‫ری‌شمشێرهکان‌‬

‫‌‬ ‫‌‬
‫سێبه‬

‫چاپی یەکەم‬
‫‪٤١١٢/١١/١‬‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫له‌‬
‫له ‌هێز ‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫وهی ‌له‌ ‌تواناتاندا ‌هه‌ ‌‬ ‫ئهی ‌ئیمانداران ‌ئاماده‌ی ‌بکه‌ن ‌بۆیان ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهسپی ‌دابه‌ستراو ‌تا ‌بتۆقێنن ‌پێی ‌دوژمنی ‌ئەڵاڵ ‌و ‌دوژمنی ‌خۆتان ‌وه‌‌‬ ‫‌‬
‫یانناسێ‌وه ‌هه‌رشتێك‌‬
‫‌‬ ‫وان‌ئێوه ‌نایان‌ناسن‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫کهسانێکی‌تریش‌بێجگه‌ ‌ ‌‬
‫له‬ ‫‌‬
‫وه ‌پێتان ‌وه‌ ‌ئێوه‌‌‬ ‫درێته ‌‬
‫‌‬ ‫تهواوی ‌ده‌‬ ‫کهی) ‌به‌ ‌‬ ‫پاداشته ‌‬
‫‌‬ ‫ببهخشن ‌له‌ڕێ ‌ی ‌ئەڵاڵدا ‌(‬ ‫‌‬
‫خ ْيلِ‬
‫ُوةٍ وَ ِمنْ ِربَاطِ الْ َ‬ ‫ستَطَ ْعتُمْ ِمنْ ق َّ‬ ‫هیچ ‌سته‌متان ‌لێ ‌ناکرێت‪ .‬وََأعِدُّوا َلهُمْ مَا ا ْ‬
‫عدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ ِمنْ دُو ِنهِمْ لَا تَعْلَمُو َنهُمُ اللَّهُ يَعْلَ ُمهُمْ وَمَا ُتنْفِقُوا‬
‫عدُوَّ اللَّهِ َو َ‬
‫تُرْ ِهبُونَ بِهِ َ‬
‫سبِيلِ اللَّهِ ُيوَفَّ إَِليْكُمْ وََأ ْنتُمْ لَا تُظْلَمُونَ‪ .‬االنفال ‪٠٦‬‬ ‫ِمنْ شَيْءٍ فِي َ‬

‫‪1‬‬
 ‫سوپاس‌و‌پێزانین‪‌...‬‬
‫یارمهتیان ‌دام ‌بۆ ‌چاپکردنی ‌ئه‌م‌‬ ‫‌‬ ‫کهم ‌که‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫زۆر ‌سوپاسی ‌ئه‌و ‌هاوبیرانه‌ ‌ ‌‬
‫سهد‌‬
‫ئهو ‌هاوبیرانه‌ ‌ ‌‬ ‫رتوکه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رتوکه‪‌ ،‬چه‌ند ‌من ‌ماندو ‌بوم ‌بۆ ‌نوسینی ‌ئه‌م ‌په‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫په‬
‫دهستی‌‬ ‫بگاته‌ ‌‬
‫م‌ڕاستیانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کو‌ئه‬ ‫‌‬
‫چاپکردنی‌تاوه‬ ‫له‌من‌ماندوتر‌بوون ‌بۆ‌‬ ‫نده‌ ‌‬
‫وه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫خوێنهر‪‌.‬‬
‫‌‬
‫کهم‌بۆ‌ئەو‌کارە‌‬ ‫ژار‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندی‌کورد‌مامۆستا‌هه‬ ‫‌‬
‫زۆر‌سوپاسی‌مامۆستا‌و‌بیرمه‬
‫ئهو ‌به‌ڕێز‌ه‌‬
‫مەزنەی ‌ئەنجامیدا ‌بۆ ‌وەرگێرانی ‌قوڕئان ‌بۆ ‌سەرزمانی ‌کوردی‪‌ ‌ .‬‬
‫ردهم ‌من ‌و ‌هه‌زاران ‌کورد ‌بۆ ‌ئه‌وه‌ی ‌له‌ ‌کتێبی‌‬ ‫به ‌‬ ‫له ‌‬
‫ئهرکێکی ‌قورسی ‌البرد ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کهی ‌ئه‌وم‌‬ ‫رگێرانه ‌‬
‫‌‬ ‫دهقی ‌وه‌‬‫ستپاکیهوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫تێبگهین‪‌ .‬منیش ‌زۆر ‌به‌ ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫قوڕئان ‌ ‌‬
‫بهکارهێنا ‌به‌اڵم ‌ته‌نها ‌یه‌ک ‌ده‌ستکاریم ‌کرد ‌ئه‌ویش ‌به‌ڕێزی ‌ناوی ‌خوای‌‬ ‫‌‬
‫تێکهڵ‌‬
‫بهکارهێنا ‌بوو ‌له‌ ‌بڕی ‌ئەڵاڵ‪‌ ،‬من ‌به‌ ‌پێوستم ‌زانی ‌ناوی ‌خودا ‌و ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫که‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫دهخوێنێته‌ ‌‬‫م‌کتێبه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫گات‌کاتێک‌ئه‬ ‫ته ‌تێ‌ده‌‬
‫بابه ‌‬
‫ر‌له‌و ‌ ‌‬
‫م‪‌،‬خۆێنه ‌‬
‫‌‬ ‫ک‌نه ‌‬
‫که‬‫یه ‌‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫له ‌گیانی ‌پاکی ‌ئه‌م‌‬ ‫یه ‌له‌ ‌نێوان ‌خودا ‌و ‌ئەڵاڵدا‪‌ .‬زۆر ‌لێبوردن ‌ ‌‬ ‫جیاوازی ‌هه‌ ‌‬
‫کهم‌و‌ڕەوانی‌ئاسودە‌بێت‪‌.‬‬ ‫ئه ‌‬
‫ته‌ ‌‬
‫بلیمه ‌‬
‫مامۆستا‌ ‌‬
‫‌‬
‫نوسهر‌‬
‫‌‬
‫چێنهر‌‬
‫‌‬
‫سویسرا‬
‫‪Chenar_med@yahoo.co.uk‬‬

‫‪2‬‬
 ‫پێشهكی‪:‬‬
‫‌‬
‫به ‌ناوێكی ‌به‌رباڵو ‌له‌ ‌جیهانی‌‬ ‫وه ‌ناوی ‌تێرۆریست ‌بوو ‌ ‌‬ ‫ساڵهكانی ‌هه‌شتا ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫لهناو ‌هه‌مو ‌کۆر ‌و‌‬ ‫دهدا ‌به‌ ‌گوێبیستی ‌ئه‌م ‌ناوه‌ ‌ ‌‬ ‫تایبهتی ‌له‌م ‌سه‌ ‌‬ ‫ڕامیاریدا‪‌ .‬به‌ ‌‬
‫وه‌به‌رچاو‪‌‌.‬‬ ‫کانمان‌دێته ‌‬
‫‌‬ ‫کان‌و‌ئه ‌‬
‫نفاله‬ ‫‌‬ ‫سهربڕاوه‌‬ ‫وێنه‌ ‌‬
‫وهیه‌کدا‌ ‌‬ ‫کۆبونه‌ ‌‬
‫زاراوهی‌‬
‫‌‬ ‫ندیهكی ‌به‌ ‌‬‫یوه ‌‬‫هاتوه ‌هیچ ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫التینه ‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫له ‌ڕاستیدا‪‌ ،‬ئه‌م ‌ناوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫هێنن‌بۆ‌دهستنیشانكردن‌و‌‬
‫‌‬ ‫كان‌بهكاری‌د‌ه‬
‫‌‬ ‫بهلكو‌دژه‌ ‌ئیسالم ‌‬
‫یه‬ ‫نیه ‌ ‌‬
‫ئیسالمهوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫یه ‌زۆرجار ‌بۆ ‌كۆمه‌ڵ‌هی‌‬ ‫گهرچی ‌ئه‌م ‌وشه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫ڕوگهی ‌ئیسالم‪‌ ‌ .‬‬ ‫دهرخستنی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌رزگاری ‌خوازه‌كان ‌به‌‌‬ ‫نهته‌ ‌‬‫ههندێکجارێش ‌بۆ ‌شۆرشی ‌ ‌‬ ‫ماركسیهكان ‌‌و ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ی‌خۆیان‌دهك‌هن!‬
‫‌‬ ‫ربهخۆی‬‫داوای‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫كه‌‬
‫کاردێت‌ ‌‬
‫یه؟‌یاخۆد‌‬ ‫قینه ‌‬
‫ئایا‌ئیسالم‌تێرۆریستی‌راسته ‌‬
‫‌‬ ‫دائهگرین‪‌،‬‬‫سهر‌ ‌‬ ‫پێی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌ئێمه‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫کان‌ناویان‌لێ‌نه‌‬
‫‌‬ ‫كان‌یان‌مێژونو ‌‬
‫سه‬ ‫ڕامیارزانه ‌‬
‫‌‬ ‫ئیسالم‌ناوێكی‌تری‌ههیه‌ ‌كه‌ ‌‬
‫‌‬
‫ناحهزان‌ڕوویان‌‬ ‫ەیە‌ ‌‬ ‫روهران ‌‬
‫قینهی‌مرۆڤ‌په‌ ‌‬ ‫یاخود‌ئیسالم‌ئاینێكی‌ڕاسته ‌‬
‫‌‬ ‫ناوه؟!‌‬
‫‌‬
‫ڕهشكردووه‌!‬ ‫‌‬
‫‌‬
‫ت‌و‌فهرموده‌کانی‌‬
‫‌‬ ‫ت‌به‌ ‌‬
‫ئایه‬ ‫باره ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫یه‌ ‌‬‫كارانه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌ورده‬ ‫یهك‬
‫لێكۆلینهوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رتوکه‌‬
‫‌‬ ‫ئهم‌ ‌‬
‫په‬ ‫‌‬
‫بڕبڕهی ‌ئاینی‌‬
‫‌‬ ‫بۆته ‌‬
‫وه ‌و ‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫الیهن ‌زاناکانی ‌ئیسالم ‌کۆکراوه‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫که ‌ ‌‬‫یامبهر ‌ ‌‬
‫په ‌‬ ‫‌‬
‫ردهستی‌‬‫به ‌‬‫وهی‌هکی ‌لۆجیکیمان ‌خستۆته‌ ‌ ‌‬ ‫شیكردنه ‌‬
‫‌‬ ‫رتوکهدا‌ ‌‬
‫‌‬ ‫لهم ‌ ‌‬
‫په‬ ‫ئیسالم‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬
‫تهکانی ‌قوڕئان‪‌.‬‬ ‫یامبهری ‌ئیسالم ‌و ‌ئایه‌ ‌‬ ‫سایهتی ‌په‌ ‌‬ ‫که ‌‬ ‫بارهت ‌به‌ ‌ ‌‬‫سه ‌‬ ‫خوێنه‌ر ‌ ‌‬
‫‌‬
‫دادوهر‌ئایا‌ئیسالم‌تێرۆریسته‌‌یان‌نا!‬ ‫‌‬ ‫ر‌خۆی‌ئهبێته‌‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌خۆێنه‬ ‫به ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫‌‬
‫كهس ‌كوژراوه‌ ‌و ‌ماڵ ‌وێران‌‬ ‫ڵداوه ‌سەدان ‌هەزار ‌ ‌‬ ‫ریهه ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫وه ‌ئیسالم ‌ ‌‬ ‫كاته ‌‬
‫لهو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ژن‌ژیاون‌و‌دهژین‌‬
‫‌‬ ‫بێشومار‌ههتیو‌و‌بێوه‌‬
‫‌‬ ‫كهنیزەك‪‌ ،‬‬ ‫‪‌،‬ژنهكانیان‌بوون ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫بوه ‌‬ ‫‌‬
‫ڵداوه ‌ده‌یان‌‬
‫لهو ‌ڕۆژ‌هوه‌ ‌ئیسالم ‌سه‌ری ‌هه‌ ‌‬ ‫له ‌والتێكی ‌وێران ‌و ‌داگیركراودا‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫رهبكراوه‌ ‌كه‌ ‌نازانن ‌باو ‌باپیرانیان‌‬ ‫عه ‌‬
‫تهوه‌ ‌و ‌ملیۆن‌هها ‌كه‌س ‌به‌ ‌‬ ‫نه ‌‬
‫وه ‌تواو ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫نه ‌‬
‫‌‬
‫كێن!‬
‫وانهی‌بەرپرسن‌لە‌ئەنجامدانی‌ئەو‌تاوانانە‌‪‌،‬ئایا‌ئیسالم‌بوون‌یاخود‌ئیسالم‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫واشهیی ‌به‌کارهێنا ‌و‌‬‫چه ‌‬ ‫ریعهتی ‌ئیسالمیان ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫شه ‌‬ ‫نهبوون؟ ‌ئایا ‌دروشم ‌و ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫خهڵکی‌بێتاوانیان‌کوشت؟‬ ‫‌‬

‫‪3‬‬
 ‫ئهی‌كێ‌بوون‌و‌كێن؟‬ ‫بونه‌ ‌‬
‫ر‌ئیسالم‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫ریان‌چییه؟‬
‫‌‬ ‫و‌هاندهرانیان‌كێن‌و‌ه‌ا ‌‬
‫نده‬ ‫‌‬ ‫ندیان‌چییه‌‬
‫‌‬ ‫رژه ‌‬
‫وه‬ ‫سود‌و‌به ‌‬
‫‌‬
‫مه‌‬
‫رده ‌‬
‫بی‌ئهو‌سه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫نێم‌ئیسالم‌ههندێ‌یاسا ‌و‌رێسای‌بۆ‌عه‌ ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫من‌دانی‌پێ ‌ ‌‬
‫دائه‬
‫ردهمه‌ ‌هێنا ‌وه‌ك ‌هه‌مو ‌ئاینێكی ‌ناوچه‌یی‪‌ ،‬به‌اڵم ‌ئه‌بێ ‌پرسیارێك‌‬ ‫و ‌ئه‌م ‌سه‌ ‌‬
‫هاتوه ‌یاخود ‌له‌ ‌ئاینی ‌تر ‌بۆی‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ئیسالمه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫بکهین‪‌ ،‬ئایا ‌ئه‌م ‌یاسا ‌نوێیانه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رهب ‌بوو ‌یان ‌بۆ ‌هه‌مو‌‬ ‫وه؟ ‌یان ‌ئه‌و ‌یاسایانه‌ ‌سود ‌و ‌ڕزگاری ‌بۆ ‌عه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫ماوه ‌‬
‫‌‬
‫وه؟‬
‫كاته ‌‬
‫لێك‌جیاده ‌‬
‫‌‬ ‫چاكه‌و‌خراپه‌‌‬‫م‌جیهانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ا‌ئیسالم‌له‬ ‫ئایا‌تهنه‬
‫‌‬ ‫یهک؟!‌‬‫وه ‌‬
‫ته ‌‬‫نه ‌‬
‫‌‬
‫بێ‌ههر‌به‌‌دوای‌ئیسالم‌‬ ‫‌‬ ‫وه‪‌،‬من‌ئ‌ه‬ ‫مه ‌‬ ‫ر‌من‌خۆم‌چاك‌و‌خراپ‌لێك‌جیابكه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫ومهوه‌ ‌له ‌ئازاری‌‌‬ ‫ههشتم ‌پێ ‌بدرێت ‌و ‌دور ‌بكه‌ ‌‬ ‫بكه‌وم ‌تاوه‌كو ‌پاداشتی ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دۆزهخ؟‬
‫‌‬
‫وه‌‬
‫نه ‌‬
‫كه ‌‬
‫ئه ‌‬
‫رچاوهی ‌كتێبی ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫یهك ‌سه‌‬‫موسوڵمان ‌بۆ ‌هه‌ر ‌چاك ‌و ‌خراپه‌ ‌‬
‫کراوهته‌وه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫له‌قوڕئاندا‌جیا‌‬ ‫چاكه‌و‌خراپه‌‌ ‌‬
‫تهنها‌ ‌‬ ‫وهك‌بلێی‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رههڵدانی ‌ئاینه‌ی ‌جولەکە ‌و ‌مەسیح‪‌ ،‬خوایان ‌دروست‌‬ ‫شارستانیەتی ‌پێش ‌سه‌ ‌‬
‫بۆ‌نمونه‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌خۆیان‌دائهنا‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫رست‪‌،‬خۆیان‌چاكه ‌و‌خراپێیان ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌په‬ ‫‌‬
‫كرد‌و‌ئه‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫بابلیهكان ‌یاسایان ‌لەسەر ‌پایە ‌و ‌کۆلەگەی ‌خۆیان ‌نوسی ‌بۆبۆە‌‪‌ ،‬نوسرا ‌بوو‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬یان‌ئهبێ‌‬
‫‌‬ ‫پێش‌ئیسالم‌هه ‌‬
‫بوه‬ ‫‌‬ ‫م‌یاسایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وابو‌ئه‬ ‫چاو‌به ‌چاو‌ددان‌به‌ ‌ددان! ‌ ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫قلهكانی‌پێش‌خۆی‌‬ ‫پاشماوهی‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یان‌ئهبێ‌قوڕئان ‌‬
‫‌‬ ‫مبهر‌بووبێ ‌‬ ‫حامورابی‌پێغه ‌‬
‫‌‬
‫بێ!‌‬
‫گهاڵنی ‌دونیا‌‬ ‫ئایهتەی ‌حامورابی ‌و ‌ئیسالم‪‌ ‌ ،‬‬ ‫سهر ‌ڕۆشنای ‌ئه‌و ‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫ئایا ‌ئەکرێ ‌ ‌‬
‫وه‌‬
‫رهب ‌بكه‌نه‌ ‌‬ ‫كه ‌تۆڵه‌ی ‌خۆیان ‌به‌ ‌دووقات ‌له‌ ‌موسوڵمان ‌و ‌عه‌ ‌‬ ‫هان ‌بدەم ‌ ‌‬
‫ربڕی‪‌،‬ههر‌ئیسالم‌هات‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌سه‬ ‫ئهوان‌هاتن‌واڵتانیان‌داگیر‌كرد‌و‌خەڵک‬ ‫چونكه‌ ‌‬
‫‌‬
‫گهڵ‌‬‫هێرشی ‌كرد ‌بۆ ‌خاكی ‌میدیه‌كان‪‌ ،‬فارسه‌كان‪‌ ،‬رۆمه‌كان‪‌ ،‬ئیسپانی‌هکان‪‌ ،‬له‌ ‌‬
‫ی‌بهلقان!‌لە‌وەاڵمدا‌‬ ‫ناوچه ‌‬
‫‌‬ ‫داگیرکردنی‌خاکێکی‌زۆری‌ئه‌وروپای‌ڕۆژهه‌اڵت‌و‌‬
‫نەخێر‪‌ ،‬من ‌تەنها ‌ڕاستیەکانی ‌مێژو ‌ئەنوسمەوە‪‌ ،‬من ‌نامەوێ ‌ڕەوانی ‌پێنوس‌‬
‫خوێن ‌ڕشتن ‌بەرهەم ‌بهێنێ ‌و ‌ڕەوانی ‌مرۆڤ ‌بەر‌ێ‪‌ .‬ئامانجی ‌من ‌لەو ‌کتێبە‌‬
‫تەنها ‌ئاسودەکردنی ‌ڕەوانی ‌کورژا ‌و ‌بکوژانە‪‌ .‬ئەوان ‌بەبێ ‌تاوان ‌کوژران ‌و‌‬
‫بەرگری ان ‌لە ‌خاک ‌و ‌گەڵ ‌کرد ‌ئەوانی ‌تریش ‌قوربانی ‌بەڵێن ‌پێدراوەکانی‌‬
‫بەهەشت‌بوون‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫ناوچهكانی‌میدیا‪‌،‬شارێكی‌‬ ‫‌‬ ‫هێنمهوه‌ ‌كاتێك‌هێرشیان‌كرده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كی‌ساده ‌د‌ه‬
‫‌‬ ‫نمونه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫و‌ههرمۆته‌‌‬
‫ولێر‌و‌كۆیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بجه‌و‌هه‌‬
‫زور‌و‌ههلە ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌شاره‬ ‫لهوال‪‌-‬‬ ‫جه ‌‬
‫ك‌گهل‌هوال‌‪‌ -‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وه‬
‫ئهبێ‌تاوانیان‌چی‌بووبێ ‌كه‌ ‌زمانی‌‬ ‫رهبستان‌دووره‌ ‌ ‌‬ ‫عه ‌‬
‫زار‌مهتر‌له‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دان‌هه‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫رهبی‌‬
‫سهردا ‌سەپاندون‌‪‌ .‬زمانی ‌عه‌ ‌‬ ‫بە ‌‬‫زانیوه ‌و ‌به‌زۆر ‌ئیسالمیان ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫رهبیان ‌نه‌‬ ‫عه ‌‬‫‌‬
‫نابین‌ئهبێ‌‬
‫‌‬ ‫م‌زمانه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاشنای‌ئه‬ ‫ئێمه ‌‬
‫یه ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫وا‌چوارده ‌سه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫زمانێكی‌قورسه ‌‬
‫‌‬ ‫هێنده ‌‬
‫‌‬
‫رهبی ‌زانیبێ ‌تا ‌بزانێ ‌ئاینی ‌ئیسالم ‌ئاینێكی‌‬ ‫كاتی ‌خۆی ‌كێ ‌وشه‌یه‌كی ‌عه‌ ‌‬
‫سهر ‌خاكی‌‬ ‫مانهی ‌هاتنه‌ ‌ ‌‬‫ئه ‌‬ ‫وێژهوانی ‌دایه‌‪‌ .‬ئایا ‌ ‌‬‫ئاسمانیه ‌و ‌موعجیزه‌كه‌ی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رهبی ‌تیرۆریست ‌بوون ‌یان ‌موسلمانی ‌ڕاسته‌قینه‌ ‌بوون؟ ‌موسلمانی‌‬ ‫ناعه ‌‬
‫‌‬
‫کێیه؟؟؟‬
‫قینه‌ ‌‬‫ڕاسته ‌‬
‫‌‬
‫اوهكان‌‬
‫ههمو ‌سه‌رچ ‌‬ ‫بخشێنه ‌و ‌خۆت ‌بڕیار ‌بده‌! ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫رتوکه ‌‬
‫‌‬ ‫بهڵێ ‌چاوێك ‌به‌م ‌ ‌‬
‫په‬ ‫‌‬
‫رایهتی‌‬
‫به ‌ڕێبه‌ ‌‬ ‫گهر ‌موسوڵمان ‌ ‌‬ ‫رگیراوه‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رچاوهی ‌عه‌ره‌بی ‌ر‌هسن ‌وه‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫ئهوا‌خۆت‌‬ ‫یان‌كوشتوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ژێر‌سایهی‌ئەڵاڵ ‌خەڵک‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دی‌كوری‌عبدالال‌و‌له‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫گهر‌‬
‫ئه ‌‬
‫ناوی ‌تیرۆریستیان ‌بۆ ‌دانێ ‌یاخود ‌خۆت ‌ناوێكی ‌تریان ‌بۆ ‌دابنێ‪‌ ‌ .‬‬
‫ئهوا ‌سه‌ری‌‬ ‫فتارانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫لهو ‌هێرش ‌و ‌ڕه‌‬ ‫مهدی ‌كوری ‌عبدالالش ‌بێ ‌به‌ریه‌ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫یهك ‌ئەڵاڵت‌‬ ‫گهر ‌چركه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫خۆت ‌نه‌وی ‌بكه‌ ‌بۆ ‌ئەڵاڵ ‌و ‌داوای ‌لێبوردن ‌بكه‌ ‌ ‌‬
‫سهر‌‬
‫یهک ‌له‌ ‌‬‫مامه ‌‬
‫وه ‌عە ‌‬ ‫که ‌‬
‫تاوهکو ‌به‌ ‌یه‌ ‌‬
‫پهرستوه‪‌ ،‬بڕوایه‌کیش ‌به‌ ‌من ‌بهێنه‌ ‌ ‌‬ ‫نه ‌‬
‫‌‬
‫ئیسالم‌ببهین‌!‬
‫‌‬ ‫ین‌و‌سوژده‌بۆ‌ئەڵاڵی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بکه‬
‫رهب‌و‌ئیسالم‌چی‌بێت؟‬ ‫اڵمی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهبێ‌وه‌‬ ‫‌‬
‫روهت‌و‌سامانیان‪‌.‬داهاتی‌‬ ‫ر‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫ستیانگرت‌به ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كاتی‌داگیركردنی‌واڵتان‪‌،‬ده‬ ‫له‌‬
‫‌‬
‫خەزێنەی ‌ئیسالم ‌و ‌هاوەاڵنی ‌پەیامبەر ‌لە ‌هەشمار ‌نەدەهات‪‌ ،‬ئەو ‌پارەیە‌‬
‫كه ‌مرد‌‪‌٠٣‬‬ ‫سێكی‌وهك‌'عثمانی‌كوری‌عفان' ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫سەرچاوەکەی‌لە‌کوێ‌بوو؟ ‌ ‌‬
‫كه‬
‫رههمی ‌به‌جێ ‌هێشت ‌ئه‌بێ ‌ئه‌م ‌پاره‌ی ‌له‌ ‌كۆێ ‌بووبێ! ‌میللەتانیان‌‬ ‫ملیۆن ‌ده‌ ‌‬
‫مه‌دزی‌و‌‬ ‫ئایا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫وه!‌‬
‫زێنه ‌‬
‫خه ‌‬ ‫كانیان‌خسته‌ناو‌ئ‌هو‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌سامانه‬ ‫روهت‌‬
‫ڕوتانده‪‌،‬سه‌ ‌‬
‫‌‬
‫ناوی‌خوایهك ‌ئەنجامدرا؟‌ئایا‌ئیسالم‌بێ‌بەرییە‌لەو‌تاوانە‌‬ ‫‌‬ ‫كردن‌نییه ‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫تااڵن ‌‬
‫یاخود‌بەناوی‌ئیسالم‌ئەنجامدرا؟‬

‫‪5‬‬
‫تره ‌یان ‌ئیسالم ‌یاخود‌‬ ‫وره ‌‬‫كهم‪‌ .‬خودا ‌گ‌ه ‌‬ ‫پرسیارێكی ‌تر ‌له‌ ‌ئیسالم ‌ده‌ ‌‬
‫مبهر؟‬
‫پێغه ‌‬
‫بكات‌یان‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رگری‌له‌خودا‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئیسالم‌به‬ ‫رهكه‌ی؟‌ئایا‌دەبێ‌‬ ‫به ‌‬ ‫پێغەم ‌‬
‫زاران‌كتێب‌له‌‬
‫‌‬ ‫گهڵ‌بێت‪‌ ‌،‬‬
‫هه‬ ‫ئێستاشی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫سهدەی‌ڕابوردوودا‌و‌‬ ‫یه‌له‌‌ ‌‬
‫یر‌ئهوه‌ ‌‬
‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫کرێ‪‌ ،‬موسوڵمان ‌هیچ ‌هه‌لوێستێكیان‌‬ ‫سهر ‌نه‌بونی ‌خودا ‌چاپ ‌كراوه ‌و ‌چاپده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڵه‌‬
‫مبهریش ‌په‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫وه ‌واته‌ ‌ ‌‬ ‫نه ‌‬‫ڕهت ‌بكه‌ ‌‬ ‫گهر ‌كتێبه‌كان ‌بونی ‌خودا ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫نییه! ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ری‌ئیسالم‌چاپ‌ئهكرێ‌‬
‫‌‬ ‫سهر‌په‌ ‌‬
‫یامبه‬ ‫اڵم‌كاتێك‌كتێبێك‌له ‌‬
‫‌‬ ‫په!‌به‌‬
‫ههورێكی‌ناو‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫لۆجیكه!!!‬
‫‌‬ ‫مه‌‬
‫ئایا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫دهچێت؟‌‬ ‫كه‌ده‌ر ‌‬‫ر‌نوسهره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫توا‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫زاران‌فه‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫ئهویش‌هەتا‌ئەو‌‬ ‫ههیه‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫یهك‌بۆچوندا ‌ ‌‬ ‫تهنها ‌لە ‌ ‌‬
‫اڵم‌دانهوه‌ی‌لۆجێکی‌ ‌‬‫‌‬ ‫بهڵێ!! ‌وه‌‬ ‫‌‬
‫ند‌كۆمهلێك‌دەبێ‪‌.‬ئەم‌کۆمەڵەیە‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌چه‬ ‫ندی ‌‬
‫وه ‌‬ ‫رژه ‌‬
‫سود‌و‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ئاینە‌بەهێز‌بێت‌‬
‫وه؟‬
‫بهێڵنه ‌‬
‫‌‬ ‫م‌ئاینه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وێ‌ئه‬ ‫بۆچی‌ئه ‌‬
‫یانه‬‫‌‬ ‫کێن؟‌‬
‫كێ‌له‌پشت‌كتێبی‌پیرۆزی‌قوڕئان‌ه‪.‬‬ ‫‌‬ ‫كه‌‬
‫یه‌ ‌‬‫هه ‌‬
‫ڵگه‌ ‌‬
‫و‌به ‌‬
‫ڕون‌كردنهوه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫م‌كتێبه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫وه‌‬
‫سهرچا ‌‬ ‫رتوکه ‌پشتی ‌به‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهم ‌ ‌‬
‫په‬ ‫مهوێ ‌خوێنه‌ر ‌دڵنیا ‌بكه‌م ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫وهی ‌من ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫كه ‌دژی‌‬ ‫هێناوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رچاوهیه‌كم‌به‌ ‌‬
‫كارنه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬هیچ‌سه‬ ‫‌‬
‫ستوه‬ ‫ڕپێکراوهکانی‌ئیسالم‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫باوه‬
‫ڵگهكانم ‌زیاتر ‌به‌هێز ‌بكه‌م‪‌ .‬من ‌ته‌نها‌‬ ‫وهی ‌به‌ ‌‬ ‫مهش ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئیسالم ‌بووبێ‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫موچاوی‌ئیسالم‌ئاشكرا‌بكهم‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫بۆ‌ئهوه‌ ‌‬
‫ی‌ده‬ ‫یه‌ ‌‬ ‫وهی‌لۆجیكیم‌هه‌ ‌‬ ‫شیكردنه ‌‬
‫‌‬

‫كهم‌‬‫وه ‌بۆ ‌ساتی ‌یه‌ ‌‬‫ئهخوێنیته‌ ‌‬ ‫رتوکه ‌ ‌‬

‫‌‬ ‫ئهم ‌ ‌‬
‫په‬ ‫ئهزانم ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫رهبەکان! ‌ ‌‬
‫موسلمانە ‌ناع‌ا ‌‬
‫كه‌‬
‫وه ‌ ‌‬‫رچاوهكان ‌بخوێنه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڕق ‌و ‌قینت ‌لە ‌منە‪‌ ،‬دڵت ‌ته‌نگه‌‪‌ ،‬به‌اڵم ‌ئازیزم ‌ ‌‬
‫سه‬
‫بۆ‌ساتێك‌واز‌له‌‬
‫‌‬ ‫بهزمانی‌قوڕئان ‌نوسراوه‪‌،‬به‌ ‌بیروهۆشی‌لۆجیك‌بیربكه‌وه‌!‌‬ ‫‌‬
‫رچاوهكاندا‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دوای‌سه‬ ‫بڕۆ‌به ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌.‬‬
‫وردی‌بیخوێنه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌به ‌‬
‫بێنه ‌ ‌‬
‫ترس‌و‌سۆزی‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫م‌به‌‬
‫كو‌خوای‌خۆم‌بكه ‌‬
‫‌‬ ‫م‌نیشان‌بده ‌ ‌‬
‫تاوه‬ ‫‌‬ ‫ر‌ههڵه‌ ‌بوم‪‌،‬ڕێگای‌ئەڵاڵ‬
‫گه ‌‬ ‫رێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بگه‬
‫ئهڵاڵ‪‌.‬‬
‫‌‬
‫‌‬
‫کهموکوری ‌چاپ‌‬ ‫خوێنهری ‌ئازیز‪‌ ،‬وه‌ک ‌ڕون ‌و ‌ئاشکرایه‌ ‌هیچ ‌کتێبێک ‌بێ‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌بێت‌‬ ‫ڕێزمانیه ‌‬
‫‌‬ ‫ڵهی ‌چاپه‌وه‌ ‌بێت ‌یان ‌له‌ ‌ڕووی ‌‬ ‫هه ‌‬
‫ناکرێ ‌ئینجا ‌چ ‌له‌ ‌ڕووی ‌ ‌‬
‫که ‌دابێت‪‌ .‬بۆیە ‌داوا ‌له‌‌‬ ‫ته ‌‬
‫تهوه‌ری ‌بابه‌ ‌‬
‫ڵهی ‌هزری ‌و ‌ناتێگێشتن ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫یاخود ‌هه‌ ‌‬
‫یهکی ‌ڕێزمانی ‌یان ‌لە‌‬ ‫گهر ‌هه‌ر ‌هه‌ڵه‌ ‌‬
‫یوهندیم ‌پێوه‌ ‌بکات ‌ئه‌ ‌‬‫کهم ‌په‌ ‌‬
‫خوێنهر ‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬
‫من‌فێر‌دهبن‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ش‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ئێوه ‌فێر‌ده‌بم‌و‌ئێوه‌‬
‫من‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رچاوی‌بکهوێ‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رگێران‌به‬ ‫‌‬
‫وه‬

‫‪6‬‬
‫ناتهت ‌ئەگەر ‌یەک ‌ڕێچکەش‌‬ ‫مرۆڤ ‌ناتوانێ ‌پڕ ‌و ‌تەواو ‌بێت ‌له‌ ‌زانست ‌ته‌ ‌‬
‫بگرێت‪‌ ،‬مرۆڤەکان ‌تەواوکەری ‌یەکترن‪‌ .‬هەر ‌بۆیە ‌من ‌بە ‌دڵێکی ‌فراوانەوە‌‬
‫ڕەخنەکانی‌ئێوە‌وەردەگرم‌و‌بایەخی‌پێ‌دەدەم‪‌‌.‬‬
‫هەروەها‌ئەوەی‌ماوە‌باسی‌بکەم‪‌،‬لە‌ساڵی‌‪٩٣٣٢‬دا‌ئەم‌کتێبە‌چاپکرا‪‌،‬زۆرێک‌‬
‫ر‌بوون‌و‌ههندێکیش‌‬
‫‌‬ ‫لە‌خوێنەر‌نامەی‌ئهلیکترۆنیان‌بۆ‌ناردم‌زۆری‌دڵخۆشکه‌‬‫‌‬
‫ئهو ‌نامانه‌ی ‌ ‌دڵخۆشکه‌ر ‌نه‌بوون‪‌ ،‬بریتی ‌بوون ‌له‌‌‬ ‫نهبوون‪‌ ‌ .‬‬ ‫رانه ‌ ‌‬
‫دڵخۆشکه ‌‬
‫‌‬
‫نهیان ‌ئه‌زانی ‌من‌‬ ‫نده ‌ ‌‬
‫رچه ‌‬‫هه ‌‬ ‫سایهتی ‌من‪‌ ‌ .‬‬‫که ‌‬ ‫جنێودان ‌و ‌سوکایه‌تی ‌کردن ‌به‌ ‌ ‌‬
‫نهی ‌زۆر‌‬ ‫ئهو ‌ناما ‌‬ ‫کێم‪‌ ،‬ده‌یان ‌جنێوی ‌سوکیان ‌به‌ ‌خۆم ‌و ‌که‌سوکارمدا‪‌ ‌ .‬‬
‫له ‌ڕاستیەکان ‌بە‌‬ ‫الیهن ‌چه‌ند ‌که‌سێک ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫دڵخۆشکهر ‌بوون‪‌ ،‬ناردرابوون ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫م‌بوو‌به ‌ئاسۆی‌روناکی‌و‌ژیانی‌‬ ‫‌‬ ‫تەمێکی‌ڕەش‌شاراوە‌بوون‌بۆیە‌و‌کتێبه‌ ‌‬
‫که‬
‫ههندێک ‌نامه‌ ‌پرسیار ‌بوون ‌و ‌داوای ‌وه‌اڵمیان ‌ئه‌کرد‪‌،‬‬ ‫تاریکیان ‌لێ ‌ئاوا ‌بوو‪‌ ‌ .‬‬
‫ی‌خواره‌وه‌‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌خااڵنه‬ ‫گرتن‌بوون‌وهک‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫ندێکیش‌ڕه ‌‬
‫خنه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫بووه‌هۆی‌سوپاس‌و‌‬ ‫ی‌چاپیان‌کردبوو‌که‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌هه ‌‬
‫ڵه‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ک‌ئاماژه‬ ‫ند‌نامه ‌‬
‫یه‬‫‌‬ ‫یهک‪‌ ‌:‬‬
‫چه‬ ‫‌‬
‫هۆکهشی ‌چاوکزی ‌و ‌بێ‌‬ ‫مبکرێتهوه‌‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫پێزانین‪‌ ،‬هه‌وڵدرا ‌لەو ‌چاپەدا ‌که‌‬
‫یاریدەدەرییە‪‌.‬‬
‫‌‬
‫وه ‌کردبوو ‌هه‌ندێک ‌ئایه‌ت ‌زۆر‌‬ ‫نامهکان ‌ئاماژه‌ی ‌به‌ ‌‬ ‫یهکێک ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫دوو‪‌ ‌ :‬‬
‫رههموی ‌وه‌ربگێردرێت‌بۆ ‌سه‌ر‌زمانی‌کوردی‌‬ ‫هه ‌‬ ‫دهبوایه‌ ‌ ‌‬‫و‌نه ‌ ‌‬
‫دوورودرێژ‌ه ‌ ‌‬
‫یه ‌زۆر ‌جار ‌مه‌الکان ‌له‌‌‬ ‫وه ‌‬
‫بارهی ‌کتێبه‌که‌ی ‌زیادکردووه‌‪‌ .‬هۆکه‌ی ‌ئه‌ ‌‬ ‫قه ‌‬ ‫چونکه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫له ‌قوڕئان‌‬ ‫خوتبهکانیان ‌ده‌یان ‌وت ‌خه‌لکانی ‌ناموسلمان ‌ته‌نها ‌یه‌ک ‌وشه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ر‌بۆیه‌‬
‫‌‬ ‫چییه ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫ستی‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫به‬‫که ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫وه ‌ ‌‬‫گێرێت‪‌،‬پێش‌و‌پاشی‌ناخوێنێته ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫رده‬ ‫‌‬
‫الکان‌ببڕم‌و‌خوێنهر‌‬
‫‌‬ ‫وهی‌قسه‌ ‌‬
‫ی‌مه‬ ‫من‌بۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫الدان‌له‌ئیسالم‌دروست‌ده‌که‌ن‪‌.‬‬ ‫‌‬
‫کهی‪‌.‬‬‫رگێرانه ‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ڵ‌وه‬ ‫له ‌‬‫وای‌نوسیوهته‌وه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫کانم‌به‌ته‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫دادپه ‌‬
‫روه‬ ‫بکهم‌به‌‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهکان‌‬ ‫خنهیان ‌له‌ ‌ته‌وری ‌بابه‌ ‌‬ ‫ڕه ‌‬ ‫یهیان ‌بۆ ‌ناردم‪‌ ‌ ‌،‬‬ ‫سێ‪‌ :‬چەند ‌که‌سێك ‌نامه‌ ‌‬
‫بهمه‌ش ‌بووه‌ ‌هۆی ‌نامه‌‌‬ ‫الیهک ‌کردبوو‪‌ ‌ .‬‬ ‫چهند ‌مه‌ ‌‬ ‫گرتبوو‪‌ ،‬پرسیاریشیان ‌له‌ ‌ ‌‬
‫سهرچاوه‌کان‌‬ ‫انە‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یهک‌ئەو‌بەڕێز‬ ‫پاش‌ماوه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌نێوان‌من‌و‌ئه‌واندا‪‌.‬‬ ‫وه‌ ‌‬
‫نه ‌‬‫گۆڕی ‌‬
‫الی‌من‌بووه‪‌.‬تەنانەت‌‬
‫‌‬ ‫ئهو‌بڕوایه‌‌که‌‌ڕاستیه‌که‌‌‬ ‫و‌خۆیان‌گهیشتنه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫داچوونەوە‌‬
‫وه ‌و‌‬‫ی‌خوێنده ‌‬
‫‌‬ ‫سوکایەتی‌زۆری‌پێکردم‪‌،‬بەاڵم‌چەند‌جارێک‌کتێبه ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫الوێکیان‪‌،‬‬

‫‪7‬‬
‫نامهی ‌په‌شیمانی ‌بۆ‌‬ ‫رچاوهکان ‌داڕۆیشت‌هوه‌‪‌ .‬لە ‌ئەنجامدا! ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫خۆی ‌به‌دوای ‌سه‌‬
‫خۆشکهر‌بوو‪‌،‬ئەمەش‌بووە‌هۆی‌دڵخۆشکردنی‌من‌‬ ‫‌‬ ‫ئهم‌نامەیە‌زۆر‌دڵ‬ ‫ناردم‪‌ ‌.‬‬
‫من‌دهمویست‪‌‌.‬‬‫‌‬ ‫ی‌که‌‬
‫و‌روناکییه ‌‬
‫‌‬ ‫یشتنه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫وان‌گه‬ ‫که‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫‌‬
‫وهی‌بروا‌‬ ‫وێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کان‌بکه‬ ‫‌‬
‫دوای‌ڕاستیه‬ ‫به‌‬
‫یه ‌ ‌‬
‫م‌شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سێک‌به‬ ‫‌‬
‫موو‌که‬ ‫‌‬
‫هیوادارم‌هه‬
‫بهدوای‌من‌بکه‌وێ‌‬ ‫وێ‌نه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دوای‌ڕاستی‌بکه‬ ‫ئیسالمه‌با‌خۆی‌به‌‌‬
‫‌‬ ‫مه‌‬
‫ئه ‌‬‫ناکات‌که‌ ‌‬
‫‌‬
‫من‌تهنها‌پرسیارم‌کردووه‌‌و‌‬ ‫‌‬ ‫قلت‌ههیه‌‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆت‌ئه‬ ‫دوای‌مهالکان‌بکه‌وێ‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫به‌‬
‫و‌نه‌ ‌‬
‫‌‬
‫ر‌به‌دوای‌‬‫بێ‌خوێنه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهوه‌ی‌گرینگه‌‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫رهێناوه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫کانم‌لهناو‌قوڕئان‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫گرێ‌کوێره‬
‫وهی ‌خۆی ‌هه‌بێت‌‬ ‫ڕاستیهکان ‌بکه‌وێ ‌ڕێچکه‌ی ‌زانستی ‌بگرێت ‌و ‌لێکولینه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڕه‌جنێودان‌بێت‪‌‌.‬‬ ‫قاڵبی‌شه ‌‬
‫‌‬ ‫کانی‌له‌‬
‫‌‬ ‫ک‌ڕه ‌‬
‫خنه‬ ‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫وهی ‌ماوه‌ ‌باسی ‌بکه‌م ‌هه‌ندێک ‌خوێنه‌ر ‌بابه‌تی ‌زیاتریان ‌بۆ ‌ناردم‌ ‌و‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫راوێزهکاندا ‌ناویانم‌‌‬
‫‌‬ ‫بۆیه ‌من ‌به‌ ‌ناوی ‌خۆیان ‌له‌ ‌په‌‬ ‫تهکانم ‌فراوانتر ‌بوو‪‌ ‌ .‬‬ ‫بابه ‌‬
‫‌‬
‫بابهتێکی ‌نوێ ‌یان ‌زیاتری ‌هه‌بێ ‌بۆ‌‬ ‫سێک ‌ ‌‬‫رکه ‌‬ ‫نوسیوه‪‌ .‬داوا ‌دەکەم ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫فراوانکردنی ‌کتێبکه‌ ‌بۆم ‌بنێرێت ‌و ‌له‌ ‌چاپی ‌ئاینده‌دا ‌بە ‌ناوی ‌خۆی ‌زیادی‌‬
‫مو‌کهسێکی‌مرۆڤ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نی‌هه‬ ‫‌‬
‫لکو‌خاوه‬ ‫‌‬
‫نی‌نیم‌به‬ ‫‌‬
‫نها‌من‌خاوه‬ ‫م‌کتێبه ‌ ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫دەکەم‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬
‫کاری‌سهربرین‌و‌توندوتیژیە‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫بە‌دوای‌ڕاستی‌دەکەوێ‌و‌دژ‌به‌‬
‫‌‬ ‫که‌‬
‫دۆسته‌ ‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫ریههڵدا!‌‬
‫سه ‌‬ ‫كوێوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫رتوکهم‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫م‌په‬ ‫‌‬
‫وه ‌و ‌خوای ‌ئێستام‌‬ ‫وهی ‌مێشكم ‌بكرێته‌ ‌‬ ‫ئهو ‌کاته‌ی ‌من ‌منداڵێک ‌بوم‪‌ ،‬پێش ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بناسم ‌و ‌ئاشنای ‌ببم‪‌ ،‬خه‌یااڵتی ‌سه‌یر ‌به‌ ‌مێشكم ‌دائه‌هات‪‌ ،‬وام ‌ئه‌زانی ‌ئه‌م‌‬
‫و‌چاودێری‌منه‪.‬‬
‫‌‬ ‫یهت‌‬‫ئهژ ‌‬‫گهڵمدا‌ ‌‬
‫كانی‌ژیانم‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مو‌ساته‬ ‫‌‬
‫ی‌منداڵیم‌بۆ‌هه‬ ‫‌‬
‫خوایه‬
‫كهم ‌بێ‌‬ ‫خوشكهكانم ‌وتی ‌ئه‌بێ ‌خودا ‌چۆن ‌بێت؟ ‌براگه‌وره‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌بیرم ‌دێ ‌یه‌كێ ‌له‌ ‌‬
‫و‌لهسه‌ر‌‬
‫یه‌ ‌‬ ‫یشێكی‌سپی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌هیچ‌له‌خودا‌بزانێ‌و‌زانیاری‌هەبێ‌وتی‌ڕ‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫وتنه‌‬
‫ستبهجێ ‌كه‌ ‌‬ ‫خانهكانی ‌مێشكم ‌ده‌ ‌‬ ‫كورسیهك ‌دانیشتوه‌ ‌و ‌گۆچانێكی ‌پێیه‌! ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یهش ‌تاوه‌كو ‌ئێستا ‌زۆربه‌ی‌‬ ‫ێنه ‌‬
‫یهكیان ‌له‌ ‌زەینی ‌من ‌كێشاو ‌ئه‌م ‌و ‌‬ ‫كارو ‌وێنه‌ ‌‬
‫ئهو‌‬
‫سێكیش‌ههبوو‌ه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دیاره ‌ ‌‬
‫كه‬ ‫مه‪‌ ‌.‬‬ ‫رچاو ‌‬
‫به ‌‬ ‫له ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫مه ‌‬
‫که ‌‬‫ئاین‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫بیر‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ن‌که ‌‬
‫ساتهکا ‌‬ ‫‌‬
‫بهڵێ ‌بۆ ‌خۆم‌‬ ‫وێنهی‌هی ‌بۆ ‌براكه‌م ‌كێشابێ ‌و ‌یان ‌بۆخۆی ‌كێشابێتی‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬

‫‪8‬‬
‫و‌ڕیش‌سپیه‌و‌به‌‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كی‌ئه‬ ‫ندهیه‌‬
‫به ‌‬‫كێش‌كرد‌و‌خۆمكرد‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌وێنه‬ ‫دهموچاوی‌خوا‬ ‫‌‬
‫كهی‌ڕێنمایم‌لێ‌وه‌رده‌گرت‪.‬‬ ‫انه ‌‬
‫گۆچ ‌‬
‫یهكی ‌ئاینی ‌ئه‌بێ ‌هه‌ر ‌زوو ‌فێری‌‬ ‫ماڵه ‌‬
‫وهك ‌هه‌ر ‌كه‌سێكی ‌ناو ‌بنه‌ ‌‬ ‫منیش ‌ ‌‬
‫ئێمهی‌‬
‫یه ‌ ‌‬ ‫ئهم ‌خوایه‌ ‌نابێ ‌دڵی ‌بێشێ؟ ‌سه‌یر ‌له‌وه‌ ‌‬ ‫تۆبهكاری ‌و ‌ترس ‌ببم ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫منداڵ ‌له‌ ‌جیاتی ‌دڵمان ‌ڕاگرن ‌و ‌ژیانمان ‌خۆش ‌كه‌ن ‌كه‌چی ‌به‌و ‌منداڵیه‌ی‌‬
‫ئهبێ ‌ئێمه‌ ‌دڵی ‌خوایه‌ك ‌ڕابگرین ‌و ‌دڵی ‌ن‌هشكێنین!! ‌هاوكێشەكان‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫خۆمانه ‌‬
‫‌‬
‫مهنەدا ‌نە ‌زانیاریمان ‌هەیە‪‌ ،‬نە ‌تێدەگەین‪‌ ،‬نە‌‬ ‫ته ‌‬‫ئێمه ‌لەو ‌ ‌‬
‫وانهیه‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫زۆر ‌پێچه‌ ‌‬
‫نهدیتراومان ‌بۆ‌‬ ‫ئهبێ ‌كه‌سێكی ‌ ‌‬ ‫دەزانین ‌چۆن ‌هاتوین ‌بۆ ‌سەر ‌ئەم ‌ژینە‪‌ ‌ ،‬‬
‫رمانی‌ئهو‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ژێرفه‬ ‫تۆبه ‌بكه‌ین‌و ‌له‌ ‌‬
‫ئێمهش ‌داوا‌بكرێ ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫دروست‌بكهن‌و‌له‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫دابین‪‌،‬بێ‌ئهوه‌ی‌هیچ‌گوناحێکمان‌كردبێ!‬ ‫‌‬
‫تایی‌من‌له‌خوشك‌و‌براكانم‌‌هەندێک‌‬ ‫‌‬ ‫ی‌سه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌بچم‌بۆ‌قوتابخانه‬ ‫پێش‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫وهی‌بزانم‌‬ ‫بێئه ‌‬
‫زبهر‌بوو‪‌ ‌ ،‬‬ ‫ئه ‌‬ ‫سورهتی‌(االخالص)م ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫لە‌سورتە‌کورتەکانی‌وەک‌‬
‫قوتابخانه ‌هەندێک‌لە‌سوڕەتە‌کورتەکانی‌‬ ‫‌‬ ‫؟‌كاتێك‌چومه ‌‬
‫‌‬ ‫ك‌وشه ‌مانای ‌ ‌‬
‫چیه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫یه‬
‫قوڕئانم ‌لەبەر ‌کرد ‌هەرچەندە ‌بە ‌تەواوی ‌لە ‌واتاکانی ‌تێ ‌نەدەگەیشتم‪‌ .‬پاش‌‬
‫تەمەنی‌ده‌ ‌ساڵیم ‌تێگەیشتنم‌باشتر‌بوو‌هەروەها ‌گوێگرتنم‌له‌ ‌وتاری‌ئاینی‌و‌‬
‫لهو ‌كاتانه‌دا‌‬‫كۆمهڵ ‌و ‌ڕۆژوگرتنم ‌له‌ ‌ئاستی ‌كه‌سێكی ‌گه‌وره‌ ‌بوو‪‌ ‌ .‬‬ ‫نۆێژی ‌به‌ ‌‬
‫ئهبووین ‌و ‌زیاتر ‌بیرم ‌له‌و‌‬ ‫وره ‌ ‌‬
‫گه ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫یهكه‌ ‌‬‫خودا ‌زیاتر ‌گه‌وره‌ ‌ببو ‌دیاره‌ ‌به‌ ‌‬
‫وانی‌هاوینان‌كه‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌كێ‌دروستی‌كردوو‌ه!‌ ‌‬
‫شه‬ ‫كردهوه‌ ‌ ‌‬
‫وان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌شه‬ ‫‌‬
‫ستێرانه‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ئەستێرەی‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سهیری ‌ئاسمانێكی ‌بێگه‌ردی ‌خاكی ‌میدیام ‌ئه‌كرد ‌كه‌ ‌پڕ ‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهڵ‌ڕوحی‌خودا‌‬ ‫هات‌و‌زیاتر‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫گیانم‌دائه‬ ‫به ‌‬
‫دڕه‌وشاوه‌‪‌ ،‬زۆر‌جار‌موچركێک‌ ‌‬
‫تهختی‌‬ ‫اتێك‌ ‌‬
‫من‌مایهی‌شانازی‌دایكم‌بوم‌ك ‌‬ ‫‌‬ ‫بوم‌و‌زیاتر‌ئهم‌په‌رست‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ئاوێته‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫ههشت‌و‌‬ ‫م‌زانی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫وكاتانه ‌‬
‫دا‌ئه‬‫‌‬ ‫ڕماڵی‌نوێژكردن‌ئهكه‌وت‪‌ ‌.‬‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫وانم‌به ‌‬
‫ر‌به‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ناوچه‬
‫شت‌به‌هۆی‌‬
‫‌‬ ‫بچم‌بۆ‌به ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫و‌من‌بۆكامیان‌ئهچم؟‌من‌خۆم‌دانا‌بوو‌‬
‫‌‬ ‫خ‌چیه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دۆزه‬
‫ی‌ههینیەکاندا‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خوتبه‬ ‫ئامادهبون‌و‌گوێگرتن‌لە‌‬ ‫‌‬ ‫كۆمهڵ‌و‌‬
‫ڕۆژوگرتن‌و‌نوێژی‌به ‌‬
‫‌‬
‫كاتێك ‌من ‌چوم ‌بۆ ‌قۆناغی ‌ناوه‌ندی ‌من ‌كه‌سێكی ‌زۆر ‌باوه‌ڕداری ‌ئیسالمی‌‬
‫به‌ڕۆژ‌خوای‌ئیسالمم‌ئەپەرست‪.‬‬ ‫بوم‪‌،‬ڕۆژ‌ ‌‬
‫كهسێكی‌‬ ‫تا ‌گه‌یشتمه‌ ‌قۆناغی ‌چواری ‌ئاماده‌یی ‌هیچ ‌كاتێك ‌توشم ‌به‌ ‌تووشی ‌ ‌‬
‫بێ‌بهڵكو‌هه‌ر‌ئه‌م‌بیست‌كه‌‌شوعی‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئیسالم‌نه‬ ‫ناموسلمان‌نه‌ببوو‌كه‌‌بڕوای‌به‌‌‬

‫‪9‬‬
‫یهك‌‬‫یداكرد‪‌،‬بۆ‌ماوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سێك‌په‬ ‫گه ‌‬
‫ڵ‌كه‬ ‫تیم‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دا‌هاوڕێیه‬ ‫لهو‌قۆناغ‌ه‬ ‫ههن‌و‌كافرن‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫ستیكرد‌به‌كفر‌كردن‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مینجار‌ده‬ ‫هاوڕێیهتیمان‌خۆش‌بوو‪‌،‬تا‌ڕۆژێكیان‌بۆ‌یه‌ ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫ك‌كهسێكی‌‬ ‫‌‬ ‫منیش‌هه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬ ‫مبهری ‌ئیسالم‪‌.‬‬ ‫پێغه ‌‬‫و‌به ‌ ‌‬
‫و‌جنێوی‌ناشیرن‌به ‌خودا ‌ ‌‬
‫‌‬
‫هاوڕێیهتی‌دابڕاین‪.‬‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫ەی‌ ‌‬
‫ئهو‌قۆناغ ‌‬ ‫یشته‌ ‌‬
‫تا‌گه ‌‬
‫گژی‌داچومهوە‌ ‌‬
‫‌‬ ‫موسلمان‌به‌‬
‫‌‬
‫ڵهی ‌ڕه‌نجده‌ران ‌بوو‪‌ ،‬قۆناغی ‌شه‌شی‌‬ ‫لهژێر ‌كاریگه‌ری ‌كۆمه‌ ‌‬ ‫هاوڕێیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو ‌‬‫‌‬
‫ئامادهیی ‌بە ‌نمرەیەکی ‌باش ‌تەواو ‌کرد ‌بوو‪‌ ،‬خۆی ‌بۆ ‌كۆلێژی ‌ئه‌ندازیاری‌‬ ‫‌‬
‫ئامادهكرد ‌بوو‪‌.‬له‌ ‌ڕاستیدا ‌ئەو‌هاوڕێیە‌زانیاریەکی‌ئەوتۆی‌پێ‌نەبوو‌جگە‌لە‌‬ ‫‌‬
‫کفر ‌کردن ‌نەبێ‪‌ .‬هەرچەندە ‌منیش ‌زانیاریم ‌هێندە ‌پێ ‌نەبوو ‌تەنها ‌قسەی‌‬
‫مامۆستاکانی ‌مزگەوت ‌نەبێ‪‌ .‬کفر ‌کردنی ‌ئەو ‌هاوڕێیە ‌سەغلەتی ‌کردم‪‌،‬‬
‫وەاڵمدانەوەی‌من‌بۆ‌ئەو‌تەنها‌ئەو‌ڕستە‌سادانە‌بوو‌کە‌کێ‌ئێمەی‌دروست‌‬
‫ندهم‌بە‌‬
‫وه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫کرد‪‌،‬ئێمە‌موسلمانین‪‌،‬نابێ‌کفر‌بکەین‌ئەگینا‌دەچین‌بۆ‌دۆزەخ‪‌ ‌ .‬‬
‫له ‌دڵی ‌تۆ‌‬ ‫یهوه‌"‌‪‌ ،‬منیش ‌پێم ‌وت" ‌خودا ‌مۆری ‌ ‌‬ ‫بیردێ ‌وتی" ‌تۆ ‌ناته‌وێ ‌بیربكه‌ ‌‬
‫ئێستا‌نازانم‌ماوه‌‬
‫‌‬ ‫ست‌چو‌كه‌‬
‫‌‬ ‫ویستم‌له ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سێكی‌خۆشه‬ ‫‌‬
‫ڕاستیدا‌من‌كه‬ ‫له‌‬
‫داوه"‌ ‌‬
‫وه ‌دابو ‌كه‌ ‌بم‌‬‫ههوڵی ‌ئه‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫دهست ‌چو ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫یان ‌نا ‌وابزانم ‌ئه‌ویش ‌كه‌سێكی ‌له‌ ‌‬
‫ندامهكانی‌خۆی‪‌.‬‬ ‫ئه ‌‬ ‫كێك‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كات‌به‌ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫ڕۆژه ‌زۆر ‌ترسام ‌و ‌زۆر ‌نیگه‌ران ‌بوم‪‌ .‬من ‌زۆرجار ‌به‌خۆمم ‌ئه‌وت ‌ئه‌و‌‬ ‫ئ‌هو ‌ ‌‬
‫جا‌خۆ‌من‌باشم‌جواب‌داوه"‪‌ ‌.‬بۆ‌‬
‫‌‬ ‫خۆمم‌ئهوت‌"‌‬
‫‌‬ ‫كفری‌كرد!‌بۆ‌من‌بترسم‪‌ ،‬به‌‬
‫وه‪‌.‬بۆ‌دایكم‌‬ ‫زرینگایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناو‌مێشكم‌ئه‬ ‫ههڤاڵ‌ه ‌ ‌‬
‫له‬ ‫كانی‌ئهو ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دوومانگێك‌كفره‬ ‫ماوهی‌‬
‫‌‬
‫وهی‌‬‫قاڵهیەم ‌کردووە‌‪‌ ،‬دایكیشم ‌پێش ‌ئه‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫ده ‌‬‫گهڵ ‌كه‌سێك ‌ئه‌و ‌ ‌‬ ‫كه ‌له‌ ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫گێرایه‌ ‌‬
‫وه ‌و‌‬
‫بیباته ‌‬
‫ڕهبی ‌خودا ‌ ‌‬ ‫كفرهكان ‌بگێرمه‌وه‌ ‌وتی" ‌نه‌یڵێی ‌كوڕ‌م ‌با ‌كوێر ‌نه‌بی‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫وا‌ئهزانم‌دایكم‌‬
‫یرم‌دێتهوه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڕاستیدا‌كه‌ئێستا‌بەب‬
‫‌‬ ‫وه‌بناڵێنێ"‪‌.‬له‌‌‬ ‫رمه ‌‬
‫ی‌گه ‌‬‫بهگوڵه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌بنالێنم‪.‬‬‫رمه ‌‬
‫گوڵهی‌گه‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫من‌كردووه‌كه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دوعای‌ ‌‬
‫له‬
‫وه‪‌،‬‬
‫کرده ‌‬
‫لهناو ‌مێشكم ‌ ‌‬ ‫كهمین ‌خانه‌ی ‌گفتوگۆی ‌ ‌‬ ‫یه ‌‬
‫قاڵیه ‌ ‌‬
‫مه ‌‬ ‫ئهتوانم ‌بڵێم ‌ئه‌م ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رزاند‌له‌من‪.‬‬
‫‌‬ ‫رستی‌نه ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫وی‌خواپه‬ ‫‌‬
‫ڕی‌پته‬ ‫ك‌له‌ ‌‬
‫باوه‬ ‫بهاڵم‌گه‌ردێ ‌‬ ‫‌‬
‫م‪‌،‬كه‌‬
‫‌‬ ‫خاڵه ‌‬
‫كه‬ ‫لهگه‌ڵ‌كوڕه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهکرد‌ ‌‬‫ی‌كه ‌من‌هاتووچۆی‌مزگه‌وتم‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫وكاتانه‬ ‫هه ‌‬
‫ر‌له‬ ‫‌‬
‫ئهتوانم ‌بلێم ‌نزیكه‌ی ‌چوارمانگێك ‌بوو‌‬ ‫شهش ‌ساڵێك ‌له‌ ‌من ‌گه‌وره‌تر ‌بوو‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫كێ‌ئێمهی‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬ڕۆژێكیان‌برادهرێك‌وتی‌"‬
‫‌‬ ‫كهمین‌گفتوگۆی‌هكی‌توندڕه‌ ‌‬
‫وانه‬ ‫ر‌یه ‌‬
‫سه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫دروست‌كردوه؟"‬
‫‌‬

‫‪10‬‬
 ‫كهم‌وتی‌"خودا"‬ ‫خاڵه ‌‬
‫كوڕه‌‌ ‌‬
‫ئازابم‌و‌بوێر‌بم‌كه‌‬
‫‌‬ ‫م‌پرسیار‌كه‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫كه‬ ‫خۆمهوه‌‌كه‌وتمه‌‌پرسیار!‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫پاشان‌من‌له‌‬
‫‌‬
‫نا‌دایك‌و‌باوكمان‌ئێمهیان‌دروست‌كردوه‌"‬
‫‌‬ ‫كهم‌بڵێم‌"‬ ‫خاڵه ‌‬
‫كوڕه‌ ‌‬ ‫به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهدی‌كێ‌ئه‌وانی‌دروست‌كردو‌ه؟"‬ ‫ئهویش‌وتی‌" ‌‬ ‫‌‬
‫وتم"‌باب‌و‌پیرانم"‬
‫وه ‌به‌‌‬
‫نه ‌‬‫كێكی‌تر‌تا‌دهگه‌ی ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وانیش‌یه‬ ‫دی‌كێ‌ئهوانی‌دروست‌كردووه‪‌ ‌ ،‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫وتی"‌ ‌‬
‫ئه‬
‫كهواته‌ ‌خودا ‌مرۆڤی‌‬ ‫ن‪‌ ‌ ،‬‬‫م‌و‌حهواش‌خودا ‌دروستی‌كردو ‌‬ ‫‌‬ ‫م‌و‌حهوا‪‌ ‌ ،‬‬
‫ئاده‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاده‬
‫‪‌،‬ئێمهی‌دروست‌كردوه‌‪".‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌خوایه‬ ‫دروست‌كردوه‪‌ ‌،‬‬
‫هه‬ ‫‌‬
‫یه‪‌ ،‬دایك ‌و ‌باوكمان ‌خوای ‌ئێمه‌ن ‌و‌‬ ‫چهند ‌خوایه‌ك ‌هه‌ ‌‬ ‫منیش ‌وتم" ‌كه‌واته‌ ‌ ‌‬
‫بهلكو ‌به‌‌‬ ‫یهك ‌خودا ‌نیه‌ ‌ ‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫ئهوانیش ‌له‌ ‌دوو ‌خوای ‌تر ‌دروست ‌بوون‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫یه!!‌‬
‫هه ‌‬
‫وا‌فڕه‌خودا‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌وابێ‌ئه‬ ‫گوتم‌ئهگه‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫بیرم‌كرده ‌‬
‫‌‬ ‫یه"‪‌.‬‬
‫هه ‌‬‫ملیۆن‌هها‌خودا‌ ‌‬
‫كفره‌و‌كفرت‌كرد‪".‬‬ ‫كهم‌وتی"‌ ‌‬ ‫خاڵه ‌‬
‫كوڕه‌‌ ‌‬
‫یهكی ‌زۆر ‌كورت‌‬ ‫وه ‌له‌ ‌نوێژ ‌كردن ‌و ‌بۆ ‌ماوه‌ ‌‬ ‫خاوبومه ‌‬
‫‌‬ ‫ههر ‌ئه‌م ‌ڕۆژه‌ ‌‬ ‫بهڵێ ‌ ‌‬‫‌‬
‫وازم‌له‌نوێژكردن‌هێنا‪‌.‬‬ ‫‌‬
‫نه‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫كتێبی‌ئاینی‌بخوێنمه ‌‬
‫‌‬ ‫دا‌نه ‌‬
‫ی‌كه ‌وازم‌له‌ ‌نوێژکردن‌هێنا‌بڕیارم ‌‬ ‫‌‬ ‫لهو‌ڕۆژه‌‬ ‫‌‬
‫قسهی ‌كه‌س ‌بگرم ‌ئه‌بێ ‌من ‌خۆم ‌به‌دوای ‌ڕاستیه‌كاندا ‌بگه‌رێم‪‌ .‬تا‌‬ ‫گوێ ‌له‌ ‌ ‌‬
‫ما‌و‌ڕۆژانه ‌زیاتر‌له‌ ‌ده‌ ‌كاتژمێر‌‬
‫‌‬ ‫گهیشتمه‌ ‌زانكۆ‌من‌بڕوام‌به‌ ‌بونی‌خودا ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫‌‬
‫دایهوه‌‪.‬‬
‫لێكم‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫گهڵ‌لۆجیكی‌مێشكم‌‬ ‫له ‌‬‫ردون‌ئهكرده‌وه‪‌ ‌،‬‬
‫‌‬ ‫بیرم‌له‌‌بونی‌خودا‌ ‌‬
‫و‌گه‬
‫كێك‌لهو‌‬
‫‌‬ ‫هۆی‌چهند‌هۆكارێك‪‌ ‌،‬‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫به‌‬‫له‌قۆناغی‌زانكۆدا‌بیرم‌زیاتر‌فراوان‌بوو‌ ‌‬ ‫‌‬
‫روهها‌‬‫هۆكارانه ‌له‌ ‌كێشمەکێشمی ‌خوێندنی ‌شه‌شی ‌ئاماده‌یی ‌ڕزگارم ‌ببو ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ببۆوه‪‌ .‬هۆكاری ‌دووه‌م‪‌ ،‬بابه‌تی‌‬ ‫‌‬ ‫كهم ‌یه‌كالی ‌‬ ‫خوێندنه ‌‬
‫‌‬ ‫یشتبومه ‌قۆناغێك ‌كه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫گه‬
‫وه‪‌.‬‬
‫كرده ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫گهردون‌و‌خودا ‌ ‌‬ ‫وه ‌و‌زیاتر‌بیرم‌له‌ ‌ ‌‬ ‫زانستی‌زیاتر‌مێشكی‌كردمه ‌‬
‫‌‬
‫گهردونی ‌دروست‌‬ ‫كه ‌بلێم ‌هێزێك ‌هه‌یه‌ ‌ ‌‬ ‫نجامه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو ‌ئه‌‬
‫یشتمه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫لهو ‌قۆناغ‌هدا ‌گه‌‬ ‫‌‬
‫ره‌‬
‫باره ‌و ‌هێزی ‌ئه‌م ‌دروستكه‌ ‌‬ ‫ندهی ‌قه‌ ‌‬ ‫زه ‌‬‫كه ‌مێشكی ‌ئێمه‌ ‌ناتوانێ ‌مه‌ ‌‬ ‫كردوه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫بكات‪‌.‬‬
‫یوهندی‌‬ ‫دهستی ‌پێكرد‪‌ ،‬ئایا ‌ئه‌م ‌هێزه‌ ‌هیچ ‌په‌ ‌‬ ‫وهی ‌دووه‌مم ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌بیركردنه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫پێی‌ئهلێن‌‬
‫‌‬ ‫لهگه‌ڵ‌مرۆڤ‌نەبێ‌‬ ‫یوهندی‌ ‌‬ ‫م‌هێزه ‌په‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گهر ‌ئه‌‬
‫؟‌ئه ‌‬
‫یه ‌‬ ‫گهڵ‌مرۆڤدا ‌هه‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫گهر ‌خواش ‌ئه‌م‌‬ ‫ئه ‌‬
‫یوهندیش ‌هه‌بێ ‌پێی ‌ئه‌لێن ‌خودا! ‌ ‌‬ ‫گهر ‌په‌ ‌‬ ‫سروشت ‌ئه‌ ‌‬

‫‪11‬‬
‫ندیهكی‌ڕوحیه‌‪‌.‬‬ ‫یوه ‌‬ ‫یه ‌یان‌په‌ ‌‬ ‫بكات‌ئایا‌له ‌ڕێگای‌فریشته‌وه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ندیه ‌دروست‌‬ ‫یوه ‌‬‫په ‌‬ ‫‌‬
‫دیسان‌له ‌ڕێگای‌هیچ‌كتێبێك‌و‌هیچ‌‬ ‫‌‬ ‫كه ‌بڕیاریش‌بوو ‌‬ ‫میه ‌ ‌‬
‫دووه ‌‬‫نگاوه ‌ ‌‬ ‫م‌هه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫فهی‌‬ ‫لسه ‌‬
‫ومه ‌ژێر ‌فه‌ ‌‬ ‫تاوهكو ‌نه‌كه‌ ‌‬ ‫ڕه ‌ ‌‬ ‫ئهو ‌باوه‌ ‌‬ ‫مه ‌ ‌‬
‫كهسێك ‌نه‌بێ‪‌ ،‬ئه‌بێ ‌خۆم ‌بگه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫چهند ‌ساڵێکی‌‬ ‫بۆماوهی ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وهیه‌كی ‌قوڵدا ‌كه‌ ‌‬ ‫ئهنجامی ‌بیركردنه‌ ‌‬ ‫هیچ ‌كه‌سێك‪‌ .‬له‌ ‌ ‌‬
‫وهک‌‬ ‫گهڵ‌ئێمه‌‌نییه‌ ‌‬ ‫یوهندیه‌كی‌له‌ ‌‬ ‫هیچ‌په ‌‬
‫‌‬ ‫كه‌خودا‌‬ ‫و‌ڕوناكایه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یشتمه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫خای‌اند‌ ‌‬
‫گه‬
‫نگانه‌‬
‫ئێمه ‌له‌ ‌كاتی ‌ته‌ ‌‬ ‫ستێكه ‌ ‌‬‫‌‬ ‫بهلكو ‌خودا ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫ئهکرێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئهو ‌شێوازه‌ی ‌که‌ ‌باس ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهین‪‌ ،‬مرۆڤ ‌زۆر ‌ترسنۆك ‌و‌‬ ‫بهین ‌و ‌دڵی ‌خۆمانی ‌پێ ‌خۆش‌ئه‌ ‌‬ ‫هانای ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬
‫پهنا‌بۆ‌‬‫ههر‌بۆیه‌ ‌ ‌‬‫ر‌ئهم‌زەوییە ‌ ‌‬ ‫كانی‌تری‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫ههروه‌كو‌ئاژه‌ ‌‬
‫له‬ ‫زۆر‌بێ‌ئارام‌ه ‌ ‌‬
‫که‌‬
‫ئهو‌ڕوناکیه‌‌ ‌‬ ‫یشتمه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بات‌كه‌بیپارێزێ‌و‌ئاسوده‌ی‌بكات‪‌.‬من‌ ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هێزیكی‌تر‌ئه‬
‫وه ‌و ‌بڵێم ‌ئێمه‌ی ‌مرۆڤ ‌به‌شێکین ‌له‌ ‌سروشت ‌و‌‬ ‫بدۆزمه ‌‬
‫‌‬ ‫خۆم ‌له‌ ‌خودادا ‌‬
‫بهندین‪‌ .‬بۆ ‌هه‌ر ‌مرۆڤێکیش‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫که ‌‬
‫یه ‌‬
‫ههر ‌هه‌مومان ‌به‌ ‌‬ ‫سروشتیش ‌هه‌ر ‌خوایه‌ ‌ ‌‬
‫پیرۆزه‌و‌ئەیپەرستێ‪.‬‬ ‫‌‬ ‫شێک‌لهو‌سروشته‌‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫ناگرم‌كه ‌بڕوای‌به‌ ‌هێزێك‌‬
‫‌‬ ‫هیچ‌كهسێكی‌خواپه‌رست ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫خنه ‌ ‌‬
‫ڕاستیدا‌من‌ڕه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫چونكه ‌خۆی ‌پێ ‌ئه‌سپێرێ ‌و ‌خۆی ‌پێ ‌ئاسوده‌ ‌و ‌ئارام‌‬ ‫‌‬ ‫كه ‌بونی ‌نییه‌‪‌ ،‬‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫هه ‌‬
‫‌‬
‫بتێك‌یان‌مانگایهك‌یان‌خۆرێك‌یان‌مانگێك‌‬ ‫‌‬ ‫رسته‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌خواپه‬ ‫گه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫ئه ‌‬‫ئهكات‪‌،‬جا‌ ‌‬ ‫‌‬
‫روهك‌‬‫هه ‌‬‫سانه‪‌ ‌ ،‬‬
‫كه ‌‬ ‫یهك ‌بپه‌رستێ‪‌ .‬ئاین ‌پێویسته‌ ‌بۆ ‌ئه‌م ‌جۆره‌ ‌ ‌‬ ‫ستێره ‌‬
‫‌‬ ‫یان ‌ئه‌‬
‫ئهم‌‬‫كه ‌هانای ‌بۆ ‌ئه‌بات‪‌ ‌ ،‬‬ ‫چۆن ‌منداڵ ‌پێویستی ‌به‌ ‌دایك ‌و ‌باوكه‌ ‌ ‌‬
‫یه‌هه‌یه‌‪.‬‬ ‫رستانهش‌پێویستیان‌به‌و‌خوا ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫خواپه‬
‫چونكه ‌من ‌زیاتر ‌له‌‌‬
‫‌‬ ‫رستانه ‌ناگرم‪‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫لهو ‌خواپه‌‬ ‫خنه ‌ ‌‬
‫خۆم ‌به‌راورد ‌ناكه‌م ‌و ‌ڕه‌ ‌‬
‫ئهم ‌بڕوایه‌‪‌ ،‬ئه‌وان ‌بواری‌‬ ‫ته ‌ ‌‬‫یشتومه ‌‬
‫‌‬ ‫ەدام ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬
‫گه‬ ‫بیركردنهو ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫بیست ‌ساڵێكه‌ ‌ ‌‬
‫ئهم ‌باوه‌ڕه‌ ‌یان ‌خۆیان ‌نایانه‌وێ‌‬ ‫یشتونهته‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫گه‬ ‫وهیان ‌نیه‌ ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهم ‌بیركردنه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڕهی‌كه‌ ‌من‌‬ ‫ئهم‌باوه‌ ‌‬ ‫یشتوونهته‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫گه‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫سانه ‌‬
‫وكه ‌‬ ‫خنهم‌له‌ ‌‬ ‫اڵم‌ڕه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌.‬به‌‬
‫نه ‌‬‫بیربکه ‌‬
‫‌‬
‫وهندیەکی‌کاتی‪.‬‬ ‫دهن‌بۆ‌به‌رژه‌ ‌‬ ‫ال‌ئه ‌‬
‫اڵم‌خۆیان‌له‌ڕاستیەکان‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫مه‌ ‌‬
‫به‬ ‫هه ‌‬
‫‌‬
‫له ‌سروشتێكی ‌فیزیا ‌و ‌كیمیا ‌و‌‬ ‫بریتیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وهی ‌كه‌ ‌بڕوام ‌هێنا ‌كه‌ ‌خودا ‌‬ ‫پاش ‌ئه‌ ‌‬
‫بیركاری ‌لەگەڵ ‌ئەو ‌هەموو ‌زانستانەی ‌کە ‌دڕکمان ‌پێ ‌کردووە ‌و ‌پێ‌‬
‫ئیسالم‌بۆته‌ئاینی‌‬
‫‌‬ ‫چونكه ‌‬
‫‌‬ ‫بخوێنمهوه‌‬
‫‌‬ ‫سهر‌ئاینی‌ئیسالم‌‬ ‫له ‌‬ ‫ڕیارمدا‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نەکردووە‪‌،‬ب‬
‫‌‬
‫له ‌نێوان‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫بوایه ‌بزانم ‌چ ‌جیاوازیه‌كی ‌هه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫وهكه‌ی ‌من‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫سهرەكی ‌نه‌ته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ینهكانی‌تر‪ ‌.‬بیرکردنەوە‌و‌لێکۆلینەوەم‌لەسەر‌ئیسالم‌گەیشتمە‌ئەو‌قۆناغە‌‬ ‫ئای ‌‬

‫‪12‬‬
‫و ‌ئەو ‌بڕیارە ‌کە ‌ئەو ‌کتێبە ‌بخەمە ‌بەر ‌دەستی ‌خۆێنەر‪‌ .‬پەیامی ‌من ‌تەنها‌‬
‫دەرخستنی ‌ڕاستییەکانە‪‌ .‬لە ‌هەر ‌شوێنێک ‌لەم ‌کتێبەدا ‌هەڵە ‌هەبێ ‌ئەوا ‌لە‌‬
‫تێنەگەیشتنم‌بووە ‌نەک ‌بە‌ئەنقەست‌نوسی‌بم‌و‌چەواشەکاریم‌تێیدا‌کردبێ‪‌.‬‬
‫ئەم ‌کتێبە ‌نە ‌بە ‌ڕق ‌و ‌قین ‪‌ ،‬نە ‌بۆ ‌ناوبانگی‪‌ ،‬نە ‌بۆ ‌پەیداکردنی ‌سەروەت ‌و‌‬
‫سامان‪‌،‬نوسراوە‪‌.‬‬

‫نوسهر‌‬
‫‌‬
‫سویسرا‌‬
‫‪‌٩٣٣٢/٢٩/٩٢‬‬
‫تێبینی‪‌:‬لە‌ساڵی‌‪٩٣٢٢‬دا‪‌،‬ئەم‌نوسینە‌بەسەرداچوونەوەی‌لەسەر‌کراوە‪‌‌.‬‬

‫‪13‬‬
 ‫‪‌.٢‬سەرەتایەک‌لە‌باسکردنی‌ئیسالم‬
‫سته‌به‌‌كورتی‌باسی‌‬ ‫بۆ‌زیاتر‌ئاشنا‌بوون ‌به‌‌ئاین‌و‌مێژوی‌ئیسالم‌زۆر‌پێوی ‌‬
‫كوێوه ‌هاتوون‪‌،‬‬‫‌‬ ‫له ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫ته ‌‬
‫ئهم ‌نه‌ ‌‬
‫رهب ‌بكه‌ین ‌و ‌بزانین ‌ ‌‬ ‫ڵهكی ‌عه‌ ‌‬ ‫چه ‌‬
‫ڕه ‌‬ ‫ژیان ‌و ‌ ‌‬
‫سهر‌پێش‌ئیسالم‌و‌پاش‌ئیسالم‪‌.‬‬ ‫ها‌سروشت‌و‌ژیانیان‌چۆن‌بردۆته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬
‫وهی‌‬‫ره ‌‬
‫رهكی ‌و ‌بنچینه‌ ‌و ‌باڵوكه‌ ‌‬ ‫خاوهنی ‌سه‌ ‌‬‫رهب ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫تهوه‌ی ‌عه‌ ‌‬ ‫نه ‌‬‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫که‌‬
‫ئهتوانین ‌زیاتر ‌ئاینه‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫به ‌زانینمان ‌له‌ ‌مێژوی ‌ئه‌م ‌نه‌ته‌ ‌‬ ‫ئیسالم ‌دائه‌نرێت‪‌ ‌ .‬‬
‫ی‌تێبگهین‪.‬‬
‫‌‬ ‫ره ‌‬
‫که‬ ‫یامبه ‌‬
‫تی‌په ‌‬
‫‌‬ ‫که ‌‬
‫سایه‬ ‫و‌له‌ ‌‬
‫وه‌ ‌‬ ‫ینه ‌‬‫شیبکه ‌‬
‫‌‬
‫یامبهری ‌ئیسالم‌‬ ‫ههمو ‌ڕووداوێك ‌لە ‌ژێر ‌کاریگەری ‌ژینگە ‌دایە‌‪‌ ،‬پ‌ه ‌‬ ‫بێگومان ‌ ‌‬
‫به ‌و ‌له ‌ژینگەی‌‬ ‫كهسێكی ‌عه‌ره‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫مهدی ‌کوڕی ‌عبدالله' ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ناوی ‌'‬
‫یشتۆته ‌باكوری‌‬
‫‌‬ ‫ندوه ‌تا ‌گه‌‬
‫یسه ‌‬ ‫پهره‌ ‌‬ ‫كهی ‌سەریهەڵداوە ‌و ‌ ‌‬ ‫ئاینه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫بستانه ‌‬
‫‌‬ ‫عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬
‫یهكی‌دیاریکراو‪‌‌.‬‬ ‫مریكاش‌به‌رێژه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ت‌ئهورپا‌ ‌‬
‫و‌ئه‬ ‫نانه ‌‬‫ا‌و‌ئاسیا‌و‌ته ‌‬
‫‌‬ ‫ئهفریق‬
‫‌‬
‫‌‬
‫رههڵدانی‌ئاینی‌ئیسالم‌‬ ‫پێش‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌٢‌.٢‬‬
‫بی‌ئهو‌‬
‫‌‬ ‫ڵبدات‪‌،‬عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫بستان‌سه‌رهه‌‬
‫‌‬ ‫ی‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ناوچه‬ ‫ی‌ئاینی‌ئیسالم‌له ‌‬
‫‌‬ ‫پێش‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫یهک ‌بتێکی ‌خۆی‌‬ ‫سهر ‌هیچ ‌ئاینێکی ‌تاکخوایی ‌نه‌بون ‌به‌لکو ‌هه‌ر ‌تیره‌ ‌‬ ‫کات ‌له‌ ‌‬
‫جولهی‌‬
‫ری‌ژیانی‌بیابان‌ئاشنای‌کردبون‌تا‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کاریگه‬ ‫ههبو‌تا‌خۆی‌پێبسپێرێ‪‌.‬‬ ‫‌‬
‫ی‌بهدوای‌‬
‫وه ‌‬ ‫بی‌بۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫وهی‌دورگه‌‬ ‫دهره‌ ‌‬
‫له ‌نێوان ‌بیابان‌و‌ ‌‬ ‫میشهدابن‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫بژێوی ‌خۆیان ‌بکه‌‌ون‪‌ ،‬ئینجا ‌چ ‌به‌ ‌بازرگانی ‌بووبێت ‌یان ‌به‌ ‌ڕێگری ‌له‌‌‬
‫کاروانهکانی ‌بازرگانی ‌بووبێت‪‌ .‬ئەو ‌جولە ‌هەمیشەییە ‌ئاشنای ‌کردن ‌بە‌‬ ‫‌‬
‫ئاینەکان‌و‌شارستانییەکانی‌تر‪‌،‬هەر‌بۆیە‌دەتوانین‌بڵێین‌ئەمە‌بەردی‌بناغەی‌‬
‫ئەو‌ئاینەی‌دروست‌کرد‪‌‌.‬‬
‫‌‬
‫رهب‬‫كی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫چه ‌‬
‫ڵه‬ ‫ره ‌‬ ‫‪‌ ‌٢‌.٢‌.٢‬‬
‫وهی ‌'سامی‌كوری‌‬ ‫له ‌نه‌ ‌‬
‫وه ‌واته‌ ‌ ‌‬
‫کانه ‌‬
‫یه ‌‬ ‫لهکی‌سامی ‌‬ ‫چه ‌‬
‫ره ‌‬
‫که ‌له‌ ‌ ‌‬
‫یه ‌‬
‫تهو‌ه ‌‬‫ب‌نه ‌‬
‫ره ‌‬ ‫عه ‌‬
‫‌‬
‫بهپێی‌‬‫باڵوبونهته‌وه‌‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫رهبیدا ‌‬‫به ‌ناوچه‌ی ‌دوورگه‌ی ‌عه‌ ‌‬ ‫هاتووه ‌و‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نوح' ‌‬
‫‪1‬‬
‫له‌كتێبی‌‬ ‫له ‌كتێبی‌(المعاریف‌البن‌قتیب‌ة) ‌و‌'ابن‌هشام'‌ ‌‬ ‫رچاوهی‌'ابن‌قتیب‌ة'‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬

‫‪‌ ١‬المعارف‌البن‌قتیبة‌–‌البن‌قتیبة‌ل‌‪٢٣-٢٢‬‬

‫‪14‬‬
‫یة ‌النبوی‌ة)‪‌ 2‬نوح ‌سێ ‌كوری ‌ئه‌بێ ‌به‌ناوی ‌(حام‪‌ ،‬سام‪‌ ،‬یافث)‪‌ .‬سامیش‌‬ ‫(السیر ‌‬
‫دوو‌كوری‌ئهبێ‌(‌ارم‪‌،‬ارفخشذ)‪.‬‬
‫‌‬
‫عهره‌بی ‌قسه‌ی‌‬
‫به ‌ ‌‬
‫کهم ‌که‌س ‌بووه‌ ‌ ‌‬
‫یه ‌‬
‫به ‌پێی ‌سه‌رچاوه‌ی ‌'ابن ‌قتیبة‌'‪'‌ ،‬یعرب' ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهبێ‪‌ ،‬كوری(قحطان ‌كورى ‌عابر ‌كورى‌‬ ‫مهن ‌جێنشین ‌ ‌‬ ‫یه ‌‬
‫ناوچهی ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫کردووه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫شالخ‌كورى‌أرفخشذ‌كورى‌سام‌كورى‌نوح)ه‪.‬‬

‫ئهبن ‌كه‌‌‬
‫نهوه‌ی ‌'جرهم' ‌ ‌‬ ‫ئهبن ‌له‌ ‌ ‌‬‫مهککه ‌جێنشین ‌ ‌‬ ‫ناوچهی ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بانهی ‌له‌‬
‫ره ‌‬ ‫ئهو ‌عه‌ ‌‬‫‌‬
‫مهن ‌ئه‌بێ ‌و ‌پاشان ‌كۆچ‌‬ ‫ناوچهی ‌یه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سهرتا ‌ ‌‬
‫له ‌‬
‫كوره ‌مامی ‌'یعرب'‪‌ ‌ .‬‬ ‫بێته ‌ ‌‬‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫مهککه‪‌ ،‬كه‌ ‌كوری(یقطن ‌كورى ‌عابر ‌كورى ‌شالخ ‌كورى ‌أرفخشذ‌‬ ‫دهکات ‌بۆ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كورى‌سام‌كورى‌نوح)ه‪.‬‬
‫گاتهوه‌‌‬
‫ك‌ئه ‌‬
‫له ‌‬ ‫چه ‌‬
‫ره ‌‬
‫كات‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌ئیبراهیم‌ئه‬ ‫دا‌باسی‌نهوه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رچاوه‬ ‫‌‬
‫مان‌سه‬ ‫ر‌له ‌‬
‫هه‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫سامی ‌كوری ‌نوح ‌كه‌ ‌كوری ‌( ‌تارخ(ازر) ‌كورى ‌ناحور ‌كورى ‌أسرغ(ساروغ)‌‬
‫كورى‌أرغوا(راعوا)‌كورى‌فالغ‌كورى‌عابر(عبیر)‌كورى‌شالخ‌كورى‌أرفخشذ‌‬
‫‪3‬‬
‫كورى‌سام‌كورى‌نوح)ه‬
‫ردهكه‌وێ‌'عابر' ‌كورێكی‌تری‌‬ ‫دا‌وا‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫لهكی‌(جرهم‌و‌یعرب‪‌،‬ئیبراهیم)‬ ‫چه ‌‬
‫ڕه ‌‬
‫له ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ورهی‌ئیبراهیم‪.‬‬ ‫گه ‌‬‫بابه‌‌ ‌‬
‫بێته‌ ‌‬
‫ئه ‌‬‫كه‌ ‌‬
‫بووه‌ناوی‌'فالغ'‌بووه‌‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫وهی‌(اسماعیل‌و‌‬ ‫نه ‌‬
‫ر‌ههموویان‌ل‌ه ‌ ‌‬ ‫ب‌هه ‌‬‫‌‬ ‫ی‌ابن‌هشام‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫رچاوه‬ ‫‌‬
‫پێی‌سه‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫ئهلێن‌قحطان‌كوری‌'اسماعیل'‌ه‪'‌‌.‬اسماعیل'یش‌‬ ‫مهن‌بوون‪‌ ‌،‬‬ ‫ی‌یه ‌‬
‫قحطان)ن‪‌،‬خەڵک ‌‬
‫ب‌دائهنرێت!‬
‫‌‬ ‫باوكی‌عه ‌‬
‫ره‬‫‌‬ ‫به‌‬
‫‌‬
‫چهڵ‌هكی‌‬
‫بیهكان ‌تێبینی ‌ئه‌كه‌ین ‌زیاتر ‌باسی ‌ڕه‌ ‌‬ ‫ره ‌‬
‫سهرچاوه‌ ‌عه‌ ‌‬ ‫وهی ‌زۆر ‌له ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫بۆ‌نهوه‌ی‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫رێته ‌‬
‫گه ‌‬‫ریش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫بیه ‌ ‌‬‫ره ‌‬‫عه ‌‬
‫یهكی‌ ‌‬‫ڵه ‌‬
‫چه ‌‬‫ڕه ‌‬
‫كرێ‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫عدنان‌ئه‬
‫یه‌‬
‫رهبی ‌بیرو ‌بۆچوونی ‌جیاوازیان ‌هه‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌زۆر ‌له‌ ‌مێژوناسانی ‌عه‌ ‌‬ ‫'عدنان' ‌ ‌‬
‫سهر‌بابو‌باپیرانی‪.‬‬ ‫له ‌‬‫‌‬

‫‪‌2‬السیرة‌النبویة‌البن‌هشام‌ل‌‪‌٩٢-٢٢‬‬
‫أسرغ‌و‌أرغو‌و‌عابر‌به‌‬
‫‌‬ ‫مان‌شێوه‌بۆ‌‌‬
‫‌‬ ‫به‌ ‌‬
‫هه‬ ‫ازر‌ناوی‌هاتووه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫تارخ‌به‌‬
‫‌‬ ‫رچاوه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌دوو‌سه‬ ‫‪‌ ‌3‬‬
‫له‬
‫ناوی‌جیا‌ناویان‌هاتوه‪‌‌.‬‬
‫‌‬

‫‪15‬‬
‫ئهلێن" ‌عدنان ‌(كورى ‌أدد ‌كورى ‌یحثوم ‌كورى ‌مقوم ‌كورى‌‬ ‫ههندێكیان ‌تریان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ناحور ‌كورى ‌تارخ ‌كورى ‌یعرب ‌كورى ‌یشجب ‌كورى ‌نابت ‌كورى ‌اسماعیل‌‬
‫كورى‌ابراهیم)"ه‪.‬‬
‫ندێكی‌تریان‌ئهلێن"‌عدنان‌(كورى‌أدد‌كورى‌انخب‌كورى‌أیوب‌كورى‌قیدار‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫كورى‌اسماعیل‌كورى‌ابراهیم)ه"‪.‬‬
‫ههندێكیان ‌ئه‌لێن" ‌عدنان ‌(كورى ‌مبدع ‌كورى ‌مبیع ‌كورى ‌أدد ‌كورى ‌كعب‌‬ ‫‌‬
‫كورى‌یشجب‌كورى‌یعرب‌كورى‌الهمیسغ‌كورى‌قیدار‌كورى‌اسماعیل‌كورى‌‬
‫ابراهیم)ه"‪.‬‬
‫عدنان‌دوو‌كوری‌ئهبێ‌به‌‌ناوی‌(‌معد‌و‌عك)‬
‫‌‬
‫به ‌ناوی ‌( ‌قضاع‌ة‪‌ ،‬ایاد‪‌،‬‬ ‫'معد'یش ‌هه‌شت ‌كوری ‌ئه‌بێ ‌كه‌ ‌چواریان ‌زانراوه‌ ‌ ‌‬
‫قنص‌و‌نزار)‬
‫جێ‌دهبێ‪.‬‬
‫‌‬ ‫مهن'‌و‌'حمیر'‌نی ‌‬
‫شته‬ ‫یه ‌‬‫ناوچهی‌' ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫'قضاعة‌'‌‌ ‌‬
‫وێتهوه‌‪.‬‬
‫که ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وهیه‌ ‌‬
‫و‌نه ‌‬
‫له ‌‬ ‫كی‌نهوی‌(ال‌منذر)‪‌،‬پاشای‌'حیرة‌'‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ته‌سه‌رۆ‬ ‫ئهبێ ‌‬‫'قنص'‌ ‌‬
‫وێتهوه‌‪.‬‬
‫ئهکه‌ ‌‬‫وهی(ثقیف)‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫نه ‌‬
‫له‌'ایاد'‌ ‌‬‫‌‬
‫بێ‌بهناوی‌(مضر‪‌،‬ربیع‌ة‪‌،‬أنمار)‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سێ‌كوری‌ده‬ ‫'نزار'‌‬
‫ههر ‌هه‌مویان‌‬ ‫بیانهی ‌زیاتر ‌ناسراون ‌و ‌ناویان ‌تۆمار ‌كراوه‌ ‌ ‌‬ ‫ره ‌‬ ‫ئهو ‌هۆزه‌ ‌عه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫پهیامب‌هری ‌ئیسالم ‌به‌ ‌‪‌ ٢٢‬پشت‌‬ ‫ورهی ‌'نزار'‪‌ ،‬چونكه‌ ‌ ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫رێنهوه‌ ‌بۆ ‌بابه‌ ‌ ‌‬‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫سهندنی‌ئیسالم‌‬ ‫شه‌ ‌‬‫وهی‌ئیسالم‌و‌گه‌ ‌‬ ‫هۆی‌مانه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌و‌زیاتر‌به‌‬
‫‌‬ ‫دهگه‌رێته‌وه‌‌ ‌‬
‫بۆ‌ئه‬ ‫‌‬
‫ر‌وردهکاری‌‬
‫‌‬ ‫مێژوی‌پێش‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫خته ‌ ‌‬
‫رچی‌زۆر‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫تهوه‌‪‌ ‌ .‬‬
‫ناویان‌ماوه ‌‬
‫‌‬
‫ر‌کۆچ‌ئهکات‌‬
‫‌‬ ‫کاتێك‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬ ‫رچاوهی‌'طبري' ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پێی‌سه‬ ‫بێ‌چونکه ‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫واومان‌هه‬ ‫‌‬
‫ته‬
‫کهسێک ‌مێژوی‌‬ ‫ریدهکات ‌به‌روار ‌دانانه ‌واته‌ ‌ ‌‬‫کهم ‌فه‌رمان ‌که‌ ‌ده‌ ‌‬ ‫مهدینه‌' ‌یه‌ ‌‬‫بۆ ‌' ‌‬
‫کهمین ‌که‌س ‌له‌ ‌ئیسالمدا‌‬ ‫ههندێك ‌ئه‌ڵێن ‌یه‌ ‌‬ ‫نوسیبۆوه‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫پێش ‌ئیسالمی ‌ ‌‬
‫‪4‬‬
‫ههرچۆنێک ‌بێت‌‬ ‫خهتاب'‌ه‪‌ ‌ .‬‬ ‫رنامهکان ‌'عمری ‌کوڕی ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫بهرواری ‌دانابێت ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رچاوه‌‬
‫‌‬ ‫ستین‌بهسه‌‬
‫‌‬ ‫کهین‌پشت‌ئه‌ ‌‬
‫به‬ ‫نوسین‌و‌شیکاری‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ری‌ئه‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫ی‌ئێمه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو‌ه‬
‫‌‬
‫ڕپێکراوهکانی‌ئیسالم‌و‌من‌تێیدا‌لێپرسراو‌نیم!‌‬ ‫‌‬ ‫با ‌‬
‫وه‬
‫‌‬

‫‪‌4‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‌‪‌.٦‌-‬‬

‫‪16‬‬
 ‫رهب‌پێش‌ئیسالم‬ ‫تی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫خه ‌‬
‫سله‬ ‫‪‌ ‌٩‌.٢‌.٢‬‬
‫یهكی ‌زۆر ‌توندڕه‌و ‌و ‌بێ ‌به‌زه‌یی ‌ناسراو‌‬ ‫تهوه‌ ‌‬ ‫نه ‌‬
‫رهب ‌به‌ ‌ ‌‬
‫له ‌پێش ‌ئیسالم‪‌ ،‬عه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫پیاوهكانیان‌‬
‫جۆرێک ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫ههندێكیان ‌پیشه‌یان ‌رێگری ‌كاروانه‌كان ‌بوه ‌ ‌‬ ‫بوه‪‌ ‌ .‬‬‫‌‬
‫كانیان‌كردوه‌‬
‫‌‬ ‫ماڵیهكانیان‌بردوه‌ ‌بۆ‌خۆیان‪‌ ‌.‬‬
‫ژنه‬ ‫وته ‌ ‌‬ ‫ستكه ‌‬
‫و‌ژنان‌و‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫كوشتوه ‌‬
‫‌‬
‫م‌ناوه ‌له‌ ‌(رق)‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫فرۆشتویانن‪‌،‬ئه‬ ‫کۆیله'‌سوق‌الرقیق' ‌‬ ‫و‌له ‌بازاری‌ ‌‬ ‫به ‌کەنیزەک ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بازاره ‌جوڵەیەکی‌زۆری‌تێدا‌بووە‪‌،‬کۆیلەی‌حەبەشی‌و‌‬ ‫‌‬ ‫ئهو ‌‬
‫كۆیله‪‌ ‌.‬‬
‫واته ‌ ‌‬ ‫هاتوه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫عەرەبی‌و‌ڕۆمیەکانی‌تێدا‌فرۆشراوە‪‌‌‌.‬‬
‫ت‌كچهكانی‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫نانه‬ ‫ر‌بووە‌ ‌‬
‫ده ‌‬ ‫ڕاده‌به‌ ‌‬
‫ان‌هێنده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫زهیی‬
‫كی‌عهره‌بی‪‌،‬بێ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ند‌هۆزێ‬ ‫چه ‌‬
‫‌‬
‫دهكرد‪‌،‬الی‌ئەوان‌ئەستەم‌بووە‌کچێک‌بژێوی‌خۆی‌دابین‌‬ ‫خۆیان‌زیندهبەچاڵ‌ ‌‬
‫‌‬
‫تهنها ‌له‌ ‌ڕێگای ‌کەنیزەک ‌و‌‬ ‫یهك ‌بوه‌ ‌و ‌ژن ‌ ‌‬ ‫ههمیشە ‌پیاو ‌پله‌ ‌ ‌‬ ‫چونکه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بكات ‌‬
‫تاوهکو‌‬
‫سوك‌بوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هۆی‌دووهمیش‌ژن‌‬
‫‌‬ ‫ئهژیان‪‌.‬‬ ‫هۆزانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ن‌ئهو‌‬
‫الیه ‌‬ ‫له‌ ‌‬ ‫هاوسهری‌ ‌‬‫‌‬
‫الی‌ههندێک‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌له ‌‬
‫‌‬ ‫كانی‌خۆیان‌ئهكوشت‪‌ ‌ .‬‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫بۆیه ‌ ‌‬
‫كچه‬ ‫دار‌نهبن‌ ‌‬
‫‌‬ ‫عهیبدار‌و‌له‌ ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫گیان‌ههبوه‌ ‌له‌ ‌بازرگانی‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫نانهت‌ڕۆلی‌گرین‬ ‫و‌ته ‌‬
‫بایهخی‌خۆی‌هه‌بوه‌ ‌ ‌‬ ‫هۆز‌ژن ‌ ‌‬
‫یامبهری‌ئیسالم‪‌،‬ژنی‌'أبوسفیان' ‌ڕۆلێکی‌‬ ‫می‌په ‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌نمونه ‌'خدیجه‌'ی‌ژنی ‌یه‌ ‌‬
‫که‬ ‫‌‬
‫ها‌له‌‬
‫روه ‌‬ ‫بوه‪‌ ،‬هه‌ ‌‬
‫ت‌ژنی‌شاعیریان‌زۆر‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫بڕیاردان‪‌،‬ته ‌‬
‫نانه‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫بوه ‌ ‌‬
‫هه ‌‬‫گرینگیان ‌ ‌‬
‫‪5‬‬
‫ڕاستیدا‌هیچ‌کهسێك‌ناتوانێت‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫دهست‌بوه‪‌ ‌ .‬‬ ‫ی‌له ‌‬
‫پێش‌ئیسالم‌ژن‌کلیلی‌کعبه‌ ‌‬
‫بلیمهتیان‌‬
‫هالهت ‌ژیاون ‌به‌لکو ‌که‌سی ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫رهب ‌هه‌ر ‌هه‌مویان ‌له‌ ‌ج‌ه ‌‬ ‫بڵێت ‌عه‌ ‌‬
‫یهکی‌نوێیدا ‌به‌ ‌خۆی‌‬ ‫ده ‌‬
‫ی‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫رچهرخاندن‬‫ڵدانی‌ئیسالم‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌سه ‌‬
‫رهه‬ ‫‌‬ ‫بوه‪‌ ‌ ،‬‬
‫به‬ ‫هه ‌‬‫‌‬
‫یهکی‌جاهیلی‪‌‌‌.‬‬ ‫ده ‌‬‫سه ‌‬‫د‌کرد‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫پێش‌خۆی‌ناوزه‌‬
‫‌‬ ‫‌و‌‬
‫‌‬

‫کهی‌به‌‌‬‫به‌هاوبه‌شی‌بۆ‌(کچه‌ ‌‬ ‫که‌ ‌‬
‫پاش‌مردنی‌کلیله ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‪‌،‬له‬ ‫‌‬
‫ی‌الئه‬ ‫کلیلی‌که ‌‬
‫عبه‬ ‫‌‬ ‫‪‌5‬حلیل‌بن‌حبشیة‌‬
‫بهجێ‌ئه‌هێڵدرێت‪'‌.‬حبی'‌‬‫سێکی‌تر‌به‌ناوی‌'أبا‌غبشان‌الملکاتی')‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ڵ‌که‬ ‫له ‌‬
‫ناوی‌'حبی'‪‌ ‌،‬‬
‫کات‌تا‌‬
‫‌‬ ‫کورهکانی‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫داوا‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫خیلی‌پێ‌ئهبات‌و‌‬
‫‌‬ ‫که‌ ‌‬
‫به‬ ‫بێ‌بهناوی‌'قصی‌بن‌کالب'‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫مێردێكی‌ئه‬
‫یه‪‌.‬قصی‌‬ ‫هه ‌‬
‫ی‌نابن‌و‌ئهلێن‌دایکمان‌هاوه‌ڵی‌ ‌‬
‫‌‬ ‫منداڵهکانی‌راز‬
‫‌‬ ‫رهتادا‌‬
‫سه ‌‬
‫‪‌،‬له‌ ‌‬
‫وه ‌‬‫ی‌لێبستێنه ‌‬
‫‌‬ ‫کلیله‌ ‌‬
‫که‬
‫کهی‌‬‫دات‌و‌کلیله ‌‬
‫‌‬ ‫ق‌دهرخواردی‌'أبا‌غبشان'‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫عاره ‌‬
‫‪‌،‬به‌فرتوفێل‌ ‌‬ ‫کهم" ‌‬‫من‌چاری‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهلێت"‌‬
‫‌‬
‫هێز‌له‌‬
‫‌‬ ‫یه‌‬
‫م‌شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬ئا ‌‬
‫به‬ ‫ستی‌کورهکه‌ی‌'عبدالدار' ‌‬
‫‌‬ ‫وێته‌ ‌‬
‫ده‬ ‫که‌ئه‌که‌ ‌‬‫ش‌کلیله ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌.‬به‌مه‌‬
‫کرێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لێئه‬
‫السیرة‌النبویه‌اڵبن‌هشام‌ج‌‪‌٢‬له‌‪‌.٢٣٦‬‬
‫‌‬ ‫وه‪‌.‬‬
‫گرنه ‌‬
‫رئه ‌‬ ‫داکیان‌وه ‌‬
‫‌‬

‫‪17‬‬
‫و‌مهدینه‪‌،‬وه‌ک‌قوڕەیش‌'قریش'‪‌6‬‬ ‫ی‌مهكک‌ه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناوچه‬ ‫اودارهکانی‌‬
‫‌‬ ‫تیره‌ن‬
‫ندێك‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫رهبی‌و‌شام‌بوون‪‌.‬شام‌‬ ‫ی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫خهریكی‌بازرگانی‌نێوان‌دورگه‌‬ ‫و‌چهندینی‌تر‪‌ ‌ ‌،‬‬
‫‌‬
‫و‌كهل‌‬
‫ئه ‌‬ ‫وه‪‌ ‌.‬‬
‫گرێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ستین‌و‌ئوردن‌و‌لوبنانی‌ئێستا‌ئه‬ ‫ی‌سوریای‌و‌فه ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ناوچه‬
‫گهیشته‌‌‬‫ئه ‌‬
‫دینه ‌ ‌‬
‫مهککه‌ ‌و ‌مه‌ ‌‬ ‫رههم ‌ئه‌هات ‌له‌ ‌ڕێگای ‌ ‌‬ ‫له ‌شام ‌به‌ ‌‬ ‫ی‌‌‬ ‫النه ‌‬
‫و ‌په‌ ‌‬
‫ناوچهی‌شام‌‬‫‌‬ ‫كان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫نیه‬ ‫لی‌یه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ل‌و‌په‬ ‫‌‬
‫ش‌كه‬ ‫‌‬
‫مان‌شێوه‬ ‫مهن‪‌.‬به‌ ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫ی‌یه ‌‬
‫ناوچه ‌‬
‫‌‬
‫یهكی‌‬ ‫ناوچه ‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫یهكی ‌پیشه‌سازی ‌بوو ‌ ‌‬ ‫ناوچه ‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫ککه ‌و ‌مه‌دینه‌ ‌ ‌‬
‫مه ‌‬ ‫ئهفرۆشران‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫كی‌سهره‌ڕێ‌بوو‪.‬‬
‫‌‬ ‫ناوچهیه‌‬
‫‌‬ ‫كشتوكاڵی‌بوو‪‌.‬ب‌هلکو‌‬
‫رهب ‌له‌و ‌بیابان‌ەدا ‌زۆر ‌سه‌خت ‌بوه‌ ‌چونكه‌ ‌نەیان ‌ئەتوانی ‌نە‌‌‬ ‫گوزه‌رانی ‌عه‌ ‌‬
‫به ‌هۆی‌‬ ‫رچاوهی ‌گوزه‌رانیان‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫كشتوكاڵی ‌و ‌نە ‌پیشەسازی ‌بکەن ‌تا ‌ببێتە ‌ ‌‬
‫سه‬
‫سهر‪:‬‬
‫رنه ‌‬
‫ما‌به ‌‬
‫ر‌دوو‌بنه ‌‬
‫‌‬ ‫توانیان‌بژێوی‌خۆیان‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫دینه‌‬
‫و‌مه ‌‬
‫مهکک‌ه‌ ‌‬ ‫سهر‌هڕێی‌ ‌‬
‫‌‬
‫بازرگانیهكان‪.‬‬
‫‌‬ ‫كاروانه‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫بکهن‌ ‌‬
‫یهك‪‌:‬ڕێگری‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یان‌بازرگانی‌بكهن‪.‬‬
‫‌‬ ‫دوو‪‌:‬خۆ‬

‫رهب ‌تاكه‌‌‬ ‫عه ‌‬

‫وێژهوانی‪‌ ‌ .‬‬
‫به ‌ ‌‬ ‫رهب ‌زۆر ‌ناسراو ‌بوون ‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ،‬عه‌ ‌‬
‫دهبه‌ ‌‬
‫له ‌ڕووی ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهر‌‬‫ئه ‌‬
‫ژمارهی ‌ناوی ‌شاعیرانی ‌تاوه‌كو ‌ئێستا ‌به‌ ‌تۆماری ‌مابێت‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫ته ‌ ‌‬
‫میلله ‌‬
‫‌‬
‫ههمو‌‬‫رهب ‌له‌ ‌ ‌‬‫ئهوا ‌ئه‌توانین ‌بلێن ‌عه‌ ‌‬ ‫میللهتانی ‌تر ‌مێژویان ‌ون ‌نه‌بووبێ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كانی‌تر‌بدهین‌‬
‫‌‬ ‫تهوه‌‬
‫ئهگه‌ر‌سه‌رنجی‌مێژوی‌نه‌ ‌‬ ‫ك‌شاعیری‌زیاتر‌بوه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫یه‬‫ته ‌‬‫نه ‌‬
‫‌‬
‫نها‌له‌‬
‫‌‬ ‫رهبی‪‌ ‌.‬‬
‫ته‬ ‫ی‌شاعیری‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫وێ‌به ‌رێژه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ست‌ناكه‬ ‫كی‌وامان‌به ‌‬
‫ده‬‫‌‬ ‫هیچ‌رێژه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫ربۆیه‌‬
‫‌‬ ‫كراوه ‌‬
‫‪‌،‬هه‬ ‫‌‬ ‫زیاتر‌له‌‪‌٢٢‬شاعیر‌ناوی‌تۆمار‬‫‌‬ ‫رچاوهی‌'معاریف‌ابن‌قتیب‌ة'‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫بازارێكیان ‌هه‌بوه‌ ‌به‌ ‌بازاری ‌عوكاز'سوق ‌عکاظ' ‌ناسراو ‌بوو‪‌ .‬شاعیره‌كان‌‬
‫بڕهكه‌ی ‌پاره‌یه‌كیان‌‬ ‫وه ‌و ‌شیعریان ‌ئه‌گوت ‌به‌سه‌ر ‌خەڵک ‌و ‌له‌ ‌‬ ‫بونه ‌‬
‫كۆئه ‌‬‫‌‬
‫رئهگرت‪‌ .‬لە ‌شیعری ‌دەستبەجێ ‌'ارتجال ‌شعري' ‌بە ‌بلیمەت ‌بوون ‌واتە‌‬ ‫وه ‌‬ ‫‌‬
‫بوه ‌سروشی‌دەستبەجێ‌بۆ ‌هاتووە‌بێ‌ئەوەی‌خۆی‌بۆ‌ئامادە‌‬ ‫شاعیریان‌هه ‌‬
‫‌‬
‫كسهر ‌هۆنراوه‌یه‌كیان‌‬ ‫یه ‌‬ ‫ریوه ‌ ‌‬
‫تێپه ‌‬‫بکات‪‌ .‬كاتێك ‌كه‌سێكی ‌ناودار ‌به‌و ‌بازاره‌ ‌ ‌‬
‫ست‌كهوێ‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫یهكیان‌ ‌‬
‫ده‬ ‫ی‌پاره ‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫گوتوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ردا‌ههڵ‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬

‫دێت‪‌،‬‬
‫سابهت(التجارة ‌و ‌االکتساب) ‌ ‌‬
‫به ‌مانای ‌بازرگانی ‌و ‌که‌ ‌‬
‫رهبی‌ه ‌ ‌‬
‫‪‌ 6‬قوڕەیش‪‌ :‬هۆزێكی ‌عه‌ ‌‬
‫دایک‌بوه‪‌.‬السیرة‌النبویة‌البن‌هیشام‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪٩٢‬‬
‫‌‬ ‫و‌هۆزه‌ ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ری‌ئیسالم‌له‬ ‫په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬

‫‪18‬‬
‫مهدا‪‌ ،‬فره‌ ‌ژنخواستن ‌و‌‬ ‫رده ‌‬‫بهکانی ‌ئه‌و ‌سه‌ ‌‬ ‫ره ‌‬
‫یهكێك ‌له‌ ‌داب ‌و ‌نه‌ریتی ‌عه‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ها‌بهشودانی‌ژن‌بۆ‌‬ ‫روه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫بوه‪‌ ‌.‬‬
‫و‌سنوری‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫ههبونی‌کەنیزەک‌شتێكی‌باو‌بوه‌‌‬ ‫‌‬
‫وهك ‌میرات ‌به‌جێ ‌ئه‌ما ‌بۆ‌‬ ‫نانهت ‌ژن ‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫چهند ‌جارێك ‌شتێكی ‌ئاسایی ‌بوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫ماره‌‬
‫ژن‌زۆر‌ئاسای‌بوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫واته‌ ‌‬
‫باوه‬ ‫ژنێكی‌تر‌بوایه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫ی‌مێردی‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫وره‬ ‫كوره‌ ‌‬
‫خته ‌بۆ ‌ئێمه‌ ‌قبوڵی‌‬ ‫وهری ‌مێردی ‌كه‌ ‌ئێستا ‌زۆر ‌سه‌ ‌‬ ‫وه ‌بۆ ‌كوره‌ ‌گه‌ ‌‬ ‫بكرێته ‌‬
‫‌‬
‫بكهین‪.‬‬
‫‌‬
‫كهی‌'كبیش‌ة ‌بنت‌معن'‪'‌ ،‬صفوان‌بن‌امی‌ة‌‬ ‫ژنه ‌‬‫باوه ‌‬
‫وانه(‌'حصن‌بن‌أبي‌قیس' ‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫كهی ‌ ‌'فاخت‌ة ‌بنت ‌االسود ‌بن ‌المطلب'‪'‌ ،‬منصور ‌بن ‌ماذن'‌‬ ‫بن ‌خلف' ‌باوەژن‌ه ‌‬
‫وهها‌'االسود‌بن‌خلف'‪'‌،‬سامة‌بن‌لؤي'‌‬ ‫ههره‌ ‌‬ ‫كهی‌'ملكی‌ة ‌بنت‌خارجة‌' ‌ ‌‬ ‫باوەژن‌ه ‌‬
‫ردهمی ‌كۆچ‌‬ ‫تاسه ‌‬
‫ئهم ‌داب ‌و ‌نه‌ریته‌ ‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ‌ ،‬‬ ‫مارهكردۆته‌ ‌‬ ‫کهی ‌'ناجیة') ‌ ‌‬ ‫ژنه ‌‬
‫باوه ‌‬
‫‌‬
‫یامبهر‌مابو‪.‬‬
‫كردنی‌په‌ ‌‬
‫لهپاش ‌مردنیدا‌‬ ‫دروستهكانی ‌االنصار‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬ ‫له ‌پیاوه‌ ‌‬‫یهكێك ‌بوو ‌ ‌‬ ‫بۆ ‌نمونه‌ ‌'قیس' ‌ ‌‬
‫رههڵدانی‌‬
‫واته ‌‪‌ ٢٠‬ساڵ ‌پاش ‌سه‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ‌ .‬‬ ‫كاته ‌‬
‫كهی ‌بەدەسگیران ‌ئه‌ ‌‬ ‫كهی ‌ژنه‌ ‌‬‫كوره‌ ‌‬
‫سورهتی ‌النساء‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی ‌‪٩٩‬ی ‌‬ ‫لتوره ‌هه‌ر ‌مابو ‌هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫ئیسالم ‌ئه‌و ‌ ‌‬
‫‪7‬‬
‫ناو‌ئهچێ ‪.‬‬
‫‌‬ ‫م‌ڕهفتاره‌‌ ‌‬
‫له‬ ‫و‌ئه ‌‬‫بهزێ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫دا ‌‬
‫‪8‬‬
‫بكهین ‌ئه‌بینین ‌زۆر ‌له‌ ‌كوڕان‌‬ ‫گهر ‌سه‌یری ‌كتێبی ‌(المعاریف ‌البن ‌قتیبة) ‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫وتۆتهوه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫وه‌و‌منداڵیشیان‌لێ‌ ‌‬
‫که‬ ‫ژنی‌خۆیان‌هێناوهته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫باوه‬
‫كهی ‌'كنانة‌'‌‬
‫ئهبێت‪‌ ،‬به‌ ‌مردنی ‌مێرده‌كه‌ی ‌كوره‌ ‌‬ ‫بۆ ‌نمونه‌ ‌'بر‌ة' ‌ژنی ‌'خزیمة'‌ ‌ ‌‬
‫بێت‪‌.‬‬
‫ده ‌‬‫بێت‌ناوی‌'النضر‌بن‌كنانة‌'‌ ‌‬ ‫ئهیخـوازێت‌و‌مناڵێكی‌لێ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ژنه ‌(‌نوفال‪‌ ،‬ابا‌عمر‌‪‌،‬‬‫كانی‌لهو ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بێت‌به ‌ناوی‌'واقد‌ة'‪‌ .‬منداڵ‌ه‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ژنێكی‌ئه‬ ‫'عبدالمناف' ‌‬
‫ئهخوازێت ‌و‌‬ ‫ئهمرێت ‌كورێكی ‌تری ‌له‌ ‌ژنێكی ‌تر ‌'واقد‌ة' ‌ ‌‬ ‫ئهبێت ‌كاتێك‌ ‌ ‌‬ ‫هاشم) ‌ ‌‬
‫بێت‌به‌ناوی‌'خالدة‌'‌و‌'ضعیفة‌'‪.‬‬ ‫‌‬ ‫ئهویش‌دوو‌منداڵ ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫‌‬
‫به ‌ناوی‌‬ ‫ئهبێ ‌ ‌‬
‫ئهبێت ‌و ‌منداڵێكی ‌ ‌‬ ‫'امنة‌' ‌ژنێكی ‌تر‌ه ‌له‌الی ‌'امی‌ة ‌بن ‌عبدشمس' ‌ ‌‬
‫كات‌كه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌مێردی‌ئه‬ ‫مێرد‌به‌كوره‌‌گه‌وره‌كه‌‬
‫‌‬ ‫کهی‪‌،‬‬‫'االعیاص'‪‌.‬پاش‌مردنی‌مێرده‌ ‌‬
‫ێكی‌ئهبێت‌به‌‌ناوی‌'ابا‌معیط'‪.‬‬ ‫‌‬ ‫لهویش‌منداڵ‬ ‫ئهبێ‌ ‌‬ ‫ناوی‌'ابو‌عمرو‌بن‌امی‌ة'‌ ‌‬

‫‪7‬‬
‫ل‌‪٢٢٣‬‬
‫أسباب‌النزول‪‌،‬و‌بهامشه‌الناسخ‌و‌المنسوخ‌ ‌‬
‫‌‬
‫‪8‬‬
‫معاریف‌ابن‌قتیبه‌‪٢٢٠‌-٢٢٩‬‬
‫‌‬

‫‪19‬‬
‫ئهبی ‌پاشان ‌ئه‌بێته‌وه‌ ‌ژنی‌‬ ‫'ملیكة‌' ‌ژنێكی ‌تر ‌ئه‌بێت ‌له‌الی ‌'زبان ‌بن ‌سیار' ‌ ‌‬
‫ی‌ئهبێت‌‌ناویان‌‬
‫و‌مێردهش‌دوو‌منداڵ ‌‬ ‫‌‬ ‫ی‌كه‌ناوی‌'منظور‌بن‌زبانة'‌ه‪‌ ‌.‬‬
‫له‬ ‫كه ‌‬ ‫كوره‌ ‌‬
‫خهولة‌'ش‌مێرد‌به‌ ‌'حسن‌بن‌‬ ‫ئهبێت‌‪‌ '‌ .‬‬
‫'خول‌ة ‌بنت ‌منظور' ‌و‌'هاشم ‌بن‌منظور' ‌ ‌‬
‫ناوی‌لێ‌ئهنێت‌'حسن'‪'‌.‬ملیك‌ة'‌پاشان‌‬
‫‌‬ ‫بێت‌‬
‫ێكی‌لێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫دهكات‌و‌منداڵ‬ ‫علی‌الحسن'‌ ‌‬
‫ویش‌ئهبێت‌به‌‌ناوی‌‬
‫‌‬ ‫دهكات‌و‌كورێكی‌له‌‬ ‫لحه‌بن‌عبدالله'‌ ‌‬‫مێرد‌به‌‌'محمد‌بن‌ط ‌‬‫‌‬
‫'ابراهیم‌بن‌محمد'‪‌.‬‬
‫دهبێت ‌و ‌پاشان ‌مێرد ‌به‌‌‬ ‫ژنێكی ‌االنصارى ‌له‌الی ‌'إساف ‌بن ‌زید ‌بن ‌إساف' ‌ ‌‬
‫دهبێت‪.‬‬‫كه‌ناوی‌‌'إساف'‌ ‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫ی‌ئهكاته‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫كوره‌ ‌‬
‫ئهبێت ‌كه‌ ‌باپیری ‌'عمر ‌بن‌‬ ‫لهالی ‌'نفیل ‌بن ‌عبدالعزی' ‌ ‌‬ ‫ژنێك ‌له‌ ‌تیره‌ی ‌'فهم' ‌ ‌‬
‫كه ‌ناوی‌‬
‫كاتهوه‌ ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬‫كهی‌‌'نفیل‌بن‌عبدالعزی' ‌ ‌‬ ‫كوره ‌‬
‫الخطاب'‌ه‪‌.‬ئەم‌ژنە‌مێرد‌به‌ ‌ ‌‬
‫ئهبێت‪‌ .‬کوڕی‌‬ ‫'عمرو ‌بن ‌نفیل'ه ‌له‌و ‌مێرده‌شی ‌كورێكی ‌ئه‌بێت ‌ناوی ‌'زید' ‌ ‌‬
‫شتیان‌پێ‌دراوه‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫هه‬ ‫ی‌ ‌‬
‫ی‌كه‌موژده‌ ‌‬
‫كهسه‌ ‌‬ ‫و‌ده‌ ‌‬
‫له ‌‬ ‫'زید'یش‌یەکێکە‌ ‌‬

‫‪‌،‬له‌ساڵێكدا‌چوار‌مانگیان‌‬ ‫مه ‌‬
‫رده ‌‬
‫و‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بی‌ئه‬ ‫ریتی‌تری‌عه ‌‬
‫ره‬‫‌‬ ‫‌‬
‫دابونه‬‫یهكێك‌له‌‌‬
‫له‌ ‌‬
‫‌‬
‫شهڕیان ‌تێدا ‌حه‌رام ‌كردب‌و‪‌ ،‬ناوی ‌مانگه‌كان‌‬
‫به ‌شێوه‌یه‌ک ‌ ‌‬
‫زۆر ‌پیرۆز ‌بووه‌ ‌ ‌‬
‫له ‌ ‌(ذو ‌القعد‌ة‪‌ ،‬ذو ‌الحج‌ة‪‌ ،‬المحرم ‌و ‌رجب)‪‌ .‬زۆرجاریش ‌له‌م‌‬ ‫بریتی ‌بوو ‌ ‌‬
‫رهب‌‬‫توانین‌بلێن‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫واته ‌ئه‌‬
‫له ‌نێوان‌تیره‌كان‌ڕووی ‌ئه‌دا‪‌ ‌.‬‬
‫وه ‌ ‌‬
‫دا‌ئاشتبونه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مانگانه‬
‫پێش‌ئیسالم‌چوار‌مانگ‌به‌ئاشتی‌ژیاون!‬
‫‌‬

‫‪‌٠‌.٢‌.٢‬ئاین‌پێش‌ئیسالم‬
‫مهن‪‌،‬‬
‫یه ‌‬‫ناوچهی ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ههندێک ‌له‌ ‌‬
‫دینه ‌و ‌ ‌‬
‫ککه ‌و ‌مه‌ ‌‬
‫مه ‌‬‫بیهكانی ‌وەک‌ ‌ ‌‬
‫ره ‌‬
‫عه ‌‬
‫ناوچه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫یهك ‌هه‌بوه ‌بەاڵم ‌هیچ ‌کاریگەریەکی ‌ئەوتۆی‌‬ ‫رێژه ‌‬
‫كه ‌و ‌مه‌سح ‌به‌ ‌ ‌‬
‫ئاینی ‌جوله‌ ‌‬
‫بڕوایان‌به ‌خواكانی‌خۆیان‌‬
‫‌‬ ‫نەکردبووە‌سەر‌عەرەب‌چونکە‌زۆرینەی‌عەرەب‌‬
‫جیاوازیان‌ههبو‌‬
‫‌‬ ‫باره‌‬
‫روی‌قه ‌‬
‫‌‬ ‫چهندین‌خوایان‌هه‌ ‌‬
‫بو‌له‬ ‫ویش‌بتهكان‌بوو‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫بو‌ئه‬ ‫‌‬
‫ندێکیش‌له‌ناو‌‬
‫‌‬ ‫ککه‌داندرابون‌بۆ‌ستایشكردن‌ ‌‬
‫و‌هه‬ ‫مه ‌‬‫كهعب‌هی‌ ‌‬
‫ندێکیان‌لهناو‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫كهوێ‌‬‫اڵم‌دهرده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بوه‌به‬ ‫‌‬
‫بتیان‌هه‬ ‫به ‌كۆی‌گشتی‌‪‌ ٠٦٣‬‬ ‫عبهکانی‌تر‌داندرابون‪‌ ‌.‬‬‫که ‌‬‫‌‬
‫به ‌پێی‌مێژونوسان ‌كاتێك‌ئیسالم‌‬ ‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یهک‪‌.‬‬
‫ت‌بوه ‌بۆ‌تیر‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ك‌تایبه‬ ‫ههر‌بتێ‬
‫‌‬
‫نه ‌ژێر ‌ڕكێفی ‌ئیسالم ‌و ‌‪‌ ٠٦٣‬خودا‌‬ ‫ئهدات‪‌ ،‬تیره‌کان ‌وتیان ‌چۆن ‌بێی ‌‬‫رههڵ ‌‬
‫سه ‌‬
‫‌‬

‫‪20‬‬
‫بوه ‌و ‌هه‌ر‌‬‫هه ‌‬‫ردهكه‌وێ ‌كه‌ ‌‪‌ ٠٦٣‬خودا ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫یهك ‌خودا ‌كه‌واته‌ ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫ینه ‌‬
‫بكه ‌‬
‫‌‬
‫‪9‬‬
‫رهب‌‬‫ئهو ‌بتانه‌ی ‌ناو ‌عه‌ ‌‬ ‫رهبی‪‌ .‬‬ ‫یهكی ‌عه‌ ‌‬ ‫خوایهكیش ‌تایبه‌ت ‌بوه‌ ‌به‌ ‌تیره‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له‪‌:‬‬
‫ناسراوبو‌بریتی‌بوو‌ ‌‬
‫به‌خەڵکی‌'جرش'‪‌.‬‬ ‫تایبهت‌بوو‌ ‌‬
‫یغوث‪‌ ‌:‬‬
‫ناوچهی‌'یمن'‌بوو‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫یعوق‪‌ ‌:‬‬
‫ناوچهی‌'حمیر'‌بوو‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫نسر‪‌ ‌:‬‬
‫له‌خاکی‌'خوالن'‌بوو‪‌.‬‬ ‫عمیانس‪‌ ‌:‬‬
‫وهی‌'ملکان‌بن‌کنانة'‌بوو‪‌.‬‬ ‫بتی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫سعد‪‌:‬‬
‫دوس‪‌:‬بتی‌'عمرو‌بن‌حممة‌الدوسي'‌بوو‪‌.‬‬
‫دا‌دابو‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫مهککه‌‬‫ناو‌کعبهی‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هبل‪‌:‬بتی‌قوڕەیشی‌هکان‌بوو‌ ‌‬
‫له‬
‫رامبهر ‌یه‌كتری‌‬
‫سهر ‌لوتكه‌ی ‌دوو ‌شاخ ‌به‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫آسف ‌و ‌نائل‌ة‪‌ :‬دوو ‌بت ‌بوون ‌ ‌‬
‫هاتن‌و‌ئهچون‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫به‌ڕاکردن‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫نێوان‌ئهو‌دووبته‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌حه ‌‬
‫ج‌له‬ ‫‌‬ ‫بوون‪‌.‬خەڵکان‌‬
‫بتهکانی‌‬
‫بو‌که ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌خانوه‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌ئه‬ ‫هه ‌‬
‫بو‌ئه‬ ‫رهبی‌'طواغیت' ‌ ‌‬ ‫ند‌ناوچهی‌هکی‌عه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫چه‬ ‫‌‬
‫وه‌‬
‫سورانه ‌‬
‫‌‬ ‫وێ‌به ‌ده‌وره‌ ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫چون‌له‬ ‫‌‬
‫لک‌ئه‬ ‫که ‌ ‌‬
‫خه‬ ‫عبه ‌ ‌‬
‫ک‌که ‌‬
‫‌‬ ‫لێ‌پارێزراو‌بوو ‌ ‌‬
‫وه‬
‫تکاریان‌ههبو‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خزمه‬ ‫ئهو‌بتانه‌‌‬
‫کرد‌و‌دیاریان‌بۆ‌ئهبرد‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫و‌قوربانیان‌پێشکهش‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫بوون‌پێیان‌ئهوترا‌‬
‫‌‬ ‫نه‌ ‌‬
‫هه‬ ‫ئهو‌خانوا ‌‬ ‫ناوچهی‌جیا‌جیا‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫پێیان‌ئهوترا‌'سدنة'‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫که‌‬
‫‌‬
‫'کعبة'‪‌.‬‬
‫‪‌،‬خزمهتکار‌هکه‌ی‌‬
‫‌‬ ‫ناوچهی‌'نخلة'‌بوو‌بتی‌'قوڕەیش'‌و‌'بنی‌کنانة'‌بوو‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫العزی‪‌ ‌:‬‬
‫وهی‌'هاشم'‌بوون‪‌‌.‬‬ ‫یمانی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫که‌هاوپه‌‬‫وهی‌شیبان‌بوو‌ ‌‬ ‫نه ‌‬‫‌‬
‫له‌'ثقیف'‪‌.‬‬‫ی‌نهوه‌ی‌'معتب'‌بوو‌ ‌‬‫که ‌‬ ‫خزمهتکار‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌'طائف'‌‪‌،‬‬ ‫الالت‪‌:‬بتی‌'ثقیف'‌بوو‌ ‌‬
‫خهلکی‌'یثرب' ‌بڕوایان‌‬ ‫ناوچهی‌'مشلل' ‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫مناة‪‌:‬بتی‌'أوس‌و‌خزرج' ‌بوو ‌ ‌‬
‫پێ‌بوو‪‌‌.‬‬
‫ذو‌الخصلة‪‌:‬بتی‌'دوس'‌و‌'خثعم'‌و‌'بجیلة'‌بوو‪‌.‬‬
‫فلس‪‌:‬بتی‌'طییء'‌بوو‪‌.‬‬

‫کان‌ئهیان‌په‌رست‌و‌له‌‌هه‌مو‌‬
‫‌‬ ‫ره ‌‬
‫به‬ ‫عه ‌‬
‫که‌ ‌‬
‫بوه‌ ‌‬
‫بت‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫رهب‌‪‌٠٦٣‬‬ ‫ری‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫می‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫رده‬ ‫له ‌‬
‫‪‌ 9‬‬
‫رچاوهکانی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ک‌سه‬ ‫ی‌پێکراوه‌وه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاماژه‬ ‫یه‌‬
‫م‌شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫رچاوهکانی‌کۆن'‌المصادر‌التراثیة'‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫( تأریخ‌الطبري‪‌،‬السیرة‌النبویة‌البن‌هشام‪‌،‬البدایة‌و‌النهایة‪‌،‬الطبقات‌الکبری‌البن‌سعد‪‌،‬تفسیر‌‬
‫ابن‌کثیر‌&‌الطبري)‌‬

‫‪21‬‬
 ‫خهلکی‌'حمیر'‌و‌'یمن'‪‌.‬‬ ‫رئام‪‌:‬ماڵێکی‌بتپەرستی‌بوو‌تایبەت‌بوو‌بە‌خەڵکی‌ ‌‬
‫وهی ‌'ربیعة ‌بن ‌کعب ‌بن‌‬ ‫نه ‌‬
‫تایبهت ‌بوو ‌به‌ ‌ ‌‬
‫که ‌ ‌‬ ‫پهرستی ‌بوو ‌ ‌‬ ‫رضاء‪‌ :‬ماڵێکی ‌بت ‌‬
‫سعد‌بن‌زید'‪‌10.‬‬
‫‌‬
‫كه ‌و ‌مه‌سحی ‌پێوه ‌بوو‪‌ ،‬ئەگەر ‌لە‌‬ ‫ککه ‌مافێكی ‌جوله‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫گهر ‌چی ‌كه‌عب‌هی ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫دهستكردی‌‬ ‫گایه ‌به‌ ‌ ‌‬
‫ئهو ‌پ‌هرست ‌‬ ‫چاوی ‌ئیسالمەوە ‌سەیری ‌بکەین‪‌ ،‬چونكه‌ ‌ ‌‬
‫به‌‬
‫کانه‪‌،‬به‌اڵم‌دیاره‌‌ ‌‬‫ی‌سامیه ‌‬
‫‌‬ ‫مبهران‬
‫مو‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌هه‬ ‫گه ‌‬
‫وره‬ ‫نرێ‌و‌بابه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئیبراهیم‌دائه‬
‫سیحهكان ‌و‌‬‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫مه‬ ‫رهبه‌ ‌‬‫الیهن ‌عه‌ ‌‬‫هۆی ‌بونی ‌بته‌كان ‌و ‌كونتڕۆڵ ‌كردنی ‌له‌ ‌‬
‫بتهكان‌بشكێنن‪‌ .‬ئەگەر‌بە‌چاوی‌جولەکە‌و‌مەسیحی‌‬ ‫بو ‌ ‌‬‫نهیان‌توانی ‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫جوله ‌‬
‫‌‬
‫مافی‌خۆیان‌نازانن‌چونکه‌‬
‫‌‬ ‫کهعبه‌ ‌به‌ ‌‬
‫و‌مهسیحی ‌ ‌‬ ‫جولهکه‌ ‌ ‌‬
‫سەیری‌بکەین‪‌،‬ئەوا ‌ ‌‬
‫شوێن‌پهنجەی‌ئیبراهیم‌تێدا‌دیار‌نییه‌!!‌‬ ‫‌‬ ‫هاتوه‌و‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وی‌نه‬ ‫ککه‌نا‬
‫ورات‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌ت‌ه‬
‫‌‬
‫رسهندنی ‌هێزی‌‬ ‫په ‌‬ ‫ئهبێ ‌خوێنه‌ر ‌بپرسێ ‌بۆچی ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫وهی ‌جێگای ‌پرسیاره‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫گهر‌‬
‫ئه ‌‬
‫وه‪‌ ‌ .‬‬‫مایه ‌‬
‫ککه ‌ ‌‬‫مه ‌‬ ‫عبهکان ‌تێکشکێندران ‌ته‌نها ‌کعبه‌ی ‌ ‌‬ ‫ئیسالم ‌هه‌مو ‌کە ‌‬
‫کان‌‬
‫تهنها ‌بته‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌ ‌‬ ‫ککهش ‌بتی ‌تێدا ‌بوو ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫ئهبینین ‌کعبه‌ی ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫وردبینه ‌‬
‫‌‬
‫وه؟!‬
‫ک‌خۆی‌مایه ‌‬
‫‌‬ ‫تێکشکێندرا‌و‌کعبه‌ ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫رستراوه‌‬
‫‌‬ ‫ستێره‪‌ ،‬فریشته‌ ‌په‌‬
‫‌‬ ‫یهدا ‌ئاینی ‌تر ‌هه‌بو ‌بۆ ‌نمونه‌ ‌ڕۆژ‪‌ ،‬ئه‌‬ ‫لهم ‌ناوچه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهسیش ‌ئازار ‌نه‌دراوه‌ ‌و‌‬ ‫رهب‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫لهسه‌ر ‌عه‌ ‌‬ ‫بو ‌ ‌‬
‫ریهكی ‌نه‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌هیچ ‌كاریگه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ستانه‌ئاینی‌خۆیان‌پەیڕەو‌ده‌کرد‪.‬‬ ‫‌‬ ‫سهربه‌‬
‫بون‌و‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫انێك‌هه‬ ‫خەڵک‬
‫بو‌‬
‫رستن‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بت‌په‬ ‫سانی‌ناودار‌ههبون‌بڕوایان‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێك‌كه‬ ‫‌‬
‫بیش‌هه‬ ‫ناو‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫ئهوانش ‌(رئاب ‌كوری ‌البراء‪‌ ،‬ورقة ‌كورى ‌نوفل‪‌ ،‬زيد ‌كورى ‌عمر ‌كورى ‌نفيل‪‌،‬‬ ‫‌‬
‫أمية ‌كورى ‌أبي ‌الصلت ‌الثقفى‪‌ ،‬أسعد ‌أبو ‌كرب ‌الحميرى‪‌ ،‬قيس ‌كورى ‌ساعدة‌‬
‫االيادي‪‌،‬أبو‌قيس‌صرمة‌كورى‌أبي‌أنس‪‌،‬خالد‌كورى‌سنان‌غيث‪‌،‬زهير‌كورى‌‬
‫سلمى‪‌ ،‬سويد ‌كورى ‌عامر ‌المصطلقي‪‌ ،‬عامر ‌كورى ‌الظرب ‌العدواني‪‌ ،‬المتلمس‌‬
‫‪11‬‬
‫كورى‌أمية‌الكناني‪‌،‬أبوبكر‌صديق‪).‬‬
‫له ‌دایك‌بوون ‌بۆ‌‬ ‫یامبهری‌ئیسالم ‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫رهوه‌ ‌زۆر‌پێش‌ ‌‬ ‫ی‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناوانه‬ ‫ههندێك‌ل‌هو ‌‬ ‫‌‬
‫بو ‌یاخود ‌ئاموژگاری ‌خه‌ڵكیان‌‬ ‫ساالنێكی ‌زۆر ‌بانگێشه‌ی ‌ئاینێكی ‌تریان ‌كرد ‌ ‌‬

‫‪ 10‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌.٩٠‌-٢٢‬‬
‫‪‌11‬المعاریف‌البن‌قتیبة‪‌،‬ل‌‪‌٦٩‌-‌٢٩‬‬

‫‪22‬‬
‫به ‌(حنفاء)‪‌.‬‬
‫له ‌ناسراوبوون‌ ‌‬ ‫کۆمه ‌‬
‫ئهو ‌ ‌‬‫دهن‪‌ ‌.‬‬ ‫ر‌ئاینی‌ئیبراهیم‌النه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫ئهكرد‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یامبهری ‌ئیسالم ‌ناسراو ‌بووبێت( ‌سوید ‌كورى ‌عامر‌‬ ‫وهی ‌زۆر ‌پێش ‌په‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫یه‪.‬‬
‫المصطلقی‌و‌عامر‌كورى‌الظرب‌العدوانی) ‌‬
‫یهک‌‬‫رچاوه ‌‬
‫‌‬ ‫چهند ‌سه‌‬‫له ‌ ‌‬ ‫که ‌ ‌‬
‫لێرهدا ‌چه‌ند ‌شیعرێکی ‌ئه‌م ‌شاعیرانه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪12‬‬
‫ناوبانگترین‌وتهی‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫گێرین‌بۆ‌سهر‌زمانی‌کوردزمان‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬وه ‌‬
‫ریئه‬ ‫‌‬ ‫وهرمانگرتوه‌‬ ‫‌‬
‫هیچ‌شتێكم‌نهدی‌بۆخۆی‌دروست‌‬
‫‌‬ ‫دهلێ"‌‬ ‫یه‌ ‌‬
‫وه ‌‬
‫ئه ‌‬
‫'عامر‌كورى‌الظرب‌العدواني'‌ ‌‬
‫هاتنێك‌نییه ‌كه‌ ‌ڕۆیشتنی‌‬
‫‌‬ ‫دروستكراو‌نهبێ‪‌،‬هیچ ‌‬
‫‌‬ ‫دی‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تێكم‌نه‬ ‫ببێت‪‌،‬هیچ‌بابه‌‬
‫نهخۆشی ‌بایه‌‪‌ ،‬ئه‌وا ‌ده‌رمانیش ‌بۆ‌‬ ‫به ‌ ‌‬‫گهر ‌مردنی ‌خەڵک ‌ ‌‬ ‫نهبێ‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ني‌ما‌رأيت‌شيئا ‌قط‌خلق‌نفسه‪‌.‬و‌ال‌رأيت‌موضوعا‌‬
‫ً‬ ‫دهبو"‪ٍ‌.‬ا‬
‫ەیان ‌ ‌‬
‫زیندوبونهو ‌‬
‫‌‬
‫إال‌ذاهبا… ‌ولو‌كان‌الذي‌يميت‌الناس‌الداء‪‌،‬لكان‌الذي‌‬ ‫ً‬ ‫وال‌جائيا ‌‬
‫ً‬ ‫ٍاال‌مصنوعا‪‌..‬‬
‫يحييهم‌الدواء‪".‬‬
‫ی‌و‌ئهی ‌وت"‌‬
‫‌‬ ‫وهكه‌‬
‫چو‌بۆ‌الی‌نهته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رهوها‌'المتلمس‌كورى‌أمی‌ة ‌الكناني' ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫هه ‌‬‫‌‬
‫كتان‌ههیه! ‌ئەڵاڵ ‌خوای‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌خوایه‬ ‫م‪‌،‬ئێوه ‌ ‌‬
‫چه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ێنمایتان‌بكه‬ ‫ستایشم‌پێ‌بك‌هن‌تا‌ڕ‬
‫یپهرستن"‪‌.‬أطيعوني‌ترشدوا‪‌،‬لقد‌اتخدتم‌آلهة‌‬ ‫ده ‌‬ ‫ئێوه‌ ‌‬
‫كه‌ ‌‬ ‫یه‌ ‌‬ ‫وانه ‌‬
‫و‌خوای‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئێوه‌‬
‫‌‬
‫شتى‪‌،‬وإن‌الله‌ربكم‌ورب‌ما‌تعبدون‪.‬‬

‫ست‪‌،‬كه ‌پێشتر‌چۆن‌‬‫‌‬ ‫كانی‌ئهگرته‌ ‌ ‌‬

‫ده‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫لكی‌دارۆچكه‬ ‫'زهیر‌كوری‌ابی‌سلمی' ‌ ‌‬
‫په‬
‫گهر‌‬
‫ئه ‌‬
‫ئهیوت‌" ‌‬ ‫گهشێنه‌وه‪‌ ‌ ،‬‬
‫وز‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ن‌و‌ئێستاش‌چۆن‌سه‬ ‫وشك ‌و ‌بێ‌گیان‌ببوو‬
‫وه‌‬
‫تۆی‌زیندو‌كردۆته ‌‬
‫‌‬ ‫هێنا‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫نی‌نهكردبام‌من‌بڕوام‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رهب‌جنێۆبارا‬ ‫عه ‌‬
‫‌‬
‫ندو‌دهكاته‌وه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫خۆلهمێشیش)‌زی‬
‫له‌پاش‌وشك‌بونت‪‌،‬ئێسقانێكی‌داخوراویش( ‌‬ ‫‌‬
‫ههمو ‌شته‌‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫وه ‌له‌ ‌ئەڵاڵ‪‌ ،‬چۆنكه‌ ‌ ‌‬
‫شارنه ‌‬
‫‌‬ ‫وهها ‌ده‌لێ" ‌هیچ ‌شتێك ‌مه‌‬ ‫ره ‌‬‫هه ‌‬
‫‌‬
‫و‌ئهیزانێ"‪.‬‬
‫كان‌ئاگاداره ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شاراوه‬
‫يمسك ‌أوراق ‌الشجيرات ‌التي ‌اهتزت ‌خضراء ‌بعد ‌أن ‌كانت ‌يابسة ‌هامدة ‌و‌‬
‫يقول‪‌:‬‬
‫لوال‌أن‌يسبني‌العرب‌آلمنت ‌أن‌الذي‌أحياك‌بعد‌جفاف‪‌ ،‬سيحيي‌العظام‌و‌هي‌‬
‫رميم‪‌.‬‬
‫فال‌تكتمن‌الله‌ما‌في‌نفوسكم‌‌‌ليخفي‪‌،‬فمهما‌یکتیم‌‌الله‌‌یعلم‌‬

‫‪‌12‬خلفاء‌الرسول‪‌،‬خالد‌محمد‌خالد‪‌،‬ل‌‪‌//٩٦‌-‌٢٦‬المعاریف‌البن‌قتیبة‪‌،‬ل‌‪‌.٢٩‬‬

‫‪23‬‬
‫كه‌‬
‫له ‌زاری ‌ئه‌و ‌بیستویانه‌ ‌ ‌‬
‫سهر ‌ئاینی ‌مه‌سیحی ‌بوو‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫له ‌‬
‫'رئاب ‌كوری ‌براء' ‌ ‌‬
‫یهكیان ‌'رئاب ‌بن ‌الشني'‪‌،‬‬‫كه ‌باشترین ‌كه‌سن‪‌ ‌ :‬‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫وتویهتی ‌سێ ‌كه‌س ‌هه‌ ‌‬‫‌‬
‫مبهر ‌درودی‌‬‫پێغه ‌‬
‫هاتوه ‌( ‌واته‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهوی ‌تر ‌جارێ ‌نه‌‬
‫دووهمیان ‌'بحیري ‌الراهب'‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫‌‬
‫سهر‌بێت)‪.‬‬‫خوای‌له ‌‬
‫‌‬

‫روهها‌'اسعد‌ابو‌كرب‌الحمیری'‌شاعیرێكی‌تر‌بوو‌نزیكه‌ی‌‪‌٢٣‬ساڵێك‌پێش‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬

‫یامبهر ‌كۆچی ‌دوایكرد‪‌ .‬بڕوای ‌به‌ ‌ئاینێك ‌هێنابو ‌بڕوای ‌وابو‌‬
‫كهی ‌په‌ ‌‬
‫یامه ‌‬
‫په ‌‬ ‫‌‬
‫حمد‌و‌ئهیوت‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناوی‌ئه‬ ‫مبهرێك‌دێت‌به‌‌‬
‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫دڵی‌‌دهبرده‌‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫مو‌ناخۆشیهكانیم ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫خۆم ‌له‌ ‌دژی ‌دووژمنه‌كانی ‌ب‌هخت‌ ‌‬
‫هه‬
‫دهر‬
‫‌‬ ‫ئهكرد‌به‌‌شمشێر‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫ره ‌و ‌نێردراوی ‌ئەڵاڵی‌‬ ‫مبه ‌‬
‫پێغه ‌‬
‫كه ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫د‌داوه‌‌‬
‫‌‬ ‫حه ‌‬
‫مه‬ ‫ئه ‌‬
‫به‌ ‌‬
‫گهواهیم‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ورهیه‌‌‬
‫گه ‌‬‫‌‬
‫‌به‌‌‬ ‫‌ئه‌بوم‬ ‫‌من‬ ‫ئهوا‬
‫مهنم ‌درێژ ‌بێت ‌تا ‌ئه‌و‌ ‌‬ ‫گهر ‌ته‌ ‌‬‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫و‌ئامۆزایهكی‌‬
‫‌‬ ‫شالێارێك(پاڵپشتێک)‌‬ ‫ڕۆژگاره‌‬
‫‌‬
‫له‌‬
‫رهب ‌یان ‌ ‌‬
‫عه ‌‬
‫خاكێك ‌دابێت ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ههر‌‬
‫بوم‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ندی‌ئه ‌‬
‫و‌ئه‬‫‌‬ ‫‌‬
‫پابه‬
‫جهم‬
‫عه ‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫وفرجت‌عن‌صدره‌كل‌غنم‌‬ ‫وجاهدت‌بالسيف‌اعداءه‌‌‌‌‬
‫رسول‌من‌الله‌باري‌النسم‌‬ ‫شهدت‌على‌احمد‌انه‌‌‌‌‌‌‬
‫لكنت‌وزيرا‌له‌و‌ابن‌عم‌‬ ‫فلو‌مد‌عمري‌الى‌عصره‌‌‌‬
‫على‌االرض‌من‌عرب‌او‌عجم‌‬ ‫و‌الزم‌طاعته‌كل‌من‌‌‌‌‬

‫ردهمی‌‬
‫سه ‌‬ ‫له ‌‬
‫بو ‌ ‌‬
‫كهند ‌‬
‫كه ‌قه‌برێكی ‌هه‌ڵ ‌‬
‫نهوه‌ ‌ ‌‬
‫ئهگێر ‌‬
‫له ‌ابن ‌'أبي ‌دنیا' ‌ ‌‬
‫روهها ‌‌' ‌ ‌‬
‫هه ‌‬‫‌‬
‫به‌‬
‫ریان‌تابلۆیهكی‌زیوین‌هه‌بووه‌ ‌و ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫لهالی‌سه‌‬ ‫ئیسالم‌كه‌ ‌دوو‌ژنی‌تێدا‌بوه‌‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫ههردووكیان‌‬ ‫ه‪‌ ‌ ،‬‬
‫ئهم‌ه ‌گۆڕی ‌'حُيَيّ' و 'تَميس' ‌‬‫سهری ‌نوسرا ‌بوو ‌" ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫زێر ‌ ‌‬

‫‪24‬‬
‫بێت‌و‌هیچ‌هاوبهشی‌‬
‫‌‬ ‫تهنها‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫هیچ‌خوایهك‌نییه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫تمانیان‌هێناوه ‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫شایە‬
‫‪13‬‬
‫كهن‪‌ ).‬‬ ‫بۆ‌دروست‌مه ‌‬
‫‌‬
‫ری‌ئیسالم‌هاتبون‌و‌لهناو‌‬
‫‌‬ ‫دایك‌بونی‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬ ‫پێش‌له‌‬
‫‌‬ ‫بون‌‬
‫سانه‌ ‌‬‫و‌كه ‌‬‫ئه ‌‬ ‫مانه‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫كۆمهلگای‌خۆیان‌ناسراو‌بوون‪‌‌.‬‬ ‫‌‬
‫یامبهری ‌ئیسالمیش ‌چه‌ند ‌كه‌سێكی‌‬ ‫ردهمی ‌په‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫وهی ‌ئیسالم ‌له‌ ‌‬ ‫وبونه ‌‬
‫‌‬ ‫پێش ‌باڵ‬
‫ڵدا‪‌،‬وهك‪:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ری‌هه‬ ‫‌‬
‫ناسرواو‌سه‬
‫ی‌كوری‌نهوفل‌'ورقة‌بن‌نوفل'‬‫‌‬ ‫ره ‌‬
‫قه‬ ‫وه ‌‬
‫‌‬
‫كه ‌خێزانی‌‬‫خهدیجة‌' ‌بوو ‌ ‌‬‫ککه ‌و‌ئامۆزای‌' ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫پیاوه ‌ناوداره‌كانی‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫یهكێك‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهسیحی ‌بوه‌‪‌ ،‬به‌پێ‌‬ ‫رچاوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بهپێ ‌هه‌ندێ ‌سه‌‬ ‫قه ‌ ‌‬
‫وهره‌ ‌‬‫یامبهری ‌ئیسالم ‌بوو‪‌ ‌ .‬‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫ئهچن ‌بۆ ‌شام ‌تاوه‌كو‌‬ ‫گهل ‌كۆمه‌لێك ‌حه‌نیفی ‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫رچاوهش ‌وه‌رقه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ههندێك ‌سه‌‬ ‫‌‬
‫كه ‌تاوه‌كو ‌باسی‌‬ ‫ئهچن ‌بۆ ‌الی ‌ئاخامێكی ‌جوله‌ ‌‬ ‫کهمجار ‌ ‌‬ ‫یه ‌‬‫ئاینێك ‌هه‌ڵبژێرن‪‌ ‌ .‬‬
‫كه ‌ناهێنن ‌و ‌پاشان‌‬ ‫جوله ‌‬
‫به ‌ ‌‬ ‫كهیان ‌باوه‌ڕ ‌ ‌‬ ‫كهیان ‌بۆ ‌بكات ‌پاش ‌دانیشتنه‌ ‌‬ ‫جوله ‌‬
‫‌‬
‫مهسیحی ‌تاوه‌كو ‌باسی ‌ئاینی ‌مه‌سیحیان ‌بۆ ‌بكات‪‌،‬‬ ‫ئهچن ‌بۆ ‌الی ‌ڕاهیبێكی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهسیحی ‌و ‌هه‌ر‌‬ ‫ههر ‌هه‌مویان ‌ئه‌بن ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫وهرقة ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫جگه ‌ ‌‬
‫كه ‌ ‌‬ ‫شتنه ‌‬
‫پاش ‌دانی ‌‬
‫بهاڵم ‌به‌ ‌پێی ‌زۆر‌‬ ‫کێشه ‌بن‪‌ ،‬‬
‫وهی ‌تووشی ‌ ‌‬ ‫مهککه‌ ‪.‬بێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫ههمویان ‌دێنه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سیحی‌بوه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌ئاینی‌مه‬ ‫رقة‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫رچاوه‌وه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫ڵدهلێ ‌له‌ ‌پاش‌‬
‫هه ‌‬
‫شیعرهکانی ‌وه‌رەقة ‌به‌سه‌ر ‌'زید ‌کوڕی ‌نفیل' ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫یهکێک ‌له‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫‌‬
‫مردنی‪‌:‬‬
‫گهرم‌‬
‫له‌ئاگری‌ ‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫دوركهوتی‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫بە ‌دوای ‌ڕێگای ‌ڕاستی ‌کەوتی ‌ئەی‌‌‬
‫كوری‌'عمرو'‌‬
‫بهجێ ‌هێشت ‌هه‌ر ‌وه‌ك‌‬
‫بتهکانت ‌ ‌‬
‫بە ‌پەرستنی ‌ئەو ‌خوایەی ‌کە ‌وێنەی‌ ‌‬
‫خۆی‌‬ ‫نییە‌‬
‫گهر ‌له‌ ‌ژێر ‌شێست ‌دۆلی ‌ژێر‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬ ‫مرۆڤ‌سۆزی‌خوای‌پێ‌دەگات‌‬
‫زەویش‌بێ‌‬
‫وه‌نابیستێ‌‌‌‌‬
‫ک‌پارانه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ک‌خوایه‬ ‫‌‬
‫نه‬ ‫اڵمی‌ههبێ‌‬
‫‌‬ ‫رستم‌که‌ ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫ک‌ئهپە‬
‫خوایه ‌‬
‫‌‬
‫تجنبت‌تنورا‌من‌النار‌حاميا‌‬ ‫رشدت‌و‌أنعمت‌ابن‌عمرو‌و‌إنما‌‬
‫و‌تركك‌أوثان‌الطواغي‌كما‌هيا‌‬ ‫‌‬ ‫بدينك‌ربا‌ليس‌رب‌كمثله‌‌‌‬

‫ی‌سورهتی‌الدخان‪‌/‬ابن‌کثیر‬
‫‌‬ ‫تفسیری‌ئایهتی‌‪٠٢‬‬
‫‌‬ ‫‪13‬‬

‫‪25‬‬
 ‫و‌لو‌كان‌تحت‌األرض‌ستين‌واديا‌‬ ‫و‌قد‌تدرك‌اإلنسان‌رحمة‌ربه‌‬
‫‌‬ ‫أدين‌لمـن ال يسمع الدهـر داعيا‬ ‫أديـن‌لـرب‌يستجيب‌وال‌أرى‌‬
‫زید‌كوری‌عمرو‌نفیل‌دهلێ"‬
‫‌‬ ‫ورهها‌'‬
‫هه ‌‬
‫‌‬
‫تهكان‌‬
‫بابه ‌‬
‫‌ ‌‬ ‫گهر‬
‫‌ئه‌ ‌‬ ‫بپه‌رستم؟‬ ‫یان‌ههزار‌خودا‌‬
‫‌‬ ‫من‌یهك‌خودا‌‬
‫‌‬
‫هەڵسەنگێندرێ!‌‬
‫الت‌و‌عوزام‌هەردووک‌بە‌جێهێشت‌ هەروەک ‌کەسێکی ‌دانا ‌بەجێی‌‬
‫دەهێلێ‌‬ ‫‌‬
‫نە‌عوزا‌ئەپەرستم‌نە‌دوو‌کچەکەی‌ نە ‌سەردانی ‌بتەکانی ‌بني ‌عەمرو‌‬
‫دەکەم‌‬
‫ئێمە‌بوو‌لەو‌سەردەمەی‌کە‌من‌کەم‌‬ ‫نە‌هوبەل‌ئەپەرستم‌کە‌خوای‌‌‬
‫ئاوەزان‌بووم‌‬
‫‌لەو‌ شەواندا‌کە‌ڕونترە‌لە‌کاتی‌ڕۆژدا‌‬ ‫‌سورماوە‪،‬‬ ‫سەرم‬
‫سەرسورهێنەرانەی‌‌‬
‫کە‌کاریان‌خراپەکاری‌بوو‌‬ ‫ئەڵاڵ‌چەندین‌پیاوی‌لەناوبرد‌‬
‫کە‌منالی‌بچوکی‌لێ‌گەورە‌ئەبێ‌‬ ‫ئەوانەی‌تری‌لە‌وەچەی‌باش‌دانا‌‬
‫مرۆڤ‌چەندجارێ‌نەخۆش‌دەبێ‌و‌‌‌ چاک ‌دەبێتەوە ‌هەروەک ‌پلکی ‌دار‌‬
‫ئەگەشێتەوە‌‬
‫بۆ ‌ئەوەی ‌لە ‌گوناحم ‌خۆشبێت‪‌،‬‬ ‫من‌خوایەکی‌بە‌زەیی‌ئەپرستم‌‬
‫خوای‌بەخشندە‌‬
‫هەرکاتێک‌خۆتان‌پارست‌لەناوناچن‌‌‬ ‫دەخۆ‌بپارێزن‌لە‌توڕەی‌خودا‌‬
‫ئەبینن ‌ڕاستگۆیان ‌جێگایان ‌لە‌ لەکاتێکدا‌کافران‌جێگایان‌لە‌دۆزەخی‌‬
‫سوتێنەرە‌‬ ‫بەهەشتە‌‬
‫شەرمە‌لەو‌ژیانە‪‌،‬کاتێک‌مردن‌پێیان‌ بە‌سنگ‌گوشراوی‌‬
‫دەگات‌‌‬
‫أدين‌إذا‌تقسمت‌األمور‌‬ ‫أربا‌واحدا‌أم‌ألف‌رب‌‌‬
‫كذلك‌يفعل‌الجلد‌الصبور‌‬ ‫عزلت‌الالت‌والعزى‌جميعا‌‬

‫‪ 14‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪٢٩٦‬‬

‫‪26‬‬
 ‫وال‌صنمي‌بني‌عمرو‌أزور‌‬ ‫فال‌العزى‌أدين‌وال‌ابنتيها‌‬
‫لنا‌في‌الدهر‌إذ‌حلمي‌يسير‌‬ ‫وال‌هبال‌أدين‌وكان‌ربا‌‌‬
‫وفي‌األيام‌يعرفها‌البصير‌‬ ‫عجبت‪‌،‬وفي‌الليالي‌معجبات‌‬
‫كثيرا‌كان‌شأنهم‌الفجور‌‬ ‫بأن‌الله‌قد‌أفنى‌رجاال‌‬
‫فيربل‌منهم‌الطفل‌الصغير‌‬ ‫وأبقى‌آخرين‌ببر‌قوم‌‬
‫كما‌يتروح‌الغصن‌المطير‌‬ ‫وبينا‌المرء‌يعثر‌ثاب‌يوما‌‬
‫ليغفر‌ذنبي‌الرب‌الغفور‌‬ ‫ولكن‌أعبد‌الرحمن‌ربي‌‬
‫متى‌ما‌تحفظوها‌‪‌.‬ال‌تبوروا‌‬ ‫فتقوى‌الله‌ربكم‌احفظوها‌‬
‫وللكفار‌حامية‌سعير‌‬ ‫ترى‌األبرار‌دارهم‌جنان‌‬
‫يالقوا‌ما‌تضيق‌به‌الصدور ‌‬ ‫وخزي‌في‌الحياة‌وإن‌يموتوا‌‬
‫‌‬
‫رویشت‌و‌ئهی‌‬
‫‌‬ ‫ری‌كهعبه‌ ‌دا‌ده‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وروبه‬‫‌‬
‫انی‌ده‬ ‫بهناو‌خەڵک‬ ‫م‌شاعیره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫روه ‌‬
‫ها‌ئه‬ ‫هه ‌‬‫‌‬
‫وت"‪:‬‬
‫خۆم ‌ده‌سپێرم ‌به‌و ‌خوایه‌ی ‌كه‌ ‌ئیبراهیم ‌خۆی ‌پێسپاردوه‌‪‌ .‬عذت ‌بما ‌عاذ ‌به‌‬
‫ابراهيم‬
‫پاشان‌ئهی‌وت‪‌:‬‬
‫‌‬
‫زهوی ‌هه‌ڵگری ‌به‌ردی ‌قورسه‌‌‬
‫که ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سپێرم‌بهوه‌ی‌‬
‫‌‬ ‫خۆم‌ ‌‬
‫ده‬
‫خۆی‌پێسپاردوه‌‬
‫ی‌کردو‌شاخهکانی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ست‌گرمۆله‬ ‫به ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫کاتێک ‌زه‌وی ‌ته‌خت ‌بوو ‌که‌‌ ‌‬
‫لێ‌دروست‌کرد‌‬ ‫دامرکایهوه‌‌‬
‫‌‬
‫ورهکان ‌هه‌ڵگری ‌ئاوی ‌شیرنه‌‌‬
‫هه ‌‬‫که ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سپێرم‌بهوه‌ی‌‬
‫‌‬ ‫خۆم‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬
‫خۆی‌پێسپاردوه‌‌‬
‫لەژێر ‌فەرمانی ‌خودا ‌دەرناچێ‪‌،‬‬ ‫و‌ههورە‌بەسەر‌شاردا‌دادەروا‌‌‬
‫ئه ‌‬‫‌‬
‫بارانی‌بەسەردا‌ئەبارێنێ‌‬
‫له‌االرض‌تحمل‌صخرا‌ثقاال‌‬ ‫و‌اسلمت‌وجهي‌لمن‌اسلمت‌‬
‫بأید‌و‌أرسي‌عليها‌الجباال‌‬ ‫دحاها‌فلما‌استوت‌شدها‌ ‌‬

‫‪‌15‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌.٢٩٩‌-‌٢٩٢‬‬

‫‪27‬‬
 ‫له‌المزن‌تحمل‌عذبا‌زالال‌‬ ‫واسلمت وجهي‌لمن‌اسلمت‌‬
‫أطاعت‌فصبت‌علیها‌سجاال‌‬ ‫إذا‌هي‌سیقت‌إلی‌بلدة‌‬
‫‌‬
‫ها‌ئهلێت"‬
‫روه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫بهاڵم‌‬‫ئهم ‌په‌رستی‪‌ ‌ ،‬‬
‫گهر ‌ده‌مزانی ‌چۆن ‌بت ‌په‌رستم ‌ئا ‌به‌م ‌شێوه‌یه‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫یه ‌ ‌‬
‫خوا ‌‬
‫نازانم!‬
‫اللهم‌لو‌اني‌اعلم‌أي‌الوجوه‌احب‌اليك‌لعبدتك‌به‪‌،‬و‌لكني‌ال‌اعلمه‌‬
‫‌‬
‫چاوهرێ ‌بوو ‌كه‌‌‬
‫رهبی ‌كه‌ ‌بڕوای ‌به‌ ‌بت ‌په‌رستن ‌نه‌بو‪‌ ‌ ،‬‬ ‫شاعیرێكی ‌تری ‌عه‌ ‌‬
‫دهربازیان ‌بكات ‌لە ‌گومڕایی‪‌ ،‬له‌كاتی ‌هاتنی‌‬ ‫مبهرێك ‌هه‌ڵكه‌وێ ‌تاوەکو ‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫یامبهری ‌ئیسالم ‌ئه‌یوت ‌به‌‌‬
‫په ‌‬ ‫یامبهری ‌ئیسالم ‌بڕوای ‌پێ ‌نه‌كرد‪‌ ،‬هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫ئهم‌شاعیره‌ ‌ناوی(امی‌ة ‌كورى‌أبي‌‬ ‫دڵ‌بێباوهر‌بوو‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫بهاڵم ‌به‌ ‌‬
‫زمان‌بڕوای‌كرد‌ ‌‬
‫كانی‌ئهیوت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناوبانگه‬ ‫ك‌له‌دێره‌‌به‌‬
‫یه ‌‬ ‫وه ‌‬
‫الصلت)بوو‌ ‌‬
‫وهی ‌له‌ ‌مێشكمان ‌دایه‌‌‬ ‫بزانێت ‌ئه‌ ‌‬ ‫رێك‌نیه‌له‌‌ئێمه‌‬
‫‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫وه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫چییه؟‌‬
‫‌‬
‫وانهی‌ئاینی‌ئەڵاڵ‌‬
‫و‌ئه ‌‬
‫وه‌ ‌‬
‫پارێنه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لێی‌ئه‬ ‫ههمو‌‬
‫خۆم ‌ئه‌سپێرم ‌به‌وه‌ی ‌که‌ ‌ ‌‬
‫رز‌ڕائهگرن‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬ ‫کهن‌‬
‫جی‌بۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کان‌حه‬ ‫‌‬
‫حاجیه‬
‫ما‌بعد‌غايتنا‌من‌رأس‌مجرانا‌‬ ‫اال‌نبي‌لنا‌منا‌فيخبرنا‌‬
‫و‌الرافعون‌لدين‌الله‌اركانا‌‬ ‫إني‌اعوذ‌بمن‌حج‌الحجيج‌له‌‬

‫رستن‌نهبو‌‪‌ ،‬له‌‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بت‌په‬ ‫بڕوای‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ئهویش‌شاعیرێك‌بوو ‌‬ ‫'ابو‌قیس‌كوری‌أنس' ‌ ‌‬
‫ماڵی‌خۆی‌مزگهوتێكی‌دروست‌‬
‫‌‬ ‫و‌له‌‬
‫وه‌ ‌‬ ‫كهوته‌ ‌‬
‫كان‌دورئه ‌‬
‫‌‬ ‫خەڵکی‌قوڕەیش‌‌و‌ ‌‬
‫بته‬
‫گهڵ ‌ئه‌و‌‬‫مانگانهی ‌خۆیان ‌بوون ‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كردبو‪‌ ،‬نه‌ی ‌ئه‌هێشت ‌ئه‌و ‌ژنانه‌ی ‌كه‌ ‌له‌ ‌‬
‫یوت‌من‌خوای‌ئیبراهیم‌دهپه‌رستم‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ژورێ‪‌،‬ئه‬ ‫بێنه ‌‬
‫ی‌لهشیان‌پیس‌بوو ‌ ‌‬‫سانه ‌‬
‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫یامبهری‌ئیسالم‌هێنا‪‌.‬‬
‫په ‌‬ ‫پاش‌هاتنی‌ئاینی‌ئیسالم‌بڕوای‌به‌ ‌‬
‫‌‬
‫ودخل‌بيتا‌له‌فاتخذه‌مسجدا‌اليدخل‌عليه‌طامث‌و‌ال‌جنب‌‌‬
‫ی‌ئهوت‪‌:‬‬‫م‌شیعره ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئیسالم‌بونی‌ئه‬ ‫به‌‬
‫پێش‌ ‌‬
‫یانیهك ‌هه‌ڵدێنێ‪‌ ،‬لەگەڵ‌‬
‫ههمو ‌به‌ ‌‬
‫له ‌ ‌‬‫‌‬ ‫ن‌كه‌ڕۆژ‌‌‬‫بكه ‌‬
‫و‌خوایه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ستایشی‌ئه‬

‫‪28‬‬
 ‫هەموو‌مانگێکی‌یەک‌شەوە‌‬
‫یهكتری ‌دور ‌بن ‌یان‌‬
‫گهر ‌له‌ ‌ ‌‬
‫جا ‌ئه‌ ‌‬ ‫كتری‌دامهبڕێن‌‬
‫‌‬ ‫خزمان‌له ‌‬
‫یه‬‫‌‬ ‫ئهی‌‬
‫‌‬
‫نزیك‌‬
‫طلعت‌شمسه‌و‌كل‌هالل‌‬ ‫سبحوا‌الله‌شرق‌كل‌صباح‌‌‌‬
‫‌‌‌وصلوها‌قصيرة‌من‌طوال‌‬ ‫يا‌بني‌االرحام‌التقطعوها‌‬
‫ئهلێن ‌سێ ‌كه‌س ‌كه‌ ‌زۆر ‌هاورێ‌‬
‫ئاینیهكان ‌باس ‌ئه‌كرێ ‌ ‌‬
‫رچاوه ‌ ‌‬‫‌‬ ‫وهی ‌له‌ ‌‬
‫سه‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫و‌دژی‌بت‌پهرستن ‌بوون‌(‌قس‌كورى‌ساعد‌ة‪‌،‬زید‌كورى‌عمر‌كورى‌‬ ‫‌‬ ‫بوون ‌‬
‫ی‌و‌مژدهیه‌كی‌ئاینێكی‌نوێیان‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بانگێشه‬ ‫لهناو‌خەڵک ‌‬
‫نفیل‌و‌ورقة‌ ‌كورى‌نوفل)‌ ‌‬
‫زۆر‌دادهنیشت‌و‌گوێی‌لێده‌گرتن‪.‬‬
‫‌‬ ‫مانهش‌'ابوبكر‌صدیق'‌‬
‫ناو‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كرد‌و‌له‬ ‫‌‬
‫ده‬

‫نهبو‌‪‌،‬‬
‫بت‌پهرستن‌ ‌‬
‫‌‬ ‫شاعیرێكی‌به‌ناوبانگ‌ده‌بێ‌و‌بڕوای‌به‌‌‬‫‌‬ ‫'قس‌كوری‌ساعد‌ة'‌‬
‫ڵبدات‌ئهمرێت‪‌.‬زۆر‌جار ‌به‌ ‌ناو‌‬‫‌‬ ‫ری‌ئیسالم‌سه ‌‬
‫رهه‬ ‫‌‬ ‫ئاینی‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬ ‫وهی‌ ‌‬‫پێش‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫بهرداری ‌بت‌‬ ‫دهست ‌‬‫دادهڕۆیشت ‌و ‌ئامۆژگاری ‌ئه‌كردن ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫ککهدا ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫خەڵکی ‌ ‌‬
‫ی‌مهكکه‌ی‌وت"‬‫ناو‌بازاری‌عكاز‌به‌خەڵک ‌‬
‫‌‬ ‫ێكیان‌له‌‬
‫‌‬ ‫پهرستن‌بن‪‌،‬ڕۆژ‬ ‫‌‬
‫ردهگرن‪...‬‬
‫هوشیار‌بن‌سود‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫گهر‌‬
‫‪‌،‬گوێ‌بگرن‪‌،‬هوشیار‌بن‪‌،‬ئه ‌‬
‫‌‬ ‫خه ‌‬
‫ڵكینه‬ ‫‌‬
‫وهی‌بێ‌دێت‪.‬‬ ‫ئه ‌‬
‫ی‌مرد‌رۆی‪‌ ‌،‬‬
‫‌‬ ‫ی‌ژیا‌مرد‪‌،‬ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫یه‪،‬‬
‫ندێك‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌په‬ ‫و‌زه ‌‬
‫مینه‬ ‫‪‌،‬له ‌‬‫یه ‌‬ ‫هه ‌‬
‫ههواڵێك(شتێك)‌ ‌‬ ‫و‌ئاسمانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫ڕبووهكان‪‌ ،‬وشك ‌نه‌بوی‌‬ ‫‌‬ ‫ستێره ‌تێپه‌‬
‫‌‬ ‫ختایهكی ‌دانراو‪‌ ،‬بانی ‌به‌رزەکان‪‌ ،‬ئه‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ته‬
‫دەریاکان‪.‬‬
‫‪16‬‬
‫شهوی‌تاریك‪‌،‬ڕۆژی‌روناك‌و‌ئاسمانی‌هەسارەکان‌(بورجەکان)‬ ‫‌‬
‫لهو‌‬‫رستین‌خۆشهویست‌تره‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫یپه‬ ‫ئێمه ‌ ‌‬
‫ی‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫خوا‪‌،‬ئهو‌ئەڵاڵ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سوێند‌ئه‬ ‫'قس' ‌‬
‫تانه‪.‬‬
‫هه ‌‬ ‫ئایینهی‌كه‌‌ئێوه‌‌ ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌ ،‬ئای‌ا ‌ڕازین ‌به‌و ‌شوێنه‌ی ‌لێی ‌نێژراون‌‬ ‫رێته ‌‬
‫ئهروا ‌و ‌ناگه‌ ‌‬ ‫من ‌ئه‌بینم ‌خەڵک ‌ ‌‬
‫ههر‌بۆیه‌‌نوستوون‪‌".‬‬ ‫وه‌یان‌ب‌هجێهێشتراون‌ ‌‬ ‫ته ‌‬
‫ماونه ‌‬
‫‌‬ ‫بۆیه‌‬
‫‌‬
‫يا‌أيها‌الناس‪‌:‬اسمعوا‪‌،‬وعوا‪‌،‬و‌إذا‌وعیتم‌فانتفعوا‌‬

‫‪ 16‬سماء ذات أبراج یان بە مانای ئەستێرەی روناک دێت یان مەبەست لە بورجەکانی عەرەبە کاتی خۆی‬
‫دوانزە بورجیان هەبوو(الحمل‪ ،‬الثور‪ ،‬الجوزاء‪ ،‬السرطان‪ ،‬االسد‪ ،‬السنلة‪ ،‬المیزان‪ ،‬العقرب‪ ،‬الجدي‪،‬‬
‫الدلو‪ ،‬الحوت)‬

‫‪29‬‬
 ‫إن‌من‌عاش‌قد‌مات‪‌،‬ومن‌مات‌فات‪‌،‬وكل‌ما‌هو‌آت‌آت‌‬
‫إن‌في‌السماء‌لخبرا‪‌،‬وأن‌في‌االرض‌لعبرا‌‬
‫مهاد‌موضوع‪‌،‬وسقوف‌مرفوع‪‌،‬و‌نجوم‌تمور‪‌،‬و‌بحار‌لن‌تغور‌‬
‫ليل‌داج‪‌،‬ونهار‌ساج‪‌،‬وسماء‌ذات‌أبراج‌‬
‫یقسم‌قس‪‌،‬أن‌الله‌لدينا‌هو‌أحب‌إليه‌من‌دينكم‌الذي‌أنتم‌عليه‌‬
‫مالي‌أرى‌الناس‌يذهبون‌وال‌يرجعون‪‌..‬أرضوا‌بالمقام‌فأقاموا‪‌...‬أم‌تركوا‌فناموا‌‬

‫ئهلێ‪:‬‬
‫ها‌شیعرێكی‌تری‌ههیه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬‫‌‬
‫كانی‌پێشتر‌بۆمان‌ڕونه‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ده‬‫له‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ی‌پێش‌ئێمه‌مردن‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وانه‬‫‌‬
‫كی‌دیاری‌كراوی‌نییه‌‬
‫‌‬ ‫رچاوه ‌‬
‫یه‬‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬ ‫ی‌پێی‌ئهمرێ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو‌شته‌‬‫كه‌ ‌‬
‫‌‬
‫وه‌‬
‫نزمیانه ‌‬
‫‌‬ ‫بهرز‌و‌‬
‫به‌پای‌هی‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫چۆن‌كهس‌و‌كارم‌ڕۆیی‌‬
‫‌‬ ‫دیم‌كه‌‌‬
‫ههمان‌‬
‫چۆن ‌ئه‌وان ‌مردن ‌منیش ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫كم‌نییه‌‬
‫‌‬ ‫هیچ‌چاره ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫كه‌‬
‫دڵنیا‌بووم‌ ‌‬
‫شێوه‌‬
‫من‌القرون‌لنا‌بصائر‌‬ ‫في‌الذاهيبين‌االولين‌‬
‫للموت‌ليس‌لها‌مصادر‌‬ ‫لما‌رأيت‌موردا‌‬
‫يسعى‌االكبار‌و‌االصاغر‌‬ ‫و‌رأيت‌قومي‌نحوها‌‬
‫حيث‌صار‌القوم‌صائر‌‬ ‫ايقمنت‌أني‌ال‌محـالة‌‬

‫بوبهكر ‌كه‌سێكی ‌بازرگان ‌بوو ‌زۆر ‌تێكه‌لی ‌ئه‌م ‌سێ ‌شاعیره‌ی ‌ده‌كرد ‌و‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫رستێ‪‌،‬ئهیوت"‬
‫‌‬ ‫را‌كه‌ ‌‬
‫بیپه‬ ‫گه ‌‬ ‫نیا‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كی‌ته‬ ‫‌‬
‫دوای‌خوایه‬ ‫‌‬
‫به‬
‫تهواوی؟"‬ ‫بین‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ری‌ئه‬ ‫ی‌له ‌‬
‫سه‬ ‫چۆن‌و‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم‌‬
‫راسته‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫خوای‌ئیبراهیم‌ئه‌ ‌‬
‫هذا‌ورب‌ابراهيم‌هو‌الحق‪‌..‬ولكن‌كيف‌و‌متى‌نصبح‌منه‌على‌يقين؟‌‬
‫وتهوه‌‪.‬‬
‫ی‌ئه ‌‬
‫مان‌كاتدا‌شیعرهكه‌ی‌(أمی‌ة‌كورى‌أبي‌الصلت) ‌‬
‫‌‬ ‫له‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬
‫چییه؟‪........‬‬
‫مێشكمان‌دایه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌له‌‬
‫وه ‌‬ ‫بزانێت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫كه‌‬
‫ئێمه‌‌ ‌‬
‫رێك‌نیه‌له‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫وه‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫چونكه‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫بونه ‌‬
‫ده ‌‬ ‫بهڕەنگاریان ‌نه‌ ‌‬‫گهر ‌چی ‌ئه‌م ‌سێ ‌كه‌سه‌‪‌ ،‬قوڕەیشیەکان ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫مهنیشیان‌زۆر‌‬ ‫ها‌ته ‌‬
‫روه ‌‬ ‫هه ‌‬
‫سهریان‪‌ ‌،‬‬‫له ‌‬‫بو‌ببێته‌ترسناک‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌نه‬ ‫ئاینێكی‌رێكخراو‌ه‬
‫ببێته‌‬
‫بوو‌که ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫قی‌نه‬ ‫ریهکی‌زه‌‬
‫یش‌هیچ‌گاریگه ‌‬
‫‌‬ ‫بارهت‌به‌ ‌'أبوبکر'‬
‫وره ‌بوو‪‌،‬سه‌ ‌‬‫گه ‌‬‫‌‬

‫‪30‬‬
‫و‌سێ‌شاعیره‌و‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نها‌نزیک‌بوو‌له‬ ‫کان‪‌،‬ئه ‌‬
‫و‌ته‬‫‌‬ ‫بێباوه ‌‬
‫ڕه‬ ‫‌‬ ‫جێگای‌سهرنجڕاکێشانی‌‬
‫‌‬
‫یامبهری‌ئیسالم‌بوو‪.‬‬
‫هاوڕێی‌په‌ ‌‬

‫كهوابوو ‌پێش ‌هاتنی ‌ئیسالم ‌چه‌ند ‌كه‌سێك ‌هه‌بون ‌كه‌ ‌ناودار ‌بوون ‌و‌‬ ‫‌‬
‫بانگێشهی ‌ئاینێكی ‌تریان ‌ئه‌كرد‪‌ ،‬محمد ‌كوری ‌عبدالله‌ ‌هاوڕێی ‌ابو ‌بكر ‌بوو‪‌‌،‬‬‫‌‬
‫رست‌نهبو!‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆشی‌بت‌په‬ ‫ها ‌‬
‫روه ‌‬
‫‪‌،‬هه ‌‬
‫ی‌كوری‌نهوفل‌بوو ‌‬
‫‌‬ ‫ها‌خزمی‌و‌رقة‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬
‫ئهمانیش‌داوای‌‬ ‫بو‌و‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سێكی‌ڕوناكبیری‌ئهو ‌ ‌‬
‫كاته‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌كه‬ ‫‌‬
‫وی‌چه‬ ‫واته ‌تێكه‌اڵ‬
‫كه ‌‬‫‌‬
‫ئاینێكی‌تریان‌ئهكرد‪.‬‬
‫‌‬
‫کهین‌‬
‫ههڵدانی ‌ئیسالم ‌ده‌ ‌‬ ‫سادهیی ‌باسی ‌مێژوی ‌سه‌‌ر ‌‬ ‫شهدا ‌زۆر ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫لهم ‌به‌ ‌‬‫‌‬
‫بهشی‌‬ ‫ئیسالمی‌باسی‌کردووه‪‌.‬له‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مسیلیهکانی‌‬
‫‌‬ ‫ک‌مهالکان‌و‌زنجیره‌ ‌ ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬
‫سهنگێنین ‌و ‌هۆکاره‌کان ‌زیاتر ‌باس‌‬ ‫ڵده ‌‬
‫هه ‌‬
‫که ‌ ‌‬
‫مێژوه ‌‬
‫‌‬ ‫داهاتودا ‌زۆر ‌به‌ ‌وردی ‌‬
‫بهرچی‌دروست‌بوو‪.‬‬ ‫و‌له ‌‬
‫که‌ئیسالم‌چۆن‌ ‌‬ ‫کهین‌ ‌‬‫ئه ‌‬
‫‌‬

‫رههڵدانی‌ئاینی‌ئیسالم‌‬
‫سه ‌‬‫‪‌ ‌٩‌.٢‬‬
‫ئهیان‌‬
‫مه ‌ ‌‬
‫رده ‌‬
‫و‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لێک‌ڕوناکبیری‌ئه‬ ‫‌‬
‫ی‌پێشو‌باسمان‌کرد‌کۆمه‬ ‫بابهت‬
‫وهک‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نهزانین ‌و‌‬ ‫سهر ‌ئاینێکی ‌یه‌کگرتو ‌تاوه‌کو ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫نه ‌ ‌‬
‫رهب ‌بخه‌ ‌‬‫ویست ‌خه‌لکی ‌عه‌ ‌‬
‫ی‌سهرقالی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌ڕوناکبیرانه‬ ‫‌‬
‫مو‌ئه‬ ‫‌‬
‫ین‌هه‬ ‫‌‬
‫ر‌تێبینی‌بکه‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫ی‌دهربازبن‪‌ ‌.‬‬
‫دواکه‌وتوی ‌‬
‫نهفی‌‬
‫سهر ‌ئاینی ‌حه‌ ‌‬ ‫نه ‌ ‌‬ ‫ئاینێکی ‌نۆی ‌بوون ‌یاخود ‌ئه‌یان ‌ویست ‌عه‌رب ‌بخه‌ ‌‬
‫وه‪‌.‬‬
‫کرده ‌‬
‫خهلکیان ‌هوشیار ‌ئه‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫له ‌ڕێگای ‌شیعره‌ ‌‬ ‫رههمویان ‌شاعیر ‌بوون‪‌ ‌ .‬‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫بوه ‌و‌هیچ‌شیعرێک‌‬ ‫ری‌ئێسالم‌شاعیر‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫نها‌په ‌‬
‫یامبه‬‫‌‬ ‫‌‬
‫کرێت‌ته‬ ‫‌‬
‫ی‌تێبینی‌ئه‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫گوتراوه!!‌‌‬
‫‌‬ ‫ناوی‌ئه ‌‬
‫و‌نه‬ ‫‌‬ ‫به‌‬
‫‌‬
‫موسلمان‌ئهکات‌‬
‫‌‬ ‫وا‌له ‌‬
‫که ‌ ‌‬ ‫ته ‌ ‌‬
‫و‌بابه ‌‬
‫‌‬ ‫ندی‌ههیه‌ ‌ ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫له ‌ڕاستیدا‌یان‌کارێکی‌خوا ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫یه ‌وه‌یان ‌بابه‌تێکی ‌لۆجیکی‌‬ ‫یامبهر ‌بکه‌ن ‌که‌ ‌نێردراوی ‌ئەڵاڵ ‌‬‫زیاتر ‌بڕوا ‌به‌ ‌په‌ ‌‬
‫کهن‌‬
‫ئیسالم‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫رایهتی ‌‬
‫یامبه ‌‬
‫په ‌‬ ‫ناموسلمان‌ئهکات‌زیاتر ‌بڕوا‌به‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌که‌ ‌وا‌له‌ ‌‬
‫هه ‌‬
‫‌‬
‫گهر‌کتێبی(السیرة‌النبویة‌‬ ‫‪‌،‬ئه ‌‬
‫بوه ‌‬‫نه ‌‬ ‫یامبهری‌ئیسالم‌شاعیر‌ ‌‬ ‫نها‌په ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌بۆچ‌ته‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫شیعرێکی‌وتوه‌‬
‫‌‬ ‫ی‌کهسێکی‌ناودار‌بووبێ‌‬ ‫‌‬ ‫بینین‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫بخوێنینه ‌‬
‫‌‬ ‫البن‌هشام)‌‬
‫ئهڵێت‌‬
‫کچهکانی ‌ ‌‬ ‫مهرگ ‌ئه‌بێ ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫سهرە ‌ ‌‬‫یامبهر ‌له‌ ‌‬
‫نانهت ‌کاتێک ‌باپیری ‌په‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫‌‬
‫سهردا ‌هه‌لبڵێن ‌هه‌ر ‌شه‌ش ‌کچی( ‌صفیة‪‌ ،‬برة‪‌ ،‬عاتکة‪‌ ،‬أم ‌حکیم‌‬ ‫شیعرم ‌به‌ ‌‬

‫‪31‬‬
‫درێژیهکه‌ی ‌نه‌م‌‬
‫‌‬ ‫البیضاء‪‌ ،‬أمیمة) ‌شیعرێکی ‌دوورودرێژ ‌ئه‌ڵێن ‌له‌ ‌به‌ر ‌دوورو‬
‫یامبهر‌‬
‫نهک ‌پوره‌کانی ‌په‌ ‌‬ ‫وهک ‌خۆێنه‌ر ‌بێزار ‌بێت‪‌ ‌ .17‬‬‫کهم ‌نه‌ ‌‬
‫خسته ‌ناو ‌کتێبه‌ ‌‬
‫‌‬
‫اڵم‌سهیر‌‬
‫‌‬ ‫کانیشی‌ههر‌شاعیر‌بوون ‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵ‌مامه‬ ‫بهلکو‌باپیری‌له‌ ‌‬
‫گه‬ ‫شاعیر‌بوون ‌ ‌‬
‫مان‌بۆ‌شوێنێکی‌تر‌ههڵبگرین‌و‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌قسانه‬ ‫نها‌خۆی‌شاعیر‌نهبو‪‌.‬ب ‌‬
‫ا‌ئه‬ ‫‌‬ ‫وهیه‌ ‌ ‌‬
‫ته‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫یامبهری‌ئیسالم‌بکه‌ین‌‪‌‌‌.‬‬
‫ندێک‌باسی‌ژیانی‌په ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫با‌جارێ‌هه‬

‫یامبهری‌ئیسالم‬
‫ی‌په ‌‬
‫بنهماڵ‌ه ‌‬
‫‪‌ ‌٢‌.٩‌.٢‬‬
‫كهشی‌‬ ‫ره ‌‬
‫مبه ‌‬
‫ئهكات ‌كه‌ ‌ئاینێكی ‌ئاسمانیه‌ ‌و ‌پغه‌ ‌‬‫ئاینی ‌ئیسالم ‌بانگێشه‌ی ‌ئه‌وه‌ ‌ ‌‬
‫کهشی‌ناوی‌‬ ‫كه ‌ناوی‌(محمد‌كوری‌عبدالله)‌و‌خوا ‌‬ ‫لبژێردراوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫لهالیان‌خودا ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬
‫یه‪‌‌.‬‬
‫(ئەڵاڵ) ‌‬
‫ین‌به ‌ئەڵاڵ‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ل‌بکه‬ ‫زۆر‌ئهبێ‌وریا‌بین‌نابێ‌ناوی‌خودا ‌ ‌‬
‫تێکه‬ ‫‌‬ ‫خوێنهری‌ئازیز! ‌‬‫‌‬
‫وهرگێرین‌بۆ‌‬ ‫کهمان‌ناوی‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬‫کتێبه ‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫نابێ‌ئێمه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌ئیسالمه ‌‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌ناوی‌خوا‬
‫یه‌من‌‬‫ڵه ‌‬
‫م‌هه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫تۆته‌ ‌‬
‫س‌کهو ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫زۆر‌که‬ ‫ت‌وهرناگێردرێت‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ناو‌قه‬ ‫ناوێکی‌تر‪‌،‬چونکه‌‬
‫‌‬
‫ئهم‌‬
‫مه ‌ ‌‬
‫یهکی ‌دوورودرێژ ‌ئینجا ‌گه‌یشت ‌‬ ‫وه ‌‬
‫خۆم ‌که‌سێک ‌بوم ‌پاش ‌لێكۆلینه‌ ‌‬
‫وه ‌و ‌ئه‌زانی ‌من ‌له‌ ‌چ‌‬
‫بێته ‌‬
‫بهشی ‌سێیه‌می ‌ئه‌م ‌کتێبه‌ ‌بۆت ‌ڕون ‌ئه‌ ‌‬ ‫بڕوایه‪‌ ‌ ،‬له‌ ‌‬
‫‌‬
‫کهم!‌‬
‫ئه ‌‬
‫یه‌ ‌‬
‫م‌قسه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫که ‌‬‫یه ‌‬
‫گۆشه ‌‬
‫‌‬

‫وهك ‌پێشتر ‌باسمان‌‬

‫كانه ‌ ‌‬
‫رهب ‌و ‌له‌ ‌تایفه‌ی ‌هاشیمیه‌ ‌‬
‫وهی ‌عه‌ ‌‬
‫ته ‌‬
‫نه ‌‬
‫یامبهر ‌له‌ ‌ ‌‬
‫په ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌بۆ‌عدنان‪‌.‬مێژونوسانی‌ئیسالم‌‬‫رێته ‌‬
‫گه ‌‬
‫ك‌ئه ‌‬
‫ڵه ‌‬ ‫چه ‌‬
‫ره ‌‬
‫ب‌به‌ ‌‬
‫ره ‌‬‫ی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫تهوه‌‬
‫نه ‌‬
‫كرد‌ ‌‬
‫‌‬
‫وه‌بۆ‌عدنان‪‌.‬‬
‫گهرێنێته‌ ‌‬
‫پشت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ری‌ئیسالم‌به‌‪‌٢٢‬‬
‫‌‬ ‫كی‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬ ‫چه ‌‬
‫ڵه‬ ‫ره ‌‬
‫‌‬
‫یامبهری ‌ئیسالم ‌كوری‪‌ :‬عبدالله ‌كورى ‌عبدالمطلب ‌كورى ‌هاشم ‌كورى‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫عبدمناف‌كورى‌قصى‌كورى‌كالب‌كورى‌مره‌كورى‌كعب‌كورى‌لؤى‌كورى‌‬
‫فهر‌كورى‌مالك‌كورى‌النضر‌كورى‌كنانة‌كورى‌خزيمة‌كورى‌مدركة‌كورى‌‬
‫الياس‌كورى‌مضر‌كورى‌نزار‌كورى‌معد‌كورى‌عدنان)ه‪.18‬‬

‫‪‌17‬السیرة‌النبویة‌البن‌هشام‪‌،‬ج‌‪‌،٢‬ص‌‪‌٢٢٩-‌٢٢٣‬‬
‫‪‌18‬المعاریف‌البن‌قتیبه‪‌،‬ل‌‪‌‌٢٢٢‬‬

‫‪32‬‬
‫وه ‌بۆ ‌ئیبراهیم ‌خه‌لیل ‌كه‌‌‬ ‫گرێته ‌‬
‫‌‬ ‫چهند ‌پشتێك ‌ئه‌‬ ‫روهها ‌عه‌دنانیش ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫رهبستان ‌و ‌فه‌لستین ‌و ‌باكوری‌‬ ‫مبهرانی ‌ناوچه‌ی ‌عه‌ ‌‬ ‫ورهی ‌هه‌مو ‌پێغه‌ ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫بابه ‌‬
‫‌‬
‫ایه‪.‬‬
‫ئهفریق ‌‬ ‫‌‬
‫‌‬
‫یامبهری ‌ئیسالم ‌ئامینه‌یه‌ ‌كچی‪‌ :‬وهب ‌كورى ‌عبدمناف ‌كورى‌‬ ‫‌ناوی ‌دایكی ‌په‌ ‌‬
‫زهرة‌کوڕی‌كالب‌كورى‌مره‌كورى‌كعب‌كورى‌لؤى‌كورى‌فهر‌كورى‌مالك‌‬
‫كورى ‌النضر ‌كورى ‌كنانة ‌كورى ‌خزيمة ‌كورى ‌مدركة ‌كورى ‌الياس ‌كورى‌‬
‫مضر‌كورى‌نزار‌كورى‌معد‌كورى‌عدنان)ه‪‌‌.19‬‬
‫چونكه‌‬
‫‌‬ ‫نوسیوه ‌‬
‫‌‬ ‫یامبهری ‌ئیسالمیان ‌نه‌‬ ‫مێژوونوسان ‌زۆر ‌له‌سه‌ر ‌باوانی ‌په‌ ‌‬
‫گێرنهوه‌ ‌عبدالمطلب ‌(باپیری‌‬ ‫‌‬ ‫ههردووكیان ‌زوو ‌كۆچی ‌دواییان ‌كرد‪‌ ‌ .‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫گهر ‌ده‌ ‌كورم ‌هه‌بێ‪‌ ،‬من‌‬ ‫ئهلێ ‌ئه‌ ‌‬‫یامبهری ‌ئیسالم) ‌مرازێك ‌له‌خۆی ‌ئه‌گرێ ‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫یهم ‌له‌دایك ‌ئه‌بێ‪‌ ،‬عبدالمطلب ‌بڕیار‌‬ ‫یهكیان ‌سه‌ر ‌ده‌بڕم‪‌ ،‬له‌ ‌كاتێك ‌كوری ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سته‌‬
‫به ‌‬ ‫و‌مه ‌‬
‫بۆ‌ئه ‌‬
‫کێکیان‌سهر‌ببڕێت‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬ ‫ی‌به ‌جێ‌بهێنێت ‌ ‌‬
‫و‌یه‬ ‫كه ‌‬ ‫مرازه ‌‬
‫‌‬ ‫دات‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ئهکات ‌یان ‌نا‌‬ ‫تیروپشکه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سته ‌ئه‌و ‌‬
‫به ‌‬ ‫تیروپشک ‌ئه‌کات‪‌ ،‬جا ‌نازانین ‌بۆ ‌ئه‌م ‌مه‌ ‌‬
‫چون‌بۆ‌الی‌بتی‌هوبهل‪-‬هبل‪-‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کاتی‌خۆی‌بۆ‌مراز‌و‌ڕاوێژکردن‌ئه‬ ‫له ‌‬
‫چونکه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫لهم ‌ووشانه‌(العقل‪‌ ،‬ال‪‌،‬‬ ‫ههریه‌ک‌هیان ‌ ‌‬‫كه ‌ ‌‬
‫ختهی ‌لێ ‌بوو ‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫لهوێ ‌حه‌وت ‌تیری ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهر ‌گومانیان ‌له‌‌‬ ‫ئه ‌‬‫نعم‪‌ ،‬منکم‪‌ ،‬ملصق‪‌ ،‬من ‌غیرکم‪‌ ،‬المیاه)یان ‌لێنوسرا ‌بوو‪‌ ‌ .‬‬
‫ڵهکی ‌که‌سێک ‌بوایه‌ ‌ئه‌چون ‌بۆ ‌الی ‌هوبه‌ل ‌و ‌سه‌د ‌درهه‌میان ‌ئه‌دا ‌به‌‌‬ ‫چه ‌‬
‫ڕه ‌‬‫‌‬
‫مه ‌فالنی‌‬ ‫ئه ‌‬
‫ئهی ‌خواکه‌مان! ‌ ‌‬ ‫که ‌ئینجا ‌ئه‌یان ‌وت" ‌ ‌‬ ‫ڵسوڕێنهری ‌تیروپشکه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫دهرچوبا ‌ئه‌وا ‌له‌‌‬ ‫ئهگه‌ر ‌ووشه‌ی(منکم) ‌ ‌‬ ‫ربخه" ‌ ‌‬
‫فالنه‪‌ ،‬ڕاستیمان ‌بۆ ‌ده‌ ‌‬ ‫کوڕی ‌ ‌‬
‫چهڵ‌هکی‌‬‫ڕه ‌‬‫دهرچوبا ‌ئه‌وا ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫چهڵ‌هکی ‌خۆیان ‌بوو‪‌ ،‬ئه‌گه‌ر ‌وشه‌ی(غیر ‌منکم) ‌ ‌‬ ‫ڕه ‌‬‫‌‬
‫چهڵ‌هکی ‌هاوپه‌یمانیان ‌بوو‪‌ ،‬ئه‌گه‌ر ‌وشه‌ی( ‌ملصق)‌‬ ‫ڕه ‌‬
‫خۆیان ‌نه‌بو ‌به‌لکو ‌له‌ ‌ ‌‬
‫هاوپهیمانی‌خۆیان‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌تیره‌ی‌خۆیان‌بوو ‌نه‌له‌ ‌‬ ‫کهی‌نه‌ ‌ ‌‬‫ئهوا ‌کوره‌ ‌‬ ‫دهرچوبایه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تیروپشک‌ئهکات‌‬
‫‌‬ ‫ههر‌چۆنێک‌بوو ‌یان‌بێت‪'‌ ،‬عبدالمطلب' ‌‬ ‫بوه‪‌ ‌.‬‬
‫واته ‌زۆل‪‌ ‌ -‬‬ ‫بوو‪‌ -‬‬
‫کو‌کێ‌سهرببڕێ‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تاوه‬
‫بهاڵم‌‬
‫ردهچێ ‌كه‌ ‌ببێت ‌به‌ ‌قوربانی ‌مرازه‌كه‌ی‪‌ ‌ .‬‬ ‫ده ‌‬‫كهدا ‌ ‌'عبدالله‌' ‌ ‌‬
‫له ‌تیروپشكه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌‬
‫سهرببڕدرێت‌‪‌ ،‬پێشنیاری ‌ئه‌ ‌‬ ‫خەڵکی ‌ده‌وروپشتی ‌ناڕازی ‌ئه‌بن ‌كه‌ ‌'عبدالله' ‌ ‌‬

‫‪‌19‬السیرة‌النبویـة‌ألبن‌هشام‌‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌.٢٢‬‬

‫‪33‬‬
‫وه‌ڕازی‌‬ ‫به ‌‬‫حوشتر‌ببێت‌به‌قوربانی‪'‌.‬عبدالمطلب'‌ ‌‬
‫‌‬ ‫لهبڕی‌'عبدالله'‌‪‌٢٣‬‬ ‫ن‌كه‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫له ‌نێوان ‌'عبدالله' ‌و‌‬ ‫مجاره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم ‌ئە‬
‫ئهبێ ‌كه‌ ‌بۆ ‌جارێكی ‌تر ‌تیروپشك ‌بكات ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهرببڕدرێت‪‌،‬‬ ‫دهرچو ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌بۆ ‌جاری ‌دووه‌م ‌دیسان ‌'عبدالله' ‌ ‌‬ ‫حوشتر‪‌ ‌ .‬‬
‫كهن ‌كه‌ ‌واز‌‬ ‫دیسان ‌خەڵکی ‌ده‌وروبه‌ری ‌'عبدالمطلب' ‌پێشنیاری ‌ئه‌وه‌ی ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬
‫بێنێت‌لهبڕی‌ئ‌هو‌‪‌ ٢٣‬حوشتری‌تر‌زیاد‌بكات‪‌.‬بۆ‌جاری‌‬ ‫‌‬ ‫سهربڕینی‌'عبدالله' ‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫سێههم ‌'عبدالمطلب' ‌بریار ‌ئه‌دات ‌كه‌ ‌تیروپشك ‌بكات ‌له‌ ‌نێوان ‌‪‌ ٩٣‬حوشتر ‌و‌‬ ‫‌‬
‫چێت‌تاوهكو‌‬
‫‌‬ ‫تیروپشكدا‌ده ‌‬
‫رده‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫چهند‌جارێك‌'عبدالله' ‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬‫م‌شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫'عبدالله'‪‌،‬ئ‌ا ‌‬
‫به‬
‫له ‌بڕی‌‬‫رزگاری‌دهبێ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهی‌باوكی‪‌.‬بۆ‌دواجار‌'عبدالله' ‌‬ ‫قوربانی‌مرازه ‌‬
‫‌‬ ‫ببێت‌به ‌‬
‫‌‬
‫ده ‌جار‌‬‫واته ‌ ‌‬
‫‪‌ ٢٣٣‬حوشتر ‌كه‌ ‌باوكی ‌بیكات ‌به‌ ‌قوربانی ‌له‌ ‌بڕی ‌سه‌ربڕینی ‌ ‌‬
‫تیروپشک‌ئهکات‪.‬‬
‫‌‬ ‫'عبدالمطلب'‌‬
‫ی‌ژنی‌بۆ‌بهێنێت‌له‌ڕێگادا‌‬
‫‌‬ ‫یبات‌بۆ‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫گرێت‌و‌ئه‬ ‫‌‬
‫ستی‌ئه‬ ‫ئینجا‌'عبدالمطلب'‌ ‌‬
‫ده‬
‫ویش‌ئهڵێت"‌‬
‫‌‬ ‫ی‌عبدالله"‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫چی‌ئه‬ ‫‌‬
‫بۆ‌کوێ‌ده‬ ‫وه ‌‬
‫ئه ‌‬
‫بینێ‌ئهڵێ‌" ‌‬
‫‌‬ ‫خوشکی‌'ورقه'‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬
‫به‌‬
‫روهک ‌ئه‌و ‌حوشترانه‌ ‌که‌ ‌تازه‌ ‌بوون ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬‫گهڵ ‌باوکمم" ‌ئه‌ویش ‌ئه‌ڵێت" ‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫‪20‬‬
‫ویش‌ئهڵێت"‌من‌‬
‫‌‬ ‫قوربانی‌بۆ‌تۆ‌دەستت‌دەکەوێ‌ئەگەر‌بکەوی‌بەسەرمدا "‌ ‌‬
‫ئه‬
‫باوکی‌ئهی‌بات‌کچی‌‬‫‌‬ ‫ی‌نهبم"‪‌ .‬‬
‫وه ‌و‌هاوبیر ‌‬ ‫ڵ‌باوکمم‌ناتوانم‌لێی‌جیاببمه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫گه‬‫‌‬
‫یه‪‌.‬‬‫ناوی‌ئامینه ‌‬
‫‌‬ ‫خوازێت‌كه‌‬
‫‌‬ ‫(وهب‌كور‌عبدمناف)ی‌بۆ‌ده‌‬
‫ئەوەی ‌تێبینی ‌دەکرێ‪‌ ،‬عبدالمطلب ‌ئەو ‌مرازە ‌لە ‌کاتی ‌لە ‌دایک ‌بوونی ‌کوڕی‌‬
‫دەییەم ‌ئەگرێ ‌بەاڵم ‌لە ‌کاتی ‌گەورە ‌بونی ‌عبداللە ‌ئەو ‌تیروپشکە ‌ئەنجامدات‌‬
‫تاوەکو ‌ژنی ‌بۆ ‌بهێنێت‪‌ .‬پرسیار ‌ئەوەیە ‌بۆچ ‌لە ‌کاتی ‌لە ‌دایک ‌بوونی ‌ئەو‌‬
‫تیروپشکەی‌بۆ‌نەکرد‪‌،‬بۆچ‌لە‌قۆناغی‌هاوسەرگیری؟‌‌‌‬

‫اكیهك‌‬
‫خهونێك ‌ئه‌بینێت ‌كه‌ ‌له‌ ‌دامێنی ‌ڕون ‌‬
‫كهمی ‌بوكێنیدا ‌ئامینه‌ ‌ ‌‬
‫شهوی ‌یه‌ ‌‬
‫له ‌ ‌‬
‫‌‬
‫نانهت ‌كۆشكه‌كانی‌‬
‫كه ‌ته‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫دهكاته‌ ‌‬
‫بهری ‌خۆی ‌روناک ‌ ‌‬ ‫ردهچێ ‌كه‌ ‌ده‌ورو ‌‬
‫ده ‌‬
‫‌‬

‫ستی‌هاوسهرگیری‌‬
‫‌‬ ‫مهبه‌‬
‫نازانین‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سهرمدا'‌‬
‫به ‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫بکه ‌‬
‫ربڕینه' ‌‬
‫‌‬ ‫بی‌ئه ‌‬
‫م‌ده‬‫‌‬ ‫نگی‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫له‌فهرهه‌‬
‫‪‌ ‌20‬‬
‫ئهوا‌‬
‫سبێکی‌باش‌بوایه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌له‌نه‌‬
‫که ‌‬ ‫زی‌لێبایه‌منداڵه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌ژنێک‌حه‬ ‫چونکه‌زۆرجار‌ئه‌ ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫دێت‌یان‌نا‪‌.،‬‬
‫کو‌منداڵی‌لێ‌ههبێ‪‌‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کرد‌تاوه‬ ‫‌‬
‫ڵ‌کەسێكی‌ناودار‌ئه‬ ‫ئهچو‌سێکسی‌له‌گه‌‬ ‫‌‬

‫‪34‬‬
‫‘شام’ی ‌بینی‪‌ .‬به‌و ‌خه‌وه‌ ‌زۆر ‌ترسا ‌و ‌پێی ‌تێكچو‪‌ ،‬به‌اڵم ‌عبدالله ‌هێوری‌‬
‫وه‪‌21.‬‬‫و‌ترسهكه‌ی‌ڕەوانده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫كرده‌ ‌‬
‫روهك ‌باسمان ‌كرد ‌پێشتر ‌هه‌ندێكیان ‌خه‌ریكی ‌بازرگانی‌‬ ‫هه ‌‬ ‫خەڵکی ‌قوڕەیش ‌ ‌‬
‫مهن‪‌.‬ڕۆژێكیان‌‬ ‫چون‌بۆ‌یه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێك‌جاریش‌ئه‬ ‫‌‬
‫چون‌بۆ‌شام‌و‌هه‬ ‫‌‬
‫زۆرجار‌ئه‬ ‫بوون‌‬
‫بێ‌بهم‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ران‌ئه‬ ‫‌‬
‫زۆر‌نیگه‬ ‫ئامینه ‌‬
‫‌‬ ‫بهستی‌بازرگانی‪‌.‬‬ ‫مه ‌‬
‫چێت‌بۆ‌شام‌به ‌‬
‫‌‬ ‫'عبدالله' ‌ ‌‬
‫ئه‬
‫مه‌دوا‌بینینیان‌بێت‪.‬‬ ‫ئه ‌‬
‫ترسێ‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ره‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫فه ‌‬
‫سه ‌‬
‫‌‬
‫گیانیه ‌به‌اڵم‌‬
‫‌‬ ‫ی‌پێبدات‌كه ‌دوو‬
‫‌‬ ‫ی‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫بێت‌كه ‌موژده‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫عبدالله‌ئه‬ ‫چاوهڕێی ‌‬
‫ئامینه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهنێژرێت‪.‬‬ ‫دینه‌ ‌‬
‫مه ‌‬ ‫مرێت‌ههر‌له‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێت‌و‌ئه‬ ‫‌‬
‫خۆشی‌ئه‬ ‫عبدالله‌له‌ڕێگادا‌تووشی‌ ‌‬
‫نه‬ ‫‌‬
‫یامبهری ‌ئیسالم ‌له‌ ‌دایك ‌ئه‌بێ ‌كه‌ ‌به‌ ‌سالی ‌فیل‌‬ ‫له ‌سالی ‌‪٢٢٣‬ی ‌زاینی ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪22‬‬
‫ککه‪‌ ،‬چونكه‌ ‌ژنانی‌‬ ‫مه ‌‬ ‫بیبهن ‌بۆ ‌ده‌رەوه‌ی ‌ ‌‬
‫ناسراوه ‌‪‌ ،‬دایكی ‌بڕیار ‌ئه‌دات ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫ئهدا ‌به‌ ‌مندااڵنی ‌خۆیان ‌وا ‌ڕاهاتبون ‌كه‌ ‌بیان ‌به‌ن ‌بۆ‌‬ ‫قوڕەیشی ‌شیریان ‌نه‌ ‌‬
‫رهوه‌ی ‌شار ‌كه‌ ‌به‌ ‌زمانی ‌عه‌ره‌بی ‌پێیان ‌ئه‌وترا ‌(بادی‌ة) ‌تاوه‌كو ‌شیریان‌‬ ‫ده ‌‬
‫‌‬
‫بێتهوه‌‪.‬‬
‫مك‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫میان‌له ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫وكاته ‌‬
‫ی‌ده‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫خێوبكرێن‌تا‌ئه‬ ‫بدرێت‌و‌بە‬
‫وه ‌بۆ‌‬
‫رێته ‌‬
‫مهککه‌ ‌بۆ ‌ئه‌وه‌ی ‌منداڵێك ‌به‌ ‌‬ ‫وكاتانهدا ‌'حلیم‌ة ‌السعدیة' ‌هات ‌بۆ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫ههتا‌‬
‫ری‌ئیسالم‌نهبێ‪‌ ‌،‬‬
‫‌‬ ‫نها‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫وت‌ته‬ ‫ست‌نه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫بهاڵم‌هیچ‌منداڵێكی‌ده‌‬ ‫بادیه'‪‌ ‌،‬‬
‫' ‌‬
‫وه ‌بۆ‌‬
‫ڕانده ‌‬
‫یامبهری ‌ئیسالمیان ‌گه‌ ‌‬ ‫وه ‌ئینجا ‌په‌ ‌‬ ‫مایه ‌‬
‫شهش ‌ساڵی ‌له‌الی ‌حلیمه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫الی‌دایكی‪.‬‬
‫یامبهری‌‬
‫تاوهكو ‌كه‌س ‌و ‌كاری ‌ببینێت ‌و ‌په‌ ‌‬ ‫دینه ‌ ‌‬ ‫ئهچێت ‌بۆ ‌مه‌ ‌‬ ‫پاشان ‌ئامینه‌ ‌ ‌‬
‫ره‌‬
‫فه ‌‬‫سه ‌‬
‫بهاڵم‌له‌و‌ ‌‬ ‫بێت‌پێیان‌و‌سهردانی‌گوری‌باوكی‌بكات‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئیسالمیش‌ئاشنا‌ب‬
‫وه‌‬
‫گهرێته‌ ‌‬‫ئه ‌‬‫گهل ‌' ‌ام ‌ایمن' ‌ ‌‬‫یامبهری ‌ئیسالم ‌له‌ ‌‬
‫ئهمرێت ‌و ‌په‌ ‌‬ ‫دینه ‌ ‌‬
‫مه ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫ئامینه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ککه‌بۆالی‌باپیری‪.‬‬ ‫مه ‌‬‫‌‬
‫الیهن ‌'ابی ‌طالب'ی‌‬ ‫جارهیان ‌له‌ ‌‬
‫یهك ‌باپیری ‌عبدالمطلب ‌مرد ‌و ‌ئه‌و ‌‬ ‫پاش ‌ماوه‌ ‌‬
‫مامی‌گهوره‌‌بوو‪.‬‬
‫‌‬

‫‪(‌ 21‬السیرة‌النبویة‌البن‌هشام‪‌،‬ج‪‌ ٢‬ل ‌‪‌/٢٠٢‌ -‌ ٢٩٢‬تأریخ‌الطبري‌ج‪‌،٩‬ل‌‪‌-‌ ٢٩٠‌،٢٠٩‌ -‌ ٢٠٢‬‬

‫نی‌عبدالله‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫تی‌سهربڕی‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌بابه‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫یک‌ههیه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫شی‌داهاتودا‌شیکردنه ‌‬
‫وه‬‫‌‬ ‫رێز‌لهبه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ری‌به‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬خوێنه‬ ‫‪)٢٩٢‬‬
‫شه‌بوو‌ویستی‌هێرش‌‬ ‫به ‌‬ ‫پاشای‌حه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌سهر‌له‌شكر‌کە‌‬
‫‌‬ ‫بره ‌‬
‫هیه‬ ‫ئه ‌‬
‫كه‌ ‌‬
‫و‌ساڵهی‌ه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌22‬سالی‌فیل‌ئه‌‬
‫وهی‌بازرگانی‌و‌رووتێكردنی‌‬ ‫شه‌بۆ‌ئه‌ ‌‬
‫به ‌‬
‫بۆ‌حه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫بگوازێته ‌‬
‫‌‬ ‫كو‌كعبه‌‬
‫‌‬ ‫ککه‌تاوه‌‬
‫مه ‌‬‫بكات‌بۆ‌ ‌‬
‫كان‌بچێته‌واڵتی‌خۆی‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫حاجیه‬

‫‪35‬‬
‫ههتا‌‬
‫بهلكو‌ناوه‌كه‌شی‌تاك‌بوو‪‌ ‌ ،‬‬ ‫ر‌خۆی‌تاقانه ‌بوو ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ك‌هه‬ ‫‌‬
‫ری‌ئیسالم‌نه‬ ‫په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬
‫له ‌سێ ‌که‌س ‌زیاتر ‌به‌و ‌ناوه‌‬ ‫رههڵدانی ‌ئیسالم ‌و ‌له‌ ‌دایك ‌بونی ‌ئه‌م ‌زاته ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫ڵهكی‌‬‫چه ‌‬
‫ره ‌‬
‫بكهین ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫كهی ‌(المعاریف ‌الب ‌قتیبة) ‌ ‌‬ ‫سهیری ‌كتێبه‌ ‌‬ ‫ئهگه‌ر ‌ ‌‬ ‫نهبووه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫یه(محمد ‌بن ‌أحیحة ‌بن ‌الجالح‪-‬برای‌‬ ‫هه ‌‬
‫رهبی ‌تێدا ‌تۆمار ‌كراوه‌‪‌ ،‬سێ ‌ناو ‌ ‌‬ ‫عه ‌‬‫‌‬
‫رهفی‌دایکی‪‌،-‬محمد‌بن‌سفیان‌ابن‌مجاشع‌بن‌دارم‪‌،‬محمد‌بن‌‬ ‫ته ‌‬
‫عبدالمطلب‌له‌ ‌‬
‫‌‬
‫سوأة ‌بن ‌جشم ‌بن ‌سعد‌)‪‌ .‬ئه‌م ‌ناوه‌ ‌به‌ ‌مانای ‌ستایش ‌كردن ‌دێت‪‌ ،‬بونی ‌ئه‌م‌‬
‫گهر ‌سه‌رنجی ‌ناوی ‌باوكیشی‌‬ ‫ئه ‌‬
‫نهبوه‪‌ ‌ ‌،‬‬‫وت ‌ ‌‬
‫ڕێککه ‌‬
‫‌‬ ‫ناوه ‌و ‌ناو ‌لێنانی ‌شتێكی ‌‬ ‫‌‬
‫م‌ناوه‌زۆر‌به‌ربالو‌نه‌بو‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫ندهی‌ئەڵاڵ‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫به ‌‬
‫واته‌ ‌‬
‫ین‌دهبینن‌ناوی‌(عبدالله‌)‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بده‬
‫ئهگه‌ر‌‬
‫نهوه‌ی ‌(قصی) ‌دروست ‌بوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫له ‌ ‌‬‫ردهمانی ‌خۆی‪‌ ،‬پێشگری ‌(عبد‌) ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫دهست ‌پێ‌‬ ‫بكهین ‌ناوه‌كانیان ‌زۆرینه‌ی ‌به‌ ‌(عبد) ‌ ‌‬ ‫ن‌ ‌‬ ‫وهی ‌هاشمیه‌كا ‌‬ ‫سهرنجی ‌نه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪23‬‬
‫دهكات‪.‬‬ ‫‌‬
‫چونكه‌زوو‌كۆچی‌دوایی‌كرد‌‬ ‫‌‬ ‫ون‌نییه‌‬
‫‌‬ ‫یامبهری‌ئیسالم‌زۆر‌ڕ‬ ‫ی‌باوكی‌په ‌‬
‫‌‬ ‫مێژو‬
‫له ‌شاری‌‬ ‫مهنێكی ‌زیاتری ‌هه‌بو ‌و ‌ناسراو ‌بو‌ه ‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌باپیری ‌عبدالمطلب ‌ته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهش‌‬ ‫ئه ‌‬
‫بوه ‌ ‌‬
‫رستن‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بت‌په‬ ‫وای‌به ‌‬
‫‌‬ ‫لێن‌ههرگیز‌بڕ‬
‫‌‬ ‫رچاوه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێك‌سه‬ ‫ککه‪‌ ‌.‬‬
‫هه‬ ‫مه ‌‬ ‫‌‬
‫یامبهری‌ئیسالم‌‬‫كاتێك‌په ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫گێرنه ‌‬
‫‌‬ ‫یامبهری‌ئیسالم‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫ك‌بۆ‌په ‌‬
‫‌‬ ‫كاریگهر ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫بێته‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫یبات‌بۆ‌كهعبه‌‪‌ ،‬دوعا ‌و‌‬
‫‌‬ ‫ردهسته‌كانی‌و‌ده‌‬ ‫سه ‌‬‫خاته ‌ ‌‬
‫دایك‌ئهبێ‪‌،‬عبدالمطلب‌ئ‌هی ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫كات‌و‌ئهلێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نوێژی‌شوكر‌ده‬
‫باشهی‌دامێ‌‬
‫ئهو‌كوره‌‌ ‌‬ ‫كه‌ ‌‬‫‌‬ ‫ستایش‌بۆ‌ئهو‌ئەڵاڵیه‌‌‬
‫‌‬
‫دهتسپێرم ‌به‌ ‌ئەڵاڵی ‌خاوه‌ن ‌پایه‌‌‬ ‫سهر‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫بهرزی ‌ ‌ ‌‬ ‫پایه ‌ ‌‬
‫له ‌بێشكه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهرزه‌کان‌(کەعبە)‌‬ ‫‌‬ ‫مندااڵنی‌تر‌‬
‫شێكی‌دروستهوه‌‌‬
‫‌‬ ‫تبینم‌به‌ ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫تا‌ئه‬ ‫‌‬ ‫گهنج‌هکان‌‬ ‫بێته‌هاوزمانی‌ ‌‬ ‫تا‌ئه ‌‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫له‌چاوزارانی‌پیس‌‬
‫تیهک‌ ‌‬
‫دووژمنایه ‌‬
‫‌‬ ‫ههموو‌‌‬
‫پەنا‌دەگرم‌کە‌دووربێت‌له‌‌ ‌‬
‫بینم‌كه‌زمان‌پاراو‌بێت‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تا‌ئه‬ ‫هاوتای‌نهبێ‌‬
‫‌‬ ‫بێت‌كه‌‬
‫‌‬ ‫هێنده‌گه‌وره‌‌‬
‫‌‬

‫رئهنجامێک‌بۆچی‌ئاینی‌ئیسالم‌‬
‫ده ‌‬‫گاته‌ ‌‬
‫م‌کێبه‌خۆی‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کۆتای‌ئه‬ ‫گاته‌‬
‫کاتێک‌خۆێنهر‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪23‬‬

‫رنامهرێژی‌بۆ‌داندرا!‌‬
‫چۆن‌به ‌‬
‫‌‬ ‫دروست‌بوو‪‌،‬وه‌‬
‫‌‬

‫‪36‬‬
 ‫له‌كتێبی‌سلێمندراوی‌'مثاني'‪‌24‬‬ ‫‌‬ ‫تۆی‌ناونرای‌له‌‌قوڕئان‌‬
‫نامهکان‪(-‬زمانەکان)‌‬
‫ڵگه ‌‬
‫به ‌‬‫ر‌ڕونکراوهکان‪‌ -‬‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫حمهد‌نوسراوه‌‌ ‌‬
‫ئه ‌‬‫‌‬
‫هذا‌الغالم‌الطيب‌اآلردان‌‬ ‫الحمد‌لله‌الذي‌أعطاني‌‬
‫اعيذه‌بالله‌ذي‌االركان‌‬ ‫قد‌ساد‌في‌المهد‌على‌الغلمان‌‬
‫حتى‌اراه‌بالغ‌البنيان‌‬ ‫حتى‌يكون‌بلغة‌الفتيان‌‬
‫من‌حاسد‌مضطرب‌العنان‌‬ ‫أعيذه‌من‌كل‌ذي‌شنان‌‬
‫حتى‌اراه‌رافع‌السان‌‬ ‫ذي‌همة‌ليس‌له‌عينان‌‬
‫في‌كتب‌ثابتة‌المثاني‌‬ ‫انت‌الذي‌سميت‌في‌القران‌‬
‫‪25‬‬
‫أحمد‌مكتوب‌على‌البیان(اللسان) ‌‬
‫ویستیهكی‌‬
‫‌‬ ‫یامبهری ‌ئیسالم ‌وه‌ك ‌هیچ ‌خۆشه‌‬ ‫خۆشهویستی ‌عبدالمته‌لیب ‌بۆ ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دهچو‌‬
‫روهها‌كه‌ ‌ ‌‬‫ل‌خۆی‪‌،‬هه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌برد‌لهگه‌‬
‫‌‬ ‫بو‪‌،‬بۆ ‌هه‌رشوێنێك‌ڕوویشتبا ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫تر‌نه ‌‬
‫‌‬
‫خسته ‌ناو‌‬
‫‌‬ ‫دهستی ‌ده‌‬ ‫گهل ‌بایه‌ ‌ ‌‬‫بۆ ‌هه‌رشوێنێك ‌ئه‌گه‌ر ‌'أبی ‌طالب'ی ‌كوری ‌له‌ ‌‬
‫بێت‪‌،‬نههێلی‌هیچ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ێكی‌باشی‌ده‬ ‫م‌پاشهڕۆژ‬
‫‌‬ ‫كوره ‌‬
‫كه‬ ‫و‌و‌پێی‌دهگوت"‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ستی‌ئه‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫ك‌بگاته‌الی"‬
‫‌‬ ‫خراپه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫الب‌بازرگانی‌دهكات‌‬
‫‌‬ ‫گهل‌مامی‌أبي ‌ط‬ ‫تهمەنی‌‪‌٢٩‬سالی‌له‌ ‌‬ ‫یامبهری‌ئیسالم‌له‌ ‌‬
‫په ‌‬ ‫‌‬
‫یامبهری‌‬
‫رچاوهکان ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫و ‌سه‌ردانی ‌ناوچه‌ی ‌شام ‌ده‌كات‪‌ .‬به‌ ‌پێی ‌هه‌مو ‌سه‌‬
‫‪26‬‬
‫کان‌هاتوچۆی‌کردوه‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵ‌بازرگانه‬ ‫ساڵی‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫مهنی‌‪‌٢‬‬
‫ته ‌‬
‫ئیسالم‌له‌ ‌‬
‫‌‬

‫ڵین‌به‌مانای‌سورة‌الفاتحة‌دێت‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬ههندێک‌ئه‌‬
‫ی‌زۆره ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌مثاني‌مانا‌و‌لێکدانه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‪‌ ‌‌24‬‬
‫وشه‬
‫ردووک‌به‌‬
‫‌‬ ‫که‌ ‌‬
‫هه‬ ‫و‌شیعره ‌‬
‫‌‬ ‫تی‌فاتحه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬ ‫ره‌چونکه‌‌‬ ‫رسورهێنه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کی‌سه‬ ‫وه ‌‬
‫یه‬ ‫مهش‌شیکردنه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫مانای‌ستایش‌کردن‌دێت‪‌،‬مانایەکی‌تریش‌بە‌قورئان‌دێت‪‌//.‬‬
‫‌‬ ‫به‌‬
‫کات‌که‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ست‌پێده‬ ‫الحمد‌الله'‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫'‬
‫رچاوهی‌السیرة‌النبویة‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌له‌ ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬زمان‌ڕهوانی)‌دێت‌‪‌ ‌//‬‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬به ‌‬
‫لگه‬ ‫وه ‌‬‫به‌مانای‌(ڕونکردنه‌ ‌‬ ‫بیان‪‌ ‌:‬‬
‫وشهی‌‬
‫رههنگی'لسان‌العرب'‌ ‌‬ ‫پێی‌فه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬به‌‬
‫هاتوه ‌‬
‫‌‬ ‫وشهی‌'لسان'‌‬ ‫لالمام‌أبي‌الفداء‌له‌جیاتی‌'بیان'‌ ‌‬
‫‌‬
‫یان‌پهیام‌دێت‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ستی‌نامه‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫به‬ ‫وانه‌ ‌‬
‫ک‌له ‌‬
‫یه‌یه‌ ‌‬ ‫کی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌مانایه‬ ‫‌‬
‫لسان‌چه‬
‫‪‌25‬الروض‌االنف‌في‌سرح‌السیرة‌النبویة‌البن‌هشام‪‌،‬ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌//٢٩‬السیرة‌النبویة‌لالمام‌أبي‌‬
‫بوه‌‬
‫ر‌نه ‌‬
‫مبه ‌‬
‫ر‌ئهبێ‌پرسیار‌بکات‌عبالمطلب‌پێغه‌ ‌‬ ‫خوێنه ‌‬
‫‌‬ ‫الفدای‌إسماعیل‌بن‌کثیر‪‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‌‪‌//٩٣٦‬‬
‫قورئان‌نوسراوه‪‌،‬یاخود‌ناوی‌‬
‫‌‬ ‫وی‌له‌‬
‫‌‬ ‫مبهر‌و‌نا‬
‫پێغه ‌‬
‫بێته‌ ‌‬
‫د‌ئه ‌‬
‫مه ‌‬ ‫تی‌که‌موحه‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫چۆن‌زانیویه‬
‫کوێ‌زانیوه؟‌‬
‫‌‬ ‫قورئانی‌له‌‬
‫‌‬

‫‪37‬‬
‫رپهرشتی ‌بازرگانی‌‬ ‫تاوهكو‌سه‌ ‌‬‫چێته ‌بن‌كڵێشەی ‌ ‌‬ ‫سالی‌مامی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫مهنی‌‪‌ ٩٢‬‬ ‫ته ‌‬‫له ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهبێت‪.‬‬‫وه‌ڕازی‌ ‌‬ ‫دیجهش‌به‌ ‌‬
‫بكات‪‌،‬خه ‌‬
‫‌‬ ‫دیجه‌‬
‫خه ‌‬ ‫‌‬
‫یامبهری‌ئیسالم‌‬ ‫په ‌‬ ‫دیجه ‌دوو‌شتی‌له‌ ‌ ‌‬
‫یدا‪‌،‬خه ‌‬
‫‌‬ ‫بازرگانیه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫مین‌سهفه‌ری‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫كه‬ ‫له ‌ ‌‬
‫‌‬
‫هۆی‌سهرنج‌راكێشانی‪:‬‬‫‌‬ ‫بۆوه‌‬
‫بینی‌كه‌ ‌‬
‫‌‬
‫ی‌نهكردبو‪‌.‬‬
‫قازانجه ‌‬
‫‌‬ ‫هیچ‌كاتێك‌ئهو‌‬
‫‌‬ ‫كردی‌له‌‬
‫‌‬ ‫و‌جاره‌‬
‫‌‬ ‫ی‌كه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫و‌قازانجه ‌‬
‫‌‬ ‫یهك‪‌ ‌:‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫كو‌له‌‬
‫‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫تاوه‬ ‫كی‌پێكریه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌شتومه‬ ‫پاره ‌‬
‫كه‬ ‫کانهی‌له‌‌شام‌فرۆشتی‪‌،‬به‌‌ ‌‬ ‫تومه ‌‬
‫ئهو‌ش ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌دوو‌‌بهرامبه‌ر‌بوو‪.‬‬
‫‌‬ ‫ش‌قازانجه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫بیفرۆشێ‌به ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫ککه‌‬
‫مه ‌‬‫‌‬
‫کهی‪.‬‬ ‫ر‌له‌بازرگانی‌ه ‌‬‫یامبه ‌‬
‫ستپاکی‌په ‌‬
‫‌‬ ‫دوو‪‌ ‌:‬‬
‫ده‬
‫دهسگیران‌بكات‌و‌‬ ‫خۆی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫یامبهر‌بۆ ‌‬
‫په ‌‬ ‫كرد ‌ ‌‬
‫دیجه ‌ ‌‬
‫ئهو ‌دوو‌هۆكاره‌ ‌وای ‌له‌ ‌خە ‌‬ ‫‌‬
‫مهککه‌‌‬
‫بهرێزترین ‌ژنی ‌ ‌‬ ‫دیجه ‌بە ‌‬
‫بیكات ‌به‌ ‌هاوسه‌ری ‌خۆی‪‌ ،‬له‌و ‌كاتانه‌دا ‌خه‌ ‌‬
‫مهكک‌ه‌بوو‪.‬‬ ‫مهندترین‌ژنی‌ ‌‬ ‫دائهنراو‌دەوڵ‌ه ‌‬‫‌‬
‫یه‌‬
‫بهم‌شێوه‌ ‌‬ ‫یهنێت‪‌ ‌.‬‬‫م‌ههواله‌ی‌پێرابگه‌ ‌‬
‫كو‌ئه ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كانی‌تاوه‬ ‫‌‬
‫چو‌بۆالی‌مامه‬ ‫یامبهر ‌‬
‫پ‌ه ‌‬
‫هاوسهربونێكی‌‬
‫‌‬ ‫دهستگیرانی‌بكات‌تا ‌‬ ‫ی‌به ‌‬
‫وه ‌‬ ‫ل‌چوو‌بۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌مامی‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫حه ‌‬
‫مزه‬ ‫‌‬
‫دروست‌بكهن‪.‬‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫یهكه‌ ‌‬ ‫ختهوه‌ر‌به‌ ‌‬
‫به ‌‬ ‫‌‬
‫كهم‌مێردی‌ناوی‌'عتیق‌كوری‌‬ ‫كهسی‌تر ‌بوو‪‌،‬یه‌ ‌‬ ‫دیجه ‌پێشتر‌خێزانی‌دوو ‌ ‌‬ ‫خە ‌‬
‫لهو ‌مێرده‌ ‌دوو ‌منداڵی ‌ڵێ ‌هه‌بو ‌(عبدالله‌ ‌و‌‬ ‫وهی ‌'مخزوم'‪‌ ‌ ،‬‬ ‫نه ‌‬ ‫عابد' ‌بوو ‌له‌ ‌ ‌‬
‫جاریة)‌ه‪‌ .‬مێردی ‌دووه‌میان ‌ناوی ‌'أبي ‌هالة ‌بن ‌مالك' ‌بوو ‌كه‌ ‌سێ ‌منالی ‌لێ‌‬
‫رچاوهی‌جیاواز‌زانیاری‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌ڕاستیدا‌ ‌‬
‫سه‬ ‫كه ‌ناوی‌'هند' ‌و‌'هالة' ‌و‌'زینب‌'‪‌ ‌.‬‬ ‫ههبو ‌ ‌‬‫‌‬
‫‪27‬‬
‫لە‌‬
‫كهیەدا‪‌ ‌ .‬‬ ‫كۆنه ‌‬
‫دوو‌مێرده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫دیجه‌ ‌‬
‫كانی‌خه ‌‬
‫‌‬ ‫داته‌سەبارەت‌بە‌منداڵ‌ه‬ ‫جیاواز‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫مهنی‌‬
‫یامبهرییش ‌ته‌ ‌‬
‫چلهكان ‌بوو‪‌ ،‬په‌ ‌‬ ‫مهنی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ته ‌‬
‫دیجه ‌ ‌‬
‫مێردكردنی ‌سێهه‌میدا‪‌ ،‬خه‌ ‌‬

‫وه‌‬
‫وه‪‌ ،‬ئاماژه‌ی ‌به‌ ‌‬
‫سهر ‌کتێبی ‌السیرة ‌النبویة ‌ألبن ‌هیشام ‌داچۆته‌ ‌‬
‫به ‌‬
‫رهی ‌که‌ ‌ ‌‬‫ئهو ‌نوسه‌ ‌‬‫‪‌ ‌ 26‬‬
‫کاتێک‌چوه‌بۆ‌بازرگانی‌‬
‫‌‬ ‫مهنی‌‪‌٢‬ساڵ‌بووه‌‌‬‫مهد‌ته‌ ‌‬
‫رچاوهکان‌ئه‌ڵین‌موحه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫موو‌سه‬ ‫که‌ ‌‬
‫هه‬ ‫کردوه‌ ‌‬
‫‌‬
‫ساڵ‌بووه‪‌.‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌‌.٢٢٢‬‬
‫‌‬ ‫مهنی‌‪‌٢٩‬‬
‫ڵێ‌ته ‌‬
‫‌‬ ‫نها‌طبری‌نهبێ‌ئه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ته‬
‫‪27‬‬
‫ههندێک‌‬‫و‌له‌ ‌‬
‫له‌شوێنێک‌‌ناوی‌هند‌بن‌زرارة‌یه‌‌ ‌‬ ‫مێردی‌دووههمی‌خدیجة‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رچاوهی‌أبن‌هشام‌‬
‫‌‬ ‫له‌ ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫بهاڵم‌‬
‫رچاوهی‌تر‌ناوی‌مالک‌بن‌نباش‌ئه‌بێ‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێک‌سه‬ ‫‌‬
‫أبن‌قتیبة‌و‌هه‬ ‫رچاوه ‌‬
‫ی‌‬ ‫‌‬ ‫له‌ ‌‬
‫سه‬ ‫وه‌ ‌‬
‫شوێن‌أبي‌هنده‌‌ ‌‬
‫ی‌الطبري‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رچاوه‬ ‫آلم‌له‌ ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫ی‌تر‌دانهڕۆیشتم‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫رچاوه‬ ‫‌‬
‫دوایی‌سه‬ ‫که‌بۆیه‌‌ ‌‬
‫به‬ ‫ته ‌‬
‫خی‌بابه ‌‬
‫‌‬ ‫بههۆی‌بێ ‌‬
‫بایه‬ ‫‌‬
‫ر‌ههشت‌‬
‫یامبه ‌‬
‫ڵ‌په ‌‬
‫گه ‌‬‫اڵم‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێت‌به‬ ‫می‌تهنها‌"هند" ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫‌‬ ‫بێت‌و‌له‌ ‌‬
‫دووه‬ ‫‌‬ ‫م‌تهنها‌'جاریة' ‌‬
‫ی‌ده‬ ‫مێردی‌یهکه‌ ‌‬
‫‌‬
‫قاسم‪‌،‬طیب‪‌،‬طاهر‪‌،‬عبدالله‪‌،‬زینب‪‌،‬رقیة‪‌،‬أم‌کلثوم‪‌،‬فاطمة)‪-‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪٩٠٣‬‬
‫‌‬ ‫منداڵی‌دهبێت(‌‬
‫‌‬

‫‪38‬‬
 ‫حهوت‌‬‫ەدا ‌ ‌‬
‫هاوسهری ‌‬
‫‌‬ ‫لهو ‌‬
‫زاینی‌هاوسهریان‌كرد‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫له ‌‪‌ ٢٢٢‬‬
‫واته ‌ ‌‬
‫‪‌ ٩٢‬سالێك‌بوو ‌ ‌‬
‫ڵ‌چوار‌کچ‌به‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫گه‬‫به‌ناوی‌(قاسم‪‌،‬طیب‌و‌طاهر)‌ ‌‬ ‫منداڵ‌لهدایک‌بوو‌سێ‌كوڕ‌ ‌‬
‫‌‬
‫رزهکاری‌مردن‌به‌اڵم‌‬
‫كورهكانی‌پێش‌هه‌ ‌‬
‫ناوی‌(زینب‪‌،‬رقی‌ة‪‌،‬أم‌كلثوم‌و‌فاطم‌ة)‪‌ ‌.‬‬
‫‪28‬‬
‫ناغی‌هاوسهری‪.‬‬
‫‌‬ ‫یشتن‌به‌قۆ‬
‫‌‬ ‫كچهكانی‌ ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬

‫زینی‌وهحی‬
‫‌‬ ‫‪‌ ‌٩‌.٩‌.٢‬‬
‫دابه‬
‫وهحی ‌بۆ‌‬‫شكهوتی ‌'حراء' ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫تهمه‌نی ‌چل ‌ساڵی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫یامبهر ‌ده‌گاته‌ ‌ ‌‬
‫كاتێك ‌په‌ ‌‬
‫دهكاته‌‌‌‪٦٢٣‬ی‌زاینی‪.‬‬ ‫زێ‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫داده ‌‬
‫به‬ ‫‌‬
‫ردهمی ‌پێش ‌ئیسالمدا‪‌ ،‬قوڕەیشیەکان ‌مانگێ ‌جارێك ‌ده‌چون ‌بۆ‌‌‬ ‫سه ‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫وه ‌بۆ ‌ده‌هات‪‌.‬‬
‫مهكک‌ه ‌‬
‫نهریتێک‪‌ .‬خواردنیشیان ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫كه ‌ببو ‌به‌ ‌ ‌‬
‫شکهوتی ‌'حراء' ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫انهی ‌خۆی‌‬ ‫له ‌پاش ‌ته‌واو ‌بونی ‌مانگ ‌‬ ‫یامبهر ‌سااڵنه‌ ‌مانگێك ‌ئه‌چو ‌بۆ ‌'حراء' ‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌بۆ ‌حه‌وت ‌جار ‌ئینجا‌‬ ‫سورایه ‌‬
‫‌‬ ‫عبه ‌دا ‌ده‌‬
‫دهوری ‌كه‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫ککه ‌و ‌ ‌‬
‫مه ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫دههات‌ه ‌‬‫‌‬
‫دهنگ‌‬
‫نگه ‌ ‌‬
‫له ‌ژیانی ‌قه‌ڵ‌هبالغی ‌و ‌ده‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬‫بهم ‌شێوه‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ‌ .‬‬
‫وه ‌بۆ ‌ماڵ‌ه ‌‬ ‫رایه ‌‬
‫دهگه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪.‬‬
‫دوردهكه‌وته‌ ‌‬
‫‌‬
‫یهک‌‬
‫رچاوه ‌‬
‫‌‬ ‫چهند ‌سه‌‬
‫له ‌ ‌‬‫مهزان ‌بوو‪‌ ‌ ،‬‬ ‫وهحی ‌بۆ ‌دابه‌زی ‌مانگی ‌ره‌ ‌‬ ‫ی‌ ‌‬ ‫لهو ‌ساڵ‌ه ‌‬‫‌‬
‫‪29‬‬
‫ر‌ئهلێت "‬‫یامبه ‌‬
‫په ‌‬ ‫ن‌که‌ ‌‬
‫که ‌‬ ‫ده ‌‬
‫وه‌ ‌‬
‫ی‌ئه ‌‬
‫ئاماژه ‌‬
‫‌‬
‫لە‌خەودا‌بوم‌كه‌جوبرائیل‌هات‌و‌وتی"‌بخوێنه‌"‬
‫باوهشی ‌پێداكردم ‌و ‌زۆر ‌به‌ ‌توندی ‌منی‌‬ ‫خوێندهوارم" ‌ ‌جوبرائیل ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وتم" ‌ ‌‬
‫نه‬
‫ك‌هێزی‌لێبریم‪.‬‬ ‫یه ‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫كوشی‪‌،‬به‌‌‬
‫بخوێنه"‬
‫‌‬ ‫پاشان‌منی‌بهردا‌و‌دیسان‌وتی‌"‌‬
‫‌‬
‫زۆر‌به‌توندی‌‬
‫‌‬ ‫هاتهوه‌‌‬
‫مان‌شێوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬دیسان‌به‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫وارم"‬
‫من‌نهخوێنده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫دیسان‌وتم"‌‬
‫منی‌کوشی‌و‌هێزی‌لێبریم‪‌،‬ئینجا‌بهریدام‌و‌وتی‌"بخوێنه‌"‪‌.‬‬
‫‌‬

‫ل‌‪‌/٩٦‌-‌٩٠‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٩‬ل‌‬
‫‪ 28‬السیرة‌النبویة‌البن‌هشام‌ل‌‪‌/‌٢٢٢‌-‌٢٢٠‬محمد‌برهان‪‌ ‌،‬‬
‫‪٩٣٢‌-‌٩٣٢‬‬
‫‪ 29‬السیرة النبویة البن هشام‪ ،‬ج ‪ ١‬ل ‪// ١٨١‬البدایة‌و‌النهایة‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌//‌٠٢-‌٢‬صحیح‌البخاري‪‌،‬‬
‫کتاب‌بدء‌الوحي‪‌،‬باب‌کیف‌کان‌بدء‌الوحي‌الی‌رسول‌اللە‪‌//.‬بۆ‌زانیاری‌لەم‌سێ‌سەرچاوەدا‌‬
‫جیاوازی‌گێرانەوە‌بەدی‌دەکرێ!‌‬

‫‪39‬‬
‫‪‌،‬دیسان‌منی‌کوشی‌و‌بهریدام‌ئینجا‌وتی" ‌اقراء‌باسم‌ربك‌‬
‫‌‬ ‫وتم‌"چی‌بخوێنم"‬
‫ئهلێت‌علم‌اإلنسان‌ما‌لـم‌يـعلم"‬ ‫م‌شوێنهی‌كه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫الذي‌خلق"‌ ‌‬
‫تا‌ئه‬
‫ههستام ‌وه‌ك ‌بڵێی ‌كه‌‌‬ ‫وهكه‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌خه‌ ‌‬ ‫وهم ‌وته‌وه‌ ‌و ‌ئینجا ‌ڕۆیشت‪‌ ‌ .‬‬ ‫منیش ‌ئه‌ ‌‬
‫نوسراوێك‌نوسرابێت‌له‌دڵمدا‪.‬‬
‫‌‬
‫كهدا ‌بوم‪‌ ،‬ده‌نگێك ‌ل‌ه‌‬ ‫دهرێ ‌له‌ ‌نێو ‌دوو ‌شاخه‌ ‌‬ ‫كه ‌هاتمه‌ ‌ ‌‬ ‫وته ‌‬
‫شكه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫كاتێك ‌له‌ ‌ ‌‬
‫مهد‌تۆ‌نێردراوی‌ئەڵاڵی‌و‌منیش‌جوبرائیلم‪.‬‬ ‫ی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاسمان‌هات‌و‌وتی‌ئه‬
‫شێوهی ‌كابرایه‌ك ‌بوو‌‬ ‫‌‬ ‫كاتێك ‌سه‌رم ‌هه‌ڵبڕی ‌بۆ ‌ئاسمان‪‌ ،‬جوبرائیلم ‌دی ‌له‌ ‌‬
‫مهد‌تۆ‌نێردراوی‌ئەڵاڵی‌‬ ‫ی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهی‌وت"‌ئه‌‬ ‫یهكانی‌له‌‌ئاسۆی‌ئاسمان‌بوو‪‌ ‌.‬‬ ‫پێ ‌‬
‫و‌منیش‌جوبرائیلم"‬
‫چومه‌‬
‫‌‬ ‫دواوه ‌و ‌نه‌‬
‫‌‬ ‫چومه ‌‬
‫‌‬ ‫سهرقاڵكرد‪‌ ،‬نه‌ ‌‬ ‫منیش ‌راوه‌ستام ‌سه‌یرم ‌كرد‪‌ ،‬منی ‌ ‌‬
‫چواردهوری ‌ئاسمان ‌هه‌ر ‌ئه‌وم ‌ئه‌دیت‪‌ .‬من‌‬ ‫‌‬ ‫ئهسوراند ‌به‌ ‌‬ ‫دهم ‌و ‌چاوم ‌ ‌‬ ‫پێش‪‌ ‌ .‬‬
‫دهچووم‌ه‌دواوه‌‪.‬‬ ‫پێش‌و‌نه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫چومه‌‬
‫‌‬ ‫ستام‌نه‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫ر‌له‌شوێنی‌خۆم‌ڕ ‌‬
‫اوه‬ ‫هه ‌‬‫‌‬
‫ند‌کهسێکی‌ناردبو‌‬ ‫‌‬ ‫شوێنی‌خۆم‌ڕاوهستا‌بوم‪‌ ،‬خەدیجە ‌ ‌‬
‫چه‬ ‫‌‬ ‫من‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌‬
‫انه ‌‬
‫لهو‌كات ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪‌ ،‬من ‌هه‌ر ‌له‌‌‬ ‫رانه ‌‬
‫مهککه‌ ‌گه‌ ‌‬ ‫بهرزایی ‌ ‌‬ ‫یشتنه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫تا ‌له‌دوای ‌من ‌بگه‌رێن‪‌ ،‬که‌ ‌ ‌‬
‫گه‬
‫شوێنی‌خۆم‌بوم‪.‬‬
‫الی‌كهس‌و‌كارم‪.‬‬ ‫‌‬ ‫وه‌‬
‫یشتمه ‌‬
‫‌‬ ‫پاشان‌من‌ڕۆیشتم‌و‌گه‌‬
‫منیش‌باوهشم‌پێداكرد‪.‬‬
‫‌‬ ‫دیجه‌هات‪‌،‬‬
‫خە ‌‬
‫م‌بهدوات‌‬
‫به ‌ئەڵاڵ ‌من‌خەڵک ‌‬ ‫و‌له ‌كوێ‌بوی‪‌ ‌،‬‬ ‫م‌چی‌بوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهی‌باوكی‌قاس‬ ‫وتی"‌ ‌‬
‫والی‌تۆم‌بۆ‌بێننهوه‌‪".‬‬
‫‌‬ ‫نارد‪‌،‬تا‌بێن‌بۆالت‌و‌ ‌‬
‫هه‬
‫وتم‌دهترسم‌شتێکم‌لێهاتبێ!‬ ‫‌‬ ‫وه‪‌.‬‬‫وهی‌دیتم‌بۆم‌گێرایه‌ ‌‬ ‫منیش‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫ی‌من‌بزانم‪‌،‬له‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫كه‌ ‌‬
‫نات‌پێبگرم‌ئهی‌باوكی‌قاسم‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫به‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫په‬ ‫دیجه‌وتی"‌ ‌‬
‫خە ‌‬
‫وا‌له‌تۆ‌ناكات‪".‬‬ ‫دهستپاكیت‪‌،‬ره‌وشتت‪‌،‬ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫راستگۆیت‪‌ ‌،‬‬
‫م‌گێرایهوه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫وهی‌من‌دیتم‌بۆ‌خەدیجە‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫مژده ‌بێ ‌لێت ‌ئه‌ی ‌كوره‌ ‌مام‪‌ ،‬خۆ ‌راگر ‌به‌‪‌ .‬به‌وه‌ی ‌ژیانی‌‬ ‫ئهویش ‌وتی" ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫م‌نهته‌وه‌‪".‬‬
‫ری‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫بیت‌به‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬تۆ‌ئه‬ ‫ده ‌‬
‫سته‬ ‫ی‌له ‌‬
‫دیجه ‌‬‫خە ‌‬
‫قهی ‌كوری‌‬ ‫ره ‌‬
‫بهر ‌كردو ‌چو ‌بۆالی ‌'وه‌ ‌‬ ‫ههستا ‌و ‌جله‌كانی ‌له‌ ‌‬ ‫دیجه ‌ ‌‬
‫پاشان ‌خە ‌‬
‫خوێندهوار ‌بوو ‌كتێبی‌‬‫‌‬ ‫قه ‌‬
‫وهر‌ە ‌‬ ‫قه ‌مسیحی ‌بوو‪‌ ‌ .‬‬ ‫مامیهتی‪‌ ،‬وه‌ر‌ ‌‬
‫كوره ‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫نوفل' ‌ ‌‬
‫گێرایهوه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫قه‌‬
‫ره ‌‬‫ی‌بۆ‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬رووداوهكه‌‬
‫‌‬ ‫خوێنده ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ورات‌و‌ئینجیلی‌ده‬ ‫‌‬
‫ته‬

‫‪40‬‬
‫سته‪‌،‬‬
‫ده ‌‬ ‫ی‌به ‌‬
‫قه ‌‬ ‫ره ‌‬‫ی‌ژیانی‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫پیرۆز‪‌،‬پیرۆز‪‌،‬ئهوه‌‬
‫‌‬ ‫دیجهی‌وت‌"‬ ‫به ‌خە ‌‬ ‫قهش‌ ‌‬ ‫ره ‌‬
‫وه ‌‬
‫‌‬
‫ورهی‌بۆ‌هاتوه‌‪‌،‬ناموس‌‬ ‫ناموسی‌گه ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫من‪‌،‬ئه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫كهی‌خەدیجه‌ ‌ ‌‬ ‫گهر‌بڕوا‌ده‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫مبهری ‌ئه‌و‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫بێته ‌ ‌‬ ‫مهد ‌ئه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌كه‌ ‌بۆ ‌موسا ‌ده‌هات‪‌ ،‬‬ ‫یله ‌‬
‫ئهو ‌جوبرائ ‌‬ ‫‌‬
‫وهیه‌‪‌،‬پێی‌بلێ‌با‌خۆ‌راگر‌بێت"‌‬ ‫ته ‌‬
‫نه ‌‬
‫‌‬
‫روهها‌‬
‫هه ‌‬ ‫یامبهر ‌بوه‌ ‌بۆ ‌هاوڕێیانی ‌گێراوه‌ته‌وه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫دهقی ‌قسه‌کانی ‌په‌ ‌‬ ‫مه ‌ ‌‬
‫بهڵێ ‌ئه‌ ‌‬‫‌‬
‫ن‌و‌ئهڵێن‪:‬‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫که‬ ‫که‌ ‌‬‫رچاوهکان‌زیاتر‌باسی‌پاش‌ڕووداوه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫مهش‌‬ ‫وه‪‌ ،‬به‌ ‌‬
‫قهی ‌بۆ ‌گێرایه‌ ‌‬ ‫ره ‌‬
‫یامبهر ‌و ‌قسه‌كانی ‌وه‌ ‌‬ ‫ۆوە ‌بۆ ‌الی ‌په‌ ‌‬ ‫دیجه ‌چ ‌‬‫خە ‌‬
‫ندێک‌زیاتر‌باسی‌پاش‌ئهو‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌هه‬ ‫‌‬
‫با‌ئێمه‬ ‫ئاسوده‌كرد‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫یامبهری‌‬
‫په ‌‬ ‫ههندێك‌دڵی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دهسورێته‌وه‌ ‌و‌‬ ‫ەدا ‌ ‌‬
‫دهوری ‌كه‌عب ‌‬ ‫یامبهر ‌به‌ ‌ ‌‬
‫دهڵێن ‌ڕۆژێك ‌په‌ ‌‬ ‫کهین؛ ‌ ‌‬‫ڕووداوه‌ ‌ب ‌‬
‫قه‌‬
‫ره ‌‬‫وه ‌‬
‫ئهسورای‌هوه‪‌ ‌.‬‬ ‫وری‌كهعبه‌دا‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به‌ ‌‬
‫ده‬ ‫ههمان‌شێو‌ه‌ ‌‬ ‫ویش‌به ‌‬
‫‌‬ ‫بینێ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ئه ‌‬‫رهقه‌ ‌‬‫وه ‌‬
‫‌‬
‫وهی ‌كه‌ ‌دیت ‌و ‌گوێت ‌لێ ‌بوو‪‌.‬‬ ‫ئهی ‌كوره‌ ‌برام ‌پێم ‌بلێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫دهپرسێ ‌ ‌‬ ‫لێی ‌ ‌‬
‫وهی ‌ژیانی‌‬ ‫ئه ‌‬‫قهش ‌پێی ‌ده‌ڵێ ‌ ‌‬ ‫ره ‌‬‫وه‪‌ ،‬وه‌ ‌‬ ‫ێته ‌‬
‫دهگێر ‌‬ ‫كهی ‌بۆ ‌ ‌‬ ‫یامبهریش ‌ڕووداوه‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫ورهت ‌بۆ‌‬ ‫وهی ‌و ‌تۆ ‌ناموسی ‌گه‌ ‌‬ ‫مبهری ‌ئه‌م ‌نه‌ته‌ ‌‬ ‫سته‪‌ ،‬تۆ ‌پێغه‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫قهی ‌به‌ ‌‬‫ره ‌‬
‫وه ‌‬
‫‌‬
‫وهك ‌بۆ ‌موسا ‌هات‪‌ ،‬به ‌درۆزن ‌بانگێش ‌ئه‌کرێی‪‌ ،‬ئازار ‌ئه‌درێی‪‌،‬‬ ‫ره ‌‬
‫هه ‌‬
‫هاتوه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫و‌ڕۆژه‪‌،‬یاریده‌ده‌ری‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رژیان‌بم‌تا‌ئه‬ ‫ر‌له‌سه‌‬‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫کرێی‪‌،‬بهاڵم‌خۆڕاگر‌به!‌ ‌‬‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫رئه‬ ‫‌‬
‫ئهبم ‌بۆ ‌سه‌رخستنی ‌که‌ ‌خۆی ‌ئه‌یزانێ‪‌ .‬ئینجا ‌ناوچه‌وانی ‌ماچ‌‬ ‫ئاینی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫رهقه‌ ‌دڵی‌زیاتر‌ئاسوده‌‌‬ ‫قسانهی‌وه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بهو ‌‬‫وه‪‌ ‌.‬‬‫یامبهر‌چۆوه‌ ‌ماڵ‌ه ‌‬ ‫په ‌‬ ‫دهکات‪‌ .‬پاشان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪30‬‬
‫بوو‌و‌زیاتر‌خۆی‌ڕاگرت‪‌‌ .‬‬
‫دیجه ‌بڕوای‌پێهێنا‌و‌پاشان‌علي‌‬ ‫لە‌بانگێشی‌یەکەمدا‌کە‌بە‌نەهێنی‌دەبێ‪‌،‬خە ‌‬
‫ناکهن‪‌،‬‬
‫قه ‌ ‌‬‫ره ‌‬
‫کان‌باسی‌ئیسالم‌بونی‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رچاوه‬ ‫‌‬
‫اڵم‌سه‬ ‫كوری‌طالب‌و‌ابو‌بكر ‌ ‌‬
‫به‬
‫وه ‌چونکه‌ ‌تا‌‬ ‫بێته ‌‬
‫پهیمانی ‌خۆی ‌په‌شیمان ‌ده‌ ‌‬ ‫قه ‌له‌ ‌ ‌‬‫ره ‌‬‫ردهکه‌وێ ‌وه‌ ‌‬‫وا ‌ده‌ ‌‬
‫ش‌نابێته‌موسلمان‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ره ‌‬
‫قه‬ ‫بێت‌و‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫ککه‌ ‌‬
‫ده‬ ‫مه ‌‬ ‫ر‌له‌ ‌‬
‫یامبه ‌‬
‫ردهمانێکی‌زۆر‌په‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫ل‌كهس‌‬‫گه ‌‬ ‫كهمجار‌زیاتر‌له‌ ‌‬ ‫‪‌،‬یه ‌‬
‫بۆ‌ماوهی‌سێ‌ساڵ ‌دەخایەنێت ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهو‌بانگێشەیە‌ ‌‬ ‫‌‬
‫فهرمانی ‌پێكرد‪‌،‬‬ ‫وكارهكانیان ‌باسی ‌ئه‌م ‌ئاینه‌ ‌نوێیه‌یان ‌ده‌كرد ‌چونكه‌ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهلێت ‌(نزیکترین ‌خزمی ‌خۆت‌‬ ‫ئایهتی ‌‪٩٢٢‬ی ‌سوره‌تی ‌الشعراء ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهویش ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نجهی ‌ئێمه‪‌ .‬وانذرعشرتك ‌االقربين‪-‬‬ ‫شکه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ئاگادار ‌بکه‌وه‌‪‌ -‬ئاگاداریان ‌بکه‌ ‌له‌ ‌ ‌‬

‫‪‌30‬السیرة‌النبویة‌البن‌هشام‪‌٢٢٣‌-‌٢٩٢‌،‬‬

‫‪41‬‬
‫سهر ‌بێبروایه‌كان‌‬ ‫فهرمانی ‌پێكرد ‌كه‌ ‌به‌ ‌‬ ‫الشعراء ‌‪‌ ،31٩٢٢‬پاش ‌سێ ‌سال ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ههر ‌فه‌رمانێك ‌به‌ ‌تۆ ‌ده‌درێ‪‌ ،‬ئاشکرای ‌که‌ ‌و ‌له‌‌‬ ‫ئهم ‌ئاینه‌ ‌بالوبكاته‌وە( ‌‬ ‫‌‬
‫بتپهرستان ‌وازبێنه‌‪‌ ‌ .‬وفاصدع ‌بما ‌تؤمر ‌و ‌اعرض ‌على ‌المشركين‪-‬الحجر ‌‪‌٢٢‬‬ ‫‌‬
‫عبه ‌و ‌وتی" ‌ئه‌ی‌‬‫یامبهر ‌چوو ‌بۆ ‌نزیك ‌كه‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫)‪‌ .32‬پاش ‌دابه‌زینی ‌ئه‌م ‌ئایە ‌‬
‫ته ‌ ‌‬
‫كه ‌لێی‌‬
‫عبدالمناف‪‌،‬ئهی‌فالن‌و‌فالن‪‌ -‌ ،‬خەڵک‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌‬
‫ی‌نهوە ‌‬
‫لب‪‌،‬ئه ‌‬
‫‌‬ ‫نهوەی‌عبدالمط‬ ‫‌‬
‫یانی‌یان‌ئێواره‪‌،‬ئایا‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رتان‌به‬ ‫كاته ‌سه‌‬
‫ر‌بلێم‌دوژمن‌هێرش‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫كۆبونه‌وه‪‌ ‌ ‌ -‬‬
‫ین‌و‌قهت‌درۆمان‌‬
‫‌‬ ‫وا‌ده ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫بهڵێ ‌پێت‌بڕ‬ ‫كهن"‌ئه‌وانیش‌وتیان‌ ‌‬ ‫ئێوه ‌پێم‌بڕوا‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫لێت‌نهبیستوه‌‪،‬‬
‫‌‬
‫علهتت‌‬
‫نه ‌‬‫خهلکی ‌كرد‪‌ ،‬مامی ‌'أبولهب' ‌وتی ‌ ‌‬ ‫ئهویش ‌بانگێشه‌ی ‌به‌ ‌ئیسالم ‌بونی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌ئیسالم‌به‌‬
‫‌‬ ‫وبونه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫وكاته ‌قۆناغی‌باڵ‬
‫‌‬ ‫ئێمەت‌کۆکردەوە‪‌،‬له‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫لێ‌بێ‌ئا‌بۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫كی‌ئاشكرا‌دهستی‌پێ‌كرد‪.‬‬
‫‌‬ ‫شێوهیه‌‬
‫‌‬
‫نرێت‌چونكه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌ئیسالم‌دا‌ئه‬ ‫به ‌ناخۆشترین ‌و‌به‌ ‌ئازارترین‌قۆناغ‬ ‫ئەم ‌قۆناغ‌ه ‌ ‌‬
‫یامبهر‌‬
‫ناو‌كهسانێكی‌زۆر‌دواكه‌وتو‌باڵوبۆوه‌ ‌و‌كه‌س‌و‌كاری‌په‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫م‌ئاینه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫زۆر ‌بڕوایان ‌پێ ‌نه‌بو ‌ته‌نها ‌چه‌ند ‌كه‌سێك ‌نه‌بێ‪‌ .‬بۆ ‌نمونه‌ ‌مامی ‌خۆی ‌–‬
‫ههركاتێك ‌قسه‌ی ‌بۆ ‌كه‌سێك ‌كردبا ‌و‌‬ ‫یامبهر ‌ده‌ڕۆیشت ‌ ‌‬ ‫لهپشت ‌په‌ ‌‬ ‫أبولهب‪‌ ‌ -‬‬
‫و‌ئهی‌وت‌پێی‌‬ ‫سه ‌ ‌‬ ‫چو‌بۆالی‌ئهوكه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫باسی‌ئیسالمی‌بۆ‌كردبا‪‌،‬پاشان‌مامی‌ئه‬
‫ئهكاته‌ ‌خوشكی‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫كهشی ‌–ام ‌جمیل‪‌ ‌ -‬‬ ‫ژنه ‌‬‫روهها ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬‫درۆزنه‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫بڕوا ‌مه‌ك ‌ئه‌ ‌‬
‫كهسێكی‌ناوداری‌قوڕەیش‌بوو‌‬ ‫ژێر‌پێكانی‌دائهنا‪‌.‬أبوسفیان‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دڕكی‌له‬ ‫أبوسفیان‌‬
‫‪33‬‬
‫گرت‌و‌لێی‌دهترسان‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌بۆ‌راده‬ ‫زۆر‌خەڵک‌گوێ‬
‫یامبهر‌(رقیة‌ ‌و ‌أم‌‬
‫ی‌په ‌‬‫و‌دووكچه ‌‬
‫‌‬ ‫ركانی‌ئهكرد‌كه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫أبولهب ‌به‌ ‌جۆرێك‌به‌ ‌‬
‫ربه‬
‫ملی‌دادایهوه‌ ‌و‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫رهکه‌ی ‌خۆی‌دانا ‌بوو(عتب‌ة ‌و‌عتیب‌ة)‌ ‌‬ ‫كلثوم)‌كه‌ ‌بۆ ‌دووكو ‌‬
‫وهی ‌ئه‌و ‌دوو‌‬ ‫ئهلێن ‌پێش ‌ئه‌ ‌‬‫وه‪‌ .‬مێژوونوسان ‌ ‌‬ ‫كرده ‌‬
‫یامبهری ‌ ‌‬ ‫ڕهوانی ‌ماڵی ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬
‫عتیبه'‌‬
‫ههب ‌پێی ‌ته‌الق ‌داون‪‌ '‌ .‬‬ ‫ئهبو ‌له‌ ‌‬
‫یامبهر‪‌ ‌ ،‬‬
‫په ‌‬ ‫كوره‌ی ‌بچن ‌به‌الی ‌كچه‌كانی ‌ ‌‬

‫‪‌31‬تفسیر‌ایة‌‪‌٩٢٢‬سورة‌الشعراء‪‌‌/‬القرطبي‪‌،‬الطبري‪‌،‬ابن‌کثیر‪‌.‬‬
‫‪‌32‬تفسیر‌ایة‌‪‌‌٢٢‬سورة‌الهجرة‪‌/‬الطبري‪‌،‬ابن‌کثیر‪‌،‬القرطبي‪‌//‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌-‌٩٩٩‬‬
‫‪٠٠٣‬‬
‫‪ 33‬نساء‌حول‌الرسول‪‌،‬محمد‌برهان‪‌،‬ل‌‪‌.٠٢‬‬

‫‪42‬‬
‫كهت ‌نه‌ ‌منت‌خۆش ‌بوێت ‌و‌‬
‫كچه ‌‬
‫له ‌ ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫یامبهر ‌ئه‌لێت ‌من ‌جیابومه‌ ‌‬
‫دێته ‌الی ‌په‌ ‌‬
‫‌‬
‫‪34‬‬
‫ی‌ئهدرێنێت‪.‬‬
‫كه ‌‬‫ت‌كراسه ‌‬
‫‌‬ ‫منیش‌تۆم‌خۆش‌ئهوێت‪‌،‬ته‌ ‌‬
‫نانه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نه‬

‫چهشنی‌‬ ‫بێنێت‌و‌ههم‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫ئاینه‌‬
‫ر‌واز‌لهو‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بی‌مهكک‌ه‌زۆر‌هه‌وڵیان‌دا‌تا‌په‌ ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬ ‫عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬
‫بهر‪.‬‬
‫ڕێگایان‌گرته‌‌ ‌‬
‫ر‌بۆ‌دهستكه‌وتی‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫الی‌و‌پێی‌ئهلێ"‌ ‌‬
‫‌‬ ‫چێته ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫ڕۆژێكیان‌'عتب‌ة ‌كوری‌ربیعة'‌ ‌ ‌‬
‫وێ‌ئێمه‌‬
‫‌‬ ‫داریهکت‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫گهر‌پایه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫وه‪‌ ‌.‬‬
‫ینه ‌‬
‫كه ‌‬
‫ت‌بۆ‌كۆئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئێمه ‌ ‌‬
‫پاره‬ ‫ت‌ئهوێ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫پاره‌ ‌‬
‫‌‬
‫گهر‌‬‫كهین ‌و ‌هیچ ‌شتێك ‌ناكه‌ین ‌به‌بێ ‌تۆ‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وره ‌ ‌‬‫تۆ ‌له‌سه‌ر ‌خۆمان ‌گه‌ ‌‬
‫ین‌به‌پاشای‌خۆمان‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫تیت‌ئهوێ‌ئێمه‌‌ده‌ ‌‬
‫تكه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫پاشایه‬
‫خوێنێتهوه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌بۆ‌ئه‬ ‫ی‌سورهتی‌'فصلت'‌‬‫‌‬ ‫ریش‌ئایهتی‌‪‌٢‬تا‌‪٢‬‬
‫‌‬ ‫په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬
‫بێ‌زۆر‌سهری‌دەسورمێ‌به‌‌ره‌وانبێژیەکەی‌قوڕئان‪.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫گوێی‌لێ‌ئه‬ ‫تبه‌‬
‫كاتێك‌ع‌و ‌‬
‫ئهبی‌تالیب‌‬ ‫م‌ئاینه ‌بێنێت‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫یامبهر‌ك‌ه ‌و ‌‬
‫از‌له‬ ‫بۆ‌الی‌په ‌‬
‫‌‬ ‫ئهنێرن‌‬‫پاشان‌'أبي‌طالب' ‌ ‌‬
‫كه ‌كه‌ ‌له‌ ‌توانام‌‬
‫پێی ‌ده‌لێت" ‌كوری ‌برام‪‌ ،‬توخاتری ‌خۆت ‌و ‌خۆم‪‌ ،‬شتێك ‌مه‌ ‌‬
‫دانییه‌‪".‬‬
‫دهستی‌ڕاستم‌‬ ‫سهر‌ ‌‬‫گهر‌ڕۆژ‌له‌ ‌‬ ‫‪‌،‬ئه ‌‬
‫مامه ‌‬
‫ئهلێ"‌به‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫المی‌ئهداته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهویش‌ ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫ناهێنم‪‌،‬تاوهكو‌ئەڵاڵ ‌ئاشكرا‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫پم‌دانێن‪‌،‬من‌واز‌له ‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌چه‬ ‫دانێن‌و‌مانگیش‌له ‌‬
‫‌‬
‫‪35‬‬
‫ست‌بهرداری‌نابم!‬ ‫‌‬ ‫كات‌یان‌هیالك‌ئهبم‪‌ ‌.‬‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫و‌ڕوونی‌ ‌‬
‫ئه‬
‫سهر ‌نه‌وه‌ی ‌هاشیمیه‌كان ‌كه‌‌‬ ‫قهیان ‌خسته‌ ‌ ‌‬ ‫پاشان ‌قوڕەیشیەکان ‌قۆناغی ‌ئابلو ‌‬
‫كهس ‌ژنیان ‌لێ ‌بێنێت ‌و‌‬ ‫كهس ‌شتیان ‌نه‌ ‌لێ ‌بكرێ ‌و ‌نه‌ ‌پێ ‌بفرۆشێ‪‌ ،‬نه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئابلوقهیه‌ ‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو ‌‬
‫ههب‪-‬أبولهب‪-‬ی ‌مامی‪‌ ‌ .‬‬ ‫بوله ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫جگه ‌له‌ ‌ ‌‬
‫كهس ‌ژنیان ‌بداتێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫نه ‌‬‫‌‬
‫ی‌خایهند‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ماوهی‌سێ‌ساڵ‬ ‫‌‬
‫ی‌هاوسهری‌‬
‫‌‬ ‫الب‌لهگه‌ڵ‌خە ‌‬
‫دیجه‬ ‫‌‬ ‫یامبهرایه‌تیدا‌مامی‌أبي‌ط‬ ‫ی‌په ‌‬‫ی‌سێههم ‌‬‫‌‬ ‫له ‌ساڵ‬‫‌‬
‫‪36‬‬
‫كه‌به‌‌ساڵێكی‌دڵناخۆش‌ناسراوه‌ ‪‌.‬‬ ‫کهن‌ ‌‬‫ی‌ده ‌‬
‫کۆچی‌دوای ‌‬
‫‌‬

‫السیرة‌النبویة‌البن‌هشام‌‪‌/‬نساء‌حول‌الرسول‪‌،‬محمد‌برهان‪‌٢٦٦‌-‌٢٦٢‌‌،٢٢٢‌-‬‬ ‫‪34‬‬

‫‪ 35‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌/٩٣٦‌-‌٩٣٢‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌٩٠٩‬‬
‫‪ 36‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪٩٢٩‌-‌٩٢٢‬‬

‫‪43‬‬
 ‫وه‌تائیف‬
‫ره ‌‬
‫كۆچ‌كردن‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌٠‌.٩‌.٢‬‬
‫له ‌قوڕەیشیەکان ‌بێزار ‌ئه‌بێ‪‌ ،‬بڕیار ‌ئه‌دات ‌شوێنێكی ‌گونجاو‌‬ ‫یامبهر ‌ ‌‬
‫كاتێك ‌په‌ ‌‬
‫وه ‌ بۆ ‌ئەوەی ‌ژیانی ‌پەیامبەرایەتی ‌تێدا ‌گوزەر ‌بکات‪‌ ،‬پەیامبەر‌‬ ‫باشتر ‌بدۆزێته‌ ‌‬
‫دەستنیشانی‌تائیف‌دەکات‪‌،‬بەاڵم‌خەڵکی‌تائیف‌بەردبارانی‌دەکەن‌و‌سوکایتی‌‬
‫رگری‌لێدهكات ‌و‌سنگی‌خۆی‌ئەخاتە‌بەر‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫یدی‌كوری‌حارس‌به‬ ‫پێ‌دەکەن‪‌ ‌ .‬‬
‫زه‬
‫یامبهر‌‬
‫داتێ‪‌،‬په ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ان‌ده‬ ‫كه ‌ترێی‬
‫وانه ‌‬
‫باغه ‌‬
‫ئهچن‌بۆ‌باغێک‪‌ ‌،‬‬ ‫بەردبارانەکە‪‌.‬لە‌دوایدا‪‌ ‌،‬‬
‫ئهلێ ‌هیچ ‌کەسێك ‌ئەم‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫وانه ‌‬
‫باغه ‌‬
‫هرهبان‪‌ ‌ .‬‬
‫وره ‌و ‌می ‌‬
‫به ‌ناوی ‌خوای ‌گه‌ ‌‬ ‫دهڵێ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهتو ‌خەڵکی ‌كوێی‪‌ ،‬ئه‌لێ ‌خەڵکی‌‬ ‫قسەیە ‌ناکات ‌لێرە‌‪‌ .‬پەیامبەر ‌پێێ ‌ئەڵێ ‌ ‌‬
‫ئهویش‌‬ ‫مبهر ‌'یونس'ی ‌لێییه‌‪‌ ‌ .‬‬
‫(موسل)م ‌ئه‌ویش ‌ئه‌لێ ‌له‌و ‌گونده‌ی ‌ماڵی ‌پێغه‌ ‌‬
‫وهی‌‬‫پاش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫مبهرم‪‌ ‌.‬‬
‫له‬ ‫منیش‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫مبهر‌بوو‌‬
‫و‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لێ‌ئه‬ ‫‌‬
‫اسی‪‌،‬ئه‬ ‫كوێ‌ئهین‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫لێ‌له‬ ‫‌‬
‫ئهم ‌ئاینه‌‌‬
‫یامبهر ‌هه‌لوێستی ‌خەڵک‌هكان ‌ئه‌بینێ ‌كه‌ ‌چۆن ‌بەڕەنگاری ‌ ‌‬ ‫كه ‌په‌ ‌‬‫‌‬
‫‪37‬‬
‫بۆ‌مهكکه‌ ‪.‬‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫رێته ‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‪‌،‬پاش‌‪‌٢٣‬ڕۆژ‌ ‌‬ ‫بونه ‌‬
‫‌‬

‫شه‪:‬‬
‫به ‌‬ ‫كۆچ‌كردن‌بۆ‌حه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌٢‌.٩‌.٢‬‬
‫چونکه‌‬
‫‌‬ ‫بهشه‌ ‌‬
‫كهن ‌بۆ ‌حه‌ ‌‬‫له ‌سالی ‌‪‌ ٦٢٢‬زاینی ‌هه‌ندێك ‌له‌ ‌باو‌هڕداران ‌كۆچ ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهاڵم‌‬
‫وه‪‌ ‌.‬‬
‫اریان‌ببنه ‌‬
‫‌‬ ‫بو‌بهڕەنگ‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دران‌و‌هێزیان‌نه‬ ‫‌‬
‫ئازار‌ئه‬ ‫لهالیان‌قوڕەیشیەکان ‌‬ ‫‌‬
‫بۆیه ‌خۆیان‌‬
‫مهكکه ‌ ‌‬ ‫بوو‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هێزیك‌و‌پشتێكیان‌هه‬ ‫ر‌و‌علی‌و‌ئهبوبكر‪‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫په ‌‬
‫یامبه‬‫‌‬
‫و‌کۆچیان‌نهکرد‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫مانه ‌‬
‫‌‬
‫روهها‌‬
‫هه ‌‬‫پاشایهكی‌باش‌ناسرابوو‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ۆر‌به‌‬
‫‌‬ ‫شه‌ناوی‌'نجاشي'‌بوو‌ز‬ ‫به ‌‬
‫پاشای‌حه ‌‬
‫‌‬
‫‪38‬‬
‫ر‌ئاینی‌مهسیحی‌بوو ‪.‬‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫گهل‌‬
‫ندیهكی ‌زۆر ‌توند ‌و ‌تۆلی ‌له‌ ‌‬ ‫یوه ‌‬
‫تیهكی ‌زۆری ‌موسوڵمانی ‌داو ‌په‌ ‌‬ ‫یارمه ‌‬
‫‌‬
‫ی‌ههبو‌به‌ر‌له‌‌كۆچ‌‬
‫‌‬ ‫یوهندیه‌‌توند‌و‌تۆله‌‬‫په ‌‬
‫یداكرد‌یاخود‌پێشتر‌ئهو‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مبه ‌‬
‫ر‌په‬ ‫پهیا ‌‬
‫‌‬
‫یوهندی‌‬
‫ر‌په ‌‬
‫سه ‌‬ ‫ین‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ك‌ئهكه‌‬
‫یه ‌‬ ‫شیكردنهوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫م‌‌باسی‌چهند ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شی‌دووه‬ ‫له ‌‬
‫به‬ ‫كردن‪‌ ‌.‬‬
‫نێوان‌ئیسالم‌و‌مهسیحی‪.‬‬
‫‌‬

‫یامبهری‌ئیسالم‌‬
‫ین‌که‌په‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌ده‌ ‌‬
‫که‬ ‫کانی‌تر‌باس‌له ‌‬
‫‌‬ ‫له‌به‌ ‌‬
‫شه‬ ‫‪ 37‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌ ‌//٩٢٩‬‬
‫سهر‌مێژوی‌ئاین!‬
‫له ‌‬
‫بوه‌ ‌‬
‫زانیاری‌هه ‌‬
‫‌‬
‫‌ ‪ 38‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌//‌٩٠٦‌-‌٩٠٢‬السیرة‌النبویة‌البن‌هشام‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪٩٢٩‌-‌٩٢٦‬‬

‫‪44‬‬
 ‫دینه(یثرب)‬
‫ەد ‌‬ ‫‪‌٢‌.٩‌.٢‬كۆچ‌كردن‌بۆ‌م ‌‬
‫كه ‌ژیانی ‌بردە ‌سەر ‌ئەم‌‬ ‫مهک ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫یامبهر ‌ ‌‬
‫رایهتی‪‌ ،‬په‌ ‌‬
‫یامبه ‌‬
‫ماوهی ‌‪‌ ٢٠‬ساڵی ‌په‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بێته ‌قۆناغێكی‌‬‫ئه ‌‬ ‫دینه ‌ ‌‬
‫ئهناسرێ‌‪‌ ،‬كۆچكردنی ‌بۆ ‌مه‌ ‌‬ ‫قۆناغە ‌بە ‌قۆناغی ‌مه‌كک‌ه ‌ ‌‬
‫دائهندرێت‪.‬‬
‫دینه‌ ‌‬
‫ی‌مه ‌‬
‫به‌قۆناغ ‌‬ ‫نوێ‌كه‌ ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌ ،‬له‌ ‌وه‌رزی ‌حه‌ج ‌كردندا‌‬ ‫گهرێته‌ ‌‬‫كه ‌بۆ ‌چه‌ند ‌خالێك ‌ئه‌ ‌‬ ‫بنچینهی ‌كۆچكردنه‌ ‌‬
‫‌‬
‫ر‌قسهی‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫په ‌‬
‫یامبه‬ ‫كه‪‌ ‌.‬‬
‫هاتن‌بۆ‌مهک ‌‬
‫‌‬ ‫دینهوه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫مه ‌‬
‫تیرهی‌عه‌ره‌بی‌له‌ ‌ ‌‬‫ندێك‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫وت‌كهس‌بڕوا‌به‌‌‬‫‌‬ ‫‪‌،‬له ‌سالی‌‪‌ ٦٢٢‬زاینید ‌‬
‫ا‌حه‬ ‫ئهكردن ‌سەبارەت‌بەو‌ئاینە‌نوێێە ‌‬ ‫‌‬
‫بهم‌‬‫بن‌به‌موسلمان‪‌ ‌.‬‬‫‌‬ ‫‌‬
‫س‌ئه‬ ‫‪‌،‬له‌سالی‌‪٦٩٣‬ی‌ز‌‪‌ ‌٢٩‬‬
‫كه‬ ‫یامبهری‌ئیسالم‌دەهێنن ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫ر‌بۆیه‌پەیامبەر‌‬
‫‌‬ ‫دینه ‌‬
‫‪‌،‬هه‬ ‫كی‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫ل‌خهڵ‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫گه‬ ‫ێكی‌باشه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ههوڵ‬
‫مه‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫یه‌ئه‌زانێت‌ ‌‬
‫وه ‌‬
‫شێ ‌‬
‫وهی ‌ئاینی ‌ئیسالم‌‬ ‫دینه ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬
‫گهلیان ‌ئه‌نێرێت ‌ ‌بۆ ‌مه‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫'مصعب ‌كوری ‌عمیر' ‌ ‌‬
‫له‌‬
‫زایندا‌شاندێكی‌زۆر‌گهوره‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌،‬بۆ‌ساڵی‌داهاتو‌واته‌ ‌سالی‌‪‌ ٦٩٢‬‬ ‫بالو‌بكاته ‌‬
‫‌‬
‫کو ‌ببن ‌به‌‌‬‫تاوه ‌‬
‫بهستن ‌ ‌‬ ‫پهیمانێكی ‌نه‌هێنی ‌ئه‌ ‌‬ ‫یامبهر‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫دینه ‌دێت ‌بۆالی ‌په‌ ‌‬ ‫مه ‌‬‫‌‬
‫موسلمان‪‌ ،‬پەیامبەر ‌کە ‌دەزانێ ‌تازە ‌پشتێک ‌بۆ ‌موسوڵمان ‌پەیدا ‌بووە ‌بۆیە‌‬
‫یامبهر ‌و ‌ئه‌بوبكر ‌و ‌عه‌لی‌‬‫په ‌‬ ‫بهاڵم ‌ ‌‬
‫بڕیاری ‌کۆچکردن ‌دەدەن ‌بەرەو ‌مەدینە‪‌ ‌ .‬‬
‫ر‌و‌ئهبوبكر‌‬
‫‌‬ ‫زاینی‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬ ‫له‌‪٩٢‬ی‌مانگی‌نۆی‌ساڵی‌‪‌٦٩٩‬‬ ‫مهكک‌ه‪‌ ‌.‬‬
‫له‌ ‌‬
‫وه‌ ‌‬
‫مینێنه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫‪39‬‬
‫یهكی‌هیجری‌ناسراوه‌ ‪‌.‬‬ ‫به‌ ‌‬
‫ن‌كه‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫ینه‌ ‌‬
‫كۆچی‌مهدد ‌‬
‫‌‬

‫وره(االوس ‌و ‌الخزرج) ‌پێك‌‬‫رهبی ‌گه‌ ‌‬ ‫له ‌دوو ‌هۆزی ‌عه‌ ‌‬‫ینه ‌ ‌‬

‫دانیشتوانی ‌مه‌دد ‌‬
‫كه(بنو‌النضير‪‌،‬بنو‌قريظه‪‌،‬بنو‌قينقاع)‪‌.‬‬ ‫جوله ‌‬
‫ل‌چهند‌هۆزێكی‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫هاتبو‌و‌له ‌‬
‫گه‬‫‌‬
‫ش‌ئهبون‪:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌دابه‬‫‌‬
‫چوار‌به‬ ‫كه‌به‌‌‬
‫شتوانه ‌‬
‫‌‬ ‫دانی‬
‫ئهگوترا(‌‬
‫دینه ‌بوون ‌ ‌پێیان ‌ ‌‬
‫ئهو ‌موسوڵمان‌هی ‌خەڵکی ‌دانیشتوانی ‌مه‌ ‌‬ ‫یهك‪‌ ‌ :‬‬‫‌‬
‫یاریده‌ران‌‪‌-‬االنصار)‬
‫ئهگوترا(‌‬
‫و‌كۆچیان‌كردبو ‌پێیان‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ککه ‌بوون ‌‬
‫مه ‌‬‫ی ‌خەڵکی‌ ‌‬‫ئهو‌موسوڵمان‌ه ‌‬ ‫دوو‪‌ ‌:‬‬
‫رهكان‪-‬المهاجرون)‬ ‫كۆچه ‌‬
‫‌‬
‫ر‌ئاینی‌خۆیان‌مابونهوه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫ی‌له ‌‬
‫سه‬ ‫سانه ‌‬‫و‌كه ‌‬‫ئه ‌‬ ‫سێ‪‌ ‌:‬‬
‫ینه‌بوون‪.‬‬
‫ی‌مهدد ‌‬
‫كانهی‌خەڵک ‌‬ ‫ئهو‌جوله‌ ‌‬ ‫چوار‪‌ ‌:‬‬

‫‪‌39‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌٩٦٩‌-‌٩٢٠‬‬

‫‪45‬‬
‫دروست‌بكات‌لهنێوان‌‬
‫‌‬ ‫نگیهك‌‬
‫چۆن‌هاوسه ‌‬
‫‌‬ ‫ستورێكی‌دانا‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫یامبه ‌‬
‫ر‌ده‬ ‫دا‌په ‌‬‫لێره ‌‬‫‌‬
‫چهند‌خالێك‌پێك‌هاتبو‪:‬‬ ‫ش‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬دهستوره‌ ‌‬
‫كه‬ ‫مو‌الیهنێک ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫تیدهری‌‬
‫یارمه ‌‬
‫‌‬ ‫موسلمانهكان ‌هه‌مویان ‌یه‌ك ‌تیپن ‌له‌ ‌ناخۆشی ‌و ‌خۆشی ‌‬ ‫‌‬ ‫یهك‪‌ :‬‬‫‌‬
‫ڕیشیان‌یهكه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌شه‬ ‫كه‌‬
‫‪‌،‬ئاشتیان‌یه ‌‬
‫‌‬ ‫یهكن‬‫‌‬
‫ر‌ئاینی‌خۆیان‌بمینێنهوه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫یه‌ ‌‬
‫ان‌بۆیان‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫جولهكه‌ک‬
‫دوو‪‌ ‌:‬‬
‫ر‌مهددینه‌‪.‬‬
‫كاتی‌هێرش‌كردن‌بۆ‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كتر‌بن‌له‬ ‫ههمو‌هاوكاری‌یه‌‬ ‫سێ‪‌ ‌:‬‬
‫بێ‌له‌شاری‌مه‌ددینه‌‪.‬‬‫مكاری‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نابێ‌هیچ‌سته‬ ‫چوار‪‌:‬‬
‫فهری‌قوڕەیش ‌و‌‬ ‫نه ‌‬
‫بدرێت‌و‌كهس‌پارێزگاری‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نابێ‌یارمهتی‌قوڕەیش ‌‬
‫‌‬ ‫پێنج‪‌:‬‬
‫كهی‌بكات‪.‬‬ ‫گانه ‌‬
‫بازر ‌‬
‫ههبێ ‌ئه‌وا‌‬‫وه ‌ ‌‬‫كانه ‌‬
‫بهنده‌ ‌‬ ‫یوهندی ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫په ‌‬‫یهك ‌ڕوبدات ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫ههر ‌كێشه‌ ‌‬ ‫شهش‪‌ ‌ :‬‬ ‫‌‬
‫ر‌دادگایی‌ئهكات‪.‬‬
‫‌‬ ‫په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬
‫مهدینه‌ ‌یان ‌جێی‌‬ ‫ئهبێت‪‌ ،‬ئه‌گه‌ر ‌بێته‌ ‌ ‌‬ ‫كهسێك ‌پارێزراو ‌ ‌‬ ‫حهوت‪‌ :‬ژیانی ‌هه‌موو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مێكی‌نهكردبێ‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رجێك‌هیچ‌سته‬ ‫بهێلێت‌به ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫وهك‌‬‫نه ‌‬
‫كه ‌بدات ‌ ‌‬ ‫تاوانه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهبێ ‌باجی ‌‬ ‫ههر ‌كه‌سێك ‌تاوانێك ‌بكات ‌خۆی ‌ ‌‬ ‫ههشت‪‌ ‌ :‬‬ ‫‌‬
‫دینهیه‌‪.‬‬
‫مه ‌‬ ‫ی‌كه‌له‌‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫له ‌‬
‫كۆمه ‌‬
‫‌‬

‫ی‌بۆ‌ئهكرد‌بریتی‌بوو‌له‌‪:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بانگێشه‬ ‫م‌ئاینه‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫بڕوا‌به‌بونی‌ئەڵاڵ‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‪.٢‬‬
‫ئهویش‌ئەڵاڵیه‌‪‌.‬‬
‫یهك‌خودا‌ ‌‬ ‫بڕوا‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪.٩‬‬
‫به‌گه‌وره‌یی‪‌،‬توانای‪‌،‬زانیاری‌و‌كرداری‪.‬‬ ‫بڕوا‌به‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪.٠‬‬
‫پهیامی‌‬
‫ئاینهكانی ‌تری ‌ئاسمانی ‌و ‌نێردراوه‌كانیان‪‌ ،‬بـڕوا ‌به‌ ‌ ‌‬
‫به ‌ ‌‬ ‫بڕوا ‌ ‌‬ ‫‪.٢‬‬
‫مهد‪.‬‬
‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫وه ‌بۆالی ‌ئەڵاڵ ‌و ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫رێنه ‌‬
‫گه ‌‬‫بروا ‌به‌وه‌ی ‌كه‌ ‌مرۆڤه‌كان ‌ئه‌ ‌‬ ‫‪.٢‬‬
‫یان‌دهكات‪.‬‬
‫‌‬ ‫موحاسه ‌‬
‫به‬ ‫‌‬

‫‪46‬‬
‫بروا ‌به‌ ‌ته‌بایی ‌و ‌یه‌كسانی ‌له‌ ‌نێو ‌خەڵکان‪‌ ،‬جیاوازی ‌له‌ ‌نێو ‌مرۆڤ‌‬ ‫‪.٦‬‬
‫ر‌به‌‬
‫رامبه ‌‬
‫بێت‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌كردار‌و‌رهوشتی‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫لكو‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫ر‌بنهمای‌پێست‌نابێ ‌ ‌‬
‫به‬ ‫سه ‌‬
‫له ‌‬‫‌‬
‫‪40‬‬
‫ئەڵاڵ‌و‌خەڵکان‪.‬‬

‫رهكان‬‫كانی‌ئیسالم‌و‌بێباوه ‌‬
‫‌‬ ‫شهڕ‌ه‬
‫‪‌ ‌٦‌.٩‌.٢‬‬
‫ئاینه‌‬
‫ستانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ربه‬ ‫دینه ‌خۆیان ‌قایم ‌كرد ‌و ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫كاتێك ‌موسلمانه‌كان ‌له‌ ‌ ‌‬
‫له‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫نه ‌‬
‫ۆلهی ‌خۆیان ‌بكه‌ ‌‬ ‫نوێیهكه‌ی ‌خۆیان ‌پراكتیز ‌ئه‌كرد‪‌ ،‬بڕیاریان ‌دا ‌ت ‌‬ ‫‌‬
‫روهت ‌و‌‬‫سه ‌‬ ‫زۆربهی ‌زۆریان ‌قوڕەیشی ‌بوون ‌و ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫مهککه‌ ‌که‌ ‌‬
‫کانی ‌ ‌‬
‫ڕه ‌‬ ‫بێباوه‌ ‌‬
‫له‌‬
‫دهستیان‌کرد‌به‌ ‌تۆله‌ ‌و‌هێرشکردن‪‌ ‌.‬‬ ‫سامانی‌موسوڵمانیان‌داگیر‌کردبوو‪‌ ‌ .‬‬
‫بهناوبانگ ‌ئه‌کرێ ‌ناویان ‌(بەدر ‌=‌‬ ‫مێژوی ‌ئیسالمدا ‌زیاتر ‌باسی ‌سێ ‌شەڕی ‌ ‌‬
‫ده ‌ساڵی ‌کۆچیدا‌‬ ‫ڕاستیدا‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌له ‌‬
‫‌‬ ‫بدر‪‌،‬ئوحود‌=‌أحد‪‌،‬خەندەق‌= ‌خندق)‌ه ‌ ‌‬
‫به‬
‫کهین‪‌‌.‬‬
‫کورتی‌باسی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ههم‌به‌‌‬‫بهشی‌دوو ‌‬ ‫له‌ ‌‬
‫که‌ ‌‬
‫شهڕیان‌کرد‌ ‌‬ ‫موسوڵمان‌‪‌ ‌٦٢‬‬
‫کهم‪‌ ،‬هێزێك ‌له‌ ‌موسوڵمان ‌هێرشیان ‌كرد ‌بۆ ‌سه‌ر‌‬ ‫شهڕی ‌به‌ناوبانگی ‌یه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهاڵم‌‬
‫لهکانی ‌ئ‌هبو ‌سوفیان ‌بوو‪‌ ‌ ،‬‬ ‫لوپه ‌‬
‫که ‌‬ ‫زۆربهی ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫کاروانێکی ‌بازرگانی ‌كه‌ ‌‬
‫ربۆیه ‌هێزی ‌سه‌ربازی‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌رێگری ‌موسوڵمان ‌ڕزگاری ‌بوو‪‌ ‌ ،‬‬
‫هه‬ ‫كهی ‌ ‌‬ ‫كاروانه ‌‬
‫‌‬
‫هێرشه‌‬
‫‌‬ ‫ی‌ئهو ‌‬
‫و‌تۆله ‌‬
‫‌‬ ‫بكهن‌‬
‫ویستیان‌هێرش‌بۆ‌سهر‌موسوڵمان ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫قوڕەیشیەکان ‌‬
‫ر‌یهكتری‪‌‌.‬‬‫رامبه ‌‬
‫وتنه‌به‌ ‌‬ ‫ر‌دووال‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌هه‬ ‫به ‌‬
‫مه‬ ‫نهوه‪‌ ‌،‬‬‫بكه ‌‬
‫‌‬
‫وته‌‬
‫که ‌‬ ‫که‌ ‌‬
‫ڕه ‌‬
‫شه ‌‬‫چونکه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بهدر'بدر'‌‬ ‫ناسراوه‌به‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌کۆچی‌بو‌‬
‫‌‬ ‫ڕه‌له‌ساڵی‌‪٩‬‬
‫شه ‌‬ ‫ئهو‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهس‌‬ ‫چهند‌چااڵوێکی‌ئاوی‌لێ‌بوو‌به‌ ‌ناوی ‌'بدر'‪‌.‬موسوڵمان ‌‪‌ ‌ ٠٢٣‬‬ ‫یهک‌ ‌‬ ‫ناوچه ‌‬
‫‌‬
‫وتن‌كه ‌‪‌٢٣‬‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ركه‬ ‫ەدا‌موسوڵمان‌ ‌‬ ‫شهر ‌‬‫لهو‌ ‌‬ ‫كهس‌بوون‪‌ ‌.‬‬ ‫باوهره‌كانیش‌‪‌ ‌٢٢٣‬‬ ‫و‌بێ ‌‬
‫كهسانی‌‬ ‫ههندێك ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫كهسیشیان ‌به‌ ‌دیل ‌گرتن‪‌ ‌ .‬‬ ‫كهسیان ‌لێ ‌كوشتن ‌و ‌‪‌ ‌ ٢٢‬‬ ‫‌‬
‫ناوداری ‌قوڕەیشیشیان ‌كوشت ‌وه‌ك( ‌العاص ‌بن ‌سعيد ‌بن ‌العاص‪‌ ،‬الوليد ‌بن‌‬
‫عتبة‌بن‌ربيعة‪‌،‬نوفل‌بن‌خويلد‪‌،‬طعيمة‌بن‌عدي‪‌،‬العاص‌بن‌هاشم‌بن‌المغيرة‪‌،‬‬
‫شيبة‌بن‌ربيعة‪‌،‬االسود‌بن‌عبداالسد‪‌،‬عتبة‌بن‌ربيعة‪‌،‬ابا‌جهل‌بن‌هاشم‌عبيدة‌‬
‫بن‌سعيد‌بن‌العاص‌بن‌امية)‪.‬‬

‫‪40‬‬
‫دكتور‌عبدالله‌ابو‌عزة‌‪‌//‬السیرة‌النبویة ‌ألبن‌هشام‌‬
‫‌‬ ‫االسالم‪‌،‬رسالت‌ه‪‌ ،‬حضارته‪‌،‬مستقبله‪‌-‬‬
‫ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌٢٢٦‌-٢٢‬‬

‫‪47‬‬
‫شهڕ‌هدا‌موسوڵمان‌‬
‫پاشان‌شەڕی‌ئوحود'أحد'‌له‌‌سالی‌‪٠‬ی‌كۆچی‌ڕوویدا‪‌،‬له‌و‌ ‌‬
‫ربۆیه ‌بەسەر‌‬
‫‌‬ ‫نگاوهر ‌بون ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫جه ‌‬ ‫نگاوهر ‌و ‌قوڕەیشیەکانیش ‌‪‌ ‌ ٠٣٣٣‬‬ ‫جه ‌‬‫‪‌ ‌ ٢٣٣‬‬
‫مزهی‌‬
‫موسلمانهکان ‌زیانێکی ‌زۆریان ‌پێگه‌ی ‌و ‌هه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫موسوڵمانەکان ‌سەرکەوتن‪‌ .‬‬
‫یامبهری ‌ئیسالم ‌ددانێكی ‌شكا ‌و‌‬
‫روهها ‌په‌ ‌‬
‫یامبهری ‌ئیسالم ‌كوژرا‪‌ ،‬هه‌ ‌‬
‫په ‌‬‫مامی ‌ ‌‬
‫بۆ‌خالیدی‌كوری‌وهلید‌‬
‫‌‬ ‫رێتهوه‌ ‌‬
‫ئهگه‌ ‌‬
‫ره ‌ ‌‬
‫شه ‌‬
‫ئهو ‌ ‌‬
‫ركهوتنی ‌ ‌‬
‫سه ‌‬‫لێوی‌شهق‌بوو‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬
‫موسوڵمان‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫بو‌بۆ‌بهزاندنی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کی‌هه‬ ‫كه‌ڕۆلێكی‌سه‌ ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬

‫دا ‌موسوڵمان ‌چاڵێكیان‌‬ ‫شهڕه‌ ‌‬

‫لهو‌ ‌‬‫شەڕی ‌خەندەق ‌له‌ ‌سالی‌‪٠‬ی‌كۆچی‌ڕوویدا‪‌ ‌ ،‬‬
‫کان‌نهتوانن‌دزە‌بکەن‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫کو‌بێباوه ‌‬
‫ڕه‬ ‫‌‬ ‫کهند ‌ ‌‬
‫تاوه‬ ‫پالنی‌سهلمانی‌فارسی‌هه‌ڵ ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫یاندا‌بهاڵم‌‬
‫‌‬ ‫كان‌چواردهو‌ر‌هی‌موسوڵمان‬
‫‌‬ ‫بۆماوهیه‌ك‌بێباوه‌ ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫دینه‪‌.‬‬
‫ناو‌شاری‌مه ‌‬
‫‌‬
‫گهل‌‬
‫تهنها ‌یه‌ك ‌كه‌س ‌نه‌بێ ‌ئه‌ویش ‌له‌ ‌‬ ‫ببڕن‪‌ ‌ ،‬‬
‫که ‌ ‌‬ ‫رنهوه ‌و ‌چاڵه‌ ‌‬
‫نهیان ‌توانی ‌بپه‌ ‌‬
‫‌‬
‫علی‌كوری‌تالیب‌شەڕی‌كردو‌كوژرا‪.‬‬
‫کهین‌‬
‫باسی‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫بهشی‌داهاتوودا‌‬ ‫له ‌‬
‫دا‌که‌ ‌‬
‫ند‌شهڕێکی‌تریش‌ڕووی ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫چه‬

‫یماننامهی‌حودەیبیی‌ه‪:‬‬
‫‌‬ ‫‪‌ ‌٢‌.٩‌.٢‬‬
‫په‬
‫تاوهکو‌بەرەو‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫کاته ‌‬
‫یامبهری‌ئیسالم‌هێزێک‌کۆد‌ه ‌‬ ‫په ‌‬ ‫ساڵی‌شهشی‌کۆچیدا‪‌ ‌،‬‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫‌‬
‫گرژیهک‌‬
‫‌‬ ‫مره ‌بکات‪‌ ،‬به‌ ‌هۆی ‌ئه‌و ‌هێزەوە ‌کە ‌لەگەڵی ‌بوو‪‌ ‌،‬‬
‫عه ‌‬
‫مەککە ‌بچێت ‌و ‌ ‌‬
‫بهستنی‌‬
‫به‌ ‌‬
‫که ‌ ‌‬
‫اڵم‌گرژیه ‌‬
‫‌‬ ‫ککه‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫مه ‌‬‫و‌خهلکی‌ ‌‬
‫بێ‌له‌نێوان‌موسوڵمان‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫دروست‌ئه‬
‫چونکه‌‬
‫‌‬ ‫یماننامهی ‌حودیبیه‌' ‌‬
‫‌‬ ‫یهک ‌کۆتای ‌هات ‌و ‌پێیان ‌وت' ‌ ‌‬
‫په‬ ‫یماننامه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫په‬
‫ههردووال‌‬
‫بو‪‌ ‌ .‬‬
‫یه ‌ ‌‬
‫ککه ‌‬
‫مه ‌‬‫سهر ‌به‌رزای ‌حودەیبیی‌ه ‌نزیک ‌شاری ‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫که ‌ ‌‬
‫وتنه ‌‬
‫ڕێکه ‌‬
‫‌‬
‫‪41‬‬
‫رێككه‌وتن ‌له‌سه‌ر ‌چه‌ند ‌خالێكی ‌کە ‌لە ‌پەیماننامەکەیان ‌نوسیان ‪‌ :‬بۆ ‌ماوەی‌‬
‫‪ ‌٢٣‬ساڵ‌شەڕ‌ڕائەگیرێ‪‌،‬خەڵکی‌ژیانیان‌پارێزراو‌دەبێ‪‌،‬قەدەغەی‌دوژمنکاری‌‬
‫دەکرێ‪‌ ،‬بەو ‌مەرجانە‪‌ :‬ئەگەر ‌کەسێک ‌لە ‌قوڕەیش ‌بە ‌بێ ‌مۆڵەت ‌هاتە ‌الی‌‬
‫موحەمەد‌دەبێ‌بیگەرێنێتەوە‌الی(قوڕەیش)‪‌،‬ئەگەر‌کەسێک‌(موسلمانێک)‌هاتە‌‬
‫الی ‌قوڕەیشیەکان ‌ئەوا ‌بۆ ‌موحەمەدی ‌ناگەرێننەوە‪‌ ،‬لە ‌نێوانماندا ‌نابێ ‌نە‌‬
‫دوژمنکاری‪‌ ،‬نە‌کاری ‌دزێوی‪‌ ،‬نەکاری‌خیانەت‌هەبێ‪‌ ،‬هەرکەسێک ‌حەز‌بکات‌‬
‫بچێتە ‌ناو ‌پەیمان ‌و ‌گرێبەستی ‌موحەمەد ‌دەتوانێ‪‌ .‬هەرکەسێکیش ‌حەز ‌بکات‌‬

