9122/1996, ΕΕμπ∆ 1996, 626. Επίσης αναγνωρίζουν πρωτοτυπία στα προγράμματα
η/υ εφαρμόζοντας πιό επιεική κριτήρια προστασίας οι: ΜΠρΚατερ 881/2006, ΕπισκΕ∆ 2006, 593 με σχόλια Ι.
Ιγγλεζάκη, ΜΠρΑθ 13760/1988, Ελλ∆νη 1989, 371, ΠΠρΑθ 2182/2006, ∆ΕΕ 2006, 1020. Το λογισμικό που
βασίζεται σε απλές εφαρμογές πληροφορικών συστημάτων δεν είναι πρωτότυπο, ΠΠρΑθ 223/2005, ∆ιΜΕΕ 2006,
234 με σχόλια Κ. Αλεξοπούλου.
28
από το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας. Έτσι προστατεύονται ημιτελή έργα16 ή
προσχέδια (πρόπλασμα, συνοπτική απόδοση μελωδίας, δοκιμαστικά πλάνα
οπτικοακουστικού έργου κλπ.), εφόσον εμφανίζουν πρωτοτυπία. Επίσης
προστατεύονται τα πολύ μικρά σε έκταση έργα, όπως τίτλοι, διαφημιστικά συνθήματα
(slogans)17, καθώς και τα εφήμερα έργα ορισμένης διάρκειας, όπως έργα τέχνης από
πάγο, αλεύρι ή άμμο (Μ-Θ Μαρίνος, σ. 75).

1.3 Διάκριση μορφής - ιδέας

Κύριο προστατευόμενο στοιχείο ενός πνευματικού δημιουργήματος είναι η

(πρωτότυπη) μορφή με την οποία αυτό γίνεται αντιληπτό στις ανθρώπινες αισθήσεις,
το μέσον δηλαδή με το οποίο εξωτερικεύεται η ιδέα και η έμπνευση του δημιουργού. Η
πρωτοτυπία της μορφής αποτυπώνεται στην πλοκή, την υπόθεση, την αλληλουχία των
σκέψεων ή των εικόνων, τη διάρθρωση και την ανάπτυξη των μελωδιών18 (εσωτερική
μορφή), αλλά και την λεκτική διατύπωση, τη μελωδία, την ενορχήστρωση, το σχέδιο,
τους χρωματικούς συνδυασμούς, τις διαστάσεις (εξωτερική μορφή). Το πνευματικό
έργο, δηλαδή, δεν προστατεύεται ως ενιαίο σύνολο, αφού στοιχεία όπως οι ιδέες, οι
θεωρίες19, οι πληροφορίες ή τα γεγονότα που εμπεριέχει, παραμένουν και

16
Εάν πρόκειται για έργο σε συνέχειες, όπως το σενάριο τηλεοπτικής ταινίας, που εκπονείται από περισσότερα
φυσικά πρόσωπα, το κάθε τμήμα αυτού απολαμβάνει αυτοτελούς προστασίας και επομένως είναι δυνατή η
συνέχιση και ολοκλήρωση του έργου από έναν εκ των συνδημιουργών, ΜΠρΑθ 4312/1974, ΝοΒ 1974, 687. ∆εν
απαιτείται ολόκληρο το έργο να είναι πρωτότυπο, αλλά εάν τούτο περιλαμβάνει στοιχεία τα οποία είναι κοινό κτήμα
της ανθρωπότητας, η προστασία περιορίζεται στο τμήμα του έργου με τα πρωτότυπα στοιχεία, ΜΠρΑθ
13689/1971, ΕΕΝ 1972, 87 με σχόλια Σ. Βρέλλη.
17
Για τα διαφημιστικά spot, ΜΠρΘεσ 24610/2004, ΧρΙ∆ 2006, 929 με παρατ. Χ. Γεωργακόπουλου.
18
Η υποβολή γραπτής πρότασης με την ανάπτυξη της ιδέας και του σχεδιασμού τηλεοπτικής σειράς δεν συνιστά
προστατευόμενο οπτικοακουστικό έργο ή πρωτότυπο σενάριο, αφού δεν περιέχει τα στοιχεία εκείνα της
εσωτερικής μορφής που είναι άξια προστασίας όπως η πλοκή και η υπόθεση του έργου, η αλληλουχία σκέψεων ή
εικόνων, η διάρθρωση και ανάπτυξη των διαλόγων, ΜΠρΑθ 4087/1995, Ελλ∆νη 1998, 221, ΜΠρΑθ 18539/1996
ΕΕμπ∆ 1997, 132 ΜΠρΑθ 3445/2002, ΝοΒ 2002, 2033.
19
Η προστασία πρωτότυπου έργου της μαθηματικής επιστήμης που εκφράζεται με γραπτό κείμενο καλύπτει όχι
τους μαθηματικούς τύπους και θεωρίες ή τις μαθηματικές ανακαλύψεις και τα γενικότερα αποτελέσματα της
επιστήμης αυτής, αλλά μόνο τη συγκεκριμένη μορφή εκφράσεώς του που το αντιδιαστέλλει από τα ήδη γνωστά και
αυτονόητα, ΑΠ 20/2005, ΧρΙ∆ 2005, 453 με σχόλια ∆. Καλλινίκου. Μόνο η περιγραφή μεθόδου μπορεί να τύχει
προστασίας, η ίδια η μέθοδος είναι ελεύθερη ως ιδέα: ΕφΘεσ 3340/1998 ΕπισκΕ∆ 1999, 848 με σχόλια Κ.
Παμπούκη, ΜΠρΑθ 3163/2005, ∆ιΜΕΕ 2005, 416επ. με σχόλια Π. Κοριατοπούλου-Αγγέλη, ΠΠρΑθ 7518/2001,
366, ΜΠρΑθ 2264/1996, Ελλ∆νη 1996, 1444, ΜΠρΑθ 18539/1996, ΕΕμπ∆ 1997, 132, ΜΠρΑθ 4312/1974, ΝοΒ
29
κυκλοφορούν ελεύθερα, χάριν της ελεύθερης κυκλοφορίας των ιδεών και της
ενίσχυσης της επιστημονικής έρευνας και πολιτιστικής παραγωγής.
Η θεωρία και η νομολογία υιοθετούν ευθέως αυτή τη διεθνώς παραδεδεγμένη διάκριση
μεταξύ ιδέας και μορφής20. Επομένως, η πρωτοτυπία κάθε έργου βρίσκεται στη
μοναδικότητα της επεξεργασίας της ιδέας από το δημιουργό και στη διαφορετική
προσέγγιση που αυτός επιχειρεί και αποδίδει. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Μ.-Θ.
Μαρίνος (2004, 72), η διάκριση μεταξύ μορφής και ιδέας οριοθετεί τη ρυθμιστική
εμβέλεια του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας.
Η ιδέα (όπως και οι πληροφορίες, διαδικασίες, μέθοδοι, μαθηματικές έννοιες) δεν
προστατεύεται από την πνευματική ιδιοκτησία. Αυτό επιτάσσει και η συνταγματικά
κατοχυρωμένη αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας των ιδεών χάριν της ανάπτυξης της
επιστημονικής έρευνας και των τεχνών. Συνέπεια του μη προστατεύσιμου της ιδέας είναι
ότι κάθε έκφραση της ίδιας ιδέας προστατεύεται με ξεχωριστό δικαίωμα πνευματικής
ιδιοκτησίας, διότι θεωρείται από το δίκαιο ως διαφορετική πνευματική δημιουργία. Εάν
π.χ. δύο συγγραφείς εμπνευστούν από το ίδιο περιστατικό και συγγράψουν δύο
μυθιστορήματα, και τα δύο θα προστατεύονται από το δίκαιο της πνευματικής
ιδιοκτησίας, χωρίς το (χρονικά) δεύτερο να θεωρηθεί ότι αντιγράφει το πρώτο.
Αντικείμενο προστασίας θα είναι η μορφή του καθενός, ο τρόπος έκφρασης και όχι η
αρχική ιδέα, η οποία παραμένει ελεύθερη. Για τον ίδιο λόγο ο εμπνευστής ενός έργου,
αυτός που δίνει στον δημιουργό τις ιδέες που αποτελούν ερέθισμα για τη δημιουργία,
δεν αποκτά κανένα δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας πάνω στο έργο.
Η διάκριση μεταξύ ιδέας και μορφής διατυπώνεται ρητά στο άρθρο 2 § 3 εδ. γ, όπου ο
νομοθέτης ορίζει ότι σ’ ένα πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή αποκλείονται της
προστασίας οι ιδέες και οι αρχές που αυτό ενσωματώνει. Το δίκαιο προστατεύει μόνο

1974, 689, ΠΠρΑθ 710/1971 ΕΕΝ 1971, 662, ΠρΑθ 2178/1964 ΝοΒ 1965, 259, ΠρΑθ 5606/1963 ΕΠΒΙ Β’ 1963,
64, ΕφΑθ 1410/1959, Ν∆ 1960, 134.
20
Η κεντρική ιδέα ενός έργου που βασίζεται στη διαπλοκή των διαπροσωπικών σχέσεων δύο φιλικών ζευγαριών
δεν αποτελεί αντικείμενο προστασίας από την πνευματική ιδιοκτησία, ΜΠρΑθ 3859/2001 ΕΕμπ∆ 2001, 601,
ΠΠρΘεσ 18201/1998 Ελλ∆νη 1999, 459. Η κεντρική ιδέα (δομή) μια τηλεοπτικής εκπομπής δεν προστατεύεται από
το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας, ΜΠρΑθ 4603/2006, ∆ιΜΕΕ 2006, 538 με σχόλια Ε. Κοντουμά.
30
την έκφραση του προγράμματος, δηλαδή τη δομή, την ανάπτυξη, την εξειδίκευση και
τον τελικό συνδυασμό των αλγορίθμων στην επίλυση του συγκεκριμένου προβλήματος
που επιδιώκει η δημιουργία του προγράμματος, όπως αυτά εκφράζονται στον κώδικα
μηχανής και τον πηγαίο κώδικα.

1.4 Αξιολογική ουδετερότητα

Η προστασία που παρέχει το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας στα έργα είναι
ανεξάρτητη από την αισθητική αξία τους ή την καλλιτεχνική καταξίωση του δημιουργού.
Η ελευθερία της τέχνης και του λόγου επιβάλλει την αποσύνδεση του έργου από
οποιαδήποτε αξιολόγηση. Η αρχή της αξιολογικής ουδετερότητας ονομάζεται και
θεωρία της ενότητας της τέχνης: το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας δηλαδή
προστατεύει όλα τα ανθρώπινα πρωτότυπα δημιουργήματα, ανεξάρτητα από την
καλλιτεχνική αξία τους ή τον εμπορικό τους προορισμό, είτε δηλαδή αυτά πρόκειται να
χρησιμοποιηθούν για πολιτιστικούς σκοπούς, είτε θα έχουν πρακτική εφαρμογή σε
χρηστικά αντικείμενα, όπως είναι τα έργα εφαρμοσμένης τέχνης21 και τα σχέδια και
υποδείγματα.
Ο νομοθέτης προστατεύει τα πρωτότυπα πνευματικά δημιουργήματα ακόμη και αν
αυτά είναι ανήθικα ή παράνομα. Επομένως, ακόμη και αν η αναπαραγωγή και η
διάδοση ενός ανήθικου έργου απαγορεύεται από το ποινικό δίκαιο, τα δικαιώματα
πνευματικής ιδιοκτησίας γεννώνται στο πρόσωπο του δημιουργού του. Κατά συνέπεια,
όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Μαρίνος (2004, 116), ο δημιουργός ενός ανήθικου
(και ποινικά κολάσιμου) έργου διαθέτει τις περιουσιακές εξουσίες, αλλά δεν μπορεί να

21
Τα σχέδια εφαρμοσμένης τέχνης, εάν εμφανίζουν πρωτοτυπία, προστατεύονται από τις διατάξεις περί
πνευματικής ιδιοκτησίας, ΑΠ 1289/1999, ΕΕΝ 2002, 150, διαφορετικά προστατεύονται με τις διατάξεις για τον
αθέμιτο ανταγωνισμό, ΜΠρΑθ 1200/1996, ΕΕμπ∆ 1996, 411, ΜΠρΑθ 8118/2001, ΕπισκΕ∆, 2002, 208 με σχόλια
Κ. Παμπούκη. Προστασία παρέχεται και σε ιδιαίτερο διασχηματισμό εμπορεύματος αρκεί να είναι πρωτότυπος,
ΜΠρΑθ 2519/1997 με σχόλια Μ.-Θ. Μαρίνου. Προστατεύονται ως πνευματικά δημιουργήματα τα πλαστικά στοιχεία
παιδικών κατασκευών (lego systems) που παρουσιάζουν ατομικότητα και πρωτοτυπία, ΠΠρΒέροιας 237/1991,
ΕΕμπ∆ 1991, 725, οι πλαστικές κούκλες βιτρίνας, ΑΠ 1720/2004, ΝοΒ 2005, 753, τα πιόνια σκακιού που
αποτελούν γλυπτές φιγούρες εμπνευσμένες από την αρχαία ελληνική κυκλαδική τέχνη, ΜΠρΑθ 4348/1998, ΝοΒ
1998, 1095.
31
τις ασκήσει, ενώ θεωρούνται άκυρες οι άδειες και συμβάσεις εκμετάλλευσης που έχουν
παραχωρηθεί. Μπορεί όμως να ασκήσει τις ηθικές του εξουσίες στο βαθμό που δεν
συνδέονται με πράξεις εκμετάλλευσης του έργου.
Επίσης με βάση την αρχή της αξιολογικής ουδετερότητας προστατεύονται και άλλα
παράνομα έργα, των οποίων η διάδοση πιθανώς απαγορεύεται ή περιορίζεται από
άλλες διατάξεις, όπως τα δυσφημιστικά, τα εξυβριστικά, τα αντιθρησκευτικά, την
αρνητική πολιτική διαφήμιση κλπ. Ομοίως, προστατεύονται τα έργα που αποτελούν
προϊόν προσβολής της πνευματικής ιδιοκτησίας άλλου προσώπου, όπως η παράνομη
μετάφραση, διασκευή ή προσαρμογή έργου νομίμως δημοσιευμένου χωρίς την άδεια
του αρχικού δημιουργού. Προστατεύονται τέλος τα έργα που δημιουργήθηκαν
παρανόμως σε ξένη ιδιοκτησία, όπως π.χ. τα graffiti. Εφόσον το παράνομο έργο
τυγχάνει προστασίας, κάθε πράξη εκμετάλλευσης αυτού χωρίς τη συναίνεση του
δημιουργού του, αποτελεί προσβολή του.