‫‪ 41‬السیرة النبویة البن هشام‪ ،‬ج ‪ ،٣‬ل ‪ // ٤٤٨‬تاریخ الطبري‪ ،‬ج ‪ ٣‬ل ‪١٣١‬‬

‫‪48‬‬
‫بچێتە‌ناو‌پەیمان‌و‌گرێبەستی‌قوڕەیش ‌دەتوانێ‪‌.‬هەروەها‌ئەوەشیان‌سەپاند‌‬
‫بەسەر‌پەیامبەر‌و‌وتیان ‌'ئیم‌ساڵ‌دەگەڕێیەوە‌و‌ناتوانی‌بێیتە‌مەککە‪‌ ،‬بەاڵم‌‬
‫ساڵی‌ئایندە‌دەتوانی‌لەگەڵ ‌هاوەاڵنت ‌سەردان‌بکەی‌و ‌بۆ‌ماوەی‌سێ‌شەو‌‬
‫بمینێتەوە‪‌ .‬چەکی‌سوارچاکت ‌پێ ‌بێ(چەکی‌سوک)‪‌،‬شمشێرەکان‌لە‌کێالن‌بێ‪‌،‬‬
‫لەوە‌زیاترت‌پێ‌بێت‌ناتوانی‌بێیتە‌ناوەوە(مەککە)‪.‬‬

‫فتح‌المكه)‬
‫‌‬ ‫ککه(‌‬
‫مه ‌‬
‫چوونه‌ناو‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌٩‌.٩‌.٢‬‬
‫به ‌هۆی‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫شایه ‌‬
‫ڵوه ‌‬ ‫هه ‌‬
‫کهی ‌حودەیبیی‌ه ‌ ‌‬ ‫یماننامه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌سالێ ‌هه‌شتی ‌کۆچی ‌په‌‬ ‫‌‬
‫وهی ‌دوژمنایه‌تی ‌نێوان ‌بني ‌بکر ‌و ‌قوڕەیش ‌دژ ‌به‌ ‌خزاعة ‌که‌‌‬ ‫گیرساندنه ‌‬
‫‌‬ ‫ههڵ‬
‫‌‬
‫ههشتی ‌هیجری‌‬ ‫ی‌ ‌‬ ‫له ‌مانگی ‌ڕ‌همەزان ‌‬
‫دوژمنایهتیەیان ‌هه‌بو‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫پێش ‌ئیسالم ‌ئه‌و ‌‬
‫وهی‌‬ ‫بۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫كهس ‌پێكهاتبو ‌‬ ‫له ‌‪‌ ‌ ٢٣٣٣٣‬‬
‫شكرێكیان‌ئامادهكرد‌كه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كان‌له‬ ‫‌‬
‫موسلمانه‬
‫زانیان‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌ژێر ‌ڕكێفی ‌خۆیان‪‌ .‬كاتێك ‌قوڕەیشیەکان ‌‬ ‫بیخه ‌‬
‫بچن ‌بۆ ‌مه‌كکه‌ ‌و ‌ ‌‬
‫یه‌‬
‫م‌شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌و ‌به‌‬
‫ماڵه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬‫مویان‌چونه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫ببنه ‌‬
‫اری‌ئهو ‌هێزه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ناتوانن‌بهڕەنگ‬
‫‌‬
‫یامبهری ‌ئیسالم ‌که‌‌‬ ‫ههلوێستی ‌په‌ ‌‬ ‫كهمین ‌ ‌‬ ‫دهستی ‌ئیسالم‪‌ .‬یه‌ ‌‬ ‫مهكک‌ه ‌كه‌وته‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫دات‌ژیانی‌پارێزراوه‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رگای‌خۆی‌پێوه‬ ‫‌‬
‫سێك‌ده‬ ‫وتی‌هه ‌‬
‫ر‌كه‬ ‫‌‬ ‫بانگێشی‌بۆ‌كرد‪‌ ،‬‬
‫‌‬
‫ر‌كهسێك‌بچێت‌‬ ‫‪‌،‬هه ‌‬ ‫بو‌سوفیان‌ژیانی‌پارێزراوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سێك‌بچێت‌بۆ‌الی‌ئه‬ ‫هه ‌‬
‫ر‌كه‬ ‫‌‬
‫وه ‌ئینجا‌‬
‫مایه ‌‬
‫مهكک‌ه ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫یامبهر ‌ ‌‬
‫په ‌‬ ‫یهك ‌ ‌‬
‫عبه ‌ژیانی ‌پارێزاروه‌‪‌ .‬پاش ‌ماوه‌ ‌‬ ‫بۆ ‌كه‌ ‌‬
‫پایتهختی‌ئیسالم‪.‬‬
‫بكات‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دینه‌‬
‫مهد ‌‬ ‫کو‌ ‌‬‫تاوه ‌‬
‫دینه‌ ‌‬
‫بۆ‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫رایه ‌‬
‫گه ‌‬‫‌‬

‫رهبی‬‫کانی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئیسالم‌بوونی‌تیره‬ ‫به‌‬
‫‪‌ ‌٢‌.٩‌.٢‬‬
‫که ‌و‌‬
‫سهر ‌تیره‌کانی ‌جوله‌ ‌‬
‫مهککه‌‪‌ ،‬هێزی ‌موسوڵمان ‌زیاتر ‌به‌ ‌‬ ‫له ‌پاش ‌فەتحی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫لهساڵی‌‪٢‬ی‌کۆچی ‌هێزی‌موسوڵمان‌‬ ‫وروبهری‌حجاز ‌زاڵ‌بوون‪‌ ‌ ،‬‬‫‌‬ ‫هۆزهکانی‌ده‌‬
‫‌‬
‫ناوهوه‌ی‌‬
‫کشهیان ‌کرد ‌به‌ره‌و ‌ ‌‬
‫بهره‌و ‌تبوک ‌ڕۆیشتن ‌و ‌هێزی ‌رۆمیه‌کان ‌پاشه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تیرهکانی‌‬
‫بکهن‪‌ ‌ .‬‬
‫لهستین ‌قا‌یم ‌ ‌‬‫ناوچهی ‌ئوردن ‌و ‌فه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫تاوهکو ‌خۆیان ‌له‌ ‌‬
‫شام ‌ ‌‬
‫مهش ‌وای ‌له‌‌‬‫ئه ‌‬
‫وه‪‌ ‌ .‬‬
‫دهسته‌ ‌‬
‫دهوروبه‌ری ‌حجاز ‌له‌ ‌ڕێگای ‌جزیه‌ ‌خۆیان ‌دا ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بدهن‪‌ .‬هێزی‌‬ ‫ستهوه‌ ‌ ‌‬
‫ده ‌‬‫رهبی ‌کرد ‌خۆیان ‌به‌ ‌‬ ‫تیره‌کانی ‌تری ‌ناوچه‌ی ‌عه‌ ‌‬
‫له ‌زۆربه‌ی ‌زۆری ‌غه‌زوه‌کان‌‬ ‫سهندن ‌دابو ‌چونکه‌ ‌ ‌‬ ‫شه ‌‬ ‫گه ‌‬
‫له ‌ ‌‬
‫موسوڵمان ‌ ‌‬
‫ندی‌به ‌ئیسالم‌‬
‫‌‬ ‫یاریاندا‌په ‌‬
‫یوه‬ ‫‌‬ ‫عرابهکان‌بڕ‬
‫ئه ‌‬ ‫ربۆیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دهستهێنا‪‌ ‌.‬‬
‫هه‬ ‫وتنیان‌به ‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫رکه‬ ‫‌‬

‫‪49‬‬
‫بوایه‌‬
‫ئه ‌‬ ‫ناوئهچون ‌یان ‌ ‌‬
‫بکهن ‌چونکه‌ ‌دوو ‌ڕێگه‌یان ‌لەبەردەم ‌دابوو ‌یان ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهوانیش ‌ڕێگای‌‬ ‫بکهن‪‌ ،‬بۆیه‌ ‌ ‌‬
‫رهبی ‌دروست ‌ ‌‬ ‫ی‌هکبگرن ‌و ‌گه‌وره‌ترین ‌هێزی ‌عه‌ ‌‬
‫میان‌ههڵبژارد‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دوه‬
‫یامبهری ‌ئیسالم ‌و ‌خۆیان ‌ئه‌دا‌‬ ‫هاتنه ‌الی ‌په‌ ‌‬‫ربۆیه ‌شاند ‌له‌ ‌دوا ‌شاند ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫وانه‪‌:‬‬
‫له ‌‬ ‫ستهوه‌‌ ‌‬
‫ده ‌‬ ‫به ‌‬‫‌‬
‫شاندی‌(تمیم‪‌،‬بني‌عامر‪‌،‬بني‌سعد‌بن ‌بکر‪‌،‬عبدالقیس‪‌،‬طییء‪‌،‬بني‌زبید‪‌،‬کندة‪‌،‬‬
‫یامبهری‌‬
‫رهبی ‌سه‌ردانی ‌په‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌چه‌ند ‌که‌سی ‌ناوداری ‌عه‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫پاشای ‌حمیر) ‌ ‌‬
‫یامبهر ‌خالد ‌بن ‌ولیدی ‌نارد‌‬‫روهها ‌په‌ ‌‬ ‫هه ‌‬‫ئیسالمیان ‌کرد ‌و ‌بونه‌ ‌موسلمان‪‌ ‌ .‬‬
‫تاوهکو ‌بچێته‌ ‌الی ‌چه‌ند ‌هۆزێکی ‌تر ‌یان ‌ئه‌بن ‌به‌ ‌موسوڵمان ‌یان ‌ئه‌بێ ‌شه‌ڕ‌‬ ‫‌‬
‫ماوهی‌سێ‌ڕۆژ‌‬ ‫ر‌له ‌ ‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫خالد‌ئهنێرێ‌بۆ‌الی‌'بني‌الحارث' ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بۆ‌نمونه ‌‬
‫‌‬ ‫بکهن‪‌.‬‬
‫‌‬
‫ستهوه‌‪‌،‬‬
‫ده ‌‬‫به ‌ ‌‬
‫ئهوانیش ‌خۆیاندا ‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌بکات‪‌ ‌ .‬‬
‫نهبن ‌به‌ ‌موسلمان ‌ئه‌وا ‌شه‌ڕیان ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهسلیم ‌بوون‌‬ ‫گهر ‌خالد ‌نه‌یوتبا ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫یامبهر‪‌ ،‬پێان ‌ئه‌ڵێ" ‌ ‌‬
‫کاتێک ‌دێنه‌ ‌الی ‌په‌ ‌‬
‫ناوچهی ‌دورگه‌ی ‌عه‌ره‌بی‌‬‫‌‬ ‫خسته ‌ژێر ‌پێتان" ‌ئا ‌به‌م ‌شێوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهوا ‌سه‌رتانم ‌ئه‌‬ ‫‌‬
‫‪42‬‬
‫یامبهر‌بوون‌به‌‌ئیسالم‪.‬‬
‫می‌په ‌‬ ‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫رده‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬

‫یامبهری‌ئیسالم‬
‫په ‌‬ ‫‪‌٢٣‌.٩‌.٢‬كۆچی‌دوایی‌ ‌‬
‫یامبهر ‌كرد ‌و ‌ده‌رمان ‌خواردیان ‌كرد‪‌.‬‬ ‫په ‌‬‫چهند ‌ژنێك ‌جادویان ‌له‌ ‌ ‌‬
‫گێرنهوه‌ ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫گێرنهوه‌‌‬
‫ئه ‌‬ ‫ژنێکی ‌جولەکە ‌بە ‌ناوی ‌زەینب ‌ژەهری ‌دا ‌بە ‌پەیامبەری ‌ئیسالم‪‌ ‌ ،‬‬
‫ژههراوی ‌كردبو‌‬ ‫ڕهکه‌یان ‌زیاتر ‌ ‌‬‫وه‪‌ ،‬ڕانی ‌مه‌ ‌‬‫مهڕێکیان ‌بۆ ‌سوركردبۆ ‌‬ ‫گوایه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫یامبهر‌نانی‌‬
‫گهل ‌په‌ ‌‬‫وهی ‌‌له‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫ی‌مهڕه‌‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫ئهیان‌زانی‌زیاتر‌ح‌هزی‌له‌ ‌ڕان‬‫چونکه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫یامبهریش ‌تووشی‌‬ ‫ڕۆژه ‌ئه‌و ‌مرد ‌په‌ ‌‬ ‫خوارد ‌'بشر ‌كوری ‌البراء' ‌بوو‪‌ ،‬ئه‌و ‌‬
‫مردنی‌خۆی‌ئهكات‪.‬‬
‫‌‬ ‫ست‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێت‌و‌هه‬‫‌‬
‫خۆشی‌ئه‬ ‫‌‬
‫نه‬
‫زینب‌خۆشكی‌'مرحب' ‌بوو‌‪'‌ ،‬محمود‌كوری‌مسلم‌ة' ‌لە‌ڕۆژی‌خەیبەر ‌كوشتی‪‌.‬‬
‫مبهر ‌بی ‌ئه‌وا‌‬
‫یامبهر ‌زانی ‌پێی ‌وت ‌بۆچ ‌وات ‌كرد ‌وتی ‌ئه‌گه‌ر ‌پێغه‌ ‌‬
‫كاتێك ‌په‌ ‌‬

‫‪‌42‬السیرة‌االنبویة‌ألبن‌هشام‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪.٢٩٩‌-٢٩٦‬‬

‫‪50‬‬
‫ئێمه‌‬
‫مبهریش ‌نه‌بی ‌ئەوا ‌ ‌‬ ‫گهر ‌پێغه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫ئهزانی ‌ژەهرمان ‌بۆ ‌تێکردووی‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫‪43‬‬
‫كوژرا‌ئهویش‌كوژرا‪‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫نهوه‪‌.‬كاتێك‌'بشیر‌بن‌البراء'‌‬ ‫حهسێی ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫خوارێ‌‌ئهلێت‪:‬‬
‫‌‬ ‫تێك‌دێته‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌ڕۆژێك‌ئایه‬ ‫‌‬
‫پاش‌چه‬
‫مڕۆوه‌‬
‫‌‬ ‫سهرتان ‌حه‌رام ‌کراوه‌ ‌مردار ‌و ‌خوێن ‌و ‌گۆشتی ‌به‌راز‪‌ ......‬وا ‌له‌‬ ‫له ‌‬ ‫(‌‬
‫ربارهی‌ئێوه‌‌‬ ‫‌‬ ‫سی‌چاکه ‌‬
‫م‌ده‬ ‫‌‬ ‫بێ‌کورتی‌و‌که ‌‬
‫مایه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫واو‌کرد‌و‌به‬ ‫‌‬
‫تانم‌بۆ‌ته‬ ‫دینه ‌‬
‫که‬ ‫‌‬
‫بێ‌و‌نهیه‌وێ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫برسان‌چاری‌نه‬ ‫ههلبژارد‪‌.‬کێش‌له‌‬ ‫کرد‪‌،‬ئیسالمیشم‌بۆ‌دینی‌ئێوه‌‌ ‌‬
‫و‌دلۆڤانه‪‌.‬حُرِّمَتْ عََليْكُمُ الْ َم ْيتَةُ وَالدَّمُ‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تاپۆشه‬ ‫تووشی‌گوناح‌بێ‪‌،‬ئهوسا‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫خه‬ ‫‌‬
‫خنْزِيرِ‪ ..........‬ا ْل َيوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وََأتْمَمْتُ عََليْكُمْ نِعْ َمتِي وَ َرضِيتُ لَكُمُ‬ ‫وَلَحْمُ الْ ِ‬
‫غيْرَ ُمتَجَانِفٍ لِِإثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ‪ .‬المائدة‬ ‫الْإِسْلَامَ دِينًا فَ َمنِ اضْطُرَّ فِي مَخْ َمصَةٍ َ‬
‫‪)٣‬‬
‫مه‌كۆتایی‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫گریان‌زانی‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ستی‌كرد‌به‌‬
‫‌‬ ‫ته‌بوو‌ ‌‬
‫ده‬ ‫ئایه ‌‬
‫بو‌بكر‌گوێی‌لهو‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كاتێك‌ئه‬
‫ئهڵێ(ترسیشو‌‬ ‫ره‪‌ .‬پێش ‌مردنی ‌به‌ ‌نۆ ‌ڕۆژ ‌ئای‌هتێكی ‌تر ‌دابه‌زی ‌‬ ‫یامبه ‌‬
‫ژیانی ‌په‌ ‌‬
‫رکهس ‌هه‌رچی‌‬ ‫وهێننهوه‌ ‌الی ‌ئەڵاڵ‪‌ ،‬ئه‌وێ ‌ڕۆژێ ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫لهو ‌ڕۆژه‌ ‌هه‌بێ ‌که‌ ‌ده‌‬ ‫‌‬
‫کهس ‌ناکرێ‪‌ .‬وَاتَّقُوا َيوْمًا‬ ‫وه ‌ڕێی ‌و ‌ناهه‌قی ‌لە‌ ‌ ‌‬ ‫بهته‌واوی‪‌ -‬دێته‌ ‌‬ ‫کردویهتی‪‌ ‌ -‬‬‫‌‬
‫ت وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ‪ .‬البقرة ‪)٢٨١‬‬ ‫سبَ ْ‬
‫ُل نَفْسٍ مَا كَ َ‬
‫ُم تُوَفَّى ك ُّ‬
‫تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّ ِه ث َّ‬
‫ئازارهكه‌ی ‌زیادی ‌كرد‪‌ .‬وتی‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌ماڵی ‌'میمونة' ‌بوو‪‌ ،‬‬ ‫سێ ‌ڕۆژ ‌پێش ‌مردنی ‌ ‌‬
‫گهر‌‬ ‫ر‌پێی‌وتن‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫په ‌‬
‫یامبه‬ ‫دوای‌ژنهكانی‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وانیش‌چون‌به‬ ‫وه ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬ ‫نه ‌‬ ‫كانم‌كۆكه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ژنه‬
‫مۆلهتت ‌ئه‌ده‌ین‪‌.‬‬ ‫بهڵێ ‌ ‌‬ ‫ئهوانیش ‌وتیان ‌ ‌‬ ‫بكه‌وم‪‌ ‌ .‬‬
‫موڵهتم ‌بده‌نێ ‌له‌ماڵی ‌عائیشه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههڵیان ‌گرت ‌و ‌بردیان ‌بۆ‌‬ ‫پاشان ‌'علی ‌كوری ‌طالب' ‌و ‌'الفضل ‌كوری ‌عباس' ‌ ‌‬
‫ی‌عائیشه‪.‬‬
‫‌‬ ‫ماڵ‬
‫ئهیان ‌ویست ‌بزان‌‬ ‫دینه‪‌ ‌ ،‬‬
‫به ‌وتووێژی ‌خەڵکی ‌مه‌ ‌‬ ‫یامبهر‪‌ ،‬بوو ‌ ‌‬ ‫كهی ‌په‌ ‌‬ ‫خۆشیه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نه‬
‫سهر‌ئومەتی‌ئیسالم‌دێت‪.‬‬ ‫چی‌به ‌‬
‫‌‬
‫ت‌بهم‌‬‫كی‌زۆری‌كرد‌پێشتر‌قه ‌‬
‫‌‬ ‫قه ‌‬
‫یه‬ ‫عاره ‌‬
‫یامبهر‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫و‌ئهڵێ‌"‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫ئهگێرێته‌ ‌‬ ‫عائیشه‌ ‌‬
‫‌‬
‫وه‌بوون‌كه‌‌‬ ‫مشت‌و‌مـڕی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌له‌‬
‫وت‌هه ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌ناو‌مزگه‬ ‫یهم‌نه‌دی‌بوو‪‌،‬خەڵک‬ ‫شێوه ‌‬
‫‌‬
‫یامبهر ‌بڕیاری ‌دا ‌بچێت ‌بۆ ‌مزگه‌وت‌‬ ‫كهیان ‌دێت‪‌ .‬په‌ ‌‬ ‫ره ‌‬ ‫مبه ‌‬‫غه ‌‬ ‫سهر ‌پێ ‌‬ ‫چی ‌به‌ ‌‬
‫تاوهكو‌وتارێکیان‌بۆ‌دابدات‪.‬‬ ‫‌‬

‫‪‌43‬تفسیر‌آیة‌‪‌٠٢‬سورة‌الشوری‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌/.‬السیرة‌االنبویة‌ألبن‌هشام‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌/٩٢٢‬تأریخ‌‬
‫الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪٢٢٩‬‬

‫‪51‬‬
‫ری‌به ‌سینگی‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌بۆ‌ماڵ‌هوه‌ ‌‬
‫‪‌،‬سه‬ ‫رایه ‌‬
‫یامبهر‌لە‌وتارەکە‌تەواو‌بوو‪‌،‬گه‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫كاتێك‌ ‌‬
‫ر‌كۆشی‌عائیشه‌كۆچی‌دوای‌كرد‪.‬‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫یهکی‌که‌م‌ ‌‬‫عائیشه‌كرد‪‌،‬پاشماوه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وته ‌خوارێ‪‌ ،‬سه‌ری ‌قورس ‌بوو ‌زانیم‌‬ ‫گێرێتهو‌ه ‌كاتێك ‌ده‌ستی ‌كه‌ ‌‬‫‌‬ ‫عائیشه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫وت‌‬
‫كهم ‌ ‌‬ ‫مزگهوته‌ ‌‬
‫به ‌خەڵکی ‌ناو ‌ ‌‬ ‫مرد‪‌ ،‬منیش ‌له‌ ‌ژوری ‌خۆم ‌هاتمه‌ ‌ده‌رێ‪‌ ‌ ،‬‬
‫ههموی ‌گریان‪'‌ .‬علي ‌كوری ‌طالب'‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫وته ‌‬
‫مزگه ‌‬
‫خهڵكی ‌ناو ‌ ‌‬ ‫یامبهر ‌مرد‪‌ ‌ .‬‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫وهشاند‪'‌ .‬عمری ‌كوری ‌خطاب'‌‬ ‫دهستی ‌راده‌ ‌‬ ‫دانیشت ‌و ‌'عثمان ‌كوری ‌عفان' ‌ ‌‬
‫ئهوا ‌سه‌ری‌‬ ‫یامبهر ‌مرد ‌ ‌‬
‫وهی ‌بڵێت ‌په‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫شمشێرهكه‌ی ‌هه‌ڵكێشا ‌و ‌گوتی ‌" ‌‬ ‫‌‬
‫ههروه‌ك‌موسا‌ئەرۆێیشت‌‬ ‫رێنم‪‌،‬ئهو‌بۆ‌چاوپێكه‌وتن‌بۆ‌الی‌ئەڵاڵ‌ڕۆیشت‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫په‬‫‌‬
‫بلێ‌مردوه"‪.‬‬
‫‌‬ ‫ی‌كه‌‬
‫و‌كهسه‌ ‌‬ ‫ل‌ئه ‌‬
‫گه ‌‬ ‫كات‌له ‌‬
‫‌‬ ‫شه ‌‬
‫ڕ‌ئه‬ ‫رێتهوه‌‌ ‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫بۆ‌چاوپێكهوتن‌‪‌ ‌،‬‬
‫‌‬
‫پاشان‌هاته‌‬
‫‌‬ ‫یامبهری‌له‌ ‌باوەش‌گرت ‌و‌ماچی‌كرد‪‌ .‬‬ ‫وه ‌ژورێ‪‌ ،‬په‌ ‌‬ ‫ئهبوبكر‌چو ‌‬ ‫‌‬
‫وهی‌ئەڵاڵی‌‬ ‫د‌مرد‪‌،‬ئه ‌‬
‫‌‬ ‫وا‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫رست‌ئه‬ ‫‌‬
‫دی‌په‬ ‫ی‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫دهرێ‌و‌گوتی‪‌:‬ئه‌ ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫وته‌‬
‫دهستی‌عمر‌كه‌ ‌‬ ‫كه‌له‌ ‌‬
‫یه‌شمشێره‌ ‌‬ ‫م‌قسه ‌‬
‫‌‬ ‫زیندووه‌و‌نامرێت‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫پهرست‪‌،‬ئەڵاڵ‌‬ ‫‌‬
‫‪44‬‬
‫خوارێ‪.‬‬
‫به‌‬
‫دینه ‌نێژرا‪‌ ‌.‬‬
‫شاری‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌خێزانی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ماڵی‌عائیشه‬ ‫ر‌له ‌‬
‫یامبه ‌‬
‫په ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫ئا‌بهم‌شێوه‌ ‌‬
‫‌‬
‫گرۆپێكی‌ناتهبا‌‬
‫‌‬ ‫چهند‌‬
‫ر‌ئاینی‌ئیسالم‌تا‌ئیمرۆ‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هێنانی‌ژیانی‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬ ‫كۆتایی ‌‬
‫دهین‪‌‌.‬‬
‫تر‌درێژهی‌پێده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه‌له‌‌په‌رتوکێکی‌‬ ‫ئهچێت‌ ‌‬ ‫رێوه‌ ‌‬
‫به ‌‬ ‫‌‬
‫‌‬

‫‪ 44‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‪‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌//‌٩٢٢‌-‌٩٩٦‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌//٩٦٦‌-‌٩٢٩‬‬
‫الخلفاء‌الراشدون‌بین‌االستخالف‌و‌االستشهاد‪‌،‬ل‌‪‌// ٢٢‌–‌٩٠‬سنن‌الدارمي‪‌،‬باب‌في‌وفاة‌‬
‫علیه‌و‌سلم‪‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌٢٦‌-‌٢٢‬‬
‫الله‌ ‌‬
‫النبي‌صلي‌ ‌‬

‫‪52‬‬
 ‫کهم‌‬
‫شی‌یه ‌‬
‫‌‬ ‫کورتکراوه ‌‬
‫ی‌به‬ ‫‌‬
‫ری‌بهڕێز‪‌،‬زۆر‌پێوست‌بوو‌ئەم‌بەشە‌وەک‌خۆی‌بنوسرێتەوە‌هەروەک‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫خوێنه‬
‫ئهگه‌رچی‌‬ ‫ڕۆژانە‌لە‌مزگەوت‌و‌ڕاگەیاندنەکان ‌بە‌بەر‌گوێی‌خەڵکی ‌دادەدەن‪‌ ‌،‬‬
‫سهرزاری‌مامۆستاکانی‌ئاینی‌باسی ‌زۆر‌بابەت‌نەکراوە‌هەرچەند‌‬ ‫تا‌ئێستا‌له ‌‬
‫‌‬
‫لە‌کتێبەکانیش‌باس‌کراوە‌وەک ‌شاعیرانی‌حنفاء‪‌،‬ئەنفال‪‌،‬جیهاد‪‌،‬کەنیزەک‌و‌‬
‫کۆیلە‪‌ ،‬زۆر ‌نه‌هێنی ‌تر‪‌ .‬لە ‌بەشی ‌داهاتوو ‌هەر ‌هەمان ‌بەش ‌باس ‌دەکەینەوە‌‬
‫بەاڵم ‌ئەو ‌دیوەی ‌کە ‌بۆ ‌خوێنەر ‌شاراوە ‌بووە ‌و ‌باس ‌نەکراوە ‌کە ‌به‌‌‬
‫ن‌خەڵکی‌لێ‌هوشیار‌ببێتەوە‪‌ .‬ئەوەی‌لەو‌‬
‫‌‬ ‫کی‌ڕهش‌داپۆشراوه ‌و‌ناهێڵ‬ ‫‌‬ ‫رده ‌‬
‫یه‬‫په ‌‬‫‌‬
‫بەشە‌باس‌کرا‪‌،‬لە‌فیلەمەکان‌و‌زینجیرەکان‌ئەیان‌بینین‪‌.‬ئایا‌لەوە‌زیاتر‌باس‌‬
‫کراوە‌بۆ‌تۆ؟‌‌‬
‫مێشکمان‌دادێت‌ئهی‌کەینە‌پرسیار‌و‌ئاراستەی‌مامۆستاکانی‌‬‫‌‬ ‫ی‌ئێمه‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬‫‌‬
‫ئهگه‌ر‌‬
‫یه ‌ ‌‬
‫بهستی ‌سه‌ره‌کی ‌ئێمه‌ ‌‬ ‫وشیارکردنهوه ‌مه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئاینی ‌ئیسالم ‌دەکەین‪‌ .‬ه‬
‫وهک‌‬‫رپرسیارن‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سانی‌ئیسالم‌به‬ ‫بێ‌ئهوا‌مێژونو‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تێك‌هه‬ ‫‌‬
‫ر‌بابه‬ ‫نادروستی‌له ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬
‫کهین ‌بۆ ‌خوێنه‌ر‪‌ ،‬ئیتر‌‬‫واژه ‌ب ‌‬
‫سته ‌‬‫نالۆجیکهکان ‌ده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سهر ‌ئێمه‌یه‌ ‌‬
‫وهی ‌له‌ ‌‬ ‫ئێمه‪‌ .‬ئه‌ ‌‬
‫‌‬
‫ن‌بڕیاری‌خۆیهتی‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌خۆی‌خاوه‬ ‫‌‬
‫خوێنه‬
‫که‌‬
‫متمانهیه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو ‌مێژو‬
‫وایەیە ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫تایهکی ‌ئاینی ‌ئیسالم ‌له‌و ‌بڕ‬ ‫گهر ‌هه‌ر ‌مامۆس ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫شیاوه ‌بۆ ‌ئیسالم‪‌ ،‬با‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌و ‌نه‌‬
‫ڵه ‌‬
‫الیهن ‌مێژونوسانی ‌ئیسالم ‌هه‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫وه ‌ ‌‬‫نوسراوهته‌ ‌‬
‫‌‬
‫وهی‌مێژونوسانی‌‬ ‫ریم‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫من‌بێبه‬ ‫ئهی‌ئەڵاڵ!‌‬
‫ست‌ههڵببڕێت‌بۆ‌ئاسمان‌بڵێت"‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫رچهرخاندنێکی ‌نۆێ ‌بر‌هخسێت ‌بۆ ‌چاکسازی‌‬ ‫تاوهکو ‌وه‌ ‌‬‫ئیسالم ‌نوسیویانه‌‪‌ ‌ ".‬‬
‫لهناو‌ئاینی‌ئیسالم‪‌،‬ئەگەر‌نا‌ئەو‌بابەتە‌رەخنەییانە‌بۆ‌هەتا‌هەتایە‌دەمینێ‪‌.‬‬ ‫‌‬

‫‪53‬‬
 ‫شی‌دووهم‪‌:‬ڕامیارزانی‌پەیامبەر‌و‌کەسایەتییەکەی‌‬ ‫‌‬ ‫‪‌ ‌.٩‬‬
‫به‬
‫ئاینیه‌‬
‫رچاوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كو‌له ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫رمان‌كرد‌هه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬ ‫مدا‌باسی‌ژیانی‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬ ‫شی‌یه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬
‫سهر‌‬‫له ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫لهم ‌به‌شه‌دا ‌لێكۆلینه‌ ‌‬ ‫رپێكراوهكانی ‌ئیسالم ‌باسی ‌لێ ‌كراوه‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫باوه‬
‫كهین ‌و‌ ‌پشت ‌بەهەمان ‌سەرچاوە‌‬ ‫یامبهری ‌ئیسالم ‌ده‌ ‌‬ ‫سایهتی ‌په‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫دەبەستینەوە‪.‬‬
‫‪‌،‬ههندێک‌‬
‫دوو‌بۆچونیان‌ههیه ‌‬
‫‌‬ ‫یامبه‌ر‌‬
‫سایهتی‌په‌ ‌‬ ‫ی‌كه ‌‬ ‫‌‬ ‫ئیسالم‌له‌ڕه‌ ‌‬
‫وانگه‬ ‫‌‬ ‫جیهانی‌‬
‫ههر ‌بۆیه‌ ‌ئەڵاڵ ‌به‌‌‬
‫یهكی ‌نه‌بوه‌ ‌ ‌‬ ‫سێكه ‌هیچ ‌هه‌ڵه‌ ‌‬
‫یامبهر ‌كه‌ ‌‬
‫له ‌زانایان ‌ده‌لێن ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬
‫الیهن‌‬
‫له ‌‬‫سێكه ‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫تهنها ‌ ‌‬
‫یامبهر ‌ ‌‬
‫په ‌‬ ‫یبژاردوه‪‌ .‬زاناکانیتریش ‌د‌هلێن ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مبهر ‌ه‌هڵ‬
‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫ناراستهوخۆ ‌دان‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫ئهم ‌ڕێچکه‌ ‌‬ ‫رنهبووه‌‪‌ ‌ .‬‬
‫ده ‌‬‫به ‌‬‫ڵه ‌ ‌‬
‫هه ‌‬
‫له ‌‬
‫واته ‌ ‌‬
‫نێردراوه‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵوه ‌‬
‫وه‪‌،‬‬
‫ڵهی ‌كردو ‌‬ ‫هه ‌‬
‫وهك ‌هه‌مو ‌كه‌سێكی ‌تر ‌ ‌‬ ‫كهسێك ‌بوه‌ ‌ ‌‬ ‫یامبهر ‌ ‌‬
‫په ‌‬ ‫دائهنێت ‌ ‌‬
‫بهوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهر‌‬‫ئه ‌‬
‫بهاڵم ‌ ‌‬
‫ڵهكانی‌ ‌‬ ‫ر‌هه ‌‬
‫سه ‌‬ ‫خستۆته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌نه‬ ‫په ‌‬
‫نجه‬ ‫رتوکهکانیان ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫په‬ ‫نده ‌ ‌‬
‫رچه ‌‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫كهی ‌بكه‌ین ‌ئه‌وا‌‬ ‫تیه ‌‬
‫وه ‌و ‌شیكاری ‌كه‌سایه‌ ‌‬ ‫كهی ‌به‌ ‌باشی ‌بخوێنینه‌ ‌‬ ‫مێژووه‌ ‌‬
‫نهی ‌له‌ ‌ژیانی‌‬ ‫ئهو ‌هه‌اڵ ‌‬‫رئهكه‌وێت‪‌ ‌ .‬‬ ‫ده ‌‬ ‫ڵه ‌و ‌که‌موکورتیمان ‌بۆ ‌ ‌‬ ‫چهندین ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫شیاوه ‌بۆ ‌که‌سێک ‌نوێنه‌ری ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫‌‬ ‫به ‌ڕاستی ‌نه‌‬ ‫داوه‪‌ ‌ ،‬‬
‫تیهكه‌ی ‌ڕووی ‌‬ ‫رایه ‌‬
‫پ‌هیامب‌ه ‌‬
‫ره ‌تاریکه‌کانی‌‬ ‫سهر ‌الپه‌ ‌‬
‫مه ‌ ‌‬
‫دهم ‌تیشک ‌بخه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫لهم ‌به‌ش‌هدا ‌هه‌وڵ ‌ ‌‬
‫جابۆیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بێت‪‌ .‬‬
‫یامبهری‌ئیسالم‪‌.‬‬
‫ی‌په ‌‬ ‫ژیاننامه ‌‬
‫‌‬

‫رایهتی ‌‬
‫یامبه ‌‬
‫ی‌په ‌‬‫بیرۆكه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌٢‌.‌٩‬‬
‫وه‌و‌‬
‫بیركردنه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌ڕووی ‌‬‫توانا‌بوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سێكی‌به‌‬
‫‌‬ ‫یامبه ‌‬
‫ر‌كه‬ ‫په ‌‬ ‫ویسته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كی‌خۆنه‬ ‫گهیه‌‬
‫بهڵ ‌‬
‫‌‬
‫ڵگاكهی ‌خۆی ‌كردبو‪‌،‬‬ ‫مه ‌‬ ‫ندهڵی ‌كۆ ‌‬‫گه ‌‬ ‫تێڕوانینی ‌بۆ ‌ژیان‪‌ .‬هه‌ر ‌زوو ‌هه‌ستی ‌به‌ ‌ ‌‬
‫وت‌تاوهكو‌دور‌‬
‫‌‬ ‫چو‌بۆ‌ئه ‌‬
‫شكه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫مانگێك‌ئه‬ ‫ساڵیدا‌سااڵنه ‌‬
‫‌‬ ‫مهنی‌‪‌ ٩٣‬‬ ‫ته ‌‬‫له ‌ ‌‬
‫ربۆیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫له‌‬
‫گایهکه‌ی‪‌،‬ده‌یوست‌بیر ‌بكاته‌وه‌ ‌ ‌‬‫ی‌کۆمهڵ ‌‬
‫‌‬ ‫واکهوتوی‬
‫جهنجاڵ‌و ‌د ‌‬ ‫بێت‌له‌ ‌ژیانی‌ ‌‬
‫شوێنێكی‌هێمن‪.‬‬
‫شارستانیهتەی‌ماد‌و‌فارس‌و‌‬
‫‌‬ ‫و‌ژیانه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌لهوه‌ ‌دا‌بوو ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬ ‫یامبه ‌‬‫ی‌په ‌‬
‫بیركردنهوه‌ ‌‬
‫‌‬
‫كهی ‌خۆی‌‬ ‫گایه ‌‬
‫گهل ‌كۆمه‌ڵ ‌‬ ‫بهراوردی ‌له‌ ‌‬ ‫كه ‌دیبوی‪‌ ‌ ،‬‬ ‫بابیلیهكانی ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڕۆم ‌و ‌جێماوه‌ ‌‬
‫له ‌ڕووی ‌ئاین ‌و ‌ڕه‌وشت ‌و ‌ڕۆشنبیری ‌و‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫چهند ‌جیاوازی ‌هه‌ ‌‬ ‫ئهكرد ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهنی ‌‪‌ ٢٩‬ساڵیدا ‌ئه‌و‌‬ ‫ته ‌‬‫رهك ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫مهش ‌بۆ ‌كه‌سێكی ‌زی ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‪‌ ‌ .‬‬‫نگیه ‌‬
‫رهه ‌‬ ‫فه ‌‬‫‌‬
‫بوه ‌لەو ‌نەزانینە ‌یان ‌وەک ‌کەسێکی ‌ئاسایی‌‬ ‫تهی ‌دیبێ‪‌ ،‬ئاسان ‌نه‌ ‌‬ ‫شارستانیه ‌‬
‫‌‬

‫‪54‬‬
‫یهك ‌ئه‌بێ ‌هه‌وڵی ‌بۆ ‌بدات‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫سهر ‌ژیانی‪‌ ‌ ،‬‬ ‫بژیەت‪‌ ،‬ئه‌و‌هش ‌كاری ‌كرده‌ ‌ ‌‬
‫مان‌ئاستی‌شارستانیهتی‌میزۆپۆتامیا‪.‬‬
‫‌‬ ‫ی‌خۆی‌بهێنێته‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫گایه ‌‬
‫كه‬ ‫كو‌كۆمهڵ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تاوه‬
‫ناوچهی‌‬
‫‌‬ ‫ردهشتی ‌له‌ ‌‬ ‫یامبهر‪‌ ،‬ئاشنای ‌كرد ‌به‌ ‌ئاینی ‌زه‌ ‌‬ ‫كهی ‌په‌ ‌‬ ‫بازرگانیه ‌‬
‫‌‬
‫ئهم‌‬
‫رهبیدا‪‌ ‌ .‬‬ ‫ناوچهی ‌ڕۆم ‌و ‌عه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كه ‌و ‌مه‌سیحیش ‌له‌ ‌‬ ‫میزۆپۆتامیا‌‪‌ ،‬ئاینی ‌جوله‌ ‌‬
‫سهر ‌ژیانی ‌كه‌ ‌چۆن ‌ئه‌ویش‌‬ ‫یهك ‌كاریكرده‌ ‌ ‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫ئاینیه ‌ ‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫تێكه ‌‬
‫جۆره ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫واری‌له ‌ڕێگای‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خوێنده‬ ‫زانین‌و‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌خۆی‌ڕزگار‌بكات‌له ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫كه‬ ‫بتوانێت‌میلله ‌‬
‫‌‬
‫یامبهر ‌هه‌ر ‌ئاین ‌چاره‌ ‌ڕێگا ‌بوه‌ ‌بۆ‌‬ ‫رهبی‪‌ .‬مێژوی ‌پێش ‌په‌ ‌‬ ‫ئاینێكی ‌نوێی ‌عه‌ ‌‬
‫و‌مهسیحی‪‌.‬‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫شتی‌و‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫ك‌ئاینی‌زه ‌‬
‫رده‬ ‫‌‬ ‫ره ‌‬
‫وه‬ ‫م‌هه ‌‬
‫مانی‌سته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وڵدان‌و‌نه‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫هاتوه ‌و‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫بیرۆكهی ‌رزگاركردنی ‌كۆم‌هڵگای ‌عه‌ره‌بی ‌له‌و ‌سێ ‌ئاینه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫واته ‌‬
‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫ڵكیان‌ئهدا‌تا‌واز‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هانی‌خه‬ ‫مهککه‌ ‌كه‌ ‌‬ ‫ی‌شاری‌ ‌‬ ‫كهسانی‌ناودار ‌‬ ‫گهڵ‌پۆلێك‌له‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫كهمدا‌‬ ‫ههروه‌ك ‌له‌ب‌هشی ‌یه‌ ‌‬ ‫مبهرێك ‌بن‪‌ ‌ ،‬‬ ‫پێغه ‌‬
‫بتپهرستی ‌و ‌چاوه‌ڕێی ‌ ‌‬ ‫بهێنن ‌له‌ ‌ ‌‬
‫وتبووه ‌ژێر ‌كاریگه‌ری ‌ئه‌م‌‬ ‫‌‬ ‫مبهر ‌كه‌‬‫پهیا ‌‬‫شاعیرانهمان ‌كرد‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫باسی ‌پۆلێك ‌له‌و ‌‬
‫ئهوی ‌تری‌‬ ‫كهسی ‌نزیكی ‌خۆی ‌یه‌كیان ‌هاوڕێی ‌بوو ‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌دوو ‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫سێ ‌ئاینه‌‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫چێ‌باپیرهشی‌‬
‫‌‬ ‫شمان‌له ‌بیر‌ ‌‬
‫نه‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫ابو‌بكر‌و‌ورقهی‌كوری‌نوفل)‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫خزمی‌بوو(‬
‫ههموی ‌بونه‌‌‬ ‫مانه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫بوه‪‌ ‌ .‬‬
‫كهسێكی ‌خواناس ‌بوه‌ ‌و ‌خزمه‌تكاری ‌كه‌عبه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بتپهرستن‌و‌ئاینێكی‌نوێ‌دروست‌بكات‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫وێتهوه‌ ‌ ‌‬
‫یامبهر‌دوربكه‌ ‌‬ ‫رێك‌په ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هانده‬
‫تاوهكو ‌خەڵکی ‌چوارده‌وره‌ی ‌خۆی ‌دوركاته‌وه‌ ‌له‌ ‌ژیانی ‌بێیاسایی‪‌ ،‬به‌‌‬ ‫‌‬
‫ی‌‬‫یهك ‌كۆمه‌ڵگایه‌كی ‌شارستانی ‌دروست ‌بكات ‌و ‌ئه‌و ‌داب ‌و ‌نه‌ریته‌ ‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫‌‬
‫و‌رێسایهك‌‬
‫‌‬ ‫بیگۆرێت‌بۆ‌نهریتێكی‌پێشكه‌وتو‪‌.‬ویستی‌یاسا ‌‬ ‫‌‬ ‫ب‌ههی‌بوو ‌‬ ‫‌‬ ‫عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬
‫بێت‌و‌خاوهن‌ئاینێكی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رێكی‌هه‬ ‫ك‌پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫ویه‬ ‫مو‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ك‌هه‬ ‫‌‬
‫ربیش‌وه‬ ‫‌‬
‫دابنێت‌عه‬
‫رایهتی‌و‌‬ ‫مبه ‌‬‫كانی‌پهیا ‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫هێنیه‬ ‫له ‌ ‌‬‫كێك‌بوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕاستیدا‌ابوبكر‌یه‬ ‫له ‌‬
‫ربهخۆ‌بێت‪‌ ‌.‬‬ ‫سه ‌‬‫‌‬
‫یرهكه‌‌‬
‫سه ‌‬ ‫كێك‌له ‌دیارده‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫باسی‌لێكراوه‪‌ ،‬یه‌‬
‫‌‬ ‫ژیرانه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌مێژوی‌ئیسالمدا‌زۆر‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهنی ‌‪‌ ٢٩‬ساڵ‌‬ ‫ئهبو ‌بكریش ‌ته‌ ‌‬ ‫مهنی ‌‪‌ ٩٣‬سال ‌بوه‪‌ ‌ ‌،‬‬ ‫مهد ‌ته‌ ‌‬ ‫ئهلێن ‌موحه‌ ‌‬ ‫وهیه‌ ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫بۆ‌بازرگانی‌ئهچون‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫كهوە ‌‬ ‫یه ‌‬ ‫تیان‌دروست‌كرد‌و‌به ‌‬
‫‌‬ ‫بوه‌ ‌به‌یەكه‌وه‌ ‌هاوڕێی‌ه‬
‫مهد ‌له‌ ‌ژێر ‌سێبه‌ری ‌دارێك ‌دائه‌نیشێ ‌و‌‬ ‫ئهلێن ‌ئه‌چن ‌بۆ ‌شام ‌موحه‌ ‌‬ ‫شام‪‌ ‌ .‬‬
‫ئهویش ‌ئه‌لێت‌‬ ‫تاوهکو ‌باسی ‌ئاینی ‌بۆ ‌بكات‪‌ ‌ .‬‬ ‫چێته ‌الی ‌ڕاهیبێك ‌ ‌‬ ‫ابوبكریش ‌ئه‌ ‌‬
‫یه‌‬
‫مهدی‌كوری‌عبدالله‌' ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ویش‌ئهلێ‌'‬
‫‌‬ ‫شتوه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫داره ‌دانی‬
‫ژێر‌ئهو ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌له‌‬
‫مه ‌كێ ‌‬‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫ره‪‌ .‬هیچ ‌كه‌سێك ‌له‌ ‌پاش ‌عیسا ‌له‌ ‌ژێری‌‬ ‫مبه ‌‬
‫پێغه ‌‬‫مه ‌ ‌‬ ‫ئهویش ‌ئه‌لێ ‌و‌هلالهی ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪55‬‬
‫مهد‌‬
‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫بێ‌و‌ئیتر‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌دروست‌ئه‬ ‫بوبكر‌باوهرێكی‌پته‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دڵی‌ئه‬ ‫له ‌‬
‫نیشتوه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دانه‬
‫بێ‌و‌ئهبو‌بكریش‌‪‌ ٠٩‬ساڵ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ساڵ‌ئه‬ ‫مهد‌‪‌ ٢٣‬‬ ‫نی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫كاتێك‌ته ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫وه‪‌.‬‬
‫جیا‌نابێته ‌‬
‫‌‬
‫‪45‬‬
‫د‌ئههێنێ‪‌‌ .‬‬ ‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫وا‌به‌‬
‫ر‌دێت‌و‌ئهبوبکریش‌بڕ ‌‬ ‫‌‬ ‫حی‌بۆ‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌وه‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫له‌‬
‫دهست ‌ئه‌که‌وێ ‌أبوبكر ‌یه‌كێك ‌بوه‌ ‌ ‌‬ ‫گهیه‌كی ‌زۆر ‌ڕون ‌و ‌ئاشكرامان ‌به‌ ‌‬ ‫بهڵ ‌‬‫‌‬
‫کهین‪.‬‬
‫کانی‌تر‌زیاتر‌باسی‌لێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫شه‬ ‫له ‌‬‫که‌ ‌‬
‫م‌ئاینه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ێنهری‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫دامهزر ‌‬‫ستهی‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫یامبهر ‌خۆی ‌فێری‌‬ ‫یه ‌پێش ‌هه‌مو ‌شتێك ‌په‌ ‌‬ ‫رنامه ‌‬
‫بۆ ‌دارشتنی ‌ئه‌م ‌به‌ ‌‬
‫بهاڵم‌‬
‫ر‌ئاینهكانی‌تری‌پێش‌خۆی‌كرد‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫ی‌له ‌‬
‫سه‬ ‫وه ‌‬ ‫واری‌كرد‌و‌لێكۆلینه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خوێنده‬
‫گهل‌‬‫ربۆیه ‌ژیانی ‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یهكی ‌هه‌ژار ‌بوو ‌هه‌‬ ‫بنهماڵ‌ه ‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫وه ‌بوو ‌ ‌‬‫یامبهر ‌ئه‌ ‌‬
‫كێشهی ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كی‌ههبون‌بوو‌‬ ‫‌‬ ‫ماڵه ‌‬
‫یه‬ ‫بنه ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫دیجه ‌ ‌‬
‫خه ‌‬ ‫ەی ‌ ‌‬ ‫ر‌ئهو ‌‬‫به ‌‬ ‫له ‌‬‫دروست‌كرد‪‌،‬یهك‪‌ ‌ :‬‬
‫‌‬ ‫دیجه ‌‬
‫خه ‌‬ ‫‌‬
‫خاوهنی ‌كاروانی ‌بازرگانی ‌بوو ‌له‌ ‌نێوان ‌شام ‌و ‌دورگه‌ی‌‬ ‫جه ‌ ‌‬ ‫خهدی ‌‬ ‫دوو‪‌ ‌ :‬‬
‫بونه‌‬
‫مانه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫قهی‌كوری‌نه‌وفل‌بوو‪‌ ‌.‬‬ ‫ی‌وهرە ‌‬
‫‌‬ ‫دیجه ‌له‌ ‌بنه‌ ‌‬
‫ماڵه‬ ‫خه ‌‬ ‫رهبی‪‌،‬سێ‪‌ ‌:‬‬ ‫عه ‌‬‫‌‬
‫یامبهر ‌زیاتر ‌شاره‌زای ‌شوێنه‌كانی ‌تر ‌بێت ‌و‌‬ ‫په ‌‬ ‫هاندهرێكی ‌به‌هێز ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رنامهك‌هی‌خۆی‌دارێژێت‪.‬‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫چهند‌‬
‫کهمان ‌پێش ‌هه‌مو ‌شتێک ‌ ‌‬ ‫ته ‌‬
‫بچینه ‌ناو ‌بابه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫کاریانه ‌‬
‫‌‬ ‫وهی ‌به‌ ‌ورده‌‬ ‫بۆ ‌ئ‌ه ‌‬
‫سهر‌‬
‫ردهست ‌تاوه‌کو ‌تیشك ‌له‌ ‌‬ ‫ینه ‌به‌ ‌‬‫ئهخە ‌‬ ‫گهیه‌كی ‌مێژوی ‌و ‌لۆجیكی ‌ ‌‬ ‫بهڵ ‌‬‫‌‬
‫دا‌باسی‌بكهین‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬با‌لێره‬ ‫رنامه ‌ ‌‬
‫بوه‬ ‫به ‌‬ ‫سێكی‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مهد‌بدات‌که‌ ‌ک‌ه‬ ‫تی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫که ‌‬
‫سایه‬ ‫‌‬
‫خۆشهویستی ‌بوه‌‌‬ ‫‌‬ ‫هاوسهركردنێكی ‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گهل ‌خه‌دیج‌ه ‌‬ ‫بزانیین ‌هاوسه‌ركردن ‌له‌ ‌‬
‫وار‌بوه‌یان‌خوێنده‌وار‌بوه‌!‌‬ ‫‌‬ ‫ر‌نهخۆێ ‌‬
‫نده‬ ‫یامبه ‌‬
‫ئایا‌په ‌‬
‫‌‬ ‫ندی‌بوه‌‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫یان‌بهرژه‌ ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬

‫خوێندهواری‬
‫‌‬ ‫‪‌ ‌٢‌.‌٢‌.٩‬‬
‫نه‬
‫ئهلێ‪‌:‬‬‫ر‌خوێندهواری‌و‌زانست‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫لهسه‌‬ ‫یه‌ ‌‬
‫هه ‌‬
‫یامبهر‌و‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫وتهیه‌کی‌په‌ ‌‬
‫چهند‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئەو‌کەسەی ‌ڕێگایەک ‌بگرێ ‌بۆ‌داواکاری ‌زانیاری‌'زانست'‌بێت‪‌،‬ئەڵاڵ ‌ڕێگای‌‬
‫بەهەشتی‌بۆ‌سانا‌دەکات‪ .‬مَنْ سَلَكَ طَرِیقًا یَلْتَمِسُ فِیهِ عِلْمًا سَهَّلَ اللَّهُ لَهُ طَرِیقًا‬
‫إِلَى ا ْلجَنَّةِ ‪‌‌46.‬‬

‫ل‌‪‌٩٢٩‬‬ ‫و‌بهامشه‌الناسخ‌و‌المنسوخ‪‌ ‌‌،‬‬

‫‌‬ ‫‪‌45‬أسباب‌النزول‌‬
‫‪ 46‬جامع‌الترمذي‪‌،‬کتاب‌العلم‌عن‌رسول‌اللە‌صلی‌اللە‌علدە‌و‌سلم‪‌،‬باب‌ما‌جاء‌في‌فضل‌‬
‫طلب‌العلم‬

‫‪56‬‬
‫هەر‌کەسێک‌داوای‌زانست‌بکات‪‌،‬کە‌زانی‌و‌پاشان‌پەردەپۆشی‌کرد‪‌،‬ئەوا‌لە‌‬
‫ڕۆژی‌هەستانەوە‌لغاو‌دەکرێت‌بە‌لغاوی‌ئاگر‪ .‬مَنْ سُئِلَ عَنْ عِلْمٍ عَلِمَهُ ثُمَّ كَتَمَهُ‬
‫‌ ‪47‬‬
‫أُلْجِمَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِِلجَامٍ مِنْ نَارٍ ‪.‬‬
‫ر‌ههمو‌موسڵمانێك‪‌.‬طلب‌العلم فريضة‌على‌كل‬ ‫سه ‌‬ ‫له‌ ‌‬‫ركه‌ ‌‬
‫داواكاری‌زانست‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫‪48‬‬
‫مسلم‪.‬‬
‫ههشتی ‌بوو ‌سانا‌‬ ‫وهی ‌ڕێگایه‌ک ‌بگرێ ‌له‌ ‌پێناوی ‌زانیاری‪‌ ،‬ئەڵاڵ ‌ڕێگای ‌به‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫نهوێنن ‌بۆ ‌داواکاری ‌زانیاری‪‌.‬‬ ‫فریشتهکان ‌باڵه‌کانی ‌خۆیان ‌دائه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهکات‪‌ .‬‬ ‫‌‬
‫نگهکانی ‌ناو ‌ئۆقیانوس ‌داوای‌‬ ‫هه ‌‬‫نانهت ‌نه‌ ‌‬
‫بهرانی ‌ئاسمان ‌و ‌زه‌وی ‌ته‌ ‌‬ ‫گیانله ‌‬
‫‌‬
‫رست‌وهک‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سێکی‌خواپه‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌که‬ ‫ک‌له ‌‬
‫ی‌زانایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌پایه‬ ‫پله ‌‬
‫کهن‪‌ ‌‌.‬‬ ‫لێبوردنی‌بۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫سارهکانی ‌تر‪‌ .‬زانایان ‌میراتگری‌‬‫هه ‌‬ ‫سهر ‌ ‌‬
‫له ‌‬ ‫شهوقی ‌مانگ) ‌ ‌‬ ‫واته ‌ ‌‬ ‫پلهی ‌مانگه‌( ‌‬ ‫‌‬
‫مبهران ‌دینارێک ‌یان ‌درهه‌مێک ‌به‌ ‌جێ ‌ناهێڵن ‌ته‌نها‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫مبهرانن‪‌ ‌ ،‬‬ ‫پێغه ‌‬‫‌‬
‫وا‌بهشێکی‌زۆری‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ئهوه‌ی‌بیگرێ(واته‌‌ڕێگای‌زانست)‌ ‌‬ ‫نهبێ‪‌ ‌.‬‬ ‫زانیاری(زانست)‌ ‌‬
‫رگرتوه‪‌ .‬من سلك طريقا يبتغي فيه علما سلك اهلل به طريقا إلى الجنة وإن‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫وه‬
‫المالئكة لتضع أجنحتها رضاء لطالب العلم وإن العالم ليستغفر له من في السموات‬
‫ومن في األرض حتى الحيتان في الماء وفضل العالم على العابد كفضل القمر على‬
‫سائر الكواكب إن العلماء ورثة األنبياء إن األنبياء لم يورثوا دينارا وال درهما إنما‬
‫‪49‬‬
‫ورثوا العلم فمن أخذ به أخذ بحظ وافر‪".‬‬
‫‌‬
‫یامبهر ‌هاته‌ ‌خوارێ ‌ئەڵاڵ ‌له‌ ‌ڕێگای ‌جوبرائیل ‌پێی ‌وت‌‬ ‫كهم ‌ئایه‌ت ‌بۆ ‌په‌ ‌‬ ‫یه ‌‬‫‌‬
‫یامبهر ‌وتی ‌"من ‌نه‌خوێنده‌وارم"‪‌ ،‬جوبرائیل ‌سێ ‌جار ‌پێی ‌وت‌‬ ‫بخوێنه‪‌ ،‬په‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌ئینجا ‌جوبرائیل ‌سوره‌تی‌‬ ‫یامبهر ‌نه‌یتوانی ‌بخوێنێته‌ ‌‬ ‫"بخوێنه‌"‪‌ ،‬كاتێك ‌په‌ ‌‬
‫نهی‌‬‫(العلق)ی ‌بۆ ‌خوێنده‌وه‌‪‌ .‬لێره‌دا ‌دوو ‌پرسیار ‌دروست ‌ئه‌بێ‪‌ ،‬ئایا ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬

‫‪ 47‬جامع‌الترمذي‪‌،‬کتاب‌العلم‌عن‌رسول‌اللە‌صلی‌اللە‌علدە‌و‌سلم‪‌،‬باب‌ما‌جاء‌في‌کتمان‌‬
‫العلم‬
‫‪‌48‬شرح‌سنن‌ابن‌ماجه‌للسندي‪‌.‬فضل‌العلماء‌والحث‌على طلب‌العلم‪‌//‬هەرچەندە‌دەڵێن‌ئەو‌‬
‫فەرمودەیە‌الوازە‪‌.‬‬
‫‪49‬‬
‫سنن الترمذي‌‪‌-‬العلم‌عن‌رسول‌الله‌‪‌-‬ما‌جاء‌في‌فضل‌الفقه على‌العبادة‪‌/.‬تحفة‌األحوذي‌‬
‫بشرح‌جامع‌الترمذي‪‌.‬‬

‫‪57‬‬
‫خوێندهواری‌‬ ‫‌‬ ‫یامبهر ‌خۆی ‌به‌ ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫واره‪‌ .‬ئایا ‌بۆچی ‌په‌ ‌‬ ‫یامبهر ‌نه‌خوێنده‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫زانییوه‌ ‌ ‌‬
‫رمانی‌پێكرد‌كه‌بخوێنێت؟!!‬
‫‌‬ ‫وه‌كاتێك‌ئەڵاڵ‌فه‌‬ ‫هێشته ‌‬
‫‌‬
‫ههره‌و‌هها ‌ئه‌لێن‌‬ ‫پهیمانی ‌حودەیبییه‌ ‌خۆی ‌نوسیویه‌تی‪‌ ‌ .‬‬ ‫ههندێك ‌ئه‌لێن ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یامبهر ‌وتویه‌تی ‌له‌ ‌ڕۆژانی ‌كۆتایدا ‌دەجال ‌په‌یدا ‌ئه‌بێ ‌كافره‌كان ‌له‌‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌‪‌،‬‬
‫یخوێنێته ‌‬
‫‌‬ ‫ههموو ‌بڕوادارێك ‌ئه‌زانێ ‌و ‌ئه‌‬ ‫ناوچهوانیان ‌ئه‌نوسرێ ‌كافر ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ناوچهوانی ‌کافره‌کان‌‬ ‫‌‬ ‫مهد ‌وتویه‌تی ‌ ‌‬
‫له‬ ‫ئهڵێن ‌موحه‌ ‌‬ ‫رچاوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ههندێێ ‌سه‌‬ ‫بهپێی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪50‬‬
‫د‌زانیویهتی‌چۆن‌‬ ‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫کی‌تۆکمهیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڵگه ‌‬
‫یه‬ ‫ش‌به ‌‬‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫ئهنوسرێ(‌ك‌ف‌ر)‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫ی‌کافر‌ئهنوسرێ‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وشه‬
‫دات‌که‌داواکاری‌زانست‌بن‪‌‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫لک‌ئه‬ ‫‌‬
‫هانی‌خه‬ ‫ته‌‬
‫ند‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫م‌چه‬ ‫‌‬
‫رلهوه‌ی ‌ئێمه‌ ‌پێتی‌‬ ‫قینهیه‌‪‌ .‬تۆش ‌به‌ ‌‬ ‫یه ‌که‌ ‌پاشای ‌ڕاسته‌ ‌‬ ‫ئهو ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫بهرزه‌ ‌ ‌‬ ‫پایه ‌‬
‫‌‬
‫پەروەردگاری‌‬
‫‌‬ ‫ئهی ‌‬‫لهت ‌نه‌بێ ‌و ‌بێژه‌‪‌ ‌ :‬‬ ‫په ‌‬
‫ڕاگهیێنین‪‌ ،‬بۆ ‌خوێندنی ‌ئه‌م ‌قوڕئان‌ه ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫جلْ بِالْقُرْآنِ ِمنْ َق ْبلِ َأنْ يُقْضَى‬ ‫من‌زانستم‌زیاد‌که‪َ .‬فتَعَالَى اللَّهُ الْمَِلكُ الْحَقُّ وَلَا تَعْ َ‬
‫‌‬
‫حيُهُ‌وَ ُقلْ رَبِّ ِز ْدنِي عِلْمًا‪ .‬طه ‪‌١١٢‬‬ ‫ك وَ ْ‬‫إَِل ْي َ‬
‫لهناو‌‬ ‫یکتری‌جودایه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬ڕهنگیان‌له‌‬ ‫هایه ‌‬ ‫روه ‌‬ ‫ر‌و‌پاتاڵیشدا‪‌،‬هه ‌‬
‫‌‬ ‫م‌و‌جانه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫رده‬ ‫له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ستهاڵتی‌‬ ‫خاوهن ‌ده‌ ‌‬ ‫وانهی ‌فره‌زانان ‌لێی ‌ده‌ترسن‪‌ .‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ههر ‌ئه‌ ‌‬ ‫عهبدانی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تاپۆشه‪ .‬وَ ِمنَ النَّاسِ و َّ‬
‫َالدوَابِّ وَالَْأنْعَامِ مُخْتَلِفٌ أَ ْلوَانُهُ َكذَلِكَ إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫خه‬
‫عبَا ِدهِ الْعُلَمَاءُ إِنَّ اللَّ َه عَزِيزٌ غَفُورٌ‪ .‬فاطر ‪٤٨‬‬ ‫ِ‬
‫جێگهمان ‌بکه‌ن! ‌جێگایان‌‬ ‫ئهی ‌گه‌لی ‌باوه‌رداران! ‌هه‌رگا ‌له‌ ‌کۆر ‌پێیان ‌ووتن‪‌ ‌ :‬‬ ‫‌‬
‫ئێوهش ‌هه‌ستن‪‌.51‬‬ ‫ههستن! ‌ ‌‬ ‫بکهن ‌تا ‌ئەڵاڵ ‌جێگه‌ی ‌ئێوه‌ ‌بکات‪‌ ،‬گه‌ر ‌گوتیشیان‪‌ ‌ :‬‬ ‫‌‬
‫له ‌زانیاری‌‬ ‫وانهی ‌له ‌ئێوه‌ ‌باوه‌ڕیان ‌هێناوه‌ ‌و ‌ئه‌و ‌که‌سان‌هش ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫بیکهن‪‌ ،‬ئەڵاڵ‌‬ ‫وه ‌و ‌هه‌رکارێکی ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫کاته ‌‬
‫بهرزتریان ‌ده‌ ‌‬ ‫چهند ‌پله‌ ‌ ‌‬ ‫بهشدارن‪‌ ،‬به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دهیزانێ‪ "‌.‬يَا أ َُّيهَا الَّذِينَ آ َمنُوا ِإذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِي الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللَّهُ‬ ‫‌‬
‫َالذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ‬
‫لَكُمْ وَِإذَا قِيلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آ َمنُوا ِمنْكُمْ و َّ‬
‫خبِير‪ .‬المجادلة ‪١١‬‬ ‫وَاللَّ ُه بِمَا تَعْمَلُونَ َ‬

‫نهخوێنده‌واری ‌هێشته‌وه‌ ‌یان‌‬

‫رخهمی ‌كرد ‌كه‌ ‌خۆی ‌به‌ ‌ ‌‬
‫ته ‌‬
‫یامبهر ‌كه‌م ‌‬
‫گهر ‌په‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫واته‌‬
‫زانیاریهکانی ‌چوارده‌وره‌ی ‌خۆی ‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بارهت ‌به‌ ‌‬
‫کهم ‌زانیاری ‌بووبێت ‌سه‌ ‌‬
‫‌‬

‫‪‌50‬تفسیر‌آیه‌‌‪‌٢٩‬سورة‌العنکبوت‌ابن‌کثیر‪‌.‬‬
‫پێی‌تهفسیری‌قرطبي‌‬
‫‌‬ ‫ستن‌بۆ‌نوێژ‌به‌‬
‫‌‬ ‫ستن‌واته‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫ست‌له‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫به‬ ‫‪‌ ‌51‬‬

‫‪58‬‬
‫رپێچكهره‌ی‌‬
‫‌‬ ‫كهم ‌كه‌س ‌بوو‌ه ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫یامبهر ‌خۆی ‌یه‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫رئهكه‌وێ ‌ ‌‬ ‫وهمان ‌بۆ ‌ده‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫فهرمانی‌ئەڵاڵ‌بوه‌‪.‬‬ ‫‌‬
‫بوه‪‌ ،‬تا ‌كه‌سێكی ‌زیره‌ك ‌نه‌توانێت ‌فێری‌‬ ‫له ‌پێش ‌نه‌ ‌‬ ‫هێنده ‌ ‌‬
‫زانستی ‌ئه‌و ‌کات‌ه ‌ ‌‬
‫و‌کاته‌‬
‫‌‬ ‫ردهمی‌بیابان ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫ی‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫ك‌ئهلێن‌خەڵک‬
‫وه ‌‬ ‫ره ‌‬‫بێت‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌ب‬
‫نوسین‌و‌خوێندنه ‌‬
‫‌‬
‫ئهو‌‬
‫كه‌ ‌‬
‫‪‌،‬كهسێك‌ ‌‬ ‫وه ‌‬ ‫بهر‌كردنی‌شیعر‌و‌خۆێندنه‌ ‌‬ ‫بۆ‌له ‌‬
‫مێشكیان‌زۆر‌ساف‌بوه‌ ‌‬
‫‌‬
‫ههمان‌‬‫له ‌ ‌‬
‫زومهندی‌زانست ‌بووبێ ‌ ‌‬ ‫ئاره ‌‬ ‫ری‌ههبووبێ ‌و‌هێنده‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫توانایهی‌په‌ ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬
‫ئهو‌‬
‫زۆر‌نا‌لۆجیكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌كردبێ‌كه ‌بخوێنێت‪‌،‬شتێكی ‌‬
‫‌‬ ‫رمانی‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌فه‬ ‫كاتدا‌ئەڵاڵ‬
‫‌‪52‬‬
‫خۆێندهوار‌بووبێ!‬ ‫‌‬ ‫ره‌ ‌‬
‫نه‬ ‫یامبه ‌‬
‫په ‌‬ ‫‌‬
‫رپێچكهر‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌سه‬ ‫وار‌بوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌خوێنده‬ ‫یان‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫نها‌دوو‌بۆچون‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫لێره ‌‬
‫دا‌ته‬ ‫‌‬
‫فهرمانی‌ئەڵاڵ‪.‬‬ ‫له‌ ‌‬
‫بوه‌ ‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫ل‌خه ‌‬
‫دیجه‬ ‫‌‬ ‫ندی‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫رژه ‌‬
‫وه‬ ‫به ‌‬ ‫‪‌ ‌‌٩‌.‌٢‌.‌٩‬‬
‫مهنی ‌الوی ‌ئاره‌زوی ‌كه‌سێكی ‌گه‌نج ‌ئه‌كات‪‌،‬‬ ‫ته ‌‬
‫ئاشكرایه‪‌ ،‬هه‌موو ‌گه‌نجێك ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یامبهر ‌زۆر ‌به‌‌‬
‫دیجه ‌‪‌ ٢٢‬سالێك ‌جیاوازی ‌هه‌بو‪‌ ،‬په‌ ‌‬ ‫یامبهر ‌و ‌خه‌ ‌‬ ‫مهنی ‌په‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫‌‬
‫ر‌نههێنا‌له‌ ‌كاتێكدا‌فرەژنی ‌شتێكی‌‬ ‫هیچ‌ژنێكی‌بهسه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دیجه ‌‬
‫مهک ‌بوو ‌بۆ‌خه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫ماوهی ‌‪‌ ٩٣‬ساڵی‌‬ ‫بهاڵم ‌پاش ‌مردنی ‌خه‌دیجه ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫لهالیەن ‌پیاو‪‌ ‌ .‬‬ ‫باو ‌بووه‌ ‌ ‌‬
‫یهک‌‬‫رایهتی ‌زیاتر ‌له‌ ‌‪‌ ٦٣‬ژنی ‌كرد ‌به‌ ‌خێزانی ‌خۆی‪‌ ٢‌ ،‬تا ‌‪‌ ٢٠‬ژن ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫یامبه ‌‬
‫په ‌‬ ‫‌‬
‫کاتدا‌هاوسهری‌بوون‪‌.‬‬
‫‌‬
‫خۆشهویستی‌‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬
‫دیجه ‌ ‌‬
‫گهل ‌خه‌ ‌‬ ‫گهر ‌به‌ ‌دروست ‌بونی ‌ژیانی ‌هاوسه‌ری ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫بهستی‌‬ ‫نها‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬ئایا‌ته‬ ‫ویستی‌نهبوه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆشه‬ ‫ژنهکانی‌تر‌به‌‌‬ ‫گهل‌ ‌‬ ‫ی‌بۆچی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫بوه‌‌ ‌‬
‫ئه‬
‫هێنا‌چونكه‌‬
‫‌‬ ‫دیجه‌ ‌‬
‫نه‬ ‫ر‌ژنی‌بهسه‌ر‌خه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫ژنهکانی‌تر؟‌ ‌‬ ‫گهل‌ ‌‬ ‫بووه‌له‌ ‌‬‫سێكسی‌هه ‌‬
‫‌‬
‫ههمو ‌سه‌رنج‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫ژنهكانی ‌تری ‌خۆش ‌نه‌ویستوه‌! ‌ ‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫ستوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫خۆشی ‌وی‬
‫ی‌له‌‪‌٢‬ساڵیدا‪‌.‬‬‫وه ‌‬ ‫ساڵی‌و‌گواستنه ‌‬
‫‌‬ ‫مهنی‌‪‌٦‬‬ ‫ته ‌‬‫له‌ ‌‬
‫یه‌ ‌‬
‫بڕینی‌عائیشه ‌‬
‫‌‬ ‫راكێشتر‌ماره‌‬
‫‌‬
‫مهنی‌‬‫ته ‌‬
‫له ‌ ‌‬
‫نی‌پیری‌ڕادهی‌سێكسی‌زیاتر‌بێت ‌ ‌‬‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫مه‬ ‫له ‌ ‌‬
‫یه ‌ ‌‬
‫سێك‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئایا‌هیچ‌كه‬

‫‪ 52‬بۆ ئەوەی مامۆستایانی ئیسالم ڕەخنە نەگرن و بڵێن 'علم' بە واتای زانستی خوێندنەوە و نوسین و‬
‫زانستەکانی تر نایەت بەڵکو مەبەست لە زانستی قورئان و شەرعە‪ .‬لە وەاڵمدا ئەڵێن ئایا بۆ زانینی شەرع‬
‫پ ێوستیمان بە زانستی خوێندنەوە و نوسین نابێت؟ ئایا پەیوستی نەدەکرد پەیامبەر خوێندنەوە بزانێ تاوەکو‬
‫بزانێ نوسەرەی وەحیەکان چیان بۆ نوسیوە؟ بەاڵم سەیرە بەردەوام بن لەسەر ئەو خاڵە لە کاتێکدا هەرچی‬
‫وشەی قورئان هەیە دەیانەوێ مانایەکی بۆ بدۆزنەوە لەگەڵ ئیعجازی زانستی بێتەوە کەچی وشەی علم کە‬
‫دەتوانن بلێن مانای هەموو زانستێکە‪ ،‬فەرامۆشی بکەن!‬

‫‪59‬‬
‫فهتێكی‌‬ ‫نی‌گهنجی‌خ‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫مه‬ ‫ر‌له‌ ‌‬
‫یامبه ‌‬
‫نێت‌په ‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫یه‬ ‫ئه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫موی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫مانه‌ ‌‬
‫هه‬ ‫ئه ‌‬ ‫گهنجی؟!‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نهشی ‌توانیوه‌ ‌ژنی‌‬ ‫ههمان ‌کاتدا ‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫دیجه ‌بوه‌ ‌ ‌‬
‫گهل ‌خه‌ ‌‬ ‫بوه ‌كاتێك ‌ل‌ه ‌‬ ‫دهرونی ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫به ‌مردنی‌‬ ‫سهروه‌ت ‌و ‌سامانی ‌له‌ ‌ژێر ‌ده‌ست ‌دابوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫سهر ‌بێنێت ‌چونكه‌ ‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫‌‬
‫دیجه‌‬
‫ن ‌هێنانی ‌خه‌ ‌‬ ‫بهڵگه‌ ‌‬
‫مانه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫كهم ‌ئینجا ‌ژنخوازی ‌زیاتر ‌كرد‪‌ ‌ .‬‬ ‫خێزانی ‌یه‌ ‌‬
‫یامبهر‌‬
‫ڵگهی ‌مێژویی ‌ئه‌لێت ‌په‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫وهك ‌خۆشه‌ویستی‪‌ ‌ .‬‬ ‫نه ‌‬‫وهندی ‌بوه‌ ‌ ‌‬ ‫بهرژه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهاڵم ‌پاش ‌مردنی ‌ژیانێكی‌‬ ‫بوه ‌ ‌‬
‫دیجه ‌ ‌‬‫گهڵ ‌خه‌ ‌‬ ‫گوزه‌رانی ‌خۆش ‌بوه‌ ‌كاتێك ‌له‌ ‌‬
‫ختی‌ههبوه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫كهوابو ‌ئه‌بێ ‌بپرسین ‌ئایا ‌پیاو ‌له‌كاتی ‌گوزه‌رانی ‌خۆش ‌ژن ‌زیاتر ‌ئه‌هێنێت‌‬ ‫‌‬
‫مهنی ‌گه‌نجی ‌ڕاده‌ی ‌سێكسی ‌زیاتره‌‌‬ ‫ته ‌‬ ‫یاخود ‌له‌ ‌ژیانی ‌سه‌خت؟ ‌ئایا ‌پیاو ‌له‌ ‌ ‌‬
‫مهنی‌پیری؟‬ ‫ته ‌‬
‫یاخود‌له‌ ‌‬
‫‌‬
‫ژیانی‌سهخت‌و‌‬
‫‌‬ ‫ژن‌زیاتر‌ئههێنێ‌یاخود‌له‌‌‬
‫‌‬ ‫دا‌‬
‫ئایا‌پیاو‌له‌‌ژیانی‌هێمن‌و‌ئاشتی ‌‬
‫پر‌ئاژاوه؟‬
‫‌‬
‫ی‌تاوهكو‌‪‌٢٣‬‬
‫‌‬ ‫مهنی‌‪‌٩٢‬ساڵ‬ ‫ته ‌‬
‫ین‌ئهبینین‌له‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌سهیری‌مێژوی‌پ‌هیامبه‌ر‌بكه‌‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫دیت‌كهچی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕوشۆری‌نه‬ ‫‌‬
‫و‌شه‬ ‫ر‌ژیانی‌خۆش‌بوه ‌‬
‫‌‬ ‫ساڵ‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬ ‫بۆ‌پانزه ‌‬
‫‌‬ ‫ساڵی‪‌ ،‬‬
‫ر‌ناخۆشی‌دیت‌تا‌ئهو‌ڕۆژه‌ی‌كۆچی‌دوایی‌كرد‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫به ‌ ‌‬‫و‌ڕوژهی‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫دیجه ‌یاخود ‌پاش‌‬ ‫خه ‌‬ ‫وه ‌بۆ ‌فره‌ ‌ژنی ‌پێش ‌ ‌‬ ‫كهوابو ‌كام ‌ماوه‌ ‌زیاتر ‌شیا ‌‬ ‫‌‬
‫دیجه؟؟؟؟ !!!!‬ ‫خه ‌‬ ‫‌‬
‫گهل‌خەدیجە ‌هەنگاوێک ‌و‌‬ ‫ركردنی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هاوسه‬ ‫ر‌و‌به ‌‬
‫‌‬ ‫وار‌بونی‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬ ‫به ‌خوێنده‌‬ ‫‌‬
‫یامبهر‌‬
‫ت‌له ‌چوارده‌وره‌ی‌په‌ ‌‬ ‫بلیمه ‌‬
‫سانێكی‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫لێكی‌زێرینی‌بۆ‌هاته ‌پێش‪‌ ‌.‬‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫ههر ‌له‌‌‬
‫ههموی ‌هۆكار ‌بوون‪‌ ،‬باپیره‌ی ‌واته‌ ‌عبدالمطلب ‌ ‌‬ ‫مانه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫بوون ‌ ‌‬
‫قهی ‌كوری ‌نوفل‌‬ ‫ورهی ‌دائه‌نا‪‌ ،‬خەدیجە ‌و ‌و‌‌ر ‌‬ ‫كهسێكی ‌گه‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫منداڵیه ‌‬
‫‌‬
‫ئهبوبكر‌دژی‌بت‌‬ ‫ئاینهكانی‌تریان‌کۆلیبۆوه‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫كهسانێكی‌زۆر ‌ژیر‌بوون ‌و ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههمان ‌كاتدا ‌هاوڕێیه‌كی‌‬ ‫له ‌‬
‫مبهرێك ‌بوو ‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫چاوهڕێی ‌ ‌‬ ‫میشه ‌ ‌‬‫هه ‌‬ ‫پهرستن ‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهدی‌كوری‌عبدالله‌‌‬ ‫سهر‌موحه‌ ‌‬ ‫ری‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫موی‌كاریگه‬ ‫ههر‌ ‌‬
‫هه‬ ‫مانه‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫مهک‌بوو‪‌ ‌.‬‬ ‫ئه ‌‬
‫به ‌‬
‫‌‬
‫رێك‌یاخود‌بیكهن‌به‌‌‬
‫‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫خۆی‌بكات‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫واته‌‬
‫مبهرێك‪‌ ‌.‬‬ ‫پێغه ‌‬
‫ببێت‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كرد‌كه ‌‬
‫‌‬
‫مبهرێك‪‌.‬‬ ‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬

‫‪60‬‬
 ‫رایهتی‌پەیامبەری‌ئیسالم‬ ‫مبه ‌‬
‫پێغه ‌‬
‫‪‌ ‌٩.٩‬‬
‫ره ‌یان ‌نا؟ ‌ئه‌بێ ‌زیاتر ‌باسی‌‬ ‫مبه ‌‬
‫یامبهر ‌پێغه‌ ‌‬
‫په ‌‬ ‫بۆ ‌ئه‌وه‌ی ‌زیاتر ‌ده‌ركه‌وێ‪‌ ‌ ،‬‬
‫بژاردهی ‌ئەڵاڵ ‌بوو ‌بێت‌‬
‫‌‬ ‫مبهر ‌بووبێت ‌و ‌هه‌ڵ‬
‫گهر ‌پێغه‌ ‌‬‫سایهتیەکەی ‌بكه‌ین‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫لهو‌‬
‫رانی‌ههبوه‌و‌دووربوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وشتی‌پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬ ‫یامبهر‌ڕه‌‬
‫رکهوێ‌په‌ ‌‬ ‫بێ‌بۆمان‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫سێكی‌نمونهیی‌‬
‫‌‬ ‫وایه‌ ‌‬
‫كه‬ ‫ئهب ‌‬ ‫یهتی‪‌ ‌.‬‬‫یان‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫یبوه‌‬
‫سێكی‌ئاسای‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌که‌ ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫وشتانه‬ ‫‌‬
‫ڕه‬
‫وهك ‌كه‌سێك ‌کەم ‌مرۆڤی ‌سادە ‌بتوانێ‌‬ ‫نه ‌‬
‫بوایه ‌ ‌‬
‫بایه ‌و ‌له‌ژێر ‌فه‌رمانی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫كانی‌له‌ئاستێكی‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ڵه‬ ‫بوایه‌ ‌‬
‫ی‌کردبا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ڵهش‬‫ر‌هه ‌‬
‫گه ‌‬ ‫ڕەخنە‌لە‌کەسایەتی‌بگرێ‪‌.‬ئه‌ ‌‬
‫گهر ‌دوو ‌بابەتی ‌هەستیار ‌لە ‌ژیانی ‌پەیامبەر ‌باس ‌بکەین‪‌،‬‬ ‫ئه ‌‬
‫وایه‪‌ ‌ .‬‬
‫زۆرنزم ‌ب ‌‬
‫دەرئەنجامەکەش ‌نەشیاو ‌بێت ‌بۆ ‌پێغەمبەرایەتی ‌ئەوکاتە ‌دەردەکەوێ ‌خاوەن‌‬
‫هیچ‌پەیامێکی‌ئاسمانی‌نەبووە‌بەڵکو‌کەسێكی‌چاکسازی‌کۆمەڵگا‌بووە‪.‬‬
‫و‌ئهوی‌‬
‫ر‌سێكسه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كیان‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫كهین‌كه ‌ ‌‬
‫یه‬ ‫ر‌باس‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫لێردا‌دوو‌ڕه‌وشتی‌په‌ ‌‬
‫یامبه‬
‫یهتی‪:‬‬‫ڕامیاریهكه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫و‌تیژییه‌‬
‫‌‬ ‫سهر‌توند‌‬‫تر‌له ‌‬
‫‌‬

‫یامبهر‌و‌هاوسەرگیری‬
‫په ‌‬ ‫‪‌ ٢‌.٩.٩‬‬
‫فره ‌ژنی‪‌،‬‬
‫له ‌ ‌‬
‫یامبهر ‌بریتی ‌بوو ‌ ‌‬
‫په ‌‬ ‫دیاردهكانی ‌هاوسەرگیری ‌ ‌‬‫‌‬ ‫یهكێك ‌له‌ ‌‬
‫له ‌ ‌‬
‫‌‬
‫كچۆلهی ‌نۆ ‌ساڵی‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫چهشنی ‌هاوسەرگیری ‌کرد‪‌ ،‬لەگەڵ ‌‬ ‫مه ‌‬
‫هه ‌‬
‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫بێوهژنی ‌پیرو ‌گه‌نج‪‌ ،‬ژنی ‌مردو‪‌ ،‬خزمی‌‬ ‫دهستنیشانی ‌کورپه‌له‌ی ‌ناوبێشکه‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫شههید‪‌ ،‬كه‌نیزەك‪‌ ،‬ژنه‌ ‌دیاری‪‌ ،‬ژنانی ‌خۆبه‌خش‪‌،‬‬ ‫ژنه ‌ ‌‬
‫خۆی‪‌ ،‬کچی ‌هاوڕێیانی‪‌ ‌ ،‬‬
‫بایه‪‌،‬ژنی‌کوڕی‌خۆی‪‌.‬‬‫سه ‌‬‫‌‬
‫بهلکو ‌له‌ ‌مرۆڤی‌‬
‫یامبهری ‌ئیسالم ‌خۆی ‌بێبه‌ری ‌نه‌کرد ‌له‌ ‌هاوسەرگیری ‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌هەندێک ‌لە‌‬
‫گێرنه ‌‬
‫‌‬ ‫یامبهر ‌ئه‌‬
‫له ‌ژیانی ‌په‌ ‌‬‫ئاسایی ‌زیاتر ‌هاوسەرگیری ‌کرد‪‌ ‌ .‬‬
‫موسوڵمان ‌گۆشتیان ‌لە ‌خۆیان ‌حەرام ‌کردبوو‪‌ ،‬هەندێکیان ‌هاوسەرگیریان ‌لە‌‬
‫سهر‌‬
‫ئهوه‌ی ‌له‌ ‌‬
‫خۆیان ‌حەرام ‌کردبوو‪‌ .‬کاتێک ‌پەیامبەر ‌ئەمەی ‌بیستەوە ‌وتی ‌ ‌‬
‫‪53‬‬
‫بهاڵم‌‬
‫سونن‌هتی ‌من ‌بروات ‌ئه‌بێ ‌هاوسەرگیری ‌بکات ‌و ‌گۆشت ‌بخوات‪‌ ‌ .‬‬
‫ته‌مرۆڤی‌موسلمان‌‬ ‫حمه ‌‬
‫کردی‌زۆر‌زه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌له‌ژیانی‌هاوسەرگیری‌‬ ‫یامبه ‌‬
‫وهی‌په‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫شنه ‌ژنانە ‌بکاتە‌هاوسەری‪‌.‬‬‫چه ‌‬ ‫مه ‌‬
‫و‌هه ‌‬
‫بڕوات‌و‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫ر‌ئهم‌سونن‌ه ‌‬
‫سه ‌‬ ‫بتوانێ‌له ‌‬
‫‌‬
‫كهین‪‌:‬‬‫ئه ‌‬
‫شنانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كورتی‌باسی‌ههندێک‌ل‌ه ‌‬
‫م‌چه‬ ‫‌‬ ‫لێرهدا‌زۆر‌به‌‌‬
‫‌‬

‫تفسیر‌ایه‌‪‌٩٢‬سورة‌المائدة‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‪‌53‬‬

‫‪61‬‬
 ‫‌‬
‫گهل‌عائیشه(عائشة‌)‬ ‫ركردن‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هاوسه‬ ‫‪‌٢‌.٢‌.٩.٩‬‬
‫مهد ‌عائیشه‌ی‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫بارهت ‌به‌ ‌هێنانی ‌عائیشه‌‪‌ ،‬مێژونوسانی ‌ئیسالم ‌ئه‌لێن‪‌ :‬‬ ‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫دینه‌‬
‫مهنی ‌شه‌ش ‌ساڵی ‌و ‌پاش ‌كۆچ ‌كردنی ‌بۆ ‌مه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫دهستنیشان ‌كرد ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نی‌تهنها‌نۆ‌ساڵ‌بوو‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫مه‬ ‫یشه‌ ‌‬
‫و‌كاته‌عائ ‌‬
‫‌‬ ‫كه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫وه‌ ‌‬‫عائیشهی‌گوازته‌ ‌‬‫‌‬
‫بووه‪‌:‬‬
‫یه ‌ ‌‬ ‫بهم‌شێوه‌ ‌‬ ‫وه ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫ی‌خۆی‌ئهگێرێته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وهكه‌‬
‫زاری‌خۆی‌گوازتنه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫گهڵ ‌هاورێكانی‪‌ ،‬دایكی‪‌ -‬ام‌‬ ‫له ‌‬
‫سهر ‌جۆالنه‌یه‌كدا ‌یاری ‌كردوه‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌كاتێكدا ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ماڵێك‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌ ،‬ئینجا ‌بردوی‌هتی ‌بۆ ‌‬ ‫رۆمان‪‌ -‬بانگی ‌كردوه‌ ‌و ‌ده‌موچاوی ‌ته‌ڕكردو ‌‬
‫كهیان‌بۆ‌‬ ‫‪‌،‬پاشان‌ماڵه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رهاتنیان‌كردوه‬ ‫و‌بهخێ‬
‫نساری‌لێ‌بوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێك‌ژنانی‌ئه‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫شهوی‌‬ ‫چۆته ‌ ‌‬‫ڕۆژه ‌ ‌‬ ‫یامبهر ‌چۆڵ ‌كردوه‌ ‌و ‌ئیتر ‌هه‌ر ‌ئه‌م ‌ ‌‬ ‫عائیشه ‌و ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪54‬‬
‫ردهوه‌ ‪.‬‬‫په ‌‬ ‫‌‬
‫مهنی ‌‪‌٢٢‬‬ ‫ته ‌‬ ‫یامبهر ‌له‌ ‌ ‌‬
‫رئهخات ‌په‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫یهكی ‌سەرسوڕمان ‌ ‌‬ ‫نیشانه ‌‬
‫‌‬ ‫ریه ‌‬
‫هاوسه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو ‌‬
‫‌‬
‫ر‌عائیشه‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫هاوسەرگیری‌کردووە‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫مهن‌نۆ‌ساڵیدا‌‬ ‫ڵ‌منداڵێكی‌ته ‌‬
‫‌‬ ‫ساڵیدا‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫یان‌نهبووبێ‪‌،‬ئەمە‌لێکدانەوەیەکی‌نەشیاوی‌هەیە‌بۆ‌پەیامبەرێک‌‬ ‫‌‬ ‫بالغ‌بووبێ ‌‬
‫وه؟‬
‫پاساوی‌چی‌ئههێنن‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫ههرحاڵ‌بابزانین‌موسوڵمان‌‬ ‫به ‌‬ ‫کە‌نوێنەری‌ئەڵاڵ‌بێت‪‌ ‌.‬‬
‫رهبی ‌زۆر‌‬ ‫دوڕگهی ‌عه‌ ‌‬‫‌‬ ‫ئهلێن ‌منداڵ ‌له‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ئههێنن‌ه ‌‬‫ڵگهی ‌ئه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫موسلمانهكان ‌به‌ ‌‬
‫‌‬
‫مه ‌دروستی ‌هه‌بێ ‌ئه‌بێ ‌ئێستاش ‌منداڵ ‌له‌‌‬ ‫گهر ‌ئه‌ ‌‬‫پێئهگا)‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬‫زوو ‌بالغ ‌ئه‌بێ ‌( ‌‬
‫كی‌زانستی‌نییه‌‬
‫‌‬ ‫تا‌ئێستا‌بهڵگ‌ه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫وه ‌بالغ‌ببێت‪‌.‬هه‌‬ ‫بی‌له ‌‪‌ ٢‬ساڵیه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ی‌عهره‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دورگه‬
‫گهر ‌ئه‌م‌‬ ‫ئه ‌‬‫مهن‌ه ‌بالغ ‌بوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫ته ‌‬
‫نه ‌بالغ ‌بێت ‌یاخود ‌مناڵ ‌له‌و ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬
‫ته ‌‬
‫مرۆڤ ‌له‌و ‌ ‌‬
‫ی‌كه‌‬
‫‌‬ ‫بوه ‌له‌ ‌‬
‫وه‬ ‫له ‌‪‌ ٢٣‬ساڵی‌زۆر‌پیرتر ‌ ‌‬ ‫خهدیج‌ه ‌ ‌‬‫كهواته‌ ‌ ‌‬ ‫یه ‌ڕاست‌بێت‌ ‌‬ ‫ێشه ‌‬
‫هاوك ‌‬
‫تاوهكو‌ئێستا‌هیچ‌‬ ‫بی‌له ‌تەمەنی‌‪‌ ٢٣‬ساڵی‌دابێت‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫ی‌عهره‌‬
‫‌‬ ‫له ‌دورگه‌‬ ‫ئێستا‌ژن ‌ ‌‬
‫كه ‌بڵێت ‌عائیشه‌‌‬ ‫یهك ‌یان ‌نوسراوێكیان ‌نییه‌ ‌ ‌‬ ‫مێژونوسێكی ‌ئیسالمی ‌به‌لگه‌ ‌‬
‫سته‌‬
‫جه ‌‬ ‫عائیشه ‌به‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مبهرێك‪‌ ،‬‬ ‫تاوهكو ‌بشێت ‌بۆ ‌پێغه‌ ‌‬ ‫هرهیه‌كی ‌خوای ‌هه‌بوه‌ ‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫یامبهر‌‬
‫کرێ‪‌ ،‬كاتێك‌په‌ ‌‬ ‫ی‌باس‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ڵگهیه‌کی‌مێژوی‬ ‫به ‌‬
‫ک‌له ‌ ‌‬
‫روه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫زۆر‌منداڵ‌بووه‌ ‌ ‌‬
‫ئهچێت‌‬ ‫ن‌عائیشه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڕێگادا‌الئه‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫ڵ‌خویدا‌ئهبات‪‌ ‌،‬‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫گه‬ ‫عائیشه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهچێت‌‬ ‫بۆ‌غهزو‌ ‌‬
‫‌‬
‫كهی ‌هه‌ڵ ‌ئه‌گرن ‌نازانن ‌عائیشه‌ی ‌له‌‌‬ ‫ژاوه ‌‬
‫كه ‌‬ ‫كاته ‌ ‌‬
‫یهنێ‪‌ ،‬له‌و ‌ ‌‬ ‫دهست ‌به‌ ‌ئاوبگه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ستی‌پێ‌بكهن‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كو‌هه‬ ‫شی‌نهبوه‌ ‌تاوه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫قورسایی‌له‬ ‫وابو‌عائیشه ‌‬
‫‌‬ ‫ناوه ‌یان‌نا‪‌ ‌.‬‬
‫كه‬ ‫‌‬

‫‪‌54‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌.٢٣‌–‌٢‬‬

‫‪62‬‬
‫بهشی‌داهاتو‌باسی‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫دا‌كه ‌ ‌‬
‫یهكی‌زۆر‌ڕووی ‌ ‌‬ ‫ش‌فیتنه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ئهم‌بابه‌ ‌‬
‫ته‬ ‫سه ‌‬ ‫ر‌له ‌‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫كانی‌یاری‌ئهكات‌‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ل‌هاورێ‌منداڵه‬ ‫له ‌‬
‫گه‬ ‫لێن‌كاتێك‌عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫روه ‌‬
‫ها‌ئه‬ ‫هه ‌‬ ‫كهین‪‌ ‌.‬‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫یامبهر ‌بانگی ‌منداڵه‌كان ‌ئه‌كات‌‬ ‫ههمویان ‌ده‌رۆن ‌پاشان ‌په‌ ‌‬ ‫مهد ‌دێت ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫‪55‬‬
‫بكهنەوە ‪.‬‬ ‫ڵ‌عائیشه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یاری‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫تاوهکو‌‌‬
‫‌‬
‫دروست‌ئهكات‌‬
‫‌‬ ‫وخۆی‌لۆجیكانه‌‬
‫‌‬ ‫یوهندیه‌كی‌ڕاسته‌‬ ‫په ‌‬‫ی‌عائیشه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ركردنهكه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هاوسه‬
‫نی‌عائیشه ‌و‌‬
‫‌‬ ‫جیاوازی‌ته ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫ركردنهكه‌ی‌خه‌دیجه ‌و‌پەیامبەر ‌چونكه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هاوسه‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫بابهتی‌‬
‫ربۆیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مهنیان‪‌ ‌.‬‬
‫هه‬ ‫هۆی‌جیاوازی‌ته ‌‬
‫‌‬ ‫یهكن‌به‌‌‬ ‫دوو‌دژه‌ئاراستەی‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫خهدیج‌ه‌‬ ‫‌‬
‫ههر ‌بۆیه‌ ‌ئێستا ‌ئه‌بێ ‌هه‌ندێك‌‬ ‫دیجه ‌ ‌‬
‫خه ‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫بێته ‌‬
‫عائیشه ‌زۆرجار ‌تێكه‌ڵ ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهڵێین‪:‬‬‫كه‌ ‌‬‫یه‌ ‌‬
‫كی‌زانستیانه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫یه‬ ‫ویش‌توێژینه ‌‬
‫‌‬ ‫دیجه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ر‌خه ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫نهوه‌‌ ‌‬ ‫بدوێی ‌‬
‫كات‌واته‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دروست‌ئه‬ ‫هێلكه ‌‬
‫له ‌ژیانیدا‌‪‌ ‌ ٢٢٣‌ -٢٣٣‬‬ ‫لێت‌به ‌گشتی‌ژن ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫زانست‌ئه‬
‫هێلكه ‌دروست‌بكات‪‌.‬‬ ‫یه ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫توانایدا‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دوو‌مانگ‌له‬ ‫بۆماوهی‌‪‌ ٠٢‌ -٠٠‬ساڵ‌و ‌‬ ‫‌‬
‫کهوێ ‌ژنی‌‬ ‫وهمان ‌بۆ ‌ده‌رده‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫له ‌نۆ ‌سالی ‌ ‌‬ ‫گهر ‌منداڵ ‌زوو ‌بالغ ‌بێت ‌واته‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫هێلكهی ‌لێبراوه‌‪‌ .‬كه‌وابو ‌چۆن ‌خەدیجە‌‬ ‫مهنی ‌‪‌ ٢٦‌ -٢٩‬ساڵیدا ‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫ئهوكاته ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نی‌چڵهكان‌مێردی‌پێكردبێ!‬ ‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫مه‬ ‫د‌كه‌خۆی‌له‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫بێت‌له‌‬
‫‌‬ ‫حهفت‌منداڵ ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫‌‬
‫درهنگ ‌بالغ‌‬ ‫مهنی ‌عائیشه‌ ‌ ‌‬ ‫كه ‌كچ ‌له‌ ‌پێش ‌ته‌ ‌‬ ‫مه ‌شتێكی ‌نالۆجیكه‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫بهاڵم ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وێته‌‬
‫كه ‌‬ ‫دیجه ‌كچ‌ب ‌‬
‫دایك‌بونی‌خه ‌‬
‫‌‬ ‫پاش‌له ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫ساڵ‌واته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم‌پاش‌‪‌ ٢٣‬‬ ‫بووبێت‪‌ ‌ ،‬‬
‫له ‌دایك ‌بوو)‌‪‌،‬‬ ‫مه ‌ ‌‬
‫رده ‌‬
‫لهو ‌سه‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫واته ‌‬
‫قۆناغێك ‌كه‌ ‌زوو ‌بالغ ‌ببێت( ‌ ‌‬
‫له ‌دایك‌بوو‌‬ ‫عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ند‌سالێك‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫چه‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫وه(‌ ‌‬ ‫پاشان‌كچ‌درهنگ‌بالغ‌ببێته‌ ‌‬
‫‌‬
‫ماوهی‌چڵ‌‬ ‫له ‌‬ ‫هیچ‌یاسایهكی‌سروشتی‌نییه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كچان‌دیسان‌درهنگ‌بالغ‌ببێت)‪‌.‬‬
‫‌‬
‫یهك‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫ساڵدا ‌بارودۆخی ‌دووره‌گه‌ی ‌عه‌ره‌بی ‌به‌ ‌سێ ‌قۆناغ ‌بگۆرێت ‌به‌ ‌‬
‫دیجه)‪‌ ،‬پاشان ‌كچ ‌زوو ‌بالغ‌‬ ‫ردهمی ‌خه‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫دڕهنگ ‌بالغ ‌ببێت( ‌‬ ‫منداڵ ‌ ‌‬
‫ردهمی‌پاش‌‬ ‫سه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫ێتهوه‌ ‌( ‌‬
‫‪‌،‬دیسان‌كچ‌درهنگ‌بالغ‌بب ‌‬
‫‌‬ ‫می‌عائیشه)‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫رده‬ ‫له ‌‬ ‫ببێت( ‌‬
‫عائیشه‪).‬‬
‫‌‬
‫جهخت‌‬ ‫ههر‌ ‌‬ ‫وه‪‌:‬موسوڵمان‌ ‌‬ ‫ببستینه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫ی‌خۆمانه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌بابه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫بابهتێکی‌تر‌به‌‬ ‫با‌ئێمه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫یامبهر‌که‌‌ژن‌ڕێزی‌لێگیراوه‌‌باشترین‌مافی‌‬ ‫یهكی‌په‌ ‌‬ ‫ند‌وته ‌‬
‫‌‬ ‫لهسه‌ ‌‬
‫ر‌چه‬ ‫وه‌ ‌‬‫نه ‌‬‫كه ‌‬‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ههمو ‌كه‌س ‌زیاتر ‌ڕێزی ‌له‌ ‌ژن ‌و ‌ژنه‌كانی‌‬ ‫یامبهر ‌له‌ ‌ ‌‬
‫تایبهتی ‌په‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫دراوه‌تێ‪‌ ‌ ،‬‬
‫یهدا ‌( ‌شبهات ‌حول ‌االسالم)‌‬ ‫كتێبهكه‌ ‌‬
‫مهد ‌قوطب ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ربۆیه ‌‬
‫‌‬ ‫گرتوه‪‌ ،‬هه‌‬
‫‌‬

‫‪‌55‬مسند‌أحمد‪‌،‬باقي‌مسند‌االنصار‪‌،‬حدیث‌السیدة‌عائشة‌رضي‌الله‌عنها‪‌،‬‬

‫‪63‬‬
‫ئهكات ‌كه‌ ‌چۆن ‌ڕێزی ‌لێگیراوه‌‌‬ ‫بهشی‪‌ -‬ئیسالم ‌و ‌ژن‪‌ -‬باس ‌له‌ ‌مافی ‌ژن ‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫واته ‌مسلم‌و‌‬ ‫سهر‌زاری‌(الشیخان‪‌ -‬‬ ‫وه ‌له‌ ‌ ‌‬‫گێرێته ‌‬
‫‌‬ ‫یامبه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫كی‌په ‌‬ ‫‌‬ ‫ها‌وته ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬
‫گهڵ‌‬ ‫گرن‪‌،‬له ‌‬
‫‌‬ ‫تی‌لێوه ‌‬
‫رنه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫کچ‌تا‌ڕوخسه‬ ‫گهڵ‌‬ ‫ن‌له ‌‬
‫كه ‌‬ ‫هاوسهری‌مه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهلێت(‬ ‫بخاری‪‌ ‌)-‬‬
‫کهی‌بزانین‪‌،‬‬ ‫ته ‌‬‫ر‌چۆن‌ڕوخسه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫ئه ‌‬ ‫کهن‪‌ ،‬گووتیان ‌ ‌‬ ‫ڕاوێژی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫بێوه‌ژن‌تا ‌‬
‫كهیه‌تی‪‌.‬ال تنكح البكر حتى تستأذن وال الثيب‬ ‫ته ‌‬‫وا‌ڕوخسه ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫بێدهنگیه‌ ‌‬‫وتی‪‌ ‌:‬‬
‫‪56‬‬
‫درێژهی‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬ ‫حتى تستأمر ‌فقيل ‌يا ‌رسول ‌الله كيف إذنها ‌قال ‌إذا ‌سكتت) ‌ ‌‬
‫گهر ‌ناقایلبونی ‌خۆی‌‬ ‫كه ‌نادروست ‌ئه‌بێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫كهی ‌ئه‌لێت ‌ژنهێنانه‌ ‌‬ ‫نوسینه ‌‬
‫‌‬
‫دهڕببرێت‪.‬‬ ‫‌‬
‫دروست‌ئهبێ‪:‬‬
‫‌‬ ‫لێرهدا‌دوو‌پرسیار‌‬ ‫‌‬
‫ی‌بزانێت‌ڕازیه‌‬
‫‌‬ ‫كچێكی‌نۆ‌ساڵی‌كرد‌بۆ‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫ر‌پرسیاری‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ئایا‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬ ‫یهك‪‌:‬‬ ‫‌‬
‫اڵمهكه‌ی‌‬ ‫ئهبێ ‌وه‌ ‌‬ ‫گهر ‌پرسیاری ‌كردبێ ‌و ‌عائیشه‌ش ‌ڕازی ‌بووبێ‪‌ ‌ ،‬‬ ‫ئه ‌‬‫یان ‌نا؟ ‌ ‌‬
‫كاتهدا؟‬
‫بوه‌له‌و‌ ‌‬ ‫واوی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫شه‌مێشكێكی‌ته‌‬ ‫دروست‌بووبێ؟!‌ئایا‌عائی ‌‬
‫یامبهر ‌ئه‌یزانی ‌كاتێك ‌ئه‌و ‌پیر ‌ئه‌بێ ‌و ‌توانای ‌سێكسی ‌نامینێت‌‪‌،‬‬ ‫په ‌‬ ‫دوو‪‌ ‌ :‬‬
‫عائیشه ‌وازی ‌لێ‌‬ ‫‌‬ ‫نجیهتی ‌ده‌بێ‪‌ ،‬مافی ‌ئه‌وه‌یدا ‌به‌ ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫عائیشهش ‌له‌و ‌په‌ری ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له ‌كتێبی ‌پیرۆزیدا ‌ئه‌لێ ‌كه‌س ‌بۆی ‌نییه‌‌‬ ‫بێنێت؟ ‌كه‌ ‌خۆشی ‌باش ‌ئه‌یزانی ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫مبهر‌‬
‫پێغه ‌‬ ‫ماڵهكانی ‌ ‌‬ ‫ن‌باوهڕان!‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫لی‌خاوه‬ ‫‌‬
‫ی‌گه‬ ‫وه( ‌‬
‫ئه‬ ‫بكاته ‌‬‫ر‌ماره ‌ ‌‬‫‌‬ ‫ژنی‌پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬
‫گهر ‌چووشن‪‌ ،‬نابێ‌‬ ‫چنه ‌ژورێ‪‌ ،‬مه‌گه‌ر ‌بۆ ‌جه‌مێكی ‌خواردن ‌بانگكران‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫‌‬
‫كهو‌‬‫نانه ‌‬‫مه ‌‬ ‫ژه ‌‬ ‫بوه‪‌ .‬هه‌ر ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫نه ‌‬ ‫ئاماده ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫خۆراكه ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬‫ئهوجه‌ ‌‬ ‫وهختێكی ‌وا ‌بچن ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مبهری‌‬ ‫ئهم ‌كاره‌تان ‌پێغه‌ ‌‬ ‫كهن‪‌ ‌ .‬‬ ‫خهریك ‌مه‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫قسه ‌‬‫كهن ‌و ‌خۆ ‌به‌ ‌‬ ‫باڵوه ‌‬
‫خوارد‪‌ ‌ .‬‬
‫قسهی ‌ڕاست ‌گوتن‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫شهرم ‌ده‌كا ‌ده‌نگووبدا‪‌ .‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫بهر ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫ئازار ‌ده‌دا ‌و ‌له‌ ‌‬
‫كهن‪‌ ،‬له‌ ‌پشت‌‬ ‫ژنهكانی ‌ناوماڵ ‌ده‌ ‌‬ ‫ههر ‌كاتێكیش ‌داوای ‌شتێك ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫شهرم ‌ناكا‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫له ‌دڵپاكی ‌ئێوه‌ ‌و ‌ئه‌وانیش ‌نزیكتره‌‪‌ ،‬نابێ‌‬ ‫ردهوه‌ ‌بخوازن‪‌ ،‬ئه‌م ‌كاره‌ ‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫ژنهكانی‌‬ ‫تایه‪‌ ‌ -‬‬ ‫تاهه ‌‬
‫ئێوه ‌ئازارببینێ‪‌ ،‬ناشبێ ‌دوای ‌ئه‌و ‌– ‌ ‌‬ ‫مبهری ‌ئەڵاڵ ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫ورهیه‪‌ .‬يَا أ َُّيهَا َّالذِينَ‬
‫لهالی ‌ئەڵاڵدا ‌گوناهێكی ‌زۆر ‌گه‌ ‌‬ ‫ئهم ‌كاره‌ ‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫بكهن‪‌ ‌ .‬‬ ‫ماره ‌‬‫‌‬
‫ن ُي ْؤ َذنَ لَكُمْ إِلَى طَعَا ٍم غَيْ َر نَاظِرِينَ ِإنَا ُه وَلَكِنْ ِإذَا ُدعِيتُمْ‬‫النبِيِّ إِلَّا َأ ْ‬
‫آ َمنُوا لَا َتدْخُلُوا ُبيُوتَ َّ‬

‫‪‌56‬شبهات‌حول‌االسالم‪‌،‬محمد‌القطب‪‌//‬صحیح‌البخاري‪‌،‬الحیل‪‌،‬في‌النکاح‪‌//‬مەبەست‌لە‌‬
‫ڕاوێژی‌ئەوەیە‌ئایا‌ئەو‌بێوەژنە‌هاوسەرگیری‌دەکات‌یان‌نا‪‌،‬هەندێکیش‌بەوە‌لێکی‌دەدەنەوە‌‬
‫تاوەکو‌بزانن‌دووگیانیە‌یان‌نا!‌‬

‫‪64‬‬
 ‫النب َّ‬
‫ِي‬ ‫ستَ ْأنِسِينَ لِحَدِيثٍ إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ ُي ْؤذِي َّ‬ ‫فَادْخُلُوا فَ ِإذَا طَعِ ْمتُمْ فَا ْنتَشِرُوا وَلَا مُ ْ‬
‫حيِي ِمنَ الْحَقِّ وَِإذَا سَأَ ْلتُمُوهُنَّ َمتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ ِمنْ وَرَاءِ‬ ‫ستَ ْ‬
‫حيِي ِمنْكُمْ وَاللَّهُ لَا يَ ْ‬ ‫ستَ ْ‬
‫َفيَ ْ‬
‫طهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُو ِبهِنَّ وَمَا كَانَ لَكُمْ َأنْ ُت ْؤذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَنْ َتنْكِحُوا‬ ‫حِجَابٍ ذَلِكُمْ أَ ْ‬
‫لهراستی ‌ئه‌م‌‬ ‫ع ْندَ اللَّهِ عَظِيمًا‪ .‬االحزاب ‪‌ ‌ )٣٣‬‬ ‫أَ ْزوَاجَهُ ِمنْ بَ ْع ِدهِ َأ َبدًا إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ ِ‬
‫وره‌‬
‫گه ‌‬ ‫كێك‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌یه‌‬‫هاتوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نها‌بۆ‌ئهوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رچاوه ‌ ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫پێی‌ههندێ‌سه‌‬ ‫‌‬ ‫ئایەتەش ‌به‌ ‌‬
‫ماره‌‬
‫عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مهد ‌بمرێت ‌ئه‌وا ‌ئێمه‌ ‌‬ ‫پیاوانی ‌قوڕەیش ‌وتی ‌ئه‌گه‌ر ‌موحه‌ ‌‬
‫‪57‬‬
‫ته‌دروست‌بوو‪‌ .‬‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌بۆیه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫وه‌هه‌‬‫ینه ‌‬‫كه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫مهنی‌‪‌ ٢٩‬ساڵ ‌بوو‪‌‌،‬‬ ‫نها‌ته ‌‬
‫‌‬ ‫یامبهر‌كۆچی ‌دوایی‌كرد‌عائیشه‌ ‌ ‌‬
‫ته‬ ‫بهڵێ! ‌كاتێك ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نده‌‬
‫وه ‌‬ ‫ریش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كاتی‌هاوسه‬ ‫شه ‌ ‌‬
‫له‬ ‫وانه ‌‬ ‫رچی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫لهژیانی‌سێكس‌بێبه‌ری‌بوو‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫مهنی‌‬‫ر‌ته ‌‬
‫یامبه ‌‬‫په ‌‬ ‫که ‌دروست‌بوو‌ ‌‬ ‫رگیریه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هاوسه‬ ‫كه ‌كاتێك ‌‬ ‫خۆش‌نهژیابێت‌چون ‌‬ ‫‌‬
‫گهڵ‌خوشك‌و‌براكانم‌‬ ‫رگیدا‪‌،‬وتی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫كاتی‌سهرە ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫ر‌بۆیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌ ٢٢‬سال‌بوو‪‌.‬هه‌‬
‫‪58‬‬
‫ر‌نهنێژرا‪‌ ‌.‬‬ ‫یامبه ‌‬
‫الی‌په ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫بقیع‌و‌له‬ ‫بمنێژن‌له‌‬
‫‌‬

‫و‌ئهلێت‪‌:‬ئەی‌پەیامبەری‌ئەڵاڵ‪‌،‬ئەگەر‌‬
‫وه ‌ ‌‬‫گێرێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌زاری‌خۆی‌ئه‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫لە ‌دۆلێكدا‌دابه‌زی‪‌،‬دارێکی‌لێ‌بێت‌و‌لێی ‌خورابێت‪‌،‬ئینجا ‌دارێکی‌ترت ‌دی ‌و‌‬
‫لەوەڕێنی؟ ‌وتی‪‌ :‬ئەوەی ‌لێی‌‬
‫ده ‌‬‫كهت ‌له‌الی ‌كامیان ‌ ‌‬
‫لێی ‌نه‌خورابێ‪‌ ،‬تۆ ‌حوشتره‌ ‌‬
‫نەخوراوە‪‌ .‬قلت‌یا ‌رسول‌الله‪‌،‬أرأيت‌لو‌نزلت‌واديا‪‌،‬و‌فيه‌شجرة‌قد‌أكل‌منها‪‌،‬‬
‫‌‬
‫في‌أيها‌كنت‌ترتـع بعيرك؟‌قال‪‌:‬في‌التي‌لم‌یرتع‌‬
‫ِ‬ ‫و‌وجدت‌شجرا‌لم‌يؤكل‌منها‪‌،‬‬
‫‪59‬‬
‫منها‌)‪.‬‬
‫رههم‌‬
‫به ‌‬‫وهک ‌داره‌ ‌ ‌‬ ‫ردهکه‌وێت ‌'خدیجة‌' ‌ ‌‬ ‫لهو ‌فه‌رموده‌دا ‌ئه‌وەمان ‌بۆ ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد‌‬
‫کهیه‌‪‌ .‬به‌اڵم ‌بۆچ ‌موحه‌ ‌‬
‫خوراوه ‌‬
‫‌‬ ‫رههم ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫یه‪'‌ ،‬عائیشة‌'ش ‌داره ‌به‌ ‌‬
‫خوراوهکه‌ ‌‬
‫‌‬
‫زی‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆی‌حه‬ ‫کاتێک‌که ‌‬
‫‌‬ ‫ری‌کرد‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دا‌هاوسه‬ ‫رههم‌خوراوه‌ ‌‬
‫که‬ ‫ڵ‌داری‌به ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫گه‬‫‌‬
‫ردهکه‌وێت‪‌،‬‬
‫بۆ‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫وهندی‌پەیامبەرمان ‌‬ ‫اڵم‌ههمووی‌به‌رژه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫داری‌کچێنی‌بێت‪‌ ‌.‬‬
‫به‬
‫گهڵ‌'عائشة'ش‌‬ ‫ست‪‌،‬له ‌‬
‫‌‬ ‫وێته‌ ‌‬
‫ده‬ ‫ت‌و‌سامانی‌بکه ‌‬
‫‌‬ ‫کو‌سه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬ ‫خهدیجة'‌ ‌‬
‫تاوه‬ ‫گهڵ‌' ‌‬
‫له ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌.‬‬
‫ستێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆی‌ببه‬ ‫‌‬
‫بوبکر‌زیاتر‌به‬ ‫وه ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫بۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬

‫ل‌‪‌.٩٢٩‬‬
‫و‌بهامشه‌الناسخ‌و‌المنسوخ‪‌ ‌‌،‬‬
‫‌‬ ‫‪‌57‬أسباب‌النزول‌‬
‫‪58‬‬
‫یه‪‌.‬‬
‫دینه ‌‬ ‫‌نساء‌حول‌الرسول‪‌.‬محمد‌برهان‌ل‪‌‌/‌٢٣‬بقیع‪‌:‬گۆرستانێكی‌خەڵک ‌‬
‫ی‌مه ‌‬
‫‪‌59‬صحیح‌البخاري‪‌،‬النکاح‪‌،‬نکاح‌األبکار‪‌.‬‬

‫‪65‬‬
‫كهی ‌خۆی‌‬ ‫مێژوه ‌‬
‫‌‬ ‫گهر ‌سه‌یری ‌عومەری ‌كوری ‌خطاب ‌بكه‌ین ‌كه‌ ‌له‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ئهلێت ‌كاتێك ‌شه‌و ‌به‌ ‌ناو ‌شار ‌هاتوچۆ ‌ئه‌كات ‌گوێی ‌له‌ ‌ژنێک‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫نوسراوهته‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئارهزوی‌سێكس‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫وه ‌‬
‫ر‌ئه ‌‬
‫سه ‌‬ ‫زیاتر‌له ‌‬
‫‌‬ ‫لێت‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌شیعرێك‌ئه‬ ‫نیایه ‌‬
‫ته ‌‬ ‫ئهبێت‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫حهفص‌هی ‌كچی ‌ئه‌لێت ‌كچم‪‌ ،‬ژن ‌چه‌ند‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫ماڵه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫چێته ‌‬‫ئه ‌‬ ‫ئهكات‪‌ ،‬عومەر ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫لێت‌شهش‌مانگ‌یان‌چوار‌مانگ‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌ئه‬ ‫‌‬
‫بگرێت‌ئه‬ ‫رگه‌‬
‫توانێت‌به‌بێ‌مێرد‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ربازهكانی ‌خۆیان ‌له‌ ‌چوار ‌مانگ ‌زیاتر‌‬ ‫‌‬ ‫ههر ‌بۆیه‌ ‌عومەر ‌بڕیار ‌ئه‌دات ‌سه‌‬ ‫‌‬
‫‪60‬‬
‫دووربن‌له‌ژنه‌كانیان‪‌‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫كه‌‬
‫وه‌ ‌‬‫ێته ‌‬
‫نههێل ‌‬ ‫‌‬
‫رئهخات ‌كه‌ ‌چۆن ‌ئه‌وانیش‌‬ ‫ده ‌‬‫مهش ‌لێره‌دا ‌ڕاده‌ی ‌سێكسی ‌ژنی ‌ئه‌و ‌كاته‌ ‌به‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫و‌ههمو‌‬
‫ئه ‌‬ ‫روهك‌پیاو‪‌،‬به‌اڵم‌چۆن‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫ویستوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مافی‌ژیان‌و‌پراكتیزی‌سێكسیان‌‬
‫ن‌له‌پاش‌خۆی‪.‬‬ ‫ی‌مێرد‌بكه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌بێ‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫وه‌‬
‫ر‌مانه ‌‬
‫‌‬ ‫بێ‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬ ‫به‌‬
‫ژنانه‌ ‌‬
‫‌‬
‫نها‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بیری‌ته‬ ‫یامبهری‌ئیسالم‌دەردەکەوێ‪‌،‬‬ ‫په ‌‬ ‫لێرهدا‪‌،‬کەسایەتیەکی‌نەشیاو‌بۆ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهی ‌بیر‌‬ ‫وه ‌بێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫وه ‌و ‌بێ ‌ئه‌وه‌ی ‌بیر ‌له‌ ‌مافی ‌كه‌سی ‌تر ‌بكاته‌ ‌‬ ‫خۆی ‌ئه‌كرده‌ ‌‬
‫هیچ‌نیشانهی‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫ئه ‌‬‫سهر ‌دێت‪‌ ‌ .‬‬ ‫ی‌پاش‌خۆی‌ژیانیان‌چی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ژنان‬ ‫بكاته ‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫زار‌و‌چوارسهد‌‬
‫‌‬ ‫دینه ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫و‌مه ‌‬ ‫مهککه‌ ‌ ‌‬ ‫رایهتی‌پێوه‌ ‌دیار‌نییه!‌ ‌دانیشتوانی‌ ‌‬ ‫پێغهمب‌ه ‌‬ ‫‌‬
‫ساڵ ‌به‌ر ‌له‌ ‌ئێستا ‌زۆر ‌كه‌م ‌بوه‌‪‌ ،‬بۆ ‌پیاوێك ‌ئەو ‌هەموو ‌هەمەچەشنە‌‬
‫هاوسەرگیریە‌بکات‌و‌لە‌پاش‌خۆشیدا‌بە‌بێ‌مێرد‌بمینێنەوە!‌‬
‫ڕهق ‌بنوێنن ‌و ‌بڵێت ‌عائیشه‌ ‌بالغ ‌بوه‌ ‌و‌‬ ‫له ‌‬ ‫یه ‌هێشتا‪‌ ،‬موسلمان ‌که‌ ‌‬ ‫وانه ‌‬
‫له ‌‬ ‫‌‬
‫کهین‌‬ ‫اس‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫یهک ‌ب‬ ‫مونه ‌‬
‫ئایهتێک‌و‌ن ‌‬ ‫ئێمهش‌ ‌‬ ‫‪‌،‬بۆیه ‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫دروست‌بوه‬ ‫که ‌‬
‫هاوسهرگیریه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌پێ‌ئههێنین‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫یان‌پێ‌ئهبڕین‌و‌کۆتای‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌قسه‬
‫ئهو ‌ژنانه‌ی ‌له‌ ‌قۆناغی ‌بێ ‌نوێژی‌‬ ‫ئایهتی ‌‪٢‬ی ‌سوره‌تی ‌الطالق ‌ده‌ڵێ ( ‌‬ ‫یهک‪‌ ‌ :‬‬ ‫‌‬
‫شێ‌سێ‌مانگ‌چاوه ‌نۆڕبن‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ته ‌بێ‌نوێژی‌ئ‌ه‬ ‫یشتونه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌نهگه‌‬‫وانه ‌‬ ‫رچون‌و‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫یانه‪‌.‬‬
‫که ‌‬ ‫کهیان ‌دانانی ‌سکه‌ ‌‬ ‫وانهش ‌که‌ ‌سکیان ‌هه‌یه‌‪‌ ،‬ماوه‌ی ‌چاوه‌ ‌نۆڕیه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫سنَ مِنَ‬ ‫ههرکێش ‌له‌ ‌ئەڵاڵدا ‌بترسێ‪‌ ،‬ئەڵاڵ ‌کاری ‌هاسان ‌ئه‌کات‪‌ .‬وَاللَّائِي َيئِ ْ‬ ‫‌‬
‫ضنَ وَأُولَاتُ الْأَحْمَالِ‬ ‫ح ْ‬‫شهُرٍ وَاللَّائِي لَمْ يَ ِ‬ ‫ِد ُتهُنَّ ثَلَاثَةُ أَ ْ‬
‫الْمَحِيضِ ِمنْ نِسَائِكُمْ ِإنِ ا ْر َت ْبتُمْ فَع َّ‬
‫ن ي ََّتقِ اللَّ َه يَجْ َعلْ لَهُ ِمنْ أَمْ ِر ِه يُسْرًا)‌‬
‫ن َيضَ ْعنَ حَمَْلهُنَّ وَ َم ْ‬ ‫أَجَُلهُنَّ َأ ْ‬

‫تفسیر‌آیه‌‪‌٩٩٢‬سورة‌البقرة‌ ‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‪‌60‬‬

‫‪66‬‬
‫کوتونهته‌ ‌قۆناغی‌بێنوێژی‌واته‌ ‌منداڵن‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫و‌ژنانه ‌‬
‫ی‌نه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نێ‌ئه‬ ‫گه ‌‬
‫یه‬ ‫ده ‌‬ ‫ش‌ئهوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫ژیانی‌هاوسهری‪.‬‬
‫‌‬ ‫بچێته‌‬
‫‌‬ ‫منداڵ‌شیاوه‌‬
‫‌‬ ‫شهرعی‌ئەڵاڵ‌‬ ‫وابوو‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫که‬
‫وکاته‌‬
‫‌‬ ‫یامبهر ‌أم ‌حبیب ‌کچی ‌عباس ‌ئه‌بینێت ‌که‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫له ‌په‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫گێرنه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫دوو‪‌ ‌ :‬‬
‫سهر‌ژیان‌بم‌‬ ‫عباس‌پێبگات‌و‌منیش‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ئهگه‌ر‌کچی‌‬ ‫بێت‌ئهڵێت"‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ک‌ئه‬ ‫کۆرپه‌ ‌‬
‫یه‬
‫ئهیخۆازم‪‌.‬ان‌رسول‌الله‌صلى‌الله‌عليه‌و‌سلم‌رأى‌أم‌حبيب‌بنت‌عباس‌وهي‌‬ ‫‌‬
‫فوق‌الفطيم‌قالت‌فقال‌لئن‌بلغت‌بنية‌العباس‌هذه‌وأنا‌حي‌ألتزوجنها"‪‌61‬‬
‫نه‌‬
‫رگیریه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌هاوسه‬ ‫برای‌موسلمان‌هێشتا‌کهمبڕوا‌بێت‌و‌بڵێت‌خۆ‌ئه‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫وانه ‌‬
‫له ‌‬ ‫‌‬
‫بهڵکو‌‬
‫گهڵ‌کرد‪‌ ‌.‬‬ ‫سێکسی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫رخست‌و‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫یهکی‌سێکسی‌ده‌‬ ‫نیشانه ‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫ڕوویدا‌و‌ ‌‬
‫که‌‬
‫روهک ‌منداڵ‌هکانی ‌خۆی ‌چون ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫ربریوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫که ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫تهنها ‌خۆشه‌ویستی ‌بۆ ‌منداڵه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تایبهتی‌منداڵ‌هکانی‌خۆی‪‌،‬بۆ‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫مهد‌منداڵی‌زۆر‌خۆشویستوه‌‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫گێرنه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫نێوان‌مهمکۆالنی‌‬
‫‌‬ ‫کرد‌و‌سنگی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌ئه‬ ‫نمونه ‌پەیامبەر‌'فاطمه‌'ی‌کچی‌له‌ ‌ ‌‬
‫باوه‬ ‫‌‬
‫مژی‌واته‌حسن‌و‌حسێن‪‌.‬‬‫‌‬ ‫فاتمه ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫کرد‌و‌ماچی‌ئهکرد‌و‌زمانی‌منداڵ‌هکانی‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫بۆ‌منداڵ‌و‌نههیچی‌تر!‌‬
‫‌‬ ‫ڕبرینه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویستی‌ده‬ ‫‌‬
‫نها‌خۆشه‬ ‫مه‌ ‌‬
‫ته‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫الیهن ‌من ‌و ‌موسوڵمان ‌من ‌ته‌نها ‌ئ‌هم‌‬ ‫نهکرێت ‌له‌ ‌‬ ‫واشه ‌ ‌‬
‫بۆئهوه‌ی ‌خوێنه‌ر ‌چه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رئهگێرم‌بۆ‌زمانی‌کوردی‌و‌هیچ‌‬ ‫کان‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫سهرچاوه‌ ‌ئایینی‌ه‬ ‫له ‌‬‫دووسێ‌ڕووداو‌ه ‌ ‌‬
‫ر‌خۆی‌بڕیار‌ئهدات‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌ئیتر‌خوێنه‬ ‫‌‬
‫ر‌ناده‬ ‫کی‌لهسه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شیکاریه‬
‫‌‬
‫'هشام ‌کوڕی ‌قاسم' ‌گێرایه‌وه‌‪'‌ ،‬حریز' ‌لە ‌'عبدالرحمن ‌بن ‌أبي ‌عوف ‌الجرشلي'‌‬
‫یامبهری‌ئەڵاڵم‌بینی ‌درودی‌‬ ‫په ‌‬ ‫گێرایەوە‪‌،‬ئەویش‌لە ‌'معاویه'ی‌گێرایەوە‌ ‌وتی"‌ ‌‬
‫‌‬
‫بهستی‌'حسن‌کوڕی‌‬ ‫کانی‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌بێت‌زمانی‌ئهمژی"‪‌،‬یان‌وتی‌لێوه‌‬
‫‌‬ ‫ی‌له ‌‬
‫سه‬ ‫ئەڵاڵ ‌‬
‫ئهدا‌‬
‫مژیوهکانی ‌نه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سهر ‌بێت‪‌ ‌ ،‬ئازاری ‌زمانی ‌یان ‌لێو‌ه ‌‬ ‫لهواتی ‌له‌ ‌‬ ‫سه ‌‬
‫علي'‌ه ‌ ‌‬
‫ی‌لهسه‌ر‌بێت‪‌.‬حدثنا‌ ‌هاشم‌بن‌القاسم‌ ‌حدثنا‌ ‌حريز‌ ‌عن ‌ ‌عبد‌‬ ‫درودی‌ئەڵاڵ ‌‬
‫الرحمن بن‌أبي‌عوف‌الجرشي‌ ‌عن ‌معاوية ‌قال‪‌:‬رأيت‌رسول الله‌ ‌صلى‌الله‌‬
‫عليه‌وسلم‌‌يمص‌لسانه‌‌أو‌قال‌شفته‌‌يعني الحسن بن‌علي‌‌صلوات‌الله‌عليه‌‬
‫‌وإنه‌‌لن‌يعذب لسان أو‌شفتان‌مصهما‌رسول‌الله‌‌صلى‌الله‌عليه‌وسلم"‪‌62‬‬

‫ر‌بابهتی‌(حديث‌أم‌الفضل‌بن‌عباس‌وهي‌أخت‌ميمونة‌رضي‌‬ ‫‌‬ ‫مسند‌أحمد‌بن‌حنبل‌له ‌‬

‫سه‬ ‫‌‬ ‫‪‌61‬‬
‫وه‪‌.‬‬
‫ک‌بووبێته ‌‬
‫‌‬ ‫می‌لهمه‌‬
‫‌‬ ‫تازه‌ ‌‬
‫ده‬ ‫واته‌ ‌‬
‫الله‌عنها)‪‌//‬فوق‌فطیم‪‌ ‌:‬‬
‫تعالی‌عنه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‪‌62‬مسند‌أحمد‪‌،‬مسند‌الشاملیین‪‌،‬حدیث‌معاویة‌بن‌أبي‌سفیان‌رضي‌الله‌‌‬

‫‪67‬‬
 ‫‌‬
‫یامبهری ‌ئەڵاڵم ‌دیت ‌درودی ‌ئەڵاڵی ‌له‌سه‌ر‌‬
‫ئهڵێ" ‌په‌ ‌‬
‫گێرنهوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌أبي ‌هریرة ‌ئه‌‬
‫‌‬
‫بێت ‌زمانی ‌حسین ‌کوڕی ‌علي ‌ئه‌مژی‪‌ ،‬وه‌ک ‌منداڵ ‌خورما ‌بمژێ‪‌ .‬عن ‌أبي‌‬
‫هريرة‌قال‌رأيت‌رسول‌الله صلى‌الله‌عليه‌وسلم يمص لسان الحسين‌بن‬
‫علي كما‌يمص‌الصبي‌التمرة"‪‌63‬‬

‫کهی‌‬ ‫ههروه‌ها ‌زمانی ‌کچه‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫اللهکانی ‌ئه‌مژی ‌ ‌‬ ‫زمانی ‌ئه‌مژی ‌واته‌ ‌زمانی ‌حه‌ ‌‬
‫زمانی‌فاطمةی‌ئهمژی‪‌‌.‬كان‌يمص‌اللسان‌أي‌يمص‌لسان‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫گێرنه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫ئهمژی‪‌ ‌،‬‬ ‫‌‬
‫‪64‬‬
‫حالئله‌وكذا‌ابنته‌فقد‌جاء‌في‌حديث‌أنه‌كان‌يمص‌لسان‌فاطمة"‬
‫ئایا‌ئەمانە‌نیشانەی‌پێغەمبەرایەتین؟‌‌‬
‫‌‬
‫یامبهر‬
‫كانی‌تری‌په ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌ ‌٩‌.٢‌.٩‌.٩‬‬
‫ژنه‬
‫كهمین ‌و ‌دووه‌مین ‌ژنی ‌نه‌بو‪‌،‬‬ ‫گهرچی ‌یه‌ ‌‬ ‫وهستا ‌ئه‌ ‌‬ ‫نه ‌‬‫عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یامبهر ‌هه‌ر ‌به‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫عائیشهی‌‬‫‌‬ ‫الیهن ‌ئەڵاڵوه‌‌‪‌ ،‬‬ ‫حهاڵلكردنێكی ‌شه‌رعی ‌له‌ ‌‬ ‫ئیتر ‌فره‌ ‌ژنهێنان ‌بوو ‌به‌ ‌ ‌‬
‫به‌‬
‫حهالل‌بوو ‌بۆ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫ژنیه ‌ ‌‬‫ئهم‌فره‌ ‌‬ ‫رعه ‌ڕازی‌بوو‪‌ ‌.‬‬ ‫م‌شه ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫شی‌به‬ ‫ژنهبچكۆلە‬ ‫‌‬
‫ێمه ‌ئه‌و‌‬ ‫مبهر! ‌ئ ‌‬ ‫ئهی ‌پێغه‌ ‌‬ ‫ئهلێت( ‌‬ ‫سورهتی ‌االحزاب ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫پێی ‌ئایه‌تی ‌‪٢٣‬ی ‌‬
‫تااڵنێ‌دهست‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫ش‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫ییت‌پێگهیاندون‪‌ ‌،‬‬
‫‌‬ ‫وادیوی‪‌،‬كه‌ ‌‬
‫ماره‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫تمان‌بۆ‌ڕه‬ ‫‌‬
‫ژنانه‬
‫كچه‌‬
‫مامهكانت ‌و ‌ ‌‬ ‫روهها ‌كچه‌ ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫كهوتوون ‌و ‌ئەڵاڵ ‌كردوونیه‌ ‌پشكی ‌تۆ‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫گهڵ ‌تۆ‌‬ ‫له ‌‬ ‫وانهش ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫یژهكانی ‌خوشكی ‌خاڵت‪‌ ‌ ،‬‬ ‫پلكهكانت ‌و ‌كچه‌ ‌خااڵنت ‌و ‌ك ‌‬ ‫‌‬
‫رجه ‌خۆی‌‬ ‫بهو ‌مه‌ ‌‬ ‫ههر ‌ژنێكی ‌باوه‌رداریش ‌– ‌ ‌‬ ‫به ‌تۆ ‌ده‌شێن‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئاوهربوون‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫مهش ‌هه‌ر‌‬ ‫ئه ‌‬
‫رهكی ‌بێ ‌ماره‌ی ‌بكا‪‌ ‌ -‬‬ ‫مبهریش ‌گه‌ ‌‬ ‫مبهر ‌و ‌پێغه‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬‫ببهخشێ ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ربارهی‌‬ ‫‌‬ ‫كه ‌ده‌‬
‫خۆمان‌زانیومانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئێمه ‌‬
‫ك‌بۆ‌باوهڕدارانی‌تر‪‌ ‌.‬‬‫‌‬ ‫تۆیه‪‌ ‌،‬‬
‫نه‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫تایبەت ‌ ‌‬
‫یان‪‌،‬چلۆن‌بڕیارێكمان‌داوه‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫كهنیزەک‬‫بنه‌ ‌‬
‫ی‌ده ‌‬
‫وانه ‌‬ ‫وان‌و‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وان‌ڕه‬ ‫ژنانه ‌‬
‫ی‌به‬ ‫ئهو‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بوورێ‌و‌دلۆڤانه‪‌‌.‬يَا أ َُّيهَا‬
‫‌‬ ‫له‌گوناح‌ ‌‬
‫ده‬ ‫تا‌هیچ‌گیروگرفتێك‌بۆ‌تۆ‌روونهدا‪‌.‬ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫‌‬
‫جكَ اللَّاتِي آ َتيْتَ أُجُورَهُنَّ وَمَا مَلَكَتْ يَمِي ُنكَ مِمَّا أَفَاءَ اللَّهُ عََل ْيكَ‬
‫النبِيُّ إِنَّا أَحْلَلْنَا َلكَ أَ ْزوَا َ‬
‫َّ‬
‫َمكَ َو َبنَاتِ عَمَّا ِتكَ وَ َبنَاتِ خَاِلكَ َوبَنَاتِ خَالَا ِتكَ اللَّاتِي هَاجَ ْرنَ مَ َعكَ وَامْرََأةً‬ ‫َو َبنَاتِ ع ِّ‬
‫حهَا خَالِصَةً َلكَ ِمنْ دُونِ‬ ‫س َتنْكِ َ‬
‫النبِيُّ َأنْ يَ ْ‬
‫ِلنبِيِّ ِإنْ أَرَادَ َّ‬
‫سهَا ل َّ‬
‫ُمؤْ ِمنَةً ِإنْ وَ َهبَتْ نَفْ َ‬

‫تأریخ‌مدینة‌دمشق‌للحسن‌ابن‌هبة‌الله‌ج‌‪‌٢٢‬ل‌‪‌‌.٢٦٢‬‬
‫‌‬ ‫‪‌63‬‬
‫‪‌64‬فیض‌القدیر‌للمناوي‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌.٩٢٢‬‬

‫‪68‬‬
 ‫جهِمْ وَمَا مَلَكَتْ َأيْمَا ُنهُمْ لِكَيْلَا يَكُونَ عََليْكَ‬‫الْ ُمؤْ ِمنِينَ َقدْ عَلِ ْمنَا مَا فَ َرضْنَا عَ َل ْيهِمْ فِي أَ ْزوَا ِ‬
‫ج وَكَانَ اللَّ ُه غَفُورًا رَحِيمًا‪ .‬االحزاب ‪‌‌)٣١‬‬ ‫حَرَ ٌ‬
‫ر‌ئهگیران‌‬ ‫شه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫ی‌كه‌ ‌‬
‫انه ‌‬ ‫ل‌ئهو‌ژن ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫حهالل‌كرا‌له‌ ‌‬ ‫كهوابوو‌فره‌‌ژنی‌بۆ‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫‌‬
‫به ‌دیل(صفية‪‌،‬‬ ‫ستكهوتن ‌و ‌بوون ‌ ‌‬ ‫رده ‌‬ ‫شهر ‌به‌ ‌‬ ‫وانهی ‌له‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫و ‌مێردیان ‌ئه‌كوژرا‪‌ ‌ .‬‬
‫یامبهر‌‬
‫به ‌دیاری ‌ناردران ‌بۆ ‌په‌ ‌‬ ‫جويرة‪‌ ،‬ميمونة‪‌ ،‬ريحانة)‪‌ ،‬ئه‌و ‌دوو ‌ژنه‌ی ‌که‌ ‌ ‌‬
‫(ريحانة‌و‌مارية)‌بوون‪‌65.‬‬
‫‌‬
‫وهی ‌حه‌زیشی ‌لێ ‌نه‌كرد ‌یان‌‬ ‫وهی ‌حه‌زی ‌لێ ‌بوو ‌هێنای ‌و ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫یامبهر ‌به‌ ‌دوای ‌'سەوده ‌=‌‬ ‫په ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫گێرنه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫ما‌به ‌جێی‌ده‌هێشت‪‌ ‌ .‬‬ ‫زوی‌لێ‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاره‬
‫ئهنێرێت ‌تاوه‌كو ‌ته‌القی ‌بدات ‌چونكه‌ ‌پیر ‌ببوو ‌و ‌كه‌لكی‌‬ ‫سودة ‌بنت ‌زمعة' ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهبینێت‪‌ ،‬ئه‌ویش ‌به‌‌‬ ‫عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ڕێگادا ‌‬ ‫ئهبێت ‌ ‌‬ ‫ڕێوه ‌ ‌‬
‫به ‌‬ ‫نهمابو‪‌ ،‬كاتێك ‌سەودە ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهس ‌ته‌القم‌‬ ‫عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یامبهر ‌ئه‌لێت ‌من ‌ڕۆژە ‌نوستنی ‌خۆم ‌لەگەڵ ‌تۆ ‌دا ‌به‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫یامبهر‌ڕازی‌‬ ‫ش‌په ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌خواسته‬ ‫‌‬
‫بن‪‌،‬به‬ ‫یامبهر‌لێی‌ڕازی ‌‬ ‫و‌په ‌‬ ‫كو‌عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ده ‌تاو‌ه‬‫مه ‌‬‫‌‬
‫وهرانی ‌ئیسالم ‌وه‌كو(ابن ‌عباس‪‌ ،‬ابیه‌‌‬ ‫لێكدانه ‌‬
‫‌‬ ‫تهالق ‌نه‌دات‌‪‌ ،‬‬ ‫وده ‌ ‌‬
‫كه ‌سە ‌‬ ‫بوو ‌ ‌‬
‫سهر‌‬ ‫له ‌‬ ‫ئهلێن ‌ئایه‌تی ‌‪٢٩٩‬ی ‌سوره‌تی ‌النساء ‌ ‌‬ ‫عروه‪‌ ،‬ابی ‌بزه‌ ‌و ‌چه‌ندینی ‌تر) ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌کرد‌‬ ‫ئهگه‌ر ‌ژنێک ‌هه‌ستی ‌به‌ ‌‬ ‫ئهلێت( ‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫دابهزیوه‌ ‌ ‌‬ ‫'سودة ‌بنت ‌زمعة' ‌ ‌‬
‫مێردهکه‌ی ‌ئاره‌زو ‌و ‌ڕووی ‌ناداتێ‪‌ .‬قه‌یدێ ‌ناکا ‌هه‌وڵی ‌پێکهاتن ‌بده‌ن‪‌،‬‬ ‫‌‬
‫مووکهسێ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫الی‌هه‬ ‫‌‬
‫ویستی‌ماڵی‌دنیاش‌له‬ ‫دوودڵی‌باشتره‪‌.‬خۆشه‌‬
‫‌‬ ‫وه‌له‌‌‬
‫ئاشبوونه ‌‬
‫‌‬
‫ههرکارێ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫ڵه ‌بپارێزن‪‌ ،‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬
‫گهر ‌چاکه‌ی ‌بکه‌ی ‌و ‌خۆ ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫یه‪‌ .‬جا ‌ئه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬‫‌‬
‫جنَاحَ عَلَ ْيهِمَا َأنْ‬ ‫ن‌ئاگاداره‪‌.‬وَِإنِ امْرََأةٌ خَافَتْ ِمنْ بَعِْلهَا نُشُوزًا َأوْ ِإعْرَاضًا َفلَا ُ‬
‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫یکه‬ ‫‌‬
‫سنُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ‬ ‫حضِرَتِ الْ َأنْفُسُ الشُّحَّ وَإِنْ تُحْ ِ‬ ‫خيْرٌ وَأُ ْ‬‫ُيصْلِحَا َبيْ َنهُمَا صُلْحًا وَالصُّلْحُ َ‬
‫‪66‬‬
‫خبِيرًا‪).‬‬
‫ن بِمَا تَعْمَلُونَ َ‬ ‫اللَّهَ كَا َ‬
‫کو‌ئهو‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫زی‌لێ‌نهبو‌یان‌پیر‌بوو‌ئ‌هیوست‌ته‌القی‌بدات‪‌ ‌،‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌حه‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫بهڵێ‪‌ ‌،‬‬ ‫‌‬
‫ئهبینێت ‌توکه‌‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫ئهبێ ‌له‌ ‌ڕۆژی ‌گوازتنه‌ ‌‬ ‫ژنهی ‌که‌ ‌ناوی ‌'أسماء ‌بنت ‌النعمان' ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهڵ‌بکات‪‌.‬‬ ‫ی‌سێکسی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫دات‌پێش‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫القی‌ده‬ ‫‌‬
‫جێ‌ته‬ ‫ده ‌‬
‫ستبه‬ ‫ری‌سپی‌بوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬

‫تفسیر‌آیه‌‪‌٢٣‬سورة‌األحزاب‌ابن‌کثیر‌‬
‫‌‬ ‫‪‌65‬‬
‫تفسیر‌آیه‌‪‌٢٩٩‬سورة‌النساء‌‪‌/‬قرطبي‌‪‌+‬جاللین‌‪‌+‬طبري‪‌+‬ابن‌کثیر‌‬
‫‌‬ ‫‪‌66‬‬

‫‪69‬‬
‫گهل‌‬
‫ی‌له ‌‬‫وه ‌‬ ‫لبژێرێت‌و‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سێك‌هه‬ ‫هه ‌‬
‫ركه‬ ‫خۆی‌ ‌‬
‫ر‌مافیدا‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دا‌ئهبینین‌په‌ ‌‬
‫یامبه‬ ‫لێره ‌‬ ‫‌‬
‫‪67‬‬
‫گونجێت‌تهالقی‌بدات‪‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ۆی‌نه‬ ‫ویستی‌خ‬
‫سانهش ‌حه‌الل ‌بوون ‌كه‌‌‬ ‫كهی ‌‪٢٣‬ی ‌سوره‌تی ‌االحزاب ‌ئه‌و ‌كه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫ههر ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫پێشکهش‌‬‫‌‬ ‫مهد‌‬
‫موحه ‌‬‫‌‬ ‫ی‌خۆی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ک‌له ‌‬
‫وانه‬ ‫یه ‌‬ ‫پێشكهش‌كرد‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫خۆیان‌بۆ‌پەیامبەر ‌‬
‫ئیرهیی)‌‬‫ناسهکێش( ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫بوو‌بهجۆرێك‌'عائیشه‌'ی‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫میمونه‌بنت‌الحارث'‌‬ ‫‌‬ ‫کرد‌ناوی‌'‬
‫شهرم ‌نیه‌ ‌ژنێک ‌خۆی ‌پێشكه‌ش ‌بكات ‌به‌بێ ‌بڕی‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫کرد ‌و ‌بلێت ‌" ‌‬
‫ستَحْيِي الْمَرْأَة َأنْ تَعْرِض‬ ‫پارهی ‌بدرێتێ؟! ‌أَلَا تَ ْ‬ ‫قه)‪‌ ،‬واته‌ ‌بێ ‌ئه‌وه‌ی ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬
‫سه ‌‬ ‫پاره( ‌‬ ‫‌‬
‫‪68‬‬
‫صدَاق؟‬ ‫نَفْسهَا بِغَيْرِ َ‬
‫‌‬
‫هەر‌بۆیە‌ئەڵاڵ‌ئایەتی‌‪٢٢‬ی‌سوڕەتی‌'االحزاب'ی‌دابەزاند‌و‌دەلێت‪‌:‬‬
‫ئەی ‌موحەمەد! ‌دەتوانی ‌نۆرەی ‌هەرکامێک ‌لە ‌ژنەکانت ‌دوابخەیت ‌یان‌‬
‫بمینێتەوە‌الی‌هەرکامێکیان‌کە‌سەرەی‌ئەو‌نەبێ‪‌ ،‬وە ‌لەوانە‌نزیک‌ببیتەوە‌کە‌‬
‫کاتی ‌خۆی ‌وازت ‌لێهێنابوو‪‌ ،‬گوناحبار ‌نابیت‪‌ .‬ئەو ‌سەرپشک ‌کردنە ‌زۆر‌‬
‫نزیکترە ‌لە ‌دڵخۆشیان ‌نەوەک ‌دڵناخۆشیان‪‌ .‬ئەوان ‌دەبێ ‌قایل ‌بن ‌بەوەی ‌کە‌‬
‫پێتداون‪‌.‬ئەڵاڵ‌دەزانێ‌چی‌لە‌دڵیاندا‌هەیە‪‌.‬ئەڵاڵ‌هەمیشە‌بە‌ئاگا‌و‌لەسەرخۆیە‪‌.‬‬
‫ِمنْ عَزَلْتَ فَلَا جُنَاحَ عََليْكَ‬ ‫ن تَشَاءُ ۖ وَ َمنِ ا ْبتَ َغيْتَ م َّ‬‫ُن َو ُتؤْوِي إِ َل ْيكَ َم ْ‬
‫ن تَشَاءُ ِم ْنه َّ‬‫تُرْجِي َم ْ‬
‫ضيْنَ بِمَا آ َت ْي َتهُنَّ كُلُّهُنَّ ۚ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا فِي‬
‫ۚ ذََٰلِكَ َأ ْدنَىَٰ َأنْ تَقَرَّ َأعْ ُي ُنهُنَّ وَلَا يَحْزَنَّ َويَ ْر َ‬
‫قُلُوبِكُ ْم ۚ وَكَانَ اللَّ ُه عَلِيمًا حَلِيمًا‪ .‬االحزاب ‪.١١‬‬
‫ئینجا ‌عائیشە ‌وتی‪‌ :‬من ‌دەبینم ‌خواکەت ‌بە ‌پەلەیە ‌لە ‌جێ ‌بەجێی ‌کردنی‌‬
‫ئارەزوەکانت‪ .‬إِنِّي أَرَى َربّك يُسَارِع لَك فِي َهوَاك‪‌69.‬‬
‫‌‬
‫له ‌(سودة ‌بنت‌‬ ‫كهم ‌بریتی ‌بوون ‌ ‌‬ ‫یامبهر ‌خواستنی ‌پاش ‌ژنی ‌یه‌ ‌‬ ‫ئهو ‌ژنانه‌ی ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬
‫زمعة‪‌ ،‬عائيشة ‌ ‌بنت ‌ابي ‌بكر ‌الصديق‪‌ ،‬ام ‌سلمة‪‌ ،‬حفصة ‌بنت ‌عمر ‌بن ‌خطاب‪‌،‬‬
‫زينب ‌بنت ‌جحش‪‌ ،‬ام ‌حبيبة‪‌ ،‬فاطمة ‌بنت ‌شريح‪‌ ،‬زينب ‌بنت ‌خذيمة‪‌ ،‬هند ‌بنت‌‬
‫يزيد‪‌ ،‬خولة ‌بنت ‌الحكيم‪‌ ،‬ميمونة ‌بنت ‌الحارث‪‌ ،‬صفية ‌بنت ‌حيي‪‌ ،‬جويرة ‌بنت‌‬
‫الحارث‪‌ ،‬ريحانة ‌بنت ‌عمر‪‌ ،‬مارية ‌القبطية‪،‬ريحانة ‌بنت ‌زيد‪‌ ،‬جميلة‪‌ ،‬نفيسة‪‌).‬‬

‫‪‌67‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌٩٠٢‌-‌٩٠٠‬‬
‫الیهن‌ابن‌کثیر‌‬
‫له ‌‬‫وه‌ ‌‬
‫ره ‌‬
‫تی‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مان‌ئایه‬‫‌‬
‫فسیری‌هه‬ ‫‪‌ ‌68‬‬
‫ته‬
‫‪ 69‬تەفسیری ئایەتی ‪٣١‬ی سوڕەتی االحزاب‪ ،‬ابن كثیر‬

‫‪70‬‬
‫چونه ‌خۆشاوی ‌په‌رده‌‌‬ ‫مهد ‌هێنای ‌به‌اڵم ‌نه‌ ‌‬ ‫چهندین ‌ژنی ‌تر ‌موحه‌ ‌‬ ‫روها ‌ ‌‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ههبو‪'‌.‬ضباعة‌‬ ‫رهالی‌کرد‌چونکه‌ ‌کوڕی ‌ ‌‬ ‫به ‌‬
‫یهکه‌‪'‌:‬أم‌هاني' ‌ ‌‬ ‫ند‌نمونه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌چه‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫به ‌دیلی ‌بۆ‌‬ ‫بو‪'‌ ،‬صفیة ‌بنت ‌بشامة' ‌ ‌‬ ‫وره ‌ ‌‬
‫مهنی ‌گه‌ ‌‬ ‫ئهلێن ‌ته‌ ‌‬ ‫بنت ‌عامر' ‌ ‌‬
‫وێ‌یان‌مێردت‌ئهویش‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وتی‌منت‌ئه‬ ‫نهرم‌بوو ‌‬ ‫دیان‌هێنا‪‌،‬ئهویش‌دڵی‌ ‌‬
‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫که‌‬
‫چونکه‌زانیان‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رده‌‬
‫چو‌بۆ‌خۆشاوی‌په ‌‬
‫‌‬ ‫وتی‌مێردم‪'‌.‬أم‌حبیب‌بنت‌العباس'‌ ‌‬
‫نه‬
‫و‌ژنه‌‬
‫‌‬ ‫مکیان‌دراوهتێ ‌(‌ ‌‬
‫ئا‌ئه‬ ‫‌‬ ‫الیهن‌'ثویبة' ‌ ‌‬
‫مه‬ ‫ر‌برای‌شیرین‌له ‌‬
‫‌‬ ‫په ‌‬
‫یامبه‬ ‫عباس‌و‌ ‌‬
‫روهها‌وازی‌‬ ‫هه ‌‬‫مهد‌کاتێک‌ ‌منداڵ‌بوو)‪‌ ‌.‬‬ ‫ن‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫زی‌لێکرابوو‌له ‌‬
‫الیه‬ ‫‌‬ ‫بوو‌که‌ ‌ ‌‬
‫حه‬
‫بهاڵم ‌هیچ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫له ‌'جمرة ‌بنت ‌الحارث' ‌هێنا ‌چونکه‌ ‌باوکی ‌وتوبوی ‌عه‌یبێکی ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یه ‌کچی‌‬ ‫ئهبێ ‌خوێنه‌ر ‌بپرسێ ‌باوک ‌هه‌ ‌‬ ‫عهیبێكی ‌نه‌بو ‌به‌اڵم ‌هه‌ر ‌وازی ‌لێهێنا!( ‌‬ ‫‌‬
‫ئهو ‌پیاوه‌ ‌زۆر ‌حه‌کیم ‌بوه‌ ‌کچی ‌خۆی‌‬ ‫بهاڵم ‌دیاره‌ ‌ ‌‬ ‫خۆی ‌عه‌یبدار ‌بکات! ‌ ‌‬
‫‪70‬‬
‫یامبهر!!!!) ‌‬
‫ژنی‌په ‌‬‫‌‬ ‫بێته‌‬
‫نه ‌‬ ‫کهی‌ ‌‬ ‫کچه ‌‬
‫وهی‌ ‌‬ ‫نها‌بۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫یبدار‌کردوه‌ ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫عه‬
‫دیجه ‌و ‌عائیشه‌مان ‌كرد ‌كه‌‌‬ ‫خه ‌‬
‫کهی ‌ ‌‬ ‫رگیریه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هاوسه‬ ‫به ‌كورتی ‌باسی ‌‬ ‫ئێمه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫گهر ‌سه‌یری ‌ژنی ‌دووه‌می ‌پەیامبەریش‌‬ ‫هۆكارهكه‌ی ‌چی ‌بوو‪‌ ،‬هه‌ره‌وها ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهی‌‬‫ئهویش ‌ژنێكی ‌پیر ‌بوو‪‌ ،‬پەیامبەر ‌پێش ‌ئه‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫وده ‌‬
‫سه ‌‬ ‫بكهین‪‌ ،‬پێش ‌عائیشه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ربۆیه ‌ژنی ‌دووه‌میشی ‌وه‌ك‌‬ ‫‌‬ ‫به ‌هێز ‌هه‌بو ‌هه‌‬ ‫دینه ‌پێویستی ‌ ‌‬ ‫بچێت ‌بۆ ‌مه‌ ‌‬
‫ککه‌‬
‫مه ‌‬‫ر‌له ‌‬
‫پاشان‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫ئارهزوەکانی‌خۆی‪‌.‬‬ ‫دا‌به‌ ‌‬
‫و‌هیچ‌گوێی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫دیجه‌پیر‌بوو‌‬‫خه ‌‬ ‫‌‬
‫دینهی‌كرد‌‬ ‫كۆچی‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫مهنی‌‪‌ ٦‬ساڵێك‌بوو‪‌ ‌،‬پاشان ‌كه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫ی‌خواست‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫عائیشه‬
‫لكو‌ههر‌زوو‌خۆی‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بالغ‌ببێت‌به‬ ‫ستێ‌تا‌عائیشه‌‬
‫‌‬ ‫ڕانهوە‬
‫ەکانی‌وای‌لێکرد‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئارهزو‬
‫‌‬
‫وه ‌له‌‌و ‌منداڵ‌ه‪‌ ،‬ئەگەر ‌کەسێک ‌شیکاری ‌دەرونیمان ‌بۆ ‌بکات‪‌ ،‬گومان‌‬ ‫خالیكرده ‌‬
‫‌‬
‫گهل‌دووژنی‌پیر‌‬ ‫نجی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نی‌گه‬ ‫ته ‌‬
‫مه‬ ‫ناکەین‌دەلێ‌پەیامبەری‌ئیسالم‌کە‌هەموو ‌ ‌‬
‫فهکردنی ‌سێكسیه‌ ‌دەبێتە ‌داوێک ‌بۆ‌‬ ‫ئهم ‌كپكردن ‌و ‌خه‌ ‌‬ ‫ربۆیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سهر ‌هه‌‬
‫برده‌ ‌ ‌‬
‫یهتی ‌ئەو ‌نێچیرە ‌دەبێتە ‌پڕکردنەوەی ‌ئارەزوە‌‬ ‫لهش ‌و ‌کچ ‌‬ ‫کچێکی ‌منداڵكار‪‌ ‌ ،‬‬
‫خەفەکراوەکانی‪‌.‬‬
‫نجینهی‌بۆ‌پەیامبەر‌گەراندەوە‪‌،‬‬ ‫گه ‌‬ ‫روهك‌ئاماژە‌کرا‪‌،‬ئەو‌نێچیرە‪‌،‬هەندێک‌لە‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ودهش‌‬‫الق‌بدات‌و‌ئیتر‌ئیشی‌پێ‌نهمابو‪‌.‬به‌اڵم‌سە ‌‬
‫‌‬ ‫ویستی‌سوده ‌ ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫ر‌بۆیه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫وهی ‌خۆی ‌دا ‌به‌‌‬ ‫ئهویش ‌ئه‌و ‌شه‌ ‌‬ ‫بهچی ‌ئه‌گیرێ ‌هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهیزانی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪‌70‬تاریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌٩٠٢‬‬

‫‪71‬‬
‫تاوهكو ‌ته‌اڵق ‌نه‌درێ ‌و ‌ئه‌ویش ‌هه‌ر ‌نه‌بێ ‌له‌ ‌میژودا ‌بڵێن ‌ژنی‌‬ ‫عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ههتا‌مردن‪‌.‬‬ ‫مبهرێك‌بوه‌‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫وانه‌‬
‫نیشانه ‌و‌دیارده‌ ‌نەشیاوەکانی‌پەیامبەر‪‌ ،‬له‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بارهت‌به‌ ‌‬
‫سه ‌‬ ‫ڵگه ‌هه‌یه‌ ‌ ‌‬
‫زۆر‌به ‌‬
‫‌‬
‫قینه ‌بوون ‌و‌‬‫سانهی ‌كه‌ ‌موسلمانی ‌ڕاسته‌ ‌‬ ‫وه ‌ژنی ‌ئه‌و ‌كه‌ ‌‬ ‫ئارهزوی ‌ئه‌چو ‌‬ ‫‌‬
‫وهی‌‬‫وه ‌پاش ‌ئه‌ ‌‬‫كرده ‌‬
‫لمه ‌و ‌ام ‌حبیبه‌ی ‌ ‌ماره‌ ‌ ‌‬ ‫ئهمردن‪‌ .‬بۆ ‌نمونه‌ ‌ام ‌سه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهو‌‬
‫لهپاش ‌مردنی ‌ ‌‬ ‫قینه ‌و ‌وه‌فاداری ‌بوون‪‌ ‌ .‬‬ ‫مێردهكانیان ‌موسلمانێكی ‌ڕاسته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یامبهر‪‌.‬‬
‫ری‌په ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هاوسه‬ ‫بون‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ژنانیان‌ئه‬ ‫موسوڵمان‌ه‌‬
‫له ‌ڕاستیدا‪‌ ،‬ڕامیاریەکەی ‌پەیامبەر ‌لەگەڵ ‌ئارەزوی ‌سێکسیەکانی ‌یەکیان‌‬ ‫‌‬
‫یه‌ویستویه‌تی‌ابوسفیانی‌باوكی‌‬ ‫وانه ‌‬
‫له ‌‬ ‫بۆ‌نمونه‌خواستنی‌'أم‌حبیبة'‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫دەگرتەوە‪‌،‬‬
‫‌‬
‫نانهت‌‬
‫موسلمان‌ته ‌‬
‫‌‬ ‫ببێت‌به ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫ستی‌ئهوە ‌بوو ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫زۆر‌مه ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫رم‌بێت‌چونكه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دڵی‌نه‬
‫وهی ‌دڵی ‌نه‌رم ‌بێت ‌و ‌ببێت ‌به‌‌‬ ‫مهککه‌ ‌پاره‌ی ‌ئه‌دایه‌ ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫له ‌پاش ‌گرتنی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهو‌‬
‫ریه ‌ڕقی ‌هەستاندبێ ‌هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬ ‫هاوسه ‌‬
‫‌‬ ‫شه ‌به‌ ‌هۆی ‌ئه‌و ‌‬ ‫وانه ‌‬
‫موسلمان‪‌ ،‬له‌ ‌‬
‫وه‌‬
‫پهیامبه‌ر‌كرد‌گوتی"‌ئه‌ ‌‬ ‫ی‌مێردی‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كچه ‌‬
‫كه‬ ‫بوسوفیان‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یشته ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫گه ‌‬ ‫واڵه ‌ ‌‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫‪71‬‬
‫وهشی‌كرد‌ابن‌كبشه!! ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫سەیر ‌لەوەیە‪‌ ،‬مێژونوسەکانی ‌ئیسالم ‌زۆر ‌باسی ‌هاوسەرگیری ‌و ‌بابەتی‌‬
‫غهزوی ‌'ذات‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫وه ‌کاتێک ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫ئهگێرنه‌ ‌‬ ‫ژنخوازی ‌پەیامبەریان ‌کردووە‪‌ ‌ .‬‬
‫مهد‌‬
‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫بهڵێ"‌‬
‫ئهویش‌ئه‌ڵێ"‌ ‌‬ ‫جابر‌ئهڵێ"‌ژنت‌هێناوه؟"‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫رێتهوه‌ ‌به‌ ‌‬
‫دهگه‌ ‌‬ ‫الرقاع'‌ ‌‬
‫مهد ‌ئه‌ڵێ ‌" ‌ئه‌ی‌‬‫بێوهژن" ‌موحه‌ ‌‬ ‫ئهویش ‌ئه‌ڵێ ‌" ‌ ‌‬ ‫ئهڵێ" ‌بێوه‌ژن ‌یان ‌کچ" ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهی‌‬‫ئهویش ‌ئه‌ڵێ" ‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌بکات" ‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌بکه‌ی ‌و ‌یاریت ‌له‌ ‌‬ ‫کەنیزەکێک ‌یاری ‌له‌ ‌‬
‫حهوت ‌کچی ‌له‌ ‌دوای ‌خۆی‌‬ ‫یامبهری ‌ئەڵاڵ‪‌ ،‬باوکم ‌له‌شه‌ڕی ‌أحد ‌کوژرا ‌و ‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫‪72‬‬
‫که‌چاودێری‌خوشکه‌کانم‌بکات‪‌‌ ".‬‬ ‫جێهێشت‪‌،‬من‌یهکێکم‌هێناوه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫ئێمە ‌نازانین‪‌ ،‬ئەو ‌مێژونوسانە ‌بۆچ ‌هێندە ‌سەرقاڵی ‌ئەو ‌باسانە ‌بوون‪‌ ،‬ئەو‌‬
‫ڕووداو ە ‌ئەگەر ‌ڕاستی ‌هەبێ‪‌ ،‬بەراستی ‌نەشیاوە ‌بۆ ‌پێغەمبەرێک ‌بەم ‌جۆرە‌‬

‫ئهپرست‪‌،‬ئ‌هو‌ئ‌هستێره‌‌‬
‫ستێرهی‌'شعري'‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رهفی‌دايكی‌ئ‌ه‬
‫‪‌71‬ابن‌كبشة‌باپيری‌پەیامبەر‌بوو‌ل‌ه‌ت‌ه ‌‬
‫سورة‌النجم‌له‌‬
‫‌‬ ‫آیه‌‪‌٢٢‬‬
‫ستێرهی‌'جوزاء'‪‌.‬تفسير‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پاش‌ئه‬ ‫‌‬
‫وێت‌له‬ ‫ر‌ئه ‌‬
‫که‬ ‫ده ‌‬‫رمی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫یه‌ل‌هكاتی‌ ‌‬
‫گه‬ ‫ڕوناكدار‌ه ‌‬
‫الیهن‌القرطبي‪‌‌.‬‬
‫‌‬
‫‪ 72‬سنن‌سعد‌بن‌منصور‪‌،‬باب‌ما‌جاء‌في‌نکاح‌االبکار‪‌،‬ج‌‪٢‬ل‌‪‌٢٢٠‬‬

‫‪72‬‬
‫باسی ‌یاریکردن ‌لەگەڵ ‌کەنیزەک ‌بکات‪‌ .‬ئەمە ‌چ ‌ڕەفتارێکی ‌موسلمان ‌دەبێ‌‬
‫گهڵ‌کەنیزەک‌‬ ‫ئایا‌یاری‌کردن‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ئەگەر‌پێغەمبەرەکەی‌بەم‌جۆرە‌هانی‌بدات‪‌ .‬‬
‫‪‌،‬ئهی‌موسلمانی‌ڕاستەقینە؟‌‬ ‫کارێکی‌خرۆشی‌سێکس‌نییه ‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫ل‌ژنانی‌سهبا‬
‫‌‬ ‫كردن‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫هاوسهری‬
‫‌‬ ‫‪‌٠‌.٢‌.٩‌.٩‬‬
‫ئهویش ‌هێنانی ‌ژنی‌‬ ‫یامبهر ‌کە ‌خراوەتە ‌پاڵی‪‌ ‌ ،‬‬ ‫په ‌‬ ‫یهكی ‌تری ‌نەشیاوی ‌ ‌‬ ‫نیشانه ‌‬
‫‌‬
‫و‌ژنانهی‌مێرد‌و‌برایان‌‬ ‫‌‬ ‫ك‌كۆستدار‌بهلكو‌ئه‌‬
‫‌‬ ‫كۆستدار‪-‬كۆست‌لێكه‌وتوان‪‌ -‬‬
‫‪‌،‬نه‬
‫هاوسهری‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫وهش ‌ئه‌بون ‌به‌ ‌‬ ‫دهستی ‌په‌یامبه‌ر ‌و ‌هه‌ر ‌ئه‌و ‌شه‌ ‌‬ ‫ئهكوژران ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫م‌دونیایهدا‌سەرزەنشتی ‌پیاوێك‌بكرێ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫لگای‌ئه‬ ‫‌‬
‫ی‌كۆمه‬ ‫‌‬
‫ن‌زۆربه‬ ‫له ‌‬
‫الیه‬‫یه ‌ ‌‬
‫وانه ‌‬
‫له ‌‬ ‫‌‬
‫یهكی ‌كه‌مدا ‌ژیانی ‌هاوسه‌ری ‌دروست‌‬ ‫كهی ‌بمرێت ‌له‌ ‌ماوه‌ ‌‬ ‫گهر ‌هاوسه‌ره‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫کهی ‌بمرێ‌پیاوێكی‌‬ ‫هاوسهره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بكرێ‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫ژنه ‌‬
‫ئهو‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ،‬یاخود‌سەرزەنشتی ‌ ‌‬ ‫بكاته ‌‬
‫‌‬
‫شنه ‌زۆر ‌كه‌من‌‬ ‫بهم ‌چه‌ ‌‬ ‫وه ‌سه‌رجێگای ‌مێردی ‌تازه‌ ‌مردو‪‌ .‬مرۆڤی ‌ ‌‬ ‫تر ‌بخاته‌ ‌‬
‫زهوقی ‌له‌‌‬
‫كه ‌ ‌‬‫ته ‌ ‌‬ ‫حمه ‌‬
‫گمهن ‌بن‪‌ .‬وابزانم ‌مرۆڤیش ‌زۆر ‌زه‌ ‌‬ ‫گهر ‌هه‌ر ‌زۆرده‌ ‌‬ ‫مه ‌‬
‫‌‬
‫ر‌ئهو‌‬
‫گه ‌‬ ‫ی‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫مردنی‌پیاوهكه‌‬
‫‌‬ ‫دڵی‌سوتابێ‌به ‌‬
‫‌‬ ‫تازه ‌‬
‫كه ‌ ‌‬ ‫ژنێكی‌كۆستدار‌هەستێ ‌ ‌‬
‫تهكه‌ی ‌پەیامبەر‌‬ ‫بهاڵم ‌حاله‌ ‌‬ ‫ههر ‌زۆر ‌سێكسی ‌بێت ‌یان ‌نه‌خۆش ‌بێت‪‌ ‌ .‬‬ ‫سه ‌ ‌‬‫كه ‌‬‫‌‬
‫زایهكی ‌كرد‌‬
‫چهند ‌غه‌ ‌‬ ‫رسورهێنهرتر ‌بوو‪‌ .‬پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫سهیر ‌تر ‌و ‌سه‌‬ ‫زۆر ‌له‌وه‌ ‌ ‌‬
‫سهبا)‪‌.‬‬
‫پیاوهكانیان ‌كوشت ‌و ‌ژنه‌كانیان ‌برد ‌بۆ ‌خۆیان ‌كه‌ ‌پێیان ‌ئه‌وترا ‌( ‌‬ ‫‌‬
‫ره‌‬
‫نه ‌‬
‫راستی‌جێگای‌سهرسورما ‌‬
‫‌‬ ‫ههبو‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫کهی ‌ ‌‬ ‫جوله ‌‬
‫د‌سێ‌ژنی‌سهبای ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫دانهری‌زه‌وی‌و‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫ئهم‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫یهك‌دابنێت‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫كهسێك‌خۆی‌به‌ ‌نێردراوی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬
‫وا‌ڕهفتار‌بكات‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫وی‌ههڵبژاردبێ‌ئ‌ا‬‫‌‬ ‫ۆیهوه‌ ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ورهیی‌هی‌خ ‌‬ ‫و‌گه ‌‬‫ئاسمان‌بێت‌به ‌‬
‫‌‬
‫كهسوكاری‌‬ ‫و‌ڕۆژه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵ‌ژنێك‌جوت‌بێت‌له‬ ‫بتوانێ‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫كه‌‬
‫چ‌ویژدانێكه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مه‌‬
‫ئایا‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫بكوژرێ‪ ‌ .‬ئەگەر ‌دەروناسێک ‌بە ‌ویژدانەوە ‌ڕای ‌خۆی ‌دەرببڕێت ‌ئەڵیت ‌ئەمە‌‬
‫یهكی‌تری‌نییه‌‪‌.‬‬ ‫زیاتر‌هیچ‌پێناسه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬لهوه‌‌‬
‫خۆشی‌سێكسیه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كی‌نه‬ ‫نیشانه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫ی‌مرد‌ئهبێ‌چوار‌مانگ‌و‌‬ ‫‌‬ ‫ر‌ژنێك‌مێرده ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫لێت‌هه‬ ‫یامبه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫وهی‌سه‌یره‌ ‌په‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫ئایهتی‌‪‌٩٠٢‬سوره‌تی‌‬ ‫ك‌له‌ ‌‬
‫كات‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كو‌مێردێكی‌تر‌ئه‬ ‫ده‌‌ڕۆژ‌چاوه‌رێ‌بێت‌تاوه‌‬
‫وانهی ‌لێتان ‌ده‌مرن ‌و ‌ژنیان ‌لێ ‌به‌جێ ‌ده‌مینێ‪‌،‬‬ ‫ئهڵێ( ‌ئه‌ ‌‬ ‫قهره‌ ‌دا ‌هاتوه‌ ‌و ‌ ‌‬‫به ‌‬
‫‌‬
‫و‌ال‌خۆیان‌ههر‌‬
‫‌‬ ‫لهوه‌ ‌ ‌‬
‫به‬ ‫ڕۆژان‌چاوهنۆڕین‪‌ ‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫كانیان‌ههتا‌چوار‌مانگ‌و‌ده‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ژنه‬
‫ههر ‌هێنده‌ ‌نا ‌ڕە‌وا ‌نه‌بێ ‌– ‌بێڵن ‌بیكه‌ن‪‌ ،‬ئێوه‌ ‌گوناحتان‌‬ ‫یكهن ‌– ‌ ‌‬‫كارێكی ‌ده‌ ‌‬

‫‪73‬‬
 ‫َف ْونَ ِمنْكُمْ َو َيذَرُو َ‬
‫ن‬ ‫یكهن ‌ئاگاداره‌‪‌ .‬و َّ‬
‫َالذِينَ يُ َتو َّ‬ ‫ناگاتێ‪‌ ،‬خواش ‌له‌ ‌هەركارێ ‌ده‌ ‌‬
‫جنَاحَ عَ َليْكُمْ فِيمَا‬‫شهُرٍ َوعَشْرًا فَِإذَا بَلَ ْغنَ أَجََلهُنَّ فَلَا ُ‬ ‫سهِنَّ أَ ْربَعَةَ أَ ْ‬
‫صنَ بِأَنْفُ ِ‬‫أَ ْزوَاجًا َيتَر ََّب ْ‬
‫ئایهته‌ ‌بۆ‌‬
‫خبِيرٌ‪‌ ).‬له‌ ‌ڕاستیدا ‌ئه‌‌م ‌ ‌‬ ‫سهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ َ‬ ‫فَعَلْنَ فِي َأنْفُ ِ‬
‫نهك ‌بۆ‌‬ ‫گیانیه ‌یان ‌نا‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬ ‫ژنه ‌دوو‬ ‫یه ‌بزانن ‌ئه‌و ‌ ‌‬ ‫وه ‌‬
‫بهلكو ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫ڕێزگرتن ‌نییه‌ ‌ ‌‬
‫وهی‌ڕێز ‌له‌ ‌ژنانی‌‬ ‫ر‌و‌ئیسالم‌بێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم‌په‌ ‌‬
‫یامبه‬ ‫ن‌مردوهكه‌‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕێزگرتنی‌خاوه‬
‫ئهیان‌‬ ‫وه‌ ‌‬‫ر‌ئهو‌شه‌ ‌‬ ‫كانیان‌ئهكوشت‌و‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ستی‌خۆیان‌مێرده‬ ‫به ‌‬
‫ده‬ ‫با‌بگرن‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫كه‌‬
‫ژنانه ‌گیرابێ ‌ ‌‬ ‫ێك‌لهو ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئایا‌ئهبێ‌چ‌ڕێز‬ ‫‌‬ ‫بردن‌بۆ‌ناو‌په‌رده‌ی‌هاوسه‌ركردن‪‌.‬‬
‫دهستدرێژی ‌سێكیسیان‌‬ ‫كهشی ‌ ‌‬ ‫وه ‌‬‫شه ‌‬ ‫لهو ‌ڕۆژه‌دا ‌پیاویان ‌كوژران ‌و ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ش‌خاوهن‌كتێبی‌خوایی‌بوون!‬ ‫‌‬ ‫بیرمان‌نهچێ‌ئ‌هو‌ژن ‌‬
‫انه‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫لێكراوه‌‪‌ ‌.‬‬
‫ن‌كتێبهكانی‌‬
‫‌‬ ‫ناموسلمان‌و‌ ‌‬
‫خاوه‬ ‫‌‬ ‫زهیی‌هكیان‌هاتبێتەوە‌بە‌میلله‌تانی‌‬ ‫ئایا‌ئهبێ‌چ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نائاسمانی؟؟؟!!!‬
‫له( ‌صفية ‌بنت ‌حيي‪‌ ،‬جويرة ‌بنت ‌الحارث‪‌،‬‬ ‫بایهكان ‌بریتی ‌بوو ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫ناوی ‌ژنه‌ ‌ ‌‬
‫ريحانة‌بنت‌عمر)‪‌.‬‬
‫بایه‪‌،‬‬
‫سه ‌‬ ‫ی‌بني‌المصطلق‌پیاوهكه‌ی‌كوژراو‌خۆشی‌بوو‌به‌‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له‌هێرشه‌ ‌‬
‫كه‬ ‫جویرة‌ ‌‬
‫كهی‌'ثابت‌بن‌قيس'‌پاشان‌پەیامبەر‌بۆ‌خۆی‌‬ ‫شه ‌‬‫وته‌به‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫كهمین‌جار‌جویر‌ة‌ ‌‬ ‫یه ‌‬
‫‌‬
‫س‌ئازاد‌كرا‌و‌نهكوژران‪.‬‬
‫‌‬ ‫مه‌‪‌٢٣٣‬كه‌‬ ‫هۆی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫بردی‪‌،‬به‌‌‬
‫غهزای ‌خه‌یبر ‌ده‌ستی ‌كه‌وت‌‪‌ ،‬مێرد ‌و ‌باوكی‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫روهها ‌'صفیه‌ ‌بنت ‌حیي' ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫به ‌باڵوشانی ‌ئه‌و‌‬ ‫كهوتی ‌موسوڵمان‪‌ ،‬ئیتر ‌موسوڵمان ‌ ‌‬ ‫سته ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫به ‌ ‌‬‫كوژرا ‌و ‌بوو ‌ ‌‬
‫یامبهریش‌وتی‌بۆ‌منی‌بهێنن‪‌ ،‬كاتێك‌بۆیان‌‬ ‫‪‌،‬په ‌‬ ‫ند‌جوانه ‌‬
‫‌‬ ‫دا‌كه ‌ ‌‬
‫چه‬ ‫ههڵئ‌ه ‌‬ ‫ژنهیان‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كو‌بۆی‌رێكبخات‌و‌بیڕازێنێتهوه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫ویش‌دای‌به‌'ام‌سلیم'‌ ‌‬
‫تاوه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هێنا‌ئه‬
‫غهزوی‌بني ‌القریض‪‌ ،‬داوای‌‬ ‫وت‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ست‌كه‬ ‫‌‬
‫ی‌ده‬ ‫روهها‌'ریحان‌ة ‌كچی‌عمر'‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫به‌‬
‫بهاڵم ‌'ریحانه' ‌ ‌‬ ‫ایهتی‪‌ ‌ .‬‬ ‫اوسهر ‌‬
‫‌‬ ‫ههڵبژێرێ ‌له‌ ‌نێوان ‌کەنیزەک ‌و ‌ه‬ ‫لێكرد ‌ ‌‬
‫مهش‌‬ ‫بمینێمهوه‪‌ ،‬به‌ ‌‬‫‌‬ ‫یهك ‌جه‌رگی ‌بڕابو ‌وتی ‌با ‌به‌ ‌کەنیزەکی ‌له‌التدا ‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫‌‬
‫نهرم‌بوو‪.‬‬ ‫بۆ‌داواکاریهکه‌ی‌ ‌‬
‫‌‬ ‫پەیامبەر‌دڵی‌‬
‫حهاڵلی‌موسوڵمان‌‬ ‫كاته ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫یهك‌ژنانی‌كۆست ‌کەوتوو ‌ ‌‬ ‫ئهبێ‌بپرسین‌چۆن‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬
‫یامبهری ‌خۆشی ‌له‌ ‌ڕێگای‌‬ ‫ستێنێتهوه‌ ‌و ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫و ‌نرخی ‌مرۆڤایه‌تیان ‌لێ ‌ئه‌‬
‫ندانهوه‌!‬
‫گرتنی‌بیرمه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌ڕه ‌‬
‫خنه‬ ‫گۆشه ‌‬ ‫‌‬ ‫یخاته‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كات‌و‌ئه‬ ‫‌‬
‫دار‌ئه‬ ‫له ‌‬
‫كه‬ ‫وه‌ ‌‬ ‫سێكسه ‌‬
‫‌‬
‫ردهمێکی‌‬ ‫سه ‌‬ ‫ردهمه‌ ‌ ‌‬ ‫وسه ‌‬ ‫ئهڵێن ‌ئه‌ ‌‬ ‫لهڕاستیدا‪‌ ،‬زۆر ‌جار ‌له‌ ‌موسلمان ‌ئه‌بیستین ‌ ‌‬ ‫‌‌‬
‫یهک ‌پێوانه ‌ئه‌ویش‌‬ ‫ردهم ‌بکه‌ین ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫جاهیلی ‌بوه‌ ‌و ‌ناتوانین ‌پێوانه‌ی ‌دوو ‌‬

‫‪74‬‬
‫ردهم‌‬
‫تی‌و‌تاکی‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫که ‌باسی‌مافی‌یاسای‌نێو‌ده‌ ‌‬
‫وله‬ ‫می‌نوێیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫پێوانهی‌سه‌ ‌‬
‫رده‬ ‫‌‬
‫ری‌ئهرۆن‌‬
‫‌‬ ‫ی‌خۆیان‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫ریعهته‌‬
‫م‌شه ‌‬
‫‌‬ ‫چێتهوه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫بیرئه ‌‬ ‫بهاڵم‌خۆیان‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ئهکات‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫واته‌‬
‫ردهمێک‌بشێت‪‌ ‌.‬‬ ‫مو‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌بۆ‌هه‬ ‫گۆره ‌ ‌‬
‫و‌ئه‬ ‫رعێکی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌شه‬ ‫شهرعی‌ئەڵاڵیه‌‌‬ ‫‌‬
‫نگهڵ ‌له‌ ‌ڕوانگه‌ی ‌یاسای ‌ئیمرۆدا ‌ئیسالم ‌ئه‌کات ‌به‌ ‌دوو ‌به‌ش‌‬ ‫شهرعی ‌جه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مێکه ‌و ‌نابێ ‌په‌یره‌و ‌بکرێت ‌ئه‌وی ‌تریش‌‬ ‫رده ‌‬ ‫تهنها ‌بۆ ‌سه‌ ‌‬ ‫مه ‌ ‌‬
‫یهکێان ‌ئه‌ڵیت ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهر‌‬‫ک‌له ‌‬
‫وه ‌‬ ‫بڕۆین‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫سهر‌سونن‌هتی‌پەیامبەر‌‬ ‫جێ‌بکرێت‌و‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌جێبه‬ ‫‌‬
‫ڵێت‌ئه‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫شهرعی ‌ئیسالم‌‬ ‫گهر ‌وابێت ‌ئه‌بێ ‌سه‌با ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫سونن‌هتی ‌یاسای ‌ئیمڕۆ ‌چونکه‌ ‌ ‌‬
‫وهکانی‌‬ ‫ههمو ‌کرده‌ ‌‬ ‫ئهم ‌ڕه‌وته‌ ‌ ‌‬‫ربۆیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سهر ‌شه‌رعی ‌کافران‪‌ ‌ .‬‬
‫هه‬ ‫نهمینێ ‌و ‌بێنه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تازه ‌مێردیان‌‬ ‫گهڵ ‌ژنی ‌سه‌با ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫نهک ‌سێکسکردن ‌له‌ ‌‬ ‫پەیامبەریان ‌پێ ‌ڕاسته‌ ‌ ‌‬
‫کوژرا‌بێ‌بەڵکو ‌ئەگەر‌ژنی‌مردوش‌بێت‌سێکس‌بکەن‌ئەگەر‌ئەو‌ڕووداوەی‌‬
‫خوارەوەیان‌بۆ‌ساغ‌ببێتەوە‪‌‌.‬‬
‫بهخاک ‌سپاردنی‌‬ ‫لهکاتی ‌ ‌‬‫رسورهێنهری ‌پەیامبەردا ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌دیاردەیەکی ‌تری ‌سه‌‬ ‫‌‬
‫کراسهکه‌ی‌‬
‫‌‬ ‫یامبهری ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫په ‌‬ ‫چیرۆکهکه‌ ‌پێمان ‌ئه‌ڵێ" ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گهڵی ‌ڕائەکشێ‪‌ .‬‬ ‫له ‌‬
‫ژنێک ‌ ‌‬
‫ناو‌گۆرهکه‌ی‪‌،‬کاتێك‌‬
‫‌‬ ‫گهڵی‌ڕاکشا ‌ ‌‬
‫له‬ ‫بهر‌'أم‌علي' ‌کرد‪‌،‬له‌ ‌‬ ‫و‌له ‌‬
‫ر‌خۆ‌داکهند ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫به‬ ‫‌‬
‫شتهمان‌‬‫کهسی ‌تر ‌ئه‌و ‌ ‌‬ ‫یامبهری ‌ئەڵاڵ ‌له‌ ‌‬
‫سهرداکرد‪‌ ،‬وتیان ‌ئه‌ی ‌په‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫خۆلیان ‌ ‌‬
‫کهی ‌خۆمم ‌له‌به‌ریدا ‌کرد ‌تاوه‌کو ‌جلی‌‬ ‫کراسه ‌‬
‫‌‬ ‫گهڵت ‌کرد‪‌ ،‬وتی‪‌ :‬‬ ‫نهدیت ‌که‌تۆ ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ر‌کهمبێته‌وه‌‪‌.‬‬
‫سه ‌‬ ‫تاوهکو‌فشاری‌گۆڕی ‌ل‌ه ‌‬ ‫گهڵی‌ڕاکشام ‌ ‌‬ ‫رکات‪‌،‬له ‌‬
‫‌‬ ‫شت‌له ‌‬
‫به‬‫‌‬ ‫بهه‌ه‬‫‌‬
‫عن ابن عباس قال ‪ :‬لما ماتت فاطمة أم علي خلع رسول اهلل صلى اهلل علیه و سلم‬
‫قمیصه وألبسها إیاه واضطجع في قبرها فلما سوى علیها التراب قال بعضهم ‪ :‬یا‬
‫رسول اهلل رأیناك صنعت شیئا لم تصنعه بأحد ؟ قال ‪ :‬إني ألبستها قمیصي لتلبس من‬
‫ثیاب الجنة واضطجعت معها في قبرها ألخفف عنها من ضغطة القبر إنها كانت أحسن‬
‫خلق اهلل صنیعا إلى بعد أبي طالب"‪‌"73‬‬
‫به ‌پێی‌‬ ‫وشهی ‌'اضطجع' ‌ ‌‬ ‫یهنێ‪‌ ‌ ،‬‬ ‫گه ‌‬
‫لهناو ‌گۆر ‌چ ‌مانایه‌ک ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئایا ‌ڕاکشان ‌ ‌‬
‫ئهشێت‌‬ ‫لهو ‌چیرۆکه‌ ‌ ‌‬ ‫رههنگی ‌لسان ‌العرب ‌مانای ‌زۆره‌ ‌ئه‌و ‌مانایه‌ی ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫فه ‌‬ ‫‌‬
‫ڕاکشان‌بێت‌بۆچ‌کراسهکی‌‬
‫‌‬ ‫ست‌له‌‬
‫‌‬ ‫ر‌مه ‌‬
‫به‬ ‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬‫کەسێک‌لەتەک‌کەسێک‌ڕاکشێ‪‌ ‌.‬‬
‫بهر‌‬‫ر‌یهک‌جلیان‌له‌ ‌‬‫لکی‌ئهوکاته‌‌هه‌ ‌‬‫‌‬ ‫وی‌کرد‪‌،‬چونکه‌ ‌‬
‫خه‬ ‫‌‬ ‫ند‌و‌لهبه‌ر‌ئه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆی‌داکه‬
‫الیدا‌به ‌ڕوتی‌ڕاکشاوە‪‌.‬هەروەها‌لە‌جێتی‌ئەو‌وشەی‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌کاته‌له‬ ‫‪‌،‬واته ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بووه‬
‫کە‌بەکارهاتووە‌کە‌زۆر‌مانا‌ئەگەرێتە‌بۆچ‌نوسەری‌ڕووداو ‌وشەی‌'استلقی'‌‬

‫‪‌73‬کنز‌العمال‌للمتقي‌الهندي‌ج‌‪‌٢٠‬ل‌‪‌٦٢٣‬‬

‫‪75‬‬
‫نەهێناوە؟‌کاتێک‌پرسیار‌لە‌پەیامبەر‌دەکەن‌بۆچ‌ئەمەت‌کرد‪‌،‬دەلێ‌بۆ‌‬ ‫بەکار ‌ ‌‬
‫ئەوەی ‌ئازاری ‌گۆڕی ‌لەسەر ‌هەلگیرێ‪‌ .‬ئایا ‌تەنها ‌بەو ‌ڕاکشانە ‌ئازاری ‌گۆر‌‬
‫هەڵئەگیرێ‪‌،‬ئەگەر‌کردار‌نەبوو‌بێ‌ئەو‌قسەیە‌ناکرێ‪‌.‬ئایا‌چ‌حیکمەتێک‌هەیە‌‬
‫کەسێک ‌لە ‌تەنیشت ‌کەسێک ‌تەنها ‌ڕاکشێ ‌ئازاری ‌گۆڕی ‌لەسەر ‌هەڵبگیرێ‌‬
‫ئەگەر ‌فعلێک ‌نەکرێ‪‌ ،‬خۆ ‌ئەی ‌توانی ‌لەدەروەی ‌گۆر ‌لەگەڵی ‌ڕاکشێ‪‌ .‬کراس‌‬
‫داکەندنەکەی‌و‌لەبەرکردنی‌ئەو‌ژنە‌ئەگەر‌جلی‌تری‌لەژێرەوە‌لە‌بەر‌بووبێ‌‬
‫و ‌پەیامبەر ‌ڕوت ‌نەبووبێ ‌ئەوا ‌دەتوانین ‌بلێن ‌سەد ‌لەسەد ‌مانایەکی ‌ئاینی‌‬
‫رکردوه ‌یان ‌له‌ ‌ژێر‌‬
‫‌‬ ‫سهر ‌کفنه‌که‌ی ‌له‌ ‌‬
‫به‬ ‫له ‌‬ ‫دەگەیەنێ‪‌ ،‬هەرچەندە ‌ناشزانین ‌ ‌‬
‫کهی؟ ‌بەاڵم ‌مەحالە ‌ڕاکشان ‌لەگۆر ‌هیچ ‌واتایەک ‌بگەیەنێ‪‌ .‬ل‌ه ‌ڕاستیدا‌‬ ‫کفنه ‌‬
‫‌‬
‫یامبهر ‌شتێكت‌‬ ‫بۆیه ‌پێیان ‌وتوه‌ ‌ئه‌ی ‌په‌ ‌‬ ‫سحابهکانی ‌دیاره‌ ‌شتێکیان ‌دیوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫سی‌تر‌نهت‌کردوه‌‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫گهڵ‌که‌‬ ‫سێک‌کرد‌له ‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ڵ‌که‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫الیهن‌‬
‫له ‌‬ ‫نوسراوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫که‌‬
‫یه‌ ‌‬
‫ن‌ئهوه‌ ‌‬
‫دهیڵێی ‌‬ ‫ی‌ئێمه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ش‌بزانین‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫بێ‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫بهراستی‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬
‫ئهبێ ‌چه‌ند‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫وه ‌‬
‫رسورهێنهر ‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مێژونوسانی ‌ئیسالم‪‌ ،‬پرسیارێکی ‌زۆر ‌سه‌‬
‫بێ‌هاتبنه‌‬
‫‌‬ ‫یانتوانیوه‌بینوسن ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سان‌نه‬ ‫بێ‌که‌مێژونو‬‫‌‬ ‫رمهزارتر‌هه‌‬ ‫ڕووداوی‌شه‌ ‌‬
‫چهند ‌کاره‌ساتیان ‌خولقاندبێ ‌که‌ ‌مێژونوسان ‌سه‌ری ‌خۆیان‌‬ ‫ناو ‌والتی ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬
‫مهکانیان‌شکاندبێ؟؟‌‬ ‫له ‌‬
‫شۆرکردبێ‌و‌قه ‌‬
‫‌‬
‫‌‌‬
‫گهڵ‌ژنی‌كوری‌خۆی‬ ‫ركردن‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هاوسه‬ ‫‪‌٢‌.٢‌.٩‌.٩‬‬
‫ئهویش ‌ماره‌كردنی ‌ژنی‌‬ ‫ڕەفتارێکی ‌نەشیاوی ‌تر ‌خراوەتە ‌پاڵ ‌پەیامبەر‪‌ ‌ ،‬‬
‫ههرچه‌ندە ‌ئەو ‌کورانەی ‌کە ‌لە ‌ئاوی ‌لە ‌دایک ‌بوون‌‬ ‫كهی ‌خۆی ‌بوو‪‌ ‌ .‬‬ ‫كوره‌ ‌‬
‫وهك‌‬‫بهاڵم ‌'زید' ‌ ‌‬ ‫مهنێكی ‌منداڵیدا ‌مردن ‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫كهی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫وره ‌‬
‫ههر ‌سێ ‌ك ‌‬ ‫نەژیان‪‌ ‌ ،‬‬
‫به ‌ناوی‌‬ ‫نانهت ‌'زید' ‌ ‌‬
‫ته ‌‬
‫به ‌خێوی ‌كردبو‪‌ ‌ .‬‬ ‫وه ‌ ‌‬‫یه ‌‬
‫له ‌منداڵ ‌‬ ‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كورێكی ‌بوو ‌‬
‫‪74‬‬
‫د‌بانگ‌ئهكرا‪‌‌ .‬‬
‫‌‬ ‫زید‌كوری‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫لكو‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كرا‌به‬ ‫بانگ‌نه ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫كوری‌'حارس'‌‬
‫كچه ‌پوری‌خۆی ‌بە ‌ناوی‌'زەینەب‌=‌زینب‌‬ ‫خۆشی‌ئهویست‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬ ‫ت‌هێنده ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫نانه‬ ‫‌‬
‫وهی‌‬‫رهاته ‌زۆر ‌لێدوان ‌و ‌گێرانه‌ ‌‬‫‌‬ ‫بنت ‌جحش' ‌بۆ ‌خواست‪‌ .‬چیرۆكی ‌ئه‌م ‌به‌سه‌‬
‫م‌شێوهیه‌‪:‬‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫ی‌به‬ ‫كورتیه ‌‬
‫‌‬ ‫به‌‬
‫یه‌ ‌‬
‫هه ‌‬
‫‌‬

‫ل‌‪.٩٦٦‬‬
‫‪ 74‬أسباب‌النزول‌و‌بهامشه‌‌الناسخ‌و‌المنسوخ‪‌ ‌‌،‬‬

‫‪76‬‬
‫هاوسهری ‌زید‪‌ ،‬كاتێك ‌پەیامبەر ‌داوای‌‬ ‫‌‬ ‫حهز ‌ئه‌كات ‌زەینەب ‌ببێته‌ ‌‬ ‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫زەینەب ‌دەکات ‌بۆ ‌زید‪‌ ،‬ز‌هینه‌ب ‌ڕازی ‌نابێت ‌چونكه ‌خۆی ‌بە ‌زڵتر ‌ئه‌زانی ‌له‌‌‬
‫بهرپەچ‌‬ ‫مهش‌وای‌كرد‌فه‌رمان‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ئهو‪‌ ‌.‬‬ ‫یوت‌من‌باشترم‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ید‌و‌ئه‬ ‫ز‌ه‬
‫سهر‌‬ ‫زێ‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ب‌دائه ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫تێك‌بۆ‌زهینه‌‬
‫‌‬ ‫جێ‌نهكرێ‪‌ .‬هەر‌بۆیە‌ئ ‌‬
‫ایه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌جێ‌به‬ ‫وه ‌‬
‫بدرێته ‌‬
‫‌‬
‫ی‌و‌ئهلێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫ڕهفتاره‌ ‌‬
‫که‬ ‫‌‬
‫ههركارێك‌دا‪‌،‬هیچ‌پیاوێك‌و‌هیچ‌‬ ‫رمانیان‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫ی‌فه‬ ‫ره ‌‬ ‫مبه ‌‬
‫و‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫گهر‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫فهرمانی‌ئەڵاڵ‌‬ ‫سێكیش‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ر‌كه‬ ‫كهن‪‌ ‌.‬‬ ‫سندی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕ‌ناتوانن‌په‬ ‫‌‬
‫ن‌باوه‬ ‫‌‬
‫ژنێكی‌خاوه‬
‫كردوه‪‌ .‬وَمَا كَانَ لِ ُمؤْ ِمنٍ وَلَا ُمؤْ ِمنَةٍ ِإذَا‬
‫‌‬ ‫مبه‌ری ‌ده‌رچێ‪‌ ،‬ڕێگه‌ی ‌زۆر ‌هه‌ ‌‬
‫ڵه‬ ‫و ‌پێغه‌ ‌‬
‫خيَ َرةُ ِمنْ أَمْرِهِمْ وَ َمنْ يَ ْعصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ‬
‫َقضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا َأنْ يَكُونَ َلهُمُ الْ ِ‬
‫َل ضَلَالًا ُمبِينًا‪‌.‬االحزاب‌‪‌٠٦‬‬ ‫ض َّ‬
‫بهاڵم‌‬ ‫هاوسهری‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫ید‌ڕازی‌بێت‌و‌ببێته ‌‬
‫‌‬ ‫كات‌به ‌زه‌‬
‫‌‬ ‫وا‌له ‌زه‌ین‌ه ‌‬
‫ب‌ئه‬ ‫ته ‌ ‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫وته ‌نێوانیان‪‌.‬‬ ‫كه ‌‬ ‫مهنێكی ‌زۆری ‌نه‌بو ‌و ‌كێشه‌ ‌ ‌‬ ‫گیریه ‌ته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هاوسهر‬
‫‌‬ ‫ئهو ‌‬‫دیاره ‌ ‌‬
‫‌‬
‫بهاڵم ‌ڕۆژێكیان ‌زید‌‬ ‫ستی‌یهكتربن‪‌ ‌ ،‬‬‫‌‬ ‫كرد‌كه ‌په‌ ‌‬
‫یوه‬ ‫‌‬ ‫پەیامبەر ‌ئامۆژگاری‌'زید'ی‌‬
‫لە‌ماڵ‌نابێ‌و‌پەیامبەر‌دێت‪‌.‬زه‌ین‌هب ‌بە ‌جلی‌ماڵەوەی‌دەبێ‪‌ ،‬دەیوێ‌بە ‌پەڵە‌‬
‫خۆی‌دابپۆشێ‌و‌پەیامبەریش‌ئەی‌بینێ‪‌ ،‬ژنێکی‌سپی‌دەبێ‌و‌دەکەوێتە‌دڵێ‪‌،‬‬
‫منگە‌منگێکی‌لێوە‌دێت‌و‌دەڕوات‪‌.‬کاتێک‌زید‌دێتەوە‌دەڵێ‌پەیامبەر‌هاتبو‌و‌‬
‫وه)‪‌.‬‬‫گهرێنێته‌ ‌‬ ‫ڵئه ‌‬
‫داڵن‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫سبحانه ‌مقلوب‌قلوب‪-‬پاكی‌(بۆ‌ئەڵاڵ)‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫شتێکی‌وت ‌(‬
‫ڵێ‌بایهک ‌دێت‌و‌پەردەکە‌هەلدەداتەوە‌کە‌لە‌موو‌‬ ‫‌‬ ‫پێی‌تهفسیری‌'طبري'‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫دروست ‌کراو ‌ لەو‌کاتە‌زەینب‌بە‌روتی‌دەبێ‌و‌دەکەوتێتە‌دڵی‌پەیامبەر‪[‌،‬وا‌‬
‫ئهنێرێ!‪‌ .‬نوسەر] ‌ز‌هین‌هب‌‬ ‫مهد ‌ئه‌و ‌بایه‌ ‌ ‌‬
‫لهبه‌ر ‌خاتری ‌موحه‌ ‌‬ ‫ردهکه‌وێ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌تا ‌بۆ‌‬ ‫وه ‌و ‌ئه‌ویش ‌پێی ‌ئه‌لێت ‌با ‌جیابینه‌ ‌‬ ‫گێرێته ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو ‌ڕووداو‌ه ‌بۆ ‌زه‌ید ‌ئه‌‬ ‫‌‬
‫یهك‌بێت‌‬ ‫ر‌شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫وهیه‌ ‌به‌ ‌‬
‫هه‬ ‫ئهم‌جیابوونه‌ ‌‬ ‫یه ‌بۆ ‌ ‌‬ ‫چێرۆکی‌زۆر‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫پەیامبەر‌بیت‪‌ .‬‬
‫بێ‌تا‌بتوانێت‌كۆنه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ك‌هه‬ ‫ئهبێ‌ڕێگا ‌‬
‫یه‬ ‫بهاڵم ‌ ‌‬ ‫ز‌ئهكات‌بیهێنێت‌ ‌‬ ‫حه ‌‬ ‫ئهوا‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهزانێ ‌و ‌ئایه‌تێكی ‌بۆ‌‬ ‫به ‌دڵی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫وه‪‌ .‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ژنی ‌كوره‌كه‌ی ‌ماره‌ ‌بكاته‌ ‌‬
‫زێنێ‌و‌ئهلێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫دائه ‌‬
‫به‬ ‫‌‬
‫گهڵ‌كردوه‌‪‌،‬تۆ‌پێت‌‬ ‫ت‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵ‌كرد‌و‌تۆش‌چاكه‬ ‫چاكهی‌ده‌ ‌‬
‫گه‬ ‫وسا‌ئهوی‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ده ‌و ‌ده‌بێ ‌له‌ ‌ئاڵاڵ ‌بترسی‪‌ .‬شتێكیشت ‌له‌ ‌دڵی‌‬ ‫رمه ‌‬
‫دهس ‌له‌ ‌ژنێ ‌خۆ ‌به‌ ‌‬ ‫وت‪‌ ‌ :‬‬
‫له‌‬
‫زهید ‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ،‬كه‌ ‌ئەڵاڵ ‌شیاو ‌تر ‌بوو ‌لێ ‌بترسی‪‌ .‬جا ‌كاتێ ‌ ‌‬ ‫شارده ‌‬
‫‌‬ ‫خۆدا ‌ده‌‬
‫خاوهن‌‬
‫كهی ‌خۆی ‌تێگه‌ییشت‪‌ ،‬ئه‌ومان ‌كرده‌ ‌هاوجوتێ ‌تۆ‪‌ ،‬هه‌تا ‌ ‌‬ ‫هاوجوته ‌‬
‫‌‬

‫‪77‬‬
‫وه ‌ته‌اڵقیان ‌دان‪‌-‬‬ ‫لهداوی ‌ئه‌ ‌‬ ‫باوهڕه‌كان ‌له‌ ‌خواستنی ‌ژنی ‌زڕكوڕانی ‌خۆیان‪‌ ‌ -‬‬ ‫‌‬
‫بیداو‌دهبێ‌پێكبێ‪ .‬وَإِذْ تَقُولُ لِلَّذِي َأنْعَمَ اللَّهُ عََليْهِ‬
‫‌‬ ‫ر‌فهرمانێ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫كرێن‪‌،‬هه ‌‬
‫‌‬ ‫لۆمه‌ ‌‬
‫نه‬ ‫‌‬
‫سكَ مَا اللَّهُ ُم ْبدِيهِ َوتَخْشَى‬ ‫َاتقِ اللَّهَ َوتُخْفِي فِي نَفْ ِ‬
‫جكَ و َّ‬ ‫سكْ عََل ْيكَ َزوْ َ‬‫وََأنْعَمْتَ عََليْهِ أَمْ ِ‬
‫النَّاسَ وَاللَّهُ أَحَقُّ َأنْ تَخْشَاهُ فَلَمَّا َقضَى زَ ْيدٌ ِم ْنهَا وَطَرًا زَوَّجْنَا َكهَا لِكَيْلَا يَكُونَ عَلَى‬
‫ضوْا ِم ْنهُنَّ وَطَرًا وَكَانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولًا‪‌.‬‬ ‫الْ ُمؤْ ِمنِينَ حَرَجٌ فِي أَ ْزوَاجِ َأ ْدعِيَا ِئهِمْ ِإذَا قَ َ‬
‫االحزاب‌‪٠٢‬‬
‫حهز‌‬‫وه ‌وا ‌ده‌رده‌كه‌وێ ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫تهی ‌سه‌ره‌ ‌‬ ‫بهپێ ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫سبحانه ‌الله‪‌ ‌ ‌ ،-‬‬
‫‌‬ ‫‪-‬‬
‫ك‌بلێن‌ئهوا‌‬
‫‌‬ ‫رببرێت‌نه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫کهی‌خۆی‌ده‌‬ ‫پێكبهێنێت‌و‌حهزه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ریه‌‬‫اوسه ‌‬
‫‌‬ ‫ناكات‌ئهم‌ه‬
‫‌‬
‫ههر ‌بۆیه‌ ‌ئەڵاڵ ‌زۆری ‌لێ ‌ئه‌كات ‌و ‌ئه‌م‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫كرده ‌‬
‫ژنی ‌كوره‌كه‌ی ‌خۆی ‌ماره‌ ‌‬
‫‪75‬‬
‫ی‌بۆ‌دائهبه‌زێنێ ‪‌‌.‬‬ ‫‌‬ ‫ی‌سهره‌ ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬
‫پەیامبەری ‌ئەڵاڵ ‌بە ‌زید ‌دەڵێ ‌لە ‌تۆ ‌زیاتر ‌من ‌متمانەم ‌نییە ‌تۆ ‌بڕۆ ‌پێێ ‌بلێ‪‌.‬‬
‫زیدیش‌بە‌پەلە‌دەچێتەوە‌ماڵەوە‌ئەو‌کاتە‌زینب‌هەویری‌دەشێال‪‌،‬زید‌پشتی‌‬
‫تێ‌دەکات‌و‌دەلێ‌موژدە‌پەیامبەری‌ئەڵاڵی‌تۆی‌دەوێ‪‌76.‬‬
‫یهك ‌بێت‌‬ ‫ههر ‌شێوه‌ ‌‬ ‫لە ‌ڕاستیدا ‌بەسەرهاتێکی ‌پڕ ‌لێکۆلینەوە ‌و ‌تێڕامانینە! ‌به‌ ‌‬
‫ئهدی‌‬ ‫وا‌نه‌ ‌‬
‫ی‌بۆ‌ڕه ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ژنهێنانه‬ ‫ت‌ئهو‌‬
‫ری‌خۆی‌خۆش‌بوێت‌قه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ئەڵاڵ‌په‌ ‌‬
‫یامبه‬ ‫گه ‌‬
‫ئه ‌‬‫‌‬
‫بهسه‌ر ‌ئه‌و ‌ڕووداوه‌ ‌ڕۆیشتووه‌ ‌هێشتا‌‬ ‫ساڵه ‌ ‌‬
‫مه ‌زیاتر ‌له‌ ‌‪‌ ‌ ٢٢٣٣‬‬ ‫ئه ‌‬ ‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ری‌خۆی‌بخاته‌ژێر‌‬
‫‌‬ ‫چۆن‌هێشتی‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬ ‫ی‌لێ‌ئهگرێ‪‌،‬ئیتر‌ئەڵاڵ‌‬ ‫‌‬ ‫ڕه ‌‬
‫خنه‬ ‫خەڵک‌ ‌‬
‫عهلي ‌كوری ‌طالب' ‌وتی‌‬ ‫خهڵک‪‌ ،‬خۆ ‌ژنانی ‌تر ‌زۆر ‌هه‌بو‪‌ ،‬به‌ده‌ردی ‌' ‌‬ ‫خنهی ‌ ‌‬ ‫‌ڕ‌ه ‌‬
‫ست‌نهبێ‌بۆ‌تۆ!‬ ‫‌‬ ‫ژن‌زۆره‌كه‌‌ئەڵاڵ‌به‌ ‌‬
‫ربه‬ ‫‌‬

‫وهرگرتنی‌کەنیزەک‬ ‫‪‌ ٢‌.٢‌.٩‌.٩‬‬

‫بیر‌ئهكرد‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌خۆی‌له‬ ‫ههڵگرتبو‪‌ ،‬زۆرجار‌پله‌ ‌‬
‫وپایه‬ ‫ی‌له ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ئۆقره ‌‬
‫‌‬ ‫ژنهێنان ‌‬
‫یامبهر‌‬
‫وی‌و‌ئاسمانه‪‌.‬په‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ری‌زه‬ ‫‌‬
‫و‌دانه‬ ‫ههیه‌ ‌‬
‫كه ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫چۆوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ت‌له ‌بیری‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫نانه ‌‬
‫ته ‌‬‫‌‬
‫سهرقاڵ ‌بوو ‌و‌‬
‫ردونه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نهكرد ‌ئه‌و ‌ئەڵاڵیه‌ ‌به‌و ‌هه‌مو ‌گه‌‬‫حسابی ‌بۆ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫یامبهر‌چۆن‌‬
‫په ‌‬ ‫لهخۆی‪‌ ‌.‬‬
‫نده‌بێئاگا‌بوو‌ ‌‬
‫وه ‌‬‫ئه ‌‬‫ئهویش‌ ‌‬ ‫ره‌بوو‌ ‌‬‫یامبه ‌‬
‫و‌په ‌‬‫ئاگاداری‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫بێ‌بهلكو‌ژن‌بێت‪‌ ،‬ژنیش ‌ژن‌ن‌هبێ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ربگرێت‌دیاریش‌دیاری‌نه‬ ‫ئهبێ‌دیاری‌وه‌‬‫‌‬

‫‪75‬‬
‫سورة‌االحزاب‌له‌الیه‌ن‌(قرطبي‪‌،‬ابن‌کثیر‪‌،‬طبري‌و‌جاللین)‪‌//‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‬
‫‌‬ ‫‌تفسیر‌آیه‌‌‪‌٠٢‬‬
‫‪‌٢٦‌–‌٢٢‬‬
‫‪ 76‬تفسیر الکشاف للزمخشري‬

‫‪78‬‬
‫نده ‌خۆی ‌له‌بیربكات‌‬ ‫وه ‌‬ ‫مبهرێك ‌ئه‌ ‌‬ ‫كهچی ‌پێغه‌ ‌‬ ‫بهلكو ‌کەنیزەک ‌بێت‪‌ ‌ 77.‬‬ ‫‌‬
‫ئهو‌‬
‫مارییهی‌قبطي ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ربگرێت‌و‌سێكسی‌لهگه‌ڵ‌بكات‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫کەنیزەکێك‌به‌ ‌دیاری ‌وه‌‬
‫رامهت ‌و ‌شه‌ره‌ف ‌و ‌نرخی ‌ژنێکی‌‬ ‫كه ‌‬ ‫ره ‌ ‌‬
‫یامبهر ‌ناردرا‪‌ .‬دیا ‌‬
‫دیارهیه‌ ‌ب‌و ‌بۆ ‌په‌ ‌‬‫‌‬
‫ئاسمانی‪‌ .‬دیاره‌ ‌نرخ ‌و‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌له‌ ‌نێوان ‌دوو ‌ئاینی ‌‬ ‫کەنیزەک ‌پرۆتۆكۆلی ‌ئاشتیانه‌ ‌‬
‫هاوسهری ‌خۆی‪‌.‬‬‫‌‬ ‫سوكه ‌به‌دیاری ‌بۆی ‌بێت ‌و ‌بیكات ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫هێنده ‌‬
‫بههای ‌ژنێک ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهو ‌دیاری‌ه ‌بۆ‌‬‫بوایه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫یامبهر ‌نیشانەی ‌پێغەمبەرایەتی ‌هەبوونیایە‪‌ ‌ ،‬‬ ‫گهر ‌په‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫كهسێكی ‌و‌‬ ‫راندبایهو‌ه ‌یان ‌بیدابا ‌به‌ ‌ ‌‬‫‌‬ ‫مهقوقسی ‌مه‌یسر(پاشای ‌میسر)ی ‌گه‌‬ ‫‌‬
‫كهی ‌تری ‌دا ‌به‌ ‌هاوڕێی‪‌ .‬به‌اڵم ‌دیاره‌ ‌زۆرجار‌‬ ‫روهك ‌دانه‌ ‌‬
‫ئازادی ‌بكردبا‪‌ ،‬هه‌ ‌‬
‫پاشایهك‌‬
‫‌‬ ‫وانهیه‌‌‬
‫گینا‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ریش‌بێت‪‌،‬ئه‬ ‫ر‌پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬ ‫با‌ئه ‌‬
‫گه‬‫ئه ‌‬ ‫سێكس‌خەڵک‌له‌‌خشتە‌ ‌‬
‫نههێنی‌‬‫ندیهكی‌ ‌‬
‫یوه ‌‬‫یاخود‌په ‌‬
‫‌‬ ‫ره‪‌.‬‬
‫مبه ‌‬
‫م‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫ناردوه ‌ ‌‬
‫بۆ‌ئه‬ ‫‌‬ ‫ژنهی‌‬
‫بۆ‌سیخوری‌ئهو ‌ ‌‬
‫‌‬
‫مهسیحی ‌و‌‬ ‫ئهو ‌بۆته‌ ‌ ‌‬ ‫نه ‌ ‌‬‫یامبهر؟ ‌چونكه‌ ‌ ‌‬
‫له ‌نێوان ‌مقوسی ‌میسر ‌و ‌په‌ ‌‬ ‫ههبوه‌ ‌ ‌‬‫‌‬
‫یهك‌‬
‫كهسیش ‌نه‌ترساوه‌ ‌و ‌هیچیشیان ‌له‌ ‌‬ ‫كهس ‌له‌ ‌‬ ‫ئهویش ‌بۆته‌ ‌موسلمان! ‌ ‌‬ ‫نه ‌‬
‫‌‬
‫شیكاتهوه!‬
‫‌‬ ‫تهڵه‌‌‬
‫و‌مه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫یه‌ ‌‬
‫سه ‌‬
‫ند‌ئهو‌كه‌ ‌‬
‫هۆشمه ‌‬‫‌‬ ‫وه‌نیین‪‌.‬‬
‫ته ‌‬ ‫نه ‌‬
‫‌‬
‫ریحانه‌بنت‌‬
‫‌‬ ‫یه‪‌،‬‬
‫ماریه‌القبط ‌‬
‫‌‬ ‫یامبهر‌بریتی‌بوون‌له‌‌(‬ ‫ی‌په ‌‬‫ناوی‌چوار‌کەنیزەک‌هكه‌ ‌‬
‫الیهن ‌زینب ‌بن ‌جحش‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫که‌وتی ‌شه‌ر‪-‌ ‌ ،-‬نفیسة‪‌ ‌ -‬‬ ‫دهس ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫زید‪‌ ،‬جمیله‌‪‌ -‬‬
‫لهك‌فارس‌بوه‌‌‪‌ -‬لە‌هەندێک‌سەرچاوەی‌تر‌ناوی‌'زلیخة‌‬ ‫چه ‌‬
‫شکرا‌به‌ڕه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پێشکه‬
‫‪78‬‬
‫القرظیة'‌و‌'أسماء‌بنت‌سبأ'‌دێت)‬ ‫‌‬

‫خۆبهخشینی‌ژنان‌بۆ‌پەیامبەر‬‫‌‬ ‫‪‌٦‌.٢‌.٩‌.٩‬‬
‫ی‌‬
‫ژنانه ‌‬
‫یامبهر‪‌ ،‬بریتی ‌بوو ‌له‌و ‌ ‌‬
‫جۆرێك ‌لە ‌جۆرەکانی ‌تری ‌هاوسه‌رگیری ‌په‌ ‌‬
‫اتی‌سهری‌‬
‫‌‬ ‫ر‌له ‌جی‬
‫یامبه ‌‬
‫یه ‌په‌ ‌‬
‫ر‌ئهكرد‪‌.‬سه‌یر‌له‌وه‌ ‌‬
‫یامبه ‌‬
‫په ‌‬‫خۆیان‌پێشكهش‌به‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ککهیدا‌‬
‫مه ‌‬‫روهك ‌له‌ ‌ژیانی ‌ ‌‬
‫یامبهرایه‌تی ‌هه‌ ‌‬
‫خۆی ‌قاڵبكات ‌به‌ ‌ئیش ‌و ‌كاری ‌په‌ ‌‬
‫كهچی‌بیری‌زیاتر‌الی‌ژن‌بوو‪‌.‬‬ ‫‌‬

‫ك‌دانانێم‪‌،‬نهخێر‌من‌‬
‫‌‬ ‫ن‌من‌نرخ‌بۆ‌كهنیزە‬
‫‌‬ ‫م‌واتێنه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫خوێنهر‌ئه‌ ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫داوای‌لێبوردن‌‌له‌‬
‫‌‬ ‫‪- 77‬‬
‫ئهفرۆشان‌و‌‬‫گرم‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مردوانه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫كه‌‬
‫كهی‌ئه‌و‌كه‌نیزە ‌‬‫یه ‌‬
‫كه‌ ‌‬
‫كانی‌یه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫داخوراوه‬ ‫رێزی‌ئێسقانه‌‬
‫‌‬
‫كهم‌‬
‫كانه‌ئه‌ ‌‬
‫و‌كهنیزە ‌‬
‫باسی‌نرخی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫ڕوانگهی‌ئیسالمه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كرا‪‌،‬بهاڵم‌من‌له‌‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شفرۆشیان‌پێ‌ئه‬ ‫‌‬
‫له‬
‫ڵ‌ئهكرا‪.-‬‬
‫گه ‌‬ ‫یان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫وهك‌شتومه‌ك‌مامه‌ ‌‬
‫ڵه‬ ‫چهند‌بێ‌نرخ‌بوون‌ ‌‬ ‫كه‌ ‌‬
‫‌‬
‫‪ 78‬تأریخ الطبري‪ ،‬ذکر سراري رسول اللە‪ ،‬ج ‪ ٣‬ل ‪ //٤٣٣‬الطبقات الکبری‪ ،‬ج ‪ ٨‬ل ‪// ٤٤١ - ١٣‬‬
‫السیرة النبویة البن هشام‪ ،‬ج ‪ ٢‬ل ‪٤٣١ - ٤٤١‬‬

‫‪79‬‬
‫بهخێو ‌بكات‪‌ ،‬نا‌‬
‫ئهكرده‌وه‌ ‌چۆن ‌ئه‌و ‌هه‌مو ‌ژنانه‌ ‌ ‌‬‫نه ‌‬
‫یامبهر ‌بیری ‌له‌وه‌ ‌ ‌‬
‫ئایا ‌په‌ ‌‬
‫ۆتهو‌ه‪‌ ،‬ئه‌ویش ‌ماڵی ‌تااڵنی ‌خۆش ‌بێت‪‌ ،‬ژن‌‬ ‫ئهی ‌چۆن ‌بیری ‌لێ ‌نه‌كرد ‌‬ ‫بهڕێز ‌ ‌‬‫‌‬
‫یدا‌به ‌هاوبیرانی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویست‌و‌ئه‬ ‫بو‌نهیئه‌‬
‫دڵی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌به ‌‬
‫پاشان‌ئهوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ت‪‌،‬له ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ئه ‌‬
‫ژیه‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫خۆی‪.‬‬
‫كرد‪‌،‬ئهی‌وت‌‬
‫‌‬ ‫یامبه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫خۆیان‌پێشكهش‌به‌‌په‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه‌‬
‫سانه‌بوو‌ ‌‬
‫ڕقی‌لهو‌ك‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫عائیشه‌‬
‫‌‬
‫كهسێك؟‌‬ ‫خۆی‌بدات‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دهقه‌ ‌و‌مارەیی ‌‬
‫كهسێك‌بێ‌بڕی‌سه‌ ‌‬ ‫رم‌نییه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫شه‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫‪79‬‬
‫خۆیان‌بهخشی‌ناویان ‌‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫ی‌كه‌‬
‫و‌ژنانه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫ميمونة‌بنت‌الحارث(هاوسەرگیری‌کرد‌لەگەڵی)‌‬
‫فاطمة‌بنت‌سریح‪‌،‬ام‌شريك‌بنت‌غزیة‪‌،‬لیلی‌بنت‌الخطیم(مارەی‌کردن‌بەاڵم‌‬
‫هاوسەرگیری‌لەگەڵ‌نەکردن)‌‬
‫‌خولة ‌بنت ‌الحكيم‪‌ ،‬ام ‌شریک ‌بنت ‌جابر(دەزگیرانی ‌کردن ‌بەاڵم ‌بە ‌هەنگاوی‌‬
‫مارەی‌و‌هاوسەرگیریدا‌نەڕۆیشتن)‬

‫ئاژاوهی‌خێزانی‬
‫‌‬ ‫‪‌٢‌.٢‌.٩‌.٩‬‬
‫ئهدا‌‬
‫نانهت ‌گوێی ‌نه‌ ‌‬
‫كهی ‌ته‌ ‌‬ ‫تیه ‌‬
‫سایه ‌‬
‫سهر ‌كه‌ ‌‬ ‫به ‌‬
‫یامبهر ‌زاڵ ‌بوو ‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫ئارهزوەکانی ‌ ‌‬
‫‌‬
‫زناكات‌هاوبهشی‌‬
‫‌‬ ‫ك‌پیاوه ‌ ‌‬
‫حه‬ ‫‌‬ ‫هڵگیرسانی‌ئاژاوهی‌ناوماڵ‪‌.‬سروشتی‌ژن ‌ ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫لهناو‌‬
‫و‌قسهلۆك‌ ‌‬‫‌‬ ‫ر‌خهریكی‌قسه ‌‬ ‫‌‬ ‫كانی‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬ ‫ر‌بۆیه ‌ ‌‬
‫ژنه‬ ‫‌‬ ‫بۆ‌دروست ‌ببێ‪‌ ‌ .‬‬
‫هه‬
‫عائیشه‌‬
‫‌‬ ‫سایهتی ‌یه‌كتر ‌بده‌ن‪‌ .‬بۆ ‌نمونه‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫یهكتری ‌بوون ‌و ‌هه‌وڵیان ‌ئه‌دا ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یامبهر ‌له‌ ‌من ‌زیاتر ‌هیچ‌‬
‫په ‌‬ ‫سهر ‌ژنه‌كانی ‌تر ‌ئه‌ی ‌وت" ‌ ‌‬ ‫خۆی ‌فه‌زل ‌ئه‌كرد ‌به‌ ‌‬
‫یامبهر ‌هیچ ‌ژنێكی ‌نه‌هێناوه‌ ‌باوانی ‌كۆچه‌ر ‌بووبێ‪‌.‬‬ ‫په ‌‬ ‫هێناوه‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫كچێكی ‌تری ‌نه‌‬
‫شێوهی ‌من ‌له‌ ‌ئاسمان‌‬ ‫‌‬ ‫پاكانهی ‌منی ‌له‌ ‌ئاسمان ‌دابه‌زاند‪‌ .‬جوبرائیل ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌‬
‫ناو‌تهشتێكدا‌‬
‫‌‬ ‫من‌و‌ئه ‌‬
‫و‌له‬ ‫‌‬ ‫ژنته‪‌.‬‬
‫وه ‌ ‌‬‫ئه ‌‬
‫ری‌وت‌داخوازی‌بكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫په ‌‬
‫یامبه‬ ‫به ‌ ‌‬
‫هات‌و‌ ‌‬
‫یامبهر ‌نوێژی‌‬
‫په ‌‬ ‫ئهكرد‪‌ ‌ .‬‬
‫گهل ‌هیچ ‌ژنێكی ‌تر ‌ئه‌وه‌ی ‌نه‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫خۆمان ‌ئه‌شوشت ‌كه‌ ‌ ‌‬

‫‪ 79‬الطبقات الکبری‪ ،‬ج ‪ ٨‬ل ‪ // ٤٤١ - ١٣‬السیرة النبویة البن هشام‪ ،‬ج ‪ ٢‬ل ‪ //٤٣١ - ٤٤١‬تأریخ‬
‫الطبري‪ ،‬ذکر الخبر عن أزواج رسول اهلل ج ‪ ٣‬ل ‪٤٣٢ - ٤٤٢‬‬

‫‪80‬‬
 ‫ئهكرد‪‌.‬‬ ‫مهشی ‌له‌گه‌ڵ ‌هیچ ‌كه‌سێك ‌نه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫باوهشیدا ‌بوم‪‌ ‌ ،‬‬ ‫ئهكرد ‌و ‌منیش ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪80‬‬
‫گهڵ‌بوو‪‌‌ ".‬‬ ‫هات‌منی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫حی‌بۆ‌ئه‬ ‫یامبه ‌‬
‫ر‌وه‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫تانه ‌و ‌توانج ‌له‌ ‌ژنانی ‌تر‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ئهبو ‌به‌ ‌هۆی ‌ئه‌ ‌‬ ‫فهزل ‌كردنه‌ی ‌عائیشه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بایه‌ئیتر‌‬
‫سه ‌‬ ‫و‌به‌ ‌‬
‫هیچ‌تاوانی‌نهبو‌بب ‌‬
‫‌‬ ‫كه‌بوو‌‬‫ژنێكی‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫جویره‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌نمونه‌‬
‫‌‬ ‫بدات‪‌.‬‬
‫یامبهر ‌وتی ‌"پێم‌‬ ‫الیهن ‌په‌ ‌‬ ‫گلهیی ‌كرد ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫وگهپیان ‌پێئه‌كرد‪‌ ،‬تا ‌وای ‌لێهات ‌ ‌‬ ‫گالته ‌‬‫‌‬
‫لێ‌ئهی‌تۆ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ریش‌ئه‬ ‫پهیامبه‌‬‫ری‌نههێناوه‌"‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕێگای‌هاوسه‬ ‫ر‌تۆی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫په ‌‬
‫یامبه‬ ‫ئهلێن‌ ‌‬ ‫‌‬
‫چڵ‌كهسم‌ئازاد‌كرد‪.‬‬ ‫‌‬ ‫بو‌كه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زیاتر‌نه‬ ‫كهت)‌‬ ‫ییه ‌‬
‫ماره ‌‬
‫كهت( ‌‬ ‫قه ‌‬
‫ده ‌‬ ‫سه ‌‬
‫‌‬
‫د‌پێی‌وت‌بۆ‌ئهگری‌‬
‫‌‬ ‫گریا‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕۆژێكیان‌ئه‬ ‫له ‌'صفیة‌' ‌‬‫گێرنهوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫روه ‌‬
‫ها‌ئه‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫كهن ‌و ‌پێم‌‬ ‫ئهویش ‌وتی ‌'حفصة‌'ی ‌كچی ‌عومەر ‌و ‌عائیشه‌ ‌سوكایه‌تیم ‌پێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مبهرین ‌و ‌هاوسه‌ری ‌ئه‌وین‪‌.‬‬ ‫غه ‌‬ ‫ئهشلێن ‌ئێمه‌ ‌برازای ‌پێ ‌‬ ‫جولهكه‌" ‌ ‌‬
‫ئهلێن ‌"كچه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهدیش ‌وتی ‌پێی ‌بلێ ‌من ‌له‌ ‌ئێوه‌ ‌باشترم ‌باوكم ‌(هارون)‌ه ‌و ‌مامم‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫سوكایهتی ‌كردنی ‌عائیشه‌ ‌وای ‌له‌ ‌'صفیه‌'‌‬ ‫‌‬ ‫ده‪‌ .‬‬
‫مه ‌‬‫یه ‌و ‌هاوسه‌رم ‌موحه‌ ‌‬ ‫(موسا) ‌‬
‫لهو‌‬‫ێ‌بهس‌لێی‌ڕازی‌بێت‪‌،‬چونكه‌ ‌ ‌‬ ‫كرد‌كه‌ ‌(ڕۆژی‌خۆی=‌نۆره‌ی‌خۆی)‌بدات ‌‬
‫شهڕوئاژاوه‌‌‬ ‫كهسێكی ‌ئاشتی ‌خواز ‌بوه‌ ‌و ‌نه‌یهێشتوه‌ ‌ ‌‬ ‫گێرنهوه‌ ‌كه‌ ‌ ‌‬‫ئه ‌‬ ‫ژنه ‌ ‌‬‫‌‬
‫م‌تاقمه‌كوژرابو‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ستی‌ئه‬ ‫وهش‌باوك‌و‌مێردی‌به‌ ‌‬
‫ده‬ ‫ڵ‌ئه ‌‬
‫گه ‌‬ ‫ڕوبدات‌له‌ ‌‬
‫وكایهتی ‌كردنی‌‬ ‫‌‬ ‫ئهویش ‌كه‌وتبوه‌ ‌س‬ ‫الیهن ‌زینب ‌كچی ‌جحش ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫نانهت ‌له‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫‌‬
‫مهد‌داوا‌‬ ‫چن‪‌،‬موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رێك‌ئه‬ ‫بۆ‌سه ‌‬
‫فه‬ ‫‌‬ ‫فیه‌‬
‫یامبهر‌و‌زینب‌و‌ص ‌‬ ‫‪‌،‬ڕۆژێكیان‌په ‌‬
‫‌‬ ‫صفی‌ة‬
‫ئهم‌‬‫لێ‌من‌حوشتری‌خۆم‌بدهمه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌ئه‬ ‫‌‬
‫كات‌حوشترێكی‌بداتێ‪‌،‬ئه‬ ‫‌‬
‫زینب‌ئه‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫‪81‬‬
‫یهك ‌له‌ ‌زینب ‌زویر ‌ئه‌بێ‪‌‌ .‬‬ ‫مهد ‌بۆ ‌ماوه‌ ‌‬ ‫مهش ‌موحه‌ ‌‬ ‫لهسه‌ر ‌ئه‌ ‌‬ ‫یه‪‌ ‌ ،‬‬
‫كه ‌‬
‫جوله ‌‬
‫‌‬
‫مبهر‌و‌‬‫ری‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هاوسه‬ ‫بو‌به ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌چۆن‌چۆنی‌ب‬ ‫بیر‌چوبۆوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ینهبیش‌خۆی‌له‌‬ ‫زه ‌‬‫‌‬
‫لهالی ‌كه‌س ‌و ‌كارتان‌‬ ‫یامبهر ‌به‌اڵم ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬
‫ئهی ‌وت ‌ئەڵاڵ ‌منی ‌خواست ‌بۆ ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬
‫پێشكهش‌كران!‬ ‫‌‬
‫له‌دژی‌‬ ‫وه‌بوون‌ ‌‬ ‫پالندانانه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫بابون‌و‌ههمیشە‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زۆر‌ته‬ ‫و‌حهفص‌ة‌‬‫لێن‌عائیشه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫له‌‬
‫ر‌ئهكات‌كه‌‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫له ‌‬
‫ر‌ئهبێ‌جلێكی‌سپی‌درێژ‌ ‌‬ ‫یامبه ‌‬‫ژنهكانی‌تر‪'‌،‬ام‌سلمه‌'‌ژنی‌په‌ ‌‬ ‫‌‬

‫یهشی‌زیاد‌‬
‫و‌قسه ‌‬
‫‌‬ ‫یامبه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫پاش‌مردنی‌په ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌80‬نساء‌حول‌الرسول‪‌،‬محمد‌برهان‌ل‌‪‌ ‌//.٢٩‌-٢‬‬
‫له‌‬
‫رچو‪‌،‬له‌ماڵی‌من‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌کۆشی‌من‌گیانی‌ده‬ ‫ر‌مرد‌نۆرهی‌من‌بوو‪‌،‬له‌ ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫وی‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌شه‬‫کرد‪‌ ‌"‌،‬‬
‫ئه‬
‫نێژرا"‌‬
‫‪‌81‬نساء‌حول‌الرسول‪‌.‬محمد‌برهان‌ل‪‌٢٩٢‌-‌٢٩٣‬‬

‫‪81‬‬
‫ئهلێت ‌سه‌یری ‌'ام ‌سلمه‌' ‌ئەڵێی ‌زمانی‌‬ ‫حهفص‌ه ‌ ‌‬ ‫زهوی ‌ئه‌خشێت ‌و ‌عائیشه‌ ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهش ‌ئایه‌تی ‌‪٢٢‬ی ‌سوره‌تی ‌الحجرات ‌دروست ‌ئه‌بێ ‌كه‌‌‬ ‫به ‌‬‫زەگ ‌ڕایئەکێشێ‌‪‌ ‌ .‬‬
‫کهن‪‌،‬‬ ‫ههندێکتان ‌نه‌ ‌‬ ‫باوهڕان! ‌با ‌هه‌ندێکتان ‌گاڵته‌ ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ئهی ‌گه‌لی ‌خاوه‌ن ‌ ‌‬ ‫ئهلێت( ‌‬ ‫‌‬
‫رهکان ‌باشتربن‪‌ .‬ژنیش ‌هه‌روا‪‌،‬‬ ‫گهپ ‌ده‌ ‌‬ ‫دهن‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬
‫وانهی ‌گه‌پیان ‌پێده‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬‫وانه ‌‬
‫له ‌‬ ‫‌‬
‫له‌‬‫بنهگاڵته‌جاڕ‪‌ ،‬له‌وی ‌گاڵته‌یان ‌پێده‌که‌ن‪‌ ،‬په‌سندتربن‪‌ ‌ .‬‬ ‫وانهی ‌ده‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫وانه ‌‬
‫له ‌‬ ‫‌‬
‫ناووناتۆره ‌لێک ‌هه‌ڵدان‪‌،‬‬‫‌‬ ‫یهکترگرتن ‌و ‌‬ ‫شهر ‌ده‌ ‌‬
‫گۆشهی ‌چاو ‌چاوداگرتن ‌و ‌ته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نده‪‌.‬‬
‫سه ‌‬‫دنێویه ‌و ‌ناپه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫لهپاش ‌بڕواهێنان‪‌ ،‬له‌ڕیێ ‌الدان‪‌ ،‬به‌‬ ‫دهس ‌هه‌ڵگرن‪‌ ،‬چونکه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کانه‪‌.‬يَا أ َُّيهَا َّالذِينَ آ َمنُوا لَا يَسْخَرْ َقوْمٌ‬
‫قه ‌‬ ‫ی‌ناهه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌،‬له‌ ‌ ‌‬
‫ڕێزه‬ ‫بێته ‌‬
‫ژیوان‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کێش‌په‬
‫خيْرًا ِم ْنهُنَّ وَلَا‬
‫خيْرًا ِم ْنهُمْ وَلَا نِسَاءٌ ِمنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ يَكُنَّ َ‬
‫ِمنْ َقوْمٍ عَسَى َأنْ يَكُونُوا َ‬
‫تَلْمِزُوا َأنْفُسَكُمْ وَلَا َتنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ ِبئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَ ْعدَ الْإِيمَانِ وَ َمنْ لَمْ َيتُبْ‬
‫‪82‬‬
‫فَأُو َل ِئكَ هُمُ الظَّالِمُونَ‪) .‬‬
‫ردهخات ‌که‌ ‌ژنیش ‌وه‌ک ‌پیاو ‌حه‌ز‌‬ ‫ئهم ‌ئاژاوانه‌ش ‌ته‌نها ‌یه‌ک ‌خاڵمان ‌بۆ ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڵگهش‪‌،‬خواستنی‌'ملیکـة‌بنت‌داود'ه‌ ‌کاتێک‌‬ ‫بێ‪‌،‬باشترین‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شی‌هه‬ ‫‌‬
‫ناکات‌هاوبه‬
‫شهرم ‌له‌ ‌خۆت‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫مهد ‌ده‌یخوازێت ‌ژنه‌کانی ‌دێنه‌ ‌الی ‌و ‌پێی ‌ئه‌ڵێن' ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫پهنا ‌لە ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫کهیت ‌باوکتی ‌کوشتبێ'‪‌ ،‬ئه‌ویش ‌ئه‌ڵێ ‌' ‌‬ ‫کهسێک ‌ده‌ ‌‬ ‫ناکهی ‌شو ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪83‬‬
‫گرم‌له‌تۆ'‪‌،‬تا‌پەیامبەر‌وازی‌لێ‌بهێنێت‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫تیهكه‌ی‌و‌شێرگیری‌فر‌هژنی‌‬ ‫سایه ‌‬
‫ر‌كه ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫به ‌‬ ‫یامبهر‌زاڵ‌ببوو‌ ‌‬ ‫ی‌سێكسی‌په ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕاده‬
‫مهش ‌چاك ‌ئه‌یزانی ‌ئاژاوه‌ی ‌خێزانی ‌دروست ‌ئه‌بێ ‌و ‌ناتوانێ‌‬ ‫كرد‪‌ ،‬به‌ ‌‬
‫دا‌به ‌هیچ‌‬‫نه ‌‬ ‫اڵم‌ههر‌فر‌ه ‌ژنهێنانی‌كرد‌و‌گوێی‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫هاوسهنگی ‌دروست‌بكات‌به‌‬ ‫‌‬
‫كهسێك‪.‬‬ ‫‌‬

‫و‌ههلگیرسانی‌فیتنه‌‬
‫نۆرهبڕی‌ ‌‬‫‌‬ ‫‪‌٩‌.٢‌.٩‌.٩‬‬
‫ڕادهی‌‬
‫بە‌پێی‌گێرانەوەکانی‌سەرچاوەی‌ئیسالمی‪‌،‬وا‌نیشان‌دەدەن‌پەیامبەر‌ ‌‬
‫وتبانهیە‌حالەتی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كاتێك‌ژنانی‌بكه‬ ‫بۆ‌نمونه‌‬
‫‌‬ ‫دهر‌بووە‪‌،‬‬
‫ر‌ڕاده‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سێكسی‌په ‌‬
‫یامبه‬‫‌‬
‫بێنوێژی‪‌ ،‬لە ‌خوار ‌ناوکی ‌یان ‌دامێنی ‌زاوزێیانی ‌دادەپۆشتن ‌و ‌جووت ‌دەبوو‌‬
‫لەگەڵیان‪‌.‬‬

‫تفسیر‌آیه‌‪‌٢٢‬سورة‌الحجرات‌‪‌/‬القرطبي‌‬
‫‌‬ ‫‪‌82‬‬
‫‪‌83‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌٢٢٦‬‬

‫‪82‬‬
‫لە‌هەندێک‌لە‌ژنانی‌پەیامبەر‌دەگێرنەوە‪‌،‬ئەگەر‌پەیامبەر ‌شتێکی‌لە‌یەکێک‌لە‌‬
‫بێنوێژەکان ‌ویستبا‪‌،‬پۆشاکێکی‌بەسەر‌دامێنیانی‌دائەنا‪‌ .‬حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ إِ ْ‬
‫سمَاعِیلَ‪،‬‬
‫عكْرِمَةَ‪ ،‬عَنْ َبعْضِ‪ ،‬أَزْوَاجِ النَّبِيِّ صلى اهلل علیه وسلم أَنَّ النَّبِيَّ‬ ‫حَدَّثَنَا حَمَّادٌ‪ ،‬عَنْ أَیُّوبَ‪ ،‬عَنْ ِ‬
‫صلى اهلل علیه وسلم كَانَ إِذَا أَرَا َد مِ َن الْحَائِضِ شَیْئًا أَ ْلقَى عَلَى فَرْ ِجهَا ثَوْبًا‪‌84.‬‬
‫عائیشە ‌وتی‪‌ ،‬ئەگەر ‌هەریەک ‌لە ‌ئیمە ‌کەوتبایە ‌ڕۆژانی ‌بێنوێژی‪‌ ،‬ئەگەر‌‬
‫پەیامبەر ‌بیوستبا ‌موباشەرەی ‌لەگەڵ ‌بکات‪‌ ،‬فەرمانی ‌پێ ‌دەکرد ‌لە ‌خوار‌‬
‫ناوکیوە‌داپۆشێ‌ئینجا‌موباشەرەی‌لەگەڵ‌دەکرد‪‌.‬ئینجا‌عائیشە‌وتی‪‌:‬کەس‌لە‌‬
‫ئێوە‌لە‌پەیامبەر‌زیاتر‌ناتوانێ‌دان‌بە‌خۆی‌دابگرێ‪‌.‬عَنْ عَائِ َ‬
‫شةَ‪ ،‬قَالَتْ كَانَتْ إِحْدَانَا‬
‫إِذَا كَانَتْ حَائِضًا‪َ ،‬فأَرَادَ رَسُولُ اللَّهِ صلى اهلل علیه وسلم أَنْ یُبَاشِرَهَا‪َ ،‬أمَرَهَا أَنْ تَتَّزِرَ فِي فَوْرِ‬
‫حَیْضَ ِتهَا ثُمَّ یُبَاشِرُهَا‪ .‬قَالَتْ وَأَُّی ُكمْ َیمْلِكُ إِرْبَ ُه َكمَا كَا َن النَّبِيُّ صلى اهلل علیه وسلم َیمْلِكُ إِرْبَهُ‪‌85.‬‬
‫لە‌عائیشە‌دەگێرنەوە‪‌،‬وتی‪‌:‬حەجمان‌لەگەڵ‌پەیامبەر‌کرد‪‌.‬لە‌ڕۆژی‌قوربانی‌‬
‫تەوافمان ‌دەکرد‪‌،‬صەفییە ‌کەوتە ‌بێنوێژی‪‌،‬پەیامبەر‌ئەو ‌شتەی‌لێ‌ویست‌کە‌‬
‫پیاو‌لە‌ژنی‌دەوێ‪‌.‬وتم‌ئەی‌پەیامبەری‌ئەڵاڵ‌کەوتۆتە‌بێنوێژی‪‌.‬پەیامبەر‌وتی‪‌:‬‬
‫چییە‌حەپسمان‌دەکات‪‌.‬وتیان‌ئەی‌پەیامبەری‌ئەڵاڵ‌لە‌ڕۆژی‌قوربانی‌تەواوفی‌‬
‫کرد‪‌.‬پەیامبەر‌وتی‌بڕۆنە‌دەرێ‪‌.‬أَنَّ عَائِشَةَ ـ رضى اهلل عنها ـ قَالَتْ حَجَجْنَا مَعَ النَّبِيِّ‬
‫صفِیَّةُ‪َ ،‬فأَرَادَ النَّبِيُّ صلى اهلل علیه وسلم مِ ْنهَا‬
‫صلى اهلل علیه وسلم فَأَفَضْنَا یَ ْومَ النَّحْرِ‪ ،‬فَحَاضَتْ َ‬
‫مَا یُرِیدُ الرَّجُلُ مِنْ أَهْلِهِ‪َ .‬فقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ إَِّنهَا حَائِضٌ‪ .‬قَالَ " حَابِسَتُنَا ِهيَ "‪ .‬قَالُوا یَا رَسُو َ‬
‫ل‬
‫سمِ وَعُرْوَةَ وَاألَسْوَدِ عَنْ عَائِشَةَ ـ‬
‫اللَّهِ‪ ،‬أَفَاضَتْ یَ ْومَ النَّحْرِ‪ .‬قَالَ " اخْرُجُوا "‪ .‬وَیُ ْذكَرُ عَنِ ا ْلقَا ِ‬
‫صفِیَّةُ یَ ْومَ النَّحْرِ‪‌86.‬‬
‫رضى اهلل عنها ـ أَفَاضَتْ َ‬
‫فارهتی ‌داوه‌ ‌یان ‌نا!‌‬
‫تهوه‌ ‌پەیامبەر ‌كه‌ ‌‬
‫كراوه ‌‬
‫‌‬ ‫ئەوەی ‌جێگای ‌پرسیارە‪‌ ،‬ڕون ‌نه‌ ‌‬
‫یەک‌لەبەر‌ئەوەی‌نازانین‌سێکسی‌تەواوی‌کردووە‌یان‌نا‪‌.‬ئەمە‌لەالی‌ئەهلی‌‬
‫سوننە ‌و‌شیعە‌مشتومڕی‌لەسەرە‪‌ .‬کێشەکەیان‌لەسەر‌ئەوەیە‌ئایا‌موباشەرە‌‬
‫سێكسی ‌تواوە ‌یان ‌نا‪‌ .‬هەردووکال ‌کتێبی ‌فەرهەنگ ‌بۆ ‌یەکتری ‌هەڵدەدەنەوە‪‌.‬‬
‫هەروەها ‌بخاری ‌ڕەحمەتی ‌ئەڵاڵی ‌لەسەر ‌بێت ‌گێرانەوەکە ‌تەواو ‌ناکات ‌ئایا‌‬
‫پەیامبەر ‌لەگەڵ ‌صەفییە ‌چی ‌کرد ‌کە ‌ژنەکانی ‌دەرکرد؟ ‌دوو ‌به‌پێی ‌هه‌ندێك‌‬
‫گهر ‌پیاو ‌له‌گه‌ڵ ‌ژن ‌جوت ‌بێ ‌له‌كاتی ‌بێنوێژی ‌ئه‌بێ‌‬
‫زانایانی‌ئیسالم ‌ئ‌هلێن ‌ئه‌ ‌‬

‫‪ 84‬سنن ابي داود‪ ،‬کتاب الطهارة‪ ،‬باب في الرجل یصیب منها ما دون الجماع‬
‫‪ 85‬صحیح البخاري‪ ،‬کتاب الحیض‪ ،‬باب مباشرة الحائض‪ //‬وشەی موباشەرەم بەکارهێنا‪ ،‬چونکە مانای‬
‫زۆرە هەندێک لە زاناکانی سونە مباشرة بە جوتبونی سێکسی دانانێن چونکە دژی ئەو ئایەتە دەبێ کە‬
‫باسمان کرد‪ .‬بەاڵم لە فەرهەنگی لسان العرب بە مانای جوت بوونیش دێت‪ .‬هەربۆیە نازانین جوت بووە‬
‫لەگەڵ ژنانی لە ئەندامی زاوزێیان؟ یان تەنها خۆ نوساندن و دامرکانەوەی سێکسی کردووە؟ و اللە اعلم‬
‫‪ 86‬صحیح البخاري‪ ،‬کتاب الحج‪ ،‬باب الزیارة یوم النحر‬

‫‪83‬‬
‫له‌‬‫ههندێك ‌ئه‌لێن ‌ت‌هنها ‌ ‌‬ ‫فارهت ‌بدات ‌و ‌هه‌ندێك ‌ئه‌لێن ‌دینارێك‪‌ ‌ .‬‬ ‫نیو ‌دینار ‌كه‌ ‌‬
‫یامبهر ‌خۆی ‌چۆن ‌ئه‌م ‌ئیشه‌ی‌‬ ‫سه‪‌ .‬بەهەر ‌حال ‌نازانین ‌په‌ ‌‬ ‫تۆبه ‌بكات ‌به‌ ‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫مهڕ‌بێنوێژی‌لێت‌‬ ‫ئهلێت‌(له‌ ‌ ‌‬ ‫بهقه‌ره‌ ‌ ‌‬ ‫ی‌سورهتی‌ ‌‬‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٩٩٩‬‬ ‫كردوه ‌چونكه‌ ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یه ‌توخونیان‌‬ ‫ئهویش ‌ئازارێکه‌‪‌ ،‬ئه‌و ‌چه‌ند ‌ڕۆژه‌ی ‌خوێنیان ‌هه‌ ‌‬ ‫ئهپرسن‪‌ ،‬بێژه‌‪‌ ‌ :‬‬ ‫‌‬
‫وه‪‌ ،‬له‌و ‌جێ‌‬ ‫وه‪‌ .‬هه‌رگا ‌له‌ ‌خوێن ‌پاک ‌بوونه‌ ‌‬ ‫بنه ‌‬
‫کهون‪‌ ،‬ڕاوه‌ستن ‌تا ‌پاک ‌ئه‌ ‌‬ ‫مه ‌‬
‫‌‬
‫خۆش‌دێ‌که‌‬
‫‌‬ ‫ەی ‌‬
‫و‌کهسان ‌‬ ‫له ‌‬ ‫رمانی‌پێداون‌بۆیان‌وهرن‪‌.‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫که ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫فه‬ ‫وه ‌ ‌‬‫یه ‌‬
‫‌‬
‫عنِ الْمَحِيضِ‬ ‫یانهوێ‌به‌‌پاک‌و‌خاوێنی‌بژین‪‌.‬وَيَسَْألُو َنكَ َ‬ ‫ژیوانن‌و‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫له‌گوناح‌په‌‬ ‫‌‬
‫طهُ ْرنَ فَِإذَا تَطَهَّرْنَ‬
‫عتَزِلُوا النِّسَاءَ فِي الْمَحِيضِ وَلَا تَقْ َربُوهُنَّ حَتَّى يَ ْ‬ ‫ُقلْ ُهوَ َأذًى فَا ْ‬
‫حيْثُ أَمَرَكُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّ َه يُحِبُّ التَّوَّابِينَ َويُحِبُّ الْ ُمتَطَهِّرِينَ‪‌.).‬‬‫فَ ْأتُوهُنَّ ِمنْ َ‬
‫لەوانەشە ‌هەندێک ‌لە ‌زانایان ‌بڵێن ‌سێکسی ‌تەواوی ‌نەکردووە ‌وەک ‌لە‌‬
‫پەراوێزەکە‌باسمان‌کرد‪‌ ،‬بەڵکو ‌تەنها‌یاری‌لەگەڵ‌کردوون‪‌.‬ئایا‌پەیامبەر‌ژنی‌‬
‫تر ‌نەبوو ‌کە ‌بچێتە ‌الیان ‌بۆچ ‌چاوەڕێ ‌نە ‌دەکرد ‌تا ‌خاوێن ‌ببنەوە‪‌ .‬یاخود‌‬
‫عائیشە‌دەیگوت‌من‌کە‌لە‌ڕۆژانی‌بێنوێژی‌دابووم‌ڕومەتی‌بە‌ڕانم‌کردووە‪‌.‬‬
‫ئایا‌نێوان‌دەم‌و‌لوتی‌پەیامبەر‌لەو‌خوێنە‌چەند‌دوور‌بووە؟ ‌لە‌سەرچاوەی‌‬
‫در ‌المنثور ‌دەلێ‪‌ :‬پورێکی ‌'عمارة ‌بن ‌غراب' ‌بۆی ‌گێراوەتەوە‪‌ ،‬لە ‌عائیشەی‌‬
‫پرسیوە ‌ئەگەر ‌کەسێکمان ‌بکەوێتە ‌حالەتی ‌بێنوێژی ‌تەنها ‌یەک ‌جێگای‌‬
‫خەوتنمان ‌لەگەڵ ‌مێردەکەمان ‌هەبێ(چی ‌بکەین)؟ ‌عائیشە ‌پێوتوە‪‌ ،‬پەیامبەر‌‬
‫سەرمای ‌بووە ‌پێی ‌وتومە ‌نزیک ‌بەوە ‌لێم‪‌ ،‬منیش ‌وتم ‌من ‌لە ‌بینوێژی ‌دام‪‌،‬‬
‫پەیامبەر‌وتی ‌ڕانت ‌وااڵ‌بکە(یانی‌کراسەکەی‌لەسەر‌هەڵدەوە)‪‌،‬منیش‌ڕانم ‌بۆ‌‬
‫وااڵ ‌کرد‪‌ ،‬ڕومەت ‌و ‌سنگی ‌لەسەر ‌ڕانم ‌دانا‪‌ .‬منیش ‌الواندمەوە ‌هەتا ‌گەرمی‌‬
‫بۆوە‪‌،‬ئینجا‌خەوی‌لێکەوت‪‌.‬فقال‌‪‌:‬ادني‌مني‪‌.‬فقلت‌‪‌:‬إني‌حائض‪‌،‬فقال‌‪‌:‬وأن‌‬
‫اكشفي‌عن‌فخذيك‌فكشفت‌عن‌فخذي‌فوضع‌خده‌وصدره‌على‌فخذي‌وحنيت‌‬
‫عليه‌حتى‌دفىء‌ونام‪‌87.‬‬
‫‌‬

‫‪ 87‬الدر المنثور‪ ،‬السیوطي‪ ،‬ج ‪ ١‬ل ‪١٤١‬‬

‫‪84‬‬
‫وهی ‌له‌الی ‌ژنانی ‌خۆی ‌دابه‌ش ‌ئه‌كرد ‌و‌‬ ‫یامبهری ‌ئیسالم ‌ڕۆژانی ‌مانه‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌منە‌لەوەی‌کە‌هەمە‪‌،‬سەرزەنشتەم‌مەکە‌له‌وه‌ی‌‬
‫‌‬ ‫ئهوه‌ ‌كار‬ ‫ئهی‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئهیوت( ‌‬ ‫‌‬
‫‪88‬‬
‫كه‌هەتە‌و‌نیمه‪ .‬هذا فعلي فيما أملك فال تلمني فيما تملك وال أملك‪).‬‬ ‫‌‬
‫ر‌بۆیه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نگ‌بكات‌هه‬ ‫‌‬
‫هاوسه‬ ‫ریه ‌‬
‫سێك‌ناتوانێ‌ئهم‌دادپه‌روه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هیچ‌كه‬ ‫دیاره ‌‬
‫بهاڵم ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ر‌جێگاكهی‌‬
‫‌‬ ‫ی‌ژنی‌و‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫حهفص‌ه‬ ‫لهماڵی‌ ‌‬ ‫چێته ‌الی‌ماریای‌قبطي ‌ ‌‬ ‫ڕۆژێكیان‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫سهریان ‌دا ‌ئه‌چێت ‌پێی ‌ئه‌لێت‌‬ ‫به ‌‬ ‫فسه ‌ ‌‬
‫گهل ‌ده‌كات‪‌ .‬كاتێك ‌حه‌ ‌‬ ‫ئهو ‌سێكسی ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ت‌نهكرد‪‌،‬له‌‌‬
‫مه ‌‬ ‫كی‌تر‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫م‌لهگه‌ل‌هیچ‌ژنێ‬ ‫گهڵ ‌‬ ‫ر‌تۆ‌شتێكت‌كرد‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬ ‫"‌‬
‫ئه‬
‫گهر‌ڕازی‌‬ ‫لێت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دیش‌ئه‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫ی‌من‌و‌لهسه‌ر‌جێگای‌من؟" ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌نۆره‬ ‫ڕۆژان ‌‬
‫ههندێك ‌له‌ ‌هاوڕێیانی‌‬ ‫كهس ‌مه‌ڵێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫بهاڵم ‌به‌ ‌‬‫كهم ‌ ‌‬‫ئهبیت ‌من ‌له‌خۆم ‌حه‌رامی ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهلێ‪‌.‬‬‫عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وتویهتی ‌ته‌نها ‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گوایه ‌‬
‫گێرنهوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫مهد ‌كه‌ ‌چیرۆكه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫ئهلێت ‌و ‌ئاژاوه‌ی ‌خێزانی‌‬ ‫عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهویش ‌ئه‌لێت ‌باشه‌‪‌ ،‬به‌اڵم ‌حفص‌ه ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫الق‌ئهدرێت‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫مهش‌حفص‌ه‌ته‌‬ ‫دات‌و‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕوئه‬
‫سەرچاوەکان ‌ئاماژە ‌بەوە ‌دەکەن ‌لەبەر ‌خاتری ‌عومەری ‌باوکی ‌حەفصە‌‬
‫دەگەڕێت ەوە ‌بۆ ‌الی ‌پەیامبەر ‌بەاڵم ‌پەیامبەر ‌بۆ ‌جاری ‌دووهەم ‌ئەخوازێ‌‬
‫روهها‌‬
‫هه ‌‬ ‫بهڕۆژوه‌ ‌ ‌‬ ‫فسه ‌ ‌‬
‫حه ‌‬ ‫تەالقی ‌بدات ‌هەربۆیە ‌جوبرائیل ‌دێتە ‌الی ‌و ‌دەڵێ ‌ ‌‬
‫ههشت‪‌89.‬‬ ‫به ‌‬ ‫كانت‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له‌ ‌‬
‫ژنه‬ ‫یهكێكه‌‌ ‌‬
‫‌‬
‫ت‌دروست‌ئهبێ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌دوو‌ئایه‬ ‫رام‌كردنی‌ماریهی‌قبط‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌حه‬ ‫الق‌دانی‌حهفسه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ته‬
‫بهزێنێ‌‬ ‫ی‌بۆ‌دائه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهم‌ئایه‌ ‌‬
‫ته‬ ‫ئهبێت‌بۆ‌الی‌پەیامبەر‪‌ ‌،‬‬ ‫فسه‌ ‌‬
‫ی‌حه ‌‬‫‌‬ ‫رانهو‌ه‬
‫كیان‌گه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یه‬
‫كیان‌بۆ‌دیاری‌كهن‌‬
‫‌‬ ‫اڵق‌دان‪‌،‬ماوهیه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌ژنانوو‌ته‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫مبهر!‌ ‌‬
‫ی‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهلێت‌(‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫كه‌ ‌‬
‫‌‬
‫له ‌ماڵ ‌خۆیان ‌ده‌ریان‌‬ ‫دگارتان ‌شه‌رم ‌بكه‌ن‪‌ ‌ .‬‬ ‫پهروه‌ر ‌‬ ‫له ‌ئەڵاڵی ‌ ‌‬ ‫و ‌بیبژێرن‪‌ ‌ .‬‬
‫مه‌‬
‫ئه ‌‬‫ههر ‌به‌ ‌ئاشكرا ‌كارێكی ‌شووره‌یی ‌بكه‌ن‪‌ ‌ .‬‬ ‫گهر ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬
‫كهن‪‌ ،‬ده‌ریش ‌نه‌چن‪‌ ‌ .‬‬ ‫مه ‌‬
‫‌‬

‫‪88‬‬
‫یهی‌‬
‫ئهم ‌وته‌ ‌‬
‫‌سنن ‌النسائي‪‌ ،‬عشرة ‌النساء‪‌ ،‬میل ‌الرجل ‌إلی ‌بعض ‌نسائه‌ ‌دون ‌بعض‪‌ ،‬بۆ ‌ ‌‬
‫دڵی‌زیاتر‌بۆ‌یهکێکی‌تر‌لێ‌بدات‌‬
‫‌‬ ‫که‌‬
‫وه‌ ‌‬
‫داته ‌‬
‫وا‌لێکیئه ‌‬
‫‌‬ ‫مهد‌زانایانی‌ئیسالم‌وه‌ک‌أبي‌داود‌‬ ‫موحه‌ ‌‬
‫وهی ‌دڵ ‌الی ‌ئەڵاڵی‌ه‪‌ .‬فيما ‌أملك ‌‪‌ -‬أي ‌فيما ‌أقدر ‌عليه‪‌ ،-‬فال ‌تلمني‪‌ -‬أي ‌فال‌‬
‫ڵگهرانه‌ ‌‬
‫هه ‌‬
‫چونکه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫تعاتبني ‌أو ‌ال ‌تؤاخذني‪‌ ،-‬فيما ‌تملك ‌وال ‌أملك‪‌ -‬أي ‌من ‌زيادة ‌المحبة ‌وميل ‌القلب ‌فإنك ‌مقلب‌‬
‫القلوب‪‌،-‬يعني‌القلب‪‌:‬هذا‌تفسير‌من‌المؤلف‌لقوله‌ما‌تملك‌وال‌أملك‪‌ .‬وقال‌الترمذي‪‌ :‬يعني‌به‌‬
‫الحب‌والمودة‌كذلك‌فسره‌أهل‌العلم‪‌-.‬‬
‫تفسیر‌آیه‌‪‌٢‬سورة‌الطالق‪‌/‬تفسیر‌ایة‌‪‌٢‌-‌٢‬التحریم‌(ابن‌کثیر‪‌،‬القرطبي‪‌،‬الطبري‪‌//‌).‬نساء‌‬ ‫‌‬ ‫‪‌89‬‬
‫حول‌الرسول‪‌،‬محمد‌برهان‌ل‌‪‌٢٢-٢٣‬‬

‫‪85‬‬
‫قی‌له ‌خۆی‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫والتر‌چێ‪‌،‬ناهه‬ ‫وشهنی‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫به‬ ‫كه ‌‬ ‫ركێ‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌و‌هه‌‬ ‫وشهنی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫شتێ‌تر‌وهدی‌بێنێ‪‌.‬يَا أَيُّهَا‬ ‫‌‬ ‫مه ‌خودا ‌‬ ‫پاش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫وانهیه‌ ‌ ‌‬
‫زانی‪‌،‬له ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌.‬تۆ‌چو‬ ‫كرده‌ ‌‬
‫حصُوا الْعِدَّةَ وَاتَّقُوا اللَّ َه رَبَّكُمْ لَا تُخْرِجُوهُنَّ‬ ‫ِد ِتهِنَّ وَأَ ْ‬
‫النبِيُّ ِإذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِع َّ‬ ‫َّ‬
‫حدُودُ اللَّهِ وَ َمنْ َيتَعَدَّ حُدُودَ‬ ‫جنَ إِلَّا َأنْ َي ْأتِينَ بِفَاحِشَةٍ ُمب َِّينَةٍ َوتِ ْلكَ ُ‬ ‫ِمنْ ُبيُو ِتهِنَّ وَلَا يَخْرُ ْ‬
‫حدِثُ بَ ْعدَ ذَِلكَ فَِإذَا بَلَ ْغنَ أَجََلهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ‬ ‫اللَّهِ فَ َقدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ لَا َتدْرِي لَعَلَّ اللَّهَ يُ ْ‬
‫الشهَا َدةَ لِلَّهِ ذَلِكُمْ‬
‫ع ْدلٍ ِمنْكُمْ وَأَقِيمُوا َّ‬ ‫ش ِهدُوا َذوَيْ َ‬ ‫بِمَعْرُوفٍ َأوْ فَارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَأَ ْ‬
‫ن ي ََّتقِ اللَّ َه يَجْ َعلْ لَهُ مَخْرَجًا‪‌.‬الطالق‪‌)٢‬‬ ‫ن بِاللَّ ِه وَا ْل َيوْمِ الْآخِرِ وَ َم ْ‬‫ن ُيؤْ ِم ُ‬ ‫ظ بِهِ َمنْ كَا َ‬ ‫يُوعَ ُ‬
‫بۆ‌ئهو‌شته‌ی‌‬ ‫مبهر!‌ ‌‬ ‫ی‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهلێت‌( ‌‬
‫ئه‬ ‫كهی‌تر‌سێکس‌حه‌الل‌کردنی‌ماریه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫وادهكه‌ی؟‌ئەڵاڵ‌‬ ‫خۆتی‌نا‌ڕه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫بۆ‌دڵداری‌ژنهكانت‪‌ ‌ -‬‬
‫‌‬ ‫تۆی‌ڕهوادیوه‌‪‌ -‬‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬
‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‪‌،‬ههر‌ئەڵاڵ‌‬ ‫ڵوهشانی‌سوێندنت ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫بڕیاری‌دا‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهوا‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫بوورێ‌و‌دلۆڤانه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫مبهر‌الی‌‬ ‫پێغه ‌‬‫ئهوێ‌جارێ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫كارزانه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫و‌ههر‌خۆی ‌زانای‌له‌ ‌‬ ‫زنی‌ئێوهیه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫مه‬
‫وهی ‌وت‌‬ ‫سرته‌ ‌دركاند‪‌ .‬جا ‌وه‌ختێ ‌وێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫هاوسهرانی ‌قسەیەكی ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بڕێ ‌له‌ ‌‬
‫مبهر ‌هێندێ ‌له‌و ‌نه‌هێنییه‌ی‌‬ ‫بهری ‌تێگه‌یاند‪‌ ،‬پێغه‌ ‌‬ ‫ههوێكه‌ی) ‌و ‌ئەڵاڵش ‌پێغه‌م ‌‬ ‫به( ‌‬‫‌‬
‫مه ‌كێ ‌به‌تۆی ‌گوت؟ ‌گوتی ‌زانای‌‬ ‫گوت ‌و ‌له‌ ‌هێندێكی ‌وازی ‌هێنا‪‌ .‬وێ ‌گۆ‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫وه‪‌،‬‬ ‫ڕێنه ‌‬
‫بگه ‌‬ ‫ههردوكتان ‌به‌ره‌و ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫وه ‌‬
‫ئاگاداری ‌پێی ‌ڕاگه‌یاندم‪‌ .‬باش ‌ئه‌ ‌‬
‫یهك‪‌ ،‬ئه‌وسا ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫گهر ‌له‌ ‌دژی ‌ئه‌م ‌ببنه‌ ‌‬ ‫رهو ‌ناڕه‌وا ‌الیداوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫دیاره ‌دڵتان ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ركهتی ‌و ‌فرشته‌كان‪‌،‬‬ ‫مه ‌به‌والوە ‌جوبرائیل ‌و ‌باوه‌ڕدارانی ‌به‌ ‌‬ ‫زنیهتی ‌و ‌له‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫‌‬
‫ئێوه‌‬
‫و‌ژنانی‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫اڵق‌بدا‪‌،‬شایهتا‌په‌روەردگار‌ ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫‌‬ ‫گهر‌ئێوه‌ ‌ته‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫پشتی‌دهگرن‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫ڕی‌بهرفه‌رمانی‌‬ ‫‌‬ ‫چی‌به ‌ ‌‬
‫باوه‬ ‫‌‬ ‫رده ‌‬
‫نكه‬ ‫بداتێ‪‌،‬ژنانێكی‌گه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌باتی‌ئێوه‌‪‌-‬‬ ‫باشتری‌–‌ ‌‬
‫رستانی‌ڕۆژووگر‪‌،‬له ‌بێوه‌ژنان‌و‌كیژان‪ .‬يَا أ َُّيهَا َّ‬
‫النبِيُّ‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ژیوانی‌خواپه‬ ‫خراپه ‌ ‌‬
‫په‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫جكَ وَاللَّهُ غَفُورٌ ‌رَحِيم‪َ .‬قدْ فَ َرضَ اللَّهُ لَكُمْ‬ ‫لِمَ تُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ َلكَ َت ْبتَغِي مَ ْرضَاةَ أَ ْزوَا ِ‬
‫حدِيثًا‬ ‫النبِيُّ إِلَى بَ ْعضِ أَ ْزوَاجِهِ َ‬ ‫تَحِلَّةَ َأيْمَانِكُمْ وَاللَّهُ َموْلَاكُمْ وَ ُهوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ‪ .‬وَِإذْ أَسَرَّ َّ‬
‫عنْ بَ ْعضٍ فَلَمَّا نَبَّأَهَا بِهِ قَالَتْ‬ ‫ظهَ َرهُ اللَّهُ عََليْهِ عَرَّفَ بَ ْعضَهُ وََأعْ َرضَ َ‬ ‫فَلَمَّا نَبَّأَتْ بِهِ وَأَ ْ‬
‫ن تَظَاهَرَا‬ ‫خبِيرُ‪ِ .‬إنْ َتتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَ َق ْد صَغَتْ قُلُوبُكُمَا وَِإ ْ‬ ‫َمنْ َأ ْنبََأكَ َهذَا قَالَ نَبََّأنِيَ الْعَلِيمُ الْ َ‬
‫ظهِيرٌ‪ .‬عَسَى‬ ‫جبْرِيلُ َوصَالِحُ الْ ُمؤْ ِمنِينَ وَالْمَلَائِكَةُ بَ ْعدَ ذَِلكَ َ‬ ‫عََليْهِ فَإِنَّ اللَّهَ ُهوَ َموْلَاهُ وَ ِ‬
‫خيْرًا ِمنْكُنَّ مُسْلِمَاتٍ مُؤْ ِمنَاتٍ قَا ِنتَاتٍ تَا ِئبَاتٍ عَا ِبدَاتٍ‬ ‫رَبُّهُ ِإنْ طَلَّقَكُنَّ َأنْ ُي ْبدِلَهُ أَ ْزوَاجًا َ‬
‫ت وََأبْكَارًا‪ .‬التحریم ‪‌ )٣ -١‬‬ ‫ت ث َِّيبَا ٍ‬‫سَائِحَا ٍ‬
‫یه‌‬ ‫فیتنه ‌‬
‫ورهتی ‌تحریم ‌ئه‌ویش ‌به‌ ‌هۆی ‌ئه‌و ‌ ‌‬ ‫له ‌س ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬‫دیاره ‌هۆكاری ‌زیاتر ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌یهك‌مانگ‌هاتوچۆیان‌ناكات‪‌.‬‬ ‫بێ‌بۆ‌ماوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ن‌زویر‌ئه‬ ‫مو‌ژنهكا‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫تهالقیان ‌بدات ‌و ‌ئایه‌تی ‌‪٩٢-٩٩‬ی‌‬ ‫ئهلێن ‌بڕیاری ‌داوه‌ ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫هەندێک ‌ڕاڤەکاران ‌ ‌‬

‫‪86‬‬
‫زینه‌‬
‫یه ‌بۆ ‌ئه‌م ‌دابه‌ ‌‬
‫بهزێ ‌به‌اڵم ‌دیاره‌ ‌هۆكاری ‌تر ‌هه‌ ‌‬
‫سورهتی ‌االحزاب ‌داده‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهویش‌بێزاربون‌و‌کۆنترۆڵ‌نەکردنی‌ژنەکانی‌خۆی‌بووە‌‪.‬‬ ‫‌‬

‫‪‌٢‌.٢‌.٩‌.٩‬کۆنترۆل‌نەکردنی‌ژنانەکانی‌خۆی‬
‫خالێک ‌لە ‌پەیامبەر ‌بە ‌دەردەکەوێ ‌ئەویش ‌بێزار ‌بوون ‌و ‌لە ‌دەستچونی‌‬
‫کۆنترۆلی‌ژنەکانییەتی‪‌.‬ئەگەر‌چی‌وا‌نیشان‌دەدرێ‌هێزی‌و‌توانستی‌فرەژنی‌‬
‫هەیە‌بەاڵم‌دەرناکەوێ‌ژنەکانیان‌ڕازی ‌ببن‌بە‌بەشی‌خۆیان‪‌.‬دیارە‌پەیامبەر‌‬
‫له ‌ڕۆژێكدا ‌هه‌ر ‌هه‌مویان ‌ڕازی ‌بکات‪‌ ،‬ڕاڤەیەکی ‌ڕون ‌و‌‬ ‫نهی ‌توانیوە ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رچاوهی ‌قوڕئان ‌بۆ ‌دەردەکەوێ ‌ئەگەر ‌ئەو ‌ئایەتەی‌‬ ‫‌‬ ‫به ‌پێی ‌سه‌‬ ‫ئاشكرامان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫قوڕئان ‌شیبکەینەوە ‌کە ‌ژنانی ‌پەیامبەر ‌زۆر ‌ڕازی ‌نه‌بون ‌به‌ ‌مافی ‌خۆیان ‌و‌‬
‫كاتهوه‌ ‌و‌‬ ‫ربۆیه ‌ڕۆژێك ‌كۆیان ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫پەیامبەریش ‌دەرکی ‌بەمەوە ‌کردبوو‪‌ .‬هه‌‬
‫گهر‌‬ ‫‪‌،‬ئه ‌‬‫كانی‌خۆت‌بدوێنه ‌‬
‫‌‬ ‫مبه َر!‌ ‌‬
‫ژنه‬ ‫ی‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهلێت( ‌‬
‫ئه‬ ‫خوێنێتهوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تێكیان‌بۆ‌ئه‬ ‫‌‬
‫ئایه‬
‫مبهری ‌دنیاتان ‌ده‌وێ‪‌ ،‬ده‌سا ‌وه‌رن ‌تاهه‌قی ‌خۆتان ‌بده‌مێ ‌و ‌به‌بێ‌‬ ‫ژین ‌و ‌زه‌ ‌‬
‫مبهر ‌و ‌ماڵی‌‬ ‫گهریش ‌ئەڵاڵ ‌و ‌پێغه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫گازنده ‌و ‌به‌ ‌خۆشی ‌ڕاهیتان ‌كه‌م‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫ورهی‌داناوه‌‪ .‬يَا أ َُّيهَا‬ ‫كانتان‌پاداشی‌گه ‌‬
‫‌‬ ‫كه‪‌،‬ئەڵاڵ ‌بۆ‌كارە ‌ ‌‬
‫چاكه‬ ‫ره ‌‬
‫دواڕۆژتان‌گه ‌‬
‫‌‬
‫الدنْيَا وَزِي َن َتهَا َفتَعَالَ ْينَ أُمَتِّعْكُنَّ وَأُسَرِّحْكُنَّ‬
‫حيَاةَ ُّ‬‫جكَ ِإنْ ُك ْنتُنَّ تُ ِر ْدنَ الْ َ‬‫النبِيُّ ُقلْ لِأَ ْزوَا ِ‬
‫َّ‬
‫سنَاتِ‬ ‫سَرَاحًا جَمِيلًا‪ .‬وَِإنْ ُكنْتُنَّ تُ ِر ْدنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالدَّارَ الْآخِ َرةَ فَإِنَّ اللَّهَ َأعَدَّ لِلْمُحْ ِ‬
‫ئهلێت"‌پەیامبەر‌هات‌و‌‬ ‫وه‌ ‌‬ ‫گێرێته ‌‬
‫‌‬ ‫عائیشه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫ِمنْكُنَّ أَجْرًا عَظِيمًا‪‌.‬االحزاب‌‪‌.)٩٢-٩٩‬‬
‫كهی‪‌ ،‬منیش‌‬ ‫باوانت‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫تا‌پرس‌به ‌‬
‫‌‬ ‫دهوه‌ ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫المم‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫من‌شتێكت‌پێ‌ئهلێم‌وه‌‬
‫‌‬ ‫وتی‪‌ :‬‬
‫وه ‌منیش ‌وتم‪‌ :‬ئەڵاڵ ‌و‌‬ ‫تهی ‌بۆ ‌خوێندمه‌ ‌‬ ‫ئهم ‌ئایه‌ ‌‬ ‫پێم ‌وت ‌چییه‌‪‌ .‬پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ته‌‬
‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لێت‌كاتێك‌ئه‬ ‫عكرمه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫ڕۆژی‌كۆتاییم‌ئهوێ)‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫رهكه‌ی‌و‌ماڵی‌‬ ‫یامبه ‌‬
‫په ‌‬ ‫‌‬
‫دابهزی ‌پەیامبەر ‌نۆ ‌ژنی ‌هه‌بو(عائيشة‪‌ ،‬حفصة‪‌ ،‬أم ‌حبيبة‪‌ ،‬سویدة‪‌ ،‬أم ‌سلمة‪‌،‬‬ ‫‌‬
‫صفية ‌بنت ‌حيي ‌النضيرية‪‌ ،‬ميمونة ‌بنت ‌الحارث ‌الهاللية‪‌ ،‬زينب ‌بنت ‌جحش‌‬
‫ژنیه ‌وای ‌له‌‌‬ ‫ئهم ‌هاوكێشه‌ ‌فر‌ه ‌‬ ‫االسدية‪‌ ،‬جويرة ‌بنت ‌الحارث ‌المصطلقية)‪‌ ‌ .90‬‬
‫چونكه ‌خۆی ‌ئه‌یزانی ‌ناتوانێ ‌هه‌ر‌‬ ‫‌‬ ‫سهر‪‌ ،‬‬
‫پەیامبەر ‌كرد ‌گومانیان ‌بخاته‌ ‌ ‌‬
‫تهی‌‬ ‫م‌دوو‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دوای‌ئه‬ ‫ند‌ئایهتێكی‌تر‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ر‌بۆیه ‌ ‌‬
‫چه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ات‌هه‬ ‫ههمویان‌ڕازی ‌بك‬ ‫‌‬
‫كهی‌بێ‌‬ ‫ره ‌‬‫مبه ‌‬‫و‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌فهرمانی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫ركامیشتان‌به ‌‬
‫‌‬ ‫دێت‌و‌ئهلێت‌( ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫رهوه‌ ‌‬
‫سه ‌‬‫‌‬

‫‪‌90‬تفسیر‌آیة‌‪‌٩٢‌–‌٩٩‬سورة‌االحزاب‪‌/‬القرطبي‌‪‌+‬الطبري‬

‫‪87‬‬
 ‫دهین ‌و ‌بژیوێكی‌‬ ‫دووچهندان ‌پێده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كهی ‌به‌ ‌‬ ‫و ‌ئاكار ‌چاك ‌بێ‪‌ ،‬پاداشته‌ ‌‬
‫وهك ‌ژنانی ‌ترنین‪‌،‬‬ ‫ئێوه ‌ ‌‬ ‫مبهر ‌ ‌‬ ‫غه ‌‬ ‫ئهی ‌هاوسه‌رانی ‌پێ ‌‬ ‫رهباشمان ‌بۆ ‌داناوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫هه ‌‬‫‌‬
‫رهزێكی‌‬ ‫ك‌كهسێ‌غه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كهن‪‌،‬نه‌وه‌‬ ‫مه ‌‬ ‫خاوی‌قسه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌خۆتان‌ئهپارێزن‪‌،‬زۆر‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫له ‌ماڵی ‌خۆتان‌‬ ‫بپهیڤن‪‌ ‌ .‬‬ ‫سنده ‌ ‌‬‫له ‌دڵدابێ‪‌ ،‬قرمی ‌خۆش ‌كا‪‌ ،‬هه‌ر ‌چۆن ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رمهكه‌ون ‌و ‌وه‌ك ‌ده‌ورانی ‌زه‌مانی ‌نه‌زانی ‌پێشو‪‌ .‬خه‌مڵی ‌خۆتان ‌نیشان‌‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫رمهچن‪‌.‬‬ ‫مبهر ‌ده‌ ‌‬ ‫فهرمانی ‌ئەڵاڵ ‌و ‌پێغه‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫دهن‪‌ .‬نوێژ ‌بكه‌ن ‌و ‌زه‌كات ‌بده‌ن‪‌ ‌ .‬‬ ‫مه ‌‬‫‌‬
‫سهر ‌البا ‌و ‌پاك ‌و‌‬ ‫چهپ‌هلیتان ‌له‌ ‌‬ ‫كیهتی ‌ ‌‬ ‫گهره‌ ‌‬ ‫خهڵكی ‌ئه‌م ‌ماڵه‌ن ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬‫ئێوه ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههرچی ‌نیشانانی ‌ئەڵاڵ ‌و ‌له‌ ‌كارزانی ‌له‌ ‌ماڵتاندا ‌بۆ ‌ئێوه‌‌‬ ‫خاوێنتان ‌ڕاگرێ‪‌ ‌ .‬‬
‫ههمووشتی ‌لێ ‌دیاره‌ ‌و ‌ئاگاداره‌‪‌‌.‬‬ ‫وه‪‌ ،‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ،‬فێری ‌بن ‌و ‌بیڵێنه‌ ‌‬ ‫ێته ‌‬
‫دهخوێنر ‌‬ ‫‌‬
‫ع َت ْدنَا لَهَا رِزْقًا‬
‫ن وََأ ْ‬‫وَ َمنْ يَ ْقنُتْ ِمنْكُنَّ لِلَّهِ وَرَسُولِهِ َوتَعْ َملْ صَالِحًا ُن ْؤ ِتهَا أَجْرَهَا مَرَّ َت ْي ِ‬
‫ن بِالْ َق ْولِ َفيَطْمَعَ الَّذِي‬‫خضَ ْع َ‬ ‫ستُنَّ كَأَحَدٍ ِمنَ النِّسَاءِ ِإنِ اتَّ َقيْتُنَّ فَلَا تَ ْ‬
‫النبِيِّ لَ ْ‬
‫كَرِيمًا‪ .‬يَا نِسَاءَ َّ‬
‫فِي قَ ْلبِهِ مَ َرضٌ وَقُ ْلنَ َقوْلًا مَعْرُوفًا‪ .‬وَقَ ْرنَ فِي ُبيُوتِكُنَّ وَلَا َتبَرَّجْنَ َتبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى‬
‫عنْكُمُ الرِّجْسَ‬ ‫وَأَقِ ْمنَ الصَّلَاةَ وآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِ ْعنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ ِل ُيذْهِبَ َ‬
‫طهِيرًا‪ .‬وَاذْكُ ْرنَ مَا يُتْلَى فِي ُبيُوتِكُنَّ ِمنْ آيَاتِ اللَّهِ وَالْحِكْمَةِ إِنَّ‬ ‫أَ ْهلَ ا ْل َبيْتِ َويُطَهِّرَكُمْ تَ ْ‬
‫خبِيرًا‪‌.‬االحزاب‌‪‌)٠٢-٠٢‬‬ ‫اللَّهَ كَانَ لَطِيفًا َ‬
‫تانه ‌ئامۆژگاری ‌تایبه‌تی ‌ژنانی ‌پەیامبەر‌‬ ‫ئایه ‌‬‫ئهو ‌ ‌‬ ‫ئاشكرایه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫زۆر ‌به‌ ‌ڕوونی ‌‬
‫سهربزێوی‌‬ ‫كه‌ ‌‬ ‫وه‌ ‌‬ ‫گومانی‌ههب ‌‬
‫‌‬ ‫ربزێویان‌كردوه‌و‌یان‌پەیامبەر‌‬ ‫‌‬ ‫اره‌ ‌‬
‫سه‬ ‫ئهكات‌دی ‌‬ ‫‌‬
‫كهن‪ ‌.‬ئایەتەکە‌ڕونە‌دەڵێ‌کاری‌چەپەلیتان‌لەسەر‌البەرێ‪‌،‬نەی‌وتووە‌کاری‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫چەپلیتان ‌توش ‌نەبێ‪‌ .‬هەروەها ‌دیارە ‌هەتا ‌دابەزینی ‌ئەو ‌ئایەتە ‌ژنەکانی‌‬
‫پەیامبەر ‌وەک ‌کاتی ‌نەزانین ‌هەلسوکەوتیان ‌کردووە‪‌ .‬ئینجا ‌نازانین ‌لەساڵی‌‬
‫چەندی ‌پەیامبەرایەتی ‌ئەو ‌سوڕەتە ‌دابەزیوە ‌و ‌چەند ‌ساڵ ‌بەو ‌شێوە‌‬
‫هەڵسوکەوتیان‌کردووە‪‌.‬واللە‌اعلم‪‌‌.‬‬
‫ندی‌به ‌ژنانی‌تر‌نییه‌‌‬ ‫‌‬ ‫ند‌ئایهته‌ ‌په‌ ‌‬
‫یوه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌چه‬ ‫‌‬
‫چێ‌ئه‬ ‫‌‬
‫بیر‌نه‬ ‫‌‬
‫شمان‌له‬ ‫ها‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫روه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫سهر ‌ناكرێ‌‬ ‫تانه ‌ئێستا ‌كاری ‌له‌ ‌‬ ‫ئایه ‌‬ ‫ئهو ‌ ‌‬ ‫تهكید ‌ئه‌كات ‌ ‌‬ ‫له ‌خۆیدا ‌ ‌‬ ‫مهش ‌خۆی ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ژنهكانی‪‌.‬‬ ‫نه‌ ‌‬ ‫ماوه‌ ‌‬
‫نه‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫چونكه‌ ‌‬
‫‌‬

‫یامبهر‬
‫ژنهێنان‌بۆ‌په ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌فره‌‬
‫‌‬ ‫پاساو‌هێنانه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‪‌٢٣‌.٢‌.٩‌.٩‬‬
‫وه‪‌ ،‬به‌هۆی‌‬
‫هێنه ‌‬
‫یامبهر ‌ئه‌ ‌‬
‫موسوڵمان ‌پاساو ‌بۆ ‌زۆرینه‌ی ‌هاوسه‌ركردنی ‌په‌ ‌‬
‫وهی ‌ببن ‌به‌ ‌ئیسالم‌‬
‫هاندهرێك ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬
‫بێته ‌ ‌‬
‫خواستنی ‌هه‌ر ‌ژنێك ‌له‌ ‌هۆزێك ‌ئه‌ ‌‬
‫ند‌پرسیارێك‌دێته‌پێش‪:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دا‌چه‬‫وتر‌ئهبێت‪‌:‬لێره‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌پته‬ ‫رهكه‌‬
‫یاخود‌باوه‌ ‌‬

‫‪88‬‬
 ‫مبهر ‌بوون ‌و‌‬ ‫بهكر ‌و ‌عومەر ‌هه‌ردووک ‌هاورێ ‌و ‌هاوبیری ‌په‌یا ‌‬ ‫ئهبو ‌‬ ‫‌‬
‫كهیان ‌هیچ ‌گومانێكی ‌بۆ‌‌‬ ‫فاداریه ‌‬
‫‌‬ ‫قینه ‌بوون‪‌ ‌ .‬‬
‫وه‬ ‫ههردووكیان ‌ئیسالمێكی ‌ڕاسته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫خستۆته ‌ڕو‪‌ ،‬به‌ ‌خواستنی ‌كچه‌كانیان ‌ئه‌بێ ‌چ ‌هانده‌رێك ‌دروست‌‬ ‫‌‬ ‫یامبهر ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫یامبهر‌‬
‫ردهمی ‌الوازی ‌په‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫وهی ‌بڕوایان ‌به‌ ‌هێزتر ‌بێت ‌ئه‌مان ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ببێت ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬
‫ئهگه‌ر ‌ئه‌بوبكر ‌و ‌عومەر‌‬ ‫بههێزیدا ‌الواز ‌ئه‌بن‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئهی ‌چۆن ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫یاوهری ‌بوون ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ژێر‌ئهم‌‬
‫‌‬ ‫هۆی‌ژنهێنان‌بێنه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫ژێر‌كاریگهریان‪‌،‬تۆ‌بلێی ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وتبنه ‌‬
‫كه ‌‬ ‫كانیان‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هۆزه‬
‫مان‌كاتدا‌كچه ‌پوری‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫هه‬ ‫كهی‌خۆی‌بوو‪‌ ‌ ‌،‬‬ ‫ب‌ژنی‌كوره ‌‬
‫‌‬ ‫روهها‌زەینە‬ ‫هه ‌‬ ‫باوهڕه‌‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬
‫كان‌دێنه‌ژێر‌‬
‫‌‬ ‫ی‌بلێن‌كه‌خێڵ‌ه‬
‫‌‬ ‫بۆ‌ئهوه‌‬
‫یه‌ ‌‬ ‫هیچ‌كاریگهری‌هه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مه‌‬
‫ئایا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫خۆی‌بوو‌‬
‫ئهلێن ‌ژن‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫ڕوانگهی ‌ئیسالمه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ههر ‌له‌ ‌‬‫ڕكێفی ‌پەیامبەر ‌به‌ ‌هۆی ‌ژنێك‪‌ ،‬ئێمه‌ ‌ ‌‬
‫و‌كاته‪‌.‬وا‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بی‌ئه‬ ‫الیهن‌موسوڵمان ‌و‌عه‌ ‌‬
‫ره‬ ‫له ‌ ‌‬‫شتێكی‌زۆر‌سوك‌و‌بێنرخ‌بوو ‌ ‌‬
‫ت‌بیروباوهرێك‌ناگۆرێ‪.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫انم‌شتی‌بێنرخ‌قه‬ ‫بز‬
‫به‌‬
‫ژنهكانیان ‌بوون ‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫لهناو ‌بردنی ‌هۆزێكی ‌جوله‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫ههمان ‌كاتدا ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بایهی ‌ئیسالم ‌(واته‌ ‌پیاوانیان ‌كوشتن ‌و ‌ژنانیان ‌بردن)‪‌ ،‬ئه‌بێ ‌چۆن ‌ئه‌و‌‬ ‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫ژنانه ‌دڵیان ‌نه‌رم ‌بووبێت ‌که‌ ‌پیاوه‌كانیان ‌كوژران ‌و ‌خۆشیان ‌فڕێندران‪‌ .‬ئایا‌‬ ‫‌‬
‫یامبهر ‌ژنی ‌سه‌روك ‌هۆزی‌‬ ‫دڵیان ‌زیاتر ‌ڕه‌ق ‌ده‌بێ ‌یان ‌نه‌رمتر‪‌ .‬كاتێك ‌په‌ ‌‬
‫ویستیهکی ‌بۆ‌‬ ‫‌‬ ‫ژنه ‌چ ‌خۆشه‌‬ ‫هاوسهری ‌خۆی ‌ئه‌بێ ‌ئه‌و ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كهی ‌كرد ‌به‌ ‌‬ ‫جوله ‌‬
‫‌‬
‫ی‌تا‌ببن‌به‌ئیسالم‪.‬‬
‫‌‬ ‫ئینجا‌چ‌هۆزهكه‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ههبووبێ‌‬‫یامبه ‌‬‫په ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪‌ ،‬پاشای ‌میسر ‌کەنیزەکێكی ‌به‌ناوی(ماریا‌‬ ‫یهكی ‌تر ‌بهێنینه‌ ‌‬ ‫نمونه ‌‬
‫‌‬ ‫باشتر ‌وایه‌ ‌‬
‫اوسهری‪‌ ،‬تۆ ‌بلێی ‌به‌‌‬ ‫‌‬ ‫یامبهر ‌نارد ‌و ‌بوو ‌به‌ ‌ه‬ ‫ماریهی ‌قیبتی ‌) ‌بۆ ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫قبطي= ‌‬
‫قبتیهكان‌ببن‌به‌‌ئیسالم‪.‬‬ ‫ژنه!‌ ‌‬ ‫هۆی‌ئهم‌ ‌‬
‫‌‬
‫بژاردهی‌‬
‫‌‬ ‫مبهر ‌و ‌هه‌ڵ‬ ‫شانهی ‌كه‌سێكی ‌پێغه‌ ‌‬ ‫مه ‌نی ‌‬ ‫كهین ‌ئایا ‌ئه‌ ‌‬ ‫لێرهدا ‌پرسیار ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مبهری‌ئەڵاڵ‌بێت؟!!؟‬ ‫نها‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫گهر‌پەیامبەر‌ ‌‬
‫ته‬ ‫‪‌،‬مه ‌‬
‫یه ‌‬ ‫خوا ‌‬
‫سهر ‌هه‌مان‌‬ ‫رله ‌‬
‫یامبهر ‌هه‌ڵگرتبو‪‌ ،‬هه‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫ژن ‌خواستن ‌و ‌فڕه‌ ‌ژنی ‌ئۆقره‌ی ‌له‌ ‌ ‌‬
‫وه‌‬
‫له ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫ته ‌ ‌‬
‫دهین ‌ئه‌گه‌ر ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫ئایهتێكی ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫ئاماژه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بنهما ‌ئێمه‌ ‌‬‫‌‬
‫مبهرانمان‌‬ ‫ڵبهت ‌پێش ‌تۆش ‌پێغه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬‫هاتبێت ‌یاخود ‌له‌ ‌پەیامبەر ‌هاتبێت ‌ئه‌لێت( ‌‬
‫وهشیان ‌هه‌بن‪‌ .‬هیچ ‌یه‌ک ‌له‌و‌‬ ‫ته ‌‬ ‫ههناردون‪‌ ،‬ڕێگه‌شمان ‌دان ‌ژن ‌و ‌نه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌ئیزنی‌دابێ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫یهک‌نیشان‌بدا‪‌ ‌،‬‬ ‫ڵگه ‌‬
‫هیچ‌به ‌‬
‫‌‬ ‫یانتوانیوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌نه‬ ‫مبه ‌‬
‫رانه‬ ‫پێغه ‌‬‫‌‬
‫نوسراوه‪‌.‬وَلَقَدْ أَرْسَ ْلنَا رُسُلًا ِمنْ َقبْلِكَ‬
‫‌‬ ‫که‌‬
‫یه‌ ‌‬‫ختێکی‌تایبهتی‌هه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رکارێک‌وه‬ ‫‌‬
‫و‌بۆ‌هه‬

‫‪89‬‬
 ‫جلٍ ِكتَابٌ‪.‬‬‫وَجَعَلْنَا َلهُ ْم أَ ْزوَاجًا َوذُرِّيَّةً وَمَا كَانَ لِرَسُولٍ َأنْ يَ ْأتِيَ بِآيَةٍ إِلَّا بِِإذْنِ اللَّهِ لِكُلِّ أَ َ‬
‫الرعد ‪‌)٣٨‬‬
‫ئێمه‌نابینین‌‬ ‫كان‌وتیان‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهلێن‌جوله‌ ‌‬
‫كه‬ ‫یه‌ ‌‬
‫وه ‌‬‫ئه ‌‬
‫ته‌ ‌‬
‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هۆكاری‌دروست‌بونی‌ئه‬
‫مبهر‌‬‫ر‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫ژنهێنان‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫بێ‌جگه‌له‌‌ژن‌و‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كی‌هه‬ ‫هیچ‌ڕاسپارده ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫ره‌‬
‫یامبه ‌‬
‫لهو‌په‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪91‬‬
‫له ‌ڕاستیدا‪‌ ،‬هیچ‌‬ ‫رایهتی ‌ئه‌بو ‌نه‌ك ‌ژن! ‪‌ ‌ .‬‬ ‫مبه ‌‬
‫بێت ‌ئه‌وا ‌سه‌رقاڵی ‌كاری ‌پێغه‌ ‌‬
‫ئهو‌‬ ‫زومهندی ‌ژن ‌نه‌بووه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئاره ‌‬ ‫مبهرێکیش ‌وه‌ک ‌پەیامبەری ‌ئیسالم ‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬‫‌‬
‫هێناوه‪.‬‬
‫‌‬ ‫خۆیدا‌به‌هه‌ڵه‌هاتووه‌‌و‌پاساوی‌بۆ‌پەیامبەر‌‬ ‫‌‬ ‫ش‌خۆی‌له‌‬
‫‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬
‫کهی ‌تر ‌بێنین‪‌ ،‬لە ‌تەفسیری ‌ئایەتی ‌‪٢‬ی‌‬ ‫یه ‌‬
‫نمونه ‌‬
‫‌‬ ‫با ‌بۆ ‌خاتری ‌موسوڵمان ‌‬
‫بێوهژنان ‌و ‌كیژان‪ .‬ث َِّيبَاتٍ‬ ‫سوڕەتی ‌التحریم ‌لە ‌الیەن ‌القرطبي ‌سەبارەت ‌بە ‌‪‌ :‬‬
‫وََأبْكَارًا‪ )٣ .‬لە ‌تەفسیرەکەیدا ‌ئاماژە ‌بە ‌بێوەژنەکە ‌کراوە ‌کە ‌مەبەستی ‌لە‌‬
‫ئاسیای ‌ژنی ‌فیرعونە‪‌ ،‬بە ‌کچەکەش ‌مەریەمی ‌کچی ‌عیمرانە‪‌ ،‬واتە ‌ئەگەر‌‬
‫ژنەکانی ‌تەالق ‌بدات ‌ئەوا ‌ئەڵاڵ ‌پەیمانی ‌ئەوەی ‌ئەداتێ ‌لە ‌دواڕۆژدا ‌ئەم‌‬
‫دووانەی‌ئەداتێ‪‌،‬وَقَالَ الْكَلْبِيّ ‪ :‬أَرَادَ بِالثَِّّیبِ مِثْل آسِیَة اِمْرَأَة فِرْعَوْن ‪ ,‬وَبِالْبِكْرِ مِثْل‬
‫مَرْیَم ابْنَةَ عِمْرَان ‪ .‬قُلْت ‪ :‬وَهَذَا إِنَّمَا یَ ْمشِي عَلَى َقوْل مَنْ قَالَ ‪ :‬إِنَّ التَّبْدِیل وَعْد مِنْ اللَّه‬
‫لِنَبِیِّهِ َل ْو طَلَّقَهُنَّ فِي الدُّنْیَا زَوَّجَهُ فِي الْآخِرَة خَیْرًا مِنْهُنَّ‪‌.‬‬
‫لە‌هەندێک‌سەرچاوەی‌تر‌خۆشکی‌موساش ‌'کلثوم' ‌باسکراوە‌بەاڵم‌هەندێک‌‬
‫لە ‌ڕاڤەکاران ‌فەرمودەکە ‌بە ‌الواز ‌دائەنێن‪‌ .‬بەاڵم ‌ئەوەی ‌جێگای ‌پرسیارە ‌ئایا‌‬
‫له ‌كاتێكدا ‌هه‌مو ‌دونیا ‌كۆتایی ‌دێت ‌و ‌نه‌‌‬ ‫ئهم ‌دوو ‌ژنە ‌بۆچ ‌بدرێتە ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مه ‌ئارەزومەندی ‌هەمچەشنی‌‬ ‫گهر ‌ئه‌ ‌‬ ‫رایهتی ‌ئه‌مینێ ‌مه‌ ‌‬ ‫تیرهگه‌ ‌‬ ‫كافر ‌ئه‌مینێ ‌نه‌ ‌ ‌‬
‫له‌‬
‫ژنان ‌و ‌فرەژنی ‌نەبێ‪‌ ،‬یاخود ‌ڕامیاریه‌تی ‌نه‌بێ ‌بۆ ‌ئه‌وه‌ی ‌مه‌سیحیەکان ‌ ‌‬
‫پێ‌قهڵس‌بكات‪‌،‬جولەکەکانیش‌ئەگەر‌فەرمودەکانی‌تر‌ڕاست‌بێت‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫دونیادا‌‬
‫ئەگەر ‌کەسێکی ‌دەروونناس ‌بە ‌ویژدانەوە ‌بابەتەکە ‌هەلسەنگێنێ ‌ئەبێ ‌چۆنی‌‬
‫هەڵسەنگێنێ؟ ‌ئایا ‌پێمان ‌دەڵێ ‌ئەمە ‌نەخۆشی ‌و ‌گیرۆدەیی ‌سێکسە ‌یان ‌خە‌‬
‫له ‌ژیانی ‌هاوسەرگیری‌‬ ‫گهنجی ‌بێبه‌ری ‌بوه‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫كه ‌ ‌‬
‫بوه ‌ ‌‬‫فهتێكی ‌ده‌رونی ‌هه‌ ‌‬ ‫خه ‌‬‫‌‬
‫لهشی ‌خۆی ‌و‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫بداته ‌‬
‫به ‌پیری ‌ویستی ‌ئه‌و ‌مافه‌ ‌ ‌‬ ‫لەگەڵ ‌کەسێکی ‌گەنج‪‌ ‌ ،‬‬
‫ههستی‌ون‌بوی‪.‬‬ ‫‌‬

‫‪ 91‬أسباب‌النزول‌و‌بهامشه‌‌الناسخ‌و‌المنسوخ‪‌.‬ل‌‪‌//٢٢٠‬تفسیر‌ایة‌‪‌٠٩‬سورة‌الرعد‪‌/‬القرطبي‬

‫‪90‬‬
‫مهد‌‬‫‪‌،‬موحه ‌‬
‫‌‬ ‫رایهتی‬
‫یامبه ‌‬
‫په ‌‬ ‫ردهمی‌پێش‌خه‌دیجه ‌و ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫ی‌بۆ‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌وا‌نهبێ‌ئه‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫وه ‌كه‌ ‌گوێی ‌له‌ ‌پەیامبەر‌‬ ‫گێرنه ‌‬
‫له ‌علی ‌كوری ‌تالیب ‌ئه‌ ‌‬ ‫نهبو‪‌ ‌ ،‬‬ ‫خهریکی ‌فرەژنی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نها‌دووجار‌نهبێ‌‬
‫‌‬ ‫داوه‌ ‌‬
‫ته‬ ‫نه ‌‬ ‫خم‌به‌ژن‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سێك‌بایه‬ ‫‌‬
‫ك‌هیچ‌كه‬ ‫‌‬
‫من‌وه‬ ‫وتویهتی"‌‬
‫‌‬ ‫بوه ‌‬
‫‌‬
‫ککهیم‌بوم‌‬ ‫ێكی‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫ڵ‌چهند‌براده‌‌ر‬‫‌‬ ‫وێكیان‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫منی‌دهرباز‌كرد‪‌ ‌.‬‬
‫شه‬ ‫‌‬ ‫ئهویش‌ئەڵاڵ‌‬ ‫‌‬
‫وكاتهی‌‬
‫‌‬ ‫هاورێكهم‌وت"‌ ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬
‫مان‌ئهكرد‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫ی‌مهكک‌ه‬
‫شوانداریهتی‌مااڵتی‌خەڵک ‌‬ ‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫‌‬
‫سهر ‌تۆ ‌ئاگادری‌‬ ‫مه ‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫ئه ‌‬
‫مهککه‌‪‌ ،‬كات ‌ ‌‬ ‫ئهچم ‌بۆ ‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌خه‌لکی ‌تر ‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫من ‌ ‌ ‌‬
‫له ‌بوو‪‌،‬‬ ‫تهپل ‌و ‌توزه‌ ‌‬ ‫كهم ‌خانو ‌گوێم ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫یه ‌‬ ‫له ‌‬
‫ککه ‌ ‌‬
‫مه ‌‬ ‫چومه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهی ‌من ‌به!" ‌‬ ‫مااڵته ‌‬
‫‌‬
‫دروست‌ئهكات‌‬
‫‌‬ ‫فالنی‌كوری‌فالن‌ژیانی‌هاوسهرگیری‌‬
‫‌‬ ‫مه‌"چیه‌؟"‌وتیان‌"‬ ‫وتم‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫گوێیهكانی‌مت‌‬ ‫‌‬ ‫گهل‌فالنی‌كچی‌فالن"‪‌.‬دانیشتم‌تا‌ببینم‌و‌گوێم‌لێ‌بێ‪‌،‬ئەڵاڵ ‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫نهستاندم‌تا ‌ڕوناكی‌ڕۆژم‌لێ‌بۆوه‌‪‌.‬‬ ‫وم‌لێكهوت‪‌،‬هیچ ‌شتێك‌هه‌ڵی ‌‬ ‫‌‬ ‫كردم ‌و‌خه‌‬
‫وه‌‬
‫كهم ‌وتی ‌"چیت ‌دی" ‌وتم ‌"هیچم ‌نه‌دی"‪‌ ،‬ئه‌وه‌ی ‌ڕوویدا ‌ئه‌و ‌شه‌ ‌‬ ‫ره ‌‬‫براده‌ ‌‬
‫وه‪.‬‬
‫ههموم‌بۆ‌گێرایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهم ‌بكه‌" ‌چوم ‌بۆ‌‬ ‫كهم ‌وت ‌"ئاگاداری ‌مااڵته‌ ‌‬ ‫ره ‌‬‫براده ‌‬
‫وهكه‌ی ‌تر‪‌ ،‬دیسان ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫شه ‌‬ ‫‌‬
‫ککه ‌گوێم ‌له‌ ‌ت‌هپل ‌و ‌تۆزه‌له‌ ‌بوو‌‬ ‫مه ‌‬ ‫یشتمه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ککه ‌بۆ ‌جاری ‌دووه‌م‪‌ ،‬كه‌ ‌ ‌‬
‫گه‬ ‫مه ‌‬ ‫‌‬
‫ت‌ئهكات‌‬‫وتیان‌فالن‌كوری‌فالن‌هاوسهرگیری‌دروس ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌چیه‌"‌‬ ‫ئه ‌‬‫دیسان‪‌،‬وتم‌" ‌‬
‫گهڵ‌فالنی‌كچی‌فالن"‌دانیشتم‌تا‌‌ببینم‌و‌گوێم‌لێ‌بێ‪‌،‬ئەڵاڵ‌گوێی‌مت‌كردم‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫له‌‬
‫ڵینهستاندم ‌ته‌نها ‌ڕۆشنانی ‌ڕۆژ ‌نه‌بێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫و ‌خه‌وم ‌لێكه‌وت‪‌ ،‬هیچ ‌شتێك ‌هه‌ ‌‬
‫كهم ‌وتی ‌"چیت ‌كرد" ‌منیش ‌هه‌مو‌‬ ‫ره ‌‬
‫رامهوه‌ ‌بۆ ‌الی ‌براده‌ ‌‬ ‫كهی ‌گه‌ ‌‬ ‫یانیه ‌‬
‫به ‌‬ ‫‌‬
‫نه ‌بایه‌خم‌و‌ن‌ه ‌گوێم‌دایه‌‌‬ ‫مجاره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پاش‌ئه‬ ‫به ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫له‬ ‫وه‪‌ ‌.‬‬
‫م‌بۆ‌گێرایه ‌‬
‫‌‬ ‫چیرۆكه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫‪92‬‬
‫یامبهرایه‌تی‌پێدام‪‌‌ .‬‬ ‫ی‌په ‌‬ ‫خشنده ‌‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬ههتا‌ئەڵاڵ‌به‌‬‫شتی‌لهوبابه‌تان‌ه ‌‬ ‫‌‬
‫تی‌بوه‌‬
‫‌‬ ‫الوی‌خهریکی‌شوانداریه‌‬ ‫‌‬ ‫کهوێ‪‌ ‌،‬‬
‫به‬ ‫م‌چیرۆکهی‌پەیامبەر‌بۆمان‌ده‌رده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫بوه‪‌ ،‬به‌اڵم ‌تاکژنی ‌له‌‌‬ ‫له ‌ژیانی ‌گەنجی ‌ ‌‬ ‫وهک ‌هه‌مو ‌که‌سێکیش ‌حه‌زی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مردنی‌ئهو‌فرەژنی‌ئاوێته‌ی‌‬ ‫‌‬ ‫به‌‬
‫له‌ژیان‌بووە‪‌ ‌،‬‬ ‫دیجه‌ ‌‬
‫تا‌خه ‌‬ ‫‌‬ ‫بیروباوهڕی‌بووە‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬
‫ههر ‌شتێک ‌تێر ‌بم ‌له‌ ‌ژن ‌تێر‌‬ ‫ربۆیه ‌بۆ ‌خۆی ‌ئه‌ڵێت ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ژیانی ‌بوو‪‌ ‌ .‬‬
‫هه‬
‫شکێ‪‌،‬بهاڵم‌من‌له‌‌ژن‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‪‌،‬تێنو‌بڕی‌ئه‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬برسی‌تێر‌ده‬ ‫‌‬
‫ژن‌و‌طیبه‬ ‫حهزم‌له‌‌‬ ‫نابم‪‌ (.‬‬