1.5 Έλλειψη διατυπώσεων

Το ελληνικό δίκαιο δεν προβλέπει τυπικό σύστημα κατοχύρωσης δικαιωμάτων

πνευματικής ιδιοκτησίας και το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας αποκτάται χωρίς
διατυπώσεις, με μόνη τη δημιουργία του έργου. Για την προστασία του επομένως δεν
απαιτείται προηγούμενη κατάθεση σε υπηρεσία ή αρχή, δήλωση σε μητρώο, καταβολή
τέλους, ή οποιαδήποτε άλλη διαδικασία.
Οι εκδότες εντύπων ή οι συγγραφείς υποχρεούνται, σύμφωνα με το άρθρο 1§6 α΄ ν.
2557/1997 εντός ενός μηνός από κάθε νέα έκδοση ή ανατύπωση εντύπου να
καταθέτουν στην Εθνική Βιβλιοθήκη22 δύο αντίτυπα, ένα στη Βιβλιοθήκη της Βουλής και
ένα στο Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. Σκοπό της κατάθεσης είναι η καταγραφή και διάσωση

22
Η κατάθεση αντιτύπου στην Εθνική Βιβλιοθήκη αποτελεί μία καθαρά διοικητική διαδικασία που σκοπό, ΠΠρΑθ
7147/2000, ΑρχΝ 2003, 671, η απόκτηση δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας δεν συναρτάται ούτε εξαρτάται από
κάποια τυπική διαδικασία και επομένως η επιβαλλόμενη υποχρέωση της Εθνικής Βιβλιοθήκης να παραλαμβάνει
υλικό δεν συνιστά αναγκαία διαδικασία για την κατοχύρωση της πνευματικής ιδιοκτησίας, Γνωμ. ΝΣΚ 291/2002,
αδημ. Λανθασμένα η ΕφΘεσ 3321/1998, ΕΕμπ∆ 1999, 565 αναφέρει ότι το έργο του δημιουργού κατοχυρώθηκε με
την κατάθεση αντιτύπων στην Εθνική Βιβλιοθήκη.
32
της πνευματικής παραγωγής, ο εμπλουτισμός των εθνικών αρχείων και η ενίσχυση της
πολιτιστικής κληρονομιάς.
Δεν πρέπει επίσης να συγχέεται με την προστασία από το δίκαιο της πνευματικής
ιδιοκτησίας, το σύστημα διεθνούς πρότυπου αριθμού καταχώρησης (ISBN για
μονογραφίες, ISSN για περιοδικές εκδόσεις και ISMN για μουσικές εκδόσεις), το
οποίοεξυπηρετεί την εμπορική διακίνηση των εκδόσεων με την απονομή μοναδικού
μηχαναγνώσιμου ραβδοκώδικα και ο οποίος στην Ελλάδα αποδίδεται από την Εθνική
Βιβλιοθήκη.
Επίσης δεν παρέχει κάποια προστασία στην Ελλάδα η επίθεση του συμβόλου ©23 στα
αντίτυπα των έργων με το όνομα του δικαιούχου και το έτος πρώτης δημοσίευσης. Η
σήμανση © προβλέπεται από την Παγκόσμια Σύμβαση της Γενεύης (1952) και
εξομοιώνει τις διατυπώσεις προστασίας στα αντίτυπα έργων προερχόμενα από κράτη
με νομοθεσία χωρίς διατυπώσεις προστασίας, εάν αυτά κυκλοφορήσουν σε κράτη με
διατυπώσεις προστασίας. Εάν π.χ. ένα βιβλίο ή ένα φωνογράφημα που κυκλοφορεί
στην Ελλάδα, χώρα που δεν απαιτεί καμία διατύπωση για την προστασία των
πνευματικών δικαιωμάτων, πρόκειται να κυκλοφορήσει καισε τρίτη χώρα, η οποία για
την προστασία των έργων απαιτεί προηγούμενη κατάθεση σε δημόσιο φορέα, δεν είναι
απαραίτητο για την προστασία του συγκεκριμένου έργουστην τρίτη χώρα να
προηγηθεί αντίστοιχη κατάθεση, αλλά αρκεί η σήμανση των αντιτύπων με το σύμβολο
© συνοδευόμενο από το όνομα του δικαιούχου και το έτος πρώτης δημοσίευσης.

ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 2. ΓΕΝΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΡΓΩΝ

Στην υποενότητα αυτή θα αναφερθούν αναλυτικά οι γενικές κατηγορίες των έργων, τις
οποίες ο νόμος (άρθρο 2§1) περιλαμβάνει στην ενδεικτική απαρίθμηση. Πρέπει εξ

23
Λανθασμένα κρίθηκε ότι η αναγραφή της ένδειξης «copyright» δίπλα από το όνομα ή την υπογραφή του
δημιουργού αποτελεί τρόπο νομικής κατοχύρωσης του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας, ΕφΑθ 3403/1988,
ΕΕμπ∆ 1990, 165 με σχόλιο Μ-Θ Μαρίνου, ΜΠρΑθ 13760/1988, ∆νη 1989, 371, ΠΠρΑΘ 2182/2006, ∆ΕΕ 2006,
1020.
33
αρχής να διευκρινιστεί ότι εάν ένα ανθρώπινο πνευματικό δημιούργημα χαίρει
πρωτοτυπίας, θα τύχει προστασίας, ακόμα και αν δεν εμπίπτει σε κάποια από τις
αναφερόμενες κατηγορίες. Ο ευρύς ορισμός του έργου διευκολύνει την υπαγωγή νέων
πνευματικών δημιουργημάτων στο πλέγμα προστασίας του ν. 2121/1993, όπως οι
ιστοσελίδες και τα έργα πολυμέσων, αρκεί να πληρούν τις προϋποθέσεις της γενικής
ρήτρας (Κουμάντος 2002, 127, Μαρίνος 2004, 68).

2.1 Κείμενα γραπτά ή προφορικά

Πρόκειται για έργα τα οποία αποδίδουν νοήματα και έννοιες με την χρήση του λόγου,
χωρίς να ενδιαφέρει το περιεχόμενο, το είδος της γλώσσας, η μορφή αποτύπωσης,
κλπ., αρκεί να παρουσιάζουν πρωτοτυπία. Στην κατηγορία των γραπτών κειμένων
περιλαμβάνονται τα λογοτεχνικά έργα (μυθιστορήματα, διηγήματα, ποιήματα,
βιογραφίες, δοκίμια, παιδικά παραμύθια, θεατρικά έργα, ημερολόγια, επιστολές), οι
επιστημονικές μελέτες, τα επιστημονικά ή δημοσιογραφικά άρθρα, τα κινηματογραφικά
και τηλεοπτικά σενάρια, τα διαφημιστικά συνθήματα(slogan), οι στίχοι των τραγουδιών,
τα εγχειρίδια χρήσης24. Στην κατηγορία των προφορικών κειμένων ανήκουν οι διαλέξεις,
λόγοι, αγορεύσεις των συνηγόρων, θρησκευτικά κηρύγματα, οι προφορικές
συνεντεύξεις, οι προφορικές πανεπιστημιακές παραδόσεις, οι ραδιοφωνικές εκπομπές.
Σε εφαρμογή της αρχής διάκρισης μεταξύ μορφής και ιδέας, αντικείμενο προστασίας
είναι ο τρόπος μορφοποίησης των νοημάτων, η πρωτοτυπία διευθέτησης και
απόδοσης των εννοιών, και όχι αυτές τούτες οι ιδέες ή το περιεχόμενο. Επομένως, στα
επιστημονικά έργα λόγου (συγγράμματα, άρθρα, διαλέξεις κλπ.) προστατεύεται ο

24
Ως έργα λόγου προστατεύονται τα διδακτικά βιβλία και βοηθήματα, ΕφΑθ 8138/2000, ∆ΕΕ 2001, 60 με σχόλιο Κ.
Κυπρούλη, ΜΠρΑθ 11923/1998, ΝοΒ 1998, 1474, τα κείμενα των τραγουδιών, ΕιρΑθ 1478/1997, ΑρχΝ 1998, 236,
εγχειρίδιο με πρωτότυπη μεθόδου franchising για την οργάνωση και λειτουργία γυμναστηρίων, ΜΠρΑθ
16568/1998, ∆ΕΕ 1999, 55, η συνέντευξη, ΜΠρΑθ 7448/1985, ΕEμπ∆ 1985, 361, ΕφΑθ 3214/2007, ∆ιΜΕΕ 2007,
539 με σχόλιο Χ. Τσίγκου.
34
τρόπος διευθέτησης της ύλης25 και παρουσίασης των θέσεων και απόψεων και όχι οι
ίδιες οι θεωρίες ή οι ανακαλύψεις, οι οποίες παραμένουν ελεύθερες χάρη της ενίσχυσης
της επιστημονικής δραστηριότητας, έρευνας και προόδου26. Αντίστοιχα, στα λεξικά
προστατεύεται ο τρόπος συστηματοποίησης και κατάταξής της ύλης και επεξήγησης
των λημμάτων και όχι οι ορολογίες της γλώσσας27, που είναι κοινό κτήμα της
πολιτιστικής κληρονομιά.

2.2 Μουσικά έργα

Ως μουσικό έργο νοείται μία σειρά ήχων (μελωδία) συνδυασμένων μεταξύ τους
(αρμονία) με σχέση διάρκειας (ρυθμός), όπως μουσικές συνθέσεις χωρίς λόγια28,
συνθέσεις που συνοδεύουν τραγούδια, μουσικές συνθέσεις για οπτικοακουστικά
έργα29, χορευτικά, μελοποιήσεις κειμένων, κλπ., ανεξαρτήτως ύφους ή τεχνοτροπίας.
Είναι αδιάφορο αν το έργο δημιουργήθηκε με συμβατικά μουσικά όργανα ή
ηλεκτρονικά μέσα (μουσική σύνθεση μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή)30.

25
Πρωτότυπο κρίθηκε το ψυχομετρικό τεστ επαγγελματικού προσανατολισμού και επιλογής σπουδών που
βασίστηκε σε πρωτότυπη μέθοδο κατηγοριοποίησης και μελέτης του δημιουργού του, ΠΠρΑθ 223/2005, ∆ιΜΕΕ
2006, 234 με σχόλια Κ. Αλεξοπούλου.
26
∆εν παρουσιάζουν πρωτοτυπία πανεπιστημιακές σημειώσεις με θέμα τις Υψηλές Τάσεις της Φυσικής, εφόσον τα
επιστημονικά συγγράμματα που πραγματεύονται το ίδιο θέμα ακολουθούν συγκεκριμένο και λογικώς επιβαλλόμενο
τρόπο διάρθρωσης και κατάταξης της ύλης, τα δε εμφανιζόμενα στις σημειώσεις σχέδια, σύμβολα και σχήματα είναι
παγκοσμίως γνωστά και αποτελούν τμήμα κάθε αντίστοιχου έργου, ΠλημΑθ 1047/1994, ΠοινΧρ 1994, 1294.
Επίσης και ΑΠ 327/1971, ΠοινΧρ 1971, 674, ΕισΠρΑθ 19/1974, ΕΕΝ 1974, 410, ΠλημΑθ 1047/1994, ΠοινΧρ 1994,
1294
27
Στα λεξικά η πρωτοτυπία έγκειται στο περιεχόμενο και την κατανομή της ύλης ΜΠρΑθ 23612/1997, ∆ΕΕ 1998,
274, ΕφΑθ 7909/2002, ∆ΕΕ 2003, 296.
28 Η μουσική σύνθεση χωρίς κείμενο προστατεύεται ως αυτόνομο μουσικό έργο, εφόσον εμφανίζει

πρωτοτυπία, ΕφΑθ 9040/2000, Δνη 2002, 217.

29
Προστατεύεται ως αυτόνομο έργο η μουσική σύνθεση που προορίζεται να επενδύσει ορισμένη κινηματογραφική
ταινία, ΕισΕφΘεσ 114/1998, ΤΝΠ∆ΣΑ.
30
Αποτελεί πρωτότυπο μουσικό έργο το πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή που επιτρέπει την ενσωμάτωση σε
μουσικό όργανο ορισμένων ρυθμών οι οποίοι επιλέγονται από το χρήστη και αποδίδονται με συγκεκριμένο τρόπο,
ΜΠρΑθ 30766/1996, ∆ΕΕ 1997, 94 με σημ. Λ. Κανέλλου.
35
2.3 Θεατρικά έργα

Πρόκειται για έργο λόγου που προορίζονται για δημόσια εκτέλεση από φυσικά
πρόσωπα ή απομιμήσεις φυσικών προσώπων με συνοδεία μουσικής ή χωρίς, όπως
έργα του καθιερωμένου δραματολογίου, όπερες και οπερέτες, επιθεωρήσεις,
μαριονέτες, θέατρο σκιών. Ο νομοθέτης παραθέτει στη συνέχεια ως ιδιαίτερη
κατηγορία έργων τις χορογραφίες και τις παντομίμες, σύμφωνα και αυτές εντάσσονται
στην ευρύτερη κατηγορία των θεατρικών έργων και εφαρμόζονται επίσης οι διατάξεις
της δημόσιας εκτέλεσης (Γ. Κουμάντος 2002, σ. 131).
Αντικείμενο προστασία αποτελεί το κείμενο αυτοτελώς (ή η χορογραφία, κινησιογραφία
για τις χορογραφίες και τις παντομίμες αντίστοιχα), αλλά και τα σκηνικά και τα
κοστούμια ως ενιαίο σύνολο της παράστασης. Οι ερμηνείες των ηθοποιών και η
συμβολή του θεατρικού σκηνοθέτη προστατεύονται με τις διατάξεις περί συγγενικών
δικαιωμάτων.

2.4 Οπτικοακουστικά έργα

Οπτικοακουστικά είναι τα έργα που αποτελούνται από μία σειρά κινούμενων εικόνων με
ή χωρίς ήχο. Εκτός από τα κινηματογραφικά έργα, στη κατηγορία αυτή ανήκουν τα
ντοκιμαντέρ31, τα επίκαιρα, τα κινούμενα σχέδια, τα τηλεοπτικά σήριαλ, τα videoclips, οι
διαφημιστικές ταινίες, κλπ. Το οπτικοακουστικό έργο δημιουργείται με τη συνένωση από
τον σκηνοθέτη σε ένα ενιαίο οργανικό σύνολο περισσότερων έργων: κειμένου,
φωτογραφίας, μουσικής, σκηνικών, κλπ. Η απλή καταγραφή ενός δρώμενου
(αναμετάδοση ενός αγώνα, μαγνητοσκόπηση ενός γεγονότος, κλπ.) δεν συνιστά
οπτικοακουστικό έργο, γιατί ελλείπει η δημιουργική συμβολή του σκηνοθέτη. Αντίθετα, ο
τρόπος, οι τεχνικές και τα μέσα, ο τρόπος μετάδοσης του έργου είναι νομικά
αδιάφοροι.

31
Οπτικοακουστικό υλικό επικαιρότητας αποτελεί πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα λόγω των συνθηκών
δημιουργία του και της ατομικότητάς του, ΠΠρΑθ 5345/2004, ∆ιΜΕΕ 2005, 94 με σχόλια ∆. Καλλινίκου.
36
2.5.Έργα εικαστικών τεχνών

Στη θεωρία διίστανται οι απόψεις για το εύρος της έννοιας των εικαστικών έργων. Ο Γ.
Κουμάντος (2002, σ. 132) υποστηρίζει ότι στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται όλα τα
έργα τα οποία ο νομοθέτης απαριθμεί μετά την φράση «έργα των εικαστικών τεχνών»
έως το τέλος της § 1 του άρθρου 2 του ν. 2121/1993, δηλαδή και τα αρχιτεκτονικά έργα,
οι φωτογραφίες, τα έργα των εφαρμοσμένων τεχνών, οι εικονογραφήσεις, οι χάρτες,
τα τρισδιάστατα έργα που αναφέρονται στη γεωγραφία, την τοπογραφία, την
αρχιτεκτονική ή την επιστήμη. Η άποψη αυτή ευνοεί τους δημιουργούς γιατί διευρύνει
την εφαρμογή του δικαιώματος παρακολούθησης. Σύμφωνα με την αντίθετη άποψη
(Μ-Θ Μαρίνος, 2004, σ. 87-88, Δ. Καλλινίκου, Λ. Κοτσίρης, 2005, 66, σ. 32, Ο.
Γαρουφαλιά, σ. 12) στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται μόνο τα σχέδια, τα έργα
ζωγραφικής και γλυπτικής, τα χαρακτικά και οι λιθογραφίες. Σε κάθε περίπτωση
προστατεύονται δισδιάστατα ή τρισδιάστατα δημιουργήματα, ανεξάρτητα από το υλικό
κατασκευής τους32 (χαρτί, καμβά, ξύλο, μάρμαρο, πηλό, άμμο, χιόνι, κλπ.).

2.6 Αρχιτεκτονικά έργα

Στην έννοια του αρχιτεκτονικού έργου περιλαμβάνονται τόσο τα σχέδια και οι μακέτες,
όσοτο τελικό οικοδόμημα33 (κτήριο, γέφυρα, αθλητική εγκατάσταση, κλπ.). Η
πρωτοτυπία του αρχιτεκτονικού έργου έγκειται στην επιλογή του σχήματος, των
διαστάσεων, των όγκων, των υλικών, των χρωμάτων, καθώς και στη διαρρύθμιση των

32
Σύμφωνα με τη νομολογία στη κατηγορία αυτή ανήκουν τα έργα ζωγραφικής και σχεδιογραφίας, ΜΠρΑθ
2519/1997, ∆νη 1999, 453 με παρατ. Μ-Θ Μαρίνου, ΜΠρΑθ 17390/1999, ΕΕμπ∆ 1999, 593, τα τρισδιάστατα
παιδικά παιγνίδια με τη μορφή ορισμένου ήρωα, όπως ο SPIDERMAN, ΜΠρΑθ 1154/1997, ΕΕμπ∆ 1997, 352 με
σχόλιο Α. Ψάρρα, ή ο Ηρακλής, ΜΠρΑθ 3455/1997, ΕΕμπ∆ 1999, 597, οι πλαστικές κούκλες βιτρίνας, ΑΠ
1720/2004, ΝοΒ 2005, 753, τα κινούμενα σχέδια (Tweety) που διακρίνονται από σχεδιαστική δημιουργικότητα,
αρτιότητα και ιδιοτυπία, ΠΠρΑθ 759/2006, ∆ιΜΕΕ 2006, 229 με σημ. Ο. Γαρουφαλιά, τα εμπνευσμένα από την
αρχαία κυκλαδική τέχνη πιόνια σκακιού, ΜΠρΑθ 4348/1998, ΝοΒ 1998, 1095).
33
Προστατεύονται τόσο η προμελέτη όσο και η οριστική μελέτη όταν είναι πρωτότυπες δεδομένου ότι μπορούν να
γίνουν αντικείμενο χωριστής εκμετάλλευσης, ΠΠρΘεσσαλ 13300/2004, Αρμ 2005, σ. 723. Τα αρχιτεκτονικά έργα
προστατεύονται ανεξάρτητα από την καλλιτεχνική ή αισθητική τους αξία και τον προορισμό χρήσης τους, ΠΠρΑθ
2028/2003, ΑρχΝ 2004, σ. 210.
37
εσωτερικών και εξωτερικών χώρων, την χωροθέτηση των λειτουργιών (Μ.-Θ. Μαρίνος
2004, 92-93).

2.7 Φωτογραφίες

Η φωτογραφία προστατεύεται ως πνευματικό έργο, εφόσον έχει πρωτοτυπία. Ο

ελληνικός νόμος αναφέρεται στις «φωτογραφίες», όρος που προτιμήθηκε από τη
διατύπωση «φωτογραφικά έργα», προκειμένου να αποφευχθεί η σκόπελος της
αξιολόγησης και να προστατευθεί κάθε φωτογραφία, ακόμη η απλή, αρκεί να πληροί
τη γενική προϋπόθεση της πρωτοτυπίας που απαιτείται για κάθε πνευματικό
δημιούργημα. Επομένως τα δικαστήρια οφείλουν να ελέγχουν την πρωτοτυπία των
φωτογραφιών34 μόνον με το αντικειμενικό κριτήριο της στατιστικής μοναδικότητας,
όπως ισχύει για κάθε άλλο πνευματικό έργο και να μην να ασχολούνται με την
αισθητική ή την αξία του έργου. Κατά την κρατούσα άποψη στην θεωρία, η
πρωτοτυπία της φωτογραφίας πρέπει να κρίνεται με επιείκεια, επειδή ο φωτογράφος με
τη χρήση του μηχανικού μέσου έχει στη διάθεσή του λιγότερες εκφραστικές δυνατότητες
από τους υπόλοιπους δημιουργούς.

2.8 Σχέδια και υποδείγματα

Τα σχέδια και υποδείγματα αποτελούν δημιουργίες που διαμορφώνουν και διακρίνουν

την εξωτερική μορφή χρηστικών αντικειμένων ή καταναλωτικών προϊόντων. Διαφέρουν
από τα έργα εφαρμοσμένων τεχνών στο μέτρο που τα τελευταία είναι «έργα» με την

34
Η πρωτοτυπία μιας φωτογραφίας κρίνεται από την καλλιτεχνική σύλληψη, την επιλογή του τρόπου
χρησιμοποίησης των φωτοσκιάσεων, του ρετουσαρίσματος, του φωτομοντάζ, που αντανακλούν την ατομικότητα
του δημιουργού, ΜΠρΘεσ 40026/2006, ΕπισκΕμπ∆ 2007, 255 με σχόλια Π. Κωνσταντίνου. Οι φωτογραφίες
προστατεύονται από την πνευματική ιδιοκτησία εάν είναι πρωτότυπες, ΜΠρΑθ 20669/1998 ΕΕμπ∆ 1999, 152,
ΜΠρΑθ 11923/1998 ΕΕμπ∆ 1999, 153 και ΝοΒ 1998, 1475, ΜΠρΑθ 20669/1998 ΕΕμπ∆ 1999, 152, ΜΠρΑθ
2264/1996 Ελλ∆νη 1996, 1444, ΑΠ∆ΠΧ 30/2002, ∆ιΜΕΕ 2004, 126 με σχόλια Π. Κοριατοπούλου-Αγγέλη, ΜΠρΑθ
2122/2004, ∆ιΜΕΕ 2005, 100 με σχόλια Χ. Τσίγκου, ΜΠρΑθ 954/2006, ∆ιΜΕΕ 2006, 238 με σχόλια Π.
Κοριατοπούλου-Αγγέλη. ∆εν παρουσιάζουν πρωτοτυπία οι φωτογραφίες στημένων μπούστων ποδοσφαιριστών
για λεύκωμα ΜΠρΑθ 829/1994, Ελλ∆νη 1995, 441 με σχόλια Μ.-Θ. Μαρίνου, ούτε φωτογραφίες αθλητή στην ίδια
στάση για πολλά έντυπα ΜΠρΘεσ 19927 και 19928/2004, ∆ιΜΕΕ 2004, 559 με σχόλια Π. Κοριατοπούλου-Αγγέλη.
38
έννοια του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας, δηλαδή πληρούν την προϋπόθεση της
πρωτοτυπίας, ενώ τα πρώτα κινούνται σε ένα χαμηλότερο επίπεδο δημιουργικότητας.
Ο όρος «σχέδια» χρησιμοποιείται για να διακρίνει δισδιάστατες απεικονίσεις, ενώ ο όρος
«υποδείγματα» ή «πρότυπα» τρισδιάστατες μορφές.
Κατ’ εφαρμογή της διάταξης του άρθρου 2 § 4, τα σχέδια και υποδείγματα, εφόσον
παρουσιάζουν δημιουργικό ύψος, προστατεύονται από το δίκαιο της πνευματικής
ιδιοκτησίας ως έργα, ανεξάρτητα από τον προορισμό τους (αρχή της ενότητας της
τέχνης)35. Είναι δηλαδή νομικά αδιάφορο το ότι αυτά δεν να χρησιμοποιηθούν για
πολιτιστικούς σκοπούς, αλλά θα παραχθούν μαζικά για χρηστικούς ή βιομηχανικούς
σκοπούς.
Εάν δεν πληρούται η προϋπόθεση πρωτοτυπίας υπάρχει δυνατότητα περιορισμένης
προστασίας σύμφωνα με τις διατάξεις του Π.Δ. 259/1997, το οποίο ορίζει τη διαδικασία
εφαρμογής του ν. 2417/1996, ο οποίος κύρωσε τον Διεθνή Διακανονισμό της Χάγης,
με την προϋπόθεση της καταχώρησής τους στον Ο.Β.Ι.

2.9 Πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή (Λογισμικό)

Η ένταξη των προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών (η/υ) στο πλέγμα

προστασίας του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας δικαιολογείται από τη σπουδή των
ενδιαφερομένων να επιτύχουν άμεσα διεθνή και υψηλού βαθμού προστασία, χωρίς
διατυπώσεις και διαδικασίες προηγούμενου ελέγχου σε ένα νέο αγαθό μεγάλης
οικονομικής αξίας. Για το λόγο αυτό από τα συγγενή δικαιικά συστήματα προτιμήθηκε

35
Τα σχέδια και υποδείγματα κατασκευών, έστω και αν δεν συνιστούν έργα τέχνης προστατεύονται ως
καλλιτεχνικά έργα αρκεί να παρουσιάζουν πρωτοτυπία και ατομικότητα, ΜΠρΑθ 1200/1996, ΕΕμπ∆ 1996, 411. Ο
ιδιαίτερος διασχηματισμός εμπορεύματος συνιστά προστατευόμενο πρωτότυπο δημιούργημα ανεξάρτητα από την
μη καλλιτεχνική του αξία, ΜΠρΑθ 2519/1997 με σχόλια Μ.-Θ. Μαρίνου και ΕΕμπ∆ 1997, 358 με σχόλια Μ.
Μηνούδη. Τα σχέδια εφαρμοσμένης τέχνης προστατεύονται από τις διατάξεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας, ΑΠ
1289/1999, ΕΕΝ 2002, 150. Τα σχέδια ραφής για να προστατευθούν από της διατάξεις του δικαίου της
πνευματικής ιδιοκτησίας πρέπει να πληρούν την προϋπόθεση της πρωτοτυπίας, ΑΠ 446/1999,ΝοΒ 1999, 1184. Το
βιομηχανικό σχέδιο προστατεύεται ως πνευματικό δημιούργημα εάν παρουσιάζει ορισμένη ατομικότητα οφειλόμενη
στη δημιουργική πνευματική εργασία του δημιουργού, η οποία προσδίδει πρωτοτυπία που το διακρίνει από άλλα
προϋπάρχοντα και το ανάγει σε ξεχωριστό έργο, ΜΠΡΑθ 6489/1999, ∆ΕΕ 1999, 405 με σχόλια Φ.
Καραγιαννόπουλου.
39
το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας από το δίκαιο των ευρεσιτεχνιών και μέσα σχεδόν
σε μία δεκαετία τα εθνικά δίκαια υπήγαγαν τα προγράμματα των η/υ στην προστασία
των πνευματικών έργων. Στην επιλογή αυτή συνηγορούσε και η σχετική νομολογία που
αναπτύχθηκε πριν τη νομοθετική μεταβολή.
Ως πρόγραμμα η/υ36, σύμφωνα με τον ορισμό του WIPO, θεωρείται η σειρά
αλληλοεξαρτώμενων εντολών που επιτρέπουν στη συσκευή επεξεργασίας
πληροφοριών να εκτελέσει ορισμένη λειτουργία ή να επιτύχει ορισμένο αποτέλεσμα.
Ον. 2121/1993, ακολουθώντας το άρθρο 1 § 3 της Οδηγίας 91/250/ΕΟΚ
(κωδικοποιημένη πλέον στην Οδηγία 2009/24) για τη νομική προστασία των
προγραμμάτων η/υ, εισάγει ένα χαμηλό κριτήριο προστασίας και θεωρεί πρωτότυπο
ένα πρόγραμμα η/υ αρκεί να είναι προσωπικό πνευματικό δημιούργημα του
δημιουργού του. Η προστασία του νόμου καλύπτει το πρόγραμμα και το
προπαρασκευαστικό υλικό σχεδιασμού του37. Και στην περίπτωση αυτή ισχύει η γενική
αρχή του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας, σύμφωνα με την οποία οι αρχές και οι
ιδέες στις οποίες βασίζεται οποιοδήποτε στοιχείο τουπρογράμματος, ακόμα και τα
συστήματα διασύνδεσης του, παραμένουν ελεύθερες.

2.10 Βάσεις δεδομένων

Με το άρθρο 2§2α ο ν. 2121/1993, εναρμονιζόμενος με το ενωσιακό δίκαιο (Οδηγία

96/9/ΕΟΚ), προστατεύει τις βάσεις δεδομένων, εάν παρουσιάζουν πρωτοτυπία, η οποία
κρίνεται από τρόπο επιλογής ή διευθέτησης του περιεχομένου τους38. Ειδικότερα, ο

36
Ως πρόγραμμα νοείται η σειρά εντολών οι οποίες επιδρούν σε μια μηχανή με ικανότητα επεξεργασίας
πληροφοριών, έτσι ώστε αυτή να μπορεί να εκτελέσει, επιδείξει ή επιτύχει ορισμένη λειτουργία, αποστολή ή
αποτέλεσμα, ΜΠρΘεσ 18201/1998, ∆νη 1999, 4598, ΕΕμπ∆ 1999, 161 με παρατ. ∆. Καλλινίκου. Στην έννοια του
προγράμματος η/υ εντάσσεται και ηλεκτρονική ατζέντα με εορτολόγιο, ΜΠρΑθ 9122/1996, ΕΕμπ∆ 1996, 626.
37
Η προστασία του ν. 2121/1993 καλύπτει όχι μόνο το περατωμένο πρόγραμμα, αλλά τα διαδοχικά στάδια έως την
ολοκλήρωσή του, όπως είναι η ανάλυση του προβλήματος, η επίλυση και η κωδικοποίηση του που παρέχει τις
εντολές στον υπολογιστή, ΠΠρΑθ 2182/2006, ∆ΕΕ 2006, 1020.
38
∆εν εμφανίζει πρωτοτυπία η απλή παράθεση σε βάση δεδομένων αριθμών, συμβόλων και στοιχείων, εφόσον
δεν παρουσιάζει ένα ελάχιστο όριο δημιουργικότητας, ΜΠρΑθ 14106/1995, ∆ΕΕ 1995, 963 με παρατηρήσεις Σ.
Μπλέττα. ∆εν εμφανίζει πρωτοτυπία η ηλεκτρονική βάση δεδομένων που συνιστά χαρτογράφηση ορισμένης
γεωγραφικής περιοχής, ΠΠρΑθ 6544/2006, ∆ιΜΕΕ 2007, 90 με παρατ. Μ. Κανελλοπούλου-Μπότη.
40
νομοθέτης νοεί ως βάση δεδομένων την συλλογή έργων, δεδομένων ή άλλων
ανεξάρτητων στοιχείων, τα οποία είναι διευθετημένα με συστηματικό ή μεθοδικό τρόπο
και ατομικώς προσιτά με ηλεκτρονικά μέσα ή με άλλο τρόπο.
Επομένως το περιεχόμενο της βάσης μπορεί να αποτελείται από κάθε είδους
πληροφοριακά στοιχεία, όχι αναγκαστικά πνευματικά έργα, η δε προστασία δεν
επεκτείνεται στα επιμέρους στοιχεία, τα οποία παραμένουν αυτόνομα, αλλά αφορά
μόνο το τελικό έργο. Ο δημιουργός βάσης δεδομένων δεν αποκτά δικαιώματα
πνευματικής ιδιοκτησίας επί των επιμέρους στοιχείων που την απαρτίζου, εάν αυτά είναι
πνευματικά έργα και συνεπώς απαιτείται η συναίνεση των δικαιούχων των επιμέρους
στοιχείων, εάν αυτά είναι έργα, για την ένταξή τους σε βάση δεδομένων.
Επιπλέον, με τη διάταξη αυτή προστατεύονται όχι μόνον οι ηλεκτρονικές, αλλά οι
παραδοσιακές βάσεις δεδομένων.

ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 3. ΕΙΔΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΡΓΩΝ

Στην υποενότητα αυτή επεξηγούνται οι ειδικές κατηγορίες έργων, όπως τα παράγωγα

και συλλεκτικά έργα, ο τίτλος και οι προϋποθέσεις προστασίας τους.