‫‪‌92‬تأریخ‌ابن‌کثیر‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌‌٩٩٩-‌٩٩٢‬‬

‫‪91‬‬
‫تێر‌نابم‪ .‬حبب‌إلي‌النساء‌والطيب‌فالجائع‌يشبع‌والظمآن‌يروى‪‌،‬وأنا‌ال‌أشبع‌‬
‫من‌النساء‪‌93".‬‬
‫َي مِنْ الدُّنْيَا النِّسَاءُ وَالطِّيبُ‪‌‌94.‬‬
‫و‌دونیایه‌له‌ژن‌و‌طیبه‪ .‬حُبِّبَ إِل َّ‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زم‌له‬ ‫‌‬
‫حه‬
‫ژن‌و‌طیبه‪‌.‬لم‌يصب ‌رسول‌‬
‫‌‬ ‫زی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫موو‌شت‌زیاتر‌حه‬ ‫له ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫یامبهری‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫په ‌‬ ‫‌‬
‫‪95‬‬
‫الله‌‌صلى‌الله‌عليه‌وسلم‌‌شيئا‌من‌الدنيا‌أحب‌إليه‌من‌النساء‌والطيب‪‌ .‬‬
‫ئهیزانی‌پەیامبەر‌چۆن‌بیر‌دەکاتەوە‪‌،‬ڕۆژێکیان‌عائشة‌‬ ‫له‌ڕاستیدا!‌عائشة‌باش‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهری ‌دێشێت ‌ئه‌ڵێ ‌"وای ‌سه‌رم" ‌پەیامبەریش ‌ئه‌ڵێت ‌منیش ‌سه‌رم ‌ده‌هێشێ‪‌.‬‬ ‫‌‬
‫کهم‌‬
‫ر‌تۆ‌پێش‌من‌مردی‌من‌کفنت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ڵێ‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫کات‌ئه‬ ‫گه ‌‬
‫ڵ‌ئه‬ ‫گالتهی‌له‌ ‌‬
‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫چیتهوه‌‌‬
‫ئهڵاڵ ‌پاشان ‌ئه‌ ‌‬ ‫سهرتا ‌و ‌ئه‌تنێژم ‌ئه‌ویش ‌ئه‌ڵێ ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫کهم ‌له‌ ‌‬‫و ‌نوێژ ‌ئه‌ ‌‬
‫‪96‬‬
‫کانت‌ڕائهبوێری‪‌ .‬‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵ‌ژنه‬ ‫م‌و‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫ماڵه ‌‬
‫که‬ ‫‌‬
‫یامبهری‌ئەڵاڵ‌تێگه‌یشتبو‌‬
‫په ‌‬ ‫له‌ ‌‬ ‫وه‌ ‌‬ ‫و‌منداڵیهی‌خۆی‌ه ‌‬ ‫‌‬ ‫سهر‌ئ‌ه‬
‫له ‌‬‫له‌ڕاستیدا‌'عائشة'‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهر ‌خۆی ‌پێش ‌ئه‌و ‌بمرێت ‌ئه‌چێت ‌ژنی ‌تر ‌دێنێت‪‌ ،‬چاک ‌ئه‌یزانی‌‬ ‫ئهیزانی ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهاڵم‌پاش‌مردنی‌‬ ‫وی‌ئهبێ‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫چۆن‌بۆ‌ئه‬ ‫نهبووبێ‌‬ ‫و‌وهفای‌بۆ‌خەدیجە‌ ‌‬ ‫ر‌ئه ‌‬‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫به‌‬
‫ربۆیه ‌ئه‌ویش ‌ئارەزوەکانی ‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫سهڵتی ‌مایه‌وه‌ ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫یامبهر ‌عائشة ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫ههمدا ‌باسی‌‬‫له ‌به‌رگی ‌دوو ‌‬ ‫ئاژاوهکانی ‌ده‌ریبڕی ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫فهی ‌ده‌رونی ‌و ‌به‌ ‌‬ ‫خه ‌‬
‫‌‬
‫ئهکرێ‪‌.‬‬ ‫کانی‌عائیشه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاژاوه‬
‫‌‬
‫‌‬

‫ری‌سێکسه‪‌‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کی‌بزوێنه‬ ‫ماده ‌‬
‫یه‬ ‫‪ 93‬فیض‌القدیر‪‌،‬ج‌‪‌،٠‬ل‌‪‌//٢٢٢‌–‌٢٢٣‬طیب‪‌ ‌:‬‬
‫‪94‬مسند‌أحمد‪‌،‬باقي‌مسند‌المکثرین‪//‬‬
‫‪‌95‬الطبقات‌الکبری‌البن‌سعد‪‌،‬ج‌‪‌،٢‬ذکر‌ما‌حبب‌إلی‌رسول‌صلعم‌من‌النساء‌و‌الطیب‌‬
‫علیه‌و‌سلم‪‌‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‬
‫‪‌96‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪٠‬ل‌‪‌//٩٢٦‬سنن‌الدارمي‪‌،‬باب‌في‌وفاة‌النبي‌صلي‌الله‌‌ ‌‬
‫‪‌٢٢‬‬

‫‪92‬‬
 ‫یامبهر‌و‌ڕامیاری‬
‫په ‌‬ ‫‪‌ ‌٩‌.٩‌.٩‬‬
‫یامبهری ‌ئیسالم ‌به‌كارهێنانی ‌تاکتیکی‌‬‫تیهكه‌ی ‌په‌ ‌‬
‫سایه ‌‬
‫كه ‌‬ ‫ڕهوشت ‌و‌ ‌ ‌‬ ‫یهكیک ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ری‌ئیسالم‌له ‌كاتی‌الوازی‌‬
‫‌‬ ‫وێ‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬ ‫رده ‌‬
‫كه‬ ‫ئاشكرا‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬زۆر‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ڕامیاری‌بوو‬
‫له‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫نواند‌تاوهكو‌جێگا‌و‌پێگه‌ی‌خۆی‌بكاته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كی‌ئه‬ ‫‌‬
‫رم‌و‌نیانیه‬ ‫مو‌جۆره ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫ئاشتیانه ‌باڵوبكاته‌وه‌ ‌و‌ئینجا‌‬
‫‌‬ ‫ی‌به ‌‬
‫كه ‌‬‫ئاینه ‌‬
‫وروبهری‌خۆی‌تا‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كانی‌ده‬ ‫‌‬
‫ناو‌تیره‬
‫بیان ‌خاته‌ ‌ژێر ‌ڕكێفی ‌خۆی‪‌ ،‬له‌ ‌كاتی ‌به‌هێزیدا ‌توندڕه‌وی ‌به‌كار ‌ئه‌هێنا ‌بۆ‌‬
‫ربهستێك ‌ڕابماڵێت ‌كه‌ ‌ببێته‌ ‌هۆی‌‬‫كهی ‌تۆكمه‌تر ‌بكات ‌و ‌هه‌مو ‌به‌ ‌‬ ‫وهی ‌ئاینه‌ ‌‬‫ئه ‌‬‫‌‬
‫مو‌ئاینهكانی‌‬
‫‌‬ ‫و‌ببێته‌ئاینێكی‌نوێ‪‌ ‌،‬‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌ئاینی‌ئه‬ ‫ی‪‌،‬هه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫‌‬ ‫كۆسپێك‌بۆ‌ئاینه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫چهندین‌‬
‫ککه ‌ ‌‬
‫مه ‌‬‫رایهتی ‌له‌ ‌ ‌‬
‫یامبه ‌‬
‫ماوهی ‌سێنـزه‌ ‌ساڵی ‌په‌ ‌‬ ‫وه‪‌ .‬له‌ ‌ ‌‬‫شبكاته ‌‬
‫‌‬ ‫تر ‌ڕه‌‬
‫بهاڵم ‌كاتێك‌‬‫كافرهكان ‌و ‌خاوه‌ن ‌كتێبه‌كان‪‌ ‌ .‬‬
‫ئایهتی ‌نه‌رم ‌و ‌نیانی ‌هه‌بو ‌بۆ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئایهتی ‌شمشێر ‌حوکمی ‌هه‌ر ‌هه‌مویان ‌سرایەوە‪‌،‬‬ ‫به ‌ ‌‬‫كۆچی ‌كرد ‌بۆ ‌مەدینە ‌ ‌‬
‫ندێك‌له‌تاکتیک‌و‌‬
‫‌‬ ‫لێره ‌‬
‫دا‌هه‬ ‫كۆلهک‌هی‌ئیسالم‪‌ ‌.‬‬‫به‌ ‌‬ ‫كوشتن‌و‌بڕین‌و‌تااڵنی‌بوو ‌ ‌‬
‫كهین‪‌:‬‬
‫باس‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫كهی‌پەیامبەر‌‬ ‫ڕامیاریه ‌‬
‫‌‬

‫وهی‌ئاینی‌نوێ‬ ‫بالوكردنه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫ربهستی‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫‪‌ ‌٢‌.٩‌.٩‌.٩‬‬
‫ڕامیاریهكه‌ی ‌پەیامبەر ‌و ‌داب ‌و ‌نه‌ریتی‌‬‫‌‬ ‫له ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫گهر ‌زیاتر ‌ورد ‌ببینه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫قوڕەیشیەکان ‌شتێكی ‌زۆر ‌جیاواز ‌ئه‌بینین‪‌ .‬مێژوی ‌ڕون ‌دەکاتەوە ‌کاتێک‌‌‬
‫وه ‌و‌دژی‌‬‫كرده ‌‬
‫ی‌بالو‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئاینه ‌‬
‫كه‬ ‫ئاشتیانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫پەیامبەر‌لە‌مەککە‌هێزی‌نەبوو ‌ ‌‬
‫له‌‬
‫ڕهوشتی ‌قوڕەیشیەکان ‌زۆر ‌نه‌رمتر ‌بوو ‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌ ‌‬
‫خواكانی ‌قوڕەیشی ‌بوو‪‌ ‌ .‬‬
‫ڕهوشتی ‌پەیامبەر‪‌ ،‬ئه‌و ‌دژایه‌تی ‌خواكانی ‌ئه‌كردن ‌به‌اڵم ‌هه‌وڵی ‌كوشتنی‌‬ ‫‌‬
‫تاوهکو‌‌‬
‫سهر ‌ ‌‬ ‫خسته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كانی‌ئه‬ ‫‌‬
‫ڕێگای‌خزمه‬ ‫ا‌فشاریان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫دا‌تهنه‬
‫ئه ‌‬ ‫نه ‌‬
‫پەیامبەریان ‌ ‌‬
‫وره ‌پیاوانی‌‬
‫ئهلێن ‌گوایه‌ ‌ڕۆژێك ‌گه‌ ‌‬ ‫جنێوبارانی ‌خواكانیان ‌نه‌كات‪‌ .‬موسوڵمان ‌ ‌‬
‫رمه‌پاش‌‬
‫پێمان‌شه ‌‬
‫‌‬ ‫ئێمه‌‬
‫ئهلێن‌(‌با‌بچین‌بۆ‌الی‌أبي‌طالب‌ ‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫بنه ‌‬
‫كۆئه ‌‬
‫قوڕەیش‌ ‌‬
‫كهن ‌ئ‌هلێن ‌هه‌تا ‌مامی ‌مابو‌‬
‫لۆمهمان ‌ئه‌ ‌‬
‫مهد ‌بكوژین‪‌ .‬خەڵک ‌ ‌‬ ‫مردنی ‌ئه‌و ‌موحه‌ ‌‬
‫چن‌بۆالی‌ئهبی‌طالب‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شاندێك‌ئه‬ ‫و‌كاته ‌مرد‌ئینجا‌كوشتیان‪‌.‬‬‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌كوشت‌ئه‬ ‫‌‬
‫نه‬
‫كه ‌پێك ‌هاتبون ‌له‌ ‌ابوسفيان ‌و ‌ابو ‌جهل ‌و ‌النضر ‌بن ‌الحرث ‌و ‌االسود ‌بن‌‬ ‫‌‬
‫مهد ‌ئازاری ‌داوین ‌و ‌ئازاری‌‬ ‫البختري ‌گووتیان‪‌ :‬تۆ ‌گه‌وره‌ی ‌ئێمه‌ی ‌و ‌موحه‌ ‌‬
‫واز‌بێنێت‌له‌باس‌كردنی‌‬
‫‌‬ ‫ین‌بانگی‌بكهیت‌تا‌‬
‫‌‬ ‫ز‌ئه ‌‬
‫كه‬ ‫حه ‌‬ ‫ئێمه‌ ‌‬
‫ی‌داوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خوای‌ئێمه‬

‫‪93‬‬
‫سهر‌بڕوای‌خۆی‌‬ ‫مهد‌واز‌ناهێنێ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫كۆتای‌چیرۆكه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫خوای‌ئێمه‌‪‌ ‌.‬‬
‫تی‌االنعام‌دائهبەزێ‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٢٣٩‬ی‌س ‌‬
‫وره‬ ‫بهسته‌‌ ‌‬ ‫م‌مه ‌‬
‫بۆ‌ئه ‌‬ ‫وه‪‌ ‌‌)97.‬‬ ‫مینێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫یرهز ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫غه ‌‬ ‫له ‌‬‫کهن ‌که‌ ‌داوا[ی ‌یارمه‌تی] ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫وانه ‌ ‌‬ ‫ربارهی ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫قسهی ‌خراپ ‌ده‌‬ ‫‌‬
‫مهڕ‌‬ ‫بهر ‌دژایه‌تی ‌خۆیان‪‌ ،‬خراپ ‌له‌ ‌‬ ‫یه ‌له‌ ‌‬ ‫وانه ‌‬
‫وانهی ‌نه‌زانن‪‌ ،‬له‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫چونکه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫کهن‪‌ ،‬‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫بهر ‌چاو ‌ڕازاندونه‌وه‌ ‌و ‌له‌ ‌ئاکامدا‌‬ ‫یهکمان ‌له‌ ‌‬ ‫سته ‌‬
‫ئەڵاڵ ‌بدوێن‪‌ .‬ئاکاری ‌هه‌رده‌ ‌‬
‫پەروەردگاریان‪‌ ،‬ئه‌وسا ‌ئاگاداریان ‌ده‌کا ‌که‌ ‌چیان‌‬ ‫‌‬ ‫ردهستی ‌‬ ‫به ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫ههر ‌دێنه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ع ْدوًا بِ َغيْرِ عِلْمٍ َكذَِلكَ زَيَّنَّا‬
‫ن ِمنْ دُونِ اللَّهِ َفيَسُبُّوا اللَّهَ َ‬ ‫دهکرد‪‌.‬وَلَا تَسُبُّوا َّالذِينَ َي ْدعُو َ‬ ‫‌‬
‫لِكُلِّ أُمَّ ٍة عَمََلهُ ْم ثُمَّ إِلَى ر َِّبهِمْ مَرْجِ ُعهُمْ َف ُين َِّب ُئهُمْ بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ‪.‬‬
‫وهی ‌ئیسالم‌‬ ‫نه ‌‬‫له ‌ساڵی ‌دەیەمی ‌باڵوبو ‌‬ ‫وهیه‌ ‌'ابي ‌طالب' ‌ ‌‬ ‫كه ‌ئه‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌راستیه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌قوڕەیشیەکان‌‬ ‫مینێته ‌‬
‫‌‬ ‫مهککه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫مهد ‌هه‌ر ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬‫‌‬ ‫ئهمرێت ‌و ‌پاش ‌سێ ‌ساڵ ‌‬ ‫‌‬
‫وهی‌‬ ‫ئهیان ‌توانی ‌پەیامبەر ‌بكوژن ‌به‌اڵم ‌هیچ ‌كاتێك ‌هه‌وڵی ‌كوشتنیان ‌نه‌دا ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫خراپه ‌باسی‌‬ ‫‌‬ ‫وهیه‌ ‌پەیامبەر ‌زۆر ‌به‌ ‌‬ ‫مانهوێ ‌زۆر ‌جه‌خت ‌بكه‌ین ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ئێمه ‌ ‌‬‫‌‬
‫كه‌‬
‫ئهكرد ‌ئه‌وان ‌هه‌ولی ‌كوشتنیان ‌نه‌دا ‌به‌اڵم ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫خواكانی ‌قوڕەیشی ‌ ‌‬
‫شهڕ ‌بكه‌م ‌هه‌تا ‌نه‌لێن ‌هیچ‌‬ ‫سهالتی ‌په‌یداكرد ‌گوتی ‌من ‌نێردراو ‌به‌وه‌ی ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫نهبێ‪.‬‬‫تهنها‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫ك‌نییه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خوایه‬
‫ردهمی‌خۆی‌بوو‪.‬‬ ‫تی‌سه ‌‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬
‫بلیمه‬ ‫واته‌پەیامبەر‌ڕامیاریزانێكی‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫‌‬

‫ڵ‌موشریكهكان‬
‫‌‬ ‫ڕكردن‌له ‌‬
‫گه‬‫‌‬ ‫‪‌ ‌٩‌.٩‌.٩‌.٩‬‬
‫شه‬
‫وهی ‌به‌‌‬
‫گهڕ ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬‫خسته ‌‬
‫‌‬ ‫ههمو ‌توانایه‌كی ‌ئه‌‬‫ککهدا ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬‫ردهمی ‌ ‌‬‫سه ‌‬‫له ‌ ‌‬‫‌‬
‫نوێیهكه‌ی ‌خۆی‪‌ ،‬موسوڵمان‌‬ ‫سهر ‌ئاینه‌ ‌ ‌‬ ‫بهێنێته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ککه ‌‬
‫مه ‌‬ ‫ئاشتیانه ‌خەڵکی ‌ ‌‬
‫‌‬
‫گهڵ ‌بێباوه‌ڕان‪‌.‬‬
‫بێ‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ردنیان‌هه‬ ‫تی‌ههژاران‌و‌لێبو‬‫‌‬ ‫‌‬
‫یارمه‬ ‫ریان‌ئهرك‌بوو ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫دینه ‌و‌خەڵکێك‌پێشوازیان‌لێكرد ‌و‌پشتیوانیان‌لێکرد‌‬ ‫مه ‌‬ ‫یشته ‌ ‌‬
‫گه ‌‬ ‫اڵم‌ههر‌كه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫دهست ‌به‌ ‌جێ ‌فه‌رمانی ‌كوشتن ‌و‌‬ ‫نسارهكان(أنصار) ‌ ‌‬‫‌‬ ‫كه ‌پێیان ‌ئه‌وترا ‌ئه‌‬‫‌‬
‫بو‌داوای‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تێك‌هه‬ ‫‌‬
‫ند‌ئایه‬ ‫ککه ‌بوو ‌ ‌‬
‫چه‬ ‫مه ‌‬‫كاتێك‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫شهڕكردنی‌موشریكه‌كانیدا‪‌.‬‬ ‫‌‬
‫هیچ‌كهسێك‌‬
‫‌‬ ‫ن‌و‌زۆرملهیی‌له‌‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رپا‌بكه‬ ‫كه‌ ‌‬
‫به‬ ‫ئاینه ‌‬
‫ئاشتیانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهكرد‌به‌‌‬
‫موسوڵمان‌ ‌‬
‫گهر‌‬‫ئه ‌‬
‫ئهلێت‌(‌ ‌‬
‫ئایهتی‌‪‌ ‌٢٢‬‬ ‫له‌ ‌‬‫کهیه‌‌ ‌‬
‫تێكی‌مهك ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬ ‫تی‌یونس‌كه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬ ‫له‌‬
‫كهن‪‌ ‌.‬‬
‫نه ‌‬
‫‌‬
‫منه ‌و ‌كرده‌ی ‌ئێوه‌‌‬ ‫كهی‪‌ ،‬بێژه‌ ‌ئاكاری ‌من ‌سه‌ر ‌به‌ ‌‬ ‫ئێژن‪‌ :‬تۆ ‌درۆیان ‌ده‌ ‌‬

‫‪ 97‬أسباب‌النزول‌و‌بهامشه‌‌الناسخ‌و‌المنسوخ‪‌.‬ل‌‌‪٢٦٢‬‬

‫‪94‬‬
‫یكهن‪‌.‬‬ ‫ده ‌‬‫ی‌ئێوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌كاره‬ ‫‌‬
‫ریكم‌له‬ ‫‌‬
‫ریكن‌و‌منیش‌ته‬ ‫‌‬
‫كارم‌ته‬ ‫له ‌‬
‫خۆتان‪‌،‬ئێوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ربه‬ ‫‌‬
‫َذبُوكَ فَ ُقلْ لِي عَمَلِي وَلَكُمْ عَمَلُكُمْ َأ ْنتُمْ بَرِيئُونَ مِمَّا َأعْ َملُ وََأنَا بَرِيءٌ مِمَّا تَعْمَلُونَ‪.‬‬ ‫وَِإنْ ك َّ‬
‫پرستن‌و‌منیش‌هی‌خۆم‌كهس‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌خۆتان‌خوای‌خۆتان‌ئه‬ ‫یونس ‪‌).٢١‬واته‌‌ئێوه‌‬
‫كتری‌نهبێت‪‌‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ریه‬ ‫له ‌‬ ‫ملهیی‌ ‌‬ ‫زۆره ‌‬
‫‌‬
‫وه‌و‌‬ ‫كاته ‌‬
‫جهخت‌ئ‌ه ‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌‌٢٣٢‬تا‌‪‌٢٣٢‬دیسان‌ ‌‬ ‫تی‌یونس‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ها‌له‌سوره‌‬ ‫روه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫وانهی‌غه‌یره‌ز‌‬ ‫گومانن‪‌،‬من‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫دینی‌من‌به ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫ر‌ئێوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڵکینه!‌ ‌‬
‫گه‬ ‫خه ‌‬ ‫ئهلێت‌(بێژه‌‪‌ ‌:‬‬ ‫‌‬
‫پهرستم‪‌،‬‬ ‫یه ‌ده‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌ئه‌من ‌ئه‌و ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫یانپهرستن‪‌ ،‬ناپه‌رستم‪‌ ‌ .‬‬ ‫ده ‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌و ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬
‫له ‌ڕێزه‌ی‌باوه‌ڕداران‌بم‪‌.‬روش‌هه‌ر‌بكه‌‌‬ ‫من‌دراوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رمانیش‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ومرێنێ‌و‌فه‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫له‌‬‫جگه ‌ ‌‬ ‫پهرستی ‌و ‌هه‌رگیز ‌نه‌كه‌ی ‌له‌ ‌ڕێزی ‌بت ‌په‌رستان ‌بی‪‌ ‌ .‬‬ ‫ڕهوشتی ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬
‫زیانی‌لێ‌دهبینی‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫و‌نه ‌‬
‫یه ‌ ‌‬ ‫ی‌بۆ‌تۆ‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫هره‬ ‫نه ‌ ‌‬
‫كه ‌ ‌‬‫به ‌ ‌‬‫هانا‌بۆ‌شتێ‌وا‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌‬
‫گهر‌تووشی‌زیانێكت‌بكا‌–‌‬ ‫ش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫نا‌ههقانی‪‌.‬ئەڵاڵ‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫كردت‪‌،‬ئهوسا‌كه‌ ‌ ‌‬‫‌‬ ‫گهر‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ك‌بێ‪‌،‬كهس‌‬ ‫‌‬ ‫شتی‌گه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌چاكه‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫سێ‌نیه ‌الی‌بدا‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هیچ‌كه‬ ‫له ‌خۆی‌– ‌‬ ‫جگه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ر‌خۆی‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كا‪‌،‬هه‬ ‫و‌حهزبكا‪‌،‬تووشی‌ده‌‬ ‫ر‌عبدێكی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌ناگرێ‌و‌هه‬ ‫پێش‌به‌ ‌‬
‫چاكه‬ ‫‌‬
‫الیهن‌‬ ‫نهَ! ‌وا ‌ڕاستیو ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫خهڵكی ‌‬ ‫بێژه‪‌ ‌ :‬‬ ‫گوناه ‌ده‌بوورێ ‌و ‌دلۆڤانه‌‪‌ ‌ .‬‬
‫دی‌كا‪‌،‬شارهزا‌بوون‌بۆ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌ڕاست‌به‬ ‫ههر‌كێ‌ڕێگه‌‬ ‫وه ‌بۆ‌هات‪‌ ‌.‬‬ ‫تانه ‌‬
‫ردگار ‌‬
‫‌‬ ‫په ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬
‫خۆیهسی‪‌ ،‬هه‌ر ‌كه‌سێكیش ‌گومڕاببێ‪‌ ،‬گومڕایی ‌دژی ‌خۆیه‌سی‪‌ ،‬من ‌بریكاری‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌و ‌خۆ ‌ڕابگره‌‪‌ ،‬هه‌تا‌‬ ‫ههر ‌فه‌رمانێ ‌بۆت ‌ده‌نێرێن‪‌ ،‬شوێنی ‌كه‌ ‌‬ ‫كهستان ‌نیم‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫وهره‌‪ُ ‌ .‬قلْ يَا أ َُّيهَا النَّاسُ ِإنْ ُك ْنتُمْ فِي شَكٍّ مِنْ‬ ‫پێ‌ڕادهگا‌و‌ئەڵاڵ ‌باشترین‌داد ‌‬ ‫‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌‬
‫ع ُبدُ اللَّهَ َّالذِي َي َتوَفَّاكُمْ وَأُمِرْتُ أَنْ‬‫ع ُبدُ َّالذِينَ تَ ْع ُبدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَ ِكنْ َأ ْ‬ ‫دِينِي فَلَا َأ ْ‬
‫ج َهكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا وَلَا تَكُونَنَّ ِمنَ الْمُشْرِكِينَ‪ .‬وَلَا َت ْدعُ مِنْ‬ ‫أَكُونَ ِمنَ الْ ُمؤْ ِمنِينَ‪ .‬وََأنْ أَقِمْ وَ ْ‬
‫سكَ اللَّهُ‬‫دُونِ اللَّهِ مَا لَا َينْفَ ُعكَ وَلَا َيضُرُّكَ فَِإنْ فَعَلْتَ فَإ َِّنكَ ِإذًا ِمنَ الظَّالِمِينَ‪ .‬وَِإنْ يَمْسَ ْ‬
‫خيْرٍ فَلَا رَادَّ لِ َفضْلِهِ يُصِيبُ بِهِ َمنْ يَشَاءُ مِنْ‬ ‫ِبضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُ إِلَّا ُهوَ وَإِنْ يُ ِر ْدكَ بِ َ‬
‫عبَادِهِ وَ ُهوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ‪ُ .‬قلْ يَا أ َُّيهَا النَّاسُ َقدْ جَاءَكُمُ الْحَقُّ ِمنْ رَبِّكُمْ فَ َمنِ ا ْهتَدَى‬ ‫ِ‬
‫َاتبِعْ مَا يُوحَى‬ ‫فَإِنَّمَا َي ْهتَدِي لِنَفْسِهِ وَ َمنْ ضَلَّ فَإِنَّمَا َيضِلُّ عََل ْيهَا وَمَا َأنَا عََليْكُمْ بِوَكِيلٍ‪ .‬و َّ‬
‫خيْرُ الْحَاكِمِينَ‪ .‬یونس ‪‌)١١٨ - ١١٢‬‬ ‫صبِرْ حَتَّى يَحْكُمَ اللَّ ُه وَ ُهوَ َ‬ ‫ك وَا ْ‬ ‫إَِل ْي َ‬
‫پهرستن ‌ته‌نها ‌خوای‌‬ ‫ئاینهی ‌من ‌و ‌نای ‌‬ ‫سهر ‌ئه‌م ‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫ئهگ‌هر ‌گومانتان ‌هه‌ ‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫‌‬
‫و‌خۆتان‌تووشی‌زیان‌ئهبن‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫رتان‌نییه‌‬
‫‌‬ ‫ن‪‌،‬من‌هیچ‌كارێكم‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫خۆتان‌ئهپرست‬
‫‌‬
‫له‌‬ ‫ههموو ‌كه‌سێك ‌ئازاده‌ ‌ ‌‬ ‫واته ‌لێره‌دا ‌دیموكراسیه‌تی ‌به‌دی ‌هێنا ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫بپهرستی ‌ئه‌وا ‌سودتان ‌پێ ‌ئه‌گات ‌و‌‬ ‫ئهگه‌ر ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ههلبژاردنی ‌ئاین‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬

‫‪95‬‬
‫ملهیی‌خەڵکی‌‬ ‫ر‌هیچ‌كهسێك‌كه‌ ‌به‌زۆره‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫فشارخاته ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫مهدیش‌بۆی‌نییه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬‫‌‬
‫بكات‌به‌موسلمان‪.‬‬ ‫‌‬
‫یامبهر ‌پێوست ‌ناكات ‌شه‌ڕ‌‬ ‫ئهكات ‌په‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫سهر ‌ئه‌ ‌‬ ‫جهخت ‌له‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫چهند ‌ئایه‌تێك ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهره‌ ‌بریکارێک ‌بێت ‌بۆ‌‬ ‫وهی ‌له‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌هیچ ‌بێ ‌باوره‌ێك ‌بكات ‌ته‌نها ‌ئه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫تۆ‌ئهم‌‬
‫كهی‌ ‌‬ ‫هۆزه ‌‬
‫تی‌االنعام‌ئهلێت( ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سوره‬ ‫‪‌،‬له ‌ئایەتی‌‪٦٦‬‬ ‫كه ‌‬ ‫ی‌ئاینه ‌‬
‫‌‬ ‫نهوه‌‬‫باڵوبو ‌‬
‫كارهتان‪‌.‬‬‫مه ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬
‫بوومه ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ێژه‪‌ :‬خۆ ‌من ‌نه‌‬ ‫قورعانهی ‌وا ‌ڕاستیشیان ‌پێ ‌درۆیه‌‪‌ .‬ب ‌‬ ‫‌‬
‫ها‌ئایهتی‌‬
‫‌‬ ‫ره ‌‬
‫وه‬ ‫هه ‌‬ ‫وَكَذَّبَ بِهِ َقوْ ُمكَ وَ ُهوَ الْحَقُّ ُقلْ لَسْتُ عََليْكُمْ ِبوَكِيلٍ‪‌ .‬االنعام‌‪‌ ‌)‌ ٦٦‬‬
‫وه ‌پێوست ‌ناكات‌‬ ‫كاته ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫له ‌‬ ‫جهخت ‌ ‌‬ ‫سورهتی ‌االنعام ‌دیسان ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‪٢٣٦‬و ‌‪‌ ٢٣٢‬‬
‫سهره‌ ‌ببێت ‌به‌ ‌وەكیلێك ‌و‌‬ ‫وهی ‌له‌ ‌‬ ‫گهل ‌بكات ‌ته‌نها ‌ئه‌ ‌‬ ‫مهد ‌ش‌هڕیان ‌له‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬‫‌‬
‫پهروەردگار‌ڕا‌بۆت‌دێ‪‌،‬پێكی‌‬ ‫رمانێ‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ر‌فه‬ ‫نێت‌ئهلێت ‌( ‌‬‫‌‬ ‫كهی‌رابگه‌ ‌‬
‫یه‬ ‫یامه ‌‬‫په ‌‬ ‫‌‬
‫بێنه‌شه‌ریك‌بۆ‌‬ ‫وانه‌ ‌‬ ‫س‌بۆ‌پهرستنێ‌ناشێ‪‌،‬تۆ‌وازت‌له‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ز‌ئه ‌‬
‫و‌كه‬ ‫‪‌،‬به‌غه‌یره‌ ‌‬ ‫بێنه ‌‬ ‫‌‬
‫دهكرد‪‌ ،‬ئێمه‌‌‬ ‫مهیلی ‌لێ ‌با‪‌ ،‬شه‌ریكیان ‌په‌یدا ‌نه‌ ‌‬ ‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫كهن‪‌ ‌ .‬‬ ‫یداده ‌‬
‫په ‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫كارهیان‪َّ ‌.‬اتبِعْ مَا أُوحِيَ‬ ‫مه ‌‬ ‫هه ‌‬‫بویته ‌ ‌‬
‫و‌نه ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫ریانه ‌‬
‫سه ‌‬ ‫پاسهوان‌به‌ ‌‬ ‫تۆمان‌نهكردۆته‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫عنِ الْمُشْرِكِينَ‪ .‬وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا أَشْرَكُوا وَمَا‬ ‫إَِل ْيكَ ِمنْ ر َِّبكَ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَأَعْ ِرضْ َ‬
‫ت عَ َل ْيهِ ْم ِبوَكِيلٍ‪ .‬االنعام ‪‌.)١١١ - ١١١‬‬ ‫ك عََل ْيهِمْ حَفِيظًا وَمَا َأنْ َ‬ ‫جَعَ ْلنَا َ‬
‫دیموكراسی ‌له‌ ‌ئاینی ‌ئیسالم ‌زیاتر ‌فراوان ‌بوو ‌هه‌تا ‌وای ‌لێهات ‌خوای‌‬
‫له ‌قوڕەیشیەکان‌‬ ‫وه‪‌ ‌ .‬‬‫به ‌ڕێزداری ‌مایه‌ ‌‬ ‫موشریكهكان ‌له‌الی ‌ئەڵاڵی ‌ئیسالم ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سوكایهتی ‌به‌ ‌خواكانیان‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌و ‌ئه‌لێن ‌زۆر ‌نیگه‌ران ‌بوون ‌پەیامبەر ‌‬ ‫گێرنه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ست‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌ده‬ ‫‌‬
‫وا‌ئێمه‬ ‫‌‬
‫هێنێ‌ئه‬ ‫‌‬
‫د‌واز‌نه‬ ‫ر‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫وانیش‌بریاریاندا‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫ئهكرد‌ئه‌‬ ‫‌‬
‫بڕیاری‌دا‌كه ‌پەیامبەر ‌و‌بڕواداران‌‬ ‫‌‬ ‫ر‌بۆیه ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫كهین‌هه‌‬ ‫ی‌ئه ‌‬ ‫جنێودانی‌خواكه ‌‬
‫‌‬
‫مهش ‌ئایه‌تێك‌‬ ‫دهن ‌به‌ ‌خوای ‌موشریكه‌كان ‌هه‌ر ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫چی ‌تر ‌جنێو ‌نه‌ ‌‬
‫كهن ‌كه‌ ‌داوا‪-‬ی‌‬ ‫مه ‌‬ ‫وانه ‌ ‌‬ ‫ربارهی ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫قسهی ‌خراپ ‌ده‌‬ ‫بهزێنێ ‌و ‌ئه‌لێت( ‌ ‌‬ ‫داده ‌‬
‫‌‬
‫بهر‌‬ ‫له ‌‬
‫یه ‌ ‌‬ ‫وانه ‌‬
‫ئهوان‌هی ‌نه‌زانن‪‌ ،‬له‌ ‌‬ ‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهن‪‌ .‬‬ ‫ده ‌‬‫یرهز ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫غه ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫یارمهتی‪‌ ‌ -‬‬ ‫‌‬
‫بهر‌چاو‌‬ ‫كمان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫سته ‌‬
‫یه‬ ‫رده ‌‬ ‫ئاكاری‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫مهڕ‌ئەڵاڵ‌بدوێن‪‌.‬‬ ‫تی‌خۆیان‪‌،‬خراپ‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دژایه‬
‫پەروەردگاریان‪‌ ،‬ئه‌وسا‌‬‫‌‬ ‫ردهستی ‌‬ ‫به ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫وه ‌و ‌له‌ ‌ئاكامدا ‌هه‌ر ‌دێنه‌ ‌‬ ‫ڕازاندوونه ‌‬
‫‌‬
‫ئاگاداریان‌دهكا‌كه‌‌چیان‌ده‌كرد‪‌.‬وَلَا تَسُبُّوا الَّذِينَ َيدْعُونَ ِمنْ دُونِ اللَّهِ َفيَسُبُّوا اللَّهَ‬ ‫‌‬
‫ع ْدوًا بِ َغيْرِ عِلْمٍ َكذَِلكَ زَيَّنَّا لِكُلِّ أُمَّةٍ عَمََلهُمْ ثُمَّ إِلَى ر َِّبهِمْ مَرْجِ ُعهُ ْم َف ُين َِّب ُئهُمْ بِمَا كَانُوا‬ ‫َ‬
‫االنعام‌ئایهتی‌‪‌٢٣٩‬‬
‫‌‬ ‫يَعْمَلُونَ‪‌.‬‬

‫‪96‬‬
‫وه‪‌.‬‬‫ینه ‌‬‫به ‌‬
‫ین‪‌،‬یان‌بۆ‌خۆنت‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫یان‌هێندێکت‌له‌وی‌بۆمان‌بڕیارداون‌نیشان‌ده‌ ‌‬
‫ده‬
‫یه‪‌ .‬وَِإنْ مَا‬
‫سهر ‌ئێمه‌ ‌‬ ‫ڕاگهیێنی ‌و ‌به‌ ‌حیسابیش ‌له‌ ‌‬ ‫سهره‌ ‌ ‌‬ ‫ندهت ‌له‌ ‌‬ ‫وه ‌‬ ‫تۆ ‌هه‌ر ‌ئه‌ ‌‬
‫ك بَ ْعضَ َّالذِي نَ ِعدُهُمْ َأ ْو َن َتوَفَّي ََّنكَ فَإِنَّمَا عََل ْيكَ الْبَلَاغُ َوعََليْنَا الْحِسَابُ‪‌.‬الرعد‌‪‌.٢٣‬‬ ‫نُ ِري ََّن َ‬
‫ئێوهش ‌هه‌بوون ‌که‌ ‌باوه‌ڕیان‌‬ ‫کهن‪‌ ،‬کۆمه‌اڵنی ‌به‌ر ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫گهر ‌باوه‌ڕ ‌به‌من ‌نه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫به ‌ئاشکرا‪‌ -‬هیچی ‌تری‌‬ ‫کهی ‌– ‌ ‌‬ ‫یامه ‌‬
‫ڕاگهیاندنی ‌په‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫جگه ‌ ‌‬
‫ڕاسپارده ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نهکرد‪‌ .‬‬ ‫‌‬
‫َذبُوا فَ َقدْ كَذَّبَ أُمَمٌ ِمنْ َقبْلِكُمْ وَمَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْ ُمبِينُ‪‌.‬‬ ‫رنیه‪‌ .‬وَِإنْ تُك ِّ‬
‫سه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫العنكبوت‌‪‌.٢٩‬‬
‫ئێوه‌‬
‫به ‌ ‌‬ ‫به ‌ئاشکرا‪‌ ‌ -‬‬ ‫ره‪‌ ،‬په‌یامی ‌ئه‌و‪‌ ‌ -‬‬ ‫سه ‌‬‫ندهمان ‌له‌ ‌‬ ‫وه ‌‬ ‫ههر ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئێمه ‌ ‌‬‫گووتیان‪‌ ‌ :‬‬
‫بڵێین‪‌،‬نههیچی‌تر‪‌.‬وَمَا عََل ْينَا إِلَّا ا ْلبَلَاغُ الْ ُمبِينُ‪‌.‬یس‌‪‌‌.٢٢‬‬ ‫‌‬
‫وانه ‌پاسداربی‪‌،‬‬ ‫ر‌ئه ‌‬ ‫نارد‌لهسه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫تۆمان‌بۆیه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌خۆیان‌بوارد‪‌،‬ئێمه ‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ر‌هه‬ ‫سا‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫ههرگا ‌کارێک ‌ده‌که‌ین‌‬ ‫ئێمه ‌ ‌‬
‫ڕابگهیێنی‪‌ ‌ .‬‬ ‫که ‌ ‌‬ ‫سته ‌‬
‫به ‌‬ ‫ره‪‌ ،‬مه‌ ‌‬ ‫ندهت ‌له‌سه‌ ‌‬ ‫وه ‌‬ ‫تهنیا ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مرۆ ‌تامی ‌به‌زه‌یی ‌ئێمه‌ ‌بچێژێ‪‌ ،‬خۆشیان ‌لێ ‌دێ ‌و ‌ئه‌گه‌ر ‌به‌ ‌هۆی ‌کرده‌وه‌‌‬
‫زانن‌پێنهزان‌بن‪‌.‬فَِإنْ َأعْ َرضُوا فَمَا‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬هه ‌‬
‫ر‌ده‬ ‫وه ‌‬ ‫مێکه ‌‬ ‫ونه ‌چۆر‌ته‌ ‌‬ ‫که ‌‬ ‫کانیان‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خراپه‬
‫أَرْسَ ْلنَاكَ عَلَ ْيهِمْ حَفِيظًا ِإنْ عََليْكَ إِلَّا ا ْلبَلَاغُ وَإِنَّا ِإذَا َأذَ ْقنَا الِْإنْسَانَ مِنَّا رَحْمَةً فَرِحَ ِبهَا‬
‫ص ْبهُمْ س َِّيئَ ٌة بِمَا قَدَّمَتْ َأ ْيدِيهِمْ فَإِنَّ الِْإنْسَانَ كَفُورٌ‪‌ .‬الشوری‌‪‌٢٩‬‬ ‫ن ُت ِ‬
‫وَِإ ْ‬
‫سۆنگهی‌‬‫‌‬ ‫مهردم‌له‌‌‬ ‫كردوه‪‌،‬كه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وانه‌‬
‫مان‌به‌ڕاستی‌بۆ‌تۆ‌ڕه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌كتێبه‬ ‫ئێمهین‌كه‌‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫گا‌و‌ههر‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆی‌ده‬ ‫زابێ‪‌،‬قازانجی‌ههر‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سێكی‌شاره‬ ‫هه ‌‬
‫ر‌كه‬ ‫وا‌شارهزابن‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫تهوه‌ ‌و‪‌،‬تۆ‌بریكاری‌ئه‌وان‌نی‪ ‌.‬إِنَّا‬ ‫ڕێ‌الدا‪‌،‬دژی‌خۆی‌جوواڵوه ‌‬
‫‌‬ ‫سێكش‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كه‬
‫َق فَ َمنِ ا ْه َتدَى فَلِنَفْسِهِ وَ َمنْ ضَلَّ فَإِنَّمَا َيضِلُّ عََليْهَا وَمَا‬ ‫َأنْزَ ْلنَا عََل ْيكَ الْ ِكتَابَ لِلنَّاسِ بِالْح ِّ‬
‫ت عََل ْيهِ ْم ِبوَكِيلٍ‪‌.‬الزمر‪‌.)٢٢‬‬ ‫َأنْ َ‬
‫رمان‌به‌‬
‫‌‬ ‫چاو‌بپۆشه ‌ ‌‬
‫و‌فه‬ ‫‌‬ ‫تی‌االعراف‌ئهلێت(‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬ ‫له ‌‬
‫ئایهتی‌‪‌ ‌ ٢٢٢‬‬ ‫ها‌له ‌ ‌‬
‫روه ‌‬ ‫ه‌ه ‌‬
‫خذِ الْعَ ْفوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وََأعْ ِرضْ عَنِ‬ ‫وازبێنه‪ُ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫زانانه ‌‬
‫‌‬ ‫كاری ‌چاك ‌بده‌ ‌و ‌له‌و ‌نه‌‬
‫مهدی ‌وتوه‌ ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫ته ‌جوبرائیل ‌ ‌‬ ‫تهفسیری ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫الْجَاهِلِينَ‪‌ ‌ ) .‬‬
‫كه‌لێیان‌ببوری‪.‬‬ ‫داوه‌ ‌‬
‫فهرمانی‌ ‌‬ ‫‌‬
‫لێت‌خوایهكی‌تری‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫رمی‌ئه‬ ‫ی‌سورهتی‌االسراء‌زۆر‌به‌‌ ‌‬
‫نه‬ ‫‌‬ ‫دیسان‌ئایهتی‌‪٩٩‬و‌‪٠٢‬‬ ‫‌‬
‫گهڵ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫له ‌‬
‫خێرو‌خهیرات(‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫وه‌ ‌‬
‫ونه ‌‬
‫كه ‌‬ ‫وا‌دوور‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫گینا‌ئه‬ ‫‌‬
‫ش‌ئه‬ ‫‌‬
‫هاوبه‬ ‫ن‌به‌‬
‫كه ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫‌‬
‫ت‌دهبیت‪‌..‬لَا تَجْ َعلْ‬
‫‌‬ ‫بوون‌و‌خه ‌‬
‫جاڵه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ت‌زه‬ ‫‌‬
‫و‌کاره‬ ‫چونکه ‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫رسته‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫هیچ‌شتێ‌مه ‌‬
‫په‬ ‫‌‬
‫كه‌‬‫مانهش ‌به‌شێكن ‌له‌و ‌كارزانیانه‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫ئه ‌‬ ‫خذُولًا ‌‪‌ ‌ /‬‬ ‫مَعَ اللَّهِ إَِلهًا آخَرَ َفتَقْ ُعدَ َمذْمُومًا مَ ْ‬
‫‪‌،‬كه‌‬
‫رسته ‌‬ ‫‌‬ ‫رستووی‌تر‌مه ‌‬
‫په‬ ‫‌‬ ‫یاندوه‪‌.‬وێرای‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫په‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫تۆی‌ڕاگه‬ ‫ت‌به ‌‬
‫ەردگار ‌‬ ‫‌‬ ‫پهرو‬ ‫‌‬

‫‪97‬‬
 ‫نهم‪‌.‬ذَِلكَ مِمَّا َأوْحَى‬ ‫هه ‌‬‫دوڕ‌جه ‌‬
‫‌‬ ‫درێیته‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كراوی‌و‌راونراوی‌تووڕ‌ئه‬ ‫وسا‌به‌ ‌‬
‫لۆمه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫جهَنَّمَ مَلُومًا َمدْحُورًا)‬ ‫إَِل ْيكَ ر َُّبكَ ِمنَ الْحِكْمَ ِة وَلَا تَجْ َعلْ مَعَ اللَّهِ إَِلهًا آخَرَ َفتُلْقَى فِي َ‬
‫‌‬
‫وه‪‌ ،‬ئێوه‌ش‌‬ ‫بێژه‪‌ :‬هه‌ر ‌گوناحێ ‌بیكه‌ن‪‌ ،‬كه‌س ‌له‌ ‌نگۆ ‌ناپرسێته‌ ‌‬ ‫دیسان ‌ئه‌لێت ‌( ‌‬
‫وه‪ُ ‌.‬قلْ لَا تُسْأَلُونَ عَمَّا أَجْرَ ْمنَا وَلَا نُسْأَلُ‬ ‫ناپرسێته ‌‬
‫‌‬ ‫مه‌‬
‫ن‪‌،‬كهس‌له‌‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ركارێكی‌ده ‌‬
‫یكه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫عَمَّا تَعْمَلُونَ‪‌.‬سباء‌‪)٩٢‬‬
‫ئهی‌‬ ‫ێژه‪‌ ‌ :‬‬ ‫ئهلێت ‌(ب ‌‬ ‫راشكاوهتر ‌سوره‌تی ‌كافرون ‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬‫بهاڵم ‌زۆر ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یپهرستم‪‌،‬‬ ‫ش‌ئهوی‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫رستن‪‌،‬نایپهرستم‪‌ ‌.‬‬
‫ئێوه‬ ‫‌‬ ‫دهیپه‌‬ ‫ی‌ئێوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫ناسهكان‪‌ ‌.‬‬ ‫خوانه ‌‬ ‫‌‬
‫یپهرستم‪‌،‬‬ ‫وهش ‌ئه‌وی ‌ده‌ ‌‬ ‫انه ‌من ‌نایپه‌رستم‪‌ .‬ئێ ‌‬ ‫وهش ‌په‌رستوت ‌‬ ‫ئه ‌‬‫نایپهرستن‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫نایپهرستن‪‌ .‬دینی ‌خۆتان ‌بۆ ‌خۆتان ‌و ‌منیش ‌دینی ‌خۆم ‌بۆ ‌خۆمه‌‪ُ ‌ .‬قلْ يَا أ َُّيهَا‬ ‫‌‬
‫ع َب ْدتُمْ‪ .‬وَلَا َأ ْنتُمْ‬
‫ع ُبدُ‪ .‬وَلَا َأنَا عَا ِبدٌ مَا َ‬
‫ع ُبدُ مَا تَ ْع ُبدُونَ‪ .‬وَلَا َأ ْنتُمْ عَا ِبدُونَ مَا َأ ْ‬
‫الْكَافِرُونَ‪ .‬لَا َأ ْ‬
‫ع ُبدُ‪ .‬لَكُ ْم دِينُكُ ْم وَلِيَ دِينِ‪ .‬سورة الکافرون‪‌‌).‬‬ ‫عَا ِبدُونَ مَا َأ ْ‬
‫سهر ‌یه‌كتر ‌نه‌بێت ‌و ‌هه‌مو ‌كه‌سێك‌‬ ‫یهنێت ‌كه‌س ‌مافی ‌له‌ ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫مهش ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ههمان‌‬ ‫کان‪‌،‬له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رم‌و‌نیانی‌ئهنواند‌بۆ‌قوڕەیشی‌ه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫زۆر‌نه‬ ‫تانه‌‬
‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫سته‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫ربه ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫لهگه‌ل‌‬ ‫رم‌و‌نیان‌بوه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زۆر‌نه‬ ‫ی‌سهلمێنێ ‌پەیامبەر ‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌تر‌زۆرن‌كه‌‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫کاتدا‌ ‌‬
‫ركهس ‌كارێكی ‌باش ‌ده‌كا‪‌ ،‬بۆ ‌خۆیه‌تی‪‌:‬‬ ‫هه ‌‬ ‫ئهلێت( ‌‬ ‫رهكان ‌بۆ ‌نمونه‌ ‌ ‌‬ ‫بێباوه‌ ‌‬
‫ههر ‌بۆالی‌‬ ‫دهكا‪‌ ،‬دژی ‌خۆی ‌كرد‪‌ .‬پاشان ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫ركهسیش ‌خراپه‌ ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪َ ‌ .‬منْ عَ ِملَ صَالِحًا فَِلنَفْسِهِ وَ َمنْ أَسَاءَ فَعَلَ ْيهَا ثُمَّ إِلَى رَبِّكُمْ‬ ‫برێنه ‌‬
‫تان‌ده ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫پەروەردگار‬
‫سوره‌الجاثیه‌‌‪‌)٢٢‬‬ ‫‌‬ ‫تُرْجَعُونَ‌‬
‫چهندین ‌سوره‌تی ‌بۆ ‌دابه‌زی ‌هه‌ر‌‬ ‫مهککه‌ ‌بوو ‌ ‌‬ ‫مهد ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌كاتێكدا ‌موحه‌ ‌‬ ‫بهڵێ! ‌ ‌‬‫‌‬
‫ی‌پێوه ‌دیار‌بوو‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫مهد‌و‌ئاینی‌موسوڵمان‬ ‫رم‌و‌نیانی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كان‌نه‬ ‫مو‌سوره ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫الیهن‌‬ ‫بوران‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كردنیان‌لێیان‌ئه‬ ‫به ‌ ‌‬
‫تۆبه‬ ‫ی‌گوناحكهر‌بوون ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫و‌كه ‌‬
‫سانه‬ ‫ت‌ئه ‌‬ ‫نانه ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫‌‬
‫له‌‬ ‫سهر ‌ئه‌م ‌لێبوردنه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫سورهتی ‌غافر ‌جه‌خت ‌ئه‌كات ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌و ‌پەیامبەر‪‌ .‬‬
‫ئهلێن ‌كابرایه‌ك ‌هاتۆته‌ ‌الی ‌وتویه‌تی ‌من‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫گێرنه ‌‬
‫‌‬ ‫عومەری ‌كوری ‌خه‌تاب ‌ئه‌‬
‫ئهبێ ‌تۆبه‌م ‌لێ ‌وه‌ربگێرێ؟ ‌عومەریش ‌ئایه‌تی ‌‪‌ ٢‬تا ‌‪٠‬ی‌‬ ‫خەڵکم ‌كوشتوه‌ ‌ ‌‬
‫الیهن ‌ئەڵاڵی‌‬ ‫له ‌‬ ‫ئهم ‌كتێبه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهلێت(ح ‌م‪‌ ‌ .‬‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫وه ‌ ‌‬‫خوێنێته ‌‬
‫‌‬ ‫سورهتی ‌غافری ‌بۆ ‌ئه‌‬ ‫‌‬
‫بوورێ‌و‌پهشیمانی‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫گوناهان‌ده‬ ‫له ‌‬
‫كه ‌ ‌‬
‫ناردراوه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫اڵتی‌چازانه ‌‬
‫‌‬ ‫ن‌ده ‌‬
‫سته‬ ‫خاوه ‌‬ ‫‌‬
‫تی‌و‌جگه ‌له‌‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫س‌خۆیه‬ ‫ر‌به ‌‬
‫ده‬ ‫چاكه ‌هه‌ ‌‬ ‫توندو‌تیژه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫جهزره‌ ‌‬ ‫قبوول‌دهكا‌و‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌الی ‌ئه‌و‪‌ ‌ .‬حم‪َ .‬تنْزِيلُ‬ ‫خۆی ‌هیچ ‌شت ‌بۆ ‌په‌رستن ‌نابێ ‌و ‌هه‌مووشت ‌دێته‌ ‌‬

‫‪98‬‬
 ‫الطوْلِ لَا إِلَهَ‬
‫شدِيدِ الْعِقَابِ ذِي َّ‬
‫التوْبِ َ‬
‫الذنْبِ وَقَا ِبلِ َّ‬
‫الْ ِكتَابِ ِمنَ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ‪ .‬غَافِرِ َّ‬
‫‪98‬‬
‫إِلَّا ُهوَ إَِليْهِ الْ َمصِيرُ‪).‬‬
‫نهرمیه‌كی‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫ئهبورێ! ‌ ‌‬ ‫كهوابو ‌كه‌سێك ‌هه‌ر ‌شتێك ‌بكات ‌ئه‌وا ‌ئەڵاڵ ‌لێی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫اڵم‌كاتێك‌ئیسالم‌هێزی‌پهیدا‌‬
‫‌‬ ‫ئیسالم‌تاوهكو‌خەڵک‌ڕابكێشێت‪‌.‬به‌‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫یه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬‫زۆر‌ ‌‬
‫روهك‌‬ ‫هه ‌‬ ‫كردن‌و‌غفران‌نهما‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫حوكمی‌تۆبه‌‬
‫‌‬ ‫ڕهشكرایه‌وه‌‌واته‌‌‬ ‫ئایەتانە‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كرد‌ئهم‌‬
‫‌‬
‫كهسێك ‌هاته‌ ‌الی ‌وتی ‌من ‌دزیم ‌كرد ‌پەیامبەریش‌‬ ‫گێرنهوه‌ ‌له‌ ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫رنهگرت ‌و ‌ده‌ستی ‌بڕیه‌وه‌‪‌ .‬ئایا ‌دزی ‌سزای ‌زۆرتره‌ ‌یان‌‬ ‫كهی ‌لێ ‌وه‌ ‌‬ ‫تۆبه ‌‬
‫‌‬
‫ئهم ‌نه‌رم ‌و‌‬ ‫لهسه‌ر‌هتادا ‌ ‌‬‫كه ‌ ‌‬
‫كایهتی ‌پەیامبەر ‌بوو ‌ ‌‬ ‫مهش ‌ته‌نها ‌زیره‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫كوشتن‪‌ ‌ .‬‬
‫ڕابكێشێته‌ناو‌ئیسالم‪.‬‬
‫‌‬ ‫نواند‌تاوهكو‌خەڵک‌‬
‫‌‬ ‫نیانیه ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫‌‬
‫ککه ‌بروای ‌پێناکه‌ن‌‬ ‫ئهوه‌ ‌بوو‪‌ ،‬کاتێک ‌زانی ‌خه‌لکی ‌مه‌ ‌‬ ‫کهی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫ڕامیاریە ‌‬
‫هاتن‌بۆ‌حهج‪‌.‬هه‌ر‌بۆیه‌‌‬
‫‌‬ ‫نه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫لکانه‌ڕابکێشێ‌بۆ‌ئیسالم‌که‌‌سااڵ ‌‬ ‫و‌خه ‌‬ ‫ویستی‌ئه ‌‬‫‌‬
‫پێی ‌وتن ‌" ‌خوێنم ‌خوێنتانه‌‪‌ ،‬تۆڵه‌ ‌بۆ ‌خوێن ‌ڕشتنتان‪‌ -‬دمي ‌دمک‪‌ ،‬وهدمي‌‬
‫وانهی ‌ئێوه‌‌‬ ‫گهڵ ‌ئه‌ ‌‬ ‫کهم ‌له‌ ‌‬‫ئێوهم ‌و ‌ئێوه‌ش ‌له‌ ‌منن‪‌ ،‬شه‌رده‌ ‌‬ ‫هدمک‪‌ ‌ ،-‬من ‌له‌ ‌ ‌‬
‫به‌‬
‫کهن‪‌ ‌ .‬‬ ‫گهڵ ‌ئه‌ ‌‬‫وانهی ‌ئێوه‌ی ‌ئاشتی ‌له‌ ‌‬ ‫گهل ‌ئه‌ ‌‬ ‫کهن‪‌ ،‬ئاشتی ‌له‌ ‌‬ ‫گهل ‌ده‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫شەڕی ‌ ‌‬
‫ئێوهم ‌شه‌ڕ‌‬ ‫له ‌منن ‌و ‌منیش ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ئێوه ‌ ‌‬
‫وتویهتی" ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫رچاوهی ‌'ابن ‌هشام' ‌‬ ‫‌‬ ‫پێی ‌سه‌‬
‫بهر‪‌.‬انا‌‬ ‫ر‌ئاشتیتان‌گرته ‌‬
‫‌‬ ‫گرم‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ن‪‌،‬ئاشتی‌ئه‬ ‫ی‌شهڕ‌ئه‌ ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫ڵ‌ئهوه‌‬
‫گه ‌‬ ‫م‌له ‌‬
‫که ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫مه ‌شتێکی‌‬ ‫ئه ‌‬
‫واته ‌ ‌‬
‫که ‌‬ ‫منکم‪‌ ،‬أنتم‌مني‌أحارب ‌من‌حاربتم‌و‌أسالم‌من‌سالمتم‪‌ ‌.).‬‬
‫گهڵ‌‬ ‫یامبهری ‌ئاسمانی ‌بێت ‌چۆن ‌له‌ ‌‬ ‫گهر ‌په‌ ‌‬ ‫وهندی‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫وهک ‌خوا ‌‬ ‫نه ‌‬ ‫ڕامیاریه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫سهر‌ئاینی‌ئەڵاڵ‪‌،‬‬ ‫هاتبنه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تی‌نه‬ ‫ته ‌‬
‫واوه‬ ‫م‌هێزه ‌به‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بهستێ‌که‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫یمان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هێزیک‌په‬
‫گهڵ ‌ئه‌و ‌هێزه‌‌‬ ‫رئهخات ‌که‌ ‌پەیامبەر ‌په‌یمانی ‌به‌ست ‌له‌ ‌‬ ‫وهی ‌ده‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌ته‌نها ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪99‬‬
‫کهی‌خۆی‪‌‌ .‬‬ ‫ڕامیاریه ‌‬
‫‌‬ ‫کتیکه‌‬
‫تهنها‌بۆ‌پته‌‌وکردنی‌ت‌ا ‌‬ ‫‌‬

‫م‌ئایهتی‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫كه‬ ‫تانه‌ ‌‬
‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫وانه ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫پێچه ‌‬
‫دینه‌به‌‌ ‌‬
‫چوو‌بۆ‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫مهد‌‬
‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم‌کاتێک‌‬‫‌‬
‫ئێوه‌‬
‫ڕ‌به ‌ ‌‬
‫شه ‌‬‫دا‌كه ‌‬
‫وانه ‌‬ ‫ڵ‌ئه ‌‬
‫گه ‌‬‫له ‌‬
‫ئێوه ‌ ‌‬
‫ئهلێت( ‌ ‌‬
‫ره ‌‪‌ ‌ ٢٢٣‬‬
‫تی‌بهقه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌سوره‌‬
‫دابهزاند ‌ ‌‬
‫‌‬

‫‪‌98‬تفسیر‌آیة‌‪‌٠‌-٢‬سورة‌غافر‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌.‬‬
‫واته‌‬
‫بی‌کون‌ئهیان‌وت‪‌:‬دمي‌دمک‪‌،‬وهدمي‌هدمك‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫عهره‌‬
‫‪ 99‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌ ‌//‌٩٢٣‬‬
‫ک‌تۆله‌بۆ‌که‌س‌و‌کاری‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫ستۆی‌تۆدایه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫وه‌ ‌‬
‫ندنه ‌‬
‫سه ‌‬‫سێك‌بم‌کوژێ‌تۆڵه ‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ر‌که‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌.‬لسان‌العرب‌اڵبي‌‬
‫مه ‌‬
‫که ‌‬
‫ی‌ئه ‌‬
‫وا‌من‌تۆله ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌خۆێنی‌تۆی‌ڕژاند‌ئه‬ ‫‪‌،‬ئه ‌‬
‫گه‬‫وه ‌‬ ‫یته ‌‬
‫که ‌‬‫خۆت‌ئه‌ ‌‬
‫منظور‪‌///‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هیشام‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪٦٢‬‬

‫‪99‬‬
‫دهس‌‬ ‫له ‌‬ ‫بجهنگن‪‌ .‬نابێ ‌ده‌س ‌درێژی ‌بكه‌ن‪‌ .‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫له ‌ڕاهی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫دهفرۆشن‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫ران‌خۆشی‌نایه‪ ‌.‬وَقَاتِلُوا فِي َ‬
‫سبِيلِ اللَّهِ َّالذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلَا تَ ْع َتدُوا إِنَّ اللَّهَ‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫درێژی‌كه‬
‫كاتی‌الوازی‌ئیسالم‌ئهلێت‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫یهنێت‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫گه ‌‬
‫ئه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫ش‌ئه ‌‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫لَا يُحِبُّ الْمُ ْع َتدِينَ‪‌ ‌‌ ).‬‬
‫به ‌هێز ‌بوون‌‬ ‫بهاڵم ‌كاتێك ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫گهر ‌خەڵکانێك ‌بێبڕوا ‌بن ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫هیچ ‌كێشه‌ ‌نییه‌ ‌ ‌‬
‫ههر‌‬ ‫مه‌ ‌‬ ‫ر‌ئه ‌‬
‫گه ‌‬ ‫‪‌،‬مه ‌‬‫یه ‌‬ ‫مه‌چ‌لۆجێكێكی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫ی‌بڕوایان‌نییه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫بێ‌بكوژن‌ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫روهها‌‬ ‫هه ‌‬ ‫بهكاربهێنێت‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئهم ‌شێوازه‌ ‌ ‌‬ ‫نهبێ ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫لۆجیكی ‌كه‌سێكی ‌ڕامیاریزان ‌ ‌‬
‫مین‌ئایهت‌بوو‌‬ ‫‌‬ ‫تی‌الحج‌یه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سوره‬ ‫لێن‌ئایهتی‌‪٠٢‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سیران‌ئه‬ ‫ندێك‌له ‌ ‌‬
‫موفه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫ئهو‌‬ ‫ئهلێت( ‌ ‌‬ ‫هانی ‌موسوڵمانی ‌دا ‌جیهاد ‌بكه‌ن ‌و ‌شه‌ڕی ‌موشریك ‌بكه‌ن ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫ناههقیان ‌لێكراوه‌ ‌ده‌توانن‌‬ ‫چونكه ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫سهردا ‌سه‌پاندون‪‌ ،‬‬ ‫سانهی ‌شه‌ڕیان ‌به‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫توانێ‌سهریان‌خا‪ُ‌.‬أ ِذنَ لَِّلذِينَ يُقَاتَلُونَ بِأ ََّنهُمْ ظُلِمُوا‬ ‫‌‬ ‫كهن‪‌ .‬ئەڵاڵش‌ده‌‬ ‫ی‌خۆوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تۆڵه‬
‫وَإِنَّ اللَّ َه عَلَى نَصْرِهِمْ لَ َقدِيرٌ‪).‬‬
‫ههر‌‬ ‫له ‌‬ ‫ههمان ‌سو‌ر‌هتدا ‌دروست ‌ئه‌بێ ‌ئه‌لێت( ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫پاشان ‌ئایه‌تی ‌‪‌ ٢٢٢‬و ‌‪‌ ‌ ٢٢٠‬‬
‫لهو ‌شوێنه‌شیان ‌وه‌ده‌ربنێن ‌که‌ ‌ئێوه‌یان ‌لێ‌‬ ‫شوێنێ ‌ده‌ستووکه‌وتن ‌بیانکوژن‪‌ ‌ .‬‬
‫وروبهری ‌[مسجد‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌ده‌‬ ‫سۆدرهییش ‌زۆر ‌له‌ ‌کوشتنێ ‌خراتره‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫دهرنا‪‌ .‬‬ ‫وه ‌‬‫‌‬
‫شهڕتان ‌پێ‌‬ ‫ئهوان ‌له‌وێش ‌ ‌‬ ‫مهگه‌ر ‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌بکه‌ن‪‌ ‌ .‬‬ ‫الحرام]یشا ‌نابێ ‌شه‌ڕیان ‌ده‌ ‌‬
‫ههڵگیرساند‪‌ ،‬له‌ ‌کوشتنیان‌‬ ‫گهر ‌له‌وێش ‌شه‌ڕیان ‌بۆ ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫بفرۆشن‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫گهر ‌ده‌س ‌به‌رداریشتان‌‬ ‫ئه ‌‬‫یه‪‌ ‌ .‬‬ ‫مه ‌‬ ‫نهناسان ‌هه‌ر ‌ئه‌ ‌‬ ‫وهستن‪‌ ،‬پاداشی ‌خوا ‌‬ ‫ڕامه ‌‬
‫‌‬
‫دهن‌تا‌ئاژاوه‌‌‬ ‫کوشتنیان‌وچان‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫گوناه‌دهبوورێ‌و‌دلوڤان‌ه‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫بوون‪‌،‬ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫سبهردار‌‬ ‫له ‌دنیا ‌بنه‌بڕ ‌ده‌بێ ‌و ‌دین ‌هه‌ر ‌دینی ‌ئەڵاڵ ‌ده‌بێ‪‌ ،‬ئه‌گه‌ر ‌ئه‌وان ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫حيْثُ ثَقِ ْفتُمُوهُ ْم وَأَخْرِجُوهُمْ‬ ‫قانه‪‌‌.‬وَا ْقتُلُوهُمْ َ‬ ‫دژی‌ناهه ‌‬
‫‌‬ ‫ست‌درێژی‌ههر‌له‌‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بوون‪‌،‬ده‬
‫جدِ الْحَرَامِ حَتَّى‬ ‫ع ْندَ الْمَسْ ِ‬‫حيْثُ أَخْرَجُوكُمْ وَالْ ِف ْتنَةُ أَشَدُّ ِمنَ الْ َق ْتلِ وَلَا تُقَاتِلُوهُمْ ِ‬ ‫ِمنْ َ‬
‫يُقَاتِلُوكُمْ فِيهِ فَِإنْ قَاتَلُوكُمْ فَا ْقتُلُوهُمْ َكذَِلكَ جَزَاءُ الْكَافِرِينَ فَِإنِ ا ْن َت َهوْا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ‬
‫ع ْدوَانَ إِلَّا عَلَى‬ ‫رَحِيمٌ‪ .‬وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لَا تَكُونَ ِف ْتنَةٌ َويَكُونَ الدِّينُ لِلَّهِ فَإِنِ ا ْن َت َهوْا فَلَا ُ‬
‫الظَّالِمِينَ‪ .‬البقرة ‪)١٩٣ – ١٩١‬‬
‫تهكان‌زیاتر‌‬ ‫خات‌و‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫ڕی‌خۆی‌ده ‌‬
‫رئه‬ ‫‌‬ ‫ورده‌هێزی‌شه‌‬ ‫د‌ورده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫كهواته‌‌‬‫‌‬
‫تی‌شمشێر‌بۆیه‌‬
‫‌‬ ‫به‌ ‌‬
‫ئایه‬ ‫وه‌ ‌‬ ‫سخ‌بۆته ‌‬
‫‌‬ ‫ته‌ ‌‬
‫نه‬ ‫م‌دوو‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫بن‌چونكه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫توندو‌تیژتر‌ده‌‬
‫لێت‌ملیان‌بپهرێنن ‌و‌زیاتریش‌‬ ‫‌‬ ‫نانه ‌‬
‫ت‌ئه‬ ‫وێ‌ته ‌‬
‫‌‬ ‫دهرئه‌ ‌‬
‫كه‬ ‫كهی‌زیاتر‌به‌ ‌‬ ‫توندڕه‌ویه‌ ‌‬
‫بوون‪‌،‬له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌بێ‌دینانه‬ ‫‌‬
‫رگا‌تووشی‌ئه‬ ‫‌‬
‫ئیتر‌هه‬ ‫ئهلێت‌(‬ ‫كانه ‌ ‌‬
‫كه ‌بۆ‌موشریكه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫چاكه‌‬
‫ر‌به ‌‬ ‫وسا‌یان‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫كیان‌دهن‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫ن‪‌،‬پاش‌ونجڕو‌نجڕ‌كردنیان‌شهته‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ملیان‌ده‬

‫‪100‬‬
‫گهر‌‬ ‫ئازادیان ‌بكه‌ن‪‌ ،‬یا ‌به‌رخوێنیان ‌لێ ‌بستێنن‪‌ ،‬هه‌تا ‌شه‌ڕ ‌كۆتایی ‌پێ ‌دێ‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫یهكتریتان‌‬ ‫بیویستبا‪‌ ،‬بۆ ‌خۆی ‌تۆڵه‌ی ‌لێ ‌ده‌ستاندن‪‌ ،‬به‌اڵم ‌ویستی ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌‬
‫دا‌كوژراون‪‌،‬كردهیان‌به‌ ‌فیڕۆنادا‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ش‌كه ‌له‌ ‌ڕای‌ئەڵاڵ‬ ‫‌‬ ‫و‌كه ‌‬
‫سانه‬ ‫تاقیبکاتەوە‪‌.‬ئه‌ ‌‬
‫فَِإذَا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا َفضَرْبَ الرِّقَابِ حَتَّى ِإذَا َأثْخَ ْنتُمُوهُمْ فَشُدُّوا ا ْل َوثَاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ‬
‫وَإِمَّا ِفدَاءً حَتَّى َتضَعَ الْحَرْبُ َأوْزَارَهَا ذَلِكَ وََلوْ يَشَاءُ اللَّهُ لَانْ َتصَرَ ِم ْنهُمْ وَلَ ِكنْ ِليَبُْلوَ‬
‫سبِيلِ اللَّهِ فََلنْ ُيضِلَّ َأعْمَاَلهُمْ‪.‬محمد‌‪‌)٢‬‬ ‫َالذِينَ قُتِلُوا فِي َ‬ ‫ض و َّ‬
‫بَ ْعضَكُ ْم ِببَ ْع ٍ‬
‫وه ‌به‌‌‬ ‫ئهدات‌تا‌ڕق‌و‌قینیان‌دابمرکێنن‌ه ‌‬ ‫وه ‌هانی‌موسوڵمان ‌ ‌‬ ‫سهندن‌ه ‌‬ ‫ی‌تۆله ‌‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵ‬
‫دهستی ‌ئێوه‌‌‬ ‫ههر ‌به‌ ‌‬ ‫ئێوه ‌ده‌گژیان ‌ڕابچن‪‌ :‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئهڵێت( ‌‬ ‫کوشتن ‌و ‌بڕین‪‌ ،‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫سهریاندا‪‌،‬و‌کارێک‌‬ ‫رو‌دهخا‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫خا‌و‌سه‬ ‫‌‬
‫کا‌و‌ژێریان‌ده‬ ‫‌‬
‫وان‌تووشی‌ئازار‌ده‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫َذ ْبهُمُ اللَّهُ بَِأ ْيدِيكُمْ َويُخْزِهِمْ‬ ‫دهکا ‌کۆلی ‌دڵی ‌باوه‌ڕداران ‌دابمرکێ‪‌ .‬قَاتِلُوهُمْ يُع ِّ‬ ‫‌‬
‫صدُورَ َقوْمٍ ُمؤْ ِمنِينَ‪ .‬التوبة ‪)١١‬‬ ‫ف ُ‬ ‫َو َي ْنصُرْكُ ْم عَ َل ْيهِ ْم َويَشْ ِ‬
‫ندهتر‌‬ ‫کهی ‌ئیسالم ‌زیاتر ‌و ‌دڕه‌ ‌‬ ‫دیموکراسی ‌له‌ ‌ناو ‌ئیسالم ‌نامینێ ‌و ‌توندیه‌ ‌‬
‫ئهژین ‌به‌اڵم ‌پاش‌‬ ‫یهکه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫ککه ‌ئیسالم ‌و ‌موشریک ‌به‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫ردهمی ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫ئهبێ‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهدی ‌متمانه‌یدا ‌و ‌له‌گه‌ڵ ‌ئایه‌تێكی ‌تری ‌قوڕئاندا‌‬ ‫یهكی ‌موحه‌ ‌‬ ‫وته ‌‬‫له ‌ ‌‬ ‫کۆچکردن ‌ ‌‬
‫گهڵ ‌موشریكێك ‌بژێیه‌ت ‌ئه‌وا ‌هه‌ردووكیان ‌وه‌ك‌‬ ‫گهر ‌موسلمانێك ‌له‌ ‌‬ ‫ئهلێن ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌لهگه‌ل‌‬ ‫وه ‌‬ ‫ئه ‌‬‫ئهلێت‌(‌ ‌‬ ‫تی‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهیه‌‬
‫ڕی‌توندیه ‌‬
‫‌‬ ‫ش‌ئهو‌په‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬ئه ‌‬
‫مه‬ ‫كن‌لهالی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫یه‬
‫‪100‬‬
‫وه‪‌.‬من‌جامع‌المشرك‌و‌سكن‌معه‌فانه‌مثله‪‌‌ ).‬‬ ‫موشریكێك‌بێت‌وه‌كو‌ئه‌ ‌‬
‫وه‌‬ ‫جێی‌خۆیان‌مانه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌له ‌‬
‫ی‌هه ‌‬ ‫‌‬ ‫و‌كه ‌‬
‫سانه‬ ‫ئه ‌‬ ‫ئهلێت‌( ‌‬ ‫ێکیش‌پاڵپشتی‌ئهکات‌و‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئایهت‬
‫‌‬
‫ئێوه‌‬ ‫ی‌گیان‌كێشان‌پێان‌دهڵێ‪‌ ‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆیان‌كرد‪‌،‬كاتێ‌فریشته‬ ‫یان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫و‌غه ‌‬
‫دره‬ ‫و‌ئه ‌‬ ‫‌‬
‫زهمیندا ‌هێز ‌و ‌وزه‌ ‌لێگیراو ‌بووین‪‌ .‬پێان‌‬ ‫له ‌چ ‌بارێكدا ‌بوون؟ ‌ده‌ڵێن ‌ئێمه‌ ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههروا ‌نه‌بوو ‌تا ‌له‌ ‌زێدی ‌خو ‌كۆچ ‌بكه‌ن ‌و‌‬ ‫گهر ‌سه‌ر ‌زه‌وینی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫دهڵین‪‌ ‌ :‬‬ ‫‌‬
‫ئهنوایان ‌و ‌دوا ‌ڕۆژی ‌خراپیان‌‬ ‫دۆزهخ ‌ده‌بێته‌ ‌ ‌‬ ‫مانه ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫جێگایهكی ‌تر‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫بڕۆنه ‌‬
‫‌‬
‫س َتضْعَفِينَ‬‫سهِمْ قَالُوا فِيمَ ُك ْنتُمْ قَالُوا كُنَّا مُ ْ‬ ‫ههس‪‌.‬إِنَّ َّالذِينَ َتوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ ظَالِمِي َأنْفُ ِ‬ ‫‌‬
‫جهَنَّمُ‬
‫فِي الْأَ ْرضِ قَالُوا أَلَمْ تَ ُكنْ أَ ْرضُ اللَّهِ وَاسِعَةً َف ُتهَاجِرُوا فِيهَا فَأُولَ ِئكَ مَ ْأوَاهُمْ َ‬
‫وهی ‌سه‌یره‌ ‌خۆی ‌له‌ ‌كاتێك ‌ده‌سه‌اڵتی ‌نه‌بو‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫وَسَاءَتْ َمصِيرًا‪‌ .‬النساء ‌‪‌ ‌ .)٢٢‬‬
‫كهشی ‌یه‌كێك ‌بوو ‌له‌‌‬ ‫ویسته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆشه‬ ‫گهڵ ‌موشریكه‌كان ‌ئه‌ژیا ‌و ‌مامه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫سهالتی ‌په‌یداكرد‌‬ ‫موشریكهكان‪‌ ،‬ئینجا ‌پاش ‌‪‌ ٢٠‬ساڵ ‌كۆچی ‌كرد ‌و ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫شهری‌‬ ‫له ‌‬‫لهناو ‌موشریكه‌كان ‌جێ ‌مابون‪‌ ‌ .‬‬ ‫سانه ‌كران ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهو ‌كه‌ ‌‬ ‫سەرزەنشتی ‌ ‌‬

‫‪ 100‬سنن‌أبي‌داود‪‌،‬الجهاد‪‌،‬في‌اإلقامةبأرض‌الشرک‌‬

‫‪101‬‬
‫بهاڵم ‌كۆچیان ‌نه‌كردبو ‌كاتێك‌‬ ‫بهدر ‌هه‌ندێكیان ‌بڕوایان ‌به‌ ‌ئیسالم ‌هێنا ‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سه(عباس‪‌،‬‬ ‫م‌سێ‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌لێوهرگرتن‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كردن‌و‌فدیه‬ ‫گیران‌موحهمەد‌پێی‌بڕ ‌‬
‫وا‌نه‬ ‫‌‬
‫ئهدی ‌ئێمه‌ ‌نوێژمان ‌بۆ ‌قیبله‌ی ‌تو‌‬ ‫مهدیان ‌وت( ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫عقیل‪‌ ،‬نوفل) ‌بوون ‌به‌ ‌‬
‫بدهن‌‬ ‫بێ‌فدیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شكان‌ئه‬ ‫وه‌‬
‫ویش‌ئهلێت‌ئێ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هێنا؟‌ئه‬ ‫نهكرد‌و‌شایەتمانمان‌به‌‌ ‌‬
‫تو‌نه‬ ‫‌‬
‫بهزێنێ‪.‬‬ ‫دائه ‌‬
‫و‌ئایهتی‌‪٢٢‬ی‌سوڕەتی‌'النساء'یان‌بۆ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهر‌‬ ‫ئه ‌‬‫تی‌النساء‌ئایهتی‌‪‌ ‌ ٢٢٣‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬ ‫كات‌له ‌‬
‫‌‬ ‫جهخت ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫روهها‌بۆ‌جارێكی‌تر‌ ‌‬ ‫ه‌ه ‌‬
‫به‌‬
‫لهم‌قورعانە ‌ ‌‬ ‫سوتێن‌ئهلێت( ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وانیش‌ئه‬ ‫ن‌ئه ‌‬
‫وا‌ئه‬ ‫گهڵ‌كافران‌بكه‌ ‌‬ ‫شی‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هاوبه‬
‫وهختێ ‌قوڕئان‌‬ ‫یاندوه‪‌ ،‬هه‌ر ‌کاتێك ‌پێتان ‌زانی ‌كه‌سانێك ‌هه‌ن ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئێوهی ‌ڕاگه‌‬ ‫‌‬
‫زانن‪‌،‬ئێوه‌نابێ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ستی‌ده‬ ‫درۆی‌هه ‌‬
‫ڵبه‬ ‫‌‬ ‫پ‌و‌به‌‬
‫‌‬ ‫ن‌به‌گاڵته‌‌ ‌‬
‫و‌گه‬ ‫كه ‌‬ ‫س‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خوێندنا‌ده‬
‫گهڵیاندا ‌دابنیشن‪‌ ،‬ده‌نا ‌ئێوه‌ش ‌ئه‌وسا ‌وه‌كو‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫نهگۆرن ‌– ‌ ‌‬ ‫ههتا ‌ئه‌و ‌باسه‌ ‌ ‌‬ ‫–‌ ‌‬
‫سانهی ‌دوڕووبن‪‌ ،‬وێرای ‌گه‌لێ ‌گه‌لی‌‬ ‫ئهوان ‌ده‌بن‪‌ .‬دیار‌ه ‌ئەڵاڵ ‌گش ‌ئه‌و ‌كه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫َزلَ عََليْكُمْ فِي الْ ِكتَابِ َأنْ ِإذَا سَمِ ْعتُمْ آيَاتِ‬ ‫وه‪‌.‬وَ َقدْ ن َّ‬
‫كاته ‌‬
‫خ‌كۆده ‌‬
‫‌‬ ‫ناسان‌له ‌ ‌‬
‫دۆزه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫خوانه‬
‫غيْ ِرهِ إِنَّكُمْ ِإذًا‬
‫حدِيثٍ َ‬ ‫س َتهْزَأُ ِبهَا فَلَا تَقْ ُعدُوا مَ َعهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِي َ‬ ‫اللَّهِ يُكْفَرُ ِبهَا َويُ ْ‬
‫ههر‌خۆی‌پێش‌‬ ‫بهاڵم ‌ ‌‬ ‫جهَنَّمَ جَمِيعًا‪‌ ‌‌ ،).‬‬
‫ِمثُْلهُمْ إِنَّ اللَّهَ جَامِعُ الْ ُمنَافِقِينَ وَالْكَافِرِينَ فِي َ‬
‫عبه‌‬
‫رایهتی ‌بۆ ‌ماوه‌ی ‌‪‌ ٩٣‬ساڵ ‌به‌ ‌ده‌وری ‌كه‌ ‌‬ ‫مبه ‌‬ ‫رایهتی ‌و ‌پاش ‌پێغه‌ ‌‬ ‫مبه ‌‬‫پێغه ‌‬‫‌‬
‫گهڵ ‌موشریکی ‌پیس ‌هاوبه‌ش ‌بوو‪‌ ،‬به‌اڵم ‌کاتێک‌‬ ‫له ‌‬
‫سورایهوه‪‌ ‌،‬واته‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫به ‌پاڵپشتی ‌هێزو ‌ئایه‌ته‌کانی ‌موشریکه‌کانی ‌به‌‌‬ ‫ککهدا ‌ ‌‬
‫مه ‌‬ ‫دهستیگرت ‌به‌سه‌ر ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪101‬‬
‫وه‪.‬‬
‫نان‌و‌وتی‌نابێ‌نزیکی‌مزگهوت‌ببنه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫پیس‌دا‬
‫كهی‌‬ ‫تهنها‌توندو‌تیژیه‌ ‌‬ ‫بوایه ‌ ‌‬
‫د‌هێزی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫یهنێ‌ئەگەر‌‬ ‫گه ‌‬‫ئه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬‫ش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫بوایه ‌بیگوتبا‌‬ ‫روهر ‌با ‌ئه‌ ‌‬ ‫مهد ‌كه‌سێكی ‌مرۆڤ ‌په‌ ‌‬ ‫گهر ‌موحه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫بهكار ‌ئه‌هێنا‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫وهک‌‬ ‫ڕپێهێنان‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌وت‌باوه‬ ‫‌‬
‫بۆچ‌نه‬ ‫شهڕ‪‌ .‬‬‫وهك‌به‌ ‌ ‌‬ ‫زمان‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫كهسێك‌بگۆرن ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫باوهڕپێکردن‪.‬‬ ‫‌‬
‫زان‌بوه‪.‬‬
‫‌‬ ‫د‌كهسێكی‌ڕامیار‬ ‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫یه‌‬
‫قینه ‌‬
‫یكی‌ڕاسته ‌‬
‫‌‬ ‫لگه ‌‬
‫یه‬ ‫به ‌‬ ‫وهش‌ ‌‬ ‫ئ‌ه ‌‬
‫چهند‌‬ ‫سهر ‌زاری ‌ ‌‬ ‫سورهتی ‌البقرة ‌ابن ‌کثیر ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫تهفسیری ‌ئایه‌تی ‌‪‌ ٢٢٣‬‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهسانێكی ‌باوه‌ڕ ‌پێكراوی ‌ئیسالمی ‌وه‌كو ‌( ‌ابن ‌عباس‪‌ ،‬عبدالعزیز‪‌ ،‬مقاتل ‌بن‌‬ ‫‌‬
‫مهد ‌كاتێك‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌له‌ ‌‬
‫گێرنه ‌‬
‫كهی ‌مسلم ‌نوسراوه‌‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫نوسراوه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫حیان ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫ی‌كفر‌به‌‬
‫‌‬ ‫وكهسا ‌‬
‫نه‬ ‫ر‌ئه ‌‬‫سه ‌‬ ‫نه‌ ‌‬ ‫هێرش‌بكه ‌‬
‫‌‬ ‫ڕ‌ئهیوت"‌له‌‌پێناوی‌ئەڵاڵ‌‬ ‫چوو‌بۆ‌شه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬

‫‪‌101‬تفسیر‌آیة‌‪‌٩٩‬سورة‌التوبة‪‌/‬القرطبي‌‬

‫‪102‬‬
‫کهن‪‌،‬‬ ‫ستکهوتی ‌تااڵنیه‌کان‪‌ ،‬خیانه‌ت ‌مه‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫کهن ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌دزی ‌مه‌ ‌‬ ‫كهن‪‌ ‌ ،‬‬ ‫ئه ‌‬
‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫گا‌مهک‌وژن‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ن‪‌،‬منداڵ‌مهکوژن‪‌،‬مجێوری‌پ‌هرست‬ ‫‌‬ ‫کان‌مه ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫کوژراوه‬ ‫تی‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوکایه‬
‫سبِيل اللَّه قَاتِلُوا َمنْ كَفَرَ بِاَللَّهِ ُاغْزُوا وَلَا تَغُلُّوا وَلَا تَ ْغ ِدرُوا وَلَا تَ ْمثُلُوا وَلَا‬ ‫ُاغْزُوا فِي َ‬
‫‪102‬‬
‫الصوَامِع)‬
‫تَ ْقتُلُوا الْوَلِيد وَلَا َأصْحَاب َّ‬
‫ههر‌پیاو‌كوژراوه‌ ‌و‌ژنانیان‌‬ ‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫زیاتر‌لهسه‌ر‌پیاو‌بوه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫هێرشهكه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهواته‌ ‌‌‬‫‌‬
‫بردوه‌‪.‬‬
‫مهد ‌نه‌هی ‌لێكرد ‌ژن ‌بكوژرێت‪‌ ،‬ئه‌گه‌ر ‌ورد‌‬ ‫جارێكیان ‌ژنێك ‌كوژرابو ‌موحه‌ ‌‬
‫بوه‌‬
‫بۆمبارد‌كردن‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫قینه ‌‬
‫می‌ته ‌‬
‫‌‬ ‫خۆ‌سه ‌‬
‫رده‬ ‫‌‬ ‫كوژراوه ‌‬
‫‌‬ ‫ژنه ‌‬
‫ئایا‌بۆ‌ئهو ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ببینه ‌‬
‫‌‬
‫ئهبێ‌‬ ‫مێژوهكه‌یان ‌دیاره‌ ‌پیاویان ‌كوشتوه‌ ‌و ‌ژنیان ‌فڕاندوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫روهك ‌له‌ ‌‬‫هه ‌‬ ‫بهاڵم ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دهستەوە ‌نه‌داوه‌ ‌ ‌یاخود ‌سەرزەنشتی ‌ئیسالمی ‌زۆر‌‬ ‫به ‌‬ ‫ئهم ‌ژنه‌ش ‌یان ‌خۆی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪103‬‬
‫كوژراوه‪.‬‬
‫‌‬ ‫ر‌بۆیه‌‬
‫‌‬ ‫كردوه‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬
‫سانه‌‬
‫و‌که ‌‬ ‫ڵ‌ئه ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫م‌له ‌‬
‫کوشتار‌بکه ‌‬
‫‌‬ ‫اوه ‌‬
‫فهرمانم‌پێدر ‌‬ ‫د‌ئهلێت("‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫ها‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬
‫مهد‌‬‫نهبێ ‌و ‌موحه‌ ‌‬ ‫تهنها ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫دهن ‌که‌ ‌هیچ ‌خوایه‌ک ‌نییه‌ ‌ ‌‬ ‫ههتا ‌گه‌واهی ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له‌‬
‫ئاژه ‌‬
‫ی‌ئێمه ‌کرد‪‌،‬له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫گهر‌گه‌واهیان‌دا‪‌،‬ڕوویان‌له‌ ‌قبله‌‬ ‫ئه ‌‬‫یه‪‌ ‌.‬‬
‫یامبهری‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫ئێمهیان ‌خوارد‪‌ ،‬نوێژی ‌ئێمه‌یان ‌کرد‪‌ ،‬ئه‌وا ‌خوێن ‌و ‌ماڵیان ‌له‌‌‬ ‫سهربڕواکانی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهوان ‌و ‌ئیسالم ‌به‌ش ‌و ‌ماف ‌و‌‬ ‫ئهو ‌كاته‌ ‌ ‌‬‫ههق ‌نه‌بێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫تهنها ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫رامه ‌ ‌‬
‫ئێمه ‌حه‌ ‌‬
‫كتر‌ئهبێ‪‌.‬أمرت‌أن‌أقاتل‌الناس‌حتى‌يشهدوا‌أن‌ال‌إله‌إال‌‬ ‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌یه‬ ‫ركیان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫الله‌وأن‌‌محمدا‌‌رسول‌الله فإذا‌شهدوا‌واستقبلوا قبلتنا‌وأكلوا‌ذبيحتنا‌وصلوا‌‬
‫صالتنا‌فقد‌حرمت علينا دماؤهم‌وأموالهم‌إال‌بحقها‌لهم‌ما للمسلمين وعليهم ما‬
‫عليهم ‪(.104‬‬
‫شهڕكردن ‌ئه‌ركی‌‬ ‫كهن ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫وه ‌ ‌‬‫یه ‌داكۆكی ‌له‌ ‌‬ ‫روهها ‌چه‌ندین ‌ئایه‌تی ‌تر ‌هه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫نده ‌خۆشیتان ‌لێی ‌نایه‌‪‌،‬‬ ‫رچه ‌‬‫سهر ‌نوسراوه‌‪‌ ،‬هه‌ ‌‬ ‫خهزاتان ‌له‌ ‌‬ ‫وهك( ‌‬ ‫موسوڵمان‌ه ‌ ‌‬
‫نگیش‌ههیه‌‌ئاوات‌بۆ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕێ‪‌،‬ره‬ ‫‌‬
‫خێر‌گه‬ ‫‌‬
‫اڵم‌بۆتان‌وه‬ ‫كه ‌‬
‫ن‌به‬ ‫ز‌نه ‌‬
‫شتێك‌حه ‌‬
‫‌‬ ‫نگه‌له‌‌‬
‫ره ‌‬‫‌‬
‫سهری ‌لێ‌‬ ‫دهزانێ ‌و ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫كهی ‌باش ‌نه‌بێ‪‌ ،‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئاكامه ‌‬
‫‌‬ ‫شتێ ‌بخوازن ‌كه‌ ‌‬

‫‪‌102‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٢٣‬سورة‌البقرة‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌ .‬‬
‫رچاوهی‌پێشوو‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مان‌سه‬ ‫‪‌103‬هه‌‬
‫‪ 104‬مسند‌أحمد‪‌،‬باقي‌مسند‌المکثرین‪‌،‬باقي‌المسند‌السابق‪‌.‬‬

‫‪103‬‬
 ‫ش ْيئًا وَهُ َو خَيْرٌ لَكُمْ‬ ‫رناكهن‪ُ ‌ .‬كتِبَ عََليْكُمُ الْ ِقتَالُ وَ ُهوَ كُ ْرهٌ لَكُمْ َوعَسَى َأنْ تَكْرَهُوا َ‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫البقره‌‪)٩٢٦‬‬‫‌‬ ‫ش ْيئًا وَ ُهوَ شَرٌّ لَكُ ْم وَاللَّ ُه يَعْلَ ُم وََأ ْنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ‪‌‌.‬‬
‫ن تُحِبُّوا َ‬
‫َوعَسَى َأ ْ‬
‫بهلكو ‌شه‌ڕێكی ‌تری ‌هه‌ڵگریساند ‌له‌‌‬ ‫وهش ‌نه‌وستا ‌ ‌‬ ‫مهد ‌به‌ ‌‬ ‫ورهها ‌موحه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫پێی‌ئهگوترێ‌(شهر‌‬ ‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫كان‌كه ‌مانگی‌رجب‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫حهرامكراوه‌‬ ‫مانگه ‌ ‌‬‫مانگێك‌له ‌ ‌‬
‫‌‬
‫مهد‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫مهش ‌شه‌ڕێك ‌بوو ‌‬ ‫دهغه‌كراوی ‌شه‌ڕ‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫واته ‌مانگی ‌قه‌ ‌‬ ‫الحرام) ‌ ‌‬
‫خهریكی ‌كاری‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫ههڵیگریساند ‌له‌ ‌نێوان ‌موسوڵمان ‌و ‌كۆمه‌لێك ‌قوڕەیشی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫چهند ‌كه‌سێك ‌ئه‌كوژرێت ‌و ‌دووكه‌سیش ‌به‌ ‌دیل‌‬ ‫ڕه ‌ ‌‬ ‫لهم ‌شه‌ ‌‬ ‫بازرگانی ‌بوون‪‌ ‌ .‬‬
‫مهد ‌و‌‬ ‫ستكهوتی ‌موحه‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫بێته ‌ ‌‬‫لوپهلی ‌كوژراوه‌كانیش ‌هه‌مو ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئهگیرێن ‌و ‌كه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد ‌خوێنی ‌ڕشت ‌له‌م‌‬ ‫نیگهران ‌ئه‌بن ‌چۆن ‌موحه‌ ‌‬ ‫یاوهرانی‪‌ .‬خەڵک‌هكان ‌به‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کهن‌‬ ‫مهد ‌ئه‌لێ(پرسیارت ‌لێده‌ ‌‬ ‫ئایهتێك ‌حازر ‌ئه‌بێ ‌بۆ ‌موحه‌ ‌‬ ‫مانگهدا‪‌ ،‬هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بریتین‌له‌ـ‌ذوالعقدة‌ـ‌ذوالحجة‌ـ‌محرم‌‬ ‫‌‬ ‫که‌‬
‫مانگی‌حهرامدا‌( ‌‬
‫‌‬ ‫نگ‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌جه‬ ‫‌‬
‫رباره‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫یه‪‌،‬‬ ‫وره ‌‬
‫یهکی ‌گه‌ ‌‬ ‫ڵه ‌‬ ‫نهدا ‌کاره‌سات ‌و ‌هه‌ ‌‬ ‫مانگا ‌‬
‫جهنگ ‌له‌و ‌جۆره‌ ‌ ‌‬ ‫ـ ‌ڕجب)‪‌ ،‬بڵێ‪‌ ‌ :‬‬
‫مزگهوتی ‌حه‌رامدا ‌و‌‬ ‫رههڵستی ‌ڕێبازی ‌ئەڵاڵ ‌و ‌بێ ‌باوه‌ڕیە ‌پێی‪‌ ،‬جه‌نگ ‌له‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫نی‌کهسێک‌یان‌‬ ‫‌‬ ‫له‌کوشت‬ ‫ڵکهکه‌ی‌زۆر‌گه‌وره‌تره‌‌الی‌ئەڵاڵ‌( ‌‬ ‫ر‌کردنی‌خه ‌‬
‫‌‬ ‫ربهده‌‬
‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫روهها‌فیتنە(مەبەست‌لە‌هاوەڵ‌پەیداکردن‌‬ ‫هه ‌‬ ‫مانگی‌حهرامدا)‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫سێک‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌که‬ ‫‌‬
‫چه‬
‫ردهوام ‌دژتان‌‬ ‫به ‌‬ ‫ورهتره‌‪(‌ ،‬بێگومان ‌بێ ‌باوه‌ڕان) ‌ ‌‬ ‫له ‌کوشتن ‌گه‌ ‌‬ ‫بۆ ‌ئەڵاڵ) ‌ ‌‬
‫گهر ‌بۆیان‌‬ ‫وه‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫جهنگن ‌هه‌تا ‌واتان ‌لێبکه‌ن ‌له‌ ‌دین ‌و ‌ئاینتان ‌پاشگه‌ز ‌ببنه‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫کهی ‌و ‌به‌ ‌کافریش‌‬ ‫ئاینه ‌‬
‫وه ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ئێوه ‌پاشگه‌ز ‌بێته‌ ‌‬ ‫کهس ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫بکرێت‪‌ ،‬جا ‌هه‌ر ‌ ‌‬
‫دنیاو‌قیامهتدا ‌و‌‬
‫‌‬ ‫بێت‌له ‌‬
‫‌‬ ‫کانیان‌پووچهڵ ‌ده‌‬
‫‌‬ ‫سانه ‌ ‌‬
‫کاره‬ ‫که ‌‬ ‫و‌جۆره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بمرێت‪‌،‬ئا‌ئه‬
‫سهر‪‌..‬‬ ‫نه ‌ ‌‬‫به ‌‬‫یی‌تیایدا‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫خن‌و‌ژیانی‌هه ‌‬
‫میشه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫جێنشینی‌ناو‌ئاگری‌دۆزه‬ ‫وانه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫سبِيلِ اللَّهِ وَكُفْرٌ بِهِ‬ ‫الشهْرِ الْحَرَامِ ِقتَالٍ فِيهِ ُقلْ ِقتَالٌ فِيهِ َكبِيرٌ َوصَدٌّ عَنْ َ‬ ‫عنِ َّ‬ ‫يَسْأَلُو َنكَ َ‬
‫ع ْندَ اللَّهِ وَالْ ِف ْتنَةُ أَ ْكبَرُ ِمنَ الْ َق ْتلِ وَلَا يَزَالُونَ‬
‫جدِ الْحَرَامِ وَإِخْرَاجُ أَهْلِهِ ِمنْهُ أَ ْكبَرُ ِ‬ ‫وَالْمَسْ ِ‬
‫عنْ دِينِهِ َفيَمُتْ وَ ُهوَ‬ ‫ستَطَاعُوا وَ َمنْ يَ ْرتَ ِددْ ِمنْكُمْ َ‬ ‫يُقَاتِلُونَكُمْ حَتَّى يَرُدُّوكُمْ عَ نْ دِينِكُمْ ِإنِ ا ْ‬
‫الد ْنيَا وَالْآخِ َرةِ وَأُوَلئِكَ َأصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَا ِلدُونَ‪‌.‬‬ ‫كَافِرٌ فَأُوَلئِكَ حَبِطَتْ َأعْمَاُلهُمْ فِي ُّ‬
‫‪105‬‬
‫البقره‌‪)٩٢٢‬‬
‫‌‬
‫غهكراو‌‬ ‫ده ‌‬
‫له ‌ساڵێكدا ‌چوار ‌مانگ ‌شه‌ڕ ‌تێیدا ‌قه‌ ‌‬ ‫مهککەدا ‌ ‌‬ ‫كهلتوری ‌عه‌ره‌بی ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫‌‬
‫ئهو‌‬ ‫دهقی ‌ئایه‌تی ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫چیهتی ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫رهب ‌‬ ‫بهر ‌خاتەری ‌عه‌ ‌‬ ‫مهدیش ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫بوو‪‌ ،‬موح‌ه ‌‬

‫الکشاف‌عن‌حقائق‌التنزیل‌و‌عیون‌االقاویل‌في‌وجوه‌التأویل‪‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌٩٩٦‬‬
‫‌‬ ‫‪105‬‬

‫‪104‬‬
‫لهو‌‬ ‫ئهلێت(‌ ‌‬ ‫چێ‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ب‌ال‌نه‬ ‫عه ‌‬
‫ره‬ ‫ناو ‌ ‌‬
‫لتوره ‌ل‌ه ‌‬
‫كه ‌‬ ‫كو‌ئهو ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫تاوه‬ ‫ته ‌‬‫لتورهی‌هێش ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫ژمارهی ‌مانگه‌كان‌‬ ‫‌‬ ‫ڕۆژه‌وه‌ ‌ئەڵاڵ ‌ئاسمانان ‌و ‌زه‌مینی ‌داهێناوه‌‪‌ ،‬نووسیویه‌تی ‌‬
‫مانهدا‌‬‫ڕهوشتێكی ‌ڕاسته‌‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬ ‫مه ‌ ‌‬‫ئه ‌‬ ‫وهستێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫دوازدهن‪‌ ،‬له‌ ‌چواریاندا ‌شه‌ڕ ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫به ‌تێكڕایی ‌به‌ ‌گژودادێن‪‌،‬‬ ‫رستانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گهر ‌ئه‌م ‌بت ‌په‌‬ ‫ئه ‌‬‫كهن‪‌ ‌ .‬‬ ‫ناههقی ‌له‌ ‌خۆتان ‌مه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهڵ ‌خۆ‌‬ ‫له ‌‬‫كۆمهگی ‌به‌ ‌گژ ‌ئه‌واندا ‌بچنه‌وه‌ ‌بیشی ‌زانن ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫گهله‌ ‌‬ ‫ئێوهش ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫شهْرًا فِي ِكتَابِ اللَّهِ َيوْمَ خَ َلقَ السَّمَاوَاتِ‬ ‫ع ْندَ اللَّهِ ا ْثنَا عَشَرَ َ‬
‫الشهُورِ ِ‬
‫ِدةَ ُّ‬ ‫پارێزانه‪ ‌.‬إِنَّ ع َّ‬
‫‌‬
‫وَالْأَ ْرضَ ِم ْنهَا أَ ْربَعَةٌ حُرُمٌ ذَِلكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ فَلَا تَظْلِمُوا فِيهِنَّ َأنْفُسَكُمْ وَقَاتِلُوا الْمُشْرِكِينَ‬
‫بهاڵم‌کاتێک‌‬ ‫التوبه ‌‪‌ ‌.106)٠٦‬‬‫‌‬ ‫كَافَّةً كَمَا يُقَاتِلُونَكُمْ كَافَّةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ‪‌ .‬‬
‫كه‌‬ ‫ته ‌‬ ‫بابه ‌‬
‫ر‌چی‌ئێمه‌له‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫تهش‪‌ ‌.‬‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رپێچی‌كرد‌له‬ ‫مهد‌هێزی‌هه‌بو‌سه‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫كه‌چوار‌مانگ‌پیرۆز‌بكات‌‬ ‫یه ‌‬ ‫مه‌چ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫ین‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌پرسیارێك‌بكه‬ ‫‌‬
‫اڵم‌ئه‬ ‫الئهدین‌به‌‬ ‫‌‬
‫ك‌تهنها‌چوار‌مانگ‌پیرۆز‌بكات‪‌،‬‬ ‫یه ‌‬ ‫كات‪‌،‬ئاخۆ‌چۆن‌ئهبێ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕی‌تێدا‌نه‬ ‫‌‬
‫تا‌شه‬
‫رهبی‌‬ ‫به ‌دوای ‌كه‌لتورێكی ‌عه‌ ‌‬ ‫رهب ‌بوو‪‌ ،‬بۆچی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫كهلتوری ‌عه‌ ‌‬ ‫مه ‌ ‌‬ ‫خۆ ‌ئه‌ ‌‬
‫كهوێت‪!-‬‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ههر‌كوێ‌موشریكێكتان‌بینی‌‬ ‫رام‌ڕۆیشت‌ئیتر‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌مانگی‌حه‬ ‫لێت‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ئه‬
‫دهس‌‬ ‫له ‌كوێ‌وه‌ ‌‬ ‫وه‪‌،‬موشریکەکانتان ‌ ‌‬ ‫كان‌بڕانه ‌‬
‫‌‬ ‫حه ‌‬
‫رامه‬ ‫نگه ‌ ‌‬‫ر‌كه ‌ما ‌‬
‫هه ‌‬ ‫بیكوژن(‌ ‌‬
‫كهوێ‪‌ ،‬له‌ ‌گرتن ‌و ‌به‌ندكردن ‌و ‌كوشتنیان ‌ده‌س ‌مه‌پارێزن ‌و ‌بۆسه‌یان ‌بۆ‌‬ ‫‌‬
‫نوێژكهر ‌و ‌زه‌كات ‌ده‌ر‪‌ ،‬ئه‌وسا‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌و ‌بوونه‌ ‌‬ ‫گهر ‌په‌ژیوان ‌بوونه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‪‌ ‌ .‬‬ ‫بنێنه ‌‬
‫‌‬
‫له ‌گوناحتان ‌خۆش ‌ده‌بێ ‌و ‌دلۆڤانه‌‪‌ .‬فَِإذَا انْسَلَخَ‬ ‫دهستیان ‌لێ ‌هه‌ڵگرن‪‌ .‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫حصُرُوهُمْ وَاقْ ُعدُوا َلهُمْ‬ ‫خذُوهُمْ وَا ْ‬ ‫ج ْدتُمُوهُمْ وَ ُ‬ ‫حيْثُ وَ َ‬ ‫ن َ‬ ‫شهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِي َ‬ ‫الْأَ ْ‬
‫سبِيلَهُمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ‪‌.‬‬‫صدٍ فَِإنْ تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآ َتوُا الزَّكَاةَ فَخَلُّوا َ‬ ‫كُلَّ مَ ْر َ‬
‫التوبه‌‪)٢‬‬
‫‌‬
‫ئهوه ‌بوو ‌كه‌ ‌موشریكه‌كان ‌په‌یمان ‌ناپارێزن‪‌،‬‬ ‫ته ‌ ‌‬‫وهی ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫هێنانه ‌‬
‫‌‬ ‫پاساو‬
‫ئهبێ‌‬ ‫هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬ ‫پهیمانی ‌حودەیبییه‌یان ‌شكاند‌ ‌ ‌‬ ‫ههندێک ‌ئه‌ڵێن ‌موشریکه‌کان ‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئایهتی‌‬ ‫کهن ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ناوزهد ‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫ههمو ‌زانایانی ‌ئیسالمی ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫لێیان ‌بده‌ن‪‌ ‌ .‬‬
‫کهوابو ‌ئیسالم ‌شانازی ‌ئه‌کات ‌به‌ ‌سومبولی ‌شمشێر ‌و ‌هه‌ر‌‬ ‫شمشێر‪‌ ‌ .‬‬
‫غه!‬
‫ئهم‌قۆنا ‌‬ ‫یانده‌ ‌‬
‫ئیسالمی‌گه ‌‬
‫‌‬ ‫شمشێریش‌بوو‌‬

‫تفسیر‌آیة‌‪‌٠٦‬سورة‌التوبة‌‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌+‬القرطبي‪‌+‬الجاللین‪‌+‬الطبري‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‪‌106‬‬

‫‪105‬‬
‫نیگهران ‌مه‌به‌ ‌كه‌‌‬ ‫وانه ‌ ‌‬‫سورهتی ‌ال ‌عمران ‌ئه‌لێت ‌(به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫لێرهدا ‌ئایه‌تێك ‌هه‌یه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بدهن‪‌ .‬ئەڵاڵ‌‬ ‫له ‌دژی ‌دین ‌تێده‌كۆشن‪‌ :‬ناتوانن ‌هیچ ‌زیانێك ‌له‌ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫په ‌‬
‫به ‌‬‫‌‬
‫شێكیان‌نهبێ‌و‌تووشی‌ئازاری‌دژوار‌بن‪‌.‬وَلَا‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌دنیا‌به‬ ‫وانه ‌له‌‬
‫ئه ‌‬ ‫وێ‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دهیه‌‬
‫‌‬
‫ش ْيئًا يُرِيدُ اللَّهُ أَلَّا يَجْ َعلَ َلهُمْ‬
‫يَحْ ُز ْنكَ َّالذِينَ يُسَا ِرعُونَ فِي الْكُفْرِ إ َِّنهُمْ َلنْ يَضُرُّوا اللَّهَ َ‬
‫واته ‌خۆشی‌‬ ‫وهیه‌ ‌كه‌ ‌‬ ‫سهیر‌له‌ ‌‬ ‫عذَابٌ عَظِيمٌ‪‌ .‬ال‌عمران‌‪‌ ‌.)٢٢٦‬‬ ‫حَظًّا فِي الْآخِ َرةِ وََلهُمْ َ‬
‫ر‌ئهو‌ ‌توند‌و‌‬ ‫چی‌هه ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بكرێت‌كه‬ ‫گهر‌سوكایه‌تی‌‬ ‫ێك‌ناكات‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫رهر‬‫زانێ‌هیچ‌زه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫كار‌ئههێنا‪.‬‬
‫‌‬ ‫تیژیه‌ ‌‬
‫ی‌به‬
‫ورن‌و‌دهستیان‌بكوشن‪‌ ....‬فَاعْفُ‬ ‫‌‬ ‫د‌ئهیوت‌(‪‌ ...‬لێیان‌بب‬ ‫مه ‌‬ ‫كاتی‌الوازی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫تی‌المائده‌‪(٢٠‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬ ‫سنِينَ‪‌‌....‬‬‫ع ْنهُ ْم وَاصْفَحْ إِنَّ اللَّ َه يُحِبُّ الْمُحْ ِ‬ ‫َ‬
‫كاتی‌به ‌هێزیدا‌هه‌رگیز‌بڕوای‌‬ ‫‌‬ ‫بههێز ‌بوو ‌له‌ ‌‬ ‫د‌هێنده ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهی‌موح‌ه ‌‬
‫مه‬ ‫یه ‌‬ ‫ڕامیارزان ‌‬
‫مهش ‌ئایه‌تی ‌‪٠٢‬ی‌‬ ‫سهر ‌هێز ‌لێی ‌داون‪‌ .‬بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫بوه ‌هه‌ر ‌له‌ ‌‬ ‫به ‌ئاگر ‌به‌ست ‌نه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهن‪‌ ،‬هه‌ر‌‬ ‫وه ‌و ‌داوای ‌شه‌ڕویستانێ ‌مه‌ ‌‬ ‫بنه ‌‬
‫مه ‌‬‫سورهتی ‌محمد ‌ئه‌لێت( ‌سست ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهتان‌لێ‌‬ ‫باته ‌‬
‫رگیز‌پاداشی‌خه ‌‬
‫‌‬ ‫ڵه ‌ ‌‬
‫و‌هه‬ ‫گه ‌‬
‫تان‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫واندان‪‌،‬ئێوه‌ئەڵاڵ‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫به ‌‬ ‫ئێوه‌ ‌‬
‫‌‬
‫وه‪ ‌ .‬فَلَا َتهِنُوا َو َتدْعُوا إِلَى السَّلْمِ وََأ ْنتُمُ الْأَعَْل ْونَ وَاللَّهُ مَعَكُمْ وَ َلنْ يَتِرَكُمْ‬ ‫كهم ‌ناكاته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫َأعْمَالَكُمْ‪ .‬محمد ‪)٣٣‬‬
‫ته ‌حوکمی ‌ئایه‌تی ‌‪٦٢‬ی ‌سوره‌تی ‌االنفالی ‌نه‌هێشت ‌که‌‌‬ ‫ههر ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫به‌‬ ‫ئاشتی‌لێیان‌بچنه ‌پێش‪‌ ‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫ر‌ئێوهش‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ر‌ڕێگای‌ئاشتیان‌گرته ‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫ئهڵێت( ‌‬ ‫‌‬
‫جنَحُوا لِلسَّلْمِ‬ ‫پشت ‌و ‌په‌نای ‌ئه‌ڵاڵ‪‌ ،‬ئەڵاڵ ‌گۆبیست ‌و ‌زانای ‌هه‌مو ‌شتێکه‌‪‌ .‬وَِإنْ َ‬
‫َك ْل عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ ُهوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ‪ .‬االنفال ‪‌)٠١‬‬ ‫جنَحْ َلهَا َو َتو َّ‬ ‫فَا ْ‬
‫تهنها ‌به‌ ‌وتوێژ ‌و‌‬ ‫مهککه‌ ‌ ‌‬ ‫ڕاشكاوانه ‌ابن ‌کثیر ‌ ‌ئه‌لێت" ‌‪‌ ٢٠‬ساڵی ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫زۆر ‌به‌‬
‫دینه‌‬‫و‌بۆ‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم ‌كاتێك‌چو‬ ‫گهڵ‌موشریكه‌كان‌بدوێت‌ ‌‬ ‫ستی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌وی‬‫ڕونكردنه ‌‬
‫‌‬
‫ئهو‌‬ ‫گهڵ ‌ ‌‬ ‫به ‌زه‌بری ‌شمشێر ‌و ‌ملپه‌راندن ‌به‌کاربهێنێت ‌له‌ ‌‬ ‫بڕیاریدا ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌‬
‫مانهوه‌‌‬ ‫ئاخرزه ‌‬
‫‌‬ ‫لهنزیكی ‌‬ ‫روهها ‌ئه‌لێت( ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫نههێنا‪‌ ‌ .‬‬ ‫سانهی ‌بڕوایان ‌به‌ ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫خسته‌ژێر‌‬ ‫‌‬ ‫رخۆی‌بپهرسترێت‪‌،‬بژێوی‌‬ ‫‌‬ ‫ی‌كه‌هه‌‬
‫‌‬ ‫وه‌نارد‌بۆ‌ئه‌ ‌‬
‫وه‬ ‫ـه ‌‬ ‫منی‌به(شییر) ‌‬ ‫‌‬
‫مهوه‌‪‌ ،‬ئەڵاڵ ‌سووكی ‌و ‌ریسوایی ‌هێنایە ‌سەر ‌ئەو ‌کەسانەی‌‬ ‫كه ‌‬ ‫سێبهری ‌ڕمه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌‬ ‫كۆمهڵێك ‌بچوێنێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫ركهسێكیش ‌خۆی ‌بە ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫سەرپێچی ‌فەرمانم ‌دەکەن‪‌ ‌ .‬‬
‫سنَة تُوحَى‬ ‫النبُوَّة ثَلَاث عَشْرَة َ‬ ‫وانه‪‌.‬أَقَامَ رَسُول اللَّ ه صَلَّى اللَّه عََليْهِ وَسَلَّمَ بِمَكَّة بَعْد ُّ‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫جدَال مَعَ الْمُشْرِكِينَ َو َبيَان وَإِيضَاح لِلتَّوْحِيدِ َوبَيِّنَات َودَلَالَات‬ ‫السوَر الْمَكِّيَّة وَكُّلهَا ِ‬ ‫إَِليْهِ ُّ‬
‫ِالسيُوفِ َوضَرْب‬ ‫فَلَمَّا قَامَتْ الْحُجَّة عَلَى َمنْ خَالَفَ شَرْع اللَّه ا ْلهِجْرَة وَأَمَرَهُمْ بِالْ ِقتَالِ ب ُّ‬
‫الرِّقَاب وَالْهَام لِ َمنْ خَالَفَ الْقُرْآن وَكَذَّبَ بِهِ َوعَا َن َدهُ‪ .‬وَ َقدْ َروَى الْإِمَام أَحْمَد وََأبُو دَاوُد‬

‫‪106‬‬
 ‫عنْ َأبِي الْ ُمنِيب‬ ‫عنْ حَسَّان بْن عَطِيَّة َ‬ ‫عبْد الرَّحْمَن بْن ثَابِت بْن َث ْوبَان َ‬ ‫حدِيث َ‬ ‫ِمنْ َ‬
‫عنْ ِابْن عُمَر قَالَ‪ :‬قَالَ رَسُول اللَّه صَلَّى اللَّه عََليْهِ وَسَلَّمَ " بُ ِعثْت‬ ‫الْجُرَشِيّ الشَّامِيّ َ‬
‫ِالسيْفِ َبيْن يَدَيْ السَّاعَة حَتَّى يُ ْعبَد اللَّه وَحْده لَا شَرِيك لَهُ وَجُ ِعلَ رِزْقِي تَحْت ظِلّ‬ ‫ب َّ‬
‫‪107‬‬
‫ن تَشَبَّ َه بِقَوْمٍ َف ُهوَ ِم ْنهُمْ") ‌‌‬
‫رُمْحِي وَجُ ِعلَ الذِّلَّة وَالصَّغَار عَلَى َمنْ خَالَفَ أَمْرِي وَ َم ْ‬
‫خات‌و‌ئهڵێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫ڕی‌خۆی‌ده ‌‬
‫رده‬ ‫‌‬ ‫تێکی‌تریش‌ههیه‌‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫شه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌ئایه‬ ‫‌‬
‫چه‬
‫خهزا ‌له‌ڕای ‌ئەڵاڵ‪‌.‬‬ ‫ههڵده‌گرن‪‌ ،‬بچنه‌ ‌ ‌‬ ‫دنیایه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وانهی ‌بۆ ‌قیامه‌تێ ‌ده‌س ‌له‌ ‌‬ ‫با ‌ئه‌ ‌‬
‫رکهوێ‌له‌و‌دونیا‌‬ ‫‪‌،‬چ‌بکوژرێ‌و‌چ‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫خهزا‌له‌ ‌ڕێی‌ئەڵاڵ‬ ‫دهچێته‌ ‌ ‌‬ ‫ش‌که ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫خهزا ‌له‌ڕای ‌ئەڵاڵ ‌و ‌له‌به‌ر‌‬ ‫ناچنه ‌ ‌‬
‫دهینێ‪‌ .‬بۆچی ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫پاداشێکی ‌گه‌وره‌ی ‌ده‌ ‌‬
‫ئهی‌په‌روه‌رێنمان!‌‬ ‫دهڵێن‪‌ ‌:‬‬ ‫بهر‌پیاوان‌و‌ژنان‌و‌مندااڵنێ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫هێزلێ‌گیراوان؟‌له ‌‬
‫‌‬
‫وه‌‬
‫کهی ‌ناهه‌قیکارن‪‌ ،‬رزگارنکه ‌و ‌له‌الی ‌خۆته‌ ‌‬ ‫لهم ‌شاره‌ ‌وا ‌خه‌ڵکه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وانهی ‌خاوه‌ن ‌باوه‌ڕن‪‌ ،‬خه‌زا ‌له‌ڕای ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫یارویاوه‌رێکمان ‌بۆ ‌دیاری ‌بکه‌! ‌ئه‌ ‌‬
‫بچنه‌‬
‫سا‌ئێوه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ڕدهکه‌ن‪‌ ‌.‬‬
‫ده‬ ‫ی‌تاغوت‌شه ‌‬
‫‌‬ ‫ناسن‌له‌ ‌‬
‫ڕێگه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫خوانه‬ ‫وانهش‌که‌‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫کهن‪‌ ‌.‬‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫وانهی ‌دۆستی ‌شه‌یتانن‪‌ ،‬فێڵی ‌شه‌یتان ‌زه‌بوون ‌و ‌بێ ‌هێزوپێزه‌‪‌.‬‬ ‫شهڕی ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سبِيلِ اللَّهِ‬ ‫الدنْيَا بِالْآخِرَةِ وَمَنْ يُقَا ِتلْ فِي َ‬‫حيَاةَ ُّ‬ ‫سبِيلِ اللَّهِ َّالذِينَ يَشْرُونَ الْ َ‬ ‫فَ ْليُقَاتِلْ فِي َ‬
‫سبِيلِ اللَّهِ‬ ‫سوْفَ ُن ْؤتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا‪ .‬وَمَا لَكُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِي َ‬ ‫َفيُ ْق َتلْ َأوْ يَغْلِبْ فَ َ‬
‫س َتضْعَفِينَ ِمنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَا ْلوِ ْلدَانِ َّالذِينَ يَقُولُونَ ر ََّبنَا أَخْرِجْنَا ِمنْ َهذِهِ‬ ‫وَالْمُ ْ‬
‫الْقَ ْريَةِ الظَّالِمِ أَهُْلهَا وَاجْ َعلْ َلنَا ِمنْ َل ُد ْنكَ وَلِيًّا وَاجْ َعلْ َلنَا ِمنْ َل ُدنْكَ َنصِيرًا‪َّ .‬الذِينَ آ َمنُوا‬
‫سبِيلِ الطَّاغُوتِ فَقَاتِلُوا َأوْلِيَاءَ‬ ‫َالذِينَ كَفَرُوا يُقَاتِلُونَ فِي َ‬ ‫سبِيلِ اللَّهِ و َّ‬ ‫يُقَ اتِلُونَ فِي َ‬
‫ضعِيفًا‪ .‬النساء ‪١١ -١٢‬‬ ‫الشيْطَانِ إِنَّ َك ْيدَ الشَّيْطَانِ كَانَ َ‬ ‫َّ‬

‫ر‌تووشی‌خوانهناسان‌بوون‪‌-‬با‌زۆریش‌بن‪‌-‬‬ ‫‌‬ ‫ن‌باوهڕان!‌ئه‌ ‌‬

‫گه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫لی‌خاوه‬ ‫ئه ‌‬
‫ی‌گه‬ ‫‌‬
‫یهن‪‌.‬يَا أ َُّيهَا َّالذِينَ آ َمنُوا ِإذَا لَقِيتُمُ َّالذِينَ كَفَرُوا زَحْفًا فَلَا ُتوَلُّوهُمُ‬
‫ڵمه ‌‬
‫ریان‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫به‬ ‫ئێوه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫الَْأ ْدبَار‪‌.‬االنفال‪‌٢٢‌،‬‬
‫‌‬
‫کهوێ‌‬ ‫رده ‌‬ ‫مهدمان ‌بۆ ‌ده‌ ‌‬ ‫تهنها ‌ڕامیاری ‌موحه‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫ره ‌‬ ‫تانهی ‌سه‌ ‌‬
‫ههمو ‌ئه‌و ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد ‌جۆشی ‌موسلمان ‌ئه‌کات ‌هه‌تا‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫وهک ‌که‌سێکی ‌نێردراوی ‌خوایی‪.‬‬ ‫نه ‌‬ ‫‌‬
‫ک‌له‌‬
‫ریه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫ئهڵێت"‌ ‌‬ ‫لک‪‌،‬بۆ‌نمونه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵ‌خه‬ ‫ن‌له ‌‬
‫گه‬ ‫بکه ‌‬ ‫ڵه ‌ ‌‬ ‫مامه ‌‬ ‫پێیان‌بکرێ‌ڕامیاڕیانه ‌ ‌‬
‫‌‬

‫دهڵێت‌‬
‫ی‌که‌ ‌‬
‫وه ‌‬ ‫بهست‌له‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫‪‌107‬تفسیر‌آیة‌‪‌٩٢‬سورة‌الحدید‪‌،‬ابن‌کثیر‪‌ ‌//.‬‬
‫تهفسیری‌ڕامان‪‌ ‌//‬‬
‫وهی‌ئیسالم‌‬
‫ته ‌‬
‫نه ‌‬
‫له‌ ‌‬
‫ئهوه‌ی‌جگه‌‌ ‌‬‫واته‌ ‌‬
‫وانه‌ ‌‬
‫وا‌له ‌‬
‫ک‌بچوێنێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫یه‬ ‫نهته‌ ‌‬
‫سێك‌خۆی‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ر‌که‬ ‫‌‬
‫ڵی‌بۆ‌ئەڵاڵ‌دروست‌ئهکه‌ن‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫که‌ ‌‬
‫هاوه‬ ‫یه‌ ‌‬‫سانه ‌‬
‫و‌که ‌‬‫وا‌له ‌‬
‫لبژێرێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬

‫‪107‬‬
‫یتوانی‌ئهوا‌‬
‫‌‬ ‫گهر‌ ‌‬
‫نه‬ ‫ست‪‌،‬ئه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫ئێوه ‌'منکر'ێکتان‌دیت‌با‌بیگۆرێت(بیوەستێنێت) ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهش‌‬ ‫ئه ‌‬‫گهر ‌هه‌ر ‌نه‌ی ‌توانی ‌ئه‌وا ‌به‌ ‌دڵ ‌پێی ‌ناخۆش ‌بێت‪‌ ‌ .‬‬ ‫به ‌زمانی‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫الوازترین‌باوەڕە‪َ .‬منْ رَأَى ِمنْ ُكمْ ُمنْكَرًا فَ ْليُغَيِّ ْرهُ ِب َي ِدهِ‪ ،‬فَِإنْ لَمْ يَ ْ‬
‫ستَطِعْ َفبِلِسَانِهِ‪ ،‬فَِإنْ لَمْ‬
‫ستَطِعْ َفبِقَ ْلبِهِ‪َ ،‬وذَِلكَ َأضْعَفُ الْإِيمَانِ‪‌ 108".‬‬ ‫يَ ْ‬
‫نهرم ‌بن ‌له‌ ‌کاتی‌‬ ‫مهدی ‌ڕامیارزان ‌موسلمان ‌فێر ‌ئه‌کات ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫واته ‌‬
‫که ‌‬ ‫‌‬
‫توانایان‌ههبێ‪‌.‬هه‌ر‌‬
‫‌‬ ‫تا‌له ‌‬
‫هێزیش‌ببڕن‌و‌بکوژن‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کاتی‌به‬ ‫بێدهسه‌اڵتی‌و‌له‌ ‌‬‫‌‬
‫سانهی ‌خ‌هریکی ‌ڕامیارین‌‌‬ ‫یهکی ‌به‌ ‌نرخی ‌هه‌یه ‌بۆ ‌ئه‌و ‌که‌ ‌‬ ‫وته ‌‬
‫بۆیه ‌'معاویة' ‌ ‌‬‫‌‬
‫ئهوا ‌گرژی‌‬ ‫گهر ‌شل ‌بوو ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫وه ‌ ‌‬
‫مه ‌‬ ‫که ‌‬ ‫پهت ‌توند ‌بوو ‌من ‌شلی ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئهڵێ" ‌کاتێك‌ ‌ ‌‬‫‌‬
‫وه"‪.‬‬
‫مه ‌‬
‫که ‌‬
‫ئه ‌‬‫‌‬

‫زوهكانی‌پەیامبەر‬‫غه ‌‬‫‪‌ ‌٠‌.٩‌.٩‌.٩‬‬

‫نگا‌له ‌دژی‌خەڵک‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌جار‌جه‬ ‫و‌كاتهی‌کۆچی‌دوایی‌کرد‪‌ ‌ ،‬‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫پەیامبەر‌هەتا ‌ ‌‬
‫ئه‬
‫که‌‬
‫مهد‌ ‌‬
‫زاكانی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كۆی‌گشتی‌غه‬ ‫و‌هۆزهكانی‌چوار‌ده‌‌و‌ری‌خۆی‪‌ ‌،‬‬ ‫‌‬ ‫و‌تیره‌ ‌‬
‫زایان‌شهڕی‌تیدا‌ڕوویدا‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌نۆ‌غه‬ ‫غهزا ‌‬
‫له ‌‪‌ ‌ ٩٢‬‬ ‫خۆی‌بهشداری‌کرد‌بریتی‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫چونکه ‌غه‌زوی ‌خیبر ‌و ‌وادي ‌القری‌‬
‫‌‬ ‫غهزو ‌بوه‌ ‌‬‫بهاڵم ‌هه‌ندێکیان ‌ئه‌ڵێن ‌‪‌ ‌ ٩٦‬‬ ‫‌‬
‫كه‌‬
‫بهاڵم ‌خوێناوی ‌ترین ‌غه‌زو‪‌ ،‬غه‌زوه‌كانی ‌سه‌ر ‌جوله‌ ‌‬ ‫یهک ‌غه‌زو ‌دائه‌نێن‪‌ ‌ .‬‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫بوو‪‌‌.‬‬
‫ئهڵێن ‌‪‌ ٢٢‬پاش ‌کۆچکردنی ‌بۆ‌‬ ‫ههندێکێش ‌ ‌‬ ‫هەندێک ‌لە ‌میژونوسان ‌دەڵێن ‌‪‌ ‌ ٢٩‬‬
‫دهستیان ‌کرد ‌به‌ ‌هێرشکردن ‌و ‌تێرۆرکردنی ‌خه‌لکی‌‬ ‫مەدینە‪‌ ،‬موسوڵمانەکان ‌ ‌‬
‫کهی‪.‬‬‫ره ‌‬
‫یامبه ‌‬
‫رمانی‌په ‌‬
‫‌‬ ‫ژێر‌شهرعی‌ئەڵاڵ‌و‌فه‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫ناموسوڵمان‌ ‌‬
‫بهناوی ‌به‌در ‌و ‌ئوحود ‌ل‌هگه‌ڵ ‌قوڕەیشیەکان ‌و‌‬ ‫دوو ‌شه‌ڕی ‌زۆر ‌گه‌وره‌ی ‌ ‌‬
‫مهککه‌کرد‌‪.‬‬ ‫خەڵکی‌ ‌‬

‫سنن‌الترمذي‪‌،‬الفتن‌عن‌رسول‌الله‪‌،‬ما‌جاء‌في‌تغییر‌المنکر‌بالید‌او‌باللسان‌او‌بالقلب‪‌//.‬‬
‫‌‬ ‫‪‌108‬‬
‫رچاوهی(تحفة‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پێی‌سه‬ ‫رعی‌ئیسالم‌بێت‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌شه‬ ‫پێچه ‌‬
‫وانه‬‫شتێک‌بڵێت‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه‌‬
‫سه ‌‬
‫و‌ئهکه‌ ‌‬
‫منکر‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫)‪‌//‬تفسیر‌ایة‌‪‌٢٢٣‬سورة‌ال‌عمران‪‌،‬أحکام‌القرآن‌البن‌العربي‪‌//.‬‬ ‫األحوذي‌بشرح‌جامع‌الترمذي ‌‬
‫شرح‌السیوطي‌لسنن‌النسائي‪‌،‬السیوطي‪‌،‬ج‌‪‌٩‬ل‌‪٢٢‬ا‪‌//٢٢٩‌-‬سنن النسائي‪ ‌،‬شرح سنن‌النسائي‌‬
‫للسيوطي‌‪‌-‬اإليمان‌وشرائعه‌‪‌-‬تفاضل‌أهل‌اإليمان‌‬

‫‪108‬‬
‫شهڕو ‌پێکدادان‌‬ ‫کهکان‪‌ ،‬سێ ‌هێڕشیان ‌ ‌‬ ‫سهر ‌جوله‌ ‌‬‫کرده ‌ ‌‬
‫روهها ‌‪‌ ٢‬هێرشی ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ان‌کهوته‌‌ده‌ستی‌موسوڵمان‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫تو‌سامانهكانی‬
‫‌‬ ‫ڕوویدا‌و‌ژن‌و‌منداڵ‌و‌سه‌ ‌‬
‫روه‬
‫رهکانی ‌هێزی‌‬ ‫نگاوه ‌‬
‫رپهرشتی ‌جه‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫مهد ‌به‌ ‌ ‌‬‫روهها ‌‪‌ ٠٢‬یان ‌‪‌ ٠٩‬جار ‌موحه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫زوهکان‌بریتی‌بوو ‌له‌ ‌‪‌ ٦٩‬یان‌‪‌٦٢‬‬ ‫واته ‌کۆی‌گشتی‌غه‌ ‌‬ ‫که ‌‬ ‫ر‌تیرهکان‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫نارده ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫‪109‬‬
‫کورتی‌باسی‌دهکه‌ین‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫رچاوانه‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫پێی‌ئهم‌سه‌‬
‫‌‬ ‫غهزو‪‌ ‌،‬‬
‫به‬ ‫‌‬
‫یشته ‌'ودان'‌‬
‫مهد ‌گه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫لهم ‌هێرشه‌ ‌‬ ‫کهمین ‌هێرش ‌(غزوة ‌ودان) ‌بوو‪‌ ‌ ،‬‬ ‫یه ‌‬‫‌‬
‫سهر ‌کاروانه‌کانی ‌قوڕەیش ‌و ‌بني ‌ضمرة ‌دابدات ‌به‌اڵم ‌هیچ ‌پێک‌‬ ‫تاوهکو ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دادانێك‌روینهدا‪‌.‬‬
‫‌‬
‫کهمجار ‌موسلمانه‌کان ‌ئااڵی ‌ئیسالمیان ‌هه‌ڵگرت ‌که‌‌‬ ‫دووهمین ‌هێرش‪‌ ،‬بۆ ‌یه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫هێرشه ‌هیچ ‌شه‌روپێکدادانێک‌‬ ‫‌‬ ‫لهو ‌‬ ‫کۆچهرییەکانی ‌ئیسالم‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫پێکهاتبوون ‌له‌ ‌‪‌ ٢٣‬‬
‫کهمین‌تیر‌‬ ‫به‌یه‌ ‌‬‫تیرێکی‌هاویشت‌که‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نها‌تهنها‌'سعد‌بن‌ابي‌وقاص'‌‬ ‫‌‬ ‫ڕووینه‌ ‌‬
‫دا‌ته‬
‫روبونهوه‌ی ‌نێوان ‌موسوڵمان ‌و‌‬ ‫‌‬ ‫دائهنرێت ‌که‌ ‌هاویشترابێت ‌له‌ ‌روبه‌‬ ‫‌‬
‫ناموسوڵمان‪‌.‬‬
‫کهسی‌‬ ‫مهد ‌بوو‪‌ ،‬له‌ ‌‪‌ ‌ ٠٣‬‬ ‫رپهرشتی ‌'حمزة'ی ‌مامی ‌موحه‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫سێههم ‌هێرش ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نهدا‪‌.‬‬
‫ککه‌پێکهاتبوو‪‌،‬دیسان‌هیچ‌پێکدادانێک‌ڕووی ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫کۆچهرییەکانی‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد‌بۆ‌‬‫رشتی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫سهرپه‌‬‫رچو‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬هێزیک‌ده‬ ‫چوارهم‌هێرش(‌غزوة‌بواط)‌بوو‬ ‫‌‬
‫نهدا‪‌.‬‬
‫وه‌دیسان‌هیچ‌پێکدادانێک‌ڕووی ‌‬ ‫مایه ‌‬
‫ی‌مانگێک‌له‌'بواط'‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ماوه‬
‫مهد‌‬
‫رشتی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫رچو‌به ‌سه‌ ‌‬
‫رپه‬ ‫‌‬ ‫پێنجهم‌هێرش(‌غزوة‌العشیرة)‌بوو‪‌ ،‬هێزیک‌ده‌‬ ‫‌‬
‫نهدا‪‌.‬‬‫وه‌دیسان‌هیچ‌پێکدادانێک‌ڕووی ‌‬ ‫بواط‌مایه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌مانگێک‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌ماوه‬
‫رپهرشتی ‌'سعد ‌بن ‌أبی ‌وقاص' ‌هێزێک ‌ده‌رچو ‌تا‌‬ ‫سه ‌‬‫به ‌ ‌‬ ‫شهم ‌هێرش‪‌ ‌ ،‬‬ ‫شه ‌‬ ‫‌‬
‫نهدا‪‌.‬‬
‫خاکی‌حجاز‌بهاڵم‌دیسان‌هیچ‌پێکدادانێک‌ڕووی ‌‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫یشته‌'الخرار'‌ ‌‬
‫گه ‌‬ ‫‌‬
‫یشته‌دۆلێک‌‬
‫تاگه ‌‬ ‫مهد‪‌ ‌،‬‬ ‫رشتی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫به‌سه‌ ‌‬
‫رپه‬ ‫فتهم‌هێرش‌(غزوة‌سفوان)بوو‪‌ ‌،‬‬ ‫حه ‌‬ ‫‌‬
‫غهزوی‌‬ ‫به ‌(غزوة ‌بدر= ‌ ‌‬ ‫مه ‌ ‌‬
‫نهدا ‌ئه‌ ‌‬ ‫به ‌ناوی ‌'سفوان'‪‌ ‌ ،‬هیچ ‌پێکدادانێک ‌ڕووی ‌‬ ‫‌‬
‫م‌دائهنرێت‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ی‌یه ‌‬
‫که‬‫بهدر) ‌‬ ‫‌‬
‫عبدالله ‌بن‌‬
‫‌‬ ‫سهرپه‌رشتی ‌'‬ ‫مهد ‌هێزیکی ‌به‌ڕێ ‌کرد ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫شتهم ‌هێرش‪‌ ،‬‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫یهکی‌بۆ‌نوسی‌بوون‌‪‌،‬‬ ‫نامه ‌‬
‫ککه ‌پێکهاتبوو‪‌ ‌ ،‬‬ ‫مه ‌‬ ‫شت‌کۆچهریی ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫که ‌ ‌‬
‫جحش' ‌ ‌‬

‫‪‌109‬الطبقات‌الکبری‪‌،‬ابن‌سعد‪‌،‬ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌//٢٩٢‌‌-‌٢‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‌ج‌‪‌‌٩‬ل‌‪‌-٢٩٣‬ج‌‬
‫‪‌٢‬ل‌‪‌//٩٩٢‬تأریخ‌الطبري‪‌،‬ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌٩٩٢‌-‌٢٢‬‬

‫‪109‬‬
‫وه‪‌ .‬کاتێک ‌'عبدالله‌ ‌بن‌‬‫نهکه‌یته‌ ‌‬
‫که ‌ ‌‬
‫فهرمانی ‌پێکرد ‌هه‌تا ‌دوو ‌ڕۆژ ‌نه‌ڕۆی ‌نامه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫که ‌تێیدا‌‬
‫وه ‌ ‌‬‫وه ‌و ‌ئه‌یخوێنێته‌ ‌‬ ‫کاته ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫که ‌ ‌‬ ‫جحش' ‌دوو ‌ڕۆژ ‌ئه‌روات ‌نامه‌ ‌‬
‫ککه ‌و‌‬
‫مه ‌‬‫لە‌نێوان‌‪‌ -‬‬ ‫یته‌'نخلة'‌ ‌‬
‫گه ‌‬
‫تا‌ئه ‌‬
‫وه‌بڕو‌هه‌ ‌‬ ‫ی‌منت‌خوێنده ‌‬
‫‌‬ ‫که‌ ‌‬
‫نامه‬ ‫نوسرابو( ‌‬
‫طائف‪‌-‬ه ‌له‌وێ ‌بۆسته ‌و ‌چاوەڕێی ‌قوڕەیش ‌بە ‌بزانە ‌چی ‌دەکەن‪‌).‬‬
‫وهی‌فێری‌ڕامیاری‌بکات‌‬ ‫بو‌بۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کی‌هه‬ ‫د‌ڕۆڵیکی‌سه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫ی‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫بازرگانیه ‌‬
‫که‬‫‌‬
‫انێت‌کاروانهکان‌له‌ ‌کوێ‌دێن ‌و‌د‌هچن‪‌ .‬کاتێک‌ئەو‌گروپە‌گەیشتنە‌‬ ‫‌‬ ‫تاوهکو ‌بز‬
‫‌‬
‫'نخلة'‪‌ ،‬کاروانەکەی‌قوڕەیش ‌بەوێ‌تێ‌پەری‌کە‌باری‌مێوژ‌و‌چەرم‌و‌باری‌‬
‫هەندێك ‌لە ‌بازرگانەکانی ‌تری ‌قوڕەیشیان ‌پێ ‌بوو‪‌ .‬کاروانی ‌قوڕەیشیەکان‌‬
‫ترسیان ‌هەبوو ‌چونکە ‌موسوڵمانەکان ‌نزیک ‌ئەوان ‌دامەزرابوون‪‌.‬‬
‫موسوڵمانەکان ‌راوێژی ‌یەکتریان ‌کرد ‌چونکە ‌دواڕۆژی ‌مانگی ‌رەجەب ‌بوو‪‌،‬‬
‫وتیان‌ئەگەر‌ئەمشەو‌لێیان‌گەرێین‌ئەوا ‌بۆ ‌بەیانی‌دەگەنە‌ناوچەی‌پیرۆز‌و‌‬
‫ژیانیان‌پارێزراو‌دەبێ‪‌،‬ئەگەر‌بیان‌کوژین‌ئەوا‌لە ‌مانگی‌قەدەغەکراوی‌شەڕ‌‬
‫ئەوان ‌دەکوژرێن‪‌ ،‬دەترسان ‌و ‌دوودڵ ‌بوون‪‌ ،‬یەکتریان ‌هاندەدا‪‌ ،‬دوائەنجام‌‬
‫بڕیاری‌کوشتنیاندا‌بە‌جۆرێک‌تا‌بتوانن‌لێیان‌بکوژن‪‌.‬ئەمە‌یەکەمین‌بەیکدادان‌‬
‫بوو ‌ڕوویدا ‌لە ‌نێوان ‌موسوڵمانەکان ‌و ‌ناموسوڵمانەکان‪‌ ،‬موسوڵمانەکان‌‬
‫توانیان ‌سەرکەوتن ‌بەدەست ‌بهێنن ‌چونکە ‌کاروانی ‌قوڕەیشیەکان ‌خۆیان‌‬
‫ئامادەی‌شەڕ‌نەکردبوون‌چونکە‌لە‌مانگی‌قەدەغەکراوی‌شەڕ‌دابوون‪‌‌.‬‬
‫ئهنجامی‌هێرشی‌موسوڵمان ‌بوو ‌بۆ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫نۆیهم‌هێرش‌(غزوة‌بدر‌الکبری)‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نرێت‌له‌‬
‫‌‬ ‫وره ‌ ‌‬
‫دائه‬ ‫ڕی‌گه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌شه‬ ‫یه ‌‬
‫که‬ ‫ڕهش‌به‌ ‌‬ ‫م‌شه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌کاروانهکانی‌قوڕەیش‪‌ ‌ ،‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫ساڵی‌‪٩‬ی‌کۆچی‌ڕوویدا‪‌.‬‬
‫بهدر ‌ڕوویدا‪‌،‬‬ ‫سهر ‌ته‌واو ‌بونی ‌شەڕی ‌ ‌‬ ‫یهم ‌هێڕش‪‌ ،‬پاش ‌حه‌فت ‌شه‌و ‌به‌ ‌‬ ‫ده ‌‬‫‌‬
‫سهر ‌'بني ‌سلیم' ‌دابدات ‌به‌اڵم ‌هیچ‌‬ ‫رپهرشتی ‌پەیامبەر ‌بوو ‌تاوه‌کو ‌به‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫پێکدادانێک‌ڕووی‌نه‌دا‪‌.‬‬
‫سهر‌‬
‫یانزهه‌هم ‌هێرش(غزوة ‌السویق) ‌بوو ‌ابوسفیان ‌ویستی ‌هێرش ‌بکاته‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫به‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫مهدیش ‌به‌ ‌هێزیکی ‌سه‌د ‌سواره‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ندنهوه‌‪‌ .‬‬
‫سه ‌‬‫موسوڵمان ‌بۆ ‌تۆڵه‌ ‌‬
‫اوهکو‌ڕێیان‌‬‫نزیک‌شاری‌مهدینه‌داڕۆیشت ‌ت ‌‬
‫‌‬ ‫رزایهکانی ‌شاخی‌'ثیب'‌‬ ‫به ‌‬ ‫ناوچه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫نهدا‪‌.‬‬
‫نێوان‌ههردو‌هێز‌ڕووی ‌‬
‫‌‬ ‫وپێکدادان‌له‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌شهڕ‬
‫‌‬ ‫ڵێبگرێ‪‌ ‌.‬‬
‫به‬

‫‪110‬‬
‫غهزوی ‌'سویق'‌‬ ‫مهد ‌له‌ ‌ ‌‬
‫رانهوه‌ی ‌موحه‌ ‌‬ ‫دوانزەه‌ەم ‌(غزوة ‌ذي ‌أمر) ‌پاش ‌گه‌ ‌‬
‫ناوچهی‌'نجد'‪‌.‬بۆ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫کو‌هێرش‌بکاته ‌'غطفان'‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫تاوه‬ ‫ی‌خۆی‌کۆکرده ‌‬
‫‌‬ ‫هێزهکه‌‬
‫‌‬
‫نهدا‪‌.‬‬
‫بهاڵم‌شه‌روپێکدادان‌ڕووی ‌‬ ‫وه‌ ‌‬‫مایه ‌‬
‫م‌ناوچانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫متر‌له‬ ‫‌‬
‫ی‌مانگێک‌یان‌که‬ ‫‌‬
‫ماوه‬
‫تاوهکو‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫مهد ‌هێزه‌که‌ی ‌کۆکرده‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫سێنزەه‌ه‌م‪‌ (‌ ،‬غزوة ‌الفرع ‌من ‌بحران) ‌‬
‫یه‌‬
‫و‌شوێنه ‌‬
‫‌‬ ‫ناوچهی‌بحران‪‌ ‌ -‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫یشته ‌‬
‫ی‌گه ‌‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬هێزهکه‌‬
‫‌‬ ‫سهر‌قوڕەیش‬ ‫هێرش‌بکاته ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ناوچه‌'الفرع'‪‌،‬له‌‌مانگی‌ربیع‌االخر‌و‌جمادی‌‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫ر‌ئههێندرێت‪‌ ‌-‬‬ ‫کانزای‌لێ‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫که‌‬
‫‌‬
‫دینه‪‌.‬‬
‫مه ‌‬ ‫رایهوه‌‌ ‌‬
‫بێ‌شهڕ‌گه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬به‌‬
‫وه ‌‬ ‫االولی‌مایه ‌‬
‫‌‬
‫مهد ‌بۆ ‌ماوه‌ی ‌‪‌ ٢٢‬ڕۆژ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫هەم‪‌ ،‬هێرشکردن ‌بۆ ‌سه‌ر ‌خێڵی ‌قینقاع‪‌ :‬‬ ‫چوارده ‌‬
‫‌‬
‫که‌‬
‫یمانهی ‌نێوان ‌خێڵی ‌جوله‌ ‌‬ ‫وری ‌قه‌اڵکانی ‌دان ‌به‌اڵم ‌به‌ ‌هۆی ‌ئه‌و ‌په‌ ‌‬ ‫چوارده ‌‬
‫‌‬
‫گهڵیان‌باش‌‬ ‫ڵێت‌له ‌‬
‫‌‬ ‫مهد‌ئه‌‬
‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫بن‌سلول‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬عبدالله ‌‬
‫‌‬ ‫ڵ‌خزاعة‌ههیان‌بوو‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫ڕی‌ئهکرد‌به‌اڵم‌پێکدادان‌ڕووینه‌دا‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫زوی‌شه‬ ‫‌‬
‫د‌ئاره‬ ‫رچی‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬ئه ‌‬
‫گه‬ ‫ب‌ه ‌‬
‫گهڵ ‌شام ‌ئه‌کرد ‌به‌هوێ ‌ئه‌و‌‬ ‫پانزده‌ەم‌‪‌ ،‬کاتێک ‌قوڕەیشی‌هکان ‌بازرگانیان ‌له‌ ‌‬
‫مهی ‌زانی ‌'زید ‌بن‌‬ ‫مهد ‌ڕێگاکانیان ‌گۆڕی ‌به‌اڵم ‌ئه‌ویش ‌به‌ ‌‬ ‫هێرشانهی ‌موحه‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫رکهوتن ‌بێنن ‌و‌‬ ‫مهش ‌توانیان ‌سه‌ ‌‬ ‫حارثة'ی ‌نارد ‌تاوه‌کو ‌ڕێیان ‌لێبگرێ‪‌ ،‬به‌ ‌‬
‫ورهترین‌بازرگانیان‌بوو‌که‌‌‬ ‫گه ‌‬ ‫که ‌ ‌‬
‫کهی‌أبو‌سفیان‌دابگرن‌ ‌‬ ‫کاروانه ‌‬
‫‌‬ ‫ستبهسه‌ر‌‬‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫پربو‌له‌زیو‪‌.‬‬
‫‌‬
‫شهڕێکی ‌قورس ‌دائه‌نرێت ‌له‌ ‌نێوان‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫ڕه ‌ ‌‬‫شه ‌‬
‫ههم‪‌ ،‬شەڕی ‌أحد‪‌ :‬ئه‌و ‌ ‌‬ ‫شانزده ‌‬
‫‌‬
‫دهره‌وه‌ی‌‬ ‫چێته ‌ ‌‬
‫مهد ‌به‌ ‌هێزێک ‌ده‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫مجاره ‌‬
‫‌‬ ‫ککه‪‌ ،‬ئه‌‬
‫مه ‌‬‫موسوڵمان ‌و ‌خه‌لکی ‌ ‌‬
‫یهک‌‬‫له ‌شاخی ‌أحد ‌به‌ ‌‬ ‫دهره‌وه‪‌ ‌ ‌،‬‬
‫چنه ‌ ‌‬
‫ککهش ‌به‌ ‌هێزێک ‌ده‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫دینه ‌و ‌خه‌لکی ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫‌‬
‫هێنن‪‌‌.‬‬
‫شکست‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫مهککه‌‬ ‫رامبهر‌هێزی‌ ‌‬ ‫گهن‌و‌موسوڵمان‌به‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫له ‌شەڕی ‌أحد ‌شکست‌‬ ‫وهی ‌موسوڵمان ‌ ‌‬ ‫حهڤده‌‪(‌ ،‬غزوة ‌حمراء ‌األسد) ‌پاش ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تاوهکو ‌تۆڵه‌یان ‌ڵی‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫کهی ‌هێزێک ‌کۆئه‌کاته‌ ‌‬ ‫یانیه ‌‬
‫مهد ‌بۆ ‌به‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ئههێنن‪‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫ک‌بهناوی‌‬‫یه ‌‬ ‫ناوچه ‌‬
‫‌‬ ‫گاته ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫دینه‪‌ ‌ ،‬‬
‫مه ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫کهوێته‌ ‌‬ ‫میل‌دورئه ‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌ماوهی‌‪‌ ٩‬‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫بکاته ‌‬
‫‌‬
‫شهڕ‌بن‪‌.‬‬ ‫وهی‌تووشی‌ ‌‬ ‫بێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫دینه‌‬
‫بۆ‌مه ‌‬‫‌‬ ‫وه‌‬
‫گهرێنه‌ ‌‬
‫اڵم‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫'حمراء‌األسد' ‌‬
‫‪‌،‬به‬
‫ژدههەم‪‌ ،‬هێرشکردن ‌بۆ ‌سه‌ر ‌تیره‌ی ‌بني ‌النضیر‪‌ ،‬له‌ ‌ساڵی ‌چواری ‌کۆچی‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ئهدات ‌و ‌دار ‌خورماکانیان ‌ئه‌سوتێنێ‌‬ ‫مهد ‌قه‌اڵی ‌بني ‌النضیر ‌ئابلوقه‌ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫م‌تیره ‌به‌‌‬
‫‌‬ ‫که ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫جوله ‌‬
‫وه‪‌ ‌.‬‬ ‫سته ‌‬
‫ده ‌‬ ‫ن‌به ‌‬
‫بخاته ‌دڵیان‌و ‌خۆیان‌بده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫تاوهکو ‌ترس‌‬ ‫‌‬

‫‪111‬‬
‫به‌‬
‫روهت ‌و ‌سامانیان ‌بۆ ‌موسوڵمان ‌ ‌‬ ‫وه ‌و ‌سه‌ ‌‬ ‫دهسته‌ ‌‬ ‫بێ ‌شه‌ڕ ‌خۆیان ‌دا ‌به‌ ‌‬
‫کان‌و‌کۆچکهره‌کان‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نساریه‬ ‫‌‬
‫نێوان‌ئه‬ ‫مدیش‌دابهشیکرد‌له‌‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫موحه‬ ‫جێهێشت‪‌.‬‬
‫مهد‌‬‫ی‌بني‌النضیر‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫پاش‌تهواو‌بونی‌هێرش‬ ‫‌‬ ‫‪‌(‌،‬غزوة‌ذات‌الرقاع)‌‬ ‫نۆزدەه‌ەم ‌‬
‫کو‌هێرش‌بکاته‌نجد‌بۆئەوەی‌دەست‌بەسەر‌هۆزی‌'بني‌‬ ‫‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫تاوه‬ ‫هێزی‌کۆکرده ‌‬
‫‌‬
‫ناوچهی ‌'نخل'‪‌،‬‬‫‌‬ ‫یشته ‌‬
‫کهی ‌گه‌ ‌‬ ‫له ‌'غطفان' ‌دابگرێ‪‌ .‬هێزه‌ ‌‬ ‫محارب ‌و ‌بني ‌ثعلبة' ‌ ‌‬
‫ردووال‌ترسان‌و‌شهڕیان‌نەکرد‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫اڵم‌هه‬ ‫ر‌یهک‌به‌‬
‫بهرامبه‌ ‌‬ ‫وتنه‌ ‌‬
‫ردوو‌هێز‌که ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫وت‌بۆ‌ناوچهی‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌به‌ ‌‬
‫رێکه‬ ‫مهد‌هێزێکی‌کۆکرده‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫بیست ‌(غزوة‌بدر‌االخرة)‌‬ ‫‌‬
‫وه‪‌ ،‬بۆ ‌ماوه‌ی ‌هه‌شت ‌ڕۆژ‌‬ ‫رهنگاری ‌أبوسوفیان ‌ببێته‌ ‌‬ ‫وهی ‌به‌ ‌‬‫'بدر' ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬
‫ککه ‌و ‌هیچ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫کهی ‌ئه‌گه‌رێنێته‌وه‌ ‌بۆ ‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ،‬أبوسفیان ‌ئه‌ترسێ ‌و ‌هێزه‌ ‌‬ ‫مینێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫شهڕێک‌ڕونادات‪‌.‬‬ ‫‌‬
‫د‌پاش‌غهزوی‌'بدر‌االخرة' ‌بۆ‌‬ ‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫بیست‌و‌یهک‌(‌غزوة ‌دومة ‌الجندل)‪‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫زوهکی ‌تر‪‌،‬‬ ‫دینه ‌پاشان ‌هێزی ‌کۆکرده‌وه‌ ‌بۆ ‌غه‌ ‌‬ ‫وه ‌مه‌ ‌‬ ‫رایه ‌‬
‫ماوهی ‌مانگێک ‌گه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌بێ‌‬ ‫رانه ‌‬
‫پاشان‌گه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫سالی‌چواری‌کۆچی‌مایه ‌‬
‫‌‬ ‫مهد‌تا‌کۆتایی‌‬ ‫ی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫هێزهکه‌‬
‫‌‬
‫ی‌شهڕو‌پێکدادان‌ڕوبدات‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫ئهوە‬‫‌‬
‫دا‪‌،‬به‌‬
‫‌‬ ‫ساڵی‌پێنجهمی‌کۆچی‌ڕووی‬‫‌‬ ‫هێرشه‌ل‌ه‌‬
‫‌‬ ‫ئهو‌‬
‫بیست‌و‌دوو‌(‌غزوة‌الخندق)‌ ‌‬
‫ککه ‌بڕیاریاندا‌هێرش‌‬ ‫مه ‌‬‫مهد‪‌ ،‬ناموسوڵمانی‌شاری‌ ‌‬ ‫کانی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫هۆی ‌به‌ڕەنگ ‌‬
‫اریه‬
‫دینه‪‌ ،‬سەلمانی‌‬ ‫له ‌چوارده‌وره‌ی ‌مه‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫دینه‪‌ ،‬هێزێکیان ‌کۆکرده‌ ‌‬ ‫سهر ‌مه‌ ‌‬ ‫نه ‌ ‌‬ ‫بکه ‌‬
‫‌‬
‫دینه‌‬
‫مه ‌‬ ‫چواردهوره‌ی‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نێ‌له‌‬
‫‌‬ ‫چال‌هه ‌‬
‫لبکه‬ ‫‌‬ ‫مهدی‌کرد‌که‌‌‬ ‫فارسی‌ئامۆژگاری‌موحه ‌‬
‫‌‬
‫روبونهوه‌‌‬
‫‌‬ ‫دینه‪‌ .‬شه‌ڕی ‌ڕوبه‌‬ ‫مهککه‌ ‌نه‌توانن ‌بێنه‌ ‌ناو ‌مه‌ ‌‬ ‫تاوهکو ‌هێز‌هکه‌ی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له ‌چاڵ‌هکه‌‬ ‫ڕووینه‌دا ‌ته‌نها ‌یه‌ک ‌که‌س ‌به‌ ‌ناوی‪‌ -‬عمرو ‌بن ‌عبدود' ‌توانی ‌ ‌ ‌‬
‫روهها ‌چه‌ند‌‬ ‫دهستی ‌علي ‌کوڕی ‌طالب ‌کوژرا‪‌ ،‬هه‌ ‌‬ ‫رێتهوه ‌و ‌ئه‌ویش ‌به‌ ‌‬ ‫بپه ‌‬ ‫‌‬
‫نێوان‌ههردوو‌هێز‌ڕوویدا‪‌‌.‬‬ ‫‌‬ ‫تیربارانیك‌له‌‌‬
‫شهڕی‌‬ ‫د‌له ‌ ‌‬
‫مه ‌‬ ‫کۆچی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ساڵی‌پێنجەمی ‌‬ ‫بیست‌و‌سێ(غزوة‌بني‌قریظة)‪‌ ‌ ،‬‬
‫که‌پێیان‌‬ ‫کی‌تری‌جولهکه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌تیره ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫تهواو‌بوو‌بڕیاریدا‌هێرش‌بکاته‌‌ ‌‬
‫سه‬ ‫خەندەق‌ ‌‬
‫چهکت‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫ئه ‌‬ ‫وه ‌جوبرائیل ‌وتی ‌" ‌‬ ‫رایه ‌‬
‫مهد ‌گه‌ ‌‬ ‫ئهوترا ‌'بني ‌قریظة'‪‌ .‬کاتێک ‌موحه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کیان‌دانهناوه‌"‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کان‌چه‬ ‫‌‬
‫اڵم‌فریشته‬ ‫بهڵێ"‌جوبرائیل ‌وتی"‌به‌‬ ‫ئهویش‌وتی‌" ‌‬ ‫دانا؟"‌ ‌‬
‫هێزی ‌موسوڵمان ‌به‌ڕێ ‌که‌وتن ‌بۆ ‌ماوه‌ی ‌‪‌ ٩٢‬ڕۆژ ‌چوارده‌ور‌ی ‌قه‌اڵکانیاندا‪‌،‬‬
‫وهدا ‌و ‌نزیکه‌ی ‌‪‌ ٦٣٣‬یان‌‬ ‫دهسته‌ ‌‬‫ئەڵاڵ ‌ترسی ‌هاویشته‌ ‌ناو ‌دڵیان ‌و ‌خۆیان ‌به‌ ‌‬

‫‪112‬‬
‫سهریان ‌په‌ڕیندرا‪‌.‬‬ ‫جولهکه‌ ‌ ‌‬ ‫ههندێك ‌ئه‌ڵێن ‌‪‌ ٩٣٣‬یان ‌‪‌ ‌ ٢٣٣‬‬ ‫‪‌ ‌ ،٢٣٣‬‬
‫دابهشکرا‪‌.‬‬
‫سهر‌موسوڵمان‌ ‌‬ ‫و‌ژنیان‌‌به ‌‬
‫‌‬ ‫گهڵ‌نێرمنداڵ‌‬ ‫توسامانیان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬
‫تهواو ‌بونی ‌غه‌زوی‌‬ ‫بیست ‌و ‌چوار ‌(غزوة ‌بني ‌لحیان)‪‌ ،‬پاش ‌شه‌ش ‌مانگ ‌له‌ ‌ ‌‬
‫ناوچه‌‬
‫‌‬ ‫رهو ‌‬‫به ‌‬ ‫مهد ‌هێزه‌که‌ی ‌کۆکرده‌وه‌ ‌به‌ڕێکه‌وت ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫'بني ‌قریظة' ‌‬
‫له ‌نێوان ‌'أمج' ‌و ‌'عفسان'‪‌ .‬ناوی‌‬ ‫که ‌دۆلێکه‌ ‌ ‌‬ ‫یشته ‌'غران' ‌ ‌‬‫بهرزایی‌هکان ‌تا ‌گه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد‌‬
‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫کانیان‌گرتبو‌بۆیه‌‬
‫‌‬ ‫بهرزاییه‌‬ ‫که‌ ‌‬
‫لکی‌ناوچه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫اڵم‌خه‬ ‫بو‪‌.‬به‌‬
‫که‌'سایة'‌ ‌‬ ‫شاره ‌‬
‫‌‬
‫ی‌شهڕ‌بکات‪‌‌.‬‬‫‌‬ ‫بێ‌ئهوه‌‬
‫‌‬ ‫رایهوه‌‌‬
‫خۆی‌و‌هێزهکه‌ی‌گه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به‌‬
‫‌‬
‫وهی ‌بۆ ‌مه‌دینة‌‬ ‫رانه ‌‬
‫بیست ‌و ‌پێنج ‌(غزوة ‌ذي ‌قرد) ‌پاش ‌چه‌ند ‌ڕۆژێک ‌له‌ ‌گه‌ ‌‬
‫نها‌کابرایهکیان‌کوشت‌و‌‬
‫‌‬ ‫ک‌به‌ناوی‌'غطفان'‌بوو‪‌ ‌،‬‬
‫ته‬ ‫یه ‌‬ ‫ر‌تیره ‌‬
‫‌‬ ‫هێرشی‌کرده‌ ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫وه‪‌‌.‬‬
‫رانه ‌‬
‫گه ‌‬ ‫‌‬
‫مهد‌هێرشی‌‬ ‫شی‌کۆچی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ساڵی‌شه‬ ‫له‌‬
‫بیست‌و‌شهش(غزوة‌بني‌المصطلق)‌ ‌‬ ‫‌‬
‫که ‌بەناوی ‌هۆزی ‌المصطلق‪‌ ،‬هێزه‌که‌ی‌‬ ‫یهکی ‌تری ‌جوله‌ ‌‬ ‫سهر ‌تیره‌ ‌‬ ‫کرده‌ ‌ ‌‬
‫یهک ‌پێی‌‬ ‫ناوچه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫رامبهر ‌هێزی ‌تیره‌که‌ ‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫تنه ‌ ‌‬
‫مهد ‌به‌ڕێک‌هوتن ‌تا ‌گه‌یش ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫وه ‌و ‌موسوڵمان‌‬ ‫یهکتر ‌بونه‌ ‌‬ ‫ئهوترا ‌'المریسیع'‪‌ ،‬هه‌ردوو ‌هێز ‌بەڕەنگاری ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫روهت ‌و ‌سامانیان ‌بوو ‌به‌‌‬ ‫دهست ‌هێنا‪‌ .‬ژن ‌و ‌منداڵیان ‌و ‌سه‌ ‌‬ ‫رکهوتنیان ‌به‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫به‌‬
‫کهش‌ناوی‌'جویرة'‌بوو‪‌ ،‬بوو ‌ ‌‬ ‫ک‌هۆزه ‌‬
‫‌‬ ‫کچی‌سهرۆ‬
‫‌‬ ‫دهستکه‌وتی‌موسوڵمان‪‌.‬‬ ‫‌‬
‫مهد‪‌‌.‬‬‫وتی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫دهستکه‌‬ ‫‌‬
‫مهد‌‬
‫وتهمی ‌کۆچی ‌موحه‌ ‌‬ ‫بیست ‌و ‌حه‌فت ‌هێرشکردن ‌بۆ ‌خیبر‪‌ ،‬له‌ ‌ساڵی ‌حه‌ ‌‬
‫مهد‌‬
‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫که‪‌.‬‬
‫کی‌تری‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌تیره ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫کو‌هێرش‌بکاته ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫وه ‌تاوه‌‬
‫هێزی‌کۆکرده ‌‬
‫‌‬
‫وی‌کوژرا‌کوژرا‌ژن‌و‌منداڵ‌و‌سهره‌وت‌و‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫موی‌گرت‌ئه‬ ‫‌‬
‫اڵکانی‌خیبری‌هه‬ ‫‌‬
‫قه‬
‫دهستکه‌وتی‌موسوڵمان‪‌‌.‬‬ ‫به‌ ‌‬
‫سامانیان‌بوو‌ ‌‬
‫كه‌‬
‫گهرایه‌وه‌‌ ‌‬
‫یبیه ‌ ‌‬
‫ی‌حوده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یماننامه‬ ‫له‌په‌‬
‫وتهم‌ ‌‬
‫سالی‌حه ‌‬
‫‌‬ ‫لێت‌كاتێك‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ابن‌کثیر‌ئه‬
‫نه‌‬
‫كه ‌هێرش‌بك‌ه ‌‬ ‫سهر‌قوڕەیشیەکان ‌ ‌‬ ‫ما‌له ‌‬
‫‪‌،‬ترسی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫كاته ‌مانگی‌(ذي ‌القعد‌ة)‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫كی‌جولهكه‌‌‬
‫‌‬ ‫یبر‌كه‌تیره‌ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌خه‬ ‫رایهوه‌‌و‌هێرشی‌كرده‌‌ ‌‬ ‫ر‌بۆیه ‌گ‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫سهری‪‌ ‌.‬‬
‫هه‬ ‫‌‬
‫كهی‌‬‫تااڵنیه ‌‬
‫‌‬ ‫كهیان‌خورمای‌زۆر‌و‌كشتوكالێكی‌زۆری‌لێ‌بوو‌‪‌ ،‬‬ ‫و‌ناوچه ‌‬
‫‌‬ ‫بوون ‌‬
‫حودهیبیی‌ه‪.‬‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫گهلی‌بوون‌ ‌‬ ‫ی‌له ‌‬
‫سانه ‌‬ ‫و‌كه ‌‬‫ر‌ئه ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫ش‌كرد‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دابه‬
‫مهد‌هێزێکی‌نارد‌‬ ‫شتی‌کۆچی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ساڵی‌هه‬ ‫له ‌‬
‫بیست‌و‌ههشت(غزوة‌مؤتة) ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهرپه‌رشتی‌زید‌بن‌حارثة‪‌،‬فەرمانی‌بە‌موسوڵمانەکان‌کرد‌ئەگەر‌‬ ‫بۆ‌شام‌به‌ ‌‬
‫‌‬

‫‪113‬‬
‫ئهگه‌ر ‌ئه‌ویش ‌کوژرا ‌عبدالله ‌بن‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫زید ‌کوژرا ‌جعفر ‌بن ‌أبي ‌طالب ‌جێبگرێته‌ ‌‬
‫له‌سه‌ر‌سنوری‌‬ ‫گوندێکه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫که ‌‬
‫ی‌گهیشته‌‌'مؤتة'‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وه‪‌.‬هێزه‌ ‌‬
‫که‬ ‫رواحة‌جێگای‌بگرێته ‌‬
‫‌‬
‫ربۆیه‌‬
‫‌‬ ‫بۆوه ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫ێکی‌گهوره‌ ‌ ‌‬‫‌‬ ‫د‌بهڕەنگاری‌هێز‬ ‫مه ‌‬ ‫ی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫هێزه ‌‬
‫که‬ ‫وکاته‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫شامی‌ئه‬
‫خهلکی ‌گالته‌یان‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫رانه ‌‬
‫شهڕ‌ه ‌شکستیان ‌هێنا ‌و ‌ڕایان ‌کرد‪‌ .‬کاتێک ‌گه‌ ‌‬ ‫لهو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهی‌هه‌اڵتوەکان!‌ڕاتان‌کرد‌له‌‌پێناوی‌ئەڵاڵ!)‌‌‬ ‫پێکردن‌و‌ئهیان‌وت"‌ ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌،‬‬
‫ڵوهشایه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬‫یماننامهی ‌حودەیبیی‌ه ‌ ‌‬‫‌‬ ‫بیست ‌و ‌نۆ( ‌فتح ‌مکة)‪‌ ،‬پاش ‌ئه‌وه‌ی ‌په‌‬
‫له‌‬
‫بهڕێک‌هوتن‪‌ ‌.‬‬ ‫ککه‌ ‌‬
‫مه ‌‬ ‫زار‌چهکداری‌کۆکرده‌وه‌‌و‌به‌رەو‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫زێکی‌ده ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫مهد‌هێ‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫ککه ‌خۆیان ‌مه‌اڵسدا ‌و ‌چاوه‌ڕێی ‌هه‌وال ‌و ‌پالندانان ‌بوون‪‌.‬‬ ‫مه ‌‬ ‫چواردهو‌ره‌ی ‌ ‌‬
‫‌‬
‫وارهکانی‌موسوڵمانی‌بینی‌وتی‌"هێزی‌خزاعة‌‬ ‫ر‌هه ‌‬
‫کاتێک‌أبوسفیان‌ئاگری‌به ‌‬
‫‌‬
‫مهد ‌له‌‌‬
‫یانده ‌الی ‌موحه‌ ‌‬ ‫وهی ‌که ‌من ‌ئه‌ی ‌بینم' ‌کاتێك ‌خۆی ‌گه‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫زۆر ‌که‌متره‌ ‌ ‌‬
‫ڕێگادا ‌عومەری ‌کوڕی ‌خطاب ‌ویستی ‌ملی ‌بپه‌ڕێنێ‪‌ .‬عباس ‌بن ‌عبدالمطلب ‌به‌‌‬
‫یهکی‌‬ ‫رچاوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پێی‌سه‬ ‫‪‌،‬به ‌‬
‫پهراندوی" ‌‬ ‫تا‌ملیان‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫بهێنه ‌‬
‫أبوسفیانی‌وت"‌شایەتمان ‌ ‌‬
‫یامبهری‌‬
‫مهد ‌پێی ‌ئه‌ڵێت" ‌ئه‌ی ‌أبي ‌سوفیان! ‌ئێستاش ‌نازانی ‌من ‌په‌ ‌‬ ‫تر ‌موحه‌ ‌‬
‫هێشتا‌گومانم‌ههیه"'‪‌،‬عباس‌‬
‫‌‬ ‫واته ‌‬
‫شتێک‌له ‌گیانم‌ماوه‪‌ -‬‬ ‫‌‬ ‫ویش‌ئهڵێت" ‌‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵم" ‌ ‌‬
‫ئه‬
‫وکاته ‌أبوسفیان‌شایەتمانی‌هێنا‌‬ ‫‌‬ ‫ملیان‌نهداوی"‪‌ ‌ .‬‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫تا‌له ‌‬
‫بهێنه ‌ ‌‬‫ئهڵێت" ‌شایەتمان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهری ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫پهیام ‌‬‫وه‪‌ .‬عباس ‌بن ‌عبدالمطلب ‌وتی" ‌ئه‌ی ‌ ‌‬ ‫دهسته‌ ‌‬ ‫و ‌خۆیدا ‌به‌ ‌‬
‫وهی‌بچێت‌‬ ‫ڵێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهویش‌وتی"‌ ‌‬
‫به‬ ‫‪‌،‬شتێکی‌بۆ‌بکه"‌ ‌‬
‫‌‬ ‫زی‌له ‌شاناز ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫أبوسفیان‌حه‬
‫سهر‌خۆی‌‬ ‫رگای‌ماڵی‌خۆی‌‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬ئهوه‌ی‌ده‌‬ ‫بۆ‌ماڵی‌أبي‌سفیان‌ژیانی‌پارێزراوه ‌‬
‫‌‬
‫مهد‪‌،‬‬
‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫وت‌ژیانی‌پارێزراوه"‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ی‌بچێته‌ ‌‬
‫مزگه‬ ‫‌‬ ‫ژیانی‌پارێزراوه‪‌،‬ئه‌ ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫پێوه‌بدات‌‬
‫ن‌تا‌شهڕتان‌‬
‫‌‬ ‫ڕ‌مه ‌‬
‫که‬ ‫و‌پێی‌وتن‌شه ‌‬
‫‌‬ ‫ککه ‌‬
‫مه ‌‬ ‫وهی‌ ‌‬‫زبیری‌نارده ‌خواره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫خالید‌و‌‬
‫‪110‬‬
‫شهڕیان‌‬ ‫وانیش‌ڕوبهڕووی‌'بني‌بکر'‌و‌'احابیش' ‌بوونەوە‪‌ ‌،‬‬ ‫‌‬ ‫کهن‪‌.‬ئه‌‬‫ڵ‌ده ‌‬
‫گه ‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫الیهن‌موسوڵمان‌‬ ‫له ‌‬ ‫مهککه‌‌ ‌‬‫ڕه‌ڕوویدا‪‌ ‌،‬‬ ‫و‌شه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نها‌ئه‬ ‫رکهوتن‪‌.‬ته‌‬ ‫ڵ‌کردن‌و‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫گه‬‫‌‬
‫سهر‌داگیرا‪‌‌.‬‬ ‫ستی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫مهد‌'خالید‌بن‌ولید'ی‌نارد‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫مهکک‌هیان‌گرت‪‌ ،‬‬ ‫وهی‌موسوڵمان ‌ ‌‬ ‫پاش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫سی‪‌:‬‬
‫یهکێک‌له‌و‌تیرانه‌‌'بني‌‬ ‫ی‌عهره‌بی‌تاوه‌کو‌ببن‌به‌‌موسلمان‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫کانی‌دورگه‬ ‫‌‬
‫بۆ‌تیره‬
‫اڵم‌خالید‌ئهڵیت‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کانیان‌به‬ ‫چه ‌‬
‫که‬ ‫دهنه‌ ‌ ‌‬‫ست‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫خالید‌ئهبین ‌‬
‫ن‌ده‬ ‫‌‬ ‫کاتێك ‌‬
‫‌‬ ‫جذیمة' ‌بوو‪‌.‬‬
‫رچاوه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێک‌سه‬ ‫به ‌موسلمان‪‌.‬به‌پێی ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‪‌،‬خهلک‌بوون ‌ ‌‬ ‫وه ‌‬ ‫سته ‌‬‫ده ‌‬ ‫ن‌به ‌‬
‫خۆتان‌بده ‌‬
‫‌‬

‫دهژیان‪‌.‬‬
‫ککه‌ ‌‬
‫ی‌مه ‌‬
‫وه ‌‬
‫دهره‌ ‌‬
‫له‌ ‌‬
‫که‌ ‌‬
‫وه‌ ‌‬
‫گرێته ‌‬
‫‌‬ ‫سانه‌ئه‌‬
‫و‌که ‌‬
‫ئه ‌‬
‫‪‌110‬أحابیش‪‌ ‌:‬‬

‫‪114‬‬
‫واته ‌بووین‌به‌‌موسلمان‪‌.‬پاشان‌خالید‌‬ ‫بینن‌ئهڵێن'‌صبأنا‌صبأنا'‪‌ ‌111‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫خالد‌ئه‬ ‫که‌‬
‫‌‬
‫ئهی‌‬‫مهدیش ‌ئه‌ڵێت" ‌ ‌‬ ‫پهرێنێ‪‌ .‬موحه‌ ‌‬ ‫ستبهستراو ‌ئه‌کات ‌و ‌ملیان ‌ئه‌ ‌‬ ‫ههمویان ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهی ‌خالدی ‌کوڕی ‌ولید ‌کردی‪‌ .‬اللهم ‌اني ‌أبرأ ‌الیک ‌مما‌‬ ‫ئەڵاڵ! ‌من ‌بێتاوانم ‌له‌ ‌‬
‫ران‌ئهبێ‌و‌علی‌بن‌أبي‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫د‌نیگه‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫صنع‌خالد‌بن‌الولید‪‌ ".‬بۆ‌ئه‌و ‌ڕووداو‌ه ‌‬
‫یهک‌‬‫چ‌چاره ‌‬
‫‌‬ ‫بزانه‌‬
‫بڕۆ‌بۆ‌الی‌ئهم‌هۆزه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهی‌علی!‌‬‫نێرێ‌و‌پێی‌ئهلێت"‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫طالب‌ئه‬
‫گهڵ‌‬
‫یان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫پاره‌سوڵح‬
‫چێت‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫می‌جاهیلی‌بخه‌ژێر‌پێت"‌علي‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬سه ‌‬
‫رده‬ ‫دهکه‌ی ‌‬ ‫‌‬
‫به‌‬
‫مهد‌بوو ‌کەچی ‌ ‌‬ ‫ربازێکی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خالد‌بن‌ولید‌سه‬ ‫که ‌ناهێڵێ‪‌.‬‬
‫ئهکات‌و‌گرژیه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫و‌منداڵ‌نهکوژێ‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫رمانی‌پێکرابو‌که‌ژن‌‬
‫‌‬ ‫نانه ‌‬
‫ت‌فه‬ ‫ته ‌‬‫وه‌ ‌‬‫جوالیه ‌‬
‫‌‬ ‫فرمانی‌موحمه‌د‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫د‌ئهڵێ‌پێی‌بڵێن‌با‌ژن‌‬ ‫مه ‌‬ ‫کوژێ‌و‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫حنین‌دیسان‌ژنێک‌ئه‬ ‫اڵم‌له ‌شەڕی ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫‪112‬‬
‫نهکوژێ‪‌ .‬‬ ‫‌‬
‫ئهو‌‬
‫مهد‪‌ ،‬خالد ‌بن ‌ولید ‌ئه‌نێرێ ‌تاوه‌کو ‌ماڵی ‌'العزی' ‌تێکبدات‪‌ ‌ .‬‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫سیویهک‪‌ :‬‬
‫‌‬
‫تکارهکه‌ی‌'بني‌‬
‫خزمه ‌‬‫‌‬ ‫یهکان' ‌و‌'کنانة' ‌و‌'مضر' ‌پیرۆز‌بوو‪‌.‬‬ ‫ه‌لهالی‌'قوڕەیش ‌‬ ‫ماڵ ‌‬
‫مهد‌‬
‫بۆ‌الی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫رایهوه‌ ‌‬
‫خالد‌گه ‌‬
‫‌‬ ‫هاوپهیمانی‌بني‌هاشم‌بوو‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫شیبان'‌بوو ‌که‌ ‌‬
‫پاش‌تێکدانی‪‌.‬‬
‫وه ‌تا ‌هێرش ‌بكه‌ن ‌بۆ ‌'بني‌‬ ‫كرده ‌‬
‫مهد ‌هێزێكی ‌كۆ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫سیودوو(غزوة ‌حنین) ‌‬
‫س‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زار‌كه‬ ‫‪‌،‬لهگه‌ل‌‪‌ ‌٩‬‬
‫هه‬ ‫زار‌كهس‌بوو ‌‬‫‌‬ ‫كهی‌‪‌ ٢٣‬‬
‫هه‬ ‫هێزه ‌‬
‫هوازان'‌و‌تیره‌كانی‌تر‪‌ ‌.‬‬
‫تهسلیم ‌ببون ‌له‌ ‌كاتی‌‬ ‫كه ‌ ‌‬‫ککه ‌بوون ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫بانهی ‌ ‌‬
‫ئهو ‌عه‌ره‌ ‌‬ ‫مانه ‌ ‌‬‫ئه ‌‬ ‫(طلقاء) ‌ ‌‬
‫ککه ‌و‌تایف‪‌،‬‬‫مه ‌‬‫یهك‌گه‌یشتن‌له‌ ‌نێوان‌ ‌‬ ‫دۆلێكا‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ککهدا‪‌.‬ئیتر‌له‌ ‌‬
‫ی‌مه ‌‬ ‫داگیركردن ‌‬
‫وه‌‬
‫بهنی ‌هۆزان ‌بۆسه‌یان ‌بۆ ‌موسلمانه‌كان ‌دانایه‌ ‌‬ ‫كه ‌ناوی ‌حه‌نین ‌بوو‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫یه‌‬
‫بهم ‌بۆسه‌ ‌‬ ‫كهیان‪‌ ‌ .‬‬
‫بۆسه ‌‬
‫‌‬ ‫وتنه ‌‬
‫یهك ‌هه‌ستیان ‌به‌ ‌خۆیان ‌نه‌كرد ‌تا ‌كه‌ ‌‬ ‫بهشێوه‌ ‌‬‫‌‬
‫مهد ‌بۆ ‌خۆی ‌و ‌چه‌ند ‌كه‌سێك‌‬ ‫تهنها ‌موحه‌ ‌‬ ‫زۆربهیان ‌تووشی ‌هه‌التن ‌بوون ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪‌ ،‬وره‌ی ‌موسوڵمانی‌‬ ‫ههر ‌زوو ‌بانگی ‌موسلمانه‌كانی ‌كرده‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫مانە ‌‬
‫دهست‌‬ ‫ركهوتنیان ‌به‌ ‌‬
‫وه ‌و ‌سه‌ ‌‬ ‫كهیان ‌به‌رپەچ ‌دایه‌ ‌‬ ‫مهش ‌هێرشه‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫رزكردوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬

‫له‌ئاینی‌‬
‫لک‌پێیان‌وت‌صبأ‌واته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مهد‌ئاشکرای‌ئاینی‌ئیسالمی‌کرد‌خه‌‬
‫کاتی‌خۆی‌موحه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌111‬‬
‫خالدیان‌بینی‌وتیان‌صبأنا‌واتا‌بوین‌به‌ئیسالم‌و‌ئاینی‌‬
‫‌‬ ‫و‌هۆزه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کاتێک‌ئه‬ ‫خۆی‌دهرچو‪‌.‬‬
‫‌‬
‫خۆمان‌وازلێهێنا‪‌‌.‬‬
‫‪ 112‬صحيح‌البخاري‪‌.‬المغازي‪‌.‬بعث‌النبي‌صلى‌الله‌عليه‌وسلم‌خالد‌بن‌الوليد‌إلى‌بني‌جذيمة‌‬
‫‪‌//‬سنن‌النسائي‪‌.‬آداب‌القضاة‪‌.‬الرد‌على‌الحاكم‌إذا‌قضى‌بغير‌الحق‬

‫‪115‬‬
‫وه ‌یان ‌پاره‌كان‪‌،‬‬ ‫وێته ‌‬
‫دیلهكانتان ‌ئه‌ ‌‬ ‫به ‌بني ‌هوزانی ‌وت ‌ئایا ‌ ‌‬ ‫مهد ‌ ‌‬
‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫هێنا‪‌ .‬‬
‫سهر ‌موسلمان‪‌،‬‬ ‫كهش ‌دابه‌ش ‌كرا ‌به‌ ‌‬ ‫وه ‌پاره‌ ‌‬
‫ئهوانیش ‌دیله‌كانی ‌خۆیان ‌هێنایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهر ‌طلقاء ‌تاوه‌كو ‌دڵیان ‌نه‌رم ‌ببێت ‌و ‌ببن ‌به‌‌‬ ‫ههندێكیش ‌دابه‌ش ‌كرا ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهدیلگیراوی ‌دا ‌به‌ ‌'علي ‌بن ‌أبي‌‬ ‫رویهک ‌ژنی ‌ ‌‬
‫مهد ‌سه‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌موحه‌ ‌‬ ‫موسلمان‪‌ ‌ .‬‬
‫کان‌به ‌ناوی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫موسلمانه‬ ‫کێک‌له ‌‬
‫‌‬ ‫طالب' ‌و‌'عثمان‌بن‌عفان' ‌و‌'عمر‌بن‌خطاب'‪‌ ‌.‬‬
‫یه‬
‫ئهبی ‌ژنێکی ‌پیری ‌ده‌ست ‌که‌وت ‌مه‌مکی ‌پڕو ‌گۆشتن ‌نابێ‌‬ ‫'عیینة ‌بن ‌حصن' ‌ ‌‬
‫ئهبێنێ‌‬‫نییه‪‌ .‬کاتێک‌'االقرع‌بن‌حابس' ‌ ‌‬ ‫ڵێ‌خیری‌پێوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫و‌ئه‬ ‫رێنێته ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫یگه‬ ‫بۆیه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ن‌نامناوهندیه"‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫وی‌ته ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫قه ‌‬
‫له‬ ‫و‌نه‌ ‌‬
‫یه‌ ‌‬ ‫سپی‌بچکۆالنه ‌‬
‫‌‬ ‫نه‌‬
‫ئهلێ‌"‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد ‌بۆ ‌نمونه‌ ‌'مالك ‌بن‌‬ ‫یهکان ‌دابه‌شکرا ‌به‌پێی ‌ویستی ‌موحه‌ ‌‬ ‫دهستکه‌وته‌ ‌ماڵ ‌‬ ‫‌‬
‫پارچه‌‬
‫‌‬ ‫سهد ‌حوشتری ‌وه‌رگرت ‌ئه‌ویش ‌له‌بڕی ‌ئه‌و ‌ده‌ستكه‌وته‌ ‌‬ ‫عوف' ‌ ‌‬
‫‪113‬‬
‫شیعرێكی‌بۆ‌موسوڵمان‌وت‪‌‌ .‬‬
‫مهد‌‬‫زوی‌حنین‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ساڵی‌ههشتی‌کۆچی‌پاش‌غه‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سیودوو(غزوة‌الطائف)‌ ‌‬
‫مهد ‌بۆ ‌ماوه‌ی ‌‪‌ ٩٣‬ڕۆژێک‌‬ ‫کهی ‌به‌ره‌و ‌طائف ‌به‌ڕێک‌هوت‪‌ ،‬موحه‌ ‌‬ ‫خۆی ‌و ‌هێزه‌ ‌‬
‫‪114‬‬
‫چواردهوره‌ی ‌گرتن ‌و ‌ئینجا ‌به‌ ‌(منجنیق ‌و ‌دبابة ‌و ‌ضبرة) ‌هێرشی ‌کرده‌‌‬ ‫‌‬
‫له ‌مێژوی‌‬ ‫کهمجار ‌ ‌‬ ‫وتهوه‌‪‌ .‬بۆ ‌یه‌ ‌‬
‫ههردوال ‌کوشتارێکی ‌زۆر ‌که‌ ‌‬ ‫سهریان‪‌ .‬له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کارهاتوه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نیق‌به‬ ‫مه ‌‬
‫نجه‬ ‫ئیسالمدا‌ ‌‬
‫مهد ‌هێزێکی ‌کۆکرده‌وه‌ ‌بۆ‌‬ ‫سیوسێ(غزوة ‌تبوک) ‌له‌ ‌ساڵی ‌نۆی ‌کۆچی ‌موحه‌ ‌‬
‫مهد‌‬‫سهر ‌رۆم‪‌ .‬کاتێک ‌رۆمه‌کان ‌زانیان ‌هێزی ‌موحه‌ ‌‬ ‫وهی ‌هێرش ‌بکاته‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ناوچهی‌ئوردن‌و‌‬ ‫‌‬ ‫خۆیان‌زیاتر‌له‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌،‬‬
‫وناوه ‌‬
‫‌‬ ‫یان‌کرد‌بهره‌‬
‫‌‬ ‫پاشه ‌‬
‫کشه‬ ‫وتوه‌ ‌‬ ‫بهڕێک‌ه ‌‬ ‫‌‬
‫مهد‌به‌ ‌فێلی‌‬
‫اڵم‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ناوهوه‌‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫بێنه ‌‬
‫اڵسدا‌تاوهکو‌هیزی‌موسوڵمان ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫فلستین‌مه‬
‫چوه ‌پێش‌و‌‬ ‫زیاتر‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫له ‌‬‫وه ‌ ‌‬
‫مایه ‌‬
‫ویش‌له ‌'تبوک'‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌زانی‌بۆیه ‌ئه‌‬
‫‌‬ ‫ربازیهکه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫یوهندی ‌به‌ ‌تیره‌کانی‌‬‫چاودێری ‌جموجۆلی ‌هێزی ‌رۆمیه‌کانی ‌ئه‌کرد‪‌ .‬پاشان ‌په‌ ‌‬
‫گهڵیان‪‌ ،‬له‌وانه‌ ‌'یوحنا ‌بن ‌رؤیة'‌‬ ‫ببهستێ ‌له‌ ‌‬ ‫یماننامه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رهبی ‌کرد ‌تا ‌په‌‬ ‫عه ‌‬‫‌‬

‫‪ 113‬تفسیر‌ایة‌‪‌٩٢‬سورة‌التوبة‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌‌.‬‬
‫قیرسواغ‌دراوه‌وه‌ک‌‬
‫‌‬ ‫ردی‌ئاگرینه‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لگری‌به‬ ‫رکردنه‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌شه‬ ‫‪ 114‬منجنیق‪‌:‬ئامێرێکی‌گه‌ ‌‬
‫وره‬
‫کان‌له‌تیر‌‬
‫‌‬ ‫رکه ‌‬
‫ره‬ ‫کو‌شه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کرا‌تاوه‬ ‫‌‬
‫دار‌دروست‌ده‬ ‫له‌‬
‫ئامێرێکه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئههاویژێ‪‌.‬دبابة‪‌:‬‬ ‫رد‌ ‌‬
‫دارالستیک‌به ‌‬
‫‌‬
‫رهکان‌‬‫رکه ‌‬
‫شه ‌‬‫وهک‌دبابة‌وای‌ه‌ ‌‬
‫نزیک‌دیواری‌قهاڵکان‪‌.‬ضبرة‪‌ ‌:‬‬
‫‌‬ ‫چونه‌‬
‫ئه ‌‬ ‫یه‌ ‌‬
‫م‌شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بپارێزێ‌و‌به‬
‫وه‪‌‌.‬‬
‫اڵکان‌نزیک‌ببنه ‌‬
‫‌‬ ‫کو‌له‌ ‌‬
‫قه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ناوی‌تاوه‬ ‫چونه‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬

‫‪116‬‬
‫سهاڵتداری ‌'أیلة' ‌ڕازی ‌بوو ‌جزیه‌ ‌بدات ‌له‌گه‌ڵ ‌خه‌لکی ‌'جرباء' ‌و ‌'أذرع'‌‬ ‫ده ‌‬
‫‌‬
‫تیرهکانی‌‬
‫بهم ‌شێوه‌یه‌ ‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ‌ .‬‬
‫سهر ‌ئاینی ‌خۆیان ‌بمینێنه‌ ‌‬ ‫وهی ‌له‌ ‌‬ ‫رامبهر ‌ئه‌ ‌‬
‫به ‌‬ ‫‌‬
‫تهنها‌'أکیدر‌بن‌عبداللملک‌‬ ‫مهد‪‌ ‌ ،‬‬
‫یمانی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هاوپه‬ ‫به ‌‬
‫دهوروبه‌ری‌حجاز‌بوون ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬له‌‬
‫ویش‌خالد‌بن‌ولیدی‌به ‌هێزێکی‌‪‌ ٢٣٣‬شاسواری ‌بۆ‌نارد‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌ئه‬ ‫الکندي'‌ ‌‬
‫نه‬
‫کهیدا ‌به‌ ‌دیلی ‌ئه‌گرێ ‌و ‌براکه‌شی ‌ئه‌کوژێ‪‌ .‬پاشان ‌له‌ ‌ڕێگای ‌جزیه‌‌‬ ‫هێرشه ‌‬
‫‌‬
‫ڕی‌نهکرد‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫وه ‌و‌ش‌ه‬
‫تبوک‌مایه ‌‬
‫‌‬ ‫ڕۆژ‌له ‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌ماوهی‌‪‌ ٩٣‬‬
‫‌‬ ‫د‌ئازادی‌ئهکات‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫مهش‌دوا‌‬ ‫ئه ‌‬
‫سهرکه‌وتن‌داندرا‪‌ ‌.‬‬ ‫مێژوی‌ئیسالم‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫کردی‌له‌‬
‫‌‬ ‫ی‌که‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌جموجۆله‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫مهد‌بوو‪‌.‬‬‫زای‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫غه‬
‫‌‬
‫شهڕێکیش ‌ڕوویدا ‌ئه‌ویش ‌شکاندنی ‌بته‌کان ‌بوو ‌له‌ ‌پاش ‌گرتنی‌‬ ‫چهند ‌ورده‌ ‌ ‌‬‫‌ ‌‬
‫ککه‪‌:‬‬
‫مه ‌‬‫‌‬
‫مهن ‌تاوه‌كو ‌بتی ‌'ذي ‌الخلصة'‬ ‫یهك‪'‌ :‬جریري ‌بن ‌عبدالله‌ ‌البجلي' ‌نارد ‌بۆ ‌یه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بشكێنێ ‪.‬‬
‫دو‪'‌:‬مغیر‌ة‌بن‌شعبة‌'‌و‌'ابو‌سوفیان'ی‌نارد‌بۆ‌طائف‌تاوەكو‌'الالت'‌بشكێنێ‪‌.‬‬
‫تاوهكو‌بتی‌'طئ' بشكێنێ ‪.‬‬ ‫سێ‪'‌:‬علي‌كوری‌طالب'ی‌نارد‌بۆ‌(‌الفلس)‌ ‌‬
‫وهی‌'سواع'‌بشكێنێ‪.‬‬ ‫ناردرا‌بۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫چوار‪'‌:‬عمرو‌بن‌العاص'‌‬
‫وهی‌بتی‌'مناة'‌بشكێنێ‪.‬‬ ‫بۆ‌ئه ‌‬
‫پێنج‪'‌:‬سعد‌بن‌زید‌االشهلي'‌ناردرا‌بۆ‌'المشلل'‌ ‌‬
‫‌‬
‫مهد ‌جێ ‌به‌جێ ‌کرا ‌و ‌هێزی ‌نارد ‌بریتیه‌‌‬ ‫زوانهی ‌به‌ ‌فه‌رمانی ‌موحه‌ ‌‬
‫ئهو ‌غه‌ ‌‬ ‫‌‌‬
‫عبدالله ‌بن‌رواحة' ‌بۆ‌کوشتنی‌'الیسیر‌‬‫‌‬ ‫له('زید‌بن‌حارثة‌بني‌فزارة' ‌بۆ‌'جذام'‪'‌،‬‬ ‫‌‬
‫عبدالله ‌بن‌أنس' ‌بۆ‌کوشتنی‌'خالد‌بن‌سفیان'‪'‌،‬عیینة‌بن‌حصن'‌بۆ‌‬ ‫‌‬ ‫بن‌رزام'‪'‌،‬‬
‫'بني‌تمیم'‪'‌،‬غالب‌بن‌عبدالله' ‌بۆ‌خاکی‌'بني‌مرة‌'‪'‌،‬عمرو‌بن‌العاص' ‌بۆ‌خاکی‌‬
‫ککه ‌پاشان‌جارێکی‌‬ ‫'بني‌عذرة'‪'‌،‬ابن‌أبي‌حدرد' ‌بۆ ‌'اضم'‌پێش‌فتح‌کردنی‌مه‌ ‌‬
‫تر ‌ئه‌م ‌زاته‌ی ‌نارد ‌بۆ ‌کوشتنی ‌'رفاعة ‌بن ‌قیس'‪'‌ ،‬عبدالرحمن ‌بن ‌عوف' ‌بۆ‌‬
‫'دومة ‌الجندل'‪'‌ ،‬أبي ‌عبیدة ‌بن ‌الجراح' ‌بۆ ‌'سیف ‌البحر'‪'‌ ،‬عمرو ‌بن ‌أمیة' ‌بۆ‌‬
‫کوشتنی‌'أبي‌سفیان‌بن‌حرب'‪'‌،‬زید‌بن‌حارثة' ‌بۆ‌'مدین'‪'‌،‬سالم‌بن‌عمیر' ‌بۆ‌‬
‫کوشتنی ‌'أبي ‌عفک'‪'‌ ،‬عمیر ‌بن ‌عدي' ‌بۆ ‌کوشتنی ‌'عصماء ‌بنت‌مروان'‪'‌ ،‬علقمة‌‬
‫بن‌مجزز'‌نارد‌بۆ‌‌'أهل‌الشعیبة'‪'‌،‬کرز‌بن‌جابر' ‌بۆ‌کوشتنی‌بکوژانی‌'یسار'‪‌،‬‬

‫‪117‬‬
‫مهش‌‬
‫لهستین' ‌و ‌ئه‌ ‌‬
‫فه ‌‬
‫'علي ‌بن ‌أبي ‌طالب' ‌بۆ ‌یمن‪'‌ ،‬اسامة ‌بن ‌زید' ‌بۆ ‌خاکی ‌' ‌‬
‫بۆ‌ناوچهکان)‌‬
‫‌‬ ‫مهد‌بوو‌‬
‫مین‌نێردراوی‌هێزی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دواهه‬

‫وه ‌ئایا ‌ئه‌و ‌هه‌مو ‌شه‌ڕ ‌و ‌هێرشکردنه‌‌‬ ‫ینه ‌‬

‫ئهبێ ‌بیزانین ‌و ‌شیبکه‌ ‌‬‫وهی ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫خۆئامادهکردن‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌ئامادهباشی‌و‌‬
‫‌‬ ‫بوه ‌ ‌‬
‫به‬ ‫ڕوپێکدادان‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌شه‬ ‫‌‬
‫رچی‌زۆربه‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫ئهم‌‬
‫چونکه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مهد ‌پێغه‌مبه‌ر ‌بوه‌ ‌‬
‫و ‌پالندانانی ‌ویستوه‪‌ .‬ئایا ‌ئه‌کرێ ‌بلێین ‌موحه‌ ‌‬
‫مهد ‌هه‌ر ‌خه‌ریکی ‌سه‌ربازی ‌بو‌ه‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫واته ‌‬
‫ماوهی ‌‪‌ ٢‬ساڵ ‌بوه‌‪‌ ‌ .‬‬
‫له ‌‬ ‫زوانه ‌ ‌‬
‫غه ‌‬ ‫‌‬
‫قاودهق‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫ئه ‌‬‫وهی ‌ئاینێکی ‌ئاسمانی‪‌ ‌ .‬‬ ‫وبونه ‌‬
‫‌‬ ‫یامبهرایه‌تی ‌و ‌باڵ‬
‫وهک ‌په‌ ‌‬ ‫نه ‌‬
‫‌‬
‫و‌نه‌هیچی‌تر‪‌.‬‬
‫خوازیه ‌‬
‫‌‬ ‫یامێکی‌شهڕ‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫په‬

‫ی‌بهدر‌و‌ئوحود‌و‌خەندەق‬ ‫شه‌ڕ ‌‬‫‪‌ ‌٢‌.٩‌.٩‌.٩‬‬

‫تهنها ‌شیکاری ‌بیروڕای‌‬ ‫کهین‪‌ ‌ ،‬‬
‫ئه ‌‬‫ڕه ‌ ‌‬
‫شهدا‪‌ ،‬زیاتر ‌باسی ‌ئه‌و ‌سێ ‌شه‌ ‌‬ ‫لهم ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهر‌‬‫له ‌‬
‫رئهبرین‪‌ ‌ .‬‬
‫کهین ‌و ‌ئێمه‌ش ‌ڕای ‌خۆمان ‌ده‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مهد ‌و ‌موسوڵمان ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫ر‌بابهته‌کان‌بدوێین‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫کورتی‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫بێ‌زۆر‌به‌‬
‫‌‬ ‫که‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ی‌کتێبه ‌‬
‫‌‬ ‫بچوکی‌قه ‌‬
‫باره‬ ‫‌‬
‫ئهنجامی ‌هێرشی ‌موسوڵمان‌‬ ‫بهدر ‌له‌ ‌ ‌‬‫دائههێنن ‌شەڕی ‌ ‌‬ ‫موسوڵمان ‌دان ‌به‌وه‌ ‌ ‌‬
‫ککهی‌‬‫مه ‌‬‫لوپهلی‌بازرگانی‌خەڵکی‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫ر‌كاروانهكه‌ی‌ابو‌سوفیان‌كه‌ ‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌سه‬ ‫بوو ‌‬
‫لێكی‌پڕهوه‌‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫لوپه‬ ‫وتوه ‌به‌ ‌ ‌‬
‫رێ‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫د‌زانی‌ابوسفیان‌به‬ ‫‪‌،‬كاتێك‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫تێدا‌بوو‬
‫وهی‌‬ ‫ئهبوسفیانیش ‌له‌ڕێگای ‌جاسوسێكی ‌به‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌ ‌‬
‫یه ‌ ‌‬
‫نیمه ‌‬
‫تهماحی ‌كرد ‌له‌و ‌غه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌هێرشه ‌بڕیاریدا ‌'ضمضم‌كورى‌عمر' ‌بنێرێت‌بۆ‌‬ ‫‌‬ ‫تهما‬
‫د‌به ‌ ‌‬
‫مه ‌‬‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫زانی‌كه ‌‬
‫‌‬
‫بكهوێت ‌نه‌وه‌ك ‌تووشی ‌شكست‌‬ ‫ککه ‌تاوه‌كو ‌هێزێ ‌قوڕەیشیەکان ‌فریای ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫‌‬
‫بهرێ‌‬ ‫ککه‌‪‌ ،‬هێزێ‌موسوڵمانیش ‌لە‌مەددینەوە ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬‫رێ‌كهوت‌له‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هێزێك‌به‬ ‫ببێت‪‌.‬‬
‫‪115‬‬
‫سورهتی ‌االنفال‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‪‌ ٢٩‬له‌ ‌‬
‫یهك ‌گه‌یشتن‪‌ ‌ .‬‬ ‫ناوچهی ‌به‌در ‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ن‪‌ ،‬له‌ ‌‬
‫كهوت ‌‬‫‌‬
‫ئهلێت‪‌:‬‬‫‌‬
‫داوێنهی ‌دورتر ‌دامه‌زرابون‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫داوێنهی ‌نزیكتر ‌و ‌ئه‌وان ‌له‌ ‌‬‫‌‬ ‫له ‌‬
‫وهختێ ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهر ‌كاتی ‌پێك ‌گه‌یشتنوو ‌دانا ‌با‪‌ ،‬بێگومان‌‬ ‫كاروانیش ‌له‌ ‌خوار ‌ئێوه‌ ‌بوو‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫دهبو‌هه‌رچی‌ئەڵاڵ ‌بڕیاری‌دا‌بوو‌‬ ‫بهاڵم ‌ ‌‬
‫دهبون‪‌ ‌.‬‬‫كێشه ‌ ‌‬
‫ر‌ژوانگه ‌تووشی ‌ ‌‬‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫ی‌ئاشكراوهبێ‪‌.‬ئەڵاڵ ‌ده‌بیسێ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫ڵگه‬ ‫س‪‌،‬به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫تامردن‌و‌ژینی‌هه ‌‬
‫ر‌كه‬ ‫‌‬ ‫ههر‌ڕوبدا‪‌.‬‬ ‫‌‬

‫‪115‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‌ج‌‪‌‌٩‬ل‌‪٠٢٢‌-‌٢٢٩‬‬

‫‪118‬‬
 ‫ئاگاداره‪ِ ‌ .‬إذْ َأ ْنتُمْ بِالْ ُع ْد َوةِ ُّ‬
‫الد ْنيَا وَهُمْ بِالْ ُعدْ َوةِ الْ ُقصْوَى وَالرَّكْبُ أَسْ َفلَ ِمنْكُمْ وَلَ ْو‬ ‫‌‬ ‫و‌‬
‫عنْ‬ ‫ع ْدتُمْ لَاخْتَلَ ْفتُمْ فِي الْمِيعَادِ وَلَ ِكنْ ِليَ ْقضِيَ اللَّهُ أَمْرًا كَانَ مَفْعُولًا ِل َيهِْلكَ َمنْ هََلكَ َ‬ ‫َتوَا َ‬
‫ن ب َِّينَ ٍة وَإِنَّ اللَّهَ لَسَمِي ٌع عَلِيمٌ‪ .‬االنفال ‪‌116.)٢٤‬‬ ‫عْ‬ ‫َي َ‬‫حيَا َمنْ ح َّ‬ ‫ب َِّينَةٍ َويَ ْ‬
‫ککه‌‬
‫کانی‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫تاوهكو‌هێزی‌بێباوه‌ ‌‬
‫ره‬ ‫پالن‌نهبو‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ی‌به‌‬
‫بهدر‌شەڕێک ‌‬ ‫كهوابوو‌شەڕی‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نه‌‬
‫وه‌بوو‌ ‌‬ ‫خواره ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌ابوسفیان‌له‌‬
‫‌‬ ‫كاروانه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫موجاهید‌ئهلێت‌‬
‫‌‬ ‫بكهن‪‌.‬‬
‫خۆیان‌ئاماده‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهو‌‬ ‫بۆ‌فریاكهوتنی‌ابوسفیان‪‌ ،‬نه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫رێوهی‌ه ‌‬
‫وهی‌زانی‌كه‌ ‌هێزێك ‌به‌ ‌‬ ‫مهد ‌به‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫كوێیه‪‌ ،‬ئیتر ‌به‌رێكه‌وت ‌له‌ ‌الی ‌كانیاوه‌كانی‌‬ ‫‌‬ ‫مهد ‌له‌ ‌‬ ‫هێزهش ‌ئه‌یان ‌زانی ‌موحه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههندێكیان‌‬ ‫تونیهتی ‌بوون ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬ ‫ڕهکان‪‌ ،‬تووشی ‌ ‌‬ ‫یهك ‌گه‌یشتن‪‌ .‬بێباوه‌ ‌‬ ‫بهدر ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫و‌ههندێكیان‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫بۆسه ‌‬
‫‌‬ ‫وتنه ‌‬
‫در‌بهاڵم‌كه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بیری‌به‬ ‫بهێنن‌له ‌‬
‫‌‬ ‫وهی‌ئاو‌‬ ‫چون‌بۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫ندێكیان‌بهدیل‌گیران‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫كوژران‌و‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬
‫کهی‌زۆر‌‬ ‫هێزه ‌‬
‫وه ‌بۆ‌ ‌‬ ‫رێته ‌‬
‫د‌ئهگه‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫وتنی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫هۆكارهكانی‌سه‌ ‌‬
‫ركه‬ ‫‌‬ ‫كێك‌له ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫وه‌‬
‫مهش ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫كانیاوهكان ‌و ‌هه‌ر ‌زوو ‌ئابلوقه‌ی ‌شوێنه‌كانیدا‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫زوو ‌گه‌یشت ‌به‌ ‌‬
‫كهی‌‬ ‫مهد ‌پالنێكی ‌ڕامیاریانه‌ی ‌دارشت ‌كه‌ ‌خۆی ‌و ‌هێزه‌ ‌‬ ‫یهنێت ‌مومحه‌ ‌‬ ‫گه ‌‬‫ئه ‌‬‫‌‬
‫قهتی ‌ببن‪‌.‬‬ ‫تونیهتی ‌و ‌شكستی ‌و ‌زەی ‌‬ ‫ڕهکانیش ‌تووشی ‌ ‌‬ ‫بێباوه ‌‬
‫‌‬ ‫تونیان ‌نه‌بێ ‌و ‌‬
‫بهاڵم ‌بێباوڕه‌كان‌‬ ‫شهڕه‌ ‌ ‌‬‫ئاماده ‌باشیان ‌تێدا ‌بوو ‌بۆ ‌ئه‌و ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫روهها ‌موسوڵمان ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫موسلمانهكانیان ‌به‌ ‌هێزێكی ‌كه‌م‌‬ ‫‌‬ ‫باشیهیان ‌تێدا ‌نه‌بو ‌چونكه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئاماده ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو ‌‬‫‌‬
‫ککه ‌و ‌ئازا ‌پیاوه‌كانیان ‌نه‌هاتن ‌بۆ ‌ئه‌و‌‬ ‫مه ‌‬ ‫سهنگاند‌‪‌ ،‬زۆر ‌له‌ ‌ناودارانی ‌ ‌‬ ‫ڵئه ‌‬ ‫هه ‌‬‫‌‬
‫وه‌‪‌ ،‬هێزی ‌'بنو ‌زهره‌' ‌و ‌'بنو‌‬ ‫كهی ‌كشانه‌ ‌‬ ‫ره ‌بۆ ‌نمونه‌ ‌ابو ‌سوفیان ‌و ‌هێزه‌ ‌‬ ‫شه ‌‬‫‌‬
‫شهر‌‬ ‫كهمان ‌ده‌رباز ‌بوو ‌پێوست ‌ناکات ‌ ‌‬ ‫كاروانه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌وتیان ‌ئێمه‌ ‌‬ ‫كشانه ‌‬
‫‌‬ ‫عدی' ‌‬
‫ره‌‬
‫روهها ‌چه‌ند ‌كه‌سێكی ‌ئازای ‌وه‌ك ‌خالیدی ‌كوری ‌و‌لید ‌له‌و ‌شه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫بکهین‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫وهی‌‬ ‫بهرێ ‌كه‌وتن ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫پهله‌ ‌ ‌‬
‫ڕهکان ‌زۆر ‌به‌ ‌‬ ‫بێباوه ‌‬
‫‌‬ ‫نهبو ‌چونكه‌ ‌هێزی ‌‬ ‫ئاماده ‌ ‌‬
‫‌‬
‫رباز‌بكهن‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ئهبو‌سفیان‌ده‌‬ ‫‌‬
‫مهد‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫دری‌کرد‌بۆ‌نمونه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕی‌به‬ ‫مهد‌خۆی‌به‌ ‌تاکتیک ‌ ‌‬
‫شه‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ڕاستیدا ‌‬ ‫‌‬
‫فهرمانی‌‬ ‫مه ‌ ‌‬ ‫مهد ‌ئه‌ڵێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫مهاڵسدا‪‌ ،‬موسلمانێک ‌به‌ ‌‬ ‫له ‌شوێنێک ‌ ‌‬ ‫هێزێکی ‌ ‌‬
‫مهد‌‬ ‫ڕه‪‌ ،‬موحه‌ ‌‬ ‫ڕایه ‌و ‌ته‌ڵه‌ی ‌شه‌ ‌‬ ‫مه ‌ ‌‬ ‫کهین ‌یان ‌ئه‌ ‌‬ ‫تاوهکو ‌سه‌رپێچی ‌نه‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌‬

‫‪‌116‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٩‬سورة‌االنفال‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌.‬‬

‫‪119‬‬
‫با‌ئێمه‌‬
‫‌‬ ‫باش‌نییه‌‬
‫‌‬ ‫که‌‬
‫ڵێ‌شوێنه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌ئه‬ ‫ڕه)‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫شه ‌‬
‫ڵهی‌ ‌‬ ‫و‌ته ‌‬
‫ڕایه‌ ‌‬‫مه‌ ‌‬
‫ڵێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهڵێ(‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬
‫‪117‬‬
‫اڵس‌بدهین‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کان‌خۆمان‌مه‬ ‫‌‬
‫الی‌کانیاوه‬ ‫له‌‬
‫‌‬
‫دووهم ‌ ‌هێزێكی‌‬
‫بهاڵم ‌كاتێك ‌بێباوه‌رەكان ‌ئه‌و ‌شكسته‌یان ‌خوارد ‌بۆ ‌جاری ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫شهڕ‌ه‌‬
‫لهو ‌ ‌‬‫ر‌بۆیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫باشیهكی‌باشیان‌كرد‪‌ ‌.‬‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫و‌ئاماده ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫توندو‌تۆلیان‌كۆكرده‌ ‌‬
‫مهدیش ‌ددانێكی ‌بڕه‌ڕی ‌شكا ‌به‌هۆی‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫موسلمانهکان ‌شكستیان ‌هێنا ‌‌و ‌‬
‫‌‬
‫روهها‌'عتبه‌ ‌بن‌‬
‫‪‌،‬هه ‌‬
‫هیدكراوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫د‌شه‬ ‫لێن‌ددانێكی‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫بهردێك‌‪‌ ،‬موسوڵمان ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫دی‌بریندار‌كرد‌و‌لێوی‌شهق‌كرد‪.‬‬
‫‌‬ ‫م‌و‌چاوی‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫ابی‌وقاص'‌ ‌‬
‫ده‬

‫وه‌بو‌‪:‬‬
‫نها‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كانی‌ته‬ ‫‌‬
‫كان‌تیدا‌شكان‌هۆكاره‬ ‫كهم‌بێباوەڕ‌ه‬ ‫شەڕی‌یه‌ ‌‬
‫نهكرد‌بوو‪.‬‬ ‫خۆیان‌ئاماده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یهك‪‌:‬‬
‫‌‬
‫یان‌نهكرد‪.‬‬
‫‌‬ ‫شه ‌‬
‫ڕه‬ ‫شداری‌ئهو‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ککه‌ ‌‬
‫به‬ ‫مه ‌‬ ‫دوو‪‌:‬گه‌وره‌‌پیاو‌و‌ئازاکانی‌ ‌‬
‫ککه‪.‬‬
‫مه ‌‬ ‫نگاوهرانی‌ ‌‬ ‫تی‌جه ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هۆی‌تونیه‬ ‫سێ‪‌:‬‬
‫‌‬
‫یهك ‌دروست‌‬ ‫فسانه ‌‬
‫‌‬ ‫موسوڵمانیش ‌بۆ ‌سه‌ركه‌وتن ‌و ‌شكستخواردن ‌چه‌ند ‌ئه‌‬
‫كهن‪.‬‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫زار‌فریشتهی‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زار‌تا‌پێنج‌هه‬ ‫وه ‌گوایه‌ ‌ئەڵاڵ ‌هه‌‬ ‫یان‌بریتی ‌بوو ‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫فسانه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫م‌ناردنه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌بۆ‌ئه‬ ‫به ‌‬
‫لگه‬ ‫سهر‌كافران ‌سه‌ری‌بخات‪‌ ‌.‬‬ ‫ی‌به ‌‬‫وه ‌‬ ‫مهد‌نارد‌بۆئه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬‫‌‬
‫كات‌و‌ئهلێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌بۆ‌ئه‬ ‫‌‬
‫تی‌ال‌عمران‌ئاماژه‬ ‫له‌سوره‌‬ ‫ئایهتی‌‪٢٩٢‬و‌‪‌ ‌٢٩٢‬‬ ‫له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهگ‌هر ‌ئەڵاڵ ‌سێ ‌هه‌زار ‌له‌‌‬ ‫ڕهكانت ‌ڕاگه‌یاند‪‌ ‌ :‬‬ ‫خاوهن ‌باوه‌ ‌‬ ‫ئهوسا ‌كه‌ ‌تۆ ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهر‌‬ ‫فریشتهكانی ‌بۆ ‌ئێوه‌ ‌بنێرێته‌ ‌خوار‪‌ ،‬بێنه‌ ‌یاریو‪‌ ،‬په‌ستان ‌نیه‌؟ ‌به‌ڵێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نگهی ‌په‌الماردانی ‌دوژمنودا‪‌،‬‬ ‫جه ‌‬
‫ههبێ‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬ ‫خۆڕاگرن ‌و ‌ترستان ‌له‌ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫دهنێرێ‪ِ‌.‬إذْ‬ ‫كهوه‌‌ ‌‬
‫كۆمه ‌‬
‫درۆشموو‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫فریشتانی‪‌،‬به‌‬
‫‌‬ ‫زار‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌پێنج‌هه‬ ‫پەروەردگار‌‬
‫‌‬
‫تَقُولُ لِلْ ُمؤْ ِمنِينَ أَلَنْ يَكْ ِفيَكُمْ َأنْ ُيمِدَّكُمْ رَبُّكُمْ ِبثَلَاثَةِ آلَافٍ ِمنَ الْمَلَائِكَةِ ُمنْزَلِينَ‪ .‬بَلَى ِإنْ‬
‫صبِرُوا َوتَتَّقُوا َويَأْتُوكُمْ ِمنْ َفوْرِهِمْ َهذَا يُ ْم ِددْكُمْ رَبُّكُمْ بِخَمْسَةِ آلَافٍ ِمنَ الْمَلَائِكَةِ‬ ‫َت ْ‬
‫مُسَوِّمِينَ‪‌.‬ال‌عمران‌‪‌٢٩٢‌-‌٢٩٢‬‬

‫‪‌117‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌٩٢‬‬

‫‪120‬‬
‫سێ‌تا‌پێنج‌ههزار‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫یان‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌موسوڵمان ‌زۆر‌بڕوا‬ ‫ره ‌‬
‫ی‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫مهد ‌بۆ‌‬‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫مهدیان ‌نه‌پرسی ‌چۆن! ‌بۆیه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫فریشتهی ‌نارد ‌و ‌قه‌ت ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهڵێ‪‌:‬‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ‌٢‬‬ ‫تی‌انفال‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬ ‫جارێكی‌تریش‌له‌‬
‫‌‬
‫وا‌به ‌شوێن‌ی‌هكدا‌هه‌زار‌‬ ‫برد‪‌،‬ئه ‌‬
‫‌‬ ‫پەروەردگارتان‌ده‌‬
‫‌‬ ‫شدا‌كه ‌هاناتان‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌كاته‬ ‫‌‬
‫له‬
‫ستَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُمْ بِأَلْفٍ مِنَ‬ ‫م‌دهنێرم‌بۆ‌یاریتان‪ِ‌.‬إذْ تَ ْ‬ ‫فریشته ‌‬ ‫‌‬
‫الْمَلَائِكَةِ مُ ْردِفِينَ‪‌.‬االنفال‌‪٢‬‬
‫وههم‌‬
‫شهڕی‌دو ‌‬ ‫پرسیارکردن‌بۆچ‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ن‌له ‌‬
‫ربازبکه ‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم‌نازانن‌چۆن‌خۆیان‌د‌ه‬ ‫‌‬
‫شکستیان‌هێنا!‌‬
‫سهر ‌گردێك‌‬ ‫پهنجا ‌تیرهاوێژی ‌له‌ ‌‬ ‫گوایه ‌ ‌‬
‫که ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫هێنێته ‌‬
‫‌‬ ‫مهد ‌پاساو ‌ئه‌‬ ‫بهاڵم ‌موحه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫هێزه‌‬
‫بهاڵم ‌كاتێك ‌ئه‌و ‌ ‌‬ ‫کو ‌هه‌ر ‌هێزێك ‌بێته‌ ‌پێشیان ‌لێیان ‌بده‌ن‪‌ ‌ .‬‬ ‫تاوه ‌‬
‫دانابو ‌ ‌‬
‫وه ‌و‌شكستی‌‬ ‫جێهێشت‌خالیدی‌كوری‌وهلید‌لێیان‌سورایه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫شوێنی‌خۆیان‌به ‌‬
‫‌‬
‫به‌موسوڵمان‌هێنا‪.‬‬ ‫‌‬
‫ترسی‌خسته‌ناو‌دڵی‌كافران‌‬ ‫‌‬ ‫بهدر‌‬ ‫له‌شەڕی‌ ‌‬ ‫وهیه‌‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫یهكی‌تریش‌ئه‌ ‌‬ ‫فسانه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ی‌ال‌عمران‌ئهلێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٢٢٢‬‬ ‫كرد‪‌،‬له‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ریان‌نه‬ ‫‌‬
‫و‌شه‬ ‫وه‌‬
‫رانه ‌‬
‫ههندێكیان‌گه‌ ‌‬ ‫بۆیه‌ ‌‬
‫‌‬
‫واوه ‌بۆ ‌هاتبێ‌‬ ‫حه ‌‬ ‫ڵگهیان ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫خوانهناسن‪‌ ،‬چونكه‌ ‌بێ ‌ئه‌وەی‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وانهش ‌كه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ناو‌ئاگره ‌و‌جێی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نوایان‌له‬ ‫ترسێ‌داوێژینه ‌دڵیان‪‌ ‌ ،‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫دهناسن‪‌،‬‬ ‫هاوكار‌بۆ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫الرعْبَ بِمَا أَشْرَكُوا‬ ‫سنُلْقِي فِي قُلُوبِ َّالذِينَ كَفَرُوا ُّ‬ ‫دهبێ‪َ ‌ .‬‬ ‫ناههق‌ان ‌خراپترین ‌جێگه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫َز ْل بِهِ سُلْطَانًا وَمَ ْأوَاهُمُ النَّا ُر َو ِبئْسَ َمثْوَى الظَّالِمِينَ‪‌..‬ال‌عمران‌‪‌٢٢٢‬‬ ‫بِاللَّهِ مَا لَمْ ُين ِّ‬
‫نهكرد‪.‬‬‫وه‌و‌شەڕی‌ ‌‬ ‫رایه ‌‬
‫ابو‌سوفیان‌ترساو‌گه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌بۆیه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫وهی‌‬‫خسته ‌دڵی ‌كافران ‌پێش ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫یه ‌بۆچی ‌ئەڵاڵ ‌دیسان ‌ترسی ‌نه‌‬ ‫وه ‌‬
‫پرسیار ‌ئه‌ ‌‬
‫تا‌تیرهاوێژهكانیش‌‬
‫‌‬ ‫ڕی‌بهدر‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ك‌شه‬ ‫ست‌پێ‌بكات‌هه ‌‬
‫ر‌وه‬ ‫‌‬ ‫كهی‌ئوحود‌ ‌‬
‫ده‬ ‫ڕه ‌‬‫شه ‌‬‫‌‬
‫ترسه ‌چوبا ‌ناو ‌دڵی ‌كافران ‌ئه‌وا‌‬ ‫‌‬ ‫گهر ‌ئه‌و ‌‬ ‫مهد ‌نه‌شكێنن‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫پهیمانی ‌‬ ‫‌‬
‫كهی ‌زیاتر ‌بكردبا‌‬ ‫گهر ‌ترسه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫رایهوه‌‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫گه ‌‬ ‫جارهش ‌ابو ‌سوفیان ‌ئه‌ترساو ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئهو ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪‌ ‌،‬ئیتر ‌ئیسالمیش ‌شكستی‌‬ ‫رابایه ‌‬
‫‌‬ ‫وانه ‌بوو ‌'خالدی ‌كوری ‌وه‌لیدی'ش ‌بگه‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫ئههێنا‪.‬‬ ‫نه ‌‬ ‫‌‬
‫ههاڵتن ‌و‌‬ ‫شهری ‌ئوحود ‌موسوڵمان ‌ ‌‬ ‫وه ‌بوو ‌له‌ ‌‬ ‫كهی ‌ئەڵاڵ ‌ئه‌ ‌‬ ‫هاوكێشه ‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم ‌‬ ‫‌‬
‫له‌‬
‫ترسان ‌و ‌شكستیان ‌هێنا‪‌ ،‬هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌عوسمانی ‌كوری ‌عه‌فان ‌یه‌كێك ‌بوو ‌ ‌‬

‫‪121‬‬
‫زیوهكان ‌تا ‌مردیش ‌هه‌ر ‌تانه‌ ‌و ‌توانجیان ‌لێ ‌ئه‌دا ‌و ‌بۆ ‌مێژوش‌‬ ‫به ‌‬ ‫التوه ‌ ‌‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫‪118‬‬
‫سهری‌كه‌وت‪‌ .‬‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫شهری ‌ئوحود ‌کاتێک ‌موسوڵمان‌‬ ‫ئهلێن ‌له‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫یهكی ‌تر ‌هه‌ ‌‬ ‫فسانه ‌‬
‫‌‬ ‫روهها ‌ئه‌‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫استهی‌‬
‫په ‌و‌ڕ ‌‬ ‫الی‌چه ‌‬
‫‌‬ ‫هێنا‌و‌ڕایان‌ئهكرد‌دوو‌پیاوی‌جل‌سپی‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شكستیان‌ئه‬
‫دوانهی ‌نه‌دی ‌بوو‪‌ ،‬بۆچونیان‌‬ ‫شهریان ‌ئه‌كرد ‌كه‌س ‌پێشتر ‌ئه‌و ‌ ‌‬ ‫مهد ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫‪119‬‬
‫وی‌تر‌میكائیل‌بوه‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫كیان‌فریشتهی‌جوبرائیل‌ ‌‬
‫و‌ئه‬ ‫‌‬ ‫ئەوەیە‌ ‌‬
‫یه‬
‫مهد‌‬
‫كهی ‌موحه‌ ‌‬ ‫یه ‌بۆچی ‌ئه‌و ‌دوو ‌فریشته‌ ‌هێشتیان ‌ددانه‌ ‌‬ ‫لێرهدا ‌پرسیار ‌ئه‌وه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یه ‌و‌‬
‫خات‌فریشته ‌هێزی‌مرۆڤیان‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫رئه‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫فسانهش ‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫و‌ئه‬ ‫شههید‌بێ؟!‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڕاستی‌ههبێت‌بۆچی‌شەڕێکیان‌‬ ‫‌‬ ‫مه‌‬
‫ر‌ئه ‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫یان‌نییه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هیچ‌هێزێكی‌سهروی‌ئێمه‌‬
‫‌‬
‫بهزاند‪‌.‬‬
‫فریشتهی ‌بۆ ‌دانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫فهوجێك ‌له‌ ‌‬ ‫نهكرد ‌تا ‌ئیسالم ‌سه‌ركه‌وێت ‌یان ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫م‌شێوه ‌شكست‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ێت‌ئا‌به‬ ‫مبهری‌خۆی‌خۆش‌بوێت‌ناهێڵ‬ ‫پێغه ‌‬
‫هێنده ‌ ‌‬
‫گهر‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫بهێنێت‪‌.‬‬
‫ین‌چهند‌خالێكی ‌تر‌‬‫‌‬ ‫ر‌نه ‌‬
‫كه‬ ‫ده ‌‬ ‫و‌قه ‌‬
‫موسهییەر ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫موخهییه‌ر ‌و‌‬
‫‌‬ ‫دا‌ئهگه‌ر‌باسی‌‬ ‫لێره ‌‬ ‫‌‬
‫دێته‌پێشمان‪:‬‬ ‫‌‬
‫كهم‌‬
‫یه ‌‬
‫سهركه‌وتنی ‌موسوڵمان ‌بوایه‌ ‌چۆن ‌له‌ ‌شەڕی ‌ ‌‬ ‫حهزی ‌له‌ ‌‬ ‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ری‌ئهخستن‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌سه‬ ‫‌‬
‫ری‌دووه‬ ‫واش‌له ‌‬
‫شه‬ ‫‌‬ ‫ی‌بۆ‌ناردن‌ئ‌ا‬ ‫سهری‌خستن‌و‌فریشتیه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهكرد‪‌.‬به‌اڵم‌‬‫ش‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناردنی‌فریشته‬ ‫به ‌‬
‫ری‌ئهخستن‌و‌پێویستی ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌سه‬ ‫‌‬
‫یاخود‌هه‬ ‫‌‬
‫حهزی ‌لێبێت ‌ئیسالم‌‬ ‫هاوكێشهی ‌لۆجیك ‌تێك ‌و ‌پێك ‌ئه‌شكێ ‌ئه‌گه‌ر ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رنهكه‌وێت‪‌ .‬له‌كاتێكدا ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫دووهم ‌سه‌ ‌‬
‫شهری ‌ ‌‬ ‫كهم ‌سه‌ركه‌وێت ‌و ‌له‌ ‌‬ ‫شهری ‌یه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫ئهگه‌ر‌‬
‫خۆی ‌له‌ناخیدا ‌حه‌ز ‌بكات ‌ئیسالم ‌سه‌ربكه‌وێت ‌و ‌له‌تواناشیدا ‌هه‌بێت‪‌ ‌ .‬‬
‫ی‌بایهخدار‌‬
‫‌‬ ‫ئهوا‌شەڕێک‬ ‫دووهم ‌سەرکەوتنی‌بە ‌د‌هست ‌هێنابا ‌ ‌‬ ‫شهری ‌ ‌‬ ‫ئیسالم‌له ‌‬
‫‌‬
‫قسهی‌‬
‫ئهو ‌په‌نجا ‌تیرهاوێژه‌ ‌ ‌‬ ‫موسلمانهکان‪‌ .‬لۆجیكی ‌ئیسالم ‌ئه‌لێت ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫دهبو ‌بۆ ‌‬ ‫‌‬
‫که‌‬
‫تیرهاوێژانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهوتن‪‌ ،‬هه‌ندێک ‌له‌و ‌‬ ‫سهر ‌نه‌ ‌‬‫مهدیان ‌شكاند ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫شۆێنهکانی‌خۆیان‌‬ ‫‌‬ ‫بۆیه ‌‬
‫واته ‌تااڵنی'‌ ‌‬ ‫تااڵنیهکانیان‌دی‌وتیان‌'الغنیمة‌الغنیمة=‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهجێهێشت ‌و ‌قسه‌ی ‌موحمه‌دیان ‌شکاند‪‌ .‬ئایا ‌ئه‌م‌ه ‌لۆجیكه ‌ئاینی ‌ئیسالم ‌و‌‬ ‫‌‬
‫مێژوەکەی ‌ببێتە ‌قوربانی ‌هەڵەکانی ‌پەنجا ‌کەس ‌کە ‌فەرمانی ‌پەیامبەریان‌‬

‫‪‌118‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٢٩‬سورة‌ال‌عمران‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌.‬‬
‫‪‌119‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٢٠‬سورة‌ال‌عمران‪‌/‬ابن‌کثیر‪.‬‬

‫‪122‬‬
‫جیاتی‌ئهو‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫م‌هاوكێشهی‌ئیسالم‌بێت‌من‌نازانم‌بۆچی‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫ئه ‌‬‫شکاند؟‌ ‌‬
‫دهست‌‬ ‫وتن‌به ‌‬
‫‌‬ ‫تا‌سه ‌‬
‫ركه‬ ‫‌‬ ‫م‌گردۆكه‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫نا‌له ‌‬ ‫ی‌دانه ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫نجا‌فریشته‬ ‫سه‌ ‌‬
‫په‬ ‫نجا‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫په‬
‫ڵهكانی‌‬ ‫قوربانی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌ههمو‌موسوڵمان‌ه ‌بوون ‌به‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫وایه ‌‬
‫چ‌ڕه ‌‬‫مه ‌ ‌‬ ‫ئایا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫بهێنن‪‌.‬‬
‫فهرمانی ‌ئەڵاڵیان ‌شكاند ‌له‌ ‌كاتێكدا ‌سه‌دان ‌كه‌س ‌خۆیان ‌بۆ‌‬ ‫پهنجا ‌كه‌س ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهر‌‬ ‫له ‌‬‫بوایه‌ ‌‬
‫بێ‌ده ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌هیچ‌نه‬ ‫‌‬
‫بێت‌هه‬ ‫گهر‌ئەڵاڵ‌خودا‌‬ ‫ئاخر‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئیسالم‌قوربانی‌كرد‪‌.‬‬
‫م‌شهڕه‌‌‬
‫‌‬ ‫مهد‌و‌ئیسالم‌بوو‌با‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫له‬ ‫ی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫خاتری‌ههمزه‌‌كه‌‌مامێكی‌دڵسۆز‬ ‫‌‬
‫ئهبورێت‪.‬‬ ‫نجا‌تیرهاوێژه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫و‌په‬ ‫شه‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫وه ‌‬ ‫یر‌ئه ‌‬
‫سه ‌‬ ‫سهری‌خستبان‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫كهچی‌‬ ‫شكاند ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مهدیان ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫پهنجا ‌كه‌س ‌قسه‌ی ‌موحه‌ ‌‬ ‫وهیه‌! ‌خۆ ‌هه‌ر ‌ ‌‬ ‫سهیریش ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهچی‌‬ ‫ی‌ئهشكا‪‌ ‌.‬‬ ‫قسه ‌‬ ‫انه ‌ ‌‬ ‫م‌ئاینهی‌كرد‌ڕۆژ ‌‬ ‫‌‬ ‫د‌بانگێشه ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫لهو‌ڕۆژه‌ی ‌‬ ‫‌‬
‫گهر ‌بلێن ‌كوا‌‬ ‫ئه ‌‬
‫پهنجا ‌كه‌س ‌بونه‌ ‌هۆی ‌شكستی ‌ئیسالم‪‌ .‬جێگای ‌پرسیاره‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد‌‬
‫وحه ‌‬ ‫تهنها ‌رامیاریداریه‌تی ‌م ‌‬ ‫مه ‌ ‌‬ ‫گهر ‌ئه‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫هاوكێشهی ‌لۆجیكی ‌ئیسالم‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫نهبێت‪.‬‬ ‫‌‬
‫كه ‌و ‌خه‌ڵكانی‌‬ ‫بهدر ‌چاو ‌شكێنی ‌جوله‌ ‌‬ ‫مهد ‌ویستی ‌به‌ ‌شەڕی ‌ ‌‬ ‫ههروها ‌موحه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههر‌‬ ‫دهست‌هێنا‪‌ ‌.‬‬ ‫به ‌ ‌‬
‫ركهوتنی‌بۆ‌موسوڵمانان ‌ ‌‬ ‫چۆن‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫بێباوه‌‌ڕ ‌بكات‌كه‌ ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫تهسلیم ‌بن ‌پێش‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫له ‌‬‫ئهی ‌قه‌ومی ‌جو ‌‬ ‫كهكانی ‌كرد ‌وتی( ‌‬ ‫بانگێشهی ‌جوله‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بۆیه ‌‬
‫‌‬
‫سهر‌قوڕەیشیەکانی‌هێنا‪‌.‬‬ ‫ی‌به ‌‬
‫ئهوه‌ ‌‬ ‫وهک‌ ‌‬ ‫سهر‌بهێنێت‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫ئهوەتان‌ ‌‬ ‫وهی‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫گهر ‌كه‌سێكت‌‬ ‫ئه ‌‬
‫رمهچو) ‌ ‌‬ ‫لهخۆت ‌ده‌ ‌‬ ‫به( ‌‬
‫مهد ‌مه‌غرور ‌مه‌ ‌‬ ‫ئهوانیش ‌وتیان ‌موحه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بكهن‌و‌تۆ‌فرسه‌تت‌‬ ‫یانزانی‌شهڕ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهوان‌نه‌زان‌بوون ‌ ‌‬
‫و‌نه‬ ‫له ‌قوڕەیش ‌ ‌‬ ‫كوشتوه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهزانی ‌ئێمه‌ ‌كێین ‌و ‌قه‌ت‌‬ ‫شهڕ ‌بكه‌ی ‌ ‌‬ ‫گهر ‌له‌گه‌ڵ ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫بهخوا ‌ئه‌ ‌‬ ‫لێ ‌هێنان‪‌ ‌ .‬‬
‫دادهبه‌زێ‪‌:‬‬‫ته‌ ‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌بۆیه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫وه)‌هه‌‬‫نهب ‌‬ ‫كو‌ئێمهوە‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سێكی‌وه‬ ‫تووشیشت‌به‌‌ ‌‬
‫كه‬
‫پێچهک ‌دران ‌بۆ‌‬ ‫کهون ‌و ‌هه‌ربینا ‌ڕه‌ ‌‬ ‫ژێرده ‌‬
‫‌‬ ‫بهم ‌زوانه‌ ‌‬ ‫بێژه‪‌ ‌ :‬‬
‫ناسانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بهو ‌خوانه‌‬ ‫‌‬
‫ستُغَْلبُونَ َوتُحْشَرُونَ إِلَى جَهَنَّمَ‬‫وێکی‌خراپه!‌ ُقلْ لَِّلذِينَ كَفَرُوا َ‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫جی‌خه‬ ‫ندهم‪‌،‬که‌‌‬‫هه ‌‬ ‫جه ‌‬‫‌‬
‫‪120‬‬
‫َو ِبئْسَ الْ ِمهَادُ‪‌.‬ال‌عمران‌‪‌ ‌٢٩‬‬
‫ركهوتن ‌و ‌شه‌ڕ‌هكه‌ی‌‬ ‫سه ‌‬ ‫له ‌شەڕێک ‌ ‌‬ ‫وهی ‌جێگای ‌باسه‌‪‌ ،‬چونكه‌ ‌موسوڵمان ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫روهك ‌هه‌موو ‌هێزێكی ‌سه‌ربازی ‌دونیا‪‌ ،‬هیچ ‌كه‌سێك ‌له‌‌‬ ‫تر ‌ژێر ‌كه‌وتن ‌هه‌ ‌‬
‫بهاڵم‌‬ ‫براوه ‌نابێت ‌به‌لكو ‌شكستیش ‌زۆر ‌ئاسایی‌ه ‌تووشی ‌بێت‪‌ ‌ .‬‬ ‫تهنها ‌ ‌‬ ‫جیهاندا ‌ ‌‬

‫أسباب‌النزول‪‌،‬و‌بهامشه ‌الناسخ‌و‌المنسوخ‌‬
‫‌‬ ‫‌‪‌ 120‬تفسیر‌آیة‌‪‌ ٢٩‬سورة‌ال‌عمران‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌ //.‬‬
‫ل‌‪‌٢٣‬‬‫‌‬

‫‪123‬‬
‫ودرهتی ‌ئیالهی‪‌-‬‬ ‫وهندی ‌'‪-‬ق ‌‬ ‫خاوهن ‌هێزی ‌خوا ‌‬ ‫چونكه ‌موسوڵمان ‌خۆیان ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫چێته‌‬
‫دائهنێن ‌ئه‌بێ ‌پاساو ‌بۆ ‌شكسته‌كانیان ‌بهێنن ‌و ‌ئیتر ‌پاساوه‌كانیشیان ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫شهڕیان‌کرد‌‬ ‫ڕی‌أحد‌به ‌پاڵپشتی‌'العزی'‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫کان‌له ‌ ‌‬
‫شه‬ ‫‌‬ ‫بێباوه ‌‬
‫ڕه‬ ‫‌‬ ‫وه‪‌.‬‬
‫فسانه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫قالبی‌ئه‬
‫شهڕیان ‌کرد‪‌ .‬کاتێک ‌أبو ‌سفیان‌‬ ‫و ‌موسوڵمانیش ‌به‌ ‌پاڵپشتی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫نیتانه!"‌‬
‫یه ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫ئێمه ‌'العزی'مان ‌هه‌ ‌‬ ‫موسلمانهکانی ‌هه‌ڵبری ‌پێی ‌وتن" ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دهرتان ‌نییه‌‌‪‌ .‬اهللُ‬ ‫یاریده ‌‬
‫‌‬ ‫یه‪‌ ،‬ئێوه‌ ‌‬
‫مهدیش ‌وتی ‌" ‌ئەڵاڵ ‌یاریده‌ده‌ری ‌ئێمه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫مهد ‌له‌ ‌ش‌هڕی ‌ئوحود‪‌ .‬بۆچ‌‬ ‫رهکه‌ی ‌موحه‌ ‌‬ ‫َموْلَانَا وَلَا َموْلَى لَكُم"‪‌ .‬کوا ‌یاریده‌ده‌ ‌‬
‫گهر ‌وابێت‌‬ ‫ئه ‌‬
‫فسانه‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫بچێته ‌قاڵبی ‌دوو ‌ئاینی ‌ئه‌‬ ‫‌‬ ‫هێزی ‌سه‌ربازی ‌هه‌ردووکال ‌‬
‫ری‌خۆی‌ههبێ‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌العزی‌کاریگه‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫فسانه‌‬
‫‌‬ ‫و‌ئینجا‌چ‌به‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫كان‌بشارێتهوه‌‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕاستیه‬ ‫یش‌دهیوێت‌زۆر‌له‌‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌قوڕئان‬ ‫‌‬
‫بهاڵم ‌له‌ ‌ڕاستیدا‌‬ ‫دهریخات ‌یان ‌بیوێت ‌خۆی ‌له‌ ‌لۆجیك ‌نزیك ‌بكاته‌وه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫تهكان ‌ته‌نها ‌كه‌سانێک ‌پێ ‌قایل ‌دەبن ‌کە ‌ئامانجی ‌خۆیان ‌لە ‌پشت ‌بێت‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫بۆ‌نمونه‌‬
‫‌‬ ‫تانه ‌نیین‪‌.‬‬
‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌كه ‌ئێستا‌ئاگاداری ‌مانای ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫ڵ‌ئهو‌موسوڵمان‌ه‬ ‫گه ‌‬ ‫ل‌ه ‌‬
‫وتنه ‌بۆ‌‬‫ركه ‌‬ ‫م‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫د‌ویستی‌بلێت‌ئه‬ ‫حه ‌‬
‫مه‬ ‫دهست‌هێنا‌مو ‌‬ ‫كهمی‌به‌ ‌‬ ‫وتنی‌یه ‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ركه‬ ‫‌‬
‫ئهلێ‪‌:‬‬ ‫سورهتی‌االنفال‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫تیێك‌له‌‬
‫‌‬ ‫ك‌له‌ ‌‬
‫ئایه‬ ‫ك‌ئێوه‌وه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫نه‬ ‫گهرێته‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫كه ‌تۆ ‌نه‌بووی‪‌ ،‬ئەڵاڵ‌‬ ‫ره ‌‬ ‫هاوێژه ‌‬
‫‌‬ ‫وانهتان ‌نه‌ ‌كوشت‪‌ :‬ئەڵاڵ ‌كوشتنی‪‌ ،‬‬ ‫ئه ‌‬ ‫ئێوه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌ .‬ئەڵاڵ ‌بیسه‌ر ‌و‌‬ ‫یهویست ‌باوه‌ڕداران ‌به‌ ‌باشی ‌تاقی ‌كاته‌ ‌‬ ‫ئهو ‌ده‌ ‌‬ ‫هاویشتی‪‌ ‌ .‬‬
‫زانایه‪‌ .‬فَ لَمْ تَ ْقتُلُوهُمْ وَلَكِنَّ اللَّهَ َقتََلهُمْ وَمَا رَ َميْتَ ِإذْ رَ َميْتَ وَلَكِنَّ اللَّهَ رَمَى وَلِ ُيبْلِيَ‬
‫‌‬
‫سنًا إِنَّ اللَّهَ سَمِي ٌع عَلِيمٌ‪ .‬االنفال ‪‌١١‬‬ ‫الْ ُمؤْ ِمنِينَ ِمنْ ُه بَلَاءً حَ َ‬
‫خۆی‌و‌فریشتهكانی‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫ڕه ‌‬‫مو‌شه ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫وه ‌‬
‫ستی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫به‬ ‫ته ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫له‬ ‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌هاویشتی‌واته ‌ڕم‌و‌تیره‌كان‌‬
‫‌‬ ‫ئهوه‌‬
‫ئهوه‌ی‌كوژرا‌خۆی‌كوشتی‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫كردی‌واته ‌ ‌‬
‫‌‬
‫بهدر‌‬ ‫ی‌له ‌شەڕی ‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫وتنه ‌‬
‫ركه ‌‬ ‫ئازایهتی‌موسوڵمان ‌و‌سه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫واته ‌‬
‫خۆی‌هاویشتی‌كه ‌‬
‫‌‬
‫گهرێنێته‌وه‌ ‌بۆ ‌خۆی ‌هه‌ر ‌خۆی ‌ترسی ‌خسته‌ ‌ناو ‌دڵی ‌كافران ‌هه‌ر‌‬ ‫ههمو ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌بۆ‌هێنان‌ههر‌خۆی‌ئه‌وانی‌كوشت‌و‌هه‌ر‌خۆی‌تیر ‌و‌ڕمی‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆی‌فریشته‬
‫نهكرد؟ ‌بۆچی‌‬ ‫یه ‌شەڕی ‌ ‌‬ ‫م‌شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌له ‌شەڕی ‌ئوحود ‌ ‌‬
‫به‬ ‫هاویشت‌كهوابو‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نهكرد ‌و ‌بۆچی‌‬ ‫فریشتانهی ‌ئاماده‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهو ‌‬‫كه ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫پێش ‌ده‌ست ‌پێكردنی ‌شه‌ره‌ ‌‬
‫وی‌دانهنا‌‬
‫‌‬ ‫باوهڕی ‌ ‌‬
‫پته‬ ‫دڵی‌كافران‪‌،‬بۆچی‌پهنجا‌تیرهاوێژی‌به‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫خسته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ترسی‌نه‬
‫ی‌بۆچی‌له‌‬
‫‌‬ ‫یاخود‌ئهلێت‌ئەڵاڵ ‌خۆی‌تیری‌هاویشتوه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫ر‌ئهم‌گرد‌ۆلكه‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫خۆی‌تیربارانی‌كافرانی‌نهكرد‌چ‌پێویستی‌‬
‫‌‬ ‫پهنجا‌تیر‌هاوێژه‌ ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫جیاتی‌ئهو ‌ ‌‬
‫‌‬

‫‪124‬‬
‫تاوهكو ‌ببن ‌به‌ ‌پشت ‌و ‌په‌نای ‌هێزی‌‬ ‫ههبو‌ ‌ ‌‬ ‫پهنجا ‌تیرهاوێژی ‌بێبیروباوه‌ڕ ‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫‌‬
‫موسوڵمان؟‌‬
‫وانهی‌‬
‫س‌ئه ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێ‌كه‬ ‫اڵم‌ئهزانم‌وه‌اڵمی‌هه‌‬ ‫‌‬ ‫و‌لۆجیكه ‌به‌‬
‫‌‬ ‫پرسیارهكان‌زۆر‌ساده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهزانێ!‬ ‫لێن‌ههر‌ئەڵاڵ‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫رچن‌ئه‬ ‫‌‬
‫قی‌داخراو‌ده‬ ‫وێ‌له‌ ‌‬
‫چه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نایانه‬
‫وته ‌و‌‬
‫ركه ‌‬ ‫شهری ‌به‌در ‌مشتێك ‌خۆلی ‌هه‌ڵگرت ‌و ‌به‌ ‌ده‌ ‌‬ ‫مهد ‌له‌ ‌‬‫یاخود ‌موحه‌ ‌‬
‫بهپێی ‌مێژوی ‌ئیسالم ‌هه‌مو ‌كافره‌كان ‌خۆلیان ‌چوه‌‌‬ ‫كافرهكانی ‌داكرد‪‌ ‌ .‬‬ ‫ڕووی ‌ ‌‬
‫ناو ‌چاویان‪‌ .‬یاخۆد ‌له‌ ‌أبي ‌داود ‌المازني ‌ئه‌گێرنه‌وه‌ ‌که‌ ‌به‌ ‌شمشێر ‌به‌ ‌دوای‌‬
‫گیشتمه ‌الیان ‌خۆیان‌‬ ‫‌‬ ‫کافران ‌که‌وتو ‌تا ‌بیان ‌کوژێ‪‌ ،‬به‌اڵم ‌وتویه‌تی ‌تا ‌من ‌ئه‌‬
‫روهها‌‬
‫یان‌کوژێ‪‌،‬هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کێکی‌تر‌ئه‬ ‫وت‌که ‌ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫بۆم‌ده ‌‬
‫رکه‬ ‫‌‬ ‫و‌کاته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کوژران‪‌،‬من‌ئه‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫و‌له‌‬
‫ی‌فریشتهکان‌سپی‌بوون ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌ڕۆژی‌به‌در‌عم ‌‬
‫امه‬ ‫بن‌عباس‌ئهڵێت'‌ ‌‬
‫‌‬ ‫عبدالله ‌‬
‫‌‬
‫له ‌ڕاستیدا ‌من ‌له‌و‌‬ ‫ڕۆژی ‌حنین ‌سور ‌بوو ‌به‌اڵم ‌ته‌نها ‌له‌ ‌بدر ‌شه‌ڕیان ‌کرد‪‌ ‌ .‬‬
‫فسانهی ‌به‌ردا‌‬ ‫‌‬ ‫نده ‌ئیسالم ‌په‌تی ‌ئه‌‬ ‫وه ‌‬‫ههر ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئهڵێم" ‌ ‌‬ ‫وهنده‌ ‌ ‌‬ ‫ههر ‌ئه‌ ‌‬ ‫خاڵه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهنێن"!‬‫ن‌و‌زیاتری‌پێوهی‌ ‌‬
‫‌‬ ‫زیاتر‌شلی‌ئه ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫موسوڵمان‌‬
‫ئیسالمیهكان‌‬
‫‌‬ ‫فلیمه ‌‬
‫ت‌له ‌ ‌‬ ‫نانه ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫قه ‌ ‌‬
‫زه ‌‬
‫درو‌ئوحود‌هێنده ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهی‌شەڕی ‌به‌‬ ‫فسانه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫وشیار‌نهبێته‌وه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫ناكان‌تاوهكو‌خەڵکی‌لێ‌‬ ‫‌‬ ‫ت‌و‌چیرۆكانه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌ئایه‬ ‫‌‬
‫باسی‌ئه‬
‫ئهگه‌ر ‌هێزی ‌موسلمان‌‬ ‫وهكانیان ‌زه‌قترن‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫درۆخسته ‌‬
‫‌‬ ‫فسانهكان ‌زیاترن ‌و ‌به‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫واته ‌هێزی‌‬ ‫كهس ‌بووبێ ‌و ‌ئەڵاڵش ‌هه‌زار ‌فریشته‌ی ‌بۆ ‌ناردبێ ‌كه‌ ‌‬ ‫‪‌ ‌ ٠٣٣‬‬
‫كهسێك‌‬ ‫سهرباز ‌و ‌كافره‌كانیش ‌‪‌ ‌ ٢٣٣٣‬‬ ‫موسوڵمانان ‌بریتی ‌ده‌بو ‌له‌ ‌‪‌ ‌ ٢٠٣٣‬‬
‫نگاوه‌‬
‫یهك ‌جه‌ ‌‬ ‫رامبهر ‌فریشته‌ ‌‬ ‫ههر ‌كافرێك ‌به‌ ‌‬ ‫خۆێناویه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫شهڕ‌ه ‌‬‫لهو ‌ ‌‬‫بوون‪‌ ،‬واته‌ ‌ ‌‬
‫و‌فریشتانه ‌هێزی‌كافره‌كانیان‌‬ ‫‌‬ ‫كوژرێت‌دیاره ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كافر‌ئه‬ ‫گهر‌وابێ‌چۆن‌‪‌ ٢٣‬‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫ر‌هێزی‌كافران‌زال‌ئهبو‪.‬‬
‫‌‬ ‫بهسه‌‬
‫ما‌و‌هێزی‌فریشته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ك‌كافر‌نه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫گینا‌یه‬ ‫بوه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫نه ‌‬‫‌‬
‫خوێنیهوه ‌و‌ ‌گۆێبیستی‌‬ ‫‌‬ ‫بهدر ‌ئه‌‬ ‫سهر ‌شەڕی ‌ ‌‬ ‫تهكانی ‌قوڕئان ‌له‌ ‌‬ ‫ههتا ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كان‌زیاتر‌ئهبن‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لۆجیكه‬ ‫اره‌‬
‫كان‌ئهبی‌له‌‌كتبێ‌طبري‌و‌ابن‌کثیر‪‌,‬پرسی ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫چیرۆكه‬
‫وه ‌له‌ ‌شەڕی‌‬ ‫گێرنه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫یه‪‌ ‌ ،‬‬‫هه ‌‬‫یهكی ‌تری ‌زۆر ‌ز‌هقتر ‌ ‌‬ ‫فسانه ‌‬
‫‌‬ ‫خوێنهری ‌به‌ڕێز ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫سهر‌شێوه‌ی‌‬ ‫هێنێته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫چن‌شهیتان‌خۆی‌ئه‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نگ‌ئه‬ ‫در‌كاتێك‌كافرهكان‌به‌رە ‌‬
‫و‌جه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫پیاوه ‌گه‌ورانی ‌(بنی ‌كنان‌ة)‪‌،‬‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫كه ‌یه‌كێك ‌بوه‌ ‌ ‌‬ ‫سراقه ‌بن ‌مالك ‌بن ‌جعشم) ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫(‬
‫سهر‌ئێوه‌‪‌،‬‬ ‫به ‌‬ ‫ركهوتن‌ناهێنن‌ ‌‬ ‫وان‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫بكه ‌‬
‫ن‌ئه‬ ‫ی‌كافران‌و‌ئهلێت‌ش‌هڕ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫چێته‌ماڵ‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫بینێ‌ئهلێت‌من‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫كان‌ئه‬ ‫‌‬
‫فریشته‬ ‫كاتێك‌سراقه ‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫نه ‌‬‫كه ‌‬
‫كۆیان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئیتر‌سراقه ‌‬
‫‌‬

‫‪125‬‬
 ‫بۆ‌ئهم‌چیرۆكه‌ ‌طبري ‌و‌ابن‌‬ ‫‌‬ ‫یبینم‌ئێوه ‌نایبینن ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌من‌ئه‬ ‫ئهوه‌‬
‫بێبهریم‌له‌ ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئایهتی‌‬ ‫تهكید ‌ئه‌كات ‌و ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫کثیر ‌زۆر ‌به‌ ‌دوورودرێژی ‌باسیان ‌كردوه‌ ‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫تی‌االنفال‌ئهلێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سوره‬ ‫‪٢٩‬‬
‫ئهمرۆ‌هیچ‌هێزێك‌‬ ‫لهبه‌ر‌جوان‌كردن‪‌،‬گوتی‪‌ ‌:‬‬ ‫وكاته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وانی‌ئه‬ ‫‌‬
‫یتان‌ئاكاری‌ئه‬ ‫‌‬
‫شه‬
‫دهركه‌وتن‪‌،‬‬ ‫ردووال‌لێك‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كاتێكا‌هه‬ ‫له ‌‬
‫منیش‌جێگهی‌هاناتانم‪‌ ‌،‬‬ ‫‌‬ ‫رۆستوونایه‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫ڵ‌ئێوه‌نیم‪‌.‬من‌شتی‌وام‌دێته‌‌‬ ‫‌‬ ‫من‌لهگه‌‬
‫‌‬ ‫بۆی‌دهرچوو‪‌،‬گوتی‪‌ ‌:‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫پێ‌دزهی‌كرد‌و‌‬ ‫‌‬
‫زۆر‌دژواره‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫یه‪‌،‬تۆڵه‌ی‌ئەڵاڵ‌‬ ‫ترسم‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬من‌له‌ئەڵاڵ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نادیاره‬ ‫ر‌چاو‌كه‌بۆ‌ئێوه‌‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫الشيْطَانُ َأعْمَاَلهُمْ وَقَالَ لَا غَالِبَ لَكُمُ ا ْل َيوْمَ ِمنَ النَّاسِ وَإِنِّي جَارٌ لَكُمْ فَلَمَّا‬ ‫وَِإذْ ز ََّينَ َلهُمُ َّ‬
‫تَرَاءَتِ الْ ِف َئتَانِ نَ َكصَ عَلَى عَ ِق َبيْ ِه وَقَالَ إِنِّي بَرِيءٌ ِمنْكُمْ إِنِّي أَرَى مَا لَا تَ َر ْونَ إِنِّي أَخَافُ‬
‫شدِيدُ الْعِقَابِ‪.‬‬‫اللَّ َه وَاللَّهُ َ‬
‫ند‌به‌‬
‫كان‌چه ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫زانێت‌فریشته‬ ‫چونكه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫كشێته ‌‬
‫‌‬ ‫شهڕه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫یتان‌لهو‌ ‌‬‫‌‬ ‫ر‌بۆیه ‌ ‌‬
‫شه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫شهری ‌كافره‌كاندا ‌ته‌نها‌‬ ‫هێزن ‌كه‌وابو ‌فریشته‌كان ‌زۆر ‌به‌ ‌هێزن ‌كه‌چی ‌له‌ ‌‬
‫نه ‌خۆتان‌و‌‬ ‫ندێك‌هۆش‌بده ‌‬
‫‌‬ ‫ده ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫ده ‌موسوڵمان ‌ ‌‬ ‫توانیان‌‪‌ ٢٣‬كافرن‌بكوژن‪‌ ‌(‌.‬‬
‫وه)‬
‫بكهنه‌ ‌‬‫ند‌لۆجیكانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بیر‌له ‌‬
‫م‌چه‬ ‫‌‬
‫دهستی‌‬ ‫خابن‌لهشه‌ری‌ئوحود ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌نارد‌و‌مه‬ ‫‌‬
‫در‌فریشته‬ ‫‌‬
‫ری‌به‬ ‫له ‌‬
‫شه‬ ‫بهڵێ ‌ئەڵاڵ‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫وتنه‌ڕێ‌و‌هێزی‌موسوڵمانیش‌شكتستیان‌خوارد‪.‬‬ ‫كه ‌‬ ‫ش‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ستراو‌فریشته‬ ‫‌‬
‫به‬
‫للهر‌هق‌‬ ‫که ‌‬ ‫سهر ‌بێت ‌دانی ‌پێدابهێنێت ‌و ‌ ‌‬ ‫یهکی ‌به‌ ‌‬ ‫که ‌شكست ‌‬ ‫زۆرخۆشه ‌مرۆڤ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهلێن ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫سهر ‌په‌ری ‌مێژو‪‌ .‬له‌ ‌كاتێكدا ‌موسوڵمان ‌ ‌‬ ‫خاته ‌ ‌‬
‫نه ‌‬ ‫فسانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نهبێ ‌و ‌ئه‌‬ ‫‌‬
‫له‌‬
‫بهاڵم ‌ ‌‬ ‫ترسی ‌خسته‌ ‌ناو ‌دڵی ‌كافران ‌له‌ ‌شەڕی ‌به‌در ‌بۆیه‌ ‌شكستیان ‌هێنا ‌ ‌‬
‫بهاڵم‌له‌‌ساڵی‌پێنجەمی‌كۆچی‌دیسان‌‬ ‫نایهت‌ ‌‬‫هیچ‌دهنگیان‌لێوه‌‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫شەڕی‌ئوحود‌‬
‫بهاڵم‌‬ ‫ناسراوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌شەڕی ‌خەندەق ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫بنه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫بهڕەنگاری‌شەڕێک ‌ ‌‬ ‫موسوڵمان ‌ ‌‬
‫ركهوتنیان ‌بۆ ‌نوسرا‌‬ ‫سه ‌‬ ‫نهبون‪‌ .‬موسوڵمان ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫ڕوبهرو ‌بوونه‌ ‌‬ ‫تووشی ‌شەڕی ‌ ‌‬
‫موفهسیرین‌‬ ‫اوی‌بۆ‌ناردن‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سهربازی‌نەبینر‬ ‫وه ‌بوو ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ی‌ئه ‌‬
‫دیسان‌هۆكه ‌‬
‫‌‬
‫لێن‌فریشتهن‌و‌ئەم‌ئایەتە‌دەخەنە‌پاڵی‪‌:‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ربارهی‌‬
‫‌‬ ‫كهن ‌چۆن ‌چاكه‌یه‌ك ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫له ‌بیر ‌مه‌ ‌‬ ‫ئهی ‌گه‌لی ‌خاوه‌ن ‌باوه‌ڕان! ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهر‪‌ ،‬ئێمه‌ ‌بامان ‌وێرای ‌چه‌ن ‌له‌شكر ‌بۆ‌‬ ‫شكرگهلێكتان ‌هاته‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئێوهی ‌كرد‪‌ ‌ ،‬‬
‫له‬ ‫‌‬
‫یكهن‪‌ ،‬ئەڵاڵ ‌باش ‌ده‌یبینێ‪‌ ‌ .‬يَا‬ ‫ده ‌‬ ‫ههرچی ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫نهتان ‌ده‌دیتن‪‌ ‌ ،‬‬ ‫ئێوه ‌ ‌‬
‫ناردن‪‌ ،‬كه‌ ‌ ‌‬
‫جنُودًا‬‫جنُودٌ فَأَرْسَلْنَا عَ َليْهِمْ رِيحًا وَ ُ‬
‫أ َُّيهَا َّالذِينَ آ َمنُوا اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عََليْكُمْ ِإذْ جَا َءتْكُمْ ُ‬
‫لَ ْم تَ َروْهَا وَكَانَ اللَّ ُه بِمَا تَعْمَلُونَ َتعْمَلُونَ‪ .‬االحزاب‌‪‌٢‬‬

‫‪126‬‬
‫فریشتهی‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫ركهوتنیان‌بۆ‌نوسرا‌گووتیان‌ئەڵاڵ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫كه‌ ‌‬‫شهڕ‌ه‌ ‌‬
‫دیسان‌ئهو‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بهڵێ‌‬
‫‌‬
‫كه ‌سلمانی ‌فارسی ‌به‌‌‬ ‫بهاڵم ‌ڕاستی ‌چیرۆكه‌ ‌‬ ‫كهس ‌نه‌یدی‪‌ ‌ .‬‬ ‫ناردین ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫بێباوهڕه‌کان‌‬
‫‌‬ ‫تاوهكو‌هێزی‌‬
‫دینه ‌ ‌‬
‫وری‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫نن‌به‌ده‌‬
‫‌‬ ‫دی‌وت‌چالێك‌ههڵبكه‌‬
‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫فریشتهی‌موسوڵمان‌‬
‫‌‬ ‫لمانی‌فارسی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌سه‬ ‫‌‬
‫راستی‌ئه‬ ‫بكهن‪‌ ‌ -.‬‬
‫به‬ ‫توانن‌دزه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نه‬
‫ههڵكرا‌‬
‫بایهی‌ ‌ ‌‬
‫شه ‌‬‫بێباوهڕ‌‌هكان ‌ئابلوقه‌ی ‌موسوڵمانیان ‌داو ‌ئه‌و ‌ڕه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دابنرێت‪‌ .-‬‬
‫كرد‌‬
‫لئهكرێ ‌وای ‌له‌ ‌قوڕەیشیەکان ‌ ‌‬ ‫وهك ‌هه‌مو ‌جارێك ‌له‌ ‌بیابان ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪121‬‬
‫وه‪‌‌‌ .‬‬ ‫بكشێنه ‌‬
‫‌‬
‫به ‌هۆكاری ‌ڕزگاركردنی‌‬ ‫شهبای ‌بیابان ‌بوون ‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌سه‌لمانی ‌فارسی ‌و ‌ڕه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪122‬‬
‫و‌مێژوی‌ئهفساناوی‌تۆمار‌كرا‪. .‬‬
‫‌‬ ‫موسوڵمان‌‬

‫‪‌٢‌.٩‌.٩‌.٩‬دیل‌كوشتن‬
‫ییه‪‌ ،‬کاتێک ‌لەالیەن‌‬ ‫ڕوانگهی ‌ئیسالم‌‪‌ ،‬دیل ‌كوشتن ‌فه‌رمانێكی ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫گهردێكی‌‬ ‫موسلمانێک ‌جێبەجێ ‌دەکرێ‪‌ ،‬ئەڵاڵ ‌زیاتر ‌متمانەی ‌پێ ‌ئەکات ‌کە ‌ ‌‬
‫دهستی ‌موسوڵمان‌‬ ‫شهری ‌به‌در ‌‪‌ ٢٣‬دیلێك ‌به‌ر ‌‬ ‫له ‌‬‫ماوه‪‌ ‌ .‬‬
‫گومڕایی ‌له‌ ‌دڵی ‌نه‌ ‌‬
‫مهد ‌راوێژی ‌ابو ‌بكر ‌و ‌عومەری ‌كوری ‌خه‌تاب ‌و ‌عبدالله ‌بن‌‬ ‫كهوێت ‌موحه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫سوكاری‌ئێمهن‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مو‌كه‬ ‫مانه‌ ‌‬
‫هه‬ ‫لێت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ابو‌بكر‌ئه‬ ‫ئهكات‌كه‌‌چیان‌لێ‌بكات‪‌.‬‬ ‫رواحه‌ ‌‬
‫‌‬
‫بەمەش ‌به‌ ‌هێز ‌ئه‌بین ‌و ‌ب‌هلکو ‌ئەڵاڵش ‌هیدایه‌تیان‌‬ ‫‌‬ ‫با ‌فدیه‌یان ‌لێوه‌ربگرین‪‌ ،‬‬
‫ره ‌با ‌من ‌ملی ‌بپه‌رێنم‌‪‌ ،‬علی ‌ملی‌‬ ‫ئهدات‪‌ .‬عومەریش ‌وتی ‌فالن ‌خزمی ‌عومە ‌‬ ‫‌‬
‫بزانێت‌‬
‫‌‬ ‫رێنێ‌تاوهكو‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫باسی‌برای‌بپه‬ ‫ی‌برای‌بپهرێنێ‌‪‌ ،‬حمزه‌ ‌ملی‌ع‬
‫‌‬ ‫(عقیل)‬
‫عبدالله ‌بن ‌رواحة ‌ئه‌ڵێت ‌بیان ‌به‌ ‌بۆ‌‬‫‌‬ ‫گهل ‌موشریكه‌كان ‌نییه‌‪‌ .‬‬ ‫ئێمه ‌دڵمان ‌له‌ ‌‬
‫‌‬
‫د‌به ‌قسه‌ی‌‬
‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫رده‪‌.‬به‌اڵم ‌‬
‫داری‌لێ‌بێ‌ئینجا‌ئاگریان‌تێبه ‌‬
‫‌‬ ‫دۆلێک‌که ‌ ‌‬
‫چڕه‬ ‫‌‬
‫كات‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ست‌ئه‬ ‫یانیهكه‌ ‌‬
‫ی‌ده‬ ‫رئهگرێت‌به‌اڵم‌بۆ‌به‌ ‌‬ ‫كات‌و‌فدیان‌لێ‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بو‌بكر‌ئه‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫كهت‌–‬ ‫ل‌برادهره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌ئهگریت‌له‌ ‌‬
‫گه‬ ‫مه ‌ ‌‬ ‫لێت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫الیان‌ئه‬ ‫گریان‪‌.‬كاتێك‌عومەر‌دێته‌ ‌‬
‫ر‌شتێكیش‌نهبێ‌پێی‌بگریم‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫گریم‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌گریان‌ببینم‌ئه‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬‫ئهبو‌به‌كر‪‌ ‌-‬‬‫واته‌ ‌‬
‫‌‬

‫‪‌121‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٣‌-٢‬سورة‌االحزاب‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌.‬‬
‫تانه‌وهرگیراوه‌کە‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌ئایه‬‫تهفسیری‌ئه‌‬
‫ڕی‌بەدر‌و‌ئوحود‌و‌خەندەق‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫چیرۆکی‌شه‬ ‫‪‌122‬‬
‫لهگه‌ڵ(‌السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‌ج‌‪‌٢‬ل‌–‌ج‌‬
‫لەالیەن‌ابن‌کثیر‌و‌طبري‌و‌قرطبي‌تفسیر‌کراوه‌ ‌‬
‫‌‬
‫‪‌٠‬ل‌‪‌+٢٢٩‌-٢٢٠‌،٢٣‌-٢٦‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌‌)٢٣٢‌–‌٢٦‌،٢٣‌٦٢‌،٢٢‌–‌٢٢‬‬

‫‪127‬‬
‫فدیه‌‬
‫وهی ‌ئێوه‌ ‌كردتان ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫مهدیش ‌ئه‌لێت ‌ئه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬‫‌‬ ‫ئهگریم‪‌ .‬‬ ‫كهی ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫گریانه ‌‬
‫‌‬
‫ئایهتێكی ‌تر‌‬ ‫ههر ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬ ‫دیلهكان ‌ئازاری ‌ئێوه‌ی ‌پێ ‌زیاد ‌كرا‪‌ ‌ .‬‬ ‫وهربگرم ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كان‌بكوژێت‌و‌ئهلێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌دیله‬ ‫زێنێ‌بۆ‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫داده ‌‬
‫به‬ ‫‌‬
‫سهر ‌زه‌مین ‌به‌‌‬ ‫گهر ‌وه‌ختێ ‌له‌ ‌‬ ‫مه ‌‬
‫مبهرێك ‌نه‌بوه‌ ‌دیلی ‌هه‌بن‪‌ ‌ ،‬‬ ‫(بۆ ‌هیچ ‌پێغه‌ ‌‬
‫دهتان‌هوێ ‌ماڵی ‌دنیاتان ‌ده‌س ‌كه‌وێ‪‌،‬‬ ‫ستهاڵت‪‌ ‌ ،‬‬ ‫خاوهن ‌ده‌ ‌‬ ‫تهواوی ‌بووبێته‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كارزانه‪‌.‬مَا كَانَ ِل َنبِيٍّ أَنْ‬
‫‌‬ ‫ن‌دهسته‌اڵت‌و‌له‌‬ ‫خاوه ‌‬ ‫ش‌پاشهڕۆژی‌ده‌وێ‪‌،‬ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئەڵاڵ‬
‫الدنْيَا وَاللَّهُ يُرِيدُ الْآخِ َرةَ وَاللَّهُ‬
‫خنَ فِي الْأَ ْرضِ تُرِيدُونَ عَ َرضَ ُّ‬ ‫يَكُونَ لَهُ أَسْرَى حَتَّى يُثْ ِ‬
‫عَزِيزٌ حَكِيمٌ‪‌.‬االنفال‌‪‌‌123)٦٢‬‬
‫دیل‌گیران‌و‌ملیان‌پهڕاندرا‌بریتی‌بوون ‌له‌ ‌(عقبة‌‬ ‫‌‬ ‫شهڕی ‌به‌در‌به‌ ‌‬ ‫وانهی‌له ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫دیالنه ‌'النضر‌بن‌‬ ‫‌‬ ‫یهك‌له‌و ‌‬ ‫بن‌ابي‌معيط‪‌،‬طعيمة‌بن‌عدي‪‌،‬النضر‌بن‌الحارث)‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫مهد ‌پێی ‌ئه‌لێت ‌تا‌‬ ‫به ‌دیل ‌ئه‌گیرێ ‌موحه‌ ‌‬ ‫لهالی ‌'مقداد ‌بن ‌االسود' ‌ ‌‬ ‫الحارث' ‌‬
‫مهد ‌دیسان ‌فه‌رمانی ‌پێ ‌ئه‌كات ‌و‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم ‌‬ ‫بیكوژێت ‌ئه‌ویش ‌ئه‌لێت ‌دیله‌ ‌ ‌‬
‫كات‌و‌ئهلێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫تێكی‌بۆ‌ئاماده‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫جێ‌ئایه‬ ‫ست‌به‌‬
‫‌‬ ‫ویش‌ئهی‌كوژێت‪‌ ‌،‬‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ههرگا ‌نیشانه‌ی ‌ئێمه‌یان ‌بۆوه‌خوێنن‪‌ ،‬ئێژن‪‌ :‬بیسمان‪‌ ،‬ئه‌گه‌ر ‌حه‌زمان ‌بكردایه‌‪‌،‬‬ ‫‌‬
‫ر‌نییه‪‌.‬وَِإذَا ُتتْلَى‬
‫‌‬ ‫ونارا‌به ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌چیرۆكێكی‌كه‬ ‫وت‪‌،‬له‌ ‌‬
‫چه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫مان‌ئه‬ ‫كو‌ئه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌وه‬ ‫‌‬
‫ئێمه‬
‫عََل ْيهِمْ آيَا ُتنَا قَالُوا َقدْ سَمِ ْعنَا َلوْ نَشَاءُ لَقُ ْلنَا ِم ْثلَ َهذَا ِإنْ َهذَا إِلَّا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ‪‌.‬االنفال‌‬
‫‪‌٠٢‬‬
‫دهست‌‬ ‫ئهگه‌‌ر ‌كافرێكتان ‌به‌ ‌‬ ‫ئهدات ‌ ‌‬ ‫یه ‌هانی ‌ئه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫روهها ‌ئایه‌تێكی ‌تریش ‌هه‌ ‌‬ ‫ه‌ه ‌‬
‫ملی‌بدهن‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ستن‌و‌له‬ ‫وا‌دهست‌و‌پێی‌ببه‌‬ ‫وت‌ئه ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كه‬
‫ئهو ‌بێ ‌دینانه‌بون‪‌ ،‬له‌ ‌ملیان ‌ده‌ن‪‌ ،‬پاش ‌ونجڕو ‌نجڕ‌‬ ‫ئیتر ‌هه‌رگا ‌تووشی ‌ ‌‬
‫ن‪‌،‬یا‌بهرخوێنیان‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئازادیان‌بكه‬ ‫چاكه‌‬
‫ر‌به ‌‬ ‫وسا‌یان‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫كیان‌دهن‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫كردنیان‌شه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬بۆ‌خۆی‌تۆڵهی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بیویستبا‬ ‫گهر‌ئەڵاڵ ‌‬‫ڕ‌كۆتایی‌پێ‌دێ‪‌،‬ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تا‌شه‬ ‫‌‬
‫لێ‌بستێنن‪‌،‬هه‬
‫له ‌ڕای‌‬ ‫ش‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو‌كه‌ ‌‬
‫سانه‬ ‫كتریان‌بئهزموێنێ‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫اڵم‌ویستی‌بهیە‬
‫‌‬ ‫لێ‌دهستاندن‪‌،‬به‌‬ ‫‌‬
‫یان‌به ‌فیڕۆنادا‪‌.‬فَِإذَا لَقِيتُمُ َّالذِينَ كَفَرُوا َفضَرْبَ الرِّقَابِ حَتَّى‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كوژراون‪‌،‬كرده‬ ‫ئەڵاڵ ‌‬
‫خ ْنتُمُوهُمْ فَشُدُّوا ا ْل َوثَاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَ ْعدُ وَإِمَّا ِفدَاءً حَتَّى َتضَعَ الْحَرْبُ َأوْزَارَهَا ذَِلكَ‬ ‫ِإذَا َأثْ َ‬
‫سبِيلِ اللَّهِ فَلَنْ‬
‫َالذِينَ قُتِلُوا فِي َ‬ ‫وََلوْ يَشَاءُ اللَّهُ لَا ْن َتصَرَ ِم ْنهُمْ وَلَ ِكنْ ِليَبُْلوَ بَ ْعضَكُمْ ِببَ ْعضٍ و َّ‬
‫ُيضِلَّ َأعْمَاَلهُمْ‪.‬محمد‌‪‌٢‬‬

‫‪ 123‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌.٢٩‬‬

‫‪128‬‬
‫مهد ‌ئه‌درا ‌ئه‌وه‌ی ‌ئاره‌زوی ‌لێ ‌بوو ‌لێی‌‬ ‫الیهن ‌موحه‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫بڕیاری ‌دیل ‌كوشتن ‌ ‌‬
‫ندین‌كهسیش ‌ملی‌‬ ‫‌‬ ‫بهدیل‌گیرا‌و‌ئازاد‌كرا‌و‌چه‌‬ ‫امی‌عباس‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بورا‌وهك‌م‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ههموو ‌دیلەكان ‌قه‌تل ‌و ‌عام ‌كران‪‌.‬‬ ‫روهها ‌له‌شه‌ڕی ‌(بني ‌قريظة) ‌ ‌‬ ‫پهراندرا ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهی‌‬ ‫نه ‌‬‫وهی ‌كه‌سێك ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫وهی ‌كرد ‌ئه‌ ‌‬ ‫مهد ‌بانگێشه‌ی ‌ئه‌ ‌‬ ‫شهری ‌به‌در ‌موحه‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫هاشمی ‌به‌دیل ‌گرت ‌نه‌ی ‌كوژێت ‌ئه‌وه‌ی ‌'ابا ‌البختري ‌كوری ‌هاشمي' ‌به‌دیل‌‬
‫لهو‌‬‫گرت ‌نه‌ی ‌كوژێت ‌ئه‌وه‌ی ‌'عباس ‌كوری ‌عبدالمطلب'ی ‌گرت ‌نه‌ی ‌كوژێت‪‌ ‌ .‬‬
‫كهمان‌‬ ‫تیره ‌‬
‫و‌براكانمان‌و‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وتی‌ئێمه‌باوك‌و‌كور‌‬ ‫‌‬ ‫كاتهدا‌'أبو‌حذيفة‌بن‌عتبة'‬ ‫‌‬
‫ئهی‌كوژم‪‌،‬‬ ‫ر‌عباس‌بگرم‌بهم‌شمشێره‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫به‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫عباس‌نهكوژین! ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بكوژین‌‪‌،‬‬
‫مهدیش ‌به‌ ‌عومەری ‌كوری ‌خه‌تاب ‌ئه‌لێ ‌"گوێت ‌لێیه‌ ‌چی ‌ئه‌لێت ‌به‌‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫مبهر ‌ئه‌دات"‪‌ ،‬عومەری ‌كوری ‌ختاب ‌به‌‌‬ ‫دهموچاوی ‌مامی ‌پێغه‌ ‌‬ ‫شمشێر ‌له‌ ‌ ‌‬
‫وێ‌دهموچاوی‌‬ ‫‌‬ ‫رێنم‌چۆن‌ئهیە‬
‫‌‬ ‫ر‌رێم‌پێبدهی‌با‌سه‌ری‌بپه‌‬ ‫‌‬ ‫لێت‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫د‌ئه‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫‪124‬‬
‫قسهكه‌ی‪‌ .‬‬ ‫له‌ ‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫شیمان‌ئهبێته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مبهر‌بروشێنێ‪‌.‬پاشان‌أبو‌حذيفة‌پ‌ه‬ ‫مامی‌پێغه ‌‬
‫‌‬
‫خۆی‌و‌كهسوكاری‌‬ ‫‌‬ ‫بێ‌فدیهی ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌دیلێك‌ئه‬ ‫‌‬
‫لێت‌هه‬ ‫‌‬
‫و‌كاری‌ئه‬ ‫کهس ‌‬ ‫پەیامبەر ‌به ‌ ‌‬
‫ی‌خۆی‌و‌دوو‌برازاكهی‌بدات‌(نفل‌‬
‫‌‬ ‫كات‌كه‌ ‌‬
‫فدیه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫عباسی‌مامی‌ئه‬ ‫داوا‌له‌‬
‫‌‬ ‫بدات‌‪‌،‬‬
‫عتبهی‌كوری‌عمر'‪‌.‬بۆ‌‬ ‫كهی‌' ‌‬ ‫یمانه ‌‬
‫هاوپه ‌‬ ‫‌‬ ‫گهڵ‌‬‫له ‌‬‫بن‌حارث‌و‌عقيل‌بن‌أبي‌طالب)‌ ‌‬
‫زێنێ‌ئهلێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫تی‌االنفالی‌بۆ‌دائه ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سوره‬ ‫ش‌ئایهی‌‪٢٣‬‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫سته‬ ‫م‌مه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫گهر‌ئەڵاڵ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ستی‌ئێوهدان‪‌ ‌:‬‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫رده‬ ‫خسیرانه ‌بێژه‌ ‌كه‌ ‌ده‌ ‌‬‫‌‬ ‫مبهر!‌تۆ‌به‌ ‌‬
‫و‌یه‬ ‫ی‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫وه ‌و‌‬ ‫وداته ‌‬
‫نراوه‪‌ ،‬ده‌ ‌‬ ‫دڵدایه‪‌ ،‬چاكتر ‌له‌وه‌ی ‌لێوسه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫یهكتان ‌له‌‬ ‫ئاگای ‌لێ ‌بێ ‌چاكه‌ ‌‬
‫بوورێ‌و‌دلۆڤانه‪‌.‬يَا أ َُّيهَا النَّبِيُّ ُقلْ لِ َمنْ فِي َأيْدِيكُمْ‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫گونا‌ده‬ ‫له ‌‬
‫لێخۆش‌دهبێ‪‌،‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫خذَ ِمنْكُمْ َويَغْفِرْ لَكُمْ وَاللَّهُ‬
‫خيْرًا مِمَّا أُ ِ‬ ‫خيْرًا ُي ْؤتِكُمْ َ‬
‫ِمنَ الْأَسْرَى ِإنْ يَعْلَمِ اللَّهُ فِي قُلُوبِكُمْ َ‬
‫غَفُورٌ رَحِيم‪ .‬االنفال ‪‌١١‬‬
‫روهها ‌مێژونوسانی ‌ئیسالم ‌ئه‌لێن ‌"عباس ‌فدیه‌ی ‌خۆیدا ‌به‌اڵم ‌ئەڵاڵ ‌زۆر‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫بڕهکه‌ی ‌‪‌ ٩٣‬هه‌زار‌‬ ‫وه ‌کاتێک ‌هێرشیان ‌کرد ‌بۆ ‌سه‌ر ‌بحرین‪‌ ،‬که‌ ‌ ‌‬ ‫زیاتری ‌دایه‌ ‌‬
‫‪125‬‬
‫بوو‪.‬‬

‫‪‌124‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌.٠٢‬‬
‫بڕی‌ئهو‌‪‌٩٣‬‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫کراوهته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫اڵم‌ڕون‌نه‬ ‫‪‌125‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٢‌–‌٢٣‬سورة‌االنفال‪‌/‬ابن‌کثیر‌‪‌ ‌+‬‬
‫به‬
‫یان‌زێر‌بوه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫دینار‌بووه‌‬
‫‌‬ ‫زاره‌‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬

‫‪129‬‬
‫ردهست ‌ئه‌که‌وێ‪‌ ،‬ئه‌ویش ‌داوای‌‬ ‫به ‌‬‫مهد ‌'أبي ‌عزة ‌الجمحي' ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫گێرنهوه‌ ‌‬
‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ککه ‌بلێی‌‬
‫مه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫موحهم‌هد ‌ئه‌کات‪‌ ،‬له‌وه‌اڵمدا ‌ئه‌ڵێ ‌"ئ‌هگه‌ر ‌بچیته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫لێبوردن ‌له‌ ‌‬
‫‪126‬‬
‫مهد‌‬
‫کهی ‌موحه‌ ‌‬
‫بهڵێ ‌ڕامیاریه‌ ‌‬
‫ڵخهلتاند! ‌زبیر ‌له ‌ملی ‌بده‌؟" ‌ ‌‬ ‫مهدم ‌هه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫لهژێرده‌ستی‌دابو‌دیل‌بوو‌‬ ‫و‌کهسه‌ ‌ ‌‬
‫رچونێک‌بێت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫لهتێ‪‌،‬هه‌‬
‫خه ‌‬
‫دووجار‌ههڵنا ‌‬
‫‌‬
‫بهاڵم ‌هەر ‌کوشتی‪‌ ،‬بەمەش ‌دەرئەنجامی ‌ئەو ‌دەکەین ‌کە ‌دیل ‌کوشتن ‌ڕه‌وای‌‬ ‫‌‬
‫ئیسالمه‪.‬‬
‫‌‬

‫نیمهی‌ئیسالم‬ ‫غه ‌‬ ‫‪‌ ‌٦‌.٩‌.٩‌.٩‬‬

‫ر‌بۆیه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ست‌ناهێنێت‌هه‬ ‫بێ‌ئابوری‌سهركه‌وتن‌به‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫بێگومان‌ڕامیاری‌كردن‌به ‌‬
‫‌‬
‫رمایه ‌دروست ‌بكات ‌بۆ ‌سه‌رخستن ‌و‌‬ ‫‌‬ ‫مهد ‌به‌ ‌پێویستی ‌زانی ‌سه‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫شێك‌له ‌ئیسالم‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ركردنی‌بژێوی‌ئیسالم‌ههر‌بۆیه‌ ‌تااڵن‌كردن‌بوو ‌به‌ ‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫گوزه‌‬
‫ر‌بۆیه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بو‌هه‬ ‫مهێنهر ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫رهه ‌‬ ‫ی‌عهره‌بی‌شوێنێكی‌كشتوكاڵی‌و‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ناوچهی‌دورگه‌‬‫‌‬
‫بەهۆی ‌هێرش ‌كردنیان ‌له‌‌‬ ‫‌‬ ‫سهر ‌تاالنی ‌ئه‌ژیان ‌‬ ‫رهبیه‌كان ‌له‌ ‌‬ ‫عه ‌‬ ‫زۆربهی ‌تیره‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫كهلتورێك ‌له‌ناویاندا ‌كه‌‌‬ ‫تااڵنیه ‌ببو ‌به‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو ‌‬ ‫تێپهریوه‌كان‪‌ ‌ .‬‬ ‫س‌هر ‌كاروانه‌ ‌ ‌‬
‫مهد‌‬‫وحه ‌‬
‫كهنیزەك‪‌.‬م ‌‬ ‫كانیشیان‌ئهبون‌به‌ ‌كۆیله‌ ‌و‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كانیان‌ئهبرد‌و‌دیله‌‬
‫‌‬ ‫په ‌‬
‫له‬ ‫لهو ‌‬ ‫كه ‌‬
‫‌‬
‫بكات‌و‌ههر‌خۆشی‌پێویستی‌به‌و‌‬ ‫‌‬ ‫رههڵكێش‌‬ ‫ده ‌‬ ‫لتوره‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫زانی‌ئهو‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ختی‌ئه‬ ‫به‌ ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫یهكی‌ئابوری‌و‌‬ ‫گه ‌‬
‫كۆله ‌‬
‫رهودهیه‌‌بوو‌به‌‌ ‌‬‫‌‬ ‫ئهم‌تا‌اڵنیه ‌و‌فه‌‬ ‫ر‌بۆیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ههبو‌هه‌‬ ‫نیه‌ ‌‬
‫تااڵ ‌‬
‫وهمان ‌كرد ‌كه‌ ‌چۆن‌‬ ‫وه ‌باسی ‌ئه‌ ‌‬ ‫ره ‌‬
‫بهشی ‌سه‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫دهستورێك ‌بۆ ‌ئیسالم‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫دهستكه‌وته‌‌‬
‫ئهو ‌ ‌‬
‫كه ‌و ‌كاروانەکانی ‌قوڕەیشی ‌ئەکرد‪‌ ‌ .‬‬ ‫هێرشیان ‌بۆ ‌سەر ‌جوله‌ ‌‬
‫له‌‬
‫نیمه‪‌ .‬ژنیش ‌به‌شێك ‌بوو ‌ ‌‬ ‫له ‌ئیسالمدا ‌پێی ‌ئه‌وترا ‌و ‌پێی ‌ئه‌وترێ ‌غه‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬‫ماڵ ‌‬
‫شی‌ئهكرد‌‬
‫‌‬ ‫ش‌ئهكرا‌‪‌ ،‬پەیامبەریش ‌خۆی‌دابه‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كان‌به‬ ‫‌‬
‫و‌پوله‬ ‫گهڵ‌پاره ‌‬ ‫له ‌‬
‫نیمه ‌ ‌‬
‫غه ‌‬ ‫‌‬
‫تاوهكو‌‬
‫بوه ‌ ‌‬
‫نه ‌‬‫عهره‌بی ‌شوێنێكی ‌كشتوكاڵی ‌ ‌‬ ‫رهكانی‪‌ .‬دورگه‌ی ‌ ‌‬ ‫سهر ‌یاوه‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫وتوه ‌خواردویانه‌‪‌ ،‬هێزی ‌سه‌ربازی ‌و‌‬ ‫رههمیان ‌هه‌بێ ‌ئه‌وی ‌ده‌ستیان ‌كه‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫یه‪‌ ،‬هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌هێرشكردن ‌و ‌تااڵنكردن ‌بنبڕنه‌بو‪‌،‬‬ ‫ڕامیاریش ‌پێویستی ‌به‌ ‌پاره‌ ‌‬
‫ههمو‌‬‫چێته ‌ماڵی ‌ ‌‬
‫مهد ‌كه‌ ‌ڕۆژێكیان ‌زۆری ‌برسی ‌ئه‌بێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫گێرنه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫كهس ‌نانی ‌نییه‌‪‌ .‬ئیتر ‌ده‌چێت ‌بۆ‌‬ ‫تاوهکو‌ ‌نانێكی ‌ده‌ست ‌كه‌وێ ‌به‌اڵم ‌ ‌‬ ‫ژنهكانی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهوانیش ‌هیچیان ‌نابێ‪‌،‬‬ ‫الی ‌فاتیمه‌ی ‌كچی ‌تا ‌پارچه‌ ‌نانێكی ‌بداتێ ‌به‌اڵم ‌ ‌‬

‫‪‌126‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‪‌،‬ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌.٢٢‌-٢٠‬‬

‫‪130‬‬
‫یهك ‌كۆتایی ‌دێت ‌كه‌ ‌خۆشیان‌‬ ‫فسانه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫مهد ‌ ‌‬ ‫کهی ‌موحه‌ ‌‬ ‫تیه ‌‬
‫برسیه ‌‬
‫‌‬
‫‪127‬‬
‫ی‌ئێمه‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫بهاڵم ‌ ‌‬
‫متمانه ‌نییه ‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫ئهلێن‌ڕووداوێكی‌زۆر‌جێگای ‌‬ ‫موسلمانهکان ‌ ‌‬
‫‌‬
‫رهبی‌شوێنێكی‌برسی‌بوه‌ ‌و‌بۆ‌‬ ‫ی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌دورگه‌‬
‫مه ‌‬
‫ئه ‌‬
‫ر‌دائهگرین‌كه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫پێی‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫مبهر‌بن‌یاخود‌بێباوه‌ربن‌‪‌،‬‬ ‫ر‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫ن‌جا‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نی‌بكه‬ ‫ی‌خۆیان‌ئهبوایه‌ ‌تااڵ‬
‫‌‬ ‫مانه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫تاوهكو ‌چه‌رخی ‌كارگه‌یان‌‬ ‫ههبوه‌ ‌ ‌‬‫میشه ‌پێویستیان ‌به‌ ‌هێرشی ‌به‌رده‌وام ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫كهوت ‌ئه‌یان ‌خوارد ‌و‌‬ ‫بگهرێ ‌وه‌ك ‌باسمان ‌كرد ‌ئه‌وه‌ی ‌ده‌ستیان ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وتیان‌نهبو‪.‬‬
‫‌‬ ‫پاشه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫مبهرێك‌‬‫الیهن ‌ئەڵاڵ ‌دراوه‌ته‌ ‌من ‌ب‌ه ‌هیچ ‌پێغه‌ ‌‬
‫له ‌‬ ‫مهد ‌ئه‌لێت ‌چه‌ند ‌شتێك ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫‪128‬‬
‫الیهن ‌ئەڵاڵ‌‬
‫له ‌‬‫نیمه ‌ ‌‬
‫غه ‌‬ ‫نیمهم ‌بۆ ‌حه‌الل ‌كراوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫غه ‌‬ ‫لهم ‌شتانه‌ ‌ ‌‬ ‫ك‌ ‌‬‫یه ‌‬
‫دراوه‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نه‬
‫تی‌االنفال‌ئهلێت‌(‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سوره‬ ‫ئایهتی‌‪٦٢‬‬
‫ئهلێت نۆشتان‌بێت‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬ ‫حهالل‌كراوه‌و‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تااڵنهی ‌گرتوتانه‌‪‌ ،‬حه‌اللتان ‌بێت ‌به‌ ‌خۆشی‪‌ ،‬ترسیشتان ‌له‌ ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫بخۆن ‌له‌و ‌ ‌‬
‫بوورێ‌و‌دلۆڤانه‪‌.‬فكلوا مما غنمتم حالال طيبا واتقوا اهلل إن‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫گونا‌ده‬ ‫له ‌‬
‫ههبێ‪‌.‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬‫‌‬
‫اهلل غفور رحيم‪ .‬االنفال‪)١٢‬‬

‫ئهبێ‌‬
‫شهڕی‌'أوطاس' ‌ ‌‬ ‫دا‌له ‌ ‌‬
‫سهر‌خەڵک ‌‬ ‫د‌به ‌‬
‫مه ‌‬ ‫كانی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تاالنكردنه‬ ‫كێك‌له ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫یه‬‫‌‬
‫ترسن‌‬
‫‌‬ ‫موسلمانهكان ‌له‌وه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫ستكهوت‪‌ .‬‬
‫ده ‌‬ ‫ئهبن ‌به‌ ‌ ‌‬
‫ههندێك ‌ژنی ‌خاوەن ‌مێرد ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مبهر‌‬
‫پیغه ‌‬
‫ژنهكان ‌خاوەن ‌مێردن‪‌ ،‬ئه‌چن ‌پرس ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫تووشی ‌گوناح ‌بن ‌چونكه‌ ‌ ‌‬
‫له‌‬
‫قی‌ئایهتی‌‪‌ ‌ ٩٢‬‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌ده‬ ‫كات‌له ‌‬
‫‌‬ ‫الل ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫یان‌بۆ‌حه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندامی‌زێینه‬ ‫‌‬
‫ویش‌ئه‬ ‫كه ‌‬
‫ن‌ئه‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫سورهتی‌النساء‪‌:‬‬
‫‌‬
‫ئهم‌‬
‫له ‌ئەڵاڵوه‌ ‌ ‌‬
‫ی‌بوونهته‌ ‌ماڵی‌خۆتان‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫جگه ‌ ‌‬
‫ژنی‌به ‌شوتان‌پێ‌ناشێ‪‌ ‌،‬‬ ‫‌‬
‫به ‌دراوی ‌خۆتان ‌ژن ‌بێنن‪‌ ،‬به‌اڵم‌‬ ‫ڕێودراوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫بڕیاره‌و ‌بۆ ‌نوسراوه‌‪‌ .‬جیا ‌له‌ ‌‬
‫ژنهكانی ‌ده‌بینن‪‌،‬‬‫تهی ‌له‌ ‌ ‌‬
‫زه ‌‬
‫رانبهر ‌ئه‌و ‌له‌ ‌‬
‫بهپاكی ‌بێ ‌نه‌ ‌به‌ ‌داوێن ‌پیسی‪‌ .‬له‌ ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بیدهن‪‌.‬‬
‫سهرتان‪‌ ،‬ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫ئهو ‌ماڵه‌ی ‌ئەڵاڵ ‌بۆیانی ‌بڕیارداوه‌ ‌و ‌كرای ‌خۆیانه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یی‪‌،‬له ‌نێو‌خۆتاندا‌پێك‌هاتن‪‌،‬هیچ‌گوناهێكو‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫پاش‌دیاری‌كردنی‌ماره‬ ‫گه ‌‬
‫ر‌له‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬

‫نانێکی‌دهست‌‬
‫‌‬ ‫د‌پارچه‌‬
‫‌‬ ‫ئهلێن‌پاشان‌موحه‌ ‌‬
‫مه‬ ‫‪ 127‬تفسیر‌آیة‌‪‌٠٢‬سورة‌ال‌عمران‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌ /.‬‬
‫ئهیانه‌وێ‌هه‌مان‌‬
‫خوات‪‌،‬دیاره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫س‌لێی‌ده‬ ‫‌‬
‫ندین‌که‬ ‫‌‬
‫کات‌و‌چه‬ ‫‌‬
‫زیاد‌ده‬ ‫م‌نانه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وێ‌ئه‬ ‫ئهکه‌‬
‫‌‬
‫نه‌پاڵی!‌‬
‫ی‌مسیح‌بخه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫موعجیزه‬
‫د‌ئهکرێ‪‌.‬‬
‫مه ‌‬ ‫ی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌فهرموده‌‬
‫بهشێکی‌تر‌باسی‌ئه‌ ‌‬ ‫‪‌ ‌128‬‬
‫له‌ ‌‬

‫‪131‬‬
 ‫صنَاتُ ِمنَ النِّسَاءِ إِلَّا مَا مَلَكَتْ َأيْمَانُكُمْ ِكتَا َ‬
‫ب‬ ‫ح َ‬ ‫كارزانه‪‌.‬وَالْمُ ْ‬
‫‌‬ ‫زانای‌له‌‬
‫‌‬ ‫ناگاتێ‌و‌ئەڵاڵ‌‬
‫غيْرَ مُسَافِحِينَ فَمَا‬ ‫صنِينَ َ‬ ‫ح ِ‬ ‫اللَّهِ عََليْكُمْ وَأُحِلَّ لَكُمْ مَا وَرَاءَ ذَلِكُمْ َأنْ َت ْبتَغُوا بِأَ ْموَالِكُمْ مُ ْ‬
‫ض ْيتُمْ بِهِ ِمنْ بَعْدِ‬
‫ستَ ْمتَ ْعتُمْ بِهِ ِم ْنهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً وَلَا جُنَاحَ عََليْكُمْ فِيمَا تَرَا َ‬ ‫ا ْ‬
‫الْفَرِيضَةِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا‪.‬‬
‫ئهبن ‌به‌‌‬ ‫نهبێت ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫وانه ‌ ‌‬
‫تهنها ‌ئه‌ ‌‬ ‫حهرام ‌كردوه‌ ‌ ‌‬ ‫مهد ‌ژنانی ‌مێرداری ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫واته ‌‬
‫‌‬
‫ریفهكانی ‌ئاینی ‌وه‌كو(ابن ‌عباس‪‌ ،‬عكرم‌ة‪‌ ،‬قتاد‌ة‪‌ ،‬حسن)‌‬ ‫پیاوه ‌زه‌ ‌‬ ‫دهستكه‌وت‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫بێته‌‬
‫ئه ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬‫سكهوتە‌ ‌‬ ‫ئهلێن ‌ده‌ ‌‬ ‫وه ‌د‌ههێنن‌هوه‌ ‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫پاساو ‌بۆ ‌حه‌الل ‌كردنه‌كه‌ ‌ ‌‬
‫یبهر‌‬‫خه ‌‬ ‫لێن‌له‌شەڕی‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ته‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫فسیری‌ئه‬ ‫له‌ ‌‬
‫ته‬ ‫ی‌ژنهكان‪‌.‬ابن‌عباس‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫القنامه‬ ‫‌‬
‫ته‬
‫‪129‬‬
‫دابهزیوه‌!!‬‫‌‬
‫نیمهی ‌حنین ‌موسلمانێك ‌ڕازی ‌نابێت ‌به‌‌‬ ‫دابهش ‌كردنی ‌غه‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫گێرنهوه‌ ‌ ‌‬‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫د‌ئهلێت" ‌تۆ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ههقی‌زۆره‌‪‌.‬به‌ ‌‬ ‫و‌موسته ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌دیاره ‌زۆری‌كوشتو‌ه ‌‬ ‫‌‬ ‫شه ‌‬
‫كه‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫ئهویش ‌ئه‌لێت" ‌به‌دیه‌تیت ‌كرد ‌كه‌ ‌من ‌دادوه‌ر‌‬ ‫دادوهریت ‌نه‌كرد‪‌ ،‬دادوه‌ر ‌به‌"‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫ئهمین‌دانانێن"‌‬ ‫ش‌من‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نێت‌و‌ئێوه‬ ‫‌‬
‫مین‌دائه‬ ‫من‌به‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫رزه‌‬
‫م‌ئه ‌‬‫ی‌ئه ‌‬ ‫نهبوم‪‌،‬خەڵک ‌‬ ‫‌‬
‫مهد ‌ئه‌لێت‌‬ ‫وكاته ‌عومەری ‌كوری ‌خه‌تاب ‌داوا ‌ئه‌كات ‌بیكوژێت‪‌ ،‬به‌اڵم ‌موحه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫کهمی‌‬ ‫كهسانێك ‌ئه‌بێت ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫نیهتی ‌خۆی ‌ده‌رچو‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫ڕه ‌‬‫"لێیگه‌رێن ‌ئه‌و ‌له‌ ‌ ‌‬
‫روهك‌‬ ‫ئاین‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫چن‌له‌‬
‫‌‬ ‫گهڵ‌بگرن‪‌.‬ده‌ ‌‬
‫رئه‬ ‫ی‌له ‌‬
‫ڵ‌بکهن‌و‌ڕۆژو ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫گه‬ ‫ئهزانن‌نۆێژی‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههر ‌شوێنك ‌پێیان ‌گه‌یشتن ‌بیان ‌كوژن‪‌،‬‬ ‫وانهكه‌ی‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫رئهچێت ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫تیر ‌ده‌ ‌‬
‫ضئِي َهذَا‬ ‫مانه ‌خراپترین ‌کوژراون ‌له‌ ‌ژێر ‌ته‌ختی ‌ئاسمان‪‌ .‬إِنَّهُ يَخْرُج ِمنْ ِ‬
‫ض ْئ ِ‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫صيَامهمْ يَمْرُقُونَ ِمنْ الدِّين مُرُوق‬ ‫َقوْم يَ حْقِر أَحَدكُمْ صَلَاته مَعَ صَلَاتهمْ َوصِيَامه مَعَ ِ‬
‫السهْم ِمنْ الرَّمِيَّة فََأ ْينَمَا لَقِيتُمُوهُمْ فَاقْتُلُوهُمْ فَإ َِّنهُمْ شَرّ َقتْلَى َتحْت َأدِيم السَّمَاء)‌‬ ‫َّ‬
‫وانهی‌‬ ‫وهک ‌ئه‌ ‌‬ ‫مانه ‌ ‌‬
‫وشێوهی ‌بن‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫روهها ‌ئه‌ڵێت ‌(ئاگاداری ‌ئه‌م ‌پیاوه‌ ‌و ‌ها‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ناگاته ‌پشتی‌قورگیان‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫کهن‌به‌اڵم‌قوڕئان ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫زبهر ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫له ‌‬
‫ی‌منن‌که ‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫وه‬ ‫نه ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌بیان‌کوژن‪‌،‬‬ ‫رانه ‌‬
‫ر‌ههڵگه‌ ‌‬ ‫ئهگه‌ ‌‬ ‫مڵیان‌بدهن‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫رانهوه‌ ‌ ‌‬
‫ئیسالم‌ههڵگه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گهر‌له‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫حذَرُوا َهذَا‬ ‫انهوه‌ ‌بیانکوژن‪‌ .‬ا ْ‬ ‫گهر ‌هه‌ڵگه‌ر ‌‬ ‫رانهوه‌ ‌بیان ‌کوژن‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫گهر ‌هه‌ڵگه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫شبَاهُ َهذَا يَقْرَءُونَ الْقُرآنَ لَا يُجَاوِزُ تَرَاقِيهِمْ فَِإذَا خَرَجُوا‬ ‫ُمتِي أَ ْ‬‫شبَاهَهُ فَإِنَّ فِي أ َّ‬ ‫وَأَ ْ‬
‫‪130‬‬
‫فَاْ ْقتُلُوهُمْ‪ ،‬ثُمَّ ِإذَا خَرَجُوا فَاقْتُلُوهُمْ‪ ،‬ثُمَّ ِإذَا خَرَجُوا فَاقْتُلُوهُم‪‌‌ ).‬‬
‫بێت‌و‌ئهلێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تێك‌حازر‌ئه‬ ‫‌‬
‫ش‌ئایه‬ ‫‌‬
‫وكاته‬ ‫ههر‌ ‌‬
‫له‬ ‫‌‬