3.1 Παράγωγα έργα

Συνεχίζοντας στο άρθρο 2 § 2 την ενδεικτική απαρίθμηση των προστατευόμενων

έργων ο ν. 2121/1993 απαριθμεί μια σειρά έργων, όπως μεταφράσεις39, διασκευές,
προσαρμογές, μετατροπές, κλπ., τα οποία βασίζονται σε προγενέστερα έργα,
προστατευόμενα ή ελεύθερα. Τα έργα αυτά προστατεύονται από την πνευματική
ιδιοκτησία, εφόσον παρουσιάζουν πρωτοτυπία, δηλαδή η δημιουργική συμβολή του
νέου δημιουργού καθιστά το παράγωγο έργο διακριτό από το προηγούμενο. Όταν το

39
Η μετάφραση εφόσον εμφανίζει πρωτοτυπία με την έννοια της στατιστικής μοναδικότητας αποτελεί παράγωγο
έργο και παρέχει στο μεταφραστή περιουσιακά και ηθικά δικαιώματα σε αυτή, ΕφΑθ 7909/2002, ∆ΕΕ 2003, 298 με
παρατ. Ν. Κυπρούλη, ΧρΙ∆ 2003, 463.
41
παράγωγο έργο βασίζεται σε μη προστατευόμενο πνευματικό έργο, π.χ. εκφράσεις
λαϊκής παράδοσης ή έργο του οποίου η προστασία έχει λήξει, η εκμετάλλευσή του είναι
ελεύθερη χωρίς άδεια του δημιουργού του αρχικού έργου..
Αντίθετα, για την εκμετάλλευση παράγωγου έργου που προέρχεται από
προστατευόμενο πνευματικό έργο, απαιτείται η άδεια του δικαιούχου του αρχικού
έργου40. Σε κάθε περίπτωση πάντως και χωρίς την άδεια του δικαιούχου του αρχικού
έργου, το παράγωγο έργο, εφόσον πληροί την προϋπόθεση της πρωτοτυπίας,
προστατεύεται από το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας, απλώς ο δημιουργός του δεν
μπορεί να το εκμεταλλευτεί. Για το λόγο αυτό ο νόμος ορίζει ότι η προστασία του
παράγωγου έργου γίνεται με την επιφύλαξη των δικαιωμάτων στα προϋπάρχοντα
έργα, επομένως το παράγωγο έργο τελεί σε σχέση εξάρτησης, άλλως σε σχέση
υποτέλειας41 με το αρχικό έργο.
Ειδικότερα στην κατηγορία των μεταφράσεων εντάσσονται οι αποδόσεις έργων του
λόγου ή προγραμμάτων η/υ σε μια άλλη γλώσσα ή διάλεκτο ή η μεταφορά από την
αρχαία στη νεώτερη. Ως διασκευές νοούνται οι μετατροπές της μορφής ή της δομής
προϋπάρχοντος έργου, όπως η μετατροπή μυθιστορήματος σε θεατρικό ή
κινηματογραφικό έργο, η μελοποίηση ενός ποιήματος, η μετατροπή μουσικής
σύνθεσης (variations, remix), κλπ.
Είδος παράγωγου έργου αποτελεί και η παρωδία, δηλαδή η απομίμηση ή η
παραποίηση προϋπάρχοντος έργου με σκωπτική ή κωμική διάθεση. Ειδικά η παρωδία
θεωρείται θεμιτή και χωρίς την άδεια του δημιουργού του παρωδούμενου έργου,
καθώς εδράζεται στη συνταγματικά κατοχυρωμένη ελευθερία του λόγου και της
ανάπτυξης της προσωπικότητας (άρθρο 5§1 Σ).

40
Για την μετάφραση απαιτείται η άδεια του δημιουργού του αρχικού έργου, ΕφΑθ 7909/2002, ΧρΙ∆ 2003, 463,
ΠΠρΑθ 1322/1997, ΝοΒ 2000, 286, ΜΠρΑθ 66/1995, ΝοΒ 1996, 233.
41
Η δημιουργία παράγωγου έργου από τον δημιουργό του αρχικού, δηλαδή έργου που προσομοιάζει στο
προηγούμενο δεν συνιστά παράνομη πράξη από την σκοπιά του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας, αλλά υπό
προϋποθέσεις θεμελιώνει αξίωση του εκδότη του αρχικού έργου έναντι του δημιουργού με βάση τις διατάξεις περί
αθέμιτου ανταγωνισμού, ΜΠρΑθ 2962/1986, ΕEμπ∆ 1986, 544.
42
3.2 Έργα συλλεκτικά

Συλλεκτικά θεωρεί ο ν. 2121/1993 τα έργα, τα οποία δημιουργούνται από συλλογές

άλλων έργων ή εκφράσεων της λαϊκής παράδοσης, ή από συλλογές απλών
γεγονότων και στοιχείων. Οι συλλογές αυτές προστατεύονται ως πνευματικά έργα,
εφόσον ο τρόπος επιλογής ή διευθέτησης του περιεχομένου42 τους (και όχι το
περιεχόμενο αυτό καθαυτό) είναι πρωτότυπος. Και στην περίπτωση αυτή, όπως και στα
παράγωγα έργα, η προστασία του συλλεκτικού έργου γίνεται με την επιφύλαξη των
δικαιωμάτων στα προϋπάρχοντα έργα, επομένως ο δημιουργός τους, εάν στη
συλλογή συμπεριλαμβάνονται προστατευόμενα έργα, οφείλει να λάβει τη συναίνεση
των δικαιούχων των έργων αυτών.
Στην κατηγορία των συλλεκτικών έργων ανήκουν οι εγκυκλοπαίδειες, οι ανθολογίες, οι
εφημερίδες, τα περιοδικά, τα λεξικά43, καθώς και οι βάσεις δεομένων, για τις οποίες
όμως υπάρχει ειδική νομοθετική πρόβλεψη (βλ. παραπάνω 2.10). Στην κατηγορία αυτή
επίσης μπορούν να ενταχθούν τα έργα πολυμέσων και οι ιστοσελίδες, δηλαδή τα
ψηφιακά έργα τα οποία συνήθως απαρτίζονται από (προϋπάρχοντα ή νέα)κείμενα,
μουσικές συνθέσεις, εικόνες, συχνά με δυνατότητα διάδρασης του χρήστη.

3.3 Τίτλος

Ο τίτλος ενός πνευματικού δημιουργήματος, παρότι δεν απαριθμείται ειδικά στον ν.

2121/1993, προστατεύεται, όχι μόνο ως τμήμα του προστατευόμενου έργου, αλλά και
μεμονωμένα, εάν παρά τη συντομία του παρουσιάζει πρωτοτυπία44. Παράλληλα ο

42
Συλλεκτικά έργα είναι και τα συντασσόμενα κατ` ερανισμό συνιστάμενο στην προσαρμογή στοιχείων
αποτελούντων κοινό κτήμα, ΜΠρΑθ 23612/1997, ∆ΕΕ 1998, 274.
43
Λεξικό ρημάτων αρχαίας ελληνικής θεωρείται συλλεκτικό έργο, εφόσον η επιλογή των λημμάτων, η ερμηνεία
τους, η διατύπωση των παρατηρήσεων και των διαφόρων απόψεων που απαντώνται σχετικά με το καθένα από
αυτά, η επιλεκτική παράθεση στοιχείων ετυμολογίας και η παράθεση πινάκων το διαφοροποιεί από τα
προϋπάρχοντα, ΜΠρΑθ 4870/1990, ΕΕμπ∆ 1990, 535. Επίσης λεξικό κρίθηκε προστατευτέο, εφόσον εμφανίζει
πρωτοτυπία ως προς την κατανομή ύλης και τις ερμηνευτικές αποδόσεις των λημμάτων, ΜΠρΑθ 23612/1997, ∆ΕΕ
1998, 274.
44
Κρίθηκαν πρωτότυποι οι τίτλοι «Ο δραπέτης της φτώχειας» για λογοτεχνικό έργο ΕισΠρωτΑθ 16/1951, Θεμ.
1951, 823, «Ο δρόμος με τα κόκκινα φώτα» για θεατρικό έργο ΠρΠρωτΑθ 20239/1963, ΕΠΒΙ 1963, 73, «Ένα
43
τίτλος μπορεί να προστατευθεί και ως σήμα, υπό τις προϋποθέσεις του ν. 4072/2012.
Ανάλογα ισχύουν και για την προστασία ενός διαφημιστικού συνθήματος (slogan) από
το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας Στην πράξη ένας επιτυχημένος τίτλος αποτελεί
συχνά αντικείμενο αντιγραφής ή παραποίησης.

ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 4. ΕΚΤΟΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Στην παρούσα υποενότητα θα αναλυθούν τα δημιουργήματα βρίσκονται εκτός

προστασίας από το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας, δηλαδή τα κείμενα πολιτειακής
έκφρασης, τα γεγονότα και στοιχεία, τα παραδοσιακά και αρχαία έργα, οι
επιστημονικές ανακαλύψεις και θεωρίες και οι αθλητικές εκδηλώσεις.

4.1 Έγγραφα πολιτειακών οργάνων

Με ρητή διάταξη στο άρθρο 2 § 5 η προστασία του ν. 2121/1993 δεν επεκτείνεται στα
επίσημα κείμενα του κράτους με τα οποία εκφράζεται η άσκηση πολιτειακής
βούλησης45 (Σύνταγμα, νόμοι, διατάγματα, υπουργικές αποφάσεις και εγκύκλιοι,
δικαστικές ή διοικητικές αποφάσεις, διοικητικές πράξεις, συλλογικές συμβάσεις κλπ.).
Πνευματική ιδιοκτησία μπορεί να αναγνωριστεί σε άλλου είδους έργα που παράγονται
από δημόσιους φορείς, αλλά δεν συντελούν στην άσκηση δημόσιας εξουσίας, όπως
οι ενημερωτικές δημοσιεύσεις, τα δελτία τύπου, οι διαφημιστικές καταχωρήσεις, χάρτες,
σχολικά βιβλία, κλπ., καθώς και σε συλλογές πολιτειακών εγγράφων, εφόσον η
κατάταξη ή η διευθέτηση της ύλης που εμφανίζει πρωτοτυπία.

κορίτσι αλλιώτικο από τ’ άλλα» για ραδιοφωνική εκπομπή ΠρΠρΑθ 3402/1968, ΝοΒ 1969, 572, «Πέμπτη Εποχή»
για ποιητική συλλογή ΜΠρΑθ 4526/1988, ΝοΒ 1988, 1469, ενώ αρνητική ήταν η κρίση των δικαστηρίων για τους
τίτλους: «Εγκυκλοπαίδεια της Γυναίκας», ΜΠρΑθ 13115/1973, ΝοΒ 1974, 1207, «Εισαγωγή στα Λειτουργικά
Συστήματα», ΜΠρΑθ 8753/1995, ΕΕμπ∆ 1995, 708, «Υψηλαί Τάσεις», ΠλημΑθ 1047/1994, ΠοινΧρ 1994, 1294.
45
Οι δικαστικές αποφάσεις αποτελούν έκφανση δημόσιας εξουσίας στα πλαίσια άσκησης πολιτειακής
αρμοδιότητας και ως τέτοιες ανήκουν στο κύκλο της απλής πληροφορίας, ΠΠρΑθ 1477/2005, ∆ιΜΕΕ 2005, 244.
44
4.2 Γεγονότα και στοιχεία

Στην ίδια διάταξη του άρθρου 2 § 5 ο νομοθέτης αφήνει εκτός προστασίας τα απλά
γεγονότα και στοιχεία46, δηλαδή τις ειδήσεις, τις πληροφορίες και τούτο χάριν της
συνταγματικά κατοχυρωμένης ελευθερίας της πληροφόρησης και της έρευνας. Στην
κατηγορία αυτή ανήκουν τα δρομολόγια των μεταφορικών μέσων, τα ραδιοτηλεοπτικά
προγράμματα, οι τηλεφωνικοί κατάλογοι, τα ιστορικά στοιχεία, κλπ.
Ο περιορισμός αυτός αφορά όμως μόνο τη γυμνή πληροφορία, την πρώτη ύλη, στο
μέτρο που αυτή αποδίδει τα γεγονότα με τις λογικά αναγκαίες λέξεις και φράσεις. Αν η
περιγραφή της πληροφορίας διατυπώνεται με τρόπο που περιέχει στοιχεία
πρωτοτυπίας, τότε παρέχεται προστασία στην απόδοση, όχι όμως στην πληροφορία
αυτή καθεαυτή.

4.3 Παραδοσιακά / αρχαία έργα

Εκτός προστασίας τέλος θέτει ο ν. 2121/1993 τις εκφράσεις της λαϊκής παράδοσης,
δηλαδή τις δημιουργίες μιας κοινωνικής ομάδας που μεταφέρονται από γενιά σε γενιά
προφορικά ή γραπτά χωρίς να μπορεί να καθοριστεί ο αρχικός δημιουργός, όπως
μύθοι, θρύλοι, παροιμίες, σχέδια κεντημάτων, κεραμικών, κλπ. Αντίστοιχα χωρίς
προστασία από την πνευματική ιδιοκτησία μένουν και τα αρχαία έργα, αν
προστατεύονται ως μνημεία με τον ν. 3028/2002 περί πολιτιστικής κληρονομιά και με το
άρθρο 14§5 του α.ν. 1947/1939 αναγνωρίζεται στο Ελληνικό Δημόσιο ένα ιδιότυπο
δικαίωμα αναπαραγωγής και θέσης σε κυκλοφορία εκμαγείων, προπλασμάτων,
εικόνων και απομιμήσεων κάθε έργου που αποτελεί περιουσία των Μουσείων και των
αρχαιολογικών χώρων του Κράτους, το οποίο δικαίωμα δεν πρέπει να συγχέεται με την
εξουσία αναπαραγωγής του ν. 2121/1993.

46
ΠΠρΑθ 675/1962, ΕΠΒΙ 1962, 31, ΠΠρΘεσ 430/1948, ΕΕΝ 1949, 138, ΕιρΑθ 3805/1960, ∆νη 1960, 468, ΜΠρΑθ
9817/1977, ΝοΒ 1978, 406.
45
Αντικείμενο προστασίας από την πνευματική ιδιοκτησία μπορεί να τύχουν όμως
συλλογές αρχαίας ελληνικής γραμματείας, κριτικές παρατηρήσεις, ερμηνευτικά σχόλια,
αποκαταστάσεις αρχαίων κειμένων47, εάν εμφανίζουν πρωτοτυπία.

4.4 Επιστημονικές ανακαλύψεις ή θεωρίες

Οι επιστημονικές θεωρίες και ανακαλύψεις δεν αναφέρονται ρητά στα εκτός

προστασίας έργα του ν. 2121/1993, αλλά εξαιρούνται της προστασίας χάριν της
συνταγματικά κατοχυρωμένης ελεύθερής διακίνησης των ιδεών και της ανάπτυξης της
επιστήμης και της έρευνας. Άλλωστε οι επιστημονικές θεωρίες και ανακαλύψεις
αποκαλύπτουν αντικειμενικές αλήθειες και επομένως στερούνται της πρωτοτυπίας κατά
την έννοια του ν. 2121/1993, δηλαδή της στατιστικής μοναδικότητας που αποδίδει η
προσωπικότητα του δημιουργού. Πρωτοτυπία όμως, επομένως και προστασία, μπορεί
να υπάρξει στον τρόπο ανάπτυξης (μορφή)48 που λαμβάνει ορισμένη ανακάλυψη ή
θεωρία, όχι όμως σ’ αυτή καθεαυτή την ανακάλυψη. Είναι επίσης δυνατή η προστασία
μίας επιστημονικής θεωρίας ή ανακάλυψης με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, εφόσον
πληρούνται οι προϋποθέσεις του ν. 1733/1987.

4.5 Αθλητικές εκδηλώσεις

Εκτός προστασίας από το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι και οι αθλητικές
εκδηλώσεις, διότι αποτελούν αποτέλεσμα σωματικής ικανότητας και όχι πνευματικής
διεργασίας. Με τις διατάξεις της νομοθεσίας του ερασιτεχνικού και επαγγελματικού

47
Το ΜΠρΑθ 11672/1995 (αδημ.) δέχτηκε ότι η αποκατάσταση χειρογράφων σε αραβική γλώσσα τεσσάρων
βιβλίων του μαθηματικού της αρχαιότητας ∆ιόφαντου είναι πρωτότυπο πνευματικό έργο.
48
Προστατεύονται από τις διατάξεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας, διότι εμφανίζουν πρωτοτυπία διδακτικά βιβλία
Φυσικής των οποίων η διαίρεση σε ενότητες, η ταξινόμηση της ύλης, καθώς και η επιλογή των ερωτήσεων και
προβλημάτων έγινε κατά τρόπο που να ανταποκρίνεται στον παιδαγωγικό τους σκοπό και δεν περιορίζεται στην
απλή παράθεση αυτονόητων αριθμών και συμβόλων, ΑΠ 113/1989, ΝοΒ 1989, 1086. Ομοίως εμφανίζουν
πρωτοτυπία προτάσεις, θεωρήματα, αποδείξεις και παραδείγματα της μαθηματικής επιστήμης που παρουσιάζονται
σε κείμενο διδακτορικής διατριβής με συγκεκριμένη δομή, αλληλουχία και οργάνωση, ΑΠ 20/2005, ΧρΙ∆ 2005, 453
με αντίθετη άποψη ∆. Καλλινίκου.
46
αθλητισμού αναγνωρίζεται στους αθλητικούς φορείς δικαίωμα να απαγορεύουν ή να
επιτρέπουν έναντι αμοιβής τις μεταδόσεις των εκδηλώσεών τους.

Σύνοψη
Στην παρούσα διδακτική ενότητα διδαχθήκαμε ότι για να υφίσταται έργο που να
προστατεύεται από την πνευματική ιδιοκτησία πρέπει να τηρούνται δύο προϋποθέσεις:
• Πρώτον, πρωτοτυπία με την έννοια της στατιστικής μοναδικότητας. Αυτό σημαίνει
ότι το έργο πρέπει να εμφανίζει χαρακτηριστικά που να το διαφοροποιούν από τα
υπόλοιπα της αυτής κατηγορίας αποτυπώνοντας τη δημιουργική συμβολή του
δημιουργού του.
• Δεύτερον, ύπαρξη ορισμένης μορφής, δηλαδή η ενσωμάτωση της ιδέας του
δημιουργού σε υλικό υπόστρωμα σταθερό (όπως το χειρόγραφο για τα έργα
λόγου, ο μουσαμάς για τα έργα της ζωγραφικής, κλπ.) ή φευγαλέο (όπως τα
ηχητικά κύματα που μεταδίδουν την απαγγελία ενός ποιήματος, κλπ.).
• Επίσης μάθαμε τις κυριότερες κατηγορίες των προστατευόμενων έργων, καθώς και
τα δημιουργήματα, τα οποία ο νομοθέτης θέλεις εκτός του πλαισίου προστασίας
του ν. 2121/1993.

47
48
 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

Προγράμματα Συμπληρωματικής Εκπαίδευσης

Με τη χρήση καινοτόμων μεθόδων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης

1546 - ΕΙΣΑΓΩΓΗ, ΤΟ ΕΡΓΟ ΚΑΙ Ο ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 3. ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ: Ο

ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ

49
50
Εισαγωγικές Παρατηρήσεις
Στην πρώτη υποενότητα αναλύεται η αρχή της αλήθειας, η οποία έχει θεμελιώδη αξία
στο ηπειρωτικά συστήματα δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας και η πρακτική εφαρμογή
της στα φυσικά και νομικά πρόσωπα. Ακολούθως, περιγράφεται η διαδικασία
ενεργητικής νομιμοποίησης των θιγομένων δικαιούχων ενώπιον των δικαστηρίων, και
τέλος επισημαίνεται η ακυρότητα των αντίθετων συμφωνιών σχετικά με το πρόσωπο
που εμφανίζεται ως δημιουργός.
Στη δεύτερη υποενότητα αναπτύσσονται οι διάφορες μορφές σύμπραξης στη
δημιουργία ενός έργου, όταν δηλαδή δημιουργοί είναι περισσότερα του ενός
πρόσωπα, τα οποία ανάλογα με τον τρόπο που ενεργούν στη δημιουργία του,
καθορίζουν και την αντιμετώπισή τους από το νομοθέτη. Τέτοιες μορφές είναι η
συνδημιουργία, η δημιουργία συλλογικού έργου και η δημιουργία σύνθετου έργου.
Στη τελευταία υποενότητα εξετάζονται ειδικότερα ορισμένες κατηγορίες έργων στη
δημιουργία των οποίων συμμετέχουν διάφορα εκτός του δημιουργού πρόσωπα, όχι
αναγκαστικά με δημιουργική συμβολή, και διευκρινίζεται η νομική θέση και τα
δικαιώματα καθενός από αυτά στο τελικό έργο.

51
 ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 1. ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ

Στην πρώτη υποενότητα αναλύεται η θεμελιώδης αρχή της αλήθειας και η πρακτική
εφαρμογή της στα φυσικά και νομικά πρόσωπα, η διαδικασία ενεργητικής
νομιμοποίησης των θιγομένων ενώπιον των δικαστηρίων, καθώς και η ακυρότητα των
αντίθετων συμφωνιών.

1.1 Έννοια της αρχής της αλήθειας

Ο δημιουργός του έργου αναγνωρίζεται από τα άρθρο 6 § 1 του ν. 2121/1993 ως

αρχικός δικαιούχος του ηθικού και περιουσιακού δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας.
Πρόκειται για κανόνα δημόσιας τάξης (αναγκαστικού δικαίου), επομένως καμιά
συμβατική ρύθμιση δεν μπορεί να παραμερίσει την πρωτογενή κτήση της πνευματικής
ιδιοκτησίας στο πρόσωπο του αληθινού δημιουργού.
Σύμφωνα με την αρχή της αλήθειας, το δικαίωμα της πνευματικής ιδιοκτησία γεννάται
πάντα στο φυσικό πρόσωπο που ενήργησε την υλική πράξη της δημιουργίας του
έργου («αρχή του δημιουργού ή της αλήθειας»). Και αντιστρόφως, μόνο φυσικό
πρόσωπο μπορεί να αποκτήσει πρωτογενώς δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας49. Τα
νομικά πρόσωπα αποκτούν με παράγωγο τρόπο50 μόνο περιουσιακά δικαιώματα και
ποτέ ηθικά.
Η δημιουργία ενός πνευματικού έργου αποτελεί αυτοπρόσωπη υλική πράξη και κατά
συνέπεια αποκλείεται η δημιουργία διά αντιπροσώπου. Ακριβώς δε επειδή πρόκειται για

49 Δημιουργός είναι μόνον φυσικό πρόσωπο, το νομικό πρόσωπο αποκτά δικαιώματα μόνο με παράγωγο
τρόπο, ΕφΑθ 7909/2002, ΕλλΔνη 2004, 240, ΠΠρΑθ 5417/2000, ΧρΙΔ 2001, 649 με σχόλια Σ. Σταυρίδου και
ΕπισκΕΔ 2001 με σχόλια Κ. Μήτκα, 221,ΠΠΡΑθ 7147/2000, ΑρχΝ 2003, 671 με σχόλια Χ. Νικολαϊδη, ΜΠρΑθ
276/2001, ΧρΙΔ 2003, 63, ΜΠρΑθ 2519/1997, ΕΕμπΔ 1997, 359, ΜΠρΑθ 11923/1998, ΝοΒ 1998, 1474, ΜΠρΑθ
17390/1999, ΕΕμπΔ 1999, 594, ΠΠρΘεσ 18201/1998, ΕΕμπΔ 1999, 161 με σχόλια Δ. Καλλινίκου.
50 Το νομικό πρόσωπο γίνεται υποκείμενο δικαιώματος μόνο κατά παράγωγο τρόπο, ΕφΑθ 5321/1989

ΕΕμπΔ 1991, 537, ΜΠρΘεσ 380/1993 ΕΕμπΔ 1993, 314.

52
υλική πράξη51, είναι δυνατή η δημιουργία από πρόσωπο δικαιοπρακτικά ανίκανο ή
ανίκανο προς καταλογισμό (ανήλικο, ψυχασθενή, κλπ.).
Εάν η δημιουργία του έργου υποβοηθάται από πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή
(computer assisted creation, computer generated work), δημιουργός θεωρείται το
φυσικό πρόσωπο που έκανε τις σχετικές ρυθμίσεις και έδωσε τις απαιτούμενες εντολές
για τη δημιουργία του έργου.

1.2 Διαφορά από αγγλοσαξονικό σύστημα

Η αρχή αυτή αποτελεί την ουσιαστικότερη διαφορά μεταξύ ηπειρωτικού (droit d’auteur)
και αγγλοσαξονικού δικαίου (copyright) πνευματικής ιδιοκτησίας, αφού οι
αγγλοσαξονικές νομοθεσίες, προκειμένου να ενισχύσουν τη νομική θέση των φορέων
που χρηματοδοτούν την παραγωγική διαδικασία (ιδίως των κινηματογραφικών
εταιριών), αναγνωρίζουν πρωτογενή κτήση του δικαιώματος και σε νομικό πρόσωπο52.
Από την παραπάνω ανθρωποκεντρική θεώρηση53 του ηπειρωτικού δικαίου της
πνευματικής ιδιοκτησίας πηγάζουν και τα αναπαλλοτρίωτα ηθικά δικαιώματα του
δημιουργού.

1.3 Ενεργητική νομιμοποίηση ενάγοντα

Ως απόρροια της αρχής της αλήθειας, ο δευτερογενής δικαιούχος σε περίπτωση

ένδικης διαφοράς, οφείλει, για το ορισμένο της αγωγής, να αποδείξει στο δικαστήριο τη
σειρά των διαδοχών54. Η δευτερογενής κτήση δικαιώματος μπορεί να προέρχεται από
μεταβίβαση εν ζωή (δωρεά, συμβάσεις μεταβίβασης, εκμετάλλευσης, αυτοδίκαια

51 Η υλική (ή εξωτερική ) πράξη επιφέρει τα έννομα αποτελέσματά της ανεξάρτητα από το εάν το θέλησε το
υποκείμενο που την ενήργησε.
52 Αλλοδαπά νομικά πρόσωπα δύνανται να αναγνωρισθούν πρωτογενώς δημιουργοί μόνο κατ’

εφαρμογή κανόνων αλλοδαπού δικαίου: ΑΠ 663/2000 (αδημ.), ΜΠρΑθ 276/2001, ΝοΒ 2001, 1332.
53 Το άρθρο 27 § 2 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου προστατεύει τα ηθικά

και υλικά συμφέροντα που απορρέουν από την επιστημονική, λογοτεχνική ή καλλιτεχνική παραγωγή.
54 Από τη νομολογία βλ. σχετικά ΕφΑθ 5321/1989, ΕΕμπΔ 1991.537, ΠΠρΑθ 6544/2006 ΔιΜΕΕ 2007, 90 με

σχόλια Μ. Κανελλοπούλου-Μπότη, ΠΠρΑθ 1369/2015, ΧρΙΔ 2015, 537 με σχόλια Π. Κοριατοπούλου-Αγγέλη.

53
μεταβίβαση εξουσιών προς τον εργοδότη, κλπ.) ή αιτία θανάτου (κληρονομική διαδοχή
ή κληροδοσία). δυνάμει των οποίων κατέστη δικαιούχος. Αφορά κατ’ αρχήν μόνο το
περιουσιακό δικαίωμα, αφού το ηθικό δικαίωμα μεταβιβάζεται μόνο αιτία θανάτου και -
ακόμη και τότε- περιορισμένα.

1.4 Ακυρότητα αντίθετης συμφωνίας

Ακόμα κι όταν ύστερα από σχετική συμφωνία παρουσιάζεται στο κοινό άλλο πρόσωπο
ως δημιουργός ενός έργου από τον πραγματικό δημιουργό του (oeuvre nègre,
ghostwriter), νομικά τα δικαιώματα πνευματική ιδιοκτησίας γεννώνται μόνον στο
πρόσωπο του αληθινού δημιουργού και ο δημοσίως φερόμενος ως δημιουργός
μπορεί να αποκτήσει τα περιουσιακά δικαιώματα μόνο παράγωγα, μετά από
μεταβίβασή τους από τον πραγματικό δημιουργό, ενώ τα ηθικά δικαιώματα
παραμένουν για πάντα στο πρόσωπο του αληθινού δημιουργού. Περαιτέρω, η
υποχρέωση του πραγματικού δημιουργού να ανέχεται την εμφάνιση του άλλου ως
δημιουργού θεωρείται κατά κανόνα άκυρη55 ως αντίθετη στα χρηστά ήθη.

ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 2. ΣΥΜΠΡΑΞΗ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Στη δεύτερη υποενότητα αναπτύσσονται οι διάφορες μορφές σύμπραξης στη

δημιουργία ενός έργου, όταν δηλαδή δημιουργοί είναι περισσότερα του ενός
πρόσωπα, τα οποία ανάλογα με τον τρόπο που ενεργούν στη δημιουργία του,
καθορίζουν και την αντιμετώπισή τους από το νομοθέτη.

55Εσφαλμένα η ΕφΑθ 6748/1981, Αρμ 1982, 515 δέχεται ως έγκυρη τη συμφωνία να εμφανίζεται άλλος ως
δημιουργός του έργου.
54
Ο εμπνευστής56 όμως του έργου δεν αποκτά κανένα δικαίωμα επ’ αυτού, αφού η
πνευματική ιδιοκτησία δεν προστατεύει την ιδέα, αλλά την έκφραση και τη μορφή του
έργου.