‫‪‌129‬تفسیر‌ایة‌‪‌٩٢‬سورة‌النساء‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌.‬‬
‫‪‌130‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٩‬سورة‌التوبة‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌+‬القرطبي‪‌+‬الطبري‪.‬‬

‫‪132‬‬
‫ن‪‌،‬ئهگه‌ر‌به‌شی‌خۆیان‌بدرێ‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫گازانده‬ ‫وهت‌به‌‬ ‫شینه ‌‬
‫به ‌‬ ‫قه ‌ ‌‬
‫ده ‌‬
‫سه ‌‬‫وان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫هێندێك‌له‌‬
‫كهن‪ .‬وَ ِم ْنهُمْ َمنْ‬ ‫بن‌و‌بۆڵه ‌ده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهوێ‪‌،‬توڕه‌ ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫رنه ‌‬
‫شیان‌به ‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ر‌به‬ ‫ڕازی‌دهبن‪‌،‬ئە ‌‬
‫‌‬
‫طوْا ِم ْنهَا ِإذَا هُمْ يَسْخَطُونَ‪.‬‬ ‫الصدَقَاتِ فَِإنْ ُأعْطُوا ِمنْهَا َرضُوا وَِإنْ لَمْ يُعْ َ‬ ‫يَلْمِ ُزكَ فِي َّ‬
‫التوبه‌‪٢٩‬‬
‫‌‬
‫رزهمین ‌دائه‌نێت‪‌ ،‬لەالیەن ‌ئەڵاڵوە ‌غەنیمەی ‌بۆ‌‬ ‫ئهمینی ‌سه‌ ‌‬ ‫مهد ‌خۆی ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫حەاڵڵ ‌کراوە‪‌ ،‬ئەوەی ‌سەیرە ‌بە ‌دەقی ‌ئەو ‌ئایەتەش ‌دزی ‌حەرام ‌کردووە ‌و‌‬
‫فەرمانی‌دەستبڕینی‌دەرکردووە‌‬
‫سزای‌دزی‌كردنێ‌دهبێ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌كهسێ‌دزی‌بكا‪‌-‬نێر‌بێ‌یان‌مێ‌فه‌رقی‌نیه‌‪‌-‬له‌‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫خاوهن‌‬
‫وه‪‌ .‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫له ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫تهنبێ ‌كردنه‌ ‌ ‌‬ ‫مه ‌ ‌‬‫ئه ‌‬‫ههردو ‌ده‌ستیان ‌ببڕن‪‌ ،‬كه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كارزانه‪‌.‬وَالسَّا ِرقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا َأ ْي ِد َيهُمَا جَزَا ًء بِمَا كَ َ‬
‫سبَا نَكَالًا ِمنَ‬ ‫‌‬ ‫اڵتی‌له‌‬
‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫سته‬ ‫‌‬
‫اللَّهِ وَاللَّ ُه عَزِيزٌ حَكِيمٌ‪ .‬المائدة ‪٣٨‬‬
‫پێوهی ‌ده‌ستی ‌دزانی ‌پێوە‌‬ ‫داناوه ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌ڕاڤەکارانی ‌قوڕئان‪‌ ،‬بڕیان ‌بۆ ‌دزیه‌كه‌ ‌‬
‫یهك ‌بدزێت‌‬ ‫مهد ‌وتویه‌تی ‌ئه‌وه‌ی ‌هێلكه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ئهگێرنه‌ ‌‬ ‫له ‌'ابو ‌هریرة' ‌ ‌‬ ‫ببڕن‪‌ ‌ ،‬‬
‫وا‌دهستی‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بدزێت‌ئه‬ ‫می‌ئهو‌كاته‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫سێ‌درهه‬ ‫لێن‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێكیان‌ئه‬ ‫‌‬
‫ستی‌ببڕن‪‌،‬هه‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫وه ‌پیاوێك ‌دێته‌ ‌الی ‌و ‌ئ‌هلێت ‌من‌‬ ‫مهد ‌ئه‌گێرنه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ههر ‌له‌ ‌‬‫ئهبردرێت‪‌ ‌ ‌،‬‬ ‫‌‬
‫دهستی ‌ببڕن‪‌ ،‬جارێكیان‌‬ ‫كهیت ‌ئه‌ویش ‌ئه‌لێت ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫حوشترێكم ‌دزیوه‌ ‌چیم ‌لێ ‌ ‌‬
‫ستی‌ببڕن‪‌،‬كهسوكاری‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دات‌ده‬ ‫‌‬
‫دیش‌بڕیار‌ئه‬ ‫دزی‌كردبو‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫ێك‌دههێنن‌‬
‫‌‬ ‫ژن‬
‫فدیهكه‌ی ‌ئه‌دەین ‌ئه‌ویش ‌ئه‌لێت ‌ده‌ستی ‌ببڕن ‌دیسان ‌ئه‌لێن ‌ئێمه‌‌‬ ‫ئهلێن ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد ‌هه‌ر ‌ئه‌لێت ‌ده‌ستی ‌ببڕن‪‌،‬‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم ‌‬‫فدیهی ‌ئه‌دەین ‌به‌ ‌پێنج ‌سه‌د ‌دینار ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪131‬‬
‫ی‌بڕیوه‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫دهستی‌خەڵک‬ ‫بوه‌ ‌‬ ‫و‌كهسه‌‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ی‌حهبه‌شی'‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كهوێت‌'بالل‬ ‫ریش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫وهی‌جێگای‌‬ ‫لكو‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ند‌و‌چۆن‌دهست‌ببڕدرێت‌به‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ین‌چه‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ناكه‬ ‫دا‌باسی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لێره‬
‫سهر ‌ماڵی‌‬ ‫نیمه ‌جۆرێك ‌له‌ ‌دزی ‌نییه‌‪‌ ،‬ئایا ‌كه‌سانێك ‌بچن‌ه ‌ ‌‬ ‫پرسیاره‌ ‌ئایا ‌غه‌ ‌‬
‫ن‌بكهن‌ئایا‌‬‫‌‬ ‫روهت‌و‌سامانیان‌تااڵ‬ ‫رچی‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫ناوی‌به‌ئیسالم‌بوون‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫به‌‬
‫خەڵک‌ ‌‬
‫دا‌كه‌‬
‫وتبا‌بریاری‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌ده ‌‬
‫ستكه‬ ‫نیمه ‌‬ ‫د‌غه ‌‬‫مه ‌‬ ‫ر‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫لێن‌ئهگه‌‬
‫‌‬ ‫دزی‌نییه‪‌ ‌(‌.‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫وه‌‬
‫ئه ‌‬‫‌‬
‫‪132‬‬
‫نهكان ‌)‬ ‫سهر‌موسوڵما ‌‬ ‫شی‌بكات‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێن‌و‌به‬ ‫بیالل‌بێت‌و‌بانگهواز‌بكات‌كه‌‌‬
‫‌‬

‫‪‌131‬تفسیر‌آیة‌‪‌٠٩‬سورة‌المائدة‌‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌.‬‬
‫‪‌132‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٦٣‬سورة‌ال‌عمران‪‌/‬ابن‌کثیر‪.‬‬

‫‪133‬‬
‫تاوهكو‌زیاتر‌بڕوایان‌‬ ‫ی‌ئیسالم‌گڕوتینێكی‌زیاتری‌ئهدا‌به‌ ‌موسوڵمان ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫غه ‌‬
‫نیمه‬ ‫‌‬
‫تااڵن‌له ‌دوای‌‬
‫‌‬ ‫یوهستی‌ئیسالم‌ببن‌بۆ‌بژێوی‌ژیانیان‪‌.‬‬ ‫وتر‌بێت‌و‌زیاتر‌په ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پته‬
‫تاوهكو ‌ئیمرۆ ‌له‌‌‬ ‫هه ‌‬ ‫داینهمۆی ‌ئیسالم ‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫تااڵن ‌ئایه‌ت ‌به‌ ‌دوای ‌ئایه‌ت ‌بوو ‌ ‌‬
‫پهیمانی‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫له ‌سوره‌تی ‌الفتح ‌بخوێنینه‌ ‌‬ ‫گهر ‌ئایه‌تی ‌‪‌ ٢٢‬تا ‌‪‌ ‌ ٩٢‬‬ ‫ئه ‌‬ ‫سوراندایه‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬
‫ئهلێت‪‌:‬‬ ‫چۆنه‌ ‌‬
‫ئەڵاڵی‌ئیسالم‌بۆ‌موسوڵمان‌ ‌‬
‫كارزانه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ستهاڵتی ‌له‌ ‌‬ ‫خاوهن ‌ده‌ ‌‬ ‫كهوێ‪‌ .‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ماڵی ‌تااڵنی ‌زۆریشیان ‌ده‌س ‌ده‌ ‌‬
‫مهی‌داپێتان‌و‌‬ ‫اڵم‌زوتر‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌ده‌یگرن‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫ڵێنی‌گهلێ‌تااڵنی‌پێتان‌داوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫به‬
‫یهكیش ‌بێ ‌بۆ ‌خاوه‌ن‌‬ ‫نهیهێشت ‌ده‌ستی ‌خه‌ڵكیتان ‌بگاتێ ‌ ‌هه‌تا ‌نیشانه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یه‪‌،‬هێشتا‌‬ ‫تااڵنێكی‌تریش‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫ڕێ‌زۆرتر‌شارهزاتان‌بكا‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫باوهڕه‌كان‌و‌بۆ‌ڕاسته‌‬ ‫‌‬
‫ههمو ‌كاری ‌پێده‌كرێت‪‌.‬‬ ‫یوه ‌و ‌ئەڵاڵ ‌باشی ‌ئاگا ‌لێیه‌ ‌و ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫گه ‌‬‫دهستان ‌پێ ‌نه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫عدَكُمُ اللَّهُ مَغَانِمَ َكثِي َرةً تَأْخُذُو َنهَا‬
‫خذُونَهَا وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا‪َ .‬و َ‬
‫وَمَغَانِمَ َكثِيرَةً يَأْ ُ‬
‫عنْكُمْ وَِلتَكُونَ آيَةً لِلْ ُمؤْ ِمنِينَ َو َي ْه ِديَكُمْ صِرَاطًا‬ ‫َجلَ لَكُمْ َه ِذهِ وَكَفَّ َأ ْيدِيَ النَّاسِ َ‬ ‫فَع َّ‬
‫ستَقِيمًا‪ .‬وَأُخْرَى لَمْ تَقْدِرُوا عَلَ ْيهَا َقدْ أَحَاطَ اللَّهُ ِبهَا وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرًا‪.‬‬ ‫مُ ْ‬
‫الفتح ‪٤١- ١٢‬‬
‫‌‬
‫نه ‌پێش‌‬ ‫رهکیان‌بوو ‌ ‌‬ ‫ی‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫رهبی‌تااڵنی‌پیشه‌‬ ‫ی‌بیابانی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لکی‌برسی‌ناوچه‬ ‫‌‬
‫خه‬
‫مهد ‌به‌ ‌پێی‌‬ ‫ردهمی ‌موحه‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫ئیسالم ‌ده‌ست ‌به‌رداری ‌بوو ‌نه‌ ‌پاش ‌ئیسالم‪‌ ‌ .‬‬
‫تااڵنیه ‌حه‌الل ‌بوو‪‌ .‬لە ‌کاتی‌‬ ‫‌‬ ‫مهد ‌ئه‌و ‌‬ ‫دهقی ‌قوڕئان ‌و ‌کرده‌وه‌ی ‌موحه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد ‌که‌وتن ‌وتیان‌‬ ‫دابەشکردنی ‌غەنیمەی ‌حنین ‌موسوڵمان‌هکان ‌به‌ ‌دوای ‌موحه‌ ‌‬
‫مهدی‌‬ ‫کهی ‌موحه‌ ‌‬ ‫بایه ‌‬
‫نانهت ‌عه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫سهر ‌دابه‌ش ‌بکه‌ ‌ ‌‬ ‫دهست ‌که‌وته‌کانمان ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫باکهم‌‬
‫عه ‌‬ ‫د‌توڕه ‌بوو ‌و‌هاواری‌کرد"‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ش‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬
‫مه‬ ‫یامبهری‌خۆیان‌دزی‪‌ ‌.‬‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫بۆ ‌بگه‌رێنن‌هوه‪‌ ،‬ئەترسن ‌ئەوەی ‌ئەڵاڵ ‌پێی ‌بەخشیون ‌من ‌دابەشی ‌نەکەم‌‬
‫بەسەرتاندا‪‌ ،‬سوێند ‌بێ ‌ئەگەر ‌ئەڵاڵ ‌بەقەت ‌بەروبومی ‌دارەکانی ‌تیهامة‌‬
‫سەروەتان ‌بداتێ ‌من ‌بەسەرتاندا ‌دابەش ‌دەکەم‪‌ ،‬من ‌نەکەسێکی ‌ڕەزیلم‪‌ ،‬نە‌‬
‫ئهوی‌داو‌و‌‬ ‫حوشترەکەی‌و‌ئەڵێت"‌ ‌‬
‫‌‬ ‫چێته ‌الی‌‬
‫پاشان‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫ترسنۆکم‪‌،‬نە‌درۆزنم‪‌.‬‬
‫کهسی‌‬ ‫دوانزه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سهر‌‬
‫حوشتری‌به ‌‬
‫‌‬ ‫وه"‪‌.‬پاشان‌‪‌٢٣٣‬‬ ‫بیگهرێنێته‌ ‌‬‫کیشی‌بردوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫زوه‬ ‫‌‬
‫چهند ‌که‌سێکی ‌تری ‌مؤلفة‌‬ ‫سهر ‌ ‌‬ ‫مؤلفة ‌قلوب ‌دابه‌شکرد‪‌ ٢٣‌ ،‬حوشتری ‌تر ‌به‌ ‌‬
‫که ‌ڕازی ‌نابن ‌بۆ‌‬ ‫شکردنه ‌‬
‫‌‬ ‫ههندێک ‌موسلمان ‌به‌ ‌ ‌‬
‫دابه‬ ‫دیاره ‌ ‌‬
‫قلوب ‌دابه‌شکرد‪‌ ‌ .‬‬
‫ئهڵێت ‌و‌‬ ‫ههل ‌‬‫مهددا ‌ ‌‬ ‫سهر ‌موحه‌ ‌‬ ‫یهک ‌به‌ ‌‬ ‫نمونه ‌عباس ‌بن ‌مرداس ‌پارچه‌ ‌هۆنراوه‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪134‬‬
‫مهد ‌ئه‌کات ‌ئه‌ویش ‌ئه‌ڵێت ‌بڕۆن ‌زمانی ‌ببڕن‪‌ ،‬ئه‌وانیش ‌به‌شێکی‌‬ ‫لۆمهی ‌موحه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫به‌‬
‫کهن‪‌ ،‬موسلمانێکی ‌تر ‌به‌ ‌ناوی ‌'ذو ‌الخویصرة' ‌ ‌‬ ‫دهنێ ‌و ‌وسکتی ‌ئه‌ ‌‬ ‫باشی ‌ئه‌ ‌‬
‫که‪‌ ،‬عومەری ‌کوڕی ‌خطاب‌‬ ‫شکردنه ‌‬
‫‌‬ ‫مهد ‌ئه‌ڵێت ‌دادپه‌روه‌ر ‌نه‌بوی ‌له‌ ‌ ‌‬
‫دابه‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫یامبهری‌ئەڵاڵ‌نه‌ی‌کوژم؟"‌‬ ‫ئهی‌په‌ ‌‬ ‫ئهڵێ"‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ش‌کراوه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌چۆن‌دابه‬ ‫ند‌بوه‌‬
‫‌‬ ‫که‌ ‌‬
‫چه‬ ‫کات‌بزانێت‌تااڵنیه ‌‬
‫‌‬ ‫سێک‌حه ‌‬
‫ز‌ئه‬ ‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫رکه‬ ‫گهر ‌‬‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫چونکه‌‬
‫‌‬ ‫بهشی‌غزوة‌حنین‪‌.‬‬ ‫ی‌طبري‌و‌ابن‌هشام‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رچاوه‬ ‫‌‬
‫بۆ‌سه‬ ‫وه ‌‬
‫رێته ‌‬
‫با‌بگه ‌‬
‫‌‬
‫لهم ‌کتێبه‌ ‌ناتوانم ‌ورده‌کاری ‌زۆر ‌بنوسم‪‌ ،‬ئه‌بێ ‌خوێنه‌ر ‌بۆ ‌زیاتر ‌متمانه‌‌‬ ‫‌‬
‫نامهکانی‌‬ ‫لگه ‌‬ ‫رچاوه ‌بکه‌وێ ‌و ‌به‌ ‌چاوی ‌خۆی ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫پێکردن ‌ئه‌بێ ‌به‌ ‌دوای ‌سه‌‬
‫وه‪‌‌.‬‬
‫ئیسالم‌بخوێنێته‌ ‌‬
‫‌‬
‫تی‌انفال‌و‌غه ‌‬
‫نیمه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬ ‫‪‌٢‌.٩‌.٩‌.٩‬‬
‫یهكێك‌بوو‌له‌‌بڕبڕه‌‌توندو‌تۆله‌كانی‌ئیسالم‪‌،‬هه‌ر‌بۆیه‌‌زۆر‌جار‌ناوی‌‬ ‫نیمه‌ ‌‬
‫غه ‌‬ ‫‌‬
‫وشهی‌‬
‫نیمه ‌و‌له‌ ‌ ‌‬ ‫غه ‌‬ ‫نفال‌واته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لێت‌ئه‬ ‫‌‬
‫ابن‌عباس‌ئه‬ ‫نفال‌ناو‌براوه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫نیمه ‌ ‌‬
‫غه ‌‬ ‫‌‬
‫مهد ‌بۆ ‌انفال‌‬ ‫كهی ‌موحه‌ ‌‬ ‫خدانه ‌‬
‫‌‬ ‫دهستكه‌وت‪‌ ‌ .‬‬
‫بایه‬ ‫رهبی ‌هاتوه‌ ‌واته‌ ‌ ‌‬ ‫(نفل)ی ‌عه‌ ‌‬
‫ر‌انفال‌دابهزاند‌كه‌ ‌بریتی‌بوو ‌له‌ ‌‪‌٢٢‬‬ ‫‌‬ ‫تێكی‌لهس‌ه‬
‫‌‬ ‫هێنده ‌گرینگ‌بوو ‌بۆیە ‌سوره‌‬ ‫‌‬
‫ڵ‌كورته‌‬
‫‌‬ ‫و‌له ‌ ‌‬
‫گه‬ ‫زیوه ‌ ‌‬‫بۆچی‌دابه ‌‬
‫‌‬ ‫ین‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫ت‌باس‌ئه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێك‌ئایه‬ ‫لێره ‌‬
‫دا‌هه‬ ‫ئایهت‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫كهمین ‌ئایه‌ت ‌له‌‌‬ ‫یه ‌‬ ‫وه‪‌ ‌ .‬‬
‫كهی ‌ابن ‌کثیر ‌باسی ‌كرا ‌‬ ‫روهك ‌له‌ ‌كتێبه‌ ‌‬ ‫مێژوهكه‌ی ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كات‌ئهلێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ست‌پێئه‬ ‫‌‬
‫تی‌انفال‌ده‬ ‫‌‬
‫سوره‬
‫پرسن‪‌،‬بێژه‪‌،‬تااڵنی‌دوژمنان‌بۆ‌ئەڵاڵو‌بۆ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫لێت‌ده‬ ‫وه ‌‬
‫نگه ‌‬
‫وتی‌جه ‌‬
‫‌‬ ‫دهستكه‌‬ ‫مهڕ‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫بێ‌و‌لهناوخۆتاندا‌پێك‌‬ ‫‌‬ ‫ترسو‌له ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌بڕواتان‌هێناوه‪‌،‬ئێوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫ره‪‌ ‌ .‬‬
‫مبه ‌‬
‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫رهكه‌ی‌بن‪‌.‬يَسْأَلُو َنكَ َ‬
‫عنِ الَْأنْفَالِ ُقلِ الْأَنْفَالُ‬ ‫مبه ‌‬ ‫و‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫رفهرمانی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫وهرن‌و‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫لِلَّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وََأصْلِحُوا ذَاتَ َب ْينِكُمْ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُوَلهُ ِإنْ ُك ْنتُمْ ُمؤْ ِمنِينَ‪‌.‬‬
‫االنفال‌‪‌٢‬‬
‫بێته‌‬
‫ستكهوتی ‌شه‌ر ‌ئه‌كات ‌ئه‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫كهمین ‌ئایه‌ت ‌له‌ ‌سوره‌تی ‌ئه‌نفال ‌باس ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫یه ‌‬ ‫‌‬
‫مالیه‌‬
‫ستكهوتیه‌ ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫ئهو ‌ ‌‬‫مهد‌له‌وه‌ ‌بوو ‌ ‌‬ ‫ماحی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫مبهر‪‌ ‌.‬‬
‫ته‬ ‫و‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫حهاللی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬
‫به ‌خودا‌‬ ‫ی‌که ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو‌ئەڵاڵی‌ه‬ ‫شهریكی‌خۆی‪‌ ‌،‬‬ ‫كاته ‌ ‌‬‫ش‌ئه ‌‬‫‌‬ ‫ههر‌بۆ‌خۆی‌بێت‌و‌ئەڵاڵ‬ ‫‌‬
‫مهد ‌هێنده‌ ‌بچوكی‌‬ ‫كهچی ‌موحه‌ ‌‬ ‫خاوهن ‌هه‌مو ‌مولكی ‌گه‌ردون‌ه ‌ ‌‬ ‫داندراوه ‌و ‌ ‌‬‫‌‬
‫چهند‌‬
‫هاوبهش ‌و ‌هاوپه‌یمانێك ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫یخاته ‌ڕێزی ‌خۆی ‌كه‌ ‌ببێته‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهكاته ‌وە ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬

‫‪135‬‬
‫نییه ‌هه‌ر‌‬ ‫ی‌پێوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بهشی‌موسوڵمان‬ ‫ته ‌ ‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌دیاره ‌ ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫پارچه ‌زێرو‌زیوێك‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫‌‬
‫ئایهتێكی ‌تر‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫بۆیه ‌زوو ‌نه‌سخی ‌كرد ‌و ‌به‌شی ‌موسوڵمانیشی ‌زیاد ‌كرد‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫كرا‌بهلكو‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫رامۆش‌نه‬ ‫دیسان‌بهشی‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫فه‬ ‫‌‬ ‫ته‌‬
‫مان‌سوره ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌هه‬ ‫ویش‌ئایهتی‌‪٢٢‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫له ‌تااڵنی ‌و‌‬ ‫نیمهی ‌ئیسالم ‌واته‌ ‌ ‌‬ ‫غه ‌‬ ‫پێنجیهكیان ‌به‌ركه‌وت ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بۆ ‌خۆی ‌و ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫فهرهودی‪.‬‬ ‫‌‬
‫سهری ‌له‌ ‌موفه‌سیرینی ‌قوڕئان ‌تێكداوه‌ ‌كه‌ ‌نازانن ‌به‌شی ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫ته ‌ ‌‬ ‫ئهم ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ده ‌یان ‌بۆ ‌'بیت ‌مال'‌ه ‌یان ‌بۆ ‌كه‌س ‌و ‌كاری‌‬ ‫مه ‌‬
‫چێته ‌كوێ‪‌ .‬ئایا ‌بۆ ‌موحه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ئهلێت‪‌:‬‬ ‫م‌ئایهته‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬ ‫مه ‌‬‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫ڕۆژی‌لێك‌ههاڵواردن‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫ش‌ههیه‌‌كه‌‌‬ ‫‌‬ ‫ر‌باوهڕتان‌به‌‌ئەڵاڵ‌و‌باوڕیتان‌به‌ ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫دووكۆمهڵ ‌تووشی ‌یه‌ك ‌بوون‪‌:‬‬ ‫‌‬ ‫عهبدی ‌خۆمان ‌نارده‌خوار‪‌ ،‬ئه‌وێ ‌ڕۆژێ ‌كه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كێكی‌بهشی‌ئەڵاڵ‌و‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫پێنج‌یه‬ ‫ر‌تااڵنێكو‌دهس‌كه‌وت‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫ش‌تێ‌بگه ‌‬
‫ن‌هه‬ ‫‌‬ ‫بێ‌ئه ‌‬
‫ونده‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫توانای‌بهسه‌ر‌‬
‫‌‬ ‫ژان‌و‌ڕێبوارانه‪‌.‬ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تیوان‌و‌هه‬ ‫مبهره‌ ‌و‌بۆ‌خزمان‌و‌هه‌‬ ‫پێغه ‌‬‫‌‬
‫غنِ ْمتُمْ ِمنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي‬ ‫یه‪‌ .‬وَاعْلَمُوا أ ََّنمَا َ‬
‫موو‌شتدا‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫السبِيلِ ِإنْ ُك ْنتُمْ آ َم ْنتُمْ بِاللَّهِ وَمَا َأنْزَ ْلنَا عَلَى عَ ْب ِدنَا‬
‫الْقُ ْربَى وَالْ َيتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَا ْبنِ َّ‬
‫ن َيوْمَ ا ْلتَقَى الْجَمْعَانِ وَاللَّ ُه عَلَى كُلِّ شَيْءٍ َقدِيرٌ‪ .‬االنفال ‪٢١‬‬ ‫َيوْمَ الْفُرْقَا ِ‬
‫نمونه ‌'أبي‌العالية‌الرياحي'‌‬ ‫‌‬ ‫ڕای‌جیاواز‌هەیە‌کە‌بەشی‌ئەڵاڵ ‌دەچێتە‌کۆێ!‌بۆ‌‬
‫بهاڵم‌‌(ابن‌عباس‪‌،‬إبراهيم‌النخغي‪‌،‬الحسن‌بن‌‬ ‫عبه‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫چێته‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫لێت‌بهشی‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫محمد ‌بن ‌محمد ‌ابن ‌الحنيفة‪‌ ،‬الحسن ‌البصري‪‌ ،‬الشعبي‪‌ ،‬عطاء ‌بن ‌ابي ‌رباح‪‌،‬‬
‫گهل ‌چه‌ند ‌كه‌سانێكی ‌تر ‌ئه‌لێن ‌به‌شی ‌ئەڵاڵ ‌و‌‬ ‫له ‌‬
‫عبدالله ‌بن ‌ابي ‌بريدة‪‌ ،‬قتادة) ‌ ‌‬
‫ك‌كهسن‌و‌ئەڵاڵ‌‬ ‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫د‌یه‬ ‫و‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬كهوابو‌ئەڵاڵ‌‬ ‫شه ‌‬ ‫ر‌یهك‌به‌ ‌‬ ‫د‌هه ‌‬‫مه ‌‬ ‫شی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫ههمو‌‬ ‫و‌خواش‌بێ‌ئاگایه ‌ل‌هو ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫مهدیش‌ناخی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫و‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫مه ‌‬
‫ناخی‌موحه ‌‬
‫‌‬
‫تااڵنیه‪.‬‬
‫‌‬
‫شێكی‌دهست‌‬ ‫‌‬ ‫كه‌ ‌‬
‫به‬ ‫چوه‌ ‌‬‫بیرنه ‌‬‫كانی‌خۆی‌له‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫د‌خزمه‬ ‫شدا‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ر‌له‬ ‫‌‬
‫كهوێ‪‌.‬‬ ‫ست‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫سوكاری‌دوو‌بهشیان‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫د‌بۆ‌خۆی‌و‌كه‬ ‫وابو‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫وێ‌كه‬ ‫‌‬
‫بكه‬
‫ی‌هاشیمیهكان‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫وه‬ ‫ك‌موفهسرین‌باسیان‌كردوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫مهدیش‌وه‌‬ ‫سوكاری‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كه‬
‫وهی‌'هاشم' ‌و‌‬ ‫لێن‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێكی‌تریان‌ئه‬ ‫شه‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫هه‬ ‫م‌به ‌‬‫ن‌ئه ‌‬
‫خاوه ‌‬ ‫ئهبن‌به‌ ‌ ‌‬ ‫(بنو‌هاشم)‌ ‌‬
‫وه‪‌ .‬له‌ ‌پاش ‌مردنی‌‬ ‫ئهگرێته‌ ‌‬ ‫ههندێكیان ‌ئه‌لێن ‌هه‌مو ‌قوڕەیش ‌ ‌‬ ‫وهی ‌'طالب'‌ه ‌ ‌‬ ‫نه ‌‬ ‫‌‬
‫مهد‌‬‫و‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫بهشی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫شانه ‌واته‌ ‌ ‌‬ ‫و‌به ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫یه ‌زیاتر‌بوو ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫د‌ئهم‌كێشه‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬

‫‪136‬‬
‫و ‌كه‌سوكاری ‌بۆ ‌كوێ ‌بچێت ‌هه‌ندێكیان ‌بریاریان ‌دابو ‌بۆ ‌خه‌لیفه‌ی ‌پاش‌‬
‫شكردنهكه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫خاوه ‌‬
‫ن‌به‬ ‫بێته‌ ‌‬ ‫لێن‌ئیمام‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێكیان‌ئه‬ ‫‌‬
‫د‌بێت‌هه‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫روهت ‌وسامانی‌‬ ‫سهر ‌سه‌ ‌‬ ‫بههێز ‌كردنی ‌خۆیان ‌له‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫ئاینی ‌ئیسالم ‌بریتی ‌بوو ‌ ‌‬
‫كه ‌چۆن‌‬ ‫د‌ئهیویست‌زوو‌زوو‌ب‌هبیریان‌بێنێته‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ههر‌بۆیه‌ ‌‬ ‫میللهتان‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫ئایهتێكی‌تری‌‬ ‫بون‌و‌بههێزن‌هه‌ربۆی‌ه ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئێستاش‌‌هه‬ ‫و‌ههژار‌بوون ‌‬ ‫ئهوان‌الوزا ‌‬ ‫‌‬
‫ئهلێت‪‌:‬‬ ‫بۆ‌دابهزاندن‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ستهاڵت ‌بوون‪‌،‬‬ ‫لهم ‌واڵته‌دا ‌كه‌مێكی ‌بێ ‌ده‌ ‌‬ ‫كه ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫بكهنه‌ ‌‬ ‫بیر ‌له‌و ‌ده‌مه‌ ‌ ‌‬
‫پهنای‌دان‌و‌‬ ‫وه‪‌ ‌.‬‬
‫نو‌بێ‌جێ‌و‌ڕێ‌بمێنننه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رتان‌بكه‬ ‫‌‬
‫ڵكی‌تر‌ده‬ ‫‌‬
‫بوو‌خه‬ ‫‌‬
‫ترسوو‌هه‬
‫شوكرانه‌‬
‫‌‬ ‫یاریده‌ی ‌دان ‌و ‌سه‌ركه‌وتن ‌و ‌ڕۆژی ‌پاك ‌و ‌ڕه‌وای ‌پێدان‪‌ ،‬به‌شكه‌ ‌‬
‫س َتضْعَفُونَ فِي الْأَ ْرضِ تَخَافُونَ َأنْ َيتَخَطَّفَكُمُ النَّاسُ‬ ‫بژێربن‪ .‬وَاذْكُرُوا ِإذْ َأ ْنتُمْ قَلِيلٌ مُ ْ‬
‫فَآوَاكُ ْم وَأ ََّيدَكُ ْم ِبنَصْ ِر ِه وَرَزَقَكُمْ ِمنَ الط َِّّيبَاتِ لَعَلَّكُ ْم تَشْكُرُونَ‪ .‬االنفال ‪٤١‬‬
‫ئهو ‌خاكه‌ی‌‬ ‫قتاده ‌كوری ‌دعامه‌ ‌السندوسی ‌ئه‌لێت ‌( ‌ ‌‬ ‫ته ‌ ‌‬ ‫بۆ ‌ته‌فسیری ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬
‫ریان‌ههبو‪‌،‬برسیترین‌زگ‌و‌‬ ‫‌‬ ‫یانێكی‌ڕه ‌‬
‫نجبه‬ ‫‌‬ ‫ب‌داماوترین‌كهسی‌لێ‌بوو‪‌.‬ژ‬
‫‌‬ ‫عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬
‫وهی ‌له‌ناو ‌ئه‌وان ‌ژیا ‌به‌‌‬ ‫ڵه ‌بوو‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫ڕوتترین ‌كه‌س ‌بوون‪‌ ،‬ڕێگای ‌ژیانیان ‌هه‌ ‌‬
‫ئهخوارد‪‌ ،‬به‌ ‌ئەڵاڵ ‌هیچ‌‬ ‫ئهخوران ‌و ‌که‌سیان ‌نه‌ ‌ ‌‬ ‫نیگهرانی ‌ژیاو ‌چوو ‌بۆ ‌ئاگر‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫رزه ‌ژیانیان ‌وه‌ک ‌ئه‌وان ‌بووبێ‪‌ .‬کاتێک ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫سهر ‌ئه‌م ‌ئه‌ ‌‬ ‫کهسێک ‌نه‌بو ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ست‌لهسه‌ر‌واڵتان‪‌،‬ڕزق‌و‌بژێوی‌بۆ‌فراوان‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بااڵده‬ ‫ئیسالمی‌هێنا‪‌،‬ئێوهی‌کردە‌‬
‫‌‬
‫ی‌ئیسالم‌دای‌به‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬ئه ‌‬
‫وه‬‫سهر‌حسابی‌ملی‌خەڵک ‌‬ ‫پاشا‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌کرد‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫کردن‪‌،‬ئێوه‌‬
‫کهتان‌‬ ‫یه‪‌،‬ئەڵاڵ ‌‬ ‫خشنده ‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌ئهم‌به‌‬
‫بكهن‌ ‌‬ ‫شوكرانهی‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫تان‌دیبو‪‌،‬ده‌‬
‫‌‬ ‫قه ‌‬
‫ت‌نه‬ ‫ئێوه‌ ‌‬‫‌‬
‫کهن‪‌،‬‬ ‫ئه ‌‬ ‫وانهی ‌شوکرانه‌ی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫یه ‌و ‌شوکرانه‌ی ‌ئێوه‌ی ‌پێخۆشه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫خشنده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫عيْشًا‪،‬‬ ‫ئەڵاڵ ‌زیاتریان ‌ئه‌داتێ! ‌ كَانَ َهذَا الْحَيّ ِمنْ الْعَرَب َأذَلّ النَّاس ذُلًّا‪ ،‬وَأَشْقَاهُ َ‬
‫جوَعه بُطُونًا‪ ،‬وََأعْرَاهُ جُلُودًا‪ ،‬وََأ ْبيَنه ضَلَالًا ; َمنْ عَاشَ ِم ْنهُمْ عَاشَ شَقِيًّا‪ ،‬وَ َمنْ مَاتَ‬ ‫وَأَ ْ‬
‫ِم ْنهُمْ رُدِّيَ فِي النَّاس‪ُ ،‬يؤْكَلُونَ وَلَا يَأْكُلُونَ‪ ،‬وَاَللَّه مَا نَعْلَم َقبِيلًا ِمنْ حَاضِر أَهْل الْأَرْض‬
‫َيوْم ِئذٍ كَانُوا أَشَرّ ِم ْنهُمْ َمنْزِلًا‪ .‬حَتَّى جَاءَ اللَّه بِالْإِسْلَامِ‪ ،‬فَمَكَّنَ بِهِ فِي ا ْلبِلَاد‪َ ،‬ووَسَّعَ بِهِ‬
‫فِي الرِّزْق‪ ،‬وَجَعَلَكُمْ بِهِ مُلُوكًا عَلَى رِقَاب النَّاس‪ ،‬فَبِالْإِسْلَامِ َأعْطَى اللَّه مَا رََأ ْيتُمْ‪،‬‬
‫فَاشْكُرُوا اللَّه عَلَى نِعَمه‪ ،‬فَإِنَّ َربّكُمْ ُمنْعِم يُحِبّ الشُّكْر وَأَهْل الشُّكْر فِي مَزِيد ِمنْ اللَّه‬
‫‪133‬‬
‫ك َوتَعَالَى‪).‬‬ ‫َتبَا َر َ‬

‫‪‌133‬تفسیر‌آیة‌‪‌٩٦‬سورة‌االنفال‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌+‬الطبري‌‬

‫‪137‬‬
‫رهب ‌چ ‌برسی ‌و ‌چ ‌ڕوت‌‬ ‫عه ‌‬
‫قسهكانی ‌قتادة ‌ناكرێت ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫بێگومان ‌نیگه‌رانی ‌له‌ ‌‬
‫كهی‌فراوان ‌كردن‌‬ ‫خاكه ‌‬
‫سهر‌ملی‌خەڵک ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫لێت‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌خۆی‌ئه‬ ‫‌‬
‫اڵم‌هه‬ ‫بوون‪‌ ‌ ،‬‬
‫به‬
‫سهر‌حسابی‌كێ‌‬ ‫رێندرا‌و‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كێن؟‌ئایا‌ملی‌كێ‌په‬ ‫به ‌پاشا‪‌.‬ئایا‌خەڵک ‌‬ ‫و‌بوون ‌ ‌‬
‫ئهبێ‌‬‫شوكرانهی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مهندی‪‌ .‬‬ ‫وه ‌بۆ ‌دۆله‌ ‌‬ ‫ڕیه ‌‬‫په ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫ژاریه ‌‬
‫هه ‌‬ ‫وادهیان ‌له‌ ‌ ‌‬
‫خانه ‌‬‫‌‬
‫ههژاری ‌و ‌نه‌داری ‌ده‌رچن؟ ‌دیاره‌‌‬ ‫سهر ‌كوشتنی ‌خەڵک ‌بێت ‌تاوه‌كو ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫نگهل ‌به‌كاردێنێت ‌ئه‌گینا ‌چۆن ‌ئەڵاڵیه‌ك ‌هه‌ژار ‌له‌ ‌ڕێگای‌‬ ‫ئەڵاڵش ‌یاسای ‌جه‌ ‌‬
‫بێژێ‌ئیسالم‌ڕزقی‌بۆ‌زیاد‌كرد‌بۆ‌ئههلی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕاست‌ئه‬ ‫زا‌ڕزگار‌ئهكات‪‌.‬قتادە ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫غه‬
‫واته ‌بۆچی‌‬
‫كه ‌‬ ‫بكهن‪‌ ‌ .‬‬
‫رهب ‌و ‌هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌داوایان ‌لێ ‌ئه‌كات ‌شوكرانه‌ی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫عه ‌‬‫‌‬
‫خاوهن ‌خاكه‌ ‌داگیركراوه‌كان ‌داوایان ‌لێ ‌بكرێت ‌ببن ‌به‌ ‌ئیسالم ‌و ‌شوكرانه‌‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌ببن‌به ‌ئیسالم‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ر‌هات‌و‌ڕوتكرانه ‌‬
‫‌‬ ‫نیان‌به ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫ی‌كه ‌تااڵ‬
‫‌‬ ‫ن‌ئایا‌ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بكه‬
‫ته ‌و ‌ئه‌و ‌ڕون ‌كردنه‌وه‌ی ‌قتادە ‌زۆر ‌جوان‌‬ ‫بپهرستن؟ ‌به‌اڵم ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫و ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ر‌به‌‬
‫ش‌هه ‌‬‫‌‬ ‫وهك‌میلله‌تانی‌تر‪‌.‬ئەڵاڵ‬ ‫نه ‌‬
‫رهبه‌ ‌ ‌‬
‫ئهكاته‌وه‌ ‌كه‌ ‌ئەڵاڵ ‌ئەڵاڵی‌عه‌ ‌‬ ‫ڕوونی ‌ ‌‬
‫ربیش‌ئهبێ‌بیپه‌رستێ!‬ ‫‌‬ ‫و‌هه ‌‬
‫ر‌عه‬ ‫وه‌ ‌‬ ‫مینێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ربی‌ئه‬ ‫‌‬
‫عه‬
‫سهلمێندرێت‪‌،‬بۆ‌نمونه‌ ‌موسوڵمان‌‬ ‫یش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌قوڕئان‬ ‫بهلگه‌ ‌زۆرن‌و‌هه‌ر‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ته‪‌ ،‬ئه‌لێن‌‬
‫كه ‌‬
‫ناوچهی ‌تایف ‌كه‌ ‌زۆر ‌به‌ ‌پیت ‌و ‌به‌ره‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كهن ‌له‌ ‌‬
‫سهیری ‌دۆلێك ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دروست‌ئهبێ‌‬
‫‌‬ ‫تی‌الواقعه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬ ‫ئیتر‌ئایهتی ‪٩٩‬ی‌‬
‫‌‬ ‫مان‌ههبوایه‌‌‬
‫‌‬ ‫ش‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫یا‌ئێمه‬ ‫بڕ‬
‫‪134‬‬
‫خضُودٍ‪‌.‬الواقعة‌‪.)٩٩‬‬ ‫ئهلێت‌(الی‌داری‌سدری‌بێ‌دڕکن‪‌.‬فِي ِ‬
‫سدْرٍ مَ ْ‬ ‫كه‌ ‌‬
‫‌‬
‫ژین‌له‌‬
‫‌‬ ‫ئااڵی‌بهرزی‌موسوڵمان‌ه‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫مه‌‬
‫و‌ئه ‌‬
‫ئیسالمه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مه‌‬
‫انی‌هێژا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫خوێنهر‬
‫‌‬ ‫بهڵێ‌‬‫‌‬
‫رهكه‌ی‌ئیسالم‌زۆر‌‬ ‫یامبه ‌‬
‫بێ‌مل‌كهچی‌بێت‪‌.‬په‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫یش‌ئه‬ ‫سهر‌ملی‌خەڵک ‌و‌خەڵک‬ ‫‌‬
‫زهبری‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫واته ‌ ‌‬
‫وتویهتی ‌رزقی ‌من ‌له‌ ‌ژێر ‌سێبه‌ری ‌ڕمی ‌خۆمه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫ڕاستگۆیانه ‌‬
‫‌‬
‫س‌و‌ههمو‌‬
‫‌‬ ‫بژێو‌نادات‌به ‌‬
‫كه‬‫‌‬ ‫كهوابو‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫كهم‪‌ ‌.‬‬ ‫یدا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شمشێر‌بژێوی‌بۆ‌خۆم‌په‬
‫نگهڵ ‌بژێوی ‌خۆی ‌په‌یدا ‌بكات‪‌ .‬کەوا ‌بوو‌‬ ‫كهسیش ‌ئه‌بێ ‌به‌ ‌پێی ‌یاسای ‌جه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫موسلمانی‌ئازیز‌چ‌پێوست‌ناکات‌داوای‌لە‌ئەڵاڵ‌بکەی‌تا‌بژێویت‌باش‌بکات‌لە‌‬
‫کاتێکدا‌بژێوی‌پێغەمبەرەکەی‌خۆت‌بە‌زەبری‌شمشێر‌بووە!‬
‫‌‬

‫‪134‬‬
‫یه‌‬
‫ی‌بڕاوه ‌‬
‫‌‬ ‫شت‌دڕکه ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬
‫هه‬ ‫له ‌ ‌‬
‫دارێکه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫داری‌سدر‌جۆره ‌‬
‫‌‬ ‫أسباب‌النزول‪‌،‬و‌بهامشه ‌الناسخ‌و‌المنسوخ ‌ل‌‪‌//٠٣٩‬‬
‫‌‬
‫ی‌پێوه‌یه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫جێتی‌میوه‬ ‫و‌له‌‬
‫‌‬

‫‪138‬‬
 ‫یماننامهی)‌حودەیبییه‬‫‌‬ ‫‪‌٩‌.٩‌.٩‌.٩‬سوڵحی‌( ‌‬
‫په‬
‫مهدینه‌‬ ‫زان‌و‌شوال‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مهد‌له‌مانگی‌ڕ‌همە‬ ‫ی‌ابن‌هشام‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رچاوه‬ ‫‌‬
‫پێی‌سه‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌ ،‬ویستی ‌له‌ ‌مانگی ‌ذي ‌القعدة ‌له‌سالی ‌شه‌شی ‌کۆچی ‌بچێت ‌بۆ ‌عمرة‌‬ ‫مایه ‌‬
‫‌‬
‫نساریهکان ‌و‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫وه ‌ ‌‬‫کاته ‌‬
‫مهد ‌هێزه‌که‌ی ‌خۆی ‌کۆئه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫وهک ‌بۆ ‌شه‌ڕ‪‌ .‬‬ ‫نه ‌‬‫‌‬
‫مهد‌‬‫ی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫کاتێک‌هێزهکه‌‬
‫‌‬ ‫دینه‪‌.‬‬
‫ی‌مه ‌‬ ‫‌‬ ‫کانی‌چوار‌دهوره‌‬
‫‌‬ ‫رهبه‌‬
‫رهکان‌و‌عه‌ ‌‬ ‫کۆچه ‌‬
‫‌‬
‫وهی‌موسوڵمان‪‌.‬‬ ‫رنگاربونه ‌‬
‫‌‬ ‫نهوه‌‌بۆ‌به‌‬ ‫که ‌‬
‫ۆئه ‌‬
‫گاته‌'عسفان'‌قوڕەیشی‌هکان‌هێز‌ک ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ڕ‌نههاتوین‌‬ ‫کان‌بڵێ‌ئێمه ‌بۆ‌شه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ئهڵێ‌بڕۆ‌الی‌قوڕەیشیه‌‬ ‫مهد‌به‌ ‌عومە ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫له‌درێژه‌ی‌‬ ‫دهن‌عثمان‌بنێرن‪‌ ‌.‬‬ ‫بڕیار‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌بۆیه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ترسێ‌بیکوژن‌هه‬ ‫بهاڵم‌عومە ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫‌‬
‫وهی ‌هاتنیان‌‬ ‫نه ‌‬ ‫چێته ‌الی ‌قوڕەیشی‌هکان ‌بۆ ‌ڕونکرد ‌‬ ‫کهدا ‌کاتێک ‌عثمان ‌ئه‌ ‌‬ ‫باسه ‌‬
‫‌‬
‫مهد‌‬‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ربۆیه ‌‬
‫‌‬ ‫که ‌عثمان ‌کوژراوه‌‪‌ ‌ .‬‬
‫هه‬ ‫گاته ‌الی ‌موسوڵمان ‌ ‌‬ ‫دهنگ ‌و ‌باس ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له‌‬
‫ئهبن‪‌ ‌ .‬‬‫ئهبن ‌و ‌هه‌ندیک ‌ڕازی ‌ ‌‬ ‫بڕیاری ‌هێرشکردن ‌ئه‌دات ‌هه‌ندێك ‌ناڕازی ‌ ‌‬
‫ئاگربهستێك‌‬‫‌‬ ‫ونه‌‬
‫که ‌‬ ‫و‌پاشان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫زانن‌عوثمان‌نهکوژرا ‌‬
‫‌‬ ‫که ‌‬
‫دا‌ئه‬ ‫ی‌باسه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کورتکراوه‬
‫كهیان ‌له‌‌‬ ‫چونكه ‌سوڵح‌ه ‌‬ ‫‌‬ ‫یبیه ‌‬
‫و ‌په‌یمان ‌به‌ستنێك‪‌ ،‬ناویان ‌لێنا ‌سوڵحی ‌حوده‌ ‌‬
‫رجهكانی‌‬ ‫ههمو ‌مه‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫وهدا ‌بوو ‌ ‌‬ ‫مهد ‌له‌ ‌‬ ‫بهسترا‪‌ .‬ڕامیاری ‌موحه‌ ‌‬ ‫یبیه ‌ ‌‬
‫شاخی ‌حوده‌ ‌‬
‫روهها ‌ ‌زۆر ‌ڕون ‌و ‌ئاشکرایه‌‌‬ ‫هه ‌‬ ‫رهكان ‌ڕازی ‌بوو‪‌ ‌ .‬‬ ‫یهكان ‌واته‌ ‌بێباوه‌ ‌‬ ‫ککه ‌‬
‫مه ‌‬ ‫‌‬
‫ککه ‌چونکه‌ ‌هێزێکی‌‬ ‫مه ‌‬ ‫مهد ‌ویستویه‌تی ‌کت ‌و ‌پر ‌هێرش ‌بکاته‌ ‌سه‌ر ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫نارد‌تاوهکو‌بڵیت‌من‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫پێشتر‌هیچ‌قاسیدێکی‌نه‬ ‫ها ‌‬
‫روه ‌‬
‫ورهی‌کۆکردبۆوه‪‌،‬هه‌ ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫‌‬
‫پاشان‌که‌‬
‫‌‬ ‫ڕێ‪‌.‬‬
‫وته ‌‬ ‫که ‌‬ ‫مهککه ‌ ‌‬ ‫بۆ‌عمرة‌هاتوم‪‌،‬بۆچی‌به‌ ‌هێزێکی‌گه‌وره‌ ‌به‌ره‌و‌ ‌‬
‫رجهکانی‌‬ ‫مه ‌‬ ‫وته ‌ئاگر ‌به‌ست ‌و ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫کهی ‌سه‌رناگرێ ‌ئیتر ‌که‌ ‌‬ ‫زانی ‌پالنه‌ ‌‬
‫نیشانهی‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫ئه ‌‬‫یهکان ‌ڕازی ‌بوو‪‌ .‬لێره‌دا ‌چه‌ند ‌خالێك ‌باس ‌ئه‌كه‌ین ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫ککه ‌‬
‫مه ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌كهسێكی‌رامیاریزانه‌‪.‬‬ ‫لكو‌نیشانه ‌‬
‫‌‬ ‫تی‌نییه‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫مبه ‌‬
‫رایه‬ ‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫كهم ‪:‬‬‫یه ‌‬‫‌‬
‫گهر ‌هه‌ر ‌قوریەشیەک ‌بە ‌بێ ‌پرس ‌بێتە ‌الی ‌پەیامبەر‌‬ ‫ئه ‌‬‫یامبهر ‌ڕازی ‌بوو ‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫ئەوا ‌بیگەرێنەوە‪‌ ،‬بەاڵم ‌بە ‌پێچەوانەوە ‌هەر ‌کەسێکی ‌موسلمان ‌بگەرێتەوە ‌بۆ‌‬
‫وكاته ‌كوری‌سهیل‌‬ ‫‌‬ ‫ههر‌له‌‬‫الی‌قوڕەیشیەکان‌ئەوان‌بۆ‌پەیامبەری‌ناگەرێنەوە‪‌ ‌.‬‬
‫ها ‌مۆركه‌ر‌و‌‬ ‫روه ‌‬
‫هه ‌‬ ‫كه ‌بوو ‌ ‌‬ ‫رۆكی‌شانده ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌سهیل ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫هاته ‌ناو‌موسوڵمانەکان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌‬
‫رێنیته ‌‬
‫‌‬ ‫كهم ‌بگه‌‬ ‫یمانه ‌بوو‪‌ ،‬باوكی ‌وتی ‌ئه‌بێ ‌كوره‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫دانهری ‌خاله‌كانی ‌ئه‌و ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌بۆ‌الی‌باوكی‪‌،‬‬ ‫مهد‌وتی‌بیگه‌رێنن‌ه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫مۆر‌ناكهم‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫یماننامه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫گینا‌من‌په‬ ‫‌‬
‫ئه‬

‫‪139‬‬
‫نانهت ‌ئه‌بوبه‌كر ‌زۆر ‌توڕه‌ ‌بوو‪‌.‬‬ ‫ته ‌‬ ‫موسلمانهكان ‌زۆریان ‌پێ ‌ناخۆش ‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهش ‌هاواری ‌كرد ‌ئه‌ی ‌موسوڵمان ‌چۆن ‌ڕازی ‌ئه‌بن ‌من‌‬ ‫موسلمانه ‌نوێی‌ه ‌‬
‫‌‬
‫مهدیش ‌وتی ‌ئارام ‌بگره‌ ‌تا ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫رانه‪‌ .‬‬
‫بگهرێنن‌هوه‌ ‌بۆ ‌الی ‌ئه‌و ‌بێباوه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تاوهكو‌‬
‫مهش ‌ت‌اكتیكی ‌سهیل ‌بوه‌ ‌ ‌‬ ‫وه‪‌ .‬به‌ ‌بۆچونی ‌من ‌ئه‌ ‌‬ ‫دهرگایه‌كت ‌لێ ‌ئه‌كاته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد‌و‌ئیسالم‪.‬‬ ‫ر‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫وێته‌ ‌‬
‫سه‬ ‫كهیه‌‌بكه‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫ئهو‌ ‌‬‫‌‬
‫دوو‪:‬‬
‫ککه ‌و‌‬
‫مه ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫بێنه ‌‬
‫یه ‌موسڵمانان ‌بۆیان ‌هه‌بو ‌سااڵنه‌ ‌سێ ‌ڕۆژ ‌ ‌‬ ‫نامه ‌‬
‫پهیمان ‌‬ ‫لهو ‌ ‌‬‫‌‬
‫تهنها ‌بۆ‌‬
‫مه ‌ڕازی ‌بوو ‌ ‌‬ ‫مهد ‌به‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌ .‬‬
‫دابسورێنه ‌‬
‫‌‬ ‫عبه ‌‬
‫ورهی ‌كه‌ ‌‬ ‫چوارده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫سێ‌ڕۆژ‌به‌‬
‫‌‬ ‫ی‌سااڵنه‌‬
‫‌‬ ‫وهی‌خەڵک‌راكێشێته‌‌ناو‌ئیسالم‌واته‌‌ڕازی‌بوو‌به‌ ‌‬
‫وه‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ندی‌خواكانی‌عهربی‌بوو‌‬
‫‌‬ ‫ش‌مهڵ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫اتێكدا‌كه ‌‬
‫عبه‬ ‫‌‬ ‫له ‌ك‬
‫وه ‌ ‌‬
‫عبه ‌بسوڕێته‌ ‌‬‫وری‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫مبهر‌بێت‌چۆن‌‬ ‫رێك‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬ ‫ئهگه‌‬
‫له ‌خوای‌بچوك‌و‌گه‌وره‌‪‌ ‌.‬‬ ‫كه ‌پڕ‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهسێكی ‌ڕامیارزان‌‬ ‫سه ‌ ‌‬
‫گهر ‌ئه‌م ‌كه‌ ‌‬ ‫مه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬‫سورێته ‌‬
‫‌‬ ‫وری ‌خواكان ‌ئه‌‬ ‫به ‌چوارده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نهبێت‪‌.‬‬ ‫‌‬
‫سێ‪:‬‬
‫یامبهری‌‬
‫مهد ‌په‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌بنوسێت ‌"‬ ‫پهیمان ‌نامه‌ ‌‬ ‫مهد ‌ویستی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫كاتێك ‌موحه‌ ‌‬
‫‪‌،‬ئهگه‌ر‌‬
‫مهدی‌كوری‌عبدالله‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫نابێ‌ئهبێ‌بنوسرێ‌"‬ ‫‌‬ ‫مه‌‬
‫ل‌وتی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫یه"‌سهی‬‫ئەڵاڵ ‌‬
‫مه‌‬
‫مهدیش ‌به‌ ‌‬ ‫ئهکردی"‪‌ ،‬موحه‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌نه‌ ‌‬ ‫بوایه ‌ئه‌وا ‌ش‌هڕم ‌له‌ ‌‬ ‫من ‌بڕوام ‌به‌ ‌تۆ ‌هه‌ ‌‬
‫مهد ‌ته‌نازولی ‌كرد ‌ناوی‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫واته ‌‬
‫كه ‌‬ ‫یامبهر ‌ناوی ‌نه‌هێنن‪‌ ‌ .‬‬ ‫په ‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫ڕازی ‌بوو ‌ ‌‬
‫واته‌‬
‫بهلكو ‌به‌ ‌ناوی ‌خۆی ‌بانگێش ‌بكرێت‪‌ .‬كه‌ ‌‬ ‫یامبهری ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬‫په ‌‬ ‫نههێندرێت ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪135‬‬
‫كهی!‬‫رایهتیه‌ ‌‬
‫مبه ‌‬ ‫ر‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫نانزولی‌كرد‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ته‬
‫چوار‪:‬‬
‫یه ‌وتیان ‌ئێمه‌ ‌ڕازی ‌نیین ‌كه‌ ‌بسم ‌الله ‌الرحمن‌‬ ‫روهها ‌له‌ ‌سوڵحی ‌حودەیببی ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ستی‌له‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫به‬ ‫ئهناسین‪‌.‬واته‌‌ ‌‬ ‫تهنها‌'الرحمن‌الیمام'‌ه‌ ‌‬ ‫ئێمه‌ ‌‬
‫الرحیم‌بنوسرێت‌چونكه‌ ‌‬
‫‌‬
‫ی‌درۆزن‌ناسراوه‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫موسیلمه‬ ‫به‌‬
‫له‌الی‌موسوڵمان‌ ‌‬ ‫که‌ ‌‬
‫موسیلمة‌بوو‌ ‌‬
‫مهد ‌هیچ ‌نیشانه‌ی‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌زۆر ‌رون ‌و ‌ئاشكرایه‌ ‌‬ ‫لهم ‌چوار ‌خاله‌ی ‌سه‌ره‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ن‌بوه‌‪.‬‬ ‫لكو‌كهسێكی‌ڕامیارزا ‌‬ ‫‌‬ ‫نییه‌ ‌‬
‫به‬ ‫تی‌پێوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مبه ‌‬
‫رایه‬ ‫پێغه ‌‬
‫‌‬

‫‪ 135‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‌ج‌‪‌٠‬ل‌‌‪‌/٩٠٢-٩٩٣‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌٢٠٢‌-‌٢٩٠‬‬

‫‪140‬‬
 ‫كهكان‬ ‫ی‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫هێرش‌كردن‌بۆ‌سهر‌خێڵ‬
‫‌‬ ‫‪‌٢‌.٩‌.٩‌.٩‬‬
‫كهی ‌جێنشینی‌‬ ‫ێكی‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫چهند‌خێڵ‬ ‫ینه ‌ ‌‬‫ر‌كۆچی‌كرد‌بۆ‌مهدد ‌‬
‫‌‬ ‫كاتێكدا‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫ل‌ئهو‌‬
‫گه ‌‬ ‫كان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫كۆچه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫سلمانه ‌‬
‫‌‬ ‫ك‌له ‌نێوان‌مو‬ ‫رتادا‌هیچ‌ناكۆكیه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬له ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫لێ‌بوو ‌‬
‫یوست‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یدا‌بكات‌ئه‬ ‫وهی‌هێز‌په‌‬ ‫ر‌پێش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫نهبو‪‌.‬په‌ ‌‬
‫یامبه‬ ‫جولهكانە ‌ ‌‬
‫چهند‌خێڵ‌ه ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ینه ‌ده‌ستورێكی ‌دانا‪‌ ،‬له‌و‌‬ ‫كهی ‌به‌رپا ‌بكات‪‌ .‬كاتتێك ‌چوو ‌بۆ ‌مه‌دد ‌‬ ‫ئاشتی ‌ئاینه‌ ‌‬
‫یه‌‬
‫كه ‌بۆی ‌هه‌ ‌‬ ‫كه ‌بوو‪‌ ،‬ئه‌ویش ‌جوله‌ ‌‬ ‫سهر ‌جوله‌ ‌‬ ‫چهند ‌خالێك ‌له‌ ‌‬ ‫دهستوره‌دا ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهی‌‬‫فه ‌‬
‫و‌تایه ‌‬
‫‌‬ ‫بینین‌له‌خێڵ‌‬
‫‌‬ ‫رنج‌بدهین‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌سه‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫یوهستی‌ئاینی‌خۆی‌بێت‪‌ ‌.‬‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫كه‌‬
‫تاوانی‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫واته ‌‬
‫تیشیان‌ئهكرد‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌دوژمنایه‬ ‫ر‌بڕوایان‌نههێنا‌بوو ‌‬
‫‌‬ ‫په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬
‫یهكی ‌نه‌بو‌‬ ‫مهد ‌هیچ ‌موعجیزه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهكرد ‌چونكه‌ ‌‬ ‫یامبهر ‌نه‌ ‌‬
‫په ‌‬ ‫نهبو ‌بڕوایان ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهخۆی‌‬ ‫مهد ‌خۆی ‌بڕوای ‌ ‌‬ ‫وهش ‌موحه‌ ‌‬ ‫لهگه‌ل ‌ئه‌ ‌‬ ‫مبهرانی ‌پێش ‌خۆی‪‌ ‌ .‬‬ ‫وهك ‌پێغه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئایهتێكی‌‬
‫‪‌،‬ئهی‌وت‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫كردهوه‌ ‌‬‫ش‌ئه ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كی‌تری‌ڕه‬ ‫ر‌زوزو‌ئایهتێك‌ئاێته‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بو‌هه‬ ‫‌‬
‫نه‬
‫به ‌ناوی ‌( ‌ناسخ ‌و‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫مه ‌‬‫تاوهكو ‌ئایه‌تی ‌پێشو ‌ڕه‌ش ‌بكه‌ ‌‬ ‫تری ‌بۆ ‌ناردومه‌ ‌ ‌‬
‫یهك ‌پێوست ‌ناكات ‌ئایه‌تێك ‌بهێنێت ‌و ‌پاشان ‌لێی ‌په‌شیمان‌‬ ‫مهنسوخ) ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬
‫ر‌نهرمتر‌بوون‌‬ ‫یامبه ‌‬
‫ل‌په ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫زیاتر‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دینه ‌‬
‫ی‌مه ‌‬‫ههر‌چونێك‌بێت‌خەڵک ‌‬ ‫وه‪‌ ‌.‬‬‫ببێته‌ ‌‬
‫رههڵستیان ‌ئه‌كرد ‌و ‌زوزو ‌پرسیاری ‌تەریق‌‬ ‫به ‌‬‫نهبون ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫ککه ‌ ‌‬
‫مه ‌‬ ‫وهك ‌شاری ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫لێ‌ئهكرد‪.‬‬
‫کەرەوەیان‌ ‌‬
‫ستا‌به ‌هێرش‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نگاو‌هه‬ ‫كه ‌‬
‫م‌هه‬ ‫واوی‪‌،‬یه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫ته‬ ‫ینه ‌ ‌‬
‫بۆ‌ڕكێف‌كردنی‌شاری‌مهدد ‌‬
‫‌‬
‫مهندكردنی ‌هێزی‌‬ ‫له ‌‬‫كردن ‌بۆ ‌سه‌ر ‌هێزی ‌بازرگانی ‌قوڕەیشیەکان ‌بوو ‌دەو ‌‬
‫یهكی ‌ئابوری ‌به‌هێزی ‌بۆ‌‬ ‫بناغه ‌‬
‫دهستكه‌وت‌ه ‌ ‌‬ ‫ئهو ‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌دیاره‌ ‌ ‌‬ ‫موسوڵمان ‌ ‌‬
‫چۆن‌هێرش‌بکاته‌‬
‫‌‬ ‫خشهی‌کێشا‌که‌‌‬ ‫نه ‌‬ ‫ست‌نههێنا‌پاشان‌پالن‌و‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫د‌به ‌‬
‫ده‬ ‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫کهکان‪‌.‬‬‫ر‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫بێتهوه‌ ‌و ‌نیازی‌‬ ‫كهكان ‌هێزیان ‌كۆكرد ‌‬ ‫جوله ‌‬
‫یهكی ‌مێژویی ‌نییه‌ ‌ ‌‬ ‫ڵگه ‌‬
‫هیچ ‌به‌ ‌‬
‫ههبو ‌له‌ ‌نێوان‌‌‬ ‫گرژیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫روهك ‌ئه‌و ‌‬ ‫یامبهر ‌هه‌ ‌‬ ‫هێرشیان ‌هه‌بووبێ ‌بۆ ‌سه‌ر ‌په‌ ‌‬
‫تاوهکو ‌هێرش‌‬ ‫یامبهر ‌چی ‌بوو ‌ ‌‬ ‫قوڕەیشیەکان ‌و ‌موسلمانه‌كان‪‌ ،‬ئایا ‌نیازی ‌په‌ ‌‬
‫که؟‌‬
‫سهر‌جوله‌ ‌‬ ‫بکاته‌ ‌‬
‫‌‬
‫ویستی‌هێزی‌خۆی‌قهیم‌بكات‌لەناو‌‬
‫‌‬ ‫یامبهر ‌‬
‫وێ‪‌،‬په ‌‬
‫‌‬ ‫رده ‌‬
‫که‬‫مان‌بۆ‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫نها‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ته‬
‫ر‌ناوچهكانی‌تر‪.‬‬
‫‌‬ ‫نجا‌هێرشی‌تر‌دهست‌پێ‌بكات‌بۆ‌سه‌‬
‫‌‬ ‫دینه‌ئی‬
‫مه ‌‬ ‫‌‬

‫‪141‬‬
‫زۆر ‌له‌ ‌مێژونوسانی ‌ئیسالمی‪‌ ،‬جوله‌كه‌ ‌به‌ ‌تاوانبار ‌ئه‌زانن ‌له‌و ‌شه‌ڕ‌هدا‪‌ ،‬كه‌‌‬
‫بونه‪.‬‬
‫وه‌ ‌‬ ‫ڕنانه ‌‬
‫شه ‌‬ ‫له‌ ‌‬‫دهم‌ ‌‬
‫ههر ‌‬ ‫كه‌ ‌‬ ‫گوایه‌جوله‌ ‌‬
‫‌‬
‫ویهك‌‬‫یهك ‌و ‌كورته‌ ‌مێژ ‌‬ ‫بكهین‪‌ ،‬چه‌ند ‌نمونه‌ ‌‬ ‫ته ‌ ‌‬ ‫وهی ‌شیكاری ‌ئه‌و ‌بابه‌ ‌‬ ‫بۆ ‌ئه‌ ‌‬
‫یامبهر‪:‬‬
‫په ‌‬ ‫سهر‌تاکتیکی‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫ئههێنین‌هوه‌‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ککه‌زۆر‌‬ ‫مه ‌‬ ‫ککه‪‌،‬خەڵکی‌ ‌‬‫مه ‌‬ ‫ی‌ئاشكرا‌كرد‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ئاینه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫كاتێك‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬ ‫وه‌‬
‫گێرنه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫كهی‪‌ ،‬ئه‌لێن ‌ڕۆژێك‌‬ ‫كهسایەتیه‌ ‌‬ ‫گالتهكردن ‌و ‌سوكایه‌تی ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫بێزاریان ‌كردبو ‌به‌ ‌ ‌‬
‫یامبهر ‌نوێژ ‌ئه‌كات ‌له‌ ‌كاتی ‌كڕنوش ‌بردنی ‌بۆ ‌ئەڵاڵ ‌خەڵکان ‌ڕیخه‌لۆكی‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌و‌به‌‬
‫‌‬ ‫حه ‌‬
‫ت‌ئه‬ ‫زۆر‌ناره ‌‬
‫‌‬ ‫كاره ‌‬
‫بهو ‌ ‌‬ ‫ملیوه ‌كرد‪'‌،‬علي ‌كوری‌طالب' ‌ ‌‬ ‫لیان‌به ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاژه‬
‫مبهر ‌ئه‌لێ" ‌نا ‌وازیان ‌لێ ‌بێنه‌‌‬‫پهیا ‌‬‫یامبهر ‌ئه‌لێ ‌با ‌به‌م ‌شمشێره‌ ‌لێیان ‌بده‌م‪‌ ‌ .‬‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫مهد‌‬‫هیدایهتیان ‌ئه‌دات"‪‌ .‬له‌ ‌كاتێكدا ‌موحه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڕۆژێك ‌دێ ‌ئه‌بن ‌به‌ ‌ئیسالم ‌و ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫پهیدا‌‬‫به‌ ‌‬
‫دینه‪‌ ‌.‬‬
‫بو‌چوو‌بۆ‌شاری‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌هێزی‌نه‬ ‫ککه‌‬
‫مه ‌‬‫له‌شاری‌ ‌‬ ‫زۆر‌بێزار‌بوو ‌ ‌‬
‫د‌داوای‌له‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫ککه‌پاش‌‪‌٩‬ساڵ‬ ‫مه ‌‬‫وهی‌بۆ‌ ‌‬ ‫رانه ‌‬
‫و‌گه ‌‬
‫كردنی‌هێز‌لهو‌شاره‌‌ ‌‬‫‌‬
‫بی‌كرد‌تا‌ببن‌به‌ئیسالم‪.‬‬
‫‌‬ ‫كانی‌عهره‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هۆزه‬
‫‪136‬‬
‫ئهڵێت‬‫یهکی‌باوه‌ڕپێکراوی‌ئیسالمیدا‌ ‌‬ ‫رچاوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌سه‬ ‫له‌ ‌‬
‫چه‬ ‫‌‬
‫فهی ‌حارس ‌كوری ‌كه‌عب ‌بنجران ‌ئه‌نێرێ ‌بۆ‌‬ ‫مهد ‌به‌دوای ‌تایه‌ ‌‬ ‫(كاتێك ‌موحه‌ ‌‬
‫ی‌سێ‌ڕۆژ‌ببن‌به‌ئیسالم‪.‬‬
‫‌‬ ‫دوایان‌ئهنێرێ‌له‌‌ ‌‬
‫ماوه‬ ‫‌‬ ‫ئیسالم‪‌،‬به‌‬
‫‌‬ ‫وهی‌ببن‌به‌‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫مانه ‌كێن‌‬
‫دیتنی‪‌،‬وتی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫د‪‌،‬كاتێك‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫یان‌هات‌بۆ‌الی‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫كاتێك‌شانده ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫مانه‌‬
‫ئه ‌‬ ‫یامبهری ‌ئەڵاڵ‪‌ ‌ :‬‬
‫یامبهریان ‌وت ‌ئه‌ی ‌په‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫نهته‌وه‌ی ‌هیندن‪‌ .‬به‌ ‌ ‌‬ ‫ئهڵی ‌له‌ ‌ ‌‬‫‌‬
‫هادهیان ‌هێناوه‌‪‌.‬‬‫تهسلیم ‌بوون ‌و ‌دوو ‌جار ‌شه‌ ‌‬ ‫تایفهی ‌حارس ‌كوری ‌كه‌عبن‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫سانهی ‌که‌‌‬
‫لهو ‌که‌ ‌‬ ‫ئێوهن ‌ ‌‬
‫وه ‌و ‌وتی‪‌ :‬ئایا ‌ ‌‬ ‫كهیانی ‌دایه‌ ‌‬ ‫یامبهر ‌وه‌اڵمی ‌ساڵو‌ه ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫کهن؟‬‫وی‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌پێشڕه‬ ‫ڕێگریتان‌لێبکرێت‌(یاخود‌پاشەکشەیان‌پێ‌بکرێ)‌ ‌‬
‫هه‬
‫وه‪‌ ،‬كاتێك ‌بۆ ‌جاری ‌چواره‌م ‌دووباره‌ی‌‬ ‫كرده ‌‬
‫مهی ‌دووباره‌ ‌ ‌‬ ‫بۆ ‌سێ ‌جار ‌ئه‌ ‌‬
‫ێمهین‌‬‫بهڵێ‌ئ ‌‬ ‫وه‌وتی"‌ ‌‬
‫شانازیه ‌‬
‫‌‬ ‫یان‌یزید‌كوری‌عبدالمدان‌به‌‬
‫‌‬ ‫ركردهكه‌‬
‫‌‬ ‫وه‌سه‌‬‫كرده‌ ‌‬
‫مهی‌‬ ‫کهین" ‌بۆ ‌چوار ‌جار ‌ئه‌ ‌‬ ‫ڕهوی ‌ده‌ ‌‬ ‫ههرچۆن ‌ڕێگامان ‌لێبگرن ‌هه‌ر ‌پێش ‌‬ ‫‌‬
‫دووباره‌كرده‌وه‌‪.‬‬
‫‌‬

‫‪‌136‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌//٩٢٢‌–‌٩٢٣‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‪‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌/٢٩٩‌-٢٩٢‬عبقریة‌‬
‫الخالد‪‌،‬عباس‌محمود‌عقاد‪‌،‬ل‌‪‌//٢٩‌–‌٢٢‬السیرة‌النبویة‌لالمام‌أبي‌الفداء‌اسماعیل‌بن‌کثیر‪‌،‬ج‌‬
‫‪‌٢‬ل‌‪‌٢٢٣‌-‌٢٩٢‬‬

‫‪142‬‬
‫و‌شهڕتان‌‬
‫‌‬ ‫تهسلیم‌بوون ‌‬ ‫ئێوه ‌ ‌‬
‫نوسیبام‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌خالد‌بۆی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫بهر‌وتی"‌ ‌‬ ‫پهیام ‌‬
‫‌‬
‫ژێر‌پێیهكانتان‪".‬‬
‫‌‬ ‫خسته‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رم‌ئه‬ ‫‌‬
‫من‌سه‬ ‫كردوه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نه‬
‫نه‌خالید‪".‬‬
‫تۆمان‌ستایش‌كردوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئێمه‌نه‌‌‬
‫كوری‌عبدالمدان‌وتی"‌ ‌‬
‫به‌كێ‌ستایش‌بوون"‬ ‫ئهی‌ئێوه‌‌ ‌‬ ‫یامبهر‌وتی"‌ ‌‬‫په ‌‬ ‫‌‬
‫یامبهری‌ئەڵاڵی ‪".‬‬
‫تۆ‌په ‌‬
‫هیدایه‌كراین‌که‌‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كه‌‬
‫وتیان‌"به‌‌ئەڵاڵ‌ستایش‌بووین‌ ‌‬
‫سهر ‌دوژمنانتان ‌له‌‌‬
‫ئهی ‌چۆن ‌زاڵ ‌ئه‌بون ‌به‌ ‌‬ ‫یامبهر ‌وتی" ‌ڕاست ‌ئه‌بێژن‪‌ ‌ :‬‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫ڕۆژانی‌نهزانی؟"‬
‫‌‬
‫ناو‌نهبردوه‌‪".‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سمان‌له‬ ‫وتیان"‌ ‌‬
‫که‬
‫ناوتان‌ئهبرد‪".‬‬
‫‌‬ ‫ڵ‌ئێوه‌ ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫ڕی‌کردبا‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫وهی‌شه‌‬ ‫وتی"‌نا!‌ئ‌ه ‌‬
‫گهر‌‬
‫ئه ‌‬
‫یامبهری ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ئهی ‌په‌ ‌‬ ‫کهوتین ‌ ‌‬‫رئه ‌‬
‫سه ‌‬
‫شهڕدا ‌ ‌‬ ‫ئێمه ‌ل‌ه ‌ ‌‬‫پاشان ‌وتیان" ‌ ‌‬
‫وه‪‌ ،‬ده‌ست ‌پێ ‌ناکەین ‌بە ‌ستەم ‌بەرامبەر ‌هیچ‌‬ ‫بوباینه ‌‬
‫‌‬ ‫یهكمان ‌بگرتبا ‌و ‌جیا ‌نه‌‬ ‫‌‬
‫کەسێک‪".‬‬
‫ڕاست‌ئهبێژن‪".‬‬
‫‌‬ ‫وتی‌"‬
‫یان‌و‌عومهری‌كوری‌حزمی‌نارد‌له‌‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌بۆ‌ماڵی‌خۆ‬ ‫ر‌شاندهكه‌ی‌ناردە ‌‬ ‫‌‬ ‫پهی ‌‬
‫امبه‬ ‫‌‬
‫شیان‌لێ‌وهربگرێت‪‌.‬فلما‌‬
‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫قه‬ ‫ئیسالمیان‌پێ‌بلێت‌و‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫وانهی ‌‬
‫ڵیان‌تاوهكو‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫گه‬
‫قدموا‌على‌رسول‌الله‌صلى‌الله‌عليه‌وسلم‌فرآهم‌قال‌من‌هؤالء‌القوم‌الذين‌‬
‫كأنهم ‌رجال ‌الهند‪‌ ،‬قيل ‌يا ‌رسول ‌الله ‌هؤالء ‌رجال ‌بني ‌الحارث ‌بن ‌كعب ‌فلما‌‬
‫وقفوا ‌على ‌رسول ‌الله ‌صلى ‌الله ‌عليه ‌وسلم ‌سلموا ‌عليه ‌وقالوا‪‌ :‬نشهد ‌أنك‌‬
‫رسول‌الله‌وأنه‌ال‌إله‌إال‌الله‌قال‌رسول‌الله‌صلى‌الله‌عليه‌وسلم‌وأنا‌أشهد‌‬
‫أن‌ال‌إله‌إال‌الله‌وأني‌رسول‌الله‌ثم‌قال‌رسول‌الله‌صلى‌الله‌عليه‌وسلم‌أنتم‌‬
‫الذين‌إذا‌زجروا‌استقدموا‪‌،‬فسكتوا‪‌،‬فلم‌يراجعه‌منهم‌أحد‪‌،‬ثم‌أعادها‌الثانية‌فلم‌‬
‫يراجعه ‌منهم ‌أحد‪‌ ،‬ثم ‌أعادها ‌الثالثة ‌فلم ‌يراجعه ‌منهم ‌أحد‪‌ ،‬ثم ‌أعادها ‌الرابعة‌‬
‫فقال ‌يزيد ‌بن ‌عبد ‌المدان‪‌ :‬نعم ‌يا ‌رسول ‌الله ‌نحن ‌الذين ‌إذا ‌زجروا ‌استقدموا‪‌،‬‬
‫قالها‌أربع‌مرار‌فقال‌رسول‌الله‌صلى‌الله‌عليه‌وسلم‌لو‌أن‌خالدا‌لم‌يكتب‌إلي‌‬
‫أنكم ‌أسلمتم ‌ولم ‌تقاتلوا‪‌ ،‬أللقيت ‌رءوسكم ‌تحت ‌أقدامكم ‌فقال ‌يزيد ‌بن ‌عبد‌‬
‫المدان‪‌ :‬أما‌والله‌ما‌حمدناك‌وال‌حمدنا‌خالدا‪‌ ،‬قال‌فمن‌حمدتم‌؟‌قالوا‪‌ :‬حمدنا‌‬
‫الله‌عز‌وجل‌الذي‌هدانا‌بك‌يا‌رسول‌الله‌قال‌صدقتم‪‌.‬ثم‌قال‌رسول‌الله‌صلى‌‬
‫الله ‌عليه ‌وسلم ‌بم ‌كنتم ‌تغلبون ‌من ‌قاتلكم ‌في ‌الجاهلية ‌؟‌قالوا‪‌ :‬لم ‌نكن ‌نغلب‌‬

‫‪143‬‬
‫أحدا‌;‌قال‌بلى‪‌ ،‬قد‌كنتم‌تغلبون‌من‌قاتلكم‌قالوا‪‌ :‬كنا‌نغلب‌من‌قاتلنا‌يا‌رسول‌‬
‫الله‌إنا‌كنا‌نجتمع‌وال‌نفترق‌وال‌نبدأ‌أحدا‌بظلم‌قال‌صدقتم)‬
‫‌‬
‫گهر‌‬‫كاتی‌بێ‌هێزی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫د‌له ‌‬
‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫رئهكه‌وێت‌‬ ‫بۆمان‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌به ‌ڕوونی ‌‬‫لێرهدا‌زۆ ‌‬ ‫‌‬
‫مو‌جۆره‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هێزیشدا‌هه‬ ‫كاتی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫نهبو‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫تیشی‌پێكرابا‌هیچ‌ههلوێستێكی‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوكایه‬
‫التی‌خۆی‌بهسه‌ر‌هۆزی‌تر‌دا‌بسه‌پێنێ‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫كو‌دهسه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هێنا‌تاوه‬ ‫‌‬
‫كار‌ئه‬ ‫كی‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕێگایه‬
‫بهاڵم‌‬‫شی‌لێ‌وهرگرتن‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫قه‬ ‫تهسلیم‌بوون ‌سه‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫هۆزه ‌ ‌‬
‫‪‌،‬لهو ‌ ‌‬ ‫یریشه ‌‬
‫‌‬ ‫وهی‌سه‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫سانهی ‌له‌ ‌خۆی ‌به‌ ‌هێزتربون ‌تاوه‌كو‌‬ ‫ئهدا ‌به‌و ‌كه‌ ‌‬ ‫ههر ‌هه‌مان ‌بڕی ‌پاره‌ی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫و‌چهند‌‬
‫‌‬ ‫بو‌سوفیان‌و‌معاویه ‌‬
‫‌‬ ‫دا‌به ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ی‌ئه ‌‬ ‫ر‌پاره ‌‬
‫‌‬ ‫ن‪‌،‬پهیامبه‌‬
‫‌‬ ‫ل‌نه ‌‬
‫كه‬ ‫گه ‌‬ ‫ڕی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شه‬
‫یان‌ئهوترا‌(‌الموئلف‌ة‌‬
‫‌‬ ‫ئیسالم‌كه‌پێ‬
‫‌‬ ‫رم‌ببێ‌و‌ببن‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كو‌دڵیان‌نه‬ ‫‌‬
‫سانی‌تر‌تاوه‬ ‫‌‬
‫كه‬
‫قلوب‪).‬‬
‫مه ‌چ‌‬‫یامبهری ‌ئەڵاڵ ‌بێت ‌چۆن ‌هه‌ڵوێست ‌ئه‌گۆرێ ‌یاخود ‌ئه‌ ‌‬ ‫گهر ‌كه‌سێك ‌په‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫گهر ‌نه‌بوبان ‌به‌ ‌ئیسالم ‌سه‌رم‌‬ ‫به ‌هۆزێك ‌ئه‌لێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫شێوازێكی ‌گفت ‌و ‌گۆیه‌ ‌ ‌‬
‫كهی ‌ئه‌لێ ‌به‌‌‬ ‫له ‌كتێبه‌ ‌‬‫وه ‌ ‌‬‫خسته ‌ژێر ‌پێتان‪‌ .‬هه‌ر ‌خۆی ‌ئایه‌تێك ‌ئه‌هێنێته‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫وه ‌هاتبێ‌‬ ‫له ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫م‌كتێبه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫ئه ‌‬‫ڵكان‌بكهن‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ل‌خه‬ ‫له ‌‬
‫گه‬ ‫جوانترین‌شێواز‌قسه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫جێكهری ‌یاساكانی‌‬ ‫یامبهری ‌بێت ‌ئه‌ی ‌بۆ ‌خودی ‌خۆی ‌جێ ‌به‌ ‌‬ ‫مهد ‌په‌ ‌‬ ‫و ‌موحه‌ ‌‬
‫نییه؟‬
‫‌‬
‫مهد ‌خالیدی ‌كوری ‌ولیدی ‌ئه‌نارد ‌بۆ ‌هێرش ‌و‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم ‌زۆر ‌ڕونه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫زیمه ‌تاوەکو ‌ببن‌به‌‌‬‫ی‌جه ‌‬‫‌‬ ‫الی‌نهوه‌‬
‫‌‬ ‫نێرته ‌‬
‫جارێكیان‌خالید‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫شبكوژی‌بۆیه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕه‬
‫ئهبن ‌به‌ ‌ئیسالم ‌خالید ‌هه‌ر ‌ڕه‌شبكوژیان ‌ئه‌كات‪‌،‬‬ ‫وهی ‌ ‌‬‫بهاڵم ‌پاش ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئیسالم‪‌ ‌ .‬‬
‫ئهی‌‬ ‫و‌ئهلێت‌ ‌‬
‫كاتهوه‌‌ ‌‬
‫كانی‌بهرز‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫د‪‌،‬ده ‌‬
‫سته‬ ‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫گاتهوه‌‌‬
‫ئه ‌‬ ‫كاتێك‌ئهم‌هه‌واله‌‌ ‌‬
‫‌‬
‫‪137‬‬
‫وهی‌خالید‌كردی‪.‬‬ ‫ریم‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫من‌بێبه‬ ‫ئەڵاڵ‌‬
‫كارهكه‌ی ‌به‌ ‌خالید ‌ئه‌كرد ‌و‌‬ ‫به ‌هێز ‌بوو‪‌ ‌ ،‬‬ ‫مهد ‌هێنده‌ ‌ ‌‬ ‫كهی ‌موحه‌ ‌‬ ‫ڕامیاریه ‌‬
‫‌‬
‫ر‌به‌مێژو!‬ ‫رامبه ‌‬
‫ری‌بكات‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆشی‌بێ‌به‬ ‫ئهیویست‌‬ ‫‌‬
‫لهم‌‬‫كه ‌تاوانی ‌نه‌ ‌بوه‌ ‌ ‌‬‫له ‌‬‫سهر ‌بابه‌تی ‌خۆمان ‌كه‌ ‌بلێین ‌جو ‌‬ ‫ئینجا ‌بابێینه‌وه‌ ‌ ‌‬
‫وهی‌هێزی‌خۆی‌‬ ‫بۆ‌ئه ‌‬
‫دینه‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫د‌له‌ ‌‬
‫مه ‌‬ ‫وێ‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫وابو‌بۆمان‌دهرده‌ ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫انه ‌‬
‫‪‌،‬كه‬ ‫شهڕ ‌‬‫‌‬
‫پێنی‌جولهكه‌كانی‌كوشت‪.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بسه‬

‫‪‌137‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٩‬سورة‌النساء‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌.‬‬

‫‪144‬‬
‫بن‌به‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ر‌نه‬ ‫ژێر‌پێیان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ریان‌بخاته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆی‌بێت‌سه‬ ‫تهوه‌ی‌‬ ‫نه ‌‬
‫بۆ‌هۆزێك‌كه ‌له‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫كانی‌خستۆته ‌ژێر‌پێیه‌كانیان‌و‌‬
‫‌‬ ‫ری‌جوله ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌چۆن‌چۆنی‌سه‬ ‫ئیسالم‌ئه ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫‌‬
‫شمشێر‌ملی‌پهراندوون!‬
‫‌‬ ‫به‌‬
‫‌‬
‫روهت‌‬
‫سه ‌‬ ‫ههمان ‌كتێبیدا ‌زۆر ‌به‌ ‌ڕاشكاوانه‌ ‌باس ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫عهباس ‌محمود ‌هه‌ر ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له ‌هێرش ‌كردنی ‌(‌‬ ‫نیمهی ‌ئیسالم‪‌ ‌ .‬‬ ‫غه ‌‬ ‫ئهكات ‌كه‌ ‌ئ‌هبێته‌ ‌ ‌‬ ‫سانه ‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫وسامانی ‌ئه‌و ‌ ‌‬
‫موسلمانێك‌ئهڵێن‌‬
‫‌‬ ‫كات‪‌،‬كاتێك‌به‌‬
‫‌‬ ‫نیمه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ش‌بوونی‌غه ‌‬
‫‌‬ ‫باس‌له‌ ‌‬
‫دابه‬ ‫‌‬ ‫غزوه‌حنین)‌‬ ‫‌‬
‫ئهبێ‌‬‫و‌موسلمانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫چم‌ئه‬ ‫‌‬
‫من‌وا‌بۆی‌ئه‬ ‫كهی‪‌.‬‬ ‫شه ‌‬
‫به ‌‬ ‫مونافق‌چونكه‌ڕازی‌نابێ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كه‌ڕازی‌نابێ‪.‬‬ ‫نیمه ‌‬
‫غه ‌‬ ‫به‌ ‌‬‫خەڵکی‌زۆر‌كوشتبێ‌بۆیه‌‌ ‌‬
‫كه‌‬
‫چهند ‌بووبێ ‌كاتێك ‌جوله‌ ‌‬ ‫نیمه ‌ ‌‬‫غه ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫كهی ‌سه‌ر ‌جوله‌ ‌‬ ‫ئهی ‌ئه‌بێ ‌هێرشه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كه‌‬
‫رهكانی ‌جوله‌ ‌‬ ‫نگاوه ‌‬
‫به ‌دەوڵەمەند ‌ناسراو ‌بوون‪‌ .‬كوشتنی ‌جه‌ ‌‬ ‫هەمیشە ‌ ‌‬
‫كارهكان‌‬
‫رزه ‌‬ ‫ی‌هه ‌‬ ‫‌‬ ‫وهی‌جێگای‌پرسیاره‌‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫م‌ئه ‌‬
‫بهاڵ ‌‬ ‫خوێنیان‌و‌ژنیان‌حهالل‌بوو‌ ‌‬
‫‌‬
‫تۆله‌‬
‫دا ‌ ‌‬ ‫ی‌له ‌دواڕۆژ ‌‬ ‫بۆئهوه‌ ‌‬ ‫رزهكارانیشیان‌كوشت‌ ‌‬ ‫ڵێ‌هه ‌‬‫‌‬ ‫سهر‌هات‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫چیان‌به ‌‬
‫‌‬
‫بهری‌‬ ‫وهیان ‌دا‌ئه‌وه‌ی‌توكه‌ ‌‬ ‫حوكمی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌نمونه ‌له‌ ‌شەڕی ‌(قریظ‌ه)‌‬ ‫‌‬ ‫وه‪‌ .‬‬
‫نه ‌‬‫كه ‌‬
‫نه ‌‬ ‫‌‬
‫‪138‬‬
‫هاتبو‌ئهبێ‌بیكوژن‪.‬‬ ‫‌‬
‫دوو‌هۆكاری‌ههبوه‌‪:‬‬
‫‌‬ ‫ئهو‌هێرشە‌‬ ‫دیاره‌ ‌‬
‫‌‬
‫مهدینه‌‪.‬‬‫سهالت‌له‌‌ ‌‬ ‫سپاندنی‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زیاد‌كردن‌و‌چه‬ ‫یهك‪‌:‬‬ ‫‌‬
‫زارۆكی‌جولهكه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫روهت‌و‌سامان‌و‌ژنان‌و‌‬ ‫سه ‌‬ ‫سهر‌داگرتنی‌ ‌‬ ‫ست‌به ‌‬ ‫‌‬ ‫دوو‪‌ ‌:‬‬
‫ده‬
‫كی‌نه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هیچ‌یاسا‌و‌رێسایه‬ ‫دا‌به‌‬
‫گوێی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫د‌كه‌‬
‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫یهی‌‬ ‫هێرشه‌توندڕ‌هو ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهو‌‬ ‫‌‬
‫تهی‌جێ‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫س‌بوایه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫م‌كه‬ ‫د‌یه ‌‬
‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫بوایه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫مرۆڤایهتی‪‌ ‌.‬‬‫‌‬ ‫ئاینی‌و‌نه ‌‬
‫‌‬
‫ئهلێت‪‌:‬‬ ‫جێ‌كردبا‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫بهو ‌په‌ڕی ‌نه‌رم ‌و ‌نیانی‌‬ ‫وه‪‌ ‌ ،‬‬ ‫وتووێژه ‌‬
‫‌‬ ‫ونه ‌‬
‫که ‌‬ ‫گهر ‌له‌گه‌ڵ ‌ئه‌هلی ‌کتێب ‌ده‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ئێوه‌‬
‫ناههقی ‌یان ‌کردوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫وانهیان ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫تهک ‌ئه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫گهر ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫تهکا ‌بکه‌ن‪‌ ‌ ،‬‬ ‫قسهیان ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫هاته ‌خوارو ‌به‌و ‌کتێبه‌ی ‌بۆ ‌ئێوه‌ ‌هاتۆته‌‌‬ ‫که ‌بۆ ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫بهو ‌قورعانه‌ ‌ ‌‬ ‫بێژن‪‌ ‌ :‬‬
‫ر‌یهکێک‌ه‪‌،‬ئێمه‌‌خۆمان‌به‌و‌‬ ‫کهین‪‌،‬ئەڵاڵی‌ئێمه‌‌و‌ئەڵاڵی‌ئێوه‌‌هه‌ ‌‬ ‫خوارێ‪‌،‬بڕواده ‌‬
‫‌‬
‫ِالتِي هِيَ أَحْسَنُ إِلَّا َّالذِينَ ظَلَمُوا ِم ْنهُمْ وَقُولُوا‬ ‫دهسپێرین‪ ‌.‬وَلَا تُجَادِلُوا أَ ْهلَ الْكِتَابِ إِلَّا ب َّ‬ ‫‌‬
‫حنُ لَهُ مُسْلِمُونَ‪ .‬العنکبوت‬ ‫حدٌ َونَ ْ‬ ‫ِالذِي ُأنْ ِزلَ إَِل ْينَا وَُأنْ ِزلَ إَِليْ ُكمْ وَإَِل ُهنَا وَإَِلهُكُمْ وَا ِ‬
‫آمَنَّا ب َّ‬
‫‪‌٢١‬‬

‫‪‌138‬تفسیر‌آیة‌‪‌٦‬سورة‌النساء‌‪‌+‬تفسیر‌آیة‌‪‌٩٦‬سورة‌االحزاب‪‌/‬ابن‌کثیر‪.‬‬

‫‪145‬‬
‫سخ‌كراوه ‌و‌حوكمی‌‬ ‫‌‬ ‫م‌ئایهته‌ ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ین‌ئه‬ ‫شی‌داهاتو‌باسی‌ئه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫به‬ ‫اڵم‌ئێمه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫ماوه‪.‬‬
‫نه ‌‬ ‫‌‬
‫تهی‌‬ ‫مهد ‌ئه‌و ‌ئایه‌ ‌‬ ‫پرسیارهكان ‌زۆرن ‌خوێنه‌ران ‌با ‌بپرسن ‌بلێن ‌ئایا ‌موحه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سپێ‌ئهلێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌ناچه‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫نه‌‬
‫خه ‌‬‫سانهی ‌به‌ ‌ناڕه‌وا ‌دارایی ‌هه‌تیوان ‌ده‌خۆن‪‌ ،‬بابزانن ‌كه‌ ‌ئاگرێ ‌ده‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫ئهو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڵپه ‌و ‌گڕ ‌ده‌بن‪‌ ،‬إِنَّ َّالذِينَ يَأْكُلُونَ أَ ْموَالَ‬ ‫هه ‌‬‫وه ‌و ‌تووشی ‌ئاگرێكی ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ناویانه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫سيَصَْل ْونَ سَعِيرًا‪ .‬النساء ‪١١‬‬ ‫ا ْل َيتَامَى ظُلْمًا إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُو ِنهِ ْم نَارًا وَ َ‬
‫سێك‌و‌فـڕاندنی‌ژنان‌ئهو‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نی‌كه‬ ‫روهت ‌و‌ساما‬ ‫ر‌داگرتنی‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫ست‌به ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئایا‌ده‬
‫كه‌‬‫یه ‌نابێت ‌بە ‌ئاگر ‌لەناو ‌گه‌دەیان؟ ‌ ‌‬ ‫یه ‌نابێت‌ه ‌ماڵی ‌هه‌تیو؟ ‌ئایا ‌ئه‌م ‌پاره‌ ‌‬ ‫پاره ‌‬
‫‌‬
‫ر‌ئهم‌‬
‫سه ‌‬ ‫سێك‌له ‌‬
‫‌‬ ‫چ‌ویژدانێكه ‌ ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫ئه ‌‬‫كهن؟ ‌ ‌‬ ‫خۆیان‌تێر‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ژههری‌خۆێناوی‪‌ ،‬‬ ‫به ‌‬‫‌‬
‫ئیسالم‌نهبێ‪.‬‬
‫‌‬ ‫وای‌به‌‬
‫‌‬ ‫درێت‌تهنها‌بڕ‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مافی‌پێ‌نه‬ ‫ویه‌‬
‫زه ‌‬ ‫‌‬
‫كه‌‬‫سهر‌جوله‌ ‌‬ ‫پێنێ‌به ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌بوو‌خۆی‌زاڵ‌بکا‌و ‌ ‌‬
‫بسه‬ ‫تهنها‌بۆ‌ئه‌ ‌‬ ‫هێرشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو‌‬ ‫بهاڵم‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كه ‌بنبڕ ‌بكات‪‌.‬‬ ‫بااڵدهست ‌و ‌نه‌ته‌وه‌ی ‌جوله‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كهی ‌بێته‌ ‌‬ ‫تهوه‌ ‌‬ ‫و ‌خۆی ‌و ‌نه‌ ‌‬
‫ت‌سوکی‌ئهکردن‌و‌‬‫‌‬ ‫ههم ‌ب‌ه ‌‬
‫ئایه‬ ‫به ‌دوو‌شێوه‌ ‌بوو ‌ ‌‬ ‫که ‌ ‌‬‫ڵ‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫شهڕکردن‌له‌ ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫که ‌باس‌‬ ‫لێرهدا ‌هه‌ردوو ‌شێوازه‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌ئه‌کردن‪‌ ‌ .‬‬ ‫ههم ‌به‌ ‌سه‌ربازی ‌شه‌ڕی ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کهین‪‌:‬‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫‌‬
‫ردنی‌جوله ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫‪‌٢‌.٢‌.٩‌.٩‌.٩‬سوکک‬
‫سوك‌بكات‌و‌بهم‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫كو‌نهته‌وه‌ی‌جوله‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌تاوه‬ ‫ی‌ئهگرته‌ ‌ ‌‬
‫به‬ ‫مهد ‌زۆر‌ڕێگا ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫ڵهیان‌‬ ‫ونهوه ‌و‌مامه‌ ‌‬ ‫تهوه‌كانی‌تر ‌بكات‌كه‌ ‌لێیان‌دوربكه‌ ‌‬ ‫نه ‌‬‫سوككردنهش ‌وا‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له‌‬‫شهیتان ‌داندراوه‌ ‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫الیهن ‌ئیسالمه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫جوله ‌‬
‫كهن ‌بۆ ‌نمونه‌ ‌ ‌‬ ‫گهڵدا ‌ن‌ه ‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫ئهلێت‪‌:‬‬ ‫ره‌ ‌‬‫تی‌بهقه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سوره‬ ‫ئایهتی‌‪٢٢‬‬ ‫‌‬
‫خاوهن‌‬
‫ئێمهش ‌وه‌ك ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫خاوهن ‌باوه‌ڕان‪‌ ،‬ده‌لێن‪‌ ‌ :‬‬ ‫نه ‌ ‌‬ ‫گه ‌‬
‫ختایهك ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ههر ‌وه‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬ئێژن‌ئێمه ‌وه‌ل‌خۆتانین‪‌.‬‬‫‌‬ ‫یتانهكانی‌خۆیان‬ ‫الی‌شه ‌‬ ‫‌‬ ‫چوونه ‌‬
‫‌‬ ‫باوهڕین‪‌.‬هه‌رگاش‌‬ ‫‌‬
‫كهین وَِإذَا لَقُوا َّالذِينَ آ َمنُوا قَالُوا آمَنَّا وَِإذَا خََلوْا إِلَى شَيَاطِي ِنهِمْ‬ ‫مانه ‌ده‌ ‌‬
‫به ‌‬ ‫مه ‌ ‌‬‫ر‌گه ‌‬‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫س َتهْزِئُونَ‪ .‬البقرة ‪١٢‬‬ ‫حنُ مُ ْ‬‫قَالُوا إِنَّا مَعَكُمْ إِنَّمَا نَ ْ‬

‫‪146‬‬
‫الیهن ‌زانایانی ‌ئیسالمی ‌وه‌ك ‌أبي ‌مالك ‌و ‌أبي‌‬
‫ته ‌له‌ ‌‬
‫وشهی ‌شه‌یتان ‌له‌م ‌ئایه‌ ‌‬
‫‌‬
‫‪139‬‬
‫كه‌داندراوه‌‪.‬‬
‫كانی‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاخامه‬ ‫عباس‌به‌‬
‫‌‬

‫بێت‌ئهیوست‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كی‌هه‬ ‫موو‌جۆرێك‌بێ‌ئهوه‌ی‌هیچ‌موعجیزه‌ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫مهد‌به‌ ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫گهر ‌موسا ‌موعجیزه‌ی‌‬ ‫ئه ‌‬‫كهی ‌خۆی‪‌ ‌ .‬‬ ‫كهكان ‌بخاته‌ ‌ژێر ‌ڕكێفی ‌ئاینه‌ ‌‬ ‫جوله ‌‬
‫‌‬
‫بوه‪‌.‬‬
‫هه ‌‬‫ڕهوانبێژیه‌ک ‌زیاتر‌چی‌ ‌‬ ‫چهند‌ ‌‬ ‫د‌له ‌ ‌‬
‫مه ‌‬ ‫ی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌موعجیزه‬ ‫ههبووبێ ‌‬
‫ت‌ئه‬ ‫‌‬
‫یهك ‌ئه‌یویست ‌ناوی ‌خۆی ‌بنوسێت ‌له‌ ‌ناو ‌ته‌ورات ‌به‌‌‬ ‫ڵگه ‌‬
‫بهبێ ‌هیچ ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد‪.‬‬
‫ناوی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫رێك‌دێت‌به‌‬
‫‌‬ ‫گوترابێت‌پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬ ‫ك‌كه‌‬
‫‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫بكهین ‌ئه‌بینین‌‬‫ره ‌ ‌‬‫قه ‌‬‫له ‌سوره‌تی ‌به‌ ‌‬ ‫تهكانی ‌‪‌ ٢٣‬بۆ ‌‪‌ ‌ ٢٩٠‬‬ ‫گهر ‌سه‌یری ‌ئایه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫مهد ‌بانگێشه‌یان ‌ئه‌كات ‌تا ‌بڕوای ‌پێبهێن ‌و ‌له‌گه‌ل ‌كورته‌ ‌مێژوێك ‌به‌‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫ستی‌ئهوه‌ی‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫به‬ ‫به ‌ ‌‬
‫گهڵ‌موسا‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫كهی‌خراپ‌بوون ‌ ‌‬ ‫وه ‌‬
‫نهته‌ ‌‬‫هێنێتهوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بیریان‌ئه‬
‫بن‌لهگه‌ڵ‌خۆی‪.‬‬ ‫خراپ‌نه ‌‬‫‌‬
‫تهوه‌كه‌ی ‌خۆی ‌ئه‌لێت ‌ئێوه‌‌‬ ‫نه ‌‬
‫ره ‌موسا ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫قه ‌‬‫له ‌سوره‌تی ‌به‌ ‌‬ ‫ئایەتەتی ‌‪‌ ‌ ٢٢‬‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫ر‌بۆیه‌‬
‫‌‬ ‫بێ‌یهكتر‌بكوژن‪‌.‬هه‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ببورێت‌لێتان‌ئه‬ ‫وهی‌ئەڵاڵ‌‬ ‫رست‌بۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫گۆلكێكتان‌په‬
‫لهترسی ‌فیرعه‌ون ‌هه‌اڵتبون ‌ده‌ستیان ‌كرد ‌به‌‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫ریبۆوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌په‌‬
‫ئاوه ‌‬
‫وهی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌یان‌نهبێ‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫له ‌ناو‌مێژوی‌جوله‌ ‌‬ ‫ر‌ئهو ‌ڕووداو‌ه ‌ ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬‫یهكتری‪‌ ‌.‬‬ ‫كوشتنی ‌ ‌‬
‫لهگه‌ل‌‬‫یه ‌ ‌‬‫ئهكات ‌به‌و ‌شێو‌ه ‌‬ ‫ركۆنه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وهیه‌ك ‌سه‌‬ ‫مهد ‌نه‌ته‌ ‌‬ ‫چۆن ‌موحه‌ ‌‬
‫نزیكهی ‌‪‌ ٢٦٣٣‬ساڵ ‌تێپه‌ریبو ‌به‌سه‌ر ‌ئه‌و‌‬ ‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫رهكه‌یان ‌خراپ ‌بوون ‌ ‌‬ ‫مبه ‌‬
‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫مهدیش ‌هه‌موو ‌خاوەن ‌بڕوای‌‬ ‫ردهمی ‌موحه‌ ‌‬ ‫كهی ‌سه‌ ‌‬ ‫جوله ‌‬
‫ک‌ ‌‬ ‫یه ‌‬
‫شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫مێژوه‪‌ ،‬به‌‬
‫‌‬
‫كرد‌كه‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫ده‬ ‫ونده‌ ‌‬
‫ی‌خۆی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫كه‬ ‫ته ‌‬‫هاونه ‌‬
‫‌‬ ‫رهبه‌‌‬‫ی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ركۆنه‬ ‫پتهو‌بوون‪‌،‬به‌اڵم‌ ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫سورهتێكدا‌زیاتر‌له‌ ‌‪‌٩٢‬‬ ‫‌‬ ‫د‌له ‌‬
‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫واته ‌‬
‫ردهمی‌خۆی‪‌ ‌.‬‬ ‫سه ‌‬ ‫رست‌له ‌‬
‫‌‬ ‫بتیان‌ئه ‌‬
‫په‬ ‫‌‬
‫ردهمی‌‬‫و‌لهسه‌ ‌‬‫چهند‌خراپ‌بوون ‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫ر‌مێژوی‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ت‌بهێنێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئایه‬
‫چی‌چهند‌‬
‫‌‬ ‫كهی ‌خۆیان‪‌،‬كه‌‬ ‫بۆ‌ئاینه ‌‬
‫‌‬ ‫مهك‌بوون ‌‬ ‫ئه ‌‬‫ژیانی‌خۆشی‌زۆر‌باش‌و‌به ‌‬
‫‌‬
‫وهكه‌ی‌خۆی‪.‬‬ ‫ته ‌‬‫ر‌نه ‌‬
‫لهسه‌ ‌‬ ‫یه‌ ‌‬‫تێكی‌كهم‌هه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئایه‬
‫گهڵ‌‬‫ل‌موسا‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌كردیان‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫وه‌ ‌‬‫بیر‌بهێنێته ‌‬
‫‌‬ ‫وهیان‌به‌‬ ‫ست‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫یاخود‌ئهی‌وی‬
‫‌‬
‫ست‌به‌‬
‫‌‬ ‫ئهی‌وی‬‫وه‌ ‌‬
‫ك‌بهێنێته ‌‬
‫‌‬ ‫لگه ‌‬
‫یه‬ ‫ی‌هیچ‌به ‌‬
‫‌‬ ‫بێ‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫وه ‌‬
‫یر‌ئه ‌‬
‫سه ‌‬ ‫كهن‪‌ ‌.‬‬ ‫وی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬

‫‪‌139‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٢‬سورة‌البقرة‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌.‬‬

‫‪147‬‬
‫تهوه‌ی‌‬ ‫مبهری ‌هه‌موو ‌ئاینێك ‌و ‌نه‌ ‌‬ ‫به ‌دوا ‌پێغه‌ ‌‬ ‫زۆری ‌زۆرداری ‌خۆی ‌بكات ‌ ‌‬
‫ڕ‌لهناو‌ببات‪.‬‬ ‫شه ‌‬ ‫م‌به‌ ‌‬
‫ئاین‌و‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫ش‌ههم‌به‌‌‬
‫‌‬ ‫جوله ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫كات‌و‌كهچی‌خۆشی‌هیچ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كانی‌موسا‌ئه‬ ‫‌‬
‫موعجزیزه‬ ‫د‌ههر‌خۆی‌باسی ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫ئایهتی ‌‪٦٣‬ی ‌سوره‌تی‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫یهك ‌ناهێنێت ‌بۆ ‌ئه‌وەی ‌بروای ‌پێبهێنن‪‌ ‌ .‬‬ ‫موعجیزه ‌‬
‫‌‬
‫‪‌،‬له‌‬
‫وت‌كانی‌لێ‌ههلقواڵند ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ردێكیدا‌حه‬ ‫ی‌له ‌به‌‬
‫كه ‌‬ ‫گۆچانه ‌‬
‫‌‬ ‫لێ‌موسا‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ره ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫قه ‌‬ ‫به ‌‬‫‌‬
‫كهكان ‌داوای ‌خواردنیان ‌له‌ ‌موسا ‌كرد ‌و ‌خواش ‌بۆی‌‬ ‫ئایهتی ‌‪‌ ٦٢‬دا ‌جوله‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهی‌‬ ‫ته ‌‬‫نه ‌‬
‫خست‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كانی‌خۆی‌ئهوه‌ی‌ده‌ ‌‬
‫رئه‬ ‫‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫وه ‌‬
‫یر‌له ‌‬
‫خساندن‪‌،‬سه ‌‬
‫‌‬ ‫‌ڕ‌ه‬
‫ی‌سهروسروشتی‌‬ ‫‌‬ ‫و‌ههمو‌موعجیزه‌‬ ‫موسا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫قن‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫وێكی‌كهلل‌ه ‌‬
‫ڕه‬ ‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫ته‬ ‫كه ‌ ‌‬‫جوله ‌‬
‫‌‬
‫دهكرد‪‌،‬‬ ‫وهكه‌ی ‌كه‌چی ‌خەڵک‌هكه‌ی ‌هه‌ر ‌باوه‌ڕیان ‌پێ ‌نه‌ ‌‬ ‫وه ‌بۆ ‌نه‌ته‌ ‌‬ ‫كایه ‌‬
‫هێنایه ‌‬‫‌‬
‫كهی ‌كرد ‌وه‌ك ‌شه‌ق ‌كردنی ‌ڕوبار ‌و ‌به‌رد ‌یان‌‬ ‫گۆچانه ‌‬
‫‌‬ ‫دهیان ‌موعجیزه‌ی ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڵ‌جولهكە‌‬
‫‌‬ ‫د‌خۆی‌لهگه‌‬
‫‌‬ ‫بۆچی‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫بهاڵم‌‬ ‫بهالح‪‌ ‌.‬‬ ‫ماری‌زه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌كرد‌به‌‬
‫‌‬ ‫گۆچانه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫گهر ‌جوله‌كه‌ ‌به‌‌‬ ‫ئه ‌‬
‫خهریك ‌ئه‌كرد ‌تا ‌بیانهێنێته‌ ‌سه‌ر ‌ئاینی ‌نوێی ‌خۆی‪‌ ‌ .‬‬ ‫هێنده ‌ ‌‬
‫‌‬
‫وهی‌خۆیان‌‬ ‫ته ‌‬‫نه ‌‬‫هێن‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهسێك‌ن‌ه‬ ‫بن‌كه ‌بڕوا‌به‌ ‌ ‌‬‫‌‬ ‫هێنده ‌کەللەڕەق ‌‬ ‫پێی‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫ی‌نهبێت‪‌،‬‬‫یهك ‌‬ ‫و‌هیچ‌موعجزه ‌‬
‫‌‬ ‫سێكی‌بێگانه ‌‬
‫‌‬ ‫هێنن‌به ‌ ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌چۆن‌بڕوا‌ده‬ ‫ئهد‬
‫بێت‌ ‌‬
‫و‌لهناو‌‬
‫ر‌پالنێك‌نهبێ‌ئاینی‌ئیسالم‌بۆ‌سه‌ركوتكردنی‌خەڵک‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫وه‌ ‌‬ ‫نها‌‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ته‬
‫یان‌نهبێ!‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫كه‬ ‫ته ‌‬
‫لتوری‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫كه‌ ‌‬
‫و‌كه‬ ‫بڕدنی‌ئاینی‌جوله ‌‬
‫‌‬
‫ئهكات‌و‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫قی‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫دوپاتی‌كهلل‌ه ‌‬
‫ڕه‬ ‫‌‬ ‫ڕاشكاوانه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌زۆر‌به ‌‬
‫‌‬ ‫تهكان‬‫ئایه ‌‬
‫ها‌له ‌ ‌‬‫روه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫رهكانی‌خۆشیان‌كوشتوه‌‪.‬‬ ‫مبه ‌‬
‫پێغه ‌‬‫ئهكات‌ ‌‬ ‫وه‌ ‌‬ ‫ت‌باسی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫نانه‬ ‫‌‬
‫عمران‌ئهلێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‪٩٢‬ی‌سوره‌تی‌ال‌‬ ‫له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رهكانی‌ئەڵاڵیان‌–‌‬ ‫مبه ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫نیشانهكانی‌ئەڵاڵیان‌حاشا‌كرد‌و‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ی‌له ‌‬
‫سانه ‌‬ ‫و‌كه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫رمانی‌چاكهیان‌‬
‫‌‬ ‫برد‌كه‌ ‌‬
‫فه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ناو‌ده‬ ‫‌‬
‫یان‌له‬ ‫و‌ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫دهكوشت‌ ‌‬ ‫له‌خوت‌و‌خۆرایی‌–‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهدانی ‌به‌ ‌ژان ‌به‌شیان ‌ده‌بێ‪‌ .‬إِنَّ الَّذِينَ‬ ‫جهزره‌ ‌‬‫مهردم ‌ده‌دا‪‌ ،‬با ‌بزانن ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫النبِيِّينَ بِ َغيْرِ حَقٍّ َويَقْتُلُونَ َّالذِينَ يَ ْأمُرُونَ بِالْقِسْطِ ِمنَ‬
‫يَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ وَيَ ْقتُلُونَ َّ‬
‫النَّاسِ َفبَشِّرْهُ ْم بِ َعذَابٍ أَلِيمٍ‪.‬‬
‫كهچی‌‬ ‫ههبو ‌ ‌‬ ‫جولهكه ‌ ‌‬‫سهر ‌مێژوی ‌کەللەڕەقی ‌ ‌‬ ‫یه ‌زانیاری ‌زۆری ‌له‌ ‌‬ ‫سهیر ‌له‌وه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهکانی‌‬ ‫ته ‌‬‫به ‌موسوڵمان ‌و ‌نه‌ ‌‬ ‫ئهكرد ‌و ‌به‌ ‌خراپ‌ه ‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫ههر ‌خۆی ‌خه‌ریكی ‌جوله‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تری‌ئهناساندن‪.‬‬ ‫‌‬
‫بهلكو‌‬ ‫هاتوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫ههر ‌نه‌ك ‌یه‌ك ‌ئایه‌ت ‌له‌ ‌دژی ‌جوله‌ ‌‬ ‫رنج ‌ڕاكێشه‌ ‌ ‌‬ ‫وهی ‌سه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ئاینیهكانیان ‌ئه‌كات‪‌ .‬ئاماركردنی‌‬ ‫كه ‌و ‌پیاوه‌ ‌ ‌‬ ‫جوله ‌‬
‫چهندین ‌ئایه‌ت ‌سەرزەنشتی ‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪148‬‬
‫ئایهت‌و‌‬
‫بریتیه ‌له‌ ‌‪‌ ‌ ٦٢٠‬‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫كه ‌و‌موسا‌و‌مێژوی‌جوله‌ ‌‬‫ر‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫كان ‌ ‌‬
‫ته ‌‬‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫كه‌كراوه‌‪.‬‬
‫جوله ‌‬
‫تی‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌جار‌سوكایه‬ ‫‌‬
‫زۆر‌به‬

‫كه ‌و‌‬ ‫گهر ‌جوله‌ ‌‬ ‫نانهت ‌ئه‌ی ‌وت ‌ئه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫كهكان ‌بوو ‌ ‌‬ ‫جوله ‌‬
‫مهد ‌هێنده‌ ‌ڕقی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫وه ‌ڕێگایان ‌لێ‌‬ ‫ئهگه‌ر ‌ڕوبه‌رویان ‌بونه‌ ‌‬ ‫كهن‪‌ ‌ ،‬‬ ‫مهسیحیتان ‌بینی ‌ساڵویان ‌لێ ‌مه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نهوه‌‪‌ .‬لَا َت ْبدَءُوا ا ْليَهُود وَالنَّصَارَى بِالسَّلَامِ وَِإذَا لَقِيتُمُوهُمْ فِي طَرِيق‬ ‫سککه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ته‬
‫‪140‬‬
‫فَاضْطَرُّوهُمْ إِلَى َأضْيَقه‪‌‌ .‬‬
‫ی‌له‌ڕۆژی‌‬ ‫وانه ‌‬ ‫لێ‌ئه ‌‬
‫كات‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هدید‌ئه‬ ‫كه‌ ‌‬
‫ته‬ ‫ی‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫تهوه‌‬
‫ند‌جارێك‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ها‌چه‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬
‫سانهشتان‌‬ ‫و‌كه ‌‬ ‫حاڵی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫مهیمونی‌پیس(‌له‌ ‌‬ ‫كردینی‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌ڕاویان‌كرد‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫شه ‌‬‫‌‬
‫ركهوتن‪‌ ،‬پێمان‌‬ ‫ممهدا ‌له‌ ‌ڕاده‌ی ‌خۆیان ‌ده‌ ‌‬ ‫بهردار ‌بوون ‌كه‌وا ‌له‌ ‌ڕۆژی ‌شه‌ ‌‬ ‫خه ‌‬‫‌‬
‫السبْتِ فَقُلْنَا َلهُمْ‬ ‫مهیموونی‌تڕۆكراو‌بن‪‌.‬وَلَ َقدْ عَلِ ْمتُمُ َّالذِينَ ا ْ‬
‫ع َت َدوْا ِمنْكُمْ فِي َّ‬ ‫گوتن‪‌ ‌:‬‬
‫وكارهیان ‌كرد ‌كه‌ ‌پێان ‌گوترابوو‌‬ ‫‌‬ ‫بقره ‌‪(‌ .)٦٢‬كاتێ ‌هه‌ر ‌ئه‌‬ ‫كُونُوا قِ َر َدةً خَاسِئِينَ‪‌ ‌ .‬‬
‫عنْهُ قُ ْلنَا َلهُمْ‬
‫عنْ مَا ُنهُوا َ‬ ‫یمونی‌گهلی‌تڕۆكراو‪‌.‬فَلَمَّا َ‬
‫ع َتوْا َ‬ ‫‌‬ ‫ببنه‌ ‌‬
‫مه‬ ‫یكهن‪‌،‬گوتمان‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫‌‬
‫مهش ‌ناشیرینترین ‌بانگێشه‌یه‌ ‌بۆ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫سئِينَ‪ .‬االعراف ‌‪‌ ‌ .)٢٦٢‬‬ ‫كُونُوا قِرَ َدةً خَا ِ‬
‫وهی‌‬ ‫نهته‌ ‌‬ ‫مهیمونێك‪‌ .‬یاخود ‌بلێت ‌مه‌یمون ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫یهك ‌به‌راوردیان ‌بكات ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫وه ‌‬
‫ته ‌‬‫نه ‌‬‫‌‬
‫روست‌بوه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫که‌د‬‫جوله ‌‬
‫‌‬
‫ئایهتی ‌‪‌ ٢٣٠‬بۆ ‌‪‌ ٢٢٢‬و‌‬ ‫كاتهوه‌ ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫رزهنشتی ‌جوله‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫مهد ‌سه‌ ‌‬ ‫دیسان ‌موحه‌ ‌‬
‫مهیمون‪.‬‬ ‫ی‌كردوه‌به‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫جولهكه‌‬
‫كه‌چۆن‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ‌٩٦٦‬‬ ‫ها‌له‌ ‌‬
‫روه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫‪141‬‬
‫مهیمون‪‌ .‬‬ ‫ته‌ ‌‬ ‫نه ‌‬
‫به‌ناوی‌'ایلة'‌بو ‌‬ ‫لێت‌گوندێك‌ههبووه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫السدی‌ئه‬
‫مهیمون‌‬ ‫ئهتان ‌كاته‌ ‌ ‌‬ ‫گهر ‌بڕوا ‌نه‌هێنن ‌به‌من ‌ئه‌وا ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫ئێوهی ‌جوله‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫واته ‌ ‌‬‫‌‬
‫مه ‌چ ‌وتووێژه‌كی‌‬ ‫سهنگێندرێن‪‌ .‬من ‌نازانم ‌ئه‌ ‌‬ ‫ههڵده‌ ‌‬ ‫مهیمون ‌ ‌‬ ‫یاخود ‌وه‌كو ‌ ‌‬
‫كارزانی‌و‌ئامۆژگاری‌پهسند‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫ئهیوت(‌به‌ ‌‬ ‫ککه ‌ ‌‬
‫مه ‌‬ ‫یه ‌له‌ ‌كاتێكدا‌‌خۆی‌له‌ ‌‬ ‫ژیرانه ‌‬
‫‌‬
‫گهڵیاندا‌‬ ‫له ‌‬ ‫بانگی‌بكه ‌و‌به‌ ‌چاكترین‌شێوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫و‌ڕێگهی‌په‌روه‌ردگار ‌‬ ‫‌‬ ‫بهره‌‬‫ردهم‌ ‌‬
‫مه ‌‬ ‫‌‬
‫لهگش ‌كه‌س ‌–‌‬ ‫ڕێگهی ‌ئه‌و ‌الیانداوه‌ ‌– ‌ ‌‬ ‫سانهی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫لهو ‌كه‌ ‌‬ ‫بدوێ‪‌ .‬پەروەردگار ‌ ‌‬
‫ڕێ‌یه‪‌.‬ا ْدعُ إِلَى‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌ڕاسته‬ ‫لهسه‌‬ ‫زانێ‌كێ‌یه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌خۆیشی‌باشتر‌ده‬ ‫ئاگادارتره ‌ ‌‬
‫و‌هه‬ ‫‌‬

‫‪140‬‬
‫‌صحيح‌مسلم‌‪‌-‬السالم‌‪‌-‬النهي‌عن‌ابتداء‌أهل‌الكتاب‌بالسالم‌وكيف‌يرد‌عليهم‬
‫‪‌141‬تفسیر‌آیة‌‪‌٦٢‬سورة‌البقرة‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌.‬‬

‫‪149‬‬
 ‫سنُ إِنَّ ر ََّبكَ ُهوَ َأعْلَمُ‬ ‫ِالتِي هِيَ أَحْ َ‬
‫سنَةِ وَجَادِ ْلهُمْ ب َّ‬ ‫سبِيلِ ر َِّبكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْ َم ْوعِظَةِ الْحَ َ‬ ‫َ‬
‫سبِيلِ ِه وَ ُهوَ َأعْلَ ُم بِالْ ُم ْه َتدِينَ‪‌٢٩٢‌.‬النحل)‌‬ ‫عنْ َ‬ ‫َل َ‬
‫ن ض َّ‬ ‫بِ َم ْ‬
‫سورهتی‌النساء‌‬ ‫‌‬ ‫دیسان‌بۆ‌جارێكی‌تر‌له ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫تێك‌دڵی‌ئاو‌ناخواته ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌به ‌ ‌‬
‫ئایه‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫روهك‌‬ ‫هه ‌‬ ‫كه‌داوه‌‌ ‌‬ ‫جوله ‌‬
‫تی‌له‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫عنه‬ ‫كه‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫وه‌ ‌‬ ‫هێنێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بیریان‌ئه‬ ‫‪‌،‬له‌‬
‫ئایهتی‌‪‌ ٢٢‬‬ ‫له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌له ‌پێشوودا‌‬ ‫وانه ‌‬ ‫ی‌ئه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‪‌،‬ئهلێت(‌ ‌‬
‫مه ‌‬ ‫ڕۆژی‌شه ‌‬
‫‌‬ ‫سانهی‌ڕاویان‌كرد‌له‌ ‌‬ ‫و‌كه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫خوارهوه‌‪‌،‬كه‌‌بڕوای‌‬ ‫‌‬ ‫ته‌‬
‫ناردومانه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌ئێمه‌‬
‫‌‬ ‫بڕوابینن‌به‌ ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫كتێبی‌ئەڵاڵ‌و‌بۆ‌هاتبو!‌‬
‫وهی ‌ده‌مو ‌چاوگه‌لێ ‌ساف‌‬ ‫كهی ‌ئێوه‌دا‪‌ .‬به‌ر ‌له‌ ‌‬ ‫له ‌كتێبه‌ ‌‬ ‫یه ‌وان ‌ ‌‬ ‫وانهش ‌هه‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫ممهیان‌‬ ‫ی‌شه ‌‬‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫ر‌وهك‌ ‌‬ ‫ش‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ین‪‌،‬ئێوه‬ ‫‌‬
‫ریان‌لێ‌كه‬ ‫‌‬
‫كی‌پشتی‌سه‬ ‫‌‬
‫ین‌و‌وه‬ ‫‌‬
‫بكه‬
‫ر‌وهدی‌دێ‪‌.‬‬ ‫رچی‌فهرمان‌بدا‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كهون‌و‌ئەڵاڵ‌به‌‌ ‌‬
‫هه‬ ‫تی‌ئێمه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌نه ‌‬
‫حله‬ ‫‪‌،‬به ‌‬ ‫شكاند ‌‬
‫يَا أ َُّيهَا َّالذِينَ أُوتُوا الْ ِكتَابَ آ ِمنُوا بِمَا نَزَّ ْلنَا ُمصَدِّقًا لِمَا مَعَكُمْ ِمنْ َق ْبلِ َأنْ نَطْمِسَ وُجُوهًا‬
‫السبْتِ وَكَانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولًا‪ .‬النساء‬
‫َفنَرُدَّهَا عَلَى َأدْبَارِهَا َأوْ نَلْ َع َنهُمْ كَمَا لَعَنَّا َأصْحَابَ َّ‬
‫تی‌لێداون‌تاوهكو‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫عنه‬ ‫ئهلێت‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫بۆ‌ئهم‌دێره‌ ‌زانای‌ئیسالمی‌(السدی)‌ ‌‬ ‫‪‌ ‌)٢١‬‬
‫مهیمون‪.‬‬ ‫كاته‌ ‌‬‫بیان ‌‬

‫یر‌كراون‌و‌سهیر‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوك‌سه‬ ‫ب‌زۆر‌به‌‬
‫‌‬ ‫ناو‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫ر‌دوو‌ئاژهلن‌له‌‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یمون‌و‌كه‬ ‫‌‬
‫مه‬
‫بانگێش‌ئهكران‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫وه ‌به‌و ‌دوو‌ئاژه‌ ‌‬ ‫كهسێك‌بوبایه‌ ‌‬ ‫ڕقیان‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نانهت‌‬ ‫ته ‌‬ ‫ئهكرێن‪‌ ‌،‬‬ ‫‌‬
‫كهریش‌‬ ‫مهیمون ‌ناوه‌ستێ ‌به‌لكو ‌جوله‌كه‌ ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ههر ‌بۆیه‌ ‌قوڕئانیش ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سانهی‌‬‫و‌كه ‌‬ ‫ی‌ئه ‌‬ ‫ر‌گوروشته ‌‬
‫‌‬ ‫ئهلێت( ‌‬
‫سه‬ ‫ئایهتی‌‪٢‬ی‌سوره‌تی‌الجمع‌ة‌ ‌‬ ‫ئهشوبهێنێ‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫چهند‌‬ ‫كه‌ ‌‬ ‫یه‌ ‌‬ ‫ره ‌‬
‫و‌كه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫وهكوو‌نقڵی‌ ‌‬ ‫ردهرچوون‪‌ ‌،‬‬ ‫به ‌‬ ‫ڵگرتوون‌و‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وراتیان‌پێ‌هه‬ ‫‌‬
‫ته‬
‫نیشانهكانی ‌ئەڵاڵدا‌‬ ‫‌‬ ‫وانهی ‌له‌ ‌‬
‫باره ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫سهرگوزه‌شتێ ‌ناله‌ ‌‬ ‫كتێبێكی ‌لێ ‌باره‌‪‌ ‌ .‬‬
‫رهوخۆی ‌شاره‌زاناكا‪َ ‌ .‬م َثلُ َّالذِينَ‬ ‫وانهی ‌ناهه‌قن ‌به‌ ‌‬ ‫حاشایان ‌كرد‪‌ .‬ئەڵاڵش ‌ئه‌ ‌‬
‫التوْرَاةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوهَا كَ َم َثلِ الْحِمَارِ يَحْ ِملُ أَسْفَارًا ِبئْسَ َم َثلُ الْ َقوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا‬
‫حُمِّلُوا َّ‬
‫كه‌‬‫لێ‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫فسیره‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫و‌ته‬ ‫بِآيَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ لَا َيهْدِي الْ َقوْمَ الظَّالِمِينَ‪‌)‌.‬ابن‌کثیر‌بۆ‌ ‌‬
‫‪142‬‬
‫گرن‌و‌نازانن‌چییه؟‬
‫‌‬ ‫ن‌كتێبیان‌پێ‌هه ‌‬
‫لئه‬ ‫‌‬ ‫و‌كه ‌‬
‫رانه‬ ‫كو‌ئه ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫وه‬
‫ئایهت ‌و ‌وتاری‌‬ ‫بوایه ‌ ‌‬ ‫مهد ‌ئه‌ ‌‬ ‫خۆشیهك ‌بوو ‌بۆ ‌موحه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫سوك ‌كردنی ‌جوله‌كه‌ ‌ ‌‬
‫نه‬
‫یه‌‬‫ئهو ‌ڕۆژه‌ ‌‬ ‫مهددا ‌ ‌‬ ‫كه ‌بێت‪‌ ،‬له‌ ‌وتارێكی ‌دێرین ‌و ‌گرینگی ‌موحه‌ ‌‬ ‫سهر ‌جوله‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫پاڵپشتی‌ههفتا‌‬
‫‌‬ ‫بێ‌و‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یدا‌ئه‬ ‫چونكه ‌(دجال)‌ ‌‬
‫په‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫بهزێته‌ ‌‬ ‫ئاسمان‌دا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫عیسا‌له ‌‬
‫‌‬
‫كه ‌ئه‌دا ‌كه‌‌‬ ‫چیرۆكه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫درێژه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مهد ‌هێنده‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫شهڕ ‌ئه‌كات‪‌ .‬‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫ههزار ‌جوله‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪‌142‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢‬سورة‌الجمعة‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌//‬التفسیر‌القیم‌البن‌القیم ‌‌‬

‫‪150‬‬
‫رنجه‌‬
‫بهلكو ‌ئه‌وی ‌زۆر ‌جێگای ‌سه‌ ‌‬ ‫بخرێته ‌ناو ‌ئه‌م ‌كتێبه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫نییه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫شیاوی ‌ئه‌ ‌‬
‫له ‌دار‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫‪‌،‬كاتێك‌موسلمان‌نزیك‌ئهبێته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫قسه ‌دێن‬‫كانیش‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهلێت‌دار‌و‌به‌ ‌‬
‫رده‬ ‫‌‬
‫له ‌ژێر‌‬‫وهتا‌جولەکە ‌ ‌‬ ‫وهره‌ ‌ئه‌ ‌‬‫لێن‌ئهی‌عبدالله‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ردهكان‪‌،‬ئیتر‌به‌ ‌قسه‌ ‌دێن‌ئ‌ه‬ ‫و‌به‌ ‌‬
‫یهك‌‬ ‫به ‌شێوه‌ ‌‬‫پیسه ‌ ‌‬
‫بهڵێ ‌جولەکە ‌هێنده‌ ‌ ‌‬ ‫بیكوژه‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫وه ‌وه‌ره‌ ‌‬‫من ‌خۆی ‌شاردۆته‌ ‌‬
‫سانهی ‌كه‌ ‌بیان‌‬‫دار ‌و ‌به‌ردیش ‌بێزاره‌ ‌لێیان ‌و ‌یارمه‌تی ‌ده‌رن ‌بۆ ‌ئه‌و ‌كه‌ ‌‬
‫‪143‬‬
‫كوژێت‪.‬‬
‫یهكی ‌دێتێ ‌و ‌ئه‌لێت ‌"ئەڵاڵ‌‬ ‫برێته ‌ئاسمان ‌و ‌بزه‌ ‌‬ ‫مهد ‌چاوی ‌ئه‌ ‌‬ ‫ڕۆژێكیان ‌موحه‌ ‌‬
‫چهوری ‌یان ‌چه‌وری ‌مردوو‪‌ -‬ی ‌لێ‌‬ ‫داوه‪(‌ ،‬شحم)ی‪‌ ‌ -‬‬ ‫جولهكه‌ ‌ ‌‬
‫عنهتی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌له‌‌‬ ‫ئه ‌‬‫كهیان ‌خوارد‪‌ ‌ .‬‬ ‫نرخه ‌‬
‫حهرام ‌كردون ‌ئه‌وان ‌فرۆشتیان‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫شی‌لێ‌حهرام‌كردون‪‌ ‌.‬لعن‌الله‌‌‬ ‫‌‬ ‫وا‌نرخه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫ك‌شتێك‌حهرام‌بكات‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫یه‬ ‫ته ‌‬
‫نه ‌‬
‫‌‬
‫الیهود‌ حرم‌علیهم‌الشحوم‌فباعوها‌فاكلوا‌أثمانها‌وإن‌الله‌إذا‌حرم‌على‌قوم‌‬
‫شیئا‌حرم‌علیهم‌ثمنه‪‌144.‬‬
‫بونه‌‬
‫كه ‌وای ‌كردبێ ‌ئه‌وا ‌ته‌ورات ‌و ‌موسا ‌سه‌رپێچ ‌نه‌ ‌‬ ‫گهر ‌جوله‌ ‌‬ ‫له ‌ڕاستیدا ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یه ‌ئایا ‌بۆچ ‌هه‌مو‌‬ ‫سهرپێچیان ‌كردوه‌‪‌ .‬پرسیار ‌ئه‌وه‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌خه‌ڵكی ‌جوله‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد‌‬‫ی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫قسه ‌‬
‫كه‬ ‫ری‌ههبێ‌له‌ ‌‬‫‌‬ ‫ر‌دادپه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬ ‫خۆ‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫عنهتی‌لێ‌بدرێت‪‌.‬‬ ‫له ‌‬ ‫كه‌ ‌‬
‫جوله ‌‬
‫‌‬
‫عارهقی ‌لێ ‌حه‌رام‌‬ ‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫عنهتی ‌له‌ ‌موسلمان ‌داوه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫ئهبێ ‌ئێمه‌ش ‌بلێن ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌‬
‫فرۆشرێ‌و‌ئهخورێته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كان‌ئه‬ ‫‌‬
‫ئیسالمیه‬ ‫ی‌له ‌واڵته‌ ‌‬
‫و‌عارهقه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كردون‌كهچی‌ئه‌‬
‫‌‬
‫وه‌‬
‫خۆنه ‌‬
‫ق‌ئه ‌‬ ‫ی‌عاره ‌‬
‫‌‬ ‫ك‌ههر‌موسوڵمانی‌ئاسای‬ ‫‌‬ ‫ناخورێتهوه‌‪‌ ‌.‬‬
‫نه‬ ‫‌‬ ‫له‌ئیسرائیل‌هێنده‌‌‬ ‫‌‬
‫به‌‬
‫پێشهنگی‌ئیسالم‌بوون ‌ ‌‬ ‫كانی‌ئیسالم‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫لكو‌خه ‌‬
‫لیفه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫رامكردنی‌به‬ ‫‌‬
‫پاش‌حه‬ ‫لە‌‬
‫یزید‌بن‌معاویه‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫مهوی‪‌-‬‬ ‫كانی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫خه ‌‬
‫لیفه‬ ‫بۆ‌نمونه(‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫قیان‌ئهخوارده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاشكرا‌عاره‬
‫لیفهكانی‌‬
‫خه ‌‬ ‫الولید ‌بن ‌یزید‪‌ ،‬عبد ‌الملك ‌بن ‌مروان‪‌ ،‬الولید ‌بن ‌عبد ‌الملك‪‌ ‌ ،‌-‬‬
‫عهباسی‪‌ -‬هارون ‌الرشید‪‌ ،‬المنصور‪‌ ،‬الهادى‪‌ ،‬الواثق‪‌ ،‬وابزانم ‌پێوست ‌ناكات‌‬ ‫‌‬
‫كان‌بكهین)‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌گورانیبێژ‌و‌شاعیره‬ ‫لیفهكانی‌عوسمانی‌‬ ‫ناوی‌خه ‌‬
‫‌‬

‫‪‌143‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٢٢‌–‌٢٢٢‬سورة‌النساء‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌.‬‬
‫‪ 144‬مسند ‌أحمد‪‌ ،‬ومن ‌مسند ‌بني ‌هاشم‪‌ ،‬بداية ‌مسند ‌عبد ‌الله ‌بن ‌العباس ‪ //‬صحيح ‌البخاري‌‬
‫کتاب ‌ البیوع‌ال‌یذاب‌شحم‌المیتة‌و‌ال‌یباع‌و‌دکه‪‌//‬صحيح‌مسلم‪‌،‬المساقاة‪‌،‬تحريم‌بيع‌الخمر‌‬
‫والميتة‌والخنزير‌واألصنام‪‌ .‬‬

‫‪151‬‬
‫لكهوێ ‌ئه‌بێ‌‬
‫مبهرێكی ‌نوێ ‌په‌یدا ‌ببێت ‌و ‌یان ‌چاكسازێك ‌هه‌ ‌‬ ‫گهر ‌پێغه‌ ‌‬
‫خو ‌ئه‌ ‌‬
‫عنهتی ‌له‌ ‌ئیسالم ‌داوه‌‪‌،‬‬
‫له ‌‬‫چاوی ‌له‌ ‌ئاسمان ‌ببرێت ‌و ‌پێبكه‌نێ ‌و ‌بلێ" ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‪‌،‬له‌‬
‫قی‌لێ‌حهرام‌كردون‌ئه‌وان‌فرۆشتیان ‌و‌لە‌واڵتەکانیان‌ئەخورێتەوە ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫عاره‬
‫یهك ‌شتێك ‌حه‌رام ‌بكات ‌ئه‌وا‌‬ ‫نهته‌وه‌ ‌‬
‫له ‌ ‌‬‫ئهگه‌ر ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫كهیان ‌خوارد‪‌ ‌ .‬‬ ‫نرخه ‌‬
‫‌‬
‫شی‌لێ‌حهرام‌كردون‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫نرخه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫به ‌موسوڵمانەکانیشی ‌ئ‌هوت‌‬ ‫كه ‌بوو‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫سهر ‌جوله‌ ‌‬ ‫مهد ‌له‌ ‌‬
‫نانهت ‌دوعای ‌موحه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫‌‬
‫م‌دوعایه‌قبوڵ ‌ببێت‌"‌چونكه‌‌‬
‫‌‬ ‫بلێن‌ئامین‌واته"‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫تی‌فاتحه ‌‬
‫‌‬ ‫نها‌له‌پاش‌سوره‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ته‬
‫كه ‌و ‌ئەڵاڵ ‌لێیان‌‬
‫سهر ‌جول‌ه ‌‬
‫له ‌‬ ‫هێرشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سورهتی ‌الفاتحه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫فتهم ‌له‌ ‌‬
‫ئایهتی ‌حه‌ ‌‬‫‌‬
‫توڕه‌یه‌‪‌.‬‬

‫لێن‌بهردێك‌له‌ ‌ئاسمان‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬

‫ك‌ئه‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫ر‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫مهد‌زۆر‌بوو ‌ ‌‬ ‫بڕوبیانوی‌موحه ‌‬
‫‌‬
‫ئهلێت(‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫هۆنێته ‌‬
‫‌‬ ‫مهد ‌ئایه‌تێكی ‌تر ‌ئه‌‬ ‫یه‪‌ ،‬موحه‌ ‌‬ ‫كه ‌‬
‫كهی ‌جوله‌ ‌‬ ‫بێته ‌خوارێ ‌هۆیه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫فهرمانێكمان ‌بۆ ‌سه‌ر ‌به‌ره‌ی ‌ئیسرائیل ‌نارد‪‌ ،‬هه‌ر ‌كه‌سێ ‌بێ‌‬ ‫هۆی ‌ئه‌م ‌كاره‌ ‌ ‌‬
‫خراپهی ‌ ‌له‌ ‌زه‌ویندا ‌لێ ‌ڕوو‌‬ ‫‌‬ ‫نه ‌گوناهی ‌كردبێ ‌و ‌نه‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫تاوانێك ‌بكوژێ ‌– ‌ ‌‬
‫كه ‌گش ‌خه‌ڵكی ‌سه‌ر ‌زه‌وی ‌له‌ناو ‌بردبێ ‌و ‌هه‌ر‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬
‫وهك ‌ئه‌ ‌‬ ‫دابێ ‌– ‌ ‌‬
‫رزهوی‌‬ ‫ڵكی‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫موو‌خه‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫مه ‌‬‫ك‌ئه ‌‬
‫سێكیش‌بێ‌تاوانێك‌ڕزگار‌بكا‪‌،‬وه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كه‬
‫ی‌ڕون‌و‌ئاشكرایان‌برده‌‬
‫‌‬ ‫لێ‌بهڵگه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رانیشمان‌گه‬ ‫پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫مردن‌ڕزگار‌كردوه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫له‌‬‫‌‬
‫ڕۆ‌و‌سنوورپهڕێن‌بوون‪‌.‬مِنْ‬‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ڵه‬ ‫م‌گشته ‌– ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دوای‌ئه‬ ‫الیان‪‌،‬بهاڵم‌زۆریان‌– ‌‬
‫‌‬
‫جلِ ذَِلكَ َك َتبْنَا عَلَى َبنِي إِسْرَائِيلَ أَنَّهُ َمنْ َق َتلَ نَفْسًا بِ َغيْرِ نَفْسٍ َأوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ‬ ‫أَ ْ‬
‫حيَا النَّاسَ جَمِيعًا َولَ َقدْ جَا َء ْتهُمْ رُسُُلنَا‬ ‫حيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَ ْ‬
‫فَكَأَنَّمَا َق َتلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَ َمنْ َأ ْ‬
‫ت ثُمَّ إِنَّ َكثِيرًا ِم ْنهُ ْم بَ ْعدَ ذَ ِلكَ فِي الْأَ ْرضِ لَمُسْرِفُونَ‪‌.‬المائده‌‌‪)٠٩‬‬‫بِا ْلبَيِّنَا ِ‬
‫الیهن‌‬‫له ‌‬ ‫له ‌كوشتنی ‌هابیله‌ ‌ ‌‬ ‫بهستی ‌ئه‌م ‌كاره‌ ‌ ‌‬ ‫ئهلێن ‌مه‌ ‌‬ ‫لێكدانهوه‌رانی ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫قابیل‌هابیلی‌كوشتوه‌‬
‫‌‬ ‫چی‌بكات‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫ئایا‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫قابیلی‌برای‪‌،‬پرسیار‌ئهوه‌ ‌‬
‫‌‬
‫وهی ‌كه‌سێك‌‬ ‫ئه ‌‬
‫ئهلێت ‌( ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫كه ‌ئاگادار ‌بكرێته‌ ‌‬ ‫بۆ ‌ئه‌بێ ‌زۆر ‌به‌ ‌توندی ‌جوله‌ ‌‬
‫كه‌‬
‫ی‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫تهوه‌‬
‫نها‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ایا‌ته‬ ‫سێكی‌كوشتوه)‌ئ‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫موو‌كه‬ ‫‌‬
‫كو‌هه‬ ‫‌‬
‫بكوژێت‌بێ‌تاوان‌وه‬
‫مهد ‌ته‌نها ‌سوككردنی‌‬ ‫كهی ‌موحه‌ ‌‬ ‫سته ‌‬
‫به ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫بهاڵم ‌ ‌‬ ‫مینه‪‌ ‌ .‬‬
‫سهر ‌ئه‌م ‌زه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ناو‌ئهیویست‌سوكیان‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كانی‌خۆی‌دائه‬ ‫م‌بهربه‌رە‬ ‫كه ‌‬ ‫یه ‌‬‫وان‌به ‌‬
‫‌‬ ‫چونكه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫یه‌‬
‫كه ‌‬ ‫جوله ‌‬
‫‌‬
‫له ‌دژی‌‬ ‫نگهرێك ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫ئهوانیش ‌نه‌بن ‌به‌ ‌‬ ‫تاوهکو ‌ ‌‬ ‫ههر ‌شێوه‌ی‌هك ‌بێت ‌و ‌ ‌‬ ‫بكات ‌به‌ ‌‬
‫خۆی‪.‬‬

‫‪152‬‬
 ‫‌‬
‫سهر ‌هه‌ڵبژاردنی ‌فریشته‌ش‌‬ ‫نانهت ‌له‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫گهڵ ‌جوله‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫مهد ‌له‌ ‌‬ ‫دوژمنایهتی ‌موحه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یهكی ‌خێرخوازه‌ ‌و‌‬ ‫كه ‌بڕوایان ‌به‌ ‌میكائیل ‌هه‌بو ‌فریشته‌ ‌‬ ‫جوله ‌‬
‫بوـ ‌بۆ ‌نمونه‌ ‌ ‌‬
‫كهكان ‌له‌‌‬ ‫ڕخوازه‪‌ .‬جارێكیان ‌جوله‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫جوبرائیلیش ‌فریشته‌ی ‌ده‌ست‌هاڵتی ‌شه‌‬
‫گهر‌‬‫ین‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ند‌پرسیارێكت‌لێ‌ئه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫ئهی‌باوكی‌قاسم‌ئێمه‌‌ ‌‬
‫چه‬ ‫مهدیان‌پرسی‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫مبهرێك‌‬ ‫ههمو ‌پێغه‌ ‌‬ ‫ئهوا ‌بڕوات ‌پێ ‌ئه‌هێنین‪‌ ،‬ئه‌ویش ‌ئه‌وه‌یه‌ ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫وهاڵمت ‌دایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهاڵمدا‌‬‫؟‌ئهویش‌له‌‌ ‌‬ ‫ی‌تۆ‌كێیه ‌‬
‫‌‬ ‫حی‌بۆ‌ئهنێرێت‪‌،‬فریشته‌‬ ‫‌‬ ‫یه‌كه‌‌ ‌‬
‫وه‬ ‫هه ‌‬
‫فریشتهیه‌كی‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مه‌‬
‫شهڕ ‌و ‌كوشتن ‌ئه‌هێنێت‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫ئهوانیش ‌ئه‌لێن ‌جوبرائیل ‌ ‌‬ ‫وتی ‌جوبرائیل‌ه‪‌ ‌ .‬‬
‫وا‌به‌‬
‫هێنێت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫باران‌و‌رهحمه‌ ‌‬
‫ت‌ئه‬ ‫‌‬ ‫که ‌‬
‫میكائیله ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌بتوتبایه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫یه‪‌ ‌.‬‬ ‫دوژمنی‌ئێمه ‌‬
‫‌‬
‫بێژه‪‌:‬‬
‫ئهلێت( ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫كایه ‌‬
‫یهك ‌ئایه‌تێك ‌دێته‌ ‌ ‌‬ ‫ههر ‌بۆیه‌ ‌پاش ‌ماو‌ه ‌‬ ‫كهوتین‪‌ ‌ .‬‬ ‫دوات ‌ئه‌ ‌‬
‫به‌‬
‫وه ‌كه‌ ‌ئ‌هم ‌قوڕئان‌هی ‌– ‌ ‌‬ ‫ههر ‌ئه‌ ‌‬ ‫جوبرایله( ‌بابزانێ) ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ركهس ‌كه‌ ‌دوژمنی ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫كتێبهكانی ‌دیكه‌ی ‌ئاسمانیش‌‬ ‫واڵهی ‌دڵی ‌تۆ ‌ده‌كا ‌و ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫حه ‌‬ ‫ئیزنی ‌ئەڵاڵ ‌– ‌ ‌‬
‫وانهی ‌باوه‌ڕدارن‪ُ ‌ .‬قلْ َمنْ كَانَ‬ ‫ره ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫شاندهر ‌و ‌مژده‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ڕدهكا ‌و ‌ڕێ ‌نی‬ ‫باوه ‌‬‫‌‬
‫جبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى َق ْل ِبكَ بِِإ ْذنِ اللَّهِ ُمصَدِّقًا لِمَا َب ْينَ َي َديْهِ وَ ُهدًى َوبُشْرَى‬
‫عدُوًّا لِ ِ‬‫َ‬
‫‪145‬‬
‫البقره‌‪‌ ‌)٢٢‬‬ ‫‌‬ ‫لِلْ ُمؤْ ِمنِينَ‪‌.‬‬
‫كه‌دژی‌جوبرائیلن‌و‌‬ ‫وێ‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫مان‌بۆ‌دهرده‌ ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫م‌ئایهته‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫شیكردنهوه‌ ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫‌‬
‫ڕه‪‌،‬‬
‫الیهنگری‌شه‌ ‌‬ ‫ئهویش ‌ ‌‬ ‫وهحی‌بۆ‌دێت‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫الیهن‌جوبرائیل‌ه ‌‬ ‫دیش‌له ‌‬
‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫وه‌‬
‫ماڵه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫چته ‌‬
‫مهد ‌ئه‌ ‌‬ ‫ندق ‌موحه‌ ‌‬ ‫خه ‌‬‫له ‌كۆتای ‌هێنانی ‌شەڕی ‌ ‌‬ ‫بۆیه ‌ ‌‬
‫رواشه ‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫ئهبێ ‌هه‌ستی ‌له‌ ‌جولەکە‪‌ ،‬هه‌ر ‌بۆیه‌‌‬ ‫ناوه ‌ ‌‬
‫چهكمان ‌دانه‌ ‌‬ ‫دهلێ ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫جوبرائیل ‌ ‌‬
‫ئهکات! ‌له‌ ‌ڕاستیدا ‌وا‌‬ ‫موحمهد ‌هێرش ‌ئه‌كاته‌ ‌سه‌ریان ‌و ‌ڕه‌شه‌كوژیان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رلهشكرانی‌موسوڵمان!‬ ‫سه ‌‬ ‫له‌ ‌‬ ‫كێكه‌ ‌‬ ‫یه ‌‬ ‫ردهكه‌وێ‌جوبرائیل‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫كات‌و‌جوبرائیل‌زیاتر‌پیرۆز‌ئهكات‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ی‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫د‌زیاتر‌ڕق‌به ‌ڕقه‌‬
‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫به‌مووسا‌‬ ‫خۆمان‌كتێبمان‌داوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئێمه‌‬
‫تێك‌دێنێت‌و‌ئهلێت‌(‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه‌ ‌‬
‫ئایه‬ ‫ڕقی‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫‌‬
‫ند‌بهڵگه‌ی‌ئاشكراشمان‌دا‌‬ ‫چه ‌‬ ‫دوای‌ئهو‌نارد‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫ری‌تریشمان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ند‌پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌چه‬
‫ههتا ‌ئێستا‌‬‫له ‌گیانی ‌پیرۆزی ‌خۆشمان ‌یاریده‌ن ‌دا‪‌ ‌ .‬‬ ‫ریهم‪‌ ‌ ،‬‬
‫به ‌عیسا ‌كوری ‌مه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رێكو‌بۆ‌هات‌و‌شتێ‌وای‌گوت‌كه‌ئێوه‌‌لێتان‌خۆش‌هات‪‌،‬خۆتان‌‬
‫‌‬ ‫ر‌پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫هێندێكتان‌گوت‌درۆزن‌و‌هێندێكیشیانوو‌ههر‌كوشتن‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫زلتر‌زانی‌و‌به ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫و‌به‬ ‫‌‬

‫أسباب‌النزول‪‌،‬و‌بهامشه‌الناسخ‌و‌المنسوخ‌ل‌‪‌٩٢-٢٢‬‬
‫‌‬ ‫‪145‬‬

‫‪153‬‬
 ‫سلِ وَآ َت ْينَا عِيسَى ا ْبنَ مَ ْريَمَ ا ْلبَيِّنَا ِ‬
‫ت‬ ‫وَلَ َقدْ آ َت ْينَا مُوسَى الْ ِكتَابَ وَقَفَّ ْينَا ِمنْ بَ ْع ِدهِ بِالرُّ ُ‬
‫ستَ ْكبَ ْرتُمْ فَفَرِيقًا كَذَّ ْبتُمْ‬
‫وَأ ََّي ْدنَاهُ بِرُوحِ الْ ُقدُسِ أَفَكُلَّمَا جَا َءكُمْ رَسُولٌ بِمَا لَا َتهْوَى َأنْفُسُكُمُ ا ْ‬
‫چهند ‌زانایه‌كی‌‬ ‫ته ‌ ‌‬ ‫وهی ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫لهشی ‌كردنه‌ ‌‬ ‫البقره ‌‪‌ ‌ ‌ )٩٢‬‬‫‌‬ ‫وَفَرِيقًا تَ ْقتُلُونَ‪‌ .‬‬
‫ئیسالمی ‌وه‌ك‪‌ -‬ابن ‌عباس‪‌ ،‬ابن ‌مسعود‪‌ ،‬محمد ‌كوری ‌كعب‪‌ ،‬اسماعیل ‌كوری‌‬
‫ئهلێن ‌ڕوح ‌قودس‌‬ ‫خالد‪‌ ،‬السدی‪‌ ،‬الربیع ‌كوری ‌انس‪‌ ،‬عتیه‌ ‌العوفی ‌و ‌قتاده‌‪‌ ‌ ‌ -‬‬
‫یكات‌به ‌دوژمنیان‌و‌‬ ‫‌‬ ‫مهد‌ئه‌‬‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫پیرۆزه ‌‬
‫‌‬ ‫وهی‌الی‌جول‌هكه‌ ‌‬ ‫واته ‌ئه‌ ‌‬
‫جوبرائیل‌ه ‌ ‌‬
‫ئهكات!‬ ‫گهڵ‌ ‌‬ ‫یان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ڕق‌به‌ ‌‬
‫ڕقه‬ ‫‌‬
‫هێرش ‌و ‌سوککردنه‌‪‌ ،‬له‌‌‬ ‫‌‬ ‫که‪‌ ،‬‬‫جوله ‌‬
‫بارهت ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫تهکانی ‌سه‌ ‌‬ ‫بهڵێ ‌زۆرینه‌ی ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫علهتیان‌‬ ‫ندین‌جار‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کانی‌چه‬ ‫‌‬
‫رموده‬ ‫برێن‪‌،‬له ‌ ‌‬
‫فه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌ناوئه‬ ‫مهیمون‌و‌که‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫قوڕئان ‌ ‌‬
‫وهش‌ناشیرینتر‌‬ ‫اڵم‌له ‌‬
‫‌‬ ‫برای‌مهیمون"‌به‌‬‫‌‬ ‫کردن‌ئهی"‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دات‌و‌خۆی‌بانگی‌ئه‬ ‫‌‬
‫لێ‌ئه‬
‫ربۆیه ‌کوشتنی‌‬ ‫‌‬ ‫جولهکه‌‪‌ ،‬هه‌‬ ‫یهک ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫وه ‌بۆ ‌تایفه‌ ‌‬ ‫گهرێنێته‌ ‌‬ ‫لهکی ‌مشک ‌ئه‌ ‌‬ ‫چه ‌‬
‫ڕه ‌‬ ‫‌‬
‫وهی‌ئیسرائیل‌بزربون‪‌،‬‬ ‫نه ‌‬ ‫ک‌له‌ ‌‬
‫یه ‌‬ ‫فه ‌‬
‫تایه ‌‬
‫د‌ئهڵێت"‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫الل‌کردوه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مشکی‌حه‬
‫گهر ‌شیری‌‬ ‫کهس ‌نازانێت ‌چیان ‌کرد‪‌ ،‬من ‌له‌ ‌مشک ‌زیاتر ‌هیچی ‌تر ‌نابینم‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهڕ‌‬ ‫حوشتری ‌مێی ‌لەبەردەم ‌مشک(جورج) ‌دابنێن ‌نایخواتەوە‪‌ ،‬ئەگەر ‌شیر ‌ ‌‬
‫ەکە‌دەخواتەوە‪‌.‬عن‌النبي‌ ‌صلى‌الله‌عليه‌وسلم قال‬ ‫‌‬ ‫لەبەردەمی ‌دابنێن‌شیر‬
‫فقدت أمة من بني إسرائيل‌ال‌يدرى‌ما‌فعلت‌وإني ال أراها‌إال‌الفار‌إذا‌وضع‌‬
‫لها‌ألبان‌اإلبل‌لم‌تشرب‌وإذا‌وضع‌لها ألبان‌الشاء‌شربت‪‌146‌.‬‬
‫ڕ‌کردوه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شیری‌حوشتر‌و‌مه‬ ‫ی‌به ‌‬
‫م‌‌بیردۆزه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دی‌کاراما‌ئیسپاتی‌ئه‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫روهها‌‬ ‫هه ‌‬ ‫وه‪‌ ‌.‬‬ ‫خۆنه ‌‬
‫اڵم‌شیری‌حوشتر‌نا ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫به‬ ‫خۆنه ‌‬‫شیری‌مهڕ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫جولهکه‌‌‬
‫چونکه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئایهتی ‌‪٦٣‬ی ‌سوره‌تی ‌المائدة ‌ئه‌ڵێ(پێیان ‌بێژە‪‌ :‬پێتان ‌ڕابگەیەنم ‌خراپتر ‌لەو‌‬ ‫‌‬
‫سزایەی ‌ئەڵاڵی ‌بۆ ‌داناون‪‌ ،‬ئەوانەی ‌ئەڵاڵ ‌نەفرەتی ‌لێکردوون‪‌ ،‬ئەوانەی ‌ئەڵاڵ‌‬
‫لێیان ‌توڕە ‌بووە‪‌ ،‬ئەوانی ‌کرد ‌بە ‌مەیمون ‌و ‌بەراز ‌و ‌بەندەی ‌تاغوت‪‌ ،‬ئەوانە‌‬
‫خراپترین‌جێگایان‌هەیە‪‌،‬گومڕاترین‌کەسن‌لە‌ڕێگای‌ڕاستی‪ُ .‬قلْ َهلْ ُأن َِّبئُكُمْ بِشَرٍّ‬
‫غضِبَ عََليْهِ وَجَ َعلَ ِم ْنهُمُ الْقِرَ َدةَ وَالْخَنَازِيرَ‬ ‫ع ْندَ اللَّهِ َمنْ لَ َعنَهُ اللَّهُ َو َ‬‫ِمنْ ذَِلكَ َمثُوبَةً ِ‬
‫السبِيلِ)‪.‬‬
‫سوَاءِ َّ‬ ‫عنْ َ‬ ‫َل َ‬ ‫ع َبدَ الطَّاغُوتَ أُوَل ِئكَ شَرٌّ مَكَانًا وََأض ُّ‬
‫َو َ‬

‫‪‌146‬صحيح‌البخاري‪‌،‬بدء‌الخلق‪‌،‬خير‌مال‌المسلم‌غنم‌يتبع‌بها‌شعف‌الجبال‪‌/‬صحيح‌مسلم‪‌،‬‬
‫الزهد‌والرقائق‪‌،‬في‌الفأر‌وأنه‌مسخ‪/‬‬

‫‪154‬‬
‫یمون‌و‌بهراز"‪‌‌147.‬‬
‫‌‬ ‫تی‌به‌مه‌‬
‫‌‬ ‫جولهکه‌‌و‌کردونیه‌‬‫له‌ ‌‬ ‫توڕه‌بوو‌ ‌‬
‫طبري‌ئهڵێ"‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫‌‬
‫وهش ‌زیاتر ‌هه‌یه‌‬ ‫سهر ‌جوله‌که‪‌ ،‬له‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫مه ‌ ‌بیروبۆچونی ‌ئیسالمه‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌راستیدا ‌ئ‌ه ‌‬‫‌‬
‫ێنهری ‌ئیسالم ‌وا ‌تێبگات ‌من ‌به‌کرێگیراوی‌‬ ‫وهک ‌خو ‌‬ ‫ین ‌به‌اڵم ‌نه‌ ‌‬
‫باسی ‌بکه‌ ‌‬
‫ڕێی‌کهسێکی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌چاوه‬ ‫که ‌خۆی‌باسی‌بکات ‌‬ ‫با‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ته ‌‬
‫وهی‌ماوه‌ ‌‬‫م‪‌،‬ئه ‌‬
‫که ‌‬ ‫جوله ‌‬
‫‌‬
‫بهرگریان‌لێبکات‪‌‌.‬‬ ‫بێ‌که‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شتی‌نه‬ ‫زه ‌‬
‫رده‬ ‫‌‬
‫‌‬
‫که‌‬‫ڵ‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫ڕکردن‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫‪‌ ‌‌٩‌.٢‌.٩‌.٩‌.٩‬‬
‫شه‬
‫ڵگریساند‌تاوهکو‌خۆی‌بسەپێنێ‌و‌هیچ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناوی‌هه‬ ‫ند‌شهڕێکی‌خوێ‬ ‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫د‌چه‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫شهڕی‌بەدر‌‬ ‫می‌له ‌‬
‫‌‬ ‫وتنی‌یه ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫م‌خۆی‌نههێلێت‪‌.‬کاتێک‌سه‌ ‌‬
‫رکه‬ ‫‌‬ ‫کوسپێک‌لهبه‌ ‌‬
‫رده‬ ‫‌‬
‫لهسه‌ر‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫ڕهکان ‌ویستی ‌هێزی ‌خۆی ‌تاقی ‌بکاته‌ ‌‬ ‫دهستهێنا ‌له‌گه‌ل ‌بێباوه‌ ‌‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫سهر‌‬
‫سێک‌له ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ر‌که‬ ‫یماننامهی‌(الموادعة‌مع‌الیهود)‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بهپێی‌په‌‬‫که‪‌ ‌.‬‬
‫کانی‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫تیره‌‬
‫وهی ‌که‌سێک ‌ببێته‌ ‌هۆی‌‬ ‫وهک ‌کرده‌ ‌‬ ‫ئاکاری ‌خۆی ‌تاوانبار ‌ئه‌کرێ ‌نه‌ ‌‬
‫بهاڵم ‌بابزانین ‌پەیامبەر‌‬ ‫ههڵگریساندنی ‌شه‌ڕ ‌له‌ ‌نێوان ‌موسوڵمان ‌و ‌جوله‌که‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪148‬‬
‫ن‌پهیمانی‌خۆی‌بوو؟!! ‌‬ ‫خاوه ‌‬‫‌‬

‫شهڕی ‌بەدر‌‬ ‫مهد ‌له‌ ‌‬‫کهم ‌هێرش ‌بۆ ‌سه‌ر ‌خێڵی ‌قینقاع ‌بوو‪‌ ،‬کاتێک ‌موحه‌ ‌‬ ‫یه ‌‬
‫‌‬
‫وهی‌‬‫‪‌،‬ئاگادار‌بن‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌جوله ‌‬
‫که‬‫‌‬ ‫تهوه‌‬
‫ی‌نه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫هۆزهی‌وت" ‌ ‌‬‫وتنی‌هێنا‌بهو ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫رکه‬ ‫‌‬
‫نههێنێت‪‌ ،‬بڕوا ‌بهێنن ‌به‌من‪‌ ،‬ئێوه‌‌‬
‫سهر ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬
‫به ‌‬‫سهر ‌قوڕەیشی ‌هێنا ‌با ‌ ‌‬
‫به ‌‬
‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ئهوانیش‌وتیان‌‬ ‫ی‌خۆتان‌نوسراوه" ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یامبهری‌ئەڵاڵم‌و‌له‌ ‌کتێبه‌ ‌‬
‫که‬ ‫زانن‌من‌په ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫دهستهێنا ‌له‌گه‌ڵ‌‬‫گهر ‌سه‌رکه‌وتنت ‌به‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫به ‌ ‌‬
‫مه ‌‬
‫مهد ‌له‌ ‌خۆبایی ‌ ‌‬
‫ئهی ‌موحه‌ ‌‬ ‫"‌‬
‫گهر ‌شه‌ڕ‌‬‫کۆمهلێک ‌شه‌ڕت ‌کرد ‌که‌ ‌نازانن ‌بجه‌نگن ‌و ‌فرسه‌تت ‌لێهێنان‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫زانی‌ئێمه‌کێین"‌‌‬
‫‌‬ ‫گهڵتا‌بکەین‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫هێنێته ‌بازای ‌قینقاع ‌تاوه‌کو‌‬
‫‌‬ ‫ڕۆژێکیان ‌ژنێکی ‌موسلمان ‌که‌ل ‌و ‌په‌ل ‌ده‌‬
‫یهک ‌گالته‌ی ‌پێ ‌ئه‌کات ‌و‌‬ ‫رچاوهکان ‌جوله‌که‌ ‌‬‫‌‬ ‫بیفرۆشێت‪‌ ،‬به‌پێی ‌ ‌‬
‫سه‬

‫سهرچاوه‌ی‌'‌الکشاف‌عن‌حقائق‌التنزیل‌و‌‬ ‫‪‌147‬تفسیر‌آیة‌‪‌٦٣‬سورة‌المائدة‪‌/‬الطبري‪‌ ‌//‬‬

‫له‌ ‌‬
‫که‌‬
‫ئاماژه‌کراوه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هامان‌شێوه‌‬
‫‌‬ ‫به‌‬
‫عیون‌االقاویل‌في‌وجوه‌التأویل‪‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‌‪‌ ‌'‌٦٩٢‌–‌٦٩٦‬‬
‫‌‬
‫مهیمون‪‌.‬‬
‫بوون‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫که‌‬
‫جوله‌ ‌‬
‫‪‌148‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هیشام‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌/٢٢٠‌-٢٢٢‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌.٢٢‌–‌٢٣‬‬

‫‪155‬‬
‫که‌‬
‫موسلمانێکیش ‌پێی ‌ناخۆش ‌ئه‌بێ ‌و ‌ئه‌ی ‌کوژێت ‌ئه‌وانیش ‌موسلمانه‌ ‌‬
‫مهد‌‬
‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫که‪‌.‬‬
‫و‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫دات‌له ‌نێوان‌موسوڵمان ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌گرژی‌روئه‬ ‫به ‌‬
‫مه‬ ‫وه‪‌ ‌.‬‬‫کوژنه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫یمانهی‌‬
‫ورهی ‌قه‌اڵکانی ‌دان ‌به‌اڵم ‌به‌ ‌هۆی ‌ئه‌و ‌په‌ ‌‬ ‫بۆ ‌ماوه‌ی ‌‪‌ ٢٢‬ڕۆژ ‌چوارده‌ ‌‬
‫نهدا‪‌،‬‬
‫شهڕ ‌و ‌پێکدادان ‌ڕووی ‌‬ ‫گهڵ ‌خزرج ‌هه‌یان ‌بوو ‌ ‌‬ ‫نێوان ‌خێڵی ‌قینقاع ‌له‌ ‌‬
‫مهد ‌زۆری ‌پێناخۆش ‌بوو‪‌ ،‬به‌اڵم ‌به‌ ‌هۆی ‌ئه‌و ‌داواکاریه‌ی‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫نده ‌‬
‫رچه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫نهدا‪‌‌.‬‬
‫بن‌أبي‌بن‌سلول‌لێیکرد‌شهڕی‌خۆیاناوی‌ڕووی ‌‬
‫‌‬ ‫عبدالله‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫له ‌ساڵی ‌چواری ‌کۆچی ‌ده‌ستی‌‬ ‫دووهم ‌هێرش ‌بۆ ‌سه‌ر ‌تیره‌ی ‌'بني ‌النضیر'‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫سهری‌‬ ‫یهک ‌ویستویه‌تی ‌به‌ردێک ‌به‌ ‌‬ ‫رێتهوه‌ ‌بۆ ‌جوله‌که‌ ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫کهی ‌ئه‌ ‌‬ ‫پێکرد‪‌ ،‬هۆیه‌ ‌‬
‫واڵهی‌‬
‫مهد ‌ئه‌و ‌هه‌ ‌‬ ‫مهد ‌دابدات ‌کاتێک ‌له‌ژیر ‌دیوارێک ‌دانیشتوه‪‌ ،‬موحه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫وه ‌و ‌بۆ‌‬‫کاته ‌‬
‫مهد ‌هێزیک ‌کوئه‌ ‌‬ ‫جوبرائیل‪‌ .‬پاشان ‌موحه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫پێگهیشت ‌له‌ ‌ڕێگای ‌‬ ‫‌‬
‫الکانیان‌ئهدات‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫ورهی‌قه‌‬
‫ش‌ڕۆژ‌چوارده ‌‬
‫‌‬ ‫ماوهی‌ش‌ه‬ ‫‌‬
‫ههستا ‌به‌ ‌بڕینه‌وه‌ ‌و‌‬ ‫کان ‌ ‌‬
‫که ‌‬ ‫له ‌‬
‫مهد ‌بۆ ‌ئه‌وه‌ی ‌ترس ‌بخاته‌ ‌دڵی ‌جو ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫مهد ‌تۆ ‌داوای‌‬ ‫ئهی ‌موحه‌ ‌‬ ‫سوتاندنی ‌دارخورماکان‪‌ .‬خەڵکیش ‌هاواریان ‌كرد ‌" ‌‬
‫ئهنجامی‌‬ ‫ی‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ش‌ئه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫و‌كه ‌‬
‫سه‬ ‫یبداری‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌و‌عه‬ ‫سادی‌دهكه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كۆتایی‌هێنانی‌فه‬
‫‪149‬‬
‫و‌ئهیان‌سوتێنی‪‌ ".‬‬ ‫بڕیهوه‌‌ ‌‬ ‫دات‪‌،‬ئێستاش‌خۆت‌دارخورماكان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫وه‌‬
‫سته ‌‬
‫ده ‌‬‫ن‌به ‌‬
‫ون‌یان‌خۆیان‌بده ‌‬
‫‌‬ ‫ڕێک‌ئه ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫وه‌‬
‫ر‌ئه ‌‬
‫گفتوگۆ‌لهسه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ونه‌‬
‫که ‌‬ ‫پاشان‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫كهكان‌‬‫جوله ‌‬
‫ندێك‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بکهن‪‌ ‌.‬‬
‫هه‬ ‫جێبهێلن‌و‌قهاڵچۆڵ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌سامانیان‌به‬ ‫روهت‌‬‫یان‌سه ‌‬
‫‌‬
‫مهد‌‬
‫ت‌و‌سامانیان‌بۆ‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫روه‬ ‫ر‌و‌ههندێك‌چون‌بۆ‌شام‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬ ‫چون‌بۆ‌خهیبە‬
‫‌‬
‫دابهش‌كرد‪‌.‬‬ ‫رهكانی‌ ‌‬ ‫كۆچكه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌موسلمانه‌‬
‫‌‬ ‫ویش‌له‌سه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫جێ‌هێشت‌و‌ئه‬ ‫‌‬
‫به‬
‫که‌‬
‫مهدی‌کرد‌جوله‌ ‌‬ ‫چۆن‌ئاگاداری‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫پرسیارێک‌ئهبێ‌بیکه‌ین‌ئایا‌جوبرائیل‌‬ ‫‌‬
‫شهڕی ‌أحد ‌ئاگاداری‌‬ ‫له ‌‬‫سهری ‌دابده‌ن ‌بۆچی ‌جوبرائیل ‌ ‌‬ ‫یانهوێ ‌به‌ردێک ‌به‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫شکێت‌و‌ددانی‌ئهشکێ‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫که ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫لهشکره‌ ‌‬ ‫کرد‌که‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دی‌نه‬ ‫موحهم‌ه‬
‫‌‬
‫یه‌‬
‫ههمان ‌شێوه‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫ابن ‌کثیر ‌له‌ ‌تفسیری ‌سوره‌تی ‌الحشر ‌ئه‌و ‌ڕووداوه‌ ‌ ‌‬
‫ئایهت‪‌.‬به‌‌‬
‫له ‌‪‌ ‌ ٩٢‬‬ ‫بریتیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ێنێ ‌‬
‫ئهبه‌ز ‌‬ ‫سورهتی‌(الحشر)ی‌بۆ‌دا ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهگێرێته‌وه‌و ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬
‫كهی‌'بني ‌النضیر'یدا‌‬ ‫د‌ئابلۆقهی‌قه‌ال ‌‬
‫‌‬ ‫تی‌الحشر‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬ ‫پێی‌ئایهتی‌‪‌ ٢-٩‬‬
‫‌‬
‫و‌پاشان‌به‌ویستی‌ئەڵاڵ ‌دڵیان‌ترسا‌و‌خۆیان‌ماڵ‌هكانی‌خۆیان‌بۆ‌موسوڵمان‌‬ ‫‌‬

‫‌ ‪ 149‬تفسیر‌البیضاوي‪‌،‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢‬سورة‌الحشر‪‌/‬البیضاوي‌‬

‫‪156‬‬
‫ی‌شهش‌ڕۆژ‌ئابلۆقه‌دران‌و‌‬ ‫‌‬ ‫رچاوه ‌بۆ‌ماوه‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێك‌سه‬ ‫‌‬
‫پێی‌هه‬ ‫جێ‌هێشت‌به ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫وه‌‬
‫كهشی‌ئه‌ ‌‬ ‫هۆكاره ‌‬
‫‌‬ ‫بهدر‌بوو‪‌.‬‬ ‫ش‌مانگ‌له ‌پاش‌شەڕی ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌پاش‌شه‬ ‫شهڕ‌ه‬
‫ئهو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫روهها ‌بۆ ‌ئه‌وه‌ی ‌ترس ‌بخاته‌ ‌دڵیان‌‬ ‫هه ‌‬ ‫یامبهر ‌كرد‪‌ ‌ .‬‬ ‫گهڵ ‌په‌ ‌‬ ‫ب‌و ‌درۆیان ‌له‌ ‌‬
‫نانهت‌موسوڵمان ‌زۆریان‌پێ‌ناخۆش‌‬ ‫و‌سوتاندنی‌ته ‌‬
‫‌‬ ‫ریەوە ‌‬
‫‌‬ ‫دارخورماكانیشی‌ب‬
‫فهرمانی‌‬ ‫مه ‌ ‌‬ ‫مهد ‌وتی ‌ئه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم ‌‬‫غهنیمه‌ی ‌خۆیان ‌دائه‌نا ‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بوو ‌‬
‫ی‌ئههلی‌‬ ‫وانه ‌‬ ‫زانانی‪‌،‬له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵی‌پێ‌نه‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫كۆمه‬ ‫ئه ‌‬‫ههر ‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫كانیش‌ئهلێت(‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫یه‪‌ ‌.‬‬ ‫ئەڵاڵ ‌‬
‫ئێوه ‌پێتان‌‬ ‫رهكردن‪‌ ‌.‬‬ ‫زێدی‌خۆته ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫وهڵ ‌دا ‌– ‌ ‌‬ ‫رنانی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫وهده‌‬
‫له ‌ ‌‬‫كتێب‌بوون ‌– ‌ ‌‬
‫اڵ‌كانیان‌له ‌ئەڵاڵیان‌‬
‫‌‬ ‫یاڵ‌دهكرد‌قه‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆشیان‌وایان‌خه‬ ‫كهون‪‌،‬‬ ‫رده ‌‬
‫ده ‌‬ ‫بوو‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وانه ‌‬
‫‌‬
‫له ‌خه‌یاڵیشیان‌‬ ‫ر‌ئهوان‪‌،‬كه‌ ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫پارێزی‌برده ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌شوێنێكی‌واوه‌ ‌‬ ‫دهپارێزێ‪‌.‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دهستی‌‬ ‫دهستی ‌خۆ ‌و ‌به‌ ‌‬ ‫نهبوو‪‌ .‬وای ‌ترس ‌هاویشته‌ ‌دڵیان‪‌ ،‬ماڵی ‌خۆیان ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دهرس ‌وه‌رگرن‪‌ ،‬ئه‌ی ‌گرۆی ‌خاوه‌ن‌‬ ‫خاوهن ‌باوه‌ڕان‪‌ ،‬كاول ‌ده‌كرد‪‌ .‬سا ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ر‌له ‌دنیا‌تووشی‌‬ ‫وان‌نهنووسیبا‪‌ ،‬هه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫یی‌له ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاواره‬ ‫گهر‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ئاوهزان!‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهش ‌چونكه‌‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ئازاری ‌ده‌كردن ‌و ‌له‌و ‌دنیاش ‌به‌شیان ‌ئازاری ‌به‌ ‌ئاگر ‌بوو‪‌ ‌ .‬‬
‫مبهری‌‬ ‫ركهس ‌دژی ‌ئەڵاڵ ‌و ‌پێغه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫كهی ‌بوون‪‌ ‌ .‬‬ ‫مبهره‌ ‌‬
‫ئهوان ‌دژی ‌ئەڵاڵو ‌پێغه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههردار ‌خورمایه‌كتان ‌بڕی‪‌ ،‬یان ‌لێی ‌گه‌ڕان‌‬ ‫ئهوبێ‪‌ ،‬تۆڵه‌ی ‌ئەڵاڵ ‌زۆر ‌دژواره‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫رانه‌‬
‫ڕهگی ‌خۆ ‌بمێنن‪‌ ،‬هه‌موی ‌به‌ ‌ئیزنی ‌ئەڵاڵ ‌بوو‪‌ ،‬تا ‌ئه‌و ‌له‌ ‌ڕێ ‌الده‌ ‌‬ ‫سهر ‌ ‌‬‫له ‌‬ ‫‌‬
‫تووشی ‌سووكایه‌تی ‌بكا ُهوَ َّالذِي أَخْرَجَ َّالذِينَ كَفَرُوا ِمنْ أَ ْهلِ الْ ِكتَابِ ِمنْ ِديَارِهِمْ‬
‫ظ َن ْنتُمْ َأنْ يَخْرُجُوا وَظَنُّوا أ ََّنهُمْ مَانِعَ ُتهُمْ حُصُونُهُمْ ِمنَ اللَّهِ فََأتَاهُمُ اللَّهُ‬ ‫َولِ الْحَشْرِ مَا َ‬ ‫لِأ َّ‬
‫الرعْبَ يُخْ ِربُونَ ُبيُو َتهُمْ بَِأ ْيدِيهِمْ وََأيْدِي‬ ‫سبُوا وَ َقذَفَ فِي قُلُو ِبهِمُ ُّ‬ ‫حتَ ِ‬‫حيْثُ لَمْ يَ ْ‬ ‫ِمنْ َ‬
‫الد ْنيَا‬‫َذ َبهُمْ فِي ُّ‬ ‫ع َتبِرُوا يَا أُولِي الْأَ ْبصَار‪ .‬وَ َلوْلَا َأنْ َكتَبَ اللَّهُ عَلَ ْيهِمُ الْجَلَاءَ لَع َّ‬‫الْ ُمؤْ ِمنِينَ فَا ْ‬
‫عذَابُ النَّارِ‪ .‬ذَ ِلكَ بِأ ََّنهُمْ شَاقُّوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَ َمنْ يُشَاقِّ اللَّهَ فَإِنَّ اللَّهَ‬ ‫وََلهُمْ فِي الْآخِ َرةِ َ‬
‫شدِيدُ الْعِقَابِ‪ .‬مَا قَطَ ْعتُمْ ِمنْ لِينَةٍ َأوْ تَرَ ْكتُمُوهَا قَائِمَةً عَلَى ُأصُوِلهَا َفبِِإ ْذنِ اللَّهِ وَِليُخْزِيَ‬ ‫َ‬
‫ردهستی ‌موسوڵمان‌‬ ‫روهت ‌و ‌سامانه‌ی ‌به‌ ‌‬ ‫ئهو ‌سه‌ ‌‬ ‫الْفَاسِقِينَ‪ .‬الحشر ‌ ‌‪‌ ‌ .)‌ ٢-٩‬‬
‫ركهوت‌بۆ‌‬ ‫ان‌و‌خزمهكانی‌زۆریان‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫مهد‌و‌هاوڕێی‬ ‫ر‌بوو‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫وت‌ڕادهبه‌ده‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كه‬
‫ههر‌‬ ‫ئهلێت ‌( ‌ ‌‬ ‫ههمان ‌سوره‌ت ‌دابه‌زی ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫ئهم ‌دابه‌ش ‌كردنه‌ش ‌ئایه‌تی ‌‪‌ ‌ ٢-٦‬‬ ‫‌‬
‫نین‌كه‌‬
‫‌‬ ‫وانه ‌‬
‫مبهری‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫و‌گوندانه ‌كه‌ ‌ئەڵاڵ ‌دای‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫دانیشتوی‌ئه‬ ‫تااڵنێك‌له‌ ‌‬
‫مبهرانی‌–‌‬ ‫پێغه ‌‬‫وه‌بوی‌چون‪‌.‬به‌اڵم‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫سپ‌یان‌به‌وشتره‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سواری‌ئه‬ ‫به‌‬
‫ئێوه‌ ‌‬
‫‌‬
‫ركهسێ ‌زاڵ ‌ده‌كا ‌ئەڵاڵ ‌بۆ ‌هه‌موشت ‌توانایه‌‪‌ .‬هه‌ر‌‬ ‫سهر ‌هه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫گهر ‌حه‌زكا ‌– ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫مبهری ‌ناردوه‌‪‌ ،‬بۆ ‌ئەڵاڵ ‌و ‌بۆ‌‬ ‫تااڵنێ ‌له‌ ‌دانیشتوی ‌ئه‌و ‌شارانه‌ ‌ئەڵاڵ ‌بۆ ‌پێغه‌ ‌‬

‫‪157‬‬
‫ك‌ببێته‌‬
‫‌‬ ‫ژاران‌و‌ڕێبوارانه ‌‬
‫‪‌،‬نه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫تیوان‌و‌هه‬ ‫‌‬
‫كان‌و‌هه‬ ‫‌‬
‫نزیكه‬ ‫و‌بۆ‌خزمه‌‬
‫‌‬ ‫ریه‌‬
‫مبه ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫مبهر‌‬ ‫ندهكانوو‪‌ ،‬هه‌رچی ‌پێغه‌ ‌‬ ‫مه ‌‬‫وڵه ‌‬‫رمایهی ‌ئاڵ ‌و ‌گۆڕكردن ‌له‌ناو ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫دهبێ‌له‌‌‬ ‫بهن‪‌ ‌.‬‬ ‫ستی‌بۆمه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌كا‪‌،‬ده‬ ‫‌‬
‫بێ‌به‬ ‫رگرن‪‌،‬لههه‌ر‌چیشتان‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫وداتێ‪‌،‬لێی‌وه‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫تۆڵهی‌ئەڵاڵ ‌زۆر ‌دژواره‌‪‌ .‬وَمَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ ِم ْنهُمْ فَمَا‬ ‫بترسن‪‌،‬كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌‬
‫َأوْجَ ْفتُمْ عََليْهِ ِمنْ خَ ْيلٍ وَلَا رِكَابٍ وَلَكِنَّ اللَّهَ يُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلَى َمنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ‬
‫شَيْءٍ َقدِيرٌ‪ .‬مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ ِمنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَِلذِي الْقُ ْربَى‬
‫غ ِنيَاءِ ِمنْكُمْ وَمَا آتَاكُمُ‬ ‫وَا ْل َيتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَا ْبنِ السَّبِيلِ كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً َب ْينَ الْأَ ْ‬
‫شدِيدُ الْعِقَابِ‪ .‬الحشر ‪‌.).١-١‬‬ ‫عنْهُ فَا ْن َتهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ َ‬
‫الرَّسُولُ فَخُذُو ُه وَمَا نَهَاكُ ْم َ‬
‫كان‌ههر‌‬
‫‌‬ ‫له ‌نێوان‌تااڵ ‌‬
‫نچیه‬ ‫ئهبێته‌ ‌كێشه‌ ‌ ‌‬ ‫نیا‌ههموو‌کاتێك‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بهاڵم ‌دیاره‌ ‌ماڵی‌دو‬ ‫‌‬
‫له ‌نێوان‌‬ ‫بوه ‌ ‌‬
‫هه ‌‬ ‫كێشه ‌ ‌‬
‫خات‌كه ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫مان‌سورهت‌ده‌ ‌‬
‫ریئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌هه‬ ‫ئایهتی‌‪٢٣-٩‬‬ ‫ك‌له ‌ ‌‬ ‫وه ‌‬ ‫‌‬
‫موهاجیرهكان‌پێشتر‌‬ ‫‌‬ ‫وهی‌كه‌ ‌‬ ‫هۆی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫مهش‌به‌ ‌‬ ‫كان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نساره‬ ‫‌‬
‫كان‌و‌ئه‬ ‫‌‬
‫موهاجیره‬
‫ئیسالم‌هێنابو‌‬
‫‌‬ ‫وایان‌به ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌جێ‌هێشت‌بوو ‌و‌زوتر‌بڕ‬ ‫ککه ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫ی‌خۆیان‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ماڵ‬
‫لهماڵ ‌و ‌زێدی ‌خۆیان‌‬ ‫یه‪‌ ،‬كه‌ ‌ ‌‬ ‫واڵتانه ‌‬
‫‌‬ ‫دوره ‌‬
‫ئهو ‌تااڵنه‌ ‌بۆ ‌ئه‌و ‌هه‌ژار‌ه ‌ ‌‬ ‫ئهلێت ‌( ‌‬ ‫‌‬
‫زامهندی ‌ئەڵاڵن ‌ویاریده‌ی ‌ئەڵاڵ ‌و‌‬ ‫هره ‌و ‌ڕه‌ ‌‬ ‫دهركراون‪‌ ،‬چاوه‌ ‌نۆڕی ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رلهوان ‌له‌‌‬ ‫به ‌‬ ‫سانهش ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهو ‌كه‌ ‌‬ ‫ڕاستهكانن‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫مانه ‌‬
‫كهن‪‌ ،‬كه‌ ‌ئه‌ ‌‬ ‫رهكه‌ی ‌ده‌ ‌‬ ‫مبه ‌‬‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫كهن ‌كه‌‌‬ ‫ده ‌‬
‫نه ‌ ‌‬ ‫نیشتهجێ ‌بونوو ‌به‌ ‌دڵ ‌بڕوایان ‌هێنا‪‌ ،‬حه‌ز ‌به‌و ‌ئاوار‌ا ‌‬ ‫‌‬ ‫دینه ‌‬
‫مه ‌‬ ‫‌‬
‫و‌ئهوان‌‬ ‫وان‌دراوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌كه ‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫ن‌به ‌‬
‫وه‬ ‫یی‌نابه ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫دڵیش‌ئێره‬ ‫نایان‌پێ‌هێناون‌و‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫په‬
‫سانێكیش‌خۆ‌له‌ڕژدی‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫‪‌،‬كه‬ ‫نگیشیان‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ست‌ته‬ ‫ر‌چه ‌‬
‫ند‌ده‬ ‫زانن‪‌،‬هه ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫پێشتر‌ده‬ ‫له‌‬
‫‌‬
‫مانه ‌هاتون‪‌،‬ئێژن‪‌:‬‬ ‫دوای‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ش‌كه ‌ ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫و‌كهس ‌‬
‫انه‬ ‫ئه ‌‬ ‫وانه ‌ڕزگاره‌كانن‪‌ ‌.‬‬ ‫پارێزن‪‌،‬ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫ڕیان‌هێناوه‌‬
‫‌‬ ‫مان‌وا‌پێش‌ئێمه ‌ ‌‬
‫باوه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌برایانه‬ ‫ئهی‌پەروەردگا‌رمان!‌له‌ ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬
‫و‌له‬ ‫‌‬
‫ئهی ‌په‌روەردگاری‌‬ ‫خهدڵ ‌باوه‌ڕداربون‪‌ ‌ .‬‬ ‫وانهن ‌مه‌ ‌‬ ‫خۆش ‌به‌‪‌ ،‬كینه‌ی ‌ئه‌ ‌‬
‫َالذِينَ تَبَوَّءُوا الدَّارَ وَالْإِيمَانَ ِمنْ قَبِْلهِمْ‬ ‫ههموومان! ‌تۆی ‌دڵسۆزی ‌و ‌دلۆڤان ‪.‬و َّ‬ ‫‌‬
‫صدُورِهِمْ حَاجَةً مِمَّا أُوتُوا َو ُي ْؤثِرُونَ عَلَى‬ ‫جدُونَ فِي ُ‬ ‫يُحِبُّونَ َمنْ هَاجَرَ إَِل ْيهِمْ وَلَا يَ ِ‬
‫خصَاصَةٌ وَ َمنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُوَل ِئكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ‪ .‬وَالَّذِينَ‬ ‫سهِمْ وَلَوْ كَانَ ِبهِمْ َ‬ ‫َأنْفُ ِ‬
‫سبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلَا تَجْ َعلْ فِي‬‫خوَا ِننَا َّالذِينَ َ‬ ‫جَاءُوا ِمنْ بَ ْعدِهِمْ يَقُولُونَ ر ََّبنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِ ْ‬
‫قُلُوبِنَا غِلًّا لَِّلذِينَ آ َمنُوا ر ََّبنَا إ َِّنكَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ‪‌.‬الحشر‌‪‌150‌).٢٣-‌٢‬‬
‫‌‬

‫‪‌150‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌٢٢‌-٩٩‬‬

‫‪158‬‬
‫له ‌ساڵی‌پێنجەمی ‌کۆچی‪‌،‬پاش‌‬ ‫ر‌تیرهی‌'بني‌قریظة' ‌بوو‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬ ‫م‌هێرش‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سێهه‬
‫سهر‌‬‫تهواو ‌بوو ‌بڕیاریدا ‌هێرش ‌بکاته‌ ‌ ‌‬ ‫شهڕی ‌خەندەق ‌ ‌‬ ‫مهد ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫وهی ‌موحه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫پێیان‌ئهوترا‌بني‌قریظة‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫کی‌تری‌جولهکه‌‌‬
‫‌‬ ‫تیره‌ ‌‬
‫یه‬
‫مهد ‌دژ ‌به‌‌‬ ‫خوێناویانهی ‌موحه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یهكێك ‌بوو ‌ل‌هو ‌شه‌ڕه‌ ‌‬ ‫شهڕی ‌بني ‌قریظة ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫هاوپهیمانی‌‬
‫‌‬ ‫هۆزه ‌‬
‫وهی ‌ئه‌و ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه ‌بۆ ‌ ‌‬ ‫رێته ‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫شهره‌ ‌ ‌‬
‫که‪‌ .‬هۆكاری ‌ئه‌و ‌ ‌‬ ‫جوله ‌‬
‫‌‬
‫بهاڵم ‌كاتێك‌‬ ‫شهری ‌خەندەق ‌شكستیان ‌هێنا ‌ ‌‬ ‫قوڕەیشیەکان ‌بوون ‌و ‌له‌ ‌‬
‫لهو ‌كاته‌‌‬ ‫دینه‪‌ ‌ .‬‬
‫وه ‌بۆ ‌ناو ‌مه‌ ‌‬ ‫رایه ‌‬
‫مهدیش ‌گه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫رانهوه‌ ‌‬
‫قوڕەیشیەکان ‌گه‌ ‌‬
‫مهد‌‬‫الی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫هاته ‌‬
‫جوبرائیل ‌بە‌سواری‌هێسترێکەوە‌و‌مێزەرێکی‌لەسەربوو‪‌ ‌ ،‬‬
‫فریشتهكان‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم ‌‬
‫بهڵێ"‪‌.‬جوبرائیل ‌وتی‌ ‌‬ ‫اناوه؟‌ئه‌ویش‌وتی‌" ‌‬ ‫چهكت‌د ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫وتی‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫ههستی ‌له ‌'بني ‌قریظة'‪‌.‬‬ ‫فهرمانی ‌داوه‌ ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫ناوه ‌و ‌ئەڵاڵی ‌گه‌وره‌ ‌ ‌‬ ‫چهكیان ‌دانه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد‌وتی"‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫هۆزه‪‌.‬‬
‫ئهو‌ ‌‬ ‫وارگهکانی‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رێكهوتن‌ب‌هره‌و‌هه‌‬ ‫موسلمان‌به ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌بوو‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ههندێك‌له‌ ‌موسوڵمان ‌نوێژیان‌‬ ‫ئهوه‌ ‌بوو ‌ ‌‬ ‫ئهكەین" ‌ ‌‬‫سر‌له ‌بني‌قریظة ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نوێژی‌عه‬
‫یشتن‌به‌‬
‫‌‬ ‫وێ‌ئهیكه‌ین‪‌.‬كاتێك‌گه‌‬ ‫‌‬ ‫یان‌كرد‌وتیان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێیكش‌نه‬ ‫‌‬
‫كرد‌و‌هه‬ ‫له‌ڕێگا‌‬ ‫‌‬
‫کردن‌ئهی'‌برایانی‌‬ ‫‌‬ ‫ڕۆژ‌ئابلوقهی‌دان‌و‌هاواری‌لێ‌ئه‌‬ ‫‌‬ ‫الكهیان‌بۆ‌ماوه‌ی‌‪‌٩٢‬‬ ‫قه ‌‬ ‫‌‬
‫مهد‌'سعد‌بن‌معاذ'ی‌‬ ‫زۆری‌خایاند‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫كێشهیه‌‌‬
‫مهیمون‌و‌بەراز'‪‌،‬كاتێك‌ئه‌و‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یمانی‌جولهكاكان‌بوو‪‌،‬به‌اڵم‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫كاتی‌خۆی‌هاوپه‬ ‫موسلمانه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو ‌‬‫كرد‌به ‌دادوەر‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬
‫بهر ‌شاده‌ماری‌‬ ‫وتوه ‌چونكه‌ ‌تیرێكی ‌ ‌‬ ‫مهد ‌ئه‌یزانی ‌به‌ ‌ڕق ‌داكه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫لهو ‌كاته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهویش ‌وتی ‌من‌‬ ‫ربه‪‌ ‌ .‬‬
‫روه ‌‬
‫په ‌‬ ‫مهد ‌پێی ‌وت ‌تۆ ‌داد ‌‬ ‫كهوتبو‪‌ .‬موحه‌ ‌‬ ‫باڵی‪-‬االکحل‪‌ ‌ -‬‬
‫سهبایه‌‬ ‫کانیان‌ببن‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌ژن‌و‌منداڵه‬ ‫پیاوهکانیان‌بكوژرێن‌‬ ‫م‌كه‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫ئه ‌‬‫وه‌ ‌‬
‫دادی‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫حهفت‌‬ ‫له ‌‬‫كهت ‌دادی ‌ئەڵاڵ ‌بوو ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫مهدیش ‌وتی ‌داده‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫موسوڵمان‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫بۆ ‌‬
‫نزیكهی‌‬
‫‌‬ ‫ستراوی‌هێنایانن‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ست‌به‬ ‫وه ‌بوو ‌به‌ ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫ئه ‌‬
‫هۆمی‌ئاسمان‌دهركرا‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نه‬
‫ڵکهندرا ‌تاوه‌کو‌‬ ‫جولهكه ‌بوون‪‌ ،‬پاشان ‌چەند ‌چالێکیان ‌بۆ ‌هه‌ ‌‬ ‫‪‌ ٢٣٣‬تا ‌‪‌ ‌ ٩٣٣‬‬
‫گهڵ ‌هه‌ردو‌‬ ‫کۆمهڵ ‌کۆمه‌ڵ ‌ده‌ریان ‌ئه‌هێنان ‌له‌ ‌‬ ‫بپهرێنن‪‌ ‌ .‬‬ ‫که ‌ ‌‬‫سهریان ‌له‌ناو ‌چاله‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کهکان‌‬ ‫وره ‌پیاوانیان ‌به‌ ‌ناوی ‌'حیي ‌بن ‌أخطب' ‌و ‌'کعب ‌بن ‌أسد'‪‌ ،‬جوله‌ ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫‌‬
‫ن؟‌ئهویش‌وتی"‌لە‌هیچ‌واڵتێک‌ئێوە‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌چیمان‌لێبکه‬ ‫‌‬
‫کعب‌کرد‌ئه‬ ‫پرسیاریان‌له‌‬
‫‌‬
‫وه'‪‌.‬‬
‫رێته ‌‬
‫وی‌بچیت‌ناگه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌کوشتنه ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬ ‫‌‬ ‫به‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫ژیر‌نابن!‌ ‌‬
‫کاتێکی ‌'حیي ‌بن ‌أخطب'یان ‌هێنا ‌تاوەکو ‌ملی ‌بپەرێنن ‌تەماشای ‌پەیامبەری‌‬
‫ئیسالمی‌کرد‌و‌وتی'‌لۆمەی‌خۆم‌ناکەم‌کە‌دوژمنایەتی‌تۆم‌کرد‌بەاڵم‌ئەوەی‌‬

‫‪159‬‬
‫واز‌لە‌ئەڵاڵ‌بێنێت‌ئەڵاڵ‌وازی‌لێ‌دێنێ'‌ئینجا‌ڕووی‌لە‌خەڵکەکەی‌کرد‌و‌وتی'‌‬
‫ئازار ‌لە ‌فەرمانی ‌ئەڵاڵ ‌نییە‪‌ ،‬چارەنوس ‌و ‌کۆمەڵكوژی ‌نوسراوە ‌بۆ ‌نەوەی‌‬
‫ئیسرائیل'‌پاشان‌دانیشت‌و‌ملیان‌پەڕاند‪‌.‬‬
‫ردهنیان‌بدرێت‌‬ ‫گه ‌‬ ‫جێ‌بکات‌و‌تا‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سعد‌جێبه‬ ‫رمانهکه‌‬
‫مهد‌بڕیاریدا‌فه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫شیان‌پهراند‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ری‌ژنێکی‌جولهکه‌‬
‫‌‬ ‫ڕهشبکوژیه‌‌ ‌‬
‫سه‬ ‫لهو‌ ‌‬ ‫پهڕیندرێ‪‌ ‌.‬‬ ‫‌و‌مڵیان‌ب ‌‬
‫روهت ‌و‌‬ ‫گهڵ ‌ژنه‌كان ‌و ‌سه‌ ‌‬ ‫بهریان ‌نه‌هاتبو ‌و ‌له‌ ‌‬ ‫ئهو ‌نێرمندااڵنه‌ی ‌توكه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڕه‌‬‫شه ‌‬‫ئهلێت ‌له‌و ‌ ‌‬ ‫ستكهوتی ‌موسوڵمان‪‌ .‬عطی‌ة ‌القرظي ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫به ‌ ‌‬‫سامانیان ‌بوون ‌ ‌‬
‫یامبهری ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫گیرام ‌نه‌یان ‌زانی ‌چیم ‌لێ ‌بكه‌ن‪‌ ،‬كاتێك ‌منیان ‌برد ‌بۆ ‌الی ‌په‌ ‌‬
‫بهرم ‌هاتوه‌ ‌یان ‌نا‪‌ ،‬كه‌‌‬ ‫سهیرم ‌بكه‌ن ‌كه‌ ‌توكه‌ ‌ ‌‬ ‫سهر ‌بێت ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫دڕودی ‌خوای ‌له‌ ‌‬
‫سهبایه‌ ‌و ‌فه‌رمانی ‌كوشتنیان‌‬ ‫بهرم ‌نه‌بو ‌منیان ‌كرد ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫سهیریان ‌كردم ‌توكه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد‌و‌‬ ‫ماڵی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫وتانه ‌ریحانة‌بنت‌عمرو‌بوو ‌به‌ ‌‬ ‫ستکه ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫لهو ‌ ‌‬ ‫سهر‌البردم‪‌ ‌.‬‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌‬‫بمینێمه ‌‬
‫‌‬ ‫ببێته ‌ژنی‪‌ ،‬به‌اڵم ‌ریحانه‌ ‌وتی ‌باشتره‌ ‌به‌ ‌کەنیزەک ‌‬ ‫داوای ‌لێکرد ‌ ‌‬
‫لهالت‪‌‌151.‬‬ ‫‌‬
‫تی‌االحزابی‌ناردو‌ئهو‌‬
‫‌‬ ‫بانیش‌ئایهتی‌‪٩٦‬و ‌‪٩٢‬ی‌سوره‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌میهره‬ ‫وره ‌‬
‫ی‌گه ‌‬‫‌‬ ‫ئەڵاڵ‬
‫‪‌،‬له‌‬
‫وانهی‌پشتیوانی‌دوژمنان‌بوون ‌‬ ‫هلی‌كتێبیش‪‌،‬ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ڕهوا‌زانی‪‌ ‌(‌.‬‬
‫ئه‬ ‫ی‌به ‌ ‌‬
‫ره ‌‬ ‫شه ‌‬‫‌‬
‫ستی‌ئێوه‌‬
‫‌‬ ‫وان‌به ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌هێندێ‌له‬ ‫وه ‌‬
‫دڵیانه ‌‬
‫‌‬ ‫خوارێ‌و‌ترسی‌خسته ‌‬
‫‌‬ ‫اڵی‌هێنانه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫قه‬
‫كوژران ‌و ‌هێندێكیشتان ‌به‌ ‌دیل ‌گرتن‪‌ .‬زه‌ویه‌كان ‌و ‌خانوه‌كان ‌و ‌سامانیان ‌و‌‬
‫ئێوه‪‌ .‬ئەڵاڵ ‌توانای‌‬ ‫مینهش ‌كه‌ ‌پاتان ‌پێدانه‌ ‌نابوو‪‌ ،‬ئەڵاڵ ‌گشتی ‌دا ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ئهو ‌زه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫صيَاصِيهِمْ‬ ‫یه‪‌ .‬وَأَنْ َزلَ َّالذِينَ ظَاهَرُوهُمْ ِمنْ أَ ْهلِ الْ ِكتَابِ ِمنْ َ‬ ‫سهر ‌هه‌مووشتدا ‌هه‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫ضهُمْ َو ِديَارَهُمْ‬
‫الرعْبَ فَرِيقًا تَ ْقتُلُونَ َوتَأْسِرُونَ فَرِيقًا‪ .‬وََأوْ َرثَكُمْ أَ ْر َ‬‫وَ َقذَفَ فِي قُلُو ِبهِمُ ُّ‬
‫‪152‬‬
‫طئُوهَا وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ َقدِيرًا‪).‬‬
‫وَأَ ْموَاَلهُ ْم وَأَ ْرضًا لَ ْم تَ َ‬
‫‌‬
‫ئهوت ‌'هۆزی‌‬ ‫بو ‌پێیان ‌ ‌‬ ‫که ‌ ‌‬ ‫یهکی ‌تری ‌جوله‌ ‌‬ ‫چوارهم ‌هێرش ‌بۆ ‌سه‌ر ‌تیره‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ر‌هێزی‌تیرهکه‌‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫رامبه‬ ‫یشتنه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وتن‌تا‌گه‬ ‫د‌بهڕێک‌ه‬
‫ی‌موحهمه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬هێزهکه‌‬
‫‌‬ ‫المصطلق'‬
‫کتر‌بونهوه‌ ‌و‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬ههردوو‌هێز‌بەڕەنگاری ‌ ‌‬
‫یه‬ ‫ک‌پێی‌ئهوترا‌'المریسیع' ‌‬ ‫‌‬ ‫ناوچه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬

‫‪‌151‬تفسیر‌آیة‌‪‌٩٢‌-٩٦‬سورة‌االحزاب‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌/.‬السیرة‌النبویة‌البن‌هشام‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌-٢٢٩‬‬
‫‪‌٢٢٣‬‬
‫‪‌152‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌//‌٢٢٢‌–‌٢٣٢‬السیرة‌الحلبیة‌في‌سیرة‌االمین‌المأمون‪‌،‬ج‌‪‌٠‬ل‌‬
‫‪‌٦٢٢‌-٦٢٢‬‬

‫‪160‬‬
‫روهت ‌و‌‬ ‫دهست ‌هێنا‪‌ .‬ژن ‌و ‌منداڵیان ‌و ‌سه‌ ‌‬ ‫رکهوتنیان ‌به‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫موسوڵمان ‌ ‌‬
‫کهش ‌ناوی‌‬ ‫ستکهوتی ‌موسوڵمان‪‌ .‬کچی ‌سه‌روک ‌هۆزه‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫به ‌ ‌‬‫سامانیان ‌بوو ‌ ‌‬
‫‪153‬‬
‫مهد‪‌ ‌.‬‬ ‫وتی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫دهستکه‌‬ ‫به‌ ‌‬‫جویرة‌بوو‪‌،‬بوو‌ ‌‬
‫‌‬
‫وتهمی ‌کۆچی‪‌،‬‬ ‫له ‌ساڵی ‌حه‌ ‌‬ ‫کهکانی ‌خیبر ‌بوو ‌ ‌‬ ‫پێنجهم ‌هێرش ‌بۆ ‌سه‌ر ‌جوله‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهش ‌به‌ ‌خوێناویترین‌‬ ‫ئه ‌‬
‫بهڕێک‌هوت ‌بۆ ‌خیبر‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫مهد ‌هێزی ‌کۆکرده‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫مهد‌‬
‫ی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫شکری‌هێزهکه‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫رله‬ ‫و‌موسلمان‌دائهنرێت‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫که ‌‬
‫ڕی‌نیوان‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شه‬
‫یهکێک ‌له‌ ‌تاکتیکه‌کانی‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫سهر ‌په‌رشتی ‌'علي ‌کوڕی ‌أبي ‌طالب' ‌بوو‪‌ ‌ .‬‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫گهر ‌له‌و ‌کاته‌‌‬
‫لهکاتی ‌گزنگی ‌به‌یانیان ‌هێرشی ‌ئه‌کرد‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫جهنگدا‪‌ ‌ ،‬‬‫مهد ‌له‌ ‌ ‌‬‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫وا‌هێرشی‌ئهکرد‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ر‌کشومات‌بایه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫کرد‌و‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫وا‌هێرشی‌نهئه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نگ‌هاتبا‌ئه‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫کهی ‌ده‌ستی ‌پێکرد‪‌.‬‬ ‫وروبهری ‌خیبر ‌مایه‌وه‌ ‌و ‌بۆ ‌به‌یانی‌ه ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫شهوه‌ ‌ ‌‬
‫ئهو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دهستیان ‌به‌ ‌ڕاکردن‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫کهیان ‌دی‪‌ ،‬هێزی ‌پێشه‌ ‌‬ ‫مهد ‌و ‌له‌شکره‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫وکاته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫‪‌،‬خیبر‌له‌ناوچون"‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ورهیه‌‬
‫گه ‌‬‫مهدیش‌وتی"‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫حه ‌‬
‫کرد‌و‌مو ‌‬
‫قهاڵ ‌له‌ ‌دوا ‌قه‌اڵکانی ‌ئه‌گرت ‌و ‌به‌ ‌هۆی‌‬ ‫مهد ‌ده‌ستی ‌پێکرد‪‌ ‌ ،‬‬ ‫کهی ‌موحه‌ ‌‬ ‫هێرشه ‌‬
‫‌‬
‫یبهر ‌كردیان‌‬ ‫ئهو ‌هێرشه‌ی ‌بۆ ‌خه‌ ‌‬ ‫بۆوه‪‌ ‌ .‬‬
‫تااڵنیهکان ‌وره‌یان ‌زیاتر ‌به‌رز ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تاوەکو‌بیخۆن‌به‌اڵم‌‬
‫‌‬ ‫كانیان‌سهربڕی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سپ‌و‌هێستره‬ ‫‌‬
‫رو‌ئه‬ ‫‌‬
‫برسا‌كه‬ ‫موسلمان‌له‌‬
‫‌‬
‫‪154‬‬
‫غهكردن‪‌‌ .‬‬ ‫ده ‌‬ ‫ر‌و‌هێستری‌لێ‌قه ‌‬
‫‌‬ ‫د‌زوو‌پێراگهیشت‌كه‌‬
‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫کێک‌له ‌قوڵه‌کانی‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬له ‌ ‌‬
‫یه‬ ‫یهکی ‌توند‌بوون ‌‬ ‫وه ‌‬‫نه ‌‬
‫بهرپەرچدا ‌‬ ‫موسوڵمان ‌بەڕەنگاری ‌ ‌‬
‫یانیهکه‌ی ‌عومەری ‌کوڕی ‌خطاب‌‬ ‫شهڕ ‌أبوبکر ‌ئه‌شکێ ‌و ‌موحه‌مدیش ‌بۆ ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئااڵیه‌‬
‫مهد ‌ئه‌ڵێت ‌"به‌یانی ‌ئه‌و ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهنێرێ ‌به‌اڵم ‌ئه‌ویش ‌ئه‌شکێ ‌و ‌هه‌ڵدێت‪‌ .‬‬ ‫‌‬
‫رکهوتن ‌لەسەر‌‬ ‫سه ‌‬ ‫د‌خۆشیان‌ئهوێت‪‌ ‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫و‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫ستی‌کهسێک‌ئەڵاڵ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫مه‌ده‬ ‫ئه ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬
‫ڵنایهت‪‌ .‬ألعطین ‌الرایة ‌غدا ‌رجال ‌یحب ‌الله‌ ‌و ‌رسوله‌‌‬ ‫هه ‌‬ ‫دەستی ‌ئەو ‌دەبێت ‌و ‌ ‌‬
‫دهستی‌علي‌کوڕی‌طالب‌‬ ‫داته‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫م‌ئااڵیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بهڵێ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫علی‌یدیه‌لیس‌بفرار"‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یفتح‌الله‌‬
‫‌‬
‫ی‌بۆ‌دههێنێ‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫سهرکه‌وتن‬‫ئهویش‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪‌153‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌٢٢٢‌-‌٢٢٦‬‬
‫‪‌154‬تفسیر‌آیة‌‪‌٩‬سورة‌النحل‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌//.‬أضواء‌البیان‌في‌إیضاح‌القرآن‌بالقرآن‪‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‬
‫‪‌٢٩٢‬في‌سورة‌االنعام‌‬

‫‪161‬‬
‫مهد ‌قه‌اڵکانی ‌خیبری ‌هه‌موی ‌گرت ‌ئه‌وی ‌کوژرا ‌کوژرا‪‌ ،‬ژن ‌و ‌منداڵ ‌و‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫دهستکه‌وتی‌موسوڵمان‪‌.‬‬ ‫به‌ ‌‬ ‫رهوت‌و‌سامانیان‌بوو‌ ‌‬ ‫سه ‌‬
‫‌‬
‫ی‌پاره ‌بوو ‌که‌وته‌ ‌گیرفانی‌‬
‫‌‬ ‫فرێندرا‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫کوژرا‌ئهوی‌ژن‌بوو ‌‬
‫‌‬ ‫ئهوی‌دیل‌بوو ‌‬ ‫‌‬
‫نگاوهرکان ‌و‌‬
‫سهر ‌جه‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫بهشرایه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫موسوڵمان‪‌ ،‬ئه‌وی ‌گه‌نم ‌و ‌خورما ‌بوو ‌ ‌‬
‫رێتهوه‌ ‌بۆ‌‬
‫گهر ‌خوێنه‌ر ‌ئاره‌زوی ‌زانیاری ‌بکات ‌با ‌بگه‌ ‌‬ ‫یامبهر‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫ژنانی ‌په‌ ‌‬
‫وتانه ‌چۆن ‌چۆنی ‌دابه‌شکرا‪‌.‬‬ ‫رچاوهی ‌إبن ‌هشام ‌تا ‌بزانێت ‌ئه‌و ‌ده‌ستکه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫زێنهی‌بني‌النضیر‌بوو‌که‌‌کاتی‌خۆیان‌کۆچیان‌‬ ‫ودالی‌خه ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫د‌عه‬ ‫ت‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫نانه‬ ‫‌‬
‫کو ‌شوێنی‌‬‫تاوه ‌‬
‫کهن ‌ ‌‬ ‫بۆ ‌خیبر ‌کردبو‪‌ .‬کنانة ‌بن ‌الربیع ‌دهێنن ‌و ‌داوای ‌لێ ‌ئه‌ ‌‬
‫مهد ‌بانگی ‌زبیر ‌بن ‌العوام‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌بدات‪‌ .‬‬ ‫دهست‌ه ‌‬‫زێنهک‌هی ‌بني ‌النضیر ‌به‌ ‌‬ ‫خه ‌‬ ‫‌‬
‫وهی ‌دانی ‌پێدابهێنێت‪‌.‬‬ ‫نجهی ‌بدات ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫شکه ‌‬‫ئهکات ‌تاو‌هکو ‌ئازار ‌و ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫که ‌بانگی‌‬
‫نجه ‌‬
‫شکه ‌‬
‫کهش ‌ئاگار ‌پێوەنان ‌بە ‌سنگیەوە ‌بوو‌‪‌ ،‬پاش ‌ئه‌ ‌‬ ‫نجه ‌‬
‫شکه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫‪155‬‬
‫کو‌ملی‌بپهرێنێ‪.‬‬
‫‌‬ ‫'محمد‌بن‌سلمة'‌یان‌کرد‌تاوه‌‬
‫‌‬
‫مهد ‌بوو ‌بۆ‌‬‫ڕامیاریهكی ‌ژیرانه‌ی ‌موحه‌ ‌‬‫‌‬ ‫گهڵ ‌جولەکە ‌‬ ‫كهوابو ‌شه‌ڕكردن ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ر‌وهحی‌‬
‫یامبه ‌‬
‫ک‌په ‌‬‫نهوه‌ ‌‬ ‫كهی‌خۆی‪‌ ‌ .‬‬ ‫وانكردنی‌ئاینه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌بهرفرا‬
‫كه ‌ ‌‬ ‫ناوبردنی‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫مجار‌به‌زمانی‌چەند‌ئایەتێکی‌‬
‫‌‬ ‫د‌یه ‌‬
‫که‬‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ناویان‌بهرێت‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کو‌له‬ ‫‌‬
‫بۆ‌هاتبێ‌تاوه‬
‫بهاڵم ‌له‌ ‌کۆتایدا ‌به‌ ‌هێزی‌‬
‫سهر ‌ئاینی ‌خۆی‪‌ ‌ ،‬‬ ‫بهێنێته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫که ‌‬
‫له ‌‬
‫قوڕئان ‌ویستی ‌جو ‌‬
‫‪156‬‬
‫لهناو‌به‌رێت‪.‬‬ ‫که‌ ‌‬
‫له ‌‬
‫ئایەتە‌جەنگیەکانی‌ویستی‌جو ‌‬
‫‌‬
‫بله‌گۆڕین‬‫‪‌٢٣‌.٩‌.٩‌.٩‬قی ‌‬
‫به ‌ئیسالم ‌ستایشكردنی ‌ئەڵاڵیه‌ ‌له‌ ‌ڕێگای‌‬ ‫بنهماكانی ‌باوه‌ڕ ‌بوون ‌ ‌‬ ‫یهكێك ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫قبلهی ‌ئۆرشه‌لیم‌‬
‫نوێژكردن‪‌ ،‬موسوڵمان ‌بۆ ‌ماوه‌ی ‌چه‌ند ‌ساڵێك ‌ڕوویان ‌له‌ ‌ ‌‬
‫بهست ‌‌و ‌پیرۆزی ‌خۆیان ‌بۆ ‌خاوه‌ن ‌كتێبه‌كان‌‬ ‫ئهكرد ‌و ‌نۆێژی ‌خۆیان ‌دائه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كردهوه‌‪.‬‬
‫دوپات‌ئه ‌‬
‫‌‬

‫‪‌155‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌٢٢٩‌-‌٢٢٢‬‬
‫فسیر‌ئهم‌‬
‫‌‬ ‫رێوه‌ ‌‬
‫بۆ‌ته‬ ‫‪‌،‬بگه ‌‬
‫جولکه ‌‬
‫‌‬ ‫دژ‌به‌‬
‫‌‬ ‫کانی‌‬
‫ڕه ‌‬‫ر‌شه ‌‬
‫‌‬ ‫کاری‌بکرێت‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌زیاتر‌ورده‬ ‫‪‌156‬‬
‫ئایتانه‌و‌السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‌و‌تاریخ‌الطبري‪‌.‬‬
‫‌‬

‫‪162‬‬
‫وهی ‌سه‌یر ‌بوو ‌ڕوویدا ‌له‌ ‌پاش ‌چوارده‌ ‌ساڵ ‌و ‌نیو ‌موسلمانه‌كان ‌ڕووی‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ڕوگهی‌‬
‫ککه‪‌ .‬له‌و ‌كاته‌ی ‌موسوڵمان ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫وه ‌گۆڕی ‌بۆ ‌ ‌‬ ‫قودسه ‌‬
‫‌‬ ‫نوێژكردنیان ‌له‌ ‌‬
‫عبه‌‬
‫كه ‌‬‫نوێژكردنیان ‌گۆڕی ‌بۆ ‌مه‌كک‌ه ‌هێشتا ‌سه‌دان ‌بتی ‌گه‌وره‌ ‌وبچوك ‌له‌ ‌ ‌‬
‫گهر‌به‌ ‌پێی‌‬ ‫ئه ‌‬
‫رهبه‌كان‌بوو‪‌ ‌.‬‬ ‫ی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫خوای‌گهوره‌‬
‫‌‬ ‫ل‌كه ‌‬
‫كو‌بتی‌هوبه ‌‬
‫‌‬ ‫داندرابون‌وه‌‬
‫نهبو ‌ئه‌ی ‌چۆن‌‬ ‫ئهبێ ‌بپرسین ‌ئایا ‌هوبه‌ل ‌دژی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ینهوه‌ ‌ ‌‬
‫لۆجیك ‌لێكی ‌بده‌ ‌‬
‫ی‌نوێژكردنیان‌بۆ‌هوبهل‌گۆڕی!‬
‫‌‬ ‫موسوڵمان‌ڕوگه‌‬
‫موحهم‌هد ‌بكات ‌تا ‌روی ‌له‌و ‌نزرگایه‌‌‬ ‫‌‬ ‫فهرمان ‌به‌ ‌‬ ‫ئایا ‌ئه‌وە ‌چ ‌لۆجیكێكه‌ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ر‌ئهم‌ه‌‬
‫گه ‌‬ ‫مه ‌‬‫مهد‌و‌موسوڵمان ‌نوێژی‌بۆ ‌بكه‌ن‪‌ ‌.‬‬ ‫بتی‌تێدابێ‌تا‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫بكات‌كه ‌‬
‫‌‬
‫كه‌‬
‫مهد ‌زانی ‌جوله‌ ‌‬ ‫زانیەتی ‌نه‌بێ؟ ‌كاتێك ‌موحه‌ ‌‬ ‫مهد ‌نه‌بێ ‌و ‌ڕامیار ‌‬ ‫ڕقی ‌موحه‌ ‌‬
‫ڕهكه‌ی‌‬ ‫سهر‌باوه‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫تیهكه‌ی‌زاڵ‌بوو ‌ ‌‬ ‫ب‌چیه ‌‬
‫‌‬ ‫عه ‌‬
‫ره‬‫وێته ‌ژێر‌باڵی‌ئیتر‌ڕق‌و‌ ‌‬ ‫ناكه ‌‬ ‫‌‬
‫اڵم‌له‌كاتێكدا‌‬
‫‌‬ ‫گهر‌بتیشی‌لێ‌بێت‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫ئه ‌‬‫عبه‌ ‌‬
‫خۆیان‌بگۆرن‌بۆ‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهبێ‌ڕووی‌‬ ‫كه‌ ‌‬‫‌‬
‫رستگایهکی‌خاوێن‌بوو‌دور‌بوو‌له‌‌بتی‌خوایی‪.‬‬ ‫‌‬ ‫لیمه‌په‌‬
‫و‌ئۆرشه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫کو‌‬
‫تاوه ‌‬
‫ڕێگایهكی ‌ناڕاسته‌وخۆ ‌په‌نای ‌بۆخواكانی ‌قوره‌یش ‌هێنا ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫مهد ‌به‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫گهر‌‬
‫ئه ‌‬‫پرسیارێكمان‌دێته‌پێش!‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بێ‌ئێمه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕامیاری‌نه‬ ‫مه‌‬
‫ر‌ئه ‌‬
‫گه ‌‬ ‫ان‌تێبكات‪‌،‬ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ڕووی‬
‫بێت‌و‌له ‌زانستی‌سبێی‌و‌دوێنی‌‬ ‫‌‬ ‫د‌باسی‌ئهكات‌خودا ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫ئهو‌ئەڵاڵ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫كو‌مهكکه‌‌ئازاد‌ببێت‌و‌ئینجا‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ێنج‌ساڵ‌و‌نیو‌تاوه‬ ‫وهستا‌بۆ‌پ‬ ‫بزانێت‌بۆچی‌ڕانه ‌‬
‫‌‬
‫یه ‌ئه‌و‌‬‫وه ‌‬
‫فهرمان ‌به‌ ‌موسوڵمان ‌بكات ‌كه‌ ‌ڕووی ‌قیبلەیان ‌بگۆرن‪‌ ،‬سه‌یر ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دهغه‌ی‌کرد‌ئه‌ی‌‬ ‫کی‌زۆری‌ویست‌تا‌قه ‌‬
‫‌‬ ‫ماوه ‌‬
‫یه‬ ‫زۆر‌نا‌بهجێ‌بوو ‌ ‌‬‫‌‬ ‫قهی‌که‌ ‌‬ ‫ئاره ‌‬
‫‌‬
‫گایهکی‌‬
‫بت‌و‌ببێته‌نزا ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫اک‌بێتهوه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫عبه‌پ‬
‫ستا‌تاوهکو‌کە ‌‬
‫‌‬ ‫ش‌ڕانه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫یهکی‬‫بۆچ‌ماوه ‌‬
‫‌‬
‫وه ‌ڕوویان‌‬ ‫وانه ‌‬
‫پێچه ‌‬‫چی‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫که ‌گوریبا! ‌ ‌‬
‫كه‬ ‫بله ‌‬‫خاوێن‌ئینجا‌ڕووی ‌خۆیان‌بۆ‌قی ‌‬
‫یهك ‌سه‌دان ‌خوای ‌بچوك ‌و ‌چه‌ندین ‌خوای ‌زڵی ‌لێ ‌بێت‌‬ ‫رگهڕانده‌ ‌جێگانزا ‌‬ ‫وه ‌‬ ‫‌‬
‫ڕوت‌بهره‌و‌‬
‫‌‬ ‫ڕوانی‪‌،‬ئێمه‌‬
‫‌‬ ‫و‌حه ‌‬
‫وا‌ده‬ ‫بهره‌ ‌‬ ‫دیتومانی‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه‌(‬
‫كه ‌‬
‫قی‌ئایهته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌ده‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫سهندت ‌بێ‪‌ .‬سا ‌ڕوت ‌به‌ره‌و ‌( ‌مسجد ‌الحرام)‌‬ ‫ردهگێرین ‌په‌ ‌‬ ‫یهك ‌وه‌ ‌‬ ‫ڕووگه ‌‬
‫‌‬
‫وانهی ‌ئه‌هلی ‌كتێبن‌‬ ‫وێوه‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫نه ‌ ‌‬
‫ههر ‌كوێش ‌بن‪‌ ،‬هه‌ر ‌ڕووبكه‌ ‌‬ ‫وهرگێره‌ ‌و ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ر‌كارێ‌بیكهن‌‬
‫‌‬ ‫ش‌له‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫یان‌ڕایه‪‌،‬ئەڵاڵ‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پەروەردگار‬ ‫ڕاسته ‌و‌له‌‌‬
‫‌‬ ‫مه‌‬
‫ئه ‌‬‫دهزانن‌كه‌‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڕووگهكه‌ی‌‬
‫‌‬ ‫ی‌ڕووناگێرنه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شان‌بده‬ ‫هلی‌كتێب‌ههر‌نیشانێكیان‌نی‬
‫‌‬ ‫ئاگاداره‪‌ ‌/‌.‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫ڕووگهی ‌ئه‌وان‪‌ ،‬هه‌ر ‌به‌م ‌جۆره‌ ‌هیچ ‌كامیشیان‌‬ ‫‌‬ ‫یته ‌‬
‫تۆ‪‌ ،‬ئه‌تۆش ‌ئیتر ‌ڕووناكه‌ ‌‬
‫گهر‌‬
‫‪‌،‬ئه ‌‬
‫ی‌بۆت‌هاتووه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌زانسته‬ ‫‌‬
‫پاش‌ئه‬ ‫تۆش‌له ‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌ڕووگه‌ی‌یه‌كتر ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬ ‫ڕووناكه ‌‬
‫‌‬

‫‪163‬‬
 ‫جهِ َ‬
‫ك‬ ‫قیكاران‌دهبێ‪َ ‌ .‬قدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَ ْ‬
‫‌‬ ‫زوی‌ئهواندا‌بڕۆی‪‌،‬له‌ ‌ ‌‬
‫ناهه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫شوێن‌ئاره‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫ح ْيثُمَا ُك ْنتُمْ فَوَلُّوا‬
‫جدِ الْحَرَا ِم وَ َ‬
‫ج َهكَ شَطْرَ الْمَسْ ِ‬
‫فِي السَّمَاءِ فََلنُوَِّلي ََّنكَ ِقبْلَةً تَرْضَاهَا َفوَلِّ وَ ْ‬
‫وُجُوهَكُمْ شَطْ َرهُ وَإِنَّ َّالذِينَ أُوتُوا الْ ِكتَابَ َليَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ ِمنْ ر َِّبهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ‬
‫عَمَّا يَعْمَلُونَ‪ .‬وََل ِئنْ َأ َتيْتَ َّالذِينَ أُوتُوا الْ ِكتَابَ بِكُلِّ آيَةٍ مَا َتبِعُوا ِقبَْل َتكَ وَمَا َأنْتَ ِبتَابِعٍ‬
‫ضهُمْ ِبتَابِعٍ قِبْلَةَ بَ ْعضٍ وََل ِئنِ َّاتبَعْتَ أَ ْهوَاءَهُمْ مِنْ بَ ْعدِ مَا جَا َءكَ ِمنَ الْعِلْمِ‬ ‫ِقبَْل َتهُمْ وَمَا بَ ْع ُ‬
‫‪157‬‬
‫له‌‬ ‫ڕاشكاوانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ههر ‌بۆیه‌ ‌زۆر ‌به‌ ‌‬ ‫البقره ‌‪‌ ‌ . )٢٢٢‌ -٢٢٢‬‬ ‫‌‬ ‫إ َِّنكَ ِإذًا لَ ِمنَ الظَّالِمِينَ‪‌ .‬‬
‫دوای‌ئێوه‌‬
‫‌‬ ‫كه)‌به‌ ‌‬ ‫جوله ‌‬
‫لێت‌ئهوان‌(واته‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ره ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫قه ‌‬‫تی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬ ‫ی‌ئایهتی‌‪‌ ٢٢٢‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نیوه‬
‫كهون‪‌،‬‬ ‫وان‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫بله ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫ون‪‌،‬به ‌دوای‌قی ‌‬ ‫‌‬ ‫وان‌مه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫ش‌به ‌دوای ‌ئه‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ون‌و‌‌ئێوه‬ ‫‌‬
‫ناكه‬
‫وه‌‬ ‫تهواوی ‌ئه‌ ‌‬ ‫مهش ‌به‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫له ‌زۆردارانن!! ‌ ‌‬ ‫گهر ‌به‌دوای ‌ئه‌وانیش ‌بكه‌ون ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫یهك ‌چۆن ‌ئایه‌تێك ‌دێنێت‌ه‌‬ ‫یه‪‌ ،‬ئایا ‌ئەڵاڵ ‌‬‫ربهره‌كانی ‌له‌گه‌ل ‌جوله‌كه‌ ‌‬ ‫یهنێت ‌به‌ ‌‬ ‫گه ‌‬
‫ئه ‌‬‫‌‬
‫کهی‌خۆی‌بێت؟‬ ‫یامبهران‌و‌جێگانز‌ا ‌‬ ‫دژی‌په ‌‬ ‫‌‬ ‫كه‌‬
‫وه‌ ‌‬
‫كایه ‌‬
‫‌‬
‫كهكان ‌كه‌ ‌ڕوویان ‌له‌‌‬ ‫مهد ‌و ‌موسوڵمان ‌بكرێت‪‌ ،‬جوله‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫دهبێ ‌پرسیار ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كه ‌نێردراوی‌‬ ‫یامبهر ‌بوو ‌ ‌‬ ‫ئهكرد ‌له‌به‌ر ‌خاتری ‌موسای ‌په‌ ‌‬ ‫ئۆرشهلیم‪-‬قدس‪‌ ‌ -‬‬ ‫‌‬
‫ته‌‬ ‫نهك ‌له‌ ‌به‌ر ‌خاتری ‌هیچ ‌شتێكی ‌تر ‌بێت ‌كه‌چی ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌بوو ‌ ‌‬
‫بهاڵم ‌لۆجیك‌‬ ‫كه ‌و ‌موسوڵمان‪‌ ‌ ،‬‬ ‫رهكانی ‌لێ ‌ئه‌بینرێت ‌له‌ ‌نێوان ‌جوله‌ ‌‬ ‫بهربه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهگه‌ر‌‬ ‫تهكان‪‌ ،‬كه‌وا ‌بوو ‌ ‌‬ ‫ربهركانی ‌ناخاته‌ ‌ناو ‌میلله‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫وهمان ‌پێ ‌ئه‌لێت ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ك‌ئهبو؟‬‫قودس‌كردبا‌چ‌كێشهیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ان‌له‌‬
‫كه‌ڕووی ‌‬ ‫گهڵ‌جوله‌ ‌‬ ‫د‌له ‌‬
‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫گهر ‌هیچی ‌تر ‌ئیسالم ‌ڕو ‌له‌ ‌قودس ‌ناكه‌ن ‌و ‌به‌‌‬ ‫لێردا ‌پرسیارێك ‌ئه‌كرێت‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫و‌شۆرهی‌‬‫‌‬ ‫و‌شهڕ‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬ئهدی‌بۆچی‌ئ‌ه‬ ‫پێی‌فهرمانی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬ ‫به‌‬
‫نزرگای‌خۆیانی‌دانانێن‌ ‌‬
‫كهی‌‬ ‫نهبێت ‌و ‌ڕامیارزان‌ه ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫مهش ‌هه‌ر ‌دژایه‌تی ‌جوله‌ ‌‬ ‫گهر ‌ئه‌ ‌‬ ‫سهر ‌ئه‌كات ‌مه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫د‌نهبێ!!‬ ‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬

‫كردنی‌بهراز‬
‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫غه‬ ‫قه ‌‬
‫‪‌ ‌٢٢‌.٩‌.٩‌.٩‬‬
‫مهش‌‬‫وهی ‌هیچ ‌هۆكارێك ‌بدات ‌ئه‌ ‌‬ ‫غهكرد ‌بێ ‌ئه‌ ‌‬‫ده ‌‬
‫پەیامبەر ‌گۆشتی ‌به‌رازی ‌قه‌ ‌‬
‫خۆی‌ئهیزانێت‪‌،‬لێره‌دا‌پرسیارێك‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ئهبێ‌بڵێن‌ئەڵاڵ ‌‬
‫هه ‌‬ ‫ك‌ئایهته‌كانی‌تر ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬‫‌‬
‫ئهگه‌ر‌‬
‫نده ‌ ‌‬
‫رمه ‌‬
‫راز‌گۆشتێكی‌خراپ‌و‌زهره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بە‌مێشکمان‌دادێت‪‌ ،‬ئایا‌گۆشتی‌به‌‬
‫مبهری‌‬
‫ر‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌هه‬ ‫‌‬
‫كرد‌خۆ‌ئه‬ ‫غه ‌‬
‫ی‌نه‬ ‫ده ‌‬
‫قه ‌‬
‫وابێت‌بۆچی‌ئەڵاڵ‌بۆ‌مسیحیه‌کان‌ ‌‬
‫غهی ‌كردبو ‌بۆ‌‬ ‫ده ‌‬
‫قه ‌‬
‫بهاڵم ‌به‌ ‌‪‌ ٢٣٣٣‬ساڵ ‌پێش ‌عیسا ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫خۆی ‌بوو ‌ ‌‬

‫ڕێوه‌بۆ‌تفسیر‌ایة‌‪‌٢٢٢‌–‌٢٢٢‬سورة‌البقرة‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌،‬الطبري‪‌،‬القرطبي‪‌.‬‬
‫بگه ‌‬‫‪‌ ‌157‬‬

‫‪164‬‬
‫واوكهری ‌یه‌كتر ‌بن ‌چۆن ‌ئه‌بێ ‌گۆشتی ‌به‌راز‌‬ ‫‌‬ ‫گهر ‌ئاینه‌كان ‌ته‌‬ ‫ئه ‌‬
‫كهكان‪‌ ‌ .‬‬‫جوله ‌‬
‫‌‬
‫حهاڵلی ‌كرد ‌و‌‬ ‫دهغه‌ ‌بكرێت ‌به‌ ‌‪‌ ٢٣٣٣‬ساڵ ‌پێش ‌مه‌سیح ‌و ‌پاشان ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫قه ‌‬
‫‌‬
‫م‌گۆشتهی‌حەرام‌كرد‌پاش‌‪‌٦٩٣‬ساڵ‪‌‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫دیسان‌ئه‬
‫ک‌گۆشتی‌بهراز‌‬
‫‌‬ ‫تی‌االنعام‌به ‌پێی‌سه‌رچاوه‌ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سوره‬ ‫تهفسیری‌ئایەتی‌‪٦‬‬ ‫له ‌ ‌‬
‫‌‬
‫نجه‌‬
‫شێرپه ‌‬
‫‌‬ ‫گهر ‌زۆری ‌بخۆی ‌تووشی ‌‬ ‫پیسه ‌و ‌میکرۆب ‌و ‌کرمی ‌تێدایه‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫بهاڵم‌‬
‫وهش ‌حه‌رام ‌کراوه‌ ‌ ‌‬ ‫کانه ‌‬
‫سیحیه ‌‬
‫‌‬ ‫الیهن ‌مه‌‬
‫له ‌ ‌‬
‫روهها ‌ئه‌م ‌گۆشته‌ ‌ ‌‬ ‫ئهبیت‪‌ ،‬هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪158‬‬
‫کان‌ئهی‌خۆن‪‌‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫کان‌و‌جوله ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سیحیه‬ ‫‌‬
‫مه‬
‫روهها ‌هیچ‌‬‫یهک ‌ناخۆن ‌هه‌ ‌‬ ‫ئهم ‌گۆشته‌ ‌به‌ ‌هیچ ‌شێوه‌ ‌‬ ‫له ‌ڕاستیدا‪‌ ،‬جوله‌که‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫غهکردنی ‌ئه‌م ‌گۆشته‌‪‌.‬‬ ‫ده ‌‬
‫زیوه ‌بۆ ‌قه‌ ‌‬
‫به ‌‬ ‫شهرعێك ‌له‌ ‌ناو ‌ئاینی ‌مه‌سیحی ‌دانه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهر ‌ئه‌م ‌گۆشته‌ ‌پیس ‌بێت ‌و ‌هه‌لگڕی ‌میکرۆب‌‬ ‫وهش ‌گرینگتر ‌ئه‌ی ‌چۆن ‌ئه‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫راز‌پیس‌بێت‌ئهوا‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌گۆشتی‌به‬ ‫یان‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫کات‌بۆ‌مهسیحی‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫اللی‌ئه‬ ‫بێت‌ئەڵاڵ‌حه‌‬
‫ئهم ‌گۆشته‌ی ‌حه‌رام ‌نه‌کرد ‌له‌ ‌کاتێکدا‌‬ ‫گۆشتی ‌مارمیلۆقیش ‌پیسه‌ ‌بۆچ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫دورگهی ‌عه‌ره‌بی ‌ئه‌م ‌گۆشته‌یان ‌ئه‌خوارد! ‌یاخود ‌گۆشتی ‌که‌ر ‌هه‌تا ‌شه‌ڕی‌‬ ‫‌‬
‫چهندین ‌ساڵ ‌موسوڵمان ‌گۆشتی ‌که‌ریان ‌ئه‌خوارد‌‬ ‫خیبر ‌حه‌رام ‌نه‌کرا ‌واته‌ ‌ ‌‬
‫نیمه‌زۆرهی‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌ئه ‌‬
‫و‌غه‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫ی‌ئهگه‌رێته‌ ‌‬
‫که ‌‬ ‫نی‌من‌هۆیه ‌‬
‫‌‬ ‫رام‌کرا‪‌،‬به ‌بۆچو‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئینجا‌حه‬
‫وازیان‌لهم‌گۆشته‌‌هێنا!‌‬
‫‌‬ ‫ستیان‌کهوت‪‌،‬بۆیه‌‌‬
‫‌‬ ‫که‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬
‫كه ‌بازرگانی ‌به‌رازیان ‌ئه‌كرد ‌و ‌خۆشیان‌‬ ‫ئهویش ‌جوله‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫بهاڵم ‌بۆچونێك ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کارئههێنا ‌بۆ ‌دروستکردنی ‌به‌ل‌هم‪‌.‬‬ ‫به ‌‬ ‫وریهکانیان ‌ ‌‬
‫روهها ‌چه‌ ‌‬ ‫نهیان ‌ئه‌خوارد‪‌ ،‬هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫غهكردنی‌‬ ‫ده ‌‬
‫قه ‌‬
‫كه ‌بدات ‌هه‌ستا ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌بازرگانی ‌جوله‌ ‌‬ ‫وهی ‌زیان ‌ ‌‬ ‫پەیامبەر ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬
‫جولهكه‌‪.‬‬
‫وره‌له‌‌ ‌‬
‫ندێكی‌گه ‌‬
‫‌‬ ‫زهره‌ ‌‬
‫ڕمه‬ ‫راز‌ئهوش‌بوو‌به‌‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫گۆشتی‌به‬
‫مهش ‌دیسان ‌ڕامیاریه‌كی ‌ترمان ‌له‌ ‌پەیامبەر ‌به‌دی ‌كرد ‌و ‌ئه‌م ‌حەرام ‌و‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫وه‌نییه‌!‬
‫كی‌به‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫یوه ‌‬
‫ندیه‬ ‫هیچ‌په ‌‬
‫‌‬ ‫اڵله‌‬
‫حه ‌‬‫‌‬

‫سیحیهكان‬
‫‌‬ ‫گهڵ‌ ‌‬
‫مه‬ ‫كردن‌له ‌‬
‫‌‬ ‫شهڕ‬
‫‪‌ ‌٢٩‌.٩‌.٩‌.٩‬‬
‫هێزی‌موشریك‌كهم‌بۆوه‌‌ئیتر‌بڕیاریدا‌‬
‫‌‬ ‫هێزی‌پهیدا‌كرد‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫وهی‌پەیامبەر‌‬
‫پاش‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫ئهلێت‪‌:‬‬
‫وه‌كه‌‌ ‌‬
‫ڕهت‌بكاته‌ ‌‬
‫ته‌ ‌‬
‫و‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كان‌و‌ئه‬ ‫‌‬
‫ن‌كتێبه‬ ‫‌‬
‫ر‌خاوه‬ ‫هێرش‌بكاته‌سه‌‬
‫‌‬

‫‪‌158‬زهرة‌التفاسیر‪‌،‬تفسیر‌آیة‌‪‌٦‬سورة‌االنعام‪‌،‬االمام‌الجلیل‪‌/‬محمد‌أبو‌زهرة‌‬

‫‪165‬‬
‫سانهش ‌كه‌ ‌جووله‌كه‌ ‌و ‌فه‌له‌ ‌و ‌سایبی‌‬ ‫وانهی ‌خاوه‌ن ‌باوه‌ڕن ‌و ‌ئه‌و ‌كه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫و‌ڕۆژی‌پهساڵن‌باوه‌ڕیان‌بێ‌و‌ئاكار‌چاك‌بن‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫ر‌به‌ئەڵاڵ‌‬‫گه ‌‬ ‫‪‌،‬ئه ‌‬
‫زهب‌بوون ‌‬ ‫مه ‌‬
‫‌‬
‫ره‪‌،‬‬ ‫سه ‌‬
‫هیچ‌ترسێكیان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫گا‌و‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یانڕا‌پاداشی‌خۆیان‌پێ‌ده‬ ‫‌‬
‫پەروەردگار‬ ‫لهالی‌‬ ‫‌‬
‫َالنصَارَى وَالصَّا ِبئِينَ َمنْ آ َمنَ بِاللَّهِ‬ ‫َالذِينَ هَادُوا و َّ‬ ‫م‌دهخۆن‪‌.‬إِنَّ َّالذِينَ آ َمنُوا و َّ‬ ‫خه ‌‬ ‫نه ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫خوْفٌ عَ َل ْيهِمْ وَلَا هُمْ يَحْ َزنُونَ‪‌.‬‬ ‫وَا ْل َيوْمِ الْآخِرِ َوعَ ِملَ صَالِحًا فََلهُمْ أَجْرُهُمْ عِ ْندَ ر َِّبهِمْ وَلَا َ‬
‫البقره‌‪‌٦٩‬‬
‫‌‬
‫جهنگ‌‬ ‫ئایهتێکی‌تری‌ ‌‬ ‫ی‌جهنگ‌و‌شمشێر‪‌ ‌،‬‬ ‫‌‬ ‫ی‌جهنگ‌و‌شمشێر‪‌،‬به‌‌جوبرائیل‬ ‫‌‬ ‫ئەڵاڵ‬
‫ڵ‌خاوهن‌‬
‫‌‬ ‫ن‌له ‌‬
‫گه‬ ‫ڕ‌بكه ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌شه‬ ‫بۆ‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫دابهزاند‪‌ ‌ ،‬‬ ‫تی‌التوبه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫و‌شمشێری‌‌له ‌سوره‌‬
‫‌‬
‫كان‌و‌ئهلێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫كتێبه‌‬
‫ڕن‌و‌ههرچی‌ئەڵاڵ‌‬ ‫‌‬ ‫و‌ڕۆژی‌سهاڵ‌بێ‌باوه‌‬‫‌‬ ‫كه ‌به‌‌ئەڵاڵ‌‬ ‫دا‌بجهنگن‪‌ ‌:‬‬
‫‌‬ ‫ڵ‌ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫گه ‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫نه‌‬‫به ‌ناڕه‌وایان ‌زانیوه‌‪‌ ،‬ئه‌مان ‌به‌‌ڕ‌هوای ‌ده‌زانن ‌و ‌نایه‌ ‌‬ ‫مبهری ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫و ‌پێغه‌ ‌‬
‫زهلیلی ‌و‌‬ ‫وانهی ‌خاوه‌ن ‌کتێبن‪‌ ،‬تا ‌ئه‌و ‌كاته‌ی ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫سهردینی ‌ڕاستیش‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫دهن‪‌.‬قَاتِلُوا َّالذِينَ لَا يُؤْ ِمنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِا ْل َيوْمِ‬‫ی‌خۆ‌بهنگۆ‌ده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ستی‌خۆ‪‌،‬سه ‌‬
‫رانه‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬
‫الْآخِرِ وَلَا يُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَلَا َيدِينُونَ دِينَ الْحَقِّ ِمنَ َّالذِينَ أُوتُوا الْ ِكتَابَ‬
‫التوبه‌‪‌٩٢‬‬
‫‌‬ ‫ن َي ٍد وَهُمْ صَاغِرُونَ‪‌.‬‬ ‫عْ‬ ‫حَتَّى يُعْطُوا الْجِ ْزيَ َة َ‬
‫وبهری‌دورگه‌ی‌‬ ‫ور ‌‬ ‫کایهوه‌ ‌كاتێك‌ده‌ ‌‬ ‫کۆچی‌هاته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یهمی‌‬ ‫ته ‌له‌ ‌ساڵی‌‪‌ ‌ ٢‬‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫هێزی‌كۆكردهوه‌‬
‫‌‬ ‫ر‌بۆیه ‌پەیامبەر‌‬ ‫‌‬ ‫مویان‌هاتنه‌ناو‌ئاینی‌ئیسالم‪‌.‬هه‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بی‌هه‬ ‫ع‌ه ‌‬
‫ره‬
‫ههمان ‌ڕامیاری ‌هه‌بو ‌بۆ ‌سه‌ر‌‬ ‫تاوهکو‌ ‌ش‌هڕی ‌ڕۆمیه‌كان ‌بكات‪‌ .‬پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهكانی ‌له‌ ‌ناو‌‬ ‫جوله ‌‬
‫مهدینه‪‌ ‌ ‌،‬‬ ‫وهی ‌خۆی ‌سه‌قامگیر ‌بكات ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫كهكان ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫جوله ‌‬
‫‌‬
‫به ‌پشتی ‌ویستی ‌خۆی ‌بدات ‌له‌‌‬ ‫دورگهی ‌عه‌ره‌بی ‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫برد ‌و ‌ئێستاش ‌كه‌ ‌‬
‫كهی ‌پەیامبەر ‌پێك ‌هاتبو ‌له‌ ‌سی ‌هه‌زار ‌موسلمان‪‌.‬‬ ‫هێزه ‌‬
‫رهی ‌ڕۆمیه‌كان‪‌ ‌ .‬‬ ‫قه ‌‬‫‌‬
‫بۆ‌ماوهی‌‪‌ ٩٣‬ڕۆژێك‌‬ ‫‌‬ ‫یشتن‌به ‌ته‌بوك‪‌ ،‬‬‫‌‬ ‫‌‬
‫وتن‌تا‌گه‬ ‫باشیان‌كرد‌و‌بهرێ ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاماده‬
‫خارهی ‌كرد ‌و‌‬ ‫ركهوتن ‌بێنن‪‌ ،‬پەیامبەر ‌ئیستی ‌‬ ‫وه ‌ئیتر ‌نه‌یان ‌توانی ‌سه‌ ‌‬ ‫مانه ‌‬
‫‌‬
‫وه‌‬ ‫رانه ‌‬
‫وه‪‌ .‬هەر ‌بۆیە ‌لە ‌بێهێزی ‌خۆیانەوە ‌به‌ ‌ناچاری ‌گه‌ ‌‬ ‫بڕیاری ‌دا ‌بگه‌رێته‌ ‌‬
‫كهمین ‌هه‌وڵدان ‌بوو ‌بۆ ‌سه‌ركوتكردنی‌‬ ‫وڵدانهش ‌یه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهم ‌هه‌‬ ‫دینه‪‌ ‌ .‬‬‫مه ‌‬ ‫‌‬
‫ئهلێن(‌ئەڵاڵ‌‬ ‫تی‌التوبه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ٢٩٠‬‬ ‫سیحیهكان‪‌ .‬ابن‌کثیر‌له‌ ‌ته‌فسیری ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫مه‬
‫دهستی‌پێ‌‬ ‫یهکمجار‌ ‌‬ ‫ست‌بكات‌به ‌كوشتنی‌كافران‪‌،‬پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫رمانی‌كرد‌ده‬ ‫‌‬
‫فه‬
‫دینهی ‌و‌‬ ‫رهبی‪‌ ،‬كاتێك ‌ئەڵاڵ ‌م‌هککه ‌و ‌مه‌ ‌‬ ‫دورگهی ‌عه‌ ‌‬‫‌‬ ‫كرد ‌به‌ ‌موشریكه‌كان ‌له‌ ‌‬
‫ند‌ههرێمێكی‌تری‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫موت‌و‌چه‬ ‫‌‬
‫و‌هجر‌و‌خیبر‌و‌خزره‬ ‫امه ‌‬
‫یهم ‌‬ ‫مهن‌و‌ ‌‬ ‫تایف‌و‌یه ‌‬
‫‌‬

‫‪166‬‬
‫وه ‌و‌زۆرێک‌لە‌تیرە‌عەرەبەکان‌هاتنە‌ناو‌ئسیالم‪‌.‬‬ ‫ی‌عهربی‌بۆ ‌كرده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫دورگه‬
‫ر‌بۆیه‌‬
‫‌‬ ‫گهل‌اهلی‌كتاب‪‌ ‌.‬‬
‫هه‬ ‫كردن‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ن‌به ‌شه‌ڕ ‌‬‫ست‌بكه ‌‬ ‫‌‬ ‫فهرمانی ‌‬
‫دا‌ده‬ ‫بۆیه‌ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ئهمان ‌نزیكی‌‬ ‫میهكان ‌چونكه‌ ‌ ‌‬ ‫خۆی ‌ئامادەکرد‌ ‌بۆ ‌هێرشكردن ‌بۆ ‌سه‌ر ‌ڕۆ ‌‬
‫رهبی‌بوون‪‌.‬پەیامبەر‌بەڕێکەوت‌بۆ‌'تبوک'‌به‌اڵم‌گەڕایەوە‌بە‌هۆی‌‬ ‫ی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دورگه‬
‫ئەو‌سەختیە‌کەم‌بارانی‌و‌کەم‌دەرامەتی‪‌،‬ئەو‌شەڕە‌لەساڵی‌‪٢‬ی‌کۆچی‌بوو‪‌.‬‬
‫لە‌ساڵی‌‪٢٣‬ی‌کۆچیدا‌پەیامبەر‌‌دەچێتە‌حەج‌و‌پاش‌‪‌٩٢‬ڕۆژ‌لە‌گەڕانەوەیەدا‌‬
‫فهرمانی‌قەاڵچوکردنی‌ئەهلی‌کتابی‌بۆ‌شالیار‌و‌‬ ‫کۆچی‌دوایی‌کرد‪‌.‬پەیامبەر‌ ‌‬
‫روهها‌قرطبي‌‬ ‫هه ‌‬ ‫ی‌پاش‌خۆی‌ئهبو‌بكری‌سدیق‌بەجێهێشت‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫هاورێ‌و‌خه ‌‬
‫لیفه‬ ‫‌‬
‫رهب ‌ده‌ستی‌‬ ‫عه ‌‬‫کهمجار ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌نزیک ‌خۆی ‌ده‌ستی ‌پێکرد‪‌ ،‬یه‌ ‌‬ ‫و ‌طبري ‌ئه‌ڵێن( ‌ ‌‬
‫‪159‬‬
‫دهستی‌پێکرد) ‌‬ ‫پێکرد‌پاشان‌که‌ته‌واو‌بوو‌ئامانجی‌'ڕۆم'‌و‌'دیلم'‌ ‌‬ ‫‌‬
‫واوی‌له‌ناو‌بچن‌و‌ئاینی‌‬ ‫‌‬ ‫هلی‌كتاب‌به‌ ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫رنامهیەکی‌دارێژراو‌بوو‌‪‌ ‌،‬‬
‫ئه‬ ‫وابو‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كه‬
‫م‌ڕاستیه‌‌له‌‌علی‌‬ ‫‌‬ ‫موی‌بێنه‌ژێر‌ركێفی‌ئیسالم‪‌ ‌.‬‬
‫بۆ‌ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كانی‌ئیبراهیم‌هه‬ ‫‌‬
‫كۆنه‬
‫ئهلێت(‌پەیامبەر‌‌ب‌ه‌چوار‌شمشێر‌ناردراوه‪‌.‬‬ ‫وه‌ ‌‬‫گێرنه ‌‬
‫كوری‌تالیب‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌،‬موشریکەکان‌‬ ‫كان‌بڕانه ‌‬
‫‌‬ ‫حه ‌‬
‫رامه‬ ‫مانگه‌ ‌‬
‫ر‌كه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫شمشێرێك‌بۆ‌موشریکەکان‪‌ ‌:‬‬
‫به‌‬
‫كه‌ ‌‬ ‫دا‌بجهنگن‪‌ ‌:‬‬
‫‌‬ ‫گهڵ‌ئه‌ ‌‬
‫وانه‬ ‫له ‌‬ ‫بکوژن‪‌.‬شمشێرێک‌بۆ‌کافرانی‌ئەهلی‌کتاب‪‌ ‌:‬‬
‫مبهری‌ئەڵاڵ‌به‌‌‬ ‫و‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫ڕن‌و‌ههرچی‌ئەڵاڵ‌‬ ‫‌‬ ‫و‌ڕۆژی‌سهاڵ‌بێ‌باوه‌‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵ‌‬
‫وانهی‌‬‫له ‌‬ ‫سهردینی‌ڕاستیش‪‌ ‌،‬‬ ‫نه‌ ‌‬ ‫زانن‌و‌نایه ‌‬
‫‌‬ ‫مان‌به‌ڕه‌وای‌ده‌‬
‫‌‬ ‫وایان‌زانیوه ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ناڕه‬
‫ی‌خۆ‌بهنگۆ‌‬ ‫‌‬ ‫ستی‌خۆ‪‌،‬سه ‌‬
‫رانه‬ ‫‌‬ ‫لیلی‌و‌به ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫ی‌به‌ ‌‬
‫زه‬ ‫كاته ‌‬ ‫تا‌ئهو‌ ‌‬ ‫خاوهن‌کتێبن‪‌ ‌،‬‬ ‫‌‬
‫دهن‪‌.‬شمشێرێک‌بۆ‌منافیقەکان‪‌:‬بجەنگە‌لەگەڵ‌کافران‌و‌دووڕووان‪‌.‬‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫شمشێرێک‌بۆ‌زیادڕەویەکان‪‌:‬بجەنگن‌لەگەڵ‌ئەوانی‌دەستدرێژی‌دەکەنە‌سەر‌‬
‫الینەکەی‌تر‪‌،‬هەتا‌ملکەچی‌ئەڵاڵ‌دەبن‪‌.‬بُعِثَ رَسُول اللَّه صَلَّى اللَّه عََليْ ِه وَسَلَّمَ‬
‫شهُر الْحُرُم فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ "‬ ‫سيْف لِلْمُشْرِكِينَ " فَِإذَا ِانْسَلَخَ الْأَ ْ‬ ‫سيَاف‪َ :‬‬ ‫بِأَ ْربَعَةِ أَ ْ‬
‫سيْف لِكُفَّارِ أَهْل الْ ِكتَاب " قَاتِلُوا َّالذِينَ لَا ُيؤْ ِمنُونَ بِاَللَّ ِه وَلَا بِا ْليَوْمِ الْآخِر وَلَا يُحَرِّمُونَ‬ ‫وَ َ‬
‫حقّ ِمنْ َّالذِينَ أُوتُوا الْ ِكتَاب حَتَّى يُعْطُوا الْجِ ْزيَة‬ ‫ن دِين الْ َ‬ ‫مَا حَرَّمَ اللَّه وَرَسُوله وَلَا يَدِينُو َ‬
‫سيْف لِ ْلبُغَاةِ‬ ‫سيْف لِلْ ُمنَافِقِينَ " جَا ِهدْ الْكُفَّار وَالْ ُمنَافِقِينَ " وَ َ‬ ‫ن يَد وَهُ ْم صَاغِرُونَ " وَ َ‬ ‫عْ‬ ‫َ‬
‫‪160‬‬
‫"فَقَاتِلُوا اَّلتِي َتبْغِي حَتَّىَٰ تَفِيءَ إِ َلىَٰ أَمْرِ اللَّهِ") ‌‬

‫‪‌159‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٩٠‬سورة‌التوبة‌‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌،‬القرطبي‪‌،‬الطبري‌‬
‫پێی‌ههندێک‌‬
‫‌‬ ‫به‌‬
‫بغي‌هاتوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌بغاة‌له‌‬
‫‌‬ ‫‪‌160‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٠‬سورة‌التوبة‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌ ‌//.‬‬
‫وشه‬
‫یهكێكیان‌زیاد‌‬
‫که‌ ‌‬
‫شهر‌هاتن‌ ‌‬
‫موسلمانان‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ن‌له‌‬
‫ر‌دوو‌الیه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫یه‌ ‌‬
‫وه ‌‬
‫بهستی‌له‌ ‌‬
‫فسیر‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ته‬

‫‪167‬‬
‫وه‌‬‫گێرنه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫ئهبوهورەیره‌‌ ‌‬ ‫سیحیهكانیش‌له‌‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫تی‌مه‬ ‫وته‌ ‌‬
‫دژایه‬ ‫واوی‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫به‌ ‌‬
‫ته‬ ‫پەیامبەر‌ ‌‬
‫سیحی‌و‌جولهكه‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ل‌مه‬ ‫كهن‌له‌ ‌‬ ‫ست‌پێ‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫تی‌به‌ساڵ ‌‬
‫و‌ده‬ ‫‌‬ ‫ئهلێت‌پەیامبەر‌وتویه‌‬ ‫‌‬
‫نهوه‪‌.‬‬ ‫سك‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫یشتن‌له‌ڕێگا‌ڕێیان‌ ‌‬
‫لێ‌ته‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌پێیان‌گه‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫‌‬
‫نای‌موسوڵمانیاندا‌‬ ‫چۆن‌په ‌‬
‫‌‬ ‫كه‌‬
‫سیحیهكان‌بوو‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌مه‬ ‫‌‬
‫ی‌چاكه‬ ‫مدانه ‌‬
‫وه‬ ‫مهش‌وه‌اڵ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫مهش ‌دیسان‌‬ ‫ئه ‌‬‫مبهرێكی ‌عه‌ربی ‌بوو‪‌ .‬به‌اڵم ‌ ‌‬ ‫وهفای ‌پێغه‌ ‌‬ ‫مه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬‫شه‪‌ ‌ .‬‬‫به ‌‬ ‫حه ‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫‌‬
‫ئهبینین‪‌.‬‬ ‫نها‌كهسێكی‌ڕامیارزان‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ێت‌و‌ته‬ ‫رایهتی‌ناهێڵ‬ ‫مبه ‌‬‫ی‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نیشانه‬
‫گهل ‌خاوه‌ن ‌كتێب ‌به‌ ‌باشی ‌بدوێن ‌( ‌به‌ ‌كارزانی ‌و‌‬ ‫ئهلێ ‌له‌ ‌‬ ‫تهی ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهم ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رهو ‌ڕێگه‌ی ‌پەروەردگار ‌بانگی ‌بكه‌ ‌و ‌به‌‌‬ ‫ردهم ‌به‌ ‌‬ ‫ئامۆژگاری ‌په‌سند‪‌ ،‬مه‌ ‌‬
‫ڕێگهی ‌ئه‌و‌‬ ‫سانهی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫لهو ‌كه‌ ‌‬ ‫گهڵیاندا ‌بدوێ‪‌ .‬پەروەردگار ‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫چاكترین ‌شێوه‌ ‌ ‌‬
‫لهگش ‌كه‌س ‌– ‌ئاگادارتر‌ه ‌و ‌هه‌ر ‌خۆیشی ‌باشتر ‌ده‌زانێ ‌كێ ‌یه‌‌‬ ‫الیانداوه ‌– ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ِالتِي‬‫سنَةِ وَجَادِ ْلهُمْ ب َّ‬ ‫سبِيلِ ر َِّبكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْ َم ْوعِظَةِ الْحَ َ‬ ‫ڕێی‌یه‪‌.‬ا ْدعُ إِلَى َ‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌ڕاسته‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫سبِيلِهِ وَ ُهوَ َأعْلَمُ بِالْ ُم ْه َتدِينَ‪‌ ٢٩٢‌ .‬النحل)‌‬ ‫عنْ َ‬ ‫سنُ إِنَّ ر ََّبكَ ُهوَ َأعْلَمُ بِ َمنْ ضَلَّ َ‬ ‫هِيَ أَحْ َ‬
‫گهڵ ‌ئه‌هلی ‌كتێب‌‬ ‫گهر ‌له‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ئهلێت( ‌ ‌‬ ‫گهل ‌ئایه‌تی ‌‪٢٦‬ی ‌سوره‌تی ‌العنكبوت ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫جگه‌‬
‫تهكا ‌بكه‌ن‪‌ ‌ :‬‬ ‫وه‪‌ ،‬به‌و ‌په‌ڕی ‌نه‌رم ‌و ‌نیانی ‌قسه‌یان ‌له‌ ‌‬ ‫وتووێژه ‌‬
‫‌‬ ‫ونه ‌‬
‫دهكه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫هاته‌‬
‫كه ‌بۆ ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫بهو ‌قورعانه‌ ‌ ‌‬ ‫ناههقی ‌یان ‌كردوه‌‪‌ .‬ئێوه‌ ‌بێژن‪‌ ‌ :‬‬ ‫وانهی ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫و‌ئێوه‌‬
‫‌‬ ‫ی‌ئێمه ‌‬
‫‌‬ ‫كهین‪‌:‬خوا‬ ‫خوارێ‪‌،‬بڕوا‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫هاتۆته ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌بۆ‌ئێوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌كتێبه‬ ‫‌‬
‫خوارو‌به‬
‫ِالتِي هِيَ‬ ‫كێكه‪‌ ،‬ئێمه‌ ‌خۆمان ‌به‌و ‌ده‌سپێرین‪‌ .‬وَلَا تُجَادِلُوا أَهْلَ الْ ِكتَابِ إِلَّا ب َّ‬ ‫ههر ‌یه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ِالذِي ُأنْ ِزلَ إَِل ْينَا وَُأنْ ِزلَ إَِليْكُمْ وَإَِل ُهنَا وَإَِلهُكُمْ‬
‫سنُ إِلَّا َّالذِينَ ظَلَمُوا ِم ْنهُمْ وَقُولُوا آمَنَّا ب َّ‬‫أَحْ َ‬
‫سخ‌كراوه‌‬
‫‌‬ ‫م‌ئایهتان‌ه ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫لێن‌ئه‬ ‫‌‬
‫ئیسالم‌ئه‬ ‫موفهسیرینی ‌‬ ‫حنُ لَهُ مُسْلِمُونَ‪‌ ‌) .‬‬ ‫حدٌ َونَ ْ‬‫وَا ِ‬
‫وهی ‌شمشێر‌‬ ‫روبونه ‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی ‌شمشێر ‌یان ‌ئه‌بێ ‌باج ‌بده‌ن ‌یان ‌ئه‌بێ ‌ڕوبه‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪161‬‬
‫بن‪‌ .‬‬
‫مهسیح‌و‌‬ ‫جێ‌هێشت‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌بۆ‌موسلمان‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕامیاریه‬ ‫ئهو ‌‬
‫دیاره ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫چونکه‌پەیامبەر‌به‌‌‬ ‫‌‬ ‫ر‌چۆنێك‌بێت‌ئهبێ‌سوكیش‌بكرێن‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ناو‌بچن‌هه‬ ‫كه‌له‌‌‬‫جوله ‌‬
‫‌‬

‫رچاوهی‌تر‌'تفسیر‌الخازن‌المسمی‌لباب‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێک‌سه‬ ‫‌‬
‫پێی‌هه‬ ‫به‌‬
‫وی‌بكات‌له‌هێرش‌كردن‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕه‬
‫وانهی‌‬
‫زوڵم‌و‌ستهم‌دێت‌و‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ستی‌له‌‬
‫‌‬ ‫مهبه‌‬
‫التأویل‌في‌معاني‌التنزیل‪‌،‬آیة‌‪‌٠٠‬سورة‌االعراف'‌ ‌‬
‫سهرخه‌لک‪‌.‬‬
‫نه‌ ‌‬
‫که ‌‬
‫ستدرێژی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫‪161‬‬
‫‌تفسیر‌آیة‌‪‌٢٦‬سورة‌العنکبوت‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌.‬‬

‫‪168‬‬
‫که ‌هاوریزی‌‬ ‫سیح‌و‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫کان‌واته ‌ ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫ڵێت‌خاوهن‌کتێبه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پێیان‌ئه‬ ‫ئایهتی‌قوڕئان ‌‬ ‫‌‬
‫وانهی ‌کفریان ‌کرد ‌له‌‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ئهڵێت( ‌ ‌‬ ‫بێباوه‌ڕانن ‌و ‌خراپترین ‌ده‌ستکردن‪‌ ،‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫وانه‌‬
‫ئه ‌‬ ‫تایه‪‌ ‌ ،‬‬
‫خاوهن ‌کتێب ‌و ‌بێباوه‌ڕه‌کان ‌له‌ ‌ئاگری ‌دۆزه‌خن ‌بۆ ‌هه‌تا ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهرن‪‌ .‬إِنَّ َّالذِينَ كَفَرُوا ِمنْ أَ ْهلِ الْكِتَابِ وَالْمُشْرِكِينَ فِي نَارِ جَهَنَّمَ‬ ‫خراپترین ‌بونه‌ ‌‬
‫‪162‬‬
‫خَا ِلدِينَ فِيهَا أُوَل ِئكَ هُمْ شَرُّ ا ْلبَرِيَّةِ‌البینة‌‪‌ )٦‬‬
‫شه ‌بكات ‌و ‌ئاینی ‌خۆیان ‌به‌‌‬ ‫گه ‌‬ ‫یهت ‌ ‌‬ ‫نهك ‌هه‌ر ‌نه‌یهێشت ‌مه‌سیح ‌‬ ‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫سیح‌بهلكو‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ك‌مه‬ ‫‌‬
‫ی‌دا‌نه‬ ‫تێكیش‌حوكمی‌ئهوه‌‬
‫‌‬ ‫بهلكو‌به‌ ‌ ‌‬
‫ئایه‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫نه ‌‬ ‫ئاشكرا‌باڵوبكه ‌‬
‫‌‬
‫وهی‌دوای‌‬ ‫ئه ‌‬
‫تی‌ال‌عمران‌ئهلێت(‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سوره‬ ‫ئایهتی‌‪٩٢‬‬ ‫هیچ‌ئاینێك‌قبوڵ ‌ناكرێ!‌ ‌‬
‫ر‌خۆی‌زیانباره‪‌.‬وَ َمنْ‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كۆتایدا‌هه‬ ‫ناكرێ‪‌،‬له ‌‬
‫‌‬ ‫ئیسالم‌كهوێ‪‌،‬لێی‌قبوڵ ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫جگه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫غيْرَ الْإِسْلَامِ دِينًا فََلنْ يُ ْق َبلَ ِمنْ ُه وَ ُهوَ فِي الْآخِ َرةِ ِمنَ الْخَاسِرِينَ‪‌.‬ال‌عمران‌‪‌)٩٢‬‬
‫َي ْبتَ ِغ َ‬
‫ڵهکانی ‌ئه‌ڵێت‌‬ ‫هاوه ‌‬
‫مهرگ ‌ئه‌بێت ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ره ‌‬
‫سه ‌‬
‫له ‌‬ ‫روهها ‌کاتێك ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫چاوهی ‌تر‌‬ ‫رکهن‪‌ ،‬به‌ ‌پێی ‌هه‌ندێک ‌سه‌ر ‌‬ ‫رهبی ‌ده‌ ‌‬ ‫دورگهی ‌عه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ڕهکان ‌له‌ ‌‬ ‫بێباوه‌ ‌‬
‫بی‌نابێ‌ههبێ‪‌.‬ال‌یجتمع‌في‌جزیرة‌العرب‌‬ ‫‌‬ ‫ی‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫دوورگه‬ ‫ڵێت‌دوو‌ئاین‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫‪163‬‬
‫دینان‪‌ .‬‬

‫‪‌٢٠‌.٩‌.٩‌.٩‬سەرانە‌'الجزیة"‬
‫كه ‌بڕوا‌به‌ ‌ئیسالم‌ناهێنن‪‌،‬جا‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫سانه ‌‬
‫و‌كه ‌‬‫دژی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئاشكرایه ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫زۆر‌ڕون ‌و‌‬
‫كان‌وهك‌‬
‫‌‬ ‫خاوهن‌كتێبه‌‬
‫ڕ‌بێت‌به ‌ئیسالم‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌بێ‌باوه‬ ‫ڕ‌بێت‌به ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫چ‌بێباوه‬
‫اڵم‌باوهڕیان‌به‌ ‌ئیسالم‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌به‌‬
‫و‌هه ‌‬
‫ههبوه‌ ‌ ‌‬ ‫كه ‌بڕوایان‌به‌ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫سیح‌و‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مه‬
‫پێیان‌وترا‌مونافیق‌یاخود‌كافریان‌پێ‌ئهوتن‪‌.‬كاتێك‌‬
‫‌‬ ‫و‌نابێ‪‌،‬ههر‌بۆیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بوه ‌‬
‫نه ‌‬‫‌‬
‫نه‌به‌‌موعجیزه‌ی‌‬ ‫م‌دوو‌ئاینه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕێك‌زانی‌ناتوانێ‌ئه‬ ‫هێزی‌ئیسالم‌پاش‌چهند‌شه‌‬
‫‌‬
‫رێت‪‌،‬ئیتر‌ڕامیاریهكی‌تری‌‬
‫‌‬ ‫تهكان‌ل‌ه ‌‬
‫ناوبه‬ ‫شمشێری‌تیژی‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌نه ‌به‌ ‌‬
‫قوڕئان ‌ ‌‬
‫پێندرا‌بهسه‌ر‌‬
‫‌‬ ‫پارهیه‌ ‌بوو ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫و‌بڕه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كارهێنا‌ئهویش‌سەرانە ‌بوو‪‌.‬سەرانە ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬
‫‌‬

‫‪‌162‬تفسیر‌آیة‌‪‌٦‬سورة‌البینة‪‌/‬القرطبي‪.‬‬
‫‪ 163‬تاریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌٩٢٢‬‬

‫‪169‬‬
‫سهر ‌ئاینی ‌خۆیان‌‬ ‫بیدهن ‌تاوه‌كو ‌له‌ ‌‬ ‫سیحیهكان ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كهكان ‌و ‌مه‌‬ ‫جوله ‌‬
‫‌‬
‫‪164‬‬
‫ێنهوه‌ ‪.‬‬ ‫بمین ‌‬
‫مه‌‬
‫فهرمانی ‌كرد ‌سەرانە‌ ‌بدرێت‪‌ ،‬یان ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئایا ‌سەرانە ‌بۆچی ‌بدرێت؟ ‌ئایا ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫خودی‌ڕامیاری‌پەیامبەرە؟‬
‫كۆنهكانی ‌پێش ‌ئیسالم ‌وه‌ك ‌خۆی‌‬ ‫ئهبه‌خشێت ‌ئاینه‌ ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫سەرانە ‌مانای ‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهم ‌‬
‫‌‬
‫كه ‌وه‌ك ‌خۆی ‌بمینێته‌وه‌‪‌.‬‬ ‫مهسیح ‌و ‌جوله‌ ‌‬ ‫ڕێدانێكه ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهوه‌ ‌‬
‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بمینێته‌وه‌ ‌‬
‫وهربگیرێت‌‬ ‫وه‌نییه‌‌سەرانە‌ ‌‬ ‫ی‌كردبێت‌ئهوا‌پێویستی‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫م‌فه ‌‬
‫رمانه‬ ‫ئه ‌‬ ‫گهر‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫كه‌‬
‫یتوانی‌دڵی‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫ماوهی‌تر‌و‌به‌‌موعجیزه‌‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ئایهتی‌تر‌و‌به‌‌ ‌‬ ‫لكو‌زیاتر‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫رم‌بكات‌و‌بیان‌كات‌به‌ئیسالم‪.‬‬
‫‌‬ ‫و‌مهسیحی‌ ‌‬
‫نه‬ ‫‌‬
‫ك‌ئهنوسێ‌بۆ‌تایفه‌ی‌‬ ‫یه ‌‬ ‫نامه ‌‬
‫كه‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫م‌و‌پاش‌فتح‌كردنی‌مهک ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سالی‌نۆیه‬ ‫له‌‬
‫‌‬
‫بدهن‪‌ ،‬ئەگەر ‌نەیدەن‌‬ ‫سەرانە ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهبێ ‌‬
‫نجران ‌كه‌تێیدا ‌وتبوی ‌ته‌سلیم ‌بن ‌ئەگەرنا ‌ ‌‬
‫بدهن ‌به‌‌‬
‫كهم ‌كه‌س ‌ئه‌بن ‌سەرانە ‌ ‌‬ ‫تایفهی ‌نجران ‌یه‌ ‌‬ ‫ههر ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬ ‫واته ‌ش‌هڕكردن‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫زێت‌واته ‌له‌‌‬
‫‌‬ ‫دا‌ئه ‌‬
‫به‬‫پاش‌فتح‌كردنی‌مهكک‌ه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫پەیامبەر ‌واتا‌شەرعی‌سەرانە‌ ‌له‌ ‌‬
‫كایهوه‌‪.‬‬
‫سەرانە‌دێته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫پاش‌به‌هێز‌بونی‌ئیسالم‌یاسای‌‬ ‫‌‬
‫بهخشێ‪:‬‬ ‫دان‌دوو‌مانا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫كهوابو‌سەرانە‌‬ ‫‌‬
‫یهك‪‌ :‬ئەڵاڵی ‌ئیسالم ‌ڕێگای ‌دا ‌ئاینی ‌كۆن ‌بمینێ ‌و ‌پاشگه‌ز ‌بۆوه‌ ‌كه‌ ‌وتی‌‬ ‫‌‬
‫ئیسالم‌دوا‌ئاینه‪.‬‬
‫‌‬
‫كۆنهكان ‌به‌هێز‌‬
‫رمایهی ‌خاوه‌ن ‌ئاینه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫دوو‪‌ :‬به‌ ‌هێز ‌بونی ‌ئیسالم ‌به‌ ‌هۆی ‌سه‌‬
‫بوو‪.‬‬
‫گهڵ‌سات‌و‌‬ ‫کانی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫زۆر‌ڕامیارزانه‪‌،‬کاره‌‬
‫‌‬ ‫خات ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫رئه ‌‬ ‫مان‌بۆ‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫ش‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫باری‌ئابوری‌دهستێکی‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫له ‌ڕاستیدا‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫ئهبات‪‌ ‌.‬‬ ‫رێوه ‌ ‌‬
‫شوێنی‌گونجاو‌به ‌‬
‫‌‬
‫ربۆیه‌سەرانە‌و‌تااڵنی‌‬‫‌‬ ‫ی‌ڕامیاریه‪‌ ‌.‬‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫بو‌ئهیزانی‌ئابوری‌به‌ردی‌بناغ‌ه‬ ‫بااڵی‌ه‌ه ‌‬
‫کهی‌بوو‪‌.‬‬ ‫رچاوهی‌ئابوریه‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫کهی ‌به‌ ‌پاڵپشتی‌‬ ‫ئاینه ‌‬
‫کهکان ‌باش ‌دەرکیان ‌به‌ ‌پەیامبەر ‌کرد ‌بوو ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫جوله ‌‬
‫‌‬
‫ژاره ‌و ‌ئێمه‌‌‬
‫هه ‌‬‫ئهوانیش ‌وتیان ‌خوای ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫ئابوری ‌خه‌لک ‌به‌رپا ‌ده‌کات ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬

‫ر‌خوێنهر‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‪‌164‬االوضاع‌القانونیة‌للنصاری‌و‌الیهود‌في‌الدیار‌االسالمیة‪‌،‬ل‌‪‌ ‌[‌٩٩٢‌-٩٩٠‬‬
‫می‌ئیسالم‌بزانێ‌ئهوا‌‬
‫‌‬ ‫سهرده‌‬
‫کان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌کۆیالیهتی‌ناموسلمانه‌‬
‫‌‬ ‫کات‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫زوی‌زیاتر‌ئه‬ ‫‌‬
‫ئاره‬
‫وردی‌بخوێنێتهوه]‌‬
‫‌‬ ‫زۆر‌به‌‬
‫‌‬ ‫رچاوه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌سه‬ ‫ئهتوانێ‌ئه‌‬
‫‌‬

‫‪170‬‬
‫کۆلهیه‌ک ‌له‌ ‌'فنحاص ‌بن‌‬ ‫ئهبوبکر ‌مشته‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫لهسه‌ر ‌ئه‌و ‌قسه‌ ‌‬ ‫مهندین‪‌ ‌ .‬‬ ‫دەوڵ‌ه ‌‬
‫زێنێت‌و‌دهڵێ‌(بێگومان‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ٢٩٢‬ال‌عمران‌داده‌ ‌‬
‫به‬ ‫عازوراء'‌ده‌دات‌و‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫مهندین‪‌.‬‬ ‫وڵه ‌‬
‫ده ‌‬ ‫سانهی ‌بیست ‌كه‌ ‌وتیان‪‌ :‬ئەڵاڵ ‌هه‌ژاره‌و‪‌ ،‬ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫وكه ‌‬ ‫تهی ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌و ‌‬
‫رانهیان‌‬‫یامبه ‌‬
‫ناههق ‌كوشتنه‌ی ‌په‌ ‌‬ ‫بێ ‌سۆ ‌ئه‌و ‌قسه‌و ‌گوفتاره‌یان ‌و‪‌ ،‬ئه‌و ‌به‌ ‌‬
‫سا‌سزای‌سووتێنهر‌بچێژن‪ .‬لَ َقدْ سَمِعَ اللَّهُ‬ ‫‌‬ ‫پێیشیان‌دهڵێن‪‌ ‌:‬‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫ردهنووسین‌‬ ‫سه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫سنَ ْكتُبُ مَا قَالُوا وَ َقتْ َلهُمُ الَْأ ْن ِبيَاءَ بِغَيْرِ حَقٍّ‬‫غ ِنيَاءُ َ‬
‫حنُ َأ ْ‬
‫َق ْولَ َّالذِينَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ فَقِيرٌ وَ َن ْ‬
‫‪165‬‬
‫عذَابَ الْحَرِيقِ‪).‬‬ ‫َونَقُو ُل ذُوقُوا َ‬
‫سهپێنن‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫سەرانە ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رئهخات ‌و ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫ڕاستینهی ‌سه‌رده‌می ‌موسوڵمان ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫ئهو ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کهیان ‌هه‌ژار ‌نه‌بێت ‌بۆچ ‌دارایی‌‬ ‫یه ‌‬‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫سهر ‌خه‌لکی ‌ئه‌هلی ‌کتاب‪‌ ‌ .‬‬ ‫به ‌‬‫‌‬
‫گهی ‌ئاین‌؟ ‌بۆچ ‌له‌ ‌ڕێگای ‌لۆژیک ‌وتووێژ ‌ناکات! ‌بۆچ ‌له‌ ‌ڕێگای‌‬ ‫دەکاتە ‌کۆله‌ ‌‬
‫کهن ‌که‌‌‬ ‫وه ‌ده‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫ههمووی ‌ئاماژه‌ ‌ ‌‬ ‫مانه ‌ ‌‬ ‫موعجیزه ‌خۆی ‌ناسه‌پێنێ؟ ‌به‌اڵم ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مبهر‌بووبێت‪‌.‬‬ ‫ک‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫یارزان‌بووه‌نه‌ ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫کهسێكی‌ڕام‬ ‫پەیامبەر‌ ‌‬
‫‌‬
‫‪‌٢٢‌.٩‌.٩‌.٩‬تێرۆرکردنی‌ناموسوڵمان‌‬
‫بهلکو‌‬ ‫نهک ‌هه‌ر ‌بیری ‌له‌ ‌هێرشکردنی ‌سه‌ر ‌خێڵه‌کان ‌ئه‌کردەوه‌ ‌ ‌‬ ‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ڕێگایهکی ‌تریشی ‌هه‌بو ‌ئه‌ویش ‌کوشتنی ‌تاکی ‌ناموسلمان ‌بوو ‌به‌ ‌ڕێگای‌‬ ‫‌‬
‫نههێنی‪‌،‬گرۆپێکی‌دەنارد‌تاوەکو‌لە‌شەوان‌بەسەر‌ماڵەکەی‌دابدن‌و‌بیکوژن‪‌.‬‬ ‫‌‬
‫دهستی‌پێکرد‪‌.‬ابن‌اسحاق‌و‌ابن‌هشام‌‬ ‫مین‌تێرۆر‌به ‌'كعب‌بن‌االشرف'‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫که‬ ‫‌‬
‫که ‌زیاتر ‌ئێمه‌ ‌پەیامبەرێکی‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫گێرنه ‌‬
‫چیرۆکی ‌کوژراو ‌و ‌بکوژمان ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬
‫کهوێ‪‌‌.‬‬ ‫رده ‌‬‫ڕامیارزانمان‌بۆ‌ده ‌‬
‫‌‬
‫شهڕی‌بەدر‌‬ ‫کە ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ئهلێ ‌ ‌‬ ‫ککه ‌ ‌‬
‫مه ‌‬ ‫شیعر‌بۆ‌کوژراوهکانی‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كعب‌شاعیرێک‌ئهبێ‪‌ ،‬‬
‫‌‬
‫شیعرهکانی ‌کعب ‌زۆر‌‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬
‫دیاره ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫ئهکوژرێن‪‌ ‌ .‬‬ ‫بهدەستی ‌موسوڵمان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهدی‌بن‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫م‌بۆ‌لهناو‌ئه‌با؟‌'‬ ‫‌‬ ‫بێ‌و‌ئهڵێت‌کێ‌'کوڕی ‌االشرف'‬ ‫‌‬ ‫غله ‌‬
‫ت‌ئه‬ ‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫توانی‌بیکه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫ڵێت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌ئه‬ ‫ی‌پهیامبه‌ری‌ئەڵاڵ‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫لێت‌من‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫مسلمة'‌ ‌‬
‫ئه‬
‫که‌‬
‫ڵ‌خۆی‌ئهبات‪'‌:‬سلکان‌بن‌سالمة' ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫سێک‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫چهند‌که‌‬ ‫'موح‌هم‌هد‌بن‌سلمة' ‌ ‌‬
‫یه ‌و ‌برای ‌شیری ‌'کعب' ‌بوو‪'‌ ،‬عباد ‌بن ‌بشیر'‪'‌ ،‬حرث ‌بن‌‬ ‫نازناوی ‌'أبو ‌نائلـة' ‌‬
‫کهمجار‌‬ ‫و‌پالن‌دانان‌و‌کوشتنی‪‌،‬یه ‌‬
‫‌‬ ‫ئینجا‌چون‌بهره‌‬
‫‌‬ ‫أوس'‪'‌،‬أبو‌عبس‌بن‌جبر'‪‌.‬‬

‫‪‌165‬تفسیر‌القرطبي‪‌،‬آیة‌‪‌٢٩٢‬ال‌عمران‌‬

‫‪171‬‬
‫ڵێت‌هاتنی‌ئهو‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ت‌و‌ئه‬ ‫کو‌متمانه ‌دروست‌بکا‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫الی‌کعب‌تاوه‬ ‫چێته ‌‬
‫ده ‌‬ ‫'أبو‌نائلة‌' ‌ ‌‬
‫له ‌دژی ‌ئێمه‌‪‌،‬‬ ‫بهاڵیه‌ ‌و ‌تیره‌کانی ‌کۆکردۆته‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫یامبهری ‌ئیسالم‪‌ ‌ -‬‬ ‫په ‌‬ ‫پیاوه‌‪‌ -‬‬
‫ڕێگاکانی‌لێگرتوین‪‌،‬ئیمە‌و‌بنەماڵەکانمان‌دەناڵێنن‌لەدەستی‪‌.‬کعب‌وتی‌من‌پیم‌‬
‫نەوتن‌ڕەوشەکە‌بەمشێوەی‌لێ‌دێت‪‌‌.‬‬
‫ئیستا‌من‌هاتوم‌تاوهکو‌خواردنمان ‌پێ‌بفرۆشی‌و‌له‌‌‬
‫‌‬ ‫'سلکان'‌بە‌'کعب'ی‌وت‌‬
‫که‌‬
‫بارمته ‌‬
‫‌‬ ‫که ‌ژنانتانن؟ ‌‬ ‫یهک ‌دائه‌نێین‪‌ ،‬ئ‌هویش ‌ئه‌ڵێ ‌بارمته‌ ‌‬ ‫بڕهکه‌ی ‌بارمته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مه‌بوو‌‬ ‫شی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫هۆیه ‌‬
‫که‬ ‫خێر‌چهک‌و‌قەڵغانەکانمانە‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫ویش‌ئه ‌‬
‫ڵێ‌نه‬ ‫‌‬ ‫کوره‌کانتانن؟‌ ‌‬
‫ئه‬
‫به‌‬
‫تاوهکو ‌گومانیان ‌لێ ‌نه‌کات ‌که‌ ‌هاوڕیکانیان ‌چه‌کیان ‌پێیه‌‪'‌ .‬کعب' ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یان‌ڕازی‌ئهبێت‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫داواکاریه ‌‬
‫که‬ ‫‌‬
‫ئینجا ‌دەگەرێنەوە ‌الی ‌پەیامبەری ‌ئیسالم ‌و ‌باسەکەی ‌بۆ ‌دەگێرنەوە‪‌ .‬ئینجا‌‬
‫ئەویش ‌بۆ ‌جێ ‌بەجێکردنی ‌تێرۆرکردنەکەی ‌لەگەڵێان ‌بەرێ ‌دەکەوێ ‌تا‌‬
‫گۆرستانی‌بەقیع‌ئینجا‌دوعایان‌بۆ‌دەکات‌تاوەکو‌ئەڵاڵ‌یارمەتیان‌بدات‪‌.‬‬
‫دهره‌وه‌ ‌بانگی ‌ئه‌کات ‌به‌اڵم‌‬ ‫له ‌‬
‫شهوه ‌کە ‌أبو ‌نائلة ‌دەگاتە ‌بەردەم ‌ماڵیان‪‌ ‌ ،‬‬ ‫ئەو ‌ ‌‬
‫یه‪‌.‬‬
‫مه‌'أبونائلة' ‌‬ ‫ڵێ‌ئه ‌‬
‫ڕۆ‪‌،‬ئهویش‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫یه‌ ‌‬
‫مه‬ ‫نگی‌گومانم‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫ڵێ‌من‌له‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ژنی‌کعب‌ئه‬
‫وهی‌شار‪‌،‬تا‌گفت‌و‌‬ ‫بڕۆین‌بۆ‌دهره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫پیاسه‌‬
‫‌‬ ‫توانین‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵێ‌ئه‬ ‫‌‬
‫رێ‌ئه‬ ‫کاتێک‌دێته ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬
‫وه‌‬
‫که ‌‬ ‫یه ‌‬‫ماوهی ‌کاتژمێرێک ‌به‌ ‌‬ ‫گۆی ‌ئه‌م ‌شه‌ومان ‌له‌وێ ‌ته‌واو ‌بکه‌ین؟ ‌بۆ ‌ ‌‬
‫ڕۆیشتن‪‌،‬پاشان‌أبونائلة‌دهستی‌بۆ‌قژی‌برد‌و‌پاشان‌ده‌ستی‌خۆی‌بۆن‌کرد‌‬ ‫‌‬
‫وه‌بۆ‌ناو‌‬ ‫رانه ‌‬
‫پاشان‌گه ‌‬
‫‌‬ ‫وتی‌هیچ‌بۆنێکی‌خۆشم‌لە‌پێش‌ئەم‌شەوە‌نەکردووە‪‌،‬‬
‫ستی‌بۆ‌قژی‌برد‌و‌وتی‌بۆنی‌خۆشه‪‌،‬بۆ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌کاتژمێریک‌دیسان‌ده‬ ‫شار‌بۆ‌ماوه‌‬
‫رهوه‌ی ‌شار ‌ڕۆیشتنه‌وه‌ ‌و ‌دیسان‌‬ ‫دواجار ‌بۆ ‌ماوه‌ی ‌کاتژمێرێک ‌به‌ره‌و ‌ده‌ ‌‬
‫ری‌پێ‌نهوی‌کرد‌و‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫قژی‌توند‌گرتو‌سه‬ ‫م‌جاره ‌‬
‫‌‬ ‫ستی‌بۆ‌قژی‌برد‌بهاڵم‌ئه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫سهری ‌و‌‬ ‫وتنه ‌ ‌‬
‫ههموویان ‌به‌ ‌شمشێر ‌که‌ ‌‬ ‫وتی" ‌دوژمنی ‌ئەڵاڵ ‌بکوژن" ‌ئینجا ‌به‌ ‌ ‌‬
‫رکهوتنیان‌‬ ‫سه ‌‬ ‫وه ‌الی ‌پەیامبەر ‌و ‌موژده‌ی ‌ ‌‬ ‫رانه ‌‬
‫یه ‌گه‌ ‌‬ ‫ئابهم ‌شێوه‌ ‌‬
‫کوشتیان‪‌ ‌ .‬‬
‫پێراگه‌یاند‪‌166.‬‬
‫به ‌پێی‌‬ ‫تێڕۆره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یامبهری ‌ئیسالمی ‌بوو‪‌ ،‬ئه‌‌م ‌‬ ‫کهمین ‌تێرۆری ‌په‌ ‌‬ ‫مه ‌یه‌ ‌‬‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫له‌‬
‫موحهمدیش ‌وتی ‌" ‌‬ ‫‌‬ ‫یهک‪‌ .‬‬‫ههمو ‌جوله‌که‌ ‌‬ ‫مێژونوسی ‌خۆیان ‌ئه‌لێ ‌ترسیدا ‌به‌ ‌ ‌‬
‫ربۆیه ‌'محیصة ‌بن ‌مسعود'‌‬ ‫‌‬ ‫گهر ‌توانیتان"‪‌ ‌ .‬‬
‫هه‬ ‫ئه ‌‬
‫کهتان ‌دی ‌بیکوژن! ‌ ‌‬ ‫کوێ ‌جوله‌ ‌‬

‫‪‌166‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌//‌٢٢‌-٢٢‬معالم‌التنزیل‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌٢٢٩‌-‌٢٢٦‬‬

‫‪172‬‬
‫مهش ‌ ‌براکه‌ی ‌–‌‬ ‫یهکی ‌بازرگان ‌ئه‌کوژێت ‌به‌ ‌ناوی ‌'ابن ‌سنینة'‪‌ ،‬به‌ ‌‬ ‫که ‌‬
‫جوله ‌‬
‫‌‬
‫گهر‌‬
‫نیگهران ‌ئه‌بێ ‌و ‌ئه‌ڵێ ‌چۆن ‌توانیت ‌بیکوژیت ‌ئه‌ویش ‌ئه‌ڵێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫حویصة‪‌ ‌ -‬‬
‫ش‌براکهی‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫مه‬ ‫پهرێنم‪‌ ‌.‬‬
‫وا‌ملت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫رت‌بده ‌‬
‫م‌ئه‬ ‫‌‬ ‫رمانم‌پێ‌بکات‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫یامبه ‌‬
‫ر‌فه‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫سهری ‌'کعب ‌بن ‌یهوذا'‌‬ ‫بێته ‌موسلمان‪‌ ،‬له‌ ‌کوشتنێکی ‌تردا ‌'محیصة' ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫‪167‬‬
‫دیل‌ئهیگرێت‪‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫لهشه‌ڕی‌بني‌قریظة‌به‌‬ ‫رێنێت‌که‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهپە‬
‫‌‬
‫‌‬
‫کهسێکی ‌تر ‌به‌ ‌ناوی ‌'سالم ‌بن ‌أبي ‌الحقیق'‪‌ ،‬ناوی ‌که‌وته‌ ‌ناو ‌لیستی ‌ڕه‌شی‌‬ ‫‌‬
‫تیرهی ‌خزرج ‌و ‌اوس‌‬ ‫دهردی ‌'كعب ‌بن ‌االشرف' ‌بڕوات‪‌ ‌ .‬‬ ‫تاوهکو ‌به‌ ‌‬
‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫وهی ‌کعب ‌تیره‌ی‌‬ ‫بهر ‌ئه‌ ‌‬‫پێشبركێیان ‌کرد ‌تاوه‌کو ‌ئه‌و ‌ناموسلمانه‌ ‌بکوژن‪‌ .‬له‌ ‌‬
‫ستان‌به ‌کوشتی‌'سالم‌بن‌أبي‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌خزرج‌هه‬ ‫مجاره ‌ ‌‬
‫تیره‬ ‫‌‬ ‫اوس‌کوشتی ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬
‫تیرهی‌‬
‫پێنج‌کهس‌له‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫تێرۆرکردنه ‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌ئهو ‌‬
‫که ‌ناسراو‌بوو ‌به‌ ‌‌'أبورافع'‪‌ ‌.‬‬ ‫الحقیق' ‌ ‌‬
‫ئهو ‌شه‌وه‌‌‬‫یامبهری ‌ئەڵاڵ ‌تا ‌گه‌یشنته‌ ‌خیبر‪‌ ‌ .‬‬ ‫وتنه ‌ڕێ ‌به‌ ‌فرمانی ‌په‌ ‌‬ ‫خزرج ‌که‌ ‌‬
‫وه ‌داخست ‌تاوه‌کو ‌که‌س ‌نه‌توانێت ‌بێته‌‌‬ ‫دهرگای ‌ماڵ‌هکانیان ‌له‌ ‌دیوی ‌پێشه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کهی ‌وتی ‌ئێوه‌ ‌کێن ‌وتیان ‌ئێمه‌‌‬ ‫ژنه ‌‬
‫رهوه‌‪‌ .‬کاتێک ‌چونه‌ ‌ماڵی ‌'أبي ‌الحقیق' ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬
‫‌‬
‫کهیان‌له‌‌‬‫ئینجا‌ژوره ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌.‬‬
‫رنه‌ژور‌ه ‌‬ ‫کهی‌وتی‌و‌ه ‌‬ ‫ژنه ‌‬
‫بین‌هاتوین‌بۆ‌سهردان‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫عاره‬
‫دیوی ‌ناوه‌ ‌داخست ‌و ‌بە ‌هەر ‌پێنجیان ‌به‌ ‌شمشێر ‌'أبي ‌الحقیق'یان ‌کوشت‪‌.‬‬
‫وه‌‬
‫شانازیه ‌‬
‫‌‬ ‫خۆیان‌به ‌‬
‫‌‬ ‫پشتی‌دهرهات‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫تا‌له ‌‬
‫زگیدا‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌له ‌‬
‫کێکیان‌شمشێرهکه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یه‬
‫بهر ‌سپیاتی ‌د‌هموچاوی‌‬ ‫ئهڵێن ‌شه‌وێکی ‌تاریک ‌بوو ‌له‌ ‌‬ ‫گێرنهوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهم ‌چاالکیه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫ئهیوت ‌من‌‬ ‫ئێمه ‌ ‌‬
‫ههریه‌کێک ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫دینه ‌ ‌‬
‫وه ‌بۆ ‌مه‌ ‌‬ ‫راینه ‌‬
‫وه‪‌ ،‬پاشان ‌گه‌ ‌‬ ‫ناسیمانه ‌‬
‫‌‬ ‫ئێمه ‌‬
‫‌‬
‫ش‌شمشێرهکانمان‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کانتان‌بێنن‪‌،‬ئێمه‬ ‫‌‬
‫وتی‌شمشێره‬ ‫کوشتومه‪‌،‬به‌اڵم‌پەیامبەر‌‬
‫‌‬
‫به ‌شمشێری ‌'عبداللە ‌بن ‌أنیس'ی ‌وت ‌ئەوە ‌کوشتویەتی‌‬ ‫برد ‌تا ‌بیبینێ‪‌ ‌ ،‬‬
‫‪168‬‬
‫به‌ناو‌زگی‌داڕۆیشتوه‌‪‌‌.‬‬ ‫شمشێره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو‌‬ ‫واته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئاسەواری‌خواردنی‌پێوەیە‪‌.‬‬
‫‌‬
‫مهککه‌ ‌دابگرێت ‌بڕیاریدا‌‬ ‫سهر ‌ ‌‬‫وهی ‌ده‌ست ‌به‌ ‌‬ ‫پەیامبەری ‌ڕامیاریزان‪‌ ،‬پێش ‌ئه‌ ‌‬
‫دهستی‌‬ ‫مهککه‌ ‌ ‌‬‫تیان‌کردبو‌ههمویان ‌تیرۆر‌بکرێن‪‌.‬کاتێک‌ ‌‬‫‌‬ ‫ی‌سه ‌‬
‫غله‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫بوو ‌ ‌‬
‫سهر ‌خۆی ‌پێوه‌دات‌‬ ‫سهرداگیرا ‌پەیامبەر ‌وتی ‌ئه‌وی ‌ده‌رگای ‌ماڵی ‌خۆی ‌له‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫‌‬

‫‪ 167‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪٢٦‌-‌٢‬‬
‫‪ 168‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌/٢٢٠‌-٢٢٢‬تاریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪٦٢‌-‌٢٢‬‬

‫‪173‬‬
‫ککه ‌و ‌خه‌لک‌‬‫مه ‌‬ ‫ژیانی ‌پارێزراوه‌‪‌ ،‬به‌م ‌ڕامیاریه‌ ‌توانی ‌به‌بێ ‌شه‌ڕ ‌بێته‌ ‌ناو ‌ ‌‬
‫یه‌‬
‫سێک‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌که‬ ‫‌‬
‫ی‌وت‌چه‬ ‫مان‌کاتدا‌به ‌موسوڵمان‬
‫‌‬ ‫اڵم‌له ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ن‪‌،‬به‬ ‫رگری‌نه ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫وانه‪‌:‬‬
‫ی‌کعبهش‌بێت‌بیان‌کوژن‌له‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ژێر‌په ‌‬
‫رده‬ ‫‌‬ ‫ر‌له‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫وهحی ‌به‌اڵم ‌له‌ ‌موحمه‌د‌‬ ‫مه ‌یه‌کێك ‌بوو ‌له‌ ‌نوسەرانی ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫عبدالله ‌بن ‌سعد‪‌ ‌ :‬‬ ‫‌‬
‫له ‌ترسان ‌خۆی ‌گه‌یانده‌ ‌عثمانی ‌کوڕی ‌عفان ‌که ‌ئەبێتە ‌برای‌‬ ‫رابۆوه‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫ههڵگە‬
‫‌‬
‫یهک‌‬‫شیری‪‌ ،‬عوسمان ‌هاتە ‌الی ‌پەیامبەر ‌وتی ‌لێیخۆش ‌به‌‪‌ ،‬پەیامبەر ‌بۆ ‌ماوه‌ ‌‬
‫نگ‌بوم‌تاوهکو‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ک‌بێده‬ ‫بۆ‌ماوه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫بهڵێ"‪‌.‬پەیامبەر‌وتی‌"‬ ‫بێدهنگ‌بوو‌پاشان‌وتی‌" ‌‬ ‫‌‬
‫بۆچی‌چاوێکت‌لێدانهگرتم"‌‬
‫‌‬ ‫کێک‌له‌انصاره‌کان‌وتی"‌‬ ‫‌‬ ‫ملی‌بدهن"‪‌ ‌،‬‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫کێکتان‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یه‬
‫مبهر‌چاوداگرتن‌نابێ"‪‌.‬‬ ‫بۆ‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫ویش‌ئهلێ‌"‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫پهیمانی ‌دا‌‬‫وهی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫دهستی ‌موسوڵمان ‌پاش ‌ئه‌ ‌‬ ‫وانهی ‌کوژران ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫وانه‌بوون‪‌:‬‬
‫بێ‌ئه ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫سێ‌ژیانی‌پارێزراو‌ئه‬ ‫‌‬
‫موو‌که‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫دهستی ‌'سعد ‌بن ‌حریث ‌المخزومی' ‌و ‌‌'أبوبرزة ‌األسلمي'‌‬ ‫به ‌‬‫عبدالله ‌بن ‌خطل' ‌ ‌‬‫‌‬ ‫'‬
‫کوژرا‪‌.‬‬
‫دهستی‌'نمیلة‌بن‌عبداللة‌'‌کوژرا‪‌‌.‬‬ ‫به‌ ‌‬‫'مقیس‌بن‌صبابة'‌ ‌‬
‫‪169‬‬
‫دهستی‌'علي‌بن‌ابي‌طالب'‌کوژرا‌‪‌ ‌.‬‬ ‫به‌ ‌‬‫'حویرث‌بن‌نقید'‌ ‌‬
‫شیعریان‌له‌‬
‫‌‬ ‫ی‌کوشت‌که ‌‬
‫‌‬ ‫و‌که ‌‬
‫سانه‬ ‫ئه ‌‬ ‫چهند‌کارێکی‌تری‌تێرۆر‌دا‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫‌‬
‫‪‌،‬له‌‬
‫به ‌ناوی‌'عصماء‌بنت‌مروان' ‌‬ ‫وانه ‌ژنێک‌بوو ‌ ‌‬ ‫وت‌یهکێک‌له‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫دژی‌ئیسالم‌ئه‬
‫ستی‌کرد‌به‌وتنی‌شیعرێک‪‌،‬پەیامبەر‌وتی‌کێ‌کچی‌‬ ‫‌‬ ‫کاتی‌کوژرانی‌'أبوعفک'‌ ‌‬
‫ده‬
‫کهی‌‬‫'مروان'م ‌بۆ ‌ئه‌کوژێ‪‌ .‬له‌و ‌کاته‌ ‌'عمیر ‌بن ‌عدي' ‌گوێی ‌لێ ‌ئه‌بێ ‌و ‌ئاواته‌ ‌‬
‫سهری‌‌شیری‌‬ ‫یشتنه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کاتێک‌گه‬ ‫یه‌‬
‫زهی ‌‬
‫ئهوه‌ی‌جێگای‌به‌ ‌‬ ‫جێ‌ئهکات‪‌ ‌.‬‬‫‌‬ ‫پەیامبەر‌ ‌‬
‫جێبه‬
‫کهیان‌له‌ ‌دایکی‌ستاند‌و‌به‌ ‌شیرێک‌له‌‌‬ ‫ی‪‌،‬موسلمانهکان ‌کۆرپه‌ ‌‬‫‌‬ ‫کۆرپه ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫دایه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫‪170‬‬
‫زگیاندا‪‌ . .‬ئەوەی ‌سەیرە ‌زۆر ‌جار ‌لە ‌موسوڵمانەکان ‌ئایەتێک ‌دەبیستین‌‬
‫بێ‌بۆ‌سهرجهیان‌بۆ‌هیچی‌‬ ‫‌‬ ‫حمه ‌‬
‫ت‌نه‬ ‫ره ‌‬ ‫تهنها‌بۆ‌ ‌‬ ‫سەبارەت‌بە‌پەیامبەر‌دەڵێ‌" ‌‬
‫ناردوه‪‌.‬وَمَا أَرْسَ ْلنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ‪ .‬االنبیاء‌‪‌".٢٣٢‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تر‌تۆمان‌نه‬
‫ههردوو‌‬ ‫به ‌دیلی ‌ئه‌یگرن ‌له‌ ‌هێرشی ‌'فزارة' ‌ ‌‬ ‫ژنێکی ‌تریش ‌به‌ ‌ناوی ‌'أم ‌قرفة' ‌ ‌‬
‫حوشتر‌تا‌لینگی‌ههڵبزرێنن‪‌ ،‬سەریش‌ئەپەڕێنن‌و‌بەناو‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫وه ‌ ‌‬‫ستنه ‌‬
‫قاچی‌ئهبە ‌‬
‫‌‬