2.1 Συνεργασία

Συνεργασία υπάρχει όταν δύο ή περισσότερα φυσικά πρόσωπα συμμετέχουν από

κοινού στη διαδικασία της δημιουργίας ενός έργου, άρθρο 7 § 1 εδ. 1. Στο έργο
συνεργασίας η άμεση σύμπραξη των δημιουργών έχει ως αποτέλεσμα ότι η
δημιουργική συμβολή καθενός δεν μπορεί να διακριθεί από τη δημιουργική συμβολή
του άλλου, αφού ο καθένας με την δημιουργική συμμετοχή του επηρεάζει καθοριστικά
τη δημιουργική συμμετοχή του άλλου, έτσι ώστε στο τελικό αποτέλεσμα οι επιμέρους
συμβολές ενσωματώνονται στο έργο ως μια αδιάσπαστη ενότητα57.
Από την άμεση σύμπραξη πρέπει να διαχωριστεί η παροχή απλής βοήθειας. Ο βοηθός
εκπλήρωσης58, αυτός δηλαδή που υλοποιεί ένα έργο σύμφωνα με τις οδηγίες του
δημιουργού, δεν αποκτά δικαίωμα επί του τελικού έργου, διότι η συμβολή του
περιορίζεται στην υλική εκτέλεση και δεν συμμετέχει στην πνευματική δημιουργία.
Οι συνεργάτες θεωρούνται συν-δημιουργοί του τελικού έργου και συνδικαιούχοι των
δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας επ’ αυτού κατά ίσα μέρη ο καθένας, αν δεν έχουν
ορίσει διαφορετικά, άρθρο 7 § 1 εδ. 2 και 3, εκτός από τη σύμβαση έντυπης έκδοσης,

56 Ο απλός εμπνευστής δεν θεωρείται δημιουργός, ΕφΑθ 8138/2000, ΔΕΕ 2001, 62, ΠΠρΘεσ 18201/1998,
ΕλλΔνη 1999, 459. Δεν αποκτά δικαιώματα σε φωτογραφία και δεν θεωρείται συνδημιουργός το φυσικό
πρόσωπο που συνέπραξε στην υλοποίηση της κεντρικής ιδέας ως σκηνοθέτης, ΜΠρΑθ 2264/1996,
ΕλλΔνη 1996, 1444 με σχόλια Δ. Σκούρτη.
57 Έτσι Γ. Κουμάντος, Μ.Θ. Μαρίνος, Λ. Κοτσίρης, π.χ. η από κοινού συγγραφή ενός βιβλίο, μιας μουσικής

σύνθεσης, κλπ.. Contra η Δ. Καλλινίκου υποστηρίζει ότι υπάρχουν και έργα συνεργασίας που οι επιμέρους
δημιουργικές συμβολές κάθε δημιουργού μπορούν να διακριθούν, π.χ. μουσική και στοίχοι σε ένα
τραγούδι.
58 Ο βοηθός εκπλήρωσης δεν είναι δημιουργός: Δεν θεωρείται δημιουργός αυτός που βοηθά τον

δημιουργό και ενεργεί κάτω από τις οδηγίες του δημιουργού: ΜΠρΑθ 11923/1998, ΝοΒ 1998, 1474. Μόνο η
συμβολή στην κωδικοποίηση του προγράμματος του ηλεκτρονικού υπολογιστή ή στην επιλογή του
κατάλληλου αφηρημένου αλγορίθμου αποκλείει την αναγνώριση του προγραμματιστή ως δημιουργού,
ΠΠρΘεσ 18201/1998 ΕΕμπΔ 1999, 161επ. με σχόλια Δ. Καλλινίκου. Εσφαλμένα κρίθηκε ότι ο εικονογράφος
που επεξεργάζεται (=μορφοποιεί) μια δημιουργική ιδέα δεν καθίσταται δημιουργός, ΜΠρΑθ 3163/2005,
ΔιΜΕΕ 2005, 416επ. με σχόλια Π. Κοριατοπούλου-Αγγέλη.
55
όπου εφαρμόζεται η αρχή ανάλογης συμμετοχής, δηλαδή οι συνδημιουργοί είναι
συνδικαιούχοι στην ποσοστιαία αμοιβή ανάλογα με την έκταση της συμβολής του
καθενός, άρθρο 33 § 3. Δημιουργείται έτσι μία κοινωνία δικαιώματος59, η οποία ως
προς το περιουσιακό δικαίωμα λήγει με τη λήξη της νόμιμης διάρκειας προστασίας του
έργου. Κατά τα λοιπά ρυθμίζεται συμπληρωματικά από τις σχετικές διατάξεις περί
κοινωνίας του Α.Κ., εκτός των διατάξεων σχετικά με τη διανομή, λόγω της ιδιορρυθμίας
του αντικειμένου (Μ.-Θ. Μαρίνος, 2004, 125). Για την άσκηση όμως των ηθικών
εξουσιών60 νομιμοποιείται ενεργητικά καθένας συνδημιουργός.

2.2 Συλλογικό έργο

Συλλογικό έργο θεωρείται το έργο που έχει δημιουργηθεί με τις αυτοτελείς συμβολές
περισσοτέρων δημιουργών, οι οποίοι ενήργησαν κάτω από την πνευματική διεύθυνση
και το συντονισμό ενός φυσικού προσώπου, άρθρο 7 § 2 εδ. 1, π.χ. εγκυκλοπαίδειες,
εφημερίδες, περιοδικά. Δημιουργός του τελικού έργου και δικαιούχος των δικαιωμάτων

59 Αρχικοί δικαιούχοι του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας στο έργο συνεργασίας είναι όλοι οι
συνδημιουργοί του. Δεν δικαιούται ο στιχουργός-συνδημιουργός να απαγορεύσει τη δημόσια εκτέλεση
έργου σε συναυλία στον έτερο συνδημιουργό-μουσικοσυνθέτη, ΠλημΑθ 4114/1998 με σχόλια Δ. Σκούρτη,
Η ελεύθερη δημόσια εκτέλεση τραγουδιών από συνδικαιούχους, Αρμ 1999, 381. Στη σύμβαση έντυπης
έκδοσης οι συνδημιουργοί είναι συνδικαιούχοι στην ποσοστιαία αμοιβή ανάλογα με την έκταση συμβολής
εκάστου, ΜΠρΑθ 11923/1998 ΕΕμπΔ 1999, 153. Στην περίπτωση μελοποιημένου ποιήματος που
χρησιμοποιήθηκε από τρίτον χωρίς άδεια μόνο η μουσική του, νομιμοποιείται ενεργητικά στις σχετικές
αγωγές και ο ποιητής, ΑΠ 1251/2003 ΕΕμπΔ 2004, 174. Εσφαλμένα η ΜΠρΑθ 19006/1994, ΕΕμπΔ 1996, 189
με σχόλια Γ. Νικολακόπουλου, θεωρεί τον εκδότη συνδημιουργό ενός διδακτικού βιβλίου μαζί με τον
συγγραφέα και τον εικονογράφο. Η άρνηση του συνδημιουργού να παραχωρήσει εγγράφως την ήδη
χορηγηθείσα προφορικώς συναίνεσή του υπερβαίνει τα όρια της καλής πίστης και παρεμποδίζει
αδικαιολόγητα την δυνατότητα οικονομικής αξιοποίησης του κοινού έργου ΜΠρΘεσ 39982/2005, ΔιΜΕΕ
2006, 71 με σχόλια Π. Κοριατοπούλου-Αγγέλη. Όταν υπάρχουν πολλοί συνδημιουργοί του έργου και δεν
έχει συμφωνηθεί διαφορετικά, γίνεται ανάλογη εφαρμογή των διατάξεων για την κοινωνία, και όλοι οι
συνδημιουργοί έχουν ίσα δικαιώματα στο κοινό έργο, εκτός των περιπτώσεων της έντυπης έκδοσης, οπότε
η ποσοστιαία αμοιβή κατανέμεται ανάλογα με την έκταση της συμβολής καθενός στο κοινό έργο, ΜΠρΑθ
11923/1998, ΝοΒ 1998, 1474.
60 Ο κοινωνός δικαιώματος δικαιούται να επιδιώξει την προστασία του ενιαίου έργου και χωρίς τη

σύμπραξη ή τη συναίνεση των λοιπών συνδικαιούχων, άσχετα από την έκταση της μερίδας του, ΜΠρΑθ
11923/1998, ΕΕμπΔ 1999, 153. Οι ηθικές εξουσίες ασκούνται από καθένα συνδημιουργό αυτόνομα, εφόσον
προσβάλλεται ο προσωπικός δεσμός του με το έργο: ΜΠρΑθ 11923/1998, ΝοΒ 1998, 1474, ΑΠ 1251/2003
ΕΕμπΔ 2004, 175.
56
πνευματικής ιδιοκτησίας επ’ αυτού θεωρείται ο συντονιστής61 (φυσικό πρόσωπο), ο
οποίος με τη δημιουργική συμβολή του στην επιλογή, κατάταξη και διευθέτηση της ύλης
δημιούργησε ένα τελικό έργο ποιοτικά διαφορετικό από το άθροισμα των χωριστών
συμβολών, άρθρο 7 § 2 εδ. 2. Οι δημιουργοί των επιμέρους έργων διατηρούν ακέραια
τα πνευματικά τους δικαιώματα επί των συμβολών τους και μπορούν να τα
εκμεταλλεύονται ανεξάρτητα, εφόσον αυτό είναι πρακτικά εφικτό, άρθρο 7 § 2 εδ. 3
Ο συντονιστής – δημιουργός του συλλογικού έργου έχει την ειδική υποχρέωση της
επιμέλειας, μορφοποίησης και διευθέτησης της ύλης έτσι ώστε από το άθροισμα των
χωριστών συμβολών των επιμέρους δημιουργών να προκύψει το τελικό έργο.
Αντίστοιχα οι δημιουργοί των επιμέρους συμβολών έχουν υποχρέωση να
συνεργάζονται με τον συντονιστή και αποδέχονται τις υποδείξεις του στο μέτρο που
αυτό θεωρείται θεμιτό από τις συναλλακτικές συνήθειες για το συγκεκριμένο έργο.
(περιοδικό, εφημερίδα, πρακτικά συνεδρίου, τιμητικός τόμος).

2.3 Σύνθετο έργο

Σύνθετο έργο είναι αυτό που απαρτίζεται επιμέρους έργα, τα οποία δημιουργήθηκαν
χωριστά62, ένα τραγούδι (μουσική και στίχοι), εικονογραφημένο βιβλίο (κείμενο και
εικόνες), έργα πολυμέσων, κλπ. Στην περίπτωση αυτή κάθε δημιουργός αυτοτελούς
συμβολής είναι και αρχικός συνδικαιούχος των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας
επί του τελικού έργου, άρθρο 7 § 3. Η χρήση ενός προϋπάρχοντος επιμέρους έργου για
τη δημιουργία του σύνθετου προϋποθέτει τη συναίνεση του δημιουργού του. Επί των
αρχικών συμβολών τους παραμένουν αποκλειστικοί δικαιούχοι και μπορούν να τις
εκμεταλλεύονται χωριστά, εφόσον αυτό είναι εφικτό, άρθρο 7 § 3 in finae. Σε αντίθεση
με τα συλλογικά έργα, δεν υπάρχει στην περίπτωση αυτή συντονιστής που

61 Αντίθετα, στο γαλλικό και ισπανικό δίκαιο, κατ’ εξαίρεση της αρχής της αλήθειας, στην περίπτωση αυτή
δημιουργός μπορεί να θεωρηθεί πρωτογενώς και το νομικό πρόσωπο που εκδίδει, δημοσιεύσει και διαδίδει
το έργο.
62 Το σύνθετο έργο μπορεί να είναι δημιούργημα ενός φυσικού προσώπου, το οποίο αποκτά την

πνευματική ιδιοκτησία κατά πρωτογενή τρόπο ή να προέρχεται από τη σύμπραξη περισσοτέρων

προσώπων σε συνεργασία ή συλλογικά, ΕφΑΘ 8138/2000, ΔΕΕ 2001, 60 με σχόλια Ν. Κυπρούλη.
57
αναλαμβάνει την πνευματική διεύθυνση του τελικού έργου. Για το λόγο αυτό για τη
δημιουργία του σύνθετου έργου απαιτείται η συναίνεση63 των δημιουργών των
επιμέρους συμβολών.
Η εκμετάλλευση του σύνθετου έργου γίνεται με κοινή συμφωνία των μερών. Ο Μαρίνος
υποστηρίζει ότι στην απόφαση δημιουργία σύνθετου έργου υφέρπει συμφωνία των
μερών για σύσταση άτυπης αστικής εταιρίας κατά 741επ. Α.Κ.

ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 3. ΕΙΔΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ

Στη παρούσα υποενότητα θα εξετασθούν ειδικότερα ορισμένες κατηγορίες έργων στη

δημιουργία των οποίων συμπράττουν περισσότερα πρόσωπα και θα διευκρινιστεί η
νομική θέση και τα δικαιώματα καθενός από αυτά στο τελικό έργο.

3.1 Οπτικοακουστικό έργο

Το οπτικοακουστικό έργο είναι κατά κανόνα έργο σύνθετο, προϊόν συλλογικής

εργασίας, αλλά και έργο συνεργασίας και παραγγελίας. Ο νομοθέτης αναγνωρίζει στο
άρθρο 9 ως δημιουργό του οπτικοακουστικού έργου τον σκηνοθέτη64, αφού αυτός
συντονίζει δημιουργικά τις καλλιτεχνικές (και μη) εισφορές της πληθώρας των
προσώπων που εργάζονται για τη δημιουργία του. Αντίθετα στις Η.Π.Α. (υπό την πίεση
των παραγωγών της κινηματογραφικής βιομηχανίας του Hollywood) και στα
περισσότερα κράτη του copyright, δημιουργός του οπτικοακουστικού έργου
αναγνωρίζεται ο παραγωγός, ώστε αυτός ως χρηματοδότης να εκμεταλλεύεται
αμέσως και ανεμπόδιστα το αντικείμενο των επενδύσεών του. Η ρύθμιση του άρθρου 9

63 Αποκλείεται η ανάκληση της συναίνεσης του δημιουργού μιας αυτοτελούς συμβολής κατά τους όρους
της ΑΚ 237, εκτός αν υπάρχει συμβατική πρόβλεψη για καταγγελία, ΑΠ 458/1992, ΕΕΝ 1993, 438.
64 Ο σκηνοθέτης τεκμαίρεται ως δημιουργός του οπτικοακουστικού έργου· η ιδιότητα αυτή αποδίδεται στο

φυσικό πρόσωπο που συντονίζει τις εισφορές των υπολοίπων προσώπων και κυρίως αυτές των
καλλιτεχνικών συντελεστών, ΜΠρΘεσ 11720/1996, Αρμ. 1997, 793 με σχόλια Α. Παπαδοπούλου, ΠΠρΑθ
5417/2000, ΧρΙΔ 2001, 648 με σχόλια Σ. Σταυρίδου, ΕπισκΕΔ 2001, 221 με σχόλια Κ Μήτκα, ΕφΑθ 4499/2000,
ΚριτΕ 2001, 253.
58
αποτελεί επομένως ειδική εφαρμογή του κανόνα του άρθρου 7 § 2 εδ. 2, καθώς ο
σκηνοθέτης είναι το πρόσωπο που πραγματικά δημιούργησε το οπτικοακουστικό έργο
ως έργο συλλογικό συντονίζοντας τις εισφορές των προσώπων που εργάστηκαν για
τη δημιουργία του. Και στην προκειμένη περίπτωση έχει εφαρμογή η διάταξη του
άρθρου 7 § 2 εδ. 3, σύμφωνα με την οποία οι δημιουργοί των επιμέρους εισφορών
παραμένουν αρχικοί δικαιούχοι στα έργα αυτά, εφόσον είναι εφικτό να τα
εκμεταλλευτούν χωριστά. Περαιτέρω, το τεκμήριο65 του άρθρου 9 είναι μαχητό, δηλαδή
και άλλα πρόσωπα με δημιουργική συμβολή μπορεί να θεωρηθούν (συν-)δημιουργοί,
όπως ο σεναριογράφος, ο διευθυντής φωτογραφίας, κλπ., εάν αποδείξουν ότι η δική
τους συμβολή στη δημιουργία του τελικού έργου δεν εξαντλήθηκε στην πρωτότυπη
εισφορά τους, αλλά συνέτεινε στην τελική διαμόρφωση του έργου.

3.2 Παραγγελία

Όταν ένα έργο δημιουργείται κατόπιν συγκεκριμένης παραγγελίας μέσω σύμβασης

έργου66 ή εντολής, δημιουργός του έργου είναι αυτός που δέχτηκε την παραγγελία και
εκτέλεσε-δημιούργησε το έργο, στο πρόσωπο του οποίου γεννώνται πρωτογενώς τα
δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Αυτός που παρήγγειλε το έργο, με την παραλαβή
του από τον δημιουργό, αποκτά τα δικαιώματα κυριότητας πάνω στον υλικό φορέα
που ενσωματώνει το έργο (χαρτί, καμβά, μάρμαρο, κλπ.) και μόνον αν υπάρχει σχετική
ρητή πρόβλεψη στη σύμβαση παραγγελίας, μπορεί να αποκτήσει με παράγωγο τρόπο
και τα περιουσιακά δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στο έργο.