‫‪ 169‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌‌٢٣‌-٠٩‬‬
‫رچاوه‪‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌٩٩٩‌-‌٩٩٢‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مان‌سه‬ ‫‪‌ ‌170‬‬
‫هه‬

‫‪174‬‬
‫کهشیان‌‬ ‫کچه ‌‬
‫ژنه‌به‌‌شه‌ریفترین‌و‌باشترین‌دڵ‌ناسراو‌بوو‪‌ ‌‌،‬‬ ‫ئهم‌ ‌‬ ‫شار‌ئەیگێرن‪‌ ‌.‬‬
‫سهر ‌هه‌مان ‌بابه‌ت ‌پەیامبەر‌‬ ‫له ‌چیرۆکێکی ‌تردا ‌هه‌ر ‌له‌ ‌‬ ‫بۆ ‌پەیامبەر ‌هێنا‪‌ ‌ .‬‬
‫ئهلێت‌ئەی‌سەلمە‌بە‌باشی‌و‌گەورەیەت‌ئ‌هم‌‬ ‫ندجارێک‌به ‌'سلمة ‌بن‌عمرو' ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫چه‬
‫‪171‬‬
‫پێشکهش‌بکه‪ ‌.‬يا‌سلمة‌لله‌أبوك‌هب‌لي‌المرأة‌‪‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫ژنەم‌‬
‫بۆیه ‌هه‌تا ‌ئێستاش ‌موسوڵمانی‌‬ ‫بهڵێ ‌تێرۆر ‌و ‌تۆقاندن ‌ڕێچکه‌ی ‌ئیسالم ‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهبێ ‌خوێنه‌ر ‌خۆی ‌ناوێک ‌بۆ‌‬ ‫ڕهن‪‌ ‌ .‬‬‫قینه ‌شوێن ‌کەوتوی ‌ئه‌م ‌بیروباوه‌ ‌‬ ‫ڕاسته ‌‬
‫‌‬
‫گهر ‌ئه‌زانێ ‌ئه‌م ‌ناوه‌ ‌پڕ ‌به‌ ‌پێستی ‌ئیسالم ‌نییه‌؟ ‌ئه‌بێ ‌له‌‌‬
‫موسلمان ‌دابنێت ‌ئه‌ ‌‬
‫وه‪‌ .‬باشترین ‌ناویش‌‬ ‫رههنگی ‌ڕامیاریدا ‌ناوێکی ‌نۆێ ‌بۆ ‌ئیسالم ‌بدۆزرێته‌ ‌‬ ‫فه ‌‬
‫‌‬
‫بێ‌خهڵک‌تێبگات!‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫گوتمان‌ئیسالم‌ئیتر‌ئه‬ ‫که‌‬
‫ئیسالمه!‌بۆیه‌‌ ‌‬
‫‌‬

‫كهی‬
‫و‌ڕامیاریه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌٢٢‌.٩‌.٩‌.٩‬فیتن‌هی‌پەیامبەر‌‬
‫تێكهل‌‬
‫فسانه ‌و ‌ڕیالیستیك ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫چهند ‌ئه‌‬
‫نه ‌ ‌‬‫له ‌چیرۆكی ‌كۆچی ‌پەیامبەر ‌بۆ ‌مه‌ددی ‌‬ ‫‌‬
‫سهر ‌تێپه‌ربونی ‌ئاینی ‌ئیسالم‌‬ ‫وه‪‌ .‬پاش ‌سێنـزده‌ ‌ساڵ ‌به‌ ‌‬ ‫بنه ‌‬
‫یهك ‌ئه‌ ‌‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫بارهت ‌به‌‌‬
‫ریهک ‌سه‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫چاره ‌‬
‫وه ‌و ‌ ‌‬ ‫كۆببنه ‌‬
‫‌‬ ‫دهن ‌كه‌ ‌‬‫قوڕەیشیەکان ‌بڕیار ‌ئه‌ ‌‬
‫وره ‌پیاوانی ‌قوڕەیش ‌كۆ‌‬ ‫ئهلێت ‌كاتێك ‌گه‌ ‌‬ ‫یهكیان ‌ ‌‬‫فسانه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌ ،‬ئه‌‬
‫بدۆزنه ‌‬
‫‌‬ ‫پەیامبەر ‌‬
‫سهر ‌شێوه‌ی ‌مرۆڤ ‌و‌‬ ‫خاته ‌ ‌‬
‫شهیتانیش ‌دێت ‌خۆی ‌ئه‌ ‌‬ ‫وه ‌له‌ ‌'دار ‌الندوة' ‌ ‌‬ ‫بنه ‌‬
‫ئه ‌‬‫‌‬
‫گهڵتان ‌و ‌ڕای ‌من‌‬ ‫مهوێ ‌كۆببمه‌وه‌ ‌له‌ ‌‬ ‫هاتومه ‌و ‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهلێت ‌من ‌له‌ ‌'نجد'‌هوه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڕایهكی ‌ئه‌بێت‌‬
‫وره ‌پیاوانی ‌قوڕەیش ‌ ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫دبهخشتان ‌ئه‌بێ‪‌ ،‬هه‌ر ‌یه‌ك ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫سو ‌‬
‫دهری ‌كه‌ن‌‬‫كه ‌ ‌‬‫ته ‌‬
‫یهكیان ‌ئه‌لێت ‌له‌ ‌نێو ‌خۆتان ‌ده‌ری ‌بكه‌ن ‌یه‌كێ ‌ئه‌لێ ‌له‌ ‌واڵ ‌‬ ‫‌‬
‫ڕایهكی ‌باشی ‌ئه‌بێت‌‬ ‫بهاڵم ‌شه‌یتان ‌ڕاكانیان ‌ئه‌گۆرێت ‌و ‌دواجار ‌'ابوجهل' ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تر‌ههر‌‬
‫‌‬ ‫ورێكی‌گهنج‌بێنن‌ئی‬
‫‌‬ ‫یهک‌ک‬ ‫ههر‌تیر‌ه ‌‬‫ویش‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سەبارەت‌بە‌پەیامبەر‪‌ ‌،‬‬
‫ئه‬
‫وه ‌پەیامبەر ‌بكوژن ‌تاوه‌كو ‌خوێنەکەی ‌به‌ناو ‌هه‌مو ‌تیره‌كاندا‌‬ ‫كه ‌‬
‫یه ‌‬
‫ههمویان ‌به‌ ‌‬‫‌‬
‫وه‪‌.‬بەمەش‌تیرەی‌پەیامبەر‌ناتوانێت‌شەڕی‌هەموو‌تیرەکانی‌تر‌بکات‪‌.‬‬ ‫بالوبێته ‌‬
‫‌‬
‫سانهی‌‬
‫ئهف ‌‬ ‫مه ‌باشترین ‌ڕایه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫مه ‌زۆر ‌دڵخۆش ‌ئه‌بێت ‌و ‌ئه‌لێت ‌ئه‌ ‌‬ ‫شهیتان ‌به‌ ‌‬
‫‌‬
‫گهڵیان ‌و ‌جوبرائیلیش ‌هات ‌بۆ ‌الی‌‬ ‫له ‌‬
‫شهیتان ‌كۆئه‌بێته‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫ئیسالم ‌ئه‌لێت ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫نهبێت ‌وای ‌بۆ ‌ئه‌چم‌‬ ‫فسانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫گهر ‌ئه‌ ‌‬
‫وه‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫كهی ‌بۆ ‌گێرایه‌ ‌‬ ‫پەیامبەر ‌و ‌پالنه‌ ‌‬

‫لله‌د ُّرك)‪‌،‬ئەگەر‌بتەوێ‌مەدحی‌‬
‫‪‌171‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌//٢٠٢‌-‌٢٠٢‬للە‌ابوک‌واتە‌ ( َ‬
‫کەسێك‌بکەی‪‌.‬ئەو‌دەستەواژەیە‌بەکاردەهێنی‪‌‌‌.‬‬

‫‪175‬‬
‫وه‌‬
‫بهشه‌ ‌‬‫حه ‌‬
‫كهسێك ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫كهی ‌پەیامبەر ‌و ‌پالنی ‌خۆیەتی‪‌ .‬دور ‌نییه‌ ‌ ‌‬ ‫ڕامیاریه ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌.‬‬
‫كهش ‌بۆ ‌پەیامبەر ‌بگێرێته‌ ‌‬ ‫شهیتان ‌و ‌پالنه‌ ‌‬ ‫هاتبێت ‌تاوه‌كو ‌خۆی ‌بكات ‌به‌ ‌ ‌‬
‫فسانهی ‌ئیسالم ‌نه‌ ‌بێت ‌من ‌ئه‌لێم ‌ڕامیاری ‌پەیامبەرە‪‌ ،‬به‌اڵم‌‬ ‫‌‬ ‫مه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫گهر ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫وه‌یاخود‌‬ ‫فسانه ‌‬
‫‌‬ ‫است‌بێت‌له‌ڕووی‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫م‌چیرۆكه‌ڕ‬
‫‌‬ ‫ئهگه‌ر‌ئه‌‬
‫كوێیه؟‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫كه‌ ‌‬‫یه ‌‬
‫فیتنه ‌‬
‫‌‬
‫وهی ‌پەیامبەر ‌كردی ‌له‌ ‌پاش ‌ئه‌و‌‬ ‫ئه ‌‬‫له ‌ڕووی ‌ت‌اكتیك ‌و ‌پالنی ‌پەیامبەر‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫ئهویش ‌ویستی ‌'علي'‌‬ ‫ناوچهوانیوه‌ ‌بوو‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫روهی ‌به‌ ‌‬‫وهیه‌‪‌ ،‬فیتنه‌ییه‌كی ‌گه‌ ‌‬ ‫كۆبونه‌ ‌‬
‫ی‌بهجێ‌هێشت‌به‌‌‬ ‫وهی‌پەیامبەر ‌ماڵ ‌‬ ‫ئهو‌شه‌ ‌‬ ‫پهند‌بدات‪‌ ‌.‬‬ ‫كوره‌ ‌مامی‌خۆی‌به‌ ‌ ‌‬
‫بهستی ‌له‌ ‌چی ‌بوو ‌'علي' ‌ل‌ه‌‬ ‫خهوه‌‪‌ .‬ئایا ‌مه‌ ‌‬‫'علي' ‌وت ‌تۆ ‌له‌ ‌جێگای ‌من ‌ب ‌‬
‫نادهن‌و‌‬
‫و‌پرسیاره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تا‌ئێستا‌خۆیان‌له‬ ‫كهی‌خۆی‌دابنێ‪‌.‬موسوڵمان ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫یه ‌‬
‫جێگا ‌‬
‫وه ‌ئایا ‌پەیامبەر ‌ویستی ‌فیتنه‌ ‌دروست‌‬ ‫یاخود ‌تۆ ‌بلێی ‌بیریان ‌لێ ‌نه‌كردبێته‌ ‌‬
‫ی‌مامهكانی‌'عباس' ‌و‌‬
‫‌‬ ‫تاوهكو‌دڵ‬‫کهی‌خۆی‌و‌قوڕەیش ‌ ‌‬ ‫ماڵه ‌‬
‫بنه ‌‬ ‫بكات‌له ‌نێوان‌ ‌‬
‫‌‬
‫نهرم‌ببێت‌و‌له‌ ‌پاش‌كوژرانی‌'علي' ‌ببن‌به‌ ‌موسلمان‪‌.‬‬ ‫ههب' ‌ ‌‬‫بو‌له ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫'جعفر' ‌و‌' ‌‬
‫كسهر‌‬
‫و‌یه ‌‬
‫دابایهوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ڵ‌نه‬ ‫سهر‌'علي' ‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫كهیان)‌ ‌‬ ‫تانیه ‌‬
‫به ‌‬ ‫ر‌پۆشیهكه‌یان( ‌‬
‫‌‬ ‫خۆ‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫بوایه ‌مێژوی ‌ئیسالم ‌چۆن ‌ڕه‌وڕه‌وەی‌‬ ‫به ‌شمشێر ‌له‌ت ‌و ‌په‌تیان ‌بكردبا ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪172‬‬
‫بگرتبایە‪‌.‬‬
‫كهسێك ‌بێت ‌و ‌دڵسۆزی ‌'علي' ‌بوایه‌ ‌چۆن ‌ئه‌و ‌مەترسیەی‌‬ ‫گهر ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫بهاڵم ‌ڕامیاری ‌پەیامبەر ‌له‌وه‌ ‌دابو‌ ‌'علي' ‌بكوژرێت ‌و‌‬ ‫ئهكرد‪‌ ‌ .‬‬ ‫تووشی ‌'علي' ‌ ‌‬
‫بهاڵم‌‬‫وتهی ‌خۆی‪‌ ‌ .‬‬ ‫كه ‌هه‌ر ‌هه‌موی ‌ببن ‌به‌ ‌موسلمان ‌و ‌دواكه‌ ‌‬ ‫تیره‌ ‌‬
‫دهربازی‌بوو‪.‬‬ ‫یه‌ ‌‬ ‫بۆسه ‌‬
‫‌‬ ‫كه‌له‌و‌‬
‫ختانهی‌'علي'‌ ‌‬
‫خۆشبه ‌‬ ‫‌‬
‫‌‬
‫مهسیحیەکان‬ ‫ندیهكانی‌نێوان‌پەیامبەر‌و‌ ‌‬ ‫وه ‌‬ ‫‪‌٢٦‌.٩‌.٩‌.٩‬پ‌هی ‌‬
‫كانی‌مهكک‌ه‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫ن‌بێباوهڕه‌‬
‫‌‬ ‫كی‌زۆری‌بۆ‌دێت‌له ‌‬
‫الیه‬ ‫‌‬ ‫رههلستیه‌‬
‫له ‌كاتێكدا‌ئیسالم‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫شه‪‌ ،‬به‌ ‌بۆچونی ‌خۆی‌‬ ‫به ‌‬ ‫مهد ‌بڕیار ‌ده‌دات ‌شاندێك ‌بنێرێت ‌بۆ ‌حه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫مه‌‬
‫ئه ‌‬
‫یارمهتیان ‌بدات‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫وێوه ‌‬
‫بهڵكو ‌له‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫شه ‌‬‫به ‌‬ ‫حه ‌‬
‫پاشایهكی ‌ئاشتی ‌خواز ‌ل‌ه ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یه‌‬
‫ر‌سوڕمان‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬پرسیارێكی‌سه‬ ‫وه ‌‬
‫یه‬ ‫پرسیار‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ێی‌تێدهچێ‌به‌اڵم‌‬
‫‌‬ ‫یهك‌ڕ‬ ‫ده ‌‬
‫تار‌ا ‌‬
‫له ‌كاتێكدا ‌پاشای‌‬ ‫سەبارەت‌بەو‌دیاریەی‌پاشای‌میسر‌کە‌پەیامبەر‌ئەنێرێت‪‌ ‌ .‬‬
‫ههبو‌‬‫یوهندێكی ‌ ‌‬
‫ئیسالم‌ئهبێ‌چ‌په‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بو‌به ‌‬
‫‌‬ ‫خۆی‌مهسیحی‌بوه‌ ‌و‌نه ‌ب‬ ‫‌‬ ‫میسر‌كه‌ ‌‬

‫‪ 172‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌/٢٦‌-٢٩‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪٩٢٦‌-٩٢٠‬‬

‫‪176‬‬
‫له‌‬
‫بێت ‌تاوه‌كو ‌به‌ ‌دیاری ‌ژنێک ‌بۆ ‌پەیامبەر ‌بنێرێت ‌به‌ ‌ناوی ‌'ماریای ‌قبطي'‪‌ ‌ .‬‬
‫و‌ڕۆمی‌له‌‬
‫‌‬ ‫ژیاوه ‌و‌دوو‌ئیمپراتۆری ‌ساسانی‌‬ ‫‌‬ ‫رهبی‌لێ ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫عه ‌‬‫كاتێكدا‌له ‌میسر‌ ‌‬
‫‌‬
‫سهالتدا‌بوون‪‌‌.‬‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌داوای‌لێبکات‌ببێت‌به‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫یهکی‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫هۆی‌نامه ‌‬
‫‌‬ ‫چێ‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ێی‌تێده‬ ‫ئایا‌ڕ‬
‫‪173‬‬
‫کهنیزەکی‌بۆ‌بنێرێت؟ ‌‬ ‫بڕی‌ئهوه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫موسلمان‌ئهویش‌له‌‬
‫‌‬
‫كی‌دروست‌نهكردبێ‌له‌ ‌میسر؟‌‬
‫‌‬ ‫یوهندیه‌‬
‫په ‌‬ ‫بازرگان‌بوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫ئایا‌ئهبێ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهر‌پاشای‌‬ ‫ئه ‌‬‫چۆته ‌میسر‪‌ ‌.‬‬
‫نه ‌ ‌‬ ‫ر‌ههڵدانی‌ئاینی‌ئیسالم‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫به ‌ ‌‬‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫هێنیهكی‌‬
‫نه ‌‬ ‫ی‌بۆ‌خۆی‌نهبۆته‌ ‌ئیسالم‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫مهد‌هه‌بووبێ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫میسر‌بڕوای‌به‌ ‌‬
‫یوهندیه‌‌بزانرێت‌و‌لێكبدرێته‌وه‌!‬ ‫په ‌‬ ‫ئهبێ‌ئ‌هو‌ ‌‬ ‫مێژوییه‌‌ ‌‬
‫له ‌میسر ‌سه‌رچاوه‌ی ‌نه‌گرتبێ ‌بۆ ‌تێك‌‬ ‫ئاینه ‌ ‌‬
‫ئایا ‌ئه‌بێ ‌دروست ‌بونی ‌ئه‌و ‌ ‌‬
‫وهی‌ئیسرائیل‪.‬‬ ‫و‌نه ‌‬
‫مهگوسی‌ ‌‬ ‫شكانی‌دوو‌هێزی‌دهسته‌اڵتداری‌ ‌‬
‫‌‬
‫كهواته‌ ‌بۆچونێكی ‌ترمان ‌بۆ‌‬ ‫قهی ‌كوری ‌نوفل ‌مه‌سیحی ‌بوه‌ ‌ ‌‬ ‫گهر ‌بلێن ‌و‌‌ر ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫یوهندیه‌كی‌دروست‌‬ ‫په ‌‬‫سیحی‌ئهو‌كاته‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ل‌هێزی‌مه‬ ‫دروست‌ئهبێ‌كه‌ ‌‌و‌رقه‌ ‌ل‌ه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫ر‌خۆشیان‌بۆیه‌‬
‫‌‬ ‫كه‪‌ ‌.‬‬
‫هه‬ ‫كو‌ئاینێكی‌نوێ‌دروست‌بكهن‌له‌‌دژی‌جوله‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كردبێ‌تاوه‬
‫كه‪‌،‬‬
‫نگهرێك ‌له‌ ‌دژی ‌جوله‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫بنه ‌ ‌‬‫هاتنه ‌ناو ‌ئاینی ‌ئیسالم ‌تاوه‌كو ‌خۆیان ‌نه‌ ‌‬ ‫نه ‌‬ ‫‌‬
‫یهكی ‌جیاواز ‌دروست ‌بكه‌ن ‌بۆ ‌له‌ناو‌‬ ‫وه ‌‬
‫ته ‌‬
‫نه ‌‬‫ههر ‌بۆیه‌ ‌ویستیان ‌ئاینێك ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كه‪‌ .‬سەیرە ‌لەوە ‌دایە ‌کاتێک ‌ئەو ‌شاندە ‌گەیشتنە ‌حەبەشە ‌کە‌‬ ‫بردنی ‌جوله‌ ‌‬
‫كهیان ‌بوو‪‌ ،‬ویستی ‌ڕایان ‌نه‌گرێ ‌به‌اڵم ‌شاندی ‌پەیامبەر‌‬ ‫پاشایه ‌‬
‫‌‬ ‫نهجاشی' ‌ ‌‬ ‫'‌‬
‫بە‌مانەوەی‌موسوڵمانەکان‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫یان‌بۆ‌خوێندهوه‌‌ئینجا‌ڕازی‌بوو‌‬
‫‌‬ ‫مهریم'‬‫سورهتی‌' ‌‬‫‌‬
‫گهل ‌پەیامبەر ‌توندوتۆل ‌كرد ‌كه‌‌‬ ‫یوهندی ‌له‌ ‌‬‫ههمان ‌كاتدا ‌به‌ ‌شێوه‌یه‌ك ‌په‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫‌‬
‫كهی‌‬‫بڕه ‌‬
‫كهی ‌دا ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫كهی ‌'أبوسفیان'ی ‌بۆ ‌داخوازی ‌كرد ‌و ‌خۆی ‌ماره‌ییه‌ ‌‬ ‫كچه ‌‬
‫‌‬
‫كانی‌خۆی‌وت‌‌بۆن‌و‌بهرامی‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫ش‌به‌ ‌‬
‫ژنه‬ ‫‌‬ ‫ڵ‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫گه ‌‬ ‫چوار‌ههزار‌دینار‌بوو‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪174‬‬
‫وه‪‌‌ .‬‬ ‫ن‌و‌بیڕازێنه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ببه‬
‫ئیسالم‌بهم‌شێوه‌یە‌‬
‫‌‬ ‫وهی‌ببێته‌ ‌‬ ‫بهشه‌ ‌بێ‌ئه‌ ‌‬ ‫تێدهچێ ‌پاشای‌حه‌ ‌‬ ‫ئایا‌ئهوه‌ ‌ڕێی‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههمان‌كاتدا‌‬‫ل‌بكات‌و‌یارمهتی‌بدات‪‌.‬له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌له ‌‬
‫گه‬ ‫وه ‌‬ ‫نه ‌‬
‫نامه ‌گۆڕی ‌‬‫گهل‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬

‫‪‌173‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌٢٠٩‬‬
‫ره‌‪٢٠٣‬‬
‫الرسول‪‌،‬محمد‌برهان‌الپه ‌‬
‫‌‬ ‫‪ 174‬نساء‌حول‌‬

‫‪177‬‬
‫ی‌كه ‌دیتی‌بۆ‌‬ ‫‌‬ ‫و‌خه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫نانه ‌‬
‫ت‌ئه‬ ‫هیبێكی‌كرد‌و‌ته ‌‬
‫‌‬ ‫لێن‌ئهبوبكر‌هات‌و‌چۆی‌را‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫کرێت)‬
‫‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫م‌خه ‌‬
‫شوێنێکی‌تر‌باسی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫وه‪‌ ‌(.‬‬
‫راهیبێكی‌گیرایه ‌‬
‫‌‬
‫شه‪‌،‬‬‫به ‌‬ ‫كه ‌چون ‌بۆ ‌الی ‌پاشای ‌حه‌ ‌‬ ‫وهی ‌جێگای ‌سه‌رنج ‌ڕاكێشه‌‪‌ ،‬شانده‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫وهی ‌مایه‌ی‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫وه‪‌ ‌ .‬‬‫عفهری ‌كوری ‌أبی ‌الطالیب ‌سوره‌تی ‌مریه‌می ‌بۆ ‌خوێنده‌ ‌‬ ‫جە ‌‬
‫كات‌كه ‌زانایان‌‬ ‫‌‬ ‫دهست‌پێ‌ده‌‬ ‫به ‌پێنج‌پیت(كهیعص)‌ ‌‬ ‫ته ‌ ‌‬‫م‌سوره ‌‬
‫‌‬ ‫كردنه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫باس‌‬
‫مه ‌كۆدێك‌بێت ‌بۆ‌‬ ‫ردهچێ‌ئه‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌وا ‌ده‌ ‌‬ ‫تێبگهن‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئایەتە ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مانای‌ئهم‌‬
‫‌‬ ‫ناتوانن‌له ‌‬
‫‌‬
‫له ‌كاتی ‌خۆی‪‌ ،‬یاخود‌‬ ‫قه ‌بۆ ‌پەیامبەری ‌نوسیبێ ‌ ‌‬ ‫شه ‌جا ‌چ ‌و‌ه‌ر ‌‬ ‫به ‌‬ ‫پاشای ‌حه‌ ‌‬
‫گهر ‌وانه‌بێ ‌ئایا‌‬ ‫ئه ‌‬‫شه ‌تێبگات‪‌ ‌ .‬‬ ‫به ‌‬ ‫حه ‌‬
‫پەیامبەر ‌خۆی ‌نوسیبێتی ‌تاوه‌كو ‌پاشای ‌ ‌‬
‫چیه‪‌ ،‬به‌ ‌گوێ ‌بیستی ‌ئه‌م‌‬ ‫شه ‌ناپرسێت ‌ئه‌م ‌پێنج ‌پیته‌ ‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫چۆن ‌پاشای ‌حه‌ ‌‬
‫تی‌ئهوەیان‌پێ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫گرین‌و‌پاشانیش‌مۆله‬ ‫‌‬
‫جاشی‌ئه‬ ‫‌‬
‫وێ‌و‌نه‬ ‫‌‬
‫كانی‌ئه‬ ‫قه ‌‬
‫شه‬ ‫سورهته‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫درێ‌بمێنێنهوه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫شه ‌داوای‌‬ ‫به ‌‬ ‫حه ‌‬
‫كتان‌مرد‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لێت‌برایه‬ ‫ی‌نجاشی‌ئهمرێت‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌كاته‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ئێمه ‌داوای ‌غوفران ‌بۆ ‌كافرێك ‌بكه‌ین؟!"‌‬ ‫ههندێك ‌ئه‌لێن ‌" ‌‬ ‫غوفرانی ‌بۆ ‌بكه‌ن‌‪‌ ‌ .‬‬
‫‪175‬‬
‫و‌ئهلێت‪‌:‬‬ ‫دادهبه‌زێ ‌ ‌‬ ‫ته‌ ‌‬ ‫و‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پاشان‌ئه‬
‫و‌بهو‌قوڕئان‌هی‌‬ ‫یه‌ ‌‬ ‫بڕوای‌به‌ئەڵاڵ‌هه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ن‌كه‌‬
‫سانی‌وا‌هه ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫هلی‌كتێبیش‌كه‬ ‫‌‬
‫ناو‌ئه‬ ‫ل‌ه‬
‫كه ‌بۆ ‌ئێوه‌ ‌هاته‌ ‌خوارو ‌به‌و ‌كتێبه‌ی ‌كه‌ ‌بۆ ‌خۆیان ‌ناردراوه‌‪‌ ،‬خاكه‌ڕان‪-‬بێ‌‬ ‫‌‬
‫به ‌نرخی ‌كه‌م ‌سه‌ودا‌‬ ‫ڵگه ‌و ‌نیشانه‌كانی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫مبهر ‌ئەڵاڵ ‌و ‌به‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫دهعیه‌‪‌ ‌ -‬‬ ‫‌‬
‫زۆر‌زوو‌به‌كاری‌‬
‫‌‬ ‫یان‌پاداشی‌كاریان‌دهداتێ‪‌،‬ئەڵاڵ‌‬
‫‌‬ ‫وانه‌پەروەردگار‌‬ ‫ن‪‌،‬ئه ‌‬‫ناكه ‌‬ ‫‌‬
‫ههر ‌كه‌س ‌ڕاده‌گا‪‌ .‬وَ إِنَّ ِمنْ أَ ْهلِ الْ ِكتَابِ لَ َمنْ ُيؤْ ِمنُ بِاللَّهِ وَمَا ُأ ْن ِزلَ إَِليْكُمْ وَمَا ُأنْزِلَ‬ ‫‌‬
‫ع ْندَ ر َِّبهِمْ إِنَّ اللَّهَ‬
‫شتَرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ ثَ َمنًا قَلِيلًا أُوَل ِئكَ َلهُمْ أَجْرُهُمْ ِ‬ ‫إَِل ْيهِمْ خَاشِعِينَ لِلَّهِ لَا يَ ْ‬
‫سَرِيعُ الْحِسَابِ‪‌.‬ال‌عمران‌‪٢٢٢‬‬
‫گهر‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫م‌پاشایه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫مبهرێكی‌نوێ ‌و‌ئه‌‬ ‫نێو‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫كی‌نائاساییه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یوندیه‬ ‫‌‬
‫ش‌په‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫ئهوا ‌ئه‌بون ‌به‌‌‬ ‫شیهكان ‌بڕوایان ‌به‌ ‌پەیامبەر ‌هه‌بوایە ‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫شه ‌و ‌حه‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫پاشای ‌حه‌ ‌‬
‫خۆیان‌نهبون‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم ‌‬ ‫دیان‌ئهدا‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫تی‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ربازی‌یارمه‬ ‫ئیسالم‌و‌له ‌ڕووی ‌سه‌‬ ‫‌‬
‫نهته‌وێكی ‌تر ‌و ‌به‌ ‌ئاینێكی ‌تر ‌دژی‌‬ ‫گهڵ ‌ئیسالم ‌به‌لكو ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫نگهرێك ‌له‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سیحیهكانیش ‌به‌‌‬ ‫‌‬ ‫ئهوه‌ی ‌به‌ ‌مسیح ‌كرا ‌ئه‌وا ‌مه‌‬ ‫كهكان ‌جه‌نگین‪‌ ‌ ،‬‬ ‫جوله ‌‬
‫‌‬

‫‪‌175‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٢٢‬سورة‌ال‌عمران‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌.‬‬

‫‪178‬‬
‫رهب‌و‌موسلمان‪‌،‬جگە‌لەوەش‌ئیسالمیان‌‬ ‫ستی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌ده‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫جولهکەكانیان‌كرده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کرد‌هێزێک‌لە‌دژی‌ساسانیەکانی‌نەوەی‌مەگوس‪.‬‬
‫وهیش‌‬‫رهدا ‌دیسان ‌به‌ ‌كۆدێك ‌ده‌ست ‌پێده‌كات ‌ئه‌ ‌‬ ‫قه ‌‬ ‫وهها ‌له‌ ‌سوره‌تی ‌به‌ ‌‬ ‫ره ‌‬
‫هه ‌‬‫‌‬
‫سهر ‌مونافیقه‌كان ‌و‌‬ ‫له ‌‬
‫تهكان ‌ ‌‬‫تهش ‌ئه‌بینین ‌زۆربه‌ی ‌ئایه‌ ‌‬ ‫لهم ‌سوره‌ ‌‬ ‫(الم) ‌ ‌‬
‫دژی‌مهسیحی‌بێت‪.‬‬
‫‌‬ ‫نییه‌‬
‫هیچ‌ئایهتێكی‌تری‌تێدا‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم‌‬
‫كانه‪‌ ‌.‬‬
‫كه ‌‬ ‫جوله ‌‬
‫‌‬
‫دهست ‌پێ ‌ئه‌كات ‌دیسان‌‬ ‫سورهتی ‌ال ‌عمران ‌دیسان ‌به‌ ‌كۆدی(الم) ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫پاشان ‌له‌ ‌‬
‫یهكی ‌جوان ‌باسی‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهكات ‌و ‌به‌ ‌‬‫جولهكە ‌ ‌‬
‫هێندێك ‌ئایه‌ت ‌سەرزەنشتی ‌ ‌‬
‫سیح‌ئهكات‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مه‬
‫دهست ‌پێ‌‬ ‫سورهتی ‌االعراف ‌به‌ ‌كۆدی(المص) ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫روهها ‌بۆ ‌جارێكی ‌تر ‌له‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫مهكک‌ه‌‬
‫تهش ‌له‌ ‌ ‌‬
‫ئهكات ‌و ‌ئه‌م ‌سوره‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫جوله ‌‬
‫ئهكات ‌و ‌دیسان ‌سەرزەنشتی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دابهزیوه‌ ‪.‬‬
‫‌‬

‫رههلستێكی ‌له‌ ‌دژی ‌مه‌سیحی ‌نه‌بو‌‬ ‫مهد ‌هیچ ‌به‌ ‌‬ ‫لگهیه‌كی ‌تریش ‌هه‌یه‌ ‌موحه‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫سهالتێكی ‌زۆر ‌به‌ ‌هێزی ‌نه‌بو ‌به‌لكو ‌هه‌ر ‌دژی ‌جوله‌كه‌ ‌بوو‪‌،‬‬ ‫لهو ‌كاتانه‌ی ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ر‌به‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫سیحیهكان‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫واته ‌مه‌‬
‫ستین‌لهژێر‌ده‌ستی‌ڕۆمیه‌كان ‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كاتێكدا‌فه ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫سهر‌‬
‫نها‌له ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫ته‬ ‫جوله ‌‬
‫ب‌له ‌ ‌‬ ‫ره ‌‬ ‫‪‌،‬ئهبینین‌ڕقی‌عه‌ ‌‬ ‫وه ‌‬
‫ی‌ئێستا‌لێكی‌بدهینه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هاوكێشه‬
‫که‌‬
‫مهش ‌بۆچونێكه‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫سهر ‌چی ‌بووبێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫لستینه‪‌ .‬به‌اڵم ‌ڕقی ‌پێشتر ‌ده‌بێ ‌له‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫فه‬
‫ن‌مهسیحیەکانەوە‌دروست‌بووبێ!‬ ‫الیه ‌‬‫ئاینی‌ئیسالم‌له ‌‬
‫‌‬
‫شهم ‌ئه‌لێت ‌(ڕێی‌‬ ‫لهسه‌ر ‌سوره‌تی ‌فاتح‌ه ‌بكه‌ین ‌ئایه‌تی ‌شه‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫لێكۆلینه ‌‬
‫‌‬ ‫گهر ‌‬
‫ئه ‌‬‫‌‬
‫بهر ‌توڕه‌یی‌‬ ‫وانهی ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌کردون ‌نه‌ک ‌ئه‌ ‌‬ ‫وانهی ‌که‌ ‌خۆت ‌چاکه‌ت ‌ده‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫وانهش‌که‌ ‌الڕێ‌بوون‌‪‌ .‬صِرَاطَ الَّذِينَ َأنْعَمْتَ عََل ْيهِمْ غَيْرِ الْمَ ْغضُوبِ‬ ‫ئه ‌‬ ‫وتون‪‌،‬نه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫که‬
‫وهی‌ئەڵاڵ ‌لێی‌‬ ‫ئه ‌‬‫و‌مهسیحی‌دێت‪‌ ‌.‬‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫واتای‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫دا‌به ‌‬
‫عََل ْيهِمْ وَلَا الضَّالِّينَ)‌لێره‌ ‌‬
‫سحیهكانن‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫یان‌لێ‌تێكچوه ‌ ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫ی ‌ڕێگای‌زانست‌و‌ڕێگا‬ ‫ئهوه‌ ‌‬
‫جولهكه‌یه‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫یه ‌ ‌‬‫توڕه‌ ‌‬
‫ڵ‌مهسیحی‪.‬‬ ‫گه ‌‬ ‫نهرمترن‌له‌ ‌‬ ‫كه‌به‌اڵم‌ ‌‬‫ر‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫ك‌ههیه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫واته‌توندیە‬
‫كه ‌‬ ‫‌‬

‫ئهلێت‪‌:‬‬
‫ئایهتێكدا‌ ‌‬
‫ها‌له‌ ‌‬
‫روه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫مبهری‌ئەڵاڵم‌بۆ‌‬
‫من‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫رهی‌ئیسرائیل!‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ی‌به ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫ریهمیش‌گوتی‪‌ ‌:‬‬‫عیسای‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫که‌‬
‫‌‬
‫سهلمێنم ‌که‌ ‌له‌ ‌پێش ‌مندا ‌هاتوه‌‪‌ ،‬مژده‌و ‌لێ ‌بێ‌‬
‫الی ‌ئێوه‌‪‌ ،‬ئه‌و ‌ته‌وراته‌ی ‌ده‌ ‌‬

‫‪179‬‬
‫چهند ‌نیشانه‌ی ‌دیاری‌‬ ‫وهختێ ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫حمهد‪‌ ‌ .‬‬ ‫مبهرێک ‌له‌پاش ‌من ‌دێ ‌وه‌ناو ‌ئه‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫ئاشکرا‌جادوه‪‌‌.‬وَِإذْ قَالَ عِيسَى ا ْبنُ‬
‫‌‬ ‫ر‌به ‌‬
‫هه ‌‬ ‫مه ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫هاته ‌الیان‪‌،‬گووتیان ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫ره ‌‬
‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫التوْرَاةِ وَ ُمبَشِّرًا‬
‫مَ ْريَمَ يَا َبنِي إِسْرَائِيلَ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إَِليْكُمْ ُمصَدِّقًا لِمَا َب ْينَ يَدَيَّ ِمنَ َّ‬
‫بِرَسُو ٍل يَ ْأتِي ِمنْ بَعْدِي اسْمُهُ أَحْ َمدُ فَلَمَّا جَاءَهُ ْم بِا ْلبَيِّنَاتِ قَالُوا َهذَا سِحْرٌ‪ .‬الصف ‪‌١‬‬
‫یهی ‌کردبێ‌‬ ‫قسه ‌‬
‫گهر ‌عیسا ‌ئه‌و ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫وهمان ‌پێ ‌ئه‌كات ‌ ‌‬ ‫ژهی ‌ئه‌ ‌‬ ‫ته ‌ئام‌ا ‌‬‫ئهم ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یهنێ ‌پێش‌‬ ‫گه ‌‬‫ئه ‌‬ ‫مهش ‌ئه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫ده ‌ ‌‬
‫حمه ‌‬ ‫مبهرێك ‌دێت ‌له‌ ‌پاش ‌من ‌ناوی ‌ئه‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫كهم‌‬ ‫شی‌یه ‌‬
‫‌‬ ‫ك‌پێشتر‌له ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫انراوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫د‌بێت‌ئهوا‌پیالنی‌بۆ‌د‬ ‫‌‬ ‫ی‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫ئهلێ‌‬ ‫رهبیمان ‌كرد ‌كه‌ ‌ناوی ‌(اسعد ‌ابو ‌كرب ‌الحمیری) ‌ ‌‬ ‫باسی ‌شاعیرێكی ‌عه‌ ‌‬
‫یهنێت ‌دیاره‌‌‬ ‫گه ‌‬‫ئه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬‫مهش ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مبهرێك ‌دێت ‌من ‌ئه‌بم ‌به‌ ‌ئامۆزای‪‌ ‌ ،‬‬ ‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫به‌‬‫كه ‌ببێت‌ ‌‬ ‫مبهرێك‌بێت‌له‌ ‌دوایای‌خۆیان ‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬‫سیحیهكان‌پالنێكیان‌دانابو‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫مه‬
‫وه‌‬‫ینه ‌‬‫بهپێی ‌لۆجیك ‌لێكی ‌بده‌ ‌‬ ‫ئهگه‌ر ‌ ‌‬ ‫وهی ‌ ‌‬ ‫بهر ‌ئه‌ ‌‬ ‫هێزێك ‌له‌ ‌دژی ‌نه‌یارانیان‪‌ .‬له‌ ‌‬
‫ههر‌سەرزەنشتی‌‬ ‫تێك‌‌ ‌‬
‫ند‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌ ‌‬
‫چه‬ ‫چونكه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بوه‌‬
‫كه‌ ‌‬ ‫جوله ‌‬
‫نها‌ڕقی‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫پەیامبەر‌ ‌‬
‫ته‬
‫رایهتی ‌موحه‌مەدیان‌‬ ‫یامبه ‌‬
‫به ‌حسابی ‌ئه‌و ‌سفات ‌و ‌په‌ ‌‬ ‫ئهكات ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬‫جوله ‌‬
‫‌‬
‫ویسته‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كی‌خۆنه‬ ‫لگه ‌‬
‫یه‬ ‫به ‌‬‫مهد‌دانانێن‪‌ ‌.‬‬ ‫تی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫پێغهمبه‌ ‌‬
‫رایه‬ ‫وه ‌و‌دان‌به‌ ‌ ‌‬ ‫شاردۆته ‌‬
‫‌‬
‫تهورات ‌باسی‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫واته ‌شتێكی ‌نالۆجیكه‌ ‌ ‌‬ ‫یامبهر ‌عیسا ‌هات ‌كه‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫لهپاش ‌موسا ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ر‌بێت‌كه‌‬
‫‌‬ ‫وی‌تریش‌دوا‌پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كیان‌عیسا‌بێت‌و‌ئه‬ ‫‌‬
‫ر‌بكرێت‌یه‬ ‫دوو‌پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬
‫گهر ‌ناو ‌هاتبێت ‌ته‌نها‌‬ ‫ئه ‌‬‫قوڕەیشی‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫رهبی ‌‬ ‫مهد ‌بێت ‌ل‌ه ‌تیره‌ی ‌عه‌ ‌‬ ‫ناوی ‌موحه‌ ‌‬
‫تهورات‌‬ ‫بهێندرێت‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ئهبێ‌ناوی‌مسیح‌‬ ‫پێی‌لۆجیك‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫هاتووه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ناوی‌مسح‌‬
‫مهد‌باس‌بكرێت‪‌.‬‬ ‫ئنجیلیش‌ناوی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌له‌‬
‫‌‬
‫لۆجیكه‌جولەك‌ە‌بکەونە‌‬ ‫‌‬ ‫مه‌‬
‫ئایا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهبێ‌بکەونە‌بەر‌ڕەخنە‪‌.‬‬ ‫سیحیهکان‌ ‌‬
‫‌‬ ‫واته‌مە‬
‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫ئهبێ‌‬ ‫به ‌‪‌ ٢٦٣٣‬ساڵێک ‌ته‌ورات ‌دابه‌زیووه؟! ‌ ‌‬ ‫مهد ‌ ‌‬ ‫كه ‌پێش ‌موحه‌ ‌‬ ‫بەر ‌ڕەخنە ‌ ‌‬
‫ئهلێن ‌قوڕئان ‌ناگۆردرێت ‌و ‌ته‌ورات ‌و‌‬ ‫وهشمان ‌له‌ ‌بیر ‌نه‌چێ ‌موسوڵمان ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫كۆمپیوتهری ‌هه‌بوه‌‌‬ ‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫كه ‌تاوانی ‌چییه‌ ‌ ‌‬ ‫جوله ‌‬
‫واته ‌ ‌‬ ‫ئنجیل ‌ته‌حریف ‌ئه‌كرێ‪‌ .‬كه‌ ‌‬
‫خی‌داوه ‌به‌ ‌پارێزگاری‌كردنی‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫ت‌و‌نه ‌ئەڵاڵش‌بای‌ه‬ ‫‌‬ ‫كو‌تهورات‌تۆمار‌بكا‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫تاوه‬
‫ر‌ئهبێ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫ش‌سهده‌‪‌.‬كه‌واته‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫شه‬ ‫اڵم‌موسلمان‌پاش‌مهسیح‌دروست‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫له ‌پێش‌ئیسالم‌دروست‌بوو‌‬ ‫ئاینی‌مهسیح‌ ‌‬
‫‌‬ ‫چونكه ‌‬
‫‌‬ ‫رزهنشت ‌بكرێن‪‌.‬‬ ‫سه ‌‬ ‫ئهوان‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌نمونه‌‬
‫‌‬ ‫ئهنێرێن‪‌.‬‬ ‫ت‌بۆ‌جولهكه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫عنه‬ ‫وه‌ ‌‬
‫وانه ‌‬
‫پێچه ‌‬ ‫اڵم‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫به‌مێژوێكی‌كورت‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫‌‬
‫ئایهتی‌‬ ‫كان‌ئهنێرن‌‪‌،‬له‌‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بۆ‌جوله ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫عنه‌‬
‫له ‌‬ ‫تی‌بهقه‌ره‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له‌سوره‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌٢٢٢‬تا‌‪‌ ‌٢٦٩‬‬ ‫‌‬
‫ن‌به‌‬
‫كه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫كه ‌ ‌‬‫هدیدی‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هێرش‌و‌ته‬ ‫تی‌بهقه‌ره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌سوره‌‬ ‫تا‌ئایهتی‌‪‌ ‌ ٢٢٦‬‬
‫‌‬ ‫‪‌ ٢٢٢‬‬

‫‪180‬‬
‫موفهسیرین‌‬
‫وه‪‌ ‌.‬‬ ‫شارنه ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫د‌ئه‬‫ی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫رایهتیه‌‬
‫یامبه ‌‬
‫چۆن‌ئهو‌په‌ ‌‬
‫‌‬ ‫خ‌كه‌‬
‫ۆزه ‌‬‫ئاگری‌د ‌‬
‫یهك ‌بۆ‌‬
‫كهن ‌كه‌چی ‌هیچ ‌ئاماژه‌ ‌‬‫ئه ‌‬
‫كه ‌ ‌‬
‫خاوهن ‌كتێب ‌ته‌نها ‌ئاماژه‌ ‌بۆ ‌جوله‌ ‌‬
‫له ‌ ‌‬‫‌‬
‫ڵ‌مهسیح‌ئاشتی‌خواز‌بوو!‌‬ ‫گه ‌‬ ‫یداکرد‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تا‌ئیسالم‌هێزی‌په‬ ‫مهسیح‌ناكرێت ‌‬
‫‪‌،‬هه‬ ‫‌‬

‫ئهم ‌راستیه‌ ‌سوره‌تی ‌'الروم'‌ه‪‌ ،‬كاتێك‌‬ ‫ینه ‌سه‌ر ‌ڕووی ‌ ‌‬ ‫بخه ‌‬

‫لگه ‌ ‌‬
‫وه ‌زیاتر ‌به‌ ‌‬
‫له ‌‬
‫‌‬
‫رئهكه‌ون‪‌ ،‬قوڕەیشیەکان ‌زۆر‌‬ ‫سهر ‌ڕۆمه‌كان ‌زاڵ ‌ئه‌بن ‌و ‌سه‌ ‌‬ ‫فارسهكان ‌به‌ ‌‬
‫‌‬
‫مهد‌‬‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫مهش ‌وا ‌له‌ ‌‬‫حهت ‌ئه‌بن ‌ئه‌ ‌‬ ‫خۆشحال ‌ئه‌بن ‌و ‌موسلمانایش ‌زۆر ‌ناره‌ ‌‬
‫ته‌‬
‫م‌سوره ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ن‌بۆ‌ئه‬ ‫كهون‪‌.‬موفەسیرەکا‬ ‫رئه ‌‬
‫كان‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫بكات‌بلێ‌ڕۆژێك‌دێت‌ڕۆمه‌‬
‫رستووه‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫سیحیهكان ‌تاکخوایان ‌په‌‬ ‫‌‬ ‫بوه ‌ ‌‬
‫مه‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫كهی ‌ئه‌ ‌‬ ‫تهنها ‌ئه‌لێن ‌هۆیه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫خاوهن‌كتێب‌نیین‌بۆیه‌ ‌قوڕەیشیەکان‌‬ ‫كانیش‌بت‌و‌ئاگریان‌پهرستوه‌ ‌و‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫فارسه‬
‫لماندویهتی ‌و‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم ‌مێژو ‌سه‌‬ ‫شتیهكان ‌ئه‌زانی‪‌ ‌ .‬‬ ‫رده ‌‬ ‫خۆیان ‌با ‌هاوتای ‌زه‌ ‌‬
‫سهر ‌ئاینی‌‬ ‫واشه ‌بكرێ ‌ماده‌كان ‌و ‌فارسه‌كان ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫چه ‌‬ ‫ناتوانرێت ‌ئه‌م ‌مێژوه‌ ‌ ‌‬
‫‪176‬‬
‫شتیهكان ‌خاوه‌ن‌‬ ‫زهرده‌ ‌‬ ‫ردهشتی ‌بوون ‌و ‌هیچ ‌كاتێك ‌بتپه‌رست ‌نه‌بون‪‌ ‌ ‌،‬‬ ‫زه ‌‬‫‌‬
‫سهر ‌ئاینێكی ‌پاكی ‌ئاشتی‌‬ ‫فارسهكان ‌و ‌كورده‌كان ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كتێبی ‌ئاڤێستا ‌بوون‪‌ .‬‬
‫كهچی ‌سوره‌تی ‌الروم ‌وا ‌ده‌ری ‌ئه‌خات ‌ڕۆمه‌كان ‌جێخۆشحالی‌‬ ‫خوازبون‪‌ ‌ .‬‬
‫و‌بۆ‌سهركه‌وتنیش‌‬‫‌‬ ‫هاوغهمیان‌بوون ‌‬‫‌‬ ‫بۆیه ‌بۆ‌ژێرکەوتنیان ‌‬ ‫موسوڵمان ‌بوون‪‌ ‌ ،‬‬
‫حهت ‌بوون ‌أبوبکر‌‬ ‫مهد ‌و ‌موسلمان ‌ناره‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫نانهت ‌هێنده‌ ‌‬
‫ته ‌‬ ‫خۆشحالبون‪‌ ‌ .‬‬
‫كهون‪‌.‬‬ ‫ر‌ئه ‌‬
‫كان‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕۆژێك‌دێت‌ڕۆمه‬ ‫ی‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ئه ‌‬
‫وه‬‫سه ‌‬ ‫كرد‌له ‌‬
‫‌‬ ‫قومار‌و‌گرەوی ‌‬
‫سهر‌‬‫كان‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لێ‌ڕۆمه‬ ‫كه ‌‬
‫ت‌ئه‬ ‫ره ‌‬
‫وا‌براده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌وت‌ئه‬ ‫كان‌به ‌أبوبکر‬
‫‌‬ ‫كاتێك‌بێباوه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬
‫ویش‌وتی‌وایه ‌هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌قوماریان‌كرد ‌لە‌ماوەی‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ون‌ئه‬ ‫ئه ‌‬
‫كه‬ ‫فارسهكان‌سەر ‌‬
‫‌‬
‫‪177‬‬
‫‌ئەگەر ‌ڕۆمەکان ‌سەرکەوتنیان‌‬ ‫سهر ‌چوار ‌(قالئص)‬ ‫حەوت ‌ساڵدا‪‌ ،‬ل‌ه ‌‬
‫نهبو ‌بۆیه‌‌‬ ‫بەدەست ‌هێنا‪‌ .‬كاتێك ‌حه‌وت ‌ساڵ ‌ڕۆیی ‌هیچ ‌شتێك ‌له‌ ‌ئارادا ‌ ‌‬
‫دووساڵی ‌تریش ‌قوماره‌كه‌یان ‌درێژه‌ی ‌خایه‌ند‪‌ ،‬پاش ‌نۆ ‌ساڵ ‌ڕۆمه‌كان‌‬
‫قه‪‌(‌.‬ا‌‬
‫ده ‌‬‫سه ‌‬
‫كرد‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نرخهکه‌ی‌‬
‫وه‌و‌ ‌‬ ‫كهی‌برده‌ ‌‬ ‫قوماره ‌‬
‫‌‬ ‫ركهوتن‌و‌'أبوبکر'یش‌‬ ‫سه ‌‬‫‌‬
‫لهدوای ‌ئه‌م‌‬ ‫مینه‪‌ ‌ .‬‬
‫رزه ‌‬
‫وشهنی ‌ئه‌م ‌سه‌ ‌‬ ‫ل ‌م‪‌ .‬ڕۆمی ‌شكان‪‌ .‬له‌ ‌نزیكتری ‌كه‌ ‌‬

‫شتیهکان‌هیچ‌کاتێک‌بتیان‌‬
‫رده ‌‬‫زه ‌‬
‫که‌ ‌‬
‫ڵماندویانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رچاوهی‌بێگانه‌کانیش‌سه‌‬
‫‌‬ ‫له‌ ‌‬
‫سه‬ ‫‪‌ ‌176‬‬
‫ی‌پێکراوه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاماژه‬ ‫له‌کتێبی‌(‪‌)The Ancient World‬‬ ‫رهی‌‪‌ ‌٢٣‬‬
‫الپه ‌‬
‫ک‌له‌ ‌‬
‫رستوه‪‌،‬وه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫په‬ ‫‌‬
‫نجی‌مێینه‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫حوشتری‌گه‬ ‫واته‌‬
‫کۆکراوهی‌(قلوص)‌ه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌قالئص‪‌:‬‬ ‫‪177‬‬

‫‪181‬‬
‫پێش‌ئهو‌‬
‫‌‬ ‫دهساڵ‪‌.‬‬ ‫متر‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌كه‬ ‫وه‪‌.‬له‌‌ ‌‬
‫ماوه‬ ‫ونه ‌‬ ‫ردهكه‌ ‌‬ ‫یان‌جارێ‌تر‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫ژێركه‌ ‌‬
‫وتنه‬
‫یه ‌و ‌ئه‌وێ ‌ڕۆژێ ‌باوه‌ڕداران‌‬ ‫دوایهش‪‌ ،‬هه‌مووكار ‌كاری ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫شكانه ‌و ‌له‌ ‌ ‌‬‫‌‬
‫ركهس ‌ده‌دا‪‌ ،‬هه‌ر‌‬ ‫هه ‌‬ ‫به ‌‬‫حهزكا ‌یاریده‌ ‌ ‌‬ ‫الیه‪‌ ،‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫یاریده ‌له‌ ‌ئه‌ ‌‬‫‌‬ ‫كهن‪‌ ‌ .‬‬
‫به‬ ‫كهیفێ ‌ده‌ ‌‬‫‌‬
‫وه‪‌،‬‬ ‫شیمان‌نابێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لێ‌په‬ ‫بهڵێنی‌داوه‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬‫و‌دلۆڤانه‪‌.‬ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫ن‌دهسته‌اڵته‌ ‌‬
‫خۆی‌خاوه ‌‬
‫‌‬
‫له ‌ڕواڵه‌تی‌ژینی‌دنیا‌ئاگادارن‌و‌هیچ‌ئاگاشیان‌‬ ‫ی‌خهڵك‌نازانن‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫اڵم‌زۆربه‬ ‫‌‬
‫به‬
‫كه ‌نیه‌‪‌ .‬الم‪ .‬غُِلبَتِ الرُّومُ‪ .‬فِي َأدْنَى الْأَ ْرضِ وَهُمْ ِمنْ بَ ْعدِ غََل ِبهِمْ‬ ‫ڕۆژه ‌‬
‫پاشه ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سنِينَ لِلَّهِ الْ َأمْرُ ِمنْ َق ْبلُ وَ ِمنْ بَ ْعدُ َو َيوْ َم ِئذٍ يَفْرَحُ الْ ُمؤْ ِمنُونَ‪ِ .‬ب َنصْرِ‬
‫سيَغِْلبُونَ‪ .‬فِي ِبضْعِ ِ‬
‫َ‬
‫ع َدهُ وَلَكِنَّ أَ ْكثَرَ‬
‫عدَ اللَّهِ لَا يُخْلِفُ اللَّهُ َو ْ‬ ‫اللَّهِ َي ْنصُرُ َمنْ يَشَاءُ وَ ُهوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ‪َ .‬و ْ‬
‫عنِ الْآخِ َرةِ هُمْ غَافِلُونَ‪ .‬الروم‌‬ ‫الد ْنيَا وَهُمْ َ‬‫حيَاةِ ُّ‬ ‫النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ‪ .‬يَعْلَمُونَ ظَاهِرًا ِمنَ الْ َ‬
‫‪178‬‬
‫‪)‌٢‌–‌٢‬‬
‫بهدر‌بوه‌‌‬ ‫كان‌له ‌كاتی‌شەڕی ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫می‌فارس‌و‌ڕۆمه‬ ‫وێ‌شهڕی‌دووه‌‬ ‫‌‬ ‫ریش‌ئه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫گهڵ ‌موسوڵمان‌‬ ‫له ‌‬‫ههبووبێ ‌ ‌‬ ‫خات‌ئهبێ‌هاوڕێکخستنێک‪-‬تنسیق‪‌ ‌-‬‬ ‫‌‬ ‫مهش‌ده‌ ‌‬
‫ریئه‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫و ‌ڕۆمییه‌كان‪‌ .‬هەروەها ‌ئەوەش ‌سەیرە ‌ئەگەر ‌ئەو ‌قومارە ‌راست ‌بێت ‌ئەی‌‬
‫چۆن ‌ابوبکر ‌لە ‌مەدینە ‌بووە ‌و ‌قوڕەیشیەکانیش ‌لە ‌مەککە‪‌ .‬بەاڵم ‌دیارە‌‬
‫هاوپەیمانییەتیان‌هەبووە؟‬
‫یوهندی‌له‌‌نێوان‌‬ ‫دروست‌كردنی‌په ‌‬
‫‌‬ ‫انهی‌پەیامبەر‌له‌‌‬ ‫جۆره‌تاکتیک ‌‬ ‫‌‬ ‫ڕاستی‌ئهو‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫بوه‪‌.‬‬
‫بوه ‌و ‌یاری ‌زانێكی ‌ڕامیارزان ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫یسهلمێنێ ‌ئه‌قلێكی ‌باشی ‌ ‌‬ ‫دوژمنان ‌ئه‌ ‌‬
‫مهدیان‌به‌‌‬ ‫كان‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سیحیه‬ ‫‌‬
‫كان‌یاری‌بكات‪‌،‬مه‬ ‫‌‬
‫مو‌ئاینه‬ ‫‌‬
‫نێوان‌هه‬ ‫تی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫توانیویە‬
‫وانیش‌بخاته‌ژێر‌ڕكێفی‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كاریان‌بهێنێت‌و‌پاشان‌ئه‬ ‫‌‬
‫ویش‌توانی‌به‬ ‫‌‬
‫كار‌هێنا‌و‌ئه‬
‫خۆی‪.‬‬

‫لهستین‬‫دیتنی‌فه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌٢٢‌.٩‌.٩‌.٩‬‬
‫كه ‌و‌‬
‫تایبهتی‌جوله‌ ‌‬
‫كۆنهكان‌به‌ ‌ ‌‬
‫ر‌ئاینه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫وهی‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫نجامی‌لێكۆلینه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫لهستین‪‌ .‬هه‌ر‌‬‫فه ‌‬
‫بارهت ‌به‌ ‌ ‌‬
‫سه ‌‬‫مهسیحی‪‌ ،‬بایه‌خێكی ‌زۆری ‌له‌ال ‌دروست ‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫لهستینیش ‌پیرۆزبكات ‌له‌ ‌الی‌‬ ‫ڕێگایهك ‌بدۆزێته‌وه‌ ‌بۆ ‌ئه‌وه‌ی ‌فه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بوایه ‌‬
‫بۆیه‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫‌‬
‫و‌ههم‌‬
‫ئاینهوه‌ ‌ ‌‬
‫م‌له ‌ڕووی ‌ ‌‬ ‫ی‌ئیسالم‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫جێپێگه‬ ‫ئیسالم‌و‌لهدواڕۆژیشدا‌ببێته‌ ‌‬
‫‌‬

‫‪‌178‬تفسیر‌آیة‌‪ ‌٢‌-٢‬سورة‌الروم‪‌،‬تفسیر‌مقاتل‌بن‌سلیمان‪‌،‬أبو‌الحسن‌مقاتل‌بن‌سلیمان‌بن‌‬
‫بشیر‌االزدي‌بالوالء‌البلخي‌‬

‫‪182‬‬
‫فهری ‌ئیسرا ‌و ‌میعراجی ‌دروست ‌كرد‌‬ ‫سه ‌‬
‫وه‪‌ ،‬هه‌ربۆیه‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌ڕێگای ‌بازرگانیشه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫به‌‬
‫یه ‌ ‌‬
‫وانه ‌‬
‫لێن‌له ‌‬
‫‌‬ ‫شتی‌ئاسمان‌و‌سهردانی‌ئەڵاڵم‌كرد‪‌،‬موسوڵمان ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫وتی‌من‌گه‬
‫یه‌‬
‫ڵگهیان ‌ئه‌وە ‌‬ ‫نهك ‌بێت‪‌ ،‬به‌ ‌‬ ‫نهچوبێت ‌به‌لكو ‌به‌ ‌ڕوح ‌چوبێت‪‌ ،‬هه‌رچۆ ‌‬ ‫سته ‌ ‌‬
‫جه ‌‬ ‫‌‬
‫ههمان ‌كاتدا ‌كه‌ ‌پرسیاریان ‌له‌‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫مهد ‌فه‌لەستینی ‌نه‌دی ‌بوو ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫گوایه ‌‬
‫‌‬
‫ئهویش ‌هه‌مو ‌ناونیشانه‌كانی ‌شاری‌‬ ‫مهد ‌كرد ‌شێوه‌ی ‌فه‌له‌ستین ‌چۆنه‌ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫وه ‌سه‌ردانی ‌شامی‌‬ ‫مهد ‌له‌ ‌‪‌ ٢٩‬ساڵیه‌ ‌‬ ‫گهر ‌موحه‌ ‌‬ ‫فهلستینیدا‪‌ ،‬به‌ ‌بۆچونی ‌من ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫شێك‌بوه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ستین‌به‬ ‫فه ‌‬
‫له‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫رئه ‌‬
‫به ‌‬ ‫ر‌دیوه ‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫لهستینیشی ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫وا‌شاری‌فه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كردبێ‪‌،‬ئه‬
‫كو‌وتمان‌ئهی‌چۆن‌پاشای‌‬ ‫‌‬ ‫مان‌كاتدا‌ئهبێ ‌میسریشی‌دیبێ‌وه‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫هه‬ ‫له ‌شام‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫گهر ‌چوبێت ‌بۆ ‌میسر ‌ئه‌وا ‌هه‌ر ‌به‌‌‬ ‫میسر ‌ماریاری ‌قیبتی ‌بۆ ‌ئه‌نێرێت‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫چهند‌‬
‫ئێمه ‌نازانین ‌‪‌ ٢٢٣٣‬ساڵ ‌پێش ‌ئێستا ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫لهستیندا ‌ڕۆیشتوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫فه ‌‬
‫‌‬
‫ههستی‌‬ ‫مهد ‌ ‌‬‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم ‌‬
‫ستینی‌دیوه ‌یان‌نا‪‌ ‌،‬‬
‫‌‬ ‫كو‌بلێن‌فه ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫ری‌كردوه ‌تاوه‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫فه‬ ‫‌‬
‫یه‪‌،‬‬
‫بایهخێكی ‌ئاین ‌و ‌پێك ‌به‌ستنی ‌جیهانی ‌هه‌ ‌‬ ‫لهستین ‌كردبو ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫به ‌نرخی ‌فه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهی ‌له‌ ‌دوا ‌ڕۆژادا ‌له‌ ‌الی ‌ئیسالمیش ‌پیرۆزی ‌بكات ‌و ‌ده‌ستی‌‬ ‫ههر ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫فهرەی ‌دروست ‌كرد ‌بۆ‌‬ ‫مهد ‌هه‌ستا ‌چیرۆكی ‌ئه‌م ‌سه‌ ‌‬ ‫سهر ‌دابگیرێت‪‌ ،‬موحه‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫كه ‌بچێنێ ‌هه‌تا ‌ماون ‌له‌ ‌ژێر‌‬ ‫وهی ‌بایه‌خی ‌پێ ‌بدات ‌و ‌دڕكێكیش ‌بۆ ‌جوله‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫سێنهوه‌‪.‬‬
‫حه ‌‬ ‫لیمی‌خۆیان‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ری‌دیواری‌ئۆرشه‬ ‫‌‬
‫سێبه‬
‫قوڕەیشیەکان ‌و ‌جولەکەکان ‌بڕوایان ‌بەو ‌چیرۆکەی ‌پەیامبەر ‌نەهات‪‌ .‬ئەوەی‌‬
‫جێگای‌پرسیارە‪‌،‬لە‌کاتێکتدا‌ئەڵاڵ‌دەیان‌موعجیزەی‌بۆ‌مەسیح‌و‌موسا‌خستە‌‬
‫ڕوو ‌کەچی ‌بۆ ‌پەیامبەری ‌ئیسالم ‌هیچ ‌موعجیزەکی ‌نەهێنا ‌و ‌ڕۆژانە‌‬
‫سەرزەنشت‌دەکرا‌لەالیەن‌خەڵک‪‌.‬بۆ‌نمونە‌بە‌مەسیحیان‌وت‌نانمان‌بۆ‌پەیدا‌‬
‫دهرێ‪‌ .‬بەاڵم‌‬ ‫تهیه‌كدا ‌هه‌زاران ‌نان ‌هاته‌ ‌ ‌‬ ‫به ‌‬
‫سه ‌‬
‫بکە‪‌ ،‬لەبەرچاوی ‌خەڵک ‌له‌ ‌ ‌‬
‫چی‌به‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌ ‌،‬‬
‫كه‬ ‫رزبێته ‌‬
‫‌‬ ‫زهوی ‌‌لەبەر‌چاوی‌خەڵک ‌به‌‬ ‫بستێك‌له ‌‬
‫‌‬ ‫نهیتوانی‌‬ ‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫نێ‌گهشتێكی‌كرد‌بۆ‌ئاسمان‪‌‌.‬‬ ‫‌‬ ‫ی‌كهس‌بیبی‬‫وه ‌‬ ‫وێك‌بێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شه‬
‫بهاڵم‌‬‫مبهرایه‌تی‌پێوه‌ ‌نییه‌ ‌ ‌‬ ‫ی‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نیشانه‬ ‫كهوێ ‌پەیامبەر ‌‬ ‫رئه ‌‬
‫بۆمان‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫مهخابن‪‌،‬‬ ‫‌‬
‫چۆوه ‌سه‌ر‌و‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌بۆ‌نه‬ ‫ڕامیاره ‌‬
‫ییه‬ ‫‌‬ ‫پالنه ‌‬
‫ئهو ‌ ‌‬ ‫نده ‌ ‌‬
‫رچه ‌‬‫ڕامیارزانێكی‌زیرك‌بوو ‌هه‌ ‌‬
‫لهكه‌‪.‬‬
‫سهری‌كرد‌به‌‌ ‌‬ ‫و‌مێژوو‌له ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫ریقیه ‌‬
‫بوارێكی‌ته ‌‬
‫‌‬ ‫كهوته‌‌‬‫‌‬
‫‌‬

‫‪183‬‬
 ‫سهر‌ئیبراهیم‬ ‫پێشبڕكێ‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌٢٩‌.٩‌.٩‌.٩‬‬
‫كوره ‌مامی ‌یه‌كترن ‌و‌‬ ‫رهب ‌هه‌ردووک ‌ ‌‬ ‫زۆر ‌رون ‌و ‌ئاشكرایه‌ ‌جوله‌كه ‌و ‌عه‌ ‌‬
‫وهی‌ئیبراهیمن‪.‬‬ ‫نه ‌‬
‫له ‌‬‫‌‬
‫الی‌خۆی‌ڕای‌دهكێشێ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ب‌زیاتر‌به‬ ‫عه ‌‬
‫ره‬ ‫براهیم‌زۆر‌كراوه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫له‌قوڕئان‌باسی‌ئی‬ ‫‌‬
‫تی‌ال‌عمران‌ئهلێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬ ‫ئایهتی‌‪‌٦٢‬تا‌‪‌‌٦٢‬‬ ‫و‌ئیسالمیش‌به‌گشتی‪‌.‬له‌‌ ‌‬
‫‌‬
‫دهشزانن‌‬ ‫كهن؟ ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫وه ‌كێشه‌ ‌ ‌‬ ‫ربارهی ‌ئیبراهیمه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئههلی ‌كتێب! ‌ئێزو ‌بۆچی ‌ده‌‬ ‫‌‬
‫خوار‪‌،‬ده‌‬
‫‌‬ ‫هاتوونه‌‬
‫‌‬ ‫پاش‌زهمانی‌ئیبراهیم‌‬ ‫‌‬ ‫ههردووك‌–‌ ‌‬
‫له‬ ‫تهورات‌و‌ئینجیلیش‌–‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کێشه‌‬‫و‌شتانه ‌ ‌‬‫‌‬ ‫لهسه‌ ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫وا‌مان‌دانا‌که ‌ده‌توانن‌ئێوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئاخر‌بۆچی‌تێ‌ناگهن!؟ ‌‬
‫‌‬
‫کهن ‌که‌ ‌هیچی‌لێ‌حاڵی‌‬ ‫سهر‌شتێ ‌ده‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫کێشه ‌ ‌‬
‫یسا‌چۆنه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دهزانن‪‌ ‌.‬‬
‫ده‬ ‫ن‌که ‌ ‌‬
‫بکه ‌‬ ‫‌‬
‫ئیبراهیم‌نه‌‬
‫‌‬ ‫مو‌شت‪‌،‬ئێوهش‌هیچی‌لێ‌نازانن‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫زانایه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫بون؟‌ههر‌ئەڵاڵ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫نه‬
‫خۆی‌به‌ئەڵاڵ‌سپارد‌‬ ‫‌‬ ‫کتاپهرستێک‌بوو ‌‬ ‫اڵم‌یه ‌‬ ‫‌‬ ‫مهسیحی‌بوو ‌‬
‫‪‌،‬به‬ ‫نه‌ ‌‬‫موسایی‌بوو‌ ‌‬
‫یدا‌نه‌ده‌کرد‪‌.‬يَا أَ ْهلَ الْ ِكتَابِ لِمَ تُحَاجُّونَ فِي ِإبْرَاهِيمَ‬ ‫‌‬ ‫بوو‪‌،‬هیچ‌هاوکاری‌بۆ‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫په‬
‫جتُمْ فِيمَا لَكُمْ‬‫التوْرَاةُ وَالِْإنْجِيلُ إِلَّا ِمنْ بَ ْع ِدهِ أَفَلَا تَعْقِلُونَ‪ .‬هَا َأ ْنتُمْ هَؤُلَاءِ حَاجَ ْ‬‫وَمَا ُأنْزِلَتِ َّ‬
‫بِهِ عِلْمٌ فَلِمَ تُحَاجُّونَ فِيمَا َليْسَ لَكُمْ بِهِ عِلْمٌ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وََأ ْنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ‪ .‬مَا كَانَ ِإبْرَاهِيمُ‬
‫حنِيفًا مُسْلِمًا وَمَا كَانَ ِمنَ الْمُشْرِكِينَ‪ .‬ال عمران ‪– ١٣‬‬ ‫َيهُودِيًّا وَلَا َنصْرَانِيًّا وَلَ ِكنْ كَانَ َ‬
‫‪١١‬‬
‫ڕێزهی‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫‪‌،‬نه ‌ ‌‬
‫ق‌چوگ‌و‌بهرفه‌رمانی‌ئەڵاڵ ‌بوو ‌‬ ‫‌‬ ‫ره ‌‬
‫و‌هه‬ ‫وایێكی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ئیبراهیم‌پێشه‌‬
‫دهناسن‪‌.‬إِنَّ ِإبْرَاهِيمَ كَانَ أُمَّةً قَا ِنتًا لِلَّهِ َ‬
‫حنِيفًا وَلَمْ يَكُ‬ ‫بوو‌شهریك‌بۆ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وانه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ِمنَ الْمُشْرِكِينَ‪‌٢٩٣‌.‬النحل‪.‬‬
‫بوه‌و‌دوو‪‌:‬‬ ‫ڕ‌نه ‌‬‫ك‌ئیبراهیم‌بێ‌باوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خات‌یه‬ ‫ست‌ده ‌‬
‫رئه‬ ‫‌‬ ‫دوو‌مه ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫م‌دوو‌ئایهته‌‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫سهر‌‬ ‫اڵم‌با‌بزانین‌له ‌‬
‫‌‬ ‫سهر‌ئیبراهیم‪‌.‬به‌‬ ‫ن‌له ‌‬‫سیح‌نابێ‌پێشبڕكێ‌بكه ‌‬
‫‌‬ ‫جولەکە‌ ‌‬
‫و‌مه‬
‫ت‌به‌ئیبراهیم‪:‬‬ ‫باره ‌‬ ‫وێ‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫ست‌ئه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫قسهكانی‌پەیامبەر‌چیمان‌ده‌‬ ‫‌‬
‫د‌وتویهتی‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫دا‪‌،‬ئیبراهیم‌سوك‌كراوه‬ ‫مهد‬
‫یهكی‌موحه‌ ‌‬ ‫چهند‌وته‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫یهك‪‌ ‌:‬‬ ‫‌‬
‫یهك‪‌ :‬وتویه‌تی ‌من ‌نه‌خۆشم‪‌ .‬دوو‪‌ :‬من‌‬ ‫سێجار ‌ئیبراهیم ‌دڕۆی ‌كردوو‌ه( ‌ ‌‬
‫کدا‌تێپهرین‌‬
‫‌‬ ‫ناوچه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫ئیبراهیم‌و‌سارا‌به ‌‬
‫‌‬ ‫لکو‌بتهکان‌کردیان‪‌.‬سێ‪‌:‬‬ ‫‌‬ ‫مکردوه ‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نه‬
‫لهگه‌ڵ‌ژنێکی‌‬ ‫م‌پیاوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یهکێك‌بە‌زاڵمەکەی ‌وت‌ئ‌ه‬ ‫کهسێکی‌زاڵمی‌لێ‌بوو‪‌ ‌.‬‬ ‫که ‌ ‌‬
‫‌‬
‫نێرێ‌و‌پرسیاری‌سارای‌لێ‌ئهکات‌و‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دوای‌ئیبراهیم‌ئه‬ ‫‌‬
‫ویش‌به‬ ‫زۆر‌جوانه‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫وه ‌الی ‌سارا‌‬ ‫چێته ‌‬
‫خوشکمه‪‌ .‬ئیبراهیم ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫کێیه؟ ‌ئیبراهیم ‌ئه‌ڵێ‪‌ :‬‬ ‫ئهڵێ ‌ئه‌م ‌ژنه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫و‌پیاوه ‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تۆ‪‌،‬ئه‬ ‫من‌و‌له ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫جگه ‌ ‌‬
‫ڕدار‌نییه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫م‌ئهرزه‌ ‌ ‌‬
‫باوه‬ ‫ر‌ئه ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫س‌له ‌‬‫‌‬ ‫ئهڵێ‪‌ ‌:‬‬
‫که‬ ‫‌‬

‫‪184‬‬
‫له‌دوای‌سارا‌‬ ‫زاڵمهکه‌‌ ‌‬‫هێنه‪‌ ‌.‬‬ ‫رمه ‌‬ ‫درۆزنم‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬به‌‬
‫تۆی‌پرسی‌منیش‌وتم‌خوشکمه ‌‬
‫‌‬
‫بێت‪‌،‬ئینجا‌به‌‬
‫‌‬ ‫ستی‌ڕه ‌‬
‫ق‌ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫که‌ده‬ ‫کات‪‌،‬پیاوه ‌ ‌‬
‫زاڵمه‬ ‫‌‬ ‫نێرێ‌و‌دهستی‌بۆ‌درێژ‌ئه‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫دهمێ ‌ئازارت‌‬ ‫سارا ‌ئه‌ڵێ ‌دوعام ‌بۆ ‌بکه‌ ‌تا ‌ده‌ستم ‌چاکبێته‌وه ‌و ‌په‌یمانت ‌ده‌ ‌‬
‫وه‪‌ ،‬دیسان ‌ده‌ستی ‌بۆ‌‬ ‫بێته ‌‬
‫ئهکات ‌و ‌ده‌ستی ‌چاک ‌ئه‌ ‌‬ ‫ناده‌م‪‌ .‬سارا ‌دوعای ‌بۆ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪‌ ،‬دیسان ‌ده‌ستی ‌ڕه‌ق ‌ئه‌بێت‪‌ ،‬دیسان ‌داوا ‌له‌ ‌سارا ‌ئه‌کات ‌تا‌‬ ‫کاته ‌‬‫درێژ ‌ئه‌ ‌‬
‫دوعای ‌بۆ ‌بکات‌‪‌ ،‬په‌یمانی ‌ئه‌داتێ ‌ئازاری ‌نه‌دات‪‌ .‬سارا ‌دوعای ‌بۆ ‌ئه‌کات ‌و‌‬
‫ئهڵێ‌تۆ‌مرۆڤت‌‬ ‫ئهکات‌و‌ ‌‬ ‫که ‌ ‌‬‫سه ‌‬‫سحه ‌‬
‫بانگی‌حه ‌‬
‫‌‬ ‫که ‌‬
‫بێتهوه‪‌.‬زاڵمه‌ ‌‬ ‫ستی‌چاک‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫داتێ‌تاوهکو‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ری‌ئه‬ ‫مه ‌ ‌‬
‫هاجه‬ ‫بڕی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫لکو‌شهیتانت‌بۆ‌هێناوم‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هێناوم‌به‬ ‫‌‬
‫بۆ‌نه‬
‫به‌‬
‫نۆێژ‌ئهکات‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫و‌کاتانه‌‬
‫‌‬ ‫الی‌ئیبراهیم‪‌،‬ئهو‌له‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫رێته ‌‬
‫گه ‌‬ ‫کاتێك‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫خزمهتی‌بکات‪‌.‬‬ ‫‌‬
‫سارا‌ئهڵێت‪‌:‬پالنی‌کافر(یان‌‬ ‫‌‬ ‫کانی‌پرسیاری‌لێکرد‌که‌چی‌ڕوویدا‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫هێمای‌دهسته‌‬
‫‌‬
‫‪179‬‬
‫ری‌دامێ‌بۆ‌خزمهتکردن) ‪‌.‬پرسیاره‌کان‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬هاجه‬ ‫ڵکرده ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌پوچه‬ ‫شهروالپیس)‬ ‫‌‬
‫وتویهتی ‌ئیبراهیم ‌سێ ‌جار‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌دروست ‌ئه‌بێ ‌که‌ ‌بزانین ‌بۆچ ‌پەیامبەر ‌‬ ‫لێره ‌‬‫‌‬
‫بارهت‌به‌‌و‌‬‫سه ‌‬ ‫ین ‌ ‌‬ ‫وه‌بده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێک‌ڕونکردنه‬ ‫‌‬
‫بێ‌هه‬ ‫‌‬
‫ش‌ئه‬ ‫ڵ‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫گه ‌‬ ‫دڕۆی‌کردوه‪‌،‬له‌ ‌‬
‫‌‬
‫چیرۆکه‪‌.‬‬
‫پێی‌ئایهتی‌‪٩٦‬ی‌سوره‌تی‌العنكبوت‌‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬
‫ر‌بوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دهزانین‪'‌،‬لوط' ‌پێغه‌ ‌‬
‫مبه‬ ‫ئهوه‌‌ ‌‬
‫ئێمه‌ ‌‬
‫‌‬
‫پەروەردگاری‌‬
‫‌‬ ‫كهم‌بره‌والی‌‬ ‫وا‌من‌كۆچ‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫(ئیتر‌لوت‌بڕوای‌پێ‌هێنا‪‌،‬گوتی‪‌ ‌:‬‬
‫ئه‬
‫كارزانه‪‌.‬فَآ َمنَ لَهُ لُوطٌ َوقَالَ إِنِّي ُمهَاجِرٌ إِلَى‬
‫‌‬ ‫و‌له‌‬
‫اڵته‌ ‌‬ ‫ن‌دهسته‌ ‌‬ ‫و‌خاوه ‌‬‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫خۆم‪‌ ‌.‬‬
‫كهوابو‌‬ ‫ههمان ‌كاتدا ‌لوت ‌برازای ‌ئیبراهیم ‌بوه‌! ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫رَبِّي إِنَّهُ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ) ‌ ‌‬
‫ك‌تێكناكاتهوه‌‪‌.‬ئایا‌ئیبراهیم‌درۆزن‌بوه‌‌‬ ‫‌‬ ‫هاوكێشهكانی‌پەیامبەر‌به‌‌هیچ‌شێوه‌ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫گهر‌‬‫ئه ‌‬ ‫ڕ‌بووه؟!‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێباوه‬ ‫ر‌ئیبراهیم‌و‌سارا‌باوهڕدار‌بوون‌و‌لوط‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌نا؟‌ئایا‌هه‬
‫ئهی ‌ئه‌و ‌هه‌مو ‌چیرۆكه‌ ‌چی‌‬ ‫مبهر ‌نه‌بوه‌! ‌ ‌‬‫پێغه ‌‬
‫مهش ‌وابێت ‌كه‌واته‌ ‌لوط ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫رایهتی‌لوط‌دائه‌نێت‪.‬‬ ‫مبه ‌‬‫پێغه ‌‬‫دان‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه‌‬
‫نێت‌له‌ناو‌قوڕئان‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫یه‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬

‫اتخذ‌الله‌إبراهیم‌خلیال‪‌//‬صحیح‌مسلم‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫صحیح‌البخاري‪‌،‬أحادیث‌األنبیاء‪‌،‬قول‌الله‌تعالی‌و‌‬
‫‌‬ ‫‪‌179‬‬
‫م‌داوایان‌له‌ئیبراهیم‌‬
‫‌‬ ‫درۆی‌یه ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫علیه‌و‌سلم‪‌.‬‬
‫الفضائل‪‌،‬من‌فضائل‌أبراهیم‌الخلیل‌صلی‌الله‌ ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌.‬‬
‫کو‌لێی‌دوربکهونه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه‌تاوه‌‬‫تی‌من‌طاعونم‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌وتویه‬ ‫که‌بتیان‌بۆ‌بفرۆشێ‌ئه‌‬ ‫کردوه‌ ‌‬
‫‌‬
‫ورهکانی‌‬
‫اهیم‌بته‌بچوکهکانی‌شکاندوه‌‌و‌گه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫الصافات‌‪‌/٩٢‬الجاللین‪‌.‬درۆی‌دووه‌م‪‌:‬ئیبر‬
‫که‌‬
‫وره ‌‬
‫گه ‌‬ ‫تی‌بته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وتویه‬ ‫ویش‌حاشای‌کردوه‌‬
‫‌‬ ‫ئیبراهیمه‌ئه‌‬
‫‌‬ ‫زانیویانه‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬پاشان‌که‌‬
‫‌‬ ‫هێشتۆته ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫ر‌زمانیان‌ههبێ‪‌.‬األنبیاء‌‪‌/٦٠‬الجاللین‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫کان‌بپرسن‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫شکاوه‬ ‫بته‌‬
‫توانن‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تی‌ئه‬ ‫‌‬
‫شکاندویه‬

‫‪185‬‬
‫رمودهی ‌پەیامبەر ‌بابەتێکی ‌تری‌‬ ‫‌‬ ‫ته ‌و ‌فه‌‬ ‫سهر ‌ئه‌م ‌چیرۆكه‌ ‌و ‌ئایه‌ ‌‬ ‫ههر ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهی ‌ئیبراهیم‌‬ ‫گهر ‌چیرۆكی ‌درۆكردنه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫نالۆجیکمان ‌بەر ‌مێشکمان ‌ئەکەوێ‪‌ ‌ .‬‬
‫هۆی‌درۆیهك‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كی‌زاڵم‌به‬ ‫‌‬
‫كابرایه‬ ‫فی‌ژنی‌خۆی‌پاراستبێت‌له‌‬
‫‌‬ ‫ڕاست‌بێت‪‌،‬شه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬
‫ئهكرد‌‬ ‫وه ‌چونكه‌ ‌پێویستی ‌نه‌ ‌‬ ‫ئهوا ‌هێزی ‌و ‌قودره‌تی ‌ئەڵاڵمان ‌بۆ ‌كز ‌ئه‌بێته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهی ‌ئه‌پاراست‪‌ ،‬سه‌یر‌‬ ‫مبهران ‌بكاته‌ ‌درۆزنێك ‌به‌لكو ‌خۆی ‌و ‌ژنه‌ ‌‬ ‫باوكی ‌پێغه‌ ‌‬
‫ر‌له‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬‫ئیبراهیم‌ئهلێت(‌گووتیان‪‌ ‌:‬‬ ‫‌‬ ‫ت‌به ‌‬
‫باره ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫ند‌ئایهتێكی‌تر ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫چه‬ ‫وهیه‌ ‌ ‌‬
‫له ‌‬‫‌‬
‫دهبێ‌ساردو‌بێ‌‬ ‫كانت‌یاری‌بدهن‪‌.‬گوتمان‪‌:‬ئاگر!‌ ‌‬‫‌‬ ‫دهستوودێ‪‌،‬بیسوتێنن‌و‌ئەڵاڵ‬ ‫‌‬
‫ڵێكی‌پێ‌بكهن‪‌،‬زۆر‌زیانبارترمان‌كردن‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫ویستیان‌ته ‌‬
‫شقه‬ ‫‌‬ ‫زیان‌بی‌بۆ‌ئیبراهیم‪‌.‬‬
‫موو‌خهڵكی‌دنیا‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌هه‬ ‫كه‌‬
‫نهجات‌دا‌ ‌‬ ‫رزه‌ ‌‬‫وعه ‌‬ ‫و‌ئه ‌‬ ‫ویش‌و‌لوتیشمان‌بهره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئێمه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫و‌پیرۆزیمان‌پێدا‪‌ .‬قَالُوا حَرِّقُوهُ وَا ْنصُرُوا آِل َهتَكُمْ ِإنْ ُك ْنتُمْ فَاعِلِينَ‪ .‬قُلْنَا يَا نَارُ كُونِي‬
‫َج ْينَاهُ وَلُوطًا إِلَى‬ ‫بَ ْردًا وَسَلَامًا عَلَى إبْرَاهِيم‪ .‬وَأَرَادُوا بِهِ َك ْيدًا فَجَعَ ْلنَاهُمُ الْأَخْسَرِينَ‪َ .‬ون َّ‬
‫مه ‌ڕاست ‌بێت‌‬ ‫گهر ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫الْأَ ْرضِ َّالتِي بَارَ ْكنَا فِيهَا لِلْعَالَمِينَ‪‌ .‬االنبیاء ‌‪‌ ‌ )٢٢-٦٩‬‬
‫وهك ‌السدی ‌ئه‌لێت ‌زۆرترین ‌داریان‌‬ ‫ئیبراهیم ‌ئاگرێكی ‌ساردكربێته‌وه‌ ‌ ‌‬
‫تاوهكو ‌ئیبراهیمی ‌پێ ‌بسوتێنن‌‪‌ ،‬كه‌چی ‌ئیبراهیم ‌كه‌ ‌چو‌ه ‌ناو ‌ئه‌و‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫كۆكرده‌ ‌‬
‫یه‌ئیبراهیم‌نه‌سوتا!!!‬ ‫ئا‌بهم‌شێوه‌ ‌‬ ‫ئهی‌ئاگر!‌ ‌‬ ‫وه‌ ‌‬ ‫ئاگره‌وتی‌سارد‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كاتێك‌كابرایهكی‌زاڵمی‌لێ‌پەیدا‌بوو‌‬ ‫‌‬ ‫ئهو‌هێزه‌ی‌ئیبراهیم‌له‌ ‌كوێ‌بوو ‌‬ ‫بهاڵم ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫توانی‌بپارێزێ‌و‌به‌سارای‌وت‌بلێ‌خۆشك‌وبراین‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫فی‌ژنی‌خۆی‌نه‬ ‫و‌شه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫بهن؟!‬‫رمان‌پێ‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫زهفه‌‬
‫تاوەکو‌ ‌‬
‫چونكه‌‬
‫‌‬ ‫بوه ‌‬
‫زه ‌ ‌‬ ‫ربه ‌‬‫ردهكه‌وێ ‌ئیبراهیم ‌زۆر ‌جه‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫ههر ‌به‌ ‌پێی ‌قوڕئان‪‌ ،‬بۆمان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بوه‪‌،‬‬
‫اڵتی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫بابل‌ده ‌‬
‫سته‬ ‫‌‬ ‫ی‌له ‌‬
‫ده ‌‬ ‫ئهو ‌ن‌همرو ‌‬ ‫گهڵ‌نەمرود‌كردوو‌ه‪‌ ‌.‬‬ ‫ی‌له ‌‬
‫قاڵه ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫ده ‌‬‫‌‬
‫هێزو‌دهسته‌اڵتی‌‬ ‫‌‬ ‫دیبو‌كه ‌چۆن‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫و‌كابرایه ‌‬
‫ت‌نه‬ ‫‌‬ ‫ش‌ئهلێت‌(‌ ‌‬
‫تۆ‌ئه‬ ‫‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ی؟‌ئهو‌‬
‫‌‬ ‫ت‌به ‌پەروەردگار‌‬ ‫باره ‌‬ ‫كرد‪‌،‬سه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵ‌ئیبراهیم‌دا‌ده‬ ‫نگی‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫پێدا‪‌،‬جوابه ‌‬
‫جه‬ ‫‌‬
‫سێكه ‌ژینێ ‌ده‌دا ‌و ‌ده‌ش ‌مرێنێ‪‌.‬‬ ‫پەروەردگاری ‌من ‌كه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫مه ‌ئیبراهیم ‌گوتی‪‌ :‬‬ ‫ده ‌‬‫‌‬
‫م‌خۆر‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پەروەردگار‬ ‫و‌دهمرێنم‪‌.‬ئیبراهیم‌وتی‪‌:‬‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫گوتی‪‌:‬منیش‌زیندو ‌دێڵمه‌ ‌‬
‫وهی ‌بێنه‌‪‌ .‬كاورای ‌خوانه‌ناس‌‬ ‫خۆرنشینه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهتۆ ‌له‌ ‌‬ ‫دادهی) ‌ ‌‬
‫خۆرههاڵت ‌رادێنێ‪‌ (‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫شارهزاناكا‪‌ .‬أَلَ ْم تَرَ إِلَى َّالذِي حَاجَّ‬
‫ڕێگه ‌ ‌‬ ‫قیكاران‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌ناهه‬ ‫ده ‌‬
‫سته‬ ‫پهسا‪‌.‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫حه ‌‬
‫‌‬
‫حيِي‬ ‫ِإبْرَاهِيمَ فِي رَبِّهِ َأنْ آتَاهُ اللَّهُ الْمُ ْلكَ ِإذْ قَالَ ِإبْرَاهِيمُ رَبِّيَ الَّذِي يُحْيِي َويُمِيتُ قَالَ َأنَا أُ ْ‬
‫وَأُمِيتُ قَالَ ِإبْرَاهِيمُ فَإِنَّ اللَّهَ يَأْتِي بِالشَّمْسِ ِمنَ الْمَشْ ِرقِ فَأْتِ ِبهَا ِمنَ الْمَغْرِبِ َف ُبهِتَ‬
‫ته‌‬
‫تهفسیر ‌ئه‌م ‌ئای‌ه ‌‬ ‫البقره ‌‪‌ )٩٢٩‬له‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫َّالذِي كَفَرَ وَاللَّهُ لَا َيهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ‪‌ .‬‬

‫‪186‬‬
‫و‌ئهلێ"‌ژیان‌و‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫اڵمی‌ئیبراهیم‌ئهداته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫وه‬ ‫شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫مرود‌بهو ‌‬
‫‌‬ ‫الجاللین‌ئهلێت‌نە‬
‫‌‬
‫كوژێ‌و‌ئهوی‌تر‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كیان‌ئه‬ ‫‌‬
‫هێنێ‌و‌یه‬ ‫‌‬
‫دووپیاو‌ئه‬ ‫و‌كاته‌‬
‫‌‬ ‫ست‌منه ‌‬
‫‪‌،‬له‬ ‫‌‬ ‫مردنیش‌به ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬
‫ئهلێ‌‬‫سته ‌پاشان‌ئیبراهیم‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫تا‌منیش‌ژیان‌و‌مردنم‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫لێ‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كا‪‌،‬ئه‬ ‫‌‬
‫ئازاد‌ئه‬
‫له ‌ڕاستیدا‌‬ ‫ڵیبهێنه‪‌ ‌ ".‬‬
‫‌‬ ‫له ‌ڕۆژهه‌اڵت ‌ڕۆژ ‌هه‌ڵدێنێ ‌ده‌تۆش ‌له‌ ‌ڕۆژئاوا ‌هه‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫چونكه‌مردن‌و‌ژینی‌‬ ‫‌‬ ‫اڵت‌بوه‌‬
‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫سته‬ ‫مرود‌زۆر‌به ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫نه‬ ‫مان‌بۆ‌ڕون‌ئهبێته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫وهی ‌ئێمه‌ ‌تێبینی‌‬ ‫ئه ‌‬
‫زه ‌بوه‌! ‌ ‌‬
‫ربه ‌‬
‫دهست ‌بوه‌ ‌و ‌ئیبراهیمیش ‌زۆر ‌جه‌ ‌‬ ‫خەڵکی ‌به‌ ‌‬
‫ئهبینین ‌و ‌لۆجیكێكیش ‌قبوڵی ‌ئه‌م‌‬ ‫كانه ‌دژه‌ ‌ئاراستە ‌ ‌‬ ‫كهین ‌له‌و ‌چیرۆ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫كهی‌ئیبراهیم‌لۆجیك‌نییه‌‌و‌ئیبراهیمیش‌زۆر‌‬ ‫اڵمه ‌‬
‫چونكه‌وه‌ ‌‬‫‌‬ ‫یه‌ناكات!‌‬ ‫هاوكێشه ‌‬
‫‌‬
‫ترسی‌كابرایهكی‌زاڵم‌درۆ‌ئه‌كات!‬
‫‌‬ ‫بینین‌له‌كاتێكدا‌له‌‌‬
‫‌‬ ‫زه‌ئه‌‬‫ربه ‌‬
‫جه ‌‬‫‌‬
‫نهكرد؟‌پێویستی‌به‌‌درۆكردن‌‬ ‫ڵ‌كابرا‌زاڵمهكه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫قاڵهی‌له‌ ‌‬
‫گه‬ ‫مه ‌‬ ‫ئایا‌ئیبراهیم‌بۆ‌ده ‌‬
‫‌‬
‫وه! ‌وابزانم‌‬ ‫گهر ‌توڕ‌ش ‌بایه‌ ‌ئه‌وا ‌ئه‌یتوانی ‌توڕه‌یی‌هكه‌ی ‌دامركێنێته‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫نهبو! ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهك ‌باره‌داری ‌گڕاوی ‌سارد‌‬ ‫نه ‌‬‫وهی ‌ڕقی ‌كه‌سێك ‌زۆر ‌ئاسانتره‌ ‌ ‌‬ ‫دامڕكاندنه ‌‬
‫‌‬
‫بكاتهوه‌!!!!!!!!‬
‫‌‬
‫بهلکو ‌به‌ ‌جۆری‌‬ ‫وهک ‌به‌ ‌درۆکه‌ی ‌ ‌‬ ‫ته ‌زیاتر ‌ئیبراهیم ‌سوک ‌ئه‌کات ‌نه‌ ‌‬ ‫ئهم ‌بابه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سارا‌بۆ‌ئهو‌‬
‫‌‬ ‫ی‌کردوه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئایا‌ئیبراهیم‌چۆن‌متمانه‬ ‫ڕهفتاری‌سارا‌و‌کابرای‌زاڵـم‪‌.‬‬ ‫‌‬
‫ستی‌زاڵمهکه‌‌‬
‫‌‬ ‫که ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫کابرا‌زاڵمه ‌ببات؟‌ئایا‌دوعای‌سارا‌بوو ‌یان‌ئیبراهیم‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهر ‌شتێکی ‌له‌ ‌سارا ‌قازانج ‌نه‌کردبێ ‌بۆ ‌ک‌هنیزەکی‌‬ ‫ئه ‌‬‫کابرایه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو ‌‬
‫ڕهق ‌بوو؟ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهی‌‬‫اڵمدانه ‌‬
‫‌‬ ‫پێشکهش ‌به‌ ‌سارا ‌ئه‌کات؟ ‌وه‌‬ ‫‌‬ ‫کهنیزەی‌ه ‌‬‫له ‌بڕی ‌چی ‌ئه‌و ‌ ‌‬ ‫ئهداتێ؟ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کهین!‌‬‫نها‌پرسیار‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫؟‌ئێمه ‌ ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫وه‬ ‫اڵمی‌بده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کان‌وه‬ ‫بێ‌جوله ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫م‌پرسیارانه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫‪180‬‬
‫‌‬
‫بهكان‌‬ ‫ره ‌‬
‫عه ‌‬‫یه ‌ ‌‬‫وه ‌‬
‫ئهتوانین ‌شتێكی ‌تر ‌هه‌ڵبهێنجین ‌ئه‌ویش ‌ئه‌ ‌‬ ‫روهها ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬‫‌‬
‫وهی‌‬‫وتهی ‌ئاینی ‌ئیبراهیم ‌و ‌نه‌ ‌‬ ‫شوێنكه ‌‬
‫‌‬ ‫خۆیان ‌به‌ ‌ئیبراهیم ‌هه‌لئ‌هواسن ‌كه‌ ‌‬

‫پۆلی‌شهشی‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫وه‪‌ ‌.‬‬
‫بیر‌هاته ‌‬
‫‌‬ ‫تێکم‌له‌‬
‫‌‬ ‫م‌کتێبه‌ ‌‬
‫بابه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫کاتی‌نوسینی‌ئه‬ ‫له‌‬
‫خوێنهری‌ئازیز!‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌180‬‬
‫که‌ئه‌و‌‬
‫وه‌ ‌‬
‫کان‌خوێندۆته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌فیرعونه‬ ‫ی‌بوم‪‌،‬هاوپۆلێکم‌وتی‌باوکم‌کتێبێکی‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاماده‬
‫جۆرێک‌ژن‌و‌پیاوی‌پیر‌توانیویانه‌‬
‫‌‬ ‫وتو‌بوون‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بواری‌پزیشکی‌زۆر‌پێشکه‬ ‫له‌‬
‫مه‌ ‌‬
‫رده ‌‬
‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫و‌پیاوه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌له‬ ‫‌‬
‫ربازیان‌ده‬ ‫‌‬
‫ی‌ئیبراهیم‌‌ده‬ ‫رچاوهکان‌پاش‌ئه‌ ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫پێێ‌سه‬ ‫به‌‬
‫منداڵ‌دروست‌بکهن‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬
‫کان‌ئهکات‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫باسی‌پزیشکی‌فیرعونه‬ ‫که‌‬
‫رچاوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌سه‬ ‫من‌زۆر‌گهرام‌له‌‬
‫‌‬ ‫سارا‌منداڵی‌ئهبێ!!‌‬
‫‌‬ ‫زاڵمه‌‬
‫‌‬
‫ێنهری‌ئازیز‌شتێکت‌‬ ‫گهر‌تۆ‌خۆ ‌‬ ‫اڵم‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫یکی‌هاوڕێم‌شیکاری‌بکهم‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌قسه‬ ‫م‌توانی‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫بۆیه‌ ‌‬
‫نه‬ ‫‌‬
‫مدا‌زیاتر‌باسی‌لێ‌بکهم‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫رگی‌دووه ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫کو‌له‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫وت‌بۆم‌بنێره‌ ‌‬
‫تاوه‬ ‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫ستکه‬ ‫ته‌ ‌‬
‫و‌بابه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬

‫‪187‬‬
‫له ‌ناو‌‬ ‫رعیهت ‌پێشتر ‌ ‌‬ ‫كهوێ ‌هه‌ندێك ‌نایاسایی ‌و ‌ناشه‌ ‌‬ ‫ئیبراهیمن‪‌ .‬به‌اڵم ‌ده‌رده‌ ‌‬
‫كه ‌په‌یره‌وی‌‬ ‫وهی ‌جوله‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫ردهمی ‌پێش ‌موساش ‌نه‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬‫بووه ‌ ‌‬
‫هه ‌‬ ‫رهب ‌ ‌‬ ‫عه ‌‬‫‌‬
‫وهی‌ئیبراهیم‌‬ ‫نه ‌‬
‫له‌ ‌‬
‫ئهوانیش‌ ‌‬ ‫ویان‌كردوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كان‌په ‌‬
‫یره‬ ‫‌‬ ‫ی‌بۆچی‌عهره‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫كردوه‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نه‬
‫بهاڵم‌‬‫ۆتهوه‌‪‌ ‌.‬‬‫نهكرد ‌‬ ‫خۆ‌ماره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ت‌باوهژنیان‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌نمونه ‌بني ‌ئیسرائیل‌ق‌ه‬ ‫‌‬ ‫بوون‪‌.‬‬
‫ی‌مابێتهوه‌‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ر‌ژن‌وهك‌میرات‌بۆ‌زڕكوره‌ ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫بوه‌ ‌‬
‫ب‌زۆر‌ساده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ناو‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫‌‬
‫رههلدانی‌‬ ‫له ‌كاتی ‌سه‌ ‌‬ ‫رهب‪‌ ‌ .‬‬‫له ‌ناو ‌عه‌ ‌‬ ‫تهش ‌وه‌ك ‌كه‌لتورێك ‌بوه‌ ‌ ‌‬ ‫ریعه ‌‬
‫شه ‌‬ ‫ئهو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫باوهژنی ‌خۆیان‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫خێزانهكانیان ‌بریتی ‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئیسالم ‌هه‌ندێك ‌له‌ ‌موسوڵمان ‌‬
‫كهی‌‬ ‫كهم ‌باسی ‌چه‌ند ‌كه‌سێكی ‌ناودارمان ‌كرد‪‌ .‬ڕامیاریه‌ ‌‬ ‫بهشی ‌یه‌ ‌‬ ‫روهك ‌له‌ ‌ ‌‬‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫مبهران‪‌.‬بۆ‌‬ ‫ڕیزی‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌بخاته ‌‬
‫‌‬ ‫نهته‌وه‌ ‌‬
‫كه‬ ‫ئهیوست‌خۆی‌و‌ ‌‬ ‫یه ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫ئهوه‌ ‌‬‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫رهب‌‬ ‫عه ‌‬‫كهچی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫وهی ‌ئیسرائیل ‌دروست ‌بوو ‌ ‌‬ ‫نه ‌‬‫مبهر ‌له‌ ‌ ‌‬‫چهندین ‌پێغه‌ ‌‬ ‫نمونه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫گهر‌‬‫اڵم‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫وهی‌ئیبراهیمن‪‌.‬به‌‬ ‫نه ‌‬‫له ‌‬‫رن‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫د‌پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬ ‫الح‌و‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫نها‌ئهلێن‌ص‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ته‬
‫وا‌له‌‬
‫كات‌ئه ‌‬‫‌‬ ‫رهب‌شانازی‌پێوه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫عه ‌‬
‫دایكی‌ئیسماعیل‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌بۆ‌مێژو‪‌ ،‬‬ ‫رێنه ‌‬
‫بگه ‌‬ ‫‌‬
‫له‌‬
‫بهشێك ‌بوه‌ ‌ ‌‬ ‫كهنیزەك ‌ ‌‬ ‫ربۆیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وهی ‌كه‌نیزەكێكی ‌ئیبراهیم ‌له‌ ‌دایك ‌بوو‪‌ ‌ .‬‬
‫هه‬ ‫نه ‌‬‫‌‬
‫یهك‌‬ ‫به ‌شێوه‌ ‌‬ ‫ته ‌ ‌‬
‫ڕێگر‌و‌چه ‌‬
‫‌‬ ‫كیش‌بونهته‌وه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌كهنیزە‬
‫‌‬ ‫بی‌و‌نه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫لتوری‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كه‬
‫رهب ‌شانازی ‌به‌ ‌باوكی‌‬ ‫ههر ‌چۆنێك ‌بێت ‌عه‌ ‌‬ ‫وتۆتهوه‌‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫یهكی ‌تریان ‌ ‌‬
‫لێکه‬ ‫وه ‌‬
‫نه ‌‬‫‌‬
‫یهك ‌بێت ‌ئیبراهیم ‌ڕابكێشن ‌بۆ‌‬ ‫ههر ‌شێوه‌ ‌‬ ‫یانهوێ ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫كهن ‌و ‌ئه‌ ‌‬ ‫ورهیان ‌ئه‌ ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫‌‬
‫لهالیەن‪‌،‬‬ ‫هێنده ‌سوكه‌ ‌ ‌‬‫كهن ‌هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌ژن ‌ ‌‬ ‫خۆیان ‌و ‌باسی ‌دایكی ‌خۆیان ‌نه‌ ‌‬
‫ك‌و‌كۆیله‌بوون‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫و‌خۆشیان‌بازرگانی‌كهنیزە‬
‫‌‬ ‫دایكیان‌كهنیزەك‌بوه‌‌‬
‫‌‬ ‫چونكه‌‬
‫‌‬
‫رچاوهی ‌طبري ‌نه‌ک ‌دایکی ‌ئیسماعیل ‌که‌نیزەک ‌ئه‌بێ ‌به‌ڵکو ‌دایکی‌‬ ‫‌‬ ‫به ‌پێی ‌سه‌‬ ‫‌‬
‫ردهمی‌نەمرود‌‬ ‫کانی‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کان‌و‌فالچیه‬ ‫ستێره ‌‬
‫ناسه‬ ‫‌‬ ‫ک‌ئهبێ‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫ئیبراهیمیش‌کهنیزە ‌‬
‫‌‬
‫کهن ‌که‌ ‌منداڵیک ‌له‌ ‌دایک ‌ئه‌بێ ‌بته‌کان ‌ئه‌شکێنێ‪‌.‬‬ ‫مانگ ‌و ‌ساڵێک ‌دیاری ‌ئه‌ ‌‬
‫لهکاتی ‌نزیک ‌بوونه‌وه‌ی ‌ئه‌و ‌کاته‌ی ‌که‌ ‌دیاری ‌کرابو‪‌ ،‬نمرود ‌هه‌موو ‌ژنه‌‌‬ ‫‌‬
‫ئهبێ‪‌،‬ئا‌‬ ‫براهیم‌نهبێ‌که‌ ‌کەنیزەک ‌ ‌‬‫‌‬ ‫کات‌تهنها‌دایکی‌ئی‬‫‌‬ ‫‌‬
‫کان‌زیندانی‌ئه‬ ‫‌‬
‫دووگیانیه‬
‫مهش ‌کارێکی ‌ئیالهی‌‬ ‫ئه ‌‬
‫یه ‌ئیبراهیم ‌له‌ ‌مردن ‌ڕزگاری ‌ئه‌بێ‪‌ .‬دیار‌ه ‌ ‌‬ ‫بهم ‌شێوه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪181‬‬
‫ی‌ئیبراهیم‌نه‌کوژرێ‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫ک‌بێت‌بۆ‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫دایکی‌ئیبراهیم‌کهنیزە‬
‫‌‬ ‫بوه‌‬
‫‌‬
‫ههر‌زوو‌‬ ‫دهرخست‌ ‌‬ ‫مهد‌و‌مێژونوسانی‌ئیسالم‌مێژوێکی‌به‌ ‌‬ ‫ی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌باسانه‬ ‫ئ‌ه‬
‫ی‌ئیسماعیلهكان‌و‌مێژوی‌‬ ‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫وه‬ ‫بارهت‌به‌ ‌ ‌‬
‫دژه‌ ‌ئاراستەی‌هكی ‌دروست ‌كرد‌سه‌ ‌‬

‫‪‌181‬تأریخ‌الطبري‪‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌،٢٢٩‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌٢٢٢‌-‌٢٢٢‬‬

‫‪188‬‬
‫ب‌و‌ئیسالم‌كهچی‌مێژوی‌خۆی‌‬
‫‌‬ ‫جیاتی‌ئیبراهیم‌ڕاكێشێ‌بۆ‌عه ‌‬
‫ره‬‫‌‬ ‫ئیبراهیم‪‌،‬له‌‬
‫‌‬
‫ی‌زیاتر‌ههڵمالی‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫و‌بابهگه‌ ‌‬
‫وره‬ ‫‌‬
‫لە‌ڕاستیدا‌من‌لەسەر‌نوسراوەکانی‌ئەوان‌ئەمجۆرە‌شیکاریەم‌بۆ‌دێت‌بەاڵم‌‬
‫نازانم‌خۆیان ‌تا ‌چەند ‌بڕوایان ‌بە ‌مێژوی ‌خۆیان ‌هەیە ‌یان ‌نا‪‌ ،‬هەر ‌بۆیە ‌من‌‬
‫لێی‌بەرپرسیار‌نییم‪‌.‬یان‌ئەوەتا‌خۆیان‌مێژوی‌خۆیان‌ڕاست‌بکەنەوە‌لەسەر‌‬
‫بنەمای‌ڕەخنەکانی‌ئێمە‌یاخود‌هەتا‌ماون‌بەر‌شاالوی‌ڕەخنە ‌بکەون‌و‌هەر‌‬
‫بە‌کەللەڕەقی‌بمینێننەوە‪‌.‬‬

‫‪‌٢٢‌.٩‌.٩‌.٩‬موئلف‌ة‌القلوب‬
‫بو‌وهك‌أبي‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ستی‌نه‬ ‫هێزی‌ههندێ‌بااڵ‌ده‌‬‫‌‬ ‫بۆ‌مهكکه‌‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫رایه ‌‬
‫له‌كاتێدا‌پەیامبەر‌گه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهمین ‌وته‌ی ‌پەیامبەر ‌لەکاتی ‌دەست‌‬ ‫یه ‌‬‫كه ‌پێشتر ‌دژایه‌تی ‌ئه‌كرد‪‌ ‌ .‬‬ ‫سفیان ‌ ‌‬
‫وهی ‌بچێته‌ ‌ماڵی ‌أبي ‌سفیان ‌ژیانی ‌پارێزراوه"‌‬ ‫ئه ‌‬‫مهكکه‌ ‌وتی ‌" ‌‬ ‫بەسەرداگرتنی ‌ ‌‬
‫نهرم‌بكات‪‌،‬پاشان‌‬ ‫تدارانی‌مهکكه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سهاڵ‬
‫ده ‌‬ ‫ویستی‌دڵی‌ههندێ ‌له‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫م‌شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫وه ‌و‌‬
‫له ‌ئیسالم‌نزیك‌بكاته‌ ‌‬ ‫ناودارانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو ‌‬‫وهی‌ ‌‬‫بۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ڕێگایهكی ‌تری‌دۆزیه‌وه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئایهتی ‌‪٦٣‬ی ‌سوره‌تی ‌التوبه‌‌‬ ‫دهقی ‌ ‌‬ ‫دژایهتی ‌نه‌كرێ‪‌ ،‬ئه‌ویش ‌پاره‌دان ‌بوو ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سانهی‌پێ‌‬‫و‌كه ‌‬ ‫ستان‌و‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ژاران‌و‌كه ‌‬
‫م‌ده‬ ‫‌‬ ‫بێ‌بدرێته ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫كات‌هه ‌‬
‫ر‌ده‬ ‫‌‬ ‫ئهلێت‌( ‌‬
‫زه‬ ‫‌‬
‫و‌ڕزگاركردنی‌كۆیالن‌و‌قهرزداران‌‬
‫‌‬ ‫رم‌بوونی‌داڵنی‌نهیاران ‌‬
‫‌‬ ‫گهن‪‌‌،‬بۆ ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫ڕاده ‌‬
‫‌‬
‫یه‪‌ .‬ئەڵاڵ ‌زاناو ‌له‌‌‬ ‫الوه ‌‬
‫له ‌ئه‌ ‌‬ ‫بڕێارێكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫لهڕای ‌ئەڵاڵ ‌و ‌له‌ ‌ڕێگا ‌به‌ ‌جێ ‌ماواندا‪‌ .‬‬ ‫‌‬
‫كارزانه‪ ‌ .‬إِنَّمَا َّ‬
‫الصدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَ ْيهَا وَالْ ُمؤَلَّفَةِ قُلُو ُبهُمْ وَفِي‬ ‫‌‬
‫السبِيلِ فَرِيضَةً ِمنَ اللَّ ِه وَاللَّ ُه عَلِيمٌ حَكِيمٌ)‬ ‫سبِيلِ اللَّ ِه وَا ْبنِ َّ‬‫ب وَالْغَارِمِينَ وَفِي َ‬‫الرِّقَا ِ‬
‫سهر‌‬‫رهب ‌بوون ‌و ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫عه ‌‬
‫سانهی ‌نا ‌‬ ‫ههمان ‌شێوه‌ ‌بۆ ‌ئه‌و ‌كه‌ ‌‬ ‫وهیه‌ ‌به‌ ‌ ‌‬
‫سهیر ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ستاندن‌به‌ناوی‌سەرانە‪.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌لێ‌ئه‬ ‫وه‌پەیامبەر‌پاره‌‬ ‫ئاینی‌خۆیان‌مابونه ‌‬
‫‌‬
‫ة‌بن‌ابي‌سفیان‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫فهت‌القلوب‌بوون‌(‌ابو‌سفیان‌بن‌حرب‪‌،‬معاوی‬ ‫ی‌موئله ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫‌‬
‫حکیم‌بن‌حزام‪‌،‬حارث‌بن‌الحارث‌بن‌کلدة‪‌،‬حارث‌بن‌هشام‪‌،‬سهیل‌بن‌عمرو‪‌،‬‬
‫حویطب ‌بن ‌عبدالعزی‪‌ ،‬العالء ‌بن ‌جاریة ‌الثقفي‪‌ ،‬عیینة ‌بن ‌حصن‪‌ ،‬االقرع ‌بن‌‬
‫حابس‪‌ ،‬مالک ‌بن ‌عوف‪‌ ،‬صفوان ‌بن ‌أمیة‪‌ ،‬مخزمة ‌بن ‌نوفل‪‌ ،‬عمیر ‌بن ‌وهب‪‌،‬‬
‫هشام‌بن‌عمرو‪‌،‬سعد‌بن‌یربوع‪‌،‬عدي‌بن‌قیس‪‌،‬عباس‌بن‌مرداس‪‌،‬طلیق‌بن‌‬
‫سفیان‌بن‌أمیة‪‌،‬خالد‌بن‌أسد‪‌،‬شیبة‌بن‌عثمان‪‌،‬أبوسنابل‌بن‌بعکک‪‌،‬عکرمة‌بن‌‬
‫عامر‪‌،‬زهیر‌بن‌أبي‌أمیة‪‌،‬خالد‌بن‌هشام‪‌،‬هشام‌بن‌ولید‪‌،‬سفیان‌بن‌عبداالسد‪‌،‬‬

‫‪189‬‬
‫السائب‌بن‌السائب‪‌،‬مطیع‌بن‌االسود‪‌،‬ابوجهم‌بن‌حذیفة‪‌،‬احیحة‌بن‌أمیة‪‌،‬عمیر‌‬
‫بن‌وهب‪‌،‬حویطب‌بن‌عبدالعزی)‬
‫سهر ‌ژیان ‌بوو‌‬ ‫له ‌‬‫وه ‌هه‌تا ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫روهك ‌خۆی ‌مایه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫ته ‌ ‌‬ ‫حوكمی ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬
‫ته‌‬
‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وتی‌ئه‬ ‫چونکه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫شکرایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خطاب‌ڕه‬ ‫ردهمی‌عومەری‌کوڕی ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫اڵم‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫ئهتوانین‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫که ‌‬ ‫بهاڵم ‌ئێستا ‌به‌هێزین‪‌ ‌ .‬‬ ‫که ‌بێهێز ‌بووین ‌ ‌‬ ‫ردهمانێک ‌بوو ‌ ‌‬ ‫بۆ ‌سه‌ ‌‬
‫ڵێت‌(‌‬
‫ده ‌‬ ‫که ‌ ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫نهجوالیه‌ ‌‬ ‫ته‌ ‌‬‫ئایه ‌‬
‫و‌پارچه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پێی‌ئه‬ ‫به‌‬
‫بڵێن‌عومەر ‌کافر‌بوو‌چونکه‌ ‌ ‌‬
‫فهرمان ‌بدا‪‌ .‬وَ َمنْ لَمْ‬ ‫وانهی ‌ ‌فه‌رمانی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬‫گهر ‌به ‌پێچه‌ ‌‬ ‫سانه ‌کافرن ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئهو ‌که‌ ‌‬ ‫‌‬
‫يَحْكُم بِمَا َأنْ َزلَ اللَّه وَ فَأُوَل ِئكَ هُمْ الْكَافِرُونَ‪ .‬المائدة ‪‌)٢٢‬‬
‫كهسانێكی‌‬ ‫وهرگرتن ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫یهكتری ‌ئه‌بینیین‪‌ ،‬پاره‌ ‌ ‌‬ ‫دژه ‌ئاراستەی ‌ ‌‬ ‫لێرهدا ‌دوو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سێكی‌سهركرده‌ی‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫نها‌كه‬ ‫‌‬
‫ش‌ته‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫سانێكی‌بێباوهڕ‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دان‌بۆ‌كه‬ ‫و‌پاره ‌‬
‫‌‬ ‫بێباوه‌ڕ ‌‬
‫گرێته‌به‌ر‪.‬‬
‫‌‬ ‫م‌ڕێگایه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ربازی‌و‌ڕامیاری‌ئه‬ ‫‌‬
‫سه‬

‫دیموكراسی‌له‌ئیسالم‬
‫‌‬ ‫‪‌٩٣‌.٩‌.٩‌.٩‬‬
‫وه‪‌،‬‬
‫بكهوێته‌ ‌ژێر‌پرسیاریان ‌زۆره‌ ‌‬ ‫یهك‌یاخود‌هه‌ر‌ئاینێك‌ ‌‬ ‫فه ‌‬
‫لسه ‌‬
‫ر‌كاتێك‌فه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫وهی ‌چه‌ندین ‌لق ‌و ‌پۆپ ‌یاخود ‌به‌‌‬ ‫بێته ‌هۆی ‌دۆزینه‌وه‌ی ‌هه‌ڵه‌ ‌و ‌لێك ‌بونه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫تی‌خۆی‌لهو‌‬
‫‌‬ ‫ژیرانه‌ویستویه‌‬
‫‌‬ ‫مهد‌زۆر‌به‌‌‬ ‫موحه ‌‬‫‌‬ ‫موو‌مرۆڤهکان‌نابێ‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویستی‌هه‬
‫به ‌دانانی‌‬ ‫ستاوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهن ‌هه‌‬‫وهی ‌زۆر ‌پرسیاری ‌لێنه‌ ‌‬ ‫دهرباز ‌بكات ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫گێژاوه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ش‌ویستویهتی‌‬
‫‌‬ ‫پرسیاركردن‪‌،‬به ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫تێك‌بۆ‌ئهوی‌موسلمان‌دوربکاته‌وه‌ ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئایه‬
‫موسا‌ئهكرد‪‌.‬له‌‌‬
‫‌‬ ‫چۆن‌پرسیاران‌له ‌‬
‫‌‬ ‫كان‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫جوله ‌‬
‫كه‬ ‫بشوبهێنێت‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سانه ‌‬
‫وكه ‌‬‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫مبهرتان‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫تانهوێ ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫ئهلێ ‌(ئاخۆ ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫ئایهتی ‌‪‌ ‌ ٢٣٩‬‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫سورهتی ‌به‌قه‌ره‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫بپرسن‪‌ ،‬وه‌كو ‌پێشو ‌له‌ ‌موسا ‌پرسیاركرابو؟ ‌هه‌ر ‌كه‌سێكیش ‌بێ ‌خوادیی ‌به‌‌‬
‫ی‌راستی‌لێ‌ون‌بوه‪‌.‬أَمْ تُرِيدُونَ َأنْ تَسْأَلُوا‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬بهبێ‌گومان‌ڕێگه‌‬ ‫وه ‌‬ ‫باوهڕ‌بگۆرێته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫السبِيلِ‪‌.‬‬
‫سوَاءَ َّ‬ ‫َدلِ الْكُفْرَ بِالْإِيمَانِ فَقَدْ ضَلَّ َ‬
‫س ِئلَ مُوسَى ِمنْ قَ ْبلُ وَ َمنْ َي َتب َّ‬ ‫رَسُولَكُمْ كَمَا ُ‬
‫نهیهێشت ‌ئازادی ‌هه‌بێت ‌و ‌خەڵک‌‬ ‫مهدی ‌ڕامیاڕزان ‌ ‌‬ ‫كهوابو ‌موحه‌ ‌‬ ‫البقره ‌‪‌ ‌ )٢٣٩‬‬
‫‌‬
‫هۆی‌نه‌‬
‫‌‬ ‫بێته ‌‬
‫ش‌ئه ‌‬‫‌‬ ‫ربه ‌‬
‫سته‬ ‫م‌به ‌‬
‫ستێكی‌دانا‌و‌ئیتر‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫لكو‌به ‌‬
‫ربه‬ ‫‌‬ ‫پرسیار‌بكات‪‌ ‌.‬‬
‫به‬
‫مهد‌‬‫اڵم‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫یهكی‌داخراودا‪‌.‬به‌‬ ‫ناو‌بازنه ‌‬
‫‌‬ ‫وهی‌ئازادی‌تا‌قه‌تیس‌ببێت ‌له‌ ‌‬ ‫رینه ‌‬
‫په ‌‬ ‫‌‬
‫دوا‌ڕۆژا‌كهلەكه‌‌‬
‫‌‬ ‫مرۆڤ‌ڕۆژ‌له ‌‬
‫‌‬ ‫رچوو‌چونكه ‌بیری ‌‬
‫‌‬ ‫مهیان‌زۆر‌ناڕامیار ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫دیوارهكانی‌‬
‫‌‬ ‫ربهسته‌كان ‌ئینجا ‌چ ‌درز ‌بخاته‌ ‌‬ ‫سهر ‌به‌ ‌‬ ‫خاته ‌ ‌‬
‫ئەکات ‌و ‌فشار ‌ئه‌ ‌‬
‫مهش ‌هه‌ر ‌ڕۆژێك ‌دێت ‌به‌ربه‌ست ‌ئه‌شكێنێ ‌وه‌ك‌‬ ‫سهری ‌برژێ ‌به‌ ‌‬ ‫یاخود ‌له‌ ‌‬

‫‪190‬‬
‫ئهمالێت ‌و ‌مرۆڤ ‌له‌م‌‬
‫هەیە ‌ڕای ‌‬
‫الفاو ‌هه‌رچی ‌نایاسایی ‌و ‌نالۆجیكی ‌ئه‌م ‌ئاینه ‌ ‌‬
‫ئازاد‌ئهكات‪.‬‬
‫‌‬ ‫گێژاوە‌‬

‫‪‌٩٢‌.٩‌.٩‌.٩‬پەیامبەر‌و‌تاك‌خوایی‬
‫ر‌ههمو‌‬‫كانی‌تری‌ئاسمانی‌كه‌هه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌ئاینه‬ ‫ی‌كرد‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫لێكۆلینهوه‌‬
‫‌‬ ‫كاتێك‌پەیامبەر‌‬
‫ر‌وهك‌باسمان‌‬ ‫بیش‌هه ‌‬ ‫‌‬ ‫ی‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫وه‬ ‫نه ‌‬‫بوه‪‌ ‌ ،‬‬‫و‌هه ‌‬
‫یی‌ههیه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بڕوایان‌به ‌تاك‌خوا‬
‫‌‬
‫وهی ‌هاجەری ‌كه‌نیزەك‌‬ ‫ته ‌‬‫نه ‌‬
‫له ‌‬ ‫ورهی ‌ئیبراهیم ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫رێتهوه‌ ‌بۆ ‌بابه‌ ‌گه‌ ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫كرد ‌ئه‌ ‌‬
‫سهر ‌هه‌مان ‌شێوه‌ ‌بێت ‌ئه‌ویش‌‬ ‫كهی ‌هه‌ر ‌له‌ ‌‬ ‫رنامه ‌‬
‫‌‬ ‫مهش ‌وای ‌كرد ‌به‌‬ ‫بوو‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫مهد ‌له‌وه‌ ‌دابو ‌توانی ‌زیاتر ‌له‌ ‌‪‌٠٦٣‬‬ ‫زیرهكی ‌موحه‌ ‌‬ ‫پهرستنی ‌تاك ‌خوایی ‌بێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫رچی‌ئهم‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫خوایهش‌ناوی‌لێ‌بنێت‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهو ‌‬‫یهك‌خودا ‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫بكاته ‌‬
‫خودا ‌ ‌‬
‫ناوهش‌پێشتر‌هه‌بوه‌‪‌‌.‬‬ ‫‌‬
‫بهستی ‌تایبه‌ت ‌ئه‌پەرستران‪‌،‬‬ ‫یهك ‌خوایه‌كی ‌هه‌بو‪‌ ،‬خواكانیش ‌بۆ ‌مه‌ ‌‬ ‫ههر ‌تیره‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڕاپهراندنی ‌كاروباری ‌خەڵک‌‬ ‫واته ‌ ‌‬ ‫وه ‌كه‌ ‌‬ ‫پارانه ‌‬
‫‌‬ ‫بهستێك ‌ئه‌‬ ‫تهنها ‌بۆ ‌مه‌ ‌‬ ‫خەڵک ‌ ‌‬
‫ههبو ‌چۆن‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫بهكان ‌ترسیان ‌له‌ ‌‬ ‫ره ‌‬
‫عه ‌‬‫الیهن ‌چه‌ند ‌خوایه‌ك ‌ڕائه‌پەڕێندرا‪‌ ‌ .‬‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫ش‌فهرامۆش‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫مو‌خوایه‬ ‫كات‌و‌ئه ‌‬
‫و‌هه‬ ‫‌‬ ‫ردانی‌كهعبه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫بۆ‌یهك‌خودا ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫خەڵک ‌‬
‫بكرێت‪.‬‬
‫یه‌‬
‫دا‌هه ‌‬
‫تێك‌له‌قوڕئان ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌ئایه‬ ‫‌‬
‫بینین‌چه‬ ‫ته‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫م‌بابه ‌‬
‫‌‬ ‫ینه‌سه‌ ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫بۆ‌زیاتر‌تیشك‌بخه ‌‬
‫‌‬
‫مهش‌‬ ‫به ‌‬
‫رێك‌ههیه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ك‌پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬ ‫تهوه‌ ‌‬
‫یه‬ ‫مو‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫لێت‌له‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كات‌ئه‬ ‫وه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ی‌ئه ‌‬
‫ستهواژه‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫تی‌عهربی‌ڕاكێشا‪‌.‬پاشان‌بریاریدا‌كه‌ ‌الت‌و‌عزة‌ ‌و‌‬ ‫‌‬ ‫د‌سۆزی‌نهته‌ ‌‬
‫وایه‬ ‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫كێشهی‌‬‫مهد ‌ڕایگه‌یاند ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫واته ‌‬
‫بێت ‌ ‌‬ ‫منات ‌ناوهێنانیان ‌شتێكی ‌ساده ‌ ‌‬
‫وهها ‌خۆشی ‌له‌‌‬ ‫ره ‌‬‫هه ‌‬ ‫پیرۆزهی ‌عه‌رب ‌نییه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫گهڵ ‌ئه‌م ‌سێ ‌خوا‌ ‌‬ ‫رهكیمان ‌له‌ ‌‬ ‫سه ‌‬‫‌‬
‫ەدا‌‬
‫وری‌كهعب ‌‬
‫‌‬ ‫و‌به ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫ی‌ئهكرد ‌ ‌‬ ‫عبه ‌‬ ‫ردانی‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫ماوهی‌پەیماننامەی‌حودەیبیی‌ه ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫بهاڵم ‌ڕامیاری‌‬ ‫لهوێ ‌داندرابون‪‌ ‌ .‬‬ ‫چهندین ‌خودا ‌ ‌‬ ‫لهكاتێكدا ‌ ‌‬ ‫سورایهوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫رهب ‌كه‌عبه‌ی ‌فه‌رامۆش ‌نه‌كرد ‌و‌‬ ‫زیرەکایەتی ‌له‌وه‌دا ‌بوو‪‌ ،‬بۆ ‌خاتری ‌عه‌ ‌‬
‫روهها‌‬‫هه ‌‬ ‫یهك‌خودا‪‌ ‌.‬‬ ‫وه ‌ ‌‬‫یدا‌كرد‌و‌خواكانی‌ههمو ‌كرده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هێزێكی‌یه‌كگرتوی‌په‌‬
‫ئایهتی ‌‪٩٢‬ی ‌سوره‌تی ‌ال‌‬ ‫له ‌ئیسالم ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫نهكرد ‌جگه‌ ‌ ‌‬ ‫هیچ ‌ئاینێكی ‌تری ‌قبوڵ ‌ ‌‬
‫بێ‪‌،‬قبوول‌نیه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌ئاینێكی‌تری‌هه‬ ‫‌‬
‫ئیسالم‪‌،‬هه‬ ‫ر‌له‌‬
‫ر‌كهسێ‌به‌ده‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫عمران‌ئهلێت( ‌‬
‫‌‬
‫ڕێزی‌زیانبارانه‪‌.‬وَ َمنْ َي ْبتَغِ َ‬
‫غيْرَ الْإِسْلَامِ دِينًا فَ َلنْ يُ ْق َبلَ ِمنْهُ وَ ُهوَ‬ ‫‌‬ ‫دا‌له ‌‬
‫و‌له ‌دواڕۆژ ‌‬ ‫‌‬
‫فِي الْآخِرَةِ ِمنَ الْخَاسِرِينَ)‬

‫‪191‬‬
‫ال‌گرینگ‌نهبو‌‬
‫‌‬ ‫كهعبه‌ی‌له‌‬
‫وهنده‌ ‌‌ ‌‬‫البو‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫رهبی‌له‌‬‫ی‌خاتری‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫وهنده‌‬‫مهد‌ئه‌ ‌‬
‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫مهد ‌پاش‌‬ ‫هێنده ‌پیرۆزبا ‌له‌الی ‌موحه‌ ‌‬ ‫عبه ‌ ‌‬ ‫گهر ‌كه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫تهنها ‌ڕامیاری ‌بوو‪‌ ‌ ،‬‬ ‫مه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫ی‌به‌جێ‌هێشت‌‬ ‫دێرینه ‌‬‫‌‬ ‫شاره‌‬
‫مهدینه‌‌و‌ئه‌و‌ ‌‬ ‫بۆ‌ ‌‬
‫وه‌ ‌‬‫ڕۆیشته ‌‬
‫‌‬ ‫گرتنی‌مهکكه‌‌بۆچی‌‬
‫‌‬
‫شاره ‌ژیابو‪‌ .‬سروشتی ‌مرۆڤ ‌و ‌یاسای ‌سروشته‌‪‌،‬‬ ‫له ‌كاتێكدا ‌‪‌ ٢٠‬ساڵ ‌له‌و ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫و‌شارهش‌‬
‫‌‬ ‫ههمو‌شوێنێك‌‪‌ ‌،‬‬
‫ئه‬ ‫له‌ ‌‬ ‫مرۆڤ‌شوێنی‌له‌دایك‌بونی‌خۆی‌پێ‌خۆشتره‌‌ ‌‬
‫مهد ‌شاری ‌خۆی‌‬ ‫كهی ‌ئه‌بێ ‌چی ‌بێت ‌موحه‌ ‌‬ ‫هۆكاره ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌ .‬‬
‫به ‌شاری ‌تر ‌ناگۆرێته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫پیرۆز‌بێت‌‬
‫‌‬ ‫كهعبه ‌‬‫به ‌هۆی‌ ‌‬ ‫ر‌مهكک‌ه ‌ ‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫دینه ‌ ‌‬
‫بۆ‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫جێ‌هێشت‌و‌گهرایه‌وه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫دا‌دوو‌بۆچون‌ههیه‌ ‪:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬لێره‬ ‫مهكک‌ه‬
‫پیرۆز‌تر‌بێت‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه‌‬
‫یه‌ ‌‬‫چی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫دینه‌‬
‫دی‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ترساو‌به ‌جێی‌‬
‫‌‬ ‫ر‌بۆیه ‌‬
‫‌‬ ‫جێگای‌مهترسی‌بوو ‌بۆ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫ئایا‌مهكک‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫یهك‪‌‌:‬‬
‫‌‬
‫مهكک‌ه‌شوێنی‌بێ‌باوه‌ڕان‌بوو‪.‬‬ ‫چونكه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هێشت‪‌،‬‬
‫دوو‪ ‌ :‬ئایا ‌ئامانجەکەی ‌پەیامبەر ‌تەنها ‌شکاندنی ‌خواکانی ‌ناو ‌کەعبە ‌بوو‪‌ ،‬لە‌‬
‫مهد‌‬
‫چی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫جێتی‌ئەو‌خوایانە‌خوایەکی‌نادیار‌دابنێ‌و‌بیکاته‌ ‌ماڵی ‌ئەو‪‌ ‌.‬‬
‫كه‬
‫وتهوه‌‪.‬‬
‫ماڵی‌خوای‌به‌جێ‌هێشت‌و‌لێی‌دوركه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رایهتی ‌له‌ ‌پەیامبەر ‌نابینین ‌به‌لكو ‌كه‌سێكی‌‬ ‫مبه ‌‬‫لهم ‌دوو ‌خاڵ‌هدا ‌نیشانه‌ی ‌پێغه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههمو‌‬ ‫وهندی‌ ‌‬ ‫بهرژه‌ ‌‬ ‫كهی‌پێش‌ ‌‬ ‫تهوه‌ ‌‬ ‫ندی‌خۆی‌و‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫رژه ‌‬
‫وه‬ ‫به ‌‬ ‫زۆر‌ڕامیارزان‌بوو‪‌ ‌.‬‬
‫میللهتانی‌تر‌دانا‪.‬‬
‫‌‬

‫یامبهر‬
‫په ‌‬ ‫گرتن‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌٩٩‌.٩‌.٩‌.٩‬ڕێز‬
‫ێزی‌له‌بگیرێت‌و‌نابێ‌‬ ‫‌‬ ‫كرد‌ڕ‬
‫وای‌له‌خەڵک‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫هۆی‌ئایهتێكی‌قوڕئان‌‬ ‫‌‬ ‫به‌‬
‫پەیامبەر‌ ‌‬
‫بهرزبكاته‌وه‪‌،‬ئەڵێ‪‌:‬‬ ‫سهر‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫دهنگی‌ ‌‬ ‫کهس‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مبهر ‌که‌وێ‪‌.‬‬ ‫ئهی ‌گه‌لی ‌خاوه‌ن ‌باوه‌ڕان! ‌ناشێ ‌ده‌نگتان ‌سه‌ر ‌ده‌نگی ‌پێغه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کارتان‌لێ‌پوچهڵ‌‬
‫‌‬ ‫ن‪‌،‬که‌‬
‫‌‬ ‫کترا‌قسه‌ ‌‬
‫بکه‬ ‫‌‬ ‫ک‌وه ‌‬
‫ل‌یه‬ ‫‌‬ ‫کهن‪‌ ‌.‬‬
‫وه‬ ‫رزمه ‌‬
‫به ‌‬ ‫دهنگیش‌هێنده‌‌ ‌‬ ‫‌‬
‫صوَاتَكُمْ َفوْقَ صَوْتِ‬ ‫خۆتان‌نهزانن‪‌.‬يَا أ َُّيهَا َّالذِينَ آ َمنُوا لَا تَرْفَعُوا َأ ْ‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ببێ‌و‌خۆتان‌به‬
‫حبَطَ َأعْمَالُكُ ْم وََأ ْنتُمْ لَا تَشْعُرُونَ‪.‬‬
‫النبِيِّ وَلَا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَ ْولِ كَجَهْرِ بَ ْعضِكُمْ ِلبَ ْعضٍ َأنْ تَ ْ‬
‫َّ‬
‫الحجرات ‪‌ ٤‬‬
‫ها‌بۆمان‌ڕون‌ئهبێته‌وه‌ ‌پەیامبەر ‌زۆری‌پێ‌ناخۆش‌بوه‌ ‌به‌ ‌ناوی‌خۆی‌‬ ‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬
‫ئایهتكی‌تر‌‬ ‫ر‌بۆیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌دهرگای‌ماڵدا‌بانگ‌بكرێت‌هه‌‬ ‫‌‬ ‫رهوه‌‬
‫ده ‌‬ ‫ن‌یان‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بانگی‌بكه‬
‫ئهلێت‪‌:‬‬ ‫یه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬
‫‌‬

‫‪192‬‬
 ‫زیان‌نیه‪‌.‬إِنَّ‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌ئاوه‬ ‫‌‬
‫ن‪‌،‬زۆربه‬ ‫كانهوه‌‌بانگت‌ده‌ ‌‬
‫كه‬ ‫ی‌لهو‌دیوی‌هۆده‌ ‌‬ ‫سانه ‌‬ ‫و‌كه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫سوره‌الحجرات‌‪‌٢‬‬ ‫‌‬ ‫ن وَرَاءِ الْحُجُرَاتِ أَ ْكثَرُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ‪‌‌.‬‬‫ن ُينَادُو َنكَ ِم ْ‬
‫َّالذِي َ‬
‫بهناوی ‌خۆی ‌بانگ‌‬ ‫نهی ‌ویستوه‌ ‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌دیاره‌ ‌هۆكارێكی ‌تر ‌هه‌بوه‌ ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪‌ ،‬موحه‌م‌هد ‌ویستویه‌تی‌‬ ‫رێته ‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫كهش ‌زیاتر ‌بۆ ‌ئه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫بكرێت‪‌ .‬هۆكاره‌ ‌‬
‫بسهپێنێ‪.‬‬
‫سهر‌خەڵک‌ ‌‬ ‫ی‌زیاتر‌به ‌‬
‫‌‬ ‫رایهتی‌هكه‌‬
‫مبه ‌‬ ‫پێغه ‌‬‫‌‬
‫یماننامهی‌‬
‫‌‬ ‫ناوی‌خۆی‌له ‌ ‌‬
‫په‬ ‫‌‬ ‫یه ‌بۆچی‌پەیامبەر ‌ڕازی‌بوو ‌به‌ ‌‬ ‫اڵم‌پرسیار‌ئهوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫له ‌مێژوی ‌ئیسالمدا ‌تۆمار‌‬ ‫مه ‌ ‌‬‫ئه ‌‬
‫حودەیبییه‌ ‌بنوسرێت‪‌ ،‬زۆر ‌باشیش ‌ئه‌یزانی ‌ ‌‬
‫بو‌به‌ناوی‌خۆی‌‬ ‫كاتی‌الوازی‌ڕازی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫مهدی‌ڕامیارزان‌ ‌‬ ‫اڵم‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهكرێ‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫‌‬
‫بانگ ‌بكرێ ‌و ‌له‌كاتی ‌به‌هێزیش ‌نه‌ی ‌ئه‌هێشت ‌به‌ ‌ناوی ‌خۆی ‌بانگ ‌بكرێت!‌‬
‫یه‪‌.‬واته‌‌هێزی‌‬ ‫دینه ‌‬
‫مه ‌‬‫واته‌ ‌‬
‫تی‌الحجراته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له‌س ‌‬
‫وره‬ ‫م‌ئایهته‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ین‌ئه‬ ‫ر‌سهیر‌بكه‌‬‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫كردوه ‌به‌ ‌ناوی ‌خۆی ‌بانگ‌‬ ‫‌‬ ‫ئارهزوی ‌نه‌‬ ‫سهر ‌خەڵکی ‌مه‌دینه‌‪‌ .‬بۆیه‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫ههبوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رایتی‌له ‌مێشكی‌خەڵکی‌‬
‫‌‬ ‫ی‌پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫تی‌وشه‬ ‫‌‬
‫لكو‌ویستویه‬ ‫بكرێت‌لەم‌شارەدا‌ب‌ه‬
‫بۆیه ‌ڕازی‌‬‫كه ‌ ‌‬‫سهر ‌خەڵکی ‌مه‌ک ‌‬ ‫بهاڵم ‌چونكه‌ ‌هێزی ‌نه‌بو ‌له‌ ‌‬ ‫بچهقێنێ‪‌ ‌ .‬‬‫ینه ‌ ‌‬ ‫مهدد ‌‬ ‫‌‬
‫ن‌لهناو‌‬‫ناوی‌خۆی‌ناوی‌تۆمار‌بكه ‌‬
‫‌‬ ‫بهناوی‌خۆی‌بانگی‌بكه‌ن‌و‌هه‌ ‌‬
‫ر‌به‬ ‫بوو ‌ ‌‬
‫رایهتی ‌پێوه‌‌‬
‫مبه ‌‬‫نیشانهی ‌پێغه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یهكی ‌تره‌ ‌پەیامبەر ‌‬ ‫لگه ‌‬
‫مهش ‌به‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫كهدا‪‌ ‌ .‬‬‫یماننامه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫په‬
‫لکو‌ڕامیارزانه‪.‬‬
‫‌‬ ‫دیار‌نییه‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬

‫مهد‌و‌خۆیای‌هتی‬‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌٩٠‌.٩‌.٩‌.٩‬‬
‫عائیشه ‌= ‌عائشة‌'ی ‌کچی ‌ئەبوبکر ‌و ‌'فاتیمه ‌= ‌فاطمه‌'ی ‌كچی‌‬
‫‌‬ ‫كهوێ ‌'‬ ‫وادهرده‌ ‌‬
‫‌‬
‫چێت‌تۆزێك‌فاتیمهش‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لكو‌پێ‌ئه‬ ‫بوه‪‌ ‌ ،‬‬
‫به‬ ‫ندا‌زۆر‌جیاوازیان‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫مه‬ ‫د‌له ‌ ‌‬
‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫ئهكات‌و‌‬‫ڕۆژێكیان‌ابو‌جهل‌دهست‌درێژی‌بۆ‌فاتیمه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫چونكه‌‬
‫‌‬ ‫ورهتر‌بووبێت‪‌،‬‬ ‫گه ‌‬ ‫‌‬
‫ش‌فاتیمه ‌زۆر‌ئازاری‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫مه‬ ‫ربازی‌ئهكات‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫ابو‌سفیان‌لهده‌ستی‌ده‌‬
‫‌‬ ‫ئازاری‌ئهدا‪‌ ،‬‬
‫‌‬
‫ئهكات ‌پاش ‌هه‌شت ‌مانگ ‌عائیشه‌‌‬ ‫دینه ‌ ‌‬
‫پێ ‌ئه‌گات‪‌ ،‬كاتێك ‌پەیامبەر ‌كۆچی ‌مه‌ ‌‬
‫بوبهكریش ‌ئەیەوێت ‌فاتیمه‌ی ‌كچی ‌پەیامبەر ‌بخوازێت‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫وه‪‌ ،‬دیار‌ه ‌ ‌‬‫ئ‌هگوازێته‌ ‌‬
‫‪182‬‬
‫نهستاوه‌‪‌ .‬ئەو‌عائیشە‌لە‌نۆ‌ساڵی‌‬ ‫تی‌ههڵ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لێت‌جارێ‌قسمه‬ ‫بهاڵم‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫هێنا‌کەچی‌بە‌ئەبوبکر‌ئەڵێ‌جارێ ‌فاتمە ‌قیسمەتی‌هەڵنەستاوە‪‌.‬بەاڵم‌خۆی‌لە‌‬
‫ساڵی‌‪٩‬ی‌کۆچیدا‌فاتیمە‌ئەداتە‌عەلی‌ئامۆزای‪‌ .‬واتە‌ئەو ‌کاتە‌فاتیمە ‌تەمەنی‌‬

‫ره‌‪٢٩٢-٢٩٣‬‬
‫نساء‌حول‌الرسول‌محمد‌برهان‌الپه ‌‬
‫‌‬ ‫‪182‬‬

‫‪193‬‬
‫‪‌ ٩٣‬ساڵێک ‌بووە ‌چونکە ‌بە ‌پێی ‌ئەهلی ‌سوننە ‌فاتیمە ‌تەمەنی ‌‪‌ ٢٩‬ساڵ ‌بووە‌‬
‫کاتێک‌کۆچی‌کردوە‌بۆ‌مەدینە‪‌.‬‬
‫چهسپ‌‬ ‫ی‌بێگانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سهر‌خەڵک‬ ‫نها‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌دائه ‌‬
‫نا‌ته‬ ‫‌‬ ‫ئهو‌یاسایان‌هی‌پەیامبەر ‌بۆ ‌خەڵک‬ ‫‌‬
‫گرتهوه‌‪.‬‬
‫ئه ‌‬ ‫سوكاری‌خۆی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهبو‌‪‌ ‌،‬‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫ههمو‌‬‫یهتی ‌به‌كار ‌ئه‌هێنا ‌و ‌دوربو ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ڵگانه ‌کە ‌پەیامبەر ‌خۆیا ‌‬ ‫یهكێك ‌له‌و ‌به‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫زاته‌‬
‫ئهو ‌ ‌‬ ‫شهڕی ‌به‌در‪‌ ‌.‬‬ ‫له ‌‬ ‫ئهویش‌به‌دیل‌گیرانی‌(ابو‌العاص)‌بوو ‌ ‌‬ ‫كسانیهك‪‌ ‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یه‬
‫كهی ‌ئازاد ‌بكات‌‬ ‫وهی ‌مێرده‌ ‌‬ ‫یامبهر ‌بوو‪‌ .‬زەینەب ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫مێردی ‌كچی ‌په‌ ‌‬
‫یه‌‬
‫ملوانكه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو ‌‬
‫فدیه ‌و‌ئازاد‌بێت‪‌ ‌.‬‬ ‫و‌ببێته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نێرێت‌بۆ‌باوكی‌تاوهك‬
‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫ك‌ئه‬ ‫ملوانكه ‌‬
‫‌‬
‫وه ‌و‌‬‫ولێنێته ‌‬
‫‌‬ ‫ئهبێ ‌تاوه‌كو ‌دڵی ‌باوكی ‌پێ ‌بك‬ ‫دیاری ‌دایكی ‌– ‌خەدیجە ‌– ‌ ‌‬
‫بهدیل‌‬‫سێكیش‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌كه‬ ‫‌‬
‫كرێ‌و‌چه‬ ‫‌‬
‫ی‌ئازاد‌ئه‬ ‫مێردهكه‌‬
‫‌‬ ‫بهمەش‌‬ ‫چاوپۆشی‌بكات‪‌ ‌.‬‬
‫‪183‬‬
‫ملیان‌ئهدرێت‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫گیرێن‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫كهوابوو ‌له‌ ‌شه‌ڕی ‌به‌در ‌ئه‌و ‌دیالنه‌ی ‌كه‌سوكاری ‌خۆی ‌نه‌بو ‌كوژران ‌و‌‬ ‫‌‬
‫نهیكوشتن‌وه‌كو‌'عقیل‌بن‌أبي‌طالب'‪'‌،‬جعفر'ی‌‬ ‫ی‌كهسوكاری‌خۆی‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫‌‬
‫ینه‌‬
‫وتارهكه‌ی ‌موحمه‌د ‌ئه‌لێ( ‌خەڵک ‌‬ ‫‌‬ ‫ینهبی ‌كچی‪‌ ،..‬له‌ ‌‬ ‫مامی ‌و ‌مێردی ‌زە ‌‬
‫یشته ‌'ابا‌بختری'‪‌،‬‬
‫سێك‌گه ‌‬
‫‌‬ ‫یكوژێت‪‌،‬ههرك‌ه‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نی‌هاشم‌‌نه‬ ‫سێك‌گهیشته‌ ‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ركه‬ ‫‌‬
‫نهیكوژێت‪).‬‬ ‫'عباس‌بن‌عبدالمطلب'‌ ‌‬
‫وه ‌بوون ‌بۆ‌‬ ‫دانانه ‌‬
‫ههر ‌خه‌ریكی ‌بۆسه‌ ‌‬ ‫وهكو ‌پێشتر ‌باسمان ‌كرد‪‌ ،‬موسوڵمان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ناو‌بۆسهی‌‬
‫‌‬ ‫وێته ‌‬
‫كه ‌‬ ‫ئه ‌‬‫ر‌ئهو‌'ابو‌العاص'‌ه ‌ ‌‬ ‫‪‌،‬جارێكیان‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫كاروانهكانی‌قوڕەیشی‬ ‫‌‬
‫دهستكه‌وتی‌‬ ‫گیرێ‌و‌ئهبێته‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ردائه‬ ‫ستی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫لهكانی ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫وپه ‌‬
‫مو‌كهل ‌‬
‫‌‬ ‫موسوڵمان ‌‬
‫‪‌،‬هه‬
‫چێته ‌الی ‌پەیامبەر ‌و ‌ئه‌لێ ‌ئه‌بێ ‌ئه‌م ‌تااڵنیه‌‌‬ ‫ینهبی ‌ژنی ‌ئه‌ ‌‬ ‫زه ‌‬
‫نفالچیهكان‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫نیه‪‌،‬‬
‫خاوهنی‌'ابوالعاص'‌ ‌‬ ‫تهنها‌ ‌‬ ‫النه‌ ‌‬
‫و‌كهلوپه‌ ‌‬‫ئه ‌‬ ‫ی‌چونكه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نهكه‌‬‫بۆ‌خاوه ‌‬
‫‌‬ ‫بگهرێنیه‌وه‌‌‬‫‌‬
‫ئهكات ‌كه‌‌‬ ‫رهكه‌ی ‌و ‌داوا ‌له‌ ‌موسوڵمان ‌ ‌‬ ‫سهر ‌مینبه‌ ‌‬ ‫چێته ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫پەیامبەریش ‌ ‌‬
‫‪184‬‬
‫وه‪‌ .‬‬ ‫كان‌بگهرێنن‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫لوپهله‌‬
‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫یهنێ ‌پەیامبەر ‌خۆیاتی ‌به‌كار ‌ئه‌هێنا ‌و ‌یاساكانیشی ‌ته‌نها‌‬ ‫ئهگه‌ ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫مهش ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫جێ‌ئهكرد‪.‬‬
‫‌‬ ‫ی‌بێگانه‌ ‌‬
‫جێبه‬ ‫‌‬ ‫سهر‌خەڵک‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬

‫ره‌‪‌٢٢٢-٢٢٦‬‬
‫نساء‌حول‌الرسول‪‌،‬محمد‌برهان‌الپه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌183‬‬
‫‪‌184‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‪‌،‬ج‌‪‌٩‬ل‌‌‬

‫‪194‬‬
‫ی‪‌،‬بۆ‌نمونه‌‬
‫‌‬ ‫دی‌ئه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫لێ‌به‬ ‫دژه ‌ئاراستەیی‌‬‫سایهتی‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫ههمو‌کاتێک‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬له‌‬
‫باوهر‌بوو ‌‬ ‫كرد‌له ‌كاتێكدا‌باوكی‌بێ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ۆ‌ماره‬ ‫ی‌له ‌خ‬
‫'ام‌حبیبة‌'ی‌كچی‌أبوسفیان ‌‬
‫ستگیران‌كرد‪‌،‬فاتیمهی‌‬
‫‌‬ ‫ی‌به ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫ههمان‌كاتدا‌'علي ‌كوری‌طالب' ‌كچی‌'ابوجهل' ‌‬ ‫‌‬
‫مهد ‌وتی ‌نابێ ‌ئه‌م ‌ژنهێنانه‌‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫حهت ‌بوو‪‌ .‬‬‫ناڕه ‌‬
‫مهد ‌به‌و ‌كاره‌ ‌ ‌‬ ‫كچی ‌موحه‌ ‌‬
‫‪185‬‬
‫ك‌پیاویان‌ههبێ‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵ‌كچی‌موشریكێك‌یه‬ ‫له ‌‬
‫گه‬‫فاتیمه‌نابێ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌چونكه‌‬
‫‌‬ ‫بچێته ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫ریعهتی ‌ئیسالمیدا ‌نابێ ‌كه‌سێك ‌كچی ‌كافرێك ‌بێنێت ‌كه‌چی ‌پەیامبەر‌‬ ‫شه ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫‌‬
‫له ‌ڕقی‌‬ ‫یهتی‌بوو ‌ ‌‬ ‫مبهرایەتی ‌بوو ‌یان‌ڕامیارزان ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫مه ‌ ‌‬
‫كچی‌كافری‌هێنا‌ئایا‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫‌أبو‌سوفیان!‌‌‬
‫حهوت‌لەو‌کەسانە‌ئەڵاڵ ‌ئەیانخاتە‌ژێر‌سێبەری‌عەرشەکەی‌‬ ‫د‌ئهلێت(‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫روهرێكی ‌هه‌قخواز‪‌،‬‬ ‫ئهویش‪‌ :‬دادپه‌ ‌‬ ‫کە ‌لەو ‌ڕۆژە ‌لە ‌سێبەری ‌ئەو ‌زیاتر ‌نییە ‌ ‌‬
‫‪‌،‬پیاوێک‌دڵی‌به‌مزگه‌وت‌نوسابێت‪‌،‬دوو‌‬
‫‌‬ ‫وره‌بووبێ‬
‫رستی‌گه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خواپه‬ ‫گهنجێک‌بە‌‬ ‫‌‬
‫بهر‌ئەڵاڵش‌‬ ‫ر‌له ‌‬
‫و‌هه ‌‬
‫یهکتریان‌خۆشویستبێ‌و‌یەکترببین‌ ‌‬ ‫س‌له‌پێناوی‌ئەڵاڵ‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫که‬
‫اببنهوه‌‪‌ ،‬ئه‌گه‌ر ‌ژنێکی ‌پایه‌به‌رز ‌و ‌جوان ‌بانگی ‌پیاوێک ‌بکات ‌ئه‌ویش‌‬ ‫یهکجی ‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫ئهترسم‪‌،‬که‌سێک‌لەشوێنێکی‌چۆل ‌ئەڵاڵی‌لەبیربێتەوە‌چاوی‌‬ ‫بڵێت‌من‌له‌ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ڕاستهی‌‬
‫‌‬ ‫ستی ‌‬
‫ده ‌‬ ‫پر ‌بێت ‌له‌ ‌گریان‪‌ ،‬که‌سێک ‌خێر ‌ئه‌کات ‌ده‌ستی ‌چه‌پی ‌به‌ ‌ ‌‬
‫نهزانێ‪‌ .‬قال‌سبعة يظلهم الله‌في‌ظله‌يوم‌ال ‌ظل‌إال‌ظله‌اإلمام العادل‌وشاب‌‬ ‫‌‬
‫نشأ بعبادة الله ‌ورجل ‌قلبه ‌معلق ‌في ‌المساجد ورجالن ‌تحابا في الله ‌اجتمعا‌‬
‫عليه‌وتفرقا‌عليه‌و ‌رجل دعته‌امرأة‌ذات‌منصب‌وجمال‌فقال‌إني‌أخاف الله‌‬
‫ورجل‌تصدق‌بصدقة فأخفاها‌حتى‌ال‌تعلم‌يمينه‌ما‌تنفق‌شماله‌ورجل ذكر الله‬
‫خاليا‌ففاضت‌عيناه‪‌‌186.‬‬
‫نهکرد ‌نه‌ ‌بۆ ‌هاوس‌هری ‌نه‌ ‌بۆ‌‬ ‫لە ‌ڕاستیدا! ‌ژن‌هکانی ‌سه‌با ‌بانگی ‌پەیامبەریان ‌ ‌‬
‫کهسوکاریان‪.‬‬ ‫و‌پهالماری‌دان‌پاش‌کوشتنی‌ ‌‬ ‫چی‌ئه ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫سێکس‌که‬

‫‪‌185‬نساء‌حول‌الرسول‌محمد‌برهان‌ل‌‪‌/‌٢٩٩‬أسباب‌النزول‪‌،‬و‌بهامشه‌‌الناسخ‌و‌المنسوخ‌‬
‫‪‌.٠٢٩‬‬
‫‪‌186‬صحیح‌البخاري‪‌،‬الزکاة‪‌،‬الصدقة‌بالیمین‪‌//‬صحیح‌مسلم‪‌،‬الزکاة‪‌،‬فضل‌إخفاء‌الصدقة‪‌ ‌//.‬‬
‫له‌‬
‫یهک‪‌:‬بانگی‌بکات‌بۆ‌‬
‫یه‪‌ ‌.‬‬
‫مانای‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫دعته)‌دوو‌‬
‫وشهی‌( ‌‬‫شهرحی‌'صحيح‌مسلم‌بشرح‌النووي'‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بانگی‌بکات‌بۆ‌هاوسهرکردن‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫زیناکردن‪‌.‬دوو‪‌:‬‬

‫‪195‬‬
‫كات‌و‌ئامۆژگاریان‌ئهكات‌نەچن‌بۆ‌الی‌ژنێکی‌جوان‌‬ ‫‌‬ ‫وابو‌داوا‌لهخەڵک ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كه‬
‫کە‌بانگیان‌بکات‪‌،‬کەچی‌خۆی‌بەروەپیری‌ژنانی‌جوان‌ڕۆیشت‌و‌کردینی‌بە‌‬
‫کەنیزەک‪‌،‬وەک‌دەزانین‌کەنیزەکیش‌سێکسکردنی‌لەگەڵ‌حەاڵلە‪.‬‬
‫پەیامبەر ‌پێش ‌هه‌مو ‌شتێك ‌خۆی ‌ویستووه‌ ‌ئینجا ‌خێزانی ‌ئینجا ‌تیره‌كه‌ی‪‌.‬‬
‫سهر‌‬‫ههمو ‌تیره‌كانی ‌تر‪‌ ،‬به‌لکو ‌به‌ ‌‬ ‫سهر ‌ ‌‬‫بهرز ‌ئه‌کات ‌به‌ ‌‬ ‫كهی ‌پایه‌ ‌‬ ‫تیره ‌‬
‫هەربۆیە ‌ ‌‬
‫به ‌شان ‌و ‌بالی‌‬ ‫سورهتی ‌قریش ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بهرزی ‌ئه‌کات‪‌ .‬ل‌ه ‌‬ ‫پایه ‌‬
‫ههمو ‌جیهان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سااڵنه‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫وهمانی ‌قوره‌یش‪‌ ‌ .‬‬ ‫لئهدات ‌و ‌ئه‌لێت ‌( ‌بۆ ‌پێكه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬
‫قوڕەیشیەکاندا ‌ ‌‬
‫كه‌‬
‫م‌خانووه ‌بپه‌رستن‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نی‌ئه‬ ‫و‌زۆزان‌و‌گهرمیان‪‌.‬با‌خوا‬
‫‌‬ ‫چن‌به ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫دووجار‌ده‬
‫تی‌بێ‌نیاز‌كرد‌و‌دڵنیای‌كردن‌نهترسن‪‌ .‬لِإِيلَافِ قُ َريْشٍ إِيلَا ِفهِمْ‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫برسیه‬ ‫وانی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫َالصيْفِ‪ .‬فَ ْليَ ْع ُبدُوا رَبَّ َهذَا ا ْل َبيْتِ‪ .‬الَّذِي أَطْعَ َمهُمْ ِمنْ جُوعٍ وَآ َم َنهُمْ ِمنْ‬
‫الشتَاءِ و َّ‬‫رِحْلَةَ ِّ‬
‫سهر ‌زاری‌‬ ‫تهدا ‌ابن ‌کثیر ‌له‌ ‌‬ ‫تهفسیری ‌ئه‌م ‌سوره‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫سوره ‌قوریش) ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫خوْفٍ‪‌ .‬‬ ‫َ‬
‫كهس‌‬ ‫به ‌‬ ‫یداوه ‌ ‌‬
‫نه ‌‬ ‫كه‌ ‌‬‫ردوه‌ ‌‬
‫وت‌شت‌فهزلی‌قوڕەیشی‌ك ‌‬ ‫‌‬ ‫به‌ ‌‬
‫حه‬ ‫ئهلێ(ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫پەیامبەر‌ ‌‬
‫واته‌‬
‫وانه ‌( ‌‬ ‫له ‌‬ ‫وانه‪‌ ،‬الحجابه‌ ‌ ‌‬ ‫رایهتی ‌له‌ ‌‬‫مبه ‌‬ ‫كهس‪‌ :‬من ‌له‌وانم‪‌ ،‬پێغه‌ ‌‬ ‫و ‌نایدات ‌به‌ ‌‬
‫وانهی ‌ئاو ‌و ‌عاره‌ق‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫وانه( ‌‬‫له ‌‬‫خزمهتكار ‌و ‌هه‌لگری ‌كلیلی ‌کعبة)‪‌ ،‬السقایه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهر ‌فیل‌‬ ‫حاجیهكان ‌پێش ‌ئیسالم ‌و ‌ته‌نها ‌ئاو ‌پاش ‌ئیسالم)‪‌ ،‬به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫ده ‌‬
‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫یپهرستبو‪‌ ،‬سوره‌تی‌‬ ‫كهس ‌نه‌ ‌‬ ‫ركهوتن‪‌ ،‬ئەڵاڵیان ‌په‌رست ‌بۆ ‌ده‌ ‌ساڵ ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫‪187‬‬
‫زیوه‌بۆیان) ‌‬ ‫دابه ‌‬‫قوڕئان‌ ‌‬
‫شێوهیه‌كی ‌ڕامیاری ‌له‌‌‬ ‫‌‬ ‫بهدی ‌ئه‌كرێ ‌و ‌به‌ ‌‬ ‫مهش ‌ته‌نها ‌خۆیاتی ‌له‌ ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫ههمو ‌بخاته‌ ‌ژێر ‌ڕكێفی ‌خۆی ‌و ‌ئینجا‌‬ ‫مهكک‌ه ‌ویستی ‌تیره‌ی ‌قوڕەیش ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ستهاڵتی‌خۆی‌به‌رفراوان‌بكات‪‌‌.‬‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫بهڵکو‌‬ ‫تیه ‌ ‌‬
‫بچیه ‌‬
‫ره ‌‬ ‫ئاینی‌ئیسالم‌نهک ‌عه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌تێبگات‌‬ ‫ر‌له ‌‬
‫بێ‌خوێنه ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌ڕاستید ‌‬
‫ا‪‌،‬ئه‬ ‫‌‬
‫بچیهتی ‌و‌‬ ‫ره ‌‬ ‫بهرگی ‌دووهه‌مدا ‌زیاتر ‌عه‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫تیه! ‌ ‌‬
‫گهرایه‌ ‌‬ ‫گهرایه‌تی ‌و ‌تیره‌ ‌‬ ‫ناوچه ‌‬
‫‌‬
‫وه‪.‬‬‫گهرایه‌تی‌ڕونده‌بێته‌ ‌‬ ‫تیره‌ ‌‬

‫تهورات‬ ‫له‌ ‌‬
‫وهی‌ناوی‌پەیامبەر‌ ‌‬‫دۆزینه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌٩٢‌.٩‌.٩‌.٩‬‬
‫بهڵێ ‌سیفاتی‌من‌‬
‫ست‌ناوی‌خۆی‌بخاته ‌ناو‌ته‌ورات‌و‌ ‌‬
‫‌‬ ‫زۆر‌ئهیوی‬
‫‌‬ ‫پەیامبەر ‌به‌ ‌‬
‫ستا‌بهلكو‌به‌ ‌هۆی‌هاوڕێیانی‌چیرۆكی‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫وه‬‫ر‌بهوه‌ ‌ ‌‬
‫ورات‌باس‌كراوه‪‌.‬هه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ته‌‬
‫‌‬

‫‪ 187‬تفسیر سورة القریش‪ /‬ابن کثیر‬

‫‪196‬‬
‫مهد‌‬‫وێنهی ‌و ‌شێوه‌ی ‌موحه‌ ‌‬ ‫یهك ‌ویستیان ‌بڵێن ‌ ‌‬ ‫تریان ‌دروست ‌كرد ‌به‌ ‌شێوه‌ ‌‬
‫ی‌سورهتی‌االعراف‌‬ ‫‌‬ ‫فسیری‌ئایهتی‌‪٢٢٢‬‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫ته‬ ‫یه‪‌ ‌.‬‬
‫هه ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫جوله ‌‬
‫لهالی‌ئاینزانەکانی‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد ‌چون‌بۆ‌شام‌‬ ‫کانی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهكات‌هاورێ‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫كتێبهكه‌ی‌ابن‌کثیر ‌باسی‌ئه‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌زۆر‌دوورودرێژه‌و‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫به ‌‬ ‫كه‌له‌ ‌‬
‫‪‌،‬چیرۆكه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهكه‌وێ‬ ‫ههرقل‌ ‌‬ ‫وێ‌چاویان‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫ههرقل ‌شتێكی‌‬ ‫كهین‪‌ ‌ .‬‬ ‫بهستراو ‌ته‌نها ‌چه‌ند ‌شتێك ‌باس ‌ئه‌ ‌‬ ‫له ‌شتی ‌هه‌ڵ ‌‬ ‫پڕ‌ه ‌ ‌‬
‫كه‌‬
‫شێوهی ‌چوارگۆشه‌ی ‌زێراوی ‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫كه ‌ ‌‬
‫نیشانی ‌هاوڕێیانی ‌پەیامبەردا ‌ ‌‬
‫پارچه ‌قوماشێكی‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫کرده ‌‬
‫دهرگای ‌یه‌كێكی ‌ ‌‬ ‫دهرگای ‌بچوك ‌بچوكی ‌تێدا ‌بوو‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫چهند‌‬‫یه ‌ ‌‬‫سوری ‌ده‌‌رهێنا ‌كه‌ ‌وێنه‌ی ‌ئاده‌می ‌لێ ‌نه‌خشێنرا ‌بوو‪‌ .‬ئا ‌به‌م ‌شێوه‌ ‌‬
‫ههر‌‬‫که ‌ ‌‬
‫دهرگا ‌جیاجیاکان ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫ڕهنگی ‌جیاواز ‌ده‌رهێنا ‌ ‌‬ ‫پارچه ‌قوماشێكی ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫خشانه ‌وێنه‌ی‌‬
‫‌‬ ‫یهك ‌له‌و ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫مبهرێکی ‌لێنه‌خشێنرا ‌بوو‪‌ ‌ ،‬‬ ‫ێنهی ‌پێغه‌ ‌‬ ‫کهیان ‌و ‌‬ ‫یه ‌‬
‫‌‬
‫مهد‌بوو!‬‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫مهد ‌ناوی ‌له‌ ‌ته‌ورات ‌هاتبێ ‌ئه‌وا ‌ته‌ورات ‌وه‌كو‌‬ ‫گهر ‌موحه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وهیه‌ ‌ ‌‬ ‫پرسیار ‌ئه‌ ‌‬
‫وێنه ‌بۆ‌‬
‫له ‌هیچ ‌كتێبێكی ‌ئەڵاڵدا ‌ ‌‬ ‫ئایهتی ‌تێدایه ‌و ‌وێنه‌ی ‌تێدانیه‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫قوڕئان ‌ ‌‬
‫مبهر ‌نییه‌‪‌.‬‬
‫مبهره‌ ‌و ‌كێ ‌پێغه‌ ‌‬ ‫تاوهكو ‌بزانن ‌كێ ‌پێغه‌ ‌‬ ‫ناردراوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رهكان ‌نه‌‬ ‫مبه ‌‬
‫پێغە ‌‬
‫چیرۆكه ‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫ئیتر‌ئهو ‌‬
‫‌‬ ‫وێنەی ‌ئەو‌پێغەمبەرانە‌لە‌کوێ‌دروستکراو‌و‌پەیدا‌بوو‪‌.‬‬
‫كه‌‬
‫بهستێك‌پالن‌دانرا‌و‌پێیان‌ڕاگه‌یاندن‌ ‌‬ ‫بۆ‌چ‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫بهستێك‌دروست‌كرا؟ ‌‬ ‫چ‌مه ‌‬
‫‌‬
‫وه؟ ‌بێگومان ‌پالنی ‌سوككردن ‌و ‌له‌‌‬ ‫شارنه ‌‬
‫‌‬ ‫نیشانهی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫جوله ‌‬
‫‌‬
‫نیشانهی‌‬
‫‌‬ ‫جولهكه‌‌‬
‫كه‌ ‌‬ ‫تی‌ئهوه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫نجه‬ ‫كێشرا‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ناوبردنی‌جولهكه‌‌بۆ‌موسوڵمان‌‬‫‌‬
‫وه‪‌ .‬له‌ڕاستیدا ‌خوێنه‌ر ‌ئه‌بێ ‌هوشیار ‌بێت ‌بۆچی‌‬ ‫شارنه ‌‬
‫‌‬ ‫یامبهری ‌ئیسالم ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪‌،‬ئەڵاڵ‌‬‫شارنه ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫د‌ئه‬ ‫سیفاتی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫كات‌كه‌‬
‫‌‬ ‫كه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫هێنده‌سەرزەنشتی‌جوله‌ ‌‬ ‫ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫یهنێت‌‬ ‫تاوهكو ‌به‌خەڵک ‌ڕابگه‌ ‌‬ ‫جولهكه‌ ‌نییه‌ ‌ ‌‬‫گهر ‌خودا ‌بێت ‌پێویستی ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫مهد‌‬
‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫دا‌به ‌‬
‫كی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ند‌موعجزیزهیه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆی‌چه‬ ‫بهلكو‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫ره ‌ ‌‬
‫مبه ‌‬
‫د‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫كه ‌سوك‌‬ ‫كرد‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫بڕوای‌پێ‌بكهن‪‌.‬ئیتر‌پێویستی ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كو‌ههمو‌خەڵک ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫تاوه‬
‫د‌بڕوا‌بكهن‪.‬‬
‫‌‬ ‫تی‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫یامبهرایه‌‬
‫به‌په‌ ‌‬ ‫بكرێت‌تا‌خەڵک‌ ‌‬
‫ر‌ئهو‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‪‌،‬واته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سیحی‌بوه‬ ‫چێ‌ههرقل‌ ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بیر‌نه‬ ‫شمان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫مان‌كاتدا‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬
‫سیحیهكان ‌پەیامبەریان ‌دروست ‌كرد ‌و ‌ئه‌و‌‬ ‫‌‬ ‫چیرۆكه ‌ڕاست ‌بێت ‌ئه‌وا ‌مه‌‬ ‫‌‬
‫مهد ‌نیشاندا ‌تاوه‌كو ‌بڕوایان ‌به‌‌‬ ‫بهكانی ‌هاوڕێی ‌موحه‌ ‌‬ ‫ره ‌‬
‫ڵگانهشیان ‌بۆ ‌عه‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬

‫‪197‬‬
‫كه ‌سوك ‌بكه‌ن ‌و ‌له‌ناویان ‌به‌رن‪‌،‬‬ ‫مهد ‌بێت ‌و ‌ئیتر ‌زیاتر ‌جوله‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫وه‌به‌‌ئاینێكی‌تر‪.‬‬
‫نه ‌‬
‫بكه ‌‬
‫جولهكه‌‌ ‌‬
‫ی‌خۆیان‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كانیش‌تۆله‬ ‫‌‬
‫سیحیه‬ ‫‌‬
‫مه‬

‫‪‌٩٢‌.٩‌.٩‌.٩‬پەیامبەر‌و‌چیرۆکی‌سیحر‬
‫دەگێرنەوە ‌پەیامبەری ‌ئیسالم ‌جادوی ‌لێکرا ‌لەالیەن ‌جولەکەوە‪‌ ،‬بەهۆی ‌ئەو‌‬
‫ئهلێت‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫ئهگێرێته‌ ‌‬ ‫عائیشه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫جادووە‌تووشی‌نەخۆشیەک‌هات‌و‌وڕێنەی‌دەکرد‪‌.‬‬
‫چێته‌‬
‫زانی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كردبو‪‌،‬وای‌ئه‬ ‫كهچی‌هیچی ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫زانی‌شتی‌كردوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مهد‌وای‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫ی‌نارد‌تاوهكو‌نوشتەکە‌‬
‫‌‬ ‫واش‌نهبو‪‌‌.‬پاشان‌'علي ‌كوری‌طالب'‬ ‫‌‬ ‫الی‌ژنهكانی‌كه‌‬
‫‌‬
‫كه‌‬
‫بدۆزنەوە‌کە‌لەژێر‌بەردەکانی‌چواردەوری‌بیری ‌'زروان'‌ە‪'‌.‬علي' ‌و‌'زبیر' ‌ ‌‬
‫گرێ‌به‌چوار‌ده‌وری‌‬ ‫‌‬ ‫دوانزه‌‬
‫‌‬ ‫مهد‌به‌‌‬‫ی‌قژی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهبینن‌تال‬ ‫وه‌ ‌‬‫ئهبینن‌ه ‌‬
‫كه‌ ‌‬‫وشته ‌‬
‫‌‬ ‫ن‬
‫خوێندهوه‌ ‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫سورهتی ‌(الفلق‪‌ ،‬الناس) ‌‬ ‫‌‬ ‫یهك ‌پێچرا ‌بوو‪‌ .‬پەیامبەر ‌‬ ‫ددانی ‌شانه‌ ‌‬
‫ندروستی‌بهره‌و‌باشی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تێك‌ته‬ ‫‌‬
‫ر‌ئایه‬ ‫‌‬
‫ی‌هه‬ ‫خوێندنه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫كه‪‌،‬به‌ ‌‬
‫بهتاڵكردنی‌سیحره‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهبێ‪:‬‬ ‫دا‌چهند‌پرسیارێك‌دروست‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهچو‪‌.‬لێره‌‬ ‫‌‬
‫دیان‌له‌كوێ‌بوو؟‌‬
‫‌‬ ‫ی‌قژی‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫ی‌كردوه‪‌،‬تال‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سیحره‬ ‫ئهو‌‬
‫ولهكه‌‌ ‌‬‫گهر‌ج ‌‬ ‫ئایا‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫ی‌كه ‌دەستی‌کەوتبوو‌‬ ‫‌‬ ‫جولهكه‌‬
‫و‌سێ‌ژنه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گهر‌دەستیان‌کەوتبێ‌لەالیەن‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫مه ‌‬
‫‌‬
‫تۆلهی‌مێردیان‌قژی‌پەیامبەریان ‌دزی‪‌.‬‬ ‫وانیش‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دیاره ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫لە‌ئەنجامی‌شەڕدا‪‌ ‌.‬‬
‫ئهوه‌ی‌‬ ‫ژنهكان‌ڕقیان‌له‌‌پەیامبەر‌بووه‌و‌خۆشیان‌نەویستووە‌‌به‌‌هۆی‌ ‌‬ ‫كهواته‌‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نه‌‬
‫دا‌لۆجیک‌پێمان‌دهڵێت‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له‌پاش‌کوشتنی‌مێردیان‪‌.‬لێره‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫سهبایه‌ ‌‬ ‫بون‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه‌ب‬
‫‌‬
‫یامبهری ‌خۆی ‌دابا ‌تاوه‌کو ‌ژنی ‌سه‌بایه‌ ‌بخوازێت‪‌،‬‬ ‫په ‌‬ ‫بوایه ‌ئەڵاڵ ‌ڕێگای ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫خزمهتكاری‌‬‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫بوایه ‌ئاگاداری ‌كردبایه‌وه‌‪‌ .‬یاخود ‌ئه‌لێن ‌نێرمنداڵێكی ‌جوله‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫چۆن‌متمانهی‌پێكردوه‌؟‌‬
‫‌‬ ‫ی‌دزیوه‪‌.‬ئایا‌پەیامبەر ‌‬
‫‌‬ ‫قژهكه‌‬
‫ئهو‌تال‌ه ‌ ‌‬ ‫پەیامبەر ‌بووه‌ ‌ ‌‬
‫ههر‌چۆنێك‌لێكی‌‬ ‫تكاری‌بووه؟ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌خزمه‬ ‫بووه ‌‬
‫سهبایه‌ ‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫ئایا‌نێرمنداڵی‌جوله ‌‬
‫‌‬
‫له‌‬
‫رناچێ‌ئهو‌نێرمنداڵه‌‌له‌‌ماڵی‌پەیامبەر‌چی‌كردوه‌‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫رمان‌لهوه‌‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫بدهینه‌وه‌‌ ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫‪188‬‬
‫یان‌پێ‌نهكردون‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رگیز‌متمانه‬ ‫كه‌بوون‌و‌هه‌‬ ‫كاتێك‌موسوڵمان‌دژی‌جوله‌ ‌‬

‫ئهوا‌‬
‫بوایه‌ ‌‬
‫و‌هێزیان‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌تۆله‌ی‌پەیامبەر‌بان‌‬
‫كه‌ ‌‬
‫گهر‌جوله‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫پرسیاری‌دووهم‪‌ ‌:‬‬
‫‌‬
‫به‌‬
‫كه ‌ ‌‬
‫ئهكرد‪‌ ،‬خۆ ‌كرداری ‌تێرۆر ‌زۆر ‌ئاسان ‌بوو ‌ ‌‬
‫مهد ‌نه‌ ‌ ‌‬
‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫سیحریان ‌له‌ ‌‬

‫‪188‬اسباب‌نزول‌‪‌//.٠٢٩-٠٢٢‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢‬سورة‌الفلق‪‌،‬معالم‌التنزیل‪‌،‬البغوي‬

‫‪198‬‬
‫كاریان ‌هێنا ‌با‪‌ .‬بۆچی ‌په‌نایان ‌بۆ ‌سیحر ‌برد ‌و ‌بۆچی ‌له‌ ‌دوری ‌دوره‌وه‌‌‬
‫تهنیا‌‬
‫شهوان‌به‌ ‌ ‌‬ ‫رچاوهی‌ئیسالم‌پەیامبەر ‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫پێی‌سه‬ ‫به ‌‬
‫تیرێكیان‌بۆ‌نههاویشت‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬
‫مهش‌‬ ‫ئه ‌‬
‫دینه ‌هاتوچۆی ‌كردوه‌ ‌و ‌هه‌مو ‌كاتێك ‌پاسه‌وانی ‌نه‌بوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫له ‌شاری ‌مه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نگاوهریان‌‬
‫جه ‌‬ ‫شهکوژ ‌كرابون ‌‌و ‌ ‌‬‫ڕه ‌‬‫ههمو ‌ ‌‬
‫كه ‌ ‌‬
‫رئهخات ‌پیاوه‌كانی ‌جوله‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫كهكان ‌كه‌ ‌هێزی ‌شه‌ڕیان ‌نه‌بو ‌ڕێگای ‌سیحریان‌‬ ‫جوله ‌‬
‫نهمابو ‌هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌پیره‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهر‪.‬‬
‫گڕته‌ ‌‬
‫‌‬
‫قژه‌قژی‌پەیامبەرە‪‌،‬‬ ‫چۆنیان‌زانی‌ئهو‌تال‌ه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫پرسیاری‌سێههم‪‌:‬ئایا‌'علي'‌و‌'زبیر'‌‬
‫‌‬
‫و‌ههر‌باسی‌ژنی‌‬ ‫خۆشی‌وڕێنه‌بووبێ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئایا‌پێ‌ناچێ‌پەیامبەر‌خۆی‌تووشی‌ ‌‬
‫نه‬
‫ئهو‌‬
‫ر‌بۆیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بوه ‌هه‌‬
‫تهنها‌ژنخواستن‌و‌سێكس‌هه‌ ‌‬ ‫دهرونی‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫كردبێ‪‌ ‌.‬‬
‫كه‌‬
‫وهی ‌له‌ ‌مێشك ‌بوه‌‪‌ .‬دیاره‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌كاتی ‌وڕێنه‌ش ‌هه‌ر ‌ئه‌ ‌‬ ‫ههمو ‌ژنانه‌ی ‌هێنا‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫كه‌‬
‫ر‌خۆی‌چیرۆكی‌سیحری‌دروست‌كرد‌تا‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫بههۆش‌خۆی‌هاتۆته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بێنێته‌‬
‫زیاتر ‌بكاته‌ ‌دوژمنی ‌موسوڵمان ‌و ‌هه‌م ‌خۆشی ‌له‌و ‌بواره‌ ‌ته‌ریقیه‌وه‌ ‌ ‌‬
‫مبهر!!!‬
‫ك‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌ڕاستیدا‌پەیامبەر‌ڕامیارزان‌بوه‌‌ ‌‬
‫نه‬ ‫رهوه‌‪‌ ‌.‬‬
‫ده ‌‬
‫‌‬

‫مهد‬
‫ژی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌٩٦‌.٩‌.٩‌.٩‬توندوتی‬
‫س‌له‌دوای‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ز‌زیاتر‌كه‬ ‫بینێ‌له‌دوو‌ری‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كات‌ئه‬ ‫‌‬
‫نوێژ‌ئه‬ ‫وه‌كاتێك‌پەیامبەر‌‬ ‫گێرنه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫مهش ‌زۆر ‌نیگه‌ران ‌ئه‌بێ‌‬ ‫به ‌‬
‫كه ‌خه‌ریكی ‌كارو ‌كاسبی ‌خۆیانن‪‌ ‌ .‬‬ ‫نییه ‌و ‌خەڵک‌ه ‌‬
‫‌‬
‫تێكی‌بۆ‌دائهبه‌زێنێ‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫ئایه‬
‫ئهشێ‌بۆ‌فه‌رمانی‌‬ ‫نێواندایه‪‌،‬ئاگاداربن‪‌ ‌:‬‬
‫‌‬ ‫ی‌له‌‬
‫تی‌ئهو‌نوێژه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له‌نوێژان‌و‌به‌‌تایبه‌‬‫‌‬
‫ڕابوهستن‪‌.‬حَافِظُوا عَلَى الصََّلوَاتِ وَالصَّلَاةِ ا ْلوُسْطَى وَقُومُوا لِلَّهِ قَا ِنتِينَ‪ .‬البقرة‬
‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‪٢٣٨‬‬
‫ئهگینا‌‬
‫وازبێنن‌له ‌كارو‌كاسبیان‪‌ ‌ -‬‬ ‫‌‬ ‫واته ‌‬
‫ئهلێت(‌با‌كۆتایی‌پێبهێنن‪‌ -‬‬ ‫پەیامبەریش ‌ ‌‬
‫‪189‬‬
‫ماڵیان‌ئهسوتێنم)‬
‫‌‬

‫داتهوه‌‌‬
‫ڕوئه ‌‬
‫م‌ڕووداوه‌بۆ‌جارێکی‌تریش‌ ‌‬‫‌‬ ‫‪ 189‬تفسیر‌آیة‌‪‌٩٠٩‬سورة‌البقرة‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌ ‌//‬‬
‫ئه‬
‫کهن‌‬
‫مو‌ڕائه ‌‬
‫‌‬ ‫که‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‪‌،‬خهڵکه‌ ‌‬
‫دینه ‌‬‫مه ‌‬‫گاته‌ ‌‬
‫ئه ‌‬‫نگی‌کاروانێک‌دێت‌که‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کات‌ده‬ ‫مهد‌نوێژ‌ئه‌‬
‫کاتێک‌موحه ‌‬
‫‌‬
‫مهش‌‬
‫ئه ‌‬
‫بهزێ‪‌ ‌.‬‬‫ی‌سورة‌الجمعة‌داده ‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٢٢‬‬
‫سته‌ ‌‬
‫به ‌‬ ‫م‌مه ‌‬
‫بۆ‌ئه ‌‬
‫ئهچن‪‌ ‌.‬‬ ‫که‌ ‌‬
‫رهوپیری‌کاروانه‌ ‌‬
‫و‌به ‌‬
‫‌‬
‫بونه‪‌.‬‬
‫نه ‌‬ ‫م‌ئاینه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫پهرۆشی‌ئه‌‬ ‫موسلمانان‌هێنده‌ب‌ه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫بێته ‌‬
‫خۆیدا‌ڕون‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫خۆی‌له‌‬
‫‌‬

‫‪199‬‬
‫یه‌‬
‫چهند ‌بایه‌خی ‌هه‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫كاتهوه‌ ‌ ‌‬‫سهر ‌نوێژ ‌ته‌كید ‌ئه‌ ‌‬ ‫ورهها ‌جارێكی ‌تریش ‌له‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫یانیانه‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫ئهلێت(قورسترین ‌نوێژ ‌بۆ ‌دووڕووەکان ‌نوێژی ‌ئێواره ‌و ‌نوێژی ‌به‌‬ ‫‌‬
‫گاگۆلکهش‌‌‬
‫‌‬ ‫گهر‌به‌‌‬ ‫بون‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئاماده‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫لهم‌نوێژانه‪‌،‬‬ ‫یه‌ ‌‬ ‫پاداشتێک‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ئهزانن‌چ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫دهم ‌بانگبدات‪-‬‬ ‫کهسێک ‌ب ‌‬ ‫فهرمان ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫هێندهم ‌نه‌مابو‪‌ ‌ -‬‬ ‫هاتبان‪‌ .‬من ‌خه‌ریک ‌بوم‪‌ -‬‬
‫یهکێک ‌ئه‌کرد ‌نوێژیان ‌پێبکات‪-‬‬ ‫بانگهوازی ‌نوێژ ‌بکات‪‌ ،-‬ئینجا ‌فه‌رمانم ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بارهدار‌‬
‫چهند ‌پیاوێک ‌ئه‌کرد ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫بهست ‌له‌ ‌پێش ‌نوێژه‌‪‌ ،-‬ئینجا ‌فه‌رمانم ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬‫‌‬
‫سهریاندا‌‬ ‫ئهبون ‌خانوکانیانم ‌به‌ ‌‬ ‫وانهی ‌ئاماده‌ی ‌نوێژ ‌نه‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ،‬پاشان ‌ئه‌ ‌‬ ‫نه ‌‬‫کۆکه ‌‬
‫‌‬
‫ئهسوتاند‪َ ‌ .‬أثْقَل الصَّلَاة عَلَى الْ ُمنَافِقِينَ صَلَاة الْعِشَاء َوصَلَاة الْفَجْر‪ ،‬وََلوْ يَعْلَمُونَ مَا‬ ‫‌‬
‫ح ْبوًا‪ ،‬وَلَ َقدْ هَمَمْت َأنْ آمُر بِالصَّلَاةِ َفتُقَام‪ ،‬ثُمَّ آمُر رَجُلًا َف ُيصَلِّي‬ ‫فِيهِمَا لََأ َتوْهُمَا وََلوْ َ‬
‫ش َهدُونَ الصَّلَاة‪،‬‬ ‫بِالنَّاسِ‪ ،‬ثُمَّ َأنْطَلِق مَعِي بِرِجَالٍ وَمَ َعهُمْ حُزَم ِمنْ حَطَب‪ ،‬إِلَى َقوْم لَا يَ ْ‬
‫فَأُحَرِّق عَلَ ْيهِ ْم ُبيُوتهمْ بِالنَّارِ‪‌190).‬‬
‫کهی‌‬ ‫توندوتیژیه ‌‬
‫‌‬ ‫ربۆیه ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌بۆ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫خێکی‌تایبهتی‌هه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نوێژکردن‌بایه‬ ‫دیاره‌ ‌‬
‫وت‌ساڵی‪‌،‬له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نی‌حه‬ ‫ته ‌‬
‫مه‬ ‫ن‌له‌ ‌‬‫منداڵ‌فێری‌نوێژ‌بکه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌و‌ئهڵێ(‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫گرێته‬ ‫‌‬
‫منداڵیش‌ئه‬
‫علموا‌الصبي‌ابن‌سبع‌سنین‌و‌اضربوه‌‬
‫‌‬ ‫نوێژی‌نهکرد!‌‬
‫‌‬ ‫ن‌ئهگه‌ر‌‬‫لێیبده ‌‬
‫‌‬ ‫ده‌ساڵی‌‬ ‫‌‬
‫‪191‬‬
‫علیها‌ابن‌عشر‪‌‌ ).‬‬
‫بهرانیش‌‬ ‫ڵ‌گیانله ‌‬
‫‌‬ ‫لكو‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫گهڵ‌مرۆڤ‌بوو ‌ ‌‬
‫به‬ ‫ر‌له ‌‬‫ك ‌هه‌ ‌‬ ‫نه ‌‬ ‫توندوتیژی‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫گهر ‌سه‌گ‌‬ ‫ئه ‌‬‫وه ‌ ‌‬
‫یاسایهك ‌به‌ ‌بیانوی ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫سهگ ‌كوشتنی ‌كرد ‌به‌ ‌‬ ‫بوو ‌بۆ ‌نمونه‌ ‌ ‌‬
‫سهگ‌كوشتن‌به‌اڵم‌‬ ‫ی‌بۆ‌نایه‪‌،‬خەڵکیش‌كه‌وتنه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫وا‌فریشته‬ ‫‌‬
‫ێك‌بێت‌ئه‬ ‫ههر‌ماڵ‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫ك‌بێ‌دهنگ‌‬
‫‌‬ ‫ویش‌ماوه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫حهت‌بوون‪‌ ،‬هاتن‌بۆالی‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ناره ‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫خەڵک ‌ ‌‬
‫ئهلێت(لێت ‌ده‌پرسن‪‌:‬‬ ‫بوو ‌ئینجا ‌ئایه‌تی ‌‪٢‬ی ‌سوره‌تی ‌المائده‌ی ‌بۆ ‌هێنان ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫وهری‌‬ ‫جانه ‌‬
‫ههر ‌شتێ ‌كه‌ ‌پاكه‌ ‌و ‌هه‌ر ‌نچیرێ ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫كامهیه‌ ‌ڕه‌وایه‌ ‌بۆیان‪‌ :‬بێژه‌‪‌ ‌ :‬‬ ‫‌‬
‫وه ‌فێری ‌بوون_ ‌بۆتان‌‬ ‫كه ‌فێری ‌ڕاوتان ‌كردبێ ‌وه‌ك ‌له‌ ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫ڕاوهكه‌رتان ‌– ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهیان ‌بخۆن ‌و ‌ناوی ‌خوای ‌له‌سه‌ر ‌بێنن ‌و ‌ترستان ‌له‌ ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫گۆشته ‌‬
‫‌‬ ‫بگرن‪‌ ،‬له‌ ‌‬
‫له ‌به‌ ‌كاروباران ‌ڕاده‌گا‪‌ .‬يَسْأَلُو َنكَ مَاذَا أُحِلَّ َلهُمْ ُقلْ أُحِلَّ لَكُمُ‬ ‫په ‌‬
‫ههبێ‪‌ ،‬ئەڵاڵ ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫جوَارِحِ مُكَِّلبِينَ تُعَلِّمُو َنهُنَّ مِمَّا عَلَّمَكُمُ اللَّهُ فَكُلُوا مِمَّا أَمْسَكْنَ‬‫الط َِّّيبَاتُ وَمَا عَلَّ ْمتُمْ ِمنَ الْ َ‬
‫عََليْكُ ْم وَاذْكُرُوا اسْمَ اللَّ ِه عََليْ ِه وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ‪‌192).‬‬

‫‪‌190‬مسند‌أحمد‪‌،‬باقي‌مسند‌المکثرین‪‌،‬باقي‌المسند‌السابق‪‌.‬‬
‫‪‌191‬سنن‌الترمذي‪‌،‬الصالة‪‌،‬ما‌جاء‌متی‌یؤمر‌الصبي‌بالصالة‪.‬‬
‫‪‌192‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢‬سورة‌المائدة‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌.‬‬

‫‪200‬‬
‫خۆی‌ئهڵێ‌‬
‫‌‬ ‫کانی‌خۆی‪‌،‬چونکه ‌‬
‫‌‬ ‫کرد‌له ‌ ‌‬
‫قسه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بێئاگای‌ئه‬ ‫کهی‌پەیامبەر ‌‬‫توندوتیژیه ‌‬
‫‌‬
‫سهگی ‌لێ ‌بێت ‌ئه‌ی ‌چۆن ‌چۆنی ‌فریشته‌ ‌كارو‌‬ ‫ته ‌ماڵێك ‌ ‌‬ ‫ایه ‌‬
‫فریشته ‌ن ‌‬
‫‌‬
‫سهر ‌شانی ‌مرۆڤه‌‌‬
‫كرده‌وه‌كانی ‌مرۆڤ ‌ئه‌نوسن ‌له‌ ‌كاتێكدا ‌دوو ‌فریشته‌ ‌له‌ ‌‬
‫ئهنوسێ؟‌‬
‫نوسێ‌و‌ئهوی‌تر‌خراپه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كیان‌چاكه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫یه‬

‫وهی ‌شه‌ڕی‌‬ ‫رئهچێ ‌و ‌فه‌رمان ‌ئه‌دات ‌ئه‌ ‌‬ ‫كهی ‌پەیامبەر ‌له‌ ‌سنور ‌ده‌ ‌‬ ‫توندوتیژیه ‌‬
‫‌‬
‫ی‌سورهتی‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٠٠‬‬‫وه‪‌ ‌.‬‬ ‫ست‌و‌قاچیان‌ببڕێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌ده‬ ‫‌‬
‫بكات‌ئه‬ ‫ئەڵاڵ ‌و ‌پەیامبەر ‌‬
‫سێكی‌له‌خاچدان‌و‌قاچ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌كه‬ ‫‌‬
‫چۆن‌چه‬ ‫كات‌كه‌‬
‫‌‬ ‫م‌توندوتیژیه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫باسی‌ئه‬ ‫المائد‌ة‌‬
‫سانهی ‌دژایه‌تی ‌ئەڵاڵ ‌و‌‬ ‫ئهلێت( ‌گۆڕی ‌گیانی ‌ئه‌و ‌كه‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫و ‌ده‌ستی ‌بڕینه‌ ‌‬
‫خاچدانه ‌یان‌‬
‫‌‬ ‫كوژرانه ‌یان ‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بنه ‌خراپكار‪‌ ،‬‬ ‫عهرزا ‌ده‌ ‌‬ ‫كهن‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬ ‫مبهری ‌ده‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫ئهم ‌سزایه‌ ‌بۆ‌‬ ‫وانه‪‌ ،‬یان ‌له‌ ‌واڵت ‌دوورخرانه‌‪‌ ،‬كه‌ ‌ ‌‬ ‫پێچه ‌‬ ‫بڕینی ‌ده‌ست ‌و ‌قاچه‌ ‌ ‌‬
‫ژانه‪‌.‬‬
‫دانی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫زره ‌‬
‫به‬ ‫ڕۆژی‌سااڵدا‌جه ‌‬
‫‌‬ ‫شیان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دنیادا‌و‌به‬ ‫وان‌ڕیسوا‌بوونه ‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫إِنَّمَا جَزَاءُ َّالذِينَ يُحَارِبُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ َويَسْ َع ْونَ فِي الْأَرْضِ فَسَادًا َأنْ يُقَتَّلُوا أَوْ‬
‫ُيصََّلبُوا َأوْ تُقَطَّعَ َأ ْيدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُمْ ِمنْ خِلَافٍ َأوْ ُينْ َفوْا ِمنَ الْأَ ْرضِ ذَلِكَ َلهُمْ خِزْيٌ فِي‬
‫المائده‌‪‌‌.)٠٠‬‬
‫‌‬ ‫ب عَظِيمٌ‪‌.‬‬ ‫عذَا ٌ‬ ‫الد ْنيَا وََلهُمْ فِي الْآخِ َرةِ َ‬
‫ُّ‬
‫خهلکی‌'عرینة'‌‬ ‫ند‌كهسێكی‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌چه‬ ‫بۆ‌ئهوه‌‬
‫گهرێته‌وه‌‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫م‌ئایهته‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هۆكاری‌هاتنی‌ئه‬
‫ناوچهی ‌'البحرین'ی ‌ئیستا ‌ئه‌گرێته‌وه‌ ‌هاتن ‌بۆ ‌الی ‌پەیامبەر ‌تا ‌ببن ‌به‌‌‬ ‫‌‬ ‫ک‌ه ‌‬
‫یان‌مهسیحی ‌بوون‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫جوله ‌‬
‫واته ‌ ‌‬‫لێن‌خاوهن‌كتێب‌بوون ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێك‌ئه‬ ‫ئیسالم‪‌ ‌ .‬‬
‫هه‬
‫به ‌ئیسالم‪‌ ،‬هەندێک ‌سەرچاوە ‌دەڵێن ‌نەخۆش‌‬ ‫ههرچۆنێك ‌بێت ‌هاتن ‌بوون ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهاڵم‌‬‫یهوه‌ ‌شیر ‌و ‌میزی ‌حوشتری ‌دانێ‪‌ ‌ ،‬‬ ‫بۆنه ‌‬
‫بهو ‌ ‌‬ ‫بوون ‌پەیامبەریش ‌ ‌‬
‫ههندێك ‌له‌‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫رانه ‌‬
‫گه ‌‬ ‫كهیان ‌زۆر ‌كورت ‌بوو ‌ئیتر ‌له ‌پەیامبەر ‌هه‌ڵ ‌‬ ‫بڕوایه‌ ‌‬
‫مهدیشیان‌كوشت‪‌،‬حوشترەکانیش‌‬ ‫ی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫لێن‌شوانه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سانی‌ئیسالم‌ئه‬ ‫مێژونو‬
‫فهرمان ‌ئه‌کات ‌هێزێک‌‬ ‫مه ‌زۆر ‌نیگه‌ران ‌ئه‌بێت ‌و ‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫بەرەاڵ ‌دەکەن‪‌ ،‬پەیامبەر ‌ ‌‬
‫به ‌توندترین‌‬ ‫ردهستی‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫وتنه ‌ ‌‬
‫کاتێک‌که ‌‬
‫‌‬ ‫دوایان‌بکهوێت‌و‌بیانگرێت‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫وه‌و‌به‌‌بزماری‌سوركراو‌‬ ‫ست‌و‌قاچیان‌ئهبرێته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫شێوه‌سزایدان‌بە‌جۆرێک‌ده‌‬ ‫‌‬
‫تاوهكو ‌له‌‌‬‫وه ‌ ‌‬ ‫گهرمای ‌بیابانه‌ ‌‬ ‫داته ‌ ‌‬
‫رئههێنێت ‌و ‌پاشان ‌فرێیان ‌ئه‌ ‌‬ ‫چاویان ‌ده‌ ‌‬
‫تینوی‌هتی ‌بمرن‪‌،‬هەندێک‌دەڵێن‌لە‌ناوچەی‌'حرة'‌بەجێیان‌دەهێلن‌هەتا‌دەمرن‪‌.‬‬
‫بهسته‌‌‬ ‫مه ‌‬‫بۆ‌ئهو ‌ ‌‬
‫ته ‌ ‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌كۆكن‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ر‌ئه ‌‬
‫سه ‌‬ ‫مویان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫موفهسیرینی‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬
‫ههندێكیان ‌ئه‌لێن ‌پاش‌‬ ‫مهد ‌بوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫هاتۆته ‌خوارێ ‌و ‌توندترین ‌سزادانی ‌موحه‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪201‬‬
‫ندێكیان‌ئهلێن‌‬
‫‌‬ ‫ئیتر‌به ‌ئاگر‌سوتاندونی‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ته ‌‬
‫ونه ‌‬
‫ی‌دهست‌و‌قاچی ‌بڕی ‌‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫مهدیش ‌وتویه‌تی ‌ئاگر‪‌ ،‬ئه‌شلێن ‌له‌ ‌خاچیان‌‬ ‫یانه ‌ئاو ‌موحه‌ ‌‬
‫كه ‌تێنویان ‌بوه‌ ‌وتو ‌‬ ‫‌‬
‫‪193‬‬
‫داون‪‌‌ .‬‬
‫ههموشتێک‌‬ ‫لهسه‌رتان ‌له‌ ‌ ‌‬‫ئهرکی ‌باشەیی ‌ ‌‬ ‫ئهڵێ" ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫له ‌ڕاستیدا‪‌ ،‬پەیامبەر‌ ‌ ‌‬‫‌‬
‫تان‌سهربڕی‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ئاژهڵ‬
‫‌‬ ‫یی‌بیکوژن‪‌،‬ئه ‌‬
‫گه‬‫‌‬ ‫بهزه‌‬
‫ڵکتان‌کوشت‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌خه‬ ‫‪‌،‬ئه ‌‬
‫گه‬ ‫نوسیوه ‌‬
‫‌‬
‫لهکه‌ ‌ئاسان‌‬
‫نهوه‌ ‌بۆ ‌ئه‌وه‌ی ‌ئاژه‌ ‌‬
‫زهیی ‌سه‌ری ‌ببڕن‪‌ ،‬چه‌قۆکانتان ‌تیژبکه‌ ‌‬ ‫به ‌به‌ ‌‬
‫‌‬
‫سهر‌ببڕدرێت‪‌ ‌.‬إن‌الله‌كتب اإلحسان‌على‌كل‌شيء‌فإذا‌قتلتم‌فأحسنوا‌القتلة‌‬ ‫‌‬
‫‪194‬‬
‫بهاڵم‌خۆی‌‬ ‫وإذا‌ذبحتم‌فأحسنوا‌الذبحة‌وليحد أحدكم‌شفرته‌وليرح‌ذبيحته' ‌ ‌‬
‫مبهرە ‌سۆز ‌داوا‌‬‫ئهم ‌پێغه‌ ‌‬
‫یره ‌ ‌‬
‫سه ‌‬‫به ‌پیسترین ‌شێوه‌ ‌خ‌هلکی ‌عرینه‌ی ‌کوشت! ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫لک‌ئهکوژێت‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یاسای‌جاهیلی‌خه‬ ‫چی‌خۆی‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کات‌که‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫‌‬
‫ئهڵێ‌‬‫وه ‌ ‌‬ ‫نه ‌‬
‫روهها ‌پەیامبەر ‌هێزێکی ‌نارد ‌تاوه‌کو ‌تۆڵه‌ی ‌زەینەبی ‌کچی ‌بکه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫گهر ‌'بهار ‌بن ‌االسود' ‌یان ‌ئه‌وه‌ی ‌ز‌ەینەبی ‌ئازار ‌دا ‌بەردەستان ‌کەوت‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ئهڵێ ‌بیان ‌کوژن ‌چونکه‌ ‌ئەڵاڵ ‌به‌ ‌ئاگر‌‬ ‫بیسوتێنن‪‌ .‬پاشان ‌په‌شیمان ‌ئه‌بێته‌وه‌ ‌ ‌‬
‫‪195‬‬
‫نجه‌بدات‪‌ ‌.‬‬ ‫شکه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫س‌بهئاگر‌خەڵک‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نابێ‌که‬ ‫دات‪‌،‬‬
‫ئه ‌‬ ‫نجه‌ ‌‬
‫شکه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫‌‬
‫نانهت ‌هه‌ر ‌له‌‌‬ ‫ته ‌‬‫كردنهوه‌ی ‌زۆر ‌بووه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كهسێك ‌بوه‌ ‌ڕوحی ‌تۆڵه‌‬ ‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ی‌بڕیارماندا‪‌،‬كه‌‬
‫‌‬ ‫وراتدا‌بۆ‌ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫‌‬ ‫له ‌ته‌‬
‫ئهلێت‌(‌ ‌‬ ‫‪‌ ‌ ٢٢‬‬
‫ئایهتی‌ ‌‬ ‫تی‌المائده ‌له‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬
‫گوێ‌و‌ددان‌له‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬گوێ‌به‌‬
‫‌‬ ‫كهپو‬
‫به‌ ‌‬ ‫چاو‌و‌كهپو‌ ‌‬
‫‌‬ ‫چاو‌به‌‬
‫‌‬ ‫گیانێك‌له‌باتی‌گیانێك‪‌،‬‬ ‫‌‬
‫ەیەکیان ‌– ‌بەخێری‌‬ ‫‌‬ ‫خمهكانیش ‌تۆله‌یكیان ‌هه‌س‪‌ ،‬كێ ‌له‌ ‌تۆڵ‬ ‫باتی ‌ددانه‌ ‌و ‌زه‌ ‌‬
‫وانهی ‌ئه‌و‌‬ ‫سانهی ‌پێچه‌ ‌‬ ‫ئهو ‌كه‌ ‌‬ ‫وهرێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫خۆی ‌– ‌وازبهێنێ‪‌ ،‬گوناهی ‌پێ ‌هه‌ڵده‌ ‌‬
‫كهن ‌و ‌ناهه‌قن‪‌.‬‬ ‫فهرمان ‌بده‌ن‪‌ ،‬غه‌درێ ‌ده‌ ‌‬ ‫وه ‌هاتووه‌ ‌– ‌ ‌‬ ‫له ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫رمانه ‌– ‌ ‌‬ ‫فه ‌‬ ‫‌‬
‫وَ َك َت ْبنَا عَ َل ْيهِمْ فِيهَا أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَالْ َع ْينَ بِالْ َع ْينِ وَالَْأنْفَ بِالَْأنْفِ وَالُْأ ُذنَ بِالْأُذُنِ‬

‫‪‌193‬تفسیر‌آیة‌‪‌٠٠‬سورة‌المائدة‪‌/‬الطبري‪‌،‬القرطبي‪‌،‬ابن‌کثیر‪‌///.‬جامع‌العلوم‌و‌الحکم‪‌،‬الحدیث‌‬
‫السابع‌العشر‪‌،‬ابن‌رجب‌الحنبلي‪‌.‬‬
‫‪‌194‬سنن‌الترمذي‪‌.‬الديات‌عن‌رسول‌الله‪‌.‬ما‌جاء‌في‌النهي‌عن‌المثلة‪‌//‬سنن‌النسائي‪‌.‬الضحايا‪‌.‬‬
‫ذكر‌المنفلتة‌التي‌ال‌يقدر‌على‌أخذها‪‌ //‬صحيح‌مسلم‪‌.‬الصيد‌والذبائح ‌وما‌يؤكل ‌من‌الحيوان‪‌.‬‬
‫األمر‌بإحسان‌الذبح‌والقتل‌وتحديد‌الشفرة‌‬
‫‪ 195‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‌ج‌‪‌‌٩‬ل‌‪.٩٠٢‌-٩٠٩‬‬

‫‪202‬‬
 ‫َدقَ بِهِ َف ُهوَ كَفَّا َرةٌ لَهُ وَ َمنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا َأنْ َزلَ‬‫وَالسِّنَّ بِالسِّنِّ وَالْجُرُوحَ قِصَاصٌ فَ َمنْ َتص َّ‬
‫اللَّهُ فَأُوَل ِئكَ هُمُ الظَّالِمُونَ‪‌.‬المائده‌‌‪‌‌.)٢٢‬‬
‫ڕی‌أحد‌ههڵدری ‌بوو‌‬ ‫‌‬ ‫سنگیان‌له ‌ ‌‬
‫شه‬ ‫‌‬ ‫بینێ‌که ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌مامی‌ئه‬ ‫روهها‌کاتێك‌'حمزة'‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫غهمبار ‌نه‌بێ‪‌ ،‬وە ‌ببێتە ‌سوننە ‌لە ‌پاش ‌خۆم‪‌ ،‬تەرمەکەیم‌‬ ‫گهر ‌'صفیة' ‌ ‌‬ ‫ئهڵێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫باڵندهکان‪‌،‬ئەگەر‌‬ ‫ناو‌گهده‌ی‌ئاژەلە‌درندەکان‌و‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وێته ‌‬
‫بەجێ‌دەهێشت‌هەتا‌بکه ‌‬
‫‌‬
‫‪196‬‬
‫ئەڵاڵ‌سەرم‌بخات‌بەسەر‌قوڕەیش‌ئەوا‌دەبێ‌‪‌٠٣‬کەسیان‌وەک‌ئەم‌بکوژم‪‌‌ .‬‬
‫ککه ‌پەیامبەر ‌فه‌رمانی‌‬ ‫مه ‌‬ ‫ها‌لهکاتی‌گرتنی‌ ‌‬ ‫روه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫ی‌ههبو‪‌ ‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫گیانی‌تۆڵه‬ ‫پەیامبەر ‌‬
‫ردهست‌‬ ‫بهاڵم ‌دوویان ‌به‌ ‌‬ ‫کوشتنی ‌چه‌ند ‌که‌سێک ‌ده‌رئه‌کات ‌که‌ ‌چواریان ‌ژنه‌ ‌ ‌‬
‫گهڵ‌‬‫کهوێت ‌و ‌ئه‌کوژرین ‌به‌ ‌ناوی( ‌سارة ‌کەنیزەکی ‌عمرو ‌بن ‌هاشم ‌له‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫‪197‬‬
‫وه‌بوه‌‪‌.‬‬ ‫کردنه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌تۆڵه‬ ‫مهش‌هۆکه‌‬ ‫ئه ‌‬‫قریبة) ‌ ‌‬
‫كهسێك ‌ئه‌وا ‌كفاره‌تێكی ‌بۆ‌‬ ‫سهی ‌ببورێت ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌خۆی ‌ئه‌لێت ‌ئه‌و ‌كه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫چی‌خۆی‌به ‌توندترین‌‬‫‌‬ ‫ی‌ئهوێت‌له‌ ‌خەڵک ‌ ‌‬
‫و‌كه‬ ‫خشنده ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهنوسرێت‪‌،‬پەیامبەر ‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬
‫واته ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫له ‌ئەڵاڵوه‌ ‌بێت ‌كه‌ ‌‬ ‫ئایهت‌ه ‌ ‌‬
‫ئهم ‌ ‌‬ ‫گهر ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫ئهدات‪‌ ‌ .‬‬ ‫شێوه ‌سزای ‌خەڵک ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهسێكی‌‬ ‫خشنده ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫خوایهكی ‌به‌‬ ‫‌‬ ‫ههڵبژارده‌ی ‌ئەڵاڵ ‌بێت‪‌ ،‬چۆنكه‌ ‌‬ ‫كهسێك ‌نه‌بوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وای‌به‌‬
‫‌‬ ‫وێت‌نه ‌پەیامبەر ‌بڕ‬ ‫‌‬ ‫ردهكه‌‬
‫وا‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫و‌ناكاته ‌نێردراوی‌خۆی‪‌.‬به‌اڵم ‌‬ ‫‌‬ ‫توندڕه‌‬
‫بوه‪.‬‬
‫د‌هه ‌‬‫مه ‌‬ ‫ی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌ئەڵاڵ‬ ‫خواش‌ئاگای‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نه‌‬
‫خۆ‌ههبوه‌‌ ‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫ئهنوێنێت‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ٢٣٢‬و‌‪‌ ٢٣٩‬توندوتیژی‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫تی‌المائده ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬ ‫ر‌له ‌‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫توڕهیی ‌دێت ‌و ‌ده‌موچاوی‌‬ ‫حهز ‌ناكات ‌پرسیاری ‌لێبكه‌ن‪‌ ،‬ڕۆژێكیان ‌زۆر ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫پیاوهكانی‌‬ ‫كهی‪‌ ،‬یه‌كێك ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ره ‌‬
‫سهر ‌مینبه‌ ‌‬ ‫گهراو ‌ئه‌بێت‪‌ ،‬دائه‌نیشێت ‌له‌ ‌‬ ‫سور ‌هه‌ڵ ‌‬
‫پیاوێكی‌تر‌ئهلێت"‌من‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ئاگر"‌‪‌ ،‬‬ ‫دیش‌ئهلێت"‌ ‌‬‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫من‌له ‌كوێم"‌‬
‫‌‬ ‫وێ‌ئهلێت"‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ئهویش ‌ئه‌لێت ‌'ابو ‌حذافه'" ‌ئینجا ‌عومەری ‌كوری ‌خه‌تاب ‌هێوری‌‬ ‫باوكم ‌كێیه‌" ‌ ‌‬
‫ره‪‌،‬‬
‫مبه ‌‬‫مهد ‌پێغه‌ ‌‬ ‫یه‪‌ ،‬ئیسالم ‌ئاینه‌‪‌ ،‬موحه‌ ‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌خوا ‌‬‫ئهلێت" ‌ڕازین ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫كاتهو‌ه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ردهمی‌‬ ‫پهیمانی ‌نوێین ‌ئه‌ی ‌نێردراوی ‌ئەڵاڵ ‌بۆ ‌سه‌ ‌‬ ‫پێشڕه‌ومان ‌قوڕئان‌ه‪‌ ،‬ئێمه‌ ‌ ‌‬
‫وهی‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫كاتهو‌ه ‌ ‌‬
‫خوارێ‌و‌دڵنیایان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌دێته‌ ‌‬‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئینجا‌ئه‬ ‫جاهیلی‌و‌بێبروایی)‌‬
‫ئهی ‌گه‌لی ‌خاوه‌ن‌‬ ‫ئهیان ‌كاته‌ ‌كافر ‌( ‌ ‌‬ ‫بهم ‌شێوه‌ ‌پرسیار ‌بكات ‌ئه‌وا ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪‌196‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌.٢٦‬‬
‫‪‌197‬تاریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌٢٢٠‬‬

‫‪203‬‬
‫وه‪‌ ،‬پێی ‌تووشی‌‬ ‫نه ‌‬‫گهر ‌بۆتان ‌ڕوون ‌كه‌ ‌‬ ‫كهن ‌ئه‌ ‌‬ ‫پرسیارمه ‌‬
‫‌‬ ‫لهو ‌شتانه‌ ‌‬ ‫باوهڕان! ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دێته‌‬
‫كه ‌و ‌هه‌ڵگرن ‌بۆ ‌ئه‌و ‌كاته‌ی ‌كه‌ ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫ئهگه‌ر ‌پرسه‌ ‌‬ ‫دڵمهندی ‌ده‌بن‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫جێگانهی‌ئێوه‌ ‌چاوی‌‬ ‫‌‬ ‫وه‪‌.‬ئەڵاڵ ‌له‌و ‌پرسیاره‌ ‌ ‌‬
‫نابه‬ ‫ئهدرێته‌ ‌‬ ‫اڵمهكه‌ ‌و ‌ ‌‬ ‫وه ‌‬ ‫خوارهوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫شدا‌ئهم‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پێش‌ئێوه‬ ‫سانێك‌له‌‬
‫‌‬ ‫ر‌خۆیه‪‌ ‌.‬‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫بوورێ‌و‌لهسه‌‬
‫‌‬ ‫پۆشی‪‌،‬ئەڵاڵ‌له‌‌گونا‌ده‌‬
‫ڕێگهی‌ئەڵاڵ ‌الیاندا‪‌.‬يَا أ َُّيهَا‬ ‫‪،‬له ‌ ‌‬ ‫و‌پرسانه ‌‬
‫‌‬ ‫بهر‌ئه‌‬ ‫ر‌له ‌‬
‫پرسانهیان‌كرد‌و‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫جۆره ‌‬
‫‌‬
‫َزلُ الْقُرْآنُ‬ ‫ع ْنهَا حِينَ ُين َّ‬ ‫سؤْكُمْ وَِإنْ تَسْأَلُوا َ‬‫شيَاءَ ِإنْ ُت ْبدَ لَكُمْ تَ ُ‬‫عنْ أَ ْ‬‫َّالذِينَ آ َمنُوا لَا تَسْأَلُوا َ‬
‫صبَحُوا ِبهَا‬ ‫ع ْنهَا وَاللَّهُ غَفُورٌ حَلِيم‪َ .‬قدْ سَأََلهَا َقوْمٌ ِمنْ َقبْلِكُمْ ثُمَّ َأ ْ‬ ‫ُت ْبدَ لَكُمْ عَفَا اللَّهُ َ‬
‫كَافِرِينَ‪‌.‬المائده‌‌‪(٢٣٩-٢٣٢‬‬
‫ربردهیه‌کی ‌تردا‪‌ ،‬ڕۆژێكیان ‌عومەری ‌كوری ‌خه‌تاب ‌كتێبێكی ‌ده‌ست‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫وه‪‌،‬پەیامبەر‌‬ ‫و‌ئهیهێنێت‌بۆ‌پەیامبەر‌تا‌بیخوێنێته‌ ‌‬ ‫كه‌ ‌‬ ‫كانی‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫وێ‌له‌ ‌‬
‫كتێبه‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫كه‬‫‌‬
‫وهی‌گیانی‌منی‌‬ ‫ئه ‌‬‫ی‌كوری‌خهتاب؟!‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫تۆ‌دڵنیا‌نیت‌له ‌‬
‫‌‬ ‫زۆر‌توڕه‌بوو‌وتی(‌‬‫‌‬
‫یه‌‬‫وانه ‌‬
‫له ‌‬ ‫هیچیان‌لێ‌مهپرسن‪‌ ‌،‬‬
‫‌‬ ‫سپیهتی‌و‌خاوێنی‌بۆم‌هێناون‪‌.‬‬ ‫من‌به ‌ ‌‬‫‌‬ ‫سته ‌‬
‫ده ‌‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫یه ‌شتێکی‌نادروستت‌پێ‌‬ ‫وانه ‌‬
‫‪‌،‬یان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫یته ‌‬
‫وه‬ ‫تی‌که ‌‬
‫‌‬ ‫شتێکی‌راستت‌پێ‌بڵێن‌تۆ‌ڕه‌‬
‫ر‌موسا‌زیندو‌بایه‌‬
‫‌‬ ‫ئهگه‌‬
‫سته ‌ ‌‬
‫ده ‌‬ ‫ی‌گیانی‌منی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫بڵێت‌تۆ‌بڕوایان‌پێبکهی‪‌ ‌ ،‬‬
‫‌‬
‫کهوێت‪‌.‬أَنَّ عُمَر بْن الْخَطَّاب‬ ‫نه ‌‬‫نها‌به ‌دوای‌من‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهبو‌ ‌‬
‫ته‬ ‫پێش‌نه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کی‌له‬ ‫‌‬
‫هیچ‌ڕێگایه‬
‫النبِيّ‬
‫النبِيَّ صَلَّى اللَّه عََليْهِ وَسَلَّمَ بِ ِكتَابٍ َأصَابَهُ ِمنْ بَعْض أَهْل الْ ِكتَاب فَقَرََأهُ عَلَى َّ‬ ‫َأتَى َّ‬
‫صَلَّى اللَّه عََليْهِ وَسَلَّمَ قَالَ فَغَضِبَ وَقَالَ " أَ ُم َتهَوِّكُونَ فِيهَا يَا ِابْن الْخَطَّاب ؟ وَاََّلذِي‬
‫َذبُونَ ُه‪،‬‬
‫عنْ شَيْء َفيُخْبِرُوكُمْ بِحَقٍّ َفتُك ِّ‬ ‫نَفْسِي ِب َي ِدهِ لَ َقدْ جِ ْئتُكُمْ ِبهَا َب ْيضَاء نَقِيَّة لَا تَسْأَلُوهُمْ َ‬
‫طلٍ َف ُتصَدِّقُونَهُ‪ ،‬وَاَلَّذِي نَفْسِي ِب َي ِدهِ‪َ ،‬لوْ أَنَّ مُوسَى كَانَ حَيًّا مَا وَسِعَهُ إِلَّا أَنْ‬ ‫َأوْ ِببَا ِ‬
‫ي ََّتبِعنِي)‪‌‌198‬‬
‫‌‬
‫رئهگرێت‌و‌ناهێڵێت‌هیچ‌‬ ‫وه ‌‬ ‫له ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫تاب‌وانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌كوری‌خه‬ ‫ه‌هر‌بۆیه‌ ‌عومەر‬
‫پیاوێك‌ئههێنێت‌‬‫‌‬ ‫له‌عومەر‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫گێرنه ‌‬
‫كانی‌تر‪‌،‬ئه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌ ‌‬
‫ئاینه‬ ‫وه‌ ‌‬‫سێك‌شت‌بخوێنێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كه‬
‫و‌سێجار‌لێی‌ئهدات‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫تی‌یوسفی‌بۆ‌ئهخوێنته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سێجار‌ئایهتی‌‪٢‬تا‌‪٠‬ی‌سوره‌‬ ‫‌‬
‫یش‌ئهلێت‌تۆ‌كتێبی‌دانیالت‌كۆپی‌كردوه‌‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫دهیت‌عومەر‬ ‫لێت‌بۆ‌لێم‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌ئه‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫واته‌‬
‫به ‌ئاگری ‌گه‌رم ‌و ‌خوری ‌سپی ‌‪‌ -‬‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫ئیتر ‌پێی ‌ئه‌ڵێت ‌بڕۆ ‌ڕه‌شیان ‌بکه‌ ‌‬
‫وه‪‌،‬‬ ‫نه ‌بۆت ‌بخوێنن‌ه ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫بیخوێنه ‌‬
‫‌‬ ‫سهر ‌ڕووی ‌زه‌وی‪‌ ،-‬پاشان ‌نه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫مهیان ‌هێله‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهگینا ‌سزا ‌ئه‌درێیت‪‌ ،‬له‌ ‌پاشان ‌ئه‌لێت ‌دانیشه‌‪‌ .‬عومەر ‌چیرۆكی ‌خۆی ‌بۆ‌‬ ‫‌‬

‫‪‌198‬تفسیر‌آیة‌‪‌٠‬سورة‌یوسف‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌//‬االمام‌أحمد‪.‬‬

‫‪204‬‬
‫ئهلێت‌من‌ڕۆژێكیان‌كتێبی‌اهل‌كتابم‌كۆپی‌كرد‌پەیامبەریش‌لێ‌‬ ‫ئهگێرێته‌وه‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫كو‌ههندێك‌زانیاری‌‬ ‫‌‬ ‫هلی‌كتابه ‌ ‌‬
‫تاوه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كتێبی‌ئه‬ ‫منیش‌وتم‌ئهو‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫پرسیم‌ئهم‌ه ‌چیه‌ ‌‬
‫‌‬
‫تا‌دهم‌و‌چاوی‌سور‌‬ ‫ئهویش‌توڕ‌ه‌بوو‌هه‌ ‌‬ ‫سهر‌زانیاری‌خۆمان‪‌ ‌.‬‬ ‫ین‌به ‌‬
‫‌‬ ‫زیاد‌بكه‌‬
‫رهكه‌تان‌‬ ‫مبه ‌‬‫پێغه ‌‬‫وه‌ ‌‬ ‫كان‌وتیان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نساره‬ ‫‌‬
‫ویش‌هاواری‌نوێژی‌كرد‪‌،‬ئه‬ ‫گهرا‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫ههڵ ‌‬‫‌‬
‫من‌كۆكراوهی‌‬
‫‌‬ ‫مهدیش‌وتی‌(‌‬ ‫هات‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫كه‌‬
‫ههتا‌خەڵک‌ه ‌‬ ‫ك‌چهك‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫ڕه‌بوو ‌‬
‫‪‌،‬چه‬ ‫توه ‌‬
‫‌‬
‫سپیهتی‌و‌‬ ‫كورتی‪‌،‬به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به‌‬
‫وه‌ ‌‬‫ته ‌‬‫بۆم‌كورت‌كراوه ‌‬
‫‌‬ ‫وشهكان‌و‌كۆتاییم‌بۆ‌هێناون‪‌.‬‬ ‫‌‬
‫منیش‌وتم‌ئێمه‌‬
‫‌‬ ‫تان‌فهوتێنن‪‌).‬‬
‫‌‬ ‫گومان‌نهبن‪‌،‬گومڕایه‌کان ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫پاكی‌بۆم‌هێناون‪‌ ‌،‬‬
‫به‬
‫ر‌هاته‌‬
‫‌‬ ‫جا‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬ئیسالم‌ئاینه‌‪‌ ،‬تۆ‌نێرداروی‪‌،‬ئین‬‫‌‬ ‫‌‬
‫خوایه‬ ‫به ‌ئەڵاڵ ‌‬‫ڕازی‌بووین ‌ ‌‬
‫كه‪‌ .‬فَقَرَأَهَا عََليْهِ ثَلَاثًا َوضَ َربَهُ ثَلَاثًا فَقَالَ لَهُ الرَّجُل مَا لِي يَا‬ ‫ره ‌‬ ‫ر‌مینبه ‌‬
‫‌‬ ‫خوارێ‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫أَمِيرَ الْمُؤْ ِمنِينَ ؟ فَقَالَ‪َ :‬أنْتَ َّالذِي نَسَخْت ِكتَاب دَا ْنيَال قَالَ مُ ْرنِي بِأَمْرِك أ ََّتبِعهُ قَالَ‪:‬‬
‫حدًا ِمنْ النَّاس فََلئِنْ‬ ‫ِانْطَِلقْ فَامْحُهُ بِالْحَمِيمِ وَالصُّوف الَْأ ْبيَض ثُمَّ لَا تَقْرَ ْأهُ وَلَا تُقْرِئهُ أَ َ‬
‫حدًا ِمنْ النَّاس لََأ ْنهَكَنَّك عُقُوبَة ثُمَّ قَالَ‪ :‬اِجْلِسْ فَجَلَسَ‬ ‫عنْك أَنَّك قَرَأْته َأوْ أَقْرَأْته أَ َ‬ ‫بَلَ َغنِي َ‬
‫َبيْن َيدَ يْهِ فَقَالَ ِانْطَلَقْت أَنَا فَا ْنتَسَخْتُ ِكتَابًا ِمنْ أَهْل الْ ِكتَاب ثُمَّ جِئْت بِهِ فِي َأدِيم فَقَالَ لِي‬
‫رَسُول اللَّه صَلَّى اللَّه عََليْهِ وَسَلَّ َم " مَا َهذَا فِي يَدك يَا عُمَر ؟ " قَا َل قُلْت يَا رَسُولَ اللَّه‬
‫ِكتَاب نَسَخْته ِلنَ ْزدَادَ بِهِ عِلْمًا إِلَى عِلْمنَا فَ َغضِبَ رَسُول اللَّه صَلَّى اللَّه عََليْهِ وَسَلَّمَ حَتَّى‬
‫غضِبَ َن ِبيّكُمْ صَلَّى اللَّه عََليْهِ‬ ‫ج َنتَاهُ ثُمَّ نُودِيَ بِالصَّلَاةِ جَامِعَة فَقَالَتْ الَْأنْصَار َأ َ‬ ‫اِحْمَرَّتْ وَ ْ‬
‫حدَقُوا بِ ِم ْنبَرِ رَسُول اللَّه صَلَّى اللَّه عََليْهِ وَسَلَّمَ‬ ‫وَسَلَّمَ ؟ السِّلَاح السِّلَاح فَجَاءُوا حَتَّى أَ ْ‬
‫ختِصَار وَلَقَدْ‬ ‫خوَاتِيمه وَاخْ ُتصِرَ لِي اِ ْ‬ ‫جوَامِعَ الْكَلِم وَ َ‬ ‫فَقَالَ" يَا َأ ّيهَا النَّاس إِنِّي َقدْ أُوتِيت َ‬
‫َأ َت ْيتُكُمْ ِبهَا َب ْيضَاء نَقِيَّة فَلَا َتهَوَّكُوا وَلَا يَغُرَّنَّكُمْ الْ ُم َتهَوِّكُونَ " قَالَ عُمَر‪ :‬فَقُمْت فَقُلْت‬
‫َرضِيت بِاَللَّهِ رَبًّا َوبِالْإِسْلَامِ دِينًا َوبِك رَسُولًا ثُمَّ نَ َزلَ رَسُول اللَّه صَلَّى اللَّه عََليْهِ‬
‫وَسَلَّمَ‪‌199.‬‬
‫‌‬

‫عومەری‌کوڕی‌خطاب‌له‌‬
‫‌‬ ‫خوێنهری‌ئازیز‪‌:‬‬‫‌‬ ‫‪‌199‬تفسیر‌آیة‌‪‌٠‌-٢‬سورة‌یوسف‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌//‬‬
‫لهکی‌‬
‫ڕهچه‌ ‌‬‫شی‌دانیال‌باس‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له‌ ‌‬
‫به‬ ‫تهورات‌کۆپی‌کرد‪‌ ‌.‬‬ ‫له‌ ‌‬
‫دات‌که‌به‌شی‌دانیالی‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سێک‌ئه‬ ‫‌‬
‫که‬
‫به‌ڕاستی‌عومەر‌بۆ‌‬ ‫که‌بزانێت‪‌ ‌.‬‬
‫چهله‌ ‌‬
‫و‌ڕه ‌‬
‫س‌به ‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌دیاره‌عومەر‌نایوێ‌که‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کات‪‌،‬به‬ ‫‌‬
‫کان‌ئه‬ ‫‌‬
‫ماده‬
‫کی‌مادهکان‌له‌‌هیندیش‌کۆتای‌نه‌هات‌و‌مێژوی‌‬ ‫‌‬ ‫یزانی‌ڕهچه‌ ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫اڵم‌نه‬ ‫‌‬
‫ب‌ژیر‌بوه‌به‬ ‫عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬
‫ت‌چهقی‌‬
‫‌‬ ‫رده ‌‬
‫شتیه‬ ‫ی‌زه ‌‬
‫‌‬ ‫لسهفه‌‬
‫فه ‌‬ ‫بوه‌و‌نابێ!‌ ‌‬
‫ت‌بزر‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫تیهکان‌قه‌‬
‫ردهش ‌‬‫کان‌و‌زه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ماده‬
‫وی‌شهق‌‬
‫‌‬ ‫نهمانیان‌زه‌‬‫ن‌به‌ ‌‬
‫ک‌ئاوێته ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬ههردووک‌یه‌‬
‫مینه ‌‬‫قی‌زه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کان‌چه‬ ‫کانه‪‌،‬خاکی‌ماده‌‬
‫فه ‌‬‫لسه ‌‬
‫فه ‌‬ ‫‌‬
‫هیچ‌نهبووبێ‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫شه‌عومەر‌ئاگای‌له‌‌‬ ‫وانه ‌‬
‫وه‪‌.‬له‌ ‌‬‫چێته ‌‬
‫و‌پرستگای‌تاریکی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ردون‌بهره‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌و‌گه‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫دا‌بخشێنه!‬
‫‌‬ ‫ڵدای‪‌،‬چاوێک‌به‌'دانیال'‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫اڵم‌من‌کلیلێکم‌بۆ‌هه‬ ‫‌‬
‫به‬

‫‪205‬‬
‫وه ‌هه‌ر ‌خۆی ‌به‌‌‬
‫بشاردرێته ‌‬
‫‌‬ ‫زهیی ‌پەیامبەر ‌شتێك ‌نییه‌ ‌‬
‫توندو ‌تیژی ‌و ‌بێ ‌به‌ ‌‬
‫‪200‬‬
‫رکهرێکی‌بە‌زەردەخەنەم‪‌.‬أنا‌الضحوك‌القتال) ‌‬ ‫شه ‌‬‫خۆی‌ئهلێت‌(من‌ ‌‬
‫‌‬

‫گهڵ‌هاوڕێکانی‬ ‫رمی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌٩٢‌.٩‌.٩‌.٩‬پەیامبەر‌و‌ ‌‬
‫نه‬
‫گهڵ ‌هاوڕێکانی ‌زۆر ‌دڵنه‌رمی‌‬ ‫له ‌‬
‫ڕامیاریهکانی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬‫‌‬ ‫له ‌یه‌کێك ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهڵ‌‬‫نانهت ‌ڕۆژێکیان ‌عومەری ‌کوڕی ‌خطاب ‌زیادڕه‌وی ‌له‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫کارهێناوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫ئهمرێ‪‌ ،‬کورەکەی‌‬ ‫وه ‌ڕۆژێكیان ‌'عبدالله ‌بن ‌ابي ‌دعي' ‌ ‌‬ ‫گێرنه ‌‬
‫‌‬ ‫كرد‪‌ ‌ ،‬‬
‫ئه‬ ‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫دێتە ‌الی ‌پەیامبەری ‌ئیسالم ‌کە ‌کراسەکەی ‌بداتێ ‌بۆ ‌کفنی ‌باوکی ‌و ‌ئینجا‌‬
‫ومهر ‌ئه‌ڵێت ‌چۆن ‌نوێژ‌‬ ‫نوێژی ‌لەسەر ‌بکات‪‌ .‬پەیامبەر ‌ڕازی ‌ئەبێت ‌بەاڵم ‌ع ‌‬
‫نهچێت‌‬ ‫ئهگرێ ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫یهك ‌ئێخه‌ی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫كهیت؟ ‌به‌‬ ‫سهر ‌كافرێك ‌ئه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫ئهوه‌ی ‌ئه‌وت ‌و ‌وای ‌ئه‌وت"‪‌،‬‬ ‫بیرته ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫نوێژی ‌له‌سه‌ر ‌بكات ‌و ‌پێی ‌ئه‌ڵێت" ‌ ‌‬
‫ڵێت‌الچوو‌له‌پێشم‪‌،‬من‌هەڵبژاردنم‌پێ‌بەخشراوە‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ند‌ئه‬ ‫دیش‌ههر‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫ئهڵێت‌نازانم‌چۆن‌‬ ‫ر‌ئهگێرێته‌وه‌ ‌ ‌‬
‫عومه ‌‬‫سهر‌كرد‪‌ ‌.‬‬ ‫مهد‌نوێژی‌له‌ ‌‬ ‫كۆتایدا‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫‪201‬‬
‫یامبهرم‌گرت‪.‬‬‫ی‌په ‌‬‫تم‌كرد‌ئێخه ‌‬
‫‌‬ ‫ج ‌‬
‫ورئه‬
‫‌‌‬
‫نانهت‌‬
‫ته ‌‬‫مهد ‌له‌گه‌ڵ ‌براده‌رانی ‌زۆر ‌ته‌با ‌بوه‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫ردهکه‌وێ ‌موحه‌ ‌‬ ‫روهها ‌وا ‌ده‌ ‌‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫مهیان ‌ئه‌کرد ‌بێ‌‬ ‫ستگه ‌‬
‫ده ‌‬ ‫کهوه‌ ‌ ‌‬
‫یه ‌‬‫به ‌‬
‫هیچ ‌عه‌یب ‌و ‌عارێک ‌له‌ ‌نێوانیان ‌نه‌بو‪‌ ‌ ،‬‬
‫کهلتوری ‌ئێستا ‌ئه‌م‌‬ ‫ئهگه‌ر ‌به‌ ‌ ‌‬
‫وهی ‌گه‌ردێکی ‌خراپه‌کاری ‌له‌ ‌دڵیان ‌بێت‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫سهر ‌سونن‌هتی ‌پەیامبەر ‌بڕوات ‌ئه‌وا ‌به‌‌‬ ‫وانه ‌بکرێت ‌یاخود ‌که‌سێک ‌له‌ ‌‬ ‫کرده‌ ‌‬
‫کهسێکی ‌ئه‌نساری ‌زۆر ‌قسه‌ ‌خۆش‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫گێرنه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫کهسێکی ‌نه‌شاز ‌دائه‌نرێت‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫ڵێن‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێک‌ئه‬ ‫دیش‌به ‌دارێك‪‌ -‬‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫نێ‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫پێئه ‌‬
‫که‬ ‫لکهکە ‌ ‌‬‫ی‌خه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وکاته‬ ‫‌‬
‫بێت‪‌،‬له‬ ‫ئ‌ه‬

‫نینه‌و‌‬
‫پێکه ‌‬
‫یمانانی‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵ‌هاوپه‬ ‫ڵێ‌لهگه‌‬
‫ابن‌کثیر‪‌،‬ابن‌کثیر‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‪ 200‬تفسیر‌ایة‌‪‌٢٢‬سورة‌المائدة‪‌/‬‬
‫که‌‬
‫وه‌ ‌‬‫د‌بشارنه ‌‬
‫‌‬ ‫تیهی‌موحه‌ ‌‬
‫مه‬ ‫سایه ‌‬
‫و‌که ‌‬‫وێ‌ئه ‌‬‫‌‬ ‫ڕاستیدا‌ئه ‌‬
‫یانه‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫ڕ‌دهکات‪‌ ‌.‬‬
‫ڵ‌دوژمن‌شه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫ڕکهر‪‌،‬‬
‫وترێ‌دڵخۆشێکی‌یان‌زەردەخەنەیەکی‌شه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌بۆچ‌ئه‬ ‫‌‬
‫ر‌وانه‬ ‫‪‌،‬ئه ‌‬
‫گه‬ ‫ڕ‌بوه ‌‬
‫‌‬ ‫زی‌له‌ ‌‬
‫شه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫حه‬
‫ر‌وانهبێ‌بۆچ‌‬
‫‌‬ ‫ڵ‌هاوپێمانی‌دڵخۆشه‪‌،‬ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫ڕ‌دهکات‌و‌له‌گه‌‬
‫ڵ‌دوژمن‌شه ‌‬
‫‌‬ ‫مو‌کهس‌له‌گه‌‬
‫‌‬ ‫چونکه‌هه‌‬
‫‌‬
‫خالێکی‌گرینگ‌که‌باس‌بکرێ‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫بو‌به‌‬
‫م‌ئاکاره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌بۆچ‌ئه‬ ‫سفی‌خۆی‌کردوه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫یه‌ ‌‬
‫وه‬ ‫و‌شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫د‌شاز‌بوه!!‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫ر‌بونه‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫ر‌شه ‌‬
‫ڕکه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫یمانیش‌هه‬ ‫‌‬
‫ڵ‌هاوپه‬ ‫له ‌‬
‫گه‬ ‫و‌کاته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لکی‌ئه‬ ‫وهتا‌خه‌‬‫یان‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫أسباب‌النزول‌بهامشه‌الناسخ‌و‌المنسوخ‪‌،‬ل‌‪‌//‌٢٢٢‬لە‌بەشێکی‌تر‌زیاتر‌ئەم‌ڕووداوە‌‬‫‌‬ ‫‪‌201‬‬
‫باس‌دەکرێتەوە‪‌.‬‬

‫‪206‬‬
‫وه‪‌،‬‬
‫مه ‌‬
‫مهری ‌ئه‌دات‪‌ ،‬ئه‌ویش ‌ئه‌لێت ‌با ‌تۆڵه‌ت ‌لێ ‌بکه‌ ‌‬ ‫که ‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫گۆچانێك‪‌ ‌ -‬‬
‫بهر‌دایه‌‌‬
‫تۆ‌کراست‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ویش‌ئهڵێ‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬ ‫ی‌خۆت‌بکه ‌‬
‫‌‬ ‫ڵێ‌ده ‌تۆله‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ریش‌ئه‬ ‫په ‌‬
‫یامبه‬‫‌‬
‫شی‌ئهگرێ‌و‌‬
‫‌‬ ‫نێ‪‌،‬ئینجا‌له ‌‬
‫باوه‬ ‫‌‬ ‫ی‌دائه ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫ریش‌کراسه ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬پهیامب‌ه‬
‫رم‌دانیه ‌‬
‫‌‬ ‫من‌له ‌‬
‫به‬‫‌‬
‫له ‌ملی ‌تا ‌سه‌ر ‌ناوکی ‌ماچ ‌ئه‌کات‪‌ ،‬کابراش ‌ئه‌ڵێ ‌ئا ‌ئه‌وت ‌ویست ‌ئه‌ی‌‬ ‫‌‬
‫یامبهری‌ئەڵاڵ!‌‌أخبرنا‌أبو‌علي‌الروذباري‌أنبأ‌أبو‌بكر‌بن‌داسه‌ثنا‌أبو‌داود‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫ثنا‌عمرو‌بن‌عون‌ثنا‌خالد‌عن‌حصين‌عن‌عبد‌الرحمن‌بن‌أبي‌ليلى‌عن‌أسيد‌‬
‫بن‌حضير‌رجل‌من‌األنصار‌رضي‌الله‌عنه‌قال‌بينما‌هو‌يحدث‌القوم‌وكان‌فيه‌‬
‫مزاح‌بينا‌يضحكهم‌فطعنه‌النبي‌صلى‌الله‌عليه‌و‌سلم‌في‌خاصرته‌بعود‌فقال‌‬
‫أصبرني‌قال‌اصطبر‌قال‌إن‌عليك‌قميصا‌وليس‌علي‌قميص‌فرفع‌النبي‌صلى‌‬
‫الله‌عليه‌و‌سلم‌عن‌قميصه‌فاحتضنه‌وجعل‌يقبل‌كشحه‌قال‌إنما‌أردت‌هذا‌يا‌‬
‫‌‬ ‫رسول‌الله"‬
‫باوکم ‌ڕوخسه‌تی ‌له‌‌‬ ‫ربردهیه‌کی ‌تردا‪'‌ ،‬بهیسة' ‌ژنێک ‌ئه‌بێ ‌و ‌ئه‌ڵێ" ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫یامبهر‌‬
‫کهی‪‌ ،‬په‌ ‌‬ ‫بچێته ‌نێوان ‌خۆی ‌و ‌کراسه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وهرگرت ‌که‌ ‌‬ ‫یامبهری ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫په ‌‬ ‫‌‬
‫کهی‪‌ ،‬ئینجا‌‬
‫یامبهر ‌و ‌کراسه‌ ‌‬
‫دێته ‌نێوان ‌په‌ ‌‬
‫دواوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڕوخسهتی ‌ئه‌داتێ‪‌ ،‬ئه‌ویش ‌له‌‬
‫‌‬
‫ئهی‌‬‫یامبهر ‌دادەخشاند‪‌ ،‬ئینجا ‌وتی‪‌ ‌ :‬‬ ‫به ‌پشتی ‌په‌ ‌‬ ‫پێوه‌ی ‌نوسا ‌و ‌سنگی ‌ ‌‬
‫ئهی‌‬‫دهغه‌ ‌بکرێت‪‌ ،‬ئه‌ویش ‌وتی‪‌ :‬ئاو‪‌ ،‬وتی‪‌ ‌ :‬‬ ‫یامبهری ‌ئەڵاڵ ‌چ ‌شتێك ‌نابێ ‌قه‌ ‌‬
‫په ‌‬ ‫‌‬
‫دهغه‌‬‫قه ‌‬
‫دهغه‌بکرێ؟‌وتی‪‌:‬خوێ‪‌.‬وتی‪‌:‬چ‌شتێک‌نابێ‌ ‌‬ ‫یامبهر‌چ‌شتێک‌نابێ‌قه‌ ‌‬
‫په ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌هات‌به‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬قسهکه‌ی‌کۆتای‬
‫‌‬ ‫یت‪‌،‬باشه ‌بۆ‌تۆ‬
‫‌‬ ‫ر‌کاری‌باشه ‌ ‌‬
‫بکه‬ ‫‌‬ ‫ئهگه‌‬
‫بکرێ؟‌وتی‪‌ ‌:‬‬
‫ئاو‪‌ .‬عن ‌امرأة ‌منهم‌‬
‫دهکرد ‌له‌ ‌ ‌‬
‫نه ‌‬
‫غه ‌‬
‫ده ‌‬
‫ئهم ‌کابرایه ‌هیچ ‌شتێکی ‌قه‌ ‌‬ ‫ئاو ‌و ‌خوێ‪‌ ‌ .‬‬
‫يقال‌لها‌بهيسة‌قالت‪‌ :‬استأذن‌أبي‌النبي‌صلى‌الله‌عليه‌و‌سلم‌أن‌يدخل‌بينه‌‬
‫وبين‌قميصه‌فأذن‌له‌فدخل‌بينه‌وبين‌قميصه‌من‌خلفه‌فجعل‌يلتزمه‌ويمسح‌‬

‫ست‌له‌‬
‫‌‬ ‫مهبه‌‬
‫‪‌202‬سنن‌البیهقي‌الکبری‪‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌//٢٣٩‬سنن‌أبي‌داود‪‌،‬االدب‪‌،‬في‌قبلة‌الجسد‪‌ ‌//‬‬
‫ریدا‪‌،‬بهاڵم‌‬
‫‌‬ ‫ر‌له‌که‌ ‌‬
‫مه‬ ‫ڕوتی‌بوو‌کاتێک‌پهیامبه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به‌‬
‫و‌کابرایه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫که‌ئه‌‬
‫وه‌بوو‪‌ ‌:‬‬
‫که‌ئه‌ ‌‬
‫و‌کراسه ‌‬
‫‌‬ ‫تۆڵه‌‬
‫‌‬
‫ی‌داکهند‌‬
‫‌‬ ‫کراسه ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫ر‌دابو‌بۆیه‌‬
‫‌‬ ‫ر‌کراسی‌له ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫په ‌‬
‫یامبه‬ ‫وه‌ ‌‬
‫ی‌لێ‌بکاته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویستی‌تۆڵه‬ ‫ویش‌که‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫بوو‌به‌یاری‌ماچ‌ماچێنێ!‌‬ ‫‌‬ ‫که‌‬
‫وه ‌‬ ‫اڵم‌یاری‌تۆڵهکردنه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌بێت ‌‬
‫‪‌،‬به‬ ‫‌‬ ‫دادپه ‌‬
‫روه‬ ‫که‌ ‌‬‫کردنهوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫تاوهکو‌تۆڵه‌‬
‫‌‬
‫بهری‌‬ ‫ڵ‌پانتۆل‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ڵک‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫که‌ ‌‬
‫خه‬ ‫ی‌ئێستا‌نیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌کراسه‬ ‫‌‬
‫ش‌بزانێ‌کراس‌ئه‬ ‫ر‌ئهبێ‌ئه‌ ‌‬
‫وه‬ ‫خوێنه ‌‬
‫‌‬
‫م‌کراسه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ژێر‌ئه‬ ‫ش‌بزانێ‌له‌‬
‫‌‬ ‫ها‌ئهبێ‌ئه‌ ‌‬
‫وه‬ ‫روه ‌‬ ‫‪‌،‬هه ‌‬
‫بستانه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌ئێستا‬ ‫‌‬
‫لکو‌جزداشیه‬ ‫‌‬
‫کات‪‌،‬به‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫دابنێ‌ئهی‌‬
‫‌‬ ‫م‌ڕووداوه‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬ئیتر‌خۆت‌و‌خوای‌خۆت‌تهفسیرێک‌بۆ‌ئه‌‬
‫‌‬ ‫رپێ‌نه ‌‬
‫بوه‬ ‫‌‬ ‫لینه‌ ‌‬
‫و‌ده‬ ‫فا ‌‬
‫خوێنهری‌ئازیز‪‌.‬‬
‫‌‬

‫‪207‬‬
‫صدره ‌بظهر ‌النبي ‌صلى ‌الله ‌عليه ‌و ‌سلم ‌فقال ‌يا ‌رسول ‌الله ‌ما ‌الذي ‌اليحل‌‬
‫منعه‌؟‌قال‪‌ :‬الماء‌قال‪‌ :‬أي‌رسول‌الله‌ما‌الذي‌اليحل‌منعه‌؟‌قال‪‌ :‬الملح‌قال‪‌ :‬يا‌‬
‫رسول‌الله‌ما‌الذي‌اليحل‌منعه‌؟‌قال‪‌:‬إن‌تفعل‌الخير‌خير‌لك‌وانتهى‌قوله‌إلى‌‬
‫الماء‌والملح‌قالت‪‌:‬فكان‌ذلك‌الرجل‌اليمنع‌شيئا‌من‌الماء‪‌203.‬‬
‫‌‬
‫فتارانه ‌شتێکی‌‬ ‫‌‬ ‫ئهم ‌جۆره‌ ‌ ‌‬
‫ڕه‬ ‫ردهمه‌ ‌ ‌‬‫یهنێ ‌ئه‌و ‌سه‌ ‌‬ ‫ئهگه‌ ‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫مهش ‌ئه‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یامبهر ‌ئه‌و‌‬ ‫ئاسایی ‌بووه‪‌ ،‬هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌مێژونوسانی ‌ئیسالمیش ‌له‌ ‌ژیانی ‌په‌ ‌‬
‫نانهت‌ڕووداوێکی‌تر‌دەگێرنەوە‌کە‌لە‌مسند‌'أحمد'‌‬ ‫‪‌،‬ته ‌‬‫ته ‌‬ ‫یان‌گێراوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫چیرۆکانه‬
‫باسکراوە‪‌ :‬پیاوێکی ‌خەڵکی ‌دەرەوەی ‌شار ‌'بادیة' ‌ناوی ‌زاهیر ‌بوو‪‌ ،‬دیاری ‌لە‌‬
‫'بادیة'وە ‌بۆ ‌پەیامبەری ‌ئەڵاڵ ‌دەهێنا‪‌ .‬کاتێک ‌بەنیازی ‌دەرچوون ‌بوو ‌لەشار‌‬
‫پەیامبەری‌ئەڵاڵ ‌دیاریەکانی‌بەکار‌دەهێنا‌و‌دەیوت‌زاهیر ‌لە‌'بادیة'ی ‌ئێمە‌و‌‬
‫ئێمەش‌شاری‌ئەوین‪‌.‬پەیامبەری‌ئەڵاڵ ‌خۆشی‌دەویست‌و‌ئەو‌پیاوە‌ناشیرن‌‬
‫بوو‪‌ .‬ڕۆژێکیان ‌پەیامبەری ‌ئەڵاڵ ‌لێی ‌نزیک ‌بۆوە ‌کاتێک ‌کەلوپەلەکانی‌‬
‫دەفرۆشت‌لە‌دواوە‌باوەشی‌پێداکرد‌‌و‌ئەو‌نەیدیت‪‌.‬زاهیر‌وتی‌کێیە؟‌وازم‌‬
‫لێبێنە!‌کاتێک‌ئاوڕ ی‌لێ‌دایەوە‌زانی‌پەیامبەرە‌پشتی‌ڕێک‌کردەوە‌و‌بە‌سنگی‌‬
‫پەیامبەر‌نوساند‌بە‌توندی‪ ‌.‬پەیامبەری‌ئەڵاڵ‌وتی‌کێ‌ئەو‌کۆیلەیەم‌لێ‌دەکرێ‪‌.‬‬
‫زاهیر‌وتی‌ئەگەر‌من‌بفرۆشێ‌تۆ‌شتێکی‌بێ‌کەلک‌دەفرۆشی‪‌.‬پەیامبەر‌وتی‌‬
‫نەخێر ‌تۆ ‌بێ ‌کەلک ‌نیت ‌لە ‌الیەن ‌ئەڵاڵ ‌یان ‌وتی ‌تۆ ‌بە ‌نرخی‪‌ .‬أَنَّ رَجُلًا مِنْ‬
‫ِلنبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عََليْهِ وَسَلَّمَ الْ َهدِيَّةَ‬ ‫أَهْلِ ا ْلبَا ِديَةِ كَانَ اسْمُهُ زَاهِرًا كَانَ ُي ْهدِي ل َّ‬
‫النبِيُّ‬ ‫ن يَخْرُجَ فَقَالَ َّ‬ ‫ِمنْ ا ْلبَا ِديَةِ َفيُجَهِّ ُزهُ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عََليْهِ وَسَلَّمَ ِإذَا أَرَادَ َأ ْ‬
‫النبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عََليْهِ‬
‫حنُ حَاضِرُوهُ وَكَانَ َّ‬ ‫صَلَّى اللَّهُ عََليْهِ وَسَلَّمَ إِنَّ زَاهِرًا بَا ِد َيتُنَا َونَ ْ‬
‫النبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عََليْهِ وَسَلَّمَ َيوْمًا وَ ُهوَ َيبِيعُ َمتَاعَهُ‬ ‫وَسَلَّمَ يُحِبُّهُ وَكَانَ رَجُلًا دَمِيمًا فَأَتَاهُ َّ‬
‫النبِيَّ‬ ‫جلُ أَرْسِ ْلنِي َمنْ َهذَا فَا ْلتَفَتَ فَعَرَفَ َّ‬ ‫ضنَهُ ِمنْ خَلْفِهِ وَ ُهوَ لَا ُيبْصِ ُرهُ فَقَالَ الرَّ ُ‬ ‫فَاحْ َت َ‬
‫صدْرِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عََليْهِ وَسَلَّمَ‬
‫ظهْرَهُ ِب َ‬ ‫صقَ َ‬ ‫صَلَّى اللَّهُ عََليْهِ وَسَلَّمَ فَجَ َعلَ لَا يَأْلُو مَا أَ ْل َ‬
‫شتَرِي الْ َعبْدَ فَقَالَ يَا رَسُولَ‬ ‫النبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عََليْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ َمنْ يَ ْ‬ ‫حِينَ عَرَفَهُ وَجَعَلَ َّ‬

‫وه‪‌،‬‬
‫هیچ‌شتکمان‌بۆ‌ڕونناکاته ‌‬
‫‌‬ ‫م‌ئاو‌و‌خوێیه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕاستیدا‌ئه‬ ‫له‌‬
‫‪‌203‬المعجم‌الکبیر‪‌،‬ج‌‪‌٩٢‬ل‌‪‌ ‌.٩٣٦‬‬
‫ر‌هیچ‌نهبێ‌بزانین‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌،‬یاخود‌ه‌ه‬
‫دواڕۆژ‌اعجازي‌علمي‌شتێک‌له‌ئاو‌و‌خوێ‌بدۆزنه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گهر‌له‌‌‬
‫مه ‌‬
‫‌‬
‫ستی‌له‌چ‌ئاوێکه‌!!‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫به‬ ‫‌‬

‫‪208‬‬
 ‫سدٍ‬ ‫ع ْندَ اللَّهِ لَسْتَ بِكَا ِ‬‫النبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عََليْهِ وَسَلَّمَ لَ ِكنْ ِ‬
‫سدًا فَقَالَ َّ‬ ‫ج ُدنِي كَا ِ‬ ‫اللَّهِ ِإذًا وَاللَّهِ تَ ِ‬
‫‪204‬‬
‫ت غَالٍ‪‌‌ .‬‬ ‫ع ْندَ اللَّهِ َأنْ َ‬
‫َأوْ قَالَ لَ ِكنْ ِ‬
‫گهڵ ‌هاوڕێیانی ‌کە ‌ئەستەمە‌‬ ‫یامبهری ‌ئیسالم ‌بوو ‌له‌ ‌‬ ‫ههموی ‌نه‌رمی ‌په‌ ‌‬ ‫مانه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫کۆمەڵگای‌موسلمانی‌ئیمرۆ‌بەمشێوە‌ڕەفتار‌بکەن‌لەگەڵ‌یەکتری‪‌.‬‬
‫‌‬
‫‪‌٩٩‌.‌٩‌.‌٩‌.‌٩‬پەیامبەری‌ئەڵاڵ‌و‌سەرپێچی‌کردن‌لە‌ئایەتەکان‬
‫یهك ‌ئه‌بو‪‌ ،‬یان ‌دژه‌ ‌ئاراستەی‌هكی‌‬ ‫وه ‌‬
‫نه ‌‬ ‫ڕوبهڕوبو ‌‬‫ههر ‌كاتێك ‌پەیامبەر ‌تووشی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئایهتی‌قوڕئان‌قوتار‌ئەکرد‪‌.‬لە‌برگەی‌(‪‌)٩٢٩٢٩٢٩٢‬‬ ‫وا‌خۆی‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دی‌كرابا‌ئه‬ ‫‌‬
‫لێ‌به‬
‫سەبارەت ‌بە ‌مردنی ‌عبداللە ‌بن ‌أبي ‌کاتێک ‌پەیامبەری ‌ئەڵاڵ ‌ویستی ‌نوێژی‌‬
‫لەسەر‌بکات‪‌‌.‬‬
‫بەاڵم ‌عومەری ‌کوڕی ‌خەتاب ‌ڕازی ‌نەبوو ‌چونکە ‌ئەو ‌کارە ‌دژی ‌بڕوای‌‬
‫ئیسالمە‪‌ .‬پەیامبەری ‌ئەڵاڵ ‌وتی ‌ئەڵاڵ ‌منی ‌هەڵبژاردووە ‌و ‌ئینجا ‌بڕگەیەک ‌لەو‌‬
‫ئایەتەی ‌وت‪‌ :‬ئەی ‌پێغەمبەر! ‌داوای ‌لێخۆشبونیان ‌بۆ ‌بکەیت ‌یان ‌نەکەیت ‌بێ‌‬
‫بەهرەیە‪‌،‬ئەگەر‌‪‌ ٢٣‬جاریش‌داوای‌لێخۆشبونیان‌بۆ‌بکەیت‌ئەڵاڵ ‌لێیان‌خۆش‌‬
‫نابێ‪‌.‬چونکە‌کفریان‌بەرامبەر‌بە‌ئەڵاڵ‌و‌پەیامبەرەکەی‌کردووە‪‌.‬ئەڵاڵ‌هیدایەتی‌‬
‫ستَغْفِرْ َلهُمْ‬
‫ستَغْفِرْ َلهُمْ ِإنْ تَ ْ‬ ‫ستَغْفِرْ َلهُمْ َأوْ لَا تَ ْ‬ ‫کەسانێ ‌دەرچوو ‌لە ‌ئاین ‌ناکات‪‌ .‬ا ْ‬
‫َرةً فََلنْ يَغْفِرَ اللَّهُ َلهُمْ ذَِلكَ بِأ ََّنهُمْ كَفَرُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَاللَّهُ لَا يَ ْهدِي الْ َقوْمَ‬ ‫سبْعِينَ م َّ‬ ‫َ‬
‫الْفَاسِقِينَ‪ .‬التوبة ‪٨٦‬‬
‫کاتێک‌ئایەتەکەی‌خوێند‌وتی‌من‌زیاتر‌لە‌‪‌ ٢٣‬جار‌داوای‌لێبوردنی‌بۆ‌دەکەم‪‌.‬‬
‫لەو ‌ئایەتە ‌زۆر ‌رونە ‌کە ‌ئەڵاڵ ‌مەبەستی ‌لە ‌چەندایەتی ‌نییە ‌کە ‌‪‌ ٢٣‬جار ‌بێت‌‬
‫تاوەکو ‌پەیامبەری ‌ئەڵاڵ ‌زیاتر ‌لە ‌‪‌ ٢٣‬جار ‌دواوی ‌لێبوردنی ‌بۆ ‌بکات‪‌ .‬بەاڵم‌‬
‫پەیامبەری‌ئەڵاڵ ‌یاری‌بە‌وشەکانی‌قوڕئان ‌کرد‌و‌فێلی‌شەرعی‌بۆ‌دۆزیەوە‌‬
‫لەالیەک ‌دڵی ‌کافرێکی ‌نەشکاند ‌و ‌لەالیەکی ‌تریش ‌خۆی ‌وا ‌نیشان ‌دا ‌کە‌‬
‫سەرپێچی‌لە‌ئایەتی‌قوڕئان‌و‌بیروباوەڕی‌ئیسالم‌نەکردوە‪‌‌.‬‬
‫ئهکات ‌بچێته‌ ‌پێشی ‌و ‌نەهێلێت ‌بڕوات‌‬ ‫ڕهفتاره‌ی ‌پەیامبەر‪‌ ،‬وا ‌له‌ ‌عومەر ‌ ‌‬ ‫ئهو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد ‌به‌م ‌كرداره‌ی‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫دیاره ‌‬
‫وه ‌عومەر‪‌ .‬به‌اڵم ‌ ‌‬ ‫كه ‌‬‫ور ‌‬‫ئهویش ‌ئه‌لێت ‌لێم ‌دو ‌‬ ‫‌‬
‫ر‌كهسێكیشتان‌لێ‌بمرێ‪‌،‬‬ ‫هه ‌‬ ‫هێنێت‌و‌ئهلێت‌(‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تێك‌ئه‬ ‫‌‬
‫و‌ئایه‬ ‫وه ‌‬
‫بێته ‌‬
‫شیمان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫په‬

‫‪ 204‬مسند أحمد‪ ،‬باقي مسند المکثرین‪ ،‬فاتاە النبي صلي اللە علیە و سلم یوما و هو یبیع متاعە فاحتضنە‬
‫من خلفە و هو ال یبصرە فقال الرجل أرسلني‬

‫‪209‬‬
‫ئهوان ‌له‌ ‌ئەڵاڵو‌‬ ‫وهسته‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫ڕامه ‌‬
‫سهر ‌گۆڕی ‌ ‌‬ ‫سهر ‌بكه‌ی ‌و ‌له‌ ‌‬ ‫نابێ ‌نوێژی ‌له‌ ‌‬
‫حدٍ ِم ْنهُمْ مَاتَ‬‫ڕێ‌الدهربوون‪‌.‬وَلَا ُتصَلِّ عَلَى أَ َ‬ ‫‌‬ ‫ر‌حاشایان‌كرد‌و‌مردن‌له‌‬
‫‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬
‫التوبه‌‪‌)٩٢‬‬
‫‌‬ ‫َأ َبدًا وَلَا تَقُمْ عَلَى َقبْ ِرهِ إ َِّنهُمْ كَفَرُوا بِاللَّ ِه وَرَسُولِ ِه وَمَاتُوا وَهُمْ فَاسِقُونَ‪‌.‬‬
‫وه‌‬
‫الیهن ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫ی‌‌‬ ‫ئهم ‌ئایه‌ته‌ ‌‬ ‫وێ‪‌ ‌ ،‬‬ ‫که ‌‬ ‫ێرهدا ‌هونه‌ری ‌پەیامبەرمان ‌بۆ ‌ده‌رده‌ ‌‬ ‫ل ‌‬
‫ی‌ئهکات‪‌.‬‬‫ویش‌ئهكات‌و‌ڕێنمای ‌‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫موحاسه ‌‬
‫‌‬ ‫یهک‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫کرد‌به ‌شێوه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئاماده ‌‬
‫‌‬
‫ردهم ‌خاوه‌ن‌‬ ‫به ‌‬ ‫ههمان ‌كاتیشدا ‌هه‌ڵ‌هی ‌خۆی ‌پێ ‌چاكرد ‌و ‌خۆشی ‌له‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نهشكاند ‌هه‌م‌‬ ‫رمهزار ‌نه‌كرد‪‌ ،‬هه‌م ‌دڵی ‌كوری ‌'عبدالله ‌بن ‌ابي' ‌ ‌‬ ‫كه ‌شه‌ ‌‬ ‫مردوه ‌‬
‫‌‬
‫ته ‌له‌ ‌ئەڵاڵوه‌ ‌هاتوه‌ ‌و ‌هه‌م ‌فه‌رمانیشیدا‌‬ ‫خۆشی ‌بێ ‌به‌ری ‌كرد ‌كه‌ ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬
‫‪205‬‬
‫سهر‌تەرمی‌بێباوەڕان‌بکەن‪‌ .‬‬ ‫له ‌‬ ‫هیچی‌تر ‌نە‌خۆی‌و‌نە‌موسلمانیش‌نوێژ ‌ ‌‬
‫بە‌ڕاستی‌پەیامبەری‌ئیسالم‌لە‌ڕووی ‌ڕامیاری‌کەسێکی‌بە‌توانا‌و‌ژیر‌بووە‌‬
‫توانیویەتی‌لەگەڵ‌ئەقڵیی‌هاوەاڵنی‌و‌دەوروبەری‌‌هەڵبکات‪‌.‬‬
‫الب‌ئهمرێ‌‬
‫‌‬ ‫بینین‌له‌كاتێكدا‌أبي‌ط‬ ‫‌‬ ‫سته‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫دا‌شتێكی‌تری‌دژه‌ئار‌ا ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌لێره‬ ‫بهاڵم‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬
‫كهچی‌‬ ‫داوای‌لێ‌ئهكات ‌شایەتمان ‌بهێنێت‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫ر‌ڕوحكێشان‌ئهبێ‌پەیامبەر ‌‬
‫‌‬ ‫و‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫ی‌باوهڕدارن‪‌،‬داوای‌‬ ‫‌‬ ‫ر‌و‌ئهوانه‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬ ‫وا‌نیه ‌‬
‫‌‬ ‫نێت‌و‌ئهلێت(‌ڕه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تێك‌دائه‬ ‫‌‬
‫ئایه‬
‫وهی‌‬ ‫پاش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬‫كان‌بكهن‪‌-‬جا‌با‌خزمی‌نزیكیش‌بن‪‌ ‌-‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫رسته‬ ‫‌‬
‫بوردن‌بۆ‌بت‌په‬ ‫لێ‌‬
‫َالذِينَ آ َمنُوا َأنْ يَسْتَغْفِرُوا‬ ‫دۆزهخ ‌جێگایانه‌‪‌ .‬مَا كَانَ ل َّ‬
‫ِلنبِيِّ و َّ‬ ‫سوور ‌ده‌زانن ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫التوبه‌‬
‫‌‬ ‫لِلْمُشْرِكِينَ وَ َلوْ كَانُوا أُولِي قُرْبَى ِمنْ بَ ْعدِ مَا َتب ََّينَ َلهُمْ أ ََّنهُمْ َأصْحَابُ الْجَحِيمِ‪‌ .‬‬
‫واته‌‬
‫ئاینی‌ئیسالم‌بهرپا‌ببوو‌ك‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫كاتێك‌هاتوه‌كه‌‌سێ‌ساڵ‌‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫ته‌ ‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌ ‌)٢٢٠‬‬
‫ئه‬
‫سهر ‌ته‌رمی‌‬ ‫له ‌‬ ‫رمانهی ‌جێ ‌به‌ ‌جێ ‌نه‌كردبێ ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫چۆن ‌ئه‌بێ ‌پەیامبەر ‌ئه‌و ‌فه‌ ‌‬
‫لۆجیكه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫و‌دژه ‌‬
‫‌‬ ‫شتێكی‌دژه ‌ئاراستە ‌‬
‫‌‬ ‫واته ‌‬
‫كه ‌‬ ‫عبدالله ‌کوڕی‌ابي'‌نوێژی‌کردبێ! ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫'‬
‫وه ‌و ‌بزانن ‌كام ‌ئایه‌ت ‌پێش ‌كام‌‬ ‫به ‌خۆیاندا ‌بچنه‌ ‌‬ ‫ئهبێ ‌موفه‌سیرینی ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ته‪‌.‬‬
‫ئایه ‌‬
‫‌‬

‫چیرۆكهكانی‌پەیامبەر‬
‫‌‬ ‫‪‌٩٢‌.‌٩‌.‌٩‌.‌٩‬‬
‫یهكێك‌له‌‌‬
‫پەیامبەر‌باسی‌چیرۆکەکانی‌ناو‌قوڕئانی‌بۆ‌خەڵکی‌مەککە‌دەکرد‪‌ ‌،‬‬
‫کات‌له‌‬
‫‌‬ ‫ئهبێ‪‌ ،‬بازرگان ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫مه ‌ناوی‌'النضر‌بن‌الحارث' ‌ ‌‬
‫رده ‌‬
‫سه ‌‬
‫كانی‌ئهو ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ره ‌‬
‫به‬‫عه ‌‬
‫‌‬
‫و‌پهرتوکی‌ل‌ه‌‬
‫بستان‌و‌ساسانیهکاندا‪‌،‬زۆرجار‌چیرۆك‌ ‌‬
‫‌‬ ‫عه ‌‬
‫ره‬ ‫کانی‌نێوان‌ ‌‬
‫ناوچه ‌‬
‫‌‬

‫‪‌205‬تفسیر‌آیة‌‪‌٩٢‬سورة‌التوبة‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌.‬‬

‫‪210‬‬
‫و‌ئهیوت ‌من‌چیرۆكی‌باشترتان‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫گێرایه ‌‬
‫‌‬ ‫کری‌و‌بۆ‌خهلکی ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫کان‌ئه‬ ‫جه ‌‬
‫مه‬ ‫عه ‌‬ ‫‌‬
‫روهها ‌من ‌باسی ‌روسته‌م ‌و‌‬ ‫سهر 'عاد' ‌و ‌'ثمود' ‌و ‌هه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫بۆ ‌ئه‌خوێنمه‌وه‌ ‌ ‌‬
‫ئهگرت‪‌.‬بۆ‌‬ ‫نه ‌‬
‫ێی‌له ‌قوڕئان ‌ ‌‬‫‌‬ ‫مهش‌خەڵک ‌گو‬ ‫به ‌‬
‫كهم‪‌ ‌ .‬‬‫اسفندیار‌و‌كیسراتان‌بۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫یه‌‬
‫دا‌ئی‌واهه ‌‬
‫‌‬ ‫م‌خه ‌‬
‫ڵكه‬ ‫‌‬ ‫وه(‌ ‌‬
‫له‬ ‫كایه ‌‬
‫تی‌لقمان‌هاته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬ ‫ئایهتی‌‪٦‬ی ‌‬ ‫سته ‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫ئهو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڕێگهی ‌ئەڵاڵ ‌البدات ‌و‌‬ ‫نهزانی ‌ده‌یه‌وێ ‌خه‌ڵك ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫كڕیاری ‌قسه‌ی ‌بێتامه‌ ‌و ‌له‌ ‌ ‌‬
‫كهن‪‌ ،‬ئه‌شێ ‌زۆر ‌به‌‌‬ ‫وانهی ‌ئه‌و ‌كاره‌ ‌ده‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫گاڵتهجاڕی ‌خۆی‪‌ ‌ .‬‬ ‫یكاته ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫سبِيلِ اللَّهِ‬
‫عنْ َ‬ ‫شتَرِي َل ْهوَ الْحَدِيثِ ِل ُيضِلَّ َ‬‫سووكایهتی‌ئازار‌بدرێن!‌وَ ِمنَ النَّاسِ َمنْ يَ ْ‬ ‫‌‬
‫‪206‬‬
‫عذَابٌ ُمهِينٌ‪‌.‬لقمان‌‪)٦‬‬ ‫خذَهَا هُ ُزوًا أُوَل ِئكَ َلهُ ْم َ‬‫بِ َغيْ ِر عِلْ ٍم وَيَتَّ ِ‬
‫م‌ناوچانه‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫بێ‌له ‌‬
‫‌‬ ‫نهبوه‌‌زانیاری‌هه‌‬ ‫وێ‌ههر‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫زۆر‌جوان‌ده‌رده‌ ‌‬
‫كه‬
‫نها‌به‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌بێ‌دهسته‌اڵتی‌پەیامبەر ‌وای‌لێكر ‌‬
‫د‌ته‬ ‫‌‬ ‫بوه ‌‬
‫‪‌،‬به‬ ‫ی‌تریش‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫بهلكو‌خەڵک‬ ‫‌‬
‫اڵتانه‌بوو!‬
‫سه ‌‬ ‫كی‌بێده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌ڕامیاریه‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫وه‌ ‌‬
‫سه‌بداته‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫اڵمی‌ئهو‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ت‌وه‬ ‫‌‬
‫ئایه‬
‫چیرۆكانه ‌بیستبو‪‌،‬بە‌هۆی‌ئەو‌‬ ‫‌‬ ‫ئهو ‌‬
‫تێگهیشتبون ‌کە ‌ ‌‬ ‫كانیش‌له ‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ره ‌‬
‫به‬ ‫عه ‌‬ ‫‌‬
‫ههمان‌كاتدا ‌ڕێزیان‌‬ ‫بازرگانیهوه ‌کە‌لە‌نێوان‌شام‌و‌عەربستانەوە‌دەیکرد‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهلێت‌‬ ‫كاتهوه‌‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫مه‌ ‌‬
‫ر‌ئه ‌‬‫سه ‌‬ ‫خت‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌ئیسالم‌خۆی‌زیاتر‌جه‬ ‫لێ‌نەدەگرت‪‌،‬قوڕئان‬
‫هاته‌‬
‫نه ‌‬ ‫وهجی ‌ئه‌م ‌دوو ‌باژێره‌ ‌ ‌‬ ‫( ‌گوتیشیان‪‌ :‬بۆ ‌ئه‌م ‌قوڕئان‌ه ‌بۆ ‌پیاوێكی ‌به‌ ‌‬
‫جلٍ ِمنَ الْقَ ْريَ َت ْينِ عَظِيمٍ‪‌ .‬الزخرف ‌‪‌)٠٢‬‬ ‫ُزلَ َهذَا الْقُرْآنُ عَلَى رَ ُ‬ ‫خوارێ؟ ‌وَقَالُوا َلوْلَا ن ِّ‬
‫به‌‬
‫و‌پیاوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه‌‬
‫دینه ‌‬
‫و‌مه ‌‬
‫مهكک‌ه‌ ‌‬ ‫واته‌ ‌‬‫دوو‌باژێره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫لێن‌ئهو‌‬
‫‌‬ ‫موفهسیرینی‌قوڕئان‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫یه ‌و ‌ ‌'عرو‌ة ‌بن ‌مسعود‌‬ ‫كه ‌خەڵکی ‌مه‌كکه‌ ‌‬ ‫جهكانیش ‌'الولید ‌بن ‌المغیرة‌' ‌ ‌‬ ‫وه ‌‬ ‫‌‬
‫ههندێكیش ‌ئه‌لێن ‌ ‌'عتب‌ة ‌بن ‌ربیعه‌(المجاهد)' ‌و‌‬ ‫دینهیه‌‪‌ ‌ .‬‬‫الثقفی'یش ‌خەڵکی ‌مه‌ ‌‬
‫جه ‌'عمیر‌‬ ‫وه ‌‬‫به ‌‬
‫ئهو ‌دوو ‌پیاوه‌ ‌ ‌‬ ‫'حبیب ‌بن ‌عمر' ‌بوو‪‌ ،‬بۆچونی ‌تریشیان ‌هه‌یه‌ ‌ ‌‬
‫وهی ‌تریان ‌ناوی ‌'ابن ‌عبد ‌یالیل' ‌بوو ‌له‌‌‬ ‫ئه ‌‬
‫كه ‌له‌ ‌شاری ‌مه‌كکه‌ ‌بوو ‌ ‌‬ ‫الثقفی' ‌ ‌‬
‫‪207‬‬
‫شاری‌تایف‪‌ .‬‬
‫‌‬
‫ناراستهوخۆ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫جانه ‌داناروات ‌ ‌‬ ‫وه ‌‬ ‫پیاوه ‌به‌ ‌‬
‫ئایا ‌قوڕئان ‌زیاتر ‌به‌الی ‌ئه‌و ‌ ‌‬
‫سهن‌تر‌دانانێت؟!‬ ‫ڕه ‌‬ ‫کیان‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫چه ‌‬
‫ڵه‬ ‫ڕه ‌‬ ‫‌‬
‫‌‬

‫أسباب‌النزول‌بهامشه‌الناسخ‌و‌المنسوخ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌206‬تفسیر‌آیة‌‪‌٦‬سورة‌لقمان‪‌/‬القرطبي‌‪‌+‬‬
‫‪‌207‬تفسیر‌آیة‌‪‌٠٢‬سورة‌الزخرف‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌.‬‬

‫‪211‬‬
 ‫یامبهر‬
‫كانی‌په ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫منداڵه‬ ‫‪‌٠٣‌.‌٩‌.‌٩‌.‌٩‬‬
‫بێ‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كوڕی‌ئه‬ ‫رنجه‪‌ ،‬دوو‬
‫كه ‌جێگای‌سه‌ ‌‬ ‫كێك‌له ‌ڕووداوه‌كانی‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫ئهبێت‪‌،‬‬ ‫رچاوهش ‌ئه‌ڵێن ‌چوار ‌کوڕی ‌له‌ ‌خەدیجە ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ههندیك ‌سه‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫دیجه ‌ ‌‬‫خه ‌‬ ‫‌‬
‫ماریهی ‌قبطي ‌له‌‌‬
‫‌‬ ‫رچهندێك ‌بوبی ‌كوره‌کانی ‌ئه‌مرن‪‌ ،‬كوری ‌سێهه‌میش ‌له‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌ئهمرێ‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناوی‌ئیبراهیم‌ئه‬ ‫بێ‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دایك‌ئه‬
‫مهش ‌ئه‌بێ ‌ڕامیارییه‌كی ‌پەیامبەری ‌تێدابێت ‌ئایا ‌بۆ ‌كچه‌كانی ‌ژیان ‌و ‌هیچ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ست‌نییه‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫ستیمان‌له ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫یهكی‌زان‬ ‫ڵگه ‌‬
‫دا‌هیچ‌به ‌‬
‫‌‬ ‫تۆی‌خۆی‌نهژیا‪‌ ‌.‬‬
‫لێره‬ ‫‌‬ ‫كورێكی‌له‌ ‌‬
‫وهیی ‌بگاته‌‌‬‫كهجۆرێك ‌له‌ ‌سروشتی ‌هه‌ندێ ‌پیاو ‌هه‌بێ ‌كوڕی ‌بمرێت ‌پێش ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهنی‌منداڵی‌بمرێت‌‬ ‫ته ‌‬‫یهك‌هه‌ر‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ری‪‌،‬به ‌شێوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رزهكاری‌و‌هاوسه‌‬ ‫ی‌هه ‌‬ ‫‌‬ ‫قۆناغ‬
‫ێكی‌هاوسهری!!!‬
‫‌‬ ‫بێت‌و‌بگاته‌قۆناغ‬
‫‌‬ ‫اڵم‌كچهكانی‌گه‌وره‌‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫مبهر ‌نه‌بێ ‌ئه‌وا ‌له‌ ‌ڕووی‌‬ ‫نهبێ ‌و ‌پێغه‌ ‌‬ ‫یوهندی ‌به‌ ‌ئەڵاڵوه‌ ‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫گهر ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ی‌بگرێتهوه‌‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫بێ‌كه ‌جێگا‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كوری‌هه‬ ‫ستوه ‌‬
‫‌‬ ‫د‌نهیوی‬
‫مه ‌‬ ‫ئهبێ‌بڵێن‌موح‌ه ‌‬ ‫ڕامیاریهوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫و‌پشتاوپشتی‌به‌‬
‫‌‬ ‫رایهتی‌به‌‌زنجیره‌‬ ‫مبه ‌‬ ‫تیدا‪‌،‬پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫یامبه ‌‬
‫رایه‬ ‫ری‌په ‌‬ ‫‌‬ ‫كهلتو‬‫له‌ ‌‬ ‫چونكه‌ ‌‬
‫‌‬
‫مهد‌‬‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫دیاره ‌‬
‫روهك‌ئیبراهیم‪‌،‬داود‪‌،‬زكریا‪‌ ‌.‬‬ ‫كانی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌بۆ‌نه‌ ‌‬
‫وه‬ ‫مایه ‌‬
‫میرات‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫تۆ‌و‌ئاوی‌ئهویش‌بووبێ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌له ‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫سێك‌جێگای‌بگرێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هیچ‌كه‬ ‫ستوه ‌‬
‫‌‬ ‫نهیوی‬‫‌‬
‫مبهرێك!‬‫پێغه ‌‬
‫ببێت‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه‌‬
‫‌‬
‫سهر‌‬‫بو‌له ‌ ‌‬
‫هه ‌‬ ‫سێكی‌ئاینی‌كرد‌كه ‌شاره‌زایی ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫و‌پرسیارهم‌له‌ ‌ ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫دێت‌ئه‬ ‫بەبیرم ‌‬
‫وره‌‬
‫یوستوه ‌كوره‌كانی ‌له‌ ‌دواڕۆژدا ‌گه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌بوو ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫كهی ‌ئه‌ ‌‬ ‫مه ‌‬
‫ئیسالم‪‌ ،‬وه‌اڵ ‌‬
‫رایهتی‌بكات؟‬ ‫مبه ‌‬ ‫ت‌و‌داوای‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫ببێ‬
‫كرد‌كوڕی‌بدابا‌به‌پەیامبەر‌‬
‫‌‬ ‫ستی‌نه ‌‬
‫ده‬‫‌‬ ‫ی‌منیش‌ئهوه‌‌بوو‪‌،‬ئەڵاڵ‌پێوی‬
‫‌‬ ‫اڵمدانه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫وه‬
‫دهكرد ‌كوری ‌بدابایه‌ ‌و‌‬ ‫چونكه ‌خۆی ‌عالیم ‌الغه‌یبه'عالم ‌الغیب‌' ‌پێویستی ‌نه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یامبهر ‌و ‌نێردراوی ‌خۆی ‌دڵنیگه‌ران ‌بكات‪‌ ،‬هیچ‌‬ ‫مهش ‌په‌ ‌‬ ‫پاشان ‌بیمراندبا ‌به‌ ‌‬
‫ئهو ‌قۆناغ‌ه ‌'أبولهب'ی ‌مامی ‌پێی ‌بلێت‌‬ ‫یشته ‌ ‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫نه ‌‬
‫كاتێك ‌پەیامبەریش ‌ ‌‬
‫نیگهران‌کرد‌‬‫ههب‪‌ ،‬پەیامبەری ‌ ‌‬ ‫بوله ‌‬
‫ی‌ئه ‌‬
‫و‌توانجه ‌‬
‫‌‬ ‫قسه ‌‬
‫ئهو ‌ ‌‬ ‫یه"‪‌ ‌.‬‬‫وهجاخت ‌كۆره‌ ‌‬ ‫" ‌‬
‫گهر ‌پەیامبەر‌‬ ‫و ‌ئایه‌تێك ‌دا‌به‌زی‪‌ ،‬له‌ ‌ڕاستیدا ‌ئه‌م ‌ئایه‌ته‌ ‌دروست ‌نه‌ده‌بو ‌ئه‌ ‌‬
‫ڕهتدا ‌له‌ ‌دایك ‌نه‌بوبا‌‪‌ ،‬منیش ‌هیچ ‌شتێكم‌‬ ‫بنه ‌‬
‫كوری ‌ژیابا ‌یان ‌هه‌ر ‌كوری ‌له‌ ‌ ‌‬
‫رهبی ‌ئه‌بوم‪‌،‬‬ ‫الیهكی ‌ناو ‌مزگه‌وتی ‌عه‌ ‌‬ ‫دهنوسی ‌و ‌منیش ‌ئێستا ‌مه‌ ‌‬ ‫ربارهی ‌نه‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫پەروەردگاری‌خۆت‌نوێژ‌‬
‫‌‬ ‫زۆر‌شتمان‌دا‌به‌تۆ‪‌.‬سا‌تۆ‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫ئێمه‌‬
‫ئهلێت(‌ ‌‬ ‫كه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫ئایه ‌‬
‫‌‬

‫‪212‬‬
 ‫یه‪‌.‬إِنَّا َأعْ َ‬
‫طيْنَا َ‬
‫ك‬ ‫جاخی‌كۆره ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬بۆ‌خۆی‌وه‬ ‫ناتۆره ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫وی‌لێت‌به ‌‬
‫‌‬ ‫و‌قوربانی‌بكه‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫بهاڵم‌‬‫الْ َك ْوثَرَ‪َ .‬فصَلِّ لِر َِّبكَ وَانْحَرْ‪ .‬إِنَّ شَا ِن َئكَ هُوَ الَْأبْتَرُ‪‌ .‬سورة‌ ‌الكوثر)‪‌ ‌ .‬‬
‫مهد ‌نه‌یهێشت ‌كوری ‌له‌ ‌پاش ‌خۆی ‌به‌جێ ‌بمینێ ‌ئینجا ‌چ‌‬ ‫یهتی ‌موح‌ه ‌‬ ‫ڕامیارزان ‌‬
‫وهیه‌ ‌ویستویه‌تی‌‬ ‫ڵگهش ‌ئه‌ ‌‬ ‫خۆی ‌كوشتبێتی ‌یان ‌بۆیان ‌كوشتبێ؟! باشترین ‌به‌ ‌‬
‫له ‌تۆی ‌خۆی‌‬ ‫که ‌'ابراهیم' ‌ ‌‬ ‫بوه ‌ ‌‬
‫ئامۆزای ‌ماریة ‌بکوژێت ‌چونکه‌ ‌گومانی ‌هه‌ ‌‬
‫ئهنێرێت ‌تا ‌بیکوژیت‪‌ ،‬به‌اڵم ‌کاتێک ‌علي ‌ئامۆزاکه‌ی‌‬ ‫ربۆیه ‌'علي' ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بووبێ‪‌ ،‬هه‌‬
‫تی‌کهوتوه‌‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫واته‌له‌‌ ‌‬
‫پیاوه‬ ‫سێندراوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بینێ‌گونی‌خه‬ ‫‌‬
‫بینی‪‌‌،‬ئه‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫تهنها‌‬‫‪‌،‬چونکه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بووبێ‬ ‫کان‌له ‌تۆی‌خۆی‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫منداڵه‬ ‫بوه ‌‬
‫گومانی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫پێدهچێ‌پەیامبەر ‌‬ ‫‌‬
‫ژنهکانی ‌تر ‌هیچ‌‬ ‫کهسێکی ‌پیر ‌بوه‌‪‌ ،‬به‌اڵم ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌'خدیجة‌' ‌منداڵی ‌هه‌بوه‌ ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یهک ‌ژنی ‌پیر ‌شه‌ش ‌منداڵی ‌ببێت ‌به‌اڵم‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫رنجه ‌ ‌‬
‫بوه‪‌ .‬جێگای ‌سه‌ ‌‬ ‫منداڵێکی ‌نه‌ ‌‬
‫یهنێ‌‬‫گه ‌‬‫ئه ‌‬‫وه ‌ ‌‬ ‫ش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫بو‌هیچ‌منداڵێكی‌لێ‌نهبو‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫ژنی‌گهنجی ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫زیاتر‌له ‌‪‌ ٩٣‬‬
‫‌‬
‫ک‌له ‌دواڕۆژدا ‌کوڕ‌هکانی‌جێگای‌‬ ‫وه ‌‬ ‫ێکی‌بژێت‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫ستوه ‌هیچ‌کوڕ‬‫‌‬ ‫نهیوی‬
‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ی‌کچهکانیش‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫هۆی‌مانه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫دهرچێ‪‌.‬‬ ‫ی‌ئهو‌ ‌‬
‫بنهماڵ‌ه ‌‬ ‫مبهرایه‌تی‌له‌ ‌ ‌‬‫و‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫بگرنهوه‌ ‌‬
‫‌‬
‫وهک ‌هێلکه‌ ‌و ‌منداڵدانی‌‬ ‫رهب ‌ئاوی ‌پیاو ‌حسابی ‌بۆ ‌ئه‌کرێ ‌نه‌ ‌‬ ‫کهلتوری ‌عه‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫‌‬
‫‪‌،‬چونکه‌‬
‫‌‬ ‫پیاوێکی‌تر‌ههیبووبێ‬
‫‌‬ ‫شێت‌له ‌‬
‫‌‬ ‫منداڵهکانی‌'خدیجة'‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫ت‌به ‌‬
‫باره ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫ژن! ‌ ‌‬
‫گهڵ‌پیاوێکی‌‬ ‫ر‌ژنێک‌جوت‌بوایه ‌ل‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫ئاسایی‌بوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رهبی‌زۆر ‌‬ ‫کهلتوری‌عه‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫‌‬
‫روهک ‌خوشکی ‌'‌و‌رقة‌' ‌باوکی‌‬ ‫وهجی ‌لێ ‌هه‌بێ‪‌ ،‬هه‌ ‌‬ ‫تر ‌تاوه‌کو ‌منداڵێکی ‌به‌ ‌‬
‫ریدا‌بکهوێت!‌‌‬
‫‌‬ ‫کو‌به ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بانگ‌کرد‌تاوه‬ ‫پەیامبەری‌‬

‫رهبه‌‬
‫نها‌بۆ‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئیسالم‌ته‬ ‫‪‌٠٢‌.‌٩‌.‌٩‌.‌٩‬‬
‫تهت ‌به‌‌‬
‫بییه ‌و ‌تایبە ‌‬
‫ره ‌‬ ‫سهلماندمان ‌ئاینی ‌ئیسالم ‌ئاینێكی ‌عه‌ ‌‬ ‫بهڵگه‌وه‌ ‌ ‌‬
‫به ‌ ‌‬
‫ئێمه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ین‌ئهوه‌یه؛ ‌كاتێك‌عومەری‌كوری‌‬ ‫‌‬ ‫ر‌نمونهش‌زیاتر‌بده‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫به‪‌ ‌.‬‬
‫ره ‌‬
‫ی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫وه‬ ‫نه ‌‬‫‌‬
‫بێته ‌موسلمان‪‌ ،‬خوشیه‌ک ‌بۆ ‌موسوڵمان ‌و ‌ناخۆشیه‌ک ‌بۆ‌‬ ‫خهتاب ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهلێن‌‬
‫شاندێك‌ئهچن‌بۆ ‌الی‌'أبی‌طالب' ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ربۆیه ‌‬
‫‌‬ ‫دروست‌ئهبێ‪‌ ‌.‬‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫ناموسوڵمان ‌‬
‫ئهكات‌پێی‌‬ ‫‪‌،‬ئهویش‌بانگی‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫ت‌بكه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌برازاكه‬ ‫نێوان‌ئێمه ‌‬
‫‌‬ ‫كمان‌له‌‬
‫‌‬ ‫چاره ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫ش‌باسی‌خواكهی ‌تۆ‌ناكه‌ین‌و‌وازت‌‬
‫‌‬ ‫هێنه ‌ ‌‬
‫ئێمه‬ ‫مه ‌‬ ‫لێت‌ناوی‌خواكانی‌ئێمه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫بێته‌‬
‫رهب‌ب ‌‬ ‫مو‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫یهك‌ ‌‬
‫هه‬ ‫ێ‌به ‌وشه‌ ‌‬
‫تانهوه‌ ‌‬‫لێت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پێیان‌ئه‬ ‫لێ‌دههێنین‪‌ ،‬پەیامبەر ‌‬
‫‌‬
‫ئهوانیش‌‬ ‫جمیش‌و‌جزیهتان‌بداتێ؟‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مولكتان(عەرەب‌شوێنکەوتی‌ئێوە‌بێ)‌ ‌‬
‫و‌عه‬

‫‪213‬‬
‫ئهوانیش ‌ئه‌لێن‌‬ ‫ئهویش ‌ئه‌لێت ‌"بڵێن ‌ال ‌اله‌ ‌اال ‌الله"‪‌ ‌ .‬‬ ‫وشهت ‌ئه‌دێنێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئهلێ ‌ده‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ستكردهكان ‌یه‌ك ‌خودا ‌دروستی‌‬ ‫‌‬ ‫یهك ‌خودا؟ ‌چۆن ‌ده‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫نه ‌‬ ‫خواكان ‌چۆن ‌ئه‌ب ‌‬
‫ههموو‌‬ ‫بهزێت ‌و ‌ئه‌لێت ‌(ئایا ‌ ‌‬ ‫دائه ‌‬
‫ئایهتی ‌‪٢‬ی ‌سوره‌تی ‌ص ‌ ‌‬ ‫بۆیه ‌ ‌‬ ‫كردوه‪‌ .‬هه‌‌ر ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رسوڕهێنهره‌‪‌.‬أَجَعَلَ‬
‫‌‬ ‫مه‌شتێکی‌زۆر‌سه‌‬ ‫ڕاستی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫یهك‌خودا ‌‬
‫‪‌،‬به‬ ‫خواکانی‌کردۆته‌ ‌‬
‫‌‬
‫‪208‬‬
‫حدًا ۖ إِنَّ ََٰهذَا لَشَيْ ٌء عُجَابٌ قَبَْلهُمْ‪).‬‬‫الْآِلهَةَ إََِٰلهًا وَا ِ‬
‫یهك‌‬ ‫تهوه‌ ‌‬ ‫روهها ‌ئایه‌تێكی ‌تری ‌قوڕئان ‌ئیسپاتی ‌ئه‌كات ‌كه‌ ‌بۆ ‌هه‌مو ‌نه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ر‌و‌ئاینێكی‌تایبهت‌‬
‫‌‬ ‫بێ‌پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ربیش‌ئه‬ ‫وهی‌عه‌‬ ‫بۆ‌نهته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نێردراوێك‌ههیه‌ ‌واته‌ ‌‬
‫‌‬
‫مبهرێکمان‌‬ ‫ک‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫ڵه ‌‬
‫یه‬ ‫ک‌کۆمه ‌‬
‫‌‬ ‫تهوه‌ ‌‬
‫یه‬ ‫موو‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ۆ‌ناو‌هه‬ ‫ش‌ئهلێت‌(ب‬ ‫‌‬ ‫ئایهته‌ ‌‬
‫كه‬ ‫ههبێ‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫بهرێ ‌کرد‪‌ ،‬که‌ ‌ئەڵاڵ ‌بپه‌رستن ‌و ‌له‌شیتان ‌دووره‌په‌رێزبن‪‌ .‬بازێ ‌له‌وان ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫‌‬
‫ر‌ئهرز‌‬ ‫ده‌لهسه‌ ‌‬ ‫زای‌کردن‪‌،‬هێندێکیشیان‌گومڕایی‌به‌به‌ژیانیان‌بڕا‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆی‌شاره‬
‫کوێ‌گهیشتن‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫درۆزن‌زانان‌به‌‬
‫‌‬ ‫ر‌به‌‬
‫مبه ‌‬ ‫نووسی‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ن‌چاره‬ ‫‌‬
‫ڕێن‌و‌تواشاکه‬ ‫‌‬
‫بگه‬
‫ج َت ِنبُوا الطَّاغُوتَ فَ ِم ْنهُمْ َمنْ َهدَى اللَّهُ‬‫ع ُبدُوا اللَّهَ وَا ْ‬
‫وَلَ َقدْ بَ َع ْثنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا أَنِ ا ْ‬
‫َذبِينَ‪.‬‬
‫وَ ِم ْنهُمْ َمنْ حَقَّتْ عََليْهِ الضَّلَالَةُ فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا َكيْفَ كَانَ عَا ِقبَةُ الْمُك ِّ‬
‫‪209‬‬
‫النحل ‪)٣١‬‬
‫هەروەها‌سەیری‌بەشی‌سێهەمی‌ئەو‌کتێبە‌بکە‌برگەی‌(‪‌ ٢‌.٢٢‌.٢٩.٠‬عەرەب‌‬
‫چییەتی)‪‌.‬‬
‫‌‬
‫‌‬

‫‪‌208‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌.٩٠٩‌-٩٠٢‬‬
‫‪209‬‬
‫یه‪‌ ،‬نه‌‌‬
‫یه ‌و ‌ئاینی ‌ڕه‌سه‌نی ‌خۆمان ‌هه‌ ‌‬ ‫تهوه‌ی ‌خۆمان ‌هه‌ ‌‬ ‫که‌وابو ‌ئێمه‌ی ‌نه‌ژادماد ‌نه‌ ‌‬
‫رعی‌ئێوهش‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌خۆمان‌و‌شه‬ ‫رعی‌ئێمه‌‬
‫‌‬ ‫ئیسالمه‪‌ ‌.‬‬
‫شه‬ ‫‌‬ ‫ستمان‌به‌‬
‫‌‬ ‫نه‌پێوی‬
‫به‌و‌ ‌‬ ‫ره ‌‬
‫عه ‌‬ ‫ستمان‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫پێوی‬
‫ههشتی‌‬ ‫وا‌به ‌‬
‫ڕاست‌بێت‪‌،‬ئه ‌‬
‫‌‬ ‫دڕۆ‌بێت‌و‌هی‌ئێوه ‌‬
‫‌‬ ‫خی‌ئێمه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شت‌و‌دۆزه‬ ‫ر‌به ‌‬
‫هه‬ ‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫بۆ‌خۆتان‪‌ ‌.‬‬
‫گهر‌‬‫ئه ‌‬
‫نۆش‌بێت‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫خی‌ئێوه ‌‬
‫‌‬ ‫رقومان‌له ‌ ‌‬
‫دۆزه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌ئاوی‌زه‬ ‫‌‬
‫ش‌بێت‌و‌ئێمه‬ ‫‌‬
‫حۆریتان‌پێشکه‬ ‫پڕ‌به ‌‬
‫‌‬
‫گهڵ‌گیانی‌دایکی‌سروشت‌‬ ‫له ‌‬
‫وا‌ئێمه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دڕۆ‪‌،‬ئه‬ ‫هی‌ئێوه‌‬
‫‌‬ ‫ههشت‌و‌دۆز‌هخی‌ئێمه‌ش‌ڕاست‌بوو‌‬ ‫به ‌‬‫‌‬
‫گونجێن‌نه‌‬
‫‌‬ ‫سهر‌دونیا‌ئه‌‬
‫له ‌‬
‫نه ‌ ‌‬
‫و‌ئێوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ش‌له ‌تاریکی‪‌.‬ئێمه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕوناکی‌و‌ئێوه‬ ‫ئهبین‪‌ ،‬ئێمه‌ ‌له‌ ‌‬
‫ئاوێته ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ت‌که‌‬
‫‌‬ ‫ه‌چ‌له ‌به‌هشتی‌ئاسمان‌بێ‬
‫‌‬ ‫مین‌بێت‌که ‌خاکی‌'ماد'‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هشتی‌زه‬ ‫دواڕۆژدا‌ئینجا‌چ‌له ‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫دایکی ‌سروشته‌‪‌ .‬ئێمه‌ ‌خاوه‌ن ‌ئاڤێستاین ‌و ‌ئێوه‌ش ‌خاوه‌ن ‌قورعان‪‌ .‬ئاڤێستا ‌به‌ ‌باڵی ‌ڕوناکی‌‬
‫نه ‌داوامان ‌لێ ‌بکه‌ن ‌ببین ‌به‌ ‌موسلمان ‌نه‌‌‬ ‫ڵگیراوه‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫ڵگیراوه‪‌ ،‬قورعان ‌به‌ ‌ڕم ‌و ‌شمشێر ‌هه‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫ردهشتی‪‌‌.‬‬‫زه ‌‬‫ین‌ببن‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫داواتان‌لێ‌ئه ‌‬
‫که‬ ‫‌‬
‫‌‬

‫‪214‬‬
 ‫حهج‬‫‪‌ ‌٠٩‌.‌٩‌.‌٩‌.‌٩‬‬
‫حهجیش ‌ئه‌و‌‬ ‫جكردنه‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫پایهكانی ‌به‌جێهێنانی ‌ئه‌ركی ‌ئیسالم ‌حه‌‬ ‫یهكێك ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهن ‌و ‌له‌ ‌چوارده‌وره‌ی‌‬ ‫ئه ‌‬‫عبه ‌ ‌‬
‫سهردانی ‌كه‌ ‌‬ ‫یه ‌موسوڵمان ‌ ‌‬ ‫ردانه ‌پیرۆزه‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫ڕهش‌ماچ‌‬ ‫رده ‌ ‌‬
‫به ‌‬ ‫ئهگه‌ر‌بشتوانن‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ‌ ،‬‬ ‫رستیه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌دروشمی‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫په‬ ‫سورێنهوه‪‌ ‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫كهن‪.‬‬
‫ردباران‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یتان‌به‬ ‫‌‬
‫ن‌و‌ئینجا‌شه‬ ‫روا‌ئه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫ن‪‌،‬پاشان‌سهفا‌ ‌‬
‫و‌مه‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫به‌‬
‫وه‌ ‌‬‫و‌چهپل‌ه ‌‬
‫فیكه‌ ‌‬ ‫و‌به‌ ‌‬
‫به‌ڕوتی‌ ‌‬ ‫ردهمی‌پێش‌ئیسالمدا‌خەڵک‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫جكردن‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫حه‬
‫وه‪‌ ،‬هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌موحمه‌دیش ‌به‌ ‌بیریان‌‬ ‫سورانه ‌‬
‫‌‬ ‫عبه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ردهوره‌ی ‌كه‌ ‌‬ ‫چوا ‌‬
‫و‌فیتوكێشانه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫چه ‌‬
‫پڵه‬‫تی‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌بریه‬ ‫نوێژتان‌له‌ماڵی‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫ئهلێت‌(‌‬ ‫وهو‌‌ ‌‬ ‫ئههێنێتە ‌‬ ‫‌‬
‫هێنانهدا‪‌ ،‬ئه‌شێ ‌تووشی ‌ئازار ‌ببن‪‌ .‬وَمَا كَانَ صَلَا ُتهُمْ‬ ‫‌‬ ‫سا ‌له‌ ‌سزای ‌ئه‌و ‌بڕوا ‌نه‌‬
‫ب بِمَا ُك ْنتُ ْم تَكْفُرُونَ‪‌.‬االنفال‌‪)٠٢‬‬
‫ص ِديَةً فَذُوقُوا الْ َعذَا َ‬
‫ع ْندَ ا ْل َبيْتِ إِلَّا مُكَاءً َو َت ْ‬
‫ِ‬
‫چهندین‌ساڵ‌‬ ‫پێش‌ئیسالم‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بو‌بهلكو‌‬
‫داهێنانی‌ئیسالم‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫جكردن‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وابو‌حه‬ ‫‌‬
‫كه‬
‫سهردانی‌‬ ‫ردانیان‌ئهكرد‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شوێنی‌جیاجیا‌سه‬ ‫كان‌له‌‬
‫‌‬ ‫و‌عهره‌ ‌‬
‫به‬ ‫ههبوه‌‌ ‌‬ ‫جه‌ ‌‬ ‫حه ‌‬‫ئهو‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههردوو‌‬ ‫ڕهش ‌و ‌غارغارێنێ ‌له‌ ‌نێوان ‌سه‌فاو ‌مه‌روا ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫عبه ‌و ‌به‌رده‌ ‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫له‌‬
‫رهكی ‌بوو ‌ ‌‬ ‫بهشێكی ‌سه‌ ‌‬ ‫واته ‌پێش ‌ئیسالم ‌و ‌پاش ‌ئیسالم‪‌ ‌ -‬‬ ‫ردهم‪‌ -‬‬ ‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫چهندین ‌مێژو ‌و ‌لێكدانه‌وه‌ی‌‬ ‫مانه ‌ ‌‬
‫ریهكێك ‌له‌ ‌‬ ‫پرۆسێسی ‌حه‌جكردن‪‌ .‬بۆ ‌ه‌ه ‌‬
‫سهر‌‬‫ن‌له ‌‬ ‫یه ‌‬ ‫باس‌بکه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهزانین‌مێژوێكی‌كورت‌‬ ‫یه‪‌.‬بۆیه‌ ‌به‌ ‌پێویستی ‌ ‌‬ ‫جیاواز‌هه ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌:‬‬‫مانهی‌خواره‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫ریهك‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬

‫‪‌،‬لهكاتێك‌‬
‫ئیسالم‌ئیبراهیم‌دروستی‌كردوه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌بۆچونی ‌‬‫یه ‌ ‌‬
‫ئهو‌ماڵ‌ه ‌‬
‫عبه‪‌ ‌:‬‬
‫كه ‌‬‫‌‬ ‫‌أ)‬
‫ربهره‌كانی ‌ئیتر ‌كۆچ ‌ئه‌كات ‌بۆ‌‬ ‫به ‌‬ ‫كهوێته‌ ‌ ‌‬
‫ئیبراهیم ‌له‌گه‌ڵ ‌نه‌مرود ‌ئه‌ ‌‬
‫ئهنجامدا‌‬
‫رهبی ‌ناسراوه‌‪‌ .‬له‌ ‌ ‌‬ ‫ناوچهی ‌بیابان ‌كه‌ ‌ئێستا ‌به‌ ‌دورگه‌ی ‌عه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهاڵم‌‬
‫ناسراوه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫عبه ‌‬
‫كه ‌‬‫ئێستا‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كات‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یی‌دروست‌ئه‬ ‫‌‬
‫ماڵێكی‌چوار‌خشته‬
‫ئایهتی‌‪‌٩٢‬‬
‫له‌ ‌‬ ‫وهك‌‌عتیق‌(ا ْل َبيْتِ الْ َعتِيقِ)‌ ‌‬ ‫یه‌ ‌‬‫ند‌ناوێكی‌تریشی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫عبه‌ ‌‬
‫چه‬ ‫كه ‌‬‫‌‬
‫سورهتی ‌ال‌‬
‫‌‬ ‫ش‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ها‌به ‌(بَكَّةَ‌)‬
‫روه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫ناوی‌هاتوه ‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫الحج ‌‬
‫ی‌سورهتی‌ ‌‬‫‌‬ ‫و‌‪٠٠‬‬
‫وهک‪‌:‬الكعبة‌الشامية‪‌،‬‬ ‫کی‌تریش‌ههیه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ند‌کعبه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫ناوی‌هاتوه‪‌ ‌.‬‬
‫چه‬ ‫‌‬ ‫عمران‌‪‌٢٦‬‬
‫بۆ‌حهجکردن‪.‬‬ ‫‌‬ ‫وه‌‬
‫مایه ‌‬
‫ککه‌ ‌‬ ‫ی‌مه ‌‬
‫نها‌كعبه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫اڵم‌ته‬ ‫كعبة‌اليمامة‌ ‌‬
‫به‬
‫‌‬
‫‌‬

‫‪215‬‬
‫مهترو‌نیوێك‌له‌‌ناو‌‬ ‫بهرزایی‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫شهیه‌‌كه‌‌ ‌‬‫نگ‌ڕه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌بهرده‌‌ ‌‬
‫ڕه‬ ‫ئه ‌‬ ‫شه‪‌ ‌:‬‬
‫ڕه ‌‬ ‫رده‌ ‌‬‫به ‌‬ ‫ب)‌‌ ‌‬
‫كهشی ‌بۆ‌‬ ‫یه‪‌ ،‬پیرۆز ‌بونه‌ ‌‬ ‫دانراوه ‌و ‌پیرۆزیه‌كی ‌تایبه‌ت ‌به‌ ‌خۆی ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫عبه ‌‬
‫كه ‌‬‫‌‬
‫گهرێته‌وه‪:‬‬ ‫ك‌ئه ‌‬
‫هۆیه ‌‬‫‌‬
‫ساره‌‬
‫هه ‌‬ ‫رینهدا ‌ ‌‬
‫ردونه ‌پان ‌و ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫شتێكی ‌زۆر ‌سروشتییه‌‪‌ ،‬زۆر ‌جار ‌له‌و ‌گه‌‬
‫‪‌،‬ههر‌‬
‫وه ‌‬ ‫ردوندا‌باڵو‌ئهبێته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناو‌گه‬ ‫ی‌بێ‌شومار‌و‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پارچه‬ ‫بێته ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫قێته ‌‬
‫ته ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫یهكی‌تر‌ببێته‌وه‌ ‌به‌ ‌هۆی‌هێزی‌ڕاكێشان‌‬ ‫ساره ‌‬
‫هه ‌‬ ‫كاتێكیش‌نزیك‌بواری‌ههر‌ ‌‬
‫‌‬
‫گهر‌‬‫لێوه ‌دێت ‌ئه‌ ‌‬‫ئهنجامدا ‌ڕوناكی ‌و ‌ده‌نگێكی ‌زۆری ‌ ‌‬ ‫كهوێت‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬ ‫بهری ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههوا‌و‌گازی‌جوراوجۆری‌تێدا‌‌‬ ‫ی‌ئێمه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ویه ‌‬
‫كه‬ ‫زه ‌‬ ‫ساره‌ ‌‬
‫هه ‌‬ ‫وهك‌ ‌‬ ‫که‌ ‌‬ ‫ساره ‌‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫بهر‌‬‫كانی‌تر‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وهك‌به‌ ‌‬
‫رده‬ ‫ردێكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌پارچه ‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫عبهش ‌هه‌‬ ‫شی‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫رده ‌ ‌‬
‫ڕه‬ ‫به ‌‬ ‫بێت!‌ ‌‬
‫رۆز‌كرد‌چونكه‌‬
‫‌‬ ‫ڕهشیان‌پی‬ ‫رده ‌‬
‫بی‌كۆنی‌جاهیلی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫وتوه‪‌.‬به‌‬
‫زهوی‌كه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهلكو ‌به‌ ‌كارێكی ‌خوایان‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫گهرێته‌ ‌‬ ‫ڕوناكیه ‌بۆ ‌چ ‌هۆیه‌ك ‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نهیان ‌زانی ‌ئه‌و ‌‬ ‫‌‬
‫دانا‪.‬‬
‫بۆ‌ئهم‌‬
‫یان‌دروست‌كردوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫فسانه‬ ‫‌‬
‫یال‌و‌ئه‬ ‫‌‬
‫زانایانی‌ئیسالم‌زۆر‌خه‬ ‫ههندێك‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ردهی‌‬‫به ‌‬ ‫ئهو ‌ ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫هینده ‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫السدی‌ئهلێت‌جوبرائیل ‌ ‌‬‫‌‬ ‫به ‌كورتی‪‌-‬‬ ‫‪‌،‬بۆ‌نمونه ‌– ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫رده‬ ‫‌‬
‫ههشت‌‬ ‫به ‌‬‫گهڵ ‌دابه‌زاندنی ‌ئاده‌م ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫بۆ ‌ئیبراهیم ‌هێناوه‌‪‌ ،‬یاقوتێكی ‌سپی ‌بوه‌ ‌له‌ ‌‬
‫كه‌‬
‫وه‪‌ .‬عبدالرزاق ‌زیاتر ‌چیرۆكه‌ ‌‬ ‫ڕهش ‌بو ‌‬ ‫هاتوه ‌به‌اڵم ‌به‌ ‌هۆی ‌گوناحی ‌خەڵک ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌‬
‫ههشته‌ ‌‬ ‫به ‌‬
‫له ‌ ‌‬‫ئهنجامدا ‌ئه‌ویش ‌هه‌ر ‌ئه‌ڵێت ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئهفسوناوی ‌ئه‌كات ‌و ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫عبهی‌لێ‌دروستكرا!‌‬ ‫كه ‌‬‫شوێنهی‌كه‌‌ ‌‬‫‌‬ ‫تی‌بۆ‌ئهم‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناردویه‬
‫به‌‬
‫كهی ‌بوو ‌ ‌‬ ‫عبهی ‌زیاتر ‌پیرۆز ‌كرد ‌و ‌نرخه‌ ‌‬ ‫كه ‌‬‫ڕهشه‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫رده ‌ ‌‬
‫ئهم ‌به‌ ‌‬ ‫ههر ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بههۆی ‌دوو ‌هۆكار ‌یه‌كیان ‌له‌‌‬ ‫عبه ‌پیرۆز ‌بوو ‌ ‌‬ ‫كهوابوو ‌كه‌ ‌‬ ‫دووقات‪‌ ‌ .‬‬
‫رده‌ڕ‌‌هشی‌ئاسمان‌بوو‪.‬‬ ‫وی‌تریش‌به ‌‬
‫‌‬ ‫دروستكردنی‌ئیبراهیم‌بوو‌ئه‌‬
‫ی‌ئیبراهیم‪‌،‬بهجۆرێك‌‬
‫‌‬ ‫كانی‌نه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫شوێنێكی‌پیرۆز‌بۆ‌ههمو ‌ ‌‬
‫ئاینه‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬
‫كهعبه‌ ‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ستنی‌ناوچهكانی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كی‌بازرگانی‌و‌هێلێكی‌پێك‌به‬ ‫ناوچهیه‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫یه ‌بوو ‌ ‌‬ ‫م‌ناوچه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫رهبی‪.‬‬‫عه ‌‬
‫‌‬
‫وه ‌ئینجا ‌چ ‌به‌‌‬ ‫چهند ‌جارێك ‌تێك ‌چوه‌ ‌و ‌دروست ‌كراوه‌ته‌ ‌‬ ‫عبه ‌ ‌‬
‫له ‌ڕاستیدا ‌كه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهی ‌بووبێ‪‌ .‬كاتێك‌‬ ‫هۆی ‌شه‌ڕ ‌و ‌هێرشكردن ‌بووبێ ‌یان ‌به‌ ‌هۆی ‌چاكردنه‌ ‌‬
‫عبهیان ‌تێكدا ‌و ‌دروستیان‌‬ ‫كه ‌‬ ‫مهنی ‌‪‌ ٠٢‬ساڵێك ‌بوو ‌خەڵکی ‌مه‌كک‌ه ‌ ‌‬ ‫ته ‌‬
‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫وهی ‌ناكۆكی ‌نه‌هێڵێت ‌له‌ ‌نێوان ‌تیره‌كان‌‬ ‫ههڵبژێردرا ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ،‬پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫كرده‌ ‌‬

‫‪216‬‬
‫له‌شوێنی‌خۆی‌دابنێین‌‬ ‫كه‌ ‌‬ ‫شه ‌‬
‫ڕه ‌‬ ‫رده‌ ‌‬
‫بێ‌به ‌‬
‫‌‬ ‫یوت‌ئێمه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫یهك‌ئه‌‬‫ر‌تیره ‌‬
‫‌‬ ‫چونكه‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬
‫رده‌‬
‫به ‌‬ ‫ر‌زهوی‌دانا‪‌،‬ئینجا ‌ ‌‬ ‫ی‌لهسه‌ ‌‬ ‫بایهكه‌ ‌‬ ‫عه ‌‬ ‫وهدا ‌بو‌ ‌ ‌‬
‫له ‌‬‫اڵم‌زیرهكی‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫ههڵبگرن‌و‌‬ ‫باكه ‌ ‌‬
‫كی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫ندامی‌تیریهك‌الیه‌‬
‫‌‬ ‫كو‌هه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌دانا‌تاوه‬ ‫ی‌له ‌‬
‫سه‬ ‫كه ‌‬ ‫شه ‌‬‫ڕه ‌‬‫‌‬
‫ستی‌پێ‌كرد‌كه ‌خۆشی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زیاتر‌ده‬ ‫كیهك‌هی‌پەیامبەر ‌‬ ‫رن‪‌،‬زیره ‌‬
‫‌‬ ‫عبه ‌‬
‫ی‌به‬ ‫و‌كه ‌‬
‫بهرە ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌كه‌بۆیان‌دابین‌كردبو‪‌.‬واتا‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌شوێنه‬ ‫وه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫نا‌تاوهكو‌بچێت‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫ردهكه‌ ‌‬
‫به ‌‬‫پاڵی‌ب‌ه ‌‬
‫پێی‌ئهو‌‬
‫‌‬ ‫نهچێ‌به‌‌‬ ‫شمان‌له‌بیر‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫شهكه‌‪‌ ‌[.‬‬ ‫رده‌‌ڕ‌ه ‌‬‫به ‌‬
‫خۆی‌زیاتر‌پیرۆز‌كرد‌به‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهڵێ ‌خۆی ‌پاڵی‌‬ ‫چونکه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بوه ‌‬
‫وره ‌ ‌‬‫وه ‌گه‌ ‌‬ ‫باره ‌‬
‫قه ‌‬ ‫له ‌ڕووی ‌ ‌‬ ‫رده ‌ ‌‬
‫به ‌‬ ‫ئهو ‌ ‌‬
‫چیرۆکه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ی‌ئهو‌‬
‫ڕاستیدا‌ئێستا‌قهباره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شوێنی‌خۆی‪‌،‬به‬ ‫پێوهناوه‌ ‌تاوه‌کو‌بچێته‌وه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رامیتهکان‌‬
‫‌‬ ‫کهشی ‌کاتی ‌خۆی ‌قه‌‬ ‫قهت ‌دنکه‌ ‌خورمایه‌ک ‌ئه‌بینین‪‌ ،‬هۆیه‌ ‌‬ ‫به ‌‬
‫رده ‌ ‌‬
‫به ‌‬ ‫‌‬
‫ککه‪‌،‬واته‌‌‬
‫بۆ‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫گهرایه‌ ‌‬
‫م‌بهرده‌ ‌ ‌‬
‫‪‌،‬پاشان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫یان‌بۆ‌چهندین‌ساڵ ‌برد‬
‫‌‬ ‫رده ‌‬
‫که‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫کراوه]‌‬
‫‌‬ ‫پارچه‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬یاخود‌پارچه‌‬
‫‌‬ ‫ڕهش‌نی ‌‬
‫یه‬ ‫رده‌به‌رده‌‌ ‌‬‫م‌به ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫عبه ‌بۆ‌جارێكی‌تر‌سوتا‌‬ ‫كه ‌‬ ‫تی‌زید‌كوری‌معاویه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫می‌خیالفه‬ ‫سه ‌‬
‫رده‬ ‫ها‌له ‌‬
‫روه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫عبهیان‌دروست‌‬ ‫ند‌ساڵێك‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نیق‌پاش‌چه‬ ‫ردی‌ئاگرینی‌مه ‌‬
‫نجه‬ ‫‌‬ ‫وته ‌ژێر‌به‌‬
‫و‌كه ‌‬
‫‌‬
‫عبهیان‌‬
‫رامیتهكان ‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌شوێنی ‌خۆی‪‌ ‌ .‬‬
‫قه‬ ‫شهكه‌یان ‌خسته‌ ‌‬ ‫رده ‌‌ڕ‌ه ‌‬
‫وه ‌و ‌به‌ ‌‬‫كرده‌ ‌‬
‫بابیلێش‌نههات‪‌.‬یان‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یری‌ئه‬ ‫ۆ‌چهند‌ساڵێك‌و‌ته‌‬ ‫‌‬ ‫ڕهشیان‌دزی‌ب‬ ‫تێكدا‌و‌به‌رده‌ ‌ ‌‬
‫وهک‌‬‫بابیلێ‌له‌ناوچوبو‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یری‌ئه‬ ‫‌‬
‫وتبو‌یان‌ته‬ ‫ختیان‌ههبو‪‌،‬ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫خه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كان‌به‬ ‫‌‬
‫رامیته‬ ‫‌‬
‫قه‬
‫‪210‬‬
‫دهیناسۆر‪.‬‬ ‫‌‬

‫ئهو‌‬
‫سهره‪‌ ‌ ‌،‬‬
‫مهقامی ‌ابراهیم‌ ‌بیروبۆچونی ‌زۆری ‌له‌ ‌‬ ‫سهر ‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫ج) ‌مقام ‌ابراهیم‪‌ ‌ :‬‬
‫سهرده‌می‌عومەری‌کوڕی‌‬ ‫اڵم‌له ‌‬
‫‌‬ ‫کاتی‌خۆی‌نزیک‌کعبه ‌داندرا‌بوو ‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫رده ‌‬
‫به ‌‬‫‌‬
‫دوره‪‌.‬‬
‫کعبه‌ ‌‬
‫ترێک‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئێستا‌چه ‌‬
‫ند‌مه‬ ‫‌‬ ‫تی‌بۆ‌داندرا‌که‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خطاب‌شوێنی‌تایبه‬
‫ژێر‌پێی‌ئیبراهیمی‌داناوه‌تاوەكو‌‬
‫‌‬ ‫ژنی‌ئیسماعیل‌له‌‬
‫‌‬ ‫یه‌‬‫و‌بهرده‌ ‌‬
‫ن‌ئه ‌‬
‫ئهلێ ‌‬ ‫ههندێك‌ ‌‬‫‌‬
‫كه‌‬
‫وهیه‌‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫ست‌له‌'مقام‌ابراهیم'‌ ‌‬
‫‌‬ ‫لێن‌مه ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫ههندێكیش‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫سهری‌ئیبراهیم‌بشوات‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫سهر ‌بۆچونی ‌'مقام‌‬ ‫وه‪‌ .‬تێوه‌رێکی ‌تریش‌ ‌له‌ ‌‬ ‫ئهگرێته‌ ‌‬
‫جهكه‌ ‌ ‌‬‫ههمو ‌پرۆسێسی ‌حه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تاوهکو ‌دوعا‌‬
‫ستاوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سهر ‌ئه‌م ‌به‌رده‌ ‌ ‌‬
‫ڕاوه‬ ‫دهڵێن ‌ئیبراهیم ‌له‌ ‌‬ ‫وهیه‌ ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫ابراهیم' ‌ ‌‬
‫یه‪‌ ،‬كاتێك ‌ئیبراهیم ‌دیواری‌‬ ‫وه ‌‬‫بهاڵم ‌به‌ ‌بۆچونی ‌زۆرینه‌ی ‌زانایان ‌ئه‌ ‌‬ ‫بکات‪‌ ‌ .‬‬
‫دهستی‪‌،‬‬ ‫ته ‌ ‌‬
‫کانی‌داوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خشته‬ ‫هاوکاری‌ئیسماعیل‌که ‌‬
‫‌‬ ‫ست‌كردوه ‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫عبهی‌درو‬‫كه ‌‬
‫‌‬

‫‪ 210‬السیرة‌النبویة‌البن‌هشام‪‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌‌٢٢‌–‌٢٩‬‬

‫‪217‬‬
‫ئهو‌‬
‫ردهکه‌ ‌تاوه‌کو ‌بگاته‌ ‌ ‌‬
‫سهر ‌به‌ ‌‬‫وهی ‌دیواره‌كه‌ ‌ئیبراهیم ‌چۆته‌ ‌ ‌‬‫رزبونه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬
‫که ‌به‌‌‬
‫ئابهم ‌شێوه‌ ‌به‌رد‌ه ‌‬
‫سهر ‌یه‌کتری ‌دابنێت‪‌ ‌ .‬‬ ‫خشتهکان ‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئاستهی ‌که‌ ‌‬
‫‌‬
‫تهواو‌‬
‫ری‌ڕاوهستاوه‪‌،‬به‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫لهسه‌‬
‫تهوه‌‌و‌ئیبراهیمش‌ ‌‬‫سوراوه ‌‬
‫‌‬ ‫عبهدا‌‬
‫ی‌كه ‌‬
‫ور ‌‬ ‫چوارده ‌‬
‫‌‬
‫کهی ‌داندراوه‌‪‌ .‬زانایان ‌ئه‌ڵێن ‌شوێن ‌پێی‌‬ ‫لهالی ‌دیواره‌ ‌‬
‫رده ‌ ‌‬
‫ئهم ‌به‌ ‌‬
‫عبه ‌ ‌‬
‫بونی ‌کە ‌‬
‫‪211‬‬
‫وه‪‌‌ ‌.‬‬‫ته ‌‬
‫ماوه ‌‬
‫م‌بهرده‌‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫سهر‌ ‌‬
‫له ‌‬
‫ئیبراهیم‌تاوهكو‌ئێستاش‌ ‌‬
‫‌‬

‫و‌مهروە(الصفا‌و‌المروة)‬ ‫سهفا‌ ‌‬ ‫د)‌ ‌‬

‫وه‌‬
‫ووه‪‌ ،‬یه‌كیان ‌ناوی ‌'آسف' ‌بو ‌‬ ‫روه ‌هه‌ب ‌‬ ‫سهفاو ‌مه‌ ‌‬ ‫دوو ‌بت ‌له‌ ‌سه‌ر ‌شاخی ‌ ‌‬
‫داندرابو‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫سهر ‌شاخی ‌'مروا' ‌‬ ‫داندارابوو‪'‌ ‌ ،‬نائیلة‌'ش ‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سهر ‌شاخی ‌'صفا' ‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫بتانه‌‬
‫دهوری ‌ئه‌و ‌ ‌‬ ‫ردهمی ‌پێش ‌ئیسالم ‌كاتێك ‌حه‌جیان ‌ئه‌كرد ‌به‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫ههمان‌‬‫به ‌‬
‫رزی‌حهجکردندا‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ریههڵدا ‌خەڵکان‌له‌وه‌‬ ‫سه ‌‬ ‫وه‪‌.‬كاتێك‌ئیسالم‌ ‌‬ ‫سورانه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫شتهی ‌هه‌ر‌‬
‫ئهم ‌گه‌ ‌‬‫ربۆیهش ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌هه‌‬ ‫سورانه ‌‬
‫‌‬ ‫دهروی ‌ئه‌‬ ‫به ‌‬
‫شێوهی ‌جاهیلی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ندێكیان‌ئهلێن‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫روا‪‌،‬هه‬ ‫ر‌سهفا ‌ ‌‬
‫و‌مه‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫هه ‌‬
‫فسانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زۆر‌چیرۆكی‌ئه‬ ‫وه‪‌.‬‬
‫هێشته ‌‬
‫‌‬
‫ناو‌كهعبه‌‌سێكسیان‌كرد‌و‌ئەڵاڵ‌كردینی‌‬ ‫‌‬ ‫و‌دوو‌بته‌ژنێك‌و‌پیاوێك‌بوون‌ ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫سهر ‌ئه‌و ‌دوو ‌شاخه‌ ‌دانا‪‌ .‬ابن‌‬ ‫بتانهیان ‌له‌ ‌‬
‫ئهوانیش ‌ئه‌و ‌ ‌‬ ‫ههر ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬‫ب‌ه ‌بتێك ‌ ‌‬
‫ر‌كه ‌كردویه‌تی‌‬
‫هاتو‌چۆیهكه‌ی‌هاجە ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫بریتیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫ی‌ئه ‌‬
‫رچاوه ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫لێت‌سه‬ ‫‌‬
‫عباس‌ئه‬
‫مه ‌بوو‌‬
‫ههر ‌چۆنێك ‌بێت ‌ئه‌ ‌‬ ‫كهی ‌په‌یدا ‌بكات‪‌ ‌ .‬‬ ‫كاتێك ‌ئه‌یویست ‌ئاو ‌بۆ ‌منداڵ‌ه ‌‬
‫ردهمی ‌ئیسالم‌‬ ‫ردهمی ‌ئیسالم ‌و ‌پاش ‌سه‌ ‌‬ ‫واته ‌پێش ‌سه‌ ‌‬ ‫رهبیی‪‌ ‌ .‬‬ ‫دهقێكی ‌عه‌ ‌‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫وهی ‌جیاوازی ‌هه‌یه‌ ‌پێش ‌ئیسالم ‌كاتێك‌‬ ‫ئه ‌‬
‫بهاڵم ‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ‌ .‬‬
‫روهك ‌خۆی ‌مایه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫به ‌ڕوتی ‌به‌ده‌وری ‌كه‌عبه‌‌‬ ‫بوایه ‌ ‌‬
‫بهكان ‌حه‌جیان ‌ئه‌كرد ‌هه‌ندێكیان ‌ئه‌ ‌‬ ‫ره ‌‬
‫عه ‌‬
‫‌‬
‫لێ‌بدهن‪.‬‬
‫‌‬ ‫پله‌‬
‫و‌چه ‌‬
‫فیكه‌ ‌‬ ‫وه‌ ‌‬ ‫بسورێنه ‌‬
‫‌‬
‫روهك ‌خۆی‌‬ ‫هه ‌‬ ‫ردهمی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫لهسه‌ ‌‬ ‫فاومهروا ‌دروشمێكی ‌جاهیلی ‌بوو‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫ریان‌ئهكرد‌و‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫به‬‫و‌جلهی‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫اڵم‌ئه‬‫وه ‌‬
‫‪‌،‬به‬ ‫سورانه ‌‬
‫‌‬ ‫ڕوتی‌نهئ‌ه‬
‫‌‬ ‫به‌‬
‫تهنها‌خەڵک‌ ‌‬ ‫مایهوه‌‌ ‌‬
‫‌‬

‫زانایان‌ئهڵێن‌‬
‫‌‬ ‫‪ 211‬معالم‌التنزیل‪،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌//٢٢٢‌–‌٢٢٦‬أحکام‌القرآن‌ألبن‌العربي‪‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌//٢٢‬‬
‫مه‌‬
‫بێ‌بلێن‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دروست‌بێت‪‌،‬ئه‬ ‫مه‌‬
‫ر‌ئه ‌‬
‫گه ‌‬‫‪‌،‬ئه ‌‬
‫وه ‌‬‫ته ‌‬
‫ماوه ‌‬
‫رده‌ ‌‬‫م‌به ‌‬
‫سهر‌ئه‌ ‌‬
‫شوێن‌پێی‌ئبراهیم‌له ‌‬
‫‌‬
‫بێ‌ئهبێ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌وانه‬ ‫ری‪‌،‬ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫شوێن‌پێی‌چاپ‌بوه‌له‌ ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫بۆیه‌‬
‫لکو‌خشتێکی‌قور‌بوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بوه‌ ‌‬
‫به‬ ‫رد‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫ر‌بهرد‌دابروات‌شوێن‌پێی‌دیار‌نابێ‪‌.‬‬ ‫سه ‌‬ ‫گینا‌فیلیش‌به ‌‬
‫‌‬ ‫قورستر‌بوه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫رده‌‬
‫و‌به ‌‬
‫بلێن‌ئیبراهیم‌له ‌‬
‫‌‬
‫نه‌ناو‌‬
‫ده ‌‬
‫شتی‌نازانستی‌فڕێ‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫زانایان‌که‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫ینه ‌‬
‫نها‌هۆشێک‌ئهده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫ته‬ ‫بهم‌ڕونکردنه‌ ‌‬
‫‌‬
‫رتوکهکانیان‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫په‬

‫‪218‬‬
‫كهی ‌ئێستا‌‬ ‫جله ‌‬‫بهری ‌ئه‌كه‌ین ‌زۆر ‌جیاوازی ‌پێناكرێ ‌چونكه‌ ‌ ‌‬ ‫ئێستا ‌له‌ ‌‬
‫غیهكی ‌وه‌كو ‌ئێستا ‌كه‌سێك ‌لێی‌‬ ‫قهڵ‌هبال ‌‬‫گهر ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫ئاسانكاریهكی ‌باشی ‌تێدایه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تی‌البقره‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سوره‬ ‫قی‌ئایهتی‌‪٢٢٩‬‬
‫‌‬ ‫روایه‌به‌‌ ‌‬
‫ده‬ ‫فاومه ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سه‬ ‫ئهو‌دروشمه‌‬ ‫دابمالێت‪‌ ‌.‬‬
‫ههركێ ‌ده‌چێته‌‌‬ ‫روه ‌دوو ‌كێله‌كی ‌خواپه‌رستین‪‌ ‌ ،‬‬ ‫سهفا ‌و ‌مه‌ ‌‬ ‫ئهلێت( ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫مایهوه‌ ‌ ‌‬‫‌‬
‫ورهی‌‬‫چوارده ‌‬
‫‌‬ ‫تهوافی( ‌‬
‫به‬ ‫گهر ‌ ‌‬‫به ‌جێ ‌ده‌هێنێ‪‌ ‌ ،‬‬ ‫مره ‌ ‌‬‫زیارهتی ‌ماڵی ‌ئەڵاڵ ‌یان ‌عه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهو ‌دوانه‌ش ‌بكا ‌گوناهێكی ‌نیه‌‪‌ ،‬هه‌ر ‌كه‌سێكیش ‌هه‌ر ‌به‌ ‌ویستی ‌دڵی‌‬ ‫دابێت) ‌ ‌‬
‫كارهكه‌ی‌ئاگاداره‌‪‌.‬إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ‬ ‫پێ‌زانه ‌و‌له‌ ‌ ‌‬‫‌‬ ‫خۆی‌ئهو‌خێره‌ ‌بكا‪‌،‬ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬
‫َوعَ‬
‫عتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عََليْهِ َأنْ يَطَّوَّفَ ِبهِمَا وَمَنْ تَط َّ‬
‫ِمنْ شَعَائِرِ اللَّهِ فَ َمنْ حَجَّ ا ْل َبيْتَ َأوِ ا ْ‬
‫رێتهوه‌‌‬
‫ش‌ئهگه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫زاندنی‌ئه‬ ‫‌‬
‫هۆی‌دابه‬ ‫خيْرًا فَإِنَّ اللَّهَ شَاكِرٌ عَلِيمٌ‪‌.‬البقرة‌‪‌.)٢٢٩‬‬ ‫َ‬
‫بۆ ‌ئەنساریەکان‌لەسەردەمی‌پێش‌ئیسالم‌بونیان‌کاتێک ‌دەچون‌بۆ‌الی ‌بتی‌‬
‫ئهی‌‬ ‫'مناة' ‌لە ‌ناوچەی ‌'مشلل' ‌بۆ ‌مەبەستی ‌حەج ‌کردن‪‌ .‬بە ‌پەیامبەریان ‌وت ‌' ‌‬
‫له ‌کاتی ‌جاهیلی ‌تەواوفمان ‌دەکرد ‌بە ‌چواردەوری ‌صەفا ‌و‌‬ ‫یامبهر ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫تهی‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫واف‌بکهین؟‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫کرێ‌ئێستاش‌ته‬ ‫مەروە‌'الصفا‌و‌المروة'‪‌ ‌ ،‬‬
‫ئه‬
‫‪212‬‬
‫بهزێنێ‪.‬‬ ‫رهوه‌ی‌بۆ‌داده‌ ‌‬ ‫سه ‌‬‫‌‬
‫تاوهكو ‌مه‌كک‌ه ‌داگیركرا‪‌ ،‬پەیامبەر‌‬ ‫هه ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫حهج ‌كردن ‌به‌ ‌شێوه‌ی ‌جاهیلی ‌مایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫خهلک ‌بکات ‌و ‌ستایش ‌و ‌ڕێنمای ‌حه‌جیان‌‬ ‫أبوبکری ‌نارد ‌تاوه‌کو ‌حه‌ج ‌به‌ ‌ ‌‬
‫یانه ‌و ‌نابێ‌‬ ‫دواههمین ‌جار ‌‬ ‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫موشریکهکانیش ‌بڵێت ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫روهها ‌به‌ ‌‬
‫فێربکات‪‌ ،‬هه‌ ‌‬
‫ی‌نارد‌تاوهکو‌‬
‫‌‬ ‫روهها‌'علي‌کوڕی‌طالب'‬ ‫هه ‌‬ ‫ج‌بكهن‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫پاش‌ئێمه‌ ‌‬
‫حه‬ ‫‌‬ ‫سالێكی‌تر‌له‌‌‬
‫ئایهتی ‌‪‌ ٢‬تا ‌‪‌ ٢‬ی ‌سوره‌تی ‌التوبة ‌بۆ ‌موشریکه‌کان ‌بخوێنێته‌ ‌و ‌ماوه‌ی ‌چوار‌‬ ‫‌‬
‫حهج ‌ناكه‌ن‌‬ ‫روهها ‌وتی ‌جارێكی ‌تر ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫ربهست ‌بن‪‌ ،‬هه‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫مانگی ‌دانێ ‌که‌ ‌ ‌‬
‫ڕهشه‌ی‌‬ ‫هه ‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫تهکان ‌بریتی ‌بوو ‌ ‌‬ ‫لهپاش ‌حه‌جكردنی ‌ئێمه‌ ‌به‌ ‌ڕوتی‪‌ ،‬ده‌قی ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪‌ ،‬له‌و‌‬ ‫ریه ‌‬
‫مبه ‌‬ ‫دهربڕینی ‌بێزاریه‌ ‌له‌ ‌ئەڵاڵ ‌و ‌پێغه‌ ‌‬ ‫ئهڵێ ‌( ‌‬ ‫کان ‌ ‌‬‫موشریکه ‌‬
‫‌‬
‫لهم‌‬‫یه ‌ ‌‬‫هاوپهیمانیان‪‌ ،‬هه‌تا ‌چوارمانگ ‌ڕێتان ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بونه ‌‬
‫رانه ‌وا ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫ریكدانه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شه‬
‫ڕزگاركهن‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫ناتوانن‌خۆتان‌له‌ئەڵاڵ‌‬
‫‌‬ ‫ش‌بزانن‌كه‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫نده‬ ‫دهبێ‌ئه‌ ‌‬ ‫مینهدا‌بگه‌ڕێن‪‌ ‌،‬‬ ‫زه ‌‬ ‫‌‬
‫ههمو ‌دوژمنانی ‌دین ‌ڕیسواده‌كا‪‌ .‬ئەڵاڵ ‌و ‌پێغه‌مبه‌ری ‌ئەڵاڵ ‌له‌ ‌ڕۆژی‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫له ‌بت‌‬ ‫مبهری ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫یهنن ‌كه‌ ‌ئەڵاڵ ‌و ‌پێغه‌ ‌‬ ‫مهردم ‌ڕاده‌گه‌ ‌‬ ‫حهجی ‌مه‌زن ‌دا‪‌ ،‬به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهن‪‌،‬‬ ‫ریش‌قبووڵی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‪‌،‬قازانجتانه‪‌ ‌،‬‬
‫‌‬ ‫شیمان‌ببنه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫رستان‌بێزارن‪‌،‬ئهگه‌ ‌‬
‫ر‌په‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫په‬

‫‪‌212‬مسند‌أحمد‌بن‌حنبل‌ج‌‪‌٦‬ل‌‪‌٢٦٩‬‬

‫‪219‬‬
‫نهناسن‪‌،‬‬ ‫مژدهش‌بده‌ ‌به‌وان‌هی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫دهرناچن‪‌ ‌.‬‬ ‫دهس‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫لێتان‌ڕوون‌بێ‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫یرهز ‌بت ‌په‌رستانێ ‌كه‌ ‌په‌یمانو ‌له‌گه‌ڵ ‌به‌ستون ‌و‌‬ ‫غه ‌‬ ‫ژانه‪‌ ‌ .‬‬
‫بهشیان ‌ئازاری ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫داوه‪‌،‬هه‌تا‌‬ ‫سیان‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌كه‬ ‫‌‬
‫یاریده‬ ‫یان‌النهكه‌وتوون‌و‌دژی‌ئێوه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫یمانه ‌‬
‫كه‬ ‫سهر‌په‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫پهیمانتان ‌مه‌شكێنن‪‌ ،‬ئەڵاڵ ‌پارێزگاری‌‬ ‫ردهچێ‪‌ ،‬ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫به ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫یمانه ‌‬
‫ماوهی ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬
‫خۆش‌ده‌وێن‪‌.‬بَرَا َءةٌ ِمنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى َّالذِينَ عَا َه ْدتُمْ ِمنَ الْمُشْرِكِينَ‪ .‬فَسِيحُوا فِي‬
‫غيْرُ مُعْجِزِي اللَّهِ وَأَنَّ اللَّهَ مُخْزِي الْكَافِرِينَ‪ .‬وََأذَانٌ‬ ‫شهُرٍ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ َ‬ ‫الْأَ ْرضِ أَ ْربَعَةَ أَ ْ‬
‫ِمنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ َيوْمَ الْحَجِّ الْأَ ْكبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِيءٌ ِمنَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُوُلهُ‬
‫غيْرُ مُعْجِزِي اللَّهِ َوبَشِّرِ َّالذِينَ كَفَرُوا‬ ‫خيْرٌ لَكُمْ وَِإنْ تَوََّليْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ َ‬ ‫فَِإنْ تُ ْبتُمْ َف ُهوَ َ‬
‫ش ْيئًا وَلَمْ يُظَاهِرُوا عََليْكُمْ‬ ‫بِ َعذَابٍ أَلِيمٍ‪ .‬إِلَّا َّالذِينَ عَا َه ْدتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ ثُمَّ لَمْ َينْ ُقصُوكُمْ َ‬
‫التوبه‌‪‌)٢-٢‬‬
‫‌‬ ‫ع ْهدَهُمْ إِلَى مُدَّ ِتهِمْ إِنَّ اللَّ َه يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ‪‌.‬‬‫حدًا فََأتِمُّوا إَِل ْيهِ ْم َ‬
‫أَ َ‬
‫‌‬
‫بهسه‌ر‌‬ ‫چو‌بهلکو‌گۆڕانکاری‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫تدا‌له‌ ‌‬
‫ناونه‬ ‫‌‬ ‫بنه ‌‬
‫ڕه‬ ‫جی‌جاهیلی‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه‌ ‌‬
‫حه‬ ‫م‌شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئا‌به‬
‫حهجی‌ئیسالمی‪‌.‬‬ ‫به‌ ‌‬ ‫هات‌و‌بوو‌ ‌‬
‫و‌موشریکهکان‌‬
‫‌‬ ‫بو‌له‌نێوان‌موسوڵمان‌‬ ‫ئاگربهستن‌‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫که‌‬
‫یماننامهیه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وابو‌ئه ‌‬
‫و‌په‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫که‬
‫له ‌زانستی ‌ڕامیاریدا ‌ئاگربه‌ستن‌‬ ‫وهک ‌ئاینی‪‌ ‌ .‬‬ ‫نه ‌‬ ‫یهکی ‌ڕامیاری ‌بوه‌ ‌ ‌‬ ‫یماننامه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫په‬
‫که‌‬ ‫یامنامه ‌‬
‫‌‬ ‫رازوهکان ‌په‌‬‫‌‬ ‫له ‌نێوان ‌دوو ‌کۆمه‌ڵ‪‌ ،‬به‌پێی ‌هاوسه‌نگی ‌ته‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬‫‌‬
‫ئاین‌ههبێ!‌‬‫‌‬ ‫ناو‌‬
‫له ‌‬ ‫یماننامه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ک‌په‬ ‫نه ‌‬‫کرێتهوه‌‪‌ ‌،‬‬
‫‌‬ ‫ی‌درێژ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌ماوه‬ ‫وه‌‬
‫وشێته ‌‬‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ڵئه‬ ‫‌‬
‫یاندن‌موشریكهكان‌پیسن‌‬ ‫‌‬ ‫مان‌سورهت‌پێی‌راگه‌‬ ‫‌‬ ‫پێی‌ئایهتی‌‪‌ ‌٩٩‬‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫ها‌به‌‬
‫روه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫سانهی ‌كه‌‌‬ ‫ئهو ‌كه‌ ‌‬ ‫ئهی ‌گه‌لی ‌خاوه‌ن ‌باوه‌ڕان! ‌ ‌‬ ‫وه( ‌ ‌‬ ‫ببنه ‌‬
‫عبه ‌ ‌‬ ‫نابێ ‌نزیكی ‌كه‌ ‌‬
‫م‌ساڵ‌له ‌‪-‬مسجد‌الحرام‪‌-‬‬ ‫‌‬ ‫كهن‌ناپاكن‪‌ ،‬نابێ‌پاش‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫یدا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫شهریك‌بۆ‌ئەڵاڵ ‌په‌‬ ‫‌‬
‫چاكهی‌خۆی‌‬ ‫بخوازێ‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مایهسی‌ترسان‪‌،‬ئەڵاڵ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫گهر‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‪‌،‬ئه ‌‬
‫وه ‌‬ ‫نه ‌‬
‫خۆ‌نزیك‌كه ‌‬
‫‌‬
‫كارزانه‪‌.‬يَا أ َُّيهَا َّالذِينَ آ َمنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ‬
‫‌‬ ‫زانای‌له ‌‬
‫‌‬ ‫موتان‌بێ‌نیازدهكا‪‌،‬ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫ف يُ ْغنِيكُمُ اللَّهُ ِمنْ‬
‫سوْ َ‬
‫عيْلَةً فَ َ‬
‫جدَ الْحَرَامَ بَ ْع َد عَا ِمهِمْ َهذَا وَِإنْ خِ ْفتُ ْم َ‬ ‫نَجَسٌ فَلَا يَقْ َربُوا الْمَسْ ِ‬
‫َفضْلِهِ ِإنْ شَاءَ إِنَّ اللَّ َه عَلِيمٌحكيم‪‌.‬التوبه‌‌‪)٩٩‬‬
‫‌‬
‫لهكاتی‌‬ ‫بوه‪‌ ‌ ،‬‬‫كهسێكی ‌ڕامیاریزان ‌ ‌‬ ‫یسهلمێنێ ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫مهش ‌خاڵێكی ‌تره‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ری‌ئهو‌‬‫‌‬ ‫كاتی‌بههێزبونیش‌سه‌‬ ‫‌‬ ‫و‌له ‌‬
‫وی‌بوه ‌ ‌‬‫‌‬ ‫رجێك‌سه ‌‬
‫رنه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫مو‌مه‬ ‫بێهێزی‌به‌ ‌ ‌‬
‫هه‬
‫گهر ‌وانه‌بێ ‌چۆن‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گهڵ ‌بیروبۆچونی ‌خۆی ‌نه‌بێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫له ‌‬
‫كه ‌ ‌‬‫راندوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سهی ‌په‌‬ ‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫یامبهرایه‌تی ‌بۆ ‌‪‌ ٩٣‬ساڵ ‌به‌‌‬ ‫یامبهرایه‌تی ‌و ‌پاشی ‌په‌ ‌‬ ‫پەیامبەر ‌پێش ‌په‌ ‌‬

‫‪220‬‬
‫له ‌خوای‌‬‫عبهیه‌ ‌پڕ ‌بوه‌ ‌ ‌‬
‫كه ‌‬‫تهوه‌ ‌له‌ ‌كاتێكدا ‌ئه‌و ‌ ‌‬
‫عبه ‌سوڕاوه‌ ‌‬
‫چواردهوره‌ی ‌كه‌ ‌‬
‫‌‬
‫وه ‌و‌‬
‫ههتا ‌كه‌عبه‌ی ‌نه‌گرت ‌به‌ ‌چوارده‌وره‌ی ‌هوبه‌ل ‌سوڕایه‌ ‌‬ ‫وره ‌و ‌بچوك‪‌ ‌ .‬‬
‫گه ‌‬
‫‌‬
‫دروست‌ئهكرد !!!‬
‫‌‬ ‫شهریكی‌بۆ‌ئەڵاڵ‌‬
‫‌‬

‫‪‌٠٠‌.‌٩‌.‌٩‌.‌٩‬نوێژکردن‬
‫ڕامیاریهکانی‌پەیامبەر‪‌،‬داهێنانی‌نوێژ‌بوو ‌بۆ‌ئیسالم‪‌.‬نوێژکردن‌‬ ‫‌‬ ‫کێک‌له ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫رکهکانی ‌ئیسالم‪‌ .‬شێوازی‌‬ ‫کۆلهگه‌کانی ‌جێبه‌جێکردنی ‌ئه‌ ‌‬ ‫بوو ‌به ‌یه‌کێک ‌له‌ ‌ ‌‬
‫گهڵ ‌هه‌مو ‌نوێژی ‌ئاینه‌کانی ‌تر ‌له‌ ‌ڕووی‪‌:‬‬ ‫له ‌‬
‫نوێژکردن ‌له‌ ‌ئیسالم ‌جیاوازه‌ ‌ ‌‬
‫ند‌جار‌نوێژکردن‪‌،‬چۆنیهتی‌نوێژکردن‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ستنوێژگرتن‪‌،‬چه‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫بهرد‌یان‌به‌‌‬‫ئاو‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گهیانده‌‌‬
‫ستیان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫می‌پێش‌ئیسالم‪‌،‬کاتێک‌ده‬ ‫رهبی‌سه‌ ‌‬
‫رده‬ ‫عه ‌‬
‫‌‬
‫چهند ‌شتێکی ‌تری ‌زیاد ‌کرد ‌ئه‌ویش‌‬ ‫وه‪‌ ،‬پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫کرده ‌‬
‫گیا ‌خۆیان ‌خاوێن ‌ئه‌ ‌‬
‫ر‌به‌سێ‌‬
‫‪‌،‬ئهگه‌ ‌‬
‫وه ‌‬‫بسڕنه ‌‬
‫‌‬ ‫سێ‌بهرد‌کۆمیان‌‬ ‫‌‬ ‫بێ‌به‌‬
‫‌‬ ‫وه‌ئه‌‬
‫ن‌کردنه ‌‬
‫‌‬ ‫لهکاتی‌خۆخاوێ‬ ‫‌‬
‫به ‌هۆی ‌نوێژ ‌زیاتر ‌خاوێنی‌‬ ‫ئهبێ ‌بیکه‌ن ‌به‌ ‌پێنج‪‌ .‬پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫بونه ‌‬
‫پاک ‌نه‌ ‌‬
‫روهها ‌پەیامبەر‌‬
‫هه ‌‬ ‫دهستنوێژبگرن‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئاو ‌ ‌‬
‫ستکهوت ‌به‌ ‌ ‌‬
‫گهر ‌ئاویان ‌ده‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫کردنهوه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫کهوت‌‬ ‫ست‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تێکدا‌موسلمان‌ئاوی‌ده‬ ‫ر‌له ‌ ‌‬
‫حاله‬ ‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫کی‌نیشانداوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫جۆر‌نه ‌‬
‫رمیه‬ ‫‌‬
‫لهشی‌خۆیدا‌بسڕێت‪‌‌.‬‬ ‫دهست‌به‌‌خۆل‌دابێنێ‌و‌ئینجا‌ب‌ه‌ ‌‬ ‫توانێت‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وا‌ئه‬ ‫‌‬
‫رزش‪‌،‬ئهم‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫وه‬ ‫نوێژکردن‌جۆرێکه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫چۆنیهتی‌نوێژکردن‪‌،‬کرداری ‌‬ ‫‌‬ ‫ت‌به ‌‬
‫باره ‌‬‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫ناچاالکیهوه‌ ‌نوێژ‌‬
‫‌‬ ‫ئهنێت ‌که‌ ‌چااڵک ‌بێت ‌و ‌به‌ ‌‬ ‫وهرزشه‌ ‌پاڵ ‌به‌ ‌موسولمانەوە ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫لکو‌ئهبێ‌گورج‌بن‪‌‌‌.‬‬ ‫‌‬ ‫که ‌‬
‫ن‪‌،‬به‬ ‫نه ‌‬
‫‌‬
‫چهندجار ‌نوێژکردن‪‌ ،‬پەیامبەر ‌پێنج ‌جار ‌ئه‌م ‌نوێژه‌ی ‌بڕانده‌وه‌ ‌بۆ‌‬ ‫له ‌ڕووی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫هۆی‌موسا‌له‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نوێژ‌بکرێت‪‌،‬به‬ ‫ڕۆژێ‌پهنجا‌‬
‫‌‬ ‫بوایه‌‬
‫رچی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫موسوڵمان‌ ‌‬
‫وته ‌ئامۆژگاریکردنی ‌بۆ ‌ئه‌وه‌ی ‌بچێته‌ ‌الی ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫ئاسمان ‌پەیامبەری ‌دیت ‌که‌ ‌‬
‫ئهم ‌پێنج ‌نوێژه‌ ‌وا ‌له‌ ‌موسلمان ‌ئه‌کات ‌له‌‌‬ ‫تاوهکو ‌بۆی ‌بکات ‌به‌ ‌پێنج ‌نوێژ‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫رچهند‌کاتژمێرێك‌‬ ‫نێوان‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫ئیسالم‌بێت‪‌،‬واته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یدا ‌پێویستی‌به‌ ‌‬ ‫که ‌‬
‫ههمو‌ڕۆژه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهشمان ‌له‌ ‌بیر ‌نه‌چێ ‌به‌ ‌کۆی ‌گشتی‌‬ ‫که ‌موسوڵمانن‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫بیربێته ‌‬
‫‌‬ ‫خۆیان ‌بە‬
‫که ‌و ‌مه‌سیحی‌‬ ‫جوله ‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫واته ‌‪‌ ٢٩‬جار ‌موسلمان ‌تانه‌ ‌ ‌‬ ‫ته ‌ ‌‬ ‫ڕکعه ‌‬
‫نوێژهکان ‌‪‌ ‌ ٢٩‬‬ ‫‌‬
‫ههردووکیان‪‌.‬‬ ‫یه‌له‌‌ ‌‬‫تانه ‌‬
‫فتهمی‌سوره‌تی‌'الفاتحة'‌ ‌‬ ‫تی‌حه ‌‬
‫‌‬ ‫دات‪‌،‬چونکه‌ ‌‬
‫ئایه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬

‫‪221‬‬
‫وه‌‬
‫ی‌موسلمان‌جیاکاته ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌دروستکرد‌بۆ‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌نوێژه‬ ‫کهی‌پەیامبەر ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬ ‫ڕامیاریه ‌‬
‫‌‬
‫ههمو‌‬‫کو‌موسلمان‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کی‌زۆریشی‌پێدا‌تاوه‬ ‫ها‌بایهخێ‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫گهڵ‌ناموسلمان‪‌ ‌.‬‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌‌.‬‬
‫تی‌بمینێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫موسلمانیه‬ ‫ر‌به‌‬
‫یدا‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫ڕۆژه‌ ‌‬
‫که‬
‫گهر ‌نوێژی ‌به‌‌‬ ‫یه‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬
‫گهڵ ‌نوێژیش ‌جیاوازی ‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫جا ‌موسڵمانانی ‌ئازیز ‌نوێژ ‌ ‌‬
‫تهنیایی‪‌ .‬نوێژی‌‬ ‫له ‌نوێژكردن ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫نمرهی ‌زیاتره‌ ‌ ‌‬ ‫كۆمهڵ ‌بكه‌ی ‌ئه‌وا ‌‪‌ ‌ ٩٢‬‬ ‫‌‬
‫و‌ئاگایان‌لێیه ‌و‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یانیان‌و‌شه‬ ‫فریشته ‌‬
‫ی‌به‬ ‫‌‬ ‫چونكه ‌‬
‫‌‬ ‫وا‌زۆر‌باشتره ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یانیانیش‌ئه‬ ‫‌‬
‫به‬
‫شتهی ‌شه‌وان‌‬ ‫كهوێ ‌فری ‌‬ ‫رئه ‌‬
‫سهر ‌ئه‌م ‌نوێژه‌‪‌ .‬كه‌وابو ‌وا ‌ده‌ ‌‬ ‫ئهبن ‌به‌ ‌شاهید ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهزنگی ‌به‌یانیان‌‬ ‫گهڵ ‌فریشته‌ی ‌به‌یانیان ‌ئێشك ‌له‌ ‌مرۆڤ ‌ئه‌گرن ‌و ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫شیان‌ئایهتی‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫ڵگه‬ ‫ن‌بۆیه ‌هه‌ردووال‌شاهیدن‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫سلیم‌ئه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌ئیستالم‌و‌ته‬ ‫ده ‌‬
‫وره‬ ‫‌‬
‫تا‌تاركانی‌شهوێ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌هه‬ ‫‌‬
‫ی‌خۆر‌كال‌ده‬ ‫‌‬
‫وماوه‬ ‫ئهڵێ( ‌‬
‫له‬ ‫‪٢٩‬ی‌سوره‌تی‌االسراء'‌ه ‌ ‌‬
‫گهواهی‌‬ ‫نۆژخۆندنی‌سپێده ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ره‪‌،‬‬
‫سه ‌‬‫ر‌له ‌‬‫شت‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندنی‌سپێده‬ ‫نۆژێ‌بكه ‌و‌نوێژخۆ‬
‫‌‬
‫الل ْيلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ‬
‫سقِ َّ‬‫ره‪ ‌.‬أَقِمِ الصَّلَاةَ ِلدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَ َ‬
‫سه ‌‬‫له ‌‬‫‌‬
‫‪213‬‬
‫شهُودًا‪‌.‬االسراء‌‪.)٢٩‬‬ ‫مَ ْ‬
‫وهک‌‬‫کهوێ ‌نه‌ ‌‬ ‫رده ‌‬
‫مهدمان ‌بۆ ‌ده‌ ‌‬ ‫تهنها ‌ڕامیاریه‌که‌ی ‌موحه‌ ‌‬ ‫ژکردنه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫لهم ‌نوێ‬ ‫‌‬
‫ر‌ئهم‌‬
‫کانی‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مو‌ئاینه‬ ‫بێت‌و‌خاوه ‌‬
‫ن‌هه‬ ‫‌‬ ‫گهر‌ئەڵاڵ ‌خودا ‌‬ ‫ندی‪‌،‬ئه ‌‬
‫‌‬ ‫کارێکی‌خوا ‌‬
‫وه‬
‫وهک ‌جیاوازی‌‬ ‫کبوایه‪‌ ،‬نه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫روهکو ‌یه‌‬
‫نوێژهکان ‌هه‌موی ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بوایه ‌‬
‫رزه ‌بێت‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌له‌نێوان‌نوێژه‌کان‪‌‌.‬‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫‌‬
‫ئایهتی‌افک(بوختان)‬ ‫‪‌ ‌٠٢‌.‌٩‌.‌٩‌.‌٩‬‬
‫خوێنهری ‌موسلمان ‌و‌‬ ‫‌‬ ‫مهن ‌له‌ ‌نێوان ‌عائیشه‌ ‌و ‌پەیامبەر‪‌ ،‬‬ ‫جیاوازی ‌ته‌ ‌‬
‫سهر ‌ئه‌و ‌ڕووداو‌هی ‌به‌سه‌ر ‌عائیشه‌ ‌هات ‌كه‌‌‬ ‫گومان ‌ ‌‬‫‌‬ ‫خاته ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫ناموسلمان ‌ ‌‬
‫ڕووداوێكی ‌جێگای ‌گومانه‌‪‌ .‬زۆر ‌له‌ ‌زانایان ‌و ‌مێژونوسانی ‌ئیسالم ‌ئه‌م‌‬
‫چهند ‌خالێك‌‬ ‫وه ‌به‌اڵم ‌هه‌ر ‌هه‌مویان ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫چیرۆكهیان ‌به‌ ‌جۆراوجۆر ‌گێراوه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهی‌‬‫ین‌پێش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫كورتی‌باسی‌چیرۆكهكه‌ ‌ئه‌ ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫دا‌زۆر‌به ‌‬
‫‌‬ ‫شن‪‌،‬لهم ‌به‌ ‌‬
‫شه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هاوبه‬
‫ی‌شیعة‌بهکارناهێنین‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رچاوه‬ ‫‌‬
‫مانکاتدا‌سه‬ ‫‪‌،‬له ‌‬
‫هه‬ ‫پرسیار‌بكهین ‌‬
‫‌‬
‫ئهلێن ‌كاتێك ‌پەیامبەر ‌بۆ ‌هه‌ر ‌غه‌زوێك ‌چوبا‌‬ ‫گێرنهوه‌ ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫له ‌زاری ‌عائیشه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ش‌تیروپشكی‌بۆ‌ئهكردن‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫ڵی‌بێت‪‌،‬به ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫بژارد‌تا‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫كانی‌هه ‌‬
‫لئه‬ ‫‌‬ ‫كێك‌له ‌ ‌‬
‫ژنه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫یه‬

‫‪‌213‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٩‬سورة‌االسراء‪‌/‬القرطبي‌‬

‫‪222‬‬
‫زوهكاندا‌‬
‫غه ‌‬ ‫گهل ‌خۆی‪‌ ،‬له‌ ‌یه‌كێك ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ههر ‌یه‌كێكیان ‌ده‌رچوبا ‌ئه‌وا ‌ئه‌یبرد ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهڵی ‌بچێت‪‌.‬‬ ‫کو‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ڵئهبژێردرێت ‌ ‌‬
‫تاوه‬ ‫چێت‌و‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫دا‌ده ‌‬
‫رئه‬ ‫تیرۆپشكهكه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫که ‌غه‌زوی ‌سه‌ر ‌'بني ‌المصطلق' ‌ده‌بێ‪‌ ،‬لە‌‬ ‫زاكه ‌ته‌واو ‌ئه‌بێت ‌ ‌‬‫وهی ‌غه‌ ‌‬ ‫پاش ‌ئه‌ ‌‬
‫کاتی ‌گەرانەوەی ‌لەشکرەکەی ‌ئیسالم ‌بەرەو ‌مەدینە ‌شەو ‌بۆ ‌حەسانەوە‌‬
‫عائیشهش ‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫دائهگرن‪‌ .‬‬‫كه ‌ ‌‬ ‫سهر ‌حوشتره‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫كهی ‌عائیشه‌ ‌ ‌‬ ‫ئەوستێ‪‌ .‬كه‌ژاوه‌ ‌‬
‫وه‪‌.‬‬
‫كهوێته‌ ‌‬
‫دورئه ‌‬
‫‌‬ ‫لهشكره‌كه ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫ئاوگهیاندن ‌بۆ ‌دوریه‌ك ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بهستی ‌ده‌ست ‌به‌ ‌‬ ‫مه ‌‬
‫‌‬
‫رێتهوه‌ ‌ده‌ست ‌له‌ ‌ملی ‌ئه‌دات‌‬ ‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬‫كه ‌ ‌‬
‫كاتێك ‌ته‌واو ‌ئه‌بێت ‌و ‌به‌ره‌و ‌كاروانه‌ ‌‬
‫وه ‌بۆ ‌ئه‌و ‌شوێنه‌ی ‌كه‌‌‬ ‫ێته ‌‬
‫گهر ‌‬ ‫ده ‌‬‫عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وتوه‪‌ .‬‬
‫كهی ‌لێ ‌كه‌ ‌‬ ‫ئهبینێت ‌ملوانكه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كه‌‬
‫كاروانه ‌‬
‫‌‬ ‫كاتانهدا ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ل‌هو ‌‬
‫كهی‌بدۆزێته‌ ‌‬ ‫كو‌ملوانكه ‌‬
‫‌‬ ‫ستی‌به ‌ئاوگه‌یاندبو ‌تاوه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫كه ‌و ‌به‌جێی‌‬ ‫سهر ‌حوشتره‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫نه ‌‬‫خه ‌‬
‫ئه ‌‬
‫كهی ‌عائیشه‌ ‌ ‌‬ ‫ژاوه ‌‬
‫كهوێته‌ ‌ڕێی ‌و ‌كه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫عائیشه ‌خۆی ‌ئه‌لێت ‌ژنی‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌ناوی ‌دایه‌ ‌یان ‌نا_ ‌‬ ‫دههێلێن ‌و ‌نازانن ‌عائیشه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههستیان ‌به‌‬ ‫ههر ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬ ‫وكاته ‌زۆر ‌گۆشتن ‌نه‌بوه‪‌ ،‬زۆریان ‌نان ‌نە ‌دەخوارد‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫قورسای‌کەژاوەکە‌نەکرد‪‌-‬واتە‌کاتێک‌کەژاوەکەیان‌خستەوە‌سەر‌حوشترەکە‌‬
‫وهی‌‬‫سانه ‌‬
‫چێته ‌شوێنی ‌حه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هەستیان ‌بە ‌قورسایی ‌عائیشە ‌نەکرد‪‌ .‌-‬‬
‫كه ‌بەو ‌بڕوایەیی ‌کە ‌ئەزانن ‌لەناو ‌کەژاوەکە ‌نییە ‌بەشوێنیدا ‌دێنەوە‪‌.‬‬ ‫كاروانه ‌‬
‫‌‬
‫ختی‌مێژوی‌ئیسالم‌و‌عائیشه ‌پیاوێكیش‌ب‌ه‌‬
‫‌‬ ‫عائیشە‌خەوی‌لێ‌دەکەوێ‪‌ ‌ .‬‬
‫بۆ‌به‬
‫ناوی ‌'صفوان ‌كورى ‌المعطل ‌السلمی' ‌لە ‌کاروانەکە ‌بە ‌جێ ‌دەمینێ ‌و ‌بۆ‌‬
‫بەیانیەکە‌دەگاتە‌شوێنی‌عائیشە‌و‌تارمایەکی‌مرۆڤ‌دەبینێ‪‌.‬صفوان‌عائیشە‌‬
‫دەناسێتەوە ‌و ‌دەلێ' ‌ئێمە ‌بۆ ‌ئەڵاڵین ‌و ‌بۆ ‌ئەو ‌دەگەرێنەوە‪‌ .‬إنا ‌لله ‌وإنا ‌إليه‌‬
‫راجعون'‪‌ .‬عائیشە ‌سواری ‌حوشترەکە ‌دەکات ‌و ‌ئەویش ‌جلەوی ‌حوشترەکە‌‬
‫دینه‌‬
‫ئهلێت ‌خەڵکی ‌مه‌ ‌‬ ‫عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دەگرێ ‌تا ‌بۆ ‌نێوەرۆکەی ‌دەگەنەوە ‌کاروانەکە‪‌ .‬‬
‫بهو ‌ڕووداوه‌ ‌بۆ‌‬ ‫مان‌كردوه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئیشی‌خراپه‬ ‫گهوایه‌ ‌‬
‫بهستین‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫بوختانیان‌بۆ‌ههڵ ‌‬
‫‌‬
‫گهڵ‌‬‫یامبهریش‌ئه‌و‌گفت‌و‌لوتفه‌ی‌له‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫خۆش‌كهوتم‌و‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ك‌مانگ‌من‌نه‬ ‫ماوه ‌‬
‫ی‌یه‬ ‫‌‬
‫مهش‌‬ ‫رخست‪‌،‬ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاسمان‌پاكی‌منی‌ده‬ ‫نهما‌و‌پشتی‌تێكردم‌هه‌تا‌ئەڵاڵ ‌له‌ ‌‬ ‫مندا ‌ ‌‬
‫مانگێكی‌خایاند‪‌ .‬لە‌درێژەی‌باسەکەی‌عائیشەدا‌دەلێ‌پەیامبەر‌راوێژی ‌'اسامة‌‬
‫كهس ‌باسی ‌ئه‌م ‌ژنەی ‌نەکردووە ‌و‌‬ ‫باشه ‌ ‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫بن ‌زید'ی ‌كرد ‌ئه‌ویش ‌وتی ‌" ‌‬
‫ست‌نییه‌‬
‫‌‬ ‫كرد‪‌،‬ئهویش‌وتی"‌ئەڵاڵ‌به‌ ‌‬
‫ربه‬ ‫‌‬ ‫دەستبەرداری‌مەبە‪‌.‬ئینجا‌راوێژی‌علي'‌‬
‫سهریدابهێنی ‌و ‌لە ‌خزمەتکارەکەی ‌بپرسە‪‌،‬‬ ‫به ‌‬ ‫زۆره ‌ ‌‬
‫له ‌هێنانی ‌ژن ‌بۆ ‌تۆ‪‌ ،‬ژن ‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪223‬‬
‫بکە‌ئەو‌ڕاستیەکەت‌پێ‌دەلێ'‌پەیامبەر‌‬ ‫' َبرِیرَة'‬
‫ئەی‌پەیامبەری‌ئەڵاڵ‌بانگی‌‬
‫عائیشه ‌دیوه ‌تا‌گومانی‌لێ‌‬
‫‌‬ ‫یا‌بریره ‌تۆ‌هیچ‌شتێکت‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بانگی‌دەکات‌و‌دەلێ" ‌‬
‫به ‌ڕاستی ‌و ‌دروستی ‌ناردوه‌‪‌ ‌،‬هیچ‌‬‫بهوه‌ی ‌که‌ ‌تۆی ‌ ‌‬
‫بکەی؟" ‌ئه‌ویش ‌ده‌ڵێ" ‌ ‌‬
‫‌‬
‫که ‌کچێکی‌‬
‫یه ‌ ‌‬
‫هه ‌‬
‫تهنها ‌ئه‌و ‌ڕاستیه‌ ‌ ‌‬
‫وه ‌که‌ ‌لۆمه‌ی ‌بکه‌م‪‌ ‌ ،‬‬
‫شتێکم ‌لێ ‌نه‌دی ‌‬
‫وه‌‬
‫ماڵه ‌‬
‫وێ‌و‌بهبێ‌پارێزگاری‌ئالیکی ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وی‌لێده ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێک‌جار‌خه‬ ‫نجه ‌‬
‫‪‌،‬هه‬ ‫گه ‌‬
‫‌‬
‫و‌ئهیخۆن"‌‌‬
‫دێنه‌ژۆرێ‌ ‌‬ ‫بزنهکان‌ ‌‬‫جێدههێلێ‪‌ ‌.‬‬‫به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له‌قسان؟؟‌‬
‫سوف‌بوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بهڕاستی‌'بریرة'‌فه‌ ‌‬
‫یله‬ ‫‌‬
‫چێت‌بۆ‌مزگهوت‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ێكیان‌ئه‬ ‫ت‌ئهبێت‌و‌ڕۆژ‬ ‫حه ‌‬ ‫زۆر‌ناره ‌‬
‫‌‬ ‫مه‌د‌‬
‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫بهو‌ڕووداو‌ه‪‌،‬‬ ‫‌‬
‫یدا‌ئهلێت‌كێ‌‬
‫‌‬ ‫وتاره ‌‬
‫كه‬‫‌‬ ‫له ‌‬
‫قسهی‌خەڵکی‪‌ ‌.‬‬ ‫ن‌له ‌ ‌‬‫ربازی‌بكه ‌‬
‫‌‬ ‫تاوهكو‌موسوڵمان ‌ده‌‬ ‫‌‬
‫كه ‌تووشی ‌ئازاری‌‬ ‫یارمەتیم‌دەدات‌بۆ‌سزا‌دانی‌ئەو‌پیاوە(عبداللە‌بن‌سلول)‌ ‌‬
‫نهدیو‌ه‪‌.‬‬
‫ست‌له ‌عائیشة)‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫به‬ ‫کهس ‌وکارم( ‌‬ ‫هیچم‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫باشه ‌زیاتر ‌‬
‫من‌له ‌‬
‫‌‬ ‫كردوم‪‌،‬‬
‫هاتۆته ‌ماڵم‌‬
‫‌‬ ‫دیوه‪‌ ،‬ق‌هت ‌نه‌‬
‫ێ ‌نه‌ ‌‬ ‫باشه ‌زیاتر ‌هیچم ‌ل ‌‬ ‫كهن ‌له‌ ‌‬ ‫باسی ‌پیاوێكیش ‌ئه‌ ‌‬
‫پیاوێك‌به‌ناوی‌'سعد‌بن‌معاذ‌االنصاری'‌هەڵدەستێتە‌سەر‌‬ ‫‌‬ ‫و‌كاته‌‬
‫‌‬ ‫بهبێ‌من‪‌ ‌.‬‬
‫له‬ ‫‌‬
‫پێی‌و‌دەڵێ‌من‌ئاسودەت‌دەکەم‌لەدەستی‪‌،‬ئەگەر‌لە‌تیره‌ی‌'اوس'‌بێت‌ئەوا‌‬
‫سەریت ‌بۆ ‌دەپەرێنین‪‌ .‬ئەگەر ‌لە ‌تیرەی ‌خەزرج ‌بێت ‌فەرمانمان ‌پێ ‌بکە ‌ئێمە‌‬
‫ستێت‌و‌ئهلێت‌ناتوانیت‌بیكوژیت ‌و‌‬ ‫‌‬ ‫ههڵد‌ه‬
‫جێ‌بەجێ‌دەکەین‪'‌.‬سعد‌بن‌عبادة‌' ‌ ‌‬
‫كوره ‌مامی‌'سعد‌بن‌معاذ'‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫و‌كاتانهش‌'اسد‌بن‌حضیر' ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫تۆ‌درۆت‌کرد‪‌ ‌.‬‬
‫له‬
‫نگه‌‬
‫مهش ‌ده‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫ئهیكوژین‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئێمه ‌ ‌‬
‫بوو ‌بە ‌'سعد ‌بن ‌عبادة'ی ‌وت ‌تۆ ‌درۆت ‌كرد ‌ ‌‬
‫دهنگ ‌په‌یدابو ‌له‌ ‌نێوان ‌هه‌ردووک ‌تیره‌ك‌هدا ‌هەندەی ‌نەما ‌بوو ‌شەڕ ‌بکەن‌‪‌.‬‬ ‫‌‬
‫پەیامبەری‌ئەڵاڵ ‌هێوریان‌دەکاتەوە‌و‌عائیشە‌دەلێت‌من‌هێندە‌خەفەتبار‌بووم‌‬
‫و‌دەگریام‌تەنانەت‌خەریک‌بوو‌جگەرم‌بتەقێ‪‌.‬‬
‫عائیشه ‌بلێت ‌ئایا ‌تۆ ‌ئه‌و‌‬
‫‌‬ ‫مهد ‌ناچاری ‌ئه‌كات ‌به‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫حهت ‌بونی ‌‬ ‫ناره ‌‬
‫‌‬
‫ئهبێته‌وه‌ ‌تاوه‌كو‌‬ ‫عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫خراپەکرایەی ‌كردوه‌ ‌یان ‌نا‪‌ .‬كاتێك ‌ڕوب‌هڕووی ‌‬
‫ئهوا ‌داوای‌‬ ‫گهر ‌ئه‌م ‌ئیشه‌ت ‌كردوه‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫ئهلێت ‌" ‌‬‫عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڕاستیهكه‌ ‌بزانێت ‌به‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهوا ‌ئەڵاڵ‌‬
‫گهر ‌كه‌سێك ‌داوای ‌لێبوردن ‌بكات ‌له‌ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫بكه ‌ ‌‬‫لێبوردن ‌له‌ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫باوكی‌ئهلێ‌"نازانم‌چ‌‬
‫‌‬ ‫اڵمی‌بدهوه"‌ ‌‬
‫‌‬ ‫باوكی‌ئهلێت‌"وه‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫لێی‌ئهبورێت"‪‌.‬‬
‫‌‬
‫وهاڵمی‌‬‫مهوه‌"‪‌ ،‬پاشان ‌داوای ‌له‌ ‌دایكی ‌كرد ‌ ‌‬ ‫بده ‌‬
‫یامبهری ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫وهالمی ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهویش‌وتی‌"نازانم‌چی‌پێ‌بلێم"‪.‬‬ ‫بداتهوه‌‌ ‌‬
‫یامبهری‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬

‫‪224‬‬
‫گهر‌من‌بلێم‌تاوانبار‌‬ ‫‪‌،‬ئه ‌‬
‫مو‌بـڕواتان‌كردوه ‌‬
‫‌‬ ‫یه‌ ‌‬
‫هه‬ ‫سوێند‌بهو‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫عائیشه‌وتی‌"‬
‫‌‬
‫گهر‌بلێم‌تاوانبارم‪‌،‬‬ ‫بڕوا‌ناکهن! ‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئێوه ‌‬
‫ئهزانێت‌من‌تاوانبار‌نیم‪‌ ‌،‬‬ ‫ئهوا‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬‫نیم ‌ ‌‬
‫تهنها ‌دانبه‌خۆداگرتن ‌باشه‌‌‬ ‫کهن‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئهزانێ ‌من ‌تاوانبارنیم‪‌ ،‬بڕوا ‌به‌ ‌من ‌ده‌ ‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫كه ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫یهك ‌هه‌یه‌ ‌بۆ ‌عائیشه‌ ‌ ‌‬ ‫چهند ‌پاكانه‌ ‌‬
‫دیاره ‌ ‌‬
‫بهلكو ‌ئەڵاڵ ‌فریام ‌كه‌وێ"‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫د‌ئهلێت‌چیت‌وت‌‬ ‫مه ‌‬ ‫كچی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫پاراستویهتی‌له‌‌گوناحكردن‌بۆ‌نمونه‌‌'زینب'ی‌‬ ‫‌‬
‫كهی ‌'صفوان ‌كورى ‌المعزل' ‌بوی‪‌ ،‬عائیشه‌ش ‌وتی ‌(وتم‌‬ ‫كه ‌سواری ‌حوشتره‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهنها ‌ئه‌و ‌باشترین ‌هاوده‌م ‌و ‌هاوه‌ڵه‌‪‌ .‬حَ ْ‬
‫س ُبنَا اللَّهُ َونِعْمَ‬ ‫به ‌ ‌‬
‫یه‪‌ ‌ ،‬‬
‫ئەڵاڵمان ‌هه‌ ‌‬
‫‪215 214‬‬
‫ا ْلوَكِيلُ‪.) .‬‬
‫عائیشه‌و‌‬
‫‌‬ ‫کان‌ڕوو‌به‌ڕووی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پرسیاره‬ ‫زۆر‌پرسیار‌دروست‌ئهبێ‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫م‌چیرۆكه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫چونکه‌‬
‫‌‬ ‫خهتای ‌کێیه‌! ‌‬ ‫وه‪‌ ،‬خوێنه‌ر ‌خۆی ‌بڕیار ‌ئه‌دات ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫بێته ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫مهد ‌ ‌‬‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫ردهخات‌‬ ‫ڵگهکان ‌زۆر ‌ڕونه‌ ‌به‌ ‌تایبه‌تی ‌مسندی ‌أحمد ‌شتێکی ‌ترمان ‌بۆ ‌ده‌ ‌‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫وهیه‌کدا‌‬ ‫گێرانه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫سێکی‌زۆر‌سێکسی‌ئهبێت‌و‌خۆڕاگر‌نابێ‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌صفوان‌که‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫کهم‌لێم‌‬ ‫ڵی‌که ‌نوێژ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ت‌ده‬ ‫و‌شکاتی‌لێ‌ئهکا‬
‫‌‬ ‫دێته ‌الی‌پەیامبەر ‌‬
‫ژنی‌'صفوان'‌ ‌‬
‫به ‌ڕۆژو ‌ئه‌بم ‌پێم ‌ده‌شکێنێ‪‌ ،‬نوێژی ‌به‌یانی ‌ناکات ‌هه‌تا‌‬ ‫دهدات‪‌ ،‬که‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نوێژ‌دهکات‌‬
‫‌‬ ‫م‌که ‌‬
‫ده ‌‬ ‫لێی‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌که ‌‬
‫‌‬ ‫ت‌بهوه‌‬
‫باره ‌‬‫ڵێ‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫یهت‪'‌.‬صفوان'‌ ‌‬
‫ده‬ ‫ڵنه ‌‬
‫ڕۆژهه ‌‬
‫‌‬
‫کهی ‌پێ‌‬ ‫وهی ‌ڕۆژوه‌ ‌‬ ‫بارهت ‌به‌ ‌‬
‫سه ‌‬ ‫یه ‌دوو ‌سوره‌ت ‌ئه‌خوێنێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئهویش ‌ئه‌وه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌‬
‫لهو ‌ڕۆژه‌ ‌‬ ‫یه ‌من ‌که‌سێکی ‌گه‌نجم ‌خۆم ‌پێ ‌ناگیرێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫وه ‌‬
‫ئه ‌‬
‫دهشکێنم ‌ئ‌هویش ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یامبهر ‌وتی ‌ژن ‌به‌ ‌بێ ‌ڕوخسه‌تی ‌مێردیان ‌ڕۆژونه‌گرن‪‌ ......‬جاءت امرأة‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫صفوان بن المعطل إلى النبي صلى اهلل عليه وسلم ونحن عنده فقالت يا رسول اهلل‬
‫إن زوجي صفوان بن المعطل يضربني إذا صليت ويفطرني إذا صمت وال يصلي‬
‫صالة الفجر حتى تطلع الشمس قال وصفوان عنده قال فسأله عما قالت فقال يا‬
‫رسول اهلل أما قولها يضربني إذا صليت فإنها تقرأ سورتين فقد نهيتها عنها قال فقال‬
‫لو كانت سورة واحدة لكفت الناس وأما قولها يفطرني فإنها تصوم وأنا رجل شاب فال‬
‫أصبر قال فقال رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم يومئذ ال تصومن امرأة إال بإذن‬
‫زوجها‪‌216........‬‬
‫سێکس‌ئهی‌چۆن‌‬ ‫‌‬ ‫بوه ‌له‌ ‌‬
‫خۆڕاگر‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫سێک‌بوه ‌‬
‫‌‬ ‫کهوێ‌'صفوان'‌ ‌‬
‫که‬ ‫بۆمان‌دهرده‌ ‌‬
‫‌‬
‫و‌کاته‌‬
‫‌‬ ‫ئهڵێ‌ئه‌‬ ‫ی‌منداڵکار‌کاتێک‌خۆی‌عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌عائیشه‬ ‫به ‌‬
‫رامبه‬ ‫خۆی‌ڕاگرت ‌ ‌‬

‫‪‌214‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٢٠‬سورة‌ال‌عمران‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌.‬‬
‫‪‌215‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٢‬سورة‌النور‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌،‬الطبري‪‌،‬القرطبي‪‌/.‬تاریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪٢٩٠-‌٢٢٢‬‬
‫تعالی‌عنه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫مسند‌أحمد‪‌،‬باقي‌مسند‌المکثرین‪‌،‬مسند‌أبي‌سعید‌الخدري‌رضی‌الله‌‬
‫‌‬ ‫‪‌216‬‬

‫‪225‬‬
‫بهاڵم ‌با ‌ئێمه‌ ‌واز ‌له‌ ‌'صفوان' ‌بهێنین ‌و ‌چه‌ند‌‬
‫رزنهکرابو! ‌ ‌‬
‫حجاب ‌بۆ ‌ژن ‌فه‌ ‌‬
‫کی‌تر‌بکهین‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫یه‬‫پرسیارێک‌و‌ڕونکردنه ‌‬
‫‌‬

‫بۆ‌نیازی‌دهست‌‬
‫‌‬ ‫ر‌عائیشه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫ی‌عائیشه ‌ل‌هو ‌چیرۆكه‌‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫پرسیار‌و‌پاکانه‬ ‫یهك‪‌:‬‬‫‌‬
‫كه‪‌ ،‬ئایا ‌چه‌ندی ‌پێچوه‌ ‌و ‌چه‌ند‌‬ ‫كاروانه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫وتبێتهوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئاوگهیاندن ‌دوركه‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫به ‌شه‌و ‌ده‌نگ ‌زیاتر ‌ئه‌روات‌‬ ‫دوركهوتۆته‌وه؟ ‌شتێكی ‌زۆر ‌ڕون ‌و ‌ئاشكرایه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌چهند‌حوشتر‌و‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫زا‌چوبێت‌ئه‬ ‫ك‌له ‌ڕۆژ‪‌.‬ئایا‌كاروانێكی‌پەیامبەر ‌بۆ‌غه‌‬ ‫وه ‌‬ ‫نه ‌‬
‫‌‬
‫وه ‌و‌‬‫خركردنه ‌‬
‫‌‬ ‫گهڵ ‌بووبێ؟ ‌ئایا ‌له‌ ‌كاتی ‌خۆ‬ ‫نگاوهری ‌له‌ ‌‬ ‫چهند ‌ئه‌سپ ‌و ‌جه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دهنگ ‌و ‌هەراوهۆریایەک ‌دروست‌‬ ‫نگه ‌ ‌‬
‫ئهبێ ‌چ ‌ده‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫شه ‌‬ ‫رێكهوتن ‌به‌و ‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫نگه‌‬
‫گهر ‌ده‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫ئاساییه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫غهزا ‌گه‌رابۆوه‌ ‌واته‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫کهی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫بووبێت؟ ‌کاروانه‌ ‌‬
‫ئهیان‌توانی‌‬ ‫ئهم‌ڕووداو‌ه‌ڕوویدابا‌موسوڵمان‌ ‌‬ ‫زاکه‌ ‌‬
‫گهر‌پێش‌غه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫نگ‌بکهن‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫دهنگ‌دروست‌نابێ!‌‬ ‫کاتی‌هێرشکردن‌دهنگه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بڵێن‌له‬
‫ئهو‌‬
‫ونهوه‌‌ ‌‬
‫رێبكه ‌‬
‫‌‬ ‫ستنهوه‌‌ ‌‬
‫و‌به‬ ‫هه ‌‬ ‫‪‌،‬كه‌ ‌‬
‫وه ‌‬ ‫سانه ‌‬
‫كاتی‌حه ‌‬
‫‌‬ ‫ئایا‌قهت‌بوه‌‌كاروانێك‌له‌‌‬ ‫‌‬
‫ر‌بۆ‌ماوهی‌‪‌٢‬‬
‫‌‬ ‫نێ؟‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫بچێت‌دهست‌به‌ ‌ئاو‌بگه‌ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫عائیشه ‌‬
‫‌‬ ‫بخایهنێ‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫ماوه ‌‬
‫‌‬
‫خولهكی ‌پێ‌‬ ‫كهشی ‌‪‌ ‌ ٩٣‬‬ ‫یاندنه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاوگه‬ ‫وه‪‌ ،‬ده‌ست ‌به‌‬ ‫كهیش ‌دور ‌كه‌وتبێته‌ ‌‬ ‫خوله ‌‬
‫‌‬
‫چوبێت‪‌ ،‬جاری ‌دووهه‌میش ‌كه‌ ‌بە ‌هۆی ‌ملوانکەکە ‌ڕۆیشت ‌و ‌گەڕایەوە ‌‪‌٩٣‬‬
‫شكرهی‌‬
‫‌‬ ‫ههموی ‌كاتژمێرێك ‌ناكات‪‌ .‬ئایا ‌ئه‌و ‌له‌‬ ‫خولهكی ‌پێ ‌چوبێت ‌ئه‌وا ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وێت‌تۆ‌بڵێی‌له ‌كاتژمێرێك‌زیاتری‌پێ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕێ‌بكه‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫و‌به‬ ‫پەیامبەر ‌خۆی‌كۆبكاته‌ ‌‬
‫نهچێ؟‬ ‫‌‬
‫ر‌كهسێكی‌بچێت‌بۆ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫ین‪‌،‬بێگومان‌شتێكی‌سروشتیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫بده‬ ‫با‌زیاتر‌ڕونكردنه‌ ‌‬
‫تاوهكو ‌كه‌س ‌نه‌یبینێ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫یهك ‌دوربكه‌وێته‌ ‌‬ ‫ئاوگهیاندن ‌ئه‌بێ ‌ماوه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫دهست ‌به‌‬ ‫‌‬
‫كهی‌‬‫بێ‌ماوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌بێ‌ئه‬ ‫ر‌مانگه ‌‬
‫شه‬ ‫‌‬ ‫ئهگه‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫شه ‌‬‫ئینجا‌بهو‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نایهك‪‌،‬‬
‫یاخود‌بچێت‌بۆ‌په ‌‬
‫‌‬
‫ئهبینرێن‌‬ ‫زۆر‌به ‌ئاسانی‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهوا‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫ڵبستنه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كان‌هه‬ ‫‌‬
‫اڵم‌كاتێك‌حوشتره‬ ‫‌‬
‫بێ‌به‬ ‫زیاتر‌‌‬
‫ئهیتوانی‌‬ ‫عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫واته ‌‬
‫ئهروات ‌كه‌ ‌‬ ‫له ‌كاتی ‌به‌ڕێكه‌وتن‪‌ ،‬حوشتر ‌زۆر ‌هێواش‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫که ‌بكردبا ‌ئه‌وا ‌گوێیان ‌لێ ‌ئه‌بو ‌چونكه‌‌‬ ‫وه ‌یان ‌هاوارێكی ‌له‌ ‌كاروان‌ه ‌‬ ‫اته ‌‬
‫بیانگ ‌‬
‫شهویش ‌نه‌بێ ‌ئه‌وا ‌عائیشه‌ ‌بۆ‌‬ ‫گهر ‌مانگه‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫شهو‪‌ ‌ .‬‬ ‫دهنگ ‌زیاتر ‌ئه‌روات ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كاتهش ‌زۆر ‌به‌‌‬ ‫لهو ‌ ‌‬ ‫تاوهکو ‌که‌س ‌نه‌یبینێ ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫وێته ‌‬
‫كه ‌‬ ‫دوریهكی ‌كه‌متر ‌دورئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫الی‌كاروانهكه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫یتوانی‌بگهیشتبایه‌وه‌‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاسانی‌ئه‬

‫‪226‬‬
 ‫كاروانهكه‌‪:‬‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫یشه‌ ‌‬
‫وهی‌عائ ‌‬ ‫وتنه ‌‬
‫سهر‌دوركه‌ ‌‬ ‫ین‌له ‌‬
‫بكه ‌‬ ‫وه‌ ‌‬ ‫با‌زیاتر‌لێكۆلینه ‌‬
‫‌‬
‫ژاوهكه‌شی ‌هه‌ر ‌له‌ ‌پێشی‌‬ ‫بێگومان ‌سه‌ركرده‌ ‌له‌ ‌پێشی ‌كاروان ‌ئه‌بێ ‌و ‌كه‌ ‌‬
‫ئایا‌كه‌‬
‫‌‬ ‫یهنێ‪‌،‬‬ ‫ئاوبگه ‌‬
‫‌‬ ‫ست‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تی‌ده‬ ‫گهر‌ویستویه‌‬ ‫ئه ‌‬
‫عائیشه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫واته‌‬
‫ئهبێ‪‌،‬كه‌ ‌‬ ‫پێشهوه‌‌ ‌‬
‫‌‬
‫كه‌‬
‫ی‌كاراوانه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رو‌دواوه‬ ‫چوه ‌یان‌به‌‬
‫كه ‌ ‌‬ ‫كاروانه ‌‬
‫‌‬ ‫بهره‌و‌پێش‌هوه‌ی ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫دوركهوتۆته‌ ‌‬
‫‌‬
‫مه ‌لۆجیكی ‌مرۆڤێكی‌‬ ‫ئه ‌‬
‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڕۆیشتوه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ڕۆیشتوه‪‌ ،‬بێگومان ‌به‌ره‌و ‌پێشه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رهو ‌پێشه‌وه‌ ‌ڕۆیشتون‪‌،‬‬ ‫كاروانهكه‌ ‌خۆیان ‌خڕكردۆته‌وه‌ ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫واته ‌‬
‫یه‪‌ ،‬كه‌ ‌‬ ‫ساده ‌‬
‫‌‬
‫ئهبو‌‪‌‌.‬‬‫بزرنه ‌‬
‫‌‬ ‫ش‌عائیشه‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫وا‌عائیشه ‌دور‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌بووبێ ‌‬
‫ت‌ئه‬ ‫راستی‌كاروانه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫ناوه‬ ‫ی ‌عائیش‌ه ‌ ‌‬ ‫ژاوهكه‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫گهر‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫كهی‌‬ ‫سهری ‌كاروانه‌ ‌‬ ‫ئهم ‌سه‌رو ‌ئه‌و ‌ ‌‬ ‫كه ‌كه‌واته‌ ‌ ‌‬‫انه ‌‬
‫چهقی ‌كارو ‌‬ ‫وه ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫وته ‌‬
‫كه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫تاوهكو‌‬
‫بوه ‌ ‌‬ ‫نه ‌‬‫وه ‌ ‌‬ ‫پێشه ‌‬
‫له ‌‬ ‫سهدان ‌حوشتر ‌و ‌ئه‌سپی ‌ئه‌دی ‌چونكه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهدی ‌واته‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهو‌‬‫عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫واته ‌شتێكی ‌زۆر ‌نالۆجیكه‌ ‌‬ ‫وه ‌ببینێ! ‌كه‌ ‌‬ ‫چهند ‌حوشترێكی ‌پێشه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫شهویش‌‬ ‫وهی ‌كه‌ ‌باسمان ‌كرد ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫سپهی ‌نه‌بینیبێ ‌جگه‌ ‌ ‌‬ ‫ههمو ‌حوشتر ‌و ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كاتی‌خۆخركردنهوه‌‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫نگ‌زۆر‌ئهبێ‌له‌‌‬
‫‌‬ ‫نگه‌ ‌‬
‫ده‬ ‫ده ‌‬‫‌‬
‫وه‌‬
‫دهسته‌ ‌‬ ‫وانهی ‌لغاوی ‌حوشتری ‌عائیشه‌یان ‌به‌ ‌‬ ‫وه ‌ئه‌ ‌‬ ‫ینه ‌‬‫وهش ‌لێکبده‌ ‌‬ ‫دهبێ ‌ئه‌ ‌‬‫‌‬
‫ناکهن ‌کاتێك‌‬ ‫تهبا ‌بوون‪‌ ،‬ئه‌گینا ‌چۆن ‌ئاگاداری ‌عائیشه‌ ‌ ‌‬ ‫لهگه‌ڵ ‌عائیشه‌ ‌ ‌‬ ‫بووه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌ ،‬چونکه‌ ‌حوشتر ‌به‌‌‬ ‫که ‌و ‌هه‌ڵی ‌ئه‌ستێنن‌ه ‌‬ ‫حوشتره ‌‬
‫‌‬ ‫سهر ‌‬‫نه ‌ ‌‬ ‫خه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫که ‌ ‌‬
‫کهژاوه‌ ‌‬‫‌‬
‫ژاوه‌‬
‫وانهی ‌که‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫نگهر ‌ده‌کات‪‌ .‬زۆر ‌ڕونه‌ ‌ ‌‬ ‫که ‌لە ‌‬
‫ژاوه ‌‬
‫لدهستێت ‌و ‌که‌ ‌‬ ‫زهحم‌هت ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌مێژوناسان‌‬ ‫بێ‌لێره ‌‬
‫‌‬ ‫بکهن‪‌.‬ده‌‬
‫که‌ ‌‬ ‫ژاوه ‌‬
‫سانی‌ناوکه ‌‬
‫‌‬ ‫گرن‌ئهبێ‌ئاگاداری‌که‌‬ ‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ڵده‬ ‫‌‬
‫ژاوهی‌‬
‫و‌کێ‌که ‌‬
‫‌‬ ‫ستبووه ‌‬
‫‌‬ ‫کێ‌لغاوی‌حوشتری‌عائیشهی‌به‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ش‌بکۆلنه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫‪217‬‬
‫سانی‌خۆی‌ههبووه؟!‬
‫‌‬ ‫چێت‌عائیشه‌ ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫پێ‌ده‬ ‫ڵگرتووه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌هه‬ ‫‌‬
‫عائیشه‬
‫مهن ‌هه‌مو‌‬ ‫بكهین ‌ئه‌توانین ‌بلێن ‌جیاوازی ‌ته‌ ‌‬ ‫گهر ‌پرسیار ‌له‌ ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫دوو‪‌ ‌ :‬‬
‫هێنده‌نازداری‌‬ ‫بێت‌و‌عائیشه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یامبهری‌ئەڵاڵ‌‬ ‫ئهگه‌ر‌په‌ ‌‬ ‫خاته‌به‌رچاو‌‪‌ ‌،‬‬ ‫ئه ‌‬ ‫گومانێك‌ ‌‬
‫له ‌ناو‌‬‫عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫بهری ‌ئه‌دا ‌به‌ ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫ههر ‌زوو ‌خه‌ ‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌بێت‪‌ ،‬ئه‌وا ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫گهر‌‬‫ئه ‌‬
‫لۆكه‪‌ ‌ ‌ .‬‬
‫نییه ‌و ‌عائیشه‌ی ‌ده‌رباز ‌ئه‌كرد ‌له‌و ‌هه‌مو ‌قسه‌و ‌قسه‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫كهژاوه‌ ‌‬‫‌‬
‫ئهكرد‌‬ ‫حی‌مانگێكی‌خایهند‌و‌بۆچی‌پێویستی ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ا‌بۆچی‌وه‬ ‫ر‌نهكردب‬
‫شی‌هه ‌‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫ڵكانی‌ناو‌مزگهوت‌‬
‫‌‬ ‫خوشکه‌'بریرة'‌و‌خه‌‬ ‫‌‬ ‫ڕاوێژی‌'علي'‌و‌'اوسامة‌'‌و‌'ابوبكر'‌و‌‬
‫ر‌ئهبو‪‌.‬‬
‫سه ‌‬ ‫ئاسانتر‌چاره ‌‬
‫‌‬ ‫كه‌زۆر‌‬ ‫وا‌كێشه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بكات‪‌،‬ئه‬

‫رانی‌چاپی‌یهک‌دیاکۆ‌و‌میدیا‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆچونی‌خوێنه‬ ‫‪‌217‬‬

‫‪227‬‬
‫نهتوانێت‌‬ ‫رم ‌كرد‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫رگه ‌‬‫دی‌تهنگاو ‌و‌سه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫یهک ‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫به‬ ‫بابهته‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪‌ .‬به‌اڵم ‌پاش‌‬ ‫چی ‌بكات ‌و ‌پرس ‌به‌ ‌كێ ‌بكات ‌و ‌ئەڵاڵشی ‌له‌بیر ‌برده‌ ‌‬
‫مهد ‌بریاری ‌دا ‌خۆی ‌و ‌عائیشه‌ ‌و‌‬ ‫یهكی ‌یه‌ك ‌مانگی ‌موحه‌ ‌‬ ‫بیركردنهوه‌ ‌‬
‫‌‬
‫سورهتی‌‬
‫‌‬ ‫تێك ‌ ‌‬
‫له‬ ‫دابهزینی ‌ئایه‌ ‌‬ ‫پاكانهی ‌عائیشه‌ ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫موسوڵمان ‌ڕزگار ‌بكات ‌به‌ ‌‬
‫یه‌‬
‫كهی ‌به‌م ‌شێوه‌ ‌‬ ‫كورتیه ‌‬
‫‌‬ ‫كهی ‌عوسمان ‌نوسراوه‌‪‌ .‬‬ ‫له ‌موسحەف‌ه ‌‬ ‫که ‌ ‌‬ ‫النور ‌ ‌‬
‫ستهیه‌ك ‌هه‌ر ‌له‌ ‌خۆتان‌‬ ‫ڵبهستبو‪‌ ،‬ده‌ ‌‬ ‫وانهی ‌ئه‌و ‌بوختانه‌یان ‌هه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫نوسراوه( ‌ ‌‬
‫‌‬
‫و‌ههركێش‌‬ ‫بۆ‌ئێوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڵكو‌قازانجه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‪‌،‬به‬ ‫‌‬
‫خراپ‌ده‬ ‫بێ‌بۆ‌ئێوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پێتان‌وانه‬ ‫بوون‪‌.‬‬
‫كه‌‬
‫سهش ‌ ‌‬ ‫سهر ‌نوسراوه‌‪‌ ،‬ئه‌و ‌كه‌ ‌‬ ‫شداره‪‌ ،‬تاوانی ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫لهوان ‌چه‌ند ‌له‌م ‌تاوانه‌ ‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬
‫بهی‌دژواری‌هه‌یه‪‌ .‬إِنَّ َّالذِينَ‬ ‫ستۆگرت‪‌،‬جهزره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌وه ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌گوناهه‬ ‫‌‬
‫شی‌زۆری‌ئه‬ ‫‌‬
‫به‬
‫خيْرٌ لَكُمْ لِكُلِّ امْرِئٍ ِم ْنهُمْ مَا‬
‫سبُوهُ شَرًّا لَكُمْ َبلْ ُهوَ َ‬ ‫صبَةٌ ِمنْكُمْ لَا تَحْ َ‬‫ع ْ‬ ‫جَاءُوا بِالْإِ ْفكِ ُ‬
‫ب عَظِيمٌ‪‌.‬النور‌‪)٢٢‬‬ ‫عذَا ٌ‬
‫َالذِي تَوَلَّى كِبْ َرهُ ِم ْنهُمْ لَ ُه َ‬
‫ا ْكتَسَبَ ِمنَ الِْإثْ ِم و َّ‬
‫‌‬
‫بوه‪‌ ،‬ئاگاداری‌‬ ‫كهسێكی ‌هێنده‌ ‌ژیر ‌و ‌كارامه‌ ‌ ‌‬ ‫یامبهر ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫سێیهم‪‌ :‬ئایا ‌چۆن ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بوخچهی‌‬
‫‌‬ ‫ژاوهكه‌یان ‌كردوه‌ ‌یان ‌نا‪‌ ،‬خۆ ‌عائیشه‌ ‌‬ ‫كه ‌سواری ‌كه‌ ‌‬ ‫بوه ‌ ‌‬
‫نه ‌‬ ‫عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫پالنی‌دانهنابێ‌تاوه‌کو‌خۆی‌دوا‌بخات‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫ر‌عائیشه‌‬
‫‌‬ ‫بیر‌بچێ‪‌،‬مه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بو‌تا‌له‬ ‫‌‬
‫جل‌نه‬
‫بوه‌‬
‫نه ‌‬ ‫ژاوهی ‌عائیشه‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌ناو ‌كه‌ ‌‬ ‫بوه‪‌ ‌ ،‬‬
‫كهم ‌بایه‌‌خ ‌ ‌‬ ‫مهد ‌هێنده‌ ‌ ‌‬ ‫یاخود ‌چۆن ‌موحه‌ ‌‬
‫ئهی ‌بۆچی ‌ژنێكی ‌بردۆته‌ ‌غه‌زا‪‌ ،‬یان ‌به‌ ‌پێی ‌بڕوای ‌من ‌پەیامبەر ‌خۆی ‌له‌وه‌‌‬ ‫‌‬
‫ئهترسا ‌كچێكی ‌گه‌نجی ‌منداڵكار ‌به‌جێ ‌بهێلێت‪‌ ،‬بۆ ‌به‌ختی ‌پەیامبەر ‌و‌‬ ‫‌‬
‫وهی ‌ڕوویدا ‌ڕوویدا ‌و ‌موسوڵمانیش ‌ناتوانن ‌هیچ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫شه ‌ ‌‬‫موسوڵمان ‌و ‌عائی ‌‬
‫لێرهدا ‌زۆر ‌گومان‌‬ ‫ربردهكه‌ی ‌عائیشه ‌و ‌'صفوان'‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫وه ‌بۆ ‌سه‌‬ ‫پاساوێك ‌بهێنن‌ه ‌‬
‫و‌دروست‌ئهبێ !!!!‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫دروست‌بووه‌‌‬
‫زایه ‌ژنێکی‌‬ ‫لهو ‌غه‌ ‌‬ ‫شه ‌پەیامبەر ‌ئاگاداری ‌عائیشة ‌نه‌مابێ ‌چونکه‌ ‌ ‌‬ ‫وانه ‌‬
‫له ‌‬ ‫‌‬
‫مهی ‌زانیوه‌‌‬ ‫شه ‌عائیشة ‌به‌ ‌‬ ‫وانه ‌‬
‫به ‌ناوی ‌'جویرة'‪‌ ،‬له‌ ‌‬ ‫ستکه‌وت ‌ ‌‬
‫بایهی ‌ده‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫خوێنهری ‌به‌ڕێز‌‬ ‫‌‬ ‫ئهویش ‌ملی ‌'صفوان'ی ‌گرت‪‌ .‬‬ ‫خهریکی ‌'جویرة'یه‌ ‌ ‌‬ ‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ر‌بتوانرێت‌له ‌کتێبێکی‌تر‌باس‌بکرێت‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫یه ‌ ‌‬‫و‌بۆچونی‌زۆر‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫بیرکردنهوه‌ ‌‬
‫‌‬
‫نهكرد ‌به‌لكو‌‬ ‫ڕووداوه ‌هه‌ر ‌كاری ‌له‌ ‌موسوڵمان ‌و ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهو ‌‬
‫ههر ‌حاڵ ‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫‌‬
‫‪‌،‬له ‌زاری‌'ابي ‌ملیكة‌'‌‬ ‫زۆر‌كاری‌لێكرد‌خودی‌عائیشه ‌بوو ‌‬
‫‌‬ ‫س‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مین‌كه‬ ‫یه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫وه(‌‬‫لهسه‌ر ‌مه‌رگ ‌بوو‪‌ ،‬برازاكه‌ی ‌وتی ‌ئه‌ ‌‬ ‫وه ‌كاتێك ‌عائیشه‌ ‌پیر ‌ببوو‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫گێرنه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫له ‌خۆی ‌و‌‬ ‫عائیشه ‌وتی ‌وازی ‌لێبێنه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫سهردانت‪‌ .‬‬ ‫ابن ‌عباس)‌ه ‌و ‌ئەیەوێت ‌بێته‌ ‌ ‌‬

‫‪228‬‬
‫خوێنه ‌و ‌فقێی ‌ئاینی‌‬ ‫‌‬ ‫قسهكانی‪'‌ .‬عبدالله ‌بن ‌عبدالرحمان' ‌وتی ‌ئه‌و ‌قوڕئان ‌‬ ‫‌‬
‫یه‪‌ .‬بابێته‌ ‌الت ‌و ‌خواحافیزیت ‌لێ ‌بكات‪‌ .‬پاش ‌ئه‌وه‌ی ‌ابن ‌عباس ‌هاته‌‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌‬
‫بوه ‌و‌‬‫چۆن‌خۆشهویستی‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ڵدا‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌هه‬ ‫‌‬
‫ی‌عائیشه‬ ‫ژورێ‪‌،‬بهشان‌و‌باڵ‬
‫‌‬
‫روهها‌‬‫هه ‌‬ ‫وت‌نههۆمی‌ئاسمان‌دابه‌زاندوه‌‌و‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ی‌له‌ ‌‬
‫حه‬ ‫ی‌عائیشه ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫چۆن‌پاكانه‬ ‫ئەڵاڵ‌‬
‫له‌‬
‫لهبه‌ر ‌خاتری ‌ئه‌و ‌دروست ‌بوو ‌بۆ ‌موسوڵمان‪‌ ‌ .‬‬ ‫ب‌هبیری ‌هێنایه‌وه ‌'تمیم' ‌ ‌‬
‫ئایهتێک ‌ئه‌ڵێت‌‬ ‫پارچه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهی ‌ابن ‌عباس‪‌ ،‬‬ ‫وهاڵمی ‌عائیشه‌ ‌وتی ‌وازم ‌لێ ‌بێنه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪ ‌.‬يَا لَ ْي َتنِي مِتُّ‬‫چوومه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهکجێ‌له‌ ‌ ‌‬
‫بیرده‬ ‫ر‌بهر‌له‌ ‌ئێستا‌ده‌مردم‌و‌ ‌‬ ‫خۆزیا‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫(‬
‫‪218‬‬
‫ریهم‌‬‫سيًا َمنْسِيًّا‪‌ ).‬له‌ ‌ڕاستیدا ‌ئه‌م ‌ئایه‌ته‌ ‌کاتی ‌خۆی ‌بۆ ‌مە ‌‬ ‫َق ْبلَ َهذَا وَ ُكنْتُ نَ ْ‬
‫مه‪‌ .‬طبري ‌باسی ‌چیرۆکی ‌مەریەم‌‬ ‫دابهزیوه‌ ‌و ‌چیرۆکی ‌به‌سه‌رهاتی ‌مه‌ریە ‌‬ ‫‌‬
‫مردبا‌بهاڵم‌‬
‫‌‬ ‫خوازێت‌که ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫و‌هیوای‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫دایک‌ئهبێ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫ئهکات‌کاتێک‌'مسیح'‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهی ‌نه‌دی ‌با‪(‌ .‬ژانی ‌زانی‪‌ ،‬وێ ‌برده‌ ‌الی ‌دارخورمایێ‪‌ .‬گوتی‪‌ :‬خۆزیا ‌پێش‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫بیرچووهی ‌باس ‌نه‌کراو ‌بوومایه‌‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫بمردمایه ‌و ‌من ‌شتێکی ‌له‌‬ ‫‌‬ ‫ڕووداوه) ‌‬
‫‌‬ ‫ئهم ‌(‬ ‫‌‬
‫سيًا َمنْسِيًّا‪‌.‬مریم‌‬ ‫ت نَ ْ‬
‫جذْعِ النَّخْ َلةِ قَالَتْ يَا لَ ْي َتنِي مِتُّ َق ْبلَ َهذَا وَكُنْ ُ‬‫فَأَجَاءَهَا الْمَخَاضُ إِلَى ِ‬
‫ته ‌خۆی‌بپه‌رێنێته‌وه‌ ‌و‌خۆی‌بێ‌گوناح‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫م‌پارچه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یویست‌به‬ ‫عائیشه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‪‌.)٩٠‬‬
‫نیشان‌دات‌و‌پیرۆز‌بکات‌وه‌ک‌مریم‪‌‌.‬‬
‫ویستویهتی ‌مێژو ‌وازی ‌لێ ‌بێنێ ‌و ‌ببێته‌‌‬ ‫‌‬ ‫كهوابوو ‌به‌پێی ‌قسه‌كانی ‌عائیشه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫باسێكی‌نهبیستراو‌بۆ‌موسوڵمان‪.‬‬ ‫‌‬
‫لهكارخست‪‌،‬‬ ‫كهی‌پەیامبەری ‌ ‌‬ ‫ی‌مانگێك‌ڕامیاریه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌ماوه‬ ‫رگ‌بڕه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهم‌كاره‌ ‌ ‌‬
‫جه‬ ‫‌‬
‫كو‌عائیشهی‌خێزانی‌له‌‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫زاند‌تاوه‬ ‫ئایهتێكی‌دابه‌‬ ‫ی‌هاتهوه‌‌جۆش‌ئینجا‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫پاش‌ ‌‬
‫گهڵ‌كرا‌‬ ‫می‌له ‌‬‫‌‬ ‫ڕاستیدا‌عائیشه ‌ ‌‬
‫سته‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫و‌نوسهران‌ڕزگار‌بكات‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫قسهی‌خەڵک ‌‬ ‫‌‬
‫ئهو‌‬ ‫نه ‌ ‌‬
‫مه ‌‬
‫خۆشترین‌ته ‌‬
‫‌‬ ‫مهنی‌‪‌ ٢٩‬ساڵ‌كه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫مهنێكی‌منداڵ‌به‌ ‌شویاندا‪‌ ‌ ،‬‬ ‫ته ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫‌‬
‫هاوسهری‌دروست‌‬ ‫‌‬ ‫یش‌بۆی‌نهبو‌‬
‫‌‬ ‫پێی‌دهقی‌قوڕئان‬ ‫‌‬ ‫وه ‌و‌به‌ ‌‬ ‫مایه ‌‬
‫هاوسهر ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بێ ‌‬
‫دهستی‌‬ ‫شهڕ ‌و ‌فیتنه‌‪‌ ،‬كه‌ ‌ ‌‬ ‫وته ‌ ‌‬‫دهرونی ‌تێكچو ‌كه‌ ‌‬ ‫عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌ ،‬هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌‬ ‫بكاته ‌‬
‫‌‬
‫لیفهی‌‬‫خه ‌‬‫ههبو ‌له‌ ‌كوشتنی ‌عوسمانی ‌كوری ‌عه‌فان ‌و ‌علی ‌كوری ‌طالب ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫م‌باسی‌تهواوی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رگی‌دووهه‬ ‫وادارم‌له ‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫م‌و‌چوارهمی‌ئیسالم‌بوون!‌هی‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سێهه‬
‫بكهم‪.‬‬
‫كانی‌عائیشه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫فیتنه‬

‫النزول‌بهامشه‌الناسخ‌و‌المنسوخ‪‌،‬ل‌‪‌.//٩٢٢‬تأریخ‌الطبري‪‌،‬ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌٩٢‬‬
‫‌‬ ‫‪‌218‬اسباب‌‬

‫‪229‬‬
 ‫وعجزیهکانی‌پەیامبەر‌‬ ‫‌‬ ‫‪‌٠٢‌.‌٩‌.‌٩‌.‌٩‬م‬
‫تهنیا ‌قوڕئان‌ه‌‬ ‫ئهكاته‌وه‌ ‌موعجیزه‌ی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ئیسالم ‌زۆر ‌جار ‌دوپاتی ‌ئه‌ ‌‬
‫ك‌نهك‌‬
‫یه ‌‬ ‫ن‌به ‌شێوه‌ ‌‬‫كه ‌‬ ‫ی‌ئه ‌‬‫رموده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ت‌و‌فه‬ ‫‌‬
‫ندێك‌ئایه‬ ‫‌‬
‫اڵم‌زۆر‌جار‌باسی‌هه‬ ‫‌‬
‫به‬
‫له ‌راده‌ی ‌عیسا ‌و ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫بهلكو ‌ڕاده‌ی ‌موعجیزه‌كه‌ی ‌ ‌‬ ‫زنتره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫موعجیزه ‌ ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫حهوت ‌نه‌هۆمی ‌ئاسمانی‌‬ ‫وهیه‌ ‌به‌ ‌ش‌هوێک ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫یهكێك ‌له‌و ‌موعجیزانه‌ ‌ ‌‬ ‫زیاتره‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬
‫ر‌كهسێك‌‬ ‫هه ‌‬ ‫یاخود‌دوعای‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌.‬‬‫بڕی ‌و‌گه‌شتی ‌الی‌ئەڵاڵی ‌كرد ‌و ‌گه‌رایه‌ ‌‬
‫مهش‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ق‌كردوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ها‌مانگی‌شه‬ ‫جێ‌كردوه‪‌،‬هه‌ ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆی‌جێبه‬ ‫كردبێ‌ئهوا‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬
‫ستهی ‌شه‌ق‌‬ ‫رجه ‌‬ ‫به ‌‬ ‫تهنکی ‌ ‌‬ ‫چونكه ‌موسا ‌ئاوێكی ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌توانای ‌موسا ‌زیاتر ‌بوو ‌‬ ‫‌‬
‫توانی‌لهگه‌ڵ‌‬
‫‌‬ ‫ئاسماندا‌شهق‌كرد‪‌.‬پەیامبەر ‌‬
‫‌‬ ‫مانگێكی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬بهاڵم‌پەیامبەر ‌‬ ‫كردوه ‌‬
‫‌‬
‫ی‌سورهتی‌االعراف‌‬ ‫‌‬ ‫پێی‌ئایهتی ‌‪٢٩٩‬‬
‫‌‬ ‫ههمان‌کاتدا ‌به‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫ل‌قسه ‌بکات‪...‬هتد‪‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاژه‬
‫کهوابو ‌چۆن ‌توانی ‌ئه‌م ‌موعجیزانه‌‌‬ ‫پەیامبەر ‌هیچ ‌ده‌سته‌اڵتی ‌نییه‌ ‌و ‌نابێ‪‌ ‌ ،‬‬
‫بێژه‪‌ :‬من ‌خاوه‌نی ‌سود ‌و ‌زیانی ‌خۆم ‌نیم! ‌جا‌‬ ‫دهڵێ( ‌ ‌‬ ‫که ‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫بهێنێتهوه‌‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬
‫ستدهکه‌وت‌‬ ‫م‌ده ‌‬ ‫ی‌فره ‌‬‫‌‬ ‫م‌زانیبا‌به ‌‬
‫هره‬ ‫‌‬ ‫غهیب‪-‬‬ ‫گهر‌نادیار‌‪‌ -‬‬ ‫حهزبکا‪‌ ‌.‬‬ ‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬
‫‌‬
‫دهرم‌بۆ‌ک‌هسانی‌‬ ‫نیا‌ترسێنهر‌و‌موژده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫من‌هه ‌‬
‫ر‌ته‬ ‫‌‬ ‫دههات‪‌.‬‬ ‫و‌زیانێکم‌توش‌نه ‌‬
‫‌‬
‫کهن‪ُ ‌.‬قلْ لَا أَمِْلكُ ِلنَفْسِي نَفْعًا وَلَا ضَرًّا إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ وََلوْ ُكنْتُ َأعْلَمُ الْ َغيْبَ‬
‫بڕوا‌ده ‌‬
‫‌‬
‫َسنِيَ السُّوءُ ِإنْ َأنَا إِلَّا َنذِيرٌ وَبَشِيرٌ لِ َقوْمٍ ُيؤْ ِمنُونَ‪.‬‬ ‫ستَ ْكثَرْتُ ِمنَ الْخَيْرِ وَمَا م َّ‬ ‫لَا ْ‬
‫االعراف‌‪‌)٢٩٩‬‬
‫‌‬
‫لێ‌بدهین‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫انه‌‬
‫و‌موعجیزه‌س‌هروسروشت ‌‬ ‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫ند‌توانجێك‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫باچه‬
‫ههڵفرێنن‌‬ ‫كهم‪‌ :‬له ‌شه‌وه‌ی ‌ئیسرا ‌و ‌میعراجدا‪‌ ،‬پێش ‌ئه‌وه‌ی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫یه ‌‬
‫‌‬
‫وه‌‬
‫له ‌قورگیه‌ ‌‬ ‫فریشتهكان ‌بردیان ‌بۆالی ‌بیری ‌زمزم ‌له‌وێ ‌سنگیان ‌هه‌ڵدری ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تاوهکو ‌ژێر ‌ناوکی‪‌ ،‬دڵیان ‌ده‌‌رهێنا ‌و ‌به‌ ‌ئاوی ‌زمزم ‌شوشتیان‪‌ ،‬ئینجا‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫تاسەیکیان ‌هێنا ‌پر ‌بوو ‌لە ‌بڕوا ‌و ‌ژیری ‌سنگیان ‌پێ ‌پڕ ‌کرد‪‌ ،‬پاشان ‌سنگی‌‬
‫به ‌ناوی‪-‬‬ ‫عبایهكی ‌بریقه‌داریان ‌كرد ‌ ‌‬ ‫وه ‌و ‌ئیتر ‌سواری ‌ده‌ ‌‬ ‫شهقبویان ‌داخسته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫که‌‬
‫رگای‌مزگهوته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫عبایهکه‌ی‌له‌ ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‪‌،‬ده ‌‬ ‫و‌فڕین‌بۆ‌فهلستین‌(بيت‌االقصى) ‌‬ ‫‌‬ ‫براق‪‌ -‬‬
‫وه ‌ژورێ ‌له‌وێ ‌دوو ‌رکعه‌ت ‌نوێژی ‌کرد‪‌ ،‬پاشان‌‬ ‫وه‪‌ ،‬ئینجا ‌چۆ ‌‬ ‫سته ‌‬
‫به ‌‬ ‫‌‬

‫‪230‬‬
‫گهوری‌دی‌‬ ‫مدا‌بابه ‌‬
‫‌‬ ‫ئاسمانی‌یه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫هۆمی‌ئاسمان‪‌ ‌ 219،‬‬
‫له ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫فت‌نه‬ ‫‌‬
‫بۆ‌حه‬ ‫هەڵیانفراند ‌‬
‫‌‬
‫وێ‌نهبوه‌‌ه‌هربۆیه‌‌باس‌‬ ‫‌‬ ‫حهوا'‌له‌‬
‫ی‌ئێمه‌' ‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫وره‬ ‫دایه ‌‬
‫بهاڵم‌دیاره‌‌ ‌‬ ‫ئادهم'‌بوو‌ ‌‬ ‫كه‌' ‌‬ ‫‌‬
‫رچاوهی‌ڕوباری‌نیل‌و‌فوراتی‌بینی‌پاشان‌‬ ‫‌‬ ‫ئاسمانه ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫روهها‌ل‌هو ‌‬‫هه ‌‬ ‫ناكرێ!‌ ‌‬
‫مبهر ‌ئیدریسی ‌بینی ‌و ‌پاشان ‌به‌رزكرایه‌وه‌ ‌بۆ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫چوو ‌بۆ ‌ئاسمانی ‌دووه‌م ‌ ‌‬
‫وتهم ‌ب‌ه‌‬
‫حه ‌‬ ‫هۆمهکانی ‌ئاسمانی ‌بڕی ‌هه‌تا ‌نه‌هۆمی ‌ ‌‬ ‫سێههم ‌و ‌پاشان ‌نه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وتهم ‌عه‌رشی‌‬ ‫نههۆمی ‌حه‌ ‌‬ ‫مبهرێكی ‌دی‪‌ .‬له‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌هه‌ر ‌نه‌هۆمێك ‌پێغه‌ ‌‬ ‫یهک ‌ ‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫‌‬
‫فهرمانی ‌پێ ‌كرد‌‬ ‫که ‌ ‌‬
‫گهڵ ‌ئەڵاڵی ‌ئیسالم ‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫قسه ‌ ‌‬
‫وته ‌ ‌‬ ‫ئەڵاڵی ‌لێ ‌بوو ‌ئینجا ‌که‌ ‌‬
‫ست‌پێئهكات‌‬
‫‌‬ ‫فسانه ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫دوای‌ئه‬ ‫له ‌‬
‫فسانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئینجا‌ئه‬ ‫ی‌پهنجا‌نوێژ‌بكات‪‌.‬‬ ‫وهكه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫نه ‌‬
‫‌‬
‫م‌موسا‌پێی‌ئهڵێ‌ها‌چیت‌كرد!‌‬
‫‌‬ ‫هۆمی‌شه ‌‬
‫شه‬ ‫‌‬ ‫رێتهوه‌‌ ‌‬
‫بۆ‌نه‬ ‫ئهگه‌ ‌‬ ‫كاتێك‌پەیامبەر‌ ‌‬
‫زۆره‌‬
‫مه ‌ ‌‬ ‫ڵێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫موساش‌ئه‬ ‫بڕاندهوه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫کهم‌‬‫وه ‌‬
‫ته ‌‬ ‫نه ‌‬
‫ڵێت‌پهنجا‌نوێژی‌بۆ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌ئه‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫وه ‌بۆ ‌الی ‌ئەڵاڵ ‌داوای ‌لێ‌‬ ‫چێته ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫كهت ‌دانییه‌‪‌ .‬پەیامبەریش ‌ ‌‬ ‫ته ‌‬
‫له ‌توانای ‌میلله‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كات‌به ‌‪‌٢٣‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌بۆ‌ئه‬ ‫نجا‌نوێژهكه‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌پاشان‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫په‬ ‫نجا‌نوێژ‌كهم‌بكاته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كات‌په‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫مه ‌زۆر‌ه‌‬ ‫ڵێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫م‪‌،‬دیسان‌موسا‌ئه‬ ‫هۆمی‌شه ‌‬
‫شه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌نه‬ ‫وه ‌‬
‫گهرێته‌ ‌‬ ‫نوێژ‪‌،‬كاتێك‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫وه‌بۆ‌الی‌ئەڵاڵ‌‬ ‫ئهگه‌رێته‌ ‌‬‫وه‪‌.‬دیسان‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫می‌كاته ‌‬
‫‌‬ ‫بڕۆوه‌بۆ‌الی‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫با‌كه‬ ‫‌‬
‫كاته ‌سی ‌نوێژ‪‌ .‬ئه‌م ‌هێنان ‌و ‌بردنه‌ی‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫وه ‌ئینجا ‌بۆی ‌ ‌‬ ‫تاوهكو ‌كه‌می ‌بكاته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌‬
‫ڕۆژێكدا‌ئهبڕێته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نجامدا‌پێنج‌نوێژ‌له‌‬
‫‌‬ ‫دا‪‌،‬له‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫له‌نێوان‌موسا‌و‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫پەیامبەر‌ ‌‬
‫چێته ‌الی ‌ئەڵاڵ ‌و‌‬ ‫واته ‌پەیامبەر ‌پێنج ‌جار ‌ئه‌ ‌‬ ‫بۆ ‌موسڵمانان ‌تاوه‌كو ‌بیكه‌ن‪‌ ‌ .‬‬
‫ئهڵێ‌‬‫بێته ‌پێنج‪‌ .‬موسا ‌بۆ ‌جارێكی ‌تریش ‌به‌ ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫موسا ‌تاوه‌كو ‌نوێژ ‌ئه‌ ‌‬
‫ئهڵێ ‌به‌ ‌خودا ‌له‌ ‌ڕوم ‌نایه‌‌‬ ‫وه‪‌ ،‬پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫برۆوه ‌بۆالی ‌ئەڵاڵ ‌با ‌كه‌می ‌كاته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رێوه ‌بۆ‌تفسیری‌‬ ‫ببیت‌بگه ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫فسانه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زای‌ئه‬ ‫‌‬
‫زیاتر‌شاره‬ ‫بچمهوه‌ ‌الی‪‌ .‬بۆ ‌ئەوەی ‌‬ ‫‌‬
‫‪220‬‬
‫تی‌االسراء‌له‌كتێبی‌ابن‌كثیر‌و‌"طبري"‌و‌"قرطبي" ‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سوره‬ ‫ئایهتی‌‪٢‬‬
‫‌‬
‫له ‌بیركاری‪‌،‬بۆ‌ئه‌بێ‌ئێستاش‌خەڵک‌‬ ‫زانیاری‌نهبوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گهر‌پەیامبەر ‌‬ ‫من‌نازانم‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫وی‌یهڵداش‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫شه‬ ‫گهر‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫كی‌زۆر‌ساده ‌ناكات‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زان‌بێت‌و‌ژمێریه‬ ‫‌‬
‫نه‬

‫سپ‌یان‌له‌ماین‌‬
‫‌‬ ‫له‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫تره‌ ‌‬
‫وره ‌‬
‫ر‌گه ‌‬
‫که ‌‬ ‫له‌ ‌‬
‫که‌ ‌‬
‫عبایه ‌‬
‫ده ‌‬ ‫‪‌219‬تأریخ‌ابن‌کثیر‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌//٩٩‬براق‪‌ ‌:‬‬
‫و‌باڵی‌ههیه‌‪‌//‬السیرة‌في‌سیرة‌االمین‌المأمون‪‌،‬ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌٢٢-٢٣‬‬
‫‌‬ ‫بچوکتره‌‬
‫‌‬
‫ئاماژهی‌به‌تێبینیەک‌دا‌ئایا‌ئەڵاڵ‌خۆی‌ژیر‌و‌دانایە‌‬
‫‌‬ ‫ههڤاڵ‌ک'‌‬
‫رێز‌به‌ناوی‌' ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رێکی‌به‬ ‫‌‬
‫خوێنه‬ ‫‪‌220‬‬
‫و‌دواڕۆژ‌دەزانێ‌خۆی‌بۆچ‌‪‌٢‬نوێژی‌بۆ‌ئیسالم‌بە‌ئەرک‌نەکرد‌چ‌پێوستی‌بە‌ئامۆژگاری‌‬
‫موسا‌هەیە‌تا‌ئەو‌پێشنیاری‌بۆ‌بکات‪‌‌.‬‬

‫‪231‬‬
‫ره ‌كه‌ ‌دوورودرێژترین ‌شه‌وی ‌زستانه‌‪‌ ،‬هه‌ر ‌جێگای‌‬ ‫فه ‌‬
‫سه ‌‬
‫چوبێت ‌بۆ ‌ئه‌و ‌ ‌‬
‫ی‌بهیانی‌ڕۆژ‌‬‫ی‌ئێواره ‌ئاوا‌بێت‌و‌كاتژمێر‌‪‌ ٢‬‬ ‫‌‬ ‫گهر‌خۆر‌كاتژمێر‌‪٢‬‬ ‫ئه ‌‬‫گومانه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬
‫ئهگه‌ر‌پەیامبەر ‌پاش‌نوێژی‌‬ ‫بێ‌له ‌‪‌ ٢٢‬كاتژمێر‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وێك‌بریتی‌ئه‬ ‫ڵبێت‪‌،‬واته ‌ ‌‬
‫شه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫بهیانیش‌‬ ‫فڕیبێ‌و‌له ‌كاتژمێری‌‪‌ ‌ ٦‬‬
‫‌‬ ‫له ‌پاش‌كاتژمێری‌‪‌ ٢‬‬ ‫وتبێ‌واته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وتنان‌خه‬ ‫‌‬
‫خه‬
‫ره ‌دوورودرێژ‌ه‪‌،‬‬ ‫فه ‌‬‫تهنیا ‌‪‌ ٢٢‬كاتژمێری ‌هه‌بوه‌ ‌بۆ ‌ئه‌و ‌سه‌ ‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫وه ‌ ‌‬‫رابێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫گه‬
‫الی‌من‌خهوت‌و‌‬
‫‌‬ ‫د‌ئهو‌شه‌وه‌ ‌ ‌‬
‫له‬ ‫مه ‌‬ ‫لێ‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌أم‌هانیء‌ئه‬ ‫‌‬
‫پێی‌قسه‬ ‫چونکه ‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬
‫‪221‬‬
‫واته ‌هه‌ر‌‬
‫که ‌‬ ‫گهڵمان‪‌ ‌ .‬‬ ‫یانی‌کرد‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یانی‌نوێژی‌به‬ ‫‌‬
‫نوێژی‌عیشای‌کرد‌و‌بۆ‌به‬
‫كهی‌‬‫عبایه ‌‬
‫گهر ‌ده‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫سهفه‌ره‌ ‌دوورودرێژه‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئهو ‌ ‌‬ ‫ئهبێ ‌‪‌ ٢٢‬کاتژمێر ‌بووبێ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مه ‌به‌اڵم ‌با ‌بڵین ‌به‌ ‌تیشكی‌‬‫به ‌تیشكی ‌خۆریش ‌ڕۆیشتبێت ‌هه‌ر ‌كه‌ ‌‬ ‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ناكهین‪‌.‬به‌اڵم‌پەیامبەریان‌برد‌‬ ‫كه‌ ‌‬ ‫باسی‌دوریه ‌‬
‫‌‬ ‫ئێمه‌‬
‫بۆیه‌ ‌‬‫فهری‌كردبێ‪‌ ‌.‬‬ ‫سه ‌‬
‫ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫بۆ ‌سه‌ر ‌بیری ‌زمزم‪‌ ،‬سنگیان ‌شه‌ق ‌كرد ‌و ‌پریان ‌كرد ‌له‌ ‌ژیری‪‌ ،‬ئینجا‌‬
‫فت‌نههۆمی‌ئاسمانی‌بڕی‌و‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫لستین‌و‌ئینجا‌حه‬ ‫مهكک‌ه ‌بۆ ‌ ‌‬
‫فه‬ ‫فهرێكی‌كرد‌له‌‌ ‌‬ ‫سه ‌‬
‫‌‬
‫گهڵ ‌پێغه‌مب‌هرێك ‌قسه‌ی ‌كرد‪‌ ،‬ئینجا ‌پێنج ‌جار ‌هاتووچۆی‌‬ ‫ههر ‌نه‌هۆمێك ‌له‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫وه ‌ئینجا‌‬‫كرد ‌له‌ ‌نێوان ‌نه‌هۆمی ‌ئەڵاڵ ‌و ‌موسا ‌تاوه‌كو ‌نوێژ ‌كه‌م ‌بكرێته‌ ‌‬
‫له ‌ماوه‌ی ‌‪‌ ٢٢‬كاتژمێر ‌ته‌واو ‌ئ‌هبێت!! ‌ئیتر‌‬ ‫وه‪‌ .‬ئایا ‌ئه‌و ‌هه‌مو ‌چیرۆكه‌ ‌ ‌‬ ‫رایه ‌‬
‫گه ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌خۆمان‪‌.‬‬ ‫ینه ‌‬
‫ههندێك‌بیروهۆش‌بده‌ ‌‬ ‫وهیه‌‌ ‌‬
‫كاتی‌ئه ‌‬
‫‌‬

‫لهبه‌ر ‌خاتری ‌پەیامبەر‌‬ ‫مهد ‌كه‌ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬

‫یهكێك ‌له‌و ‌موعجیزان‌هی ‌موحه‌ ‌‬ ‫دووهم‪‌ ‌ :‬‬
‫‌‬
‫سوكایهتیان ‌پێ ‌کردبو‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ئهویش ‌كوشتنی ‌چه‌ند ‌كافرێك ‌بوو ‌كه‌ ‌‬ ‫ڕهخساندی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌قاسیدێك ‌ئه‌نێرێت ‌بۆالی ‌یه‌كێك ‌له‌ ‌فیرعەون‌هكانی ‌عه‌رب ‌تا ‌بێته‌‌‬ ‫گێرنه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫سهر‌بێت‌‬ ‫ی‌له ‌‬
‫ڵێت‌موحمهد‌درودی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫الی‌و‌ئه‬ ‫ئهچێته‌‌‬
‫كه‌ ‌‬
‫الی‪‌،‬كاتێك‌قاسیده ‌‬
‫‌‬
‫؟‌له ‌زێره‌ ‌یان‌‬
‫كێیه ‌‬
‫ر‌كێیه؟‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڵێت‌په ‌‬
‫یامبه‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌ئه‬ ‫‌‬
‫بچیت‌بۆ‌الی‪‌،‬ئه‬ ‫ئەیەوێت ‌‬
‫یان‌له‌فافۆن‌ه؟‬
‫‌‬ ‫زیوه‌‬
‫له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد ‌ئه‌ڵێت ‌ئاوای ‌وت‪‌ ،‬ئه‌ویش ‌ئه‌ڵێت ‌بڕۆوه‌‌‬ ‫چێتهوه‌ ‌بۆ ‌الی ‌موحه‌ ‌‬
‫ئهویش ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬ئهویش‌دیسان‌‬ ‫وه ‌‬‫مان‌شتی‌پێئهڵێته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫چێت‌هه‬ ‫‌‬
‫كاتێك‌ئه‬ ‫دیسان‌له ‌دوای ‌بنێره‌‪‌.‬‬
‫‌‬
‫وه‪‌ ،‬بۆ‌‬
‫یامبهر ‌دیسان ‌هه‌مان ‌شتی ‌وته‌ ‌‬‫مهد ‌ئه‌ڵێت ‌ئه‌ی ‌په‌ ‌‬‫وه ‌الی ‌موحه‌ ‌‬ ‫چێته ‌‬
‫ئه ‌‬‫‌‬
‫وه‪‌،‬‬
‫ڵێته ‌‬
‫مان‌شت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌هه‬ ‫‌‬
‫الی‌دیسان‌ئه‬ ‫وه ‌‬
‫د‌ئهینێرێته‌ ‌‬
‫مه ‌‬‫م‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫جاری‌سێیه‬

‫‪‌221‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هیشام‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌‌،٢٠‌-٠٢‬‬

‫‪232‬‬
‫ئهنێرێت ‌و ‌ ‌فیرۆعۆنەکە ‌ئەکۆژێت‪‌،‬‬ ‫كاتهدا ‌ئەڵاڵ ‌هەورەتریشقەیەک ‌ ‌‬ ‫لهو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌‬ ‫رێنه ‌‬‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ڕووداوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫تی‌الرعد‌بۆ‌ئهو ‌‬
‫‌‬ ‫ایهتی‌‪٢٠‬ی‌سوره‌‬ ‫موفهسیرینی‌قوڕئان ‌ئ ‌‬ ‫‌‬
‫دهن‪‌.‬‬ ‫سن‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ر‌په‬ ‫میشه ‌ ‌‬
‫هه ‌‬ ‫سامی‌ئهو‪‌ ‌-‬‬
‫‌‬ ‫کان‌و‌فریشتهکان‪‌ -‬‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫ههوره‌‬‫ئهڵێت‌( ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬‫‌‬
‫مهڕ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫وان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫چی‌ئه‬ ‫‌‬
‫کا؛‌که‬ ‫نێرێ‪‌،‬کێ‌حهزبکا‌تووشی ‌ده‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌ده‬ ‫‌‬
‫تریشقه‬ ‫هه ‌‬
‫وره‬ ‫‌‬
‫جزیادانا‌گهلێ‌توندوتیژه‌‪َ ‌.‬ويُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَ ْم ِدهِ وَالْمَلَائِكَةُ ِمنْ‬
‫‌‬ ‫یانه‌و‌ئەڵاڵ‌له‌‌‬ ‫کێشه ‌‬
‫‌‬
‫شدِيدُ‬ ‫عقَ َفيُصِيبُ ِبهَا َمنْ يَشَاءُ وَهُمْ يُجَادِلُونَ فِي اللَّهِ وَ ُهوَ َ‬ ‫الصوَا ِ‬‫سلُ َّ‬ ‫خِي َفتِهِ َويُرْ ِ‬
‫اڵم‌ههر‌‬‫‌‬ ‫چیرۆكه ‌زۆر‌چیرۆكی‌تر‌باس‌كراوه‌ ‌به‌‬ ‫‌‬ ‫ر‌ئهو ‌‬
‫سه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‪‌ ‌.)٢٠‬‬ ‫الْمِحَالِ‪‌ .‬الرعد ‌‬
‫به‌‬ ‫یهكێك ‌سوكایه‌تی ‌كردوه‌ ‌ ‌‬ ‫وه ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهگەرێنن‌ه ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ته ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫ههمویان ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪222‬‬
‫بروسكه‌لێی‌داوه‌ ‪.‬‬ ‫‌‬ ‫پەیامبەر‪‌،‬ئەڵاڵش‌به‌‌‬
‫له ‌شه‌ڕی ‌به‌در ‌پەیامبەر ‌مشتێك ‌خۆل‌‬ ‫یه‪‌ ،‬ئه‌ڵێن ‌ ‌‬ ‫ڕووداوێكی ‌تریش ‌هه‌ ‌‬
‫ته‌‬ ‫ههڵی ‌ئه‌دات‪‌ ،‬ئه‌ڵێن ‌هه‌ر ‌گه‌ردێك ‌چۆبێ ‌‬ ‫لئهگرێت ‌و ‌به‌ ‌ڕووی ‌كافراندا ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫زانیین‌له‌‬
‫‌‬ ‫وهی‌ئ‌هی‬ ‫دا‌ئه ‌‬
‫اڵم‌لێره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كوشت‌چوه‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫شهڕه‌‌ ‌‬
‫به‬ ‫وا‌لهو‌ ‌‬
‫چاوی‌كافرێك‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫كهسیان‌لێ‌كوژرا‪.‬‬ ‫و‌تهنیا‌‪‌ ‌٢٣٣‬‬ ‫شەڕی‌به‌در‌كافران‌‪‌٢٣٣٣‬كه‌س‌بوون‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهویش‌‬ ‫كهی ‌كرد ‌كه‌ ‌كوری ‌ئه‌بو ‌له‌هەب ‌بوو ‌ ‌‬ ‫مامه ‌‬
‫روهها ‌دوعای ‌له‌ ‌كوره‌ ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫شێر‌الشهكه‌ی‌خوارد‪.‬‬ ‫‌‬
‫ئایهتی‌‪‌٢٢‬‬ ‫یان‌پێ‌ئهكرد ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫مهكک‌ه ‌بوو ‌زۆر‌گالته‌‬ ‫و‌كاتانهی‌پەیامبەر ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ههر ‌فه‌رمانێك ‌به‌ ‌تۆ ‌ده‌درێ‪‌،‬‬ ‫سورهتی ‌الحجری ‌بۆ ‌نارد ‌ئه‌ڵێت ‌( ‌‬ ‫‌‬ ‫تای ‌‪‌ ٢٦‬‬
‫سانهی ‌گاڵته‌ی ‌خۆیان ‌به‌ ‌تۆ‌‬ ‫ئهو ‌كه‌ ‌‬ ‫ئاشكرای ‌كه‌و ‌له‌ ‌بت ‌په‌رستان ‌وازبێنه‌‪‌ ‌ .‬‬
‫سانهی‌–‌وێڕای‌ئەڵاڵ‌–‌شتی‌تریش‌‬ ‫و‌كه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫وه‪‌ ‌.‬‬
‫تمان‌كردنه ‌‬
‫‌‬ ‫دهكرد‪‌،‬ئێمه‌‌لە‌ئێخە‬ ‫‌‬
‫عنِ الْمُشْرِكِينَ‪ .‬إِنَّا‬ ‫ص َدعْ بِمَا ُتؤْمَرُ وََأعْ ِرضْ َ‬ ‫گهن‪‌.‬فَا ْ‬ ‫دواییدا‌لێی‌تێده ‌‬
‫‌‬ ‫رستن‪‌،‬له ‌‬
‫‌‬ ‫دهپه‌‬
‫‌‬
‫سوْفَ يَعْلَمُونَ‪ .‬وَلَ َقدْ نَعْلَمُ أ ََّنكَ‬ ‫س َتهْ ِزئِينَ‪َّ .‬الذِينَ يَجْعَلُونَ مَعَ اللَّهِ إَِلهًا آخَرَ فَ َ‬
‫كَ َف ْينَاكَ الْمُ ْ‬
‫ئهوه‌‌‬ ‫ته ‌ ‌‬ ‫ئهڵێن ‌هۆی ‌هاتنی ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫صدْ ُركَ بِمَا يَقُولُونَ‪‌ .‬الحجر ‌‪‌ ‌ )٢٢-٢٢‬‬ ‫َيضِيقُ َ‬
‫چهند ‌كه‌سێك ‌سوكایه‌تیان ‌پێ ‌كردوه‌ ‌و ‌ئەویش ‌دوعای ‌لێ ‌كردون ‌و‌‬ ‫بوه‌ ‌ ‌‬
‫ههندێكیشیان ‌ئه‌ڵێن‌‬ ‫ههمویان ‌تووشی ‌نەخۆشی ‌بوون ‌و ‌هه‌موشیان ‌مردون‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫پێنج ‌یان ‌حه‌وت ‌كه‌سی ‌ناوداری ‌مه‌كک‌ه ‌سوكایه‌تیان ‌پێكردوه‌ ‌هه‌ر ‌هه‌مویان‌‬
‫عبه‌‬‫ورهی ‌كه‌ ‌‬ ‫به ‌چوارده‌ ‌‬ ‫بهتی ‌و ‌مردن ‌بوون‪‌ .‬کاتێک ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫نهگه‌ ‌‬ ‫تووشی ‌ ‌‬

‫‪‌222‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٠‬سورة‌الرعد‪‌/‬القرطبي‌‬

‫‪233‬‬
‫ی‌دهستی‌‬‫نجه ‌‬ ‫ویش‌په ‌‬
‫‌‬ ‫نیشتی‌بوه‌ئه‌‬
‫‌‬ ‫وه‌'االسود‌كوری‌عبدیغوث'‌له‌‌ ‌‬
‫ته‬ ‫ته ‌‬
‫سوراوه‌ ‌‬
‫تهنیشت‌'ولید ‌بن‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫هۆیهوه‌ ‌مرد‪‌ ‌.‬‬
‫بزی‌كرد‌و‌به ‌‬
‫‌‬ ‫راكێشاوه ‌بۆ‌زگی ‌تووشی ‌قه‌‬ ‫‌‬
‫دارویشتوه ‌و ‌بە ‌پەنجەی ‌دەستی ‌ئاماژەی ‌بە ‌برینی ‌پاژنەی ‌پێی‌‬ ‫‌‬ ‫المغیرة‌' ‌‬
‫نجهی‌‬‫ردوه‌‪‌ ،‬یه‌كیان ‌دركێكی ‌له‌ ‌پێ ‌راچوه‌ ‌و ‌مردوه‌‪‌ ،‬په‌ ‌‬ ‫کردووە ‌و ‌پاشان ‌م ‌‬
‫یه‌‬
‫‪‌،‬ئیتر‌چهندانی‌تر‌به‌و‌شێوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌مردوه‬ ‫ستی‌بۆ‌‌سهری‌یه‌كێكیتر‌راكێشاوه‌‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫‪223‬‬
‫اوه‪.‬‬
‫نجهی‌بۆیان‌ڕاكێش ‌‬ ‫په ‌‬ ‫تهنها‌ ‌‬‫مردون‌کاتێک‌پەیامبەر‌ ‌‬
‫یتوانی‌له ‌كاتی‌الوازیدا‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫راستی‌ههبێ‌كه‌واته‌‌پەیامبەر‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫چیرۆکانە ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ئهم‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئ‌ه ‌‬
‫بهو‌‬‫یهنێ ‌و ‌هه‌مو ‌كه‌سێكیش ‌لێی ‌بترسێ‪‌ ،‬پێویستی ‌ ‌‬ ‫رابگه ‌‬
‫ئەو ‌هێزەی ‌خۆی ‌ ‌‬
‫هاته‌‬
‫وهك ‌ئاینی ‌مه‌سیحی ‌به‌ ‌ئاشتی ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئهكرد ‌پاشان ‌ ‌‬ ‫ڕه ‌و ‌شۆڕه‌ی ‌نه‌ ‌‬ ‫شه ‌‬‫‌‬
‫ك‌به‌زه‌بری‌شمشێر‪‌.‬‬ ‫وه ‌‬ ‫نه ‌‬‫ناوچهی‌میزۆپۆتامیا‌و‌سه‌روی‌ئەفریقا‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫ڕامیاریزان‌کاتێک‌له ‌شەڕی‌‬
‫‌‬ ‫ڕاستی‌نییه ‌چونکه‌ پەیامبەری ‌‬
‫‌‬ ‫مانه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫بهاڵم‌دیارە ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهویش‌‬ ‫ر‌بۆچی‌دوعایان‌لێ‌ناکهی!‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌په ‌‬
‫یامبه‬ ‫وتیان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئوحود‌شکا‪‌،‬موسوڵمان‌‬
‫وه ‌هاتوم‌‬ ‫خهلک ‌بده‌م‪‌ ،‬به‌اڵم ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫عنهت ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫نههاتومه‌ ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫وتی ‌"من ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬
‫کهم‪‌ ،‬ئه‌ی ‌ئەڵاڵ ‌ڕێگای ‌ڕاستیان ‌نیشان ‌بده‌ی‪‌،‬‬ ‫وه ‌‬
‫نهته‌ ‌‬
‫بهزه‌ی ‌و ‌سۆز ‌بده‌م ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪224‬‬
‫وان‌نهزانن!"‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫‌‬
‫شهق‌كردنی‌‬ ‫هێزتر‪‌،‬له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌موسا‌به‬ ‫‌‬
‫موعجیزه‬ ‫له‌‬
‫كی‌گرینگ‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫موعجیزهیه‌‬
‫‌‬ ‫سێههم‪‌:‬‬
‫‌‬
‫ناوهڕاستدا‌‬
‫ی‌ئاسمان‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌مانگه‬ ‫قكردنی‌مانگه‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌شه‬ ‫‌‬
‫گرینگتر‪‌،‬ئه‬ ‫ڕوبار ‌‬
‫له ‌ڕاستیدا ‌له‌‌‬‫نجهی ‌بۆ ‌درێژ ‌کردووە‪‌ ‌ .‬‬ ‫تهنیا ‌په‌ ‌‬‫له ‌كاتێكدا ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫شهق ‌بوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪‌،‬‬
‫شهقبونی‌مانگ ‌کرا ‌‬ ‫فسیری‌سورهتی‌القمر ‌زۆر‌به‌ ‌دوورودرێژی‌باسی ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ته‬
‫ککه ‌بوه‌ ‌و ‌خه‌ڵکانێکی ‌زۆریش ‌به‌ ‌حساب ‌شه‌ق‌‬ ‫مه ‌‬ ‫مهد ‌له‌ ‌ ‌‬‫ئهو ‌کاته‌ی ‌موحه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫شهقكردنی ‌مانگ ‌نه‌بو‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫مهد ‌پێویستی ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ڕاستیدا ‌‬ ‫کهیان ‌بینیوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫بونه ‌‬
‫‌‬
‫نجه‌درێژ‌بکات‌بۆ‌بتەکان‌و‌شەقی‌بکات‪‌.‬‬ ‫په ‌‬ ‫که‌ ‌‬
‫وه‌بوو‌ ‌‬ ‫به ‌‬
‫تهنها‌پێویستی‌ ‌‬ ‫بهڵكو‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یه‌‬
‫یهك ‌هه‌ ‌‬‫ڵگه ‌‬
‫وه ‌هیچ ‌به‌ ‌‬ ‫وهی ‌زیاتر ‌جێگای ‌پرسیاره‌ ‌ئایا ‌له‌ ‌ڕووی ‌زانستیه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬

‫‪‌‌223‬تفسیر‌ایة‌‪‌٢٦‬سورة‌الحجر‪‌/‬ابن‌کثیر‌‬

‫‪‌224‬‬
‫نسيم‌الرياض‌في‌شرح‌شفاء‌القاضي‌عیاض‪‌‌،‬ج‪‌٩/‬ص‌‪٢٢‬‬

‫‪234‬‬
‫رتوکه‌'ئیسالمی‌‬ ‫‌‬ ‫می‌ئه ‌‬
‫م‌په‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫چواره‬ ‫برۆ‌بۆ‌بهشی‌‬
‫‌‬ ‫سته‌‬
‫به ‌‬ ‫م‌مه ‌‬
‫بۆ‌ئه ‌‬ ‫قبوه‪‌ ‌.‬‬ ‫مانگ‌شه ‌‬
‫‌‬
‫ئیمرۆ‌و‌زانستی‌ئێستا'‪‌.‬‬
‫‌‬
‫یهک‌‬ ‫ی‌کردوه‪‌ ‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫ڵ‌ئاژهل ‌قسه‌‬
‫‌‬ ‫لهگه‌‬
‫رچاوه ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێک‌سه‬ ‫‌‬
‫پێی‌هه‬ ‫چوارهم‪‌ ‌:‬‬
‫به‬ ‫‌‬
‫یهك‌بوو‌ناوی‌‬ ‫كه ‌‬
‫ی‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫خاوهنەکە‬
‫وت‌که‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ست‌که‬ ‫رێکی‌بهرده‌‬
‫‌‬ ‫لهو‌چیرۆکانه‌ ‌‬
‫که‬ ‫‌‬
‫کهوێ‪‌ ،‬لێی ‌پرسی ‌ناوت‌‬ ‫مهد ‌ئه‌ ‌‬‫ردهستی ‌موحه‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫کهره‌ ‌ ‌‬ ‫لێنا ‌یعفور‪‌ .‬کاتێک ‌ئه‌و ‌ ‌‬
‫لهکی ‌باپیرم‌‬ ‫چه ‌‬
‫ڕه ‌‬‫کهر ‌له‌ ‌ ‌‬
‫کهش ‌ئه‌ڵێ ‌ناوم' ‌یزید ‌بن ‌شهاب'‌ه‪‌ ‌ ٦٣‌ ،‬‬ ‫ره ‌‬
‫چییه؟ ‌که‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کهدا‌‬
‫ڵه ‌‬‫چه ‌‬
‫م‌ڕه ‌‬
‫‪‌،‬له ‌‬
‫مبهر‌سواری‌بوون ‌‬ ‫مویان‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫لهدایک‌بوون)‪‌،‬هه‌ ‌‬
‫رهه‬ ‫وه( ‌‬
‫کهوته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مبهران ‌ته‌نها ‌تۆ ‌ماوی‪‌ .‬من ‌چاوه‌ڕێ ‌بوم ‌که‌ ‌تۆ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫تهنها ‌من ‌ماوم ‌و ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫غهزریم‪-‬بۆ‌‬ ‫نقهست ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫یهک ‌خاوەنم ‌بوم‪‌ ،‬به‌ ‌ ‌‬ ‫که ‌‬
‫سوارم ‌بی‪‌ ،‬کاتی ‌خۆی ‌جوله‌ ‌‬
‫یامبهر ‌وتی‪‌:‬‬‫په ‌‬ ‫نهبێ‪‌،-‬به‌اڵم ‌برسی‌ئه‌کردم ‌و‌له‌ ‌پشتی‌ئه‌دام‪‌ ‌.‬‬ ‫ئەوەی ‌سوارم ‌ ‌‬
‫یه‪‌ .‬یعفور ‌وتی‪‌:‬‬ ‫ئهی ‌یعفور ‌تۆ ‌حه‌زت ‌له‌ ‌ژنان ‌هه‌ ‌‬ ‫من ‌ناوم ‌له‌ ‌تۆ ‌نا ‌'یعفور'‪‌ ‌ .‬‬
‫‪225‬‬
‫یامبهری‌ئەڵاڵ‪‌ .‬‬ ‫ی‌په ‌‬ ‫خێر‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نه‬
‫‌‬
‫گهل ‌مارمیلۆقێك ‌قسه‌ی ‌كردوه ‌بە ‌زمانێکی ‌پاراوی‌‬ ‫روهها ‌جارێكیان ‌له‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ئهویش‌‬ ‫ئهپەرستی"‌ ‌‬ ‫ئهی‌مارمیلۆق‌تۆ‌كێ‌ ‌‬ ‫ی‌گوتوه ‌"‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مارمیلۆقه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫عەرەبی‪‌.‬به‌ ‌‬
‫‌‬
‫یه‪‌،‬‬
‫هه ‌‬
‫یه ‌و ‌له‌زه‌وی ‌دەسەاڵتی ‌ ‌‬ ‫ئهوه‌ی ‌له‌ ‌ئاسمان ‌عه‌رشی ‌هه‌ ‌‬ ‫وتویهتی" ‌ ‌‬‫‌‬
‫یه"‌‬
‫دۆزهخ ‌سزای ‌هه‌ ‌‬ ‫یه‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬ ‫ههشت ‌به‌زه‌یی ‌هه‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫کان‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬
‫دهریا ‌‬ ‫بااڵدەستە ‌له‌ ‌ ‌‬
‫وهی‌‬‫ی‪‌،‬ئه ‌‬
‫‌‬ ‫یامبهری‌ئەڵاڵ‬
‫مین‌په ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تۆ‌دواهه‬ ‫ویش‌ئهلێ"‌‬
‫‌‬ ‫د‌ئهلێ"‌من‌كێم"‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫هێنێت‌ئهوا‌ژێر‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌بڕوات‌پێ‌نه‬ ‫وتو‌ئهبێ‌و‌ئه‌ ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫وا‌سهركه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ێ‌بهێنێت‌ئه‬ ‫بڕوات‌پ‬
‫‪226‬‬
‫كهوێ" ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫بینێ‌کابرایهک‌‬
‫‌‬ ‫د‌مانگایه ‌‬
‫ک‌ئه‬ ‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫رچاوهی‌مسلم‪‌،‬ڕۆژێکیان‌‬ ‫‌‬ ‫ها‌لهسه‌‬
‫روه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫لێ‌من‌بۆ‌بارکردن‌دروست‌نهبوم‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫و‌ئه‬ ‫داته ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫که ‌ئاوڕ ‌‬ ‫مانگایه ‌‬
‫‌‬ ‫باری‌ئهکات‪‌.‬‬
‫‌‬
‫کهش ‌گووتیان" ‌سبحان ‌الله‌‪‌ ،‬مانگا ‌قسه‌‌‬ ‫لکه ‌‬
‫خه ‌‬‫بهلکو ‌بۆ ‌کێلگه‌ ‌دروست ‌بوم‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫کهم ‌و ‌أبوبکر ‌و ‌عومەریش ‌بروا‌‬ ‫مهدیش ‌ئه‌لێت ‌من ‌بڕوا ‌ئه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهکات؟!!!" ‌‬ ‫‌‬

‫‪ 225‬البدایة‌و‌النهایة‪‌،‬ج‌‪‌،٦‬حدیث‌الحمار‪‌‌.‬‬
‫‪ 226‬البدایة‌و‌النهایة‪‌،‬ج‌‪‌،٦‬ل‌‪‌٢٢‬‬

‫‪235‬‬
‫بۆیه‌‬
‫باوکه ‌ڕۆ‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫وهی‌‬
‫یانه‌ ‌‬
‫چۆکی‌خۆیان‌داوه ‌و‌گوتو ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫لکهکه‌‌ ‌‬
‫خه ‌‬‫دیاره‌ ‌‬
‫کهن‪‌ ‌.‬‬
‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫‪227‬‬
‫به‌شاهید‪‌‌ .‬‬
‫سی‌کردوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫جێ‌دووکه‬ ‫ده ‌‬
‫ستبه‬ ‫پەیامبەریش‌ ‌‬

‫دینه ‌چو‌‬
‫کۆچیکرد‌بۆ‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫کی‌تردا‪‌،‬ئهڵێن‌کاتێک‌پەیامبەر ‌‬
‫‌‬ ‫نده ‌‬
‫یه‬ ‫پروپاگه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫پێنج‪‌ ‌:‬‬
‫که ‌بوون ‌کۆترێکیان ‌بینی‌‬ ‫شکهوته‌ ‌‬
‫شکهوتێک‪‌ ،‬کاتێك ‌کافره‌کان ‌نزیکی ‌ئه‌ ‌‬ ‫بۆ ‌ئه‌ ‌‬
‫وتهکه‌ی‌‬
‫شکه ‌‬
‫روازهی ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫که ‌و ‌تۆری ‌جاڵجالۆکه‌ ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫شکهوته‌ ‌‬
‫ردهم ‌ئه‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫ئهگه‌ر ‌کۆتر‌‬ ‫موعجیزه‪‌ ،‬شتێکی ‌زۆر ‌ڕونه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وهی ‌ئه‌و ‌‬ ‫اڵمدانه ‌‬
‫‌‬ ‫داپۆشیبو‪‌ .‬بۆ ‌وه‌‬
‫سهر ‌هێالنه‌ی ‌خۆی ‌کوڕك ‌بێت ‌ئه‌وا ‌هه‌ڵنافرێ ‌و ‌هێلکه‌کانی ‌خۆی‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫بینین‌باڵندهکان‌‬
‫‌‬ ‫وروپا‌ڕۆژانه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫کی‌ماڵیه‪‌،‬له‌‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫بهجێناهێڵێ‌و‌کۆتیریش‌باڵنده‌ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫کهش ‌به‌پێی‌‬ ‫بارهت ‌به‌ ‌تۆری ‌جاڵجالۆکه‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫ردهست ‌و ‌شانمان‪‌ ‌ .‬‬ ‫سه ‌‬‫دێنه ‌ ‌‬‫‌‬
‫وه‪‌،‬‬
‫مابونه ‌‬
‫‌‬ ‫که‌‬
‫شکهوته‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫ی‌سێ‌ڕۆژ‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌ماوه‬ ‫رچاوهی‌ابن‌هشام‌پەیامبەر‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫کهی ‌خۆی ‌دروست‌‬ ‫بۆماوهی ‌یه‌ک ‌کاتژمێر ‌ماڵه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫وه ‌‬
‫ئه ‌‬
‫سروشتی ‌جاڵجالۆکه‌ ‌ ‌‬
‫‪228‬‬
‫له‌کوێ‌بوو!‌‌‬ ‫که‌ ‌‬
‫ی‌تێکبدەین‪‌ .‬ئیتر‌موعجیزه‌ ‌‬‫‌‬ ‫گهر‌لێ‬
‫ئه ‌‬
‫وه‌ ‌‬‫کاته ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫‌‬
‫دهبن‪‌-‬‬
‫اڵنی‌له ‌'الزوراء'‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫د‌و‌هاوه‬ ‫‪‌،‬موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫گێرنه ‌‬
‫وه‬ ‫ئه ‌‬ ‫له ‌'أنس‌بن‌مالک' ‌ ‌‬ ‫شهش‪‌ ‌:‬‬ ‫‌‬
‫له ‌نزیک ‌بازار ‌و ‌مزگه‌وت ‌بوو‪‌ ،-‬داوای‌‬ ‫دینه ‌ ‌‬
‫له ‌ناو ‌شاری ‌مه‌ ‌‬ ‫شوێنێک ‌بوو ‌ ‌‬
‫لهپی ‌ده‌ستی ‌خسته‌ ‌ناوی‪‌ ،‬پاشان ‌له‌ ‌نێوان‌‬ ‫جامێکی ‌کرد ‌ئاوی ‌تێدا ‌بێت‪‌ ‌ .‬‬
‫نجهکانی ‌ئاو ‌هه‌ڵقوال‪‌ ،‬هاوڕێکانی ‌هه‌مو ‌ده‌ستنوێژیانگرت‪‌ .‬أنس ‌به‌ ‌حمزة‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫سێک‌ئهبون‪‌.‬أن‌نبي‌الله‌‌‬
‫‌‬ ‫نزیکهی‌سێسه‌ ‌‬
‫د‌که‬ ‫س‌ئهبون‪‌،‬وتی‪‌ ‌:‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌که‬ ‫ئهڵێت‪‌ ‌:‬‬
‫چه‬ ‫‌‬
‫صلى ‌الله ‌عليه ‌وسلم ‌ ‌ وأصحابه ‌بالزوراء ‌ ‌قال ‌ ‌والزوراء ‌ ‌بالمدينة ‌ ‌عند‌‬
‫السوق والمسجد‌فيما‌‌ثمه‌‌دعا‌‌بقدح‌‌فيه‌ماء‌فوضع‌كفه‌فيه‌‌فجعل‌ينبع‌من‌‬

‫صحیح‌مسلم‪‌،‬کتاب‌فضائل‌الصحابة‌رضی‌الله‌عنهم‪‌،‬من‌فضائل‌أبي‌بکر‌الصدیق‌رضي‌‬
‫‌‬ ‫‪‌227‬‬
‫عنه‪‌.‬‬
‫الله‌ ‌‬
‫‌‬
‫له‌‬
‫جاڵجاڵۆکه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌دڵنیا‌بیت‌که‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫السیرة‌النبویة‌ألبن‌هیشام‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌ ‌//٢٩‌–‌٢٢‬‬ ‫‪228‬‬

‫زانستیهکان‌‬
‫‌‬ ‫رچاوه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌سه‬ ‫رێوه‌‬
‫بگه ‌‬‫وه‌ ‌‬
‫ک‌کاتژمێر‌ئهتوانێ‌مالێ‌خۆی‌دروست‌بکاته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ماوه‌ ‌‬
‫ی‌یه‬
‫ئاژهڵ‪‌.‬‬
‫ت‌به‌ ‌‬
‫باره ‌‬
‫سه ‌‬‫‌‬

‫‪236‬‬
‫بين أصابعه‌فتوضأ‌جميع‌أصحابه‌قال‌‌قلت‌كم‌كانوا‌يا‌‌أبا‌حمزة‌‌قال كانوا‌‌‬
‫زهاء‌‌الثالث‌مائة‪‌229.‬‬
‫نهبو‪‌ ،‬چونکه‌ ‌خۆی ‌ئه‌یوت ‌من‌‬ ‫ژیرانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫کهی ‌پەیامبەر ‌‬ ‫زۆر ‌جار ‌ڕامیاریه‌ ‌‬
‫وهک‌‬ ‫یه ‌ ‌‬‫بهاڵم ‌زۆرجار ‌ئه‌شی ‌وت ‌من ‌موعجیزه‌م ‌هه‌ ‌‬ ‫کهم ‌قوڕئان‌ه ‌ ‌‬ ‫موعجیزه ‌‬
‫‌‬
‫له ‌پاش ‌مردنیدا‌‬ ‫لێرهدا ‌ئێمه‌ ‌نازانین ‌ئایا ‌ئه‌و ‌موعجیزانه‌ ‌ ‌‬ ‫شهق ‌کردنی ‌مانگ‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫ڕهنگبێ‌‬ ‫ردهمی ‌پەیامبەر ‌خۆی ‌دروستی ‌کردبو! ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫دروستکرا ‌یان ‌له‌ ‌‬
‫اڵمی‌نهبێ!‌‬
‫‌‬ ‫پرسیارهکه‌‌وه‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫له‌پرسیار‬ ‫راندنهوی‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‪‌ ‌٠٦‌.‌٩‌.‌٩‌.‌٩‬‬
‫خۆپه‬
‫له ‌پەیامبەری ‌ئیسالم‪‌،‬‬ ‫ڕهکان ‌ ‌‬ ‫پڕسیارهكان ‌و ‌داواكاری ‌بێباوه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫یهكێك ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نیشاندانی‌موعجیزەیەک‌و‌کارێکی‌سەروی‌توانای‌مرۆڤ‌بێت‪.‬‬
‫كو‌خۆی‌لهم‌گێژاوه‌ ‌ڕزگار‌‬ ‫‌‬ ‫بهر‌تاوه‌‬
‫گرته ‌‬
‫كی‌ئه ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌ڕێگایه‬ ‫ههر‌بۆیه‌ ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫چه‬ ‫‌‬
‫بكات‪:‬‬
‫بو‌بهاڵم‌‬
‫كی‌هه ‌‬ ‫‌‬ ‫ند‌موعجیزه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫موسا‌چه‬ ‫ڕیزی‌موسا‪‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫ستی‌خۆی‌بێنێته ‌‬
‫‌‬ ‫یهك‪‌:‬وی‬ ‫‌‬
‫ردهمی ‌خۆی ‌بێوچان ‌پرسیاریان ‌له‌ ‌موسا ‌ئه‌كرد ‌و ‌داوای‌‬ ‫سه ‌‬ ‫كهكانی ‌ ‌‬ ‫جوله ‌‬
‫‌‬
‫ردهمی ‌پەیابمەریش ‌داوای‌‬ ‫بهكانی ‌سه‌ ‌‬ ‫عهره‌ ‌‬ ‫موعجیزهی ‌تازه‌یان ‌لێ ‌ئه‌كرد‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫وهك ‌موعجیزه‌ی ‌قوڕئان ‌کە ‌بریتی ‌بوو ‌لە ‌ڕەوانبێژی‪‌،‬‬ ‫موعجیزهیان ‌ئه‌كرد ‌نه‌ ‌‬
‫‌‬
‫كهكان‌‬ ‫ك‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌وت‌ئێوه ‌ ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕیزی‌موسا‌ئه‬ ‫خسته ‌‬
‫‌‬ ‫ربۆیه ‌پەیامبەر ‌خۆی‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫كان‌ببینن‌كه‌‬
‫‌‬ ‫ایه ‌‬
‫ته‬ ‫گهڵ‌بكات‌یان‌ئ ‌‬ ‫تان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خودی‌خۆی‌قسه‬ ‫كهن‌کە‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫داوا‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫چۆن‌دێته‌‌خوارێ؟!‌‬
‫سهر‌‬‫وایه ‌بۆ ‌هه‌ر ‌كه‌سێك ‌تاوه‌كو ‌بچێته‌ ‌ ‌‬ ‫مهش ‌داواكاریه‌كی ‌ڕه‌ ‌‬ ‫لهڕاستیدا‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫داواكاریانه ‌جێ‌‬
‫‌‬ ‫نهی ‌ده‌توانی ‌هیچ ‌شتێك ‌له‌و ‌‬ ‫بهاڵم ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫ئاینێكی ‌نوێ‪‌ ‌ .‬‬
‫لههیچ‌‬ ‫دهڵێت( ‌‬ ‫تێك ‌ ‌‬
‫ئایه ‌‬‫بهجێ ‌بكات ‌هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌ویستی ‌ده‌م ‌كوتیان ‌بكات ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫زانهكان ‌گووتیان‪‌ :‬بۆچی ‌ئەڵاڵ ‌ئێمه‌ ‌نادوێنێ‪‌ ،‬یان ‌به‌ڵگه‌یكمان ‌بۆ ‌نایه‌؟ ‌به‌ر‌‬ ‫نه ‌‬ ‫‌‬
‫بهڵگه‌كانی‌‬ ‫كهن‪‌ ،‬ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫بوه‪‌ ،‬دیاره‌ ‌دڵیان ‌لێكترده‌ ‌‬ ‫لهوانیش ‌هه‌ر ‌ئه‌م ‌قسانه‌یان ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئامادهن ‌بیسه‌لمێنن‪‌ .‬وَقَالَ َّالذِينَ لَا يَعْلَمُونَ لَوْلَا‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫داوه ‌ ‌‬
‫وانه ‌ ‌‬
‫خۆمان ‌نیشانی ‌ئه‌ ‌‬

‫‪‌229‬صحیح‌البخاري‪‌،‬المناقب‪‌،‬عالمات‌النبوة‌في‌اإلسالم‪‌//.‬صحیح‌مسلم‪‌،‬الفضائل‪‌،‬في‌‬
‫علیه‌وسلم‪‌.‬‬
‫معجزات‌النبي‌صلی‌الله‌ ‌‬
‫‌‬

‫‪237‬‬
 ‫يُكَلِّ ُمنَا اللَّهُ َأوْ تَ ْأتِينَا آيَةٌ َكذَِلكَ قَا َل َّالذِينَ ِمنْ قَبِْلهِمْ ِم ْثلَ َقوِْلهِمْ تَشَا َبهَتْ قُلُو ُبهُمْ َقدْ بَيَّنَّا‬
‫البقره‌‪)٢٢٩‬‬
‫‌‬ ‫الْآيَاتِ لِ َقوْ ٍم يُو ِقنُونَ‪‌.‬‬
‫ن‌ابن‌كثیر‌ئهڵێت"‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫الیه‬ ‫ته ‌ ‌‬‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫كردنه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌شی‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫گهر ‌ورد‌بینه‌ ‌‬ ‫اڵم‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫مبهر ‌پێوست ‌ناكات ‌هیچ‌‬ ‫لهسه‌ر ‌ڕاستی ‌پێغه‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ڵگهكانمان ‌ڕونكردۆته‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫ئێمه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫وانهی‌‬ ‫كهوێ‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫مبهر ‌ئه‌ ‌‬ ‫بپرسن‪‌ ،‬ئه‌وه‌ی ‌بڕوای ‌پێده‌كات ‌ئه‌وا ‌به‌دوای ‌پێغه‌ ‌‬
‫وره ‌و ‌میهره‌بان ‌مۆری ‌له‌ ‌دڵیان ‌داوه‌ ‌و‌‬ ‫بڕواش ‌ناهێنێت ‌ئه‌وا ‌ئەڵاڵی ‌گه‌ ‌‬
‫ش‌داپۆشیوه‪‌.‬ابن‌كثیر‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كی‌ڕه‬ ‫ردهیه‌‬
‫په ‌‬ ‫بینای‌چاویان‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كپ‌كردوه‌‪‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫گوێکانیانی ‌‬
‫روهها‌‬ ‫كه ‌لۆجیك ‌نییه‌‪‌ ،‬هه‌ ‌‬ ‫وه ‌شتێكی ‌وتوه‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌ته‌ریقیه‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫راندۆته ‌‬
‫‌‬ ‫پەیامبەری ‌په‌‬
‫ئهكات‌‬ ‫ئهبینین ‌خەڵک ‌داوای ‌موعجیزه‌ ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫گهر ‌خۆمان ‌بیخوێنینه‌ ‌‬ ‫كهش ‌ئه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫وه‌لێیان‪.‬‬ ‫رێنێته ‌‬
‫‌‬ ‫یش‌خۆی‌ئه ‌‬
‫په‬ ‫‌‬ ‫پەیامبەر‬
‫ڕهکان ‌داوایان ‌له‌ ‌پەیامبەر ‌كرد ‌زێریان ‌له‌ ‌ئاسمان ‌بۆ ‌بێنێته‌ ‌خوارێ‌‬ ‫بێباوه‌ ‌‬
‫بجهنگن‪‌ ،‬به‌اڵم ‌دیسان‌‬ ‫چهكی ‌پێ ‌بكرن ‌و ‌ئینجا ‌شان ‌به‌شانی ‌ئەو ‌ ‌‬ ‫تاوەکو ‌ ‌‬
‫ئایەتێک‌پەیامبەری‌لە‌وەاڵمدانەوە‌پ‌هرانده‌وه‌و‌دەڵێ‪‌:‬‬
‫و‌و‌ڕۆژان‌و‌لهو‌کەشتیانەی‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫مین‌و‌هاتوچۆی‌شه‬ ‫‌‬
‫سازدانی‌ئاسمانان‌و‌زه‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫ڕی‌بایهكان‌‬‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫ڤگه‬ ‫و‌له ‌ ‌‬
‫ردم‌ههیه‌ ‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌بۆ‌مه‬ ‫ن‌و‌به ‌‬
‫هره‬ ‫‌‬ ‫ردش‌ده ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫دهریادا‌گه‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له‌‬
‫ورانهی ‌له‌ ‌دوڕ ‌عه‌رز ‌و ‌عاسماندا ‌ڕاگیراون ‌و ‌له‌و ‌ئاوه‌ی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫و ‌ئه‌و ‌هه‌ ‌‬
‫و‌ههمو‌‬ ‫وه‌ ‌‬ ‫پاش‌مردنێ‌بوژانده ‌‬
‫‌‬ ‫و‌زهمینی‌له‌‌‬ ‫هۆی‌ئه ‌‬ ‫‌‬ ‫واوه‌ده‌یانبارێنێ‪‌-‬كه‌‌ ‌‬
‫به‬ ‫حه ‌‬ ‫‌‬
‫وانهی ‌كه‌‌‬ ‫بهڵگه‌ی ‌زۆر ‌هه‌ن ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫وه ‌– ‌‬ ‫وهری ‌تێدا ‌باڵوكردۆته‌ ‌‬ ‫زینده ‌‬‫جۆره ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫َالنهَارِ وَالْفُ ْلكِ َّالتِي تَجْرِي‬ ‫گهن‪ ‌.‬إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَ ْرضِ وَاخْتِلَافِ َّ‬
‫الل ْيلِ و َّ‬ ‫تێده‌ ‌‬
‫فِي ا ْلبَحْ رِ بِمَا يَنْفَعُ النَّاسَ وَمَا َأنْ َزلَ اللَّهُ ِمنَ السَّمَاءِ ِمنْ مَاءٍ فَأَحْيَا بِهِ الْأَ ْرضَ بَ ْعدَ‬
‫الريَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ َبيْنَ السَّمَاءِ‬ ‫َم ْو ِتهَا َوبَثَّ فِيهَا ِمنْ كُلِّ دَابَّةٍ َو َتصْرِيفِ ِّ‬
‫البقره‌‪‌٢٦٢‬‬‫‌‬ ‫وَالْأَ ْرضِ لَآيَاتٍ لِ َقوْ ٍم يَعْقِلُونَ‪‌.‬‬
‫كه‌هیچ‌‬ ‫ین‌ئهویش‌باسی‌دروست‌بونی‌سروشته‌‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫م‌ئایهته‌‌بكه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یری‌ئه‬ ‫‌‬
‫ر‌سه‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫نییه‪‌ ،‬ئەوان ‌داوای ‌موعجیز‌ەیان‌‬ ‫زهی ‌پەیامبەرەوە‌ ‌ ‌‬ ‫ندیهكی ‌به‌ ‌موعجی ‌‬ ‫یوه ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫یه‪‌،‬‬
‫خۆی‌بونی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫شتێكه‌‬
‫‌‬ ‫كردن‌كه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌بۆ‌ئه‬ ‫و‌ئهستێره‌‬ ‫دەکرد‌ئەویش‌باسی‌ڕۆژ ‌‬
‫كانی‌قورهیش‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫له‌داواكاریه‌‬ ‫وه‌ ‌‬‫رانده ‌‬
‫تر‌خۆی‌په ‌‬
‫‌‬ ‫دیسان‌بۆ‌جارێكی‌‬
‫ئهڵێن ‌ئایه‌تی ‌‪٢٣٩‬ی ‌سوره‌تی ‌البقرة‌‬ ‫رهوه‌کانی ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫به ‌پێی ‌هه‌ندێک ‌لێکده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫عبدالله ‌بن ‌أبي ‌کعب' ‌و‌‬ ‫‌‬ ‫بهست ‌هاتۆته‌ ‌خوارێ‪‌ ،‬کاتێک ‌'‬ ‫دیسان ‌بۆ ‌هه‌مان ‌مه‌ ‌‬
‫مهد‌‬ ‫ئهی ‌موحه‌ ‌‬ ‫یشیهكان ‌هاتن ‌و ‌به‌ ‌پەیامبەریان ‌وت( ‌ ‌‬ ‫كۆمهلێك ‌له‌ ‌قوره‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪238‬‬
‫بكه ‌و ‌ڕوباری‌‬ ‫مهكک‌همان ‌بۆ ‌فراوان ‌ ‌‬ ‫یهك ‌زێرمان ‌بۆ ‌بێنه‌ ‌و ‌پانتایی ‌ ‌‬ ‫پارچه ‌‬
‫‌‬
‫تهی ‌بۆ‌‬ ‫ئهنجامدا ‌ئه‌ویش ‌ئه‌و ‌ئایه‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫بهناودا ‌بهێنه‌ ‌تاوه‌كو ‌بڕوات ‌پێ ‌بكه‌ین) ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪230‬‬
‫هێنان‪‌ .‬‬
‫رتان‌بپرسن‪‌،‬وهكو‌پێشو‌له‌‌موسا‌پرسیار‌كرا‌‬ ‫‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫تانهوێ‌له‌‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫ئاخۆ‌ئێوه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫بێ‌گومان‌ڕێگهی‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫‪‌،‬به‬ ‫باوهڕ‌بگۆرێته‌ ‌‬ ‫یی‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌كهسێكیش‌بێخوا‬ ‫بوو؟‌هه‌ ‌‬
‫س ِئلَ مُوسَى ِمنْ َق ْبلُ وَمَنْ‬‫ڕاسی ‌لێ ‌ون ‌بوه‌‪‌ .‬أَمْ تُرِيدُونَ َأنْ تَسْأَلُوا رَسُولَكُمْ كَمَا ُ‬
‫السبِيلِ‪‌.‬البقره‌‌‪‌٢٣٩‬‬
‫َدلِ الْكُفْ َر بِالْإِيمَانِ فَ َق ْد ضَلَّ سَوَاءَ َّ‬
‫َي َتب َّ‬
‫‌‬
‫كهی‌‬ ‫گۆچانه ‌‬
‫‌‬ ‫گهر ‌موسا ‌به‌ ‌‬ ‫ڕهکان ‌به‌ ‌پەیامبەریان ‌وت ‌ئه‌ ‌‬ ‫بێباوه ‌‬
‫‌‬ ‫جارێکی ‌تر‪‌ ،‬‬
‫ده‌‬‫بهردێكدا ‌هه‌ڵقواڵند ‌و ‌عیساش ‌مردوی ‌زیندوكرده‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫دوانزه‌ ‌كانیاوی ‌له‌ ‌ ‌‬
‫كمان‌نیشانده؟‌هەر‌بۆیە‌زۆر‌جار‌پەیامبەر‌دەکەوتە‌بوارێکی‌‬ ‫‌‬ ‫تۆش‌موعجیزهیه‌‬
‫‌‬
‫وه ‌وتی ‌ده‌ ‌پێم ‌بلێن ‌چ‌‬ ‫تەریقیەوە ‌بەاڵم ‌جارێك ‌خۆی ‌تاقی ‌كرده‌ ‌‬
‫پارچهیەك ‌له‌ ‌زێر ‌له‌و‌‬ ‫‌‬ ‫یهكتان ‌له‌ ‌من ‌ئه‌وێت؟ ‌ئه‌وانیش ‌وتیان ‌با ‌‬ ‫موعجیزه ‌‬
‫‌‬
‫ئاسمانه ‌بێته‌ ‌خوارێ ‌تاوه‌كو ‌چه‌كی ‌پێ ‌بكڕین ‌و ‌بجه‌نگین ‌و ‌ببین ‌به‌‌‬ ‫‌‬
‫به‌‬‫كه ‌ ‌‬
‫ره ‌بۆمان‌بی ‌‬ ‫البه ‌‬
‫ری‌مهكک‌ه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌دهوروبه‌‬
‫و‌شاخانه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌ئه‬ ‫ری ‌تۆ‪‌.‬‬‫نگه َ‬ ‫هاوسه ‌‬‫‌‬
‫یهك‌‬ ‫بهاڵم‌پاش‌ماوه‌ ‌‬ ‫ویش‌وتی‌باشه!‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ك‌ناوچهی‌شام‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ن‌و‌كانیاو‌وه‬ ‫‌‬
‫چیمه‬
‫یهش ‌بێنم‪‌ .‬ئیتر‌‬ ‫گهر ‌ئه‌و ‌موعجیزه‌ ‌‬ ‫ناكهن ‌ئه‌ ‌‬
‫وه ‌وتی ‌ئێوه‌ ‌هه‌ر ‌به‌من ‌بڕوا ‌ ‌‬ ‫هاته ‌‬
‫‌‬
‫له‌‬‫ئهی ‌وت ‌هه‌ر ‌چی ‌بكه‌م ‌پێم ‌بڕوا ‌ناكه‌ن‪‌ ‌ .‬‬ ‫هێنانهوە ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫زۆر ‌جار ‌ئایه‌تی ‌بۆ ‌ئه‌‬
‫ئهڵێت‪‌:‬‬‫ایهتی‌‪‌ ‌٢٢-٢‬‬ ‫تی‌االنعام‌له‌ئ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬
‫دهستی‌‬ ‫وه ‌و ‌به‌ ‌‬ ‫خواره ‌‬
‫‌‬ ‫یهكمان ‌بۆ ‌تۆ ‌ناردبایه‌ ‌‬ ‫سهر ‌كاغه‌ز ‌نامه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫گهر ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ببێ‌و‌نهبێ‌جادوو‌‬ ‫‌‬ ‫ر‌دهیانگوت‪‌:‬‬‫ناسن‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌خوانه‬ ‫ڵیان‌گڵۆفیبا‪‌،‬ئهوانه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆیان‌هه‬
‫نارده‌‬
‫ئهدی ‌بۆچی ‌ئەڵاڵ ‌فریشته‌ی ‌بۆ ‌ئه‌و ‌نه‌ ‌‬ ‫ئهوا ‌ده‌شڵێن‪‌ ‌ :‬‬ ‫نهبێ ‌چیتر ‌نیه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫فرشتهمان ‌بناردایه‌‪‌ ،‬بێ ‌سۆ ‌كارله‌كار ‌ده‌ترازاو ‌هیچ‌‬ ‫‌‬ ‫گهر ‌ئێمه‌ ‌‬ ‫وه؟ ‌ئه‌ ‌‬ ‫اره ‌‬‫خو ‌‬
‫گهر ‌ڕاسپارده‌مان ‌فرشته‌ش ‌با‪‌ ،‬هه‌ر ‌ده‌بو ‌جلكی‌‬ ‫مۆڵهتیان ‌پێ ‌نه‌ده‌درا‪‌ .‬خۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهلێك‌‬ ‫یپۆشن‌ئهو‌پۆشی‌بای‪‌.‬به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫وان‌ده‬ ‫و‌جله ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ین‌و‌ئه‬ ‫بهربكه‌‬ ‫پیاوێكی‌ده ‌‬
‫‌‬
‫كارهكه‌ی‌خۆیان‌‬ ‫نكهران‌تووشی‌ ‌‬ ‫ن‌كراو‌رشخه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رشخه‬ ‫رانی‌بهر‌له‌تۆ‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڕهكان‌‬ ‫ن‪‌،‬تا‌بزانن‌دوا‌ڕۆژی‌بێ‌باوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شتێ‌بكه‬ ‫مینه ‌ ‌‬
‫گه‬ ‫م‌زه ‌‬
‫له ‌‬ ‫بێژه‪‌:‬ئێوه‌ ‌ ‌‬‫بوون‪‌ ‌.‬‬

‫بهامشه‌الناسخ‌و‌المنسوخ‪‌،‬ل‌‪‌٩٢‬‬
‫‌‬ ‫‪ 230‬اسباب‌النزول‌‬

‫‪239‬‬
 ‫كوێ‌گهیشت‪ُ .‬هوَ َّالذِي َأنْزَلَ عََل ْيكَ الْ ِكتَابَ ِمنْهُ آيَاتٌ مُحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْ ِكتَابِ وَأُخَ ُر‬ ‫‌‬ ‫به‌‬
‫‌‬
‫ُمتَشَا ِبهَا تٌ فَأَمَّا َّالذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ َزيْغٌ َفي ََّتبِعُونَ مَا تَشَابَهَ ِمنْهُ ا ْبتِغَاءَ الْ ِف ْتنَةِ وَا ْبتِغَاءَ‬
‫ع ْندِ ر َِّبنَا‬
‫تَ ْأوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَ ْأوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا ِبهِ كُلٌّ ِمنْ ِ‬
‫ك وََلوْ أَنْزَلْنَا مَلَكًا لَ ُقضِيَ الْأَمْ ُر ثُمَّ لَا‬ ‫وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ‪ .‬وَقَالُوا َلوْلَا ُأنْ ِزلَ عََليْهِ مََل ٌ‬
‫س ُتهْزِئَ‬ ‫سنَا عََل ْيهِمْ مَا يَلْبِسُونَ‪ .‬وَلَقَدِ ا ْ‬ ‫ُينْظَرُونَ‪ .‬وََلوْ جَعَلْنَاهُ مَلَكًا لَجَعَ ْلنَاهُ رَجُلًا وَلََلبَ ْ‬
‫س َتهْ ِزئُونَ‪ُ .‬قلْ سِيرُوا فِي‬ ‫ِالذِينَ سَخِرُوا ِم ْنهُمْ مَا كَانُوا بِهِ يَ ْ‬ ‫سلٍ ِمنْ َقبِْلكَ فَحَاقَ ب َّ‬ ‫بِرُ ُ‬
‫َذبِينَ‪‌.‬االنعام‌‪‌٢٢-٢‬‬ ‫ض ثُمَّ انْظُرُوا َكيْفَ كَانَ عَاقِ َبةُ الْمُك ِّ‬ ‫الْأَ ْر ِ‬
‫تدا‌ئهڵێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مان‌سوره‬ ‫له‌ ‌‬
‫هه‬ ‫ها‌ئایهتی‌‪‌ ‌٢٢٢‬‬‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬
‫ڵ‌كردبان‌و‌ههمو‌شتمان‌‬ ‫‌‬ ‫یان‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كانیش‌قسه‬ ‫‌‬
‫و‌مردیه‬ ‫فریشتهشمان‌بناردایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهر ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫مه ‌‬
‫ڕیان‌نهدێنا‪‌،‬جا‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬هێمان‌باوه‬ ‫‌‬
‫خڕكردباوه‬ ‫وه ‌‬
‫وانه ‌‬
‫ڕووی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕووبه‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫بهاڵ ‌زۆربه‌یان ‌نه‌زان ‌بوون‪‌ .‬وَلَوْ أ ََّننَا نَزَّلْنَا إِلَ ْيهِمُ الْمَلَائِكَةَ وَكَلَّ َمهُمُ‬ ‫مهیلی ‌لێ ‌با‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫الْ َم ْوتَى وَحَشَ ْرنَا عََل ْيهِمْ كُلَّ شَيْءٍ ُقبُلًا مَا كَانُوا لِ ُيؤْ ِمنُوا إِلَّا َأنْ يَشَاءَ اللَّهُ وَلَكِنَّ أَ ْكثَرَهُمْ‬
‫جهَلُونَ‪‌.‬االنعام‌‪‌٢٢٢‬‬ ‫يَ ْ‬
‫‌‬
‫هێنده ‌خۆشبڕوا ‌نه‌بون ‌که‌ ‌زۆر ‌به‌ ‌سانایی‌‬ ‫ڕهکان ‌ ‌‬ ‫بێباوه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ڕاستیدا‪‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫سهر ‌داواکردنی ‌موعجیزه‌ ‌و‌‬ ‫له ‌‬ ‫ڵهتێن ‌به‌لکو ‌هه‌ر ‌پێیاندائه‌گرت ‌ ‌‬ ‫ڵبخه ‌‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫تێک‌دێنێت‌و‌ئهڵێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌جارێكی‌تر‌ئایه‬ ‫پەیامبەریش‌‬
‫و‌و‌ڕۆژان‪‌،‬زۆر‌نیشانهی‌‬
‫‌‬ ‫زهمیندا‌و‌ئاڵوگۆڕی‌شه‌‬ ‫ئافراندنی‌ئاسمانان‌و‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫‌‬
‫ی‌كه ‌خێوی‌دڵی‌وشیارن‪‌.‬إِنَّ فِي خَ ْلقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ‬ ‫‌‬ ‫بۆ‌ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫و‌ههیه‌ ‌ ‌‬ ‫پته ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫الل ْي ِل وَالنَّهَارِ لَآيَاتٍ لِأُولِي الْأَ ْلبَابِ‪‌.‬ال‌عمران‌‪‌٢٢٣‬‬ ‫ختِلَافِ َّ‬ ‫وَا ْ‬
‫‌‬
‫ئهبینین ‌دیسان ‌پەیامبەر ‌باسی ‌سروشتی ‌بۆ‌‬ ‫گهر ‌به‌ ‌جوانی ‌وردبینه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫موعجیزه ‌و ‌مه‌زنیه‌تی ‌خوای ‌ئەڵاڵی ‌بۆخۆی‌‬ ‫‌‬ ‫ئهكردن ‌سه‌یر ‌له‌وه‌یه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهستێره ‌و ‌ئاسمانی ‌دروست‌‬ ‫وهیه‌ ‌ئایا ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫وه ‌پرسیار ‌ئه‌ ‌‬ ‫گهرێنێته‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ویش‌باسی‌ئهستێره‌و‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كرد‪‌،‬ئه‬ ‫یان‌له ‌پەیامبەر ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ان‌داوای‌موعجزه‬ ‫كردوه؟ ‌خەڵک‬
‫له‌پرسیار‪.‬‬ ‫راندنهوه‌‌بوو‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نیا‌خۆپه‬ ‫مه‌ ‌‬
‫ته‬ ‫اڵم‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كات‪‌،‬به‬ ‫‌‬
‫ئاسمان‌ئه‬
‫‌‬
‫ت‌بهم‌‬ ‫باره ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫یه‌ ‌‬ ‫تێکی‌زۆر‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بینین‌ئایه‬ ‫ین‌به‌ناو‌قوڕئان‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫شتێک‌بکه‬ ‫گهر‌گە‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ردهمی ‌مه‌ککه‌یدا ‌دروست ‌بوه‌‪‌.‬‬ ‫سه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫ی ‌‌‬ ‫تانه ‌‬
‫ئهو ‌ئایه‌ ‌‬ ‫تایبهتی ‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫ته‪‌ ‌ ،‬‬ ‫بابه ‌‬
‫‌‬
‫کهی ‌به‌ ‌مل ‌داهاتبو‪‌ ،‬وه‌کو‌‬ ‫تیه ‌‬
‫مبهرایه‌ ‌‬ ‫پەیامبەری ‌تازه‌توشبو ‌بەو ‌پەیامە‪‌ ،‬پێغه‌ ‌‬

‫‪240‬‬
‫موعجیزه‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫بۆیه ‌ ‌‬
‫نهخوێند ‌بوو ‌ ‌‬ ‫کانی‌تر‌له ‌پ‌هرستگا‌پاراسایکۆلوجی ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫مبه ‌‬
‫ره‬ ‫پێغه ‌‬‫‌‬
‫بۆیه ‌زۆری ‌بۆ ‌هات‌‬ ‫قوتابخانهی ‌شیعری ‌خوێند ‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫دهستوپێسپی ‌بوو‪‌ ،‬له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫خهڵک‪‌ ،‬پەیامبەری ‌ڕامیاڕزان‌‬ ‫دهست ‌توانجی ‌ ‌‬ ‫خۆی ‌بکوژی ‌و ‌ده‌ربازی ‌بێت ‌له‌ ‌‬
‫تێن‌و‌ههر‌زوو‌‬
‫‌‬ ‫خه ‌‬
‫ڵه‬ ‫ڵئه ‌‬
‫ن‌بتن‌زۆر‌زوو‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫ڕهکان ‌که‌ ‌ ‌‬
‫خاوه‬ ‫وای‌ئهزانی‌بێباوه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کهی‪‌ ،‬به‌اڵم ‌ڕۆژ ‌به‌ ‌ڕۆژ ‌بێباوەڕەکان ‌لەو ‌هزرە‌‬ ‫یامه ‌‬
‫چنه ‌ژێرباری ‌په‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫وهی‌‬ ‫یامبهر ‌بنێرێت‪‌ .‬بۆ ‌تاقیکردنه‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫که ‌ ‌‬ ‫یهک ‌بونی ‌نییه‌ ‌ ‌‬ ‫تێگەیشتبوون ‌کە ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫ههر ‌ئه‌ی‌‬ ‫بیردۆزهکانی ‌خۆیان ‌داوای ‌موعجیزه‌یان ‌لێ ‌ئه‌کرد‪‌ ،‬بەاڵم ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وت ‌هه‌ر ‌شتێك ‌بكه‌م ‌بڕوا ‌ناكه‌ن‪‌ ،‬ئ‌هی ‌بۆچ ‌ئەڵاڵ ‌بۆ ‌جارێک ‌له‌ ‌به‌ر ‌خاتری‌‬
‫وهی ‌ئایه‌تی ‌‪٢٢‬ی‌‬ ‫نگدانه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫ڕه‬ ‫نهنارد‪‌ ‌ .‬‬ ‫یهكی ‌ ‌‬ ‫رهکه‌ی ‌و ‌كافران ‌موعجیزه‌ ‌‬ ‫یامبه ‌‬
‫په ‌‬ ‫‌‬
‫داواکاریهکانی‌‬
‫‌‬ ‫کهوێ ‌پەیامبەر ‌زۆر ‌دڵی ‌توند ‌بووه‌ ‌به‌ ‌‬ ‫رده ‌‬
‫سورهتی ‌الحجر ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رستان‌و‌ئهڵێ‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بتپه‬
‫قسهکانیان‪‌ .‬وَلَ َقدْ نَعْلَمُ أ ََّنكَ َيضِيقُ َ‬
‫صدْ ُركَ بِمَا‬ ‫ئهزانین ‌سنگت ‌ئه‌کوشرێ ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ئێمه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫يَقُولُونَ‪ .‬الحجر ‪٩١‬‬
‫له‌‬
‫دهرباز‌ئەکریت‌ ‌‬ ‫زیوه‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫دابه ‌‬ ‫مهكک‌ه‌ ‌‬ ‫له‌ ‌‬ ‫تی‌یونس‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫روهها‌ل‌ه‌سوره‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫چیهکان‌و‌دەلێ‪‌:‬‬ ‫دهستی‌توانج‌ ‌‬ ‫‌‬
‫الیهن‌‬
‫یهك ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫وه ‌بۆی ‌به‌ڵگه ‌و ‌نیشانه‌ ‌‬ ‫خواره ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫دهڵێن ‌با ‌بهێنرایه‌ ‌‬ ‫وانه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫و‌ه ‌ ‌‬
‫خوایه‌‬
‫‌‬ ‫ت‌به‌‬
‫نهانی‌تایبه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نهێنی‌و‌په‬ ‫وه‌تۆش‌بڵێ‌بێگومان‌(زانینی)‌‬ ‫ردگاریه ‌‬
‫‌‬ ‫په ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬
‫چاوهڕوانان‪‌.‬‬ ‫کێکم‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گهڵ‌ئێوه‌ ‌‬
‫دا‌یه‬ ‫ڕاستی‌منیش‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ڕوانی‌بکه ‌‬
‫ن‌به‬ ‫‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫چاوه‬ ‫که ‌‬ ‫‌‬
‫َويَقُولُونَ لَوْلَا أُنْ ِزلَ عََليْهِ آيَةٌ ِمنْ رَبِّهِ فَ ُقلْ إِنَّمَا الْ َغيْبُ لِلَّهِ فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ ِمنَ‬
‫الْ ُم ْنتَظِرِينَ‪‌.‬یونس‌‪‌٩٣‬‬
‫ئەم ‌ئایەتە ‌ئەوە ‌دەگەیەنێ ‌کە ‌پەیامبەری ‌ئیسالم ‌تووشی ‌ئەو ‌بارە ‌دەرونیە‌‬
‫رگایهکم‌لێ‌بکرێتەوە‌!‌‌‬ ‫لکو‌ده ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕوانم‌به‬ ‫بێت‌و‌بلێ‌ ‌‬
‫چاوه‬
‫ئهو‌‬‫‪‌،‬ههر‌بۆیه‌‌ ‌‬‫وه ‌‬ ‫کرێته ‌‬
‫‌‬ ‫زهیی‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫رگای‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ئارامی‌و‌دانبهخۆداگرتن‌ده‌‬
‫‌‬ ‫بهڵێ!‌‬‫‌‬
‫به ‌ئاگا‌هێنا ‌و‌جوبرائیلی‌نارد‌بۆ‌‬ ‫یامبهری‌ئیسالم‌ئەڵاڵی ‌ ‌‬ ‫خۆداگرتنهی‌په‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫دانبه‬
‫گهر‌‬‫ئهوا ‌ئەڵاڵ ‌د‌هفه‌رموێت ‌ئه‌ ‌‬ ‫هاته ‌الی ‌وتی؛ ‌ ‌‬ ‫پەیامبەر‪‌ .‬ڕۆژێكیان ‌جوبرائیل ‌ ‌‬
‫وهی ‌بڕوا‌‬ ‫وه‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫بهزێنم ‌به‌اڵم ‌پاش ‌ئه‌ ‌‬ ‫تهوێ ‌ئه‌وا ‌پارچه‌ ‌زێرێكت ‌بۆ ‌داده‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫رگای‌تۆبهیان‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وێ‌من‌ده‬ ‫ر‌ئه ‌‬
‫ته‬ ‫گه ‌‬ ‫یان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫دهم‌‪‌ ،‬‬
‫وا‌توندترین‌سزایان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هێنێ‌ئه‬ ‫‌‬
‫نه‬

‫‪241‬‬
‫مهدیش ‌وتی ‌ده‌رگای ‌تۆبه‌ ‌و‌‬ ‫دهمێ ‌موحه‌ ‌‬ ‫مهوه‌ ‌و ‌ڕوحمی ‌خۆمیان ‌ئه‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫لێ ‌ئه‌ ‌‬
‫‪231‬‬
‫بهزه‌یی‪‌ .‬‬ ‫‌‬
‫تهنیا‌‬
‫مه ‌ ‌‬
‫ڵه ‌‬‫به ‌سۆزه‌‪‌ ،‬خۆی ‌خسته‌ ‌ناو ‌ته‌نگ ‌و ‌چه‌ ‌‬ ‫ێنده ‌ ‌‬
‫بهڵێ! ‌پەیامبەر ‌‌ه ‌‬ ‫‌‬
‫نجه‪‌.‬لێرەدا‌ئەوە‌پرسیارە‌دەکەین‪‌،‬ئەگەر‌‬ ‫ئازار‌و‌ئهشكە ‌‬
‫‌‬ ‫وێته ‌‬
‫كه ‌‬ ‫ی‌نه ‌‬
‫كه ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫میلله ‌‬
‫‌‬
‫دهسوڕان ‌و ‌پاش‌‬ ‫رهب ‌بۆ ‌ماوه‌ی ‌هه‌زار ‌سالێك ‌به‌ ‌دوای ‌به‌ردێك ‌دا ‌‬ ‫عه ‌‬
‫‌‬
‫بهرده‌ ‌نێرداروێك ‌و‌‬ ‫ئهو ‌ ‌‬
‫كه ‌به‌ ‌حیساب ‌ ‌‬ ‫ئهسورێن ‌ ‌‬ ‫دهوریدا ‌ ‌‬ ‫ئیسالمیش ‌هه‌ر ‌به‌ ‌‬
‫موعجزیهكی‌بۆ‌پەیامبەر‌ناردبا‌خەڵک‌‬ ‫‌‬ ‫گهر‌ئەڵاڵ‌‬‫چۆن‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫یه‪‌،‬ئەی‌‬ ‫دیاریهكی‌خوا ‌‬ ‫‌‬
‫وهی‌پەیامبەر‌بوو‪‌.‬بۆچی‌‬ ‫راندنه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نیا‌خۆ‌په‬ ‫‌‬
‫ش‌ته‬ ‫؟؟؟‌ئه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫بڕوایان‌پێ‌نەدەکرد!!‬
‫وه‪‌ .‬ئەبوایە ‌پەیامبەر ‌ڕاپرسی‌‬ ‫دایه ‌‬
‫لهجیاتی ‌خەڵک ‌وه‌اڵمی ‌جوبرائیلی ‌ ‌‬ ‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫کردبا ‌و ‌بە ‌بێباوەڕەکانی ‌بوتبا ‌ئەوا ‌جوبرائیل ‌هاتووە ‌و ‌ئەڵێ ‌ئەگەر ‌ئەڵاڵ‌‬
‫وا‌سزا‌ئهدرێن‪‌.‬ئینجا‌با‌‬‫‌‬ ‫نههێنن ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫له ‌دوایدا‌بڕوا ‌ ‌‬ ‫موعجیزهتان‌نیشان‌بدات‌و‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهر ‌موعجیزەیەک ‌بۆ ‌پەیامبەر ‌ناردبا ‌نە ‌هێندە‌‬ ‫خەڵک ‌خۆی ‌بڕیاری ‌بدابا‪‌ .‬ئه‌ ‌‬
‫ئهبو‪.‬‬
‫سیحیش‌گومانیان‌له‌لێ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫جولهكه‌ ‌‬
‫و‌مه‬ ‫بو‌نه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫نجه‌ ‌‬
‫شكه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫تووشی‌ئازار‌و‌ ‌‬
‫ی‌چۆن‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دڵسۆزی‌ئه‬ ‫بێ‌موعجیزه ‌بوون‌به‌‌هاوڕێی‌‬ ‫‌‬ ‫ئەبینین‌چەند‌کەسێک‌ ‌‬
‫به‬
‫بون‌به ‌موسڵمان‪‌.‬بەاڵم‌سەیرە‌پەیامبەر‌ئەڵێ‌‬ ‫‌‬ ‫نه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫نیشاندانی‌موعجیزه ‌خەڵک ‌ ‌‬
‫‌‬
‫وه ‌بێتە ‌خوارێ ‌و ‌خۆیان ‌دەستی ‌لێ ‌بدەن ‌هه‌ر‌‬ ‫ئهو ‌كتێبه‌ ‌له‌ ‌ئاسمان‌ه ‌‬ ‫ئەگەر ‌ ‌‬
‫تی‌االنعام‌ئهڵێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٢٩٢‬ی‌سوره‌‬ ‫یاخود‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بڕوای‌پێناكهن‪‌.‬‬
‫‌‬
‫ئهو‌‬‫مبهرانی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئێمهش ‌تاوه‌ك ‌پێغه‌ ‌‬ ‫یهكیان ‌بۆبێ‪‌ ،‬ئێژن‪‌ ‌ :‬‬ ‫ڵگه ‌‬
‫ههرگا ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهسێ ‌بۆ‌‬ ‫یه‪‌ ،‬بڕوا ‌ناهێنین‪‌ .‬ئەڵاڵ ‌خودی ‌باشتر ‌ده‌زانێ ‌چ ‌ ‌‬ ‫ڵگانهمان ‌بۆ ‌نه‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫بهر‌‬
‫له ‌‬
‫وانهی ‌تاوانبار ‌بوون ‌– ‌ ‌‬ ‫مبهری ‌هه‌ڵبژێرێ‪‌ .‬زۆری ‌پێ ‌ناچێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫سووكی‌و‌ئازارێكی‌دژواریان‌توش‌دهبێ‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫الوه‌‬
‫الی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫غهڵیان‌–‌ ‌‬
‫له‬ ‫فێڵبازی‌و‌ده ‌‬
‫‌‬
‫حيْثُ‬
‫وَِإذَا جَا َء ْتهُمْ آيَةٌ قَالُوا َلنْ ُنؤْ ِمنَ حَتَّى ُن ْؤتَى ِم ْثلَ مَا أُوتِيَ رُسُلُ اللَّهِ اللَّهُ َأعْلَمُ َ‬
‫عذَابٌ شَدِيدٌ بِمَا كَانُوا يَمْكُرُونَ‪‌.‬‬ ‫ع ْندَ اللَّهِ َو َ‬
‫س ُيصِيبُ َّالذِينَ أَجْرَمُوا صَغَارٌ ِ‬
‫يَجْ َعلُ رِسَاَلتَهُ َ‬
‫االنعام‌‪‌٢٩٢‬‬
‫کەوابوو‌بۆچ‌پەیامبەر‌و‌ئەڵاڵ‌کە‌دەزانن‌ئەو‌بێباوەڕانە‌موعجیزەشیان‌بۆ‌بێت‌‬
‫هەر‌بڕوا‌ناکەن‌خۆیان‌لەگەڵ‌ئەو‌میللەتە‌ماندوو‌دەکەن؟‌‬

‫‪‌231‬تفسیر‌ایة‌‪‌٢٢‬سورة‌االسراء‪/‬ابن‌کثیر‌‬

‫‪242‬‬
‫وهی ‌پەیامبەر‌‬ ‫راندنه ‌‬
‫‌‬ ‫ڕهکان ‌و ‌خۆپه‌‬ ‫الیهن ‌بێباوه‌ ‌‬‫بهڵێ! ‌داواکردنی ‌موعجیزه‌ ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫پیشهی‌هه‌ردووک‌ال‌هەروەک‌لە‌ئایەتێکی‌تردا‌ئەبین‌کە‌ئەڵێت‪‌:‬‬ ‫به‌ ‌‬ ‫بوو‌ ‌‬
‫وه ‌و ‌خه‌ریکی ‌سه‌رکه‌وتنێ‌‬ ‫ینه ‌‬
‫گهر ‌ده‌رکێکیان ‌له‌م ‌ئاسمانه‌ ‌بۆ ‌بکه‌ ‌‬ ‫نانهت ‌ئه‌ ‌‬
‫ته ‌‬ ‫‌‬
‫چاومان‌بهستراوه‌‌و‌دیاره‌‌جادومان‌لێکراوه‌‪‌.‬وََلوْ َفتَحْنَا‬ ‫‌‬ ‫ئێمه‌‬
‫بن‪‌،‬بێ‌شک‌ئێژن‪‌ ‌:‬‬
‫حنُ َقوْمٌ‬ ‫عََل ْيهِمْ بَابًا ِمنَ السَّمَاءِ فَظَلُّوا فِيهِ يَعْرُجُونَ‪ .‬لَقَالُوا إِنَّمَا سُكِّرَتْ َأ ْبصَارُنَا َبلْ نَ ْ‬
‫مَسْحُورُونَ‪ .‬الحجر ‪١٣ -١٢‬‬

‫کهوێ‪‌،‬ئێژن‪‌:‬هه‌ورێکی‌پڕپشته‌‪‌.‬وَِإنْ‬ ‫م‌عاسمانه ‌داده‌ ‌‬

‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫ک‌له‬ ‫ر‌بشبینن‌پارچه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫گه‬
‫يَ َروْا كِسْفًا ِمنَ السَّمَاءِ سَاقِطًا يَقُولُوا سَحَابٌ مَرْكُومٌ‪ .‬الطور ‪.٢٢‬‬
‫‌‬
‫وه ‌له‌ ‌داواکاری‌‬ ‫رانده ‌‬
‫په ‌‬ ‫ئهبێ ‌پرسیار ‌بکه‌ین ‌کاتێک ‌پەیامبەر ‌خۆی ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئێمه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫یان‌زیاتر‌ئهبو؟‌‌‬
‫‌‬ ‫وتر‌ئهبو‌یان‌بێبڕوا‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕیان‌پته‬ ‫ککه‪‌،‬ئایا‌باوه‌‬
‫کانی‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫بێباوه‌ ‌‬
‫ڕه‬
‫داواکهرانی ‌موعجیزه‌ ‌خاڵی ‌الوازی ‌پەیامبەریان ‌دۆزیبۆوه‌ ‌بەاڵم ‌چاری ‌نه‌بو‌‬ ‫‌‬
‫ی‌به‌ملداهاتبو‪‌.‬‬ ‫تیهکه‌ ‌‬ ‫رایه ‌‬
‫یامبه ‌‬
‫وهک‌وتمان‌په‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دهنارد‌‬ ‫کی‌تری‌بۆ‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬بۆچ‌موعجیزهیه‌‬
‫‌‬ ‫موعحیزه ‌دابنێت‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫گهر‌ئەڵاڵ ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫نها‌یهک‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌لهو‌ئایەتانەی‌سەرەوە‌ ‌ ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫بکهن!‌به‌‬
‫تاوهکو‌خەڵک ‌بڕوا‌به‌ ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بۆچونمان‌بۆ‌دروست‌ئهبێ‌ئەویش‌خۆپەڕاندنەوە‌بوو‌لە‌پرسیاری‌خەڵک!‌‬ ‫‌‬
‫‌‬
‫ستهیان‌‬ ‫رجه ‌‬‫كی‌به ‌‬‫‌‬ ‫موعجیزه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫وهی‌‬
‫بۆ‌ئه ‌‬
‫له ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫بێهوده ‌بوون ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دوو‪‌:‬خەڵک ‌‬
‫وتنه‌‬
‫ئهوان‌که‌ ‌‬ ‫ربۆیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ن‌ئهزمون ‌بوون ‌هه‌‬ ‫كان‌خاوه ‌‬
‫‌‬ ‫بێگومان‌جوله ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫نیشانبدات‪‌ .‬‬
‫حهریج)‌‬ ‫متکۆله( ‌‬
‫‌‬ ‫ڕوبهروی ‌پرسیارێكی ‌زۆر ‌‬ ‫پرسیارکردن‪‌ ،‬جارێكیان ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫مهد ‌ئه‌ڵێت ‌ڕوح ‌چییه‌‪‌،‬‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫یهك ‌له‌ناو ‌كۆمه‌لێك ‌خەڵک ‌به‌ ‌‬ ‫كه ‌‬
‫جوله ‌‬
‫كه ‌ ‌‬ ‫بوو ‌ ‌‬
‫پاشان‌وهحی‌بۆهات‌‬ ‫‌‬ ‫دانهوه‌‌‬
‫می‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫هیچ‌وهاڵ‬
‫‌‬ ‫ئهڵێت‌پەیامبەر‌‬ ‫'عبداللە‌بن‌مسعود'‌ ‌‬
‫وتی‪‌:‬‬
‫یزانێ‪‌،‬ئێوه‌‬
‫‌‬ ‫پەروەردگار ‌‬
‫م‌ده‬ ‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫یه ‌ ‌‬
‫وانه ‌‬
‫ههر‌له‌ ‌‬ ‫‪‌،‬بێژه‪‌ ‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پرسن‌گیان‌چیه‬ ‫‌‬
‫تۆ‌ده‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫عنِ الرُّوحِ ُقلِ الرُّوحُ ِمنْ أَمْرِ رَبِّي وَمَا‬ ‫كهمێكتان ‌له‌ ‌زانست ‌پێدراوه‌‪َ ‌ .‬ويَسْأَلُو َنكَ َ‬ ‫‌‬
‫أُوتِيتُمْ ِمنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِيلًا‪‌.‬االسراء‌‪‌٩٢‬‬
‫ی‌پەیامبەر‌نابینین؟‬ ‫راندنهوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نیا‌خۆپه‬ ‫م‌ئایهته‌‪‌ ‌،‬‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫ئایا‌شیكردنه ‌‬
‫‌‬

‫‪243‬‬
‫بكهین‌تاوەکو‌‬ ‫كه‌ ‌‬‫ڵێن‌با‌ئێمه‌پرس‌ل‌ه‌جولە ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫كان‌ئه‬ ‫رهوها‌ڕۆژێكیان‌قور‌هیشیه‌‬ ‫هه ‌‬‫‌‬
‫شاندێكیان‌ئهچێت‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌ڕاستگۆیه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫یامه ‌‬
‫كه‬ ‫په ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫یهك ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫بزانیین‌تا‌چ‌ڕاده ‌‬
‫‌‬
‫وانیش‌ئهڵێن‌سێ‌‬
‫‌‬ ‫ئەکەن ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬ ‫‌‬ ‫ڵ‌ئاخامهكانی‌جول‌هكه‌‬
‫‌‬ ‫وتنێك‌لهگه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌چاوپێكه‬ ‫دینه‌‬
‫مه ‌‬ ‫‌‬
‫ئهگه‌ر ‌نا‌‬
‫ره ‌ ‌‬
‫یامبه ‌‬
‫ئهوا ‌په‌ ‌‬ ‫المهكانی ‌زانی ‌ ‌‬ ‫گهر ‌وه‌ ‌‬ ‫مهد ‌بكه‌ن ‌ئه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫پرسیار ‌له‌ ‌‬
‫رهاتی‌چهند‌الوێك‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫سه‬ ‫كه‌بریتی‌بوون‌له‌‪‌ ‌:‬‬ ‫سێ‌پرسیاره ‌‬
‫‌‬ ‫م‌زانسته‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫اوێكی‌كه‬ ‫پی‬
‫ردهمی ‌زوو ‌چی ‌بوو‪‌ ،‬ئه‌و ‌پیاوه‌ی ‌كه‌ ‌ڕۆژهه‌اڵت ‌و ‌ڕۆژئاوای ‌كرد‌‬ ‫سه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫كه ‌بریتی ‌بوو ‌له‌‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫دێته ‌‬
‫كه ‌ ‌‬ ‫كهی ‌چی ‌بوو‪‌ ،‬ڕوح ‌چییه‌‪‌ .‬كاتێك ‌شانده‌ ‌‬ ‫یامه ‌‬
‫په ‌‬ ‫‌‬
‫كانیان‌وت‌ئێمه‌‬
‫‌‬ ‫قوره ‌‬
‫یشیه‬ ‫(النضر‌كورى‌الحارث‌و‌عقبة‌كورى‌ابي‌معيط)‌به‌ ‌ ‌‬
‫ئهو ‌سێ ‌پرسیاره‌یان ‌له‌ ‌پەیامبەر‌‬ ‫مهدمان‌كرد ‌بۆ ‌ئێوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫حهل ‌و ‌فه‌سلی ‌موحه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهی‌پەیامبەر‌بوو‌‬ ‫یانیه ‌‬
‫اڵم‌به ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫مه ‌‬‫ده ‌‬‫اڵمتان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یانی‌وه‬ ‫كرد‌ئهویش‌وتی‌بۆ‌به‌‬ ‫‌‬
‫هاته‌‬
‫ڵ‌كرد‌نه ‌جوبرائیل ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌له ‌‬
‫گه‬ ‫ماوهی‌پانزه‌ ‌ڕۆژ‌نه‌ ‌ئەڵاڵ ‌قسه‌ ‌‬ ‫ڕۆژ‪‌،‬له ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‪‌ ٢٢‬‬ ‫‌‬
‫دهمه‪‌،‬‬
‫مهد ‌وتی ‌به‌یانی ‌وه‌اڵمتان ‌ئه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهوەتا ‌‬‫كه ‌وتیان ‌ ‌‬ ‫میوانی‪‌ ،‬خەڵکی ‌مه‌ک ‌‬
‫‪‌،‬ئینجا‌پاش‌پانزه‌‬
‫‌‬ ‫زۆر‌نیگهران‌بوو‬
‫‌‬ ‫مهش‌پەیامبەر‌‬ ‫به ‌‬‫وه ‌بوو ‌به‌ ‌پانزه‌ ‌ڕۆژ! ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ڕۆژ ‌جوبرائیل ‌هات ‌و ‌سوره‌تی ‌'الكهف'ی ‌بۆ ‌هێنا‪‌ .‬لێرەدا ‌زۆر ‌جوان‌‬
‫ره‪‌،‬یاخود‌‬ ‫ر‌ئهو ‌سێ‌پرسیا ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫له ‌‬‫نهبوه‌ ‌ ‌‬‫رئهكه‌وێ‌پەیامبەر ‌هیچ‌زانیاریەکی ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫ته‌رێك‌‬ ‫ئهم‌سوره‌ ‌‬ ‫مامۆستاكهی‌خۆی‌وتووه‌‌بۆیه‌‌‪‌٢٢‬ڕۆژی‌خای‌اند‌تاوەکو‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫به‌‬
‫‌‬
‫ته ‌بنێرێت‌تاوەکو‌‬ ‫م‌سوره ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ك‌ڕۆژ‌ئه‬ ‫ماوه ‌‬
‫ی‌یه‬ ‫توانی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫بخات‪‌.‬ئایا‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫نهیتوانی ‌نوێنه‌ری‌‬ ‫سهرقاڵی ‌کار ‌بوو ‌ ‌‬ ‫وه‪‌ .‬ئایا ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ریقیه ‌‬
‫ته ‌‬ ‫وێته ‌ ‌‬
‫یامبهر ‌نه‌كه‌ ‌‬
‫په ‌‬ ‫‌‬
‫وهی ‌پەیامبەر‌‬ ‫بهڵێ ‌پانزه‌ ‌ڕۆژ ‌زۆره‌ ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫گێژاوه‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫خۆی ‌د‌هر‌باز ‌بكات ‌له‌م ‌‬
‫ئهگه‌ر‌ورد‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫كی‌تریشه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌الیه‌‬
‫الیهك‌‪‌ ‌،‬‬
‫له ‌‬ ‫مه‌ ‌‬
‫ئه ‌‬‫بتوانێت‌كاری‌خۆی‌رێك‌بخات‪‌ ‌.‬‬
‫وه؟‌‬
‫اڵمدراوهته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سورهتی ‌الكهف ‌بابزانین ‌ئایا ‌ئه‌و ‌سێ ‌پرسیاره‌ ‌وه‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫بینه ‌‬
‫‌‬
‫شكهوت ‌بۆ ‌سێسه‌د‌‬ ‫له ‌ناو ‌ئه‌ ‌‬ ‫كهمین ‌پرسیار ‌له‌سه‌ر ‌الوه‌كان ‌بوو ‌كه‌ ‌چون ‌ ‌‬ ‫یه ‌‬‫‌‬
‫سانهی ‌دراسه‌تی ‌ئاینی‌‬ ‫الیهن ‌ئه‌و ‌که‌ ‌‬ ‫زانراوه ‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو ‌چیرۆكه‌ ‌‬ ‫ساڵێك ‌خه‌وتن‪‌ ‌ .‬‬
‫الوانهی ‌كرد ‌به‌اڵم ‌نه‌یتوانی ‌زانیاری‌‬ ‫‌‬ ‫کردبێ ‌به‌اڵم ‌پەیامبەر ‌باسی ‌ئه‌و ‌‬
‫ئهڵێت‪‌:‬‬‫ته‌ ‌‬‫ی‌ئهم‌سوره‌ ‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ٩٩‬‬ ‫كاری‌بدات‌بۆ‌نمونه‌له‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ورد‌ه‬
‫وه‌‬
‫كهشه‌ ‌‬‫گه ‌‬‫سه ‌‬‫ئهشلێن‪‌ :‬پێنجن‪‌ ،‬به‌ ‌ ‌‬ ‫وه ‌چارن‪‌ ‌ .‬‬ ‫شه ‌‬‫گهكه‌ ‌‬ ‫سه ‌‬
‫دهلێن‪‌ :‬سێن ‌و ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نانهت ‌هه‌ندێكیان ‌ئه‌ڵێن ‌حه‌وتن ‌وێرای‌‬ ‫كهن ‌ته‌ ‌‬ ‫نهدیو ‌خه‌یااڵت ‌ئه‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫شهشن‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫به‌‬
‫روەردگارم ‌چاتر ‌ده‌زانێ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بێژه ‌پێان‪‌ :‬پە‬ ‫ههشت‪‌ ‌ .‬‬ ‫كهیان ‌ده‌بن ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫یه ‌‬‫سه ‌‬‫‌‬

‫‪244‬‬
‫كهیان ‌ببیسه‌) ‌زۆر‌‬ ‫وباره(بناره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهمێكیان ‌نه‌بێ ‌بۆی ‌نه‌چون‪‌ ،‬تۆ ‌له‌‬ ‫ژمارهیان‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫سيَقُولُونَ ثَلَاثَةٌ‬ ‫پرسه‪َ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سیان‌مه‬ ‫ت‌بهوانیش‌له‌ ‌ ‌‬
‫كه‬ ‫باره ‌‬ ‫ڕۆ‪‌،‬سه ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫مه‬ ‫ر‌باسه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫سبْعَةٌ َوثَا ِم ُنهُمْ‬‫سهُمْ كَ ْلبُهُمْ رَجْمًا بِالْ َغيْبِ وَيَقُولُونَ َ‬ ‫رَابِ ُعهُمْ كَلْ ُبهُمْ وَيَقُولُونَ خَمْسَةٌ سَادِ ُ‬
‫ستَفْتِ‬ ‫ِد ِتهِمْ مَا يَعْلَ ُمهُمْ إِلَّا قَلِيلٌ فَلَا تُمَارِ فِيهِمْ إِلَّا مِرَاءً ظَاهِرًا وَلَا تَ ْ‬
‫كَ ْل ُبهُمْ ُقلْ رَبِّي َأعْلَمُ بِع َّ‬
‫حدًا‪‌.‬الكهف‌‪‌٩٩‬‬ ‫فِيهِمْ ِم ْنهُمْ أَ َ‬
‫گهر ‌نه‌زانن ‌ژماره‌ی ‌الوه‌كان‌‬ ‫ئه ‌‬‫له ‌چی ‌بوو ‌ ‌‬ ‫كهوابو ‌زانیاری ‌پەیامبەر ‌و ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫جوته(ئەڵاڵ‌و‌‬ ‫به‌ ‌‬ ‫وه‌هه‌ردوک‌ ‌‬ ‫بێته ‌‬
‫قی‌بۆمان‌ڕون‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم‌زۆر‌به‌‌ ‌‬
‫زه‬ ‫چهند‌بوو‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫راندهوه‌‪.‬‬
‫كانی‌قورهیش‌خۆیان‌په‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫پرسیاره‬ ‫له‌‬
‫پەیامبەر)‌ ‌‬
‫كات‌كه‌‬
‫‌‬ ‫وانه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ئه ‌‬ ‫ین‪‌،‬ئهبینین‌ئەڵاڵ ‌سەرزەنشتی ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ته ‌بكه‌‬‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یری‌ئه‬ ‫‌‬
‫ر‌سه‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫وه ‌نایزانێ! ‌ئەو‌ئایەتانە‌‬ ‫یه ‌‬ ‫كهچی‌خۆی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫ند‌بوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كان‌چه‬ ‫‌‬
‫ی‌الوه‬ ‫‌‬
‫نازانن‌ژماره‬
‫مرۆڤێك‌زیاتر‌نییه‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫وا‌دەریئەخەن‌کە‌ئەڵاڵ ‌کەمزانست‌بێت‌و‌زانیاریەکانی‌له ‌‬
‫بێت‌یان‌ئاخامێكی‌سهروی‌‬
‫‌‬ ‫ههر‌خۆی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫وا ‌دەرئەنجامی‌دەکەین‪‌ ،‬پەیامبەر‌ ‌‬
‫شه‌'زید'‌بێت!‬ ‫وانه ‌‬‫خۆی‌بێت‪‌،‬له‌ ‌‬
‫ربارهی ‌ئه‌و ‌پیاوه‌ی ‌ڕۆژهه‌الت ‌و ‌ڕۆژئاوای‌‬ ‫‌‬ ‫پرسیاری ‌دووه‌می ‌ ‌لێی ‌كرا ‌ده‌‬
‫ئهڵێ‪‌:‬‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ‌٩٠‬‬ ‫له‌ ‌‬ ‫كهی‌چی‌بوو‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫یامه ‌‬
‫كرد‌و‌په‌ ‌‬
‫ربارهی ‌ئه‌ویش‌‬ ‫‌‬ ‫ڕنهین ‌چۆن ‌بوه‌‪‌ ،‬بێژه‌‪‌ :‬وا ‌ده‌‬ ‫ئهدی ‌زیل ‌قه‌ ‌‬ ‫لێت ‌ئه‌پرسن‪‌ ‌ :‬‬
‫عنْ ذِي الْقَ ْر َن ْينِ ُقلْ سَأَتْلُو عََليْكُمْ ِمنْ ُه ذِكْرًا‪‌.‬‬‫ك َ‬ ‫وه‪َ .‬ويَسْأَلُو َن َ‬‫خوێنمه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شتێكتان‌بۆ‌ده‬
‫یامبهر ‌چه‌ند ‌ئایه‌تێك ‌له‌سه‌ر ‌ذي ‌القرنین ‌دەهێنێتەوە ‌کە ‌زۆرینەی ‌زانایان‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫كهدۆنییە‪‌ .‬ئەو ‌زانیاریانە ‌لە ‌مێژوی ‌ئەسکەندەر ‌ڕووی‌‬ ‫ندهری ‌مه‌ ‌‬ ‫سكه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫دەڵێن ‌ ‌‬
‫كهدۆنی ‌هەستی‌‬ ‫ندهری ‌مه‌ ‌‬ ‫سكه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫رنجه ‌ ‌‬
‫وهی ‌زیاتر ‌جێگای ‌سه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫نەداوە‪‌ ‌ ،‬‬
‫‌‬
‫رهی‌‬ ‫نده ‌‬‫سكه ‌‬ ‫ئهم ‌ئه‌ ‌‬ ‫یامبهر ‌به‌و ‌مێژوه‌ی ‌نه‌زانی‪‌ ‌ ،‬‬ ‫كهچی ‌په‌ ‌‬ ‫نێربازیشی ‌هەبووە‪‌ ‌ ،‬‬
‫قینه ‌دانا ‌و ‌قوڕئانی ‌پیرۆزیشی ‌كرده‌ ‌پاڵپشتێك ‌بۆ‌‬ ‫یامبهرێكی ‌ڕاسته‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫‌‬
‫رهتی ‌له‌ ‌نێربازی‌‬ ‫پیرۆزهكه‌یدا ‌نه‌ف ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌كاتێكدا ‌هه‌ر ‌خۆی ‌له‌ ‌قوڕئان‌ه ‌‬ ‫نێربازێک‪‌ ‌ .‬‬
‫كهنده‌ری‌‬ ‫سه ‌‬
‫بێ‌زیاتر‌مێژوی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ئارهزوی‌هه‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌خوێنه‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫قهومی‌لوت‌كرد‪‌ ‌(.‬‬ ‫‌‬
‫كهدۆنی ‌بزانێت ‌و ‌به‌راوردی ‌بكات ‌له‌گه‌ڵ ‌قوڕئان ‌خۆی ‌ئه‌توانێ ‌زیاتر‌‬ ‫مه ‌‬‫‌‬
‫و‌لهگه‌ڵ‌ئەو‌کتێبە‌مێژویانەی‌کە‌لەسەر‌یۆنانی‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫تی‌الكهف‌بخوێنێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬
‫کۆن‌نوسراوە)‬
‫‌‬

‫‪245‬‬
‫ئهوا ‌پەیامبەر ‌هیچ ‌ئایه‌تێكی‌‬ ‫بارهت ‌به‌ ‌پرسیاری ‌سێیه‌م ‌ڕوح ‌چییه‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫سه ‌‬‫‌‬
‫سهر ‌ڕوح ‌وه‌كو ‌ئه‌وه‌ی ‌بلێت ‌من ‌پێشتر ‌لێتان ‌پرسی ‌بوم ‌و‌‬ ‫له ‌‬
‫هێنایهوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نه‬
‫سورهتێكی‌هێنا‌هیچ‌‬‫‌‬ ‫كهوابو‌پەیامبەر‌‬ ‫ئهزانێ‪‌ ‌.‬‬‫ههر‌ئەڵاڵ‌ ‌‬‫مه‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫اڵمم‌دانهوه‌‌كه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وه‬
‫مان‌كاتدا‌پانزه‌ڕۆژیشی‌پێچو‌‬
‫‌‬ ‫یش‌و‌له ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كانی‌قوره‬ ‫اڵمێكی‌نهبو‌بۆ‌پرسیاره‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وه‬
‫وهی‌‬‫ڕاندنه ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌ه‌هموی ‌خۆ ‌په‌‬
‫وه‪‌ .‬ئایا ‌ئه‌ ‌‬
‫یهك ‌ڕۆژ ‌وه‌اڵمیان ‌بداته‌ ‌‬ ‫به ‌‬
‫ئهبوایه‌ ‌ ‌‬‫كه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫یامبهری ‌ئەڵاڵ ‌بێت ‌چۆن ‌به‌م‌‬
‫گهر ‌پەیامبەر ‌په‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫نهبو ‌له‌ ‌پرسیار! ‌ ‌‬‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫خنهی‌‬
‫توانم‌ڕه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌منیش‌چۆن‌ئه‬ ‫ڕانه ‌‬
‫ر‌ئهم‌بێباوه‌ ‌‬‫بهرامبه‌ ‌‬ ‫بێته ‌ ‌‬
‫ریق‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫شێوهیه‌ ‌ته‌‬
‫‌‬
‫لێ‌بگرم‪.‬‬

‫توانێت‌ئایهت‌دروست‌بكات‌‬ ‫‌‬ ‫بوارێك‌كه ‌ ‌‬

‫نه‬ ‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫كهو ‌‬‫جار‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫جار‌به‬ ‫سێ‪‌:‬پەیامبەر ‌‬
‫وه ‌بۆچ‌‬ ‫ی‌وت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هێنا‌و‌ئه‬ ‫‌‬
‫ری‌دائه‬ ‫ی‌قوربه ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫سهر‌جوبرائیل‬ ‫به ‌‬ ‫ئیتر ‌ناچار‌بوو ‌ ‌‬
‫ئهكرد‌‬ ‫له ‌جوبرائیل ‌ ‌‬ ‫كو‌سوكه ‌گلەیی‌هكی ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌وه‬ ‫نایهت‪‌،‬به‌ ‌‬
‫مه‬ ‫جوبرائیل ‌زوو‌زوو ‌ ‌‬
‫انزه ‌ڕۆژ ‌هه‌ندێكیشیان ‌ئه‌ڵێن ‌چل‌‬ ‫نانهت ‌جارێكیان ‌دو ‌‬ ‫لهالی ‌هاوڕێیانی‪‌ ،‬ته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫و‌ماوهیه‌‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پاش‌ئه‬ ‫مهدیش‌زۆر‌نیگه‌ران‌بوو‪‌.‬‬ ‫هات‌و‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ڕۆژێك‌جوبرائیل ‌ ‌‬
‫نه‬
‫وه ‌بۆ ‌نه‌هاتی ‌من ‌زۆرم ‌بیر‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫وه ‌و ‌پەیامبەر ‌پێی ‌وت ‌ ‌‬ ‫وته ‌‬
‫بهده‌ركه‌ ‌‬ ‫جوبرائیل ‌ ‌‬
‫كهن‌و‌‬ ‫نینۆكتان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫وه ‌وتی‌من‌چۆن‌بێم‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهویش‌وه‌المی‌دایه‌ ‌‬ ‫ئهكردی‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫ئهڵێت‪‌:‬‬ ‫وه‌و‌ ‌‬ ‫خوێنده ‌‬
‫‌‬ ‫نجا‌ئایهتێكی‌بۆ‌پەیامبەر‌‬ ‫‌‬ ‫وه‪‌،‬ئی‬
‫كهنه‌ ‌‬
‫سمێڵتان‌كورت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫نه‌‬
‫‌‬
‫زینه ‌خوارێ‪‌ .‬هه‌رچی‌ئێستا‌‬ ‫ر‌دانابه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌تۆنهبێ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫پەروەردگار‬ ‫فهرمانی‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ر‌بۆ‌ئهوه‌ ‌و‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌هه‌‬
‫دا‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫رچی‌لهم‌ناوه‌‬ ‫‌‬ ‫وهیه‌ ‌ ‌‬
‫و‌هه‬ ‫دوامانه ‌‬
‫‌‬ ‫رچی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫المانه ‌ ‌‬
‫و‌هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫چوه‪‌.‬وَمَا َن َتن َّ‬
‫َزلُ إِلَّا بِأَمْرِ ر َِّبكَ لَهُ مَا َب ْينَ َأ ْيدِينَا‬ ‫بیر‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫پەروەردگاری‌تۆ‌هیچ‌شتی‌له‌‌‬ ‫‌‬
‫ك نَسِيًّا‪‌.‬مریم‌‪‌٦٢‬‬ ‫ك وَمَا كَانَ ر َُّب َ‬‫وَمَا خَلْفَنَا وَمَا َب ْينَ ذَِل َ‬
‫ستهیه‌‪.‬‬
‫ڵبه ‌‬ ‫و‌هه ‌‬
‫به ‌‬ ‫له‌پرسیاری‌خەڵک‌ ‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫خۆی‌پهرانده‌ ‌‬‫‌‬ ‫لێرهدا‌پەیامبەر‌‬ ‫‌‬
‫ی‌وهحی‪‌،‬دوو‌بابەتی‌تر‌دەوروژێنین‪‌‌:‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌دواخستنه‬ ‫ته‌ ‌‬
‫و‌له‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫بهر ‌نینوكی ‌درێژ ‌و ‌سمێلی ‌درێژ ‌بوو؟ ‌كاتێك‌‬ ‫له ‌‬
‫یهك‪‌ :‬ئایا ‌نه‌هاتنی ‌جوبرائیل ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ته ‌هی ‌كێیه‌؟ ‌هی‌‬ ‫وه‪‌ ،‬ئایا ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫تهی ‌بۆ ‌خوێنده‌ ‌‬ ‫ایه ‌‬
‫جوبرائیل ‌هات ‌ئه‌م ‌ئ ‌‬
‫ههمان ‌كاتدا‌‬ ‫ته ‌چۆن ‌ئاماده‌ ‌بوو؟ ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫پەیامبەرە ‌یان ‌جوبرائیل؟ ‌ئه‌و ‌ئایه‌ ‌‬

‫‪246‬‬
‫ئهڵێ ‌لەبەر ‌نینۆك ‌و ‌سمێلی ‌درێژ ‌نەهاتووم‪‌ ،‬بۆچی‌‬ ‫جوبرائیل ‌به‌ ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫‪232‬‬
‫كه‌باسی‌نینۆك‌و‌سمێل‌ناكات؟ ‌‬ ‫ته ‌‬‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫ئەگەر ‌ئەو ‌ئایەتە ‌قسەی ‌جوبرائیل ‌بێت‪‌ ،‬نازانم ‌چۆن ‌عثمان ‌بن ‌عفان ‌ئه‌م‌‬
‫وهی‌‬‫بێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌خستۆته‌ناو‌قوڕئان‌‬
‫‌‬ ‫گهڵ‌جوبرائیل‬ ‫له ‌‬
‫خهیالییه‌ی‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫وتووێژه‌ ‌‬
‫‌‬
‫كهی‌‬‫وهحی ‌دره‌نگ ‌نارد ‌یاخود ‌ئاخامه‌ ‌‬ ‫له ‌ماناکانی ‌تێبگات؟ ‌ئایا ‌جوبرائیل ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهر ‌خەڵکی ‌نه‌زانیان ‌داهێنا!‌‬ ‫درهنگ ‌ئایه‌تی ‌بۆ ‌حازر ‌كرد ‌ئیتر ‌به‌ ‌‬ ‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ش‌ههر‌ئەڵاڵ‌خۆی‌بزانێ!!!‬‫‌‬ ‫ر‌ئه ‌‬
‫مه‬ ‫گه ‌‬ ‫ڕاستیدا‌من‌هیچ‌لۆجیكێك‌نابینم‪‌،‬مه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫بێ‌نینۆكتان‌بكهن‌و‌سمێلتان‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وتن‌ئه‬ ‫پێشتر‌پێی‌نه ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫كهوابو‌بۆچی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫دوو‪‌ ‌:‬‬
‫مه‌‬
‫ته ‌التان‪‌ ،‬ئه‌ی ‌خەڵکی ‌چۆن ‌بزانن ‌ئه‌ ‌‬ ‫نایه ‌‬
‫ئهگینا ‌جوبرائیل ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫نه ‌‬
‫كورت ‌بكه‌ ‌‬
‫سوكه‌‬
‫‌‬ ‫كهوابو‌كوا‌لۆجیك‪‌.‬بۆچی‌پەیامبەر‌‬ ‫یه‪‌ ‌.‬‬‫سونهت‌و‌ف‌هرمان‌و‌ویستی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬
‫كه‌ئه‌بێ‌‬‫ك‌نادات‌به‌پەیامبەر‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌هیچ‌زانیاریه‬ ‫ئهكات‌و‌ئەڵاڵ‬ ‫گلەیی‌له‌‌جوبرائیل‌ ‌‬
‫ئاخر‌ئهبێ‌پرسیار‌بكه‌ین‪‌،‬پێشتر‌خەڵک ‌نە‌سمێل‌و‌نە‌‬ ‫‌‬ ‫نینۆكیان‌بكهن‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫خەڵک ‌‬
‫ئهی ‌چۆن ‌جوبرائیل ‌بە ‌ڕەتل ‌سوڕەتی ‌بۆ ‌پەیامبەری‌‬ ‫نینۆكیان ‌کورت ‌بوو‪‌ ‌ ‌،‬‬
‫ند‌سورهت‌و‌‬
‫‌‬ ‫ی‌سورهتی‌'مریم' ‌ ‌‬
‫چه‬ ‫‌‬ ‫پێش‌ئایهتی‌‪٦٢‬‬
‫‌‬ ‫ئیسالم‌دا‌ئەبەزاند؟ ‌ئەبێ‌‬
‫ردهكه‌وێ‌خەڵک‌سمێل‌و‌نینۆكیان‌‬ ‫كاتێكدا‌وا‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫ت‌هاتبێته‌خوارێ‌له‌‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌ئایه‬ ‫‌‬
‫چه‬
‫درێژبوه!؟؟؟؟‬
‫‌‬
‫‌‬
‫زانست‌و‌غهیبیات‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫نهزانینی‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫‪‌ ‌٠٢‌.٩‌.٩‌.٩‬‬
‫وه ‌یاخود ‌خۆی‌‬ ‫راندۆته ‌‬
‫‌‬ ‫پەیامبەر ‌زۆر ‌جار ‌پرسیاری ‌لێكراوه‌ ‌یان ‌خۆی ‌په‌‬
‫المهكه‌ی‌نازانێ‪‌.‬‬
‫س‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تی‌كه‬ ‫‌‬
‫كاتێكدا‌زانیویه‬ ‫وه‌له‌‌‬
‫المێكی‌داوهته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وه‬

‫‪‌٢‌.٠٢‌.٩‌.٩‌.٩‬منداڵبون‌و‌زانستی‌ئێستا‬
‫كه‌دێن‌بۆ‌الی‌و‌‬ ‫پیاوانی‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫سێك‌له‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬ڕۆژێك‌چه ‌‬
‫ند‌كه‬ ‫‌‬ ‫گێرنه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫له‌پەیامبەر‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫ین‪‌،‬یهك‌له‌و‌‬
‫‌‬ ‫پێ‌ئه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫ین‌ئهگه‌ر‌زانیت‌بڕوات ‌‬
‫‌‬ ‫ند‌پرسیارێكت‌لێ‌ئه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵێن‌چه‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫وه‌‬
‫ئه ‌‬
‫بێته ‌نێر ‌یان ‌مێ‪‌ .‬وه‌المی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫پرسیار‌هی‌ ‌کردیان‪‌ ،‬چۆن ‌كۆرپه‌ ‌ ‌ ‌‬
‫ر‌ئاوی‌پیاو‌سهركه‌وت‌‬
‫‌‬ ‫ن‌ئه ‌‬
‫گه‬‫گه ‌‬ ‫ك‌ئه ‌‬
‫یه ‌‬ ‫بوو ‌كاتێك‌ئاوی‌پیاو‌و‌ئاوی‌ژن‌به‌ ‌‬

‫‪‌232‬تفسیر‌آیة‌‪‌٦٢‬سورة‌مریم‪‌/‬ابن‌کثیر‌‪‌+‬تفسیر‌البحر‌المحیط‪‌،‬االندلسي‪/‬الدر‌المنثور‌‬

‫‪247‬‬
‫مه ‌وه‌المی‌‬ ‫ئه ‌‬‫وانهش ‌ئه‌بێتە ‌مێ‪‌ ‌ 233.‬‬ ‫پێچه ‌‬
‫به ‌ ‌‬ ‫كه ‌نێر ‌ئه‌بێ‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫ئهوا ‌كۆرپه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫لێرهدا ‌پەیامبەر ‌بێگومان‌‬ ‫له ‌ڕووی ‌دروست ‌بونی ‌نێرو ‌مێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫رێكه ‌ ‌‬
‫مبه ‌‬ ‫پێغه ‌‬‫‌‬
‫له‌‬
‫وهیه‌ ‌ ‌‬
‫ڵگهش ‌ئه‌ ‌‬ ‫خۆیهوه‌ ‌قسه‌ ‌ناكات ‌به‌لكو ‌له‌ ‌ئەڵاڵوه‌ ‌شتی ‌بۆ ‌دێت ‌به‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫ههرچی ‌ئێژێ‪‌ ،‬له‌‌‬ ‫ئارهزووی ‌خۆی ‌قسه‌ ‌ناكات‪‌ ‌ .‬‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫ئهڵێت ‌( ‌ ‌‬ ‫ئایهتێكی ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ي يُوحَى‪‌.‬النجم‌‪)٢-٠‬‬ ‫عنِ ا ْل َهوَى‪ِ .‬إنْ ُهوَ إِلَّا وَحْ ٌ‬‫طقُ َ‬ ‫تێگهیانراوه‌‪‌.‬وَمَا يَنْ ِ‬
‫وه‌ ‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌‬
‫تنۆكه ‌پێك‌دێت‌تنۆكه‌ی‌پیاو‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌دوو ‌‬
‫ئهڵێت‌كۆرپ‌ه‌ ‌‬ ‫یهكی‌تری‌پەیامبەردا‌ ‌‬ ‫وته ‌‬
‫له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كه ‌ئێسقان ‌و ‌ده‌ماری ‌لێ ‌دروست ‌ئه‌بێ ‌و‌‬ ‫تنۆكهی ‌پیاوه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫و ‌تنۆكه‌ی ‌ژن‪‌ ‌ .‬‬
‫‪234‬‬
‫دیاره‌‬
‫ژن‌نهرمن‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫بێ‌چونكه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌ژنیش‌گۆشت‌و‌خوێنی‌لێ‌دروست‌ئه‬ ‫‌‬
‫تنۆكه‬
‫بۆیه ‌ئێسقانی ‌لێ ‌دروست‌‬ ‫ئهوه‌ ‌بوه‌ ‌پیاو ‌به‌هێز ‌و ‌تونده‌ ‌ ‌‬ ‫ندهی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫زه ‌‬ ‫مه ‌‬‫‌‬
‫كاتێك‌تۆی‌پیاو‌به‌‌هێلكه‌ی‌ژنەوە‌‬
‫‌‬ ‫نستی‌پزیشكی‌دهری‌خستوه‌‌‬
‫‌‬ ‫ئهبێ‪‌.‬به‌اڵم‌زا‬ ‫‌‬
‫ههریه‌كێكان ‌‪‌ ٩٠‬كرۆمۆسۆمی ‌تێدایه‌ ‌به‌‌‬ ‫ئهپیتێ‪‌ ‌ ،‬‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫ئهنوسێ ‌ئه‌وا ‌هێلكه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دابهش ‌ئه‌بێ ‌به‌‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫كهن ‌و ‌هه‌ر ‌ئه‌م ‌خانه‌ ‌‬ ‫ههردووكیان ‌یه‌ك ‌خانه‌ ‌دروست ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهاڵم ‌بۆچونی‌‬ ‫خانهكان ‌به‌شی ‌خۆی ‌دروست ‌ئه‌كات‪‌ ‌ .‬‬ ‫یهك ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫دوو ‌ئنیجا ‌هه‌‌ر ‌‬
‫نی‌بوه‌له‌‌بواری‌‬ ‫‌‬ ‫مه‌گومان‌و‌تێڕوانی‬ ‫ئه ‌‬‫بۆیه‌ ‌‬
‫ر‌خێڵهكی‌بوه‌‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫نیا‌لهسه‌‬
‫ته ‌‬ ‫پەیامبەر‌ ‌‬
‫ههمو‌‬ ‫مه ‌ ‌‬
‫رده ‌‬ ‫سهر ‌بنچینه‌ی ‌زانستی ‌باوه‌ڕپێكراوی ‌ئه‌م ‌سه‌ ‌‬ ‫ههر ‌له‌ ‌‬ ‫زانست‪‌ ‌ .‬‬
‫بێت‌و‌هێلكهی‌ژنیش‌له‌‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناو‌گون‌دروست‌ئه‬ ‫كۆكن‌‌ئاوی‌پیاو‌له‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ئهوه‌‌‬
‫سه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫ی ‌پشتی‌‬ ‫بڕبڕه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهڵێت‌ئاوی‌پیاو‌له ‌‬ ‫بێ‌كهچی‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫دان‌دروست‌ئه‬ ‫‌‬
‫ناو‌هێلكه‬
‫ی‌سورهتی‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٢-٢‬‬ ‫ش‌له ‌سنگی‌دروست‌ئ‌هبێ‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫دروست‌ئهبێ‌و‌ئاوی‌ژنی‬ ‫‌‬
‫له ‌تراوێ‌‬ ‫لهچی ‌وه‌دی ‌هاتوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫الطارق ‌ئه‌ڵێت( ‌با ‌مرۆڤ ‌له‌ ‌خۆڕامێنێ ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫نێوان‌پشت‌و‌و‌بهرمالن‌دێته‌‌ده‌رێ‪‌.‬فَ ْل َينْظُرِ الْ ِإنْسَانُ مِمَّ خُ ِلقَ‪ .‬خُِلقَ‬
‫‌‬ ‫دهكا‪‌.‬له‌‌‬
‫فڕكه ‌‬
‫‌‬
‫زۆربهی‌‬
‫‌‬ ‫وهكانی‌قوڕئان ‌‬ ‫لێكدهره‌ ‌‬ ‫ِمنْ مَاءٍ دَا ِفقٍ‪ .‬يَخْرُجُ مِنْ َب ْينِ الصُّلْبِ وَالتَّرَائِبِ‪‌ ‌).‬‬
‫وه‌‌ترائب‌ماسولکەی‌سنگی‌ژنه‌‪‌.‬‬ ‫ر‌ئه ‌‬
‫سه ‌‬ ‫زۆریان‌كۆكن‌له ‌‬
‫‌‬
‫وه‌‬
‫ڵئهوشێنێته‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫تهواوی‌زانستی‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫که ‌ ‌‬
‫یه ‌ ‌‬‫تێکی‌تریش‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ها‌ئایه‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬
‫ویش‌ئایهتی‌‪٢٢-٢٩‬ی‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بێت‌ئه‬ ‫‌‬
‫دایک‌ده‬ ‫منداڵ‌چۆن‌له ‌‬
‫‌‬ ‫نهیزانیوه‌‌‬ ‫چونکه‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کهمان ‌کرد ‌به‌ ‌خوێنی ‌مه‌یو‪‌،‬‬ ‫ئاوه ‌‬
‫تنۆکه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دهڵێت ‌(پاشان ‌‬ ‫سورهتی ‌'المؤمنون'‌ه ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئێسقان‪‌،‬ئینجا‌به‌گۆشت‌‬
‫‌‬ ‫پارچه‌گۆشتێک‪‌،‬پاشان‌کردمان‌به‌‌‬ ‫‌‬ ‫پاشان‌کردمان‌به‌‬
‫‌‬

‫‪‌233‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هیشام‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌٢٢٠-٢٢٩‬‬
‫‪‌234‬تفسیر‌ایة‌‪‌٢٢‬سورة‌المؤمنون‌‪‌/‬ابن‌كثیر‪‌.‬‬

‫‪248‬‬
‫بونهوه‌رێکی ‌تر‪‌ .‬ئەڵاڵ ‌باشترین‌‬ ‫ئێسقانمان ‌داپۆشی‪‌ ،‬له‌ ‌دوایدا ‌کردمان ‌به‌ ‌ ‌‬
‫ره‪ .‬ثُمَّ خَلَ ْقنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَ ْقنَا الْعَلَقَةَ ُمضْغَةً فَخَلَقْنَا الْ ُمضْغَةَ عِظَامًا‬ ‫دروستکه ‌‬
‫‌‬
‫سنُ الْخَالِقِينَ‪).‬‬‫خلْقًا آخَرَ فَ َتبَا َركَ اللَّهُ أَحْ َ‬ ‫س ْونَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ َ‬
‫فَكَ َ‬
‫لماندویهتی ‌که‌ ‌ئێسکی ‌مرۆڤ ‌پاش‌‬ ‫‌‬ ‫ئێمه ‌زۆر ‌باش ‌ده‌زانین ‌و ‌زانست ‌سه‌‬ ‫‌‬
‫ونه ‌گۆشت ‌پاش‌‬ ‫دروستبونی ‌گۆشت ‌دروست ‌د‌هبێت ‌به‌اڵم ‌له‌م ‌ئایه‌ته‌ ‌زۆر ‌ڕ ‌‬
‫ین‌و‌بیسهلمێنین‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫فسیری‌بکه‬ ‫‌‬
‫جۆرێکی‌تر‌ته‬ ‫ر‌به ‌‬
‫ئهگه‌ ‌‬ ‫ئێسقان‌دروست‌دهبێت‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬
‫کان‌‬
‫قوناغه ‌‬
‫‌‬ ‫کێک‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ین‌ئهبینین‌یه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یری‌منداڵدانی‌دایک‌بکه‬ ‫‌‬
‫ر‌سه‬ ‫‌‬
‫سۆنه‬ ‫ر‌به ‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫باردهچێ ‌ده‌بێ ‌له‌و‌‬ ‫پارچه ‌ئێسقانێک ‌ئه‌بینین‪‌ ،‬یاخود ‌زۆرجار ‌ژن ‌کۆرپه‌ی ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫پارچه ‌ئێسقانێک ‌ببینرێت‪‌ .‬که‌وابو ‌برای ‌موسلمان ‌ده‌بێ ‌به‌ ‌خۆتان ‌و‌‬ ‫‌‬ ‫قۆناغه ‌‬
‫‌‬
‫تان‌دابچنهوه‌!‌‬
‫‌‬ ‫کتێبه‌ ‌‬
‫که‬
‫سهری ‌لێ‌‬ ‫ههمان ‌شێوه‌ ‌ ‌‬ ‫مهد ‌به‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ،‬موحه‌ ‌‬ ‫یبیاتیشه ‌‬
‫‌‬ ‫روهها ‌له‌ ‌ڕووی ‌غه‌‬ ‫ه‌ه ‌‬
‫یهك ‌دێته‌ ‌الی ‌و ‌ئه‌ڵێت‌‬ ‫وهک ‌پێشتر ‌باسمان ‌کرد ‌ڕۆژێك ‌جوله‌ك‌ه ‌‬ ‫ئهچو ‌ ‌‬ ‫رنه ‌‬
‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫ئهزانێت!)‬ ‫ههر‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫دا‌ئهڵێت‌( ‌‬ ‫وهالم ‌‬ ‫ویش‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ڕوح‌چییه ‌‬
‫؟‌ئه‬ ‫‌‬
‫یهكی ‌زانستی ‌بۆ‌‬ ‫وه ‌‬ ‫لێكدانه ‌‬
‫‌‬ ‫بێته ‌‬
‫یهك ‌ئه‌ ‌‬ ‫ده ‌‬
‫له ‌ڕاستیدا ‌غه‌یبیاتی ‌هه‌ر ‌سه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهبێته‌ ‌کارێکی‌‬ ‫که ‌ ‌‬
‫یبیاته ‌‬
‫یهك ‌غه‌ ‌‬ ‫یهكی ‌پاش ‌خۆی ‌یان ‌پاش ‌چه‌ند ‌سه‌ده‌ ‌‬ ‫ده ‌‬‫سه ‌‬‫‌‬
‫کهوێ‪‌‌.‬‬ ‫رئه ‌‬‫ی‌بهده‌ ‌‬‫هێنیهکان ‌‬ ‫سروشتی‌و‌نه ‌‬
‫‌‬
‫ش‌زۆر‌نزیك‌بوه‌‬
‫‌‬ ‫زانستی‌ئهو ‌ ‌‬
‫كاته‬ ‫‌‬ ‫رهب‌بوو‪‌ ،‬‬ ‫ڵقوالوی‌مێژوی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫هه‬
‫مه‌‬
‫نهیزانیبا ‌ئه‌ی ‌وت ‌ئه‌ ‌‬ ‫وهی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫له ‌سفری ‌زانستی ‌ئێستا ‌هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌ئهزانی‌كه‌ی‌باران‌‬ ‫بو‪‌،‬نه ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بینی‌نه‬ ‫ئهزانێ‪‌.‬پەیامبەر ‌پێش‬ ‫و‌ههر‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫غهیبیاته‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مێیه‌‬
‫كه‌ ‌‬ ‫بێ‌یان‌كۆرپه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دایك‌ئه‬ ‫ناو‌زگی‌دایكی‌خۆی‌له‌‬
‫‌‬ ‫ی‌منداڵ‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بارێ‌و‌كه‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫نهیان‌‬ ‫ههر ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬ ‫سهر ‌تااڵنكردنی ‌كاروانه‌كان ‌بوو ‌ ‌‬ ‫یان ‌نێره‌‪‌ .‬بژێوی ‌خۆیان ‌له‌ ‌‬
‫كهوێ‪‌.‬‬ ‫ئهزانی ‌كه‌ی ‌كاروان ‌دێت ‌و ‌ده‌روات ‌و ‌كه‌ی ‌بژێوی ‌خۆیان ‌ده‌ست ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫م‌ئایهتی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫فسیری‌ئه‬ ‫سهر‌ته‌‬
‫ر‌له ‌‬
‫پاڵ‌غهیبیاتی‌ئەڵاڵ‪‌.‬هه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫موی‌خسته ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌بۆیه ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫مهدیان‌باس‌كردووه‌‌‬ ‫كی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫چهند‌فه‌رموده‌ ‌‬
‫یه‬ ‫لێکدهره‌وانی ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫رهوه‌ ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫كهین‪:‬‬‫ندێكی‌باس‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫لێره ‌‬
‫دا‌هه‬ ‫كه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهی ‌باران ‌ئه‌بارێ‪‌،‬‬ ‫نهبێ ‌كه‌س ‌نایزانێ‪‌ ‌ :‬‬ ‫یه ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئهڵێت ‌سێ ‌شت‌هه‌ ‌‬ ‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫گهزی‌كۆرپه‌ی‌ناو‌منداڵدان‪‌،‬دابینكردنی‌بژێوی‪.‬‬ ‫زانینی‌ڕه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نه‬
‫كهس ‌نازانێ ‌سبەینێ ‌چی ‌رووئەدات‪‌ ،‬زگ ‌چی‌‬ ‫ئهڵێ( ‌ ‌‬ ‫لە ‌گێرانەوەیەکی ‌تردا ‌ ‌‬
‫چ‌خاكێك‌ئهمری!)‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫‪‌‌،‬نازانی‌له‬ ‫وهیه‌‬
‫ستانه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌ڕۆژی‌هه‬ ‫ڵگرتوه‪‌،‬كه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬

‫‪249‬‬
‫له ‌ئەڵاڵ ‌زیاتر ‌کەس ‌نایزانێ‪‌ :‬نازانرێ‌‬ ‫ئهڵێت ‌( ‌كلیلی ‌غه‌یب ‌پێنجه‌ ‌ ‌‬ ‫هەروەها ‌ ‌‬
‫س‌نازانێ‌كهی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‪‌،‬كه‬ ‫منداڵدان‌دێته ‌ده‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫ی‌كۆرپه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫چی‌ڕووئهدات‪‌،‬كه‌‬
‫‌‬ ‫سبەینێ ‌‬
‫باران ‌ئه‌بارێ‪‌ ،‬نازانی ‌له‌ ‌چ ‌خاكێك ‌ئه‌مری‪‌ ،‬كه‌ی ‌ڕۆژی ‌كۆتاییه‌‪‌ ).‬بۆ ‌ئه‌م‌‬
‫له ‌دایك‌‬ ‫موفهسیرینی ‌ئیسالم ‌ئه‌ڵێن ‌كه‌س ‌نازانێ ‌كه‌ی ‌منداڵه‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫فهرموده‌ ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهش‌‬ ‫ئه ‌‬‫دایک‌ئهبێ‪‌ ‌،‬‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫ده ‌مانگ‌ ‌‬ ‫نۆ‌مانگ‌و‌ههندێك‌به‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫ههندێك‌منداڵ ‌ ‌‬ ‫ئهبێ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهڵێ‌دایكم‌دوو‌ساڵ‌منی‌له‌ ‌زگا‌‬ ‫بۆ‌نمونه ‌به‌ڕێز ‌'الضحاك' ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهزانێ‪‌.‬‬ ‫ههر‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڵگرت‌و‌ئینجا‌له ‌دایك‌بوم‪‌ .‬وَقَالَ الضَّحَّاك َوضَ َع ْتنِي أُمِّي وَ َقدْ حَمََل ْتنِي فِي بَطْنهَا‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫ت َثن َِّيتِي‪‌ .‬‬
‫‪235‬‬
‫ن َووَلَ َد ْتنِي وَ َقدْ َن َبتَ ْ‬
‫س َن َت ْي ِ‬
‫َ‬
‫یامبهر ‌بۆ ‌ماوه‌ی ‌چوار ‌ساڵ ‌له‌ ‌زگی ‌دایكی‌‬
‫خودی ‌په‌ ‌‬
‫كه ‌باوكی‌مرد‌پاش‌چوار‌‬‫واته ‌ ‌‬
‫ئینجا‌له ‌دایك‌بوو‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫ههڵگیرا ‌‬
‫‌‬
‫ساڵ‌له‌دایك‌بوو!!!!!!‪.236‬‬
‫‌‬
‫وه‪‌،‬‬
‫پهرانده‌ ‌‬‫یاخود‌خۆی‌لێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ڕوانگهی‌زانست‌زۆر‌كورت‌بین‌بوو‌‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫پەیامبەر‌ ‌‬
‫وهك ‌باسمان ‌كرد ‌هه‌ندێك ‌ڕووداوی ‌سروشتی‪‌ ،‬غه‌یبیات ‌بوو ‌الی ‌پەیامبەر‌‬ ‫‌‬
‫بهاڵم‌‬
‫یبیه ‌ ‌‬
‫ئهی ‌وت ‌كاتی ‌له‌دایك ‌بونی ‌منداڵ ‌و ‌باران ‌بارین ‌شتێكی ‌غه‌ ‌‬ ‫بۆیه‌ ‌ ‌‬
‫رهگه‌زی‌‬ ‫ئهزانێ‌ ‌‬ ‫جۆرێک‌که‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به‌‬
‫دایك‌ئهبێ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫زانستی‌ئێستا‌ئهزانێ‌كه‌ی‌منداڵ‌له‌‌‬
‫‌‬
‫بارانه ‌یان ‌نا ‌به‌لكو ‌زۆر ‌به‌‌‬
‫‌‬ ‫روهها ‌نه‌ك ‌ئه‌زانێ ‌سبەینێ ‌‬‫یه ‌یان ‌مێیه‌‪‌ .‬هه‌ ‌‬‫نێره ‌‬
‫‌‬
‫لهگه‌ڵ ‌زانیاری ‌ئه‌وەی ‌که‌‌‬ ‫یهكیشمان ‌پێ ‌ئه‌ڵێ ‌ ‌‬ ‫فته ‌‬
‫وردهكاری ‌بۆ ‌داهاتوی ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تانهی‌پەیامبەر‌‬ ‫و‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫فهرمودانه‌ ‌‬
‫و‌ئه‬ ‫ئهو‌ ‌‬
‫واته‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫یه‪‌ ‌.‬‬
‫یان‌لێزمه ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫زرێنه ‌‬
‫‌‬ ‫که‌‬
‫بارانه ‌‬
‫‌‬
‫مانه ‌له‌‌‬
‫كاتێك‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫ساڵه ‌‬
‫ردهمێكی‌‪‌ ‌ ٢٢٣٣‬‬ ‫لكو‌بۆ‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نابێت‌به‬ ‫مه ‌‬
‫رده ‌‬
‫م‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌ئه‬

‫‪ 235‬تفسیر‌ایة‌‪‌٩‬سورة‌الرعد‌‪‌/‬ابن‌کثیر‌‬
‫ئهمرێ‌ئینجا‌پەیامبەر‌‬ ‫عبدالله‌ ‌‬
‫‌‬ ‫و‌ژن‌ئههێنن‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫یهک‌شه‌‬ ‫ی‌کوڕی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫گهڵ‌عبدالله‌‬
‫عبدالمطلب‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌236‬‬
‫کوڕی‌عبدالمطلب‌چوارساڵ‌له‌پەیامبەر‌‬
‫‌‬ ‫حمزة‌واته‌‬
‫‌‬ ‫بێ‪‌،‬میژوش‌ئیسپاتی‌کردوه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دایک‌ئه‬ ‫له‌‬
‫‌‬
‫‪‌،‬پەیامبەریش‌له‌ساڵی‌‪٢٢‬ی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌کۆچیه‬ ‫ژرێ‌که‌سالی‌‪٠‬‬
‫‌‬ ‫شهڕی‌أحد‌ئه‌کو‬ ‫حمزة‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫تره‪‌.‬‬
‫وره ‌‬‫گه ‌‬‫‌‬
‫نی‌حمزه‌‬
‫‌‬ ‫کان‌تهمه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رچاوه‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫ر‌بزانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خوێنه‬ ‫ده‌‬
‫ساڵ‌ئهبێ‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫مهنی‌‪‌٦٠‬‬ ‫مرێ‌کە‌ته ‌‬
‫‌‬ ‫کۆچی‌ئه‌‬
‫وه‪‌.‬‬
‫بێته ‌‬
‫چۆن‌شیئه ‌‬
‫‌‬ ‫ڵه‌‬
‫م‌مهته‌ ‌‬
‫ی‌ئه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫کوژرێ‪‌،‬ئیتر‌خۆت‌حساباتێک‌بکه!‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نده‌کاتێک‌ئه‌‬ ‫چه ‌‬
‫‌‬
‫بکهویت‌‬
‫ته‌ ‌‬‫م‌بابه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دوای‌ئه‬ ‫ر‌بۆچ‌ناچیت‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خوێنه‬ ‫له‌الی‌من‪‌.‬‬ ‫و‌مێژوه‌بورژێندرێت‌ ‌‬
‫‌‬ ‫زناکهم‌ئه‌‬
‫حه ‌‬ ‫‌‬
‫و‌پرسیار‌له‌مامۆستایانی‌ئاینی‌بکه‌ی‪‌‌.‬‬
‫‌‬

‫‪250‬‬
‫تهالیتی ‌ئێمرۆ‪‌ ،‬غه‌یبیاتی‌‬ ‫سۆنهر ‌و ‌سه‌ ‌‬‫‌‬ ‫بهڵێ ‌زانستی ‌‬ ‫زانستی ‌غه‌یبیات ‌بوون‪‌ ‌ .‬‬
‫پەیامبەر‌و‌ئیسالمی‌ئەو‌کاتە‌بوون‪‌.‬‬
‫‌‬
‫‪‌٩‌.٠٢‌.٩‌.٩‌.٩‬پەیامبەر‌و‌زانستی‌ئەستێرەناسی‬
‫ک‌ئهمرێت‌‬ ‫وا‌پاشایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ببینین‌ئه‬ ‫ستێره‌‬
‫‌‬ ‫ر‌پریشکه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫لێن‌ئهگه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کان‌ئه‬ ‫ڕۆژێک‌عهره‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬
‫بێته ‌پاشا‪‌ ،‬منداڵێك ‌ئه‌مرێت ‌و ‌منداڵێك ‌له‌ ‌دایک ‌ئه‌بێ‪‌ .‬پەیامبەر‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫کهسێک ‌ ‌‬ ‫و‌ ‌‬
‫کهن‌‬‫ست‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫که ‌‬
‫ی‌ده‬ ‫رشه ‌‬
‫لاڵ‌کارێک‌بکات‪‌،‬ههڵگرانی‌عه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫ئه ‌‬‫نا‌وا‌نییه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫ئهلێ‌"‬
‫‌‬
‫‪‌،‬ههتا‌‬
‫ن ‌‬ ‫که ‌‬
‫کانی‌تریش‌ستایش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫فریشته‬ ‫وه ‌‬
‫وانه ‌‬
‫زاری‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫به ‌ستایش‌کردن‪‌ ‌،‬‬ ‫‌‬
‫یهکتر ‌ئه‌پرسن ‌ئه‌م ‌ستایشه‌ ‌بۆچی ‌بوو‪‌،‬‬ ‫گاته ‌ئاسمانی ‌دونیا‪‌ .‬ئینجا ‌له‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫یهکێ‌‬ ‫رهوه‌ ‌گوێ ‌بیست ‌بووین‪‌ ،‬یه‌ک ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬‫ئهوانیش ‌به‌یه‌کتر ‌ئه‌لێن ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کهی ‌ئه‌لاڵ‌‬ ‫که‪‌ ،‬ئه‌وانیش ‌کاره‌ ‌‬ ‫رشه ‌‬
‫وه ‌الی ‌هه‌لگرانی ‌عه‌ ‌‬ ‫ههتا ‌ئه‌گات‌ه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫پرسێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫گاتهوه‌‌‬
‫وه ‌هه‌تا ‌ئه‌ ‌‬ ‫ڵێنه ‌‬
‫یهک ‌تری ‌ئه‌ ‌‬ ‫فریشتهکان ‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫کهن‪‌ ،‬به‌م ‌شێوه‌ ‌‬ ‫باس ‌ئه‌ ‌‬
‫یتانانه‌‬
‫‌‬ ‫ساحیرهکان ‌بانگی‌ئه‌و ‌ ‌‬
‫شه‬ ‫‌‬ ‫ئهیبیستن‪‌.‬‬ ‫یتانهکان‌ ‌‬
‫ئاسمانی‌دونیا‌ئینجا‌شه ‌‬
‫‌‬
‫یتانهکان ‌ئه‌بیستن‪‌ .‬ئیتر ‌ئه‌لاڵ ‌به‌و ‌پریشکه‌‌‬ ‫کهن ‌و ‌هه‌واله‌کان ‌له‌زاری ‌شه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫کاهینهکانی ‌ئێستا‌‬ ‫‌‬ ‫ربهستێکی ‌دروست ‌کرد ‌و ‌به‌ردبارانی ‌کردن‪‌ .‬‬ ‫به ‌‬ ‫ستێرانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫‪237‬‬
‫زانیاری‌وه‌رناگرن‪‌ ".‬‬
‫سهر ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫بهپێی ‌ئه‌و ‌قسه‌ی ‌پەیامبەر ‌ نابێ ‌ئێستا ‌هیچ ‌ساحیرێک ‌زانیاری ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وامه‪‌،‬‬
‫رده ‌‬ ‫ڕهجمکردنی ‌شه‌یتان ‌به‌ ‌‬ ‫یه‪‌ ،‬واته‌ ‌ ‌‬ ‫ربهستێک ‌هه‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫وهربگرێت ‌چونکه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ت ‌دنکه‌ ‌نۆک ‌نین ‌تاوه‌کو‌‬ ‫قه ‌‬
‫ئهستێرانه ‌به‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌به‌ ‌پێی ‌زانست ‌ئه‌م ‌پریشکه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ستێرانه ‌زۆر‌‬
‫‌‬ ‫قهباره‌ی ‌ئه‌م ‌پریشکه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫چونکه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫شهیتانی ‌پێ ‌ڕه‌جم ‌بکرێ‪‌ .‬‬ ‫‌‬
‫ردهکه‌وێ‌‬ ‫وهمان ‌بۆ ‌ده‌ ‌‬ ‫مهش ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫کهین‪‌ ‌ .‬‬‫خهیالی ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫وهی ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫تره ‌له‌ ‌‬
‫وره ‌‬
‫گه ‌‬‫‌‬
‫یه‪‌‌.‬‬
‫ورهی‌هه‌ ‌‬ ‫و‌هێزێکی‌زۆر‌گه ‌‬
‫‌‬ ‫باره‌‬
‫ان‌قه ‌‬
‫‌‬ ‫شهیت‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‪‌٠‌.‌٠٢‌.٩‌.٩‌.‌٩‬نقوم‌بونی‌خۆر‬
‫قوڕئان ‌چیرۆکی‌'ذي‌القرنین'مان‌بۆ‌باس‌دەکات‌و‌وەک‌پێغەمبەر‌بە‌ئێمەی‌‬
‫كه‌‬
‫كه ‌ ‌‬
‫چیرۆكه ‌‬
‫‌‬ ‫داته ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫زیاتر‌درێژه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌سورهتی‌الكهف ‌ ‌‬‫‌‬ ‫ئەناسێنێ‪‌.‬لە‌ئایەتی‌‪٩٦‬‬
‫گهیشتۆته‌ ‌شوێنێك ‌ڕۆژ ‌له‌ ‌ناو ‌گۆمێكی ‌قوڕه‌ ‌ڕه‌ش ‌نقوم ‌ئه‌بێ‪(‌ .‬تا‌‬ ‫گوایه ‌ ‌‬
‫‌‬

‫‪‌237‬السیرة‌النبویة‌البن‌هشام‪‌،‬ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌٢٦٢‬‬

‫‪251‬‬
‫شه ‌ئاوا ‌ده‌بێ‪‌.‬‬ ‫ڕه ‌‬ ‫یشته ‌الی ‌خۆرنشین‪‌ ،‬الی ‌وابو ‌له‌ناو ‌کانی ‌یه‌کی ‌قوڕه‌ ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫‌‬
‫دهتوانی ‌ئازار ‌بده‌ی ‌و‌‬ ‫ڕنهین! ‌ ‌‬ ‫لهوئالی ‌تووشی ‌هۆزێک ‌بوو‪‌ .‬گوتمان‪‌ :‬زیل ‌قه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫جدَهَا تَغْرُبُ فِي‬‫اڵ‌بکهی‪‌.‬حَتَّى ِإذَا بَلَغَ مَغْرِبَ الشَّمْسِ وَ َ‬ ‫‌‬ ‫یان‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫چاکه‬ ‫بۆشت‌هه ‌‬
‫‌‬
‫خذَ فِيهِمْ‪‌).‬ئایا‌‬
‫ع ْندَهَا َقوْمًا قُلْنَا يَا ذَا الْقَرْ َن ْينِ إِمَّا َأنْ تُعَذِّبَ وَإِمَّا َأنْ تَتَّ ِ‬
‫جدَ ِ‬‫ع ْينٍ حَ ِمئَةٍ َووَ َ‬
‫َ‬
‫ئهو ‌ڕووداو ‌و‌‬ ‫ڕهشدا ‌نقوم ‌ئه‌بێ؟ ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫ڕۆژ ‌له‌ ‌ناو ‌كانیه‌كی ‌قوڕه‌ ‌ ‌‬
‫قوم‌ئهبێ؟؟ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕۆژی‌تێدا‌نه‬ ‫كه‌‬
‫ێیه‌ ‌‬ ‫ێنه‌كو ‌‬ ‫ئهو‌شو ‌‬ ‫ی‌له‌كوێ‌هێنا‪‌ ‌،‬‬ ‫چیرۆكه ‌‬‫‌‬
‫‌‬
‫زانستی‌غهیبیاتی‌تر‬
‫‌‬ ‫ندێک‌له‌‬
‫‌‬ ‫‪‌ ‌‌٢‌.‌٠٢‌.٩‌.‌٩‌.‌٩‬‬
‫هه‬
‫ڵێت‌شهیتان‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫و‌ئه‬ ‫كاته ‌‬
‫ك‌ئه ‌‬ ‫یه ‌‬ ‫ڵ‌به ‌‬
‫فسانه ‌تێكه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نالۆجیك‌و‌ئه‬ ‫دیسان‌پەیامبەر ‌‬
‫نێی‌عبدالحارس‌ئهوا‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ت‌ناوی‌لێ‌نه‬ ‫گهر‌منداڵ‌ه ‌‬
‫كه‬ ‫تی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وا‌گوتویه‬ ‫‌‬
‫الی‌حه‬ ‫هاتۆته ‌‬
‫‌‬
‫‪238‬‬
‫ئهمرێت‪.‬‬ ‫‌‬
‫تۆمارکەرانی ‌فەرمودەکانی ‌پەیامبەر‪‌ ،‬دەیان ‌ڕووداوی ‌سەیرو ‌سەرمەریان‌‬
‫تۆمارکردووە‪‌،‬ئیتر‌نازانین‌هەتا‌چەندی‌ڕاستە‌و‌چەندی‌هەڵبەستراوە‪‌.‬ئەگەر‌‬
‫ردهمی‌‬‫ب‌له ‌سه‌ ‌‬‫ره ‌‬ ‫ئایا‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫زانستهی ‌له‌ ‌كوێ‌هێناوە؟ ‌‬ ‫‌‬ ‫وابێت‌ئایا‌پەیامبەر‌ئەو‌‬
‫ئهزانی‌بە‌چەواشەیی‌‬ ‫پێش‌خۆی‌نه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو‌مێژوی‌‪‌ ٢٣٣‬ساڵ‌‬ ‫رتایی‌ههبون؟ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫وه ‌بۆ‌‬
‫رێته ‌‬
‫تا‌بگه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌له ‌كوێ‌بوو ‌‬ ‫یبیاته ‌‬ ‫غه ‌‬ ‫ی‌ئهو ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ئهكرد‪‌ ‌ ،‬‬ ‫باسی‌'ذي‌القرنین'ی ‌ ‌‬
‫ك‌له‌‬
‫چ‌گفت‌و‌گۆیه ‌‬
‫‌‬ ‫وا‌و‌شهیتان‌بێت‌كه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫تی‌و‌ئاگاداری‌حه‬ ‫سهرتای‌مرۆڤایه‌‬ ‫‌‬
‫وهکو‌‬‫وه‌تا ‌‬ ‫مابێته ‌‬
‫‌‬ ‫چیرۆكه‌له‌‌باوان‌بۆ‌منداڵ‌‬ ‫‌‬ ‫ر‌ئهو‌‬
‫گه ‌‬ ‫خۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫نێوانیان‌داهەبوونیه‌‌‬
‫شیان‌ناگاته‌‬
‫‌‬ ‫لیله ‌‬
‫كه‬ ‫ب‌و‌ابراهیم‌خه ‌‬
‫‌‬ ‫عه ‌‬
‫ره‬ ‫وا‌مێژوی‌ههموو‌ ‌‬‫‌‬ ‫یشتۆته‌پەیامبەر‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫گه‬
‫وه‌‬
‫ڵه ‌‬‫دهرتا ‌‬‫چێ‌مێژوی‌مرۆڤایهتی‌به‌ ‌نیان ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بیر‌نه‬ ‫شمان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫زار‌ساڵێك‪‌،‬ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‪‌ ‌٢‬‬
‫هه‬
‫ها‌سهڵ‪.‬‬
‫‌‬ ‫وه‌بۆ‌ملیۆن‌ه‬ ‫هاتوین‌ئهگەرێته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وانهوه‌‌‬
‫له ‌‬ ‫ئێمه‌ ‌‬
‫كه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یهک‌‬‫ئایهتی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫به‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫پهرانده‌ ‌‬ ‫زانی‌خۆی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌نهی ‌‬
‫ئه‬ ‫ڕامیاریزان‪‌،‬ئهوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫پەیامبەری‌‬
‫که ‌خۆی ‌ساحێبی ‌بوو‪‌ ،‬وەاڵمدانەوەی ‌بۆ ‌پرسیارە ‌لۆجیکەکان ‌یان‌‬ ‫‌‬
‫اڵم‌ئهم‌‬
‫‌‬ ‫خۆپەڕاند نەوە‌بوو‌یان‌ئەی‌وت‌ئەمە‌غەیبیاتە‌و‌تەنها‌ئەڵاڵ‌دەزانێ‪‌ ‌.‬‬
‫به‬
‫کردنهوه‌ی‌‬
‫‌‬ ‫دهی ‌ڕاماڵینی ‌خورافات ‌و ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫یه ‌سه‌د‌هی ‌زانسته‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫ده ‌‬‫سه ‌‬
‫‌‬
‫کانی‌بیرتهسکی‌مرۆڤە‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫گرێکوێره‬

‫‪‌238‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٩٢‬سورة‌االعراف‌‪‌/‬ابن‌کثیر‌‬

‫‪252‬‬
 ‫‪‌٠٩‌.٩‌.٩‌.٩‬بۆچ‌پەیامبەر‌نەبوو‌بە‌مەسیحی‌‌‬
‫مهسیحی ‌یاخود‌‬ ‫وه ‌بۆچ ‌نه‌بو ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ینه ‌‬
‫بکه ‌‬ ‫زۆر ‌به‌ ‌وردی ‌ئه‌بێ ‌بیر ‌له‌ ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫نهبژارد‌!‌‌‬ ‫ئاینێکی‌تری‌ههڵ ‌‬
‫‌‬
‫م‌ئایهتە‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫له‬ ‫ببینه ‌‬
‫گهر‌ورد‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫سهر‌دینی‌‬ ‫له ‌‬‫یدا‌بکهن‪‌.‬بێژه‌‪‌:‬ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له‪‌،‬تاکو‌ڕێگا ‌په‌‬ ‫یان‌فه ‌‬
‫‌‬ ‫جولهکه‌ ‌‬
‫گووتیان‪‌:‬ببنه‌ ‌ ‌‬
‫یه‌‬
‫ق‌هات‪‌،‬شهریکیشی‌بۆ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬ ‫ره ‌‬
‫و‌هه‬ ‫جێ‌هیشتو‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫قی‌به‬ ‫ئیبراهیمین‌که ‌ ‌‬
‫ناهه‬ ‫‌‬
‫دهناسی‪ .‬وَقَالُوا كُونُوا هُودًا َأوْ َنصَارَى َت ْه َتدُوا ُقلْ َبلْ مِلَّةَ ِإبْرَاهِيمَ َ‬
‫حنِيفًا وَمَا كَانَ‬ ‫نه ‌‬
‫‌‬
‫ِمنَ الْمُشْرِكِينَ‪‌.‬البقرة‌‪‌٢٠٢‬‬
‫كه ‌و ‌مه‌سیح ‌ئه‌ی‌‬ ‫ئهو ‌خوایه‌ی ‌جوله‌ ‌‬ ‫وه ‌دا ‌ئه‌نێت ‌ ‌‬ ‫كهوابو ‌پەیامبەر ‌دان ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫چهند‌دێرێک‌‬ ‫با‌لێرهدا‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مبهر‪‌.‬‬‫پێغه ‌‬
‫به ‌ ‌‬ ‫وی‌كردووه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫خوایه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫ئهو‌‬‫رستن‌ههمان‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫په‬
‫قهت ‌بتی‌‬ ‫زاته ‌ ‌‬
‫ئهو ‌ ‌‬ ‫كهی ‌پەیامبەر ‌باس ‌بکه‌ین‪‌ ،‬ئه‌ڵێن ‌ ‌‬ ‫دێرینه ‌‬
‫‌‬ ‫مێژوه ‌‬
‫‌‬ ‫سهر ‌‬
‫له ‌‬‫‌‬
‫ی‌بتیان‌پهرستوه‌‪‌.‬زۆر‌جار‌‬ ‫‌‬ ‫ره ‌‬
‫بانه‬ ‫و‌عه ‌‬
‫له ‌‬ ‫ههمو‌كاتێك‌بێزار‌بوه‌ ‌ ‌‬ ‫نهپەرستوه‌‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫و‌واته ‌بڕوای‌به‌‌‬
‫‌‬ ‫ماچ‌كردوه ‌‬
‫‌‬ ‫ڕهشی‌‬ ‫وه ‌و‌به‌رده‌ ‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫ەدا ‌سوراوه‌ ‌‬ ‫دوای‌كهعب ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫ی ‌پەیامبەر ‌بتی‌‬ ‫وه ‌‬
‫ڵگهش ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫رانه‪‌ ‌ .‬‬‫مبه ‌‬‫بوه ‌كه‌ ‌باوكی ‌پێغه‌ ‌‬ ‫ابراهیم ‌هه‌ ‌‬
‫ئهو‌هی ‌ئێوه‌‌‬ ‫رستوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سورهتی ‌كافرون ‌ئه‌ڵێت( ‌من ‌نه‌م ‌په‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬‫پهرستوه‌ ‌ ‌‬ ‫نه ‌‬
‫‌‬
‫ینه‌ڕو‪.‬‬‫چهند‌پرسیارێك‌ئ‌هخ‌ه ‌‬ ‫ئێمه‌ ‌‬
‫واته‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫رستوتانه‪...‬هتد‪‌ ‌)‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫په‬
‫مبهر‌‬
‫پێغه ‌‬
‫وانه ‌ ‌‬‫كه ‌یان ‌مه‌سیح ‌ئایا ‌ئه‌ ‌‬ ‫سهر ‌ئاینی ‌جوله‌ ‌‬ ‫هاته ‌ ‌‬
‫نه ‌‬ ‫بۆچی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ی‌ویستوه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌بۆچ‌نه‬ ‫مبهر ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬ ‫پێغه ‌‬
‫مهنی‌‪‌ ٢٣‬ساڵی‌بووبێ ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫له ‌ ‌‬
‫گهر‌ ‌‬‫ئه ‌‬ ‫نهبون‪‌ ‌.‬‬‫‌‬
‫كهم ‌باسمان ‌كرد ‌كۆمه‌لێك ‌له‌‌‬ ‫بهشی ‌یه‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫ئێمه ‌ ‌‬
‫كه ‌یان ‌مه‌سیحی‪‌ ‌ .‬‬ ‫جوله ‌‬
‫ببێته‌ ‌ ‌‬
‫قهی‌‬ ‫ره ‌‬
‫كێكیان‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵبژێرن‪‌،‬یه‬ ‫‌‬
‫ی‌ئاینێك‌هه‬ ‫ئهچن‌بۆ‌شام‌بۆ‌ئه‌ ‌‬
‫وه‬ ‫پیاویانی‌مهكک‌ه‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهو ‌هه‌مو ‌جاره‌ ‌هاتوچۆی ‌شامی ‌كرد‌‬ ‫كوری ‌نه‌وفل ‌بوو ‌ئایا ‌بۆچ ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫مبهر؟!‬
‫پێغه ‌‬
‫ی‌ئهبو‌به‌‌ ‌‬ ‫و‌ڕۆژه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بژارد‌تا‌ئه‬ ‫ڕۆژان‌ئاینێكی‌هه ‌‬
‫ڵنه‬ ‫‌‬ ‫ڕۆژێك‌له‌‬
‫‌‬
‫مبهرایه‌تی‌‬‫پێغه ‌‬
‫ڕای‌لۆجیك‌ئهگه‌ر‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویست‪‌،‬به‬ ‫زیاتر‌خۆشی‌نه ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫ئایا‌ئەڵاڵ ‌‬
‫ئهو ‌پێش ‌پەیامبەر ‌داوای ‌له‌ ‌خەڵک‌‬ ‫رهقی ‌ناردبا ‌چونكه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهبوایه‌ ‌بۆ ‌وه‌ ‌‬ ‫بناردبا ‌ ‌‬
‫خهریكی‌چاكسازی‌بوو‪.‬‬ ‫میشه‌ ‌‬
‫هه ‌‬ ‫كه‌ ‌‬‫بت‌پهرستی‌بێنن‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫واز‌له‌‬
‫‌‬ ‫ئهكرد‌كه‌‌‬‫‌‬
‫له ‌‪‌ ٩٣‬تا ‌‪‌ ٢٣‬ساڵی ‌زۆر ‌شتی ‌لێنه‌زانراوه‌ ‌و ‌نازانین ‌له‌ ‌شام‌‬ ‫ژیانی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫بهاڵم ‌پرسیارێكی ‌تریش‌‬ ‫سیحیهكانی ‌دیوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫خهریكی ‌چی ‌بوه‌ ‌و ‌چۆن ‌مه‌‬ ‫‌‬
‫كه ‌یان ‌مه‌سیحی ‌چونكه‌‌‬ ‫سهر ‌ئاینی ‌جوله‌ ‌‬ ‫هاته ‌ ‌‬
‫نه ‌‬ ‫گهر ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫ینهڕوو ‌ ‌‬ ‫خه ‌‬
‫ئه ‌‬‫‌‬

‫‪253‬‬
‫رهبی ‌نه‌بون ‌ئه‌ی ‌بۆچ ‌گله‌یی ‌و ‌توندڕه‌وه‌ی ‌ئه‌نوێنێت ‌بۆ‌‬ ‫نهوه‌ی ‌عه‌ ‌‬ ‫ئهوان ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌‬
‫نهبن‌به‌ ‌ئیسالم‪‌.‬وادەردەکەوێ‌پەیامبەر ‌بڕوای‌به‌ ‌‬ ‫سیحی‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌و ‌ ‌‬
‫مه‬ ‫جوله ‌‬
‫‌‬
‫كانی‌زۆر‌ڕونه‌‬
‫‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫یهك‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ڵبژێرێت‌چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ب‌ئاینێكی‌بێگانه ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫بوه ‌عه‌ ‌‬
‫ره‬ ‫نه ‌‬‫‌‬
‫تهوه‌ی‌‬ ‫نه ‌‬
‫كهوابو ‌با ‌واز ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫مبهرێكمان ‌نارد‪‌ ‌ .‬‬ ‫تهوێك ‌پێغه‌ ‌‬ ‫ئهڵێت ‌بۆ ‌هه‌ر ‌نه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ب‌بێنێت‌كه‌ببن‌به‌‌ئیسالم‪.‬‬
‫‌‬ ‫انی‌ناعه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫ئیسرائیل‌و‌خەڵک‬
‫ڵنهبژارد‌و‌‬‫یان‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كی‌بێگانه‬ ‫و‌ئاشكرایه‌بۆچ‌خۆیان‌ئاینێ‬
‫‌‬ ‫كان‌زۆر‌ڕونه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پرسیاره‬
‫مه‌‬
‫گهر ‌هه‌ر ‌ئه‌ ‌‬‫ن ‌ئاینی ‌ئه‌وان ‌هه‌ڵبژێرن ‌مه‌ ‌‬ ‫كه ‌‬
‫بێگانهكانیش ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بۆچی ‌داوا ‌له‌ ‌‬
‫ڕامیاری‌داگیركردن‌نهبێ!‬
‫‌‬
‫تهوه‌یی‌بوه؟‌‬ ‫تی‌و‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫بی‌زمانێكی‌نێو‌ده ‌‬
‫وله‬ ‫‌‬ ‫ئایا‌زمانی‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬
‫كهی‌‬ ‫له ‌كاتێكدا‌موعجیزه‌ ‌‬ ‫وه ‌هاتوه‌ ‌ ‌‬‫الیهن‌ئەڵاڵ ‌‬
‫له ‌‬ ‫ئایا‌خەڵک ‌چۆن‌بزانن‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫زانیوه؟‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌نه‬ ‫كانیش‌ئهو‌ ‌‬
‫زمانه‬ ‫‌‬ ‫ره ‌‬
‫به‬ ‫و‌ناعه ‌‬
‫‌‬ ‫بوه‌‬
‫ههر‌ڕه‌وانبێژی‌ ‌‬ ‫‌‬
‫هیندیهكان‌‬
‫‌‬ ‫چینیهكان ‌نه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫فارسهكان ‌نه‌ ‌ڕۆمی‌هكان ‌نه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫گوسیهكان ‌نه‌ ‌‬‫‌‬ ‫نه ‌ ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫بهچ‌هۆشێك‌و‌لۆجیكێك‌‬ ‫بووه‌‪‌ ،‬ئایا‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫رهبی‌ن‌ه ‌‬ ‫زمانی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫زایان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شاره‬
‫وه ‌ببن ‌به‌ ‌موسڵمان‪‌ .‬پەیامبەر ‌خۆی ‌زمانی ‌ئه‌وانی ‌زانیوه‌‌‬ ‫لهوان ‌كردو ‌‬ ‫داوای ‌ ‌‬
‫هاتۆته ‌ناو‌ئاینی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫چی‌خۆی‌نه‬ ‫واڵتانه ‌ ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫نێوان‌ئهو ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫بازرگانی‌كردوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫چونكه ‌‬
‫‌‬
‫له ‌ژێر ‌کاریگه‌ری‌‬ ‫لهكاتێكدا ‌ئه‌و ‌زۆر ‌ ‌‬ ‫كه ‌یان ‌مه‌سیحی‪‌ ‌ ،‬‬ ‫ردهشتی ‌یان ‌جوله‌ ‌‬ ‫زه ‌‬ ‫‌‬
‫گهر ‌خاو‌هنی ‌لۆجیك ‌با ‌نه‌‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وهی ‌ماده‌كان ‌و ‌فارسه‌كان ‌بوه‌‪‌ .‬پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫نه ‌‬
‫‌‬
‫نه‌‬
‫لیفهكانی ‌خۆی ‌به‌جێ ‌هێشتبا ‌كه‌ ‌هێرش ‌بكه‌ ‌‬ ‫ڕاسپاردهی ‌بۆ ‌خه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهو ‌‬
‫بوایه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫بیهكان‪.‬‬ ‫ره ‌‬‫ناعه ‌‬
‫سهر‌واڵتە‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له ‌‪‌٩‬‬‫پهرستی ‌ ‌‬ ‫کاتێک ‌موحەمەد ‌بوو ‌بە ‌پەیامبەری ‌ئیسالم‪‌ ‌ ،‬نوێژ ‌و ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫نههێنێت‌‬ ‫وهی‌بڕوا‌ ‌‬ ‫ڵێت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ڕاشكاوانه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫ئهرک‪‌،‬ئینجا‌زۆر‌به‌ ‌‬ ‫کرد‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ساڵیی‌هوه‌ ‌‬
‫ساڵی‌كافر‌بوه‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫مهنی‌‪‌٩‬تا‌‪‌٢٣‬‬ ‫ته ‌‬
‫خۆی‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫واته‌‬
‫كه ‌‬ ‫وا‌كافره‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫به‌كتێبه‌كانی‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫مان‌هاوكێشهی‌خۆی‌مامەڵە‌لەگەڵ‌بکەین‪.‬‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬
‫هه‬ ‫ئەگەر‌ ‌‬
‫‌‬
‫كهمیش ‌ئه‌گرێته‌وه‌‌‬ ‫هاوكێشهی ‌كافر ‌بونه‌‪‌ ،‬خه‌لیفه‌ی ‌یه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫هاوكێشهش ‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو ‌‬
‫‌‬
‫مهسیحیش‪‌ ،‬ئەبێ‌‬ ‫ئهبو ‌به‌ ‌ ‌‬‫شهكانی ‌ئه‌كرد ‌و ‌نه‌ ‌ ‌‬ ‫چونكه ‌ئەبوبەکر ‌هاتوچۆی ‌قه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مبهرێكی ‌تر ‌بوو ‌یاخود ‌باشتره‌‌‬ ‫ههر ‌چاوه‌ڕێی ‌پێغه‌ ‌‬ ‫بپرسین ‌و ‌بلێین ‌بۆ؟ ‌ئایا ‌ ‌‬
‫مهد ‌وه‌حی‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫مبهرێكی ‌عه‌ربی ‌بوو؟ ‌هه‌ر ‌كه‌ ‌گووتیان ‌‬ ‫بڵێین ‌چاوه‌ڕێی ‌پێغه‌ ‌‬

‫‪254‬‬
‫گهر ‌ئەویش‌‬
‫مه ‌‬
‫بۆ ‌هاتوه‌ ‌یەکسەر ‌بڕوای ‌پێهێنا ‌بێ ‌ئه‌وەی ‌له‌ ‌هیچ ‌بكۆلێت‌هوه! ‌ ‌‬
‫ی‌دامهزرێن‌هری‌ئیسالم!!‬
‫‌‬ ‫دهسته‌‬
‫له‌ ‌‬
‫كێك‌نهبووبێ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یه‬

‫‪‌٠٢‌.٩‌.٩‌.٩‬پەیامبەر‌و‌پێشبینی‬
‫گهرچی ‌چاکسازه‌کان‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫بێته ‌چاکساز‪‌ ‌ ،‬‬ ‫مبهر ‌ئه‌بێ ‌پێشبینی ‌هه‌بێ ‌ئه‌گینا ‌ئه‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫چهند‌‬
‫بوه‪‌ ،‬لێره‌دا ‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌پەیامبەر ‌پێشبینی ‌نه‌ ‌‬ ‫زۆرجار ‌پێشبینیان ‌هه‌بوه‌‪‌ ‌ .‬‬
‫کهین‪‌:‬‬ ‫ک‌باس‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫نمونه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫ههشتی‌‬ ‫به ‌‬‫سه ‌بوون ‌كه‌ ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫ئهو ‌ده‌ ‌ ‌‬ ‫یهک‪'‌ :‬العشرة ‌المبشیرین‌' ‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههشت‪‌.‬‬ ‫ئهچن ‌بۆ ‌به‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫مانه ‌بێ ‌یه‌ك ‌و ‌دوو‪‌ ،‬به‌بێ ‌لێپرسینه‌ ‌‬ ‫پێبهخشین ‌و ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بو‌له‌پاش‌خۆی‌چی‌‬ ‫هیچ‌پێشبینی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫بو‌چونكه‌‬
‫‌‬ ‫مبه ‌‬
‫ر‌نه‬ ‫پێغه ‌‬
‫ر‌كه‌ ‌‬ ‫بهاڵم‌په‌یایمبه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ندهی‌‬
‫زه ‌‬ ‫مه ‌‬
‫سهر ‌دونیا ‌دێت ‌و ‌هاوڕێیانی ‌چۆن ‌ئه‌مرن‪‌ .‬وادیارە ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫‌‬
‫ك‌برا‌ئهژین‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫موسڵمانان‌وه‬ ‫ژیێ‌له‌پاش‌خۆی‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بایی‌ئه‬ ‫زۆر‌به‌ ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫كردوه‪‌،‬خەڵک‌‬ ‫‌‬
‫ئهڵێت(‌‬ ‫كه ‌ ‌‬‫وه ‌ ‌‬
‫ڵێینه ‌‬
‫یهكی ‌باوه‌ڕپێكراوی ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئێمه ‌وته‌ ‌‬ ‫ههر ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌یه‌كتری‪‌ ‌ .‬‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫ئەگەر ‌دوو ‌موسلمان ‌بە ‌شمشێر ‌کەوتنە ‌بەرامبەر ‌یەک‪‌ ،‬کوژراو ‌و ‌بکوژ ‌لە‌‬
‫‪239‬‬
‫سيْ َف ْيهِمَا فَالْقَا ِت ُل وَالْمَ ْقتُولُ فِي النَّارِ‬ ‫ئاگرن‪ِ ‌.‬إذَا ا ْلتَقَى الْمُسْلِمَا ِ‬
‫ن بِ َ‬
‫دهستی‌موسڵمان‌كوژر‪:‬‬ ‫به‌ ‌‬ ‫كهسه‌‌ ‌‬ ‫م‌ده ‌‬
‫ند‌له ‌‬ ‫جا‌بابزانین‌چه ‌‬
‫‌‬
‫رچاوهکان ‌زۆر ‌نرخ ‌بۆ ‌هۆکاری‌‬ ‫‌‬ ‫ژههر ‌كوژرا‪‌ ،‬به‌اڵم ‌سه‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫أبوبکر ‌الصدیق ‌ ‌‬
‫کهن ‌که‌‌‬ ‫کهی ‌ئه‌ ‌‬‫شنهبایی ‌باسی ‌مردنه‌ ‌‬ ‫مردنی ‌ئه‌م ‌زاته‌ ‌دانانێن‪‌ ،‬یان ‌زۆر ‌به‌ ‌ ‌‬
‫له‌‬
‫وه ‌ک‌ه ‌ ‌‬
‫مه ‌‬‫که ‌‬
‫یهک ‌ده‌رمانخواردی ‌کردوه‌‪‌ .‬به‌اڵم ‌من ‌خوێنه‌ر ‌دڵنیا ‌ئه‌ ‌‬ ‫که ‌‬‫جوله ‌‬
‫‌‬
‫کهم ‌که‌ ‌أبوبکر ‌به‌‌‬ ‫بهشی ‌خەلیفەکانی ‌راشیدین ‌باسی ‌ئه‌ ‌‬ ‫بهرگی ‌دووه‌مدا ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رئهنجامی‌‬ ‫کهشم ‌ته‌نها ‌ده‌ ‌‬ ‫وه ‌‬
‫نه ‌کوژرا‪‌ ،‬شیکردنه‌ ‌‬ ‫دهستی ‌چ ‌موسلمانێکی ‌سون ‌‬ ‫‌‬
‫رچاوهکان‌باسکراوه‌‪.‬‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫که‌ ‌‬ ‫کانه‌ ‌‬‫ستنی‌زانیاریه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫به‬ ‫پێکه ‌‬
‫‌‬
‫ئهبێ‌‬‫مهگوسی ‌کوژرا‪‌ ‌ .‬‬ ‫به ‌ده‌ستی ‌باوکی ‌لوئلوئه‌ی ‌ ‌‬ ‫عومەر ‌كوری ‌خطاب ‌ ‌‬
‫مابۆوه‌‬
‫‌‬ ‫ردهشتی‌هتی ‌‬
‫وه ‌کە ‌باوکی‌ ‌لوئلوئه ‌به‌ ‌زه‌ ‌‬ ‫موسوڵمان ‌خۆیان ‌ساغ ‌بکه‌نه‌ ‌‬
‫مهش‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫قی‌لێکرا‌بۆیه‌عومەری‌کوشت‪‌ ‌.‬‬‫‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬ئایا‌ناهه‬ ‫‌‬
‫وسلمانێکی‌کۆیله‬ ‫یان‌ببو‌به‌م‬
‫‌‬
‫می‌ئهم‌کتێبەدا‌!‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رگی‌دووهه‬ ‫له‌ ‌‬
‫به‬ ‫وه‌ ‌‬‫اڵمت‌ئهداته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئاش‌و‌ئهنفال)‌ ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫(‬

‫‪ 239‬صحیح مسلم‪ ،‬کتاب الفتن و أشراط الساعة‪ ،‬باب اذا تواجە المسلمان بسیفیهما‬

‫‪255‬‬
‫ر‌به ‌'علي ‌كوری‌‬‫سه ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫لێك‌كهس ‌کوژرا ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ستی‌كۆمه‬ ‫به ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫عثمان‌كوری‌عفان ‌ ‌‬
‫ههندێكیش‌‬ ‫ئهڵێت ‌كه‌ ‌كوری ‌ئه‌بوبه‌كر ‌بوه‌‪‌ ‌ ‌،‬‬‫رچاوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ههندێك ‌سه‌‬ ‫طالب' ‌بوون‪‌ ‌ .‬‬
‫وتوویهتی ‌( ‌لقد‌‬
‫‌‬ ‫ئهڵێن ‌نه‌خێر ‌به‌س ‌ئه‌و ‌سوكایه‌تی ‌پێكردوه‌ ‌و ‌ریشی ‌گرتوه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كفرت‌یا‌عثل)‬
‫دهستی‌'عبد‌الرحمن‌بن‌ملجم'کوژرا‪‌.‬‬ ‫به ‌‬
‫علي‌كوری‌طالب‌ ‌‬
‫به‌تیرێکی‌موسلمان‌کوژرا‌له‌‌شەڕی‌'جمل'‪‌.‬‬ ‫طلحة‌بن‌عبدالله‌ ‌‬
‫‌‬
‫دهستی‌'عمرو‌بن‌جرموز'‌کوژرا‪‌.‬‬ ‫به‌ ‌‬
‫الزبیر‌بن‌العوام‌ ‌‬
‫وهش ‌به‌‌‬‫وانهی ‌خواره‌ ‌‬‫دهستی ‌موسوڵمان ‌کوژران ‌و ‌ئه‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫ره ‌‬ ‫مانهی ‌سه‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫مردنی ‌خۆیان ‌کوژران(عبدالرحمن ‌بن ‌عوف‪‌ ،‬سعد ‌بن ‌أبي ‌وقاص‪‌ ،‬سعید ‌بن‌‬
‫زید‌بن‌عمرو‌بن‌نفیل‪‌،‬ابو‌عبیدة‌بن‌جراح)‌‬
‫شهڕی‌موسوڵمان‌کرد‌‬ ‫ژداریان‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مردنی‌سروشتی‌مردن‌به‬ ‫ی‌به‌‬
‫مانه ‌‬ ‫اڵم‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫مویان‌له‌‬
‫‌‬ ‫د‌هه ‌‬
‫ر‌هه‬ ‫مه ‌‬ ‫ی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رموده‬ ‫‌‬
‫پێی‌فه‬‫به ‌‬
‫ر‌بۆیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌موسلمانیان‌کوشت‌هه‬
‫ردهکه‌وێ‌‬
‫دمان‌بۆ‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫ش‌نا‌پێشبینی‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫شت‪‌،‬ئه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬
‫هه‬ ‫ک‌له‌ ‌‬
‫وه ‌‬ ‫خن‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دۆزه‬
‫ر‌نییه‪.‬‬
‫‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫که‌ ‌‬
‫‌‬

‫ندهی‌‬
‫زه ‌‬
‫مه ‌‬
‫كات‪‌،‬به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫باس‌له ‌داهاتو‌ئه‌‬
‫‌‬ ‫پێشبینیهكانی‌پەیامبەر ‌‬
‫‌‬ ‫كێك‌له ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫یه‬ ‫دوو‪‌ ‌:‬‬
‫رهبه‌ری ‌کۆتای ‌مرۆڤایه‌تی ‌په‌یدا ‌ئه‌بێت ‌پێ‌‬ ‫به ‌‬
‫له ‌‬
‫خۆی ‌ڕۆژێك ‌دادێت ‌كه‌سێك ‌ ‌‬
‫شهڕ‌‬
‫كه ‌ ‌‬‫ههزار ‌جوله‌ ‌‬‫جالهش ‌به‌ ‌پاڵپشتی ‌‪‌ ‌ ٢٣‬‬ ‫ئهم ‌ده‌ ‌‬‫دهجال ‌'دجال'‪‌ ‌ ،‬‬‫دهڵێن ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ناو‌ئهبات‪‌.‬له‌‌ڕاستیدا‌‬
‫‌‬ ‫دێته‌خوارێ‌و‌'‌دجال'‌ ‌‬
‫له‬ ‫له‌ئاسمان‌ ‌‬ ‫دهكات‪‌،‬پاشان‌عیسا‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهیەوێت ‌شه‌ڕی‌‬ ‫یهك‪‌ :‬پەیامبەر ‌هه‌ر ‌ ‌‬ ‫ئێمه ‌دوو ‌شت ‌ئه‌بینین ‌له‌م ‌چیرۆكه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سیحیهكان ‌تۆڵه‌ی ‌خۆیان ‌له‌‌‬ ‫‌‬ ‫جولهكه ‌و ‌مه‌سیح ‌به‌رده‌وام ‌بێت ‌تاوه‌كو ‌مه‌‬ ‫‌‬
‫وهی‌‬‫لهبه‌ر ‌ئه‌ ‌‬
‫نهوه‌‪‌ .‬دوو‪‌ :‬پێشبینی ‌پەیامبەر ‌زۆر ‌كورت ‌بوو ‌ ‌‬ ‫بكه ‌‬
‫كه ‌ ‌‬‫جوله ‌‬
‫‌‬
‫شام‌نهمان‌و‌دنیاش‌كۆتایی‌‬ ‫‌‬ ‫ڕۆمهكان‌پاش‌‪‌٠٣‬ساڵ‌له‌‌کۆچی‌دوایی‌خۆی‌له‌‌‬ ‫‌‬
‫نههات‪‌‌.‬‬ ‫‌‬
‫وه‪‌ ،‬پرسیاریان‌‬ ‫ئهگێرێته‌ ‌‬
‫له ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫روهها ‌له‌سەرچاوەی ‌'مسلم'دا ‌هاتووە‪‌ ‌ ،‬‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ئهڵێ ‌"سەد ‌ساڵ ‌بەسەر ‌ئەو‌‬ ‫سەبارەت ‌بە ‌ڕۆژی ‌کۆتایی ‌لێکردبوو‪‌ ،‬پەیامبەر ‌ ‌‬

‫‪256‬‬
 ‫ئەرزە‌تێپەرنابێ‪‌،‬هیچ‌بونەوەرێک‌نامینێ‪‌ .‬الَ تَ ْأتِي مِائَةُ َ‬
‫سنَةٍ َوعَلَى األَ ْرضِ نَفْسٌ‬
‫َمنْفُوسَةٌ ا ْل َيوْمَ‪‌‌240".‬‬
‫ری‌بهلکو‌‪‌ ٢٣٣٣‬ساڵ‌زیاتیرش‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ساڵ‌زیاتر‌تێپه‬ ‫له ‌‪‌ ٢٣٣‬‬
‫مه ‌ ‌‬
‫ری‌ئازیز‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆێنه‬
‫پهڕێنین‌و‌‬‫کانی‌ژیان‌تێده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫قۆناغه‬ ‫ده‌‬ ‫سه ‌‬
‫به‌ ‌‬‫ده‌ ‌‬
‫هات‪‌،‬سه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ری‌ڕۆژی‌کۆتایی‌نه‬ ‫‌‬
‫تێپه‬
‫وتهکانی‌پێشبینیەکانی‌پەیامبەر‌نایەتەدی‪‌.‬‬ ‫‌‬