65 Το τεκμήριο του άρθρου 9 είναι ευρύτερο αυτού του άρθρου 10 § 1, αφού ο σκηνοθέτης τεκμαίρεται
δημιουργός του οπτικοακουστικού έργου, είτε αναγράφεται το όνομά του επί του υλικού φορέα, είτε όχι.
66 Συνιστούν συμβάσεις έργου η ανάθεση σε ζωγράφο δημιουργίας μακετών για διαφήμιση ΑΠ 791/1964,

ΝοΒ 1965, 712, η σύμβαση μεταξύ παραγωγού και συγγραφέα για τη δημιουργία σεναρίου τηλεοπτικού
έργου, ΜΠρΑθ 4312/1974, ΝοΒ 1974, 687, η ανάθεση σε επαγγελματία φωτογράφο της φωτογράφησης
ενός ατόμου, ΠΠρΑθ 9548/1948, ΕΕΝ 1949, 54. Το έργο που δημιουργείται δυνάμει σύμβασης
εκμετάλλευσης μελλοντικού έργου αποδίδεται στο φυσικό πρόσωπο που το δημιούργησε εφόσον φέρει τη
σφραγίδα της προσωπικότητάς του και των ικανοτήτων του ακόμη και αν ο αντισυμβαλλόμενος έχει
επέμβει στη χάραξη κατευθυντήριων γραμμών ως προς τα κύρια σημεία του έργου, ΕφΑθ 8138/2000, ΔΕΕ
2001, 60 με σχόλιο Κ. Κυπρούλη.
59
3.3 Εξαρτημένος δημιουργός

Όταν ένα έργο δημιουργείται από μισθωτό στα πλαίσια σύμβασης εργασίας
(δημοσιογράφο σε εφημερίδα, γραφίστα σε διαφημιστική εταιρία, κλπ.), η πνευματική
ιδιοκτησία γεννάται πάντοτε στο πρόσωπο του μισθωτού δημιουργού, όμως ο
νομοθέτης προβλέπει ότι, εάν δεν έχει υπάρχει διαφορετική συμφωνία στην μεταξύ τους
σύμβαση εργασίας, στον εργοδότη μεταβιβάζονται αυτοδικαίως οι εξουσίες από το
περιουσιακό δικαίωμα που του είναι απαραίτητες για την εκπλήρωση του σκοπού της
σύμβασης, άρθρο 8 εδ. 2.
Ο σκοπός της σύμβασης67 προκύπτει από την επαγγελματική δραστηριότητα των
συμβαλλομένων μερών. Η πρόβλεψη της αυτοδίκαιης μεταβίβασης στον εργοδότη των
απαραίτητων για την εκμετάλλευση του έργου εξουσιών του εξασφαλίζει την
απρόσκοπτη εκμετάλλευση των έργων των υπαλλήλων του. Συγχρόνως, ο νομοθέτης
προστατεύει τον δημιουργό, καθώς στον τελευταίο παραμένουν όλες οι υπόλοιπες
εξουσίες του περιουσιακού δικαιώματος (και όλες του ηθικού) επί του έργου του Για
αυτή την ex lege μεταβίβαση των περιουσιακών εξουσιών ότι δεν απαιτείται ιδιαίτερος
έγγραφος τύπος, αρκεί η σύμβαση εργασίας. Αντίθετα, ιδιαίτερη ρήτρα απαιτείται,
εφόσον υπάρχει αντίθετη συμφωνία, όπως περιορισμός των εξουσιών που
μεταβιβάζονται στον εργοδότη του.
Επομένως ο δημοσιογράφος με τη σύμβαση εργασίας με τον εκδότη της εφημερίδας
θεωρείται ότι του μεταβιβάζει την εξουσία της δημοσίευσης του άρθρου του στο έντυπο
που ο τελευταίος εκδίδει. Η εξουσία όμως δημοσίευσης των άρθρων σε βιβλίο, ή η
εξουσία ραδιοτηλεοπτικής μετάδοσής των άρθρων σε εκπομπή παραμένει στη σφαίρα
του δημιουργού. Κι αντίστοιχα με τη σύμβαση εργασίας ενός δημοσιογράφου μ' ένα
ραδιοτηλεοπτικό οργανισμό, αυτός δεν μεταβιβάζει στον εργοδότη του την εξουσία της
έντυπης έκδοσης των άρθρων του.

67 Εάν το έργο δεν αποτελούσε αντικείμενο της εργασιακής σχέσης, αλλά δημιουργήθηκε παράλληλα και

επ’ ευκαιρία αυτής, τα πνευματικά δικαιώματα ανήκουν κατ’ αποκλειστικότητα στον δημιουργό και δεν
μεταβιβάζονται στον εργοδότη, ΜΠρΑθ 11923/1998, ΝοΒ 1998, 1475. Εσφαλμένα η ΕφΑθ 7586/1978, ΝοΒ
1980, 77 δέχεται ότι ο εκδότης αποκτά το σύνολο των δικαιωμάτων του μεταφραστή πάνω στο έργο του.
60
3.4 Δημόσιος Υπάλληλος – Προγραμματιστής

Ειδική ρύθμιση προβλέπεται, όταν εργοδότης είναι το Δημόσιο ή Ν.Π.Δ..Δ., εφόσον το

έργο δημιουργήθηκε σε εκτέλεση του υπηρεσιακού καθήκοντος του μισθωτού, άρθρο
8 εδ. γ, καθώς και όταν αντικείμενο της σύμβασης εργασίας είναι η δημιουργία
λογισμικού68, άρθρο 40. Στις περιπτώσεις αυτές, εάν δεν έχει υπάρχει ρητά διαφορετική
συμφωνία στη σύμβαση εργασίας, στον εργοδότη μεταβιβάζεται αυτοδικαίως το
σύνολο των περιουσιακών δικαιωμάτων του δημιουργού στο έργο.
Οι εξαιρετικές αυτές ρυθμίσεις δικαιολογούνται για μεν το Δημόσιο, ως έκφραση της
κρατικής εξουσίας, για δε τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών από τις ειδικές
συνθήκες δημιουργίας τους, όπου απαιτούνται μεγάλες επενδύσεις και συνεργασία
πολυπρόσωπων ομάδων χωρίς πραγματική δυνατότητα καθορισμού της συμβολής
του καθενός.
Περαιτέρω, της ρύθμισης για τους δημοσίους υπαλλήλους εξαιρούνται τα μέλη ΔΕΠ,
καθόσον η συνταγματικά κατοχυρωμένη ακαδημαϊκή ελευθερία της διδασκαλίας και
της έρευνας επιτάσσει την εξαίρεση από τη διάταξη αυτή των έργων του διδακτικού και
ερευνητικού προσωπικού των ΑΕΙ [Μαρίνος, 2004, 140].

3.5 Πλασματικός δικαιούχος

Ο νομοθέτης προκειμένου να προστατεύσει τον πνευματικό δημιουργό που επέλεξε την

ανωνυμία, αναγνωρίζει κατά πλάσμα δικαίου ως αρχικό δικαιούχο του περιουσιακού
και ηθικού δικαιώματος των έργων που παρουσιάζονται στο κοινό ανώνυμα ή με
ψευδώνυμο το πρόσωπο που τα καθιστά νομίμως προσιτά στο κοινό, άρθρο 11 § 1
εδ. α. Ειδικότερα, «ανώνυμο» είναι ένα έργο, όταν κανένα πρόσωπο δεν αναφέρεται ως

68Επί συμβάσεως έργου για την εκπόνηση λογισμικού, ο προγραμματιστής αποκτά πρωτογενώς την
πνευματική ιδιοκτησία επί του έργου του, ΜΠρΑθ 30766/1996, ΔΕΕ 1997, 94. Μόνο η συμβολή του
προγραμματιστή στην κωδικοποίηση του προγράμματος η/υ ή η επιλογή του κατάλληλου αλγόριθμου δεν
τον καθιστά δημιουργό, ΠΠρΘεσ 18201/1998, ΕΕμπΔ 1999, 161 με σχόλια Δ. Καλλινίκου. Η επιλογή του
κατάλληλου αφηρημένου αλγόριθμου για τη δημιουργία ενός λογισμικού, στην οποία θα κατέληγε
οποιοσδήποτε εξειδικευμένος στις νέες τεχνολογίες, δεν καθιστά τον προγραμματιστή δημιουργό, ΠΠρΑθ
223/2005, ΔιΜΕΕ 2006, 234 με σχόλια Κ. Αλεξοπούλου.
61
δημιουργός του, ενώ το έργο θεωρείται ότι παρουσιάζεται με «ψευδώνυμο», όταν το
όνομα του προσώπου που αναφέρεται ως δημιουργός δεν αντιστοιχεί με το αληθινό
αστικό όνομα του δημιουργού.
Φορέας των περιουσιακών και ηθικών δικαιωμάτων στην περίπτωση αυτή μπορεί να
είναι φυσικό ή νομικό πρόσωπο69, αφού ο πλασματικός δικαιούχος δεν λογίζεται
πνευματικός δημιουργός, απλώς ενεργεί ως οιονεί νόμιμος αντιπρόσωπος του
δημιουργού και παρουσιάζει το έργο στο κοινό (π.χ. ο εκδότης). Στην περίπτωση
νομικού προσώπου, το ηθικό δικαίωμα ασκείται στο μέτρο που δικαιολογείται από την
ιδιότητά του, άρθρο 11 § 1 εδ. α, δηλαδή ο πλασματικός δικαιούχος δεν μπορεί να έχει
εξουσία πατρότητας ή μετάνοιας, αλλά μπορεί να παρεμποδίζει κάποιον τρίτο να
φέρεται αυτός ως δημιουργός ή να περιφρουρεί την ακεραιότητα του έργου
Για τους δημιουργούς που χρησιμοποιούν ψευδώνυμο που δεν γεννά αμφιβολίες για
την ταυτότητά τους ισχύουν οι γενικές διατάξεις. Με την αποκάλυψή70 του ο δημιουργός
αποκτά τα δικαιώματα στην κατάσταση που βρίσκονται από τις ενέργειες του
πλασματικού δικαιούχου και επομένως υπεισέρχεται αυτομάτως στις ήδη εκκρεμείς
συμβάσεις και δίκες. Το αυτό ισχύει και για τη διάρκεια του δικαιώματος, βλ. άρθρο 31 §
1 in finae.
Η χρήση ψευδωνύμου δεν πρέπει να συγχέεται με την περίπτωση που κατόπιν σχετικής
συμφωνίας παρουσιάζεται στο κοινό άλλο πρόσωπο ως δημιουργός του έργου από
τον πραγματικό δημιουργό του.

69 Μόνο στην περίπτωση που η πρωτογενής κτήση επέρχεται κατά πλάσμα δικαίου, είναι δυνατόν να
θεωρηθεί νομικό πρόσωπο ως αρχικός δικαιούχος της πνευματικής ιδιοκτησίας, ΠΠρΑθ 5417/2000, ΧρΙΔ
2001, 649 με σχόλια Σ. Σταυρίδου και ΕπισκΕΔ 2001, 221 με σχόλια Κ. Μήτκα.
70 O αληθής δημιουργός ανώνυμου έργου μπορεί να καταστεί γνωστός με κάθε τρόπο, ακόμη και μέσω

του αγωγικού δικογράφου. Στην περίπτωση αυτή το πλάσμα δικαίου ατονεί και ο πραγματικός δικαιούχος
υπεισέρχεται στις εκκρεμείς δίκες και συμβάσεις που αφορούσαν το νομικό πρόσωπο-πλασματικό
δικαιούχο του έργου ΠΠρΑθ 1607/1992, ΕΕμπΔ 1994, 291.Ο πραγματικός δημιουργός δύναται να
καταστήσει γνωστόν τον εαυτόν του οποτεδήποτε και καθ’ οιονδήποτε τρόπον, και δη δι’
αναδημοσιεύσεως του έργου του επωνύμως, ΠρΑθ 21781/1964, ΝοΒ 1965, 259. Αυτός που εκδίδει ή
παραδίδει στη δημοσιότητα έργο, του οποίου ο πνευματικός δημιουργός δεν εμφανίζεται ή εμφανίζεται υπό
ψευδώνυμο, απολαμβάνει τα εκ του νόμου δικαιώματα έναντι των τρίτων, όχι όμως και έναντι του αληθινού
δημιουργού, εκτός αν το αντίθετο συνάγεται από τις εσωτερικές σχέσεις που τον συνδέουν με αυτόν, ΑΠ
238/1995, ΔΕΕ 1995, 391 με σχόλια Δ. Καλλινίκου.
62
3.6 Τεκμήρια

Για τη διευκόλυνση της ενεργητικής νομιμοποίησης του δικαιούχου και της εν γένει
αποδεικτικής διαδικασίας στη πολιτική δίκη ο νόμος καθιερώνει μαχητό τεκμήριο υπέρ
του δημιουργού. Στην ουσία πρόκειται για δύο τεκμήρια: ένα υπέρ του δημιουργού,
άρθρο 10 § 1 και ένα δεύτερο υπέρ του δευτερογενούς δικαιούχου των δικαιωμάτων
πνευματικής ιδιοκτησίας (φυσικού ή νομικού προσώπου), άρθρο 10 § 2, που ισχύει για
ορισμένες κατηγορίες έργων: τα συλλογικά, οπτικοακουστικά και τα προγράμματα
ηλεκτρονικών υπολογιστών. Θεωρείται λοιπόν δημιουργός ή δικαιούχος71 ενός
πνευματικού δημιουργήματος το πρόσωπο εκείνο, το όνομα (ή η επωνυμία) του
οποίου αναγράφεται πάνω στον υλικό φορέα που ενσωματώνει το έργο κατά τον
συνήθη τρόπο στις συναλλαγές.

71 Το (μαχητό) τεκμήριο του δικαιούχου ισχύει και για τα νομικά πρόσωπα των οποίων η επωνυμία

αναγράφεται επί του έργου, ΠΠρΘεσ 18201/1998 ΕΕμπΔ 1999, 161επ. με σχόλια Δ. Καλλινίκου, ΜΠρΑθ
11923/1998, ΕΕμπΔ 1999, 153, ΠΠρΑθ 5417/2000, ΧρΙΔ 2001, 649 με σχόλια Σ. Σταυρίδου και ΕπισκΕμπΔ
2001, 221 με σχόλια Κ. Μήτκα, ΜΠρΚατερίνης 881/2006 ΕπισκΕμπΔ 200, 593 με σχόλια Ι. Ιγγλεζάκη.
63
Σύνοψη
Στην παρούσα διδακτική ενότητα διδαχθήκαμε:
• την αρχή της αλήθειας σύμφωνα με την οποία τα περιουσιακά και ηθικά δικαιώματα
πνευματικής ιδιοκτησίας γεννώνται πάντα και μόνο στο πρόσωπο του φυσικού
προσώπου που ενεργεί την υλική πράξη της δημιουργίας ενός πνευματικού έργου,
• τα ειδικότερα έργα που δημιουργούνται με τη σύμπραξη περισσοτέρων προσώπων,
και συγκεκριμένα τα έργα συνεργασίας, τα συλλογικά και τα σύνθετα έργα, και
• ορισμένες ειδικές κατηγορίες δημιουργίας και τα σχετικά δικαιώματα που
αναγνωρίζονται στα πρόσωπα που συμμετέχουν.

64
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΔΕ1
Γενική
• Καλλινίκου, Δ., (2008- 3η έκδ.), Πνευματική Ιδιοκτησία και Συγγενικά Δικαιώματα,
Εκδόσεις Π. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα.
• Κουμάντος, Γ., (2002- 8η έκδ.), Πνευματική Ιδιοκτησία, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα,
Αθήνα.
• Κοτσίρης, Λ., (2005- 4η έκδ.), Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας, Εκδόσεις Σάκκουλα,
Αθήνα-Θεσσαλονίκη.
• Κοτσίρης, Λ. και Σταματούδη, Ε., (2009), Νόμος για την Πνευματική Ιδιοκτησία. Κατ’
άρθρο ερμηνεία, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη.
• Μαρίνος, Μ.-Θ., (2004- 2η έκδ.), Πνευματική Ιδιοκτησία, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα,
Αθήνα-Κομοτινή.

Ειδική
• Ιγγλεζάκης, Ι., (2007), «Οι άδειες λογισμικού ανοικτού κώδικα (open source
software). Εισαγωγή στη φιλοσοφία του ελεύθερου λογισμικού και του λογισμικού
ανοικτού κώδικα», Συνήγορος, σ. 68επ.
• Ιγγλεζάκης, Ι., (2001), «Το λογισμικό ανοικτού κώδικα (open source software).
Ζητήματα δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας και σχετικών συμβάσεων», ΕπισκΕμπΔ, σ.
891επ.
• Ιγγλεζάκης, Ι., (2007), «Ζητήματα από τη διάθεση ανοικτού περιεχομένου (open
content) στο πλαίσιο της κοινωνίας της πληροφορίας», ΕπισκΕμπΔ, σ. 1085επ.
• Καλλινίκου, Δ., (2007), Πνευματική Ιδιοκτησία και Βιβλιοθήκες, εκδ. Π. Ν. Σάκκουλα,
Αθήνα.
• Καλλινίκου, Δ., (2001), Πνευματική Ιδιοκτησία και Διαδίκτυο, εκδ. Π. Ν. Σάκκουλα,
Αθήνα.
• Καλλινίκου, Δ., (2008), «Πνευματική ιδιοκτησία και αστικό δίκαιο», ΧρΙΔ, σ. 12επ.
• Καλλινίκου, Δ., (2010), «Πνευματική ιδιοκτησία και συγγενικά δικαιώματα στην
κοινωνία των πληροφοριών», ΔιΜΕΕ, σ. 926επ.
• Κασιμάτης, Γ., (1999), «Η απόφαση 40/1998 της Ολομέλειας του Αρείου Πάγου. Οι
βάσεις εφαρμογής της αρχής σεβασμού και προστασίας της αξίας του ανθρώπου
και της εγγύησης της ιδιοκτησίας», ΝοΒ, σ. 705επ.

65
• Κρίππας, Γ., (2000), «Οι ειδικές διαδικασίες και η συνταγματική προστασία του
πνευματικού δημιουργού όπως καθορίζει κυριαρχικώς το αντίτιμον πωλήσεως ή
χρήσεως των έργων του», ΔΕΕ, σ. 379επ.
• Κουμάντος, Γ., (1994), «Διανοητική Ιδιοκτησία», ΕλλΔνη, σ. 1464επ.
• Μιχαηλίδης-Νουάρος, Γ., (1958), «Περί το πρόβλημα της φύσεως της πνευματικής
ιδιοκτησίας», ΕΕΝ, σ. 913επ.
• Λιακόπουλος, Θ., (1995 4η έκδ.), Βιομηχανική Ιδιοκτησία, τ. Ι., εκδ. Π. Ν. Σάκκουλα,
Αθήνα.
• Σαραφιανός, Δ., (2003), «Συνταγματική προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας και
Κοινωνία της Πληροφορίας – Σχέσεις σύγκρουσης ή παραπληρωματικότητας;», ΤοΣ,
σ. 649επ.
• Χριστοδούλου, Κ., (2007), «Σημειώσεις στη γενική θεωρία των άυλων αγαθών»,
ΔιΜΕΕ, σ. 180επ.

ΔΕ2
Βιβλιογραφία
Γενική
• Καλλινίκου, Δ., (2008- 3η έκδ.), Πνευματική Ιδιοκτησία και Συγγενικά Δικαιώματα,
Εκδόσεις Π. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα.
• Κουμάντος, Γ., (2002- 8η έκδ.), Πνευματική Ιδιοκτησία, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα,
Αθήνα.
• Κοτσίρης, Λ., (2005- 4η έκδ.), Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας, Εκδόσεις Σάκκουλα,
Αθήνα-Θεσσαλονίκη.
• Κοτσίρης, Λ. και Σταματούδη, Ε., (2009), Νόμος για την Πνευματική Ιδιοκτησία. Κατ’
άρθρο ερμηνεία, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη.
• Μαρίνος, Μ.-Θ., (2004- 2η έκδ.), Πνευματική Ιδιοκτησία, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα,
Αθήνα-Κομοτινή.

Ειδική
• Βουδούρη, Δ., (2003), Κράτος και Μουσεία. Το θεσμικό πλαίσιο των αρχαιολογικών
μουσείων, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη.
• Βρέλης, Σ., (1971), «Τινά περί διακρίσεως των στοιχείων και υποδειγμάτων και του
τρόπου προστασίας αυτών», ΝΔ, σ. 406επ.

66
• Γαρουφαλιά, Ο., (2001), Τα εικαστικά έργα και η νομική τους προστασία, Εκδόσεις Π.
Ν. Σάκκουλα, Αθήνα.
• Γαρουφαλιά, Ο., (2003), «Το έργο και το οικονομικό δικαίωμα του εικαστικού
δημιουργού», ΧρΙΔ, σ. 873.
• Γαρουφαλιά, Ο., (2006), «Η εικόνα του ατόμου και η αποτύπωση αυτής σε έργα
πνευματικής ιδιοκτησίας», σε Γενέθλιον Απ. Γεωργιάδη Ι, Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα,
Αθήνα-Κομοτηνή, σ. 117επ.
• Ιγγλεζάκης, Ι., (2007), «Το δικαίωμα στη βάση δεδομένων. Στο μεταίχμιο της
πνευματικής και της βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Με αφορμή την ΠολΠρΑΘ
6544/2006», ΕπισκΕμπΔ, σ. 375επ.
• Καλλινίκου, Δ., (1997), «Πνευματική Ιδιοκτησία, αρχαία έργα, αποκατάσταση παλιών
κειμένων και επιγραφές», ΚριτΕ, σ. 101επ.
• Καλλινίκου, Δ., (2004), «Ολυμπιακοί αγώνες, πνευματική ιδιοκτησία και τηλεοπτικά
δικαιώματα», σε Αφιέρωμα στον Λ. Κοτσίρη, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-
Θεσσαλονίκη, σ. 449 επ.
• Κανελλοπούλου-Μπότη, Μ., (2004), Νομική προστασία των βάσεων δεδομένων,
Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη.
• Καπνοπούλου, Ε., (1995), «Το πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή ως έργο
λόγου. Η πρωτοτυπία ως προϋπόθεση για την προστασία του πριν και μετά την
Οδηγία 91/250/ΕΟΚ και το ν. 2121/1993», ΕΕΔΣΘ, σ. 131επ.
• Κουμάντος, Γ., (1966), «Δικαστική εκτίμησις και αξιολογικαί κρίσεις εις το δίκαιον της
πνευματικής ιδιοκτησίας», ΕΕΝ, 221επ.
• Κουμάντος, Γ., (1963), «Σύγχρονα προβλήματα πνευματικής ιδιοκτησίας», ΝοΒ, σ.
209επ.
• Κουμάντος, Γ., (1968), «Πνευματική ιδιοκτησία επί του προγράμματος
ποδοσφαιρικών αγώνων», σε ΕΕΝΣΑΠΘ, Θεσσαλονίκη.
• Κριθαράς, Θ., (2004), «Η προστασία των προγραμμάτων Η/Υ κατά το δίκαιο της
πνευματικής ιδιοκτησίας», Digesta, σ. 253 επ.
• Κωνσταντίνου, Π., (2006), «Τα συλλεκτικά έργα στο δίκαιο της πνευματικής
ιδιοκτησίας», ΕπισκΕμπΔ, σ. 983.
• Λασιθιωτάκης, Γ., (1994), «Περί προστασίας προγραμμάτων ηλεκτρονικών
υπολογιστών (software)», ΕΕΔΣΘ, σ. 184.
• Λεμπέση-Ανδρέου, Ι., (1985 και 1986), «Η εκμετάλλευση των μουσικών έργων»,
ΕΕμπΔ, σ. 605.
67
• Μαρίνος, Μ.-Θ., (1989 και 1992), Λογισμικό. Προστασία και συμβάσεις, Εκδόσεις
Κριτική, Αθήνα.
• Μαρίνος, Μ.-Θ., (2006), «TV format: προστασία κατά την πνευματική ιδιοκτησία και
τον αθέμιτο ανταγωνισμό», ΔιΜΕΕ, σ. 160επ.
• Μελάς, Β., (1964), «Το έργον του πνεύματος ως αντικείμενο της υπό του νόμου
παρεχομένης προστασίας», ΕΠΙΒΙ, σ. 1.
• Μελάς, Β., (1964), «Η προστασία των αρχιτεκτονικών έργων κατά το δίκαιον της
πνευματικής ιδιοκτησίας», ΕΕΝ, σ. 489.
• Παπαδοπούλου, Α., (1997), «Η προστασία των αρχιτεκτονικών έργων από τη
σκοπιά του Δικαίου της Πνευματικής Ιδιοκτησίας», ΕλλΔνη, σ. 1979.
• Παπαϊωάννου-Σίλτσς, Κ., (1990), Το αντικείμενο του δικαίου του δημιουργού στο
μουσικό τομέα, (αυτοέκδοση), Θεσσαλονίκη.
• Παπακωνσταντίνου, Ε., (1965), «Ο τίτλος του πνευματικού έργου και η προστασία
αυτού παρ’ ημίν και εν τη αλλοδαπή», ΝοΒ, σ. 147επ.
• Σκούρτης, Δ., (1996), «Η προστασία των φωτογραφιών κατά το δίκαιο της
πνευματικής ιδιοκτησίας», ΕλλΔνη, σ. 1234 επ.
• Σταματούδη, Ε., (2004), «Προστασία έργων νέας τεχνολογίας και έργων στο Internet
κατά το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας και το παράδειγμα των ηλεκτρονικών
παιγνιδιών», σε Σύμμεικτα Γ. Κουμάντου, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα, σ. 1007.
• Σταματούδη, Ε. (2001) «Η προστασία των πολυμέσων ως λογισμικών, βάσεων
δεδομένων ή οπτικοακουστικών έργων», ΧρΙΔ, σ. 785.
• Σταυρίδου, Σ., (2002), «Ζητήματα προστασίας των οπτικοακουστικών έργων στο
ψηφιακό περιβάλλον», ΧρΙΔ, σ. 387.
• Σταυρίδου, Σ., (1994), «Η μετάφραση κατά το νέο δίκαιο της πνευματικής
ιδιοκτησίας», ΕλλΔνη, σ. 1000 επ..
• Σταυρίδου, Σ., (1999), «Δικαιώματα αποκλειστικής τηλεοπτικής μετάδοσης αθλητικών
εκδηλώσεων», ΔΕΕ, σ. 144.
• Συνοδινού, Τ.-Ε., (2001), «Το κριτήριο της πρωτοτυπίας στο δίκαιο της πνευματικής
ιδιοκτησίας στην Ευρώπη», Αρμ., σ. 755επ.
• Συνοδινού, Τ.-Ε., (2007), Η εικόνα στο δίκαιο, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-
Θεσσαλονίκη.
• Συνοδινού, Τ.-Ε., (2007), «ΜΜΕ και Πολιτισμός. Τα πνευματικά δικαιώματα των
δημοσιογράφων: από την παραγωγή ενημέρωσης στη δημιουργία πολιτισμού»,
ΔιΜΕΕ, σ. 198επ.
68
• Σχινάς, Ι., (1996), «Η βάση δεδομένων, ως αντικείμενο πνευματικής ιδιοκτησίας»,
ΕλλΔνη, σ. 1216.
• Τζωρτζάκης, Γ., (1985), «Το κριτήριο της ομοιότητας στη διεθνή προστασία το
πνευματικού έργου», ΝοΒ, σ. 592επ.
• Χριστοδούλου, Κ., (1999), «Η νομική φύση του δικαιώματος πάνω στο software:
Αποκλειστικά πνευματική ιδιοκτησία ή και ευρεσιτεχνία», ΚριτΕ, σ. 83.
• Ψάρρας, Α., (1999), «Πνευματική Ιδιοκτησία και προγράμματα ηλεκτρονικών
υπολογιστών», σε Πρακτικά Ημερίδας ΑΣΟΕΕ - Ένωση Δικαστικών και Εισαγγελέων,
σ. 23-28.

ΔΕ3
Γενική
• Καλλινίκου, Δ., (2008- 3η έκδ.), Πνευματική Ιδιοκτησία και Συγγενικά Δικαιώματα,
Εκδόσεις Π. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα.
• Κουμάντος, Γ., (2002- 8η έκδ.), Πνευματική Ιδιοκτησία, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα,
Αθήνα.
• Κοτσίρης, Λ., (2005- 4η έκδ.), Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας, Εκδόσεις Σάκκουλα,
Αθήνα-Θεσσαλονίκη.
• Κοτσίρης, Λ. και Σταματούδη, Ε., (2009), Νόμος για την Πνευματική Ιδιοκτησία. Κατ’
άρθρο ερμηνεία, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη.
• Μαρίνος, Μ.-Θ., (2004- 2η έκδ.), Πνευματική Ιδιοκτησία, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα,
Αθήνα-Κομοτηνή.

Ειδική
• Γαρουφαλιά, Ο., (2004), «Η κατά παραγγελία δημιουργία έργων προστατευόμενων
από την πνευματική ιδιοκτησία», ΧρΙΔ, σ. 302επ.
• Δεληγιάννη, Ε., (2004), «Συλλογικό έργο που δημιουργήθηκε από μισθωτούς», Αρμ.,
σ. 450επ.
• Δεληγιάννη, Ε., (2004), «Πνευματικά έργα μελών ΔΕΠ στο πλαίσιο του
προγράμματος ΕΠΑΕΚ και αμοιβή των μελών ΔΕΠ με τη μορφή συγγραφικών
δικαιωμάτων», Αρμ., σ. 632επ.
• Ιωάννου, Τ., (1964), Πνευματική Ιδιοκτησία εις τα κινηματογραφικά έργα, σε ΔΔΣΑ,
Αθήνα, σ. 113επ.
• Καλλινίκου, Δ., (2001), «Η προστασία των δημοσιογράφων κατά το δίκαιο της
πνευματικής ιδιοκτησίας», ΧρΙΔ, σ. 289επ.
69
• Μαρίνος, Μ.-Θ., (1998), «Ο εξαρτημένος δημιουργός –Μερικές παρατηρήσεις στα
άρθρα 8 και 40 ν. 2121 για την πνευματική ιδιοκτησία», ΕλλΔνη, σ. 263επ.
• Μελάς, Β., (1995), ‘Πνευματική ιδιοκτησία και μίσθωσις εργασίας», ΚριτΕ, σ. 173επ.
• Μητροπούλου, Σ., (2002), «Ο μισθωτός δημιουργός», ΔΕΕ, σ. 804επ.
• Παπαδοπούλου, Α., (2001), «Σχέσεις συνδικαιούχων σε σύνθετο έργο (τραγούδι) –
Άσκηση διοίκησης επί του κοινού έργου – Καταχρηστική άσκηση ηθικού
δικαιώματος», ΔΕΕ, σ. 40επ.
• Σκούρτη, Δ., (1999), «Η ελεύθερη δημόσια εκτέλεση τραγουδιών από
συνδικαιούχους», Αρμ., σ. 381.
• Συνοδινού, Τ.-Ε., (2007), «ΜΜΕ και Πολιτισμός. Τα πνευματικά δικαιώματα των
δημοσιογράφων: από την παραγωγή ενημέρωσης στη δημιουργία πολιτισμού»,
ΔιΜΕΕ, σ. 198επ.

70