‫و‌بتپهرستی‬
‫‌‬ ‫‪‌٢٣‌.٩‌.٩‌.٩‬پەیامبەر‌‬
‫عبه‌‬
‫دهوری ‌كه‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫پەیامبەر ‌بۆ ‌ماوەی ‌‪‌ ٢٠‬ساڵی ‌پەیامبەرایەتیەکەی ‌ ‌‬
‫ههر ‌به‌ ‌دەوری ‌کەعبەدا‌‬ ‫زاته ‌ ‌‬
‫وه‪‌ ،‬هه‌تا ‌ساڵی ‌هه‌شت‌همی ‌کۆچی ‌ئه‌و ‌ ‌‬ ‫سورایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫رهبه‌كانی ‌لێداندرابو‌‪‌ .‬پەیامبەر‌‬ ‫سهدان ‌خوای ‌تیره‌ی ‌عه‌ ‌‬ ‫دا ‌ ‌‬‫له ‌كاتێك ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫سورایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫سورهتی‌‬‫‌‬ ‫له‌‬
‫كرد‌تهنیا‌دڵیان‌ڕازی‌بكات‌تا‌وای‌لێهات‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كی‌ئه‬ ‫‌‬
‫رم‌و‌نیانیه‬ ‫‌‬
‫مو‌نه‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫فاعهتی ‌بۆ ‌خوایه‌كانی ‌عەرەب ‌كرد‪‌ .‬ڕۆژێكیان ‌ناوی ‌هه‌ر ‌سێ ‌خوای‌‬ ‫نجم ‌شه‌ ‌‬
‫تهكە ‌وتی ‌ئه‌م‌‬ ‫له ‌پاش ‌ته‌واو ‌بونی ‌ئایه‌ ‌‬ ‫عهرەبی ‌هێنا ‌'الت' ‌و ‌'عز‌ة ‌و ‌'مناة‌' ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یه(أَفَرََأ ْيتُمُ اللَّاتَ وَالْعُزَّى‪ .‬وَ َمنَاةَ الثَّاِلثَةَ الْأُخْرَى‪‌ .‬تِلْكَ‬
‫فاعهتیان ‌دڵخۆش ‌‬ ‫شه ‌‬ ‫خوایانه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫َتهن تُ ْرتَجَى)‌‬
‫الْغَرَانِيق الْعُلَى وَإِنَّ شَفَاع َّ‬
‫كهی ‌كه‌‌‬ ‫وه ‌‬ ‫ته ‌‬
‫نه ‌‬
‫له ‌ ‌‬
‫ههندێک ‌سه‌رچاوه‌ی ‌تر‪‌ ،‬پەیامبەر ‌زۆر ‌نیگه‌ران ‌بوو ‌ ‌‬ ‫بهپێی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كرد‌له‌ئەڵاڵوه‌‌شتێكی‌بۆ‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫خواستی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫یان‌ههبو‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وتوانه‬ ‫‌‬
‫رستنێكی‌دواكه‬ ‫‌‬
‫په‬
‫وه‪‌،‬‬‫كان‌كۆ‌ئهكاته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫قوره ‌‬
‫یشیه‬ ‫وه‌‪‌،‬ئیتر‌ڕۆژێكیان‌ ‌‬ ‫بێته ‌‬
‫كهی‌نزیك‌ب ‌‬ ‫وه ‌‬ ‫نهته‌ ‌‬
‫بێت‌تا‌له‌ ‌‬
‫‌‬
‫خوێنێتهوه‌ ‌و ‌ده‌ڵێ ‌(وَالنَّجْمِ ِإذَا‬
‫‌‬ ‫سورهتی ‌'النجم'ی ‌بۆ ‌ئه‌نێرێ ‌و ‌بۆیان ‌ئه‌‬ ‫‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌‬
‫یشته ‌أَفَرََأ ْيتُمُ اللَّاتَ وَالْعُزَّى‪ .‬وَ َمنَاةَ الثَّاِلثَةَ الْأُخْرَى‪‌ ،‬پاشان ‌ش‌هیتان‌‬ ‫ههتا ‌گه‌ ‌‬ ‫َهوَى ‌ ‌‬
‫‪241‬‬
‫ر‌زاری‌كه ‌بلێت"تِ ْلكَ الْغَرَانِيق الْعُلَى وَإِنَّ شَفَاعَتهنَّ تُ ْرتَجَى")‪‌ ،‬پاش‌‬ ‫‌‬ ‫خستیه ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫ئهوه‌ی ‌له‌‌‬ ‫سوژدهی ‌برد ‌بۆ ‌بته‌کان‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬ ‫تهكه‌ ‌پەیامبەر ‌‬ ‫تهواو ‌بونی ‌سوره‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یان‌برد‌تهنیا‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ههمویان‌سوژده‌‬ ‫كه‌بوو‌له‌‌موشریك‌و‌له‌‌موسڵمان‌هه‌ ‌‬ ‫وته ‌‬‫مزگه ‌‬
‫‌‬
‫ئهویش‌چونكه‌ ‌پیر‌‬ ‫یحه ‌سعید‌بن‌العاس' ‌ ‌‬ ‫أبا‌أح ‌‬ ‫نهبێ‌له‌گه‌ڵ‌' ‌‬ ‫'الولید‌بن‌المغیرة‌' ‌ ‌‬

‫‪‌240‬صحيح‌مسلم‪‌.‬کتاب‌فضائل‌الصحابة‪‌.‬باب‌قوله‌صلى‌الله‌عليه‌وسلم‌ال‌تأتي‌مائة‌سنة‌‬
‫وعلى األرض‌نفس‌منفوسة‌‬
‫پلهیان‌‬
‫م‌باڵندانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫که‌وه‌ ‌‬
‫ک‌ئه‬ ‫کانه‌ ‌‬
‫ستی‌بته ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫به‬ ‫ته‌ ‌‬
‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫کی‌مل‌درێژه ‌‬
‫‪‌،‬له‬ ‫‌‬ ‫باڵنده ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫‪‌241‬الغرانیق‪‌:‬‬
‫له‌ئاسمان‌‪‌‌.‬‬‫رزه‌ ‌‬
‫به ‌‬‫‌‬

‫‪257‬‬
‫یشیهكان‌زۆر‌‬ ‫ئیتر‌پهرته‌یان‌لێ ‌كردو ‌قوره‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫یان‌توانی‌سوژده ‌به‌رن‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫بوون ‌ ‌‬
‫نه‬
‫چاكه ‌ناوی ‌خواكانی ‌ئێمه‌ی ‌هێنا ‌و ‌ئێمه‌‌‬ ‫مهد ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫دڵخۆش ‌بوون ‌وتیان ‌موحه‌ ‌‬
‫تمان‌لهالی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شیفاعه‬ ‫سته ‌به‌اڵم‌خواكانی‌ئێمه‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫ژیان‌و‌مردنی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ئهزانین‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهبین‪‌.‬‬
‫گهڵ‌ئەو‌ ‌‬ ‫ش‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ێت‌ئێمه‬ ‫د‌لهگه‌ڵ‌ئێمە‌ب‬‫مه ‌‬ ‫ر‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫ئەڵاڵ‌بۆ‌ئەکات‌ ‌‬
‫تهیان‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫شه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫به ‌‬ ‫چوبون‌بۆ‌حه ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫مهد ‌ ‌‬
‫هاوڕێی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫رهكانی ‌‬ ‫كاتێك‌كۆچكه ‌‬
‫‌‬
‫ههر‌‬‫نهما ‌له‌ ‌نێوان ‌خوای ‌ئێمه‌ ‌و ‌خوای ‌ئه‌وان‪‌ ‌ .‬‬ ‫بیست ‌ئیتر ‌وتیان ‌تازه‌ ‌كێشه‌ ‌ ‌‬
‫‪242‬‬
‫یهك ‌له‌ ‌سه‌ر‌‬ ‫كه ‌‬
‫ته ‌بوو‌ه ‌له‌ ‌‬ ‫ئهم ‌ئایه‌ ‌‬
‫وه ‌بۆ ‌مه‌كک‌ه‪‌ ‌ .‬‬ ‫رانه ‌‬
‫ههندێكیان ‌گه‌ ‌‬ ‫بۆیه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫مه ‌زۆر ‌دڵخۆش‌‬ ‫به ‌‬‫كافرهكانی ‌مه‌کكه‌ ‌ ‌‬ ‫كهی ‌هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬ ‫ره ‌‬
‫یامبه ‌‬
‫موسڵمانان ‌و ‌په‌ ‌‬
‫ههندێكیان ‌وتیان‌‬ ‫كه ‌وتیان ‌ناوی ‌خواكانی ‌ئێمه‌ی ‌به‌ ‌خێر ‌هێناوه‌‪‌ ‌ ‌،‬‬ ‫بوون ‌ ‌‬
‫ته ‌زۆر ‌پاساو‌بۆ‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌ئه‬ ‫كهی‌پێشوی‌خۆی‪‌.‬‬ ‫بۆ‌ئاینه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫رایه ‌‬
‫د‌گه ‌‬‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫كه ‌نوێژی ‌كردوه‌‌‬ ‫موفهسیرن ‌ئه‌ڵێن ‌له‌و ‌كاته‌ ‌ ‌‬ ‫ههندێك ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫مهد ‌ئه‌هێنن‌ه ‌‬‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫تهی‌‬ ‫و‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫مهدیش‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫زمانی‌بردوه‌‬
‫‌‬ ‫ری‌به‌‬
‫‌‬ ‫شهیتان‌زه‌ ‌‬
‫فه‬ ‫وی‌هاتوه‌بۆیه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خه‬
‫لهو ‌كاته‌ی‌‬ ‫مه ‌ڕاستی ‌هه‌بێ ‌چۆن ‌جوبرائیل ‌هێشتویه‌تی ‌ ‌‬ ‫ئهگه‌ر ‌ئه‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ‌ .‬‬
‫وتو ‌‬
‫شهیتان ‌نزیكی ‌پەیامبەر ‌ببێتەوە‪‌ ،‬یان ‌چۆن ‌جوبرائیل‌‬ ‫حیهكه‌ی ‌بۆ ‌هێناوه ‌ ‌‬ ‫وه ‌‬ ‫‌‬
‫وی‌هاتوه‪‌.‬یاخود‌چۆن‌ئەڵاڵ ‌ڕێگای‌به‌‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كاتێكدا‌خه‬ ‫وهحی‌بۆ‌پەیامبەر‌نارد‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهر‌‬‫ئه ‌‬‫ی‌و ‌وشه‌كانی‌ببرێت‪‌ ‌.‬‬ ‫مبهر‌هکه‌ ‌‬‫پیغه ‌‬
‫بێته ‌نێوان‌خۆی‌و‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫یتان‌داوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شه‬
‫ت‌ئهوا‌‬
‫ت‌یاخود‌وهحی‌ڕاسته‌وخۆ ‌بووبێ ‌‬ ‫‌‬ ‫جاره ‌به‌ ‌جوبرائیل ‌بووبێ‬ ‫حی‌ئهو ‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫وه‬
‫فهری‌پێببات‌‪‌‌.‬‬ ‫یتان‌زه ‌‬
‫‌‬ ‫ت‌كه‌شه‌‬
‫نهبووبێ ‌‬ ‫هێزی‌ئهوی‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهبێ‌ئەڵاڵ‌یان‌جوبرائیل‌‬ ‫‌‬
‫ڵهیه‌کی‌ڕامیاری‌ویستی‌خۆی‌ده‌رباز‌‬ ‫هه ‌‬
‫که‌بریتی‌بوو‌له‌‌ ‌‬ ‫ڵهی‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫و‌هه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ههمو‌‬ ‫دابهزاندنی ‌ئایه‌تێک ‌تاوه‌کو ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫لۆمهی ‌خه‌لکی ‌ئەویش ‌ ‌‬ ‫بکات ‌له‌ ‌ ‌‬
‫سته‌‬
‫به ‌‬ ‫موکورتیهک ‌ڕزگاری ‌بکات‪‌ ،‬ئایه‌تی ‌‪٢٩‬ی ‌سوره‌تی ‌الحج ‌بۆ ‌ئه‌م ‌مه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫که‬
‫بهاڵم ‌له‌ ‌ڕاستیدا‌‬ ‫دەکات ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نهوای ‌پەیامبەر ‌‬ ‫ته ‌دڵ ‌‬‫وه‪‌ ،‬له‌و ‌ئایه‌ ‌‬ ‫کایه ‌‬
‫هاته ‌ ‌‬‫‌‬
‫مبهر‌و‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫نده ‌ ‌‬
‫رچه ‌‬
‫هه ‌‬ ‫پێش‌تۆشدا‌ئێمه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫ئهلێت( ‌‬ ‫که ‌ ‌‬
‫ته ‌‬‫ئایه ‌‬
‫خۆقوتارکردن‌بوو‪‌ ‌.‬‬
‫ردهم ‌ڕاگه‌یاندوه‌‪-‬‬ ‫نیشانهکانی ‌ئێمه‌ی ‌به‌مه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ڕاسپاردهمان ‌ناردوه‌ ‌و ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪‌.‬‬
‫خۆیهوه‌‪‌ -‬شتێکی ‌ده‌پاڵ ‌ئاخنی ‌‬ ‫ههلی ‌زانیوه‌ ‌و ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬‫شهیتان‪‌ -‬‬ ‫ئیالوبیلالن‪‌ ‌ -‬‬
‫له ‌دواجاردا ‌نیشانه‌کانی‌‬ ‫کهی ‌شه‌یتانی ‌پوچ ‌کرده‌وه‌ ‌و ‌ ‌‬ ‫فهندوفێڵ‌ه ‌‬ ‫ئهوسا ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪‌242‬الروض‌ااڵنف‌في‌شرح‌السیرة‌النبویـة‌البن‌هشام‪‌.‬ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌//٩٣٩‌–‌٩٣٢‬السیرة‌الحلبیة‌‬
‫فێ‌سیرة‌األمین‌المأمون‪‌،‬ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌٢‌-‌٩‬‬

‫‪258‬‬
 ‫کارزانه‪‌.‬وَمَا أَرْسَ ْلنَا مِنْ َقبْلِكَ ِمنْ رَسُولٍ وَلَا‬
‫‌‬ ‫زانای‌له‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌.‬ئەڵاڵ‌‬ ‫خۆی‌پتهو‌کردۆته‌ ‌‬‫‌‬
‫الشيْطَانُ ثُمَّ يُحْكِمُ اللَّهُ‬
‫َنبِيٍّ إِلَّا ِإذَا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّيْطَانُ فِي أُ ْمن َِّيتِهِ َف َينْسَخُ اللَّهُ مَا يُلْقِي َّ‬
‫‪243‬‬
‫آيَاتِ ِه وَاللَّ ُه عَلِيمٌ حَكِيمٌ‪‌.‬الحج‌‪)٢٩‬‬
‫ینهوه‌‪:‬‬
‫ئهبێ‌دوو‌شتی‌تر‌ڕون‌بكه‌ ‌‬ ‫دا‌ئێمه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫م‌سهربرده‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫كه‌‬‫زۆری‌پێچوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دیاره‌‬
‫شهیتان‌خستبێتی‌ه‌دڵی‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫ته‌ ‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫ئه ‌‬‫یهك‪‌ ‌:‬‬ ‫‌‬
‫ئهڵێن ‌كۆچه‌ره‌كان‌‌‬ ‫كردوه‪‌ ،‬چونكه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نهسخی ‌‬ ‫تهوه‌ ‌ئینجا ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ماوه ‌‬
‫ته ‌ ‌‬ ‫ئهم ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له ‌نێوان‌خوای‌خۆیان‌و‌خوای‌‬ ‫ماوه ‌ ‌‬
‫نه ‌‬ ‫بیستیان‌كێشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫شه ‌كه‌ ‌‬
‫به ‌‬ ‫حه ‌‬
‫چووبونه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫لهفۆن ‌و ‌نه‌‌‬ ‫ته ‌‬
‫نه ‌ ‌‬
‫مه ‌ ‌‬
‫رده ‌‬
‫سه ‌‬ ‫وهی ‌له‌و ‌ ‌‬ ‫بهر ‌ئه‌ ‌‬ ‫كه‪‌ .‬له‌ ‌‬‫مهک ‌‬‫وه ‌ ‌‬ ‫رانه ‌‬
‫گه ‌‬ ‫كافران‪‌ ‌ ،‬‬
‫ئهبێ‌به‌ ‌هۆی‌كه‌سێك‌یان‌كاروانێك‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫‪‌،‬كه ‌‬ ‫بوه ‌‬ ‫الیت‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫رنێت‌و‌نه ‌سه‌ ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئینته‬
‫وه‪‌‌.‬‬
‫بێته ‌‬
‫واڵه‌گواسترا ‌‬ ‫م‌هه ‌‬‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫كردبا‌ئهوا‌‬
‫‌‬ ‫نهسخی‌‬ ‫كسهر‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬‫ر‌یه ‌‬‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫تهی ‌بیستوه‪‌ ‌ ‌،‬‬ ‫و‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫وهی‌ئه‌‬ ‫ئه ‌‬
‫واته ‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫یهتیە ‌دڵی‌‬ ‫وه ‌و ‌شه‌یتان ‌خستو ‌‬ ‫نهسخ ‌بۆته‌ ‌‬ ‫تهك‌ه ‌ ‌‬ ‫ئهیزانی ‌ئایه‌ ‌‬ ‫سه ‌ ‌‬‫ئهو ‌كه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رهكان‌‬ ‫كۆچه ‌‬
‫‌‬ ‫تاوهکو‌ ‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫واڵهی ‌نه‌ ‌ئ‌هگواسته‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫مهد‪‌ ،‬هه‌رگیز ‌ئه‌و ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫وهك‌خۆی‌‬ ‫ته ‌ ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫ئهم ‌ ‌‬ ‫یهکی‌ ‌زۆری‌پێچوه‌ ‌ ‌‬ ‫وێ‌ماوه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌ .‬به‌اڵم ‌د‌هرده‌ ‌‬
‫که‬ ‫رێنه ‌‬
‫بگه ‌‬ ‫‌‬
‫مهد ‌ئینجا ‌هه‌ستی ‌پێكردوه‌ ‌و ‌خۆی‌‬ ‫سهر ‌موحه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫لهكه‌ ‌ ‌‬‫وه‪‌ .‬دیاره‌ ‌بۆته‌ ‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫ماوه ‌‬‫‌‬
‫نهسخی‌كردوه‌‪.‬‬ ‫‌‬

‫ری‌موسڵمانیهتی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌بیروباوه‬ ‫لهسه‌‬‫شه‪‌ ‌،‬‬
‫به ‌‬
‫ی‌كۆچیان‌كرد‌بۆ‌حه ‌‬
‫‌‬ ‫ئایا‌ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫‌‬ ‫دوو‪‌:‬‬
‫عبه ‌بن؟‌‬‫نهبون ‌كه‌ ‌دژی ‌خواكانی ‌ناو ‌كه‌ ‌‬ ‫ڕه ‌ ‌‬
‫سهر ‌ئه‌و ‌بیروباوه‌ ‌‬
‫نهبون؟ ‌ئایا ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫خوای‌ئهوان‌و‌خوای‌‬
‫‌‬ ‫ما‌له ‌نێوان‌‬
‫گرفت‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫كردهوه ‌که‌ ‌‬
‫ئیتر‌چۆن‌بیریان‌له‌وه‌ ‌ ‌‬
‫یهكیان ‌به‌‌‬
‫ئهبێ ‌چ ‌متمانه‌ ‌‬‫كه ‌هه‌یان ‌بوه؟ ‌ ‌‬
‫مه ‌چ ‌بڕوایه‌ك ‌بوو ‌ ‌‬‫خۆیان؟ ‌ئایا ‌ئه‌ ‌‬
‫رههموی ‌له‌‌‬
‫شه ‌چۆن ‌نیگه‌ران ‌نه‌بو ‌و ‌هه‌ ‌‬ ‫به ‌‬
‫مهد ‌مابێ! ‌ئایا ‌پاشای ‌حه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫دژی‌بتهكان‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫وه ‌بوو ‌ ‌‬
‫ر‌ئه ‌‬
‫سه ‌‬ ‫ری‌موسڵمان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مو‌بیرو‌باوه‬ ‫نهدان‪‌ ‌.‬‬
‫هه‬ ‫ناره ‌ ‌‬
‫قه ‌‬ ‫‌‬
‫نێوان‌خواكان‌نهما‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫كه‌ناكۆكی‌له‌‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫كرده ‌‬
‫م‌شێوهیه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئیتر‌چۆن‌بیریان‌به‬ ‫بوون‌‬
‫ند‌خاڵه(‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫م‌چه‬ ‫نهوه‌‌ ‌‬
‫بێ‌بیربكه ‌‬
‫‌‬ ‫(‌وابزانم‌موسڵمانا ‌‬
‫ن‌ئه‬
‫وهی ‌موسلم ‌و‌‬ ‫سهر ‌گێرانه‌ ‌‬‫وهربگرین ‌له‌ ‌‬ ‫رمودهكانی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گهر ‌فه‌‬
‫بهاڵم ‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬
‫یتانیهكان ‌هه‌ر ‌ئایه‌تی‌‬
‫ته ‌شه‌ ‌‬ ‫كهوێ ‌ئایه‌ ‌‬
‫تهواوی ‌بۆمان ‌ده‌رده‌ ‌‬ ‫بخاری ‌ئه‌وا ‌به‌ ‌ ‌‬

‫اسباب‌النزول‌بهامشه‌الناسخ‌و‌المنسوخ‪‌،‬ل‌‌‪‌٩٠٢‌-٩٠٠‬‬
‫‌‬ ‫‪‌243‬‬

‫‪259‬‬
‫مهد‌‬
‫كهی ‌موسلم ‌ئه‌ڵێت ‌موحه‌ ‌‬ ‫گێرانهوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یهكێك ‌له‌ ‌‬ ‫چونكه ‌له‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مهده‌ ‌‬
‫خۆی ‌موحه‌ ‌‬
‫شهیتان ‌ناتوانێ‌‬
‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهوا ‌منی ‌دیوه‌ ‌‬ ‫خهودا ‌ ‌‬‫وهی ‌من ‌ببینێ ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫وتویهتی" ‌ ‌‬
‫‌‬
‫سهر‌‬
‫كهوابو ‌شه‌یتان ‌ناتوانێ ‌خۆی ‌بخاته‌ ‌ ‌‬ ‫خۆی ‌بخاته‌ ‌سه‌ر ‌شێوه‌ی ‌من" ‌ ‌‬
‫ههمان ‌كاتدا ‌ئه‌توانێ‌‬ ‫خهوێكی ‌ئاسایی ‌به‌اڵم ‌چۆن ‌له‌ ‌‬ ‫مهد ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫شێوهی ‌موحه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ر‌به ‌پێی‌لۆجیك‌لێكی‌‬ ‫گه ‌‬ ‫ببڕێت؟‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫سروشەکەی‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫قسهی‌جوبرائیل ‌یاخود‌‬ ‫‌‬
‫د‌له‌‬
‫مه ‌‬ ‫ی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫سهر‌شێوه‌‬ ‫یتان‪‌،‬خۆی‌بخاته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌شه‬ ‫كامیان‌ئاسانتره ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫بدهینه‌ ‌‬
‫‌‬
‫مهد‌‬
‫یوهندی ‌له‌ ‌نێوان ‌ئەڵاڵ ‌و ‌موحه‌ ‌‬ ‫خهوی ‌كه‌سێك ‌یاخود ‌بتوانێ ‌تۆری ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد‪‌ .‬ئاخر ‌هاك ‌كردنی‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫بداته ‌‬
‫بپچرێنێ ‌و ‌دزه‌ ‌بكات ‌و ‌خۆی ‌سروش ‌ ‌‬
‫سهر‌‬
‫وێك‌و‌خۆخستنه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫زۆر‌زهحمه‌ت‌تره‌ ‌له‌ ‌هاك‌كردنی‌خه‌‬ ‫‌‬ ‫سیستهمی‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬
‫خهو‌دیوه‌‌و‌هه‌ر‌‬ ‫له‌ ‌‬‫له‌ڕاستیدا‌من‌خۆم‌سێ‌جار‌پەیامبەرم‌ ‌‬ ‫شێوهی‌پەیامبەر‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫توانیین‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یاخود‌ئه‬ ‫د‌ههبێ‪‌.‬‬
‫مه ‌‬ ‫بێ‌سێ‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وابو‌ئه‬ ‫‌‬
‫ك‌كه‬ ‫شێوه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫جارێكیش‌به‌ ‌‬
‫چهند ‌شوێنێكی ‌جیا‌‬ ‫سهر ‌بكه‌ین ‌با ‌بچین ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫لێكۆلینهوه‌ی ‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫شێوهیه‌كی ‌ساده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫خهو ‌دیوه‌ ‌ئایا ‌بزانیین ‌هه‌ر‌‬ ‫مهدیان ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫جیا ‌له‌و ‌موسڵمانانه‌ ‌بپرسین ‌كه‌ ‌‬
‫مهش‌با‌لێكۆڵ‌هرەوێكی‌ئیسالمی‌‬ ‫بۆ‌ئه ‌‬
‫كهن‪‌ ‌.‬‬ ‫سف‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫مهد‌وه‌‬ ‫ی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مان‌شێوه‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫به‌دوایدا‌بچێت؟‬ ‫‌‬
‫كهسێكی‌‬ ‫ههڵدێر‌ئه‌بات‪‌.‬پەیامبەر‌ ‌‬ ‫دوا‌لوجیك‌باوهڕی‌ئیسالم‌به‌ره‌‌و ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫لۆجیك‌له ‌‬
‫‌‬
‫بهاڵم ‌كۆكردنه‌وه‌ی ‌ئایه‌تێکی ‌زۆر ‌له‌ ‌خۆی ‌سه‌ری ‌لێ ‌تێكدا ‌و‌‬ ‫ژیر ‌بوو ‌ ‌‬
‫سهر ‌دزه‌ ‌كردنی‌‬ ‫له ‌‬‫که ‌ ‌‬
‫تهی ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫سهر ‌ئه‌م ‌بابه‌ ‌‬ ‫ههر ‌له‌ ‌‬ ‫ئاگاداری ‌لۆجیك ‌نه‌ما‪‌ ‌ .‬‬
‫ی‌ئهڵێت(‌له‌‌‬
‫فسیرهكه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌سورهتی‌االحقاق‌'طبري' ‌له‌ ‌ ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٩٢‬‬ ‫‪‌،‬له ‌ ‌‬
‫شهیتان‌ه ‌‬ ‫‌‬
‫سهر ‌بێت‪‌ ،‬ئاسمان‌‬ ‫مهد ‌'درودی ‌ئەڵاڵ'ی ‌له‌ ‌‬ ‫ماوهی ‌نێوان ‌عیسا ‌و ‌موحه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهكرا ‌جنۆكه‌كان ‌كورسیان ‌دانابو ‌له‌ ‌ئاسمان ‌و ‌گوێیان ‌ئه‌گرت‪‌.‬‬ ‫پاسهوانی ‌نه‌ ‌‬
‫‌‬
‫سهر‌بێت‪‌،‬‬ ‫له ‌‬
‫مهد‌نارد‌'درودی‌ئەڵاڵی' ‌ ‌‬ ‫ی‌بۆ‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫یامه ‌‬
‫كه‬ ‫په ‌‬ ‫بهاڵم‌كاتێك‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫واته‌‬
‫كه ‌‬ ‫كان‌بهردباران‌كران‪‌ ‌).‬‬‫‌‬ ‫توندی‌بۆ‌داندرا‪‌،‬شه ‌‬
‫یتانه‬ ‫‌‬ ‫سهوانیەتێکی ‌‬ ‫ئاسمان‌پا ‌‬
‫قسهو‌‬
‫ی‌گوێ‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ردباران‌كران‌بۆ‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫یتان‌به‬ ‫‌‬
‫وی‌شه‬ ‫‌‬
‫نێوان‌ئاسمان‌و‌زه‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫مبهر ‌و‌‬
‫پێغه ‌‬
‫داته ‌ ‌‬
‫شهیتان ‌وه‌حی ‌ئه‌ ‌‬ ‫كهچی ‌له‌و ‌الوه‌ ‌ ‌‬ ‫نهگرن‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئایهتی ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یهك!‬
‫بۆ‌ماوه ‌‬
‫‌‬ ‫ش‌بێ‌ئاگایه‌‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵ‬
‫د‌وتویهتی‌"من‌‬
‫‌‬ ‫ڵێت‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫گێرێتهوه‌ ‌ ‌‬
‫و‌ئه‬ ‫‌‬ ‫سهر‌زاری ‌'أبي‌در" ‌‬
‫ئه‬ ‫احمد‌له ‌‬
‫‌‬ ‫امام ‌‬
‫‪‌،‬كه‌‬
‫زێنهی‌ژێر‌عه‌رشی‌ئەڵاڵ‌بوو ‌‬ ‫خه ‌‬ ‫م‌دراوهتێ‌كه‌‌له‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫البقره)‬
‫‌‬ ‫كۆتایی‌سوره‌تی‌(‬

‫‪260‬‬
 ‫خوَاتِيم سُورَة ا ْلبَقَرَة ِمنْ َكنْز تَحْت‬ ‫مبهرێك‪ُ‌ .‬أعْطِيت َ‬ ‫ته ‌هیچ ‌پێغه‌ ‌‬ ‫پێشتر ‌نه‌دراوه‌ ‌‬
‫ُن َنبِيٌّ قَبْلِي" ‌‌‬
‫‪244‬‬
‫طه َّ‬‫الْعَرْش لَمْ يُعْ َ‬
‫ئایهتی‌‬
‫واته‌ ‌‬ ‫ته‌بخوێنێت‌– ‌‬ ‫م‌دوو‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫ئه ‌‬ ‫وتویهتی‌" ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهڵێت‌پەیامبەر‌‬ ‫بخاري‌ ‌‬
‫یتان‌نزیكی‌نابێتهوه‌‪َ .‬منْ قَرَأَ الْآ َي َت ْينِ ِمنْ آخِر سُورَة ا ْلبَقَرَة‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وا‌شه‬ ‫‪‌ ٩٩٢‬و‌‪‌ ‌ -٩٩٦‬‬
‫ئه‬
‫یه‌هیچ‌‬ ‫وه ‌‬
‫بهستی‌ل‌ه ‌‬ ‫مه ‌‬‫ڵێن‌وشهی‌'‌كَ َفتَاهُ‌' ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫زانایان‌ئه‬ ‫ندێ‌له‌‬
‫‌‬ ‫فِي َليْلَته كَ َفتَاهُ" ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‪245‬‬

‫اڵیهك‌نزیكی‌نابێته‌وه‌‪‌‌.‬‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬

‫گۆرستان‪‌،‬ئهو‌‬
‫‌‬ ‫کهن‌بە‌‬ ‫ماڵی‌خۆتان‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫کی‌تر‌ئهڵێ(‌‬
‫‌‬ ‫رچاوهیه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پێی‌سه‬ ‫روه ‌‬
‫ها‌به‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌ئه‌و ‌ماڵه‌‪ .‬لَا‬‫ماڵهی ‌سوره‌تی ‌'البقرة'ی ‌لێ ‌بخوێندرێت ‌ئه‌وا ‌شه‌یتان ‌ناچێه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪246‬‬
‫شيْطَانٌ) ‌‬ ‫تَجْعَلُوا ُبيُوتَكُمْ مَقَابِ َر وَإِنَّ الْ َبيْتَ َّالذِي تُقْرَأُ فِيهِ سُو َرةُ ا ْلبَقَ َرةِ لَا َيدْخُلُهُ َ‬
‫ئایهتی ‌‪٩٢٢‬ی ‌سوره‌تی ‌البقره‌ ‌بخوێنێت ‌كه‌‌‬ ‫ی‌ ‌‬ ‫ئهوه‌ ‌‬ ‫ئهڵێ ‌ ‌‬ ‫روهها ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫بێت‌له‌جن‌و‌خەڵکی‌خراپ‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫وا‌پارێزراو‌ئه‬ ‫ئایهتی‌كورسی‌ئه‌‬ ‫به‌ ‌‬ ‫ناسراوه‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهنتی‌‬ ‫دژه‌شه‌یتانن‪‌ -‬‬ ‫ته‌ ‌‬ ‫م‌سێ‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫ئه ‌‬‫م‌قسانهی‌پەیامبەر‪‌ ‌:‬‬ ‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫تیشك‌له ‌‬
‫‌‬
‫وه ‌و‌‬ ‫یامبهر ‌نه‌یخوێند ‌تاوه‌كو ‌شه‌یتان ‌نزیك ‌نه‌بێته‌ ‌‬ ‫شهیتان‪-‬بن ‌بۆچی ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬
‫لهو‌‬‫كه ‌ده‌رمانخواردی ‌نه‌كردبا ‌و ‌ ‌‬ ‫جوله ‌‬
‫حیهكانی ‌لێ ‌تێك ‌نه‌دات‪‌ ،‬یاخود ‌ژنه‌ ‌‬ ‫وه ‌‬ ‫‌‬
‫‪247‬‬
‫بهاڵیه‌‌ده‌ربازی‌بوبا!‬ ‫‌‬
‫لهپاش ‌دزه‌‪-‬هاك‪‌ -‬كردنی ‌شه‌یتان ‌هاتۆته‌ ‌خوارێ‌‬ ‫ته ‌ ‌‬
‫ئهم ‌سێ ‌ئایه‌ ‌‬ ‫گهر ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫بوایه‌‬
‫ههمو ‌كه‌س ‌زیاتر ‌وریا ‌تر ‌بایه‌ ‌و ‌پێش ‌هه‌مو ‌شتێك ‌ئه‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫بوایه ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫گهڵ ‌به‌ردبارانی ‌شه‌یتان ‌ئه‌نتی ‌شه‌یتانی ‌بۆ ‌پەیامبەر ‌دابه‌زاندبا ‌تاوه‌كو‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫ڕاستیدا‌ئێمه‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫رنامهی‌ئەڵاڵ ‌تێك‌بدات!‌ ‌‬ ‫و‌به ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫مهد‌بێته‌ ‌‬ ‫حه ‌‬ ‫نهیتوانیبا‌نزیك‌مو ‌‬ ‫‌‬
‫مهكک‌ه‌‬‫ییه‪'‌ ‌،‬هاك'كردنی ‌شه‌یتان ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫دینه ‌‬
‫سورهتێكی ‌مه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهزانین ‌سوره‌تی ‌البقره‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌ماوهی‌‪‌ ٢٠‬ساڵ‌‬ ‫‌‬ ‫یتان‌داوه ‌‬
‫‌‬ ‫بواری‌به ‌شه‌‬
‫‌‬ ‫تێدهچێ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫مه ‌ڕێی ‌ ‌‬ ‫‪‌،‬ئایا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بوه‬

‫‪ 244‬مسند أحمد‪ ،‬مسند االنصار رضي اللە عنهم‪ ،‬أعطیت خواتیم سورة البقرة من بیت کنز من تحت‬
‫العرش‪.‬‬
‫‪ 245‬صحیح البخاري‪ ،‬کتاب فضائل القران‪ ،‬باب من لم یر باسا ان یقول سورة البقرة و سورة کذا و کذا‪/‬‬
‫صحیح مسلم‪ ،‬کتاب صالة المسافرین و قصرها‪ ،‬االیتان من اخر سورة البقرة‪ /‬فتح الباري شرح صحیح‬
‫البخاري‪ ،‬کتاب فضائل القران‪ ،‬فضل سورة البقرة‬
‫ی‌سورهتی‌البقرة‌‪‌/‬أحکام‌القران‌البن‌العربي‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫پێشه ‌‬
‫که‬‫‪‌ ‌246‬‬
‫سی‌بۆ‌دائهنێ‪‌،‬نازانم‌بۆچ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نتی‌ڤایره‬ ‫‌‬
‫کرێ‌ئه‬ ‫ڕاستیدا‌مرۆڤێکی‌ئاسایی‌کۆمپیوتهرێک‌ئه‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫‪‌ ‌247‬‬
‫بهزاند‪‌‌.‬‬
‫دانه ‌‬
‫نتی‌شهیتانی‌بۆ‌پەیامبەر‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئەڵاڵ‌ئه‬

‫‪261‬‬
‫حیهكانی ‌پەیامبەر ‌و‌‬
‫بكاته ‌ناو ‌وه‌ ‌‬
‫بتوانێ ‌یاری ‌به‌ ‌موسڵمانان ‌بكات ‌و ‌دزه‌ ‌ ‌‬
‫ئەڵاڵ!!!!!!!!‬
‫ئایهته‌‌‬
‫شێویهک‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به‌‬
‫یەتی‌ ‌‬
‫و‌خۆشهویست ‌‬
‫‌‬ ‫نازداره‌‬
‫‌‬ ‫هێنده‌پەیامبەری‌پێ‌‬
‫گهر‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫كهی ‌زوتر ‌نه‌بزوا‌‬
‫هایهكانی ‌ژێر ‌عه‌رشی ‌خۆی ‌دایە ‌بۆچی ‌خۆشه‌ویستیه‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫خۆی‌ئهیزانێ!‌‬
‫‌‬ ‫ڕاستیدا‌ههر‌ئەڵاڵ‌‬
‫‌‬ ‫ا‪‌،‬له‌‬
‫ر‌نههاتب ‌‬
‫بهسه‌ ‌‬‫داریهی‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫له ‌‬
‫كو‌ئهو‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تاوه‬

‫مهد‬‫زلزانینی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌ ‌٢٢‌.٩‌.٩‌.٩‬‬
‫خۆبه‬
‫شه ‌باسی‌‬ ‫لهم ‌به‌ ‌‬ ‫کهین‪‌ ،‬به‌اڵم ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫بهزلزانینی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫بهشی ‌داهاتو ‌باسی ‌خۆ ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫‌‬
‫بهزل‌‬ ‫له ‌ئەڵاڵ ‌زیاتر ‌خۆی ‌ ‌‬ ‫زاته ‌ ‌‬
‫ئهو ‌ ‌‬ ‫ئهبینین ‌ ‌‬ ‫ئهکه‌ین ‌ ‌‬ ‫خۆبهزلزانینی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ن‌و‌ئهڵێن‌‬
‫‌‬ ‫كان‌ستایش‌و‌نوێژم‌بۆ‌ئه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌فریشته‬ ‫ئهڵێت‌ئەڵاڵ‌‬ ‫ئهزانێ!‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دهن‪‌ ،‬ئه‌ی‌‬ ‫مبهر ‌ده‌ ‌‬ ‫سهنی‪-‬نوێژ‪‌ ،‬ستایش‪‌ -‬پێغه‌ ‌‬ ‫( ‌ئەڵاڵ ‌و ‌فرشته‌كانی ‌ئەڵاڵ‪‌ ،‬په‌ ‌‬
‫ن‌و‌به ‌دڵ‌گیان‌ساڵوی‌ئەڵاڵی‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سنی‌بده‬ ‫‌‬
‫ش‌په‬ ‫‌‬
‫ڕان‪‌،‬سا‌ئێوه‬ ‫لی‌خاوهن‌باوه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫گه‬
‫لێ‌بكهن إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِ َكتَهُ ُيصَلُّونَ عَلَى َّ‬
‫النبِيِّ يَا أ َُّيهَا َّالذِينَ آ َمنُوا صَلُّوا عََليْهِ وَسَلِّمُوا‬ ‫‌‬
‫ته ‌خەڵکانێك ‌زۆر ‌پرسیاریان ‌له‌‌‬ ‫سهر ‌ئه‌م ‌بابه‌ ‌‬ ‫ههر ‌له‌ ‌‬ ‫َتسْلِیمًا‪‌ .‬االحزاب ‌‪‌ ‌ )٢٦‬‬
‫ئهی‌‬ ‫ویش‌ئهڵێت‌بلێن(‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بکهن ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫که ‌چۆن‌نوێژ‌و‌ساڵو ‌و‌ستایش ‌ ‌‬ ‫پەیامبەر‌كرد‌ ‌‬
‫ڵهواتت ‌ده‌دا ‌له‌‌‬ ‫روهك ‌سه‌ ‌‬ ‫مهد ‌و ‌خاوخێزانی ‌هه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫ڵهوات ‌بده‌ ‌ ‌‬ ‫ئەڵاڵ‪‌ ،‬سه‌ ‌‬
‫ئیبراهیم ‌و ‌خاوخێزانی‪‌ .‬به‌ڕاستی ‌هه‌ر ‌تۆی ‌به‌سۆز ‌و ‌پایه‌دار ‌و ‌ڕێزداری‌‬
‫مهد‌و‌خاوخێزانیدا‌به‌‌‬ ‫ر‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫سه‬ ‫ڕ‌و‌چاكه ‌دابارێنه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ند‪‌،‬ئهی‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫فه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫شكۆمه‬
‫ڕاستی‌تۆی‌به‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ئیبراهیم‌و‌خاوخێزانیدا‌به‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫سه‬ ‫ڕو‌چاكه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نی‌دابارینی‌فه‬ ‫چهش‬‫‌‬
‫اللهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّد َوعَلَى آلِ مُحَمَّد كَمَا‬ ‫دار‌و‌ڕێزداری‌شكۆمهند‪َّ .‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سۆز‌و‌پایه‬
‫اللهُمَّ بَا ِركْ عَلَى مُحَمَّد َوعَلَى آلِ مُحَمَّد كَمَا‬ ‫صََّليْت عَلَى آلِ ِإبْرَاهِيم إِنَّك حَمِيد مَجِيد َّ‬
‫وه‌‬
‫جهختی ‌ئه‌ ‌‬ ‫چهند ‌جارێك ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫بَارَكْت عَلَى آلِ ِإبْرَاهِيم إِنَّك حَمِيد مَجِيد) ‌ ‌‬
‫ئهڵێت‌‬ ‫ڵهوات ‌له‌ ‌دیداری ‌بدات‪‌ .‬بۆ ‌نمونه‌ ‌ ‌‬ ‫كهسێك ‌سه‌ ‌‬ ‫چهند ‌گرینگه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهكات ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهر‌‬‫ڵهواتی ‌له‌ ‌‬ ‫دهجار ‌سه‌ ‌‬ ‫سهر ‌لێ ‌بدات ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ڵهواتم ‌له‌ ‌‬ ‫وهی ‌جارێك ‌سه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫سهر‌من‌لێ‌ده‌دات‌‬ ‫ڵهوات‌له‌ ‌‬ ‫جار‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫د‌ده‬ ‫ر‌خاتری‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫وابو‌له ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫لێده‌دات‪‌.‬كه‌‬
‫وابو‌موسڵمانان‌به‌‬
‫‌‬ ‫لێ‌بدهم‪‌،‬كه‌‬
‫‌‬ ‫مهد ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫سهر ‌‬‫له ‌‬ ‫ڵهوات ‌ ‌‬‫ر‌من‌جارێك‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫ڵهوات‌‬ ‫چونكه ‌ڕۆژ ‌نییه‌ ‌موسڵمانان ‌سه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بنهوه‌ ‌‬‫یهكی ‌زۆر ‌له‌ ‌ئەڵاڵ ‌نزیك ‌ئه‌ ‌‬ ‫پله ‌‬
‫‌‬
‫ش‌و‌تهنیا‌‬
‫‌‬ ‫بێته ‌‪‌ ‌ ٢٠‬‬
‫به‬ ‫وابو‌چۆن‌ئیسالم‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهی‌كه‌‬ ‫لێ‌نهدات‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫مهد ‌‬
‫ر‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫ئایهتی‌‬
‫گهر ‌خوێنه‌ر ‌تەفسیری ‌ ‌‬ ‫له ‌ڕاستیدا ‌ئه‌ ‌‬ ‫یهك ‌به‌شیان ‌ئه‌چن ‌بۆ ‌به‌هه‌شت‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬

‫‪262‬‬
‫فسانه‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫پره ‌ ‌‬
‫كه ‌ ‌‬
‫تهفسیری‌'ابن‌کثیر'‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫تی‌االحزاب‌بخوێنێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سوره‬ ‫‪٢٦‬‬
‫سهر ‌من ‌الئه‌چێت ‌بۆ ‌ئه‌وه‌ی ‌له‌م ‌كتێبه‌‌‬ ‫مهش ‌ئه‌ركێك ‌له‌ ‌‬ ‫و ‌شتی ‌نالۆجیك‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫ردهكه‌وێ!‌‬ ‫بۆ‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫بهزلزانینی‌پەیامبەر‌‬ ‫نهی‌نوسم‪‌،‬ئیتر‌زیاتر‌خۆ ‌‬ ‫‌‬
‫زانی‌كێ‌له ‌پشت‌تۆ‌نوێژی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵێ‌ئه‬ ‫مه ‌‬
‫د‌ئه‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫روهها‌جارێکیان‌جوبرائیل ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫الیهن‌‬
‫رانهی ‌که‌ ‌ ‌‬
‫مبه ‌‬
‫ههمو ‌ئه‌و ‌پێغه‌ ‌‬ ‫ئهڵێ" ‌ ‌‬ ‫کرد؟‪‌ ،‬ئه‌ویش ‌ئه‌ڵێ ‌کێ؟ ‌جوبرائیل ‌ ‌‬
‫وره‌ناردراون"‪‌248.‬‬ ‫ی‌گه ‌‬‫ئەڵاڵ ‌‬
‫سهر‌گشت‌‬ ‫زانێ‌له ‌‬
‫‌‬ ‫یهكی‌تری‌پەیامبەر‌‪‌،‬خۆی‌به‌ ‌زل ‌تر‌و‌نازدار ‌‬
‫تر‌ئه‬ ‫وته ‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫فاعهت ‌بۆ ‌خەڵک‌‬ ‫شه ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫ستانه ‌‬
‫‌‬ ‫خەڵکی ‌سه‌ردونیادا ‌و ‌ئه‌ڵێ ‌من ‌له‌ ‌ڕۆژی ‌هه‌‬
‫و‌كهسی‌خۆی‌‬ ‫دانییه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌توانای‌ئێمه‌ ‌‬ ‫ڵێن‌ئهوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كان‌ئه‬ ‫مبه ‌‬
‫ره‬ ‫مو‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫م‪‌،‬هه‬ ‫ئه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫كه ‌داد‌‬
‫تاوهكو‌خەڵک‌ه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫پارێمه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌لێی‌ئه‬ ‫بهر‌قاپی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫چمه ‌ ‌‬
‫ئینجا‌من‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهوێ!‌‬ ‫‌‬
‫فاعهت‌‬
‫شه ‌‬ ‫كات‌ههتا‌پەیامبەر‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ست‌پێ‌نه‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫دادگایه ‌‬
‫‌‬ ‫ئایا‌ئهكرێ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫بكرێن‪‌.‬‬
‫نهكات؟‬ ‫‌‬
‫ته‌‬
‫و‌ئهڵێت‌ئەڵاڵ ‌پێنج‌شتی ‌داوه‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫بێته ‌‬
‫زیاتر‌چڕ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫خۆبهزل ‌زانینی‌پەیامبەر ‌‬ ‫‌‬
‫هیچ‌كهسێكی‌تر‪:‬‬
‫‌‬ ‫ته‌‬
‫یداوه ‌‬
‫من‌نه ‌‬ ‫‌‬
‫پیاده‌‬
‫ی‌مانگێك‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دوژمنم‌بۆ‌ماوه‬ ‫ترس‪‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫ست‌هێنا‌به ‌‬
‫‌‬ ‫سهركه‌وتنم‌به‌ ‌‬
‫ده‬ ‫یهك‪‌ ‌:‬‬ ‫‌‬
‫لێم‌دور‌بوون‪.‬‬
‫مزگهوتە)‪‌،‬موسڵمان‌‬ ‫واتە‌وەک ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وی‌بۆم‌خاوێن‌بۆوه ‌بۆ‌نوێژ‌(‬
‫‌‬ ‫دوو‪‌:‬گشت‌زه‌‬
‫ر‌كونجێكی‌ئهم‌دونیایە‌نوێژ‌بكات ‪.‬‬‫‌‬ ‫توانێ‌له‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫اڵل‌كراوه‌کە‌پێشتر‌بۆ‌کەس‌حەالڵ‌نەبووە‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌من‌حه‬ ‫سێ‪‌:‬تااڵنی‌‬
‫ستانهوه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕۆژی‌هه‬ ‫تكردن‌له‌‬
‫‌‬ ‫منی‌داناوه‌بۆ‌شه‌ ‌‬
‫فاعه‬ ‫‌‬ ‫چوار‪‌:‬ئەڵاڵ‌‬
‫كهسێك ‌و‌‬ ‫یهك ‌هاتوه‌‪‌ ،‬به‌اڵم ‌من ‌بۆ ‌هه‌مو ‌ ‌‬ ‫مبهرێك ‌بۆ ‌ناوچه‌ ‌‬ ‫ههمو ‌پێغه‌ ‌‬ ‫پێنج‪‌ ‌ :‬‬
‫ك‌هاتومه‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫یه‬ ‫ته ‌‬ ‫نه ‌‬
‫‌‬
‫رمودهیه‌ی ‌پەیامبەر ‌پرسیارمان ‌بۆ ‌دروست ‌ئه‌بێ ‌بۆچ ‌ئەڵاڵ ‌هێنده‌‌‬ ‫‌‬ ‫لهم ‌فه‌‬ ‫‌‬
‫رموده ‌لێ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ئه ‌‬
‫م‌فه‬ ‫سه ‌‬ ‫ند‌توانجێك‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زانم‌چه‬ ‫به ‌پێویستی ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫بایهخی‌پێ‌ئەدات!‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بدهم‪.‬‬
‫‌‬
‫هێنده ‌خۆش ‌ئه‌وێ ‌و ‌دوژمنانی ‌به‌ ‌ترس ‌له‌ناو‌‬ ‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌پەیامبەری ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫یهك‪‌ ‌ :‬‬ ‫‌‬
‫خسته ‌ناو ‌دڵی ‌كافران ‌و ‌سه‌ری‌‬ ‫‌‬ ‫شهڕی ‌ئوحود ‌ترسی ‌نه‌‬ ‫ئهبات! ‌بۆچی ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪‌248‬البدایة‌و‌النهایة‪‌،‬ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌‌٦‬‬

‫‪263‬‬
‫شكا‌و‌ناوچهوانی‌ڕووشا؟‌یان ‌دیاره‌‌‬
‫‌‬ ‫شهڕه‌ ‌‬‫ی‌لهو ‌ ‌‬
‫نهخستن؟‌بۆچ‌ددانی‌بڕه‌ڕ ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌خۆی‌نهبێ؟‬
‫‌‬ ‫تهوه‌‬
‫هاونه ‌‬
‫‌‬ ‫گهر‌‬
‫ئه ‌‬
‫ستی‌له‌دوژمن‪‌ ‌،‬‬ ‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫به‬ ‫‌‬
‫تهوه‌ ‌بۆ ‌موسڵمانان ‌تا ‌بتوانن ‌نوێژی‌‬ ‫دوو‪‌ :‬ئایا ‌چۆن ‌زه‌وی ‌خاوێن ‌كراوه‌ ‌‬
‫ویهیه‌‌‬
‫م‌زه ‌‬
‫ر‌ئه ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫له ‌‬
‫گاكانی‌تر‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫ههر‌شوێنێك‌بێت‪‌.‬ئایا‌پ‌هرست‬ ‫ن‌له‌ ‌‬
‫خۆیان‌بكه ‌‬
‫‌‬
‫یه ‌نوێژی ‌لێ ‌بكه‌ن‪‌ .‬یاخود ‌به‌ ‌ملیۆن‌هها ‌شوێنی‌‬ ‫موسڵمانان ‌بۆیان ‌هه‌ ‌‬
‫یه ‌نوێژی ‌لێ‌‬ ‫ویه‪‌ ،‬ئایا ‌موسڵمان ‌بۆی ‌هه‌ ‌‬ ‫سهر ‌ئه‌م ‌زه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫لهشفرۆشتن ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بكات؟‬
‫شێكه ‌له‌‌‬
‫وت‌و‌تااڵنی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫ستكه‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫پێشتر‌ڕونمان‌كرده ‌‬
‫‌‬ ‫ڕاستیدا‌ئێمه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سێ‪‌ ‌:‬‬
‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌هێزی ‌ئاشتی ‌خواز ‌بێت‌‬ ‫یی‪‌ ،‬ئه‌بێ ‌دیسان ‌بپرسین ‌ئه‌ ‌‬ ‫دزی ‌و ‌چه‌ته ‌‬
‫خاته ‌ناو ‌هێزی ‌ئاشتی‪‌ .‬هێزی ‌شه‌ڕ ‌و ‌ئاشتی ‌ڕونه‌‌‬ ‫یهكی ‌شه‌ڕ ‌ئه‌ ‌‬ ‫چۆن ‌بڕگه‌ ‌‬
‫كهن ‌ئه‌زانن‌‬ ‫ئهكوژن ‌و ‌دزی ‌ئه‌ ‌‬ ‫وانهی ‌خەڵک ‌ ‌‬ ‫نانهت ‌ئه‌ ‌‬
‫لهالی ‌هه‌مو ‌كه‌سێك ‌ته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫حهاڵلی‌پەیامبەر‌‬ ‫مهی‌كرد‌به‌‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫كهواته‌‌چۆن‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫ناو‌هێزی‌شهڕدان‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆیان‌له‬
‫ر‌خۆی‌لهسه‌ر‌هێزی‌ئاشتی‌بێت‪.‬‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫ر‌دونیا‪‌،‬ئهبێ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سه‬ ‫فاعهتكردنی‌پەیامبەر‌بۆ‌گشت‌خەڵک‬ ‫شه ‌‬ ‫ت‌به‌ ‌‬‫باره ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫چوار‪‌ ‌:‬‬
‫ر‌تاوانی‌نهكردبێ‌و‌سۆزی‌‬
‫‌‬ ‫فاعهتك‌هرێك‌ئ‌هگه‌‬ ‫شه ‌‬ ‫ئهبێته‌ ‌ ‌‬
‫بڵێن‌كهسێك‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬
‫تكهر‌ژنی‌خەڵکی‌فڕاندبێ‌و‌‬ ‫فاعه ‌‬
‫شه ‌‬ ‫سێك‌بكاته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ك‌كه‬ ‫نه ‌‬
‫وه‬ ‫تی‌ههبووبێ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫مرۆڤایه‬
‫وه!‬
‫ی‌بڕیبێته ‌‬
‫‌‬ ‫دهست‌و‌پێی‌خەڵک‬ ‫‌‬
‫فاعهت ‌بۆ ‌من ‌بكات ‌خۆی ‌هیچ ‌تاوانێكی ‌نه‌كردبێ ‌وه‌ك‌‬ ‫كهسێك ‌ئه‌توانێ ‌شه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫شت‪‌،‬مهسیح‪‌،‬بوزا‪‌،‬گاندی‪.‬‬ ‫‌‬ ‫زه ‌‬
‫رده‬ ‫‌‬
‫رئهبڕن ‌و‌‬‫سه ‌‬ ‫یهك ‌ناكوژن ‌كه‌چی ‌موسمانان ‌ڕۆژانه‌ ‌خەڵک ‌ ‌‬ ‫بوزیهكان ‌مێروله‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهپرسم ‌كێ ‌ئه‌توانێ‌‬ ‫شمشێرهكانیان ‌سێبه‌ری ‌زیاتر ‌ئه‌بێ‪‌ .‬من ‌له‌ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهدی؟؟؟؟‬ ‫بكات‌تاكێكی‌بوزی‌یان‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫فاعهت‌بۆ‌خەڵک‌‬ ‫شه ‌‬ ‫‌‬
‫یه ‌و‌‬
‫بهشی ‌پێشو ‌ڕونمان ‌كرده‌وه‌ ‌ئاینی ‌ئیسالم‪‌ ،‬ئاینێكی ‌ناوچه‌ی ‌‬ ‫له ‌‬
‫ئێمه ‌ ‌‬
‫پێنج‪‌ ‌ :‬‬
‫به‌‬
‫بوایه ‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫وه ‌هاتبێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫مهد ‌بۆ ‌گشت ‌نه‌ ‌‬ ‫گهر ‌موحه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫به‪‌ ‌ .‬‬
‫تهنیا ‌بۆ ‌عه‌ره‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رزهوی ‌زانیبا‌‬ ‫مهدیش ‌گشت ‌زمانی ‌سه‌ ‌‬ ‫چهند ‌زمانێك ‌هاتبایە ‌خوارێ ‌و ‌موحه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد ‌ئه‌توانێ ‌ببێته‌‌‬ ‫تهوه‌كان‪‌ .‬چۆن ‌موحه‌ ‌‬ ‫مبهری ‌گشت ‌نه‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫تاوهكو ‌ببێته‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫به‌‬
‫رنامهی ‌جوانیان ‌بگۆرنه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫شتیهكان ‌و ‌داوا ‌ ‌بكات ‌به‌ ‌‬ ‫رده ‌‬ ‫مبهری ‌زه‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫سهرژیان ‌دارێك‌‬ ‫شتیهكان ‌منداڵێكیان ‌دێته‌ ‌ ‌‬ ‫رده ‌‬ ‫رنامهی ‌ئیسالم‪‌ .‬كاتێك ‌زه‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬

‫‪264‬‬
‫مهد ‌بۆ ‌ئه‌وه‌ی ‌ترس ‌بخاته‌ ‌دڵی ‌خەڵک ‌داری ‌به‌ردار‌‬ ‫ئهچێنن‪‌ ،‬كه‌چی ‌موحه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڕهزامه‌ندی ‌خۆیان ‌كه‌چی‌‬ ‫كهن ‌به‌ ‌ ‌‬
‫ردهشتیه‌كان ‌هاوسه‌رگیری ‌ئه‌ ‌‬ ‫زه ‌‬ ‫وه‪‌ ‌ .‬‬
‫ئهبڕێته‌ ‌‬‫‌‬
‫ی‌بهرز‌بۆ‌‬
‫كان‌پله ‌‬
‫‌‬ ‫رده ‌‬
‫شتیه‬ ‫زه ‌‬ ‫دهن‪‌ ‌.‬‬‫شووئه ‌‬
‫‌‬ ‫زۆری‌زۆردار‌كچ‌به‌‬
‫‌‬ ‫موسڵمانان‌به‌‬
‫‌‬
‫گهڵ‌‬
‫ڵهی ‌له‌ ‌‬
‫وهك ‌شتومه‌ك ‌مامه‌ ‌‬ ‫ژنهكانیان ‌دائه‌نێن ‌كه‌چی ‌موسڵمانان ‌ژن ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهن‪.‬‬
‫ده ‌‬‫‌‬
‫مبهرێكی‌بێ‌سۆز‌و‌بێ‌‬ ‫ی‌بۆ‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌پێنج‌دیاریه‬ ‫بونی‌ههبێ‌و ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫گهر‌ئەڵاڵ ‌‬‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫ناوچهی‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫واته ‌ئەڵاڵ ‌ویستی ‌ڕووی ‌خۆی ‌ڕه‌نگ ‌بداته‌ ‌‬ ‫ویژدان ‌ناردبێ‪‌ ،‬كه‌ ‌‬
‫گهر ‌ئەڵاڵش‌‬ ‫ئه ‌‬
‫رهبی ‌و ‌خۆی ‌بۆگشت ‌مرۆڤایه‌تی ‌ئاشكرا ‌بكات‪‌ ‌ .‬‬ ‫عه ‌‬
‫‌‬
‫لهم ‌دیاریانه‌‪‌ ،‬پەیامبەر ‌تەنها‌‬ ‫ریه ‌ ‌‬
‫مهد ‌بێت‪‌ ،‬ئه‌وا ‌ئەڵاڵ ‌بێبه‌ ‌‬‫دروستكراوی ‌موحه‌ ‌‬
‫ڵقوالوی‌ناوچهی‌خۆیه‌تی‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫مبهرێکی ‌تر ‌نه‌دراوه‌‪‌ ،‬ئێمه‌ش ‌وتمان ‌ئه‌ی‌‬ ‫یان ‌ئه‌ڵێ ‌"پێمدراوه‌ ‌که‌ ‌به‌ ‌هیچ ‌پێغه‌ ‌‬
‫وتم‪‌،‬کلیلی‌دهرگاکانی‌‬
‫‌‬ ‫ترس‌سهرکه‌‬
‫‌‬ ‫یامبهری‌ئەڵاڵ ‌پێدراوه‌کان‌چین‪‌.‬وتی‪‌:‬به‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫کهم ‌بوو ‌بە‌‬‫ته ‌‬
‫میلله ‌‬
‫وه‪‌ ‌ ،‬‬ ‫حمهد‪‌ ،‬خۆلی ‌زه‌ویم ‌بۆ ‌پاککرایه‌ ‌‬ ‫زهوی‪‌ ،‬ناوم ‌لێنرا ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ت‪ ‌.‬قال‌اعطيت‌ما‌لم‌يعط‌احد‌من‌انبياء‌الله‌قلنا‌يا‌رسول‌الله‌ما‌‬ ‫باشترین‌میلله ‌‬
‫‌‬
‫هو ‌قال" ‌ نصرت ‌بالرعب ‌و ‌اعطيت ‌مفاتيح ‌االرض ‌و ‌سميت ‌احمد ‌و ‌جعل ‌لي‌‬
‫تراب‌االرض‌طهورا‌و‌جعلت‌امتي‌خير‌االمم‪‌‌‌249.‬‬
‫میللهتانی‌تر‪‌‌.‬‬
‫سهر‌ ‌‬ ‫ترزانی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌خۆشی‌بهزل‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫که‬ ‫دا‌میلله ‌‬
‫‌‬ ‫لهم‌ ‌‬
‫باسه‬ ‫‌‬
‫سهر‌‬
‫نایهتی ‌خۆی ‌زیاتر ‌فه‌زل ‌ئه‌کات ‌به‌ ‌‬ ‫سه ‌‬‫ڕه ‌‬
‫چهند ‌باسێکی ‌تر ‌پەیامبەر‪‌ ‌ ،‬‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫سهر‌‬
‫وهر ‌دابه‌ش ‌کران ‌به‌ ‌‬ ‫ئهلێت" ‌کاتێك ‌بونه‌ ‌‬ ‫یهک ‌بۆ ‌نمونه‌ ‌ ‌‬ ‫وه ‌‬
‫ته ‌‬‫ههمو ‌نه‌ ‌‬‫‌‬
‫من‌له‌خێزانی‌‬
‫‌‬ ‫ش‌دهرهێنا‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫باشترین‌به‬ ‫‌‬
‫منی‌له‬ ‫دووبهش‪-‬مرۆڤ‌و‌جنۆکه‌‪‌-‬ئەڵاڵ‌‬ ‫‌‬
‫من‌له‌‬
‫‌‬ ‫کهوت‪‌.‬‬‫رنه ‌‬
‫می‌جاهیلی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫رده‬ ‫بوم‌هیچ‌شتێکم‌له ‌‬
‫‌‬ ‫دایک‌و‌باوک‌لهدایک ‌‬
‫‌‬
‫ردهمی ‌دایک ‌و‌‬ ‫ردهمی ‌ئاده‌م ‌هه‌تا ‌سه‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫له ‌‬
‫له ‌دایک ‌بوم‪‌ ،‬ک‌ه ‌ ‌‬ ‫هاوسهرگیری ‌ ‌‬
‫‌‬
‫سهنترین ‌که‌سم ‌بۆ ‌ئێوه‌‪‌ ،‬باشترین‌‬ ‫باوکم ‌به‌ ‌زۆلی ‌له‌دایک ‌نه‌بووین‪‌ .‬من ‌ڕه‌ ‌‬
‫نایهتیم‪‌ .‬وما ‌افترق ‌الناس ‌فرقتين ‌إال ‌جعلني ‌الله ‌في ‌خيرهما‪‌،‬‬ ‫سه ‌‬ ‫بۆماوهی ‌ڕه‌ ‌‬
‫‌‬
‫فأخرجت‌من‌بين‌أبوي‌فلم‌يصبني شيء‌من‌عهر‌الجاهلية‪‌،‬وخرجت‌من‌نكاح‌‬

‫‪‌249‬الدر‌المنثور‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌٢٢٩‬‬

‫‪265‬‬
 ‫ولم‌أخرج‌من‌سفاح‌من‌لدن‌آدم‌حتى‌انتهيت‌إلى أبي‌وأمي‪‌،‬فأنا‌خيركم نسبا‬
‫وخيركم‌أبا‪‌250.‬‬
‫له‌‬
‫رایهتی ‌بۆ ‌تۆ ‌داندرابو ‌وتی" ‌ ‌‬
‫مبه ‌‬
‫كهی ‌پێغه‌ ‌‬
‫روهها ‌له‌ ‌پەیامبەریان ‌پرسی ‌ ‌‬
‫هه ‌‬
‫‌‬
‫‪251‬‬
‫م‌و‌پوفكردنی‌له‌ڕووح"‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كردنی‌ئاده‬ ‫نێوان‌دروست‌‬
‫ههمو‌‬
‫له ‌ ‌‬
‫مه ‌ ‌‬
‫ی‌ئاده ‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫وه‬ ‫د‌شهریفترین‌کوڕی ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڵێ‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫روهها‌ابن‌هشام‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫هه ‌‬
‫‌‬
‫‪252‬‬
‫نتره‪‌‌‌ .‬‬
‫سه ‌‬‫کی‌ڕه ‌‬
‫‌‬ ‫چهله‌‬
‫سێک‌ڕه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫که‬

‫له‌‬
‫وتوه‪‌ ‌ :‬‬
‫مهدی ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫سهر ‌زاری ‌چه‌ند ‌که‌سێکی ‌تر‪‌ ،‬جوبرائیل ‌بە ‌‬ ‫روهها ‌له‌ ‌‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌باشتر ‌بێت ‌له‌‌‬ ‫گهڕام ‌که‌سێكم ‌نه‌دیته‌ ‌‬ ‫ڕۆژههاڵتی ‌زه‌وی ‌بۆ ‌ڕۆژئاوا ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دیتهوه‌‌‬
‫کهم ‌نه‌ ‌‬ ‫وهیه‌ ‌‬
‫ڕۆژههاڵتی ‌زه‌وی ‌بۆ ‌ڕۆژئاوا ‌گه‌ڕام ‌نه‌ته‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫مهد‪‌ ،‬له‌ ‌‬
‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫وهی ‌هاشم‪‌ .‬قلبت ‌االرض ‌من ‌مشارقها ‌و ‌مغاربها ‌فلم ‌أجد‌‬ ‫نه ‌‬
‫باشتر ‌بێت ‌له‌ ‌ ‌‬
‫افضل‌من‌محمد‪‌،‬و‌قلبت‌االرض‌مشارقها‌و‌مغاربها‌فلم‌اجد‌بنی‌أب‌أفضل‌من‌‬
‫بني‌هاشم‪‌253.‬‬
‫لئهبڕێت ‌و ‌ئه‌ڵێت" ‌کاتێک ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫یهکی ‌تری ‌پەیامبەردا ‌زیاتر ‌پێی ‌لێهه‌ ‌‬ ‫وته ‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دهستکرده‌کانی ‌دروستکرد ‌جوبرائیلی ‌نارد ‌تا ‌خه‌لک ‌بکات ‌به‌ ‌دوو ‌به‌ش‪‌،‬‬ ‫‌‬
‫رهب‌‬‫عه ‌‬‫کهی‌له‌ ‌ ‌‬
‫بهشێک‪‌،‬باشە ‌‬ ‫جهمیشی‌کرد‌به‌ ‌ ‌‬ ‫بهشێک ‌و‌عه‌ ‌‬ ‫رهبی‌کرد ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫عه ‌‬
‫‌‬
‫کهی ‌تر( ‌مضر ‌و‌‬ ‫دانا‪‌ ،‬عه‌ره‌بی ‌کرد ‌به‌ ‌دوو ‌به‌ش‪‌ ،‬به‌شی ‌'یمن' ‌و ‌به‌شه‌ ‌‬
‫باشترین‌مرۆڤ‌وهدی‌‬
‫‌‬ ‫منی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌له ‌قوڕەیش ‌دانا‪‌.‬‬
‫که ‌‬ ‫قوڕەیش)‌بوو‪‌.‬ئەڵاڵ ‌باشە ‌‬
‫هێنا‪‌‌.‬إن‌الله‌حين‌خلق‌الخلق‌بعث‌جبريل‪ ،‬فقسم الناس قسمين‪ ،‬فقسم العرب‌‬
‫قسما‪‌،‬وقسم‌العجم قسما‪‌،‬وكانت‌خيرة‌الله‌في‌العرب‪‌،‬ثم‌قسم‌العرب‌قسمين‪،‬‬
‫فقسم اليمن‌قسما‪‌،‬وقسم‌مضر قسما‪‌،‬وقسم‌قريشا‌قسما‪‌،‬وكانت‌خيرة‌الله‌في‌‬
‫قريش‪‌،‬ثم‌أخرجني‌من‌خير‌ما‌أنا‌منه‪‌254.‬‬
‫مهدی‌دروست‌دەکرد‌به‌‌جوبرائیلی‌وت‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫کان‌ئهڵێن‌كاتێك‌ئەڵاڵ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رچاوه‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫و‌سهرنج‌ڕاكێش‌بێت‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫درۆشاوه ‌‬
‫‌‬ ‫وی‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناخی‌زه‬ ‫له ‌‬
‫تۆپه ‌قورێك ‌ ‌‬
‫بۆم ‌بێن‌ه ‌له‌ ‌ ‌‬

‫‪‌250‬البيهقي‪‌،‬دالئل‌النبوة‪،‬عن‌أنس‌بن‌مالك‌رضي‌الله‌‬
‫‪‌251‬البدایة‌و‌النهایة‪‌،‬دالئل‌النبوة‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌‌٩‬‬
‫‪‌252‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هیشام‪‌.‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌.٢٣٣‬‬
‫رواه‌البهیقي‌في‌دالئل‌النبوة‪‌،‬البدایة‌و‌النهایة‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌٩٢٢‬‬
‫‪‌ 253‬‬
‫علي‪‌.‬‬
‫‪‌254‬المعجم‌االوسط‌للطبراني‪‌،‬باب‌العین‪‌،‬لک‌اسمە‪‌ ‌:‬‬

‫‪266‬‬
‫ڵ‌به ‌هێزترین‌‬‫گه ‌‬ ‫شت‌له ‌‬
‫‌‬ ‫رزی‌به ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫شی‌ههره‌ ‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كانی‌به‬ ‫‌‬
‫ڵ‌فریشته‬ ‫جوبرائیل‌له‌ ‌‬
‫گه‬
‫كهی‌‬ ‫ێکیان ‌هێنا ‌له‌و ‌شوێنه‌ی ‌كه‌ ‌گۆره‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫تۆپه ‌ ‌‬
‫قور‬ ‫دابهزین ‌بۆ ‌زه‌وی‪‌ ‌ ،‬‬ ‫فریشته ‌ ‌‬
‫‌‬
‫دی‌لێیه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫پارچهیه‌كی‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫ههتا‌بوو ‌ ‌‬
‫شته)‌ ‌‬
‫هه ‌‬ ‫وێكی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫یان‌شێال‌به ‌ئاوی‌نه‌سیم‌(‌ئا‬
‫‌‬ ‫قوره ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫رشهكه‌ی ‌ئەڵاڵ ‌و ‌زه‌ویان‌‬ ‫ورهی ‌عه‌ ‌‬ ‫دره‌وشاوە ‌و ‌تیشكدار‪‌ ،‬ئینجا ‌به‌ ‌چوراده‌ ‌‬
‫مهدیان ‌ناسی ‌پێش ‌ئه‌وەی ‌ئاده‌م ‌بناسن‪‌.‬‬ ‫ههمو ‌فریشته‌كان ‌موحه‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ‌ ،‬‬
‫سورانده ‌‬
‫‌‬
‫ئادهمیان‌وت"‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫م‌ئهبینرا‪‌ ‌.‬‬
‫وانی‌ئاده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناوچه‬ ‫جوانی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫د‌زۆر‌به ‌‬
‫‌‬ ‫تیشكی‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫ران‌له‌مندااڵنی‌تۆ"‬
‫‌‬ ‫ری‌پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬ ‫بێته‌ ‌‬
‫ڕابه‬ ‫ئه ‌‬
‫مهده‌‌ ‌‬‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫م‌ئه ‌‬
‫ی‌ئاده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫بۆ‌حهوا‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫كهی‌ئادەم‌گواسترایە ‌‬ ‫ڕوناكیه ‌‬
‫‌‬ ‫كاتێك‌حهوا‌دووگیانی‌بوو‌به‌‌'شیث'‌‬ ‫‌‬
‫گرت‌بهاڵم‌ئه‌و‌كاته‌ی‌‬
‫‌‬ ‫ی‌هه ‌‬
‫لئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫دوو‌كۆرپه‬ ‫دهبو‌دوو‌‬‫حهوا‌دووگیانی‌ ‌‬ ‫ههركاتێك‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههلگرت ‌ته‌نها ‌یه‌ك ‌كۆرپه‌ی ‌بوو‪‌ ،‬هاو‌هڵی ‌نه‌بو ‌بۆ ‌ڕێزێك ‌له‌‌‬ ‫(شیث)ی ‌ ‌‬
‫مهد‪‌.‬‬‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫مهد ‌له‌‌‬
‫تیشكه ‌پارێزرا ‌له‌ ‌گیانێكی ‌خاوێن ‌بۆ ‌گیانێكی ‌خاوێن ‌هه‌تا ‌موحه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهو ‌‬
‫‌‬
‫دایك ‌بوو‪‌ .‬لما أراد اهلل سبحانه وتعالى أن یخلق محمدا‪ -‬صلى اهلل علیه وسلم أمر‬
‫جبریل أن یأتیه بالطّینة التي هي قلب األرض وبهاؤها ونورها‪ ،‬فهبط جبریل في‬
‫مالئكة الفردوس ومالئكة الرفیق األعلى‪ ،‬فقبض قبضة رسول اهلل صلى اهلل علیه وسلم‬
‫من موضع قبره الشریف‪ ،‬وهي بیضاء نیّرة‪ ،‬فعجنت بماء التّسنیم في معین أنهار‬
‫الجنة‪ ،‬حتى صارت كالدّرة البیضاء لها شعاع عظیم‪ ،‬ثم طافت بها المالئكة حول‬
‫العرش والكرسي والسموات واألرض‪ ،‬فعرفت المالئكة محمدا صلى اهلل علیه وسلم‬
‫قبل أن تعرف آدم أبا البشر‪ ،‬ثم كان نور محمد صلى اهلل علیه وسلم‪ -‬یرى في غرّة‬
‫جبهة آدم‪ ،‬وقیل له‪ :‬یا آدم هذا سیّد ولدك من المرسلین‪ .‬فلما حملت حوّاء بشیث انتقل‬
‫النور عن آدم إلى حوّاء‪ ،‬وكانت تلد في كل بطن ولدین إال شیثاً فإنها ولدته وحده كرامة‬
‫لمحمد صلى اهلل علیه وسلم‪ ،‬ثم لم یزل النور ینتقل من طاهر إلى طاهر إلى أن ولد‬
‫صلى اهلل علیه وسلم‪‌‌255.‬‬
‫مبهر‌‬
‫كهم ‌كه‌س ‌بوم ‌دروست ‌كرام ‌و ‌دواهه‌مین ‌پێغه‌ ‌‬ ‫مهد ‌ئه‌ڵێ ‌" ‌من ‌یه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫‪256‬‬
‫بوم‪‌‌ ".‬‬
‫ش‌ئهلێن‌تۆ‌‬‫‌‬ ‫ی‌ئهلێ‌من‌كێم‌خەڵک‌ه ‌‬
‫كه‬ ‫كه ‌‬ ‫ره ‌‬
‫ر‌مینبه ‌‬
‫‌‬ ‫دێته ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫ڕۆژێكیان‌پەیامبەر‌ ‌‬
‫مهدی ‌كوری ‌عبدالله ‌كوری‌‬ ‫ئهویش ‌ئه‌لێت ‌"من ‌موحه‌ ‌‬ ‫یامبهری ‌ئەڵاڵی‪‌ ‌ .‬‬‫په ‌‬ ‫‌‬

‫‪ 255‬سبیل‌الهدی‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌٦٢‬‬
‫‪‌256‬الطبقات‌الکبری‌البن‌سعد‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌٢٢٢‬‬

‫‪267‬‬
‫كه‌‬
‫مرۆڤایهتی)‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫عبدالطلب'م‪‌ .‬ئەڵاڵ ‌منی ‌له‌ ‌باشترین ‌دروستكراو ‌دروستكرد(‬
‫مرۆڤایهتی ‌دابه‌ش ‌بوو ‌بۆ ‌دوو ‌كۆمه‌ڵ ‌منی ‌له‌ ‌باشترین ‌كۆمه‌ڵ ‌درست ‌كرد‪‌.‬‬ ‫‌‬
‫كاتێك ‌تیره‌ ‌دروست ‌بوو ‌منی ‌له‌ ‌باشترین ‌تیره‌ ‌دروست ‌كرد‪‌ ،‬كاتێك ‌ماڵ‌‬
‫منی‌لهباشترین‌ماڵ‌دروست‌كرد‪‌257.‬‬ ‫‌‬ ‫دروست‌بوو‌‬
‫كنانه ‌و‌هدیهێنا‌‪‌،‬‬‫نهوه‌ی ‌ئیسماعیل ‌وه‌دیهێنا‪‌ ،‬قوڕەیشی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌'كنانة‌'ی ‌ ‌‬
‫‪258‬‬
‫وهی‌هاشم‌وه‌دیهێنا‪‌ ..‬‬ ‫نه ‌‬
‫‪‌،‬منی‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وهدیهێنا‬‫له‌قوڕەیشی‌ ‌‬ ‫هاشمی‌ ‌‬
‫دووریهكه‌ی‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫كاتێك ‌پەیامبەر ‌چوو ‌بۆ ‌ئاسمان ‌له‌ ‌ئەڵاڵ ‌هێنده‌ ‌نزیك ‌بۆوه‌ ‌ ‌‬
‫كهی ‌دور‌‬ ‫ته ‌‬‫په ‌‬
‫دوو ‌كه‌وان ‌یان ‌كه‌متر ‌لێی ‌دور ‌بوو‪‌ ،‬وه‌ك ‌چۆن ‌كه‌وان ‌له‌ ‌ ‌‬
‫بێت‪‌259.‬‬
‫ره‌‬
‫وسه ‌‬
‫مه ‌كه‌ ‌‬ ‫چیه ‌وتی ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئاوه ‌ ‌‬‫ئهو‌ ‌ ‌‬ ‫پەیامبەر ‌ڕووبارێكی ‌دی ‌وتی ‌جوبرائیل ‌ ‌‬
‫بۆی‌ههلگرتوی‪‌260‌.‬‬ ‫‌‬ ‫ئەڵاڵ‌‬
‫سەرەڕای ‌ئەو ‌هەموو ‌فەرمودانە ‌سەبارەت ‌بە ‌خاوێنی ‌بنەماڵەی ‌پەیامبەر‪‌،‬‬
‫شهریك‌‬ ‫ی‌كه‌ ‌‬‫‌‬ ‫ئهو‌كه‌ ‌‬
‫سانه‬ ‫ن‌باوهڕان!‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لی‌خاوه‬ ‫‌‬
‫ی‌گه‬ ‫دا‌دەلێ‌( ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫کەچی‌لە‌قوڕئان‬
‫كهن‌ناپاكن‪‌.‬يَا أ َُّيهَا َّالذِينَ آ َمنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ‪‌.‬التوبه‌ ‌‪‌)٩٩‬‬ ‫یدا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫په‬
‫ئایا ‌پەیامبەری ‌ئیسالم ‌باوک ‌و ‌دایکی ‌موشریک ‌نەبووە؟؟ ‌ئەگەر ‌موشریک‌‬
‫بوونە‌کەواتە‌چۆن‌پەیامبەری‌ئەڵاڵ ‌لە‌کەسێکی‌ناپاک‌لە‌دایک‌ئەبێ؟ ‌بەڵگەش‌‬
‫کە ‌باوکی ‌پەیامبەری ‌ئیسالم ‌لە ‌ئاگر ‌دایە ‌لە ‌حەدیسی ‌موسلمدا ‌هاتووە‪‌:‬‬
‫پیاوێک ‌بە ‌پەیامبەری ‌ئەڵاڵی ‌وت‪‌ ،‬باوکم ‌لە ‌کوێیە؟ ‌کاتێک ‌ڕۆیشت‪‌ ،‬پەیامبەر‌‬
‫بانگی‌کردەوە‌وتی‌باوکم‌و‌باوکت‌لە‌ئاگردان‪‌.‬عَنْ ثَا ِبتٍ‪ ،‬عَنْ أَ َنسٍ‪ ،‬أَنَّ رَ ُ‬
‫جالً‪،‬‬
‫قَالَ یَا َرسُولَ اللَّهِ أَیْنَ أَبِي قَالَ " فِي النَّارِ " ‪ .‬فَلَمَّا قَفَّى دَعَاهُ فَقَالَ " إِنَّ أَبِي وَأَبَاكَ فِي‬
‫النَّارِ‪‌‌261‬‬
‫یهنێ‪‌،‬‬ ‫گه ‌‬
‫بهست ‌ئه‌ ‌‬ ‫مه ‌‬
‫تهنها ‌یه‌ک ‌دوو ‌ ‌‬ ‫خۆزلزانینهی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫ئ‌هو ‌هه‌مو‪‌ ‌ ،‬‬
‫مه‪‌.‬‬
‫رده ‌‬
‫و‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫گای‌ئه‬ ‫ناو‌دواکهوتوترین‌کۆمەڵ‬ ‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫له‬ ‫کاته ‌‬
‫بی‌خۆی‌خاوین‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬

‫‪ 257‬جامع‌الترمزی‌ج‌‪‌٩‬س‬
‫علیه‌و‌سلم‌و‌تسلیم‌الحجر‪‌.‬‬ ‫‪‌،‬الفضائل‪‌،‬فضل‌نسب‌النبي‌صلي‌الله‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪ 258‬صحیح‌مسلم‬
‫ره‌‪‌.٢٩٠‬‬
‫الپه ‌‬
‫‪‌259‬دور‌المنـثور‌ج‌‪‌ ‌٦‬‬
‫کانی‌تهفسیری‌قورئان‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رچاوه‬ ‫زۆربهی‌سه‌‬
‫‌‬ ‫‪‌260‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢‬االسراء‪‌/‬‬
‫‪ 261‬صحیح مسلم‪ ،‬کتاب االیمان‪ ،‬باب بیان ان من مات علی الکفر فهو في النار و ال تنالە شفاعة و ال‬
‫تنفعە قرابة المقرفین‬

‫‪268‬‬
‫ههمو ‌که‌س ‌به‌ ‌زڵتربزانێ ‌تاوه‌کو‌‬
‫ئهبێ ‌خۆی ‌له‌ ‌ ‌‬
‫ڕامیاریهکه‌ی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دوو‪‌ :‬‬
‫مویان‌بااڵدهس‌تر‌بێت‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫رهه‬ ‫له ‌‬‫‌‬

‫و‌موعجیزهی‌ئیسالم‬
‫‌‬ ‫عبه‌‬
‫ڕوخانی‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌٢٩‌.٩‌.٩‌.٩‬‬
‫ئیسالم‌کهوته‌ ‌خۆکوژی‌و‌‬‫‌‬ ‫چهند‌ساڵێک‪‌ ،‬‬ ‫به ‌ ‌‬
‫بهرپابونی‌ئاینی‌ئیسالمی ‌ ‌‬ ‫له ‌پاش‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وته‌ژێر‌‬‫عبه‌كه‌ ‌‬ ‫كه ‌‬‫ردهمی‌یەزید‌کوڕی‌مەعاویە‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫له‌ ‌‬‫چهندجارێك‌کعبة‌تێكدرا‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫بۆ‌دژایهتی‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ش‌ئهگه‌رێته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نیق‌و‌تێك‌و‌پێك‌شكا‌ئه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫ردی‌گراوی‌مه ‌‬
‫نجه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫بێدهنگ‌بوو‪‌.‬‬‫ئهوکاته‌ش‌ ‌‬ ‫ماڵهی‌'علي'‪‌.‬ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫بنه ‌‬
‫‌‬
‫الفهتی ‌ڕاگه‌یاند ‌و ‌ناکۆکی ‌له‌گه‌ڵ‌‬ ‫خه ‌‬ ‫عبدالله ‌بن ‌زبیر' ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫پاش ‌مردنی ‌یزید‪'‌ ،‬‬
‫دهنێردرێت‌‬ ‫دهستی ‌پێکرد‪'‌ ،‬حجاج ‌بن ‌یوسف ‌الثقفي' ‌ ‌‬ ‫'عبدالملک ‌بن ‌مروان' ‌ ‌‬
‫وه‪‌،‬‬
‫لوهشێنێته‌ ‌‬‫هه ‌‬ ‫ستهالتی ‌'عبدالله‌ ‌بن ‌الزبیر' ‌ ‌‬ ‫تاوهکو ‌ده‌ ‌‬ ‫الیهن ‌'عبدالملک' ‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫سهرده‌مێكی ‌تر ‌کەعبە ‌بۆ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫نجهنیق‪‌ ‌ .‬‬
‫وێته ‌ژێر ‌به‌ردی ‌مه‌ ‌‬ ‫که ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫دیسان ‌کەعبە ‌ ‌‬
‫بهن‪‌ ،‬بۆ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫ڕهش ‌ ‌‬ ‫رده ‌‬
‫وێته ‌ژێر ‌ده‌ستی ‌قه‌رامیطه‌کان ‌و ‌به‌ ‌‬ ‫جارێکی ‌تر ‌ده‌که‌ ‌‬
‫ککه‌‬
‫مه ‌‬ ‫وه‌ ‌‬‫نه ‌‬
‫و‌پاشان‌که‌د‌هیهێن ‌‬
‫‌‬ ‫له‌کەعبە‌نامینێ‌‬ ‫شه‌ ‌‬
‫ڕه ‌‬‫رده‌ ‌‬
‫م‌به ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫چهندین‌ساڵ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪262‬‬
‫ک‌ئهبێ‪‌ ‌.‬‬ ‫خورمایه ‌‬
‫‌‬ ‫ت‌دنکه‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫قه‬ ‫‌‬
‫‌‬
‫مهد‌‬
‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫الیهن‌‬
‫له ‌دایك‌بێت‌و‌ئیسالم‌ل‌ه ‌‬ ‫وهی‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫پێش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم‌سه‌یره‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهی‌‬‫گوازتنه ‌‬
‫‌‬ ‫بهستی ‌‬ ‫سهر ‌مه‌ککه‌ ‌بۆ ‌مه‌ ‌‬ ‫برههه‌ ‌هێرشی ‌کرده‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫بهرپابکرێت ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهو ‌ویستی ‌بازرگانی ‌و‌‬ ‫شه‪‌ ،‬واته‌ ‌ ‌‬
‫به ‌‬‫وه ‌بۆ ‌حه‌ ‌‬
‫ککه ‌‬
‫مه ‌‬‫ڕوتێکرد‌ی ‌حاجیه‌کان ‌له‌ ‌ ‌‬
‫سورهتی ‌'الفیل' ‌و‌‬ ‫‌‬ ‫شه‪‌ .‬‬‫به ‌‬ ‫ناوچهی ‌حه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وێته ‌‬
‫رمایهی ‌حاجیه‌کان ‌بکه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫هه ‌و‌‬
‫بره ‌‬
‫ئه ‌‬‫ئهڵێن( ‌ ‌‬ ‫كهن‪‌ ‌ .‬‬‫ئه ‌‬‫چیرۆكنوس‌هكانی ‌ئیسالم ‌ئاوا ‌باسی ‌ئه‌م ‌ڕووداوه ‌ ‌‬
‫كو‌سهری‌‬
‫‌‬ ‫ندێك‌ئهڵێن‌به‌ ‌‪‌ ٢٩‬فیل‌هاتن ‌تاوه‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫شت‌فیل‌و‌هه‬ ‫به ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫شکرهکه‌ی ‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫ركهی ‌تر ‌به‌ ‌گۆشه‌كانی‌‬ ‫ستنهوه‌ ‌و ‌سه‌ ‌‬ ‫ببه ‌‬ ‫ههر ‌ال ‌زنجیرێك ‌له‌ ‌ملی ‌فیله‌كان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یهكجار ‌دیواره‌كانی ‌كه‌عبه‌ ‌بڕوخێنن‪‌ .‬كاتێك‌‬ ‫تاوهكو ‌به‌ ‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫نه ‌‬
‫ببهست ‌‬ ‫عبه ‌ ‌‬‫كه ‌‬‫‌‬
‫مهن‌و‌‬ ‫اوانی‌یه ‌‬
‫‌‬ ‫گهوره‌ ‌پی‬‫ههندێ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫وهیە ‌ ‌‬‫به ‌ڕێگا ‌‬‫هه ‌ ‌‬
‫بره ‌‬
‫بهكان ‌بیستیان‌ئه‌ ‌‬ ‫ره ‌‬
‫عه ‌‬
‫‌‬
‫بهکان‌‬ ‫بهاڵم ‌هێزی ‌عه‌ره‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫شکرهکه‌ی ‌بونه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ناوچهكانی ‌تر ‌بەر‌هنگاری ‌ ‌‬
‫له‬ ‫‌‬

‫‪ ‌262‬تأریخ‌االسالم‌ووفیات‌المشاهیر‌و‌األعالم‪‌،‬شمش‌الدین‌محمد‌بن‌أحمد‌بن‌عثمان‌الذهبي‪‌،‬‬
‫ج‌‪‌٩٣‬ل‌‪‌.٩٢٣‌–‌٩٠٩‬‬

‫‪269‬‬
‫هه‪‌ .‬کاتێک ‌'نفیل ‌كوری ‌حبیب' ‌به‌دیل‌‬ ‫بره ‌‬‫کهی ‌ئه‌ ‌‬ ‫رامبهر ‌هێزه‌ ‌‬ ‫شکستیان ‌هێنا ‌به‌ ‌‬
‫مهرجێک ‌ببێت ‌به‌‌‬ ‫برهه ‌ویستی ‌بیكوژێت ‌به‌اڵم ‌ئازادی ‌ئه‌کات ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ئهگیرێ‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫له ‌'تایف' ‌خەڵکی‌‬ ‫ڕێنیشاندهرێك ‌بۆ ‌ناوچه‌كانی ‌'حجاز'‪‌ .‬كاتێك ‌نزیك ‌بۆوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌ناوچهی‌‬
‫‌‬ ‫هه‌‬
‫بره ‌‬
‫ری‌ئه ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕێنیشانده‬ ‫وه‌‬
‫م‌جاره‌'ابا‌رغال'‌بو ‌‬ ‫‌‬ ‫بهره‌وپیری‌چون ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬ ‫‌‬
‫سهر ‌ناوچه‌ی ‌'سرح'یان‌‬ ‫به ‌‬‫هه ‌ ‌‬‫بره ‌‬
‫شكرهكه‌ی ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫یه‪‌ ‌ .‬‬
‫له‬ ‫كه ‌نزیك ‌مه‌كک‌ه ‌‬ ‫'المغمس' ‌ ‌‬
‫مهدیان‌برد‪‌‌.‬‬ ‫ی‌باپیری‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫سهد‌حوشتری‌'عبدالمطلب'‬ ‫دادا‌و‌ ‌‬
‫وهاڵمی‌نارد‌‬ ‫یهک‌که‌ ‌ناوی‌'حناطة'‌بوو ‌ ‌‬ ‫ڕێگای‌ڕاسپارده ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌له‌ ‌‬
‫بره ‌‬
‫دوایدا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫ئهوان‌‬‫ئهو ‌ن‌ههاتوه‌ ‌بۆ ‌شەڕی ‌ ‌‬ ‫یهنێ ‌کە ‌ ‌‬ ‫وره ‌پیاوانی ‌مه‌كک‌ه ‌پێیان ‌ڕابگه‌ ‌‬ ‫بۆ ‌گه‌ ‌‬
‫هاته ‌الی ‌'عبدالمطلب'‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫عبه‪‌ .‬نێرداروه‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫گهر ‌نه‌بن ‌به‌ ‌ڕێگر ‌بۆ ‌ڕوخاندنی ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫گهڵ‌‬‫له ‌‬
‫نامانهوێ ‌شەڕی ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهویش ‌وتی ‌ئێمه‌ ‌‬ ‫ههم ‌پێی‌ه‪‌ ‌ .‬‬ ‫بره ‌‬
‫گوتی ‌ڕاسپ‌ارده‌ی ‌ئه‌ ‌‬
‫ئهوان‌‬‫لیله ‌ ‌‬
‫مه ‌ماڵی ‌ئەڵاڵ ‌و ‌ئیبراهیم ‌خه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫چونکه ‌توانای ‌ئه‌ومان ‌نییه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫بكهین ‌‬
‫‌‬
‫بێت‪‌.‬‬
‫تێكدانی‌كهعبه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بهستی‌‬ ‫بۆ‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌هێرشێک‌که ‌‬
‫‌‬ ‫ن‌له ‌هه‌‬
‫رگری‌بکه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهتوانن‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬
‫یشتنه ‌الی‌‬
‫‌‬ ‫كاتێك ‌گه‌‬
‫‌‬ ‫گهڵ ‌بكه‌ین‪‌ .‬‬ ‫گهڵم ‌تاوه‌كو ‌قس‌هی‌ ‌له‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫ئهویش ‌وتی ‌وه‌ره‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وێلهكه‌ی ‌بوو‪‌ ،‬که‌ ‌چاوی ‌پێیان ‌کەوت‪‌،‬‬ ‫ره ‌‬ ‫سهر ‌قه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫برههه‌ ‌ ‌‬‫هه‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫بره ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫وهرگێرێگ ‌له‌‌‬ ‫لهگه‌ڵ ‌'عبدالمطلب' ‌دانیشت‪‌ ‌ .‬‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫خه ‌‬
‫هاتهخوارێ ‌و ‌له‌سه‌ر ‌رایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫لب‌ئهڵێ‌پێی‌‬‫‌‬ ‫ڵێت‌پێی‌بلێ‌چی‌ئهوێت‪‌.‬عبدالمط‬
‫‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫وهرگێره‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬‫نێوانیان‌ئهبێ‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬
‫كه‌‬
‫گێره ‌‬
‫ش‌به ‌وه‌ر ‌‬ ‫‌‬ ‫بره ‌‬
‫هه‬ ‫ئه ‌‬‫رێنێتهوه‌‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تی‌با‌بۆم‌بگه‬ ‫سهد‌حوشترم‌له‌ ‌‬
‫الیه‬ ‫بلێ‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫وم‌دی‌زۆر‌ههیبه‌تی ‌له‌ ‌الی‌من‌دروست‌بوو ‌به‌اڵم‌‬ ‫‌‬ ‫ێك ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ئهڵێت‌پێی‌بلێ‌كات ‌‬ ‫‌‬
‫مه‌‬
‫ئه ‌‬
‫هێنا‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫عبه‌‬
‫كه ‌‬ ‫د‌حوشتری‌كرد‌و‌وازی‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كاتێك‌باسی‌سه‬ ‫ما‌‬
‫ی‌نه ‌‬
‫یبهت ‌‬ ‫هه ‌‬‫‌‬
‫ئهو ‌قسه‌ ‌ناكات؟؟ ‌ئه‌ویش‌‬ ‫ئاینی ‌باو ‌باپیرانی‌هتی ‌كه‌ ‌من ‌هاتووم ‌تێكی ‌بده‌م‪‌ ‌ ،‬‬
‫بهرگری‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫یه ‌ ‌‬ ‫وهنی ‌خۆی ‌هه‌ ‌‬ ‫كعبهش ‌خا ‌‬ ‫حوشترهكانم‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬ ‫اوهنی ‌‬
‫ئهڵێ ‌من ‌خ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌‬
‫ئهگه‌رێنێته‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫د‌حوشتره ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫ئهبر ‌‬ ‫م‌چیرۆكهدا ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌كورتكراو‌ه ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫لێدهكات‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬
‫شار‌چۆل‌بكهن‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ککه‌تاوەکو‌‬ ‫لکی‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نێرێ‌بۆ‌خه‬ ‫یه ‌‬
‫ک‌ئه‬ ‫و‌ڕاسپارده ‌‬
‫‌‬
‫ی‌شاخهکان‌و‌‬
‫‌‬ ‫بچن‌بۆ‌سهر‌لوتکه‌‬
‫‌‬ ‫کات ‌‬
‫لکی‌ناو‌شار‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫عبدالمطلب‌داوا‌له‌ ‌ ‌‬
‫خه‬
‫یهك‌‬ ‫ند‌باڵنده ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫چه‬ ‫ئهبێته‌ ‌‬ ‫نزیكی‌مهكک‌ه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫كاتێك‌ئهبره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫شار‌به ‌جێبهێلن‪‌.‬‬
‫‌‬
‫كهیان ‌هه‌ڵگری ‌سێ ‌به‌رد‌‬ ‫ههر ‌یه‌ ‌‬ ‫ئهنێرێ ‌كه‌ ‌ناوی ‌بالنده‌كان ‌ئه‌بابیل ‌ئه‌بێ ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ندوکهکانیان‌‬
‫‌‬ ‫ی‌تریان‌به‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫کانیان‌ههڵگیرا‌بوو‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهبن‪‌،‬دوو‌به‌ردیان‌به‌‌قاچ‌ه‬ ‫‌‬
‫به ‌زۆر‌شێوه‌‌‬ ‫له ‌چیرۆکه‌کاندا‌ ‌‬ ‫نیسك‌و‌نۆك‌ئهچون‌‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫ردهکان ‌ ‌ ‌‬
‫به ‌‬ ‫ههڵگیرابو‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬

‫‪270‬‬
‫‪‌،‬ههندێكی‌تر‌‬ ‫هاتوه ‌‬
‫‌‬ ‫ریاوه‌‌‬
‫ده ‌‬ ‫ڵێن‌ڕهشه‌و‌له‌‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێك‌ئه‬ ‫ئهكرێ‪‌ ‌.‬‬
‫هه‬ ‫باسی‌ئهو‌باڵنده‌‌ ‌‬
‫‌‬
‫‪‌،‬ههندێكی‌‬
‫بووه ‌‬‫ری‌وهك‌شێر ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌سه‬ ‫وزه ‌‬
‫نگی‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫ریاوه ‌هاتوه‌ ‌و‌ ‌‬
‫ڕه‬ ‫‌‬ ‫ڵێن‌له ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫گهر‌‬
‫ئه ‌‬‫ههڵیان‌داوه‌ ‌ ‌‬‫ی‌ ‌‬ ‫رده ‌‬
‫و‌به ‌‬‫ئه ‌‬ ‫نهبوو‌ه‪‌ ‌.‬‬ ‫شێوهیه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ك‌بهو ‌‬
‫یه ‌‬ ‫ڵێن‌هیچ‌باڵنده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تر‌ئه‬
‫ههر ‌ته‌نیشتێكی‌‬ ‫رهاتوه ‌و ‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سهری ‌هه‌ر ‌كه‌سێك ‌كه‌وتبا ‌ئه‌وا ‌له‌ ‌قونی ‌ده‌‬ ‫به ‌‬‫‌‬
‫ئهڵێن‌‬‫بهرده‌كان ‌كونبه‌دەر ‌بوون‪‌ ‌ .‬‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫رهاتوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهی ‌تر ‌ده‌‬ ‫الیه ‌‬
‫كهوتبا ‌ئه‌وا ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪263‬‬
‫كه‌تێیدا‌هیالك‌بوون‪‌‌. )‌.‬‬ ‫كی‌توندیش‌هاتوه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫شه ‌‬
‫بایه‬ ‫ڕه ‌‬‫‌‬
‫مه‪‌ ،‬زۆر ‌ئاشكرایه‌ ‌فیل‌‬ ‫یه ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫یهكی ‌زانستی ‌هه‌ ‌‬ ‫وه ‌‬
‫ڕونكردنه ‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم ‌دیاره‌ ‌‬ ‫‌‬
‫الكهت‌‬
‫ناوچهی ‌بیاباندا ‌تێپه‌ر ‌ببێت ‌و ‌بژیه‌ت ‌و ‌هه‌ر ‌ئه‌بێ ‌به‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ناتوانێت ‌به‌ ‌‬
‫شهبا ‌و‌‬‫ڕه ‌‬ ‫میشه ‌ ‌‬
‫كه ‌ه‌ه ‌‬ ‫ناوبانگه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫به‬ ‫روهها ‌ناوچه‌ی ‌بیابان ‌به‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫بچێت‪‌ ‌ .‬‬
‫ر‌ههمویان‌‬
‫ی‌هه ‌‬ ‫‌‬ ‫پاشان‌كه ‌خەڵک‬
‫‌‬ ‫گهڵ‌خۆدێنێ‪‌.‬‬ ‫لمی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫و‌ورده ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫ردهلولی‌هه‌ ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫‌‬
‫نهكرد‌چۆن‌‬ ‫هه ‌ ‌‬
‫بره ‌‬
‫ڵ‌ئه ‌‬
‫گه ‌‬ ‫یان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌شاخاویهكان‌بوون ‌و‌هیچیان‌ش‌هڕ‬ ‫‌‬ ‫له ‌ناو ‌‬
‫چه‬ ‫‌‬
‫بوه‌‬
‫مبهرێك ‌هه‌ ‌‬ ‫ئهبابیل ‌هاتوه‌ ‌و ‌به‌ردی ‌فرێداوه‌‪‌ .‬ئایا ‌هیچ ‌پێغه‌ ‌‬ ‫باڵندهی ‌ ‌‬
‫زانیان ‌ ‌‬
‫ڕوویداوه‪‌ .‬پەیامبەر ‌پاش ‌‪‌ ٢٢‬ساڵ ‌ئه‌م‌‬ ‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫بهو‌ ‌شێوه‌ ‌‬ ‫ئهو ‌ڕووداو‌ه ‌ ‌‬ ‫پێان ‌بلێت ‌ ‌‬
‫وهی ‌ئه‌و ‌له‌ ‌دایك ‌بێت ‌خەڵکی ‌مه‌كک‌ه‌‬ ‫سهردونیا‪‌ ،‬پێش ‌ئه‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫سورهته‌ی ‌هێنا ‌‬‫‌‬
‫و‌چهندین‌شاعیر‌‬ ‫‌‬ ‫بابیل‌له ‌ناوچون ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ری‌ئه‬ ‫تهی‬
‫به ‌ ‌‬
‫برههه‌ ‌ ‌‬
‫ی‌ئه ‌‬
‫شكرهكه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫یانه ‌ ‌‬
‫له‬ ‫وتو ‌‬
‫مه‌‬
‫کهین‪‌.‬ئ‌ه ‌‬‫م‌باسی‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شی‌سێهه‬ ‫له‌ ‌‬
‫به‬ ‫که‌ ‌‬‫گوتوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ئهو‌ڕووداوه‌‌‬ ‫سه ‌‬ ‫شیعریان‌به ‌‬
‫‌‬
‫مهدیش ‌ئه‌وی ‌كرد ‌به‌‌‬ ‫بهكان ‌بوو ‌و ‌موحه‌ ‌‬ ‫ره ‌‬
‫ندهی ‌خورافی ‌عه‌ ‌‬ ‫ههر ‌پروپاگه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌و‌‬
‫عبه ‌و ‌خۆی ‌پێی ‌به‌هێز ‌كرد ‌كه‌ ‌ئەڵاڵ ‌ئەڵاڵی ‌ئه‌ ‌‬ ‫موعجیزهی ‌ئەڵاڵی ‌كه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ر‌به‌پیرۆزی‌‬ ‫هه ‌‬ ‫کهی‌پەیامبەر‌لەوە‌دابوو‌کەعبه‌یەی‌ ‌‬ ‫ڕامیاریه ‌‬
‫‌‬ ‫عبهشه‌!‌‬
‫ی‌كه ‌‬
‫ئەڵاڵ ‌‬
‫کهی‪.‬‬‫یامه ‌‬
‫ی‌په ‌‬‫وته ‌‬ ‫بن‌و‌ببن‌به‌دواکه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زویر‌نه‬ ‫بهکان‌لێی‌‬ ‫ره ‌‬‫کو‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫تاوه‬ ‫هێشته ‌‬
‫‌‬

‫مهی‌‌درۆزن‬ ‫موسهیلی ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌‌٢٠‌.‌٩‌.‌٩‌.‌٩‬‬
‫ناوچهی ‌عه‌ره‌بی‪‌ ،‬هاوكات ‌دوو ‌كه‌سی ‌به‌هێز ‌په‌یدابون ‌پروپاگه‌ندی ‌به‌‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫وه‌‬
‫الیهن ‌خه‌لکه‌ ‌‬
‫له ‌‬ ‫مامه ‌بوو ‌ ‌‬
‫خهلکی ‌یه‌ ‌‬
‫ڕاگهیاند‪‌ ،‬یه‌كیان ‌ ‌‬
‫مبهر ‌بونی ‌خۆیان ‌ ‌‬‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫زۆر ‌ڕێزی ‌لێده‌گیرا ‌که‌ ‌ناسراو ‌بوو ‌به‌ ‌'رحمان ‌یمامـة' ‌ناوی ‌خۆی‌‬
‫'موسەیلیمە=‌ ُمسَـیـْـلـِـمـَةَ 'بوو ‌(لە‌زمانی‌کوردیدا‌هەر‌بە‌موسەیلەمە‌ناسراوە)‪‌.‬‬
‫یان‌لێ‌ئهگرت‌و‌‬
‫‌‬ ‫لکی‌مهککه‌ ‌ڕێز‬
‫‌‬ ‫ندێک‌له ‌ ‌‬
‫خه‬ ‫‌‬ ‫ککه ‌بوو ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫لکی‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌تر‌خه‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬

‫ره‌النبویة‌ألبن‌هیشام‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌٢٩‌-‌٢٩‬‬
‫‪‌263‬تفسیر‌سورة‌الفیل‌‪‌/‬ابن‌كثیر‪‌//‬سی ‌‬

‫‪271‬‬
‫ناوی‌'محمد‌بن‌عبدالله'‌‬ ‫گرت‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫ندێکیش‌ڕێزیان‌لێ‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وت‌ڕاستگۆ‌و‌هه‬ ‫‌‬
‫پێیان‌ئه‬
‫وهی‌‬‫ئه ‌‬‫یاندبوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهوابو ‌هه‌ردوكیان ‌به‌پێی ‌توانا ‌هه‌ندێك ‌خه‌ڵكیان ‌گه‌‬ ‫بوو‪‌ ‌ .264‬‬
‫دێته‌‬
‫یلهمه‌ ‌ ‌‬ ‫ربۆیه ‌ڕۆژێكیان ‌قاسیده‌كه‌ی ‌موسه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫کهیان ‌بهێنن‪‌ ‌ .‬‬
‫هه‬ ‫یامه ‌‬
‫په ‌‬ ‫بڕوا ‌به‌ ‌ ‌‬
‫تۆ‌بڕوا‌ئهكه‌ی‌‬
‫‌‬ ‫د‌پێی‌ئهلێت ‌("‬
‫‌‬ ‫هێنێت‪‌،‬موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كی‌بۆ‌ده‬ ‫نامه ‌‬
‫یه‬ ‫مهد‌و‌ ‌‬ ‫الی‌موحه ‌‬
‫‌‬
‫ئهگه‌ر‌‬‫مهدیش ‌ئه‌لێت ‌" ‌‬ ‫بهڵێ"‪‌ ،‬موحه‌ ‌‬ ‫ئهویش ‌ئه‌لێت ‌" ‌‬ ‫ره؟" ‌ ‌‬
‫مبه ‌‬
‫پێغه ‌‬
‫مه ‌ ‌‬ ‫یله ‌‬‫موسه ‌‬
‫‌‬
‫ههر ‌له‌ ‌ملی ‌درا‌‬ ‫ئهو ‌كه‌سه‌ ‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌ ‌‬‫قاسید ‌نه‌بای ‌ئه‌وا ‌من ‌له‌ ‌ملم ‌ئه‌دای"؟) ‌ ‌‬
‫كوفه‪‌،‬ابن‌مسعود‌پێی‌وت‌ئێستا‌تۆ‌قاسید‌نییت‌‬ ‫می‌ابن‌مسعود‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫رده‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫‪265‬‬
‫دهم‪‌ .‬‬ ‫رت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫من‌‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫ر‌بۆیه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫‪‌،‬بهاڵم‌به‌‌‬
‫وتهیان‌بوون ‌‬ ‫بوه ‌و‌خەڵکانێكیش‌دواكه‌ ‌‬ ‫ر‌و‌قاسیدیان‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وابو‌نوێنه‬ ‫‌‬
‫كه‬
‫م‌كتێبه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زیاتر‌له‬ ‫كه ‌‬
‫ر‌دهستدا ‌نییه‌ ‌ ‌‬
‫به ‌‬ ‫كی‌زۆرمان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫هۆی‌تێپهربونی‌كات‪‌،‬مێژوێ‬ ‫‌‬
‫ی‌ئاینی‌و‌هێزی‌توندڕهوی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هاوكێشه‬ ‫كه‌‬
‫ال‌ڕونه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌ئهوەمان‌ ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫باسی‌بكهین‪‌،‬به‌‬
‫‌‬
‫مبهرەی ‌كه‌‌‬ ‫بهو ‌پێغه‌ ‌‬ ‫مهد ‌بوو ‌ ‌‬ ‫وه ‌و ‌موحه‌ ‌‬ ‫مهد ‌داشكایه‌ ‌‬ ‫دهست‌هاڵت ‌به‌الی ‌موحه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ره‌‬
‫مبه ‌‬
‫مهش ‌بوو ‌به‌و ‌پێغه‌ ‌‬ ‫یله ‌‬
‫ئێستا ‌ملیار ‌خەڵک ‌بڕوای ‌پێیه‌تی ‌و ‌موسه‌ ‌‬
‫ماوه‪.‬‬
‫تێك‌زیاتری‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌ئایه‬ ‫له‌ ‌‬
‫چه‬ ‫ی‌كه‌ ‌‬
‫درۆزنه‌ ‌‬
‫ی‌نهتوانی‌‬‫كه ‌‬ ‫رنامه ‌‬
‫به ‌‬ ‫بهاڵم ‌دیاره‌‌ ‌‬‫تی‌چۆنه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مبه ‌‬
‫رایه‬ ‫خۆی‌ئهیزانی‌پێغه‌ ‌‬‫‌‬ ‫مه‌‬
‫موسیله ‌‬
‫‌‬
‫یهنن‌‬‫ڕابگه ‌‬
‫كه ‌ ‌‬ ‫تیه ‌‬
‫رایه ‌‬
‫مبه ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫كه ‌‬
‫مهد ‌ئه‌كرد ‌به‌یه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫بپێکێ‪‌ ،‬بۆیه‌ ‌داوای ‌له‌ ‌‬
‫مهد‌‬
‫یهكی ‌بۆ ‌موحه‌ ‌‬ ‫نامه ‌‬
‫له ‌فرت ‌و ‌فێلی ‌یه‌كتری ‌گه‌یشتبون ‌هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬ ‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫مهدی‌‬ ‫یامبهری ‌ئەڵاڵ ‌بۆ ‌موحه‌ ‌‬ ‫مهی ‌په‌ ‌‬ ‫یله ‌‬
‫موسه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫نارد ‌تێیدا ‌نوسی ‌بوو( ‌ ‌‬

‫‪ ‌264‬لەوانەیە‌خوێنەرێک‌‪،‬ڕەخنە‌بگرێ‌بلێ‌چۆن‌پەیامبەری‌ئیسالم‌ڕێزی‌لێنەگیراوە‪‌،‬چونکه‌‬
‫بۆیه‌‬
‫رێز‌بووه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سێکی‌زۆر‌ناودار‌و‌به‬ ‫هەمیشە‌لەالیەن‌مەالکان‌گوێی‌لێ‌بووە‌موحەمەد‌ ‌‬
‫که‬ ‫‌‬
‫رچاوهی‌تاج‌العروس‌لمرتضي‌الحسیني‌ج‌‪‌٠٢‬ل‌‬ ‫‌‬ ‫م‌له ‌‬
‫سه‬ ‫که ‌‬ ‫د‌ده ‌‬
‫مه ‌‬ ‫قسهی‌موحه‌ ‌‬‫بهو ‌‬ ‫من‌ئاماژه‌ ‌‬
‫‌‬
‫یامبهری‌ئەڵاڵ‌قوڕەیش‌دانیشون‌و‌باسی‌‬ ‫ی‌په ‌‬ ‫وتم‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌دهلێت‌"‌‬
‫وه‌ ‌‬ ‫گێرێته ‌‬
‫‌‬ ‫عهباس‌ده‌‬
‫له‌ ‌‬
‫‪‌ ‌٠٢٢‬‬
‫ک‌لهناو‌‬
‫ک‌دارخورمایه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌وه‌‬
‫ته ‌‬
‫هێناوه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫ی‌تۆشیان‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نمونه‬ ‫خۆیان‌کردووه‌‬
‫‌‬ ‫پایەبەرزیان‌‬
‫ِن قُريشاً جَلَسُوا فتَذاكَرُوا أَحْسَابَهم فجَعلُوا‬
‫ت يَا رَسُول اللَّ ِه إ َّ‬ ‫زبلخانه‌شین‌بووبێ‪ ‌.‬حدي ُ‬
‫ث العبَّاس‪ :‬قُلْ ُ‬ ‫‌‬
‫ههمان‌چیرۆک‌‬ ‫مَثَلَكَ مَثَل نَخْلةٍ في كِباً‪ ،‬والكِبا هي المَزْبَلَةُ‪ //.‬البدایة‌و‌النهایة‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌ ‌٠٢٢‬‬
‫وه‪‌.‬ئەم‌وتەیە‌قسە‌و‌باس‌زۆر‌هەڵدەگرێ‪‌.‬ئەگەر‌دارخورمایەک‌لەسەر‌زبڵخانە‌‬ ‫ته ‌‬
‫گێردراوه ‌‬
‫‌‬
‫شین‌ببێ‪‌،‬ئەبێ‌چ‌پلەیەکی‌هەبێ‌لەناو‌کۆمەڵگادا؟‌ئەمەش‌تانە‌لە‌پلەوپایەی‌بنەماڵەکەیەتی‪‌.‬‬
‫لەناو‌کەلتوری‌عەرەبیش‌بنەماڵە‌زۆر‌بایەخی‌پێ‌دەدرێت‪.‬‬
‫‪‌265‬تفسیر‌آیة‌‪‌٦‬سورة‌التوبة‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌.‬‬

‫‪272‬‬
‫یامه ‌هاوبه‌شیم ‌له‌گه‌ڵ ‌كردی‪‌،‬‬
‫یامبهری ‌ئەڵاڵ‪‌ ،‬ساڵوت ‌لێ ‌بێ‪‌ ،‬من ‌له‌و ‌په‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫میللهتێكی‌‬
‫بهاڵم ‌قوڕەیش ‌ ‌‬ ‫کهی ‌تر ‌بۆ ‌قوڕەیش‪‌ ‌ ،‬‬‫یه ‌و ‌نیوه‌ ‌‬‫نیوهی ‌خاک ‌بۆ ‌ئێمه‌ ‌‬‫‌‬
‫شهرخوازن‪‌.‬من مسيلمة رسول اهلل إلى محمد رسول اهلل سالم عليك أما بعد فإني قد‬ ‫‌‬
‫أشركتك في األمر‪ ،‬وإن لنا نصف األرض ولقريش نصف األرض ولكن قريشا قوم‬
‫كهی‌ڕاگه‌یاند‌‬‫یامه ‌‬
‫كاری‌په ‌‬
‫‌‬ ‫ڕامیارانه‌‬
‫‌‬ ‫دیش‌زۆر‌به‌‬
‫‌‬ ‫موحهمه‌‬
‫‌‬ ‫دیاره‌‬
‫بهاڵم‌ ‌‬ ‫يعتدون‪‌ ‌).‬‬
‫ما‪‌،‬ههر‌‬
‫‌‬ ‫ویشی‌نه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بو‌ئه‬ ‫‌‬
‫ی‌هه‬ ‫‌‬
‫ی‌متمانه‬ ‫وه ‌‬
‫نده‬ ‫شی‌بكردبا‌ئهوا ‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌هاوبه‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫یامبهری‌ئەڵاڵ ‌بۆ‌‬
‫دی‌په ‌‬
‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫وه ‌وتی‌(‌ ‌‬
‫اڵمی‌دایه ‌‬
‫‌‬ ‫ژیرانه ‌وه‌‬
‫‌‬ ‫زۆر‌به ‌‬
‫‌‬ ‫بۆیه ‌‬
‫‌‬
‫وانهی ‌به‌دوای ‌ڕێی ‌ڕاستین‪‌ ،‬خاك ‌خاكی‌‬ ‫ئه ‌‬‫مهی ‌درۆزن‪‌ ،‬ساڵو ‌بۆ ‌ ‌‬ ‫موسیله ‌‬
‫‌‬
‫کانه‪‌.‬من محمد‬
‫دواڕۆژ‌بۆ‌پاکژه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهیەوێت‪‌،‬‬‫ی‌خۆی‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫و‌بهنده‌‬
‫‪‌،‬ئهیدا‌به‌ ‌‬
‫یه ‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌‬
‫رسول اهلل إلى مسيلمة الكذاب سالم على من اتبع الهدى أما بعد فإن األرض هلل‬
‫يورثها من يشاء من عباده والعاقبة للمتقين‪‌266).‬‬

‫گهر‌‬
‫وه‪‌ .‬كه‌وابو ‌ئه‌ ‌‬
‫تهكانی ‌كۆكرایه‌ ‌‬
‫مهد ‌پاش ‌مردنی ‌به‌ ‌سی ‌سال ‌ئایه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫ره‌‬
‫مبه ‌‬
‫پێغه ‌‬
‫مهد ‌ئه‌بو ‌به‌ ‌ ‌‬‫ركهوتنی ‌هێنا ‌با ‌ئه‌وا ‌ئێستا ‌موحه‌ ‌‬
‫سه ‌‬ ‫مه ‌ ‌‬
‫یله ‌‬
‫موسه ‌‬
‫‌‬
‫رهی ‌كه‌‌‬
‫مبه ‌‬
‫مهش ‌ئه‌بو ‌به‌و ‌پێغه‌ ‌‬
‫دهما ‌و ‌موسیله‌ ‌‬
‫تهكانیش ‌نه‌ ‌‬‫كه ‌و ‌ئایه‌ ‌‬
‫درۆزنه ‌‬
‫‌‬
‫كهم ‌له‌سه‌ر‌‬
‫خنهیی‌ه ‌‬
‫ڕه ‌‬‫مه ‌بانگیان ‌ئه‌كرد‪‌ ،‬منیش ‌كتێبه‌ ‌ ‌‬
‫رهحمان ‌یەم‌ا ‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫خەڵک ‌ ‌‬
‫ئهیوت‪‌:‬‬
‫نوسی‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫یله ‌‬
‫كانی‌موسه ‌‬
‫‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫ته‬‫‌‬

‫ڵ‌ژنانی‌دووگیانی‌کردوه‪‌،‬له ‌نیوان‌پێستی‌زگ‌و‌کەمەری‌(‌‬
‫‌‬ ‫ی‌لهگه‌‬
‫چاکه ‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ناخ ‌و ‌قواڵیی ‌جه‌سته‌یدا)! ‌ژیان ‌و ‌جوله‌ی ‌دروست ‌کرد‌‪‌ ‌ .‬لَ َقدْ انعم اللَّه عَـلـَى‬
‫الـْـحُـبْــلـَـى ِإذْ أَخْرَجَ ِمنْـهَا نـَسَمَة تـَسْعَى مِـنْ َبيْن صِـفـَاق وَحَـشـًى‪.‬‬

‫و‌ژنانهی‌تۆو‌دەوەشێنن‪‌،‬بەو‌ژنانەی‌بەروبوم‌دروێنە‌دەکەن‪‌،‬بەو‌ژنانەی‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬

‫به‬
‫شەن ‌دەکەن‪‌ ،‬بەو ‌ژنانەی ‌گەنم ‌ئەهارن‪‌ ،‬بەو ‌ژنانەی ‌هه‌ویر ‌ئه‌شێلن‪‌ ،‬بەو‌‬
‫ژنانهی ‌ئه‌یبرژێنن ‌و ‌ئەیکەن ‌بە ‌نان‪‌ ،‬بەو ‌ژنانەی ‌نانەکان ‌لەت ‌دەکەن‪‌ ،‬بەو‌‬
‫‌‬
‫ژنانەی‌ئەیکەن‌بە‌پاروو‪‌،‬ناو‌دەمیان‌پر‌لە‌چەوری‪‌،‬ئێوە‌پایەبەرزکران‌بەسەر‌‬
‫ڕەشماڵنشیناندا ‌(کۆچەرییاندا‪‌ /‬دەوارنشیناندا)‪‌ ،‬نە ‌خەڵکی ‌شاریش ‌بوون ‌بە‌‬
‫پێشڕەویتان‪‌،‬خاکی‌بەپیتتان‌بپارێزن‪‌،‬داڵدەی‌میوانان‌بدەن‪‌،‬دژی‌چەوسێنەران‌‬

‫سورة‌طه‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌/.‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌،٩٢٢‌–‌٩٢٦‬ل‌‪٩٩٩‌-‌٩٩٢‬‬
‫‌‬ ‫‪‌266‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٢‬‬

‫‪273‬‬
 ‫بن(چەوسێنەران ‌دەرپەرێنن)‪‌ .‬والمُبذرات زرعًا‪ ،‬والحاصدات حصدًا‪ ،‬والذاريات‬
‫قمحًا‪ ،‬والطاحنات طحنًا‪ ،‬والعاجنات عجنًا‪ ،‬والخابزات خبزًا‪ ،‬والثاردات ثردًا‪،‬‬
‫والالقمات لقمًا‪ ،‬إهالة وسمنا‪ ،‬لقد فضلتم على أهل الوبر‪ ،‬وما سبقكم أهل المدر‪،‬‬
‫ريفكم فامنعوه‪ ،‬والمعتر فآووه‪ ،‬والباغي فناوئوه‪.‬‬

‫ندێک‌ئایهتی‌پروپوچیان‌بۆ‌دروستکردبێ‌که‌‌‬
‫‌‬ ‫مه‌ ‌‬
‫هه‬ ‫یله ‌‬
‫چێ‌پاش‌موسه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫اڵم‌پێده‬‫‌‬
‫به‬
‫ک‌ئهلێ‪‌:‬‬
‫ن‌وه ‌‬
‫کو‌سوکی‌بکه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌تاوه‬ ‫‌‬
‫مانای‌نه‬

‫گهڵ‌‬ ‫وهک ‌پشیله‌ ‌وایه‌‪‌ !-‬تۆ ‌دوو ‌گوێچکه‌ت ‌هه‌یه ‌له‌ ‌‬ ‫رێکه ‌ ‌‬
‫به ‌‬ ‫گیانله ‌‬
‫‌‬ ‫ئهی ‌وبر‪‌ -‬‬ ‫‌‬
‫‪‌.‬يَا وَبْر يَا َوبْر إِنَّمَا َأنْتَ ُأذُنـَانِ‬
‫کەموکوری‌لەبەشەکانی‌ترت‌هەیە ‌‬
‫‌‬ ‫سنگت‪‌،‬بهاڵم‌‬
‫‌‬
‫‪267‬‬
‫صدْر وَسَائِرك حَـقــْر فــَـقــْـر‪‌ .‬‬‫َو َ‬
‫یه‪ .‬الْفِيل وَمَا َأدْرَاك مَا الْفِيل لَهُ‬
‫‪‌،‬لوتێکی‌درێژی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫اڵم‌تۆ‌نازانی‌فیل‌چییه‬ ‫فیل! ‌به‌‬
‫طوِيل‪.‬‬
‫خُرْطُوم َ‬

‫ئهی ‌بۆقی ‌کچی ‌بۆق! ‌چۆن ‌ئه‌قیڕێنی ‌بقیڕێنه‌‪‌ ،‬بەشی ‌سەرەوەت ‌لەناو ‌ئاوە‪‌،‬‬ ‫‌‬
‫خهلک‌دەگری‌‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫ڕێگه ‌ ‌‬
‫ی‪‌،‬نه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌ئاو‌شێلو‌دە ‌‬
‫که‬ ‫بەشی‌خوارەوەت‌لەناو‌قوڕە‪‌ ‌ ،‬‬
‫وه‪‌.‬يَا ضُ ْفدَع ِبنْت ضُ ْف َدعِينَ نِقــّـِي كَمَا تـَنِـقــِّينَ‪َ ،‬أعْلَاكِ فِي المَاءِ وَأَسْفَلُكِ‬‫خواته ‌‬
‫‌‬ ‫ئاو‌ب‬
‫فِي الطِّينِ لَا الـْمَاء تُـكَـدِّرِيـنَ وَ لَا الشـّــَارِب تـَمْـنـَعِـيـنَ‪‌.‬‬
‫مهدیش ‌خه‌ڵک ‌ئه‌یانزانی ‌که‌‌‬ ‫مهد ‌و ‌پاش ‌موحه‌ ‌‬ ‫ردهمی ‌موحه‌ ‌‬ ‫لهسه‌ ‌‬ ‫دیاره ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ڵکه ‌بۆ‌‬ ‫فسوناویه‪‌ ،‬ته‌نها ‌به‌ ‌کارهێنانی ‌ڕه‌نجی ‌خه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫رایهتی ‌شتێکی ‌ئه‌‬ ‫مبه ‌‬ ‫پێغه ‌‬‫‌‬
‫مهد ‌خه‌ڵکانێکی ‌زۆر ‌داوای‌‬ ‫کهس‪‌ ،‬له‌ ‌پاش ‌موحه‌ ‌‬ ‫وهندی ‌تاکه‌ ‌ ‌‬ ‫بهرژه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رایهتیان ‌ئه‌کرد ‌به‌اڵم ‌به‌ ‌هۆی ‌توندڕ‌هوی ‌ئیسالم ‌هه‌ر ‌هه‌مویان ‌له‌‌‬ ‫مبه ‌‬ ‫پێغه ‌‬‫‌‬
‫که‌‬
‫بلیمهت ‌'المتنبي' ‌بوو ‌ ‌‬ ‫ناوچون‪‌ .‬باشترین ‌نمونه‌ش ‌شاعیری ‌به‌ ‌ ‌‬
‫ردهمی ‌'مأمون'‌‬ ‫سه ‌‬‫روهها ‌ژنێک ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫وانبێژیهکه‌ی ‌له‌ ‌ئاستی ‌قوڕئان ‌بوو‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕه‬
‫ئهویش ‌ئه‌ڵێت" ‌من‌‬ ‫مبهرایه‌تی ‌کرد‪‌ ،‬مأمون ‌پێی ‌ئه‌ڵێ" ‌تۆ ‌کێی؟" ‌ ‌‬ ‫داوای ‌پێغه‌ ‌‬
‫ویش‌ئهڵێ"‌‬
‫‌‬ ‫یه"‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫د‌هه ‌‬
‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬مأمون‌ئهڵێ"‌تۆ ‌بڕوات ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫مبهر‌'فاطمة'م"‬ ‫پێغه ‌‬‫‌‬
‫مبهرێك ‌له‌‌‬ ‫بهاڵم ‌ئه‌و ‌ئه‌ڵێ" ‌هیچ ‌پێغه‌ ‌‬ ‫کهی ‌ڕاسته‌"‪‌ ،‬ئه‌ویش ‌ئه‌ڵێ" ‌ ‌‬ ‫یامه ‌‬
‫بهڵێ ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬

‫سورهتی‌یونس‪‌،‬وبر‌دويبة‌تشبه‌الهر‌أعظم‌شئ‌فيه‌أذناه‌و‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌تهفسیری‌‪‌٢٢‬‬
‫رێوه‌ ‌‬
‫بگه ‌‬‫‪‌ ‌267‬‬
‫صدره‌و‌باقية‌دميم‪‌.‬‬

‫‪274‬‬
‫فهرموێ‪‌ ،‬به‌اڵم ‌ئایا ‌ئه‌و ‌وتویه‌تی‌‬ ‫پاش ‌من ‌نایه‌ت"‪‌ ،‬ئه‌ویش ‌ئه‌ڵێ" ‌ڕاست ‌ئه‌ ‌‬
‫ری‌ژن‌نایهت؟"‪‌268‬‬
‫‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬
‫ردهمی ‌پاش‌‬ ‫سه ‌‬ ‫مبهر ‌ئه‌کات ‌له‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫رچاوهی ‌العقد ‌الفرید ‌باسی ‌‪‌ ‌ ٢٢‬‬ ‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫تی‌ئهیان‌زانی‌‬ ‫‌‬ ‫فرتوفێلی‌پهیامبه‌ ‌‬
‫رایه‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫سانه‌ ‌‬
‫و‌که ‌‬ ‫ڵدا‪‌،‬دیاره‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫د‌سه ‌‬
‫ریهه‬ ‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫ره‌‬
‫مبه ‌‬
‫ئهو ‌پێغه‌ ‌‬ ‫خته ‌بده‌ن‪‌ ‌ .‬‬ ‫سه ‌‬
‫رنامه ‌ ‌‬
‫ئهگینا ‌چۆن ‌ئه‌یانوێرا ‌خۆیان ‌له‌و ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد‪‌ ،‬هه‌ندێکیان‌‬ ‫روهک ‌موحه‌ ‌‬ ‫سوکایهتیان ‌پێ ‌ئه‌کرا ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫سهرتادا ‌‬
‫له ‌ ‌‬‫درۆزنانه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫کهسێک‌داوای‌‬ ‫خالد‌بن‌عبدالله ‌القسري'‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ردهمی‌'‬ ‫سه ‌‬ ‫له ‌‬‫بۆ‌نمونه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مڵیان‌پهرێندرا‪‌.‬‬
‫‌‬
‫چونکه‌‬
‫‌‬ ‫خاچی‌بدهن‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ن‌و‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ملی‌بپهرێن‬
‫‌‬ ‫اڵم‌خالد‌بڕیاریدا ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تی‌کرد‌به‬ ‫مبه ‌‬
‫رایه‬ ‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫ئهڵێ(ئێمە‌‬ ‫که ‌ ‌‬‫وهک ‌قوڕئان‌ه ‌ ‌‬ ‫ئایهتی ‌هه‌ی‌ه ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫بهربه‌رکانی ‌قوڕئانی ‌کرده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کۆمەڵێکی‌زۆرمان‌دایتێ‪‌،‬دە‌نوێژ‌بکە‌بۆ‌خواکەت‌و‌کۆچ‌بکە‪‌،‬پەسەنی‌هەموو‌‬
‫جادوکەرێک ‌و ‌کافرێک ‌مەکە‪‌ .‬إِنَّا أَ ْ‬
‫عطَیْنَاكَ الْجَمَاهِرْ‪ ،‬فَصَلِّ لِرَِّبكَ وَهَاجِرْ‪ ،‬وَلَاُتطِعْ‬
‫به ‌الی‌‬ ‫كُلَّ سَاحِرٍ وَكَافِرْ)‪‌ ،269‬پاشان ‌شاعیرێک ‌به‌ ‌ناوی ‌'خلف ‌بن ‌خلیفة' ‌ ‌‬
‫یه ‌نوێژ ‌بۆ‌‬ ‫سهر ‌ئه‌م ‌دینگه‌ ‌‬ ‫یهکمان ‌دایتێ‪‌ ،‬له‌ ‌‬ ‫دینگه ‌‬
‫ئێمه ‌ ‌‬ ‫پهرێ ‌و ‌ئه‌ڵێ( ‌‬ ‫تێئه ‌‬
‫‌‬

‫‪‌268‬أحلی‌طرائف‌و‌نوادر‌الجواري‌و‌النساء‪‌.‬ل‌‪‌//٢٩‬متنبي‪‌:‬ناوی‌أحمد‌بن‌الحسین‌بن‌الحسن‌‬
‫یوت‌ئەڵاڵ‌پهیامی‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کرد‌و‌ئه‬ ‫‌‬
‫تی‌ئه‬ ‫مبه ‌‬
‫رایه‬ ‫داوای‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫ناویان‌لێنا‌متنبي‌چونکه‌‌‬
‫‌‬ ‫بێ‪‌،‬بۆیه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫ی‌وهک‌قورئان‌بوو‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫وانبێژیه ‌‬
‫که‬‫‌‬ ‫‌‬
‫وتن‪‌،‬ڕه‬ ‫‌‬
‫دوایکه‬ ‫ربۆیه‌خه‌ڵکێکی‌زۆری‌'بني‌کلب'‌‬ ‫‌‬ ‫ناردومه‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬
‫تەنانەت‌هێندە‌شانازی‌بە‌خۆیەوە‌دەکرد‌دەیوت‪‌:‬منم‌ئەو‌کەسە‌کە‌رەوانبێژیەکەی‌لەالیەن‌‬
‫نابینایەک‌ئەبینرێ‪‌،‬وشەکانم‌لەالیەن‌دەنگنەبیستێک‌ئەبیسترێ‪‌.‬هەروەها‌شیعرێکی‌تری‌لە‌‬
‫کلکدارهکان(مذنب) ‌و‌گەردونی‌نەوەستاو‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫ستێره‌‬
‫‌‬ ‫ئاستی‌قورئاندا‌هەبوو‌ئەی‌وت‪‌:‬سویند‌بە‌ ‌‬
‫ئه‬
‫ر‌ڕێچکهی‌ئه‌و‌‬
‫‌‬ ‫ترسناکیدایە‪‌،‬بڕۆ‌بە‌ڕێگەی‌راستیەکەت‪‌،‬له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬کافر‌له‌‬
‫‌‬ ‫سوێند‌بە‌شەو‌و‌ڕۆژ‬
‫ئاین‌و‌له‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫سانەت‌پێ‌دەبەخشێ‌که‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ری‌ئه ‌‬
‫و‌که‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ناو‌به‬ ‫‌‬
‫ی‌پێش‌خۆت‌بڕۆ‪‌،‬ئەڵاڵ‌له‬ ‫یامبه ‌‬
‫رانه‬ ‫په ‌‬‫‌‬
‫ردهچێ‪‌.‬والنجم‌السیار‪‌،‬والفلک‌الدوار‪‌،‬واللیل‌و‌النهار‪‌،‬أن‌الکافر‌لفي‌‬ ‫ی‌ده ‌‬
‫که ‌‬ ‫ڕێبازی‌ئاینه ‌‬
‫‌‬
‫أخطار‪‌،‬امض‌علی‌سنتک‪‌،‬واقف‌أثر‌من‌کان‌قبلک‌من‌المرسلین‪‌،‬فإن‌الله‌‌قامع‌بک‌زیغ‌من‌‬
‫ألحد‌في‌الدین‌وضل‌عن‌السبیل‪‌‌.‬‬
‫‪ 269‬هەندێک سەرچاوە ئەو شیعرە دەخەنە پاڵ شیعرەکانی موسەیلەمەی درۆزن‪ //.‬جَمهَرة‪ :‬جَمْهَرَةٌ مِنَ‬
‫حشْدٌ ‪ ،‬جَمْعٌ‪ ،‬الجمع ‪:‬جماهِر‪ .‬؛ لە‌هەندێک‌سەرچاوەی‌تر‌لە‌جێتی‌هاجر‌وشەی‌جاهر‌‬ ‫النَّاسِ‪َ :‬‬
‫بەکارهاتووە‌واتە‌ئاشکرا‌و‌ڕونی‌دەکاتەوە‌(جهَرَ ‪ /‬جهَرَ بـ یَجهَر ‪ ،‬جَهْرًا وجِهارًا ‪ ،‬فهو جاهر ‪،‬‬
‫المفعول مجهور به جهَر األمرُ ‪ :‬علَن وظهَر )‬

‫‪275‬‬
‫خواکهت ‌بکه‌‪‌ ،‬دڵنیات ‌دەکەمەوە ‌ناگەڕێیتەوە‌‪‌ .‬إنا ‌أعطیناک ‌العمود ‌فصل ‌لربک‌‬ ‫‌‬
‫‪270‬‬
‫علی‌عود‪‌،‬و‌أنا‌ضامن‌لک‌اال‌تعود)‪‌ .‬‬
‫وا‌قهت‌ناتوانێ‌خۆی‌بکات‌‬ ‫ههبێ‌ئه‌ ‌‬ ‫قینی‌به‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌کهسێک‌بڕوای‌یه‌‬ ‫وابو‌هه ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫که‬
‫وهندی‌‬ ‫رژه ‌‬
‫مبهر ‌چونکه‌ ‌له‌ ‌ترسی ‌ئەڵاڵ ‌و ‌دۆزه‌خ ‌قه‌ت ‌ناتوانێ ‌بۆ ‌به‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫به ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مبهر‌‬
‫پێغه ‌‬
‫ن‌به‌ ‌‬‫که ‌‬ ‫ی‌خۆیان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫وابو‌ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫‌‬ ‫خ‌بۆ‌خۆی‌حهالل‌بکات‪‌ ‌.‬‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫دونیا‌دۆزه‬
‫تر‌ئهزانن‌‬
‫پێش‌ههمو‌که‌سێك‌باش ‌‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫زۆر‌زیرهکن‌چونکه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بیرکردنهوه‌‌‬
‫‌‬ ‫له‌ڕووی‌‬ ‫‌‬
‫ر‌ئهم‌‬
‫سه ‌‬ ‫ر‌له ‌‬
‫هه ‌‬ ‫ڵکه‪‌ ‌.‬‬
‫نها‌فڕیودانی‌خه ‌‬
‫‌‬ ‫خه‌ ‌‬
‫ته‬ ‫شت‌و‌دۆزه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌به ‌‬
‫هه‬ ‫ئه ‌‬ ‫بونی‌نیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵ‌‬
‫چهند‌‬‫که ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫مه ‌به‌ر ‌عه‌قلی ‌خه‌ڵک ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬‫بیروبۆچونهی ‌خۆم ‌تیشکێک ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ره‪‌،‬‬
‫یهکی ‌تۆقێنه‌ ‌‬ ‫مهش ‌بڕوای ‌به‌ ‌بونی ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫رده ‌‬
‫خهڵک ‌له‌م ‌سه‌ ‌‬ ‫ڕامیارزان ‌بووه‌‪‌ ‌ .‬‬
‫ی‌خاوهن‌‬
‫‌‬ ‫بڕوای‌به ‌بونی‌ئەڵاڵ‬
‫‌‬ ‫و‌کهسه‌ ‌بووه‌ ‌که‌ ‌‬ ‫بهاڵم‌ئەو ‌پێش‌‪‌ ٢٢٣٣‬ساڵ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یامبهری‌‬
‫په ‌‬ ‫هێنده ‌خواناسبا‪‌ ،‬چۆن ‌خۆی ‌ئه‌کرد ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫گهر ‌ئەو ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫بووه‪‌ ‌ .‬‬
‫دۆزهخ ‌نه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دهیزانی‌‬ ‫بهاڵم ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫دۆزهخی ‌هه‌بێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫گهر ‌ئه‌م ‌خوایه‌ ‌ ‌‬ ‫خوایهک ‌له‌ ‌کاتێک ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یه‌‬
‫هه ‌‬
‫لێپرسینهوه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬نه‌‬
‫یه ‌‬ ‫هه ‌‬
‫جهسته‌‌ ‌‬ ‫ستی‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫ی‌تر‌نه‌‌ ‌‬‫بۆ‌دنیاکه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫پهرێته‌ ‌‬ ‫کاتێك‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫ئهم‌ئەڵاڵیه‌ش‌بوو‌به‌‌بازنێکی‌‬ ‫یهک‌که‌‌ ‌‬ ‫سزا‪‌،‬بۆیه‌خۆی‌کرد‌به‌‌خاوەنی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬ ‫نه‌‬
‫‌‬
‫رهوه‌ی‌‬ ‫ده ‌‬
‫سێ‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫رکه‬ ‫سادهکان‪‌ ‌.‬‬‫سکی‌مرۆڤه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌بیری‌ته‬ ‫داخراو‌له‌چوارچێوه‌‬‫‌‬
‫زهیی‌هکه‌ی‌‬ ‫کات‪‌،‬به ‌‬
‫‌‬ ‫که ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫م‌بازنه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لکی‌ناو‌ئه‬ ‫‌‬
‫یری‌خه‬ ‫انه ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫بێ‌به‌بهزه‌یی ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌بازنه‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫رگێراوه ‌و ‌شمشێریان ‌له‌‌‬‫‌‬ ‫زیاتر ‌ئه‌بێت ‌کاتێک ‌ئه‌یان ‌بینن ‌ڕوویان ‌له‌ ‌خۆر ‌وه‌‬
‫یکهمان ‌زیاتر ‌ئه‌بێت ‌بۆیان ‌کاتێک ‌ملمان ‌ئه‌په‌رێنن ‌و ‌له‌ ‌دواڕۆژ‌‬ ‫زهی ‌‬ ‫سته‪‌ ،‬به‌ ‌‬‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫فیرۆ‌ئهچێت‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫یان‌به‌‬
‫‌‬ ‫م‌ڕه ‌‬
‫نجه‬ ‫ههشت‌نابینن‌و‌ئ‌ه ‌‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫یامبهر‬
‫حی‌په ‌‬‫‌‬ ‫‪‌ ‌‌٠.‌٩‬‬
‫وه‬
‫گهر‌‬‫ئه ‌‬
‫یامبهری ‌ئیسالم ‌ده‌یان ‌به‌ڵگه‌ی ‌مێژویی ‌هه‌یه‌ ‌ ‌‬ ‫وهحی ‌په‌ ‌‬ ‫بارهت ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫مهد ‌که‌سێکی‌‬ ‫کهوێ ‌موحه‌ ‌‬ ‫وه ‌بۆمان ‌ده‌رده‌ ‌‬ ‫ینه ‌‬‫وهی ‌لۆجیکی ‌شیبکه‌ ‌‬ ‫کدانه ‌‬
‫بهڵێ ‌‬ ‫‌‬
‫ک‌پێغهمبه‌ر‌بووبێت‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫وه‬ ‫ڕامیارزان‌بوه‌‌ ‌‬
‫ر‌بکهین‪:‬‬
‫‌‬ ‫ین‌و‌شیکاری‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫کان‌باسبکه‬ ‫سهرتایه‌‬ ‫رهاته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫سه‬ ‫با‌ ‌‬
‫‌‬

‫‪ ‌270‬العقد‌الفرید‪‌،‬کتاب‌الجمانة‌الثانیة‌في‌المتنبئین‌و‌الممرورین‌و‌البخالء‌و‌الطفیلین‪‌،‬الجزء‌‬
‫السابع‪‌،‬ل‌‪‌٢٢٢‌-‌٢٠٦‬‬

‫‪276‬‬
 ‫رتای‌لهدایکبون‌و‌ژیانی‌ساوایی‌‬ ‫‌‬ ‫‪‌ ‌٢‌.‌٠‌.‌٩‬‬
‫سه‬
‫کهمی ‌ئه‌م ‌کتێبه‌ ‌باسمان ‌کرد ‌كاتێك ‌پەیامبەر ‌له‌ ‌دایك‌‬ ‫بهشی ‌یه‌ ‌‬ ‫روهک ‌له‌ ‌‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫عبه ‌تاوه‌كو ‌نوێژی ‌شوكرانه‌ی ‌بۆ ‌بكات‪‌ ،‬هه‌ر‌‬ ‫كهی ‌ئه‌یبات ‌بۆ ‌كه‌ ‌‬ ‫ئهبێ ‌باپیره‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد‌و‌‬‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫دات‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تی‌ئه‬ ‫یامبه ‌‬
‫رایه‬ ‫ڵێ‌كه‌تێیدا‌په‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫شیعر‌ئه‬ ‫وێ‌چهند‌دێرێك‌له‌‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫یهنێت‌‬‫ئهگه‌ ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫مهش ‌خۆی ‌له‌ ‌خۆیدا ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ئهڵێت ‌ناوت ‌له‌ ‌قوڕئانیش ‌نوسراوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫گهر ‌وانه‌بێ ‌چۆن ‌باپیری‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه ‌دانراوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫منداڵیه ‌‬
‫‌‬ ‫رایهتی ‌له‌ ‌‬
‫مبه ‌‬ ‫پالنی ‌پێغه‌ ‌‬
‫تاوهكو ‌وه‌حی‌‬
‫بوه ‌ ‌‬ ‫مبهر ‌نه‌ ‌‬‫مبهر؟ ‌خۆ ‌ئه‌ویش ‌پێغه‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫بێته ‌ ‌‬‫مهد ‌زانی ‌ئه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫ئهڵێت ‌له‌ ‌قوڕئان ‌ناوت ‌نوسرا‪‌.‬‬ ‫بۆبێت‪‌ .‬ئایا ‌ناوی ‌قوڕئانی ‌له‌ ‌كوێ ‌زانی ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫بوه‪‌،‬‬
‫مهد ‌خاوه‌ن ‌موعجیزه‌ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫رچاوهی ‌ئیسالم ‌باپیری ‌‬ ‫‌‬ ‫بهاڵم ‌به‌ ‌پێی ‌سه‌‬ ‫‌‬
‫چهند‌سالێک‌‬ ‫لقوالند‪‌،‬به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌ئەڵاڵ ‌بۆ‌'اسماعیل'ی ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫و‌کانیه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاوی‌زمزم‌ئه‬ ‫ئهڵێن‪‌ :‬‬‫‌‬
‫ک‌به‌ناوی‌‬
‫ن‌کابرایه ‌‬
‫‌‬ ‫داپۆشرابو‌له ‌‬
‫الیه‬ ‫‌‬ ‫م‌کانیاوه‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫د‌ئه‬ ‫دایک‌بونی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌له ‌‬
‫به ‌‬ ‫‌‬
‫'جرهم'‪‌ .‬ڕۆژێک ‌'عبدالمطلب' ‌لە ‌ژێر ‌سێبەری ‌کەعبە ‌ئەخەوێ‪‌ ،‬کەسێک ‌لە‌‌‬
‫ههلکۆله ‌ئه‌ویش ‌ئه‌لێت" ‌'طیبة'‌‬ ‫خهونیدا ‌فه‌رمانی ‌پێ ‌ده‌کات ‌و ‌دەڵێ ‌'طیبة' ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌و ‌ئه‌روات‪‌ .‬بۆ ‌ڕۆژی ‌دواتر ‌لەسەر ‌جیگای ‌خەویدا‌‬ ‫چییه؟" ‌وه‌اڵمی ‌ناداته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫چییه؟"‌‬
‫ئهویش ‌ئه‌لێت‌" ‌'برة' ‌ ‌‬ ‫لکۆله"‪‌ ‌ .‬‬
‫هه ‌‬ ‫هەمان ‌کەس ‌دێتەوە ‌و ‌ئه‌لێت" ‌'برة' ‌ ‌‬
‫ئهلێت" ‌'زمزم'‌‬‫وهاڵمی ‌ناداته‌وه‌ ‌و ‌ئه‌روات‪‌ .‬بۆ ‌ڕۆژی ‌دواتر ‌دیسان ‌دیتەوە ‌و ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫چییه؟" ‌پێی ‌ده‌لێت ‌"ئاوی ‌لێ ‌نابڕێ ‌و ‌که‌م‌‬ ‫ئهویش ‌ئه‌لێت‌" ‌'زمزم' ‌ ‌‬ ‫لکۆله"‪‌ ‌ .‬‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫وێته ‌نێوان‌خوێن‌و‌‬ ‫که ‌‬ ‫کان‪‌،‬ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫حاجیه‬ ‫‪‌،‬ئاو‌ئهد‌هیته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نابێ‪-‬ال‌تنزف‌أبدا‌وال‌تذم‪-‬‬
‫له‌‬
‫سپی‌و‌شانهی‌مێرووه‌"‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رهشی‌قاچ‌‬ ‫قهله‌ ‌‬‫‪‌،‬لهالی‌هێالنەی‌ ‌‬ ‫لهش(ئاژەڵ) ‌‬ ‫پیسایی‌ ‌‬
‫‪271‬‬
‫به‌‬
‫وه‪‌ ‌ .‬‬ ‫دۆزێته ‌‬
‫‌‬ ‫یانی‌بیره ‌داپۆشراوه‌که‌‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫کهدا‌'عبدالمطلب'‌بۆ‌به‌‬ ‫ی‌باسه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫درێژه‬
‫بۆیه‌‬
‫مبهر ‌بوو‌ه ‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫واته ‌ ‌‬
‫بوه ‌ ‌‬ ‫موعجیزهی ‌هه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫چیرۆکه ‌'عبدالمطلب' ‌‬
‫‌‬ ‫پێی ‌ئه‌و ‌‬
‫مبهر‪‌‌.‬‬
‫پێغه ‌‬
‫بێته‌ ‌‬‫دیش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫مبهرایه‌تی‌دروست‌بکات‪‌،‬دیارە ‌مێژو‌‬ ‫مان‌چیرۆکی‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویستی‌هه‬ ‫'عبدالمطلب' ‌‬
‫کاتهوه‪‌ ،‬ئەیوێت ‌وەک ‌ئیبراهیم ‌کوڕێکی ‌سه‌رببڕێت‪‌ ،‬ئەو‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫خۆی ‌دوباره‌ ‌ ‌‬
‫رهب ‌بەمشێوەیش‌‬ ‫ئەیویست ‌چۆن ‌ئیبراهیم ‌ئیسماعیلی ‌پیرۆزکرد ‌له‌ ‌ناو ‌عه‌ ‌‬
‫عبدالله' ‌پیرۆز ‌بکات‪‌ .‬لەوانەشە ‌مەبەستێکی ‌تری ‌هەبوونیبێ ‌وەک ‌لە‌‬ ‫‌‬ ‫ویستی ‌'‬

‫‪‌271‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‪‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌٢٩٢-٢٩٢‌،٢٣٣‬‬

‫‪277‬‬
‫بەشی‌یەکەم‌باسمان‌کرد‪‌،‬کە‌زۆرجار‌بۆ‌زانینی‌ڕەچەلەک‌ئەو‌تیروپشکەیان‌‬
‫دەکرد‪‌‌.‬‬
‫وه‪‌،‬‬
‫مه ‌‬
‫که ‌‬‫ئه ‌‬
‫سالێکه ‌بیر ‌له‌م ‌ئاینه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رچهنده‌ ‌من ‌زیاتر ‌له‌ ‌‪‌ ٩٣‬‬ ‫خوێنهری ‌به‌ڕێز ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تێناگهم‪‌ ،‬من ‌کلیلی ‌قوفلی‌‬ ‫‌‬ ‫بهم ‌له‌م ‌بابه‌ته‌ ‌‬ ‫ههر ‌چه‌ند ‌سه‌ر ‌ئه‌هینم ‌و ‌سه‌ر ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫به‌‬
‫ینهوه‌ ‌ ‌‬
‫وه ‌بیرێک ‌بکه‌ ‌‬ ‫که ‌‬‫دهستان‪‌ ،‬با ‌به‌یه‌ ‌‬ ‫مه ‌ ‌‬
‫ده ‌‬‫دهرگاکانی ‌زیندانی ‌بیرمان ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌و‌‬
‫ینه ‌‬
‫کانمان‌شلبکه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بپچرێنین‌و‌گرێی‌بیره‬ ‫نگاویانه ‌‬
‫‌‬ ‫م‌قوفله ‌ ‌‬
‫ژه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بیریکی‌تیژ‌ئه‬
‫ئاسانی‌تێبگهین‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫تا‌‌به‌‬
‫‌‬
‫مهنی‌ژنهێنان‌بوو‌ه‌کاتێک‌باوکی‌‬ ‫ته ‌‬‫رچاوهکان‌'عبدالله‌'‌له‌‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫پێی‌سه‬ ‫به‌‬
‫له‌ڕاستیدا‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ویستویهتی ‌تیروپشک ‌بکات ‌تاوەکو ‌سەری ‌ببرێت‪‌ .‬وا ‌شیکار ‌دەکرێ ‌ئەگەر‌‬ ‫‌‬
‫کهدا‌‬
‫تیروپشکه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫وشهی ‌(غیر ‌منکم) ‌ ‌‬ ‫بوایه ‌واته‌ ‌ ‌‬ ‫سهبی ‌خۆی ‌نه‌ ‌‬ ‫نه ‌‬ ‫عبدالله ‌له‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهدایه‌موحەمەد‌لە‌کاتی‌لە‌‬ ‫تی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫مبه ‌‬
‫رایه‬ ‫پێغه ‌‬‫دهرچوبا‌ئەوا‌بێ‌گومان‌موژدەی‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهک‌له‌‌‬ ‫ی‌دهکرد‌ن‌ه ‌‬
‫قۆناغێکی‌تر‌ئهو‌تیروپشکه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وا‌له‌‬
‫بێ‌ئه ‌‬‫‌‬ ‫گهر‌ ‌‬
‫وانه‬ ‫ئه ‌‬‫دایکبونی‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬
‫یهنێت ‌که‌ ‌عبدالمطلب ‌گومانێکی ‌ال‌‬ ‫گه ‌‬
‫ده ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫ئه ‌‬
‫قۆناغی ‌هاوسه‌ری‪‌ .‬به‌ ‌ڕای ‌من ‌ ‌‬
‫وه‌‬
‫بۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌عبدالله ‌‬
‫‌‬ ‫ڵێن‌مرازهکه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کان‌ده‬ ‫‌‬
‫رچاوه‬ ‫ر‌عبدالله‪‌ ‌.‬‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫دروست‌بووه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫مه ‌هیچ‌لۆجیک‌‬ ‫ئه ‌‬
‫کیان‌سهر‌ببڕێت‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫ی‌بداتێ‌ئهوا‌یه‌‬
‫‌‬ ‫ئهگه‌ر‌ئەڵاڵ ‌ده‌ ‌کوڕ‬ ‫بووه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫وره ‌ببێت‪‌ ،‬بۆچ‌‬ ‫گهر ‌وابێت ‌بۆچ ‌چاوه‌ڕێ ‌ده‌کات ‌هه‌تا ‌کوڕ‌هکه‌ی ‌گه‌ ‌‬ ‫نییه‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫‌‬
‫کوڕی‌دهخواست‌‬
‫‌‬ ‫مرازی‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫ڕهتدا‌‬
‫بنه ‌‬
‫چ‌له ‌ ‌‬
‫ر‌تیروپشکی‌نهکرد‌یاخود‌بۆ ‌‬‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫کسه‬ ‫‌‬
‫وهی‌‬‫مهش ‌ته‌نها ‌یه‌ک ‌شیکردنه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫ئارهزوی ‌سه‌ربڕینی ‌بکات‪‌ ‌ .‬‬ ‫له ‌کاتێکدا ‌خۆی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئههێنا‌‬‫نه ‌‬
‫بووه ‌و‌ژنی‌بۆ‌عبدالله‌ ‌ ‌‬ ‫نه ‌‬ ‫هاوسهری‌خۆی ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ویش‌متمانهی‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫هه ‌‬‫‌‬
‫نهیان‌‬‫یه ‌بۆچ‌مێژونوسان‌ ‌‬ ‫وه ‌‬
‫کی‌تر‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫لگهیه‌‬
‫به ‌‬‫بوایه‪‌ ‌.‬‬
‫بی‌خۆی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫سه‬ ‫ر‌له ‌ ‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ختهکانی‌‬‫ته ‌‬ ‫تیره ‌ ‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫چونکه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ههر ‌ده‌ ‌کوڕی ‌بردوو‌ه ‌بۆ ‌الی ‌هوبه‌ل‪‌ .‬‬ ‫که ‌ ‌‬
‫وتوه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫تاوهکو‌‬
‫نوسراوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رنه ‌‬
‫سه ‌‬ ‫سی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫بووه ‌و‌ناوی‌ ‌‬
‫که‬ ‫وت‌تیر‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نها‌حه‬ ‫تیروپشکدا‌ ‌‬
‫ته‬
‫کێ‌سهر‌ببڕدرێت‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫دیاری‌بکرێت‌که‌‬
‫‌‬
‫ستی‌ئهگرێت‌و‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫باوکی‌ده‬ ‫بن‌به ‌قوربانی‌'عبدالله'‌‪‌ ،‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫کان‌ئه‬ ‫‌‬
‫ی‌حوشتره‬ ‫پاش‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫تاوهکو‌'امنة'ی‌کچی‌بخوازی ‌بۆ‌‬ ‫وهب‌بن‌عبدمناف‌بن‌زهرة'‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بیبات‌بۆ‌الی‌'‬
‫یری‌ناوچهوانی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كاتێك‌سه‬ ‫ئهبینێت‌‬ ‫له ‌ڕێگادا‌خوشکی‌'ورقة‌بن‌نوفل'‌ ‌‬ ‫'عبدالله‌'‪‌ ‌ .‬‬
‫گهڵ ‌باوکمم"‪‌ .‬پێی‌‬ ‫له ‌‬‫ئهلێ ‌" ‌‬‫عبدالالی ‌كرد ‌پێی ‌ئه‌لێ ‌"بۆ ‌کوێ ‌ئه‌چیت ‌عبدالله‌؟" ‌ ‌‬
‫به ‌قوربانی ‌دەستت ‌دەکەوێ ‌ئەگەر‌‬ ‫که ‌بوون ‌ ‌‬ ‫ئهلێ ‌"وه‌کو ‌ئه‌و ‌حوشترانه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪278‬‬
‫و‌نه ‌بەرهەڵستی‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫باوکم‌جیاببمه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫عبدالله' ‌وتی‌"من ‌ناتوانم‌نه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بمخوازی‌‪'‌ .‬‬
‫بکهم"‪‌.‬‬
‫‌‬
‫وه‌‬
‫ئهبینێته‌ ‌‬‫ئههێنێت‪‌ ،‬بۆ ‌ڕۆژی ‌دواتر‌ ‌هه‌مان ‌ژن ‌ ‌‬ ‫ڕۆژه ‌'امنة' ‌ ‌‬
‫عبدالله ‌هه‌ر ‌ئه‌و ‌ ‌‬
‫واته ‌خوشکی ‌'ورقة'‪'‌ ،‬عبدالله'‌ ‌پێێ ‌ئه‌ڵێ" ‌بۆچی ‌ئه‌م ‌داواکاریەی‌ ‌دوێنێ ‌داوا‌‬ ‫‌‬
‫ناوچهوانتا ‌هه‌بو ‌ئێستا ‌ئه‌م‌‬ ‫‌‬ ‫وهالمدا ‌ئه‌ڵێ" ‌دوێنی ‌ڕوناكیه‌ك ‌له‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫ناکهیته‌وه‌" ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ی‌شتی‌ئهبیست‪‌-‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ن‌براكه‬ ‫له ‌‬
‫الیه‬ ‫ئهو ‌ژن‌ه ‌ ‌‬ ‫ما‪‌،‬ئیمرۆ‌كارم‌پێت‌نهما"‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڕوناكیه ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫‌‬
‫‪272‬‬
‫وتهی‌كتێبی‌ئاینی‌بوو‪‌ .-‬‬ ‫ی‌مهسیحی‌بوو‌و‌دواكه‌ ‌‬ ‫براكه ‌‬ ‫‌‬
‫نهما‌‬
‫ئهڵێت ‌ئه‌م ‌ڕوناكایه‌ ‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫وه ‌مانای ‌چییە ‌ ‌‬ ‫ئهبێ ‌شی ‌بكرێته‌ ‌‬ ‫بهڵێ ‌ئه‌م ‌دێره‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫برۆ‌كارم‌پێت‌نهما!‬
‫‌‬ ‫تازه‌‬
‫‌‬
‫د‌و‌وهرقه‌‪‌.‬وا‌‬
‫‌‬ ‫ی‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫نێوان‌بنه ‌‬
‫ماڵه‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫یه‌ ‌‬
‫ك‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫كان‌نه ‌‬
‫هێنیه‬ ‫‌‬ ‫پێی‌سهرچاوه‌‬
‫‌‬ ‫به‌‬
‫‌‬
‫‪‌،‬ویستویهتی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کاری‌بوه‬ ‫ژێر‌پالنی‌ورده‌‬
‫‌‬ ‫د‌له ‌‬
‫مه ‌‬ ‫دایک‌بونی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ردهکه‌وێ ‌ ‌‬
‫له‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪‌.‬‬
‫وێته ‌‬
‫بکه ‌‬ ‫چهیه‌کی‌لێ ‌‬ ‫وێ‌تاوهکو‌و‌ه ‌‬ ‫‌‬ ‫د‌واته‌عبدالله‌بخه‌‬
‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫گهڵ‌باوكی‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫رایهتی ‌دروست ‌بكه‌ن ‌له‌ ‌نێوان‌‬ ‫مبه ‌‬ ‫ئهیان ‌ویست ‌پێغه‌ ‌‬ ‫رقه ‌ ‌‬
‫ئایا ‌بنه‌ماڵ‌هی ‌وه‌ ‌‬
‫ئهوان ‌خزمه‌تكاری ‌كه‌عبه‌‌‬ ‫عبه‪‌ .‬چونكه‌ ‌ ‌‬ ‫یهكی ‌خواناس ‌و ‌پارێزگارانی ‌كه‌ ‌‬ ‫بنهماڵ‌ه ‌‬
‫‌‬
‫نهفی ‌بوون‪‌ .‬به‌اڵم ‌پاشان ‌هه‌ر‌‬ ‫یهكی ‌خواناسی ‌حه‌ ‌‬ ‫بوون ‌و ‌ئه‌وانیش ‌بنه‌ماڵ‌ه ‌‬
‫له ‌ڕێگای‌‬ ‫قه ‌ ‌‬
‫ره ‌‬
‫گهڵ ‌وه‌ ‌‬ ‫خزمایهتی ‌دروست ‌كرد ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫مهدیش ‌تێكه‌اڵوی ‌و ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫مهد‪‌.‬‬‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫یه‌‬
‫رایهتی‌دا ‌‬‫مبه ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫قه‌ ‌‬‫ره ‌‬‫و‌پاشان‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫دیجه‌‬
‫خه ‌‬ ‫‌‬
‫مهد ‌ئه‌بێته‌‌‬
‫ئهی ‌چۆن ‌زانی ‌موحه‌ ‌‬ ‫مبهر ‌نه‌بوه‌ ‌ ‌‬
‫ئهگه‌ر ‌عبدالمطلب ‌پێغه‌ ‌‬ ‫پرسیار‪‌ ‌ :‬‬
‫مهد ‌كوری‌‬ ‫گهر ‌موحه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫چییه؟ ‌ ‌‬
‫موعجیزانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مبهر ‌یاخود ‌ته‌فسیری ‌ئه‌و ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫مهدیش‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ن‌‬‫بكه ‌‬
‫وا‌ڕێی‌تێ‌دهچو‌بۆ‌موسڵمانان‌بڕوا ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫رێك‌بوایه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬
‫نه‌‬
‫ر‌بوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫باپیری‌پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫كرێتهوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شی‌ئه‬ ‫مه ‌‬
‫اڵم‌چۆن‌چۆنی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫مبهره‌ ‌به‌‬
‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫مبهر‪‌.‬‬
‫پێغه ‌‬
‫د‌ئهبێته‌‌ ‌‬‫مه ‌‬ ‫چۆنیان‌زانی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم‌‬
‫مبهر‌بوو‌ ‌‬ ‫ش‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫وهرە ‌‬
‫قه‬ ‫‌‬
‫‌‬
‫مهدی‌‬ ‫بۆ‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫نده‌‬
‫پروپاگه ‌‬
‫‌‬ ‫کات‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ست‌پێ‌ئه‬ ‫‌‬
‫ی‌دایکی‌ده‬ ‫‌‬
‫ی‌ئامینه‬ ‫ئینجا‌به ‌‬
‫رنامه‬ ‫‌‬
‫نهکراوی ‌له‌دایک ‌بوو‪‌ ،‬هەروەها‌‬ ‫ته ‌‬
‫مهد ‌به‌ ‌خاوێنی ‌و ‌خه‌ ‌‬ ‫ساوا‪‌ ،‬ئه‌ڵێ ‌موحه‌ ‌‬
‫‪273‬‬
‫ناوکەپەتکی‌بڕا‌بوو‪‌ ‌.‬‬

‫‪‌ 272‬سیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‪‌،‬ج‌‪‌//٢٠٠‌–‌٢٠٩‌‌،٢‬طبري‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌٢٩٢-٢٩٢‬‬
‫‪‌273‬نسیم‌الریاض‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌٠٦٠‬‬

‫‪279‬‬
‫ئهكرد‌‬ ‫نه ‌‬
‫ستم‌به ‌كێشی‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫م‪‌،‬هه‬ ‫كه ‌دووگیان‬ ‫ئهكرد ‌ ‌‬‫ستم‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫من‌هه‬ ‫ها‌ئهڵێت"‌‬
‫روه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫حالهتێكی ‌نائاسایی ‌كرد‪‌،‬‬ ‫ههستم ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ماوهی ‌بێنویژیمدا ‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫وهك ‌ژنانی ‌تر‪‌ ‌ ‌،‬‬ ‫‌‬
‫حالهتی‌‬
‫وه‪‌ ،‬ڕۆژێكیان‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ستی‌پێكرده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ستا‌و‌پاشان‌ده‬ ‫‌‬
‫ك‌بێنوێژیم‌ڕاوه‬ ‫ماوه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫ئهزانی ‌تۆ ‌دووگیانی"‪‌ ،‬من ‌وه‌ك ‌وه‌المم‌‬ ‫خهو ‌دابوم ‌یه‌كێك ‌هات ‌وتی ‌" ‌‬ ‫زینده ‌‬
‫‌‬
‫مه ‌ڕوویدا ‌له‌‌‬ ‫ئه ‌‬
‫لگرتوه" ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ورهی ‌جیهانت ‌هه‌‬ ‫وه ‌وتم" ‌نازانم"‪‌ ،‬وتی ‌" ‌تۆ ‌گه‌ ‌‬ ‫دایه ‌‬
‫‌‬
‫‪274‬‬
‫ڕۆژی‌دووشهم‪‌‌ .‬‬
‫‌‬
‫مهنی‌‬ ‫ته ‌‬‫وته ‌ ‌‬
‫مهد ‌که‌ ‌‬ ‫رنامهکان ‌زیاتر ‌و ‌وردانه‌ ‌تر ‌کاری ‌بۆکرا ‌تا ‌موحه‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫کابرایهک ‌بوه‌ ‌هه‌مو ‌کات ‌پرسیاری‌‬ ‫‌‬ ‫که ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫گێرنه ‌‬
‫‌‬ ‫ساوایی‪‌ ،‬له‌ ‌'ابا ‌هریرة' ‌ ‌‬
‫ئه‬
‫ی‌نیشانهی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پرسێ‌که‬ ‫مه ‌‬
‫د‌ئه‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬جارێکیان‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫د‌کردوه‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫ی‌له‌‬
‫ربهزه‌ ‌‬ ‫جه ‌‬‫‌‬
‫وتووه‪‌ .‬له‌وه‌اڵمدا ‌ئه‌ڵێ" ‌من ‌له‌ ‌بیابان ‌دانیشتبوم‌‬ ‫‌‬ ‫رایهتیت ‌بۆ ‌ده‌ ‌‬
‫رکه‬ ‫یامبه ‌‬
‫په ‌‬ ‫‌‬
‫وه؟‌‬
‫هه ‌‬ ‫مه ‌ ‌‬‫ئه ‌‬
‫مهنم ‌‪‌ ٢٣‬ساڵ ‌بوو‪‌ ،‬ده‌نگێکم ‌له ‌سه‌ر ‌سه‌رم ‌گوێ ‌لێبو‪‌ ،‬وتی‪‌ ‌ :‬‬ ‫ته ‌‬‫‌‬
‫‪‌،‬نه‌‬
‫وام‌نهدی‌بوو ‌‬ ‫‌‬ ‫ژیانم‌کهسی‌ئا‬
‫‌‬ ‫ت‌له ‌‬
‫ردووک‌هاتن‌قه ‌‬
‫‌‬ ‫بهڵێ‪‌.‬هه‌‬ ‫ئهویش‌وتی‪‌ ‌:‬‬ ‫‌‬
‫نده‌‬
‫رچه ‌‬‫یان‌گرتم‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫ردووک‌هاتنه‌پێش‪‌،‬قۆڵ‬
‫‌‬ ‫خهلکی‌تر‌دیبو‪‌ ‌.‬‬
‫هه‬ ‫بهر ‌‬‫وام‌له ‌‬
‫‌‬ ‫جلی‌ئا‬
‫سهر‌‬‫له ‌‬ ‫واته ‌درێژی‌که‌ ‌ ‌‬‫ڕایکشێنه‪‌ -‬‬
‫‌‬ ‫یهکیان‌وتی‪‌:‬‬ ‫نهکرد‪‌ ‌.‬‬‫ستلێدانهکه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ههستم‌به‌ ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬
‫ڕاکشاند‪‌،‬یهکیان‌‬
‫‌‬ ‫که ‌‬
‫ر‌عهرده‌ ‌‬
‫سه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫ردووک‌منیان‌زۆر‌به ‌ئارامی ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ردهکه‌‪‌ -‬‬
‫‪‌،‬هه‬ ‫عه ‌‬ ‫‌‬
‫یهکیان‌‬ ‫ههستم‌به‌ ‌ئازار‌کرد‌نه‌ ‌خوێنم‌دی‪‌ ‌.‬‬ ‫‪‌،‬نه ‌ ‌‬
‫وه ‌‬ ‫ڵبدڕه‌و‌بیکه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سنگی‌هه‬ ‫وتی‪‌:‬‬
‫وه‪‌ .‬شتێکیان ‌ده‌رهێنا ‌و ‌فڕیاندا ‌وه‌ک‌‬ ‫له ‌ڕق ‌و ‌قینی ‌خاوێنی ‌بکه‌ ‌‬ ‫وتی‪‌ ‌ :‬‬
‫زهیی ‌تێکه‌‪‌،‬‬ ‫ئیستا‌خۆشهویستی‌و‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهوی‌تر‌وتی‪‌:‬‬ ‫یهکی‌خوێن‌وابو‪‌ ‌.‬‬ ‫گرمۆله ‌‬
‫‌‬
‫دڵی ‌منیان ‌لەناودا ‌بە ‌ئاوی ‌زمزم ‌شوشت ‌ئینجا ‌خستیانەوە ‌شوێنی ‌خۆی‪‌.‬‬
‫نجهی ‌پێی ‌ڕاسته‌می ‌ڕاوه‌شاند ‌و ‌وتی‪‌ :‬ڕاست ‌و ‌دروست ‌به‌‪‌ .‬منیش‌‬ ‫ئینجا ‌په‌ ‌‬
‫زهیم‌‬‫گهڵ ‌پیریش ‌به‌ ‌‬ ‫ڵهم ‌باشه‌ ‌و ‌له‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌گه‌نج ‌مامه‌ ‌‬ ‫رامهوه‪‌ ،‬ئیستا ‌من ‌له‌ ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫‌‬
‫‪275‬‬
‫یه‪‌""‌ .‬‬ ‫هه ‌‬
‫‌‬

‫ری‌ئازیز‪‌،‬کاتێک‌ژن‌دووگیانی‌ئهبێ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خوێنه‬ ‫الطبقات‌الکبری‌ألبن‌سعد‌ماجه‪‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌//٢٩‬‬
‫‌‬ ‫‪‌274‬‬
‫حالهتی‌‬
‫د‌له‌ ‌‬
‫مه ‌‬‫فهری‌عبدالله‌‌دا‌دایکی‌موحه‌ ‌‬
‫سه ‌‬
‫وێ‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رده ‌‬
‫که‬ ‫تی‌بێنوێژی‪‌،‬وا‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫وێته‌ ‌‬
‫حاله‬ ‫ناکه‌ ‌‬
‫م‌و‌نههیچی‌تر‌‬
‫‌‬ ‫نها‌پرسیار‌ئهکه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫من‌ته‬‫بێنوێژی‌دابووه!!!!‌‬
‫‌‬
‫‪‌275‬مسند‌االمام‌أحمد‌بن‌حنبل‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌//٢٠٢‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌//٢٠٢-٢٠٩‬‬
‫طبري‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌٢٠٢‌‌٢٠‬‬

‫‪280‬‬
‫د‌ئهڵێ"‌كه‌ی‌‬‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫ئیمجاره ‌'أبي‌ذرالغفراني' ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌ههمان‌چیرۆک‪‌ ،‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هاوشێوه‬
‫من‌له ‌شوێنك‌بوم‌‬ ‫‌‬ ‫ئهی‌أبي‌ذر‌‬ ‫ویش‌ئهلێت‌"‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مبهری؟" ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫تۆ‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫تۆ‌زانیت‌كه ‌‬
‫‌‬
‫نێوان‌زهوی‌و‌‬
‫‌‬ ‫وی‌تر‌له ‌‬
‫‌‬ ‫زهوی‌بوو ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫كیان‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هاتن‌یه‬ ‫دوو‌فریشته ‌‬
‫‌‬ ‫مهكک‌ه ‌‬‫له ‌ ‌‬
‫‌‬
‫بهڵێ"‌‬‫ئهویش ‌وتی ‌" ‌ ‌‬ ‫ئهوه‌" ‌ ‌‬
‫مه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫ئاسمان ‌بوو‪‌ ،‬یه‌كیان ‌له‌وه‌ی ‌تری ‌پرسی ‌" ‌ ‌‬
‫ئهویش ‌منی‌‬ ‫یهك ‌پیاو" ‌ ‌‬ ‫به ‌كێشی ‌ ‌‬ ‫بیكێشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫كه ‌وتی ‌" ‌‬ ‫كهم ‌فریشته‌ ‌‬ ‫پاشان ‌یه‌ ‌‬
‫به ‌كێشی‌ده‌‌‬ ‫بیكێشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یهك‌پیاو‪‌،‬من‌قورستر‌بوم‪‌.‬ئینجا‌وتی‌"‌‬ ‫كێشا‌به‌ ‌كێشی ‌ ‌‬
‫كهم‌‬
‫ی‌یه ‌‬
‫فریشته ‌‬
‫‌‬ ‫ئهویش‌منی‌كێشا‌به‌ ‌كێشی‌ده‌ ‌پیاو‪‌،‬من‌قورستر‌بوم‪‌.‬‬ ‫پیاو"‌ ‌‬
‫سهد‌پیاو‪‌،‬من‌قورستر‌‬ ‫منی‌كێشا‌به‌كێشی‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كێشی‌سهد‌پیاو"‌‬
‫‌‬ ‫به‌‬
‫بیكێشه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وتی‌"‌‬
‫به ‌كێشی ‌هه‌زار ‌پیاو ‌" ‌منی ‌كێشا ‌به‌‌‬ ‫بیكێشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهم ‌وتی ‌" ‌‬ ‫فریشتهی ‌یه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بوم‪‌ .‬‬
‫رازوهكه‌یان‌‬
‫‌‬ ‫دن‪‌،‬دیتم‌هه ‌‬
‫ر‌ته‬ ‫‌‬ ‫سهیرم‌كر‬ ‫ههزار‌پیاو‪‌،‬من‌قورستر‌بوم‪‌.‬كه‌‌ ‌‬ ‫كێشی‌ ‌‬
‫ئهگه‌ر‌‬‫ئهوی ‌تری ‌وت ‌" ‌‬ ‫یهكیان ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫السهنگ ‌ئه‌بو‪‌ ‌ .‬‬
‫الیهکی ‌ ‌‬ ‫هاته ‌خوارێ ‌و ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫‪276‬‬
‫ر‌قورستر‌ئهبێ" ‌‌‬
‫‌‬ ‫و‌نهته‌وه‌‌ ‌‬
‫هه‬ ‫كێشی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫بیكێشین‌به‌‬
‫‌‬
‫پرسیار‌الی‌خوێنەر‌دروست‌دەبێ‌ئەگەر‌کێشی‌پەیامبەر‌هێندە‌قورس‌بووبێ‌‬
‫ئەی ‌چۆن ‌دایکی ‌هەستی ‌بەو ‌قورساییەی ‌نەکردبوو ‌کاتێک ‌پێوەی ‌دووگیانی‌‬
‫بوو؟!‌یان‌ئەو‌کێشە‌و‌قورساییە‌مانایەکی‌تری‌هەیە؟‌‬
‫له ‌ڕێگادا‌‬ ‫مهککه‌ ‌ ‌‬ ‫مهد ‌ده‌هێنێته‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫روهها ‌کاتێک ‌'حلیمة ‌سعدیة' ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫سهر‌‬
‫مهد‌ل‌ه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌ورقة‌و‌کابرایهکی‌قوڕەیشی ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌به‬ ‫‌‬
‫دی‌لێ‌بزر‌ئه‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫وه‪‌ ،‬هه‌ر ‌له‌‬‫گهرێنن‌ه ‌‬ ‫وه ‌و ‌بۆ ‌'عبدالمطلب'ی ‌ده‌ ‌‬ ‫دۆزنه ‌‬
‫‌‬ ‫ککه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫مه ‌‬ ‫لوتکه‌ی ‌شاخی ‌ ‌‬
‫شه‌‬
‫به ‌‬‫ههمان ‌په‌ری ‌سه‌رچاوه‌دا ‌پێمان ‌ئه‌ڵێت ‌کابرایه‌کی ‌مه‌سیحی ‌خه‌لکی ‌حه‌ ‌‬ ‫‌ ‌‬
‫کات‌ئهڵی‌با‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مدیوی‌پێ‌ئه‬ ‫‌‬
‫مدیو‌ئه‬ ‫یری‌ئهکات‌ئینجا ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بینێ‌و‌سه‬ ‫مه ‌‬
‫د‌ئه‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫کهسێکی ‌گه‌وره‌ی ‌لێ‌‬ ‫ئهم ‌منداڵه‌ ‌ ‌‬ ‫وه ‌واڵتی ‌خۆمان! ‌ ‌‬ ‫ینه ‌‬
‫ببه ‌‬
‫ئهم ‌منداڵه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪277‬‬
‫ردهچێ! ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌ئهو‌دوو‌ڕووداو‌ه‪‌‌:‬‬ ‫رباره ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌ده‬ ‫‌‬
‫سیار‌دروست‌ئه‬ ‫بۆیه‌دوو‌پر‬ ‫‌‬
‫وه؟‌‬
‫رانده ‌‬
‫ی‌گه ‌‬ ‫مهدی‌ناسی‌و‌بۆ‌'عبدالمطلب' ‌‬ ‫چۆن‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ئایا‌'ورقة'‌‬
‫بهشیه‌ ‌چۆن‌‬ ‫حه ‌‬
‫ی‌ڕاست‌بێت‪‌،‬ئایا‌ئهو‌دوو‌کابرا‌ ‌‬
‫‌‬ ‫و‌چیرۆکانهی‌منداڵ‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫بون‌تاوهکو‌‬
‫‌‬ ‫مبه ‌‬
‫ر‌نه‬ ‫پێغه ‌‬
‫سه ‌ ‌‬ ‫دوو‌که ‌‬
‫‌‬ ‫ر؟‌خۆ‌ئهو ‌‬
‫‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫د‌ئهبێته‌ ‌ ‌‬‫زانیان‌موحهم‌ه ‌‬
‫‌‬

‫‪‌276‬سنن‌الدارامي‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌//٢٢‬تاریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌٩٩٢‌-‌٩٩٣‬‬
‫‪‌277‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌٢٢٣‬‬

‫‪281‬‬
‫مهد‪‌،‬‬
‫و‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫شه‌‬
‫به ‌‬‫یوهندی‌نێوان‌حه‌ ‌‬ ‫په ‌‬‫جێگای‌گومانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وهحیان‌بۆ‌بنێرێت!‌‬ ‫ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫مهد ‌کردوه‌‪‌.‬‬‫وه ‌کاریان ‌له‌سه‌ر ‌موحه‌ ‌‬ ‫یه ‌‬
‫ڕێکخستنهکانی ‌مه‌سیحی ‌له‌ ‌منداڵ ‌‬
‫‌‬ ‫دیاره ‌‬
‫‌‬
‫بێ‌که‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌هه‬ ‫شبینی‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫سحیانه ‌پێ‬
‫‌‬ ‫ئهو ‌ ‌‬
‫مه‬ ‫ی‌شتێکی‌زۆر‌نالۆجیکه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهوه‌‬‫بهر‌ ‌‬‫ل‌ه ‌‬
‫بونه ‌چۆنیان ‌زانی! ‌به‌‬ ‫مبهر ‌نه‌ ‌‬ ‫مبهر ‌چونکه‌ ‌خۆیان ‌پێغه‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫ێته ‌ ‌‬‫ئهو ‌منداڵ‌ه ‌بب ‌‬ ‫‌‬
‫یوهندی‌‬‫په ‌‬‫بارهت ‌به‌ ‌ ‌‬
‫ئهنجام ‌سه‌ ‌‬ ‫ینه ‌ ‌‬
‫گه ‌‬
‫ئێمه ‌ده‌ ‌‬
‫که ‌ ‌‬ ‫‌گشتی‪‌ ،‬به‌ ‌ته‌واوبونی ‌کتێبه‌ ‌‬
‫سیحیهکان!!‌‬
‫‌‬ ‫مهد‌ ‌‬
‫و‌مه‬ ‫نێوان‌موحه ‌‬
‫‌‬
‫له ‌نێوان ‌هه‌ردوو‌‬ ‫رایهتی ‌ ‌‬
‫مبه ‌‬ ‫ێغه ‌‬‫مهد ‌مۆری ‌پ ‌‬ ‫رچاوهکان ‌پێمان ‌ئه‌ڵێن ‌موحه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫قهت ‌هێلكه‌ی ‌كۆترێك ‌ئه‌بو‪‌ ،‬له‌ ‌ناوه‌وه‌ ‌نوسرا ‌بوو ‌"ئەڵاڵ ‌بێ‌‬ ‫به ‌‬
‫ههبو‪‌ ‌ .‬‬ ‫شانی ‌ ‌‬
‫وتو‌ئهبێ"‪‌‌ ،‬ئه‌لێن‌‬
‫‌‬ ‫روهشی‌نوسرابو ‌"بۆ‌كوێ‌بڕوی ‌تۆ‌سه‌ ‌‬
‫ركه‬ ‫ده ‌‬ ‫‪‌،‬له ‌ ‌‬
‫هاوهڵه‌" ‌‬ ‫‌‬
‫‪278‬‬
‫له ‌ڕوناكی ‌دروست ‌كرابو‪‌ .‬ئایا ‌ئەو ‌مۆرەیان ‌بۆ ‌نیشانی ‌خەڵک‌‬ ‫مۆرەکە‌ ‌ ‌‬
‫نەدەدا‌تاوەکو‌لە‌منداڵیەوە‌خەڵک‌ستایشی‌کردبا؟‌‌‬
‫‌‬
‫رههڵده‌دات‪‌،‬جارێكیان‌'أبي‌‬ ‫کان‌زیاتر‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌و‌نیشانه‬ ‫مهد‌زیاتر‌گه‌وره‌‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫مهدیش‌‬ ‫بی‌و‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌عهره‌‬
‫‌‬ ‫ند‌سهرۆكێکی ‌ ‌‬
‫تیره‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵ‌چه‬ ‫چێت‌بۆ‌شام‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫طالب'‌ ‌‬
‫ده‬
‫كهیان‌‬‫ئهرۆن ‌و ‌باره‌ ‌‬ ‫ئهبات‪‌ .‬كاتێك ‌به‌الی ‌راهیبێك‪‌ -‬بحیری‪-‬دا ‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌خۆی ‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫تێنهده‌كردن‌‬‫پێشتر‌قهت‌ڕووی‌ ‌‬‫‌‬ ‫که‌‬
‫كه‌هاته‌‌الیان‌ ‌‬ ‫وه‪‌،‬راهیبه‌ ‌‬ ‫سانه ‌‬
‫گرن‌بۆ‌حه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دائه‬
‫مهدی‌گرت‌و‌‬ ‫ستی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناویان‌و‌ده‬ ‫یان‌هاته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مجاره‬ ‫ئهدان ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬ ‫نه ‌‬‫و‌بایهخی‌پێی ‌‬
‫‌‬
‫‪279‬‬
‫ی‌جیهانه"‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫مه‌گه‌ ‌‬
‫وره‬ ‫ئه ‌‬‫وتی"‌ ‌‬
‫رایهتی ‌له‌ ‌نێوان ‌هه‌ردوو ‌شانی پەیامبەری‌‬ ‫مبه ‌‬‫بهڵێ ‌ئه‌ڵێن ‌بحیری ‌ختمی ‌پێغه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪280‬‬
‫بینیوه ‌‌‬
‫نیشانانهی ‌باسکردوه‌‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫له ‌ئینجیل ‌ئه‌و ‌‬‫وهمان ‌بۆ ‌ده‌رده‌که‌وێ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫مهش ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ردهمی ‌پەیامبەر ‌ئەڵاڵ ‌پارێزگاری ‌له‌ ‌ئینجیل‌‬ ‫یهنێ ‌هه‌تا ‌سه‌ ‌‬ ‫ئهگه‌ ‌‬
‫مهش ‌ئه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫یه ‌بۆچ ‌ئەڵاڵ ‌بۆ ‌ماوه‌ی‌‬ ‫وه ‌‬
‫کردبو ‌که‌ ‌هیچ ‌الده‌رێک ‌دروست ‌نه‌بێ‪‌ ،‬پرسیار ‌ئه‌ ‌‬
‫زیاتر ‌له‌ ‌‪‌ ٦٩٣‬ساڵ ‌ڕه‌چاو ‌و ‌پارێزگاری ‌له‌ ‌ئینجیل ‌کرد ‌پاشان ‌ڕێگایدا ‌به‌‌‬
‫له‌‬
‫بهاڵم ‌بۆچی‌ناتوانرێت‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫کان‌دهستکاری ‌ئینجیل ‌بکرێ‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫یفی‌ڕاهیبه‬ ‫‌‬
‫که‬

‫‪‌278‬تأریخ‌ابن‌کثیر‪‌،‬ج‌‪‌٦‬ل‌‪‌//٩٦‬الطبقات‌الکبری‌البن‌سعد‪‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌٩٢٢‬‬
‫‪‌279‬البدایة‌و‌النهایة‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌٩٩٢‬‬
‫‪ 280‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌//‌٢٢٣‌–‌٢٢٢‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌٩٣٢-٩٣٦‬‬

‫‪282‬‬
‫روهها‌بحیري‌ئامۆژگاری‌'أبی‌طالب'‌‬ ‫هه ‌‬ ‫دهستکاری‌بکرێ‪‌ ‌.‬‬ ‫ماوهی‌‪‌ ٢٢٣٣‬ساڵدا ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌‬
‫که ‌بیبینن ‌ئه‌ ‌‬‫جوله ‌‬
‫ئهگه‌ر ‌ ‌‬ ‫چونکه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ککه ‌‬
‫مه ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫بهزوترین ‌کات ‌بیباته‌ ‌‬ ‫ئهکات ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ردهکه‌وێ ‌ته‌ورات ‌بۆ ‌ماوه‌ی ‌‪‌٩٣٣٣‬‬ ‫وهشمان ‌بۆ ‌ده‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫مه ‌ ‌‬‫ئه ‌‬
‫لهناوی ‌ئه‌بەن‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫مهدی ‌تێدا ‌بوه‌‪‌ ،‬دیسان ‌ئه‌بێ ‌هه‌مان‌‬ ‫وه ‌و ‌نیشانه‌کانی ‌موحه‌ ‌‬ ‫ساڵێک ‌نه‌گۆر ‌بو ‌‬
‫بوبن‌ئهی‌چۆن‌توانیان‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫جیهان‌هه‬ ‫شام‌و‌له‌‬
‫‌‬ ‫که‌له‌‌‬
‫ئهگه‌ر‌جوله‌ ‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫ینه ‌‬‫بکه ‌‬
‫پرسیار‌ ‌‬
‫یهکی‌کورتدا‪‌‌.‬‬ ‫ماوه ‌‬
‫رتاپای‌جیهان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ورات‌بگۆرن‌لهسه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ته‬
‫بێ‌‬
‫وهی ‌به‌سه‌ر ‌هات ‌‬ ‫زیندهخه‌ ‌‬
‫ئهو ‌جۆره‌ ‌ ‌‬ ‫مه ‌راستی ‌هه‌بێ ‌و ‌دایكیشی ‌ ‌‬ ‫گهر ‌ئه‌ ‌‬‫ئه ‌‬‫‌‬
‫مو‌كهسێك‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یشانی‌هه‬ ‫مهد‌ن‬
‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫نهد‌هگوت‌تاوه‌کو‌‬ ‫بابهگه‌وره‌یان‌ ‌‬ ‫كهواته‌‌بۆچ‌به‌‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نهکراوی‌له‌دایک‌‬ ‫ته ‌‬
‫خه ‌‬
‫ن‪‌،‬به‌ ‌‬
‫د‌بکه ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫یری‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رن‌سه‬ ‫خهڵکینه‌‌وه‌‬ ‫بدهن‌و‌بڵێن‌"‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهكان ‌ب‌هردێكیان‌‬ ‫ره ‌‬‫سهر ‌شانه‌!!!!!"‪‌ ،‬عه‌ ‌‬ ‫رایهتی ‌له‌ ‌‬ ‫مبه ‌‬‫پێغه ‌‬ ‫بووه ‌و ‌مۆری ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یهوه‌‌‬
‫دیان‌له ‌منداڵ ‌‬
‫‌‬ ‫بو‪‌،‬چۆن‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫دهنگی‌ه‌ه‬ ‫بو‌نه ‌ ‌‬
‫ی‌هه ‌‬ ‫‌‬ ‫نه ‌ ‌‬
‫جوله‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫ئەپەرست ‌ ‌‬
‫كهشیان‌كاڵ‌‬ ‫مۆرە ‌‬
‫اوهستان‌و‌ ‌‬ ‫مبهری‌خۆیان‪‌.‬بۆچی‌‪‌٢٣‬ساڵ‌ڕ ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫ئهكرد‌به‌‌ ‌‬ ‫نه‌ ‌‬‫‌‬
‫مهنی ‌منداڵی‌‬‫ته ‌‬‫مبهر ‌له‌ ‌کاتێک ‌هه‌ر ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫بۆته ‌ ‌‬‫نه ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬
‫ته ‌‬ ‫كرده‌وه؟ ‌بۆچی ‌له‌و ‌ ‌‬
‫گهڵ‌‬
‫مهنی ‌پێش ‌هاوسه‌ریکردن ‌له‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫بوه‪‌ ،‬بۆچی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫رایهتی ‌هه‌ ‌‬ ‫مبه ‌‬ ‫نیشانهی ‌پێغه‌ ‌‬
‫‌‬
‫مهددا ‌قوڕەیش‌‬ ‫مهنی ‌‪‌ ٢٣‬ساڵی ‌موحه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬
‫مبهر‪‌ ،‬ئایا ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫بۆته ‌ ‌‬ ‫نه ‌‬ ‫خەدیجە ‌ ‌‬
‫فهسادی‌و‌الده‌ریی‌بوون؟‌بۆچ‌پەیامبەری‌ئیسالم‌هەر‌لە‌زگی‌دایکی‌‬ ‫تووشی‌ ‌‬
‫بوو‌نیشانەی‌پەیامبەرایەتی‌پێدارا‌بەاڵم‌سااڵنێکی‌دوورودرێژی‌پێچو‌تا‌خۆی‌‬
‫ئاشکرا‌بکات!‌‬
‫‌‬
‫رایهتی‌‬
‫یامبه ‌‬‫پێش‌په ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌‌٩‌.٠‌.٩‬‬
‫دیار‌ئهبێ‌و‌مێژوناسان‌‬ ‫‌‬ ‫بێت‌نیشانهکانی‌زیاتر‌پێوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ره ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫کاتێک ‌پەیامبەر ‌گه‌‌و ‌‬
‫رایهتیم ‌هه‌مو‌‬
‫یامبه ‌‬‫ئهلێت ‌پێش ‌په‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ،‬پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫گێرنه ‌‬
‫‌‬ ‫چهند ‌چیرۆکێکمان ‌بۆ ‌ئه‌‬ ‫‌‬
‫ی‌لێ‌ئهكردم‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫ردێكدا‌ئهڕۆیشتم‌ساڵو‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫الی‌به‬ ‫‌‬
‫كاتێك‌به‬
‫دهنگێک ‌ده‌هات ‌و ‌ساڵوی‌‬ ‫ڕێگایهک ‌دائه‌ڕۆیشت ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وه‪‌ ،‬کاتێک ‌به‌ ‌‬ ‫یان ‌ئه‌گێرن‌ه ‌‬
‫‪281‬‬
‫تهنها‌دارێك‌و‌به‌ردێکی‌لێ‌بوو‪‌ ‌.‬‬ ‫وه‌ ‌‬‫ی‌لێ‌ئهدایه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫کرد‌که‌ئاوڕ‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لێده‬
‫ئهو ‌شوێنه‌ی ‌بحیري ‌لێ‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫له ‌چیرۆکێکی ‌تردا‪‌ ،‬ئه‌لێن ‌کاتێک ‌چۆته‌ ‌شام ‌– ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬بحیري‌دهیبینێ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵ‌بوه‬ ‫بوبکری‌هاوڕێی‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫ژێر‌دارێک‌دانیشتوه‌ ‌‬
‫و‌ئه‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫بوو‪‌ ‌-‬‬

‫‪ 281‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌//‌٢٩٩‌-‌٢٩٢‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪٩٢٢‬‬

‫‪283‬‬
‫مهدی ‌کوڕی ‌عبدالالیه‪‌ ،‬کابرایه‌کی‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهڵێ" ‌‬
‫مه ‌کێیه؟"‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫ئه ‌‬‫ئهبوبکر ‌ئه‌ڵێ ‌" ‌‬
‫به ‌ ‌‬
‫‌‬
‫یشتوه‌‬
‫‌‬ ‫دانهن‬
‫داره ‌ ‌‬
‫ئهویش ‌ئه‌ڵێ" ‌به‌ ‌ئەڵاڵ ‌هیچ ‌که‌سێک ‌له‌ ‌ژێر ‌ئه‌و ‌ ‌‬ ‫یه" ‌ ‌‬
‫قوڕەیشی ‌‬
‫ر‌نهبووبێ"‌‌‬‫مبه ‌‬‫ر‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫مهد‌‬
‫جارهیان ‌موحه‌ ‌‬
‫وه ‌بۆ ‌جارێکی ‌تر‪‌ ،‬ئه‌و ‌‬ ‫بێته ‌‬
‫ئه ‌‬‫ههر ‌هه‌مان ‌چیرۆک ‌دوباره‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪282‬‬
‫ی‌ئهو‌ڕووداو‌ه‌له‌الی‌‬
‫کهن‪‌ .‬خەدیجە ‌‬ ‫شت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌گه‬ ‫ڵ‌خزمهتکاری‌خەدیجە‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫گهر ‌ئەوە ‌ڕاست ‌بێت‌‬ ‫قهش ‌ده‌ڵێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ،‬وەرە ‌‬ ‫گێرێته ‌‬
‫‌‬ ‫ورەقه‌ی ‌ئامۆزای ‌ئه‌‬
‫مبهرێک‌لەو‌‬‫من‌پێشبینی‌دەکەم‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫ته‪‌.‬‬
‫م‌میلله ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ری‌ئه‬ ‫پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫بێته ‌ ‌‬
‫د‌ئه ‌‬
‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫یهتی‪‌،‬پاشان‌وەرەقە‌ئەو‌پەیامبەرایەتیە‌بە‌‬ ‫که ‌‬
‫ستا‌کاته ‌‬
‫‌‬ ‫تهوه ‌دەردەکەوێ‌و ‌ئێ‬ ‫نه ‌‬
‫‌‬
‫یهک ‌ئه‌لێت‌‬‫هۆنراوه ‌‬
‫‌‬ ‫پارچه ‌‬
‫‌‬ ‫ههتا ‌که‌ی؟" ‌ئینجا ‌'ورقه‌' ‌‬ ‫هێواشی ‌دانا ‌و ‌وتی ‌" ‌‬
‫ئهلێت‪‌:‬‬
‫م‌هۆنراوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌دێرێکی‌ئه‬ ‫کهی‌خەدیجە‪‌.‬له‌‌ ‌‬
‫چه‬ ‫ر‌باسه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫سوڕ ‌بووم‪‌ ،‬سوڕبووم ‌لە‌ ئەو ‌دڵەڕاوکێیەی ‌کە ‌فرمێسک‌‬
‫دەهێنێ‪‌.‬‬ ‫بیرهێنانەوەی‌‬
‫‌‬
‫کهم ‌زۆری‌‬ ‫ڕوانیه ‌‬
‫‌‬ ‫دیجه ‌ ‌‬
‫چاوه‬ ‫ئهی ‌خه‌ ‌‬ ‫وهسفانەی ‌خه‌دیجه ‌یەک ‌لە‌ ‌‬ ‫بەو ‌ ‌‬
‫خایهند‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫دوایەک‌دەیکات!‌‬
‫‌و‌‬ ‫‌مەککە‬ ‫‌خەڵکی‬‫بە ‌ئومێدم‪‌ ،‬بەپێی ‌قسەکانت ‌من‌ هەیە ‌بۆ‬
‫چواردەوری‪‌.‬‬ ‫ئەبینم‌چارەسەریەک(پەیامێک)‌‬
‫‌‬
‫بە‌پێی‌قسەی‌ئەو‌قەشەیەی‌کە‌پێت‌ حەز‌ناکەم‌بە‌درۆبخرێتەوە‌‬
‫وتین‌‬
‫کە ‌موحەمەد ‌بەسەر ‌ئێمە ‌دەبێتە‌ بەسەر ‌ئەو ‌کەسانە ‌زاڵ ‌دەبێ ‌کە‌‬
‫دژایەتی‌دەکەن‪‌.‬‬ ‫فەرمانڕەوا‌‬
‫خەڵکی ‌دەگەرێنێتەوە ‌بۆ ‌ڕێگای‌‬ ‫هەڵدێت‌‬
‫‌‬ ‫شارهكان‌رووناكی‌‬
‫لەناو‌ ‌‬
‫ڕاست‪‌.‬‬
‫دهستى‌‬
‫رکهوتو ‌ئه‌بێ ‌ئه‌وه‌ی ‌ ‌‬
‫سه ‌‬
‫وهی‌ ‌‬
‫‌ئه‌ ‌‬ ‫‌ئه‌بێ‬ ‫رمهند‬
‫زهره‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئاشتى‌بۆ‌درێژ‌بكات‌‬ ‫دووژمنایهتى‌بكات‌‬
‫‌‬

‫‪ 282‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌//٢٢٦‌-٢٢٠‬البدایة‌و‌النهایة‌ج‪‌٩‬ل‌‪‌،٢٢‬ج‪‌٠‬ل‌‪٠٦٩‬‬

‫‪284‬‬
‫بوم‌بۆ‌یارمهتیدانی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫س‌ئه‬‫که ‌‬
‫م‌که‬‫تا‌یه ‌‬
‫‌‬ ‫یشتم‌بهو‌ڕۆژه!‌‬
‫‌‬ ‫یاخوا‌من‌ئه ‌‬
‫گه‬‫‌‬
‫‌‬
‫كهن‌‬
‫تى‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫‌پێیان‌ هه‌موویان‌لە‌مەککە‌دژایه‌‬ ‫‌قوڕەیش‌هكان‬ ‫رچهند‬
‫هه ‌‬‫‌‬
‫شه!‌‬
‫ناخۆ ‌‬
‫ئومێدەوارم‪‌،‬لە‌ڕێگای‌ئەو‌کە‌ئەوان‌ بگەم ‌بە ‌عەرشی ‌خودا‪‌ ،‬هەرچەند‌‬
‫ئەوان‌سەرشۆر‌دەبن‌‬ ‫رقیان‌لێیەتی‌‬
‫ئایا ‌ئەو ‌گێلی ‌نییە ‌کە ‌بڕوای ‌پێ‌ (ئەڵاڵ)کە ‌ئەوی ‌هەڵبژاردووە‪‌ ،‬کە‌‬
‫ئەستێرەکانی‌بەرزکردۆتەوە‌‬ ‫ناکەن‌‬
‫ئەگەر ‌من ‌و ‌ئەوان ‌بمێنین‪‌ ،‬شتی ‌وا‌ کە ‌بێباوارەکان ‌دەکەونە ‌ناو‌‬
‫سەرلێشێواوی(پێ‌ئاسودە‌نابن)‌‬ ‫ڕودەدات‌‬
‫چارەنوسی ‌خۆی ‌وەردەگرێت ‌بە‌‬ ‫ئەگەر‌من‌بمرم‪‌،‬ئەوا‌هەر‌پیاوێک‌‬
‫لەناوچون‌و‌مردنی‌‬
‫لهم‌طالما‌بعث‌النشيجا‌‬ ‫لججت‌وكنت‌في‌الذكرى‌لجوجا‌‬
‫فقد‌طال‌انتظاري‌يا‌خديجا‌‬ ‫ووصف‌من‌خديجة‌بعد‌وصف‌‬
‫حديثك‌أن‌أرى‌منه‌خروجا‌‬ ‫ببطن‌المكتين‌على‌رجائي‌‬
‫من‌الرهبان‌أكره‌أن‌يعوجا‌‬ ‫بما‌خبرتنا‌من‌قول‌قس‌‬
‫ويخصم‌من‌يكون‌له‌حجيجا‌‬ ‫بأن‌محمدا‌سيسود‌فينا‌‬
‫يقيم‌به‌البرية‌أن‌تموجا‌‬ ‫ويظهر‌في‌البالد‌ضياء‌نور‌‬
‫ويلقى‌من‌يسالمه‌فلوجا‌‬ ‫فيلقى‌من‌يحاربه‌خسارا‌‬
‫شهدت‌فكنت‌أولهم‌ولوجا‌‬ ‫فيا‌ليتي‌إذا‌ما‌كان‌ذاكم‌‬
‫ولو‌عجت‌بمكتها‌عجيجا‌‬ ‫ولوجا‌في‌الذي‌كرهت‌قريش‌‬
‫إلى‌ذي‌العرش‌إن‌سفلوا‌عروجا‌‬ ‫أرجي‌بالذي‌كرهوا‌جميعا‌‬
‫بمن‌يختار‌من‌سمك‌البروجا‌‬ ‫وهل‌أمر‌السفالة‌غير‌كفر‌ ‌‬
‫يضج‌الكافرون‌لها‌ضجيجا‌‬ ‫فإن‌يبقوا‌وأبق‌تكن‌أمور‌‬
‫من‌األقدار‌متلفة‌حروجا‌‬ ‫وإن‌أهلك‌فكل‌فتى‌سيلقى‌‬
‫‌‬
‫ئهڵێ‪‌‌:‬‬
‫رقه‌ ‌‬
‫یهکی‌تر‌وه‌ ‌‬
‫رچاوه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌ ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫یامبهره‌‌‬
‫قسهکانت‌أحمد‌په‌ ‌‬
‫بزانه‌لە‌ ‌‬
‫‪‌،‬ده‌ ‌‬
‫دیجه ‌‬
‫ی‌خه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕاست‌بێت‌ئه‬ ‫مه‌‬
‫ر‌ئه ‌‬
‫گه ‌‬
‫ئه ‌‬
‫‌‬

‫‪285‬‬
‫جوبرائیل ‌و ‌میکائیل ‌دێنه‌ ‌الی‪‌ ،‬ده‌ ‌بزانه‌ ‌له‌ ‌ئەڵاڵ ‌سروشی ‌بۆ ‌دێت ‌و ‌دڵی‌‬
‫گوشاد‌ده‌کات‪‌.‬‬
‫وإن‌یک‌حقا‌یا‌خدیجة‌فاعلمي‌‌ حدیثک‌ایاها‌فأحمد‌مرسل‌‬
‫‪283‬‬
‫من‌الله‌وحي‌یشرح‌الصدر‌منزل ‌‬ ‫‌‬ ‫وجبریل‌یأتیه‌و‌میکایل‌فاعلمي‌‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫انهی ‌ک‌ه ‌بۆی‌‬ ‫ئهو ‌ڕووداو ‌‬ ‫قه ‌ ‌‬
‫ره ‌‬
‫کهوێ ‌وه‌ ‌‬ ‫رده ‌‬
‫رچاوهکان ‌ده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫واته ‌له‌ ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫که ‌‬ ‫‌‬
‫مهدی ‌به‌دی ‌کردوه‌‪‌ ،‬به‌اڵم ‌ئه‌بێ‌‬ ‫یهتی ‌موحه‌ ‌‬ ‫یامبهرا ‌‬
‫نیشانهی ‌په‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ته ‌‬
‫گێردراوه‌ ‌‬
‫تی‌زۆر‌گرینگ‌ههڵبهێنجین‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دوو‌بابه‬ ‫ئێمه‌‬
‫‌‬
‫وه‌‬
‫گهر ‌ئه‌م ‌شیعره‌ی ‌سه‌ره‌ ‌‬ ‫قه ‌خۆی ‌بۆچ ‌نه‌بو ‌به‌ ‌موسلمان‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫ره ‌‬
‫ئایا ‌وه‌ ‌‬
‫مهد ‌بوه‌‌‬‫کهسێک ‌بوه‌ ‌زۆر ‌چاوه‌ڕوانی ‌موحه‌ ‌‬ ‫رهقه‌ ‌ ‌‬
‫ئهزانین ‌وه‌ ‌‬ ‫بخوێنینهوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫مبهرێک‌بوه‌ ‌به‌اڵم‌بڕوای‌‬ ‫ڕوانی‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌چاوه‬ ‫‌‬
‫ر‪‌،‬یان‌ئه‬ ‫پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫کو‌ببێت‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تاوه‬
‫مبهر‪‌.‬‬
‫پێغه ‌‬
‫که‌ببێت‌به‌‌ ‌‬ ‫بوه‌ ‌‬
‫د‌نه ‌‬
‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫به‌‬
‫‌‬
‫مهنی ‌‪‌ ٢٣٣٣‬ساڵ ‌بێت‪‌،‬‬ ‫ته ‌‬
‫یه ‌ ‌‬
‫هه ‌‬
‫بابهتی ‌دووه‌میش ‌ئه‌بێ ‌بپرسین ‌ئایا ‌در‌هخت ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ساڵێکه ‌و ‌نێوان ‌موسا ‌و‌‬‫‌‬ ‫مهد ‌و ‌عیسا ‌‪‌ ٦٩٣‬‬ ‫ئهزانین ‌ماوه‌ی ‌نێوان ‌موحه‌ ‌‬ ‫ئێمه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫مبهران‌‬‫مو‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ران‌کۆی‌هه‬ ‫پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫ستی‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌مه ‌‬
‫به‬‫گه ‌‬ ‫‪‌،‬ئه ‌‬
‫ساڵیکه ‌‬
‫‌‬ ‫مهسیح‌‪‌ ٢٩٣٣‬‬ ‫‌‬
‫مهنی ‌له‌‌‬
‫کهن ‌ئه‌بێ ‌ته‌ ‌‬ ‫رهخته‌ی ‌باسی ‌ئه‌ ‌‬ ‫کهوێ ‌ئه‌و ‌د ‌‬‫واته ‌بۆمان ‌ده‌رده‌ ‌‬ ‫بێ ‌که‌ ‌‬
‫ختهی ‌بحیري‌‬ ‫ره ‌‬ ‫ڵێن‌ئهو‌د ‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم‌بۆ‌خاتری‌موسوڵمان ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‪‌ ٩٣٣٣‬ساڵێک ‌دابێت‪‌ ‌ .‬‬
‫ژێری‌دانیشتوه‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫سیح‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نها‌مه‬ ‫وهیه‌ ‌ ‌‬
‫ته‬ ‫ستی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ن‌مه ‌‬
‫به‬ ‫که ‌‬ ‫باسی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌موسوڵمان ‌‬
‫گهر ‌ئه‌و‌‬‫مهنی ‌‪‌ ٦٩٣‬ساڵێك ‌بوه‌‪‌ .‬ئینجا ‌پرسیاره‌کان ‌زیاتر ‌ئه‌بن‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬
‫واته ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ێ‌هێده ‌به‌رزو‌پان‌بووه‌ ‌بۆچ‌‬ ‫‌‬ ‫درێژ‌بێت‌واته ‌لق‌و‌پۆپ‬
‫‌‬ ‫نی‌هێنده ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫مه‬ ‫خته ‌ ‌‬
‫ره ‌‬ ‫د ‌‬
‫کهس ‌له‌ ‌ژێڕ‌‬ ‫نیشتوه‪‌ ،‬دیاره‌ ‌ڕاهیبه‌کان ‌نه‌یان ‌هێشتوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫کهس ‌له‌ ‌ژێری ‌دانه‌‬ ‫‌‬
‫له‌‬
‫رهخته‌ ‌ ‌‬
‫مهد ‌دانیشێت! ‌ئایا ‌ئه‌و ‌د ‌‬ ‫ئهی ‌بۆ ‌هێشتیان ‌موحه‌ ‌‬ ‫سێبهری ‌دانیشێ! ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫م‌داره‌‬
‫‌‬ ‫یان‌وتوه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌ناوچه‬ ‫خهلکی‌ئه‌‬‫ر‌ڕێگا‌بوه؟‌ئایا‌به‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یان‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫بوه‌‬
‫نیسه‌ ‌‬‫که ‌‬ ‫‌‬
‫مهد ‌داندراوه‌‌‬ ‫رنامهڕێژی ‌له‌ ‌منداڵیه‌وه‌ ‌بۆ ‌موحه‌ ‌‬ ‫رانه؟ ‌دیاره‌ ‌به‌ ‌‬ ‫مبه ‌‬
‫داری ‌پێغه‌ ‌‬

‫‪‌283‬بدایة‌و‌النهایة‪‌،‬ابن‌کثیر‪‌،‬ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌٢‬‬

‫‪286‬‬
 ‫بۆیه‌‬
‫دیان‌ناسیوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڕوخساری‌منداڵی‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫کانی‌شام‪‌،‬دیاره‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سیحه‬ ‫الیه ‌‬
‫ن‌مه‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫‌‪284‬‬
‫و‌داره‌دانیشێ!! ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ژێر‌ئه‬ ‫‌‬
‫هێشتیان‌له‬
‫ئهو ‌داره‌ ‌چی ‌لێ‌‬ ‫لەوانەیە ‌پرسیارێكی ‌تر ‌بە ‌مێشکی ‌خوێنەر ‌دابێت ‌ئایا ‌ ‌‬
‫وه؟ ‌وشک‌‬ ‫ستبهسه‌رداگرتنی ‌شام؟ ‌بڕایه‌ ‌‬ ‫سهرهات ‌پاش ‌فەتح ‌کردن ‌و ‌ده‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫‌‬
‫وه!!!!!‌‬
‫ئالتون‌برازاندرابایه ‌‬
‫‌‬ ‫به‌‬
‫؟‌خۆ‌ئهبوایه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بوو‬
‫موسوڵمانان! ‌تەنها ‌بۆ ‌جارێکیش ‌بێت ‌هەوڵ ‌بدەن ‌وەاڵمێکی ‌ڕاست ‌بۆ ‌ئەو‌‬
‫پرسیارانە‌بدۆزنەوە‪‌،‬ئەگەر‌هەبێت!‌‬
‫‌‬
‫رایهتی ‌داندرابیت‪‌،‬‬ ‫مبه ‌‬‫که ‌له‌ ‌شام ‌پالنی ‌دارشتنی ‌پێغه‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬‫لگهیه‌کی ‌تریش ‌هه‌ ‌‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫وهی ‌ببێته‌‌‬ ‫چۆته ‌شام ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫کهی ‌سەلمانی ‌فارسی‌ ‌ ‌‬ ‫ربرده ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ل‌ه ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫گێرنه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫گهل ‌ڕاهیبێک ‌ئه‌بێ ‌و ‌زۆری ‌خۆش ‌ئه‌وێ‌‌‬ ‫یهک ‌له‌ ‌‬ ‫مهسیحی‪‌ ،‬ئه‌و ‌زاته‌ ‌بۆ ‌ماوه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهرگ ‌پێ ‌ئه‌لێ ‌پاش ‌خۆت ‌به‌ ‌کێ ‌ئه‌م‌‬ ‫ره ‌‬‫لهکاتی ‌سه‌ ‌‬ ‫ئهبێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫ناوی ‌'الصالح' ‌ ‌‬
‫ق‌مابێ‌له ‌'موصل'‌ه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌هه‬ ‫ک‌من‌له ‌‬
‫‌‬ ‫سێک‌ههیه‌ ‌ ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵێ‌که‬ ‫‌‬
‫ویش‌ئه‬ ‫‌‬
‫سپێری‪‌،‬ئه‬
‫ئهبێ‪‌،‬‬‫یهک ‌له‌ ‌'موصل' ‌ ‌‬ ‫سەلمان ‌له‌ ‌پاش ‌مردنی ‌ئه‌چێت ‌بۆ ‌'موصل'‪‌ .‬بۆ ‌ماوه‌ ‌‬
‫ئهم‌‬‫له‌پاش‌خۆت‌ ‌‬ ‫لێ‌تۆ‌به‌کێ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لمان‌ئه‬ ‫مهرگ‌سە‬ ‫سهره‌ ‌‬
‫وێته‌ ‌‬‫ویش‌ئهکه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کاتێک‌ئه‬
‫ئهویش ‌له‌ ‌پاش‌‬ ‫سیحیهکی ‌تر ‌له‌ ‌'نصیبین' ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫سپێری‪‌ .‬ئه‌ویش ‌ئه‌یسپێرێ ‌به‌ ‌ ‌‬
‫مه‬
‫رگی‌ئهویش‌‬
‫‌‬ ‫کاتی‌سهرە ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫کی‌تر‌له‌'عموریة'‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫شهیه‌‬
‫قه ‌‬ ‫خۆی‌ئهی‌سپێرێ‌به‌‌ ‌‬ ‫‌‬
‫هاتوه‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫سەلمان ‌پێی ‌ئه‌لێ ‌تۆ ‌به‌ ‌کێ ‌ئه‌م ‌سپێری ‌ئه‌ویش ‌ئه‌لێ ‌کاتی ‌ئه‌ ‌‬
‫بانه‪‌ .‬کۆچ‌‬
‫اهیمه‪‌ ،‬له‌ ‌خاکی ‌عاره‌ ‌‬ ‫سهر ‌ئاینی ‌ابر ‌‬ ‫مبهرێک ‌سه‌ر ‌هه‌ڵبدات‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫ئهکات ‌بۆ ‌شوێنێک ‌لە ‌نێوان ‌دوو ‌خاکی ‌بەرد ‌ڕەشە ‌کە ‌لە ‌نیوانیان‌‬ ‫‌‬
‫یهک‪‌ :‬خواردن ‌دەخوا ‌ئەگەر‌‬ ‫ره ‌ ‌‬ ‫مبه ‌‬
‫ئهو ‌پێغه‌ ‌‬ ‫نیشانهکانی ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دارخورمایەک ‌هەیە‪‌ .‬‬
‫له‌‬
‫وەک‌دیاری‌بۆی‌بێنن‌بەاڵم‌خێر‌نا(واتە‌سەدەقە‌وەرناگرێ)‪‌ .‬دوو‪‌ :‬مۆرێک ‌ ‌‬
‫ئهمرێ‌‬ ‫که ‌ ‌‬
‫شه ‌‬
‫کاتێک‌قه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ئهتوانی‌بڕۆ‌بۆ‌الی‪‌.‬‬ ‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫یه‪‌ ‌.‬‬
‫ردو‌شانی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نێوان‌هه‬
‫ند‌ڕێبوارێک‌که ‌ڕێیان‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تا‌چه‬ ‫شوێنی‌خۆی‌ئهمینێته‌وه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یهک‌له‌ ‌‬‫سەلمان‌بۆ‌ماوه‌ ‌‬
‫ن‌بۆ‌ناوچهی‌'ذو‌‬
‫‌‬ ‫کات ‌ ‌‬
‫بیبه‬ ‫لمان‌داوایان‌لێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌عارهبان‪‌.‬سە‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناوچه‬ ‫کهوێته‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫کهی‌‬ ‫کابرایهکی ‌جوله‌ ‌‬
‫‌‬ ‫شوێنه ‌سەلمان ‌ئ‌هفرۆشن ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهو ‌‬
‫نه ‌ ‌‬
‫گه ‌‬
‫القرى'‪‌ .‬کاتێک ‌ئه‌ ‌‬

‫له‌‬
‫سه ‌‬
‫م‌مه ‌‬
‫رکی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌دە‬
‫ی‌السیرة‌النبویة‌داچۆته ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌کتێبه ‌‬
‫که‬‫‌‬ ‫ی‌به ‌‬
‫سه‬ ‫ره ‌‬‫و‌نوسه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕاستیدا‌ئه‬ ‫‪‌ ‌284‬‬
‫له‌‬
‫ری‌ههوره‌کانه‌!‌‬
‫‌‬ ‫که‌ ‌‬
‫سێبه‬ ‫خته ‌‬
‫دره ‌‬
‫ستی‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌مه ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫ناژیه ‌‬
‫ت‌به‬ ‫لێت‌درهخت‌هێنده‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌ئه‬ ‫کردوه ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬ ‫‌‬

‫‪287‬‬
‫ره‌‬
‫مبه ‌‬
‫پێغه ‌‬
‫رکهوێ‌که‌‌ ‌‬ ‫دی‌بۆ‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫کانی‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌نیشانه‬ ‫لمان‌بۆ‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫دینه‪‌.‬سە‬
‫مه ‌‬ ‫‌‬
‫مهد ‌لێی‌‬‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫چێته ‌الی ‌و ‌ئه‌ڵی ‌ئه‌و ‌خواردنه‌ ‌هی ‌خێره‌ ‌‬ ‫یان ‌نا‪‌ .‬ڕۆژێکیان ‌ئه‌ ‌‬
‫مه‌دیاریه‌‌بۆچ‌نای‌خۆی‪‌.‬پاشان‌‬ ‫لێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫گرێ‌و‌خۆی‌لێی‌ناخوا‪‌،‬پاشان‌ئه‬ ‫وه ‌‬
‫رده‬ ‫‌‬
‫مهد ‌له‌ ‌ساتێکدا‌‬‫کهوێ‪‌ .‬پاشان ‌موحه‌ ‌‬ ‫مهش ‌دوو ‌نیشانه‌ی ‌بۆ ‌ده‌رده‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫ئهیخوات ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یه ‌سەلمان ‌ئه‌زانێ‌‬ ‫کهوێ‪‌ ،‬به‌م ‌شێوه‌ ‌‬ ‫دهرده‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬‫خۆی ‌ئه‌سورێنێ ‌و ‌مۆرەکەی ‌ ‌‬
‫‪285‬‬
‫سف‌کراوه‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆی‌وه‬ ‫که‌‬
‫یه‌ ‌‬‫سه ‌‬‫و‌که ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫مهد‌ ‌‬
‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫مهد‌‬
‫ی‌ژیانی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌و‌چوارچێوه‬ ‫‌‬
‫وروبه‬ ‫‪‌ ‌٠‌.٠.‌.٩‬‬
‫ده‬
‫مبهرایه‌تی ‌تێگه‌یشتبون ‌و‌‬ ‫وکاته ‌له‌یاری ‌پێغه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫کهسێکی ‌به‌ ‌توانای ‌ئه‌‬ ‫کۆمهڵ‌ه ‌‬
‫‌‬
‫ربهخۆی‌‬ ‫تاوهکو‌سه‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫رێک‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫ی‌عهره‌بی‌پێویستی ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫یانزانی‌ناوچه‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫که ‌و‌‬‫رنامهی ‌له‌ناو ‌بردنی ‌جوله‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫الیهکی ‌تریشه‌ ‌‬ ‫خۆیان ‌وه‌ربگرن‪‌ ،‬له‌ ‌‬
‫ویست‌به‌‬
‫‌‬ ‫کانی‌داندرابو‪‌،‬بۆیه ‌ده‌یان‌‬
‫‌‬ ‫سیحیه ‌توندڕه‌ ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫الیه ‌‬
‫ن‌مه‬ ‫له ‌‬ ‫مەگوسیەکان ‌ ‌‬
‫گانهی‌‬
‫و‌بهڵ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫لهناو‌ب‌هرن‪‌ ‌.‬‬ ‫که‌و‌مەگوسی‌ ‌‬ ‫جوله ‌‬
‫ی‌بێگانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫تهوێک‌و‌ئاینێکی‌نوێ‬ ‫نه ‌‬‫‌‬
‫له‌‬
‫بوه ‌ ‌‬
‫سیحیهکانی ‌شام ‌ده‌ستیان ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ریئهخات ‌مه‌‬ ‫رهوه‌ ‌زۆرباش ‌ده‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫شارهتی‌‬
‫سیحی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سێکی‌مه‬ ‫‌‬
‫ند‌که‬ ‫به ‌هۆی ‌ ‌‬
‫چه‬ ‫ربۆیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مهد‪‌ ‌.‬‬
‫هه‬ ‫دروستکردنی‌موحه ‌‬
‫‌‬
‫نهفی ‌باسبکه‌ین‌‬ ‫کهی ‌کۆمه‌لی ‌حه‌ ‌‬ ‫مهد‪‌ .‬با ‌شۆرشه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫رایهتیاندا ‌به‌ ‌‬
‫مبه ‌‬‫پێغه ‌‬‫‌‬
‫مبهر‪‌.‬‬
‫پێغه ‌‬
‫کرد‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وکاتهی‌پەیامبەریان‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫د‌تا‌ئه‬ ‫می‌پێش‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫رده‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫ڵ‌سێ‌کهسی‌تر‌'ورقة' ‌و‌‬‫‌‬ ‫مهد‌بوو ‌له‌ ‌‬
‫گه‬ ‫پوری‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫کوره ‌‬
‫عبیدالله ‌بن‌جحش' ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫'‬
‫هاوڕێی‌یهکتریبون‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫'زید‌بن‌عمرو‌بن‌نفیل'‌و‌'عثمان‌بن‌الحویرث'‌‬
‫له ‌الی ‌بتێک ‌تا ‌قوربانی‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫بنه ‌‬
‫له ‌ڕۆژی ‌بۆنه‌ی ‌چه‌ژنێکدا ‌قوڕەیشی‌هکان ‌کۆئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ژنه ‌سالێ ‌جارێک ‌بوو‪‌.‬‬ ‫وه ‌و ‌دوعا ‌بکه‌ن‪‌ ،‬ئه‌و ‌چه‌ ‌‬ ‫دهوریدا ‌بسورێنه‌ ‌‬ ‫بدهن ‌و ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مانه‌له‌‌ئاینی‌باوکیان‌ئیبراهیم‌‬ ‫ڵین‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫کۆ‌نابنهوه‌‌و‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫وه‌‬
‫ره ‌‬‫ئهو‌چوار‌ناوه‌ی‌سه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪286‬‬
‫الیان‌داوه‌‪‌‌ .‬‬
‫ژن‌دابێت‌خۆیان‌ئامادهکردبو‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌جه‬ ‫پێش‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫مانه ‌‬
‫وێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ردهکه‌‬
‫وا‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫سهرنج! ‌‬ ‫‌‬
‫بکهن‪‌.‬‬
‫جوله‌ ‌‬‫ست‌به‌ ‌‬‫‌‬ ‫که‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬

‫‪ 285‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪٢٢٩‌‌-٢٢٩‬‬
‫‪ 286‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪٢٢٢‬‬

‫‪288‬‬
‫رههڵستی‌‬
‫به ‌‬ ‫وێته ‌ ‌‬
‫که ‌‬ ‫ههمویان ‌زیاتر ‌چاالکتر ‌ئه‌بێت ‌بۆیه‌ ‌زیاتر ‌ئه‌ ‌‬ ‫'زید' ‌له‌ ‌ ‌‬
‫ک‌ئهچێت‌‬
‫یه ‌‬ ‫یش‌بۆ‌ماوه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو‬
‫کهن‪‌ ‌.‬‬ ‫در‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شاربه‬ ‫مهککه‌‌'زید'‌‬ ‫کان‪‌،‬خهلکی‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بێباوه‌ ‌‬
‫ره‬
‫چهند‌‬
‫ی‌دووههم‪‌ ‌-‬‬
‫‌‬ ‫ی‌خه ‌‬
‫لیفه‬ ‫‌‬ ‫وه‪‌،‬خطاب‪-‬باوکی‌عومەر‬ ‫وێ‌ئهمینێته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌'حراء'‌ ‌‬
‫و‌له‬
‫ر‌بۆیه‌'زید'‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ن‪‌،‬هه‬ ‫‌‬
‫ردبارانی‌بکه‬ ‫مهککه‌‌ ‌‬
‫به‬ ‫بێتهوه‌‌ ‌‬
‫گهر‌'زید'‌ ‌‬ ‫دات‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سێک‌هان‌ئه‬ ‫‌‬
‫که‬
‫ئهبێ‌‬
‫بیر‌نهچێ‌'زید' ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وشمان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌ئه‬ ‫‪‌،‬کهواته‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ککه ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫وه ‌ناو‌ ‌‬ ‫هاته ‌‬
‫شهو‌د‌ه ‌‬ ‫به ‌ ‌‬‫‌‬
‫خواردنهوه‌ی ‌خوێن‌‬
‫‌‬ ‫مهدی ‌دیتبێ‪‌ .‬چونکه‌ ‌وازی ‌له‌ ‌بتپه‌رستی ‌هێناو ‌و ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫خۆی‌حهرام‌کردبو‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫بڕدران‌له ‌‬
‫‌‬ ‫کان‌سه ‌‬
‫ڕئه‬ ‫‌‬ ‫ردهم‌بته‌‬
‫به ‌‬ ‫و‌گۆشتانهی‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گهڵ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫ک‌ئایهتی‌‪٢٢٠‬ی‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌ ‌.‬‬
‫وه‬ ‫ته ‌‬ ‫ڕهنگی‌داوه‌ ‌‬ ‫بینین‌ئهم‌ڕه‌وشته‌ی‌'زید'‌له‌ناو‌قوڕئان‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ئهڵێت( ‌إنما ‌حرم ‌علیکم ‌المیتة ‌و ‌الدم ‌و ‌لحم ‌الخنزیر)‌‬ ‫سورهتی ‌'البقرة' ‌که‌ ‌ ‌‬‫‌‬
‫چێت‌بۆ‌ناوچهکانی‌‬
‫‌‬ ‫روهها‌'زید'‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫هه ‌‬ ‫هێنیهکان‪‌ ‌.‬‬
‫کلیلی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫کێکه‌ ‌‬
‫کهوابوو‌'زید'‌یه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌‬
‫ڵیت‌ئێستا‌کاتی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سیحی‌پێی‌ئه‬ ‫‌‬
‫راهیبێکی‌مه‬ ‫مان‌سهرچاوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پێی‌هه‬ ‫‌‬
‫شام‌به‬
‫بگه‌‬
‫ها‌پێی‌ئهڵیت‌ ‌‬
‫‌‬ ‫و‌هه ‌‬
‫روه‬ ‫ر‌ئاینی‌ئیبراهیمه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وێ‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫رێک‌ده ‌‬
‫رکه‬ ‫‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫هاتوه‌ ‌‬‫‌‬
‫‪287‬‬
‫بهاڵم ‌'زید'‌‬
‫یه‪‌ ‌ .‬‬ ‫ککه ‌‬
‫مه ‌‬ ‫له ‌واڵتی ‌خۆته‌‪‌ ،‬که‌ ‌ ‌‬ ‫یشتوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫الی ‌ئێستا ‌په‌یامی ‌ ‌‬
‫پیگه‬
‫بهاڵم ‌زۆر‌‬‫ڵێن‌کوژراوه‪‌ ‌،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێک‌ئه‬ ‫لدانی‌ئیسالم‌ئهلێن‌مردوه‌ ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫کاتی‌سه ‌‬
‫رهه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫واته ‌جوبرائیل‌‬
‫مهد‪‌.‬که‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫حی‌داوه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهشکه‌وتی‌'حراء' ‌ ‌‬
‫وه‬ ‫له ‌ ‌‬
‫ڕونه ‌که‌ ‌'زید' ‌ ‌‬
‫‌‬
‫شعرهکانی ‌'زید'مان‌‬ ‫‌‬ ‫کهمی ‌ئه‌م ‌کتێبه‌ ‌‬ ‫بهشی ‌یه‌ ‌‬ ‫روهها ‌ئێمه‌ ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫بوه‪‌ ،‬هه‌ ‌‬‫'زید' ‌ ‌‬
‫بهشی ‌داهاتودا ‌باسی ‌نزیکی‌‬ ‫چهند ‌ئامۆژگاری ‌تێدایه‌ ‌و ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫باسکرد ‌که‌ ‌ ‌‬
‫حیدهر ‌بوه‌‪‌ .‬کێ‌‬
‫کهین‪'‌ .‬ورقة' ‌شاعیر ‌بوه‌ ‌و ‌وه‌ ‌‬ ‫ده ‌‬‫عرهکانی ‌'زید' ‌و ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫شی ‌‬
‫کردوه‪‌،‬بۆیه‌‌'زید'‌و‌'ورقة'‌زۆر‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ردوکیان‌نه‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌هه‬ ‫تای‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫د‌کوده‬ ‫ڵێ‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫زوو‌ئهمرن!‌ئەگەر‌پەیامبەر‌و‌زید‌هەردوکیان‌لە‌ئەشکەوتی‌حراء‌بوون‪‌.‬ئەی‌‬ ‫‌‬
‫چۆن ‌یەکتریان ‌نەناسیوە؟ ‌شارێکی ‌وەک ‌مەککە ‌هێندە ‌گەورە ‌و ‌بەرفراوان‌‬
‫نەبووە ‌تاوەکو ‌دووکەس ‌کە ‌یەک ‌ئامانجیان ‌هەبێ ‌و ‌لە ‌یەک ‌ئەشکەوتیش‌‬
‫بوبن‪‌،‬یەکتر‌نەناسن‪‌.‬‬
‫‌‬
‫انه ‌چۆن ‌زانرا‪‌ ،‬تاوه‌کو ‌ئیمرۆ‌‬ ‫ئهو ‌هه‌مو ‌ڕووداو ‌‬ ‫ئهبێ ‌بپرسین ‌ ‌‬ ‫ئهی ‌خوێنه‌ر ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهر ‌بکه‌ین‪‌ :‬وه‌اڵمێکی ‌زۆر ‌ئاسانه‌‪‌ ،‬کلیلی ‌وه‌حی ‌و‌‬ ‫وهی ‌له‌ ‌‬ ‫لێکۆلینه ‌‬
‫‌‬
‫له ‌مەسیحیەکان‌پاش‌‬ ‫‪‌،‬کاتێک ‌ئیسالم‌یاخی‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫تی‌لهالی‌شام‌بوو‬ ‫‌‬ ‫مبه ‌‬
‫رایه‬ ‫پێغه ‌‬‫‌‬

‫‪287‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌٢٩٦‌‌-٢٩٢‬‬

‫‪289‬‬
‫ڕاشکاوانه‌‬
‫‌‬ ‫ئهوانیش‌زۆر‌به‌ ‌‬ ‫ی‌عهره‌بی‪‌ ‌،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌دورگه‬ ‫‌‬
‫ناوچه‬ ‫که ‌له‌ ‌‬
‫ناوبردنی‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫لک‌به‌ئاسانی‌تێیان‌بگات‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫کو‌خه‬ ‫ستی‌خوێنهر‌ ‌‬
‫تاوه‬ ‫‌‬ ‫بهرده‌‬
‫خسته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مێژوانهیان‌‬
‫‌‬ ‫ئهو‌‬‫‌‬
‫وه‪‌‌.‬‬
‫رێنه ‌‬
‫ڵگه ‌‬ ‫و‌هه ‌‬
‫‌‬
‫زانهکانی ‌شام‌پالنی‌دروستکردنی‌ئاینێکی‌نوێیان‌دارشت‌بۆ‌‬ ‫سیحیه ‌ڕامیار ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫مه‬
‫پالنهش ‌هه‌ڵهێنجراوی‌‬ ‫که ‌و ‌مه‌گوسی ‌له‌ناو ‌به‌رن‪‌ ،‬ئه‌و ‌ ‌‬ ‫وهی ‌جوله‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫گهڵ ‌ڕۆم‪‌،‬‬ ‫له ‌‬‫رهکانی ‌چه‌ندین ‌ساڵی ‌ئیمپراتۆری ‌ساسانی ‌بوو ‌ ‌‬ ‫بهربه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫که‌‬
‫گوسی‌و‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناوبردنی‌مه‬ ‫کهی‌داهێنانی‌ئاینی‌ئیسالم‌بوو‌ ‌‬
‫بۆ‌له‬ ‫نجامه ‌‬
‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫رئه‬ ‫‌‬
‫وه ‌و ‌خۆشیان‌‬ ‫رانه ‌‬
‫ڵگه ‌‬
‫مهی ‌ڕامیاری ‌له‌ ‌خۆشیان ‌هه‌ ‌‬ ‫گه ‌‬
‫انه ‌ ‌‬‫بهاڵم ‌خۆشبه‌خت ‌‬ ‫‌‬
‫لهناوچون‪‌.‬‬ ‫‌‬
‫خهریکی‌‬ ‫دیاره ‌ ‌‬
‫مبهرێكی‌نوێ‌بوون ‌ ‌‬ ‫وازی‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ریکی‌بانگه‬ ‫‌‬
‫فی‌خه‬ ‫ی‌حه ‌‬
‫نه‬ ‫‌‬ ‫کۆمه ‌‬
‫له‬ ‫‌‬
‫له ‌'عومەری‌کوڕی ‌خطاب' ‌پێش‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫گێرنه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫بۆ‌نمونه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ندهی‌زۆر‌بوون ‌‬ ‫پروپاگه ‌‬
‫‌‬
‫له ‌ناو‌‬
‫دهبیستێت ‌ ‌‬ ‫چهند ‌مانگێک ‌موحمه‌د ‌وه‌حی ‌بۆ ‌بێت ‌ده‌نگێک ‌ ‌‬ ‫وهی ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫دهڵێت ‌"ئەی ‌جەلیح‪‌ ،‬کارەکە ‌ئەنجام ‌درا‪‌ ،‬پێاوێكی‌‬ ‫که ‌ ‌‬
‫سهربڕاو ‌ ‌‬ ‫گوێرەکەیەکی ‌ ‌‬
‫رەوانبێژ ‌دەلێ ‌هیچ ‌خوایەک ‌نییە ‌تەنها ‌ئەڵاڵ ‌نەبێ‪ .‬یا جَلِیحُ أَمرٌ نجِیحٌ‪ .‬رجل‬
‫گهر ‌ئەڵاڵ‌‬
‫تێدهگات ‌ئه‌ ‌‬
‫لهڕاستیدا ‌بیرته‌سکێک ‌له‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫فصیح یقول ال إله إال اهلل‪‌ ‌ 288.‬‬
‫به ‌نیشاندانی ‌موعجیزه‌ ‌بێت ‌پێویست ‌ناکات ‌ده‌نگی ‌خۆی ‌بخاته‌ ‌ناو‌‬ ‫پێویستی ‌ ‌‬
‫لێكی‌سهربڕاو‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ورگی‌ئاژه‬
‫‌‬
‫ت‌له‌‬
‫نانه ‌‬‫شاعیرانی‌پێش‌خۆی‌ته ‌‬
‫‌‬ ‫ری‌پۆلێك‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ژێر‌كاریگه‬ ‫د‌كهوتبوه‌ ‌‬
‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫زی‌له ‌شیعری‌'قیس‌بن‌سعادة‌'‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫زۆرجار‌حه‬ ‫ی‌پێكراوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كانیش‌ئاماژه‬ ‫‌‬
‫رچاوه‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫له ‌بازاری ‌'عوكاز'‌‬ ‫بوبهكری ‌وتوو‌ه ‌ئا ‌ئه‌و ‌شیعره‌م ‌بۆ ‌بلێ ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫بوه‪‌ ،‬به‌ ‌ ‌‬
‫ئهو ‌شیعری ‌زۆره‌‌‬ ‫یامبهری ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫وتویهتی ‌ئه‌بو ‌به‌كریش ‌وتویه‌تی ‌ئه‌ی ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بوبهكر‌بۆی‌بڵێت‪‌.‬‬‫تاوهكو‌ئه‌ ‌‬
‫ئهکات‌ ‌‬ ‫ی‌بۆ‌دهستنیشان‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ویش‌شیعره ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كامیان‌ئه‬
‫وه ‌به‌اڵم ‌به‌ ‌قوچاوی‪‌ ،‬له‌‌‬‫گوته ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫روهها ‌خۆشی ‌زۆر ‌جار ‌شیعری ‌خەڵکی ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ین‪.‬‬
‫ئاماژهی‌پێده‌ده‌ ‌‬‫‌‬ ‫بابهتێکی‌تر‌‬ ‫‌‬

‫‪‌288‬صحیح‌البخاري‪‌،‬کتاب‌مناقب‌األنصار‪‌،‬باب‌اسالم‌عمر‌بن‌الخطاب‪‌/‬جلیح‌ناوی‌‬
‫پیاوێکە(لسان‌العرب)‌‬

‫‪290‬‬
‫گهڵ‌'ابوبكر'ی‌‬ ‫بێت‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ساڵێك‌ئه‬ ‫مهنی‌‪‌٩٣‬‬ ‫كاتێك‌ته ‌‬
‫‌‬ ‫روهك‌پێشتر‌باسمان‌كرد‪‌،‬‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫مهش‌‬ ‫به ‌‬‫یهكه‌و ‌ئه‌چن ‌بۆ ‌شام‪‌ ‌ ،‬‬ ‫مهنی ‌ئه‌ویش ‌‪‌ ٢٩‬ساڵ ‌ئه‌بێ ‌به‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫كه ‌ ‌‬
‫هاوڕێی ‌ ‌‬
‫لهگه‌ڵ ‌ئه‌بوبه‌کر‪‌ ،‬ده‌ریش ‌ده‌که‌وێ‌‬ ‫بوه ‌ ‌‬
‫رایهتی ‌هه‌ ‌‬ ‫براده ‌‬
‫ردهکه‌وێ ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫پێی‌چیرۆکی‌خۆیان‌ئهڵێت‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌بۆ‌هاتبێت‪‌،‬به‌ ‌‬ ‫شامه ‌‬
‫رمانیان‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مویان‌فه‬ ‫هه ‌‬
‫رهه‬ ‫‌‬
‫خهوه‌که‌ی‪‌ -‬خودا ‌خێرانکا‪‌-‬‬ ‫بوبهکر ‌له‌ ‌شام ‌ئه‌بێت ‌و ‌خه‌ونێک ‌ئه‌بینێ ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫یهك ‌ئه‌كه‌وێته‌ ‌ناو ‌ماڵێك ‌و ‌پاشان‌‬ ‫ئهبینێ ‌مانگ ‌شه‌ق ‌ئه‌بێت ‌و ‌هه‌ر ‌پارچه‌ ‌‬ ‫‌‌‬
‫گێرێتهوه‌‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫ونه ‌بۆ ‌راهیبێك ‌ئه‌‬ ‫خه ‌‬ ‫ئهو ‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ‌ .‬‬
‫كئهگرن‌ه ‌‬‫پارچهکان ‌یه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫عبه ‌‬
‫سهر ‌كه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫كهوێ‪‌.‬‬ ‫رده ‌‬
‫شوێنه ‌ده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهسێك ‌له‌و ‌‬ ‫ئهویش ‌موژده‌ی ‌پێغه‌مب‌هرایه‌تی ‌ئه‌دات ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كه‪‌ ،‬له‌ ‌ڕێگادا ‌شیعری‌‬ ‫مهک ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫وه ‌تا ‌بگه‌رێته‌ ‌‬ ‫كاته ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫له ‌خۆی ‌خڕ ‌‬ ‫په ‌‬‫ابوبكر ‌به‌ ‌ ‌‬
‫گاته‌‬
‫كاتێك‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫رێكیان‌ئهدا‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ی‌هاتنی‌پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌موژده‬ ‫ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫ڵێتهوه‌‌ ‌‬
‫كان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شاعیره‬
‫بوبهكر ‌ئه‌ڵێن‌‬‫ئه ‌‬ ‫دهنگ ‌و ‌باسێك ‌باڵوبۆتەو‌ه‪‌ ،‬به‌ ‌ ‌‬ ‫ئهبینێ ‌له‌ناو ‌خەڵک ‌ ‌‬ ‫مهكک‌ه ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهویش ‌ئه‌ڵێت‌‬ ‫مبهر‪‌ ‌ .‬‬ ‫پێغه ‌‬
‫كردویهتی ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهكات ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫مهد ‌بانگێشی ‌ئه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫ڵێت‌ئهی‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫د‌ئه‬ ‫چێت‌بۆ‌الی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پاشان‌خۆی‌پێ‌ناگیرێ‌و‌ئه‬ ‫ڕاست‌ئهبێژێ‪‌.‬‬
‫‌‬
‫ویش‌ئهڵێت‌خەڵک‌‬ ‫‌‬ ‫مبهر‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫پێغه ‌‬
‫به ‌ ‌‬ ‫استه ‌ئەڵاڵ ‌تۆی‌كردوه‌ ‌ ‌‬ ‫وه ‌ڕ ‌‬ ‫بم‌ئه ‌‬
‫ره ‌‬ ‫برای‌عه ‌‬
‫‌‬
‫بیپهرستین‌‬ ‫تاوهكو ‌ ‌‬ ‫ڵێت‌وتیان ‌ئەڵاڵ ‌تۆی‌ناردوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ابو‌بكریش‌ئه‬ ‫چیان‌پێ‌وتوی‪‌.‬‬
‫ویش‌ئهڵێت‌‬
‫‌‬ ‫ڵێت‌وهالمی‌تۆ‌چی‌بوو‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫دیش‌ئه‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫كهین‪‌.‬‬
‫شی‌بۆ‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌هاوبه‬
‫مهد ‌ده‌ستی ‌له‌ ‌ملی ‌ئه‌كات ‌و‌‬ ‫ئهوه‌ی ‌ئه‌و ‌بیلێ ‌ڕاسته‪‌ ،‬پاشان ‌موحه‌ ‌‬ ‫وتم ‌ ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌‌.‬‬
‫گێرێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌بۆ‌ئه‬ ‫وتهكه‌‬
‫شكه ‌‬ ‫ی‌ناو‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫حیه ‌‬
‫كه‬ ‫پاشان‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫وانی‌ماچ‌ئهكات‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناوچه‬
‫که‌‬
‫وته ‌‬
‫شکه ‌‬ ‫ناو‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫خوێنێتهوه‌ ‌ ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆی‌ده‬ ‫ی‌که ‌جوبرائیل ‌‬‫‌‬ ‫و‌ئایهته‌‬
‫‌‬ ‫یره ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ی‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫كهمین‌‬ ‫یه ‌‬
‫بهلكو ‌له‌ ‌‬ ‫مبهری ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬ ‫مهد ‌بۆته‌ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ناكات ‌كه‌ ‌‬ ‫هیچ ‌باس ‌له‌ ‌‬
‫مهدی ‌وت ‌بخوێنه‌‪‌ .‬خۆ ‌ئه‌گه‌ر ‌لۆجیك ‌هه‌بێ ‌ئه‌بێ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫وهحی ‌جوبرائیل ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ممهد ‌ساڵوی ‌ئەڵاڵت ‌لێبێ ‌و ‌خۆڕاگر ‌به‌‪‌ ،‬من ‌جوبرائیلم‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهی ‌‬‫بیگوتبا ‌( ‌ ‌‬
‫یامبهری ‌ئەڵاڵی‪‌).‬‬ ‫به ‌تۆ‪‌ ،‬تۆ ‌په‌ ‌‬ ‫بدهم ‌ ‌‬‫فریشتهی ‌ئەڵاڵم‪‌ ،‬من ‌نێردراوم ‌تا ‌موژده‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یه ‌دێته‌‌‬
‫شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫مهدی ‌گوشیوه‌ ‌ئایا ‌وه‌حی ‌به‌و ‌‬ ‫حه ‌‬
‫كهچی ‌به‌پێی ‌چیرۆكه‌كان ‌مو ‌‬ ‫‌‬
‫حمهتی‌پێدابێنێ‌‬ ‫ستی‌ڕه ‌‬
‫‌‬ ‫بێته ‌الی‌پەیامبەر ‌و ‌د‌ه‬ ‫ئاشتیانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫لهجیاتی ‌به‌ ‌‬ ‫خوارێ‪‌ ‌.‬‬
‫نهیان‌وت‌‬ ‫كه ‌و‌جوبرائیل‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫ر‌چۆنێك‌بێت‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫كهچی‌بەتوندی ‌گوشیویەتی‌!!‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬
‫واته‌‬
‫مبهرێك‪‌ ‌ .‬‬ ‫پێغه ‌‬
‫قهی ‌كوری ‌نه‌وفل ‌كردی ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ره ‌‬‫مبهری ‌كه‌چی ‌وه‌ ‌‬ ‫تۆ ‌پێغه‌ ‌‬
‫ر‌بیرمهند‌بین‌بزانین‌‬ ‫‌‬ ‫ئهگه‌‬‫زۆر‌ئاشكرایه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رهقه‌ ‌له‌ ‌ئەڵاڵ ‌زیاتر‌بوو‪‌.‬‬ ‫قودرهتی‌وه‌ ‌‬‫‌‬

‫‪291‬‬
‫مهش ‌هه‌ر‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مبهری‪‌ ‌ .‬‬ ‫مهد ‌كه‌ ‌بلێت ‌تۆ ‌پێغه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫حیهكی ‌نه‌دا ‌به‌ ‌‬‫وه ‌‬ ‫قه ‌ ‌‬‫ره ‌‬‫بۆ ‌وه‌ ‌‬
‫سیحیهت‌بێت‌و‌كلیلی‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌مه‬ ‫ر‌ژێرده ‌‬
‫سته‬ ‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫د‌هه‬ ‫بێ‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫یهنێت‌كه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫گه ‌‬
‫ئه ‌‬‫وه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫ر‌لهالی‌خۆیان‌بێت‪.‬‬ ‫كان‌و‌شكستیان‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫رگای‌وهحیه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫یزانیوه‌‬
‫‌‬ ‫مهد ‌نه‌‬
‫ئهڵێن ‌موحه‌ ‌‬ ‫وهیه‌ ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬‫سهرگه‌ردان‌هتر ‌بۆ ‌موسوڵمان ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫پاشان ‌له‌ ‌‬
‫دیجهی ‌خێزانی ‌تاقی‌‬ ‫خه ‌‬ ‫ربۆیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یتانه ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫ئایا ‌جوبرائیل ‌فریشەیە‌ ‌یان ‌شه‌ ‌‬
‫دیجه ‌به‌‌‬
‫‪‌،‬خه ‌‬‫ره ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫یر‌و‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌زۆر‌سه‬ ‫تاقیکردنهوه‌ ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫کات‪‌.‬‬
‫کی‌بۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫یه‬ ‫کردنه ‌‬
‫‌‬
‫خلوقه ‌بێت ‌ئه‌وا ‌پێم ‌بڵێ‪‌ .‬کاتێك‌‬ ‫‌‬ ‫ئهو ‌مه‌‬‫مجاره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهگه‌ر ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫مهد ‌ئه‌ڵێ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫سهر‌ڕانی‌‬ ‫له ‌‬ ‫وهره‌ ‌ ‌‬
‫ش‌ئهڵێ" ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هات‪‌،‬خه ‌‬
‫دیجه‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ڵێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫د‌ئه‬ ‫دێت‪‌،‬موحه ‌‬
‫‌‬ ‫جوبرائیل ‌‬
‫بهڵێ"‪‌ ،‬ئینجا‌‬ ‫ئهلی ‌" ‌‬ ‫ئهیبینی؟" ‌ ‌‬ ‫پهم ‌دانیشه‌" ‌کاتێك ‌دائه‌نیشێ ‌ئه‌ڵێ ‌"ئێستا ‌ ‌‬ ‫چه ‌‬
‫‌‬
‫‪‌،‬ئینحا‌ئهلێت"‌‬
‫‌‬ ‫بهڵێ"‬
‫‪‌،‬ئهلێت‌" ‌‬
‫ئهیبینی؟" ‌‬ ‫ئهلێ‌ ‌‬
‫ر‌ڕانی‌ڕاستهم‌دانیشه‪‌ ‌،‬‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫ئهڵیت"‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهڵێ"‌‬ ‫ئهلێت ‌" ‌‬‫ئهیبینی؟" ‌ ‌‬ ‫ئهلێ ‌ ‌‬ ‫سهر ‌کۆشم ‌دانیشه‪-‬نێوان ‌هه‌ردووک ‌ڕانی‌‪‌ ‌ -‬‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫دیجه‌‬
‫خه ‌‬ ‫نهخێر"‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئهویش ‌ئه‌لێت ‌" ‌‬ ‫ئهیبینی؟" ‌ ‌‬ ‫ئینجا ‌له‌چک ‌فری ‌ئه‌دات ‌ئه‌لێت" ‌ ‌‬
‫مهد ‌چۆته‌ ‌نیوان‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهلێت ‌‬ ‫بهپێی ‌قسه‌کانی ‌'حسن' ‌ ‌‬ ‫مه ‌فریشته‌یه"‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئه ‌‬‫ئهڵێت" ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪289‬‬
‫وه‪‌‌ .‬‬ ‫کهی‌ئینجا‌جوبرائیل‌ڕۆیشت ‌‬ ‫و‌کراسه ‌‬
‫‌‬ ‫خەدیجە‌‬
‫چکی‌خهدیجه‌دا‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌کۆش‌و‌له‬ ‫یه‪‌،‬ئه‌بێ‌چ‌حیکمه‌تێک‌له‌‌ڕان‌و‌نێوڕان‌‬ ‫سهیر‌له‌وه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دیجه ‌دانیشتبا‌‬
‫خه ‌‬ ‫ی‌ ‌‬ ‫ر‌ڕانی‌ڕاسته‌یان‌چهپه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫د‌له ‌‬
‫سه‬ ‫مه ‌‬ ‫ر‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ئایا‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫بێت‪‌.‬‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ڵبژاردن‌ههیه‌‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫چوار‌هه‬ ‫چونکه ‌‬
‫‌‬ ‫بو‌بهچی؟ ‌‬
‫‌‬ ‫خلوقه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫دیبا‪‌،‬ئه ‌‬
‫و‌مه‬ ‫‌‬ ‫و‌جوبرائیل ‌‬
‫ی‌نه‬
‫په ‌دانیشتبایه‌ ‌و ‌جوبرائیلی ‌نه‌دیبا ‌ئه‌وا ‌شه‌یتان‌‬ ‫گهر ‌له‌سه‌ر ‌ڕانی ‌چه‌ ‌‬ ‫یهک ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهر‌‬‫ی‌بدیبا‌و‌له ‌‬
‫‌‬ ‫په‌دانیشتبا‌و ‌جوبرائیل‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌ڕانی‌چه‬ ‫ر‌له ‌‬
‫سه‬ ‫گه ‌‬ ‫ی‌ئه ‌‬
‫چو‪‌،‬ئه ‌‬ ‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫رده‬ ‫‌‬
‫وهی‌‬ ‫ئهبو ‌به‌ ‌چی‪‌ ،‬یاخود ‌پاش ‌ئه‌ ‌‬ ‫خلوقه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو ‌مه‌‬ ‫نهیدیبا ‌ئه‌و ‌کاته‌ ‌ ‌‬ ‫ڕانی ‌ڕاسته‌ ‌ ‌‬
‫دیجه ‌و ‌له‌ ‌نێوڕانی ‌دانیشت ‌هه‌ر ‌ئه‌و‌‬ ‫کهی ‌خه‌ ‌‬ ‫مهد ‌چوە ‌ژێر ‌کراسه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫ردهچو‪‌ .‬تۆ ‌بڵێی ‌جوبرائیل ‌زید ‌نەبووبێ ‌و‌‬ ‫خلوقهی ‌بدیبا ‌ئه‌و ‌کاته‌ ‌چی ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫مه‬
‫ههڵدرایه‌وه‪‌ ،‬تاوەکو ‌نەبینێ‌‬ ‫شەرمی ‌کردبێ ‌کاتێک ‌ل‌هچک ‌و ‌کراسی ‌خەدیجە ‌ ‌‬
‫ی‌ناسیوه‪‌،‬ئەگەر‌‬
‫‌‬ ‫دیجهش‌'زید'‬ ‫خه ‌‬ ‫ئەوەی‌هاوسەر‌لە‌ژنی‌خۆی‌ئەبینێ‪‌،‬دیارە ‌ ‌‬
‫وابێ ‌کەواتە ‌هەردووک ‌بەیەکەوە ‌یاریان ‌بە ‌هەستی ‌پەیامبەر ‌کردووە‪‌ .‬بە‌‬
‫ڕاستی ‌ئێمەش ‌نازانین ‌ئەو ‌چیرۆکانە ‌تا ‌چەندی ‌ڕاستە‪‌ ،‬ئەو ‌شیکاریانە ‌تەنها‌‬
‫لەسەر‌نوسراوەکانی‌ئیسالمە‌کە‌خۆیان‌نوسیویانە‪‌‌.‬‬

‫‪‌289‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هیشام‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌/٢٢٢‌–‌٢٢٣‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌.٩٩٣‌–‌٢٢٢‬‬

‫‪292‬‬
 ‫‌‬
‫قه‌‬
‫ره ‌‬‫تایبهتی ‌وه‌ ‌‬ ‫به ‌توانا ‌بوون‪‌ ،‬به‌ ‌ ‌‬ ‫کهی ‌دوو ‌كه‌سی ‌ ‌‬ ‫مامه ‌‬
‫خهدیجه ‌و ‌كوڕه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهڕێ‌‬ ‫مهكک‌ه ‌ ‌‬ ‫ئهڵێن ‌گرۆپێك ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫سهر ‌ئاینه‌كان‪‌ ،‬بۆ ‌نمونه‌ ‌ ‌‬ ‫وهی ‌هه‌بو ‌له‌ ‌‬ ‫لێكۆلینه ‌‬
‫‌‬
‫قه‌‬
‫ره ‌‬‫وانه‌وه‌ ‌‬ ‫كێك‌له ‌‬‫‌‬ ‫ی‌ئاینێك‌ههلبژێرن‌یه‌‬
‫‌‬ ‫كو‌بچن‌بۆ‌شام‌بۆ‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ون‌تاوه‬ ‫ئه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫كهیان‌‬ ‫تا‌باسی‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬‫جوله ‌‬
‫م‌ئهچن‌بۆ‌الی‌ئاخامێكی‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫بۆ‌جاری‌یه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهبێت‪‌.‬‬ ‫‌‬
‫پاشان‌ئهچن‌بۆ‌الی‌ڕاهیبێك(‌‬ ‫‌‬ ‫ههڵنابژێرن‪‌،‬‬ ‫كه‌ ‌‬ ‫ئاینی‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌دیاره‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌بكات‪‌،‬به‬
‫هێنن‌و‌ئهبن‌‬
‫‌‬ ‫سیحیان‌بۆ‌بكات‪‌،‬گروپهكه‌ی‌بڕوا ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كو‌باسی‌مه‬ ‫مهسیحی)‌ ‌‬
‫تاوه‬ ‫‌‬
‫بۆته‌‬
‫نه ‌‬ ‫قه ‌ ‌‬
‫ره ‌‬ ‫ڵێن‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫ندێ‌سهرچاوه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫بۆ‌مهكک‌ه ‌‬
‫‪‌،‬هه‬ ‫‌‬ ‫رێنهوه‌ ‌‬
‫گه ‌‬ ‫سیحی‌و‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫مهسیحی‪‌.‬‬ ‫بۆته ‌ ‌‬ ‫ههندێكیش ‌ئه‌ڵێن ‌ ‌‬ ‫ڵنهبژاردوه‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫مهسیحی ‌و ‌هیچ ‌ئاینێكی ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫فێر‌بێت‌و‌شارهزا‌بێت‪.‬‬
‫‌‬ ‫قه‌‬
‫ره ‌‬ ‫وه ‌‬‫كرد‌زۆر‌شت‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مهش‌وای‌لە‌پەیامبەر‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫‌‬
‫نانهت ‌گوێی ‌له‌ ‌كورێك‌‬ ‫ته ‌‬ ‫مبهران ‌بوو ‌ ‌‬ ‫پەیامبەر ‌گوێ ‌بیستی ‌چیرۆكی ‌پێغه‌ ‌‬
‫ئاینیهكان‌‬ ‫رچاوه ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫پێی‌سه‬ ‫لهك‌ڕومانی‌بوو‪‌ .‬به‌ ‌‬ ‫چه ‌‬‫ئهگرت‌ناوی‌'جبر' ‌بوو ‌به‌ ‌ڕه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫و ‌قوڕئان ‌پێ ‌ئه‌چێت ‌كه‌ ‌هاموشۆی ‌زۆر ‌كه‌سی ‌بیگانه‌ی ‌كردبێ‪‌‌،‬‬
‫سانه‌‬
‫و‌كه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫مهد ‌ ‌‬
‫یان‌وت‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫كردبو‌بۆیه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ستیان‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كانیش‌هه‬ ‫قوره ‌‬
‫یشیه‬ ‫‌‬
‫رهبی‌‬ ‫حساب‌زمانی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫كان‌دابو‌به‌‬
‫‌‬ ‫ناو‌قورهیشیه‌‬
‫‌‬ ‫كهسێك‌له‌‬ ‫رئهگرێت‪‌ ‌.‬‬ ‫وهحی‌وه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهسیحی ‌بوه‌ ‌ناوی ‌'جبر'‌‬ ‫بوه ‌ ‌‬‫روهها ‌ئه‌ڵێن ‌كه‌سێكی ‌تر ‌هه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫ئهزانی‪‌ ‌ .‬‬ ‫باش ‌نه‌ ‌‬
‫ئهڵێت ‌كه‌سێك‌‬ ‫روهها ‌'ابن ‌عباس' ‌ ‌‬ ‫بوه‪‌ .‬هه‌ ‌‬ ‫ههندێكیش ‌ئه‌ڵێن ‌ناوی ‌'یعش' ‌ ‌‬ ‫بوه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫مهد‌زۆر‌هاتوچۆی‌‬ ‫بوه‌موحه‌ ‌‬ ‫بوه‌ناوی‌'بلعام'‌ ‌‬ ‫ب‌نه ‌‬‫ره ‌‬ ‫عه ‌‬‫بوه‌واته‌‌ ‌‬ ‫بێگانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بوه‌‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫روهها‌‬‫هه ‌‬ ‫رئهگرێت‪‌ ‌.‬‬ ‫حی‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫کهسه‌‌ ‌‬
‫وه‬ ‫كان‌ئهیان‌وت‌له‌و‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫قوره ‌‬
‫یشیه‬ ‫كردووه‌‌بۆیه‌‌ ‌‬
‫ئهڵێت ‌ئێمه‌ ‌دوو ‌كورۆكه‌ی ‌رۆمیمان ‌هه‌بو ‌كتابیان ‌به‌‌‬ ‫'عبدالله ‌كوری ‌مسلم' ‌ ‌‬
‫ندێكی‌تر‌ئهڵێن‌‬
‫‌‬ ‫یش‌گوێی‌لێ‌ئهگرتن‪‌ ‌.‬‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫مهد‬‫و‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫خوێنده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زمانی‌خۆیان‌ئه‬
‫وه ‌و‌‬ ‫گهرایه‌ ‌‬ ‫و‌پاشان‌ههڵ ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫نوسیه ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫د‌ئه‬ ‫وهحی‌بۆ‌موح‌ه ‌‬ ‫بوه ‌ ‌‬
‫كی‌تر‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كابرایه‬
‫به‌‬
‫مانه ‌ ‌‬‫ئه ‌‬ ‫ئایهتێكی‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫سته ‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫م‌مه ‌‬
‫بۆ‌ئه ‌‬ ‫وه‪‌ ‌.‬‬ ‫شتانهی‌باڵوكرده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ویش‌ئهو ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫بنیادهمێ‌‬ ‫‌‬ ‫وهباش ‌ده‌زانین ‌ئه‌وان ‌ئێژن‪‌ :‬‬ ‫ئه ‌‬‫ئێمه ‌ ‌‬
‫دائهنێت ‌و ‌ئه‌ڵێت ‌( ‌‬ ‫نده ‌ ‌‬ ‫پروپاگه ‌‬
‫‌‬
‫كه‌‬
‫عارهبی ‌دا ‌كۆڵیه‌و ‌ئاشكراشه‌ ‌ ‌‬ ‫فێری ‌ده‌كا‪‌ ،‬ئه‌و ‌كه‌سه‌ی ‌ئه‌و ‌نیازیانه‌ ‌له‌ ‌ ‌‬
‫وانه‪‌ .‬وَلَ َقدْ نَعْلَمُ أ ََّنهُمْ يَقُولُونَ إِنَّمَا يُعَلِّ ُمهُ‬
‫عارهبی ‌یه‌كی ‌ڕه‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫زمانی ‌ئه‌م ‌قوڕئان‌ه ‌ ‌‬
‫ن عَ َربِيٌّ ُمبِينٌ‪‌٢٣٠‌.‬النحل)‌‬ ‫ِي وَ َهذَا لِسَا ٌ‬
‫حدُونَ إَِليْهِ أَعْجَم ٌّ‬ ‫بَشَرٌ لِسَانُ الَّذِي يُلْ ِ‬

‫‪293‬‬
 ‫رایهتی‌‬
‫مبه ‌‬‫د‌و‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫‪‌٢‌.٠‌.٩‬‬
‫مهد ‌كرد ‌بچێت ‌بۆ ‌شوێنێكی ‌چۆل‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهم ‌هۆكارانه‌ی ‌سه‌ره‌وه‌ ‌وای ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له‌‬
‫نده ‌ ‌‬
‫رچه ‌‬
‫هه ‌‬ ‫حهراء' ‌بوو ‌ ‌‬ ‫ڵبژاردنی‌ئهشكه‌وتی‌' ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌هه‬ ‫تاوهكو‌بیر‌بكاته‌وه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫ساڵێكدا‌مانگێك‌ئهچون‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫پیاوهكانیان‌ل‌ه ‌‬
‫ی‌ئهو‌كاته‌ ‌ ‌‬ ‫بی‌مهكک‌ه ‌‬ ‫‌‬ ‫لتوری‌عهره‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كه‬
‫وه ‌ئینجا‌‬ ‫سورانه ‌‬
‫‌‬ ‫عبه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫دهوری ‌كه‌ ‌‬ ‫وهیان ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫رانه ‌‬
‫شكهوته‌‪‌ ،‬پاش ‌گه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ئهو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كی‌مهكکه‌‌‬
‫‌‬ ‫ریتی‌خهڵ‬
‫‌‬ ‫وه ‌دابونه‌‬
‫ڵێن‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌.‬میژونوسانی‌ئیسال ‌‬
‫م‌ئه‬ ‫ماڵه ‌‬
‫چونهوه‌ ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ژینگهی‌خۆی‪‌.‬‬ ‫له‌ ‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫كه‌بیربكاته‌ ‌‬ ‫كهوابو‌بوارێكی‌باش‌ڕه‌خسا‌بۆ‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫بو‌ه‪‌ ‌.‬‬
‫ههمو‌موسڵمانان‌و‌‬ ‫ین‌له‌ ‌‬
‫بێ‌بیكه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پێشمان‌ئه‬ ‫اڵم‌پرسیارێكی‌زۆر‌گرینگ‌دێته‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫چهند‌‬
‫شاری‌مهكک‌ه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌پیاو‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئایا‌ڕێژه‬ ‫كانی‌جیهان‌كه ‌بڵێن" ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زانستی‌ئامارداره‬
‫پیاوهكانیان‌ساڵێ‌مانگێك‌بچن‌بۆ‌‬ ‫ی‌مهكکه‌‌ ‌‬ ‫ئهگه‌ر‌خەڵک ‌‬ ‫بوه‌‌پێش‌‪‌٢٢٣٣‬ساڵ؟"‪‌ ‌.‬‬
‫كهوه‌ ‌بوون ‌یان‌‬ ‫یه ‌‬ ‫كۆمهلێك ‌به‌ ‌‬
‫شكهوته‌ ‌ ‌‬ ‫شکهوتی ‌'حراء'‪‌ ،‬یان ‌ئه‌وه‌تا ‌له‌و ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫بهپێ ‌سه‌رچاوه‌كان‌‬ ‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهس ‌بوه‌‪‌ .‬‬ ‫ڕێژه‌ی ‌دانیشتوانی ‌پیاو ‌له‌مه‌كک‌ه ‌‪‌ ‌ ٢٩‬‬
‫رێبوارهكان ‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫شكهوت ‌بونه‌ ‌و ‌خواردنیان ‌له‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ئهڵێن ‌پیاوانیان ‌مانگێك ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بوه‌‬
‫هه ‌‬ ‫مهكک‌ه‌ ‌‬ ‫پیاو‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌ماڵی‌خۆیان‪‌،‬كهواته‌‌یان‌‪‌٢٩‬‬
‫‌‬ ‫رانهوه‌‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫نه‌ ‌‬
‫چو‌واته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫بوه‪‌،‬‬
‫تهنیا ‌نه‌ ‌‬‫مهد ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫وته‪‌ .‬كه‌واته‌ ‌‬
‫شكه ‌‬‫ئه ‌‬ ‫ئهچون ‌بۆ ‌ئه‌و ‌ ‌‬ ‫کۆمهڵ ‌ ‌‬
‫یان ‌به‌ ‌ ‌‬
‫گهڵ‌‬‫مهد ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫مهد ‌كێ ‌بوو‌ه‪‌ ،‬تۆ ‌بڵێی ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫دهبێ ‌بزانیین ‌گرۆپ‌هكه‌ی ‌‬ ‫‌‬
‫گهڵ‌‬‫شكهوته‌‪‌ ،‬یان ‌ئه‌بێ ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ئهو ‌ ‌‬
‫كهسێكی ‌نه‌زان ‌و ‌نه‌خوێنده‌وار ‌چوبێته‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بلیمهت‌چوبێت!‬ ‫سانی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫قه‌ ‌‬
‫و‌كه‬ ‫ره ‌‬
‫بوبهكر‌و‌وه‌ ‌‬‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫شوههوای‌‬‫‌‬ ‫وایه‪‌ ‌.‬‬
‫كه‬ ‫ش‌و‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫ت‌به ‌ ‌‬
‫كه‬ ‫باره ‌‬‫ویش‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫خالێكی‌تریش‌زۆر‌گرینگه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬
‫مهش ‌وا ‌له‌ ‌مرۆڤ ‌ئه‌كات‌‬ ‫له ‌بیابان‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫شكهوت ‌زۆر ‌سافترو ‌فێنكتره‌ ‌ ‌‬ ‫ناو ‌ئه‌ ‌‬
‫لپهركێ‌و‌‬ ‫شایی‌و‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫دوربێت‌له‌‬
‫‌‬ ‫ی‌زیاتر‌بێت‌كه‌‬
‫‌‬ ‫نهوه‌‬
‫بیری‌سافتر‌بێت‌و‌قولبو ‌‬
‫شاری‌مهكکه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫دەنگەدەنگی‌‬
‫تێك‌كه‌‬
‫‌‬ ‫بیركردنهوه‌یەکی ‌قوڵ‌له‌ ‌ ‌‬
‫بابه‬ ‫‌‬ ‫له ‌كاتی ‌‬‫مرۆڤی‌خاوەن‌هۆش‌و‌بیرمەند‪‌ ‌،‬‬
‫كه‌‬
‫قۆناغێك‌سروشی‌بۆ‌دێت‪‌،‬ئینجا‌سروشه ‌‬
‫‌‬ ‫وێته ‌‬
‫كه ‌‬ ‫كا‌ئه ‌‬
‫رقاڵ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆی‌پێ‌سه‬
‫شیعر ‌بێت‪‌ ،‬میوزیك ‌بێت‪‌ ،‬یان ‌وێنه‌كێشان ‌بێت‪،،،،‬هتد‪‌ .‬هۆكار ‌زۆرن‌ ‌وای ‌له‌‌‬
‫ر‪‌،‬چهندین‌كارتێكردن‌‬ ‫‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫د‌كرد‌سروشی‌بۆ‌بێت‌و‌خۆی‌بكات‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫كایهتی‌‬
‫رهی ‌و ‌زیره‌ ‌‬ ‫مهد ‌وه‌كو ‌خەڵکی ‌چوارده‌و ‌‬ ‫له ‌سه‌ر ‌ژیانی ‌موحه‌ ‌‬ ‫ههبوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫بوه‪‌.‬‬
‫خۆشی‌دهورێكی‌بااڵی‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪294‬‬
‫گهر ‌به‌راوردی ‌بكه‌ین ‌له‌گه‌ڵ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫كهسێكی ‌زۆر ‌زیره‌ك ‌بوه‌ ‌ ‌‬ ‫بێگومان ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫و‌شارستانیهتی‌ڕۆم‌‬
‫‌‬ ‫وه‌بازرگان‌بوو‌‬ ‫منداڵیه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫یشی‌ئهو‌كاته‌دا‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫كهسێكی‌قوره‌‬ ‫‌‬
‫ی‌كه‌‬
‫‌‬ ‫و‌كۆمه ‌‬
‫لگایه‬ ‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ڵ‌ئه‬ ‫راوردی‌ئهكرد‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫و‌میزۆپۆتامیای‌دی ‌بوو‪‌،‬كاتێك‌به‌‬
‫ناوچهی‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫یه‪‌ ‌ .‬‬
‫ئهژیا ‌ئه‌یزانی ‌چ ‌جیاوازیه‌كی ‌شارستانیه‌تی ‌هه‌ ‌‬ ‫خۆی ‌تێیدا ‌ ‌‬
‫بلیمهت‌‬
‫ستێره‌ناسین‌زۆر‌به‌‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نگی‌ئه‬ ‫فه ‌‬
‫رهه‬ ‫كان‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تی‌ماگیه‬ ‫میزۆپۆتامیا‌به‌تایبه‌‬
‫‌‬
‫نانهت‌‬‫ته ‌‬ ‫تانیهت‌بوو‪‌ ‌ ،‬‬ ‫ردهشتی ‌ڕه‌وڕه‌وەی‌پێشخستنی‌شارس ‌‬ ‫و‌ئاینی‌زه ‌‬
‫‌‬ ‫بوون ‌‬
‫ئهبێ‌خەڵکی‌‬ ‫یلهسوف‌دانیان‌پێداهێناوە‪‌،‬ئەی‌ ‌‬ ‫یان‌فه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ابوردوودا‌ده‬ ‫دهکانی‌ڕ‬ ‫سه ‌‬
‫له ‌‬‫‌‬
‫سكهنده‌ری‌‬ ‫اریگهری ‌ئەو ‌فەلسەفەیە ‌نەبوبن‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وكاته ‌چۆن ‌له‌ژێر ‌ک‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫وناوچانه ‌كه‌چی ‌خۆی ‌كه‌وته‌‌‬ ‫‌‬ ‫كهدۆنی ‌كه‌ ‌بۆ ‌داگیركردن ‌هاته‌ ‌ئه‌‬ ‫مه ‌‬
‫‌‬
‫فه ‌دانا ‌و ‌ڕێزی‌‬ ‫لسه ‌‬
‫ورهترین ‌فه‌ ‌‬ ‫ەتە ‌و ‌دانی ‌به‌گه‌ ‌‬ ‫ژێركاریگهری ‌ئه‌و ‌شارستانی ‌‬ ‫‌‬
‫لێگرتن‪‌‌.‬‬
‫ی‌شارستانیهتی‌مرۆڤایه‌تییه‌‪‌.‬جا‌‬‫‌‬ ‫له ‌میژو‌و‌ئاوێته‌‬ ‫شێكه ‌ ‌‬
‫ن‌ئاین‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ئهتوانین‌بڵێی‬ ‫‌‬
‫وهی ‌خۆی ‌ڕزگار ‌بكات ‌ئه‌بێ ‌بۆی‌‬ ‫بۆ ‌كه‌سێكی ‌زیرك ‌كه‌ ‌بیەوێت ‌نه‌ته‌ ‌‬
‫بوه‌‬
‫یه ‌ ‌‬ ‫ناوچه ‌‬
‫‌‬ ‫مهد ‌خۆی ‌زۆر ‌له‌ ‌ژێر ‌كاریگه‌ری ‌ئاینی ‌ئه‌و ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ههوڵبدات‪‌ .‬‬ ‫‌‬
‫نێت‌و‌به‌خەڵک‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫لمانی‌فارسی‌دائه‬ ‫‌‬
‫ر‌شانی‌سه‬ ‫ست‌له‌ ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕۆژێكیان‌ده‬ ‫ربۆیه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫كان‌دهستیان‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌فارسه‬ ‫یا‌بێت‪‌،‬نه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫لهالی‌ئه‌ستێره‌ی‌ثوره‌‬ ‫گهر‌ئاین ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫ئهڵێت‌(‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ستێرهی‌‬
‫‌‬ ‫لهالی ‌ئه‌‬
‫ههندێك ‌وته‌ی ‌تردا ‌وتویه‌تی ‌ئه‌گه‌ر ‌زانست ‌ ‌‬ ‫پێ ‌ده‌گات‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬
‫ثوره‌یا ‌بێت‪‌ ،‬كورانی ‌فارس ‌ده‌ستیان ‌پێ ‌ده‌گات‪‌ .‬قَالَ فَضَرَبَ ِب َيدِهِ عَلَى َكتِف‬
‫عنْد الثُّرَيَّا‬‫سَلْمَان الْفَارِسِيّ َرضِيَ اللَّه عَنْهُ ثُمَّ قَالَ " َهذَا وَ َقوْمه وََلوْ كَانَ الدِّين ِ‬
‫‪290‬‬
‫َل َتنَاوَلَهُ رِجَال ِمنْ الْفُرْس "‪.‬‬
‫‌‬
‫وهحی‌پەیامبەر‬ ‫‪‌ ‌٢‌.٠‌.٩‬‬
‫مبهرایه‌تی ‌بۆ ‌پەیامبەر ‌دارێژرا‪‌،‬‬ ‫بیرۆكهی ‌پالنی ‌پێغه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫رهوه‌ ‌‬‫ئهم ‌خااڵنه‌ی ‌سه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهردی‌‬ ‫م‌دارشتنهش‌بۆته‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئینجا‌چ‌بۆخۆی‌دایرشتبێ‌یان‌بۆیان‌دارشتبێت‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬
‫جۆره‌‬
‫‌‬ ‫ن‌سروشیش‌جۆراو‌جۆری‌ههیه‌‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫لێردا‌ئهتوانین‌بلێی‬
‫‌‬ ‫بناغ‌هی‌سروشی‪‌ ‌،‬‬
‫ئهنجامی ‌بیركردنەوەیەکی ‌قوڵ ‌لە ‌مێشکی ‌دەرەکی(عقل ‌واعي)‌‬ ‫سروشێك ‌له‌ ‌ ‌‬
‫دێتهكایه‌وه‪‌،‬جۆرێکیش‌لەناو‌مێشکی‌ناوەکی(عقل‌الواعی)‌دێتەکایەوە‌لە‌ڕیگای‌‬ ‫‌‬

‫‪‌290‬تفسیر‌ایة‌‪‌٠٩‬سورة‌محمد‌‪‌/‬ابن‌کثیر‌‬

‫‪295‬‬
‫كه ‌به‌‌‬‫وه ‌ ‌‬‫یه ‌‬‫وهی ‌بیری ‌لێبكه‌ ‌‬ ‫بێئه ‌‬
‫خەو‪‌ ،‬زیندەخەو‪‌ ،‬سروشی ‌دەستبەجێ ‌ ‌‬
‫پێی‌ئهڵێن‌‬
‫‌‬ ‫چێ‌كه‌‬
‫‌‬ ‫یك‌له‌مێشكی‌ده‌ ‌‬
‫رئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫اڵمێك‌یان‌بیرۆكه‬ ‫‌‬
‫كی‌زۆرخێرا‌وه‬ ‫ماوه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫كام‌سروشی‌ههبوه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫(ارتجالی‪‌-‬دەستبەجێ)‪‌.‬جا‌با‌بزانین‌پەیامبەر‌‬
‫كیان‌لهسه‌ر‌‬
‫‌‬ ‫سهر‌سروشەکە‌پەیامبەر‌یه‌‬ ‫له ‌‬ ‫بۆچون‌ههیه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له‌ڕاستیدا‌دوو‌جۆره‌‌‬ ‫‌‬
‫وهی ‌تریش ‌به‌ ‌پێی ‌بۆچونی ‌هه‌ندێ ‌زانایانی‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‪‌ ‌ ‌،‬‬
‫ئهگێردرێته‌ ‌‬ ‫زاری ‌عائیشه‌ ‌ ‌‬
‫ئیسالمییه‪.‬‬
‫‌‬
‫دی‌پرسیوه ‌چۆن‌‬
‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫گێرنهوه‌ ‌'حارس‌بن‌هیشام' ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهم)‌له‌ ‌‬
‫یه ‌‬‫‌‬
‫ویش‌وتویهتی ‌هەندێک‌جار‌فریشتە‌دێتە‌الم‌وەک ‌دەنگی‌‬ ‫‌‬ ‫وهحیت‌بۆ ‌دێت‌ئه‌‬ ‫‌‬
‫زەنگێک‪‌،‬کاتێک‌وازم‌لێ‌دێنێ‌لە‌بیرم‌دەمینێ ‌فریشتەکە‌چی‌پێ‌وتومە‪‌.‬ئەو‌‬
‫یهك ‌له‌‌‬ ‫جۆرە ‌سروشە ‌قورسترین ‌جۆرە ‌لەسەر ‌مندا‪‌ .‬زۆرجار ‌فریشته‌ ‌‬
‫ڕوخساری‌پیاوێك‌دێت‌و ‌قسەم‌لەگەڵ‌دەکات‪‌،‬لێی‌تێدەگەم‌و‌لەبیرم‌دەمینێ‌‬
‫وهحی‌بۆ‌‬ ‫كه‌ ‌‬‫وێ‌بوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫جارێكیان‌له‬ ‫وه‌‬
‫ئهگێرێته‌ ‌‬ ‫ها‌عائیشه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫چی‌پێ‌وتومە‪‌ ‌.‬‬
‫مهد‌‬‫بهاڵم ‌ناوچه‌وانی ‌موحه‌ ‌‬ ‫ئهو ‌ڕۆژه‌ ‌زۆر ‌سارد ‌بوه‌ ‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬‫مهد ‌هاتوه‌ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫ئارهقی ‌كردوه‌‪َ‌ .‬أحْیَانًا یَأْتِینِي مِثْلَ صَلْصَلَةِ ا ْلجَرَسِ ـ وَهُوَ أَشَدُّهُ عَلَىَّ ـ فَیُفْصَمُ‬‫‌‬
‫عَنِّي وَقَدْ وَعَیْتُ عَنْهُ مَا قَالَ‪ ،‬وََأحْیَانًا یَتَمَثَّلُ لِيَ الْمَلَكُ رَجُالً فَیُكَلِّمُنِي فَأَعِي مَا‬
‫یَقُولُ "‪ .‬قَاَلتْ عَا ِئشَةُ رضى اهلل عنها وَلَقَدْ رَأَیْتُهُ یَنْزِلُ عَلَیْهِ الْوَحْىُ فِي الْ َیوْمِ الشَّدِیدِ‬
‫‌‪291‬‬
‫الْبَرْدِ‪ ،‬فَیَفْصِمُ عَنْ ُه وَإِنَّ جَبِینَهُ لَیَتَفَصَّدُ عَرَقًا‬

‫ردهمی ‌عائیشه‌‌‬‫سه ‌‬
‫ئهبیستین ‌واته‌ ‌له‌ ‌‬
‫عائیشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫ئهو ‌ڕووداوه‌ ‌ ‌‬ ‫بێگومان ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬
‫ی‌كوری‌نهوفل'‌ه‌‬
‫‌‬ ‫ره ‌‬
‫قه‬ ‫وه ‌‬
‫ردهمێكه‌‌پاش‌مردنی‌' ‌‬‫وێ‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم‌ده‌رده‌ ‌‬
‫كه‬ ‫داوه‌ ‌‬
‫ڕووی ‌‬
‫له‌‬
‫رهقه‌' ‌بمرێت ‌پەیامبەر ‌سوره‌تی ‌زۆر ‌ ‌‬ ‫وه ‌‬
‫وهی ‌' ‌‬‫كهوێ ‌پێش ‌ئه‌ ‌‬ ‫چونكه ‌ده‌رده‌ ‌‬
‫‌‬
‫سهر ‌شاخێك‌‬ ‫ئهیەوێت ‌خۆی ‌له‌ ‌‬ ‫رگرتوه‪‌ ،‬كاتێك ‌ئه‌مرێ‪‌ ،‬پەیامبەر ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رهقه ‌وه‌‬
‫وه ‌‬
‫‌‬
‫ڵداته ‌خوارێ ‌و ‌خۆی ‌بکوژێ‪‌ ،‬هەروەها ‌دەڵێن ‌پاش ‌مردنی ‌وەرەقە ‌بۆ‌‬ ‫ه‌ه ‌‬
‫كهی‌‬‫یتانه ‌‬
‫وا‌شه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵێن‌ئه‬ ‫‌‬
‫كانیش‌ئه‬ ‫قورهیشیه‌‬
‫ك‌وهحی‌بۆ‌پەیامبەر ‌نایەت‪‌ ‌،‬‬ ‫‌‬ ‫ماوه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫مهد ‌به‌جێی ‌هێشت‪‌ .‬به‌اڵم ‌به‌ ‌هۆی ‌ئه‌و ‌هۆكارانه‌ی ‌كه‌ ‌باسمان ‌كرد‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫گهر ‌زۆر ‌به‌ ‌وردی ‌سه‌یری ‌قوڕئان‌‬ ‫بهاڵم ‌ئه‌ ‌‬
‫خاوهن ‌سروش‪‌ ‌ .‬‬ ‫مهد ‌بوه‌ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬

‫صحیح‌البخاري‪‌،‬بدء‌الوحي‌إلی‌رسول‌الله‪‌‌//.‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢‬سورة‌المزمل‪‌،‬معالم‌التنزیل‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫‪‌291‬‬
‫البغوي‌‬

‫‪296‬‬
‫دووكهس‌‬
‫‌‬ ‫ی‌دیاره ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬زۆر‌به ‌ئاشكرا‌پێوه‌‬
‫‌‬ ‫كان‌دووشێوه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫بینین‌ئایهته‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ین‌ئه‬ ‫‌‬
‫بكه‬
‫ی‌له‌‬
‫وانه ‌‬‫اڵم‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫به‬ ‫ی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مو‌كێش‌و‌قافیه‬ ‫مهكک‌ه ‌‬
‫ن‌هه‬ ‫ی‌له ‌ ‌‬
‫وانه ‌‬‫ئه ‌‬ ‫یهتی‪‌ ‌.‬‬ ‫نوسیو ‌‬
‫‌‬
‫ههموی ‌كورتن ‌و‌‬ ‫ئایهته‌كانی ‌مه‌كکه‌ ‌ ‌‬‫هاتوه ‌كێشی ‌وقافیه‌ی ‌نییه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫ینه ‌‬
‫مهدد ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌بۆ ‌سوره‌تی ‌(الحجر‪ ،‬طه‪،‬‬ ‫ههموی ‌درێژن‪‌ .‬بگه‌رێه‌ ‌‬ ‫ینه ‌ ‌‬
‫تهكانی ‌مه‌دد ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫االنبياء‪ ،‬الشعراء‪ ،‬يس‪ ،‬الصافات‪ ،‬ص‪ ،‬الدخان‪ ،‬الجاثية‪ ،‬االحقاف‪ ،‬ق‪ ،‬الذاريات‪،‬‬
‫الطور‪ ،‬النجم‪ ،‬القمر‪ ،‬الرحمن‪ ،‬الواقعة‪ ،‬الملك‪ ،‬القلم‪ ،‬الحاقة‪ ،‬المعارج‪ ،‬النوح‪،‬‬
‫الجن‪ ،‬المزمل(‪،292)٢٠‬المدثر‪ ،‬القيامة‪ ،‬المرسالت‪ ،‬النباء‪ ،‬النازعات‪،‬‬
‫عبس‪،‬التكوير‪ ،‬االنفطار‪ ،‬المطففين‪ ،‬االنشقاق‪ ،‬البروج‪ ،‬الطارق‪ ،‬االعلى‪ ،‬الغاشية‪،‬‬
‫الفجر‪ ،‬البلد‪ ،‬الشمس‪ ،‬الليل‪،‬الضحى‪ ،‬الشرح‪ ،‬التين‪ ،‬العلق‪ ،‬القدر‪ ،‬العاديات‪،‬‬
‫القارعة‪ ،‬التكاثر‪ ،‬العصر‪ ،‬الهمزة‪ ،‬الفيل‪ ،‬قريش‪ ،‬الماعون‪ ،‬الكوثر‪ ،‬الكافرون‪،‬‬
‫گهڵ ‌سوره‌تی ‌(البقرة‪ ،‬ال‬ ‫له ‌ ‌‬‫بهراوردی ‌بكه‌ ‌ ‌‬ ‫المسد‪ ،‬االخالص‪ ،‬الفلق‪ ،‬الناس)‪‌ ،‬‬
‫عمران‪ ،‬النساء‪ ،‬المائدة‪ ،‬االنفال‪ ،‬التوبة‪ ،‬الرعد‪ ،‬الحج‪ ،‬االحزاب‪ ،‬محمد‪ ،‬الفتح‪،‬‬
‫الحجرات‪ ،‬الحديد‪ ،‬المجادلة‪ ،‬الحشر‪ ،‬الممتحنة‪ ،‬الصف‪ ،‬الجمعة‪ ،‬المنافقون‪ ،‬التغابن‪،‬‬
‫تهكان ‌له‌ ‌ڕووی‌‬ ‫ئهبینین ‌سوره‌ ‌‬ ‫الطالق‪ ،‬التحريم‪ ،‬االنسان‪ ،‬البينة‪ ،‬النور‪‌ ‌ )..‬‬
‫تهكانیان‌كورتن‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫م‌كورتن‌و‌ههم‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كان‌هه‬ ‫سوره ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫جیاوازی‌ههیه‌‌‌‬
‫‌‬ ‫دارشتنهوه‌‌‬
‫‌‬
‫كه‌‬
‫نیا‌دوو‌سورهت‌هه‌یه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫اڵم‌ته‬ ‫دینهیی‌هكان‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫ڵ‌مه ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫راورد‌بكرێن‌له ‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ر‌به‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫بن‌ئهویش‌(الزلزلة‪‌،‬النصر)ه‌‪.‬‬ ‫‌‬ ‫دینهیی‌‬
‫كورت‌بن‌و‌مه ‌‬
‫‌‬
‫وهك(االنعام‪ ،‬االعراف‪ ،‬يونس‪،‬‬ ‫مهكک‌هیه‌ ‌ ‌‬
‫یه ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫هه ‌‬‫ند‌سورهتێكی‌دوورودرێژ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫چه‬
‫هود‪ ،‬يوسف‪ ،‬ابراهيم‪ ،‬النحل‪ ،‬االسراء‪ ،‬الكهف‪ ،‬مريم‪ ،‬المؤمنون‪ ،‬الفرقان‪ ،‬النمل‪،‬‬
‫القصص‪ ،‬العنكبوت‪ ،‬الروم‪ ،‬لقمان‪ ،‬السجدة‪ ،‬سبا‪ ،‬فاطر‪ ،‬الزمر‪ ،‬غافر‪ ،‬فصلت‪،‬‬
‫مهكک‌ه ‌بوو‌‬
‫ساڵ‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مهد‌‪‌ ٢٠‬‬
‫ش‌بلێن‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫توانین‌بۆ‌ئه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫الشوري‪ ،‬الزخرف‪‌ ‌).‬‬
‫ئه‬
‫مهكک‌ه‪‌ .‬باشترین‌‬ ‫له ‌‬
‫قه ‌مرد ‌بۆ ‌ماوه‌ی ‌چه‌ند ‌سالێك ‌مایه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫ره ‌‬
‫ی ‌وه‌ ‌‬ ‫ئهو ‌كاته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڵێ‌من‌گهشتی‌ئاسمانم‌كرد‪‌ ،‬خەڵک ‌پێی‌بڕوا‌‬ ‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫د‌ئه‬ ‫كاتێك‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫وه ‌‬
‫ئه ‌‬
‫نمونه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫یه‌هه‌ر‌‬
‫قه ‌‬
‫ره ‌‬
‫وه ‌‬‫مێكی‌مهكک‌هیه‌‌و‌پاش‌كۆچی‌دوایی‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫رده‬ ‫مه‌ ‌‬ ‫رده ‌‬
‫سه ‌‬ ‫ن‌ئهو‌ ‌‬‫ناكه ‌‬ ‫‌‬
‫به ‌پێی‌‬ ‫رهقه‌ ‌ناچێت‪‌ ‌ .‬‬ ‫كهی ‌دوورودرێژه‌ ‌كه‌ ‌به‌ ‌هی ‌وه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬
‫سوره ‌‬
‫‌‬ ‫بۆیه‌ ‌‬

‫تی‌ژماره‌'‪‌'٩٣‬ه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌ئایه‬‫کورت‌نیه‌ئه‌‬
‫‌‬ ‫ته‌‬
‫م‌سوره ‌‬
‫‌‬ ‫ک‌ئایهت‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نها‌یه‬ ‫‪‌ ‌292‬‬
‫ته‬

‫‪297‬‬
‫ئهمرێ‌واته‌‌سێ‌‬ ‫کۆچکردنی‌بۆ‌مهدینه‌‌خەدیجە‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌له‌‬
‫کان‌سێ‌ساڵ‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رچاوه‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫‪293‬‬
‫یه‪.‬‬
‫ککهی ‌‬
‫مه ‌‬ ‫یه‌‌و‌ ‌‬‫ئایهتی‌دوورودرێژ‌هه‌ ‌‬ ‫ئهمینێ‌بۆیه‌‌ ‌‬ ‫ککه‌ ‌‬
‫مه ‌‬ ‫ساڵ‌له‌ ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌،‬‬
‫که ‌‬
‫یه ‌‬‫رهقه‌' ‌و ‌'زید' ‌به‌ ‌‬ ‫وه ‌‬
‫له ‌دوو ‌سروش ‌یه‌كێان ‌' ‌‬ ‫واته ‌قوڕئان ‌پێك ‌هاتوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهده‌‪.‬‬‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهوی‌تر‌سروشی‌‬ ‫‌‬
‫تهوه‌‌‬
‫ی‌دۆزیوه ‌‬
‫‌‬ ‫ردهكه‌وێ‌پەیامبەر ‌كێش‌و‌قافیه‌ی‌قوڕئان‬ ‫ئاشكراش‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫زۆر‌به ‌‬
‫‌‬
‫دهمی‌‬ ‫له‌ ‌‬‫وشه‌ ‌‬
‫م‌شێوه‌ ‌‬‫‌‬ ‫ی‌ئهنوسرێ‌و‌مێشكی‌ڕاهاتوه‌‌كه‌‌ ‌‬
‫به‬ ‫چۆن‌شێوازهكه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه‌‬
‫‌‬
‫به ‌شێوازێك ‌له‌ ‌شیعر‪‌ ،‬ئه‌توانین ‌بڵێن‌‬ ‫دهرێ ‌وه‌ك ‌ئه‌وه‌ی ‌قوڕئان ‌بوو ‌ ‌‬ ‫بێته ‌ ‌‬
‫‌‬
‫تهكانی‌‬ ‫زۆربهی ‌ئایه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫چونكه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌نێوان ‌شیعر ‌و ‌په‌خشان ‌دایه‌‪‌ .‬‬ ‫جۆرێكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫قوڕئان ‌‬
‫ر‌شێوازی‌شیعره‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫ق‌له ‌‬
‫سه‬ ‫قاو‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫ی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كورتن‌و‌كێش‌و‌قافیه‬ ‫كه ‌‬
‫مهک ‌‬ ‫‌‬
‫واته ‌قوڕئان‌‬ ‫كه ‌‬ ‫پهخشانیش‪‌ ‌ .‬‬ ‫بۆته ‌ ‌‬
‫جۆرهكه‌ی ‌تر ‌له‌ ‌شیعری ‌تێپه‌راندوه‌ ‌و ‌نه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫خشانه‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شیعرپه‬ ‫كه‌‬
‫له‌داهێنانی‌پەیامبەر‌ه‌ ‌‬ ‫كهی‌تر‌ ‌‬ ‫ی‌شیعره‌و‌نیوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نیوه‬
‫گهڵ ‌لێكۆلینه‌وه‌ی‌‬ ‫ههستی ‌شیعری ‌هه‌بێ ‌و ‌له‌ ‌‬ ‫له ‌ڕاستیدا ‌هه‌ر ‌كه‌سێك ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫قوڕئان ‌خۆی ‌خه‌ریك ‌بكات ‌ئه‌وا ‌ئه‌گاته‌ ‌قۆناغێك ‌ئه‌توانێ ‌شیعرپه‌خشانی‌‬
‫ر‌بۆیه‌توانیویه‌تی‌‬‫‌‬ ‫ئهو‌قۆناغ‌ه‌ ‌‬
‫هه‬ ‫وتۆته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دیش‌كه‬ ‫دابنێ‪‌،‬بێگومان‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫قوڕئان‌‬
‫تهواو‌بكات‪.‬‬ ‫كتێبی‌قوڕئان‌ ‌‬
‫‌‬
‫مهد‌‬‫رچاوهی ‌زانایانی ‌ئیسالم ‌ئه‌ڵێن ‌كاتێك ‌موحه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫به ‌پێی ‌هه‌ندێ ‌سه‌‬ ‫دووهم) ‌ ‌‬‫‌‬
‫كهی ‌بۆ‌‬ ‫ته ‌‬‫سروشی ‌بۆ ‌ئه‌هات ‌ڕه‌نگی ‌ده‌م ‌و ‌چاوی ‌تێك ‌ئه‌چو‪‌ ،‬ئینجا ‌ئایه‌ ‌‬
‫ندێكی‌لهالیان‌‬
‫‌‬ ‫هاتوه‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫ها‌ئهڵێن‌سێ‌جۆر‌سروشی‌بۆ‌‬ ‫روه ‌‬ ‫‪‌،‬هه ‌‬
‫وه ‌‬ ‫وته ‌‬
‫ان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫خەڵک‬
‫و‌ههندێك‌‬‫هاتوه ‌ ‌‬‫‌‬ ‫دا ‌بۆی ‌‬ ‫ی‌خهو ‌‬
‫‌‬ ‫تیش‌له ‌ڕێگا‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێك‌ئایه‬ ‫هاتوه ‌ ‌‬
‫و‌هه‬ ‫‌‬ ‫جوبرائیل‌هوه‌ ‌‬
‫دڵی‌چهقیوه‌‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫ئایهتیش‌هەر‌کە‌لەدایک‌بووە‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬

‫و‌أبی‌طالب‌لهیه‌ک‌‬
‫‌‬ ‫کان‌خدیجه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رچاوه‬ ‫‌‬
‫پێی‌سه‬ ‫به‌‬
‫‪‌293‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‪‌،‬ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌ ‌.٢٢‬‬
‫تی‌ورقه‌‬
‫‌‬ ‫یامبه ‌‬
‫رایه‬ ‫سێ‌ساڵی‌په ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫واته‌ ‌‬
‫مرێ‌به‌چوار‌ساڵ‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وان‌ئه‬ ‫‌‬
‫مرن‌و‌ورقة‌پێش‌ئه‬ ‫ساڵ‌ئه‌‬
‫ئهمرێ‪‌.‬‬‫‌‬

‫‪298‬‬
 ‫مهد‬
‫حی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌وه‬ ‫ند‌خالێکی‌گرینگ‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌ ‌٦‌.‌٠‌.‌٩‬‬
‫چه‬
‫ئهوا‌ئەڵاڵ‌بێ‌ئاگا‌‬ ‫الیهن‌ئەڵاڵوه‌‌بێت‌و‌چاودێری‌مرۆڤ‌بێت‪‌ ‌،‬‬ ‫ر‌سروش‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫چهند‌‬ ‫مهكک‌ه‌بوو‌ ‌‬ ‫له‌ ‌‬
‫له‌یادی‌بکات‪‌.‬كاتێك‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫یامبهری‌خۆی‌و‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫نابێت‌له‌ ‌‬
‫‌‬
‫كهی‌یاخود‌خودی‌خۆی‌سروشی‌‬ ‫ن‌ئاخامه ‌‬
‫‌‬ ‫هات‌له ‌ ‌‬
‫الیه‬ ‫‌‬ ‫حی‌بۆ‌نه ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫جارێك‌وه‬
‫مهكک‌ه‌‬ ‫كاتێك‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌.‬‬
‫مناكیه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بوارێكی‌غه‬ ‫وته‌‬
‫كه ‌‬ ‫ئه ‌‬‫ر‌بۆیه‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئههات‪‌ ‌.‬‬
‫هه‬ ‫بۆ‌نه ‌‬
‫‌‬
‫بهزی‪‌،‬‬ ‫ەئە ‌‬
‫مهد ‌وه‌حی ‌بۆ ‌دان ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫سهر ‌ژیان ‌بوو‪‌ ،‬‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫وكاتهی ‌خه‌دیجه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بوو‪‌ ‌ ،‬‬
‫ئه‬
‫ههندێك‌‬ ‫خواكهت ‌وازی ‌لێ ‌هێنای ‌و ‌لێت ‌قه‌ڵسه" ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫دیجه ‌وتی ‌"وا ‌ئه‌بینم ‌كه‌ ‌‬ ‫خه ‌‬ ‫‌‬
‫ندێكیش‌ئهڵێن‌قوره‌یشیه‌كان‌گووتیان ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهڵێن‌ژنێكی‌تر‌وای‌پێگوتوو‌ه‪‌ ‌.‬‬
‫هه‬ ‫‌‬
‫یهك ‌سوره‌تی ‌(الضحى)ی ‌دابه‌زاند ‌كه‌‌‬ ‫مهد ‌هێنا‪‌ .‬پاش ‌ماوه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫وازی ‌له‌ ‌‬
‫نگهی ‌هه‌دادانی ‌شه‌و‪‌.‬‬ ‫جه ‌‬ ‫چێشتهنگاو‪‌ ،‬به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهڵێت‪‌ (294‬سۆندێ ‌ده‌خۆم ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دوا‌ڕۆژ‌بۆ‌تۆ‌له ‌دنیا‌‬
‫‌‬ ‫دیاره ‌‬
‫لێت‌قهڵسه‌‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫تۆهێناوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وازی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫پەروەردگار ‌ ‌‬
‫كا‌ڕازی‌دهبی‪‌.‬چما‌‬ ‫‌‬ ‫هات‌دهگه‌ڵ‌ده‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌وه‬ ‫م‌زوانهش‌پەروەردگار ‌ ‌‬
‫چاكه‬ ‫‌‬ ‫چاتره‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫‌‬
‫ڕێی‌نیشاندای‌كه ‌ڕێت‌لێ‌تێکچبو!‌‬ ‫‌‬ ‫و‌پهنای‌پێدای‪‌.‬ڕاسته‌ ‌‬ ‫بوی؟‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تیوێك‌نه‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫كهر‌‬ ‫رۆزه ‌‬
‫نجێنه‪‌ .‬ده‌ ‌‬ ‫پارهداری ‌كردی ‌كه‌ ‌هه‌ژار ‌بوی؟ ‌سا ‌تۆش ‌هه‌تیو ‌مه‌ڕه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بكه‪‌.‬وَالضُّحَى‪ .‬وَا َّلل ْيلِ ِإذَا سَجَى‪ .‬مَا‬ ‫ر‌باسی‌چاكهی‌پەروەردگار ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫تارێنه‪‌.‬تۆ‌هه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مه‬
‫جدْكَ‬ ‫سوْفَ يُعْطِيكَ ر َُّبكَ َفتَ ْرضَى‪ .‬أَلَمْ يَ ِ‬ ‫َدعَكَ ر َُّبكَ وَمَا قَلَى‪ .‬وَلَ َ‬ ‫عكَ ر َُّبكَ وَمَا قَلَى‪ .‬مَا و َّ‬ ‫َد َ‬
‫و َّ‬
‫غنَى‪ .‬فَأَمَّا ا ْل َيتِيمَ فَلَا تَقْهَرْ‪ .‬وَأَمَّا‬ ‫ج َدكَ عَائِلًا فََأ ْ‬‫َيتِيمًا فَآوَى‪َ .‬ووَجَ َدكَ ضَالًّا فَهَدَى‪َ .‬ووَ َ‬
‫زۆر‌ڕونه‌و‌‬
‫‌‬ ‫ته‌‬
‫م‌سوره ‌‬
‫‌‬ ‫السَّا ِئلَ فَلَا َت ْنهَرْ‪ .‬وَأَمَّا ِبنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ‪‌.‬سوره‌‌الضحى)‌ئ‌ه‬
‫نیگهران ‌نه‌بێ‪‌ .‬لێره‌دا ‌دوو‌‬ ‫وه ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫درێته ‌‬
‫‌‬ ‫مهد ‌دڵی ‌ئه‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫ئاشكرایه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫مهد‌‬ ‫دڵی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫زۆر‌ویستویهتی‌‬
‫‌‬ ‫ی‌بۆ‌ناردوه‌‬
‫‌‬ ‫حیه ‌‬
‫كه‬ ‫ی‌وه ‌‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫یه‌ ‌‬
‫هه ‌‬‫وه‌ ‌‬‫شیكردنه ‌‬
‫‌‬
‫ته ‌زۆر ‌به‌‌‬ ‫ئهم ‌ئایه‌ ‌‬‫بیربهێنێتهوه‌ ‌كه‌ ‌چی ‌بوه‌ ‌چونكه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بداته‌وه‌ ‌و ‌خۆشی ‌به‌ ‌‬
‫ههژار‌‬ ‫‪‌،‬كه ‌ ‌‬
‫وه ‌‬ ‫مان‌دایه ‌‬
‫‌‬ ‫تیو‌بوی‌و‌ئێمه ‌گل‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵێت‌تۆ‌هه‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ی‌تێدایه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫چاودادانه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫قسهی ‌ئاخامێك‌‬ ‫قسهی ‌ئەڵاڵ ‌ناچێت ‌و ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫مانه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫بوی ‌ماڵدارمان ‌كردی‪‌ ‌ .‬‬
‫دیجهش ‌كارێكی‌‬ ‫قسهی ‌خه‌ ‌‬ ‫دیاره ‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ‌ .‬‬ ‫ێته ‌‬
‫ڵگهراب ‌‬ ‫كهی ‌لێی ‌هه‌ ‌‬ ‫قوتابیه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهچێت ‌كه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رهقی‌كوری‌نه‌وفل‌‬ ‫گهڵ‌وه‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫بوه ‌ ‌‬
‫ك‌هه ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ناكۆكیه‬ ‫دیاره ‌‬
‫مهد‪‌ ‌ ،‬‬ ‫ر‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫لهسه‌‬ ‫بوه ‌ ‌‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ئهوترێ(‌شاژنی‌ژنانی‌‬ ‫دیجه ‌ ‌‬
‫خه ‌‬ ‫كاتێكدا‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ناكات‌له ‌‬
‫‌‬ ‫و‌قسانه ‌‬
‫‌‬ ‫دیجه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫گینا‌خه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬

‫رچاوهکان‌‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌زۆری‌سه‬ ‫‌‬
‫زۆربه‬ ‫‪‌294‬تفسیر‌سورة‌الضحی‪‌/‬‬

‫‪299‬‬
‫نیا‌بنهماڵ‌هی ‌وه‌رقه‌‌‬
‫‌‬ ‫تیو‌و‌ههژار‌بوو ‌ ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫د‌هه‬‫كاتێك‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫چونكه ‌‬
‫‌‬ ‫ههشت)‌‬
‫به ‌‬ ‫‌‬
‫یان‌ستاندهوه‌‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ههڵ‬
‫‌‬

‫یهك‌بووبێت‌داوای‌‬ ‫ر‌شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫د‌به‌ ‌‬
‫هه‬ ‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌دووهم‌وا‌پێ‌ئه‌چێت‌‬ ‫‌‬ ‫شیكردنه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫گهڵ‌‬
‫چیهك ‌بێت ‌چونكه‌ ‌هۆی ‌دره‌نگی ‌وه‌حی ‌له‌ ‌‬ ‫گهر ‌هه‌ر ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫وهحی ‌كردوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌بۆ‌درهنگ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌پاساوێكی ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫ته ‌‬
‫ئایه ‌‬
‫بوایه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫تێكناكاته ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫م‌سوره ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ماناكانی‌ئه‬
‫ردهكه‌وێ‪‌ ،‬وا‌‬
‫ده ‌‬ ‫مهش ‌سوکایەتی ‌پێکردنی ‌موحەمەدی ‌لێ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫که‪‌ ‌ .‬‬‫حیه ‌‬
‫وه ‌‬ ‫هاتنی ‌ ‌‬
‫رچیهک‌بێت‌و‌بڵێت‪‌.‬‬ ‫هه ‌‬ ‫ر‌ئایهتێك‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وهرگرتنی‌هه‌‬ ‫به ‌‬ ‫ڕازیه ‌ ‌‬
‫دەردەکەوێ‌پەیامبەر‌ ‌‬
‫داروی‌خۆی‌له‌‬
‫‌‬ ‫وه‌به‌‌كارێكی‌گرینگ‌و‌نێر‬ ‫سهرقاڵ‌بو ‌‬ ‫ناشكرێ‌ئێمه‌بلێین‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ر‌ڕازی‌بین‌كه‌ئەڵاڵ‌زۆر‌‬
‫‌‬ ‫ن‌ئه ‌‬
‫گه‬‫تدا‌ئهتوانین‌وا‌بلێی ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ك‌حاله‬ ‫اڵم‌له ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫بیرچوبێ‪‌ ‌.‬‬
‫به‬
‫بچوكه‪.‬‬
‫‌‬
‫كه ‌ئیشكه‌رێكی‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫گێردرێته ‌‬
‫‌‬ ‫سهر ‌زاری ‌خه‌وله‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫یهكی ‌تر ‌له‌ ‌‬ ‫رچاوه ‌‬
‫‌‬ ‫بهپێی ‌سه‌‬ ‫‌‬
‫مهك‌هی‌‬‫ئهڵێت ‌سه‌گێك ‌دێته‌ ‌ماڵی ‌پەیامبەر ‌و ‌له‌ ‌ژێر ‌سیسه‌ ‌‬ ‫مهد ‌ئه‌بێت‪‌ ‌ ،‬‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫نایهت‪‌،‬‬
‫داوه‌بۆچی‌جوبرائیل‌ ‌‬ ‫ڵێت‌ئهوه‌‌چی‌ڕووی ‌‬ ‫‌‬ ‫مهد‌به‌‌'خوله‌'‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫مرێت‪‌،‬موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫فرێ‌ئهدات‌و‌ئینجا‌جوبرائیل‌‬ ‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫تۆپیوه ‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫سه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫كاته ‌‬
‫خاوێن‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫خوله'ش‌ماڵ ‌‬ ‫' ‌‬
‫‪295‬‬
‫وهحی‌بۆ‌دێنێت‪‌‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫ئهی‌‬
‫مهد ‌وه‌حی ‌بۆ ‌هێناوه‌ ‌ ‌‬ ‫تهنیا ‌له‌ ‌ماڵی ‌موحه‌ ‌‬ ‫پرسیار ‌ئه‌و‌هیه‌ ‌ئایا ‌جوبرائیل ‌ ‌‬
‫وهی‌ماڵ‌بۆ‌‬ ‫ره ‌‬
‫ده ‌‬‫كردوه ‌كه‌ ‌له‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تۆمار‌نه‬ ‫ندین‌ئایهتیان‌بۆ‌ئێمە‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سان‌چه‬ ‫مێژونو‬
‫مهد ‌نه‌هات ‌تا‌‬‫دهروه‌ی ‌ماڵ ‌جوبرائیل ‌بۆ ‌موحه‌ ‌‬ ‫زیوه‪‌ ،‬بۆچی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ابه ‌‬ ‫مهد ‌د ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫وه ‌ماڵت‪‌.‬‬‫ئینجا‌دێمه ‌‬
‫‌‬ ‫ره ‌‬
‫و‌الی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ت‌تۆپیوه ‌‬
‫‌‬ ‫رینه ‌‬
‫كه‬ ‫گێك‌له ‌ژێر‌سه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بڵێت ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫پێی‌ ‌‬
‫ر‌سهگێكی‌‬
‫‌‬ ‫یتوانیوه ‌دابه‌زێ‌له‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاسمان‌نه‬ ‫له‌‬
‫راستی‌وا‌پێ‌ئهچێت‌جوبرائیل‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫چیرۆكانه ‌بڕوا ‌بكه‌ن ‌و‌‬
‫‌‬ ‫گهر ‌به‌م ‌جۆره‌ ‌‬ ‫یره ‌موسڵمانان ‌ئه‌ ‌‬ ‫بهراستی ‌سه‌ ‌‬ ‫تۆپیو‪‌ ‌ .‬‬
‫حى‌بخوێنهوه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫كوێرانه‌سوره‌تی‌الض‬ ‫‌‬ ‫ر‌به‌‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫قه‪‌ ،‬پەیامبەر ‌ئەیەوێت ‌خۆی‌‬ ‫ره ‌‬
‫روهک ‌باسمان ‌کرد ‌له‌ ‌کاتی ‌مردنی ‌وه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬‫‌ ‌‬
‫تایهكانی‌بۆ‌‬
‫سهرە ‌‬ ‫ته‌ ‌‬‫ئایه ‌‬
‫وهش‌زۆر‌ڕونه‌‌ ‌‬ ‫ت‌ئه ‌‬
‫سروشی‌بۆ‌نایه ‌‬
‫‌‬ ‫بکوژێت‌چونکه‌‬
‫‌‬
‫یهك ‌وه‌حی ‌نامینێ ‌و ‌بڕیار ‌ئه‌دات‌‬ ‫ههر ‌بۆیه‌ ‌بۆ ‌ماوه‌ ‌‬ ‫مهد ‌نوسی ‌بوو‌ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫له ‌پەیامبەر‌‬
‫كهوتبو‪‌ ‌.‬‬ ‫گێژاوهی‌كه‌ ‌تێی‌ ‌‬‫‌‬ ‫رباز‌بكات‌لهو ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌بكوژێت‌و‌خۆی‌ده‬ ‫خۆ‬

‫أسباب‌النزول‌بهامشه‌الناسخ‌و‌المنسوخ‪‌،‬ل‌‪‌٠٠٢‬‬
‫‌‬ ‫‪‌295‬‬

‫‪300‬‬
‫گوتویهتی‌‬‫‌‬ ‫یهتی‌خۆی‌بكوژێت‌جوبرائیل ‌هاتوه‌ ‌‬ ‫چهند‌جارێك‌ویستو ‌‬ ‫گێرنهوه‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪‌.‬‬ ‫یامبهری ‌ئەڵاڵی ‌ئینجا ‌پەیامبەر ‌دڵی ‌ئارام ‌بۆته‌ ‌‬ ‫مهد ‌تۆ ‌په‌ ‌‬ ‫ئهی ‌موحه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نگ‌وهحی‌نارد‌پاش‌مردنی‌‬ ‫‌‬ ‫پرسیارێك‌و ‌ده‌یان‌پرسیار‌ئایا‌بۆچی‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫دڕه‬
‫مهد‌ویستی‌خۆی‌بكوژێت‌‬ ‫كاتێك‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌بۆ‌دانهنابو‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫قه ‌خۆ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫تازیه‬ ‫ره ‌‬
‫وه ‌‬‫‌‬
‫هاتوه ‌و‌‬ ‫‌‬ ‫ئهڵێن ‌جوبرائیل ‌‬ ‫سورهتێكی ‌هێوركردنه‌وه‌ی ‌بۆ ‌نه‌نارد‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫بۆچ ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫یتوانی‌دووسێ‌ئایهتی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌نارد‌نه‬ ‫كه‌جوبرائیل‬ ‫یامبهری‪‌.‬ئایا‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫گوتیوهتی‌تۆ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد ‌و ‌پرسی ‌به‌ ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫بۆ ‌بنێرێت‪‌ .‬یاخود ‌جوبرائیل ‌خۆی ‌هات ‌بۆ ‌الی ‌موحه‌ ‌‬
‫كێیه؟‪‌296‬‬
‫نهکرد!‌ئایا‌جوبرائیل‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كاتیبهكانی‌پەیامبەر ‌ناوی‌'عبدالله‌كوری‌‬ ‫‌‬ ‫تی‌وهحی‪‌،‬یه‌كێك‌له‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫سهر‌بابه‌‬ ‫ر‌له ‌‬‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫بهزێ ‌و‌‬ ‫دائه ‌‬
‫سعد ‌بن ‌ابی ‌سرح'‌ه‪‌ ،‬ڕۆژێكیان ‌به‌ ‌حساب ‌وه‌حی ‌بۆ ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫سورهتی‌‬ ‫‌‬ ‫ش‌ئایهتی‪‌ ٢٩‬تا ‌‪‌‌ ٢٢‬‬ ‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫كه‬ ‫كات‪‌،‬ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نوسینی‌ئه‬ ‫ش‌دهست‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫عبدالله)‬
‫‌‬ ‫(‬
‫ئهڵێت‌(وَلَ َقدْ خَلَ ْقنَا الِْإنْسَانَ ِمنْ سُلَالَةٍ ِمنْ طِينٍ‪‌.‬ثُمَّ خَلَ ْقنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً‬ ‫المؤمنین‌بوو ‌ ‌‬
‫سوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ َأنْشَ ْأنَاهُ خَلْقًا‬ ‫فَخَلَ ْقنَا الْعَلَقَةَ ُمضْغَةً فَخَلَقْنَا الْ ُمضْغَةَ عِظَامًا فَكَ َ‬
‫ته ‌و ‌ئه‌ڵێت ‌( ‌تبارك ‌الله‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫آخَرَ‪‌ ،).‬عەبدوڵاڵش ‌زۆر ‌سه‌رنجی ‌ڕاكێشرا ‌به‌م ‌ ‌‬
‫مهدیش ‌ئه‌ڵێت ‌ئاوا ‌هاتۆته‌ ‌خوارێ ‌بۆ ‌من‪‌ .‬ئێستا ‌له‌‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫احسن ‌الخالقین) ‌‬
‫یه(ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ‬
‫م‌شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌ ‌‬
‫به‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫موسحەفی‌"عوسمان" ‌ ‌‬
‫ئه‬
‫سوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ َأنْشَ ْأنَاهُ خَلْقًا آخَرَ َفتَبَا َركَ اللَّهُ‬‫ُمضْغَةً فَخَلَ ْقنَا الْ ُمضْغَةَ عِظَامًا فَكَ َ‬
‫سنُ الْخالقِينَ)‌‬ ‫أَحْ َ‬
‫وێته ‌گومان ‌ئینجا ‌عەبدوڵال ‌لە ‌دڵی ‌خۆیدا ‌دەڵێ"‌‬ ‫ئهكه‌ ‌‬ ‫بهو ‌قسه‌ی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهی ‌بۆ ‌ئه‌و ‌هاته‌ ‌خوارێ ‌ئه‌وا ‌بۆ‌‬ ‫ئه ‌‬‫واته ‌ ‌‬
‫مهد ‌ڕاستگۆ ‌بێت ‌كه‌ ‌‬ ‫گهر ‌موحه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫مهدیش ‌ڕاستگۆ ‌نه‌بێ ‌ئه‌وا ‌من ‌شتێكم ‌وت‌‬ ‫منیش ‌هاته‌ ‌خوارێ‪‌ ،‬ئه‌گه‌ر ‌موحه‌ ‌‬
‫هۆكاره ‌بڕوای ‌به‌ ‌پەیامبەر ‌نامینێ ‌و‌‬ ‫‌‬ ‫بهر ‌ئه‌و ‌‬‫له ‌‬‫ئهویش ‌هه‌مان ‌شتی ‌وت!!!!" ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫م‌کاتبه‌‬
‫‌‬ ‫قسه ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫ک‌له ‌ ‌‬ ‫یه ‌‬ ‫چهند‌وشه‌ ‌‬ ‫رچاوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بهپێی‌ه‌هندێک‌س‌ه‬ ‫وه‪‌ ‌ ،‬‬
‫گهرێته‌ ‌‬ ‫لئه ‌‬
‫هه ‌‬‫‌‬
‫له‌ناو‌قوڕئان‌ه!‌‬ ‫وهک‪‌:‬عزیز‌حكیم‌غفور‌رحیم‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كه‌‬ ‫کهی‌ ‌‬ ‫براشیریه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهچێته‌‌الی‌‬ ‫عبدالله‌ ‌‬
‫‌‬ ‫پاش‌داگیركردنی‌مهكک‌ه‌‬
‫‌‬ ‫ههرچۆنێک‌بێت‪‌،‬‬ ‫‌‬
‫بێتهوه‌‌‬ ‫مهش ‌ئه‌ ‌‬ ‫تاوهكو ‌پەیامبەر ‌لێی ‌ببورێت‪‌ ،‬به‌ ‌‬ ‫'عوسمان ‌كوری ‌عفان'‌ه ‌ ‌‬
‫ناههقتره‌‌‬ ‫سه ‌ ‌‬ ‫وکه ‌‬‫بهزێ ‌(کێ ‌له‌ ‌‬ ‫دائه ‌‬
‫ته ‌ ‌‬ ‫ئهم ‌ئایه‌ ‌‬ ‫هۆكاره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫موسڵمان‪‌ .‬بۆ ‌ئه‌م ‌‬

‫‪‌296‬تفسیر‌سورة‌العلق‌‪‌/‬ابن‌کثیر‌‬

‫‪301‬‬
‫یاندراوه‪‌ ،‬که‌‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌فه‌رمانم ‌پێ ‌ڕاگه‌‬ ‫وه ‌بکا؟ ‌یابێژێ ‌من ‌له‌ ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫دهم ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫درۆبه ‌‬
‫‌‬
‫وێنهی‌‬ ‫هاتوه‪‌ ،‬یان ‌بێژێ ‌منیش ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌بۆ ‌نه‌‬ ‫ههرگیز ‌هیچ ‌فه‌رمانیشی ‌له‌ ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬
‫وانهی ‌ئەڵاڵدا ‌ناردراوه‌‪‌ ،‬ده‌توانم ‌بۆتان ‌بنێرم‪‌ ،‬بریا ‌وه‌ختێ ‌ئاویلکه‌دان ‌تۆ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫گیانو‌له ‌قاڵب‌ده‌رخەن‪‌،‬وا‌‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬که‪‌:‬‬
‫لێیان‌ڕاساوه ‌‬
‫‌‬ ‫فریشته ‌‬
‫‌‬ ‫قیکارهکانت‌بدیبا‌که‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ناهە‬
‫نیشانهکانی‌‬ ‫‌‬ ‫بهستن‌و‌له‌‌‬ ‫ڵده ‌‬
‫هه ‌‬‫دهم‌ئەڵاڵوه‌‌ ‌‬ ‫ی‌ئهوه‌‌که‌‌درۆتان‌به‌‌ ‌‬ ‫تۆڵه ‌‬ ‫ئهمڕۆ‌له‌‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ِمنِ ا ْفتَرَى‬ ‫ئازار‌دهدرێن‪‌.‬وَ َمنْ أَظْلَمُ م َّ‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫سوکایهتیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫حاشاو‌دهکرد‪‌،‬ئێوه‌ ‌ ‌‬‫‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌‬
‫عَلَى اللَّهِ َكذِبًا َأوْ قَالَ أُوحِيَ إِلَيَّ وَلَمْ يُوحَ إَِليْهِ شَيْءٌ وَ َمنْ قَالَ سَُأنْ ِزلُ ِم ْثلَ مَا َأنْ َزلَ اللَّهُ‬
‫وََلوْ تَرَى ِإذِ الظَّالِمُونَ فِي غَمَرَاتِ الْ َموْتِ وَالْمَلَائِكَةُ بَاسِطُو َأيْدِيهِمْ أَخْرِجُوا أَنْفُسَكُمُ‬
‫عنْ آيَاتِهِ‬‫غيْرَ الْحَقِّ وَ ُك ْنتُمْ َ‬ ‫عذَابَ ا ْلهُونِ بِمَا ُك ْنتُمْ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ َ‬ ‫ا ْل َيوْمَ تُجْ َز ْونَ َ‬
‫ئهوا‌‬ ‫دایه ‌ ‌‬
‫یهی ‌له‌ ‌ناو ‌قوڕئان ‌‬ ‫كهوابو ‌ئه‌م ‌چه‌ند ‌وشه‌ ‌‬ ‫ستَ ْكبِرُونَ‪‌ ..‬االنعام ‌‪‌ ‌ .)٢٠‬‬ ‫تَ ْ‬
‫عبدالله‌بن‌سعد‌بن‌ابی‌سرح'‌ه‪.‬‬ ‫‌‬ ‫لكو‌وشهی‌'‬
‫‌‬ ‫مهد‌نییه‌‌ ‌‬
‫به‬ ‫كانی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وشه‬
‫له ‌پێش ‌تۆشدا ‌ئێمه‌‌‬ ‫ئهڵێت ‌( ‌‬ ‫یه ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫وه ‌‬
‫وهش ‌گرینگتر ‌ئه‌ ‌‬ ‫ره ‌‬ ‫وانهی ‌سه‌ ‌‬ ‫ل‌ه ‌‬
‫ردهم‌‬ ‫مه ‌‬ ‫ی‌به ‌ ‌‬‫كانی‌ئێمه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نیشانه‬ ‫و‌له ‌‬
‫مان‌ناردوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌و‌ڕاسپارده‬ ‫ند‌پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫رچه‬ ‫‌‬
‫وه) ‌شتێكی‌‬ ‫خۆیه ‌‬
‫ههلی ‌زانیوه‌ ‌و ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫شهیتان ‌( ‌‬ ‫ڕاگهیاندوه‌‪‌ -‬ئیلالوبیلالن‪‌ ‌ -‬‬ ‫‌‬
‫و‌له‌دواجاردا‌‬ ‫ی‌شهیتانی‌پوچ‌كردوه‌‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ندهوفێله‌ ‌‬
‫كه‬ ‫ئهوسا‌ئەڵاڵ‌فه‌ ‌‬ ‫پاڵ‌ئاخنیوه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫كارزانه‪‌.‬وَمَا أَرْسَلْنَا ِمنْ َقبْلِكَ ِمنْ‬‫‌‬ ‫‌‬
‫زانای‌له‬ ‫وه‪‌.‬ئەڵاڵ‌‬ ‫و‌كردۆته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كانی‌خۆی‌پته‬ ‫‌‬
‫نیشانه‬
‫الشيْطَانُ ثُمَّ‬
‫الشيْطَانُ فِي أُ ْمن َِّيتِهِ َف َينْسَخُ اللَّهُ مَا يُلْقِي َّ‬‫رَسُولٍ وَلَا َنبِ يٍّ إِلَّا ِإذَا تَمَنَّى أَلْقَى َّ‬
‫سورهتی‌الحج‌‪)٢٩‬‬ ‫‌‬ ‫يُحْكِمُ اللَّهُ آيَاتِ ِه وَاللَّ ُه عَلِيمٌ حَكِيمٌ‪‌.‬‬
‫ههروه‌کو ‌پێشتر‌‬ ‫حیهكانی ‌ئەڵاڵ‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئهكات ‌بۆ ‌ناو ‌وه‌ ‌‬ ‫واته ‌زۆر ‌جار ‌شه‌یتان ‌دزه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهر‌پەیامبەر ‌و‌موسڵمانان‪‌.‬‬ ‫كهیه‌كی‌خسته‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫باسمان‌كرد‌له‌ ‌سوره‌تی‌'نجم' ‌ ‌‬
‫وهك‌‬ ‫بیوهستێنێ‪‌ .‬یاخود ‌شه‌یتان ‌هێزیکی ‌ ‌‬ ‫ئایا ‌ئەڵاڵ ‌هێزی ‌شه‌یتانی ‌نییه‌ ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫ئێمه‌‬‫ر‌به‌ ‌‬ ‫فه ‌‬ ‫یتان‌زه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهگه‌ر‌شه‌‬ ‫ئهبا‪‌ ‌.‬‬‫ر‌به‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫گینا‌چۆن‌زهفه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫هه ‌‬‫ئەڵاڵی‌ ‌‬
‫یه‌‬ ‫نوێنهری ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫رێ ‌لە ‌کاتێکدا ‌ئەو ‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫فهر ‌به‌ ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫ببات ‌چۆن ‌ئه‌بێ ‌زه‌ ‌‬
‫نوێنهری‌‬ ‫مهدێك ‌ ‌‬ ‫مهش ‌جێگای ‌پرسیاره‌! ‌كه‌وابو ‌موحه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫سهر ‌ئه‌م ‌زه‌مینه‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫به‌تۆ‌نابات‪‌.‬‬ ‫ر‌به ‌من‌و‌ ‌‬ ‫فه ‌‬ ‫یتان‌زه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌چۆن‌شه‬ ‫‌‬
‫ری‌پێ‌ببردرێت‌ئه‬ ‫زه ‌‬
‫فه‬ ‫ئەڵاڵ‌بێ‌ ‌‬
‫له‌‬ ‫بهرێت! ‌ ‌‬ ‫خشتهمان ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫هێزتر‌بێت‌و‌له ‌‬
‫‌‬ ‫شهیتان‌ل‌ه ‌ئێمه‌ ‌به‌ ‌‬ ‫ئهگه‌ر‌ ‌‬ ‫چییه ‌ ‌‬
‫تاوانمان ‌ ‌‬
‫ک‌چونکه ‌هه‌ر‌‬
‫‌‬ ‫سته ‌‬
‫یه‬ ‫خاته ‌ناو‌دژه‌ ‌ئارا ‌‬ ‫خۆی‌ئه ‌‬ ‫‌‬ ‫رهوه‌ ‌‬‫ی‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕاستیدا‌ئه‬

‫‪302‬‬
‫له‌‬
‫کانی‌من‪‌،‬که ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سهر‌به‌ ‌‬
‫نده‬ ‫له ‌‬ ‫یتان‌تۆ‌هێزت‌نییه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڵێ‌ئهی‌شه‌‬
‫‌‬ ‫له ‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‪297‬‬
‫کهین!‬
‫کان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫شی‌داهاتودا‌باسی‌دژه‌ئارا ‌‬
‫سته‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫کهسێکی‌‬ ‫رئهخات ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫مهدمان ‌بۆ ‌ده‌ ‌‬ ‫سایهتی ‌موحه‌ ‌‬ ‫که ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫ره ‌‬
‫تهی ‌سه‌ ‌‬ ‫ئهو ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئایهتی ‌‪‌ ٩٩٢‬و ‌‪٩٩٩‬ی ‌سوره‌تی ‌شعراء ‌ده‌ڵێ ‌(ئایا ‌پێتان‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫ناپاک ‌بوو ‌چونکه‌ ‌ ‌‬
‫یتانهكان ‌بۆالی ‌كێ ‌دێن؟ ‌ئه‌وان ‌بۆالی ‌پیاوێكی ‌زۆر ‌درۆزن ‌و‌‬ ‫بڵێم ‌شه‌ ‌‬
‫َزلُ عَلَى كُلِّ‬
‫َزلُ الشَّيَاطِينُ‪َ .‬تن َّ‬‫بوختانچی ‌و ‌گوناهكاردا ‌دێن‪َ ‌ .‬هلْ ُأن َِّبئُكُمْ عَلَى َمنْ َتن َّ‬
‫أَفَّاكٍ َأثِيمٍ‪ .‬الشعراء)‌‌‬
‫کهسێکی‌درۆزن‌و‌ناپاک‌‬ ‫ته ‌یان‌ده‌بێ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫پێی‌ئهو‌دوو‌ئایه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫کهوابوو‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ج‌ڕاست‌نهبێت‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تی‌حه‬ ‫‌‬
‫ی‌سوره‬ ‫بێ‌ئایهتی‌‪٢٩‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێت‌یاخود‌ئه‬
‫وهکانی ‌پەیامبەر ‌دروست ‌ئه‌کات‪‌،‬‬ ‫کاروکرده ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫دژه ‌ئاراستەیی ‌ ‌‬ ‫ته‪‌ ‌ ،‬‬ ‫ئهو ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪‌-:‬‬
‫ره ‌‬
‫ی‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌ئایه ‌‬
‫ته‬‫‌‬ ‫بارهت‌به‌‬ ‫ین‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫باس‌ئه ‌‬
‫که‬‫‌‬ ‫ئاراستهی‌تر‌‬
‫‌‬ ‫لێرهدا‌دوو‌دژه‌‌‬ ‫‌‬
‫وهی‌‬ ‫ئه ‌‬
‫رچاوهی ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫رچاوهكان ‌و ‌به‌پێی ‌سه‌‬ ‫‌‬ ‫بهپێی ‌زۆربه‌ی ‌سه‌‬ ‫یهک‪‌ ‌ :‬‬ ‫‌‬
‫وهحی ‌واته‌ ‌وته‌كانی ‌ئه‌كرێت‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫دهمی ‌پەیامبەر ‌ده‌رچوبێت ‌به‌شێك ‌بوه‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫بهشێك ‌بێت ‌له‌ ‌ف‌ه‌رمان ‌و ‌رێسای ‌ئەڵاڵ‪‌ .‬زیاتر ‌ئایه‌تی ‌‪٢-٠‬ی ‌سوڕەتی ‌النجم‌‬ ‫‌‬
‫وه‌‬
‫ههرچی ‌ئێژێ‌‪‌ ،‬له‌ ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫ئارهزووی ‌خۆی ‌قسه‌ناكات‪‌ ‌ .‬‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫ئهیسلمێنێت ‌ئه‌ڵێت ‌( ‌‬ ‫‌‬
‫فهرمانی‌‬ ‫سێكه‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫بهلکو‌ ‌‬ ‫نراوه‪‌).‬واته‌‌پەیامبەر‌شتێك‌نالێت‌هی‌خۆی‌بێت‌ ‌‬ ‫یه ‌‬ ‫تێگه ‌‬
‫‌‬
‫گێرنهوه‌ ‌عبدالله‌‌‬
‫ئه ‌‬ ‫ر‌له ‌ئەڵاڵوه‌ ‌بۆ‌دێت‪‌ ‌ ‌.‬‬ ‫رمانیشی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هێنێت‌و‌فه‬ ‫‌‬
‫جێ‌ئه‬ ‫ئەڵاڵ ‌به‌ ‌‬
‫رئهچو ‌ئه‌و ‌ئه‌ینوسی‪‌،‬‬ ‫ده ‌‬ ‫دهمی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫كوری ‌عومه‌ر ‌هه‌ر ‌شتێك ‌له‌ ‌‬
‫نوسی‌ئهویش‌مرۆڤێكه‌ ‌وه‌كو‌ئێمه‌‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫مو‌شتێك‌ئه‬ ‫‌‬
‫كان‌پێیان‌وت‌تۆ‌هه‬ ‫قوره ‌‬
‫یشیه‬ ‫‌‬
‫ئهویش ‌واز ‌له‌ ‌نوسین ‌ئه‌هێنێت ‌و ‌ئه‌چێت‌‬ ‫ئهبێت‪‌ ،‬نان ‌ئه‌خوات‪.....‬هتد‪‌ ‌ .‬‬ ‫توڕه‌ ‌ ‌‬
‫وهی ‌گیانی‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫گێرێتهوه‌‪‌ .‬پەیامبەر ‌پێی ‌ئه‌ڵێت ‌بنوسه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بۆالی ‌پەیامبەر ‌وبۆی ‌ئه‌‬
‫‪298‬‬
‫له‌ڕاستی)‬ ‫رناچێ‌جگه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫من‌ده‬ ‫هیچ‌شتێك‌له‌‬
‫‌‬ ‫سته‌‬
‫ده ‌‬ ‫به ‌‬ ‫منی‌ ‌‬

‫ستهاڵتی‌‬
‫کان‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕداره‬ ‫نده‌ ‌‬
‫باوه‬ ‫ر‌به ‌‬
‫سه ‌‬ ‫یتان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ڵێ‌که‌ ‌‬
‫شه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫قورئان‌پێمان‌ئه‬ ‫ت‌له‌‬
‫ندین‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌ 297‬‬
‫چه‬
‫تانه‌‬
‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شی‌داهاتودا‌باسی‌ئه‬ ‫‪‌،‬له‌ ‌‬
‫به‬ ‫بووه ‌‬
‫ڕدار‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫د‌کهسێکی‌باوه‌‬
‫مه ‌‬ ‫‪‌،‬کهوابو‌موحه‌ ‌‬
‫نییه ‌‬
‫‌‬
‫کهین(‌ابراهیم‌‪‌،٩٩‬الحجر‌‪‌،٢٩‬النحل‌‪‌،٢٢‬االسراء‌‪‌،٦٢‬سبأ‌‪‌،٩٢‬الصافات‌‪‌)٠٣‬‬ ‫ده ‌‬‫‌‬
‫بن‌عمرو‌بن‌العاص‌رضي‌الله‌‬
‫‌‬ ‫مسند‌أحمد‪‌،‬مسند‌المکثرین‌من‌الصحابة‪‌،‬مسند‌عبدالله‌‬
‫‌‬ ‫‪‌298‬‬
‫تعالی‌عنها‪‌.‬‬

‫‪303‬‬
‫ئهبات ‌به‌ ‌پێی ‌ده‌قی ‌ئایه‌تی ‌‪٢٩‬ی‌‬ ‫فهر ‌به‌ ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫كهوابو ‌چۆن ‌شه‌یتان ‌زه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد ‌ده‌رچێ ‌وشه‌ی‌‬ ‫دهمی ‌موحه‌ ‌‬ ‫سورهتی ‌الحج‪‌ ،‬له‌ ‌كاتێكدا ‌هه‌ر ‌شتێكیش ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئەڵاڵ‌بێت‪‌.‬‬
‫وتی‌هیچ‌کهسێک‌‬
‫‌‬ ‫یامبهری‌ئەڵاڵ ‌‬‫دهڵێ‌(په‌ ‌‬ ‫به ‌پێی‌مسندی‌مسلم‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫دوو‪‌ ‌:‬‬
‫وتی‌بهڵێ‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫یامبهری‌ئەڵاڵ‌‬
‫وتیان‌تۆش‌ئهی‌په‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نییه‪‌.‬‬
‫جنۆکه)‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له‌ئێوه‌‌به‌بێ‌شه‌یتان(‬‫‌‬
‫نهبێ‌‬
‫به‌باش‌ه‌ ‌‬ ‫بهاڵم‌ئەڵاڵ‌یارمەتی‌داوم‌لە‌دژی‪‌،‬من‌پارێزراوم‌لە‌ژێر‌دەستی‪‌ ‌،‬‬ ‫‌‬
‫فهرمانم‌پێ‌ناکات‪‌.‬قال‌رسول‌الله‌‌صلى‌الله‌عليه‌وسلم‌‌ما‌منكم‌من‌أحد‌إال‬ ‫‌‬
‫وقد ‌وكل‌به‌قرينه‌من الجن قالوا‌وإياك ‌يا‌رسول‌الله‌قال وإياي‌إال ‌أن‌الله‌‬
‫‪299‬‬
‫أعانني‌عليه‌فأسلم‌فال‌يأمرني‌إال‌بخير‪).‬‬
‫باشه ‌زیاتر ‌فه‌رمان ‌به‌ ‌پەیامبەر ‌ناکات ‌ئه‌ی ‌بۆچ ‌سوره‌تی‌‬ ‫گهر ‌شه‌یتان ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫اڵم‌له‌ڕاستیدا‌هیچ‌لۆجیکێك‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫برد؟‌به‬ ‫خشته‌‬
‫‌‬ ‫ی‌له‌‬
‫نهجمی‌بۆ‌دابه‌زاندو‌موسوڵمان ‌‬ ‫‌‬
‫نابینینهوه ‌کە ‌لەالیەن ‌نوسەرانی ‌نوسینەوەی‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌وته‌کانی ‌پەیامبەر ‌‬ ‫‌‬
‫فەرمودەکانی‌پەیامبەر‌تۆمارکراوە‪‌.‬‬
‫تی‌الحج‌یان‌ئایهتی‌‬
‫‌‬ ‫یان‌ئایهتی‌‪٢٩‬ی‌سوره‌‬‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫گومانه ‌‬
‫‌‬ ‫وینه ‌‬
‫که ‌‬ ‫وابوو‌ئێمه ‌ده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫که‬
‫تی‌شهیتان‌ه‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تی‌النجم‪‌،‬ئایه‬ ‫‌‬
‫ی‌سوره‬ ‫‪٩‬‬
‫واته ‌شه‌یتان‌‬
‫گهر ‌ئایه‌تی ‌‪٢٩‬ی ‌سوره‌تی ‌الحج ‌ئایه‌تی ‌شه‌یتان ‌بێت ‌كه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫تاوهكو‌‬
‫ئایهتی ‌منه‌ ‌ ‌‬ ‫ویستویهتی ‌به‌ ‌موسڵمانان ‌بڵێت ‌هه‌ندێك ‌ئایه‌تی ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دژهئاراستەی‌‬ ‫ی‌ ‌‬ ‫وانه ‌‬
‫وه ‌ئه‌ ‌‬ ‫بێته ‌‬
‫دا‌بۆمان‌ڕون‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫سهر‌قوڕئان‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫لێره‬ ‫گومان‌بخاته ‌ ‌‬
‫‌‬
‫یهكترن ‌یه‌كیان ‌به‌ ‌هی ‌ئەڵاڵ ‌دابنێن ‌و ‌ئه‌وی ‌تریش ‌به‌ ‌هی ‌شه‌یتان ‌دابنێن‪‌.‬‬ ‫‌‬
‫گهر ‌موسڵمانان‌‬ ‫ئه ‌‬
‫لوفهسلێكی ‌باشی ‌بۆ ‌موسڵمانان ‌كردوه‌ ‌ ‌‬ ‫كهوابو ‌شه‌یتان ‌حه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یتانه!‬
‫تی‌شه ‌‬
‫‌‬ ‫دینه‌ ‌‬
‫ئایه‬ ‫كانی‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫ن‌و‌بڵێن‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫وێ‌چاكسازی‌خۆیان‌بكه‬ ‫ئه ‌‬
‫یانه‬‫‌‬
‫واته ‌شه‌یتان‌‬
‫گهر ‌ئایه‌تی ‌‪٢٩‬ی ‌سوره‌تی ‌الحج ‌ئایه‌تی ‌شه‌یتان ‌بێت ‌كه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫ئهو ‌هه‌مو ‌شه‌ڕو‌‬ ‫پهند ‌داوه‌ ‌و ‌لە ‌مێژو ‌لەکەداری ‌کردووە‪‌ ‌ ،‬‬ ‫پەیامبەری ‌به‌ ‌ ‌‬
‫كه ‌و‌‬
‫جوله ‌‬
‫شۆرهی ‌له‌ ‌ژێر ‌سێبه‌ری ‌ئایه‌تی ‌شمشێر ‌پێکرد‪‌ ،‬تاكو ‌بكوژێ ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یانهوێ ‌چاكسازی‌‬ ‫گهر ‌موسڵمانان ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫موشریك ‌و ‌مه‌سیحی ‌و ‌مه‌گوسی‪‌ ‌ .‬‬
‫تهكانی‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫با‌دان‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫نه ‌‬
‫ری‌خۆیان‌سپی‌بكه ‌‬
‫‌‬ ‫په ‌‬
‫یامبه‬ ‫خۆیان‌بكهن‌و‌ڕووی ‌ ‌‬
‫‌‬

‫‪ 299‬صحیح مسلم‪ ،‬صفة القیامة و الجنة و النار‪ ،‬تحریش الشیطان و بعثة سرایاه لفتنة الناس وأن مع‬
‫کل‪.‬‬

‫‪304‬‬
‫كه ‌و ‌مه‌سیح ‌و‌‬ ‫شتیهكان ‌و ‌جوله‌ ‌‬
‫رده ‌‬ ‫شهیتان ‌دابنێن ‌و ‌داوای ‌لێبوردن ‌له‌ ‌زه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رهب ‌نه‌بو ‌تا ‌دوا‌‬ ‫وانهی ‌بڕوایان ‌به‌ ‌ئیسالم ‌و ‌عه‌ ‌‬
‫گهڵ ‌ئه‌ ‌‬
‫ابئیهكان ‌بكه‌ن ‌له‌ ‌‬
‫ص ‌‬
‫بێ‌بۆ‌ههزار‌ساڵی‌داهاتو‌‬
‫‌‬ ‫ههر‌ن‌ه‬
‫خوێن‌جهنگین‌له‌‌پێناوی‌خاكی‌خۆیان‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫دڵۆپه‌‌‬
‫خانهی‌یادگاری‪‌.‬‬ ‫چێته‌ ‌‬
‫نیا‌ئه ‌‬
‫كانیش‌ته ‌‬
‫‌‬ ‫كی‌باشتر‌تۆمار‌بكهن‌و‌كوژراوه‌‬
‫‌‬ ‫مێژوێ‬
‫له ‌ئەڵاڵوه‌ ‌هاتبێت‌‬ ‫کهسێک ‌نه‌بوه‌ ‌ ‌‬ ‫یه ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫وه ‌‬
‫کهمان ‌ئه‌ ‌‬
‫رئهنجامی ‌باسه‌ ‌‬‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫رکهوێ ‌و‌‬ ‫بهلکو ‌ئه‌و ‌ژینگه‌ی ‌که‌ ‌تێیدا ‌ژیا ‌ئه‌بوایه‌ ‌پەیامبەرێکی ‌ڕامیارزان ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫خاوهن ‌ئاینێک ‌به‌اڵم ‌مه‌خابن ‌ئه‌و‌‬ ‫رهب ‌ڕزگار ‌بکات ‌و ‌بیانکاته‌ ‌ ‌‬ ‫وهی ‌عه‌ ‌‬
‫ته ‌‬
‫نه ‌‬‫‌‬
‫ربۆیه ‌ژینگه‌ی ‌شمشێر‌‬ ‫‌‬ ‫رنهچو ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫ئاینهی ‌پەیامبەر ‌له‌ ‌ژینگه‌ی ‌خۆی ‌زیاتر ‌ده‌ ‌‬
‫‌‬
‫ڵه‌‬
‫له ‌ژێر ‌سێبه‌ری ‌شمشێره‌کان ‌به‌ ‌په‌ ‌‬ ‫به ‌ئاینی ‌شمشێر‪‌ .‬خاکی ‌ناعاره‌بی ‌ ‌‬‫بوو ‌ ‌‬
‫وههر‌باری!‌‬ ‫له‌خاکی‌بیابانیش‌زێروگه‌ ‌‬ ‫ههوری‌خوێن‌داپۆشرا‌و‌خوێن‌باری‪‌ ‌،‬‬ ‫‌‬

‫شی‌دووههم‬
‫‌‬ ‫ورتكراوه ‌‬
‫ی‌به‬ ‫‌‬ ‫‪‌٢‌.٩‬ک‬
‫كهمیان ‌له‌‌‬ ‫یه ‌‬
‫وه‪‌ ‌ .‬‬‫مه ‌‬ ‫یامبهری ‌ئیسالم ‌شیئه‌كه‌ ‌‬ ‫له ‌ڕاستیدا ‌من ‌به‌ ‌دوو ‌شێوه‌ ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬
‫میان‌وهك‌‬
‫‌‬ ‫ساڵ‌ژیاوه‪‌ ‌.‬‬
‫دووه‬ ‫‌‬ ‫م‌كه‌پێش‌‪‌٢٢٣٣‬‬ ‫یر‌بكه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌سه‬ ‫ره ‌‬
‫ب‌ئه‬ ‫ڕوانگهی‌عه‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهژێت ‌و ‌ئه‌زانێت ‌مافی‌‬ ‫مه ‌ ‌‬‫رده ‌‬
‫لهم ‌سه‌ ‌‬ ‫رهبی ‌ئاشتی ‌خواز ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫كهسێكی ‌ناعه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مرۆڤ‌چییه‌‪.‬‬
‫كهی ‌ناچاری ‌كرد‌‬ ‫ته ‌‬
‫عهره‌بی ‌بوو‪‌ ،‬خۆشه‌ویستی ‌میلله‌ ‌‬ ‫پەیامبەر ‌ڕامیارزانێکی ‌ ‌‬
‫سهر ‌ئاستی‌‬ ‫كهی ‌بێنێته‌ ‌ ‌‬ ‫مبهرێك ‌تاوه‌كو ‌میلله‌ته‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬‫خۆی ‌بكات ‌به‌ ‌ ‌‬
‫سهر ‌ئه‌و‌‬‫خنه ‌بگرین ‌یان ‌به‌راوردێك ‌بكه‌ین ‌له‌ ‌‬ ‫ئێمه ‌ناتوانین ‌ڕه‌ ‌‬ ‫شارستانیهت‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬
‫كه ‌‪‌ ٢٢٣٣‬ساڵ‌‬ ‫فتارهی ‌چونكه‌ ‌بۆ ‌كه‌سێكی ‌سه‌ركرد‌ه ‌ ‌‬ ‫خوارو ‌خێچیه‌ی ‌و ‌ڕه‌ ‌‬
‫ردهچێ‌‬ ‫ی‌لێ‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫وتوترین‌كۆمهلگا‌ژیابێ‌هه‌ر‌ئه‌ ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫دواكه‬ ‫پێش‌ئێستا‌ژیابێ‌له‌ ‌‬
‫تهكه‌ی ‌خۆیه‌تی ‌و ‌نابێ‌‬ ‫كه ‌پەیامبەری ‌لێ ‌ده‌رچو‌‪‌ .‬پەیامبەر ‌ه‌هڵقوالوی ‌میلله‌ ‌‬ ‫‌‬
‫م‌شێوه‌‬
‫‌‬ ‫بی‌كه ‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫ی‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫ین‌له ‌دورگه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕوان‌بكه‬ ‫‌‬
‫یی‌چاوه‬ ‫‌‬
‫سێكی‌نمونه‬ ‫‌‬
‫ش‌كه‬ ‫‌‬
‫ئێمه‬
‫دهست‌‬ ‫ركهوتنی ‌به‌ ‌‬ ‫گهر ‌ئه‌م ‌توندڕه‌ویەی ‌نه‌كردبا ‌ئه‌وا ‌هه‌رگیز ‌سه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫ژیابن‪‌ ‌ .‬‬
‫ئهو‌‬‫ههڵی ‌ئه‌سنگێنم‪‌ ‌ .‬‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫بهم ‌شێوه‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫رهبه‌ ‌‬
‫ڕوانگهی ‌عه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئههێنا‪‌ ،‬من ‌له‌ ‌‬ ‫نه ‌‬
‫‌‬
‫یهكی‌‬ ‫سهركرده‌ ‌‬ ‫ك‌له ‌ ‌‬‫ر‌نه ‌‬ ‫مبه ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫له ‌ ‌‬‫یهكه‌ ‌ ‌‬
‫خنه ‌‬
‫ی‌گرم‌ڕه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌منیش‌كه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫ڕه ‌‬
‫خنانه‬ ‫‌‬
‫دهی‌‬ ‫سه ‌‬
‫له‌ ‌‬ ‫كه‌ ‌‬
‫یه‌ ‌‬ ‫فتاریان‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مان‌ڕ‬ ‫یه‌ ‌‬
‫هه‬ ‫بی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫یان‌سهركرده‌‬
‫‌‬ ‫رهبی!‌ ‌‬
‫ده‬ ‫عه ‌‬
‫‌‬
‫ده‌تێپه‌ریوه‌!!!!!!!!!‌‬‫وه‌قۆناغێك‌كه‌‌‪‌٢٢‬سه‌ ‌‬ ‫ژین‌جا‌چ‌ئێمه‌بچینه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌ ‌٩٢‬‬
‫دا‌ئه‬

‫‪305‬‬
‫رهب ‌سه‌یری ‌پەیامبەر ‌بكه‌ین ‌كه‌‌‬ ‫ڕوانگهی ‌كه‌سێكی ‌ناعه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهگه‌ر ‌له‌ ‌‬‫دووهم‪‌ ‌ :‬‬
‫‌‬
‫و‌كهنیزەك‌‬
‫مافی‌دیل‌پارێزراوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫رده ‌‬
‫م‌سه ‌‬‫‌‬ ‫ڕۆشنبیری‌مێشكی‌كردۆتهوه‌ ‌‬
‫‪‌،‬له‬ ‫‌‬
‫هیچ‌خوایهك‌‬
‫‌‬ ‫ین‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫ش‌گرینگتر‌ئهتوانیین‌تێبگه‌‬
‫‌‬ ‫ها‌له ‌‬
‫وه‬ ‫روه ‌‬ ‫‪‌،‬هه ‌‬
‫ماوه ‌‬ ‫نه ‌‬ ‫و‌كۆیله ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ر‌ئهبێ‌‬
‫مبه ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫ێته ‌ ‌‬ ‫ئهب ‌‬‫كهسێك‌ ‌‬ ‫نییه ‌ناوی‌ئەڵاڵ ‌بێت‌بەمجۆرە‌خەڵک‌سزا‌بدات‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫ویه‪‌ ،‬ئه‌بێ ‌مافی ‌دیل‌‬ ‫وپهری ‌ڕێز ‌و ‌سۆزی ‌هه‌بێ ‌بۆ ‌گشت ‌خ‌هڵكی ‌ئه‌م ‌زه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ین‌كه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سیح‌بكه‬ ‫‌‬
‫یری‌مه‬ ‫گهر‌سه‌‬ ‫ئه ‌‬
‫یرهو‌بكات‪‌ ‌.‬‬ ‫كسانی‌په ‌‬
‫‌‬ ‫بپارێزێ‪‌،‬ئهبێ‌یاسای‌یه‌‬
‫‌‬
‫ڵدا‪‌،‬له ‌كاتێكدا‌خەڵک ‌زۆر‌ناڕۆشنبیرتر‌بوو‌‬ ‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ریهه‬ ‫‪‌ ٢٢٣‬ساڵ‌پێش‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫وانه ‌نازانن‌چی‌‬ ‫گوناحیان‌خۆش‌بی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫یه ‌ ‌‬
‫له ‌خاچیاندا‌گوتی‌"خوا ‌‬ ‫چی‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كه‬
‫ده ‌بەسەر ‌تێپەر ‌بونی ‌لە‌‬ ‫شهش ‌سه‌ ‌‬ ‫كهچی ‌پاش ‌تێپه‌ربونی ‌زیاتر ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫كهن"‪‌ ‌ .‬‬‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ئاشتیانه ‌ویستی‌‬
‫‌‬ ‫ك‌عیسا‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ساڵ‌وه‬ ‫خاچدانی‌مهسیح‪‌،‬هەرچەندە‌پەیامبەر ‌‪‌ ٢٠‬‬ ‫‌‬
‫گهڵ ‌خەڵک ‌بكات ‌به‌اڵم ‌له‌ ‌‪‌ ٢٣‬ساڵی ‌كۆتای ‌ژیانی ‌هه‌مو ‌ڕێگایه‌كی‌‬ ‫له ‌‬‫ڵه ‌ ‌‬
‫مامه ‌‬
‫‌‬
‫كهشی‌‬ ‫نجامه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌ ‌ ،‬‬
‫ئه‬ ‫كهی ‌بالوبكاته‌ ‌‬ ‫وهی ‌خۆی ‌بسەپێنێ ‌و ‌ئاینه‌ ‌‬ ‫بهر ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫گرته ‌‬
‫‌‬
‫خواتهوه‌‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نگ‌ئه‬ ‫‌‬
‫ئیمرۆ‌په‬ ‫بەیکدادانی‌شارستانیەت‌و‌ئاینەکانی‌دونیا‌بوو‌کە‌تا ‌‬
‫‌‬
‫لگایهكی ‌داخراوی ‌دواكه‌وتودا‪‌ ،‬ڕوو ‌سپیه‌تیش ‌بۆ ‌مه‌سیح‌‬ ‫كۆمه ‌‬‫له ‌بازنەی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌خودا ‌بێت ‌و‌‬ ‫ئه ‌‬‫مایهوه‌ ‌و ‌ژماره‌شیان ‌زیاتر ‌بوو ‌له‌ ‌ئیسالم‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫وهكانی‌ئیسالم‌‬ ‫ریه ‌له‌ ‌ئیسالم‪‌.‬كرده‌ ‌‬ ‫بێبه ‌‬
‫بێ‌ئهوا‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫دروستكراوی‌ئیسالم‌نه‬
‫ین‌ئهلێن‌عیسا‌‬‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫یكه‬ ‫سیحیش‌ههبێت‪‌.‬پرسیاره‌‌ ‌‬‫‌‬ ‫كرد‌گومانمان‌له‌ ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫ئێمه‌‬
‫وای‌له‌‌ ‌‬
‫كهی‌‬‫تیه ‌‬
‫رایه ‌‬
‫یامبه ‌‬
‫گهر ‌په‌ ‌‬ ‫كهی ‌سێ ‌ساڵ ‌بوو ‌كێ ‌ئه‌لێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫رایهتیه‌ ‌‬
‫یامبه ‌‬
‫مهنی ‌په‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫‌‬
‫له ‌ناخی‌‬‫لهێنجراوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫و‌پرسیاره ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫ئهبو! ‌‬
‫؟‌ئه‬ ‫نه ‌ ‌‬
‫وا‌وهك‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ساڵ‌با‌ئه‬ ‫‪‌ ٩٠‬‬
‫یامبهری‌ئاینێكی‌‬ ‫په ‌‬ ‫بۆته ‌ ‌‬
‫كه ‌ ‌‬ ‫وهكانی‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫سهر‌كرده‌ ‌‬ ‫كی‌ورد‌له ‌‬
‫‌‬ ‫وهیه‌‬
‫لێكۆلینه ‌‬
‫‌‬
‫یه‌‬
‫وانه ‌‬
‫خاچ‌بدرابا‌له ‌‬
‫‌‬ ‫و‌له‌‬
‫مهكک‌ه‌ ‌‬ ‫ساڵ‌ژیابا‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گهر‌پەیامبەر‌‪‌٢٣‬‬ ‫خۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ترسناک‪‌.‬‬
‫واته ‌چۆن‌بوون!‌چی‌بوون!‌‬ ‫که ‌‬ ‫ی‌سهندبا!! ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سیح‌په ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ك‌مه‬ ‫‌‬
‫ئێستاش‌ئیسالم‌وه‬
‫بایه‪‌ ،‬ئەوا ‌ناخی‌‬ ‫کهی ‌مرۆڤدۆستانە ‌ ‌‬ ‫یامه ‌‬
‫په ‌‬ ‫گهر ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫گرینگ ‌نییه‌ ‌ئێستا! ‌ ‌‬
‫فهرامۆش ‌ئه‌کرا ‌چونکە ‌مرۆڤ ‌ڕووکەشی ‌ئەخوێندەوە‪‌ ،‬عیسا ‌هه‌ر ‌که‌سێک‌‬ ‫‌‬
‫پیرۆزه‪‌ ،‬ئه‌وه‌ی ‌له‌سه‌ر ‌ڕێگای ‌ئه‌و ‌ڕۆیشت ‌سودی‌‬ ‫‌‬ ‫رنامهکەی ‌‬
‫به ‌‬ ‫بووبێ ‌ ‌‬
‫وهرگرت‌و‌خۆشی‌ڕووسپی‌بوو ‪‌،‬ئیتر‌لە‌ژێر ‌پەردە‌و‌ناخ‌چی‌هەبوونیبێ‪‌،‬‬ ‫‌‬
‫ئەوا ‌مێژوێکی ‌ونە‪‌ ،‬کێ ‌لە ‌ون ‌دەگەرێ؟ ‌تەنانەت ‌ویژدان ‌دۆستەکان ‌و‌‬
‫نوسەرانیش‌چاو‌لە‌مێژوی‌ون‌ئەنوقێنن‪‌‌.‬‬

‫‪306‬‬
‌

307
 ‫تهكانی‌قوڕئان‬ ‫ی‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫شیكردنه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‪‌.٠‬‬
‫نمونهی‌‬
‫‌‬ ‫یامبهر ‌به‌ ‌‬
‫سایهتیی‌هكه‌ی ‌په‌ ‌‬ ‫روهكو ‌چۆن ‌كه‌ ‌‬ ‫جیهانی ‌ئیسالم‪‌ ،‬هه‌ ‌‬
‫به ‌كتێبێكی‌‬ ‫كهی ‌ئیسالم ‌كه‌ ‌قوڕئان‌ه ‌ ‌‬ ‫پیرۆزه ‌‬
‫‌‬ ‫مرۆڤایهتی ‌دائه‌نێن ‌ئاواش ‌كتێبه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ندهی‌خۆیان‌‬ ‫زه ‌‬‫مه ‌‬
‫رییهوه‌‪‌،‬به‌ ‌ ‌‬
‫روه ‌‬ ‫نێن‌له ‌ڕووی ‌مانا‌و‌یاسا‌و‌دادپه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫واو‌دائه‬ ‫‌‬
‫ته‬
‫ناردویهتی‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ڕێگای‌جوبرائیل ‌‬ ‫یه ‌و‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫وشهی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫تهكانی ‌قوڕئانی ‌ ‌‬ ‫ایه ‌‬
‫ئ ‌‬
‫بوه‌‬
‫تێكی‌لێ‌بزر‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هیچ‌ئایه‬ ‫كهن‌كه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ك‌باسی‌ئهم‌كتێبه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫یه‬‫‌‬ ‫به ‌‬
‫یامبهر‪‌ ‌.‬‬
‫په ‌‬ ‫‌‬
‫له ‌الی‌هن‌‬
‫پارێزراوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫م‌كتێبه ‌‬
‫‌‬ ‫نییه ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬ ‫تێكیش‌دژی‌‌هیچ‌ئایهتێكی‌تر‌ ‌‬
‫‌‬ ‫و‌هیچ‌ئایە‬
‫ناردۆته‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌ئەڵاڵ ‌خۆی‌وتویه‌تی‪‌ :‬ئێمه‌ ‌قوڕئانمان ‌‬ ‫شیان‌ئهوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫ڵگه‬ ‫وه‪‌ ‌.‬‬‫وهنده‌ ‌‬
‫ئەڵاڵ ‌‬
‫حنُ نَزَّ ْلنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ‪‌ .‬الحجر‌‪‌.)٢‬‬
‫خوارێ‌و‌ئێمهش‌پارێزگه‌رینی‪‌ .‬إِنَّا نَ ْ‬
‫‌‬
‫که ‌قوڕئان ‌هیچ ‌كه‌م ‌و‌‬ ‫ویسته ‌بۆ ‌موسڵمانان ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ڵگهیه‌كی ‌ ‌‬
‫خۆنه‬ ‫به ‌‬ ‫ته ‌ ‌‬
‫ئهم ‌ئایه‌ ‌‬
‫‌‬
‫تهكانی ‌قوڕئان ‌و‌‬ ‫چینه ‌ناو ‌قواڵیی ‌ئایه‌ ‌‬ ‫شهدا ‌زیاتر ‌ئه‌ ‌‬ ‫لهم ‌به‌ ‌‬ ‫یهكی ‌نییه‌‪‌ ‌ .‬‬‫كورتی ‌‬
‫گهر ‌یه‌ك ‌بۆچون ‌یاخود‌‬ ‫وه‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫لۆجیكه ‌‬
‫‌‬ ‫تهكانی ‌ئه‌كه‌ین ‌له‌ ‌ڕووی ‌‬ ‫شیكاری ‌ئایه‌ ‌‬
‫وه‌‬
‫له ‌ڕووی ‌لۆجیكه‌ ‌‬ ‫گهر ‌ڕێزمانی ‌بێت ‌یاخود ‌ ‌‬ ‫ڵهی ‌تێدابێت ‌ئه‌ ‌‬ ‫یهك ‌ئایه‌ت ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهڵكو‌‬‫نههاتوه‌ ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫الیهن ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫رئهكه‌وێ ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫ڵه ‌بێت ‌بۆمان ‌ده‌ ‌‬ ‫هه ‌‬
‫‌‬
‫ڵه ‌ناكات‌‬ ‫هه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬‫بهو ‌هێزه‌ی ‌خۆیه‌ ‌‬ ‫چونكه ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫لهدروستكردنی ‌مرۆڤه‌‪‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫سهر ‌ئاستی‌‬ ‫ئهبێ ‌له‌ ‌‬ ‫ڵهشی ‌هه‌بێت ‌ ‌‬ ‫گهر ‌هه‌ ‌‬ ‫دا‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫رامبهر ‌مرۆڤێكی ‌ساده‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫سهر ‌ئاستی ‌مرۆڤێكی ‌ساده‌‪‌ .‬با ‌لێره‌دا ‌چه‌ند‌‬ ‫وهك ‌له‌ ‌‬ ‫نه ‌‬
‫گهردون ‌بێت ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بكهین‪:‬‬ ‫سهر‌قوڕئان‌ ‌‬ ‫ك‌له ‌‬
‫یه ‌‬ ‫وه ‌‬
‫ینه ‌‬
‫لێكۆڵ ‌‬

‫وهی‌قوڕئان‬
‫كۆكردنه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌٢‌.٠‬‬
‫الیهن‌‬
‫وهكو ‌باسمانكرد ‌قوڕئان ‌به‌ ‌كتێبێكی ‌پیرۆزی ‌ته‌واو ‌دائه‌نرێت ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهواوی‌كۆكران‌هوه‌‌‬‫كان‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مو‌ئایه ‌‬
‫ته‬‫‌‬ ‫‪‌،‬له ‌پاش‌مردنی‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫وه ‌‬ ‫موسڵمانان‌ه ‌‬
‫ردهمی ‌پەیامبەردا‪‌ ،‬هه‌ندێک‌‬‫سه ‌‬‫و ‌كرا ‌به‌ ‌كتێبی ‌نه‌گۆڕی ‌پیرۆزی ‌ئیسالم‪‌ .‬له‌ ‌ ‌‬
‫ههندێكی‌‬ ‫ر‌ئێسقان‌و ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ندێكیتر‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫سهر‌پێستی‌مامز‌نوسرابون‪‌ ‌ ‌،‬‬
‫هه‬ ‫ت‌له ‌ ‌‬
‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫ر‌ههمو‌‬
‫رچاوهكان‌ه‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پێی‌سه‬ ‫لكی‌گهاڵی‌خورما‌نوسرابون‪‌.‬به‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌په‬ ‫تریش‌له ‌‬
‫‌‬
‫الیهن ‌موسڵمانان ‌و ‌هاوڕێ ‌نزیكه‌كانی‌‬ ‫زبهرکرابون ‌له‌ ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬‫تهكانیش ‌ ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫یامبهر‌هوه‌‪.‬‬
‫په ‌‬ ‫‌‬

‫‪308‬‬
‫الیهن‌‬
‫نوسرا‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫جیاجیا‌ئه‬ ‫كو‌به‌‬
‫‌‬ ‫بهڵ‬
‫كرایهوه‌‪‌ ‌،‬‬
‫كۆنه ‌‬
‫یامبهردا‌قوڕئان‌ ‌‬
‫ردهمی‌په‌ ‌‬ ‫سه ‌‬
‫له ‌‬
‫‌‬
‫ی‌له‌مێژوی‌ئیسالمدا‌ناویان‌تۆمار‌كرابێت‌بریتی‌بوون‌له‪‌‌‌:‬‬ ‫وانه ‌‬
‫ئه ‌‬‫كانی‪‌ ‌.‬‬
‫كاتبه ‌‬
‫‌‬
‫دهکرد ‌(عثمان ‌بن‌‬ ‫مهد ‌ ‌‬
‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫کهسه‌ ‌کاری ‌کاتبیان ‌بۆ ‌‬
‫ههندێك ‌جار ‌ئه‌م ‌پێنج ‌ ‌‬‫‌‬
‫عفان‪‌،‬علي‌بن‌أبي‌طالب‪‌،‬خالد‌بن‌سعید‪‌،‬أبان‌بن‌سعد‪‌،‬العالء‌بن‌الحضرمي)‌‬
‫ئهوا‌'زید‌‬‫نهبوایه‌‌ ‌‬
‫ر‌ئاماده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهگه‌‬
‫حالهتێکدا‌ ‌‬
‫روهها‌'أبي‌بن‌کعب'‌کاتیبی‌بوو‪‌،‬له‌‌ ‌‬ ‫هه ‌‬
‫‌‬
‫عبدالله ‌بن‌سعد‌بن‌أبي‌سرح' ‌کاتبی‌‬ ‫‌‬ ‫روهها‌'‬
‫هه ‌‬
‫ئهکرد‪‌ ‌.‬‬
‫کهی ‌ ‌‬‫کاتیبیه ‌‬
‫‌‬ ‫بن‌حارث' ‌‬
‫‪300‬‬
‫و‌بڕوای‌پێنهما‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫رایهوه‌‌‬
‫ڵگه ‌‬‫بهاڵم‌هه‌ ‌‬
‫بوو‌ ‌‬

‫یامبهر ‌هه‌ندێك‌‬
‫له ‌پاش ‌مردنی ‌په‌ ‌‬ ‫وهی ‌مێژوناسانی ‌ئیسالم‪‌ ‌ :301‬‬ ‫بهپێی ‌گێرانه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كه ‌پێیان ‌د‌هوترا ‌(مرتد)‪‌،‬‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫انه ‌‬
‫ڵگهڕ ‌‬‫ناوچهی ‌به‌ئیسالمكراو ‌له‌ ‌ئاینی ‌ئیسالم ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫شوێنانه‌‬
‫‌‬ ‫سهر‌ئ‌هو‌‬
‫نه‌ ‌‬‫بڕیاریدا‌هێرش‌بكه ‌‬
‫‌‬ ‫لیفهی‌ئیسالم‌بوو‌‬ ‫مین‌خه ‌‬
‫‌‬ ‫أبوبکر‌یه‌ ‌‬
‫كه‬
‫دا ‌زۆر ‌له‌و‌‬ ‫شه‌ڕوشۆڕان‌ه ‌‬ ‫لهو ‌ ‌‬ ‫و ‌بیانگه‌ڕێنن‌هوه‌ ‌بۆ ‌سه‌ر ‌ئاینی ‌ئیسالم‪‌ ‌ .‬‬
‫بوبهكر ‌هه‌ستی ‌به‌‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫زبهر ‌بوو‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئه ‌‬‫تهكانیان ‌ ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫موسڵمانانه ‌كوژران ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫گهڵ‌‬‫كان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫وتاندابێت‌و‌موسڵمانان‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫فه‬ ‫یهكی ‌زۆر‌كرد‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫مهترسی ‌‬ ‫‌‬
‫ئهركه‌ی ‌به‌‌‬‫وه‪‌ ،‬ئه‌و ‌ ‌‬
‫نه ‌ژێرگڵ‪‌ .‬هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌بڕیاریدا ‌قوڕئان ‌كۆبكرێته‌ ‌‬ ‫خۆیان ‌ببه‌ ‌‬
‫سهر‌‬‫تانهی ‌نوسرابون ‌له‌ ‌‬ ‫یهك ‌ئه‌و ‌ئایه‌ ‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫به‬ ‫'زید' ‌سپارد ‌قوڕئان ‌كۆبكاته‌ ‌‬
‫ناو‌یهك‌كتێب‪.‬‬
‫‌‬ ‫مویان‌بخاته‌‬
‫‌‬ ‫اڵ‌و‌پێست‌هه ‌‬
‫رهه‬ ‫‌‬ ‫ئێسقان‌و‌پهلكی‌گه‌‬
‫‌‬
‫بوبهكر‪‌ .‬پاش ‌مردنی‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ستی ‌ ‌‬
‫ده ‌‬ ‫وه ‌دایه‌ ‌ ‌‬
‫وهی ‌'زید' ‌قوڕئانی ‌كۆكرده‌ ‌‬ ‫پاش ‌ئه‌ ‌‬
‫یهك‌له‌‌‬‫ئهو‌كتێبه‌‌بۆ‌ماو‌ه ‌‬ ‫ی‌خهتاب‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫كر‌كتێبهكه‌‌كه‌وته‌‌الی‌عومەری‌كوڕ‬‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫بوبه‬ ‫‌‬
‫وته ‌الی‌'حفصة'ی‌‬ ‫ی‌كوژرا‌ئینجا‌كتێب‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫ڵگیرا‌تا‌ئهو‌ڕۆژه‌‬
‫‌‬ ‫عومەر ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫الیهن‌‬
‫‌‬
‫كهوێت‌نه‌‌أبوبکر‌و‌‬ ‫رئه ‌‬
‫دا‌بۆمان‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫یامبهری‌ئیسالم‪‌ ‌.‬‬
‫لێره‬ ‫ژنی‌په ‌‬
‫‌‬ ‫ئهكاته‌‌‬‫كچی‌كه‌ ‌‬
‫‌‬
‫بهڵكو ‌هه‌ر ‌الی ‌خۆیان‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫نهیانویست ‌كۆپی ‌له‌و ‌قوڕئان‌ه ‌بگرنه‌ ‌‬ ‫نه ‌عومەر ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫هێشتبویانهوه‌‪.‬‬
‫‌‬

‫‪‌300‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌٩٠٢‬‬
‫‪‌301‬بە‌پێی‌ئەم‌سەرچاوانە‌قورئان‌بەمشێوەیە‌کۆکراوەتەوە(‌الکامل‌في‌التاریخ‪‌،‬ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌٢-٩‬‬
‫‪‌//‬عصر‌الخالفة‌الراشدة‪‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌،٦٠‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌،٢٢‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌،٠٢٩‌–‌٠٣٣‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌//٢٢٢‌–‌٢٣٩‬‬
‫رچاوهی‌'‌تفسير‌الخازن‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کی‌سه‬ ‫تفسیر‌ایة‌‪‌٢٩٩‬سورة‌التوبة‪‌،‬أحکام‌القران‌البن‌العربي‪‌ ‌//.‬‬
‫پێشه‬
‫المسمى‌لباب‌التأويل‌في‌معاني‌التنزيل'‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌٢٩‌–‌٦‬‬

‫‪309‬‬
‫وه‌‬
‫لیفهكانی‌ڕاشیدین‌ه ‌‬‫ن‌خه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫الیه‬ ‫رهبییه‌کان ‌ ‌‬ ‫ناعه ‌‬
‫ی‌داگیركردنی‌ناوچه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫رنامه‬ ‫‌‬
‫دا ‌كوژران‪‌ ،‬به‌ ‌تایبه‌تی‌‬ ‫شهڕان‌ه ‌‬‫د‌هستیپێكرد ‌و ‌موسڵمانان ‌زۆریان ‌له‌و ‌ ‌‬
‫كی‌زۆریان‌خسته‌ژێر‌ڕكێفی‌‬
‫‌‬ ‫ناوچه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫كه‌‬
‫ی‌خهتابدا‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ردهمی‌عومەری‌كوڕ‬ ‫سه ‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫زوهكان ‌زیاتر‌‬‫لیفهی ‌سێی‌هم ‌غه‌ ‌‬ ‫به ‌هاتنی ‌خه‌ ‌‬ ‫خۆیان ‌وه‌ك ‌عێراق ‌و ‌شام‪‌ ‌ .‬‬
‫ئهرمینیا ‌و ‌ئازه‌ربیجانی‌‬ ‫یهکی ‌به‌رفراوانی ‌تری ‌وه‌ک ‌ ‌‬ ‫بهرفراوان ‌بوون‪‌ ،‬ناوچ‌ه ‌‬ ‫‌‬
‫لهالی‌عوسمانی‌‬ ‫فهوتانی‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫دیسان‌مهترسی ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ژێر‌دهستی‌خۆیان‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫خسته ‌‬
‫‌‬
‫که ‌قوڕئانیان‌‬ ‫وانه ‌كوژران ‌ ‌‬ ‫چونكه ‌زۆر ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ڵدایه ‌‬
‫ریهه ‌‬ ‫كوڕی ‌عه‌فان ‌سه‌ ‌‬
‫زۆرهملێ ‌ببون ‌به‌ ‌موسڵمان ‌‌و ‌زمانیان‌‬ ‫ناوچانهی ‌كه‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫زبهرکردبو‪‌ ،‬ئه‌و ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫شێوهی ‌جیاواز‌‬‫‌‬ ‫وه ‌یاخود ‌به‌ ‌‬ ‫خوێنده ‌‬
‫‌‬ ‫ڵه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫هه ‌‬
‫رهبی ‌نه‌بو‪‌ ،‬قوڕئانیان ‌به‌ ‌‬ ‫عه ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌،‬زۆر‌جاریش‌کێشە‌دروست‌دەبوو‪‌،‬چونکە‌خەڵکی‌ئەو‌ناوچانە‌‬ ‫یانخوێنده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫خوێندنەوەی ‌خۆیان ‌پێ ‌ڕاست ‌بوو‪‌ .‬خەڵکی ‌حمص ‌خوێندنەوەی ‌خۆیان ‌پێ‌‬
‫راست ‌بوو ‌چونکە ‌لە ‌'مقداد'وە ‌فێر ‌ببون‪‌ ،‬خەڵکی ‌کوفەش ‌خۆیان ‌پێ ‌راست‌‬
‫بوو‌چونکە‌لە‌'ابن‌مسعود'‌فێری‌قوڕئان ‌ببون‪‌.‬خەڵکی‌بەسرەش‌لەالیەن‌'ابي‌‬
‫ئهو‌‬
‫موسی'‌فێری‌قوڕئان ‌ببون‌و‌خۆیان‌پێ‌راست‌بوو‪'‌ ‌.‬حذیف‌ة ‌بن‌الیمان' ‌ ‌‬
‫جۆری ‌جیاواز‌‬‫به ‌ ‌‬ ‫که ‌چۆن ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫یانده ‌عوسمانی ‌كوڕی ‌عه‌فان ‌ ‌‬ ‫واڵهی ‌گه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌ترسا‌قوڕئان ‌بف‌هوتێ‌یان‌الده‌ر‌دروست ‌ببێت‌‬ ‫‪‌،‬عوسمان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ئهخوێندرێته‌ ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫ڕووی‌خوێندنهوه‌وه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫ت‌و‌ههم‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له‌ڕووی‌شه‌ ‌‬
‫ریعه‬ ‫ههم‌ ‌‬
‫‌‬
‫پێكهاتبو‌له ‌( ‌زيد‌بن ‌ثابت‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫سی‌دروستكرد‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كی‌چوار‌كه‬ ‫ژنه ‌‬
‫یه‬ ‫ر‌بۆیه ‌لی ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫ئهندامانی‌‬‫كێك‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫عبدالله‌بن‌الزبير‪‌،‬عبدالرحمان‌بن‌الحارث‪‌،‬سعد‌بن‌العاص)‌ ‌‬
‫یه‬
‫لهو‌ه ‌كرد‌‬
‫عوسمان‌جهختی‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌بۆیه ‌‬
‫‌‬ ‫دینه ‌بوو ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫كی‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫خهڵ‬
‫یه ‌–زید‪‌ ‌ -‬‬ ‫ژنه ‌‬
‫ئهو ‌لی ‌‬ ‫‌‬
‫به ‌شێوه‌ ‌و ‌زاراوه‌ی ‌مه‌كک‌هیی ‌و ‌قوره‌یشی ‌بێت ‌چونكه‌‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫ئهبێ ‌قوڕئان‌ه ‌‬ ‫که ‌ ‌‬
‫‌‬
‫‪302‬‬
‫یشی‌هاتۆته‌خوارێ‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫به‌زمانی‌قور‌ه‬ ‫مهد‌قور‌هیشیی‌ه‌و‌قوڕئان‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫وهك ‌عوسمان‌‬ ‫سهر ‌زاراوه‌ی ‌قوره‌یشی ‌نوسراوه‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫كهواته‌ ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫لهنێوان ‌موفه‌سیره‌كانی‌‬ ‫دیئهكرێت ‌ ‌‬ ‫پێشنیاریكرد‌‪‌ ،‬هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌زۆر ‌جیاوازی ‌به‌ ‌‬
‫وهوه‌‪.‬‬
‫و‌خوێندنه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌ڕووی‌مانا‌‬ ‫ئیسالمدا‌ ‌‬
‫ردهمی ‌أبوبکردا‌‬ ‫سه ‌‬ ‫كاتێك ‌عوسمان ‌ئه‌و‌هشی ‌بیستبو ‌ئایه‌ته‌كان ‌له‌ ‌‬
‫ژێردهستی ‌'حفصة'ی ‌كچی ‌عومەر‪‌ ،‬به‌ ‌دوای‌‬ ‫‌‬ ‫تونهته‌ ‌‬
‫وه ‌و ‌كه‌و ‌‬ ‫ته ‌‬
‫نه ‌‬
‫كۆكراو ‌‬

‫‪‌302‬نساء‌حول‌الرسول‪‌،‬محمد‌برهان‌‪‌/‬ل‌‪‌٢٠‌-‌٢٩‬‬

‫‪310‬‬
‫كهیان ‌بداتێ‪‌ .‬په‌یمانی ‌به‌‌‬ ‫یهك ‌كتێبه‌ ‌‬ ‫'حفصة'یدا ‌نارد ‌و ‌داوای ‌لێكرد ‌بۆ ‌ماوه‌ ‌‬
‫كهی ‌بۆ‌‬ ‫كتێبه ‌‬
‫'حفصة'دا ‌پاش ‌كۆكردنه‌وه‌ی ‌هه‌مو ‌ئایه‌ته‌كانی ‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫وه‪‌ ،‬به‌اڵم ‌پاش‌‬ ‫انده ‌‬
‫كهی ‌بۆ ‌'حفصة' ‌گه‌ڕ ‌‬ ‫وه ‌و ‌له‌ ‌ڕاستیشدا ‌كتێبه‌ ‌‬ ‫ێنێته ‌‬
‫بگهڕ ‌‬ ‫‌‬
‫کهی ‌الی ‌حفصة‪-‬یان ‌سوتاند‌‬ ‫واته ‌قوڕئان‌ه ‌‬
‫کهیان‪‌ -‬‬ ‫مردنی ‌'حفصة' ‌موسحەف‌ه ‌‬
‫تهواوبونی ‌كتێبه‌‌‬ ‫به ‌‬
‫موسحەف‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫تاوهکو ‌جیاوازی ‌نه‌که‌وێته‌ ‌نێوان ‌هه‌ردووک ‌‬ ‫‌‬
‫نوێیهكه‌ی ‌خۆیان ‌كه‌ ‌ئێستا ‌به‌ ‌موسحەفی ‌عوسمان ‌ناسراوه‌‪‌ ،‬بوو ‌به‌و ‌کتێبه‌‌‬ ‫‌‬
‫دهستی‌ئێمه‌‌دایه‌‪.‬‬ ‫ئێستا‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئیسالم‌که‌‬
‫‌‬ ‫گۆره‌پیرۆزه‌ی‌‬
‫نه ‌‬ ‫‌‬
‫وهی‌ه‪'‌ ،‬علي ‌كوڕی ‌طالب' ‌پاش‌‬ ‫ینه ‌‬
‫وهی ‌جێگای ‌سه‌رنج ‌و ‌جێگای ‌لێكۆڵ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫به‌‬
‫تهكانی ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫وهی ‌هه‌مو ‌ئایه‌ ‌‬ ‫كۆكردنه ‌‬
‫‌‬ ‫یامبهر ‌هه‌ستا ‌به‌ ‌‬
‫كۆچكردنی ‌په‌ ‌‬
‫تهكان‌ڕیزیكردن‪‌.‬‬ ‫زینی‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌دابه‬ ‫بهروار‬‫شێوهیه‌كی‌ڕێكوپێك‌و‌به‌پێی‌كات‌و‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهرتای‌‬‫له ‌ ‌‬‫ڕهوانبێژیدا‪‌ ‌ ،‬‬
‫له ‌ڕووی ‌ ‌‬ ‫بلیمهت‌بوو ‌ ‌‬
‫ی‌به ‌ ‌‬ ‫كهسێك ‌‬ ‫'علي ‌كوری‌طالب' ‌ ‌‬
‫زۆربهی‌‬
‫‌‬ ‫یامبهری ‌ئیسالم ‌بوه‌ ‌‌و ‌ئاگای ‌له‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌په‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫رههڵدانی ‌ئیسالمدا ‌ ‌‬‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌بێ ‌هاوكاری ‌كه‌س ‌و‌‬ ‫ههست ‌و ‌خوستی ‌بوه‌ ‌‌و ‌قوڕئانیشی ‌كۆكردۆته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهگوترێ ‌موسحەف‌هی ‌عه‌لی‪‌.‬‬ ‫بهم ‌قوڕئان‌ه ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫الیهن ‌موسوڵمانان‌ه ‌‬ ‫ئێستاش ‌له‌ ‌‬
‫ڵکو‌ههر‌‬
‫‌‬ ‫دهستوری‌ئیسالم‌ ‌‬
‫به‬ ‫یڕه‌و‌یان‌ ‌‬ ‫په ‌‬‫كرده‌ ‌‬
‫یان‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌ئهم‌قوڕئان‌هی‌'علی'‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫تهكانی ‌زۆر ‌به‌ ‌ڕێكوپێكی ‌ڕیزكردبو‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫وهی ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫سهره‌ڕای ‌ ‌‬ ‫رنهگرت ‌ ‌‬ ‫لێشیان ‌و‌ه ‌‬
‫كهشی‌ناكۆكیی‌نێوان‌خۆی‌‬ ‫هۆكاره ‌‬
‫‌‬ ‫تهكان‪‌.‬‬‫یدابونی‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پێی‌كات‌و‌ڕۆژی‌په‬ ‫‌‬
‫به‬
‫بو‪‌ .‬به‌اڵم ‌به‌ ‌پێی ‌زۆر ‌سه‌رچاوه‌ی ‌شیعی ‌ئه‌ڵێن ‌ئه‌و ‌قوڕئان‌ه‌‬ ‫و ‌عوسمان ‌ ‌‬
‫ههتا‌ئیمرۆ‪.‬‬ ‫و‌پارێزراوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫پشتاوپشت‌ماوه‌‬
‫‌‬
‫الیهن‌‬
‫وشهكانی ‌له‌ ‌‬ ‫لێکراوه‪‌ ‌،‬واته‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مێژونوسان ‌ئه‌ڵێن ‌هه‌ر ‌ئایه‌تێك ‌گومانی ‌‬
‫یخسته ‌ناو ‌قوڕئان ‌و ‌سوتاندی ‌بۆ ‌ئه‌وه‌ی‌‬ ‫‌‬ ‫خهڵك‌هوه‌ ‌دروستكرابو ‌عوسمان ‌نه‌‬ ‫‌‬
‫گومڕایی‌دروست‌نهبێت‪‌.‬‬
‫‌‬
‫كه ‌دروستكرد ‌و‌ئه‌وانیتری ‌هه‌مو‌سوتاند‪‌،‬هەر‌‬ ‫كتێبه ‌‬
‫ی‌له ‌ ‌‬ ‫عوسمان‌پێنج ‌كۆپی ‌‬
‫روهها‌‬
‫هه ‌‬‫‪‌،‬میسر‪‌،‬ئێران‪‌،‬مهكک‌ه)‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شام‪‌،‬كوفه‬ ‫یەک‌لەم‌شوێنانە‌كۆپیه‌كی‌بۆ‌نارد‌(‬
‫دینه‌هێشته‌وه‌‪.‬‬
‫كی‌له‌مه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كۆپیه‌‬
‫یه‌‬
‫وه ‌‬
‫نییه‪‌ ،‬پرسیار ‌ئه‌ ‌‬
‫ئهڵێن ‌هیچ ‌ئایه‌تێكی ‌قوڕئان ‌دژی ‌ئایه‌تێكیتر ‌ ‌‬ ‫موسڵمانان ‌ ‌‬
‫تهكاندا‪‌ ،‬ئایا ‌دروستكراوی‌‬ ‫ههبێت ‌له‌ ‌نێوان ‌ئایه‌ ‌‬ ‫ستهیی‌هک ‌ ‌‬ ‫گهر ‌هه‌ر ‌دژه‌ئار‌ا ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫عوسمان؟!!!‬
‫‌‬ ‫پەیامبەرە‌یان‌هی‌‬

‫‪311‬‬
 ‫دروست‌كراو‌بێت‌یان‌گۆڕا‌بێت‌تاوانی‌كێ‌یه؟!!‬
‫‌‬ ‫تێك‌كه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌ئایه‬ ‫‌‬
‫یان‌هه‬
‫وه ‌و‌‬‫ته ‌‬
‫قهتی‌و‌بێ‌سەروبەری ‌كۆكراوه‌ ‌‬ ‫سه ‌‬
‫زۆر‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫پێی‌لۆجیك‌ئه‌و ‌قوڕئان‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫كه‌‬
‫یه‪‌ :‬یان ‌قوڕئان‌ه ‌‬ ‫وه ‌دوو ‌بۆچونمان ‌هه‌ ‌‬ ‫لهم ‌ڕوه‌ ‌‬ ‫نییه ‌و ‌ ‌‬
‫زۆر ‌جێگای ‌متمانه‌ ‌ ‌‬
‫دروست‌نییه ‌و‌پر‌لە‌هەڵەیە‌و‌لە‌دروستکراوی‌مرۆڤە ‌یان‌قوڕئانێكی‌ڕێك‌و‌‬ ‫‌‬
‫ئهو ‌بۆچون ‌و‌‬ ‫پێكه‌ ‌و ‌مرۆڤ ‌دەستکاری ‌کردووە ‌بۆیە ‌پریەتی ‌لە ‌هەڵە‪‌ ‌ .‬‬
‫خنهم‌ڕاست‌‬ ‫ك‌بۆچون‌و‌ڕه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهگه‌ ‌‬
‫ر‌یه‬ ‫م‌كتێبهدا‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫م‌له‬ ‫باسی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌كه‌‬
‫انه ‌‬ ‫شیكاریی ‌‬
‫ئەڵاڵ ‌نییه‌‪‌ ،‬چونكه‌ ‌منێكی ‌مرۆڤ ‌ئاسایی‌‬ ‫ناردهی ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫ئهم ‌قوڕئان‌ه ‌ ‌‬ ‫بێت ‌كه‌واته‌ ‌ ‌‬
‫بێت‌و‌دروستكهری‌زه‌وی‌و‌ئ‌اسمان‌‬
‫‌‬ ‫ك‌بگرم‌كه‌خودا‌‬
‫‌‬ ‫له‌ئەڵاڵ ‌‬
‫یه‬ ‫خنه‌ ‌‬
‫ناتوانم‌ڕه ‌‬
‫‌‬
‫ئهوا ‌یان ‌هی‌‬ ‫نهبێت ‌ ‌‬ ‫كهش ‌هی ‌خودا ‌ ‌‬ ‫گهر ‌قوڕئان‌ه ‌‬ ‫ئه ‌‬‫ستێرهکان ‌بێت‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫و‌‌‬
‫ئه‬
‫كامیان‌بێت‌ئهوا‌‬
‫‌‬ ‫ههر‬
‫نداریهتی ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫خاوه‬ ‫پەیامبەرە ‌یان‌هی‌عوسمان‪‌.‬قوڕئانیش‌ ‌‬
‫كاری‌پێناكرێت‪‌.‬‬
‫ئهویش ‌سوره‌ته‌‌‬ ‫وهی ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫له ‌كۆكردنه‌ ‌‬ ‫خنهم ‌بریتییه‌ ‌ ‌‬ ‫كهمین ‌ڕه‌ ‌‬ ‫یه ‌‬
‫‌‬
‫گهڵ‌لۆجیكدا‌‬ ‫ش‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫ی‌تێكهوتوه‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫تی‌مهدین‌هی‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندین‌ئایه‬ ‫که ‌ ‌‬
‫چه‬ ‫کانه ‌ ‌‬
‫ییه ‌‬ ‫مهکك‌ه ‌‬
‫‌‬
‫تهكان ‌به‌‌‬ ‫سوره ‌‬
‫‌‬ ‫واته ‌‬
‫كه ‌‬‫ئهبێ ‌هه‌ر ‌هه‌مو ‌به‌دوای ‌یه‌كدابێن‪‌ ‌ .‬‬ ‫ناگونحێ ‌چونكه‌ ‌ ‌‬
‫پچڕپچڕ‌هاتۆته‌‌خوارێ‪.‬‬
‫وه‌‬
‫كه ‌‬‫یه ‌‬
‫ت‌به ‌‬
‫ێك‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫كۆمهڵ‬
‫ند‌بهشێك‌و‌پۆلێك‪‌ ‌ .‬‬ ‫چه ‌‬ ‫ی‌عوسمان‌‌كرا‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫موسحەف‬
‫سهرچاوه‌‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫ههر ‌سوره‌تێك ‌ناوێكی ‌تایبه‌تی ‌بۆ ‌دانرا‪‌ ‌ .‬‬ ‫ناویان ‌لێنرا ‌'سو‌رة'"‪‌ ‌ ،‬‬
‫بهاڵم‌‬ ‫ههبووبێت‪‌ ‌.‬‬ ‫ردهمی‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫له‌سه‌ ‌‬ ‫چێت‌ناوی‌سورهت‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وا‌پێده‬ ‫یهكاندا‌‬‫ئاینی ‌‬
‫له ‌ژێر‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫تانهی ‌ئێستایه‌ ‌ ‌‬ ‫وهیه‌ ‌ئایا ‌سوره‌ته‌كان ‌وه‌كو ‌ئه‌م ‌سوره‌ ‌‬ ‫پرسیار ‌ئه‌ ‌‬
‫چونكه ‌پێد‌هچێت ‌عوسمان ‌به‌ ‌پێی ‌بۆچونی ‌و ‌لێكدانه‌و‌هی‌‬ ‫‌‬ ‫دایه؟ ‌‬
‫دهستی ‌خه‌ڵك ‌‬ ‫‌‬
‫نانهت‌‬
‫ته ‌‬ ‫تهكان‪‌ ‌ .‬‬ ‫ته ‌ناو ‌سوره‌ ‌‬ ‫یه ‌‬
‫زكردوه ‌و ‌خستون ‌‬‫‌‬ ‫ههمو ‌ڕی‬ ‫تهكانی ‌ ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫خۆی ‌ ‌‬
‫سورتی‌'البقرة‌'‌‬ ‫نمونه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهی‌زۆر‌لێك‌دورن‪‌.‬بۆ‌‬ ‫ڕۆكه ‌‬
‫ڵ‌ناوه ‌‬ ‫‌‬ ‫ت‌له ‌‬
‫گه‬ ‫ناوی‌سوره ‌‬
‫‌‬
‫كهیه‪‌ ‌،‬دووسێ ‌ئایه‌ت ‌باسی ‌مانگا ‌ئه‌كات‌‬ ‫سهر ‌جوله‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫زۆربهی ‌ئایه‌ته‌كانی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دا‌‬
‫قهره‌ ‌‬
‫سورهتی ‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڕاسته ‌مانگا ‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهواته‌ ‌بۆچی ‌ئه‌م ‌ناوه‌ ‌هه‌ڵبژێردرا؟ ‌‬ ‫‌‬
‫تهنیا‌مانگا‌‬ ‫و‌ههمو‌مێژوه‌‌ ‌‬ ‫بهاڵم‌بۆچی‌له‌ ‌‬ ‫ههیه‪‌ ‌‌،‬‬
‫وه‌ ‌‬‫مێژوی‌جولهكه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌به‌‬
‫یوهندی ‌‬ ‫په ‌‬
‫‌‬
‫ئایهت‌‬
‫یهك ‌ ‌‬ ‫ته؟؟ ‌یاخود ‌سوه‌رتی ‌'المائد‌ة' ‌ ‌‬ ‫رهكیی ‌ئه‌م ‌سوره‌ ‌‬ ‫به ‌ناوی ‌سه‌ ‌‬ ‫بوو ‌ ‌‬
‫یه‌‬
‫چهندین ‌ئایه‌ت ‌هه‌ ‌‬ ‫كهی ‌عیسا ‌ئه‌كات ‌كه‌چی ‌له‌والوه‌ ‌ ‌‬ ‫باسی ‌خوان ‌و ‌سفره‌ ‌‬
‫لهوه‌ ‌نازانین ‌بۆچی ‌ناوه‌كان ‌هێنده‌‌‬ ‫ههرچۆنێكبێت ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫باسی ‌عیسا ‌ناكات‪‌ ‌ .‬‬

‫‪312‬‬
 ‫ناوهرۆكی‌‬ ‫روهها ‌تێبینی ‌ئه‌كرێت ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫دورن ‌له‌گه‌ڵ ‌ناوه‌رۆكه‌كه‌ی‪‌ ‌ .‬‬
‫له ‌سوره‌تی‌‬ ‫ریعهت ‌هه‌یه‌‪‌ .‬بۆ ‌نمونه‌ ‌ ‌‬ ‫سورهته‌كاندا ‌بازدانی ‌چیرۆكه‌كان ‌و ‌شه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بپهرستن ‌و‌‬ ‫ئهكات ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئایهتی ‌‪‌ ٢‬تا ‌‪‌ ٩٢‬ئامۆژگاری ‌خەڵک ‌ ‌‬ ‫قهره‌دا ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫‌‬
‫كات‌كه ‌چۆن‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌و‌ئیبلیس‌ئه‬ ‫‌‬
‫باسی‌ئاده‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ٠٣‬بۆ‌‪‌ ٠٢‬‬ ‫بترسن‪‌،‬پاشان‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫لێی‬
‫بۆ‌ئایهتی‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌٢٣‬‬ ‫پاشان‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له‌نێوان‌ئەڵاڵ‌و‌ئیبلیسدا‌دروستبو‪‌.‬‬ ‫ئهم‌گرژیی‌ه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫که ‌چۆن ‌له‌ ‌موسا ‌و ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫ئهكات ‌ ‌‬ ‫جولهكان‌ه ‌ ‌‬ ‫ئهو ‌ ‌‬ ‫‪‌ ٢٩٠‬باسی ‌چیرۆكی ‌ ‌‬
‫ئایهتی‌‪‌ ٢٢٩‬بۆ‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫باسی‌ئیبراهیم‌ئهكات‌‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ٢٩٢‬بۆ‌‪‌ ٢٢٢‬‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ‌.‬‬
‫رانه ‌‬
‫گه ‌‬ ‫ههڵ ‌‬ ‫‌‬
‫گۆڕی ‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌ ٢٢٣‬باسی ‌موسڵمانان ‌ئه‌كات ‌كه‌ ‌ڕوویان ‌له‌ ‌پ‌هرستگای ‌پیرۆز ‌‬
‫كێشهكانی‌تری‌‬ ‫ی‌به ‌ ‌‬ ‫یوهندی ‌‬ ‫سهر‌باسێك‌هیچ‌په‌ ‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ٢٢٠‬دا‌دێته‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫عبه‪‌ ‌.‬‬
‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫ئایهتی ‌‪‌ ٢٢٩‬باسی‌‬ ‫بهڵكو ‌باسی ‌جیهادكردن ‌ئه‌كات‪‌ .‬پاشان ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫رهوه‌ ‌نییه‌ ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬‫‌‬
‫یوهندیی‌‬‫ند‌ئایهتێكیتر‌دێت‌كه‌ ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ته ‌ ‌‬
‫چه‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پاش‌ئه‬ ‫ئهكات‪‌.‬له‌ ‌‬ ‫و‌مهروە ‌ ‌‬‫سهفا ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌به‌‌‬
‫بنه ‌‬‫ئه ‌‬‫دوباره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڕووی‌ماناوه‌‬
‫‌‬ ‫كان‌له‌‬
‫‌‬ ‫اخود‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫نییه‪‌،‬ی‬
‫بابهتی‌پێشووه‌وه‌‌ ‌‬ ‫به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له‌‬
‫تێكهڵی‪‌ .‬بۆ ‌نمونه‌ ‌ئایه‌تی ‌‪‌ ٢٢٢‬و ‌‪‌ ‌ ٢٢٢‬‬ ‫شێوهیه‌كیتر ‌و ‌هه‌ر ‌هه‌موشی ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫به ‌دوای ‌ئه‌م‌‬ ‫كانه‪‌ ‌ .‬‬
‫جولهكه‌ ‌‬ ‫بهستی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬
‫كه ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫دهبێته‌ ‌‬
‫دوباره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڕووی ‌ماناوه‌ ‌‬
‫كات‪‌،‬ئایهتی‌‪‌ ٢٩٠‬تا‌‪‌ ٢٩٢‬باسی‌‬ ‫‌‬ ‫ندنهوه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫سه ‌‬ ‫باسی‌تۆڵه ‌‬
‫‌‬ ‫دا ‌‪‌ ٢٢٩‬و ‌‪‌ ٢٢٢‬‬ ‫ئایهتان‌ه ‌‬
‫‌‬
‫ئایهتی‌‪‌٩٣٩‬‬ ‫له‌ ‌‬ ‫جكردن‌ئهكات‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫باسی‌حه‬ ‫له‌‪‌٢٢٣‬تا ‪‌٢٢٩‬‬ ‫مهزان‌ئ‌هكات‪‌ ‌.‬‬ ‫مانگی‌ڕه ‌‬
‫‌‬
‫پاشان‌ئایهتی‌‪‌ ٩٢٦‬تا‌‪‌٩٢٩‬‬
‫‌‬ ‫ئهكات‪‌.‬‬‫كه ‌ ‌‬‫ی‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ئامۆژگاری‬ ‫تا‌‪‌ ٩٢٠‬دیسان‌دێته‌ ‌‬
‫كاتهوه‌‪.‬‬
‫باسی‌جیهاد‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫یوهندیی‌به‌‌‬ ‫په ‌‬‫ته ‌ ‌‬
‫م‌بابه ‌‬
‫‌‬ ‫ق‌و‌قوماركردن‌كه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌باسی‌ئاره‬ ‫دێته ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ‌ ٩٢٢‬‬ ‫‌‬
‫ی‌موسڵمانان‌ئهكات‌‬
‫‌‬ ‫تانه‪‌،‬ئامۆژگاری‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دوای‌ئه‬ ‫نییه‪‌.‬به‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫ره ‌‬‫سه ‌‬ ‫تهكانی‌ ‌‬ ‫بابه ‌‬
‫‌‬
‫هاوسهری‌خۆیان ‪.‬‬ ‫‌‬ ‫ن‌به‌‬
‫ڕ‌بكه ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌بێباوه‬ ‫نهچن‌ژن‬ ‫‌‬
‫شهرع‌‌‬‫ئایهتی ‌‪‌ ٩٩٢‬تا ‌‪‌ ٩٢٩‬باسی ‌ژن ‌و ‌سێكس ‌و ‌ ‌‬ ‫واته ‌له‌ ‌ ‌‬
‫ته ‌ ‌‬ ‫دوای ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬
‫ئهكات ‪.‬‬ ‫‌‬
‫سورهتی ‌(النساء) ‌باسی ‌سێكس ‌و ‌شه‌رع ‌ئه‌كاته‌و‌ه ‌و ‌پاشان ‌باسی‌‬ ‫‌‬ ‫دواتر ‌له‌ ‌‬
‫میرات‌ئهكات‪.‬‬
‫‌‬
‫كهی‌‬‫حوكمه ‌‬
‫‌‬ ‫واته‌‬
‫قهره‌‌نسخ‌كراو‌ه‪‌ ‌،‬‬ ‫تی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫له‌سوره‌‬ ‫بینین‌ئایهتی‌‪‌ ‌٩٢٣‬‬
‫‌‬ ‫روه ‌‬
‫ها‌ئه‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫له‌شوێنی‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ‌٩٠٢‬‬ ‫ڕاستبێت‌ئهبوایه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مه‌‬
‫ر‌ئه ‌‬
‫گه ‌‬ ‫واته‌ئه‌ ‌‬
‫ئایهتی‌‪‌ ‌٩٠٢‬‬ ‫به‌ ‌‬ ‫ماوه‌ ‌‬
‫نه ‌‬ ‫‌‬
‫رهی‌قوڕئانی‌‬ ‫قه ‌‬‫تی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫بێ‌ئایهتی‌‪٩٢٣‬ی ‌ناو‌سوره‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫یاخود‌ئه‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ٩٢٣‬بوایه‌‪‌ ،‬‬ ‫‌‬

‫‪313‬‬
‫بێ‌چۆن‌ئهبێت‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌وانه‬ ‫بكات‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫قهره‌ ‌‬
‫تی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سوره‬ ‫سخی‌ئایهتی‌‪٩٠٢‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئێستا‌نه‬
‫ئایهتێك ‌بنێرێت ‌و ‌حوكمی ‌هه‌بێ ‌كه‌ ‌ئه‌ویش ‌ئایه‌تی ‌‪‌ ٩٠٢‬بێت ‌پاشان‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫سهر ‌نه‌كرێت ‌ئه‌ویش ‌ئایه‌تی‌‬ ‫ئایهتێك ‌بهێنێت ‌كه‌ ‌حوكمی ‌نه‌بێت ‌و ‌كاری ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ته‌له‌‌دوو‌چیرۆكی‌جیاواز‌‬ ‫م‌دوو‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بینین‌هۆكاری‌ئه‬ ‫‌‬
‫مانكاتدا‌ئه‬ ‫له‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌'‪‌'٩٢٣‬ه‌؟‌ ‌‬
‫زیوه‌‬
‫ئایهتی ‌‪‌ ٩٠٢‬دابه‌ ‌‬ ‫واته ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫یندایه‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫ئایهتیش ‌له‌ ‌ ‌‬
‫به‬ ‫تهنیا ‌‪‌ ‌ ٦‬‬ ‫هاتوه ‌و‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫به‌‬
‫ره ‌ ‌‬
‫تی‌بهقه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬ ‫واته ‌‬
‫زیوه‪‌ ‌ ،‬‬‫دابه ‌‬‫ئینجا‌ئایهتی‌‪‌ ‌ ٩٢٣‬‬ ‫‌‬ ‫رچوه ‌‬
‫‌‬ ‫مێكی‌به ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫رده‬ ‫‌‬
‫بوه ‌ئه‌و‌‬
‫وهند ‌زۆر ‌نه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫ردهمی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫واته ‌ ‌‬‫چهند ‌ساڵێك ‌كۆتاییهاتوه‌‪‌ .‬كه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌‬
‫ینه ‌‬
‫ر‌كهسێك‌لێكۆڵ ‌‬ ‫ئهگه‌ ‌‬ ‫و‌ئایهتی‌بۆ‌دابه‌زێندرابێت‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫مو‌چیرۆكانه ‌هه‌بێت ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫رایهتیی ‌پەیامبەر ‌‪‌ ٩٠‬ساڵ ‌بوه‌ ‌و‌‬ ‫یامبه ‌‬
‫مهنی ‌په‌ ‌‬ ‫ته ‌‬
‫وهی ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫سهر ‌ئه‌ ‌‬ ‫بكات ‌له‌ ‌‬
‫كه‌‬
‫نوسراوه‪‌ ‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫له ‌مێژوی‌ئیسالمدا ‌‬ ‫ی‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫چیرۆكانه‬ ‫گهڵ ‌ئه‌و ‌‬‫بهراوردی ‌بکات‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهوێ‌‬ ‫رئه ‌‬
‫وهمان ‌بۆ ‌ده‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‪‌ ‌ ،‬‬ ‫ههر ‌ئایه‌تێك ‌بۆ ‌ڕووداوێك ‌هاتۆته‌ ‌خوار‌ه ‌‬ ‫‌‬
‫ئهو ‌بوختانه‌ی ‌بۆ‌‬ ‫تهكان‪‌ .‬بۆ ‌نمونه‌ ‌ ‌‬ ‫ژمارهی ‌ئایه‌ ‌‬‫‌‬ ‫ڕۆژه‌كان ‌زۆر ‌زۆرترن ‌له‌ ‌‬
‫عائیشه ‌كرا ‌بۆ ‌ماوه‌ی ‌مانگێك ‌هه‌ر ‌وه‌حی ‌نه‌هات ‌و ‌پاشان ‌پێنج ‌ئای‌هتێک‌‬ ‫‌‬
‫تهكانی ‌تر ‌ئه‌بێ ‌ماوه‌ی ‌چه‌ند ‌هه‌بووبێ‌‬ ‫ئهی ‌ئایه‌ ‌‬ ‫سورهتی ‌'النور'‪‌ ‌ .‬‬‫‌‬ ‫دابهزی ‌له‌ ‌‬
‫‌‬
‫رهقی‌کوڕی‌نۆفل"‌ ‌مرد‌‬ ‫وه ‌‬
‫یان‌مێژو‌ئهڵێت‌" ‌‬
‫‌‬ ‫كو‌ئایهت‌به‌ ‌دوایدا‌دابه‌زێ؟ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫تاوه‬
‫تهكان ‌هێنده‌‌‬ ‫ڵگهن ‌ژماره‌ی ‌ئایه‌ ‌‬ ‫ههمو ‌به‌ ‌‬ ‫مانه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫بهزی‪‌ ‌ .‬‬ ‫بۆ ‌ماوه‌ی‌هك ‌وه‌حی ‌دانه‌ ‌‬
‫ڕاستیدا‌له‌مێژودا‌ڕووداوه‌كان‌زۆر‌‬ ‫‌‬ ‫دایه‪‌.‬له‌‌‬
‫ژێر‌دهستی‌ئێمه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ێستا‌له‬ ‫نهبوه‌‌كه‌‌ئ‬ ‫‌‬
‫و‌ههمو‌‬
‫ئه ‌‬ ‫ئهتوانێت‌ ‌‬ ‫ماوهی‌‪‌٩٠‬ساڵدا‌ ‌‬ ‫سێك‌له‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ئایا‌كه‬ ‫وه‌‬
‫ینه ‌‬
‫لێكیبده ‌‬
‫‌‬ ‫زۆرن‌د‌هبێت‌‬
‫ژمارهیان ‌‪‌٦٩٠٦‬‬‫‌‬ ‫سهرهاتبێ ‌و ‌ئه‌و ‌هه‌مو ‌ئایه‌ته‌ ‌دروستببێ ‌كه‌ ‌‬ ‫انهی ‌به‌ ‌‬ ‫ڕووداو ‌‬
‫یهك‌پێكدێت‪.‬‬ ‫ند‌وشه ‌‬
‫‌‬ ‫ش‌له‌ ‌‬
‫چه‬ ‫‌‬ ‫ر‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫ته‌ ‌‬
‫و‌هه‬ ‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫سهد‌‬‫سهد ‌له‌ ‌‬‫تهكاندا ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫یهكن ‌له‌ ‌ناو ‌سوره‌ ‌‬ ‫یهك ‌تێكه‌ڵ ‌به‌ ‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫تهكان ‌به‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫تهكان ‌به‌و‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫یه ‌ ‌‬ ‫ههمانكاتدا ‌گومان ‌هه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫وه ‌نییه‌‪‌ ‌ ،‬‬‫ته ‌‬
‫یوهندیی ‌به‌ ‌ناوی ‌سوره‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫كو‌پێشتر‌باسمانكرد‌له‌‬
‫‌‬ ‫ئهیبینین‪‌.‬هه‌روه‌‬ ‫له ‌ناو‌قوڕئاندا‌ ‌‬ ‫ئێمه ‌ ‌‬
‫بن‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫ڕێژه‌ ‌‬
‫تهنیا ‌باسی ‌موسای‌‬ ‫ایه‪‌ ،‬یاخود ‌ ‌‬ ‫بو ‌باسی ‌مانگای ‌بكرد ‌‬ ‫البقرةدا ‌د‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫سورهتی ‌‬
‫‌‬
‫به‌‬
‫یه‪‌ ‌ .‬‬‫هه ‌‬
‫كه ‌و ‌موساوه‌ ‌ ‌‬ ‫جوله ‌‬
‫یوهندیی ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫مانگایه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو ‌‬‫كردبا ‌چونك‌ه ‌ ‌‬
‫وه‌‬
‫ڕۆكهكانی‌ه ‌‬
‫ناوه ‌‬‫ی‌به ‌ ‌‬ ‫یوهندی ‌‬ ‫كان‌په ‌‬
‫‌‬ ‫زۆری‌ناوی‌سوره ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫زۆربهی ‌‬
‫‌‬ ‫مانشێوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫ك‌سورهتی‌النحل‪‌،‬نمل‪‌،‬العنكبوت‪…..‬‬ ‫‌‬ ‫نییه ‌‬
‫‪‌،‬وه‬ ‫‌‬

‫‪314‬‬
‫گهر‌‬‫ئه ‌‬‫ردهمی ‌پەیامبەردا ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫یهنێت ‌له‌ ‌‬ ‫ئهگه‌ ‌‬‫وه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫رهوه‌ ‌ ‌‬‫یهی ‌سه‌ ‌‬ ‫ئهو ‌ڕونكردنه‌وه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یه‌‬
‫ی‌و‌پێكهڵی ‌‬
‫‌‬ ‫م‌تێكهڵ‬
‫‌‬ ‫نییه‌به‌‬
‫ی‌ناردبێت‌ئهوا‌هیچ‌لۆجیكی‌تێدا ‌‬ ‫‌‬ ‫م‌سوره ‌‬
‫تانه‬ ‫‌‬ ‫ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫ئه‬
‫وا‌‬
‫ئه ‌‬
‫نه ‌خوارێ‪‌ ‌ ،‬‬ ‫سهر ‌ڕووداوه‌كانی ‌ڕۆژانه‌ ‌هاتبا ‌‬ ‫تهكان ‌له‌ ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫گهر ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫بینێرێت‪‌ ‌ .‬‬
‫كه ‌و‌‬ ‫سهر ‌جوله‌ ‌‬ ‫تانهی ‌له‌ ‌‬ ‫ئهو ‌بابه‌ ‌‬ ‫نهده‌كرد ‌بۆ ‌نمونه‌ ‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫پێویستی ‌به‌م ‌تێكه‌ڵی ‌‬
‫موی‌به ‌جارێك‌هاتبانای‌ه ‌خوارێ‌و‌‬ ‫‌‬ ‫كهبو‪‌ ،‬پێویستی ‌بوو ‌هه‌ ‌‬
‫ر‌هه‬ ‫مێژووی‌جوله ‌‬
‫‌‬
‫ئهبوایه‌ ‌مێژووی‌‬ ‫یکهم ‌ ‌‬
‫یهن ‌‬ ‫جولهكه‪‌ ‌،‬یان ‌ال ‌‬
‫به ‌ ‌‬ ‫تایبهتبوایه‌ ‌ ‌‬
‫سورهتێك‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بوبان ‌به‌ ‌‬
‫‌‬
‫به ‌پێی ‌لۆجیك ‌ئه‌بوایه‌ ‌مێژووی‌‬ ‫كه ‌و ‌ئیبراهیم ‌له‌ ‌دوای ‌یه‌ك ‌هاتبان‪‌ ‌ .‬‬ ‫جوله ‌‬
‫‌‬
‫كه‌بكرێت‪‌،‬باس‌‬ ‫ی‌باسی‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫پێش‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫البقرة'دا‌زوتر‌و‌‬ ‫‌‬ ‫ئیبراهیم‌له‌سوره‌تی‌'‬
‫‌‬
‫دا‌‬
‫قهر‌ه ‌‬‫سورهتی ‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ناوهڕاستی ‌‬ ‫بوه ‌مێژوی ‌ئیبراهیم ‌له‌ ‌‬ ‫كرابا‪‌ .‬هیچ ‌هۆكارێك ‌نه‌ ‌‬
‫زیوه‪‌ .‬پاشان ‌چه‌ند ‌ئایه‌تێك ‌باسی ‌جیهاد ‌ئه‌كات ‌به‌ ‌پچڕپچڕی ‌دابه‌زیوه‌‪‌.‬‬ ‫دابه ‌‬ ‫‌‬
‫یه ‌نه‌بون‌‪‌،‬‬ ‫مشێوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كان‌به‬ ‫ردهمی‌پەیامبەردا ‌سوره‌ ‌‬
‫ته‬ ‫سه ‌‬ ‫یهنێت‌ل‌ه ‌‬ ‫ئهگه‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫مانه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫مشێوه‌‬
‫‌‬ ‫واته ‌شتێكی ‌نا ‌لۆجیكیی‌ه ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫به‬ ‫كه ‌‬ ‫ن‌ ‌‬ ‫یه ‌بو ‌‬‫گهر ‌به‌م ‌شێوه‌ ‌‬ ‫یاخود ‌ئه‌ ‌‬
‫وه‌‬
‫ئه ‌‬‫موسڵمانان‌ئهڵێن‌قوڕئان‌بۆ ‌‬
‫‌‬ ‫خهڵك‌تێكبدات‪‌.‬‬ ‫سهر‌له‌‌ ‌‬ ‫زێنێ‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ت‌دابه‬ ‫‌‬
‫سوره‬
‫واشه ‌كردنی‪‌.‬‬ ‫ك‌چه ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ك‌بدات‌نه‬ ‫ی‌ڕاست‌نیشانی‌خهڵ‬
‫‌‬ ‫كه ‌ڕێگا‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫هاتۆته ‌خوار‌ه ‌‬ ‫‌‬
‫بهزێنێ؟؟‌‬ ‫دائه ‌‬
‫مشێوهیه‌‌قوڕئان‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كهوابو‌چلۆن‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬
‫بهكان ‌خۆیان ‌ناوی‌‬ ‫نێت ‌پەیامبەر ‌یان ‌عوسمان ‌و ‌سه‌ح‌ا ‌‬ ‫یه ‌‬ ‫گه ‌‬‫وه ‌ئ‌ه ‌‬ ‫مهش ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫سورهتیان ‌داناوه‌‪‌ ،‬وه‌ڕیزكردنی ‌ئایات ‌و ‌سوره‌ت ‌به‌ ‌پێی ‌ویست ‌و ‌ئاره‌زوی‌‬ ‫‌‬
‫ناوهندی‌‬‫گهر ‌سه‌رنجی ‌سوره‌تی ‌'العلق‌' ‌بد‌هین ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫عوسمان ‌بو‌ه‪‌ ،‬‬
‫ش‌به‌‬
‫‌‬ ‫قه ‌‬
‫ره‬ ‫تی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌سوره‬ ‫وه‌هاتوه‌‬‫پێشه ‌‬
‫له‌ ‌‬ ‫و‌سورهتی‌"فاتحة‌"‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ڕیزكراوه‌‬
‫‌‬ ‫قوڕئان‌‬
‫وهی‌پەیامبەر ‌کۆچیکرد ‌بۆ‌‬ ‫پاش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫واته ‌‬
‫تێكی‌مهدینەییە‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫که ‌سوره‌‬ ‫دوایدا ‌هاتوه‌ ‌ ‌‬
‫به‌پێی‌لۆجیك‌‬ ‫بوایه‌ ‌‬
‫خۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫هاتوه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫به‌دوایاندا‌‬ ‫دیکه‌ ‌‬
‫سورهتی‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫مهددینه‌‪‌.‬پاشانیش‌‬ ‫‌‬
‫ته‌‬
‫هاتونه ‌‬
‫‌‬ ‫مهکكه‌ ‌‬‫تانهی ‌له‌ ‌‬
‫ئهو ‌سوره‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ‌ .‬‬
‫نوسرابایه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫پێشه ‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫سورهتی ‌'العلق'‌" ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫پێیانوتوه‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬‫هاتۆته ‌خوار‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫دینه ‌‬
‫وهی ‌له‌ ‌مه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫مهککی‪‌ ‌ ،‬‬ ‫خوارێ ‌پێیانوتوه‌ ‌ ‌‬
‫یه ‌ئایا‌‬‫ت‌گومانیان‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێك‌سوره‬ ‫سیرهكان‌له‌ ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫بهاڵم‌خۆیان‌موفه‌ ‌‬ ‫یی‪‌ ‌.‬‬
‫مهدین‌ه ‌‬ ‫‌‬
‫مهککه‌ییه‌ ‌‌و‌‬ ‫ندێك‌ئهڵێن‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سورهتی‌"فاتحة"‌ ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫بۆ‌نمونه ‌‬
‫‌‬ ‫ییه‪‌.‬‬
‫دینه ‌‬
‫یان‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫مهكکییه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دینهییه‌ ‌هه‌ندێكیش ‌ئه‌ڵێن ‌دووجار ‌هاتۆته‌ ‌خواره‌وه‌ ‌واته‌‌‬ ‫ههندێك ‌ئه‌ڵێن ‌مه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهککه‌ ‌هاتۆته‌ ‌خوارێ ‌و‌‬ ‫ههندێكیش ‌ئه‌ڵێن ‌نیوه‌ی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫دینهیی‪‌ ‌ ،‬‬ ‫مهکک‌هیی ‌و ‌مه‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪315‬‬
‫ته ‌گومانیان‌‬ ‫و‌سوره ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هاتنی‌ئه‬ ‫نیا‌له ‌‬
‫دا‌ته ‌‬ ‫تا‌لێره ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫دینه‪‌ ‌.‬‬
‫مه ‌‬ ‫ی‌تریش‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نیوه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫سهد‌ته‌واون‌‪.‬‬ ‫د‌له ‌‬
‫سه ‌‬ ‫تانه‌ ‌‬
‫ئایه ‌‬
‫ین‌ئهو‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫چۆن‌ئهتوانین‌دڵنیاب‬ ‫‌‬ ‫ههیه‌‪‌،‬كه‌وابو‌‬ ‫‌‬
‫كراوهتەوە‌‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫كۆنه‬ ‫بهو ‌ناڕێكوپێكییه‌ ‌‬ ‫لهڕاستیدا ‌هه‌ر ‌ته‌نیا ‌سوره‌تی ‌"البقره‌" ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههم ‌له‌ ‌ڕیزكردنی‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫ته ‌‬ ‫نه ‌‬
‫تهكان ‌ئاوا ‌كۆكراو ‌‬ ‫بهڵكو ‌زۆربه‌ی ‌زۆری ‌سوره‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهدوای ‌یه‌كدا‌‬ ‫ڵه ‌ ‌‬
‫هه ‌‬
‫تهكانیش ‌زۆر ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ههم ‌سوره‌ ‌‬ ‫تهكان ‌به‌ ‌دوای ‌یه‌كدا ‌و ‌ ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫له ‌سوره‌تی ‌‘ال‌‬ ‫كهین‪‌ ‌ .‬‬ ‫یهكی ‌تریش ‌ئه‌ ‌‬ ‫چهند ‌نمونه‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫هاتون‪‌ .‬لێره‌دا ‌ئاماژه‌ ‌ ‌‬
‫له‌‬
‫یه ‌ ‌‬
‫واو‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫كات‌و‌پاشان‌سورهتێكی‌ته‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫باسی‌منداڵبونی‌عیسا‌ئه‬ ‫كه ‌‬
‫عمران’دا ‌ ‌‬
‫ههیه‌‌‬
‫لهناو‌سوره‌تی‌'ال‌عمران'دا ‌ ‌‬ ‫تانهی‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫بوایه ‌ئه‌‬
‫چی‌ئه ‌‬ ‫‌‬ ‫ر‌مریه ‌‬
‫م‌كه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫سورهتی ‌'مریم'دا ‌دانرابان ‌و ‌له‌‌‬ ‫‌‬ ‫ئهوا ‌له‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬‫هه ‌‬
‫به ‌عیساوه‌ ‌ ‌‬ ‫یوهندی ‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سورهتی ‌'المائده‌' ‌یان ‌له‌‌‬ ‫‌‬ ‫روهك ‌له‌ ‌‬ ‫نهكرابا ‌هه‌ ‌‬ ‫سورهتێكی ‌تریش ‌باسیان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهوه‌ ‪.‬‬‫تێكی‌تر‌دیسان‌باسی‌عیسا‌كراوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬
‫یه ‌چ‌‬‫رهوانی ‌قوڕئان ‌مشتومڕیان ‌هه‌ ‌‬ ‫لێكده ‌‬
‫یه‪‌ ،‬زۆر ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫یهكی ‌تریش ‌ئه‌و‌ه ‌‬ ‫نمونه ‌‬
‫‌‬
‫ههندێك ‌ئه‌ڵێن ‌ئایه‌تی ‌‪‌ ٩٩٢‬له‌ ‌سوڕەتی‌‬ ‫بۆنمونه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتێك ‌دواهه‌مین ‌ئایه‌ته‪‌ ‌،‬‬ ‫‌‬
‫به‌نۆ‌ڕۆژ‌پەیامبەر‌‬ ‫ته‌ ‌‬
‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زینی‌ئه‬ ‫‌‬
‫پاش‌دابه‬ ‫مین‌ئایهتی‌قوڕئان‌ه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دواهه‬ ‫بقهرة'‌‪‌،‬‬
‫' ‌‬
‫كۆچی ‌دوایی ‌كردوه‌ ‌و ‌هه‌ندێكیان ‌ئه‌ڵێن ‌پاش ‌‪‌ ٠٢‬ڕۆژ ‌كۆچی ‌دوایی ‌كردوه‌‪‌.‬‬
‫نییه‌‬
‫بقهرة‌' ‌ ‌‬‫ئهم ‌ئایه‌ته‌ ‌شوێنی ‌سوره‌تی ‌' ‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫مه ‌ڕاستی ‌هه‌بێت ‌كه‌ ‌‬ ‫گهر ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫واتایهكیتر‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫وا‌زیادهیه‌‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫ته ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پاش‌ئه‬ ‫‌‬
‫هاتبێت‌له‬ ‫تێك‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌ئایه‬ ‫‌‬
‫یاخود‌هه‬
‫كان‌كۆتاییان‌پێهاتبو‌پێش‌ئهوه‌ی‌پەیامبەر ‌كۆچی‌دوایی ‌بكات‌‬
‫‌‬ ‫مو‌سوره ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫یهك‌‬ ‫له ‌‬
‫واوبوندابوه‪‌،‬كه‌وا‌بوو‌چۆن‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كۆتایی‌ته‬ ‫ره‌ ‌‬
‫له‬ ‫قه ‌‬‫تی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫تهنیا‌سو ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬
‫گهر‌‬‫خۆێندوه‪‌ ،‬كه‌وابو ‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫عهتی ‌نوێژدا ‌سوره‌تی ‌'البقرة"' ‌و ‌'ال ‌عمران'ی ‌‬ ‫رك‌ا ‌‬
‫نیا‌پێش‌كۆچكردنی‌به ‌‪‌٠٢‬‬
‫‌‬ ‫وه ‌به‌ ‌ته‌واوی‌ئه‌ ‌‬
‫وا‌ته‬ ‫رهی‌خوێندبێته‌ ‌‬ ‫قه ‌‬‫تی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬
‫سورهتی‌‬
‫‌‬ ‫مو‌شهوێك ‌پەیامبەر ‌‬ ‫‌‬ ‫وه‪‌ ‌ ،‬‬
‫هه‬ ‫ئهگێردرێته‌ ‌‬ ‫عائشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ها‌له ‌‬
‫روه ‌‬ ‫ڕۆژ‌بوه‌‪‌‌.‬هه‌ ‌‬
‫تانه‌‬
‫ئهگه‌ر ‌كۆی ‌گشتی ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ‌ .‬‬‫'بني ‌ئیسرائیل' ‌و ‌'الزمر'ی ‌خوێندۆته‌ ‌‬
‫دا ‌‪‌ ٩٩٢‬و‌'ال‌عمران' ‌‪‌ ٩٣٣‬و‌'بني ‌ئیسرائیل' ‌‪‌٢٢٢‬‬ ‫سورهتی ‌'البقرة' ‌‬‫‌‬ ‫وهربگرین‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ته ‌چۆن ‌مرۆڤ ‌ئه‌توانێت ‌ئه‌و ‌هه‌مو ‌سوره‌ته‌‌‬ ‫كهوا ‌‬‫و ‌سوره‌تی ‌'الزمر' ‌‪‌ ‌ ،٢٢‬‬
‫تانه ‌هێنده‌‌‬
‫ئهم ‌سوره‌ ‌‬ ‫ئهویش ‌ئه‌وه‌یه‌ ‌ ‌‬ ‫یهك ‌ته‌فسیری ‌هه‌یه‪‌ ‌ ‌،‬‬ ‫مه ‌ ‌‬‫ئه ‌‬
‫وه؟ ‌ ‌‬ ‫بخوێنێته ‌‬
‫‌‬
‫نهبون‌ ‪.‬‬ ‫دوورودرێژ‌ ‌‬

‫‪316‬‬
‫ی‌سورهتی‌'المائدة'یه‌‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٠‬‬‫که ‌ ‌‬ ‫مین‌ئایهت‪‌ ‌،‬‬
‫‌‬ ‫سهر‌دوای‌ه‬ ‫له ‌‬ ‫تر‌ههیه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گومانێكی‬
‫‪303‬‬
‫پاش‌‪‌٩٢‬ڕۆژ‌پەیامبەر‌كۆچی‌دواییكرد‪.‬‬
‫ئهڵێن ‌ئایه‌تی ‌‪‌ ٢٩٩‬و ‌‪٢٩٢‬ی ‌سوره‌تی‌‬ ‫موفهسیرینی ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫ڕای ‌هه‌ندێك ‌له‌ ‌ ‌‬
‫‪304‬‬
‫هاتۆته‌خوارێ‪.‬‬
‫‌‬ ‫مین‌ئایهتن‌بۆ‌پەیامبەر‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دواهه‬ ‫'التوبة‌'‌‬
‫گهر ‌زیاتر ‌هۆكاری‌‬ ‫تهكان‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫یهكی ‌تریش ‌هه‌ر ‌له‌سه‌ر ‌ڕیزكردنی ‌ئایه‌ ‌‬ ‫نمونه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئایهتێك ‌بۆ ‌ڕووداوێك ‌هاتۆته‌‌‬ ‫ئهبینین ‌هه‌مو ‌ ‌‬ ‫ینهوه‌ ‌ ‌‬
‫تهكان ‌شیبكه‌ ‌‬ ‫هاتنی ‌ئایه‌ ‌‬
‫وه‌‬
‫یه ‌‬
‫گهر ‌كتێبه‌كانی ‌'ابن ‌کثیر'‪'‌ ،‬قرطبي'‪'‌ ،‬جاللین' ‌و'طبري' ‌بخوێنی ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫خوار‌هوه‌‪‌ ‌ .‬‬
‫له‌‬
‫چهند ‌ئایه‌تێك ‌ئه‌بینین ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫تهكانیان ‌باس ‌كردوه‌ ‌ ‌‬ ‫كه ‌هۆكاری ‌دابه‌زینی ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ییهكاندا ‌دانراون‪‌.‬بۆ‌نمونه‌ ‌كاتێك‌‬ ‫چی‌له ‌ناو ‌سوره‌ته‌ ‌م‌هکكه‌ ‌‬‫‌‬ ‫دینه ‌هاتوه‪‌ ‌ ‌،‬‬
‫كه‬ ‫مه ‌‬ ‫‌‬
‫ئهبینێت‌‬ ‫ئهبێت‪‌ ،‬پەیامبەر ‌دێت ‌بۆ ‌سه‌ردانی‪‌ ‌ ،‬‬ ‫مهرگدا ‌ ‌‬ ‫ره ‌‬
‫سه ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫'أبي ‌طالب' ‌ ‌‬
‫عبدالله ‌کوڕی ‌أمیة'ی ‌له‌ال ‌ئه‌بێت‪‌ .‬پەیامبەر ‌داوا ‌له‌ ‌'أبي ‌طالب'‌‬ ‫‌‬ ‫'أبوجهل' ‌و ‌'‬
‫اوایه‌‬
‫یه‪‌ .‬به‌اڵم ‌مامی ‌ئه‌و ‌د ‌‬ ‫هه ‌‬‫وه ‌بهێنێت ‌ته‌نیا ‌ی‌هك ‌خودا ‌ ‌‬ ‫یهتمان ‌به‌ ‌‬ ‫ئهكات ‌شا ‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌ئایهتی‌‪٢٢٠‬ی‌‬
‫‌‬ ‫ئهبێت‪‌ ،‬ئه‌‬‫ئایهتێك‌دروست ‌ ‌‬ ‫هۆكاره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌ئهو ‌‬
‫كاتهوه‌‪‌ ‌.‬‬ ‫ئه ‌‬ ‫ڕهت‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دینه‌‬
‫مه ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫ئهزانین ‌سوره‌تی ‌"التوبه"‌ ‌ ‌‬ ‫گهر ‌وردبینه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫یه‪‌ ‌ .‬‬‫سورهتی ‌"التوبه‌" ‌‬ ‫‌‬
‫مهكک‌ه ‌بۆ ‌مه‌دینه‌‪‌ ،‬به‌اڵم ‌ئه‌و‌‬ ‫مهد ‌له‌ ‌ ‌‬
‫واته ‌پاش ‌كۆچی ‌موحه‌ ‌‬ ‫كایهوه‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫ته ‌ ‌‬ ‫هاتۆ ‌‬
‫ته ‌له‌ ‌شوێنی ‌خۆیدا ‌نییه‌‪‌.‬‬ ‫یهتی‪‌ ،‬كه‌وابو ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫ڕووداوه‌ ‌پێش ‌كۆچكردنه‌كه‌ ‌‬
‫تهكه‌‌‬
‫كهچی ‌سوره‌ ‌‬ ‫دینهییه‌ ‌ ‌‬
‫ئایهتێكی ‌مه‌ ‌‬ ‫روهها ‌ئایه‌تی ‌‪٠٢‬ی ‌سوره‌تی ‌'الحج' ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ته ‌باسی ‌پێویستی ‌جیهاد ‌ئه‌كات ‌و‌‬ ‫ئهم ‌ئایه‌ ‌‬
‫یه‪‌ .‬چونكه‌ ‌ ‌‬ ‫سورهتێكی ‌مه‌كکه‌ی ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سورهتی‌'المؤمنون'‌باسی‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٢‬‬
‫سهر‌درا‪‌ ‌.‬‬ ‫ی‌له ‌‬
‫فهرمان ‌‬ ‫دینه‌ ‌‬
‫مه ‌‬ ‫جیهادیش‌له‌ ‌‬
‫‌‬
‫بوبه‌‬
‫دینه ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬‫زهكات ‌ئه‌كات ‌به‌اڵم ‌بابه‌تی ‌زه‌كات ‌له‌ساڵی ‌دووی ‌كۆچی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سورهتێكی ‌مه‌کكه‌ییدا‌‬ ‫‌‬ ‫ناو ‌‬
‫ته ‌چۆن ‌ل‌ه ‌‬ ‫ئهركێك ‌بۆ ‌موسڵمان ‌كه‌وابو ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌كه‌‌‬‫هاتۆته‌خواره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫بۆ‌ئه ‌‬
‫ها‌ئایهتی‌‪٢٣‬ی‌سوره‌تی‌'االحقاق'‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫دانراوه؟‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئایهتێكی‌‬‫ته ‌ ‌‬
‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫موسڵمان‪‌،‬ئه‬ ‫و‌بۆته ‌‬
‫‌‬ ‫بوه ‌‬
‫كه ‌ ‌‬
‫جوله ‌‬
‫بدوڵاڵی‌كوڕی‌س‌هالم' ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫'ع‌ه‬
‫روهها ‌سورة ‌القلم‌‬ ‫ییه ‌و ‌به‌اڵم ‌هاتۆته‌ ‌ناو ‌سوره‌تێكی ‌م‌هکک‌هیی‪‌ .‬هه‌ ‌‬ ‫دینه ‌‬
‫مه ‌‬ ‫‌‬
‫‪305‬‬
‫ییه‪.‬‬
‫دینه ‌‬
‫مه ‌‬ ‫گهڵ‌‪‌٢٩‬تا‌‪‌ ‌٢٣‬‬ ‫له ‌‬
‫اڵم‌ئایهتی‌‪‌٢٢‬تا‌‪‌ ‌٢٠‬‬ ‫‌‬ ‫ییه ‌‬
‫‪‌،‬به‬ ‫مکک‌ه ‌‬

‫‪‌303‬تفسیر‌ایة‌‪‌٠‬سورة‌المائدة‪‌/‬ابن‌کثیر‌‬
‫تفسیر‌ایه‌‪‌٢٩٢‌-٢٩٩‬سورة‌التوبة‪‌/‬ابن‌کثیر‌‬
‫‌‬ ‫‪‌304‬‬
‫‪‌305‬تفسیر‌آیة‌‪ ‌٢‬سورة‌القلم‪‌،‬إرشاد‌العقل‌السلیم‌إلی‌مزایا‌القران‌الکریم‪‌،‬ابو‌مسعود‌‬

‫‪317‬‬
‫وهی‌قوڕئان‌‬ ‫‪‌،‬له ‌کاتی‌کۆکردنه‌ ‌‬ ‫لهسه‌ر‌نارێکی‌قوڕئان ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫ڵگهیه‌کی ‌ترمان‌هه‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫‌‬
‫م‌دوو‌ئایهت‌هت‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵێ‌بۆچ‌ئه‬ ‫خوێنێتهوه‌‌ ‌‬
‫و‌ئه‬ ‫‌‬ ‫دێت‌و‌دوو‌ئایه ‌‬
‫ت‌ئه‬ ‫‌‬ ‫خزیمه‌بن‌ثابت'‌‬
‫‌‬ ‫'‬
‫‪‌،‬بهاڵم‌‬
‫هاتوه ‌‬
‫‌‬ ‫الیهن‌ئەڵاڵوه‌‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫م‌دوو‌ئایهته‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڵێ‌به‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫؟‌عثمان‌ئه‬ ‫‌‬
‫نوسیوه‬ ‫نه‌‬
‫‌‬
‫زیوه‪‌،‬‬
‫له ‌قوڕئان ‌دابه‌ ‌‬ ‫کۆتای‌ئاخر‌سورهت‌که‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڵێ‌بیخه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌ئه‬ ‫چی‌لێبکهین‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫‪306‬‬
‫کهی‌عثمان‪‌ .‬‬ ‫له‌موسحەف‌ه ‌‬ ‫یه‌ ‌‬‫له‌کۆتایی‌سوره‌تی‌'براءة' ‌‬ ‫ته‌ ‌‬
‫م‌دوو‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئێستا‌ئه‬
‫ستی‌موسڵماناندایه‌‬
‫‌‬ ‫ی‌له ‌ده‌‬
‫ئهو‌قوڕئان‌ه ‌‬ ‫ی‌عوسمان‌واته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهوابو‌موسحەف‌ه ‌‬
‫كه‬ ‫‌ ‌‬
‫بێ‌چ‌هۆكارێكی‌ههبێ‌‬
‫‌‬ ‫م‌ڕیزكردنه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫واته‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫كی‌رێك‌و‌پێكی‌نییه‪‌.‬كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڕیزبه ‌‬
‫ندیه‬ ‫‌‬
‫له‌‬
‫دژایهتیی‪‌ ‌ ،‬‬
‫وتنه ‌ ‌‬ ‫لنهبژێردرا ‌و ‌كه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬‫كهی ‌'علي ‌كوری ‌طالب' ‌ ‌‬ ‫و ‌بۆچی ‌قوڕئان‌ه ‌‬
‫كهی ‌'علي' ‌هه‌ر ‌هه‌موی ‌به‌ ‌رێك ‌و ‌پێكی ‌و ‌به‌ ‌پێی ‌ڕووداو ‌و‌‬ ‫كاتێكدا ‌قوڕئان‌ه ‌‬
‫نهوه‌‪.‬‬
‫می‌بده ‌‬
‫‌‬ ‫كان‌ئهتوانن‌وه‌اڵ‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نیا‌شیعه‬ ‫‌‬
‫ش‌ته‬ ‫ئهم‌پرسیاره‌‬ ‫كات‌ڕیزكرابو‪‌ ‌.‬‬
‫یه ‌چ ‌ئایه‌تێك‌‬ ‫رهوه‌كانی ‌ئاینی ‌ئیسالم ‌گومانیان ‌هه‌ ‌‬ ‫روهك ‌چۆن ‌لێكده‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫كه ‌چ ‌سوره‌تێك ‌یان ‌چ ‌ئایه‌تێك‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫ته ‌ئاواش ‌گومانیان ‌هه‌ ‌‬ ‫دواههمین ‌ئایه‌ ‌‬
‫‌‬
‫سورهتی‌"المدثر"دا‌گومانێكی‌‬ ‫‌‬ ‫بینین‌له‌‌‬
‫‌‬ ‫زیوه‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫دابه ‌‬‫مین‌ئایهت‌بۆ‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫له ‌كاتێكدا‌‬‫دابهزیوه‌ ‌ ‌‬‫بوه ‌بۆ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫مین‌ئایهت ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫كه‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ‌ ٠-٢‬‬ ‫كه ‌ ‌‬‫یه ‌ ‌‬
‫زۆر‌هه‌ ‌‬
‫ت‌‬
‫تهنان‌ه ‌‬
‫كهمین ‌ئایه‌ت ‌بوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫زۆرینهی ‌موسڵمانان ‌ئه‌ڵێن ‌"اقرا ‌باسم ‌ربك" ‌یه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له ‌كۆتایی ‌قوڕئاندا‌‬ ‫دانهنراون ‌به‌ڵكو ‌ ‌‬ ‫ههردوو ‌سوره‌ت ‌له‌ ‌پێشی ‌پێشه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دانراون‪.‬‬
‫یهك ‌سوره‌ت ‌بوه‌ ‌و ‌له‌ ‌نێوانیان‌‬ ‫روهها ‌ئه‌ڵێن ‌سوره‌تی ‌"الفیل" ‌و ‌"القریش" ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ههردوكیان‌‬ ‫كۆكراوهكه‌ی‌عوسماندا ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫"بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم" ‌هه‌بوه‌ ‌به‌اڵم‌له‌ ‌‬
‫سحهفی ‌أبي ‌کعب‌‬ ‫بوون ‌به‌ ‌دوو ‌سوره‌ت ‌له‌ ‌جیاتی ‌یه‌ك ‌سوره‌ت‪‌ .‬له‌ ‌مو ‌‬
‫ک‌سورهت‌بوه‌‪‌307.‬‬
‫‌‬ ‫سوره ‌‬
‫ت‌یه‬ ‫‌‬ ‫ههردووک‌‬ ‫‌‬
‫ناسراوه ‌به‌'الـْمُـعَـوِّذَتـَیـْن ِ' یان‌‬
‫‌‬ ‫که ‌‬
‫ردوو‌سورهتی‌'الناس'‌و‌'الفلق'‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ها‌هه‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬
‫له ‌موسحەف‌هکه‌ی ‌نه‌ینوسیبو‪‌ ،‬کاتێک‌‬ ‫به 'الـْمُـقــَشـْـقِـشَـتـَـان ِ' 'ابن ‌مسعود' ‌ ‌‬
‫پێیوتوم ‌جوبرائیل ‌ساڵوی‌ئەڵاڵی‌‬ ‫‌‬ ‫وهاڵمدا‌وتی‌پەیامبەر ‌‬ ‫لێیانپرسی‌بۆچی؟‌له ‌ ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌،‬وتی‌بڵێ" قُلْ َأعُوذ بِرَبِّ النَّاس "‬ ‫لێبێ‌وتی‌بڵێ" َأعُوذ بِرَبِّ الْفَلَق" منیش‌وتمه‌ ‌‬
‫مهش‌‬ ‫وتویهتی‪‌ ،‬له‌ ‌‬‫‌‬ ‫وهی ‌پەیامبەر ‌‬ ‫وه‪‌ ،‬ئێمه‌ش ‌ئه‌یڵێن ‌وه‌ک ‌ئه‌ ‌‬ ‫منیش ‌وتمه‌ ‌‬

‫‪‌306‬المصاحف‌البن‌أبي‌داود‪‌،‬السجستاني‪‌٩٢‌،‬‬
‫‪‌307‬تفسیر‌أیة‌‪‌٢‬سورة‌قریش‪‌/‬القرطبي‌‬

‫‪318‬‬
‫که‌‬
‫لهنێوان ‌پەیامبەر ‌و ‌جوبرائیل ‌ ‌‬
‫ته ‌وتووێژ ‌بوه‌ ‌ ‌‬‫ئهم ‌دوو ‌ئایه‌ ‌‬
‫کهوێ ‌ ‌‬‫وادهرده‌ ‌‬
‫‌‬
‫‪308‬‬
‫ههر‌‬
‫کهی ‌نه‌نوسیبو‪‌ ‌ .‬‬ ‫له ‌موسحەف‌ه ‌‬ ‫ربۆیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ستایشکردن‪‌ ،‬هه‌‬ ‫شێوازێکه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫وێ‪‌،‬ههمو‌‬
‫‌‬ ‫ردهکه‌‬
‫خاڵێکی‌ترمان‌بۆ‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫ئێمه ‌‬
‫مایهی‌'أبن‌مسعود'‪‌ ‌ ،‬‬ ‫م‌بنه ‌‬
‫ر‌ئه ‌‬ ‫سه ‌‬‫له ‌‬
‫‌‬
‫اڵم‌دیاره ‌الی‌عثمان‌‬
‫‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫ت‌به‬ ‫نهبۆته‌‌ ‌‬ ‫وتووێژهکانی‌نێوان‌جوبرائیل ‌و‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬بۆ‌نمونه‌کاتێک‌پەیامبەر‌ویستی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تێک‌بزره‬ ‫‌‬
‫ند‌ئایه‬ ‫‌‬
‫ر‌وابێت‌چه‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫ت‪‌ ‌.‬‬
‫بۆته‌ئایە ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌ ،‬یان ‌کاتێک ‌جوبرائیل‌‬
‫خۆی ‌بکوژێت ‌جوبرائیل ‌هاته‌ ‌الی ‌و ‌دڵخۆشی ‌دایه‌ ‌‬
‫ههستی ‌له‌‌‬
‫فهرمانی ‌پێکردوی ‌که‌ ‌ ‌‬‫ناوه ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫چهکمان ‌دانه‌ ‌‬ ‫هاته ‌الی ‌وتی ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫کهی‌‬‫ئایهت ‌له‌ ‌ناو ‌موسحەف‌ه ‌‬
‫نهبون ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫وتووێژانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫'بني ‌القریظة'‪‌ ،‬بۆچ ‌ئه‌و ‌‬
‫عثمان؟!!‌‬

‫وهی ‌قوڕئان ‌و ‌ڕیزكردنی ‌ئایه‌ت ‌و‌‬ ‫كۆكردنه ‌‬

‫‌‬ ‫كهوابو ‌زۆر ‌ڕون ‌و ‌ئاشكرایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهبێ ‌هۆكارێكی ‌ڕامیاریش ‌له‌‌‬ ‫تێكهڵ ‌و ‌پێكه‌ڵی ‌دانراوه‌‪‌ ‌ .‬‬
‫سورهته‌كان ‌زۆر ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دهمڕاستی‌‬ ‫كهی ‌عوسمان ‌بوو ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ههبێت ‌كه‌ ‌بۆچی ‌موسحەف‌ه ‌‬ ‫وهوه‌ ‌ ‌‬
‫پشت ‌ئه‌ ‌‬
‫ها‌ئهبێ‌بپرسین‌بۆچی‌‬ ‫روه ‌‬‫هه ‌‬‫ڵنهبژێردرا‪‌ ‌.‬‬‫هه ‌‬
‫كهی‌'علي'‌ ‌‬ ‫موسڵمانان‌و‌موسحەف‌ه ‌‬
‫دهستهێنا ‌هیچ ‌هه‌ڵوێستێكی ‌نه‌بو ‌بۆ‌‬ ‫الفهتی ‌به‌ ‌‬
‫رمانڕهوایی ‌خه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫کاتێک ‌'علي' ‌ ‌‬
‫فه‬
‫دهمڕاستی ‌موسڵمانان ‌و ‌موسحەف‌هكه‌ی‌‬ ‫كهی ‌خۆی ‌بكاته‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫وهی ‌قوڕئان‌ه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫ڵئههێنجین ‌یان ‌'علي'‌‬ ‫مه ‌دوو ‌هۆكار ‌هه‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫دیاره ‌ ‌‬
‫عوسمانی ‌له‌ناو ‌نه‌برد‪‌ ‌ .‬‬
‫ستوه ‌جیاوازی ‌بكه‌وێته‌ ‌نێوان ‌موسڵمانان ‌و ‌شه‌رو ‌ئاژاوه‌ ‌زیاد ‌بێت‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫نهیوی‬
‫‌‬
‫رمانڕهوایه‌تی‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫ردهمێكی ‌پڕئاژاو‌ه ‌و‌ناكۆكیدا‌هاته‌ ‌سه‌ ‌‬
‫ر‌فه‬ ‫سه ‌‬ ‫خۆی‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫چونكه ‌‬
‫‌‬
‫دهکرێت ‌و‌‬ ‫رهو ‌شكست ‌کێش ‌ ‌‬ ‫یان ‌ئه‌بێ ‌'علي'ش ‌كه‌ ‌دیتی ‌جڵ‌هوی ‌ئیسالم ‌به‌ ‌‬
‫متهرخه‌میی ‌لێكرد‪‌ ،‬تاوه‌كو‌‬ ‫ههند ‌وه‌رناگیرێ ‌ئه‌ویش ‌كه‌ ‌‬ ‫یهكانی ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ئامۆژگاری ‌‬
‫النانهیان‌‬
‫وه ‌و ‌تۆڵه‌ی ‌ئه‌و ‌پی ‌‬ ‫خنه ‌و ‌به‌رپەرچ ‌دانه‌ ‌‬
‫ئیسالم ‌بكه‌وێته‌ ‌قۆناغی ‌ڕه‌ ‌‬
‫كه‌بۆیاندانابو‪.‬‬‫وه‌ ‌‬
‫لێبكرێته ‌‬
‫‌‬
‫بهڵکو ‌'ابن‌مسعود'یش‌‬ ‫وهی‌قوڕئان ‌بوو ‌ ‌‬ ‫رگهرمی ‌كۆكردنه‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫ههر ‌'علي' ‌ ‌‬‫نهك ‌ ‌‬‫‌‬
‫گهڵ‌‬‫بوه ‌له‌ ‌‬
‫ی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫وبوه ‌و‌جیاوازی‬
‫ی‌بهرباڵ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫نانهت‌كتێبه‌ ‌‬‫ته ‌‬‫ی‌ههبو‪‌ ‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫كتێبی‌قوڕئان‬
‫كهی ‌'ابن ‌مسعود'دا ‌سوره‌تی‌‬ ‫نانهت ‌له‌ ‌موسحەف‌ه ‌‬ ‫كهی ‌عوسمان‪‌ ،‬ته‌ ‌‬ ‫موسحەف‌ه ‌‬
‫ئهویش ‌ئه‌ڵێت‌‬ ‫نوسیوه‪‌ ،‬كاتێك ‌لێید‌هپرسن ‌بۆچی ‌نه‌تنوسیوه‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬ ‫'الفاتحه'"ی ‌نه‌‬

‫‪‌308‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢‬سورة‌الفلق‪‌/‬القرطبي‌‬

‫‪319‬‬
‫وه‌‬
‫ش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫مو‌سورهتێكدا ‌بینوسم‪‌ -.‬‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌هه‬ ‫سهر‌هتا‬
‫بێ‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌بینوسم‌ئهوا‌ده‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫یهنێ ‌سوره‌تی ‌'الفاتحه‌' ‌ستایشكردنه‌‪‌ ،‬پێویستی ‌به‌ ‌نوسین ‌نییه‪‌ ‌،‬یاخود‌‬ ‫گه ‌‬
‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫ناوه ‪!-‬‬
‫دانه ‌‬‫ئایهتی‌قوڕئان‌ ‌‬ ‫به‌ ‌‬ ‫م‌ستایشهی‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وهتا‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫بارهت‌‬
‫سه ‌‬ ‫نهبێ ‌ ‌‬ ‫گهر ‌ئێمه‌ ‌بۆچونمان ‌ڕاست ‌ ‌‬ ‫ل‌ه ‌كورته‌ی ‌ئه‌م ‌باسه‌دا ‌ئه‌ڵێین ‌ئه‌ ‌‬
‫الوهنێین‌‬
‫یش‌به ‌‬
‫‌‬ ‫مێژوی‌كۆكردنهوه‌ی‌قوڕئان‬
‫‌‬ ‫و‌پێكهڵ‌ه‌و‌‌‬
‫‌‬ ‫كان‌تێكهڵ‌‬
‫‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫بهوه‌ی‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهم‌قوڕئان‌ه ‌قوڕئانی‌‬ ‫ی‌عوسمان‌ببهستین‌كه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ك‌پشت‌به ‌قوڕئان‌ه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫بهشێوه‌ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫ر‌ئهم‌‬
‫بێ‌لهسه‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫كانیش‌ئه‬ ‫‌‬
‫و‌لۆجیكه‬ ‫و‌هیچ‌گومانێكی‌تێدانیه ‌‬
‫‌‬ ‫ردهمی‌پەیامبەر ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫یهكی‌‬‫وه ‌‬
‫یهك ‌و ‌شیكردنه‌ ‌‬ ‫بهند ‌بێت‪‌ ،‬ئه‌وا ‌ئێمه‌ش ‌چه‌ند ‌ڕونكردنه‌وه‌ ‌‬ ‫قوڕئان‌ه ‌ ‌‬
‫كهین‪.‬‬‫ر‌ئه ‌‬
‫سه ‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫یوهندیی‌‬
‫ناوهكه‌ی ‌هیچ ‌په‌ ‌‬ ‫که ‌ ‌‬ ‫ئایا ‌گونجاوه‌ ‌ئەڵاڵ ‌سوره‌تێك ‌بنێرێت ‌ ‌‬
‫نهبێت؟‬ ‫وه‌ ‌‬
‫کهیه‌ ‌‬‫ناوهرۆکه‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫بێئهوه‌ی ‌هیچ‌‬‫یهك ‌بێت ‌ ‌‬ ‫بابهت ‌یان ‌چه‌ند ‌بابه‌تێك ‌تێكه‌ڵ ‌به‌ ‌‬ ‫ئایا ‌گونجاوه‌ ‌دوو ‌ ‌‬
‫ههبێت؟‬ ‫وه‌ ‌‬‫كه ‌‬‫كیان‌بهیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یوهندییه‌‬
‫په ‌‬ ‫‌‬
‫ئایهتی ‌‪‌ ٢‬تا ‌‪‌٢٢‬‬‫ئهكات‪‌ ‌ .‬‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫ستانه ‌‬
‫‌‬ ‫سورهتی ‌"القیامة‌" ‌باسی ‌ڕۆژی ‌هه‌‬ ‫‌‬ ‫بۆ ‌نمونه‌ ‌‬
‫چی‌ئایهتی‌‪‌ ٢٦‬ئەڵاڵ‌‬
‫‌‬ ‫ره‪‌.‬كه‌‬‫هێنه ‌‬
‫ترس ‌و‌سام ‌‬ ‫ند‌به ‌‬‫چه ‌‬ ‫كات‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫باسی‌ئهم‌ڕۆژه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫تهكان ‌خێرا‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫وهحیدا ‌ ‌‬ ‫ئهكات ‌له‌ ‌كاتی ‌دابه‌زاندنی ‌ ‌‬ ‫ئامۆژگاریی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫وه‌‬
‫ینه ‌‬
‫كه ‌‬‫كۆئه ‌‬
‫تهكه‌ی‪‌‌ -‬قوڕئان ‌ ‌‬ ‫ماعه ‌‬
‫و‌جه ‌‬ ‫‌‬ ‫واته ‌ئەڵاڵ‬
‫ڵێت‌ئێمه ‌‪‌ -‬‬
‫‌‬ ‫نهخوێنێ‌و‌پێید‌ه‬ ‫‌‬
‫كه ‌'جوبرائیل'‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫وه ‌ئینجا ‌تۆ ‌له‌ ‌دواییدا ‌بیخوێنه‌وه‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫یخوێنینه ‌‬
‫‌‬ ‫و ‌پاشان ‌ئه‌‬
‫تهواوی ‌بۆت‌‬ ‫وه ‌تا ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ێنیه ‌‬
‫كهی ‌بیخو ‌‬ ‫بهزێنێ ‌تۆ ‌خێرا ‌نه‌ ‌‬ ‫دائه ‌‬
‫كه ‌ ‌‬ ‫ته ‌‬
‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌ .‬كه‌وابو ‌بابه‌تی ‌ڕۆژی ‌قیامه‌ت ‌چ‌‬ ‫یخوێنیته ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ئینجا ‌تۆش ‌ئه‌‬ ‫خوێنێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫وه‌هه‌یه؟‬ ‫و‌بابهته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یوهندی ‌‬
‫ی‌به‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫ڕونكردنهوه‌ی‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬‫ئهكات ‌و ‌جه‌ختد‌هكات‌ه ‌‬ ‫پاشان ‌ئامۆژگاریی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫واته ‌با ‌(ابن ‌کثیر‪‌ ،‬طبري‪‌،‬‬ ‫هەندێک ‌وشەی ‌ئایەت ‌لە ‌قوڕئاندا ‌الی ‌ئەڵاڵیه‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫شێویهك‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫به‬ ‫ریه ‌‬
‫هه ‌‬ ‫که ‌ ‌‬
‫قرطبي‪‌ ،‬جاللین‪‌ ،‬ابن ‌العربي‪‌ ،‬سیوطي‪‌ ،‬البغوي‪...‬هتد) ‌ ‌‬
‫ته ‌ناو‌قوڕئان ‌و‌‬ ‫وتونه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌زانایانهی‌كه‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ڵ‌ئه‬ ‫ن‌له ‌‬
‫ت‌ئهكه‌ ‌‬ ‫ندێ‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫تهفسیری ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬
‫ههر ‌هه‌مویان ‌كتێبه‌كانیان‌‬ ‫كهن‪‌ ‌ ،‬‬ ‫تهكان ‌ئه‌ ‌‬‫ئارهزوی ‌خۆیان ‌ته‌فسیری ‌ئایه‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بگهین‪‌.‬‬
‫تهكان ‌ته‌فسیر ‌بكات ‌و ‌ئێمه‌ش ‌تێیان ‌‬ ‫دابخهن ‌و ‌چاوه‌ڕێی ‌ئەڵاڵبن ‌تا ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهكان ‌و ‌ته‌فسیره‌كانی‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫ردهم‌هی ‌پەیامبەر ‌خۆی ‌له‌ ‌ژیاندا ‌بوو ‌ ‌‬ ‫لهو ‌سه‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪320‬‬
‫كهوابو ‌كتێبی‌‬‫ئهبێ ‌ئێمه‌ ‌چاوه‌ڕوانی ‌چی ‌بكه‌ین ‌له‌م ‌قوڕئان‌ه؟ ‌ ‌‬ ‫نهنوسران‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫چونكه‌‬
‫‌‬ ‫كاتهوه‌‪‌ ،‬‬
‫ی ‌ئەڵاڵ ‌خۆی ‌ڕوونید‌ه ‌‬ ‫قوڕئانیش ‌ئه‌بێ ‌دابخرێت ‌تا ‌ئه‌و ‌ڕۆژ‌ه ‌‬
‫رئهگرێت‪.‬‬
‫سیش‌سودی‌لێوه ‌‬
‫‌‬ ‫گات‌و‌نه ‌‬
‫كه‬‫‌‬ ‫‌‬
‫س‌تێیده‬ ‫نه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫کۆکراوەتەوە‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ڵوپێكهڵیه ‌‬
‫‌‬ ‫مشێوهیه‌ ‌دەیان ‌سوڕەتی ‌قوڕئان ‌بەو ‌ ‌‬
‫تێكه‬ ‫‌‬ ‫ئیتر ‌به‌‬
‫كوێیه‌لۆجیك؟‬
‫‌‬ ‫وابو‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كه‬

‫وهی‌قوڕئان‬ ‫خوێندنه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌٩‌.٠‬‬
‫ههم ‌له‌ ‌ڕووی‌‬ ‫رهبی ‌زمانێكی ‌زۆر ‌به‌رفراوان ‌و ‌ئاڵۆزه‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌ڕاستیدا ‌زمانی ‌عه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له‌‬
‫وه ‌و ‌نوسین ‌و ‌داڕشتنی‪‌ ‌ .‬‬ ‫خوێندنه ‌‬
‫‌‬ ‫فراوانی ‌وشه‌ ‌و ‌مانای ‌زۆری ‌هه‌م ‌له‌ ‌‬
‫جیاوازیهك‌‬
‫‌‬ ‫یهك ‌ئه‌دوان ‌و ‌‬ ‫زاراوه ‌‬
‫‌‬ ‫جۆره ‌‬
‫‌‬ ‫ههر ‌خێڵێك ‌به‌‬
‫ردهمی ‌پەیامبەردا ‌ ‌‬‫سه ‌‬‫‌‬
‫وه ‌و ‌ناوه‌وەی‌‬ ‫دهره‌ ‌‬
‫رهبی ‌كه‌ ‌له‌ ‌‬‫له ‌نێوان ‌تیره‌كانی ‌عه‌ ‌‬ ‫دیئهكرا ‌و ‌ئه‌كرێ‪‌ ‌ ،‬‬
‫به ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌دیکه‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫مو‌میللهتێك‬
‫‌‬ ‫وهك‌هه‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫مهش‌شتێكی‌سانا ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫ئهژیان‪‌ ‌.‬‬
‫دا ‌ ‌‬
‫و‌مهدین‌ه ‌‬
‫كه ‌ ‌‬
‫مهک ‌‬
‫‌‬
‫كه‌‬
‫بهاڵم ‌له‌ ‌زاراوه‌ ‌‬
‫چهشنی ‌جوراوجۆر ‌لێدوانیان ‌هه‌بووبێ ‌یان ‌هه‌بێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫به ‌ ‌‬
‫كه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫كهی ‌ته‌نیا ‌له‌‌‬
‫رهبی ‌ئیمڕۆ‪‌ ،‬ئاڵۆزیی‌ه ‌‬ ‫كهیبو! ‌نوسینی ‌زمانی ‌عه‌ ‌‬ ‫ئاڵۆزتر ‌نوسینه‌ ‌‬
‫ر‌ههر‌‬
‫سه ‌‬‫بچێته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫(‌‌‪‌‌)‌~‌ ،‌ْ ،‌ِ ،‌ٍ ،‌ٌ ،‌ُ ،‌ً ،‌َ ،‌َّ ،‬‬
‫نه ّ‬
‫ئهم‌چوكاڵ ‌‬
‫تی‌بۆ‌نمونه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫چوكڵ‌ه ‌‬
‫كانیه‬
‫رهبی‌تا‌‬
‫فێربونی‌زمانی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌ئهگۆڕێت‪‌.‬به ‌‬
‫كه ‌‬ ‫وا‌مانا‌و‌كات‌و‌شوێنه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پیتێك‌ئه‬
‫زۆر‌گرانیشه‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌ئهوه‌ی‌زۆر‌گرانبو‌و‌‌‬
‫‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫به‬ ‫ی‌ئاسان‌ئهبێته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ك‌نوسینه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫ڕاده ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫له‌كاتی‌خۆیدا‌‬ ‫بی‪‌،‬چونكه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫كۆنه ‌‬
‫كه‬‫نوسینه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ێچكهی‌‬
‫سهر‌ڕ ‌‬ ‫وه‌ ‌‬ ‫ئێستا‌بچینه ‌‬
‫‌‬
‫ردهمی‌‬
‫سه ‌‬‫رهبی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫واته ‌نوسینی ‌زمانی ‌عه‌ ‌‬ ‫لهسه‌ر ‌پیته‌كان‪‌ ‌ .‬‬ ‫بوه ‌ ‌‬
‫خاڵ ‌نه‌ ‌‬
‫پاش‌چهند‌ساڵێك‌نوسینی‌‬
‫‌‬ ‫بوه‪‌.‬‬
‫تهنیا‌‪‌٢٢‬پیت‌ ‌‬ ‫تهكانی‌قوڕئاندا‌ ‌‬
‫ی‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫كۆكردنهوه‌‬
‫‌‬
‫سهرد‌همی ‌عوسماندا ‌ته‌نیا ‌پێنج ‌پیت ‌نه‌بێ‌‬ ‫له ‌‬‫به ‌‪‌ ٩٩‬پیت‪‌ ‌ .‬‬
‫رهبی ‌بوو ‌ ‌‬‫زمانی ‌عه‌ ‌‬
‫بۆ‌نمونه ‌ئەم‌پێنج‌پیتە(‌‬
‫‌‬ ‫بوه‪‌.‬‬
‫ند‌پیتێك‌و‌دهنگێک ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ك‌هێما‌بۆ‌چه‬ ‫وانیتر‌هه ‌‬
‫ر‌یه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫یـ‪‌،‬نـ‪‌،‬تـ‪‌،‬ثـ‪‌،‬بـ‌‌)‌خاڵی‌لەسەر‌نەبووە‌واتە‌هەر‌هەموویان‌یەک‌هێمایان‌هەبووە‌‬
‫عهره‌بی ‌بنوسرێت ‌چه‌ند ‌مانایه‌ك‌‬ ‫یهك ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫كهوابو ‌ئه‌شێت ‌هه‌ر ‌وش‌ه ‌‬ ‫( )‌‪‌ ‌ .‬‬
‫سهیری‌‬‫كه‪‌ .‬بۆ ‌زیاتر ‌ڕونكردنه‌وه‌‪‌ ‌ ،‬‬‫ببخهشێت ‌به‌ ‌گۆڕینی ‌خاڵه‌كانی ‌سه‌ر ‌پیته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌بكه‪‌،‬ئەگەر‌هەر‌پیتێک‌خاڵەکانی‌لەسەر‌البەرین‌چەند‌‬ ‫خشتهی‌خواره‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهم ‌‬
‫‌‬
‫گریمانەیەکمان‌دەبێ‌بۆ‌خوێندنەوەی‌‪:‬‬
‫‌‬

‫‪321‬‬
 ‫خۆێندنهوه‌‬
‫‌‬ ‫خۆێندنهوه‌‬
‫‌‬ ‫خۆێندنهوه‌‬
‫‌‬ ‫خۆێندنهوه‌‬
‫‌‬ ‫خۆێندنهوه‌‬
‫‌‬ ‫هێمای‬
‫آ‬ ‫أ‬ ‫إ‬ ‫ا‬
‫ثـ‬ ‫نـ‬ ‫تـ‬ ‫یـ‬ ‫بـ‬
‫ع‬ ‫غ‬ ‫ع‬
‫ط‬ ‫ظ‬ ‫ط‬
‫ص‬ ‫ض‬ ‫ص‬
‫ج‬ ‫ح‬ ‫خ‬ ‫ح‬
‫د‬ ‫ذ‬ ‫د‬
‫س‬ ‫ش‬ ‫س‬
‫ز‬ ‫ر‬ ‫ر‬
‫ق‬ ‫ف‬
‫ة‬ ‫ه‬ ‫ه‬
‫و‬ ‫و‬
‫ی‬ ‫ي‬ ‫ی‬

‫تهكانی ‌قوڕئانیش‌‬ ‫وهی ‌ئایه‌ ‌‬ ‫ردهمی ‌پەیامبەر‪‌ ،‬پاش ‌كۆكردنه‌ ‌‬ ‫سه ‌‬‫له ‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫ك‌ههر‌'خاڵ'ی‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌عوسمان‌نه‬ ‫بو‪‌.‬به‌پێی ‌مێژو ‌موسحەف‌ه ‌‬
‫كه‬ ‫كان‌خاڵیان‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وشه‬
‫ئهوه‌ی‌‬ ‫تهكان ‌وه‌ك ‌ ‌‬ ‫له ‌نێوان ‌ئایه‌ ‌‬ ‫بو ‌ ‌‬
‫وهشی ‌نه‌ ‌‬ ‫ره ‌‬
‫بهڵكو ‌هێمایه‌كی ‌جیاكه‌ ‌‬ ‫بو‪‌ ‌ ،‬‬‫نه ‌‬
‫‌‬
‫یهكی ‌ژماره‌دار ‌هه‌یه‌‪‌ .‬كاتێك‌‬ ‫بازنه ‌‬
‫ئێستا ‌ئه‌بینین ‌له‌ ‌نێوان ‌دوو ‌ئایه‌تدا ‌ ‌‬
‫یهكی ‌زۆری ‌خوێندنه‌وه‌ ‌بوون‌‬ ‫ههڵه‌ ‌‬
‫به ‌موسڵمان‪‌ ،‬تووشی ‌ ‌‬ ‫بهكان ‌بوون ‌ ‌‬ ‫ره ‌‬
‫ناعه ‌‬
‫‌‬
‫سهر‌پیته‌كان‪‌.‬‬‫بونی‌خاڵ‌له ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫ر‌نه‬ ‫له ‌‬
‫كه‪‌ ،‬دوو‪‌ ‌:‬‬ ‫ی‌زمانه ‌‬
‫‌‬ ‫لهبه‌ر‌قورسی‬ ‫یهك‪‌ ‌:‬‬ ‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫رهبی‌‬‫ئهبون ‌به‌ڵكو ‌عه‌ ‌‬ ‫ڵهیه‌ ‌ ‌‬
‫هه ‌‬
‫ئهو ‌ ‌‬‫رهبه‌كان ‌تووشی ‌ ‌‬ ‫ناعه ‌‬
‫لهڕاستیدا ‌نه‌ك ‌هه‌ر ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كه ‌والیی‌‬‫ئهبون‪‌ .‬كاتێك ‌'زیاد ‌ابن ‌عبدالله‌' ‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫ڵه ‌‬
‫ئهم ‌هه‌ ‌‬ ‫هاوزمانیش ‌تووشی ‌ ‌‬
‫رمانی‌به‌'ابواالسود‌الدولي‌ضالم‌ابن‌‬ ‫‌‬ ‫یهکاندا‌فه‌‬
‫مهوی ‌‬‫می‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫رده‬ ‫له ‌‬‫'عێراق'‌بوو‌ ‌‬
‫رمانهی‌‬
‫ویش‌ئهو ‌ف‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫اڵم‌ئه‬ ‫كرد‌كه ‌چوكڵ‌ه ‌دابنێت‌بۆ‌پیت‌هكانی‌قوڕئان‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫عمر'‬
‫دهستكاری‌‬ ‫یه ‌و ‌نابێت ‌ ‌‬ ‫وشهی ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫به ‌بیری ‌ئه‌و‪‌ ،‬قوڕئان ‌ ‌‬ ‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌ ،‬‬
‫ڕهتكرده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهم‌‬
‫ی‌سورهتی‌'التوبه‌'‌ ‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌ڕۆژێكیان‌گوێیلێبو‌ئایهتی‌‪٠‬‬
‫‌‬ ‫نوسراوهكان‌بكرێت‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫‌‬
‫وه ‌﴿ أَنَّ اهللَ بَرِيءٌ مِّنَ الْ ُمشْرِكِینَ وَ َرسُولِهُ) ‌كاتێك ‌'ابواالسود'‌‬
‫یه ‌خوێندرایه‌ ‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫‌‬
‫شهیتان ‌چۆن ‌ئەڵاڵ ‌بێبه‌رییه‌ ‌ل‌ه‌‬ ‫شێوهیه‌ ‌گوێیلێبو ‌وتی ‌"دووربم ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بهو ‌‬‫‌‬

‫‪322‬‬
‫مهوێ‌‬ ‫ئێستا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ڕۆشتهوه‌ ‌الی‌'زیاد‌ابن‌عبدالله‌' ‌وتی‌"‬
‫‌‬ ‫یامبهری‌خۆی"‪‌.‬پاشان‌‬‫په ‌‬ ‫‌‬
‫كهمین‌‬‫یه ‌‬
‫وه"‪‌ ‌ .‬‬
‫تهواوی ‌بخوێنن‌ه ‌‬ ‫به ‌‬
‫بكهم ‌كه‌ ‌بزانن ‌چۆن ‌قوڕئان ‌ ‌‬‫وا ‌له‌ ‌خەڵک ‌ ‌‬
‫‪‌،‬خاڵی‌له‌‬
‫‌‬ ‫فهتحة‌'‬
‫خاڵی‌‌لهسه‌رپیت‌دانا‌بۆ‌چوكڵه‌ی‌' ‌‬‫‌‬ ‫نگاو‌ئهو‌هبو‌'ابواالسود' ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫تهنیش‌پیت‌دانا‌بۆ‌چوكڵه‌ی‌'الضمة‌'‪‌.‬‬ ‫‪‌،‬خاڵی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫كسر'‬
‫ژێر‌پیت‌دانا‌بۆ‌چوكڵه‌ی‌' ‌‬
‫ب‌نهبون‌‬
‫ره ‌‬‫عه ‌‬ ‫ی‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫كایهوه‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫جهمی‌هات‌ه ‌ ‌‬ ‫نگاوی‌خاڵی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پاشان‌هه‬
‫ردهمی ‌خه‌لیفه‌ی‌‬ ‫سه ‌‬‫سهر ‌پیت‪‌ .‬له‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫زمانهكانی ‌خۆیاندا ‌خاڵیان ‌هه‌بوه‌ ‌ ‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ر‌پیتهكان‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خاڵ‌دابنێت‌بۆسه‬ ‫رد‌كه‌‬
‫‌‬ ‫رمانی‌به‌'الحجاج'‌ك‬
‫‌‬ ‫'عبدالملك‌ابن‌مروان'‌ ‌‬
‫فه‬
‫ئهویش‌‬‫تاوەکو ‌جیاوازی ‌بكرێت ‌له‌ ‌نێوان ‌(ت‪ ،‬ث‪ ،‬ب‪ ،‬ذ‪ ،‬د‪ ،‬ص‪ ،‬ض‪‌ ‌ .)،‬‬
‫ڕاسپارد‌تاوهكو‌بتوانن‌‬
‫‌‬ ‫يحيى‌ابن‌عومهر‌العدواني' ‌و ‌'نصر‌ابن‌عاصم‌الليثي'‬
‫‌‬ ‫'‬
‫سهریان‌‬
‫گهڵ‌'ابواالسود' ‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫دوو‌موسڵمانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌كاری‌ئهو ‌‬
‫‌‬ ‫ههڵبستن‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫بهو ‌كاره‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫وهی ‌پیت‪‌.‬‬
‫ههم ‌بۆ ‌جیاكردنه‌ ‌‬ ‫خهڵك ‌تێكدا‪‌ ،‬چونكه‌ ‌خاڵ ‌دانرا ‌هه‌م ‌بۆ ‌چوكڵه‌ ‌ ‌‬
‫له ‌‬‫‌‬
‫و‌خااڵنهی‌بۆ‌چوكڵ‌ه ‌دانرابون‌گۆڕی‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫هات‌ئه‬ ‫ههتا‌'الخليل‌ابن‌أحمد‌الفراهيدي'‬ ‫‌‬
‫تحه‌‬
‫ڵهی ‌بۆ ‌فه‌ ‌‬‫ئهیبینین‪‌ ،‬بۆ ‌نمونه‌ ‌ئه‌و ‌خا ‌‬
‫نهی ‌كه‌ ‌ئێستا ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬
‫بۆ ‌ئه‌م ‌چوكاڵ ‌‬
‫دانرابو ‌هه‌ستا ‌خه‌تێكی ‌الری ‌له‌ ‌جیاتیی ‌دانا‪‌ ،‬ئه‌و ‌خاڵه‌ی ‌بۆ ‌الضمة دانرابو‌‬
‫وهی‌‬‫جیاكردنه ‌‬
‫‌‬ ‫ستان‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پاشان‌موسڵمانان‌هه‬ ‫(و)ێكی‌بچكۆله‌ی‌بۆ‌دانا‪‌....‬هتد‪‌.‬‬
‫كهمین ‌جار ‌سێ ‌خاڵیان ‌له‌ ‌كۆتایی ‌هه‌ر ‌ئایه‌تێكدا ‌دانا ‌پاشان ‌له‌‌‬ ‫یه ‌‬
‫تهكان‪‌ ‌ ،‬‬
‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫ئهویش‌‬ ‫كیان‌له‌ناودا‌نوسی‌كه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كیان‌دانا‌و‌ژماره ‌‬
‫یه‬‫‌‬ ‫بازنه ‌‬
‫یه‬ ‫ی‌سێ‌خاڵهك‌ه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫جیاتی‬
‫تهكه‌‪‌.‬‬
‫ی‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهبێت‌ه‌ژماره‌‬‫‌‬
‫نێوان‌هاوهڵه‌کانی‌پەیامبەر ‌په‌یدا‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫ردهمی‌پەیامبەریش ‌گرژی ‌و‌کێشە ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬‫له ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بوو ‌سەبارەت ‌بە ‌خوێندنەوەی ‌قوڕئان‪‌ ،‬بۆ ‌نمونه ‌'هشام ‌بن ‌حکیم ‌بن ‌حازم'‌‬
‫وهی‌سورة‌‬ ‫ر‌خۆێندنه ‌‬
‫‌‬ ‫بێ‌لهسه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یدا‌ئه‬ ‫‌‬
‫یان‌په‬ ‫‌‬
‫خطاب‌کێشه‬ ‫گهڵ‌عومەری‌کوڕی ‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫کهی‌بۆ ‌ئەخوێننەوە‪‌،‬‬ ‫ته ‌‬
‫ردووکیان‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهچن‌بۆ‌الی‌پەیامبەر ‌‬
‫‪‌،‬هه‬ ‫‪‌،‬بۆیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫'الفرقان'‬
‫به‌‬
‫ئهڵێ" ‌قوڕئان ‌ ‌‬‫یهکی ‌تردا ‌ ‌‬ ‫رچاوه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫ئ‌هویش ‌ئه‌ڵێ ‌هه‌ردووکیان ‌ڕاستن‪‌ ‌ .‬‬
‫وه‪‌.‬إن‬
‫‪‌،‬چۆنتان‌پێ‌ئاسانه‌‌بەو‌شێوەیە‌بیخوێنن‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫هاتۆته‌خوارێ‬
‫‌‬ ‫حهوت‌شێو‌ه‌‬ ‫‌‬
‫‪309‬‬
‫القرآن‌أنزل على سبعة‌أحرف فاقرءوا‌ما‌تيسر‌منه‪‌ .‬‬

‫رچاوهی'‌تفسير‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کی‌سه‬‫‪‌309‬تفسیر‌ایة‌‪‌٢٩٩‬سورة‌البقرة‪‌،‬أحکام‌القران‌البن‌العربي‪‌ ‌//‬‬
‫پێشه‬
‫الخازن‌المسمى‌لباب‌التأويل‌في‌معاني‌التنزيل'‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌//٢٢‌–‌٢٢‬صحیح‌البخاري‪‌،‬کتاب‌‬
‫فضائل‌القران‪‌.‬‬

‫‪323‬‬
‫تهكان ‌كۆكران‌هوه ‌که‌ ‌زیاتر ‌له‌ ‌‪‌ ٢٠‬ساڵ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫ردهمی ‌عوسماندا ‌ ‌‬ ‫لهسه‌ ‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫دانانی‌خاڵ‌زیاتر‌له‌‪‌٢٣‬ساڵ‌تێپه‌ریبو‌‬
‫‌‬ ‫سهر‌كۆچكردنی‌پەیامبەردا‪‌ ،‬‬ ‫تێپهریبو‌ب‌ه ‌‬ ‫‌‬
‫لهسالی‌‬ ‫چونكه‌'عبدالملك‌بن‌مروان'‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫سهر‌دروستبونی‌موسحەفی‌عوسماندا‪‌،‬‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫له ‌الدانی‌ماناو‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫وابو‌گومانێكی‌زۆر‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫الفهت‪‌ ‌.‬‬
‫كه‬ ‫رخه ‌‬‫سه ‌‬ ‫ی‌كۆچی‌هاتۆته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪٦٢‬‬
‫گۆڕینی‌وشهی‌قوڕئان‪‌.‬‬
‫‌‬
‫ته(الَّذِینَ كَفَرُوا لَهُمْ عَذَابٌ‬
‫ئهڵێن ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬
‫كه ‌ ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫هێنینه ‌‬
‫‌‬ ‫یهكی ‌ساده‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫نمونه ‌‬
‫‌‬ ‫ئێمه ‌‬
‫‌‬
‫سهر‌‬
‫گهر ‌خاڵی ‌له‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫شَدِیدٌ وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا لَهُمْ مَغْفِ َرةٌ وَأَجْرٌ كَبِیرٌ‪ .‬فاطر ‪‌ ‌ ‌ )١‬‬
‫كهی‪‌،‬‬
‫وه ‌‬‫نهبێ ‌ئه‌بێ ‌چه‌ند ‌گریمانه‌مان ‌هه‌بێ ‌بۆ ‌خوێندنه‌ ‌‬ ‫ته ‌ ‌‬
‫پیتهكانی ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کهین‪:‬‬
‫چاوی‌چوکلهکان‌ب ‌‬
‫‌‬ ‫ئهوه‌ ‌‬
‫ی‌ڕه‬ ‫بێ ‌‬

‫بهخشن(الدین‪‌،‬‬ ‫یان‌مانا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شت‌وشه‬ ‫(الذین) ‌‪‌ ٢٣‬وشه‌ی‌لێ ‌دروست ‌د‌هبێت ‌ ‌‬
‫و‌هه‬
‫الدیب‪‌،‬الدنن‪‌،‬الذین‪‌،‬الذنب‪‌،‬الذیت‪‌،‬الذنن‪‌،‬الذبب‪.‬‬
‫یهك ‌وشه‌یان ‌مانا ‌ئه‌بەخشێ‌‬ ‫تهنیا ‌ ‌‬
‫وشهی ‌لێ ‌دروست ‌د‌هبێت ‌و ‌‬ ‫(كفروا) ‌‪‌ ‌ ٢‬‬
‫(كفروا)‪‌.‬‬
‫ك‌مانا‌ئهبه‌خشێت‪.‬‬
‫‌‬ ‫تهنیا‌ ‌‬
‫یه‬ ‫ك‌وشهی‌لێ‌دروست‌د‌هبێت‌و‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫(لهم)‌ ‌‬
‫یه‬
‫وشهی ‌لێ ‌دروست ‌د‌هبێت ‌و ‌سێ ‌وشه‌یان ‌مانا ‌ئه‌ب‌هخشن(عذاب‪‌،‬‬ ‫(عذاب) ‌‪‌ ‌ ٢٦‬‬
‫غدان‪‌،‬عدان)‪‌.‬‬
‫یان‌مانا‌ئهب‌هخشن(‌سدید‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌دوو‌وشه‬ ‫وشهی‌لێ ‌دروست ‌د‌هبێت ‌‬
‫(شدید)‌‪‌ ‌ ٢٣‬‬
‫شدید)‪‌.‬‬
‫بهخشێ(امنوا)‬ ‫مانا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ك‌وشه‌‬
‫‌‬ ‫وشهی‌لێ‌دروست‌د‌هبێت‌ ‌‬
‫و‌یه‬ ‫(امنوا)‌‪‌ ‌٢‬‬
‫وشهی ‌لێ ‌دروست ‌د‌هبێت ‌و ‌دوو ‌وشه‌یان ‌مانا ‌ئه‌ب‌هخشن( ‌عملوا‪‌،‬‬ ‫(عملوا) ‌‪‌ ‌ ٩‬‬
‫غملوا)‪.‬‬
‫مانا‌ئهب‌هخشن(‌‬
‫‌‬ ‫و‌شهش‌وشه‌یان ‌‬ ‫‌‬ ‫وشهی‌لێ ‌دروست ‌د‌هبێت ‌‬‫(الصالحات)‌‪‌ ‌ ٠٣‬‬
‫الصالحات‪‌،‬الصالجات‪‌،‬الصالخات‪‌،‬الصالخان‪‌،‬الصالجان‪‌،‬الصالحان)‪.‬‬
‫مغفره‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫یان‌مانا‌ئهب‌هخشن(‌‬
‫‌‬ ‫وشهی‌لێ ‌دروست ‌د‌هبێت ‌و‌دوو‌وشه‌‬ ‫مغفره)‌‪‌ ‌ ٩‬‬ ‫‌‬ ‫(‬
‫معقره‌)‪.‬‬
‫یان‌مانا‌ئهب‌هخشن(‌اخر‪‌،‬اجر)‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دوو‌وشه‬ ‫وشهی‌لێ‌دروست‌د‌هبێت‌و‌‬ ‫(اجر)‌‪‌ ‌٢‬‬

‫‪324‬‬
‫وشهی ‌لێ ‌دروست ‌د‌هبێت ‌و ‌سێ ‌وشه‌یان ‌مانا ‌ئه‌ب‌هخشن( ‌كبیر‪‌،‬‬ ‫(كبیر) ‌‪‌ ‌ ٢٣‬‬
‫كثیر‪‌،‬كیثر)‪.‬‬
‫وهی ‌بزانین ‌چه‌ند‌‬ ‫ههمویان ‌تێكهه‌لكێش ‌بكه‌ین ‌بۆئه‌ ‌‬ ‫ئهگه‌ر ‌ئه‌م ‌وشانه‌ ‌ ‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫لێكبدهین‪‌،‬واته‌ ‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫ر‌ههمو‌‬
‫كان‌هه ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌وشه‬ ‫‌‬
‫بێ‌ژماره‬ ‫ئایهت‌دروستد‌هبێت ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬ ‫‌‬
‫‪١٤٤٨٨١١١١١١ = ٣١* ٨* ٣١* ٤*٣ * ٢١*١١*١*٢*٢١‬‬
‫بهماناكان‌لێكبدرێت‌‬ ‫ی‌وشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌ژماره‬ ‫بهخشن ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫مانا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌وشانه‬ ‫‌‬
‫اڵم‌ئه‬ ‫‌‬
‫به‬
‫ئهكاته‌‪:‬‬‫كه‌ ‌‬
‫‌‬
‫‪٤٣١٢= ٣*٤*٤*١*٤*١*٤*٣*١*١*٨‬‬
‫ئایهتی ‌دیکه‌ی ‌لێدروست‌‬ ‫یهك ‌ئایه‌تی ‌بچوك ‌‪‌ ‌ ٩٠٣٢‬‬ ‫ئهتوانین ‌له‌ ‌‬ ‫ئێمه ‌ ‌‬
‫واته ‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫بهخشێ‌‬ ‫چهند ‌ئایه‌ت ‌مانای ‌ته‌واو ‌ئه‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫بكهین‪‌ ،‬به‌اڵم ‌ئه‌وه‌ی ‌جێگای ‌پرسیاره‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ك‌تهنیا‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫وه‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫یشتنه ‌‬
‫‌‬ ‫مانا‌بێت‌له ‌ڕووی‌ڕێزمانی‌و‌تێگه‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كی‌پڕ‌به‬ ‫ڕستهیه‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫‌‬
‫تانهدا!!؟؟؟‬‫و‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫یه‌ ‌‬
‫له‬ ‫مانای‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫ین‌كه‌‬
‫‌‬ ‫و‌وشانه‌ ‌‬
‫بده‬ ‫‌‬ ‫بایه ‌‬
‫خ‌به‬ ‫‌‬
‫تێك‌بهالی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌ئایه‬ ‫ئایهت‪‌ ‌،‬‬
‫هه‬ ‫ن‌كه‌پێكهاتوه‌‌له‌‪‌ ‌٦٩٠٦‬‬ ‫ئایا‌ئهو‌موسحەف‌هی‌عوسما ‌‬ ‫‌‬
‫ئهم‌قوڕئان‌ه‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫یه ‌ ‌‬‫ك‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫ڵگه ‌‬
‫یه‬ ‫ی‌لێ‌دروست‌بكرێ‌چ‌به ‌‬
‫‌‬ ‫مو‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫می‌ئه ‌‬
‫و‌هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كه‬
‫به‌‬
‫ره ‌ ‌‬‫قه ‌‬
‫ئایهتی ‌‪٩٩٩‬ی ‌سوره‌تی ‌به‌ ‌‬ ‫واوه؟ ‌بۆ ‌نمونه‌ ‌ ‌‬ ‫سهد ‌ته‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫سهد ‌ ‌‬‫‌‬
‫وشه ‌پێكدێت‪‌ ،‬چۆن ‌ئه‌كرێت ‌ئه‌م‌‬ ‫دوورودێژترین ‌ئایه‌ت ‌دائه‌نرێت ‌كه‌ ‌له‌ ‌‪‌ ‌ ٢٢٩‬‬
‫ی‌ئهم‌‬
‫بۆ‌ئهوه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫رێك‌نهبوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كاتێكدا‌هیچ‌كۆمپوته‬ ‫وشانه ‌به‌ ‌ته‌واوی‌دابنرێت‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهبێ ‌پێشنیاری‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ینه ‌‬
‫وهی ‌خه‌ڵكی ‌موسڵمان ‌دڵنیابكه‌ ‌‬ ‫وه؟ ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫بناسێته ‌‬
‫‌‬ ‫وشانه ‌‬
‫‌‬
‫یهك‌‬‫رنامه ‌‬
‫دهزگای ‌كۆمپیوته‌ر ‌به‌ ‌‬ ‫وهیان ‌بۆ ‌بكه‌ین ‌كه‌ ‌خۆیان ‌بتوانن ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫ئایا‌له ‌ڕووی‌ڕێزمان‌و‌‬ ‫‌‬ ‫تهكانیان‌بۆ‌ڕونبێته‌وه‌ ‌که‌ ‌‬ ‫ن‪‌،‬تا‌تهواو‌ئای‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دروستبكه‬
‫واوه‌یان‌نا؟!‬‫ته ‌‬ ‫واتاوه‌ ‌‬
‫‌‬
‫یهكی‌‬ ‫ڵگه ‌‬
‫روهها ‌به‌ ‌‬‫وه ‌و ‌هه‌ ‌‬ ‫مه ‌‬‫بۆ ‌ئه‌وه‌ی ‌من ‌خۆم ‌له‌م ‌گێژاوه‌ ‌دوور ‌بخ‌ه ‌‬
‫بۆیه ‌هه‌ر‌‬
‫بسهلمێنم‪‌ ‌ ،‬‬ ‫كهمی ‌پێ ‌ ‌‬ ‫بیردۆزه ‌‬
‫‌‬ ‫رچاو‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌ ‌‬
‫به‬ ‫ی‌و‌لۆجیكی‌بخه ‌‬
‫‌‬ ‫مێژووی‬
‫طبري‪‌،‬قرطبي‪‌،‬جاللین‪‌،‬أبو‌مسعود‪‌،‬بغوي‪‌،‬الزمخشري‌‬ ‫كتێبهكه‌ی‌(ابن‌كثیر‪‌ ‌،‬‬ ‫له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫هێنمهوه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫ك‌ئه‬ ‫ڵگه ‌‬
‫ند‌به ‌‬
‫چه ‌‬ ‫الخوارزمي)‌ ‌‬
‫به‌‬
‫ردهكه‌وێ ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫واده ‌‬‫كهم ‌ئایه‌ت(الحمدلله ‌رب ‌العلمین) ‌ ‌‬ ‫یه ‌‬‫سورهتی ‌فاتح‌ة ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫چوار‌شێوه‌یان‌خوێندۆته‌وه‌ ‪:‬‬
‫سهر ‌پیتی‌‬ ‫فتحه)یان ‌له‌ ‌‬‫'سفيان ‌كورى ‌عيينة' ‌و ‌'رؤية ‌كورى ‌العاج' چوكڵ‌هی( ‌َ‪‌ ‌ ،‬‬
‫تهوه‌‪.‬‬‫خوێندویانه ‌‬
‫‌‬ ‫الحمد)‌‬
‫َ‬ ‫كۆمهڵێك‌به‌‌(‬ ‫واته‌ ‌‬ ‫(دال)‌دانابو‪‌ ‌.‬‬

‫‪325‬‬
‫كۆمهڵێك ‌به‌‌‬‫واته ‌ ‌‬‫سهر ‌پیتی ‌(دال)دانابو‪‌ ‌ .‬‬ ‫'إبن ‌عبله‌' ‌چوكڵ‌هی ‌( ُ‪ ،‬ضمه)ی ‌له‌ ‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬
‫خوێندویانه ‌‬
‫‌‬ ‫الحمد‌)‌‬
‫ُ‬ ‫(‬
‫كۆمهلێك ‌به‌‌‬‫واته ‌ ‌‬‫'حسن' ‌و ‌'زید ‌كوڕى ‌علی' ‌پیتی ‌(دال)ی ‌( ‌ِ‪‌ ،‬كسر)كردبو‪‌ ‌ .‬‬
‫تهوه‌‪.‬‬
‫خوێندویانه ‌‬
‫‌‬ ‫(الحمد ِ‌)‌‬
‫چهند‌جۆرێك‌‬ ‫به ‌ ‌‬‫تی‌سێههم‌(ملك‌یوم‌الدین)‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تدا‌ئایه‬ ‫‌‬
‫مان‌سوره‬ ‫ها‌له ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫روه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ههندێكیان ‌به‌ ‌(مالك)‌‬ ‫وه‪‌ ،‬هه‌ندێك ‌به‌ ‌(مَـلـِـكُ يوم الدين)‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫ته ‌‬‫خوێندراوه‌ ‌‬
‫ههندێكیان ‌پیتی‌‬ ‫كردووه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهسر) ‌‬
‫ههندێكیان ‌پیتی ‌(الم)یان ‌( ‌‬ ‫وه‪‌ ‌ .‬‬
‫ته ‌‬‫خوێندویانه ‌‬
‫‌‬
‫به ‌(مالـِك يوم الدين) و(مالكِ يوم الدين)‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫كهسر) ‌كردوه‪‌ ‌ ،‬‬ ‫(كاف)یان ‌(كسر‪‌ /‬‬
‫خوێندویانهته‌وه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫ندێكی‌تریشیان‌به‌(مالكی‌یوم‌الدین)‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‪‌ ‌،‬‬
‫هه‬ ‫ته ‌‬‫خوێندویانه ‌‬
‫‌‬
‫كه ‌پیتی ‌(الم ‌و ‌كاف)ی ‌فه‌تح‌‬ ‫شێوهیه‌ك ‌خوێندویه‌تیه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬
‫بهاڵم ‌'أبي ‌حنيفة' ‌‬ ‫‌‬
‫ـك‌یومَ‌الدین)‪‌.‬‬ ‫مـلـ َ‬
‫كردوه‌كه‌‌وتویه‌تی( َ‬ ‫‌‬
‫وشهی ‌(إیاك) ‌پۆلێك ‌له‌‌‬ ‫ههمان ‌سوره‌تدا ‌ ‌‬ ‫روهها ‌ئایەتی ‌چواره‌م ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫خوێنهرەوانی ‌قوڕئان ‌چوكله‌ی( ‌ّ‪‌ ،‬شده‌)یان ‌له‌سه‌ر ‌پیتی ‌(یاء)یان ‌داناوه‌ ‌و‌‬ ‫‌‬
‫مهش‌‬ ‫كردۆتهوه‌ ‌به‌ ‌دانانی ‌كه‌سرێك ‌ئه‌ ‌‬‫‌‬ ‫ههندێكیان ‌توندیی‌هكه‌ی ‌شه‌ده‌یان ‌كه‌م ‌‬ ‫‌‬
‫مزه)یان ‌( ُ‪ ،‬ضمه)‌‬ ‫ههندێكیان ‌پیتی ‌(هه‌ ‌‬ ‫كهی ‌'عمرو ‌بن ‌فاید'‪‌ ‌ .‬‬ ‫وهكو ‌خوێندنه‌وه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گوتویانه‌‬
‫‌‬ ‫ندێكیان‌له‌جیاتیی‌(إیاك)‌‬
‫‌‬ ‫كردوه‪‌ ‌‌.‬‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫شده)‌‬
‫(‌‪‌ ‌،‬‬ ‫كردوه‌و‌پیتی‌(یاء)یان‌ ّ‬‫‌‬
‫هیاك)‪‌.‬‬
‫َ‬ ‫(‬
‫ههندێكیان ‌پیتی ‌(نون)یان ‌فتح ‌كردوه‌ ‌و‌‬ ‫یهتدا ‌وشه‌ی ‌(نستعین) ‌ ‌‬ ‫ههمان ‌ئا ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫‌‬
‫وهكو‌'یحیى‌كورى‌وثاب'‌و‌'االعمش'‪‌.‬‬ ‫ندێكیشیان‌كسریان‌كردوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫ههندێكیان ‌به‌ ‌( ‌السراط) ‌‌و‌‬ ‫وشهی ‌(الصرط) ‌ ‌‬ ‫یهتی ‌پێنجه‌مدا ‌ ‌‬ ‫روهها ‌له‌ ‌ئا ‌‬‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬
‫خوێندویانه ‌‬
‫‌‬ ‫ندێكیان‌به(‌الزراط)‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫حهوت ‌ئای‌هتی ‌كورت ‌پێكهاتبێت ‌و‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫که ‌ ‌‬‫له ‌سوره‌تێكی ‌وه‌ك ‌فاتحه‌ ‌ ‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫ئهو‌‬‫کرێت‌که ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ۆن‌بڕوا‌ده‬ ‫كی‌جوراوجۆر‌خوێندرابێتهوه‌ ‌ئایا‌چ‬
‫‌‬ ‫ند‌شێوه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬
‫چه‬ ‫‌‬
‫سهر‌‬‫مهددا ‌و ‌له‌ ‌‬ ‫ردهمی ‌موحه‌ ‌‬‫سه ‌‬‫له ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬‫ههمان ‌ئه‌و ‌قوڕئان‌ه ‌‬ ‫قوڕئان‌هی ‌ئێستا‪‌ ‌ ،‬‬
‫زمانی‌پەیامبەرەوە‌گوتراوه‌‪.‬‬
‫بهڵكو ‌ئێمه‌‌‬ ‫شێوهی ‌جیاجیا ‌خوێندراوه‌ته‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬
‫سورهتی ‌فاتحه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫تهنیا ‌‬
‫ن‌هك ‌ ‌‬
‫رانی‌ئازیز‌كه‌بزانن‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕوو‌بۆ‌خوێنه‬ ‫ینه‌‬
‫یخه ‌‬‫ئه ‌‬ ‫كه‌ ‌‬
‫سته‌ ‌‬
‫ر‌ده ‌‬‫به ‌‬ ‫مان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندین‌وشه‬ ‫‌‬
‫چه‬

‫‪326‬‬
 ‫و‌هیچ‌كهم‌‬
‫‌‬ ‫وشهی‌ئەڵاڵیه‌‬ ‫كاتێكدا‌ئهڵێن‌قوڕئان‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ند‌جێگای‌گومانه ‌‬
‫‪‌،‬له‬ ‫‌‬ ‫قوڕئان‌ ‌‬
‫چه‬
‫نییه؟‪:‬‬
‫وكوڕی‌هكی‌تێدا‌ ‌‬
‫وشهی ‌(رعنا) ‌ابن ‌مسعود ‌به‌ ‌(راعونا)ی‌‬ ‫له ‌سوره‌تی ‌'البقرة' ‌ ‌‬ ‫ئایهتی ‌‪‌ ‌ ٢٣٢‬‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫خۆێندۆته‌وه‌‪.‬‬
‫ین‌ئهڵێت(ما ننسخ من آیة أو‬ ‫‌‬ ‫ی‌سورهتی‌'البقرة'‌ ‌‬
‫بكه‬ ‫‌‬ ‫یری‌ئایهتی‌‪‌ ٢٣٦‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌‌سه‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫امامه ‌بن‌‬
‫‪‌،‬بۆ‌نمونه ‌' ‌‬
‫‌‬ ‫ند‌جۆرێك‌خۆێندراوهته‌ ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫و‌وشهی‌دوایی‌به‌ ‌ ‌‬
‫چه‬ ‫‌‬ ‫ننسها)‌ ‌‬
‫ئه‬
‫ش‌به ‌دوو‌شێوه‌‌‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫به ‌(ضم‪‌)ُ ،‬ه ‌ ‌‬ ‫رفوع‌كردوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌مه‬ ‫سهل‌بن‌حنیف' ‌پیتی‌(ن)‬
‫مزهی‌‬‫و‌هه ‌‬
‫اڵم‌ئهوه‌ی‌پیتی(ن)ی‌(فتح)‌كردوه‌‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وه(ننسأها ‪ ،‬ننسها)‌ ‌‬
‫به‬ ‫ته ‌‬ ‫خوێندراوه‌ ‌‬
‫ی‌ئهبێته‌‌دواخستن‪‌.‬‬ ‫وا‌ماناكه ‌‬
‫‌‬ ‫داناوه‌پاش‌پیتی‌(س)‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫كهرانی ‌قوڕئان ‌و‌‬ ‫یه ‌شیكار ‌‬ ‫سهر ‌ئه‌م ‌وشه‌ ‌‬ ‫رنجه ‌هه‌ر ‌له‌ ‌‬ ‫وهی ‌جێگای ‌سه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫بۆ‌نمونه ‌'ابن‌عباس'‌‬
‫‌‬ ‫ی‌جیاوازیان‌داناوه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫یان‌مانا‌و‌لێكدانه ‌‬
‫وه‬‫‌‬ ‫‌‬
‫سان‌ده‬ ‫مێژونو‬
‫ناكهین ‌و ‌به‌جێیناهێڵین ‌و‌‬ ‫یه ‌هیچ ‌ئایه‌تێك ‌ئاڵوگۆڕ ‌‬ ‫بهستی ‌ئه‌وه‌ ‌‬ ‫ئهڵێت ‌مه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یه‌كه‌‌‬‫وه ‌‬
‫ستی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫به‬ ‫ئهڵێن‌ ‌‬ ‫نایگۆڕین‪'‌.‬مجاهید'‌و‌'الیسدی'‌و‌'الربیغ‌كوری‌انس'‌ ‌‬
‫جێ‌ناكهین‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌جێبه‬ ‫كهین‌به‌اڵم‌حوكمه‌ ‌‬
‫كه‬ ‫ئه ‌‬
‫كه‌ ‌‬
‫سپی‌نوسینه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫چه‬
‫مبهر ‌قوڕئانی‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫ئهڵێت ‌( ‌‬ ‫روهها ‌'ابن ‌جریر' ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫خهین‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئهڵێت ‌دوای ‌ئه‌ ‌‬ ‫عومەر ‌ ‌‬
‫شهو‌بۆ‌‬ ‫حی‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌'ابن‌عباس' ‌گوایه‌ ‌ ‌‬
‫وه‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫گێرنه ‌‬
‫بیری‌ئهكرد)‪‌.‬ئه‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫خوێند‌و‌له‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ئهم‌‌‬‫ر‌بۆیه‌‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كرد‌هه‬ ‫‌‬
‫بیری‌ئه‬ ‫‌‬
‫یانی‌له‬ ‫‌‬
‫خوارێ‌و‌پاشان‌بۆ‌به‬ ‫هاته‌‬
‫ئه ‌‬ ‫پەیامبەر‌ ‌‬
‫اڵنی‌وهک‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌چۆن‌هاوه‬ ‫‌‬
‫بیر‌بکات‌ئه‬ ‫ت‌له ‌‬
‫ئایه ‌‬ ‫گهر‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫ئایهت‌هی‌بۆ‌نارد‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫بکهین!‌‬
‫توانین‌متمانه‌به‌و‌قوڕئان‌ه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئایا‌چۆن‌ده‬ ‫ت‌لهبیر‌ناکات‪‌.‬‬ ‫عوسمان‌ئایه ‌‬
‫‌‬
‫ئهڵێت(وال ‌تـــُسئل ‌عن ‌أصحب‌‬ ‫سورهتی ‌'البقرة‌' ‌ ‌‬‫‌‬ ‫ئایهتی ‌‪‌ ٢٢٢‬له‌ ‌‬ ‫روهها ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫خوێندراوهته‌وه‌‪:‬‬
‫‌‬ ‫به‌چه‌ندین‌شێوه‌‌‬ ‫وشهی‌(تسئل)‌ ‌‬ ‫الجحيم)‌ ‌‬
‫تهوه‌ ‌كه‌ ‌پیتی ‌(ت) ‌(ضم)كراوه‌‌‪'‌ ،‬ابن‌‬ ‫خوێندیانه ‌‬
‫‌‬ ‫زۆرینهی ‌خه‌ڵك ‌به‌ ‌(التسئل) ‌‬ ‫‌‬
‫به ‌(ما ‌تسئل) ‌خوێندویه‌تییه‌وه‌ ‌و ‌ ‌ابن ‌مسعود' ‌به‌ ‌(لن ‌تسئل)‌‬ ‫كعب' ‌ ‌‬
‫خوێندویه‌تییه‌وه‌‪.‬‬
‫وه‪‌.‬كه‌ ‌پیتی‌‬ ‫ته ‌‬‫نه ‌‬
‫وال‌تـــسأل‌عن‌أصحاب‌الجحيم)‌خوێندوی‌ا ‌‬ ‫َ‬ ‫ندێكی‌تریش‌به ‌(‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫ئهگۆڕێ‪.‬‬ ‫ماناكه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ش‌تۆزێ‌له‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫مه‬ ‫تح‌كردوه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫(ت)‌یان‌ ‌‬
‫فه‬
‫ها‌‌ئایهتی‌‪‌٩٠٢‬سوره‌تی‌'البقرة‌'‌وشه‌ی‌(تمَـسُّـوهـُـنَّ)‌به‌(تــُـمَـاسُّـوهـُـنَّ)‌‬ ‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬
‫ردوو‌مانا‌ڕاسته‪.‬‬
‫‌‬ ‫وه‌‪‌ ‌،‬‬
‫هه‬ ‫ته ‌‬ ‫خوێندراوه‌ ‌‬

‫‪327‬‬
‫ئایهتی ‌‪٩٢٢‬ی‌‬
‫وه ‌له‌ ‌ ‌‬
‫به ‌(القیام) ‌خوێندۆته‌ ‌‬
‫روهها ‌عومەر ‌وشه‌ی ‌(القیوم)ی ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬‫‌‬
‫سورهتی‌'البقرة'‪.‬‬
‫‌‬
‫به ‌(ننشرها)‌‬
‫ئایهتی ‌‪٩٢٢‬ی ‌سوره‌تی ‌'البقرة' ‌وشه‌ی ‌(ننشزها) ‌ ‌‬ ‫روهها ‌له‌ ‌ ‌‬
‫هه ‌‬‫‌‬
‫له‌جیاتی‌پیتی‌(ز)‌پیتی‌(ر)یان‌داناوه‌‪‌.‬‬‫واته‌ ‌‬
‫وه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬
‫خوێندویانه ‌‬
‫‌‬
‫هەروەها‌لە‌ئایەتی‌‪٢٢٢‬ی‌'ال‌عمران'‌ئەم‌دوو‌وشەیە‌(قَاتَلُوا وَقُتِلُوا= شەڕیان‌‬
‫کرد‌کوژران)‌بە‌پاشەو‌پێش‌خوێندراوەتەوە‌(وَقُتِلُوا قَاتَلُوا = کوژران‌شەڕیان‌‬
‫کرد)‪‌ .‬ئایا ‌ئەمە ‌لە ‌ڕووی ‌ڕەوان ‌بێژیوە ‌ڕاستە‪‌ .‬کەسێک ‌چۆن ‌دەتوانێ ‌شەڕ‌‬
‫بکات‌کە‌کوژرا‌بێت‪.‬‬
‫ئایهتی ‌‪٩٢‬ی ‌سوره‌تی ‌'النساء' ‌به‌ ‌دوو ‌شێوه‌‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫وشهی ‌(أحصن) ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یان‌كهسر‌‬
‫‌‬ ‫كردوه ‌و‌پیتی‌(ص) ‌‬ ‫‌‬ ‫ههندێكیان‌پیتی‌(أ)یان‌(ضم)‌‬ ‫تهوه‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫خوێندراوه‌ ‌‬
‫كهمیان‌مانای‌ژن‌‬ ‫یه ‌‬
‫تح‌كردوه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫ندێكیان‌ههردوو‌پیتی‌(أ)‌و‌(ص)‌ ‌‬
‫فه‬ ‫‌‬ ‫كردوه‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫هه‬
‫یهنێت‪.‬‬
‫گه ‌‬
‫میان‌مانای‌ئیسالم‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كات‌و‌دووه‬ ‫‌‬
‫خواستن‌ئه‬
‫چهند ‌جۆرێك‌‬ ‫ئایهتی ‌‪٦٣‬ی ‌له‌ ‌سوره‌تی ‌'المائده'‌ ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫وشهی ‌(وعبد) ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪‌ .‬به‌ ‌(وعَـبَـدَ الطاغوت‪ ،‬عبـْد الطاغوت‪ ،‬وعُـبُـدُ الطاغوت‪ ،‬وعَـابد‬ ‫ته ‌‬
‫خوێندراوه‌ ‌‬
‫كی‌تایبهت‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مانایه‬ ‫مانه ‌‬
‫ك‌له ‌‬
‫ریه ‌‬ ‫هه ‌‬
‫الطاغوت‪ ،‬وعبدوا الطاغوت‪ ،‬وعُـبِد الطاغوت)‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫ئهگۆڕێت‪.‬‬ ‫كه‌ ‌‬
‫ته ‌‬‫شتنی‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهب‌هخشێت‌و‌داڕ‬ ‫‌‬
‫یهك‌‬ ‫چهند ‌شێوه‌ ‌‬‫به ‌ ‌‬ ‫سورهتی ‌'االنعام' ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی ‌‪‌ ٢٣٢‬له‌ ‌‬‫وشهی ‌(درست) ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪'‌ ،‬الحسن' ‌و ‌'ابن‌‬ ‫خوێندۆته ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌ ،‬هه‌ندێكیان ‌به‌ ‌(وليقولوا دَ َرسْـت) ‌ ‌‬ ‫خوێندراوته‌ ‌‬
‫وه‪‌،‬‬
‫به ‌(دُ ِرسَـتَْ) ‌خوێندویه‌تییه‌ ‌‬
‫وه‪'‌ ،‬قتاده‌' ‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫انه ‌‬
‫به ‌(دَ َرسَـتْ) ‌خوێندوی ‌‬ ‫الزبیر' ‌ ‌‬
‫وه ‌و ‌'ابن‌‬ ‫یه ‌‬
‫خوێندویهتی ‌‬
‫‌‬ ‫ئهڵێت ‌به‌ ‌(دُ َرسَـتْ) ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ێته ‌‬
‫ئهگێڕ ‌‬ ‫عمریش ‌له‌ ‌'قتاده‌' ‌ ‌‬
‫به‌‬
‫ئهڵێت‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫وه‌‌و‌'حدیث‌كوری‌كعب'‌ ‌‬ ‫خوێندویهتیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫س)‌‬‫یش‌به‌( َد َر َ‬
‫‌‬ ‫مسعود'‬
‫وه‪‌ ‌،‬مانای ‌هه‌ریه‌كێكیان ‌به‌ ‌جۆرێك‌‬ ‫شێوهی ‌( وليقولوا دَ َرسْـت)ی ‌خوێندۆته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫واتای‌بهخشیوه‌‪.‬‬
‫‌‬
‫به(على الذين أحسنوا)‌‬ ‫سورهتی ‌'االنعام' ‌ ‌‬‫‌‬ ‫ئایهتی ‌‪‌ ٢٢٢‬له‌ ‌‬‫له ‌ ‌‬ ‫وشهی ‌(أَحسَـنَ) ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهوه‌‪‌.‬‬
‫خوێندراوه‌ ‌‬
‫به ‌(لم ‌ترحمنا)‌‬ ‫ئایهتی ‌‪٢٢٢‬ی ‌سوره‌تی ‌'االعراف' ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫وشهی ‌(لم ‌یرحمنا) ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهوه‌ ‪.‬‬
‫خوێندراوه‌ ‌‬

‫‪328‬‬
‫به ‌(تحسبن)‌‬ ‫ئایهتی ‌‪‌ ٢٢‬له‌ ‌سوه‌رتی ‌'االنفال' ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫وشهی ‌(یحسبن) ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬‫خوێندراوه‌ ‌‬
‫تهوه‌‪‌ ،‬بۆ‌‬‫له ‌سوره‌تی‌'یونس' ‌به‌ ‌(تتلوا)‌خوێندراوه‌ ‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ‌ ٠٣‬‬‫له ‌ ‌‬‫وشهی‌(تبلوا)‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههندێك‌‬ ‫كه ‌گۆڕاو ‌به‌ ‌مانای ‌جیاواز ‌لێكدراوه‌ته‌وه‌ ‌بۆ ‌نمونه‌ ‌ ‌‬ ‫سته ‌‬
‫به ‌‬ ‫مهش ‌مه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫ههندێكی‌تریش‌به‌ ‌'وته‌'‌‬ ‫دواكهوتن'‪‌ ‌ ‌،‬‬
‫‌‬ ‫ههندێك‌به‌ ‌'‬ ‫خوێندنهوه'‪‌ ‌ ‌،‬‬
‫‌‬ ‫به ‌'‬
‫تهوه‌ ‌ ‌‬‫لێكیانداوه ‌‬
‫‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬
‫لێكیانداوه ‌‬
‫‌‬
‫الیهن‌'ابن‌عباس'‌‬ ‫له ‌‬‫به ‌(تـثنـوني)‌ ‌‬
‫ئایهتی‌‪٢‬ی‌سوره‌تی‌'هود' ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫وشهی ‌(يـثنـون) ‌‬ ‫‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬‫خوێندراوه‌ ‌‬
‫خوێندراوهته‌وه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫ی‌سورهتی‌'یوسف'‌به‌‌(نرتع)‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٢٩‬‬
‫له‌ ‌‬ ‫وش‌هی‌(یرتع)‌ ‌‬
‫به ‌( ‌یا ‌بشرای)‌‬ ‫سورهتی ‌'یوسف' ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫ئایهتی ‌‪‌ ‌ ٢٢‬‬‫له ‌ ‌‬ ‫وشهی ‌(یا ‌بشری) ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬‫خوێندراوه‌ ‌‬
‫چهند ‌جۆرێك‌‬ ‫به ‌ ‌‬‫سورهتی ‌'یوسف' ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫ئایهتی ‌‪‌ ‌ ٩٠‬‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫وشهی ‌(هیت) ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهر‌‬‫مزهیان ‌له‌ ‌‬ ‫تحه ‌و ‌هه‌ ‌‬
‫یهك ‌چوكڵه‌ی ‌فه‌ ‌‬ ‫چهند ‌شێوه‌ ‌‬ ‫وه ‌و ‌به‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫خوێندراوه‌ ‌‬
‫ههندێكیان ‌ئه‌ڵێن‌‬ ‫یهكه‌ ‌ ‌‬
‫مه ‌چ ‌وشه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫یهك ‌نازانن ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫داناوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫پیته ‌‬
‫‌‬
‫رهبییه‌‪‌.‬‬
‫ڵێن‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێكیش‌ئه‬ ‫ڵێن‌حورانییه‌‪‌ ‌،‬‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێكیان‌ئه‬ ‫كه‌قیبتیه‌‌‪‌ ‌،‬‬
‫هه‬ ‫وشه ‌‬
‫‌‬
‫وه ‌یه‌کمیان ‌مانای 'پاش‌‬
‫خوێندراوهته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌(أ َمَهٍ)‬
‫ئایهتی ‌‪‌ ‌ ٢٢‬‬ ‫وشهی ‌(أ ُمّـــَة ) ‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫پاش‌له‌بیر‌کردن'‌دێت‪.‬‬
‫‌‬ ‫م‌به‌مانای‌'‌‬
‫ی‌دووهه ‌‬
‫‌‬ ‫دێت‌و‌ئهوه‌‬
‫‌‬ ‫کهمێکی‌تر'‌‬ ‫‌‬
‫وه‌‌و‌‬‫خوێندراوهته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به‌(‌بشرًی)‌‬ ‫ی‌سورهتی‌'یوسف'‌ ‌‬‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٠٢‬‬
‫له‌ ‌‬ ‫بشرا)‌ ‌‬
‫وشهی‌( ً‬ ‫‌‬
‫ماناكهی‌گۆڕاوه‌‪.‬‬
‫‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬
‫به‌(‌یكتل)‌خوێندراوه‌ ‌‬ ‫سورهتی‌'یوسف'‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌٦٠‬له‌‌‬
‫له‌ ‌‬ ‫وشهی‌(نكتل)‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬‫وشهی‌(حافظا)‌به‌(حفظا)‌خوێندراوه‌ ‌‬ ‫سورهتی‌'یوسف'‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌٦٢‬له‌‌‬‫له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ن‌عائیشه‌به‌‌(كــُـذِّبوا)‌‬
‫‌‬ ‫ی‌سورهتی‌'یوسف'‌ ‌‬
‫الیه‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٢٢٣‬‬
‫له‌ ‌‬ ‫وشهی‌(كــُـذِبـُوا)‌ ‌‬
‫‌‬
‫ریهكێكیان‌‬ ‫بۆ‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫خوێندراوهته‌وه‌‪‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫ن‌مجاهد‌به ‌(كــَـذَبوا)‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫الیه‬ ‫وه‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫ته ‌‬
‫خوێندراوه‌ ‌‬
‫رێوه ‌بۆ‌‬
‫بۆ‌زیاتر‌ئاشنابونی‌ماناكان‌بگه ‌‬
‫‌‬ ‫تهواوی‌ئه‌گۆرێت‪‌.‬‬ ‫به ‌ ‌‬
‫كه ‌ ‌‬
‫ته ‌‬
‫مانای‌ئایه ‌‬
‫‌‬
‫له‌'طبري'‌و‌'ابن‌كثیر‪.‬‬ ‫ته‌ ‌‬‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫فسیری‌ئه‬ ‫‌‬
‫ته‬
‫واته‌‬
‫وه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫به‌تاك‌خوێندراوه‌ ‌‬ ‫ی‌سورهتی‌'ابراهیم'‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٢٢‬‬
‫له‌ ‌‬ ‫وشهی‌(لوالدی)‌ ‌‬ ‫‌‬
‫(لوالدی)‪‌.‬‬
‫تهوه‌‪.‬‬‫خوێندراوه ‌‬
‫‌‬ ‫به‌(القنطين)‌‬ ‫ی‌سورهتی‌'الحجر'‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٢٢‬‬
‫له‌ ‌‬ ‫وشهی(القانطين)‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪329‬‬
‫ئایهتی ‌‪٩٢‬ی ‌سوره‌تی ‌النحل ‌به‌ ‌(تــُسلــَـمونَ)‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫وشهی ‌(تــُـسلـِمُـونَ) ‌‬
‫‌‬
‫كی‌ههیه‌‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كیان‌مانایه‬ ‫بۆ‌ههریه‌ ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫وه‪‌‌،‬‬
‫خونێندراوهته‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهڵێت(اتَّخَذُوا أَیْمَانَهُمْ جُنَّةً)‌به‌(اِتَّخَذُوا إِیمَانَهُمْ جُنَّةً)‌‬
‫ی‌سورهتی‌'المنافقون'‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٩‬‬
‫‌‬
‫وه‪‌.‬‬
‫ته ‌‬
‫خوێندراوه‌ ‌‬
‫به ‌(یعملون)‌‬ ‫ئایهتی ‌‪٢٢‬ی ‌سوره‌تی ‌المنافقون ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫وشهی ‌(تَعْمَلُونَ) ‌‬ ‫‌‬
‫كی‌ههیه‌‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كیان‌مانایه‬ ‫بۆ‌ههریه‌ ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫وه‪‌‌،‬‬
‫خونێندراوهته‌ ‌‬
‫‌‬
‫الیهن ‌'ابن‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫ئایهتی ‌‪٢٠‬ی ‌سو‌ەرتی ‌'االسراء' ‌ ‌‬ ‫روهها ‌وشه‌ی ‌(زخرف) ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬
‫‌‬
‫به ‌(ثمار)و(ثـُــمْـر)‌‬ ‫ئایهتی ‌‪٠٢‬ی ‌سوره‌تی ‌'الكهف' ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫وشهی ‌(ثَـمَـرُ) ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬
‫خوێندراوه‌ ‌‬
‫وه‪.‬‬
‫ته ‌‬ ‫الیه)‌خوێندراوه‌ ‌‬ ‫به‌(الوِ ‌‬
‫ی‌سورهتی‌'الكهف'‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٢٢‬‬
‫له ‌‬ ‫الیه)‌ ‌‬
‫الو ‌‬ ‫وشهی‌( َ‬
‫‌‬
‫تهوە‪.‬‬ ‫خوێندراوه ‌‬
‫‌‬ ‫حامية)‌‬
‫به‌( ‌‬ ‫ی‌سورهتی‌'الكهف'‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٩٦‬‬
‫له ‌‬ ‫وشهی‌(حـَمـِـئـَـةٍ)‌ ‌‬
‫‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬‫به(يسَّـاقط)‌خوێندراوه‌ ‌‬ ‫ی‌سورهتی‌'مریم'‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٩٢‬‬
‫له‌ ‌‬ ‫وشهی( تــُساقط)‌ ‌‬ ‫‌‬
‫به(مُـخلـِصَـا)‌‬ ‫ئایهتی ‌‪٢٢‬ی ‌سوره‌تی ‌'مریم' ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫وشهی(مُـخـلـَـصَـا) ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬
‫خوێندراوه‌ ‌‬
‫خوێندراوهته‌وه‌‬
‫‌‬ ‫ی‌سورهتی‌'طه'‌به‌(هذين)‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٦٠‬‬
‫له‌ ‌‬ ‫وشهی(هذان)‌ ‌‬ ‫‌‬
‫خوێندراوهته‌وه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫به‌(يــِـسبح)‌‬
‫سورهتی‌'النور'‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‪‌٠٦‬‬
‫له‌ ‌‬ ‫وشهی(يـَسبح)‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ــلـــق)‌‬
‫خـ ْ‬ ‫به ‌( َ‬ ‫ئایهتی‪٢٠٢‬ی ‌سوره‌تی ‌'االشعراء' ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫ـق) ‌ ‌‬ ‫ـلــ ُ‬
‫خـ ُ‬
‫وشهی( ُ‬
‫‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬
‫خوێندراوه‌ ‌‬
‫به ‌(إذا فرغ)‌‬ ‫ئایهتی‪٩٠‬ی ‌سوره‌تی' ‌سباء' ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫یه(إذا فزع) ‌ ‌‬ ‫ئهم ‌دوو ‌وشه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬
‫خوێندراوه‌ ‌‬
‫به ‌(جُــبــُـال) ‌و ‌(جـُـــبـْـال)‌‬‫ئایهت ‌‪٦٩‬ی ‌سوره‌تی ‌'یس' ‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫وشهی ‌(جــِـبــِال) ‌ ‌‬
‫‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬
‫خوێندراوه‌ ‌‬
‫به ‌(يـَـظـْـهــَـرُ)‌‬ ‫ئایهتی ‌‪٩٦‬ی ‌ ‌سوره‌تی ‌'غافر' ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫وشهی ‌(يـُظـْـهِــِـرَ) ‌ ‌‬‫‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬
‫خوێندراوه‌ ‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬ ‫به‌(جاءانا)‌خوێندراوه‌ ‌‬ ‫ی‌سورهتی‌'الزخرف'‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٠٩‬‬
‫له‌ ‌‬ ‫جاءنا)‌ ‌‬ ‫وشهی‌( َ‬‫‌‬
‫خوێندراوهته‌وه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫تی‌الزخرف‌به‌(أما)‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌‌سوره‬ ‫ئایهت‌‪٢٩‬‬‫له‌ ‌‬ ‫وشهی‌(أَمْ)‌ ‌‬
‫‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬‫به(آلهتنا)‌خوێندراوه‌ ‌‬ ‫ی‌سورهتی‌'الزخرف'‌ ‌‬‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٢٩‬‬
‫له‌ ‌‬ ‫وشهی‌(أالهتنا)‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪330‬‬
‫ئایهتی ‌‪٢٢‬ی ‌ ‌سوره‌تی ‌'المجادله‌' ‌(المجلس)‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫وشهی(المجالس) ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬‫خوێندراوه‌ ‌‬
‫خوێندراوهته‌وه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫ی‌سورهتی‌‌'الحاقه‌'‌به‌(قـــِـبلهُ)‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٢‬‬ ‫له‌ ‌‬ ‫وشهی‌(قــَــبلـــَـهُ)‌ ‌‬ ‫‌‬
‫به ‌(نـَـصـِـبٍ)‌‬ ‫ئایهتی ‌‪٢٠‬ی ‌له‌ ‌سوره‌تی ‌'المعارج' ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫وشهی ‌(نـُـصُـبٍ) ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬‫خوێندراوه‌ ‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬ ‫لـــدهُ)‌خوێندراوه‌ ‌‬ ‫به‌(وُ ُو َ‬
‫سورهتی‌'النوح'‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٩٢‬ی‌‬ ‫له‌ ‌‬ ‫ـد ُه)‌ ‌‬
‫لـــ ُ‬
‫وشهی‌(وَ َو َ‬ ‫‌‬
‫ئایهتی ‌‪٩٢‬ی ‌سوره‌تی ‌'النوح' ‌به ‌(خطاياهم)‌‬ ‫وشهی ‌(خطيئاتهم) ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬‫خوێندراوه‌ ‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬
‫ی‌سورهتی‌‌'القیامه‌'‌به‌(بــَـ َرقَ)‌خوێندراوه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‪٢‬‬ ‫له‌ ‌‬ ‫وشهی‌(بـَـ ِرقَ)‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬‫ی‌سورهتی‌'التكویر'‌به‌(سـَـئلت)‌خوێندراوه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٩‬‬ ‫له‌ ‌‬ ‫وشهی‌(سُـئلت)‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬‫به‌(ظنين)‌خوێندراوه‌ ‌‬ ‫ی‌سورهتی‌'التكویر'‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٩٢‬‬ ‫له‌ ‌‬ ‫وشهی‌(بضنين)‌‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهڵێت(وَإِنْ یَكَاد الَّذِینَ كَفَرُوا لَیُزْلِقُونَك بِأَبْصَارِهِمْ) به‬ ‫ی‌سورهتی‌'القلم'‌ ‌‬‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٢٢‬‬ ‫‌‬
‫خوێندراوهته‌وه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫(وَإِنْ یَكَاد الَّذِینَ كَفَرُوا لَیُزْهِقُونَك بِأَبْصَارِهِمْ )‌‬
‫ئهڵێت( قَالَ كَمْ لَبِثْتُمْ فِي الْأَرْضِ عَدَدَ سِنِینَ ) به (‬ ‫ئایهتی‌‪٢٢٩‬ی‌سوره‌تی‌'المؤمنون'‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪‌.‬‬
‫خوێندراوهته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫قَلَ كَمْ لَبِثْتُمْ فِي الْأَرْضِ عَدَ َد سِنِینَ )‌‬
‫ئایهتی ‌‪٢‬ی ‌سوره‌تی ‌'االنفطار' ‌به ‌(بـُـحـــِـثــَــتْ)‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫وشهی ‌(بعثرت) ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬‫خوێندراوه‌ ‌‬
‫ردهمی ‌پاش ‌پەیامبەر ‌زانایانی‌‬ ‫سه ‌‬ ‫كهوابو ‌ئێمه‌ ‌به‌ ‌ته‌واوی ‌دڵنیا ‌ئه‌بین ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫موسڵمان ‌قوڕئانیان ‌به‌ ‌جۆراوجۆر ‌خوێندۆته‌وه‪‌ ‌،‬گومانیان ‌خستۆته‌ ‌ناو‌‬
‫ههر ‌چۆنێك ‌بێت‌‬ ‫یه‪‌ ‌ .‬‬‫ڕاسته ‌و ‌كامیان ‌وشه‌ی ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬ ‫موسڵمانان ‌كه‌ ‌كام ‌وشه‌ ‌‬
‫وشهی‌خەڵک‌بووبێ‪.‬‬ ‫تێكهڵ‌به‌‌ ‌‬ ‫بێ‌وشهی‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬

‫له‌‬
‫م‌كردنی‌وشه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌زیادكردن‌و‌كه‬ ‫ت‌له‌قوڕئان‌‬
‫مانی‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زیاد‌كردن‌و‌نه‬ ‫‪‌٠‌.٠‬‬
‫ئایهت‬
‫‌‬
‫بارهگه‌وره‌کردنی‌‬
‫قه ‌‬
‫یه‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬
‫ههندێک ‌ئایه‌ت ‌دوباره‌ ‌‬
‫رچاوهی ‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بهپێی ‌سه‌‬‫‌‬
‫وانهی ‌ئه‌وه‌ش ‌هه‌ندێک ‌ئایه‌ت‌‬
‫نییه‪‌ ،‬به‌ ‌پێچه‌ ‌‬
‫نهبێ ‌هیچ ‌سودێکی ‌تری ‌ ‌‬‫قوڕئان ‌ ‌‬
‫بزره‪‌‌.‬‬
‫لهناو‌قوڕئان‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪331‬‬
‫تهکان ‌بزره‌ ‌یان‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫رچاوهکان ‌هه‌ندێک ‌وشه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫یاخود ‌به‌پێی ‌هه‌مو ‌سه‌‬
‫زیادکراوه‪‌‌.‬‬
‫‌‬
‫‌‬
‫وهی‬‫بونه ‌‬
‫ت‌و‌دوباره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زیادكردنی‌ئایه‬ ‫‪‌٢‌.٠‌.٠‬‬
‫ی‌كرد‌كه ‌قوڕئانیان‌‬ ‫‌‬ ‫و‌كه ‌‬
‫سانه‬ ‫كو‌پێشتر‌باسمان‌كرد‌عوسمان‌بانگێشی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وه‬
‫یخسته ‌ناو‌‬ ‫‌‬ ‫زبهرکرد ‌بوو‪‌ ،‬هه‌ر ‌ئایه‌تێك ‌كه‌ ‌زانی ‌دروست ‌كراو ‌بوو ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‌‬
‫چهند‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫ههندێ‌گومان‌بووبێ ‌ ‌‬ ‫ئهشێت‌عوسمان‌تووشی ‌ ‌‬ ‫كهی‌خۆی‪‌ ‌.‬‬ ‫موسحەف‌ه ‌‬
‫ونكه ‌موسڵمانان ‌به‌ ‌جۆری‌‬ ‫الیبهرێ ‌چ ‌‬ ‫بهاڵم ‌نه‌ی ‌توانیوه‌ ‌ ‌‬ ‫ئایهتێكی ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫هۆكارهكه‌ی‌‬ ‫‌‬ ‫وهكو ‌پێشتر ‌باسمان ‌كرد ‌كه‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫خوێنده ‌‬
‫‌‬ ‫جیاواز ‌قوڕئانیان ‌ئه‌‬
‫چهندین ‌لێك ‌چونی‌‬ ‫بۆنمونه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌بوو‪‌ .‬‬ ‫زمانه ‌‬
‫نوسینی ‌و ‌ڕێساكانی ‌و ‌قورسی ‌ ‌‬
‫و‌ئایهتی‌‪٩٢‬ی‌سوره‌تی‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ٢٢‬‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫گهر‌ورد‌بینه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫بۆنمونه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫ت‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئایه‬
‫كیان‌ئهڵێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫یه‌یه‌‬‫ك‌جیاوازی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫چهند‌پیتێك‌و‌چوكله‌ ‌‬
‫یه‬ ‫نیا‌له‌ ‌‬
‫بینین‌ته ‌‬
‫‌‬ ‫التوبه‪‌ ‌،‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫فال تعجبك أمولهم و ال أولدهم إنما يريد اهلل ليعذبهم بها في الحيوة الدنيا و تزهق‬
‫أنفسهم و هم كفرون‪ .‬التوبة ‪.٥٥‬‬
‫وال تعجبك أمولهم و أولدهم إنما يريد اهلل أن يعذبهم بها في الدنيا و تزهق أنفسهم و‬
‫هم كفرون‪ .‬التوبة ‪.٨٥‬‬
‫‌‬
‫بۆتهوه‌‌‬‫یان‌دوباره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بۆتهوه‌‌‬‫ک‌خۆی‌دوباره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ش‌هه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬ ‫ند‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫ها‌ئه ‌‬
‫م‌چه‬ ‫روه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫یهک‪‌:‬‬ ‫ند‌پیتێک‌و‌وشه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫جیاوازی‌چه‬ ‫به‌‬
‫‌‬
‫عوْنَ إِنَّ ُه طَغَى‪ ٤٢ .‬طه‬ ‫اذْ َهبْ إِلَى فِرْ َ‬
‫عوْنَ إِنَّ ُه طَغَى‪ ١١ .‬النازعات‬ ‫اذْ َهبْ إِلَى فِرْ َ‬
‫‌‬
‫قَالَ آمَنْتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَكُمْ إِنَّهُ لَكَبِیرُكُمُ الَّذِي عَلَّمَكُمُ السِّحْرَ فَلَأُقَطِّعَنَّ أَیْدِیَكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ‬
‫طه‌‪‌٢٢‬‬ ‫ل وَلَتَعْلَمُنَّ أَیُّنَا أَشَدُّ عَذَابًا وَأَبْقَى‪‌ .‬‬‫ف وَلَأُصَلِّبَنَّكُمْ فِي جُذُوعِ النَّخْ ِ‬‫مِنْ خِلَا ٍ‬
‫سوْفَ تَعْلَمُونَ لَأُقَطِّعَنَّ‬ ‫قَالَ آمَنْتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَكُمْ إِنَّهُ لَكَبِیرُكُمُ الَّذِي عَلَّمَكُمُ السِّحْرَ فََل َ‬
‫ف وَلَأُصَِّلبَنَّكُمْ أَجْمَعِینَ‪‌.‬الشعراء‌‪‌٢٢‬‬ ‫أَیْدِیَكُ ْم وَأَرْجُلَكُمْ مِنْ خِلَا ٍ‬
‫‌‬
‫چهند ‌جارێك ‌دوباره‌‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫بهپێی ‌چه‌ند ‌موفه‌سیرێكی ‌ئیسالم ‌چه‌ند ‌ئایه‌تێك ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سورهتی‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌،٢٢٢‬و‌‪‌٢٢٢‬‬ ‫بۆ‌نمونه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه‌بۆچی!‌‬ ‫خۆشیان‌گومانیان‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫بۆته‌وه‌‌‬
‫ئهڵێت‪‌:‬‬ ‫یه‌ ‌‬ ‫لێكچونێكی‌زۆر‌نزیك‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫'البقرة‌'‌‬

‫‪332‬‬
 ‫شطْرَ الْ َمسْجِدِ‬ ‫قَدْ نَرَى تَقَُّلبَ وَجْ ِهكَ فِي السَّمَاءِ فَلَُنوَلِّیََّنكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا َفوَلِّ وَجْ َهكَ َ‬
‫الْحَرَامِ‪١٢٢ .‬‬
‫شطْرَ الْ َمسْجِدِ الْحَرَامِ‪‌١٢٢ .‬‬ ‫َل وَجْ َهكَ َ‬ ‫جتَ َفو ِّ‬ ‫وَمِنْ حَ ْیثُ خَرَ ْ‬
‫بۆتۆوه‪‌ ،‬به‌اڵم ‌وا ‌پێ ‌ئه‌چێت‌‬ ‫‌‬ ‫دوباره ‌‬
‫‌‬ ‫سورهت ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌سێ ‌‬ ‫ئهم ‌ڕسته‌یه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‌‬
‫ئهنجامدا ‌سێ ‌ئایه‌ت‌‬ ‫ریهك ‌به‌ ‌جۆرێك ‌له‌به‌ریان ‌كردووه‌ ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫موسڵمانهكان ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهر ‌ئه‌وه‌ی‌‬ ‫وتۆته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ههربۆیه‌ ‌عوسمان ‌پاش ‌‪‌ ٩٢‬ساڵ ‌گومانی ‌كه‌‬ ‫دروست ‌بوه‌ ‌ ‌‬
‫دهربازكرد ‌و ‌هه‌ر‌‬ ‫ك‌ه ‌كامیان ‌راسته‌ ‌به‌اڵم ‌خۆی ‌له‌و ‌گێژاوه‌ ‌و ‌مه‌ترسیه‌ ‌ ‌‬
‫موی‌خسته‌ناو‌قوڕئان‪.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫یه‌و‌‬ ‫یان‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫یهك‌جیاواز‬ ‫ند‌وشه ‌‬
‫‌‬ ‫نیا‌له ‌‬
‫چه‬ ‫وه‌ته ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌خواره‬ ‫ئایهته‌‬
‫چهند‌ ‌‬ ‫ها‌لهم‌ ‌‬ ‫روه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫نن‌یان‌نزیکن‌له‌واتا‪:‬‬
‫‌‬ ‫گهیه‌‬
‫ک‌واتا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مویان‌یه‬ ‫هه ‌‬
‫ر‌هه‬ ‫‌‬
‫التوْرَاةَ فِیهَا هُدًى وَنُورٌ یَحْكُمُ بِهَا النَّبِیُّونَ الَّذِینَ أَسْلَمُوا لِلَّذِینَ هَادُوا وَالرَّبَّانِیُّونَ‬ ‫إِنَّا أَنْزَلْنَا َّ‬
‫شوْنِ وَلَا‬ ‫خَ‬ ‫شوُا النَّاسَ وَا ْ‬ ‫وَالْأَحْبَارُ بِمَا اسْتُحْ ِفظُوا مِنْ كِتَابِ اللَّهِ وَكَانُوا عَلَیْهِ شُهَدَاءَ فَلَا تَخْ َ‬
‫َتشْتَرُوا بِآیَاتِي ثَمَنًا قَلِیلًا وَمَنْ لَمْ یَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَ ِئكَ هُمُ الْكَافِرُونَ‪ .‬المائدة‌‪‌٢٢‬‬
‫وَكَتَبْنَا عَلَیْهِمْ فِیهَا أَنَّ النَّ ْفسَ بِالنَّ ْفسِ وَالْعَیْنَ بِالْعَیْنِ وَالْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَالْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَالسِّنَّ‬
‫َدقَ بِهِ فَ ُهوَ كَفَّا َرةٌ لَهُ وَمَنْ لَمْ َیحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ‬ ‫بِالسِّنِّ وَالْجُرُوحَ قِصَاصٌ فَمَنْ تَص َّ‬
‫فَأُولَ ِئكَ هُمُ الظَّالِمُونَ‪ .‬المائدة ‪‌٢٣‬‬
‫وَلْیَحْكُمْ أَهْلُ الْإِنْجِیلِ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فِیهِ وَمَنْ لَمْ یَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَ ِئكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ‪.‬‬
‫المائدة‌‪‌.٢٢‬‬
‫‌‬
‫ذَِلكَ بِأَنَّ اللَّهَ یُولِجُ اللَّیْلَ فِي النَّهَارِ وَیُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّیْلِ وَأَنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ بَصِیرٌ‪‌.‬الحج‌‬
‫‪٦٢‬‬
‫یُولِجُ اللَّیْلَ فِي النَّهَا ِر وَیُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّیْلِ وَ ُهوَ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُو ِر‪‌.‬الحدید‌‪٦‬‬
‫أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یُولِجُ اللَّیْلَ فِي النَّهَارِ وَیُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّیْلِ َوسَخَّرَ الشَّ ْمسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ‬
‫یَجْرِي إِلَى أَجَلٍ ُمسَمًّى وَأَنَّ اللَّهَ ِبمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ‌لقمان‌‪٩٢‬‬
‫یُولِجُ اللَّیْلَ فِي النَّهَارِ وَیُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّیْلِ َوسَخَّرَ الشَّ ْمسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ یَجْرِي لِأَجَلٍ‬
‫ك وَالَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ مَا یَمْلِكُونَ مِنْ ِقطْمِیرٍ‪ .‬فاطر‌‪‌٢٠‬‬ ‫ُمسَمًّى ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لَهُ الْمُ ْل ُ‬
‫خََلقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ ُیكَوِّرُ اللَّیْلَ عَلَى النَّهَارِ وَیُكَوِّرُ النَّهَارَ عَلَى اللَّیْلِ َوسَخَّرَ‬
‫س وَالْقَمَرَ كُلٌّ یَجْرِي لِأَجَلٍ ُمسَمًّى أَلَا ُهوَ الْعَزِیزُ الْغَفَّارُ‪ .‬الزمر‪٣‬‬ ‫الشَّ ْم َ‬

‫س وَالْقَمَرَ لَیَقُولُنَّ اللَّهُ فَأَنَّى‬

‫ض َوسَخَّرَ الشَّ ْم َ‬
‫ت وَالْأَرْ َ‬
‫ن سَأَلْتَهُمْ مَنْ خََلقَ السَّمَاوَا ِ‬
‫وَلَئِ ْ‬
‫ُیؤْفَكُونَ‪ .‬العنکبوت ‪١١‬‬
‫ت وَالْأَرْضَ لَیَقُولُنَّ اللَّهُ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ‪ .‬لقمان ‪٤٣‬‬ ‫ن سَأَلْتَهُمْ مَنْ خََلقَ السَّمَاوَا ِ‬
‫وَلَئِ ْ‬

‫‪333‬‬
 ‫وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ لَیَقُولُنَّ اللَّهُ قُلْ أَفَرَأَیْتُمْ مَا تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّ ِه‬
‫ُرهِ َأوْ أَرَادَنِي بِرَحْمَةٍ هَلْ هُنَّ مُ ْمسِكَاتُ رَحْمَتِهِ‬ ‫إِنْ أَرَادَنِيَ اللَّهُ بِضُرٍّ هَلْ هُنَّ كَاشِفَاتُ ض ِّ‬
‫حسْبِيَ اللَّهُ عَلَیْهِ یَ َتوَكَّلُ الْمُ َتوَكِّلُونَ‪ .‬الزمر ‪٣٨‬‬ ‫قُلْ َ‬
‫وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خََلقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ لَیَقُولُنَّ خَلَقَهُنَّ الْعَزِیزُ الْعَلِیمُ‪ .‬الزخرف ‪٢‬‬
‫ن سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَهُمْ لَیَقُولُنَّ اللَّ ُه فَأَنَّى ُیؤْفَكُونَ‪ .‬الزخرف ‪٨١‬‬ ‫وَلَئِ ْ‬
‫‌‬
‫وَأَ ْلقِ عَصَاكَ فَلَمَّا رَآهَا تَهْتَزُّ كَأَنَّهَا جَانٌّ وَلَّى مُدْبِرًا وَلَمْ یُع َِّقبْ یَا مُوسَى لَا تَخَفْ إِنِّي لَا‬
‫‪١١‬‬ ‫النمل‬ ‫الْمُ ْرسَلُونَ‪.‬‬ ‫لَدَيَّ‬ ‫یَخَافُ‬
‫َان وَلَّى مُدْبِرًا وَلَمْ یُع َِّقبْ یَا مُوسَى أَقْبِلْ وَلَا تَخَفْ‬ ‫وَأَنْ أَ ْلقِ عَصَاكَ فَلَمَّا رَآهَا تَهْتَزُّ كَأَنَّهَا ج ٌّ‬
‫إَِّنكَ مِنَ الْآمِنِینَ‪ .‬القصص ‪٣١‬‬

‫الَّذِي خََلقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ َومَا بَیْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْ َتوَى عَلَى الْعَ ْرشِ الرَّحْمَنُ‬
‫فَاسْأَلْ بِهِ خَبِیرًا‪ .‬الفرقان ‪٣٢‬‬
‫إِ نَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خََلقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْ َتوَى عَلَى الْعَرْشِ یُ ْغشِي‬
‫اللَّیْلَ النَّهَارَ َیطْلُبُهُ حَثِیثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ ُمسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ أَلَا لَهُ الْخَ ْلقُ وَالْأَمْرُ‬
‫تَبَا َركَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ‪ .‬االعراف ‪.٣٢‬‬
‫إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خََلقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْ َتوَى عَلَى الْعَ ْرشِ یُدَبِّرُ‬
‫ن شَفِیعٍ إِلَّا مِنْ بَعْدِ إِذْنِهِ ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ‪ .‬یونس ‪٣‬‬‫الْأَمْرَ مَا مِ ْ‬
‫وَ ُهوَ الَّذِي خََلقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَیَّامٍ وَكَانَ عَ ْرشُهُ عَلَى الْمَاءِ لِیَبُْلوَكُمْ أَیُّكُمْ‬
‫حسَنُ عَمَلًا وَلَئِنْ قُ ْلتَ إِنَّكُمْ مَبْعُوثُونَ مِنْ بَعْدِ الْ َم ْوتِ لَیَقُولَنَّ الَّذِینَ كَفَرُوا إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ‬ ‫أَ ْ‬
‫مُبِینٌ‪ .‬هود ‪١‬‬
‫ض وَمَا بَیْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْ َتوَى عَلَى الْعَ ْرشِ مَا لَكُمْ‬ ‫اللَّهُ الَّذِي خََلقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْ َ‬
‫ِي وَلَا شَفِیعٍ أَفَلَا تَتَذَكَّرُونَ‪ .‬السجدة ‪٢‬‬ ‫ن وَل ٍّ‬
‫مِنْ دُونِهِ مِ ْ‬
‫ض وَمَا بَیْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَیَّامٍ وَمَا مَسَّنَا مِنْ لُغُوبٍ‪ .‬ق ‪٣٨‬‬ ‫ت وَالْأَرْ َ‬ ‫وَلَقَدْ خَلَقْنَا السَّمَاوَا ِ‬
‫ُهوَ الَّذِي خََلقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْ َتوَى عَلَى الْعَ ْرشِ یَعْلَمُ مَا یَلِجُ فِي‬
‫الْأَرْضِ وَمَا یَخْرُجُ مِنْهَا وَمَا یَنْ ِزلُ مِنَ السَّمَاءِ وَمَا یَعْرُجُ فِیهَا وَ ُهوَ مَعَكُمْ أَیْنَ مَا كُنْتُمْ‬
‫وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ‪ .‬الحدید ‪٢‬‬
‫‌‬
‫حتْ أَ ْبوَابُهَا وَقَالَ لَهُمْ‬ ‫َوسِیقَ الَّذِینَ اتَّ َقوْا رَبَّهُمْ إِلَى الْجَنَّةِ زُمَرًا حَتَّى إِذَا جَاءُوهَا وَفُتِ َ‬
‫خَزَنَتُهَا سَلَامٌ عَلَیْكُ ْم طِبْتُمْ فَادْخُلُوهَا خَالِدِینَ‪ .‬الزمر ‪١٣‬‬
‫حتْ أَ ْبوَابُهَا وَقَالَ لَهُمْ خَزَنَتُهَا أَلَمْ‬
‫َوسِیقَ الَّذِینَ كَفَرُوا إِلَى جَهَنَّمَ زُمَرًا حَتَّى إِذَا جَاءُوهَا فُتِ َ‬
‫یَأْتِكُمْ ُرسُلٌ مِنْكُمْ یَتْلُونَ عَلَیْكُمْ آیَاتِ رَبِّكُمْ وَیُنْذِرُونَكُمْ لِقَاءَ یَوْمِكُمْ هَذَا قَالُوا بَلَى وَلَكِنْ‬
‫ح ََّقتْ كَلِمَةُ الْعَذَابِ عَلَى الْكَافِرِینَ‪ .‬الزمر ‪١١‬‬

‫‪334‬‬
 ‫َوءُوا الدَّارَ وَالْإِیمَانَ مِنْ قَبْلِهِمْ یُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَیْهِمْ وَلَا یَجِدُونَ فِي صُدُورِهِ ْم‬
‫وَالَّذِینَ تَب َّ‬
‫حَاجَةً مِمَّا أُوتُوا وَُیؤْثِرُونَ عَلَى أَنْ ُفسِهِمْ وََلوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ وَمَنْ یُوقَ شُحَّ نَ ْفسِهِ‬
‫فَأُولَ ِئكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ‪ .‬الحشر ‪٢‬‬
‫فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْ َتطَعْتُمْ وَاسْمَعُوا وََأطِیعُوا وَأَنْفِقُوا خَیْرًا لِأَنْ ُفسِكُمْ َومَنْ یُوقَ شُحَّ نَ ْفسِهِ‬
‫فَأُولَ ِئكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ‪ .‬التغابن ‪‌١١‬‬

‫إِنَّ عِبَادِي لَ ْیسَ َلكَ عَلَیْهِمْ سُ ْلطَانٌ إِال مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغَاوِینَ‪ .‬الحجر ‪٢٤‬‬
‫إِنَّ عِبَادِي لَ ْیسَ َلكَ عَلَیْهِمْ سُ ْلطَانٌ وَكَفَى بِرَبِّكَ وَكِیال‪ .‬االسراء ‪١٣‬‬

‫وَالَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَا ِفظُونَ‪ .‬إِلَّا عَلَى أَ ْزوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَ َكتْ أَیْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومِینَ‪.‬‬
‫المعارج ‪٣١ – ٤٢‬‬
‫وَالَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَا ِفظُونَ‪ .‬إِال عَلَى أَ ْزوَاجِهِمْ أوْ مَا مَلَ َكتْ أَیْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومِینَ‪.‬‬
‫المؤمنون‪١-٣ .‬‬
‫‌‬
‫ر‌ههمویان‌به‌‌واتا‌‬ ‫ر‌ههمویان‌زۆر‌لێك‌نزیكن‌و‌هه‌ ‌‬ ‫یه‌هه‌ ‌‬ ‫ند‌ئایهتێكی‌تر‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌ ‌‬
‫چه‬
‫كو‌ئایهتی‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نێ‌وه‬ ‫گه ‌‬
‫یه‬‫ست‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ك‌مه ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫یه‬
‫أَلَمْ تَرَ أَنَّ الْفُ ْلكَ تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِنِعْمَةِ اللَّهِ لِیُرِیَكُمْ مِنْ آیَاتِهِ إِنَّ فِي ذَِلكَ لَآیَاتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ‬
‫شَكُورٍ‪ .‬لقمان ‪٣١‬‬
‫وَ‪١‬مِنْ آیَاتِهِ أَنْ یُ ْرسِلَ الرِّیَاحَ مُبَشِّرَاتٍ وَلِیُذِیقَكُمْ مِنْ رَحْمَتِهِ وَلِ َتجْرِيَ الْفُ ْلكُ بِأَمْرِهِ‬
‫وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِ ِه وَلَعَلَّكُمْ َتشْكُرُونَ‪ .‬روم ‪٢١‬‬
‫رَبُّكُمُ الَّذِي یُزْجِي لَكُمُ الْفُ ْلكَ فِي الْبَحْرِ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ كَانَ بِكُمْ رَحِیمًا‪ .‬االسراء ‪١١‬‬
‫اللَّهُ الَّذِي سَخَّرَ لَكُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِيَ الْفُ ْلكُ فِیهِ بِأَمْ ِرهِ وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضِْلهِ وَلَعَلَّكُمْ َتشْكُرُونَ‪.‬‬
‫الجاثیة ‪٢٣‬‬
‫‌‬
‫نهی‌ده‌زانی‌‬ ‫هێزی‌تێدایه ‌ئایا‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫ئهوترێ‌قوڕئان ‌ڕه‌وانبێژیه‌کی‌ ‌‬ ‫دا‌كه ‌ ‌‬
‫لێره ‌‬ ‫‌‬
‫مویان‌به‌‬
‫‌‬ ‫تێكی‌ناردبا‌كه‌له‌‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫یاخود‌با‌ئایه‬ ‫هێزه‌‬
‫له‌ڕووی‌وێژ‌هوانی‌به‌ ‌‬ ‫كامیان‌ ‌‬
‫وهك‌‬ ‫نه ‌‬ ‫شێتهوه‌ ‌ ‌‬‫وه ‌‬ ‫له ‌كرداری ‌مرۆڤ ‌ئه‌ ‌‬ ‫مهش ‌شتێكه‌ ‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌ئه‌ ‌‬ ‫هێزتر ‌بوایه‌‪‌ ‌ .‬‬
‫اڵم‌دیاره‌‬
‫‌‬ ‫ئاسمان‌و‌زهوی ‌دروست‌كردبێ‪‌.‬به‌‬ ‫‌‬ ‫تهختایی ‌‬ ‫یهك ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫كرداری‌ئەڵاڵ ‌‬
‫یه ‌كه‌وابو‌‬ ‫ئهم ‌جیاوازیه‌ ‌هه‌ ‌‬ ‫ههر ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬ ‫خەڵکان ‌وشه‌كانیان ‌ده‌ماو ‌ده‌م ‌گۆڕیوه‌ ‌ ‌‬
‫ت‌له ‌ڕووی‌‬ ‫نانه ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫نهمینێت‪‌ ‌.‬‬ ‫كیان‌له ‌ناو‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بێ‌یهكیان‌ڕاست‌بێت‌و‌یه‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ههر ‌وه‌ك ‌یه‌كن ‌هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌ابن ‌كثیر ‌ئایه‌تی ‌‪٩٢‬ی ‌سوره‌تی ‌'التوبة'ی‌‬ ‫ماناوه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫وهمان ‌كردووه‌‪‌.‬‬ ‫كهی ‌پێشوو ‌باسی ‌ئه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬
‫ئایه ‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫ئهڵێت ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫كردۆتهوە ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شینه‬

‫‪335‬‬
‫كهوابو ‌ماناو ‌ئایه‌ت ‌هه‌ره‌وه‌ك ‌یه‌ك ‌بن ‌بۆ ‌ئه‌بێ ‌ئەڵاڵ ‌دووجار ‌جوبرائیل‌‬ ‫‌‬
‫مان‌ئایهت‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بنێرێت‌بۆ‌هه‬
‫ئایهتی‌‬ ‫نمونه ‌نیو‌دێرێك‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫تهكان‪‌،‬بوو ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫یه ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫زۆرجار‌لێكچونی‌مانا‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وه‬
‫ئهڵێت‌(قُلْ لَنْ یُصِیبَنَا إِلَّا مَا كَ َتبَ اللَّهُ لَنَا ُهوَ َموْلَانَا وَعَلَى اللَّهِ‬ ‫تی‌التوبه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سوره‬ ‫‪٢٢‬‬
‫ئایهتی ‌‪٩٩‬ی ‌سوره‌تی ‌الحدید ‌ئه‌ڵێت ‌(مَا‬ ‫گهڵ ‌نیو ‌دێر ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫فَلْیَ َتوَكَّلِ الْ ُمؤْمِنُونَ) ‌ ‌‬
‫ل أَنْ نَبْرَأَهَا إِنَّ ذَلِكَ‬
‫أَصَابَ مِنْ مُصِیبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي أَنْ ُفسِكُمْ إِلَّا فِي كِتَابٍ مِنْ قَبْ ِ‬
‫ئهڵێت‌(مَا‬ ‫تی‌التغابن‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سوره‬ ‫ئایهتی‌‪٢٢‬‬ ‫ڵ‌نیو‌دێرێك‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫گه‬ ‫عَلَى اللَّهِ َیسِیرٌ)‌ ‌‬
‫يءٍ عَلِیمٌ)‬‫أَصَابَ مِنْ مُصِیبَةٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَمَنْ ُیؤْمِنْ بِاللَّهِ یَهْدِ قَلْبَ ُه وَاللَّهُ بِكُلِّ شَ ْ‬
‫وه‌‬
‫اڵیهك ‌له‌الی ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫بهخشێ ‌ئه‌ویش ‌هه‌مو ‌به‌ ‌‬ ‫ههر ‌سێ ‌ئایه‌ت ‌یه‌ك ‌واتا ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌ ‌‬
‫دێت‪‌ .‬ئایا ‌چ ‌پێوست ‌ئه‌كات ‌جوبرائیلی ‌ماندوو ‌سێ ‌جار ‌بنێردرێت ‌بۆ ‌یه‌ك‌‬
‫هێزه ‌و ‌كامیان ‌ئه‌بێ ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫به ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫وانییه ‌‬
‫‌‬ ‫بهست؟ ‌ئایا ‌كامیان ‌له‌ ‌ڕووی ‌وێژه‌‬ ‫مه ‌‬
‫‌‬
‫سهر ‌زاری ‌پەیامبەر‌‬ ‫ته ‌یه‌كیان ‌له‌ ‌‬ ‫بینێرێ‪‌ .‬لۆجیك ‌پێمان ‌ئه‌ڵێت ‌له‌م ‌سێ ‌ئایه‌ ‌‬
‫گوتراوه ‌به‌اڵم ‌پاش ‌مردنی ‌قسه‌كان ‌ده‌ماو ‌ده‌م ‌گۆڕاوه‌ ‌و ‌عوسمانیش ‌بۆ‌‬ ‫‌‬
‫تانهی ‌خستۆته‌ ‌ناو‌‬ ‫وهی ‌تووشی ‌هیچ ‌گومڕایی‌هك ‌نه‌بێ ‌هه‌ر ‌یه‌ك ‌له‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫تانهی ‌كه‌‌‬ ‫ردهكه‌وێ ‌هه‌مو ‌ئه‌و ‌ئایه‌ ‌‬ ‫سورهتێكی ‌جیاواز‪‌ .‬كه‌واته‌ ‌بۆمان ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهم‌‬ ‫كردوه‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫كهی ‌عوسمانی ‌زیاد ‌‬ ‫بارهی ‌موسحەف‌ه ‌‬ ‫دوبارهن ‌زیاده‌ن ‌و ‌ته‌نیا ‌قه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫لسهفەی ‌ئیسالمی ‌هه‌ڵدێر ‌كردوه‌ ‌و ‌گومانی ‌زیاتر ‌خستۆته‌‌‬ ‫فه ‌‬ ‫تانه ‌ ‌‬
‫ئایه ‌‬‫زیاده ‌ ‌‬
‫‌‬
‫دهستكریی‌‬ ‫تهنیا ‌له‌ ‌‬ ‫دهستكردی ‌ئەڵاڵ ‌نییه‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫تانه ‌ ‌‬
‫ئهم ‌ئایه‌ ‌‬ ‫رخوێنهر ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫سێكی‌ڕهوانبێژه‌‪.‬‬‫‌‬ ‫‌‬
‫كه‬
‫و‌ئایهتن‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ههمان‌چیرۆك‌‬ ‫هه ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫بێته ‌‬‫ئه ‌‬ ‫كان‌دوباره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ل‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫زۆر‌جار‌به ‌ ‌‬
‫كۆمه‬ ‫‌‬
‫سورهتی‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫بۆ‌نمونه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهی‪‌.‬‬‫دی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫جیاوازیهك‌به‌‬
‫‌‬ ‫انییهوه‌ ‌‬
‫وه ‌‬ ‫وێژه ‌‬
‫اڵم‌له ‌ڕووی ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫گهڵ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫كات‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یتان‌و‌یاخی‌بونی‌ئه‬ ‫‌‬
‫باسی‌شه‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ٩٢‬بۆ‌‪‌ ٠٢‬‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫البقرة' ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫'‬
‫ههمان ‌قه‌وان ‌دوباره‌‌‬ ‫ئایهتی ‌‪‌ ٢٢‬بۆ ‌‪‌ ‌ ٩٢‬‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫سورهتی ‌'االعراف' ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫دیسان ‌له‌ ‌‬
‫واته ‌( ‌البقره‌ ‌و ‌االعراف) ‌زۆر ‌له‌یه‌كچونیان‌‬ ‫ته ‌ ‌‬ ‫ههر ‌ئه‌م ‌دوو ‌سوره‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ‌ .‬‬‫بێته ‌‬
‫ئه ‌‬‫‌‬
‫چهندین ‌ئایه‌ت‌‬ ‫وه ‌بۆ ‌نمونه‌ ‌له‌ ‌سوره‌تی ‌'البقرة‌' ‌ ‌‬ ‫له ‌ڕووی ‌چیرۆكه‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬‫هه ‌‬
‫‌‬
‫سورهتی‌‬ ‫‌‬ ‫رههمان‌چیرۆك‌بۆ‌جارێكی‌تریش‌له‌‌‬ ‫هه ‌‬ ‫ئهكات‪‌ ‌.‬‬ ‫كه‌ ‌‬‫سەرزەنشتی‌جوله‌ ‌‬
‫بێتهوه‌‪.‬‬
‫ئه ‌‬ ‫دوباره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌٢٣٠‬بۆ‌‪‌٢٢٢‬‬ ‫له‌ ‌‬ ‫'االعراف'‌ ‌‬
‫گهڵ ‌ئایه‌تی ‌‪‌ ٢٢‬تا ‌‪‌ ٢٩‬ی‌‬ ‫له ‌‬ ‫ئایهتی ‌‪‌ ٩٩‬تا ‌‪٠٢‬ی ‌سوره‌تی ‌'الحجر' ‌ ‌‬ ‫بۆنمونه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫دوباره‌‬
‫‌‬ ‫مان‌وشه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ت‌و‌هه‬ ‫‌‬
‫مان‌ئایه‬ ‫بۆتهوه‌‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫هه‬ ‫ل‌دوباره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫كۆمه‬ ‫سورهتی ‌(ص) ‌‬ ‫‌‬

‫‪336‬‬
‫گهر‌عوسمان‌بۆ‌كێشی‌قوڕئان‌‬ ‫بێ‌چی‌بێت‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫تی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌.‬ئایا‌حیكمه‌‬ ‫بۆته‌ ‌‬
‫داینهنابێ‪.‬‬
‫‌‬
‫‌‬
‫کهین‌‬‫ئه ‌‬
‫یهکی ‌داهاتودا ‌باسی ‌نالۆجیکێکی ‌تر ‌له‌ ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫چهند ‌بڕگه‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد‌‬
‫اڵم‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ری‌خهلک‌بوو ‌به‌‬‫‌‬ ‫ئهزبه‌‬
‫تێک‌ ‌‬
‫ند‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫سهر'الناسخ‌و‌المنسوخ'‪‌ ‌.‬‬
‫چه‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫اڵم‌ههندێک‌له‌‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫ههڵیگرتۆته‌ ‌‬ ‫تهوه‌ ‌و‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬‫شکراونه ‌‬
‫‌‬ ‫تانه ‌ ‌‬
‫ڕه‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پێی‌وتن‌ئه‬
‫وه‌‬
‫کێک‌به ‌جۆرێک‌خوێندویه‌تیه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫اڵم‌هه ‌‬
‫ریه‬ ‫‌‬ ‫بهر‌بوو ‌ ‌‬
‫به‬ ‫یان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫تهکان‬ ‫هاوڕێیانی‌ئایه ‌‬
‫‌‬
‫کانیهتی‪‌:‬‬
‫ش‌نمونه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫وه‌‬
‫گێرنه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫له ‌'أبي ‌موسی ‌االشعري' ‌ ‌‬ ‫'مسلم' ‌و ‌'ابن ‌مردویة' ‌و ‌'أبو ‌نعیم' ‌ ‌‬
‫تهنها‌‬
‫بیرمان‌چۆوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم‌له‌‬‫ک‌سورهتی‌'براءة'‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زی‌وه‬ ‫‌‬
‫تێک‌دابه‬ ‫‌‬
‫سوره‬ ‫وتویهتی'‌‬
‫‌‬
‫اوه‪‌ ::‬لو ‌كان ‌البن ‌آدم ‌واديان ‌من‌مال ‌ألبتغى ‌واديا ‌ثالثا ‌وال‌‬ ‫ندهم ‌بەبیرم ‌‬ ‫وه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫يمأل‌جوفه‌إال‌التراب‪‌'.‬‬
‫تهی‌‬‫بارهت ‌به‌م ‌ئایه‌ ‌‬
‫سه ‌‬ ‫له ‌'أبي ‌موسی ‌االشعري' ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫گێرنه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫'ابن ‌الضریس' ‌ ‌‬
‫رهوه‌ ‌به‌و ‌شێوه‌یه‌بوه‌‪‌:‬ليؤيدن‌الله‌هذا‌الدين‌برجال‌ما‌لهم‌في‌اآلخرة‌من‌‬ ‫سه ‌‬‫‌‬
‫خالق‌ولو‌أن‌البن‌آدم‌واديين‌من‌مال‌لتمنى‌واديا‌ثالثا‌وال‌يمأل‌جوف‌ابن‌آدم‌‬
‫إال‌التراب‌إال‌من‌تاب‌فيتوب‌الله‌عليه‌والله‌غفور‌رحيم‪‌.‬‬
‫‌‬
‫بوه‪‌:‬إنا‌أنزلنا‌المال‌إلقام‌الصالة‌وإيتاء‌الزكاة‌ولو‌‬ ‫م‌شێوهیه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵێن‌به‬ ‫‌‬
‫نێکی‌ئه‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫أن‌البن‌آدم‌واديا‌ألحب‌أن‌يكون‌إليه‌الثاني‌ولو‌كان‌له‌الثاني‌ألحب‌أن‌يكون‌‬
‫إليهما‌ثالثهما‌وال‌يمأل‌جوف‌ابن‌آدم‌إال‌التراب‌ويتوب‌الله‌على‌من‌تاب‪‌‌.‬‬
‫ئهم‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫گێڕنه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫له ‌'زید' ‌ ‌‬‫اڵم‌له ‌'أبو‌داود'‌و‌'أحمد' ‌و‌'أبو‌یعلی'‌و‌'الطبراني'‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫بوه‪ ‌:‬لو‌كان‌البن‌آدم‌واديان‌من‌ذهب‌وفضة‌ألبتغى‌الثالث‌‬ ‫یه‌ ‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫بهو‌‬
‫ته‌ ‌‬
‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫وال‌يمأل‌بطن‌ابن‌آدم‌إال‌التراب‌ويتوب‌الله‌على‌من‌تاب‪‌.‬‬
‫یه‌‬
‫م‌شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫ی‌به‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ئهگێرنه‌ ‌‬‫له ‌'جابر‌بن‌عبدالل'ه‌ ‌ ‌‬ ‫'أبو‌عبید'‌و‌'أحمد'‌ ‌‬
‫گوتوه‪‌:‬لو‌أن‌البن‌آدم‌ملء‌واد‌ماال‌ألحب‌إليه‌مثله‌وال‌يمأل‌جوف‌ابن‌آدم‌إال‌‬ ‫‌‬
‫التراب‌ويتوب‌الله‌على‌من‌تاب‪‌.‬‬

‫‪337‬‬
‫یه‌‬
‫تەی ‌به‌و ‌شێوه‌ ‌‬
‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌پەیامبەر‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫گێرنه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫له ‌'إبن‌عباس'‌ ‌‬ ‫'بخاري'‌و‌'مسلم'‌ ‌‬
‫گوتوه‪ ‌:‬لو‌أن‌البن‌آدم‌ملء‌واد‌ماال‌ألحب‌أن‌له‌إليه‌مثله‌وال‌يمأل‌عين‌ابن‌‬ ‫‌‬
‫آدم‌إال‌التراب‌ويتوب‌الله‌على‌من‌تاب‪‌.‬‬
‫‌‬
‫گوتوه‪‌:‬ابن‌آدم‌لو‌أعطي‌واديا‌من‌مال‌ألبتغى‌‬ ‫‌‬ ‫یه‌‬
‫بهاڵم‌'أبي‌بن‌كعب'‌به‌و‌شێوه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ثانيا‌وأللتمس‌ثالثا‌ولو‌أعطي‌واديين‌من‌مال‌أللتمس‌ثالثا‌وال‌يمأل‌جوف‌ابن‌‬
‫آدم‌إال‌التراب‌ويتوب‌الله‌على‌من‌تاب‪‌.‬‬
‫‌‌‬
‫بوه‪‌:‬وال‌ترغبوا‌عن‌آبائكم‌‬ ‫شێوهیه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بهو ‌‬
‫ڵگیراوهته‌وه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫تێکی‌تر ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ها‌ئایه‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬
‫‌آبائكم‪‌.‬‬ ‫‌عن‬ ‫‌ترغبوا‬ ‫‌أن‬ ‫‌بكم‬ ‫‌كفر‬ ‫فإنه‬
‫وه‪‌‌:‬إن‌انتفاءكم‌من‌آبائكم‌‬ ‫ی‌خوێندۆته ‌‬
‫‌‬ ‫خطاب‌بهو‌شێوه‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم‌له‌‌عومەر‌کوڕی‌‬ ‫‌‬
‫‪310‬‬
‫كفر‌بكم؟ ‌‬
‫‌‬
‫تهوه‌‌‬
‫ڵگیراونه ‌‬
‫‌‬ ‫تانه ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫به ‌هاوڕێیانی ‌نه‌ ‌وتبا ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫کهوابو ‌ئه‌گه‌ر ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کهی ‌عثمان ‌کامه‌یان ‌داندرابان؟‌‬ ‫فه ‌‬
‫بوایه ‌ئێستا ‌له‌ ‌م‌وسحە ‌‬ ‫الیهن ‌ئەڵاڵ‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬‫له ‌‬ ‫‌‬
‫سورهتێکی ‌جیا ‌تاوه‌کو‌‬ ‫‌‬ ‫ریهک ‌له‌ ‌‬
‫ههر ‌هه‌مو ‌داندرابان ‌به‌اڵم ‌هه‌ ‌‬ ‫شه ‌ ‌‬‫وانه ‌‬
‫له ‌‬ ‫‌‬
‫نها‌له‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ته‬ ‫ت‌دوباره ‌بۆته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌ئایه‬ ‫ک‌ئهبینین‌ده‌‬
‫بێ‌ههروه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ناکۆکی‌دروست‌نه‬
‫یه‪‌‌‌.‬‬
‫ند‌پیتێک‌جیاوازیان‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫چه‬
‫سخ‌و‌مهنسوخ‌بونی‌هه‌بێ‌و‌یەکالکەرەوە‌بێت‌لە‌ئیسالمدا‌‬ ‫‌‬ ‫ر‌بابهتی‌نا‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫(( ‌‬
‫ک‌دایبهزاندووه؟‪‌،‬بۆچ‌‬
‫‌‬ ‫ند‌شێوه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬
‫چه‬ ‫سخ‌بووه‪‌ ،‬بۆچ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫تەش ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫و‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌ئه‬
‫داینهبه‌زاند ‌و ‌له‌ ‌دواییدا ‌نه‌سخی ‌کردبا؟ ‌چ ‌پێوست ‌دەکات‌‬ ‫یهک ‌شێوه‌ ‌ ‌‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫‪311‬‬
‫ئایەتێکی‌نەسخکراو‌بە‌شێوەی‌جیا‌جیا‌دایبەزێنێت!! ))‌‬

‫تهكانی‌قوڕئان‬ ‫بزربونی‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌٩‌.٠‌.٠‬‬
‫الیهكی‌‬
‫زیادهن‪‌ ،‬ئه‌بینین ‌له‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ته ‌‬
‫بونه ‌‬
‫گهڵ ‌ئه‌وه‌ی ‌چه‌ندین ‌ئایه‌ت ‌دوباره‌ ‌ ‌‬
‫له ‌‬
‫‌‬
‫كهی ‌عوسمان ‌نای ‌بینین‪‌.‬‬ ‫چهندین ‌ئایه‌ت ‌بزره‌ ‌و ‌ئێستا ‌له‌ ‌موسحەف‌ه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫تره ‌‬
‫‌‬

‫‪‌310‬الدر‌المنثور‪‌،‬عبد‌الرحمن‌بن‌الكمال‌جالل‌الدين‌السيوطي‪‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌‌٩٢٩‌–‌٩٢٦‬‬
‫‪ 311‬بۆچونی خوێنهرێکی چاپی یهکهم به ناوی میدیا‪.‬‬

‫‪338‬‬
‫رچاوهكانی ‌مێژوناسانی ‌ئیسالمی ‌ئه‌ڵێن ‌سوره‌تی ‌'االحزاب'‌‬ ‫‌‬ ‫بهپێی ‌هه‌مو ‌سه‌‬ ‫‌‬
‫كهین ‌سوره‌تی‌‬ ‫ئهوه‌ی ‌ئێستا ‌ئێمه‌ ‌به‌دی ‌ئه‌ ‌‬ ‫قهت ‌سوره‌تی ‌'البقرة‌' ‌بوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫ئایهت ‌بزره‌‌‬ ‫واته ‌‪‌ ‌ ٩٢٠‬‬ ‫كه ‌‬‫ئایهته‌ ‌ ‌‬
‫البقره' ‌‪‌ ‌ ٩٩٦‬‬‫‌‬ ‫ئایهته‌ ‌و ‌سوره‌تی ‌'‬ ‫'االحزاب' ‌‪‌ ‌ ٢٠‬‬
‫اڵم‌زۆربهی‌زانایان‌ڕایان‌‬
‫‌‬ ‫كانی‌تر‌داندراوه‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫ل‌سوره ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫تهكان‌له‌‌ ‌‬
‫گه‬ ‫یاخود‌ئایه ‌‬
‫‌‬
‫ردهمی‌‬‫سه ‌‬ ‫ته ‌له‌ ‌ ‌‬
‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫ماوه‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫نه ‌‬ ‫ناو‌سورهتی‌'االحزاب' ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وایه ‌ئای‌هتی‌'‌رجم' ‌له‌ ‌‬‫‌‬
‫پەیامبەر ‌كاری ‌پێ ‌كراوه‌ ‌و ‌خوێندراوه‌ته‌و‌ه ‌و ‌هیچ ‌ئایه‌تێكیش ‌نه‌سخی‌‬
‫ئهڵێت‌(الشیخ والشیخة إذا زنیا فارجموهما البتة نكاال من اهلل واهلل‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫كردووه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نه‬
‫له ‌ناو ‌قوڕئان ‌و‌‬ ‫ئایهتێكی ‌زه‌ق ‌ئه‌بینین ‌بزره‌ ‌ ‌‬ ‫ئێمه ‌ ‌‬
‫واته ‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫علیم حكیم‪‌ ‌ ).‬‬
‫بهاڵم‌‬‫ك‌ئایهت‌بزره‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نیا‌یه‬ ‫‌‬
‫ناتوانین‌بلێن‌ته‬ ‫ئێمه ‌‬
‫رگیراوه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌وه‬ ‫رعیشی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شه‬
‫ئایهتی‌‬
‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهی‪‌.‬‬‫رعه ‌‬
‫بۆ‌شه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫رێته ‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬‫ته ‌ ‌‬
‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هۆی‌زیاتر‌باس‌كردنی‌ئه‬
‫رهبی ‌ئه‌وكاته‌‪‌.‬‬ ‫رهكانی ‌كۆمه‌لگای ‌عه‌ ‌‬ ‫كاریگه ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬‫ئایه ‌‬
‫له ‌ ‌‬‫ڕهجم ‌یه‌كێك ‌بوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ردهمی ‌پێش ‌و ‌پاشی ‌پەیامبەر‪‌ ،‬سێكس ‌هه‌لچونێكی ‌گیانی ‌و ‌جه‌سته‌یی‌‬ ‫سه ‌‬‫له ‌‬ ‫‌‬
‫بوه‌ ‌بە‌تایبەتی‌لە‌ژینگەی‌عەرەبیدا‪‌،‬نەیان‌توانیوە‌دان‌بە‌زاتی‌خۆیان‌دابنێن‌‬
‫و‌کۆنترۆلی‌خۆیان‌بکەن‌ئەگەر‌هەر‌پلە‌و‌پاییەکی‌ئاینیشی‌هەبوونیبێ ‌هه‌ر‌‬
‫یه‌‬
‫وانه ‌‬
‫له ‌‬ ‫بهاڵم ‌زۆر ‌ئایه‌ت ‌هه‌یه‌ ‌ ‌‬ ‫سهر ‌كراوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئهم ‌ئایه‌ته‌ ‌زۆر ‌باسی ‌له‌ ‌‬ ‫بۆیه‌ ‌ ‌‬
‫چونكه‌‬
‫‌‬ ‫سیش‌باسی‌كردوه‌‬
‫‌‬ ‫و‌نه ‌‬
‫كه‬ ‫ری‌كردوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫س‌نه‌ئه‌ ‌‬
‫زبه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئیتر‌كه‬ ‫بوه‌‬
‫خی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بایه‬
‫ت‌ههیه‌ ‌سودی‌نییه‌ ‌و‌كاری‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ندین‌ئایه‬ ‫‌‬
‫كو‌چه‬ ‫گرتوه ‌هه‌ ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬ ‫رعیان‌لێ‌وه ‌‬
‫رنه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫شه‬
‫له ‌ناو‌‬ ‫ویسته ‌زۆر ‌ئایه‌ت ‌بزره‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫یهكی ‌خۆنه‌‬ ‫ڵگه ‌‬
‫به ‌‬
‫واته ‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫پێ ‌ناكرێت‪‌ ‌ .‬‬
‫كهی‌عوسمان‪.‬‬ ‫موسحەف‌ه ‌‬
‫له‌‬
‫ئایهت‌‪‌ '،‬ال ‌عمران' ‌ ‌‬ ‫له ‌‪‌ ‌ ٩٩٦‬‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫ههردوو ‌سوره‌تی ‌'البقرة‌' ‌ ‌‬ ‫گهر ‌تێبڕوانینه‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ئهڵێن‌پەیامبەر‌‬ ‫ئایهت‪‌ ‌.‬‬
‫كاته ‌‪‌ ‌ ٢٩٦‬‬
‫ردووكیان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬كۆی‌هه‬ ‫‌‬
‫پێك‌هاتوه‬ ‫‪‌ ٩٣٣‬ئایەت ‌‬
‫‪312‬‬
‫كهوابو‌‬‫یهك ‌ڕكاعەتدا ‌گوتوه‌ ‪‌ ‌ .‬‬ ‫تهی ‌له‌ ‌‬ ‫ئهم ‌دوو ‌سوره‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫كه ‌نوێژی ‌كرد ‌‬ ‫‌‬
‫گهر‌‬‫ئایهت‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬‫وهی ‌‪‌ ‌ ٢٩٦‬‬ ‫خوێندنه ‌‬
‫‌‬ ‫كهسێك ‌ماندو ‌نه‌بێت ‌به‌ ‌‬ ‫شتێكی ‌نالۆجیكه‌ ‌ ‌‬
‫كو‌ئهزانین‌پەیامبەر‌‬ ‫‌‬ ‫یان‌توانییوه‪‌ ‌.‬‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫انی‌نه‬ ‫ئهوا‌هاوڕێی‬ ‫خۆشی‌توانای‌ههبووبێ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ههمو‌‬ ‫ئهو ‌ ‌‬ ‫واته ‌چۆن ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫كۆمهڵ ‌نوێژیان ‌كردوه‌ ‌كه‌ ‌‬ ‫و ‌هاورێكانی ‌به‌ ‌‬
‫واته‌‬
‫كه ‌‬ ‫له ‌ڕۆژێكدا ‌پێنج ‌نوێژكراوه‌ ‌ ‌‬ ‫عهتدا ‌خوێندۆته‌وه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫یهك ‌ڕكا ‌‬ ‫تهی ‌له‌ ‌‬
‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫مهش‌‬ ‫ئه ‌‬
‫رخهریكی ‌نوێژكردن ‌بونه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫موسڵمانان ‌هه‌ر ‌له‌مزگه‌وت ‌بونه‌وه‌ ‌و ‌هه‌ ‌‬

‫پێشهکی‌سورة‌البقرة‌‪‌/‬ابن‌کثیر‌‬
‫‪‌ ‌312‬‬

‫‪339‬‬
‫بهم‌‬
‫م‌دوو‌سورهته‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌ئه‬‫ههیه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫دنهوه‌ ‌ ‌‬
‫نیا‌یهك‌ڕونكر ‌‬
‫‌‬ ‫شتێكی‌نا‌لۆجیكه‌ ‌ ‌‬
‫ته‬
‫بونه‪.‬‬
‫نه ‌‬ ‫دوورودرێژیه‌ ‌‬
‫‌‬

‫تهكان‬‫بۆ‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫بزربون‌و‌زیاد‌كردنی‌وشه‌‬
‫‌‬ ‫‪‌٠‌.٠‌.٠‬‬
‫گهر ‌تێبڕوانینه‌ ‌سوره‌تی ‌فاتحه‌‪‌ ،‬به‌ ‌پێی ‌هه‌ندێك ‌موفه‌سیرین ‌ئه‌ڵێن ‌هه‌شت‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫دهبێ‌‬ ‫ر‌بۆیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫شه‪‌ ‌.‬‬
‫هه‬ ‫ڵێن‌شه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێكیش‌ئه‬ ‫وته ‌ ‌‬
‫و‌هه‬ ‫ندێكیش‌ئهڵێن‌حه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌ ‌‬
‫و‌هه‬ ‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫تی‌الفاتحه ‌‪'-‬عومەر ‌كورى‌خطاب' ‌و‌'أبی‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سوره‬ ‫بلێین‌ئایهتی‌‪‌ ٩‬یان‌‪‌ ٢‬یان‌‪٦‬‬
‫‌‬
‫وه(صرط الذین أنعمت علیهم غیر المغضوب‬ ‫یان‌خوێندۆته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌شێوه‬ ‫كورى‌كعب' ‌ ‌‬
‫به‬
‫وه‌‬
‫مهش ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وشهی ‌(غیر)یان ‌بۆ ‌زیاد ‌كردبو‪‌ ‌ .‬‬ ‫واته ‌ ‌‬ ‫علیهم و غیر الضالین)‪‌ ‌ .‬‬
‫بهاڵم ‌دیاره‌‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ردهمی ‌پەیامبەریش ‌جۆراوجۆریان ‌خوێندۆته‌ ‌‬ ‫سه ‌‬‫یهنێت ‌له‌ ‌‬ ‫گه ‌‬
‫ئه ‌‬‫‌‬
‫روهها ‌پەیامبەر‌‬ ‫هه ‌‬ ‫وه‪‌ ‌ .‬‬‫درابێته ‌‬
‫‌‬ ‫ههر ‌چۆنێك ‌خوێن‬ ‫پەیامبەر ‌زۆر ‌بایه‌خی ‌نه‌داوه‌ ‌ ‌‬
‫بهم‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫خوێنده ‌‬
‫‌‬ ‫سورهتی ‌'الملك'ی ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫ههمو ‌شه‌وێك ‌پێش ‌ئه‌وی ‌بنوستبایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سورهتی ‌المك ‌(الم ‌تنـزیل)‌‬ ‫‌‬ ‫شێوهیه ‌(ااـم تنزيل و تبارك بيده الملك) ‌به‌اڵم ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪313‬‬
‫نییه‪‌ .‬‬
‫‌‬
‫یه‌‬
‫دهستی ‌ئێمه‌ ‌‬ ‫لهو ‌موسحەف‌هی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫سورهتی ‌'البقرة‌' ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫روهها ‌ئایه‌تی ‌‪‌ ‌ ٩٠٢‬‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫بهاڵم‌ئه‌و‌كتێبه‌ی‌‬ ‫سطَى وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِینَ)‌ ‌‬ ‫ئهڵێ(‌حَا ِفظُوا عَلَى الصََّلوَاتِ وَالصَّلَاةِ ا ْل ُو ْ‬ ‫‌‬
‫یه‌‬
‫م‌شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌ ‌‬
‫به‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫الیهن‌'حفص‌هی‌كچی‌خطاب'ی‌ژنی‌پەیامبەر‌بوو‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫كه‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهوا‌‬ ‫سطَى وَصَلَاة الْعَصْر وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِینَ)‌ ‌‬ ‫بوو(حَا ِفظُوا عَلَى الصََّلوَات وَالصَّلَاة ا ْل ُو ْ‬
‫كهشی‌‬ ‫رعه ‌‬ ‫كه ‌و ‌شه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫یهك ‌بزربوه ‌‌و ‌مانای ‌ئایه‌ ‌‬ ‫تهش ‌وشه‌ ‌‬ ‫لهم ‌ئایه‌ ‌‬ ‫بوو ‌ ‌‬
‫به‌نوێژی‌(عصر)‌‬ ‫ندێك‌له‌زانایانی‌ئیسالم‌نوێژی‌(وسطى)‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫گۆرێت‌چونكه‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ته‌‬
‫بزربوه ‌یان ‌نه‌یان ‌خستۆته‌ ‌ناو ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫گهر ‌ئه‌م ‌وشه‌ ‌‬ ‫دا ‌ئه‌نێن ‌به‌اڵم ‌ئه‌ ‌‬
‫بهخشێ‪‌.‬‬ ‫كی‌تر‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مانایه‬ ‫واته‌نوێژی‌(وسطى)‌‬ ‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫ئهڵێت‌(‪....‬فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ‬ ‫تی‌النساء‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سوره‬ ‫ئایهتی ‌‪٩٢‬‬
‫دێره ‌له‌ ‌ ‌‬
‫و‌پارچه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫شێوهیه(‪......‬فَمَا اِسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ إِلَى أَجَل‬
‫‌‬ ‫بهو ‌‬ ‫مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَةً‪‌ ‌)‌ ....‬‬
‫لهالی‌'ابن‌عباس' ‌و‌'ابی‌كعب' ‌و‌'سعید‌بن‌‬ ‫ُمسَمًّى فَآتُوهُنَّ أُجُورهنَّ فَرِیضَة‪‌ ‌)‌ ....‬‬
‫وه‪.‬‬
‫خوێندراوهته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫جبیر‌و‌'السدی'‌‬

‫‪‌313‬تفسیر‌سورة‌الملک‌‪‌/‬ابن‌کثیر‌‬

‫‪340‬‬
 ‫م‌شێوهیه‌ (النَّبِيُّ َأوْلَى بِالْمُؤْمِنِی َ‬
‫ن‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئێستا‌به‬ ‫ی‌سورهتی‌'االحزاب'‌‬ ‫‌‬ ‫ها‌ئایهتی‌‪٦‬‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬
‫یه‌‬
‫بهاڵم ‌به‌م ‌شێوه‌ ‌‬ ‫مِنْ أَنْ ُفسِهِمْ وَأَ ْزوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ …) ‌ ‌‬
‫وه ‌(النَّبِيُّ َأوْلَى بِالْ ُمؤْمِنِینَ مِنْ أَنْ ُفسِهِمْ وَأَ ْزوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ ‌وهو أب لهم‪‌….‬‬ ‫ته ‌‬‫خوێندراوه‌ ‌‬
‫‪‌)….‬‬
‫ُوةِ الْمَتِینُ)‌به‌(إِنِّي‬ ‫ئهڵێت(إِنَّ اللَّهَ ُهوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْق َّ‬ ‫ی‌سورهتی‌'الذاريات'‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٢٩‬‬
‫‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬‫أَنَا الرَّزَّاق ذُو الْقُوَّة الْمَتِین)‌خوێندراوه‌ ‌‬
‫ئهڵێت(وَتَجْعَلُونَ رِزْقَكُمْ أَنَّكُمْ تُكَذِّبُونَ)‌به‌(وَتَجْعَلُونَ‬ ‫ئایهتی‌‪٩٩‬ی‌سوره‌تی‌'الواقعه‌' ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬
‫شُكْركُمْ أَنَّكُمْ تُكَذِّبُونَ)‌خوێندراوه‌ ‌‬
‫ئهڵێت(فَاسْ َعوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ ) ‌به ‌(فَامْضُوا إِلَى ذِكْر‬ ‫ئایهتی ‌‪٢‬ی ‌سوره‌تی ‌'الجمعه‌' ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫خوێندراوهته‌وه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫اللَّه)‌‬
‫به‌‬
‫الیهن‌'ابن‌مسعود'‌ ‌‬ ‫له‌ ‌‬ ‫ی‌سورهتی‌'یوسف'‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٠٦‬‬‫وشهی‌(‌خمرا)‌له‌‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬‫(عنبا)‌خوێندراوه‌ ‌‬
‫بهم‌‬ ‫یه(إنك ألنت يوسف)‌ ‌‬ ‫م‌سێ‌وشه ‌‬
‫‌‬ ‫سورهتی‌'یوسف'‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌٢٣‬له‌‌‬ ‫له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهوه‌‪‌.‬‬‫خوێندراوه ‌‬
‫‌‬ ‫یه(أنت يوسف)‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫‌‬
‫خوێندراوهته‌وه‌‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫به‌(الذين)‌‬ ‫ی‌سورهتی‌'الزمر'‌‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٠٠‬‬‫له‌ ‌‬ ‫وشهی( الذي)‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪.‬‬
‫ته ‌‬‫به‌(کاد)‌خوێندراوه‌ ‌‬ ‫ی‌سورهتی‌'ابراهیم'‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٢٦‬‬‫له‌ ‌‬ ‫وشهی( كَانَ ) ‌‬ ‫‌‬
‫ئایهتی ‌‪٢‬ی ‌سوره‌تی ‌النحل ‌( ‌و ‌منها ‌جائر) ‌ابن ‌مسعود ‌به‌ ‌(منكم ‌جائر)ی‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫خوێندۆته‌وه‌‪‌.‬‬
‫خوێندراوهته‌وه‌‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫به‌(عباده)‌‬ ‫ی‌سورهتی‌'الزمر'‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٠٦‬‬
‫له‌ ‌‬ ‫وشهی(عبده)‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئایەتی ‌‪٢٠‬ی ‌سوڕەتی ‌'االسراء' ‌ابن ‌مسعود ‌وشەی ‌الزخرف ‌بە ‌الذهب‌‬
‫خویندۆتەوە‪(‌..‬أو يكون لك بيت من الزخرف‪ .‬أو يكون لك بيت من الذهب)‪.‬‬
‫به ‌(هذا نذير من‬ ‫ی‌سورهتی‌'فاطر' ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‪٠٢‬‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫یه(جاءكم النذير)‌ ‌‬ ‫م‌دوو‌وشه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫تهوه‌‪.‬‬
‫خوێندراوه ‌‬
‫‌‬ ‫النذر االولى)‌‬
‫به ‌(يا‬‫ئایهتی‪٠٣‬ی ‌سوره‌تی ‌'یس' ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫یه (يا حسرة على العباد) ‌ ‌‬ ‫ئهم ‌چوار ‌وشه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫خوێندراوهته‌وه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫حسرة على العباد على نفسها)‌‬
‫به‌‬
‫ئایهتی‪٢٠٣‬ی ‌سوره‌تی ‌'الصافات' ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫یه(سالم على إل ياسين) ‌ ‌‬ ‫ئهم ‌چوار ‌وشه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫خوێندراوهته‌وه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫(سالم‌على‌آل‌یاسین)‌و‌(سالم‌على‌إدراسین)‌‬

‫‪341‬‬
 ‫به(وَأَنْ ُيظْهِرَ‬ ‫دهلێت ( َأوْ أَنْ ُيظْهِر فِي الْأَرْض)‌ ‌‬ ‫كه‌ ‌‬‫ی‌سورهتی‌'غافر'‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٩٦‬‬ ‫له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫خوێندراوهته‌وه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫فِي الْأَرْضِ)‌‬
‫ئهڵێت(اليمسه إال المطهرون)‌به‌(ما يمسه إال‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫ی‌سورهتی‌'الواقعه' ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٢٢‬‬ ‫‌‬
‫تهوه‌ ‪.‬‬ ‫المطهرون)‌خوێندراوه‌ ‌‬
‫ئهڵێت (آلأقسم بيوم القيامة ‌) ‌به ‌(ألقسم بيوم‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫القیامه' ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی ‌‪٢‬ی ‌سوره‌تی ‌'‬ ‫‌‬
‫تهوه‌‪.‬‬‫القيامة)‌خوێندراوه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهڵێت(فَأَمَّا ثَمُودُ فَأُهْلِكُوا بِالطَّاغِیَةِ) ‌به ‌(كَذَّ َبتْ ثَمُود‬ ‫الحاقه' ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی ‌‪٢‬ی ‌سوره‌تی ‌'‬ ‫‌‬
‫تهوه‌‪‌.‬‬ ‫ِبطَ ْغوَاهَا)‌خوێندراوه‌ ‌‬
‫لهناو‌‬ ‫سهر ‌هاتوه‌ ‌ ‌‬ ‫بزره ‌یان ‌زیاده‌یه‌ ‌یان ‌گۆڕانكاری ‌به‌ ‌‬ ‫كهوابو ‌چه‌ندین ‌وشه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهده‌ ‌یان ‌كامیان ‌وشه‌ی‌‬ ‫تهكانی ‌قوڕئان‪‌ .‬ئایا ‌كامیان ‌وشه‌ی ‌ئەڵاڵی ‌موحه‌ ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫ستین‌كه‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌ ‌‬
‫ببه‬ ‫و‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫توانیین‌ئێستا‌پشت‌به‬ ‫‌‬
‫؟؟‌ئایا‌چۆن‌ئه‬ ‫‌‬
‫و‌عوسمانه‬ ‫خەڵک ‌‬
‫‪314‬‬
‫كهین ‪‌.‬‬ ‫و‌ئێمهش‌پارێزگاری‌لێ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫اردوه‌‬
‫‌‬ ‫م‌كتێبهمان‌ن‬
‫‌‬ ‫ڵێت‌ئێمه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫‌‬
‫تهکان‬ ‫ی‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫اکردنه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‪‌٢‌.٠‬جی‬
‫وه‪‌،‬‬
‫تهکان ‌جیاکرایه‌ ‌‬ ‫یهکی ‌ژماره‌دار ‌ئایه‌ ‌‬ ‫بازنه ‌‬
‫روهک ‌پێشتر ‌باسمان ‌کرد ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫دا‌‬
‫له ‌کۆتای‌ڕسته‌ ‌‬ ‫ک‌خالێکه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫داره ‌ ‌‬
‫وه‬ ‫ژماره ‌‬ ‫‌‬ ‫و‌بازنه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نێ‌ئه‬ ‫ئهگه‌ ‌‬
‫یه‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ی‌ئه ‌‬
‫واتهکه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کاندا ‌دوو‌‬ ‫ته ‌‬ ‫ناو‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫کهین ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫دی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫دان‌ئایه ‌‬
‫ت‌به‬ ‫‌‬ ‫بهاڵم‌له‌ ‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫بێت‪‌ ‌ .‬‬
‫دوو‌ئایهت‌یان‌زیاتر‌بن‌‬ ‫‌‬ ‫بوایه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫ک‌ئایهت‌که‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ناو‌یه‬ ‫یان‌زیاتر‌هاتۆته ‌‬
‫‌‬ ‫ڕسته ‌‬
‫‌‬
‫دێت‌واته‌‬
‫‌‬ ‫کهی ‌تر ‌دوایی ‌‬ ‫ته ‌‬
‫ئایه ‌‬
‫ری‌ئایهته‌که‌ ‌به‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫واوکه‬ ‫وانهوه‌ ‌ته‌‬
‫پێچه ‌‬‫یاخود‌به‌ ‌ ‌‬
‫یهتی ‌‪‌ ٢٢‬و ‌‪٢٩‬ی ‌سوره‌تی‌‬ ‫بونمونه ‌ئا ‌‬
‫‌‬ ‫ایهت ‌بوایه‌‪‌ .‬‬‫بوایه ‌دوو ‌ئایه‌ت ‌یه‌ک ‌ئ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫چاوهکانیان ‌هه‌ڵت ‌دێرن‪‌ .‬کاتێک‌‬ ‫ناسهکان ‌وه‌ختابو ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫نه ‌‬ ‫ئهڵێت‪‌ :‬خوا ‌‬ ‫'القلم' ‌ ‌‬
‫شێته‪‌.‬وَِإنْ يَكَادُ َّالذِينَ كَفَرُوا َليُزْلِقُو َنكَ بَِأ ْبصَارِهِمْ لَمَّا‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫یان‌بیست‌وتیان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫قوڕئان‬
‫مو‌جیهانه‪ ‌.‬وَمَا ُهوَ إِلَّا‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌هه‬ ‫یامه‌‬
‫و‌په ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫جنُونٌ‪‌ ‌ //١١ .‬‬ ‫سَمِعُوا الذِّكْرَ َويَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَ ْ‬
‫ذِكْرٌ لِلْعَالَمِينَ‪١٢ .‬‬
‫دوو‌ڕستهی‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٢٢‬ی‌سوره‌تی‌'القلم'‌‬ ‫وێ‌که‌ ‌‬‫‌‬ ‫ردهکه‌‬
‫ڕونی‌بۆمان‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫زۆر‌به ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌.‬‬
‫وهیان ‌نابه‌ستێته‌ ‌‬ ‫یهکه‌ ‌‬ ‫ندیهکی ‌مانای ‌و ‌ڕه‌وانبێژی ‌به‌ ‌‬ ‫یوه ‌‬ ‫که ‌هیچ ‌په‌ ‌‬ ‫تێدایه‌ ‌ ‌‬
‫ری‌ئایهتی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫واوکه‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ته‬ ‫وانبژی‌و‌مانایه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ڕووی ‌ ‌‬
‫ڕه‬ ‫ک‌چۆن‌ئایهتی‌‪‌ ‌ ٢٩‬‬‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬

‫ڵ‌موفسیرهکانی‌تر)‌‬
‫‌‬ ‫ابن‌کثیر‪‌،‬قرطبي‪‌،‬طبري‪‌،‬بغوي‪‌،‬جاللین‪‌،‬له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫رێوه‌بۆ‌تفسیری(‌‬
‫بگه ‌‬‫‪‌ ‌314‬‬

‫‪342‬‬
‫روهک‌‬
‫یاخود‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫واو‌کرابایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌تر‌ته‬ ‫به ‌ ‌‬
‫وشه‬ ‫ته ‌ ‌‬
‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫بوایه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫وابو‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫نیه‪‌.‬که‌‬
‫‪‌ ‌ ٢٢‬‬
‫ت‌بوایه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دوو‌ئایه‬ ‫واش‌ئایهتی‌‪‌ ٢٢‬‬‫‌‬ ‫‌‬
‫کتری‌نین‌ئه‬ ‫‌‬
‫ری‌یه‬ ‫کان‌تهواوکه‌‬
‫‌‬ ‫چۆن‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬
‫بوایه‪‌‌:‬وَِإنْ يَكَادُ َّالذِينَ كَفَرُوا َليُزْلِقُو َنكَ بَِأبْصَارِهِمْ‪١١ .‬‬
‫یه‌ ‌‬ ‫م‌شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫بوایه‌ ‌‬
‫به‬ ‫کهوابو‌دە ‌‬ ‫‌‬
‫جنُونٌ‪ //١٢ .‬وَمَا ُهوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِلْعَالَمِينَ‪‌١٣ .‬‬ ‫‪ //‬لَمَّا سَمِعُوا الذِّكْ َر َويَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَ ْ‬

‫بۆماوهكان‬
‫‌‬ ‫ته‌‬
‫ئایه ‌‬
‫‪‌ ‌٢‌.٠‬‬
‫ردهمی‌حامورابی‌‬ ‫سه ‌‬ ‫ی‌میزۆپۆتامیا‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناوچه‬ ‫كان‌له‌‬
‫‌‬ ‫زۆر‌ڕون‌و‌ئاشكرایه‌‌بابلیه‌‬
‫‪‌،‬ههتا‌پێش‌‬ ‫كانیان‌نوسیهوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌دیواره‬ ‫ر‌پایه ‌‬
‫‌‬ ‫یان‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫یاسا‌ودهستوری‌واڵته‌ ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫سكهنده‌ر‌‬ ‫ی‌ئه ‌‬ ‫وه ‌‬ ‫ڵ‌ئه ‌‬
‫گه ‌‬ ‫مابون‪‌،‬له ‌‬
‫‌‬ ‫نوسراوانه‌‬
‫‌‬ ‫ئهو‌‬‫یه‌ ‌‬
‫ناوچه ‌‬
‫‌‬ ‫نی‌ئیسالم‌بۆ‌ئهو‌‬
‫‌‬ ‫هات‬
‫م‌شوێنه!‌‌‬
‫‌‬ ‫ێرشیان‌بردبو‌بۆ‌سه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫‌‬ ‫روهها‌کوروشیش‌ه‬ ‫و‌هه ‌‬ ‫‌‬
‫ڵێت‌چاو‌به‌چاو‌و‌ددان‌به‌‌ددان!‌‬ ‫‌‬ ‫یاساكان‌ئهوە‌بوو‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫ك‌له‌‬
‫یه ‌‬ ‫‌‬
‫ش‌چاویان‌دهربهێنن!‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رهێنان‌ئێوه‬ ‫ر‌كهسێك‌چاوی‌ده‌‬ ‫هه ‌‬ ‫واته‌ ‌‬
‫‌‬
‫رهێنان‌ئێوهش‌ددانیان‌ده‌ربهێنن!‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سێك‌ددانی‌ده‬ ‫هه ‌‬
‫ركه‬ ‫‌‬
‫مهد ‌كاتێك ‌بازرگان ‌بوو ‌زۆر ‌به‌چاكی ‌ئه‌م ‌یاسایانه‌ی ‌بینی ‌بوو ‌و‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫كه‌‬
‫قسهی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئهم ‌وته‌یه‌ی ‌كرد ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ربۆیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ههبو ‌هه‌‬ ‫ستوره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بڕواشی ‌به‌م ‌ده‌‬
‫ئهڵێت ‌(وَ َك َت ْبنَا عََل ْيهِمْ فِيهَا أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَالْعَ ْينَ بِالْ َع ْينِ وَالَْأنْفَ بِالَْأنْفِ وَالُْأذُنَ‬ ‫‌‬
‫ق بِهِ َف ُهوَ كَفَّارَةٌ لَ ُه وَ َمنْ لَ ْم يَحْكُ ْم بِمَا‬
‫َد َ‬
‫ن َتص َّ‬‫ِّن بِالسِّنِّ وَالْجُرُوحَ ِقصَاصٌ فَ َم ْ‬‫ن وَالس َّ‬ ‫بِالُْأ ُذ ِ‬
‫َأنْ َزلَ اللَّهُ فَأُوَل ِئكَ هُمُ الظَّالِمُونَ‪ .‬المائدة ‪).١١‬‬
‫لەوانەیە‌خوێنەر‌بڵێت‌ئەو‌یاسایە‌لە‌تەورات‌باسکراوە‌و‌ئەویش‌کتێبی‌ئەڵاڵیە‌‬
‫بۆیە‌ئاساییە‌ئەگەر‌قوڕئانیش‌ئایەتی‌تەوراتی‌دوبارە‌کردبێتەوە‪‌.‬بەاڵم‌ئەوەی‌‬
‫جێگای ‌سەرنجە‪‌ ،‬حامورابی ‌پێش ‌موسا ‌ژیاوە‪‌ ،‬ئەگەر ‌ئەو ‌ئایەتەی ‌قوڕئان‌‬
‫دوبارەبونەوەی ‌تەورات ‌بێت‪‌ ،‬ئەبێ ‌ئەوە ‌بزانین ‌کە ‌تەورات ‌بەرماوەی‌‬
‫حامورابی‌بووە‪‌.‬‬
‫رهبی‌‬ ‫رئهنجامی ‌بۆماوه‌ی ‌شاعیره‌كانی ‌عه‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫چهند ‌ئایه‌تێك ‌له‌ ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یهك‌كاری‌‬ ‫فی‌به ‌شێوه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫شیعری‌شاعیرانی‌حه ‌‬
‫نه‬ ‫‌‬ ‫ردهمی‌پێش‌پەیامبەر‌بوو‪‌.‬‬ ‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫كانی‌ئهم‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لقوالوی‌شیعره‬ ‫كانی‌له ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫سروشی‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬كه ‌‬
‫سهر ‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫كرده‌ ‌ ‌‬
‫م‌باسی‌ههندێكمان‌كرد‪.‬‬ ‫‌‬ ‫شی‌یه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫بێت‌وهك‌له‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫شاعیرانه‌‬
‫‌‬
‫بوه ‌بۆیه‌ ‌زۆر‌جار‌شیعری‌‬ ‫شیعر‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫زی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫د‌حه‬ ‫كان‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رچاوه‬ ‫به ‌پێی‌ ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫یان‌وشهكانی‌پاش‌و‌پێش‌‬ ‫‌‬ ‫اڵم‌به ‌بێ‌سەروبەری ‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌به‌‬‫سی‌ئهگوته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێك‌كه‬ ‫‌‬
‫هه‬

‫‪343‬‬
‫ئهو‌‬
‫الشيْب وَالْإِسْلَام لِلْمَرْءِ نَا ِهيًا) ‌ ‌‬ ‫ئهكرد‪‌ .‬بۆ ‌نمونه‌ ‌نیو ‌دێری ‌شیعر ‌وه‌ك(كَفَى َّ‬ ‫‌‬
‫َالشيْب لِلْمَرْ ِء نَا ِهيًا)‪‌.‬‬
‫ئهیوت‌(كَفَى بِالْإِسْلَا ِم و َّ‬ ‫‌‬
‫شیعره‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫م‌پارچه‌‬
‫‌‬ ‫نیو‌دێره‌ ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫خبَارِ َمنْ لَ ْم تُزَوِّد)‌که‌‌‬ ‫ئهیوت‌( َويَأْتِيك بِالْأَ ْ‬ ‫یاخود‌ ‌‬
‫َويَ ْأتِيك بِالْأَخْبَارِ َمنْ لَ ْم تُزَوِّد‬ ‫س ُت ْبدِي لَك الْأَيَّام مَا ُكنْت جَاهِلًا‬ ‫َ‬
‫َبتَاتًا وَلَ ْم تَضْرِب لَ ُه وَقْت َم ْوعِد‬ ‫َويَ ْأتِيك بِالْأَخْبَارِ َمنْ لَ ْم َتبِعْ لَهُ‬
‫‌‬
‫ردهم‌نیو‌‬
‫گوتوه‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫واوی‌نه‬ ‫د‌قهت‌شیعرێكی‌به‌‌ته‌‬ ‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬‫‌‬ ‫گێرنهوه‌‌‬
‫ئه ‌‬ ‫عائیشه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫‌‬
‫دێری ‌وتوه‌ ‌و ‌ئه‌ی ‌وت ‌من ‌خۆ ‌شاعیر ‌نیم‪‌ .‬یاخود ‌وشه‌كانی ‌پاشه‌و ‌پێش‌‬
‫ئهكرد‪.‬‬ ‫‌‬
‫ڕهوانی ‌سحرێک ‌هه‌یه‌ ‌و ‌له‌‌‬ ‫قسه ‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫دهڵێ( ‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬
‫یهکی ‌ ‌‬ ‫روهها ‌خۆشی ‌وته‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫‪315‬‬
‫یه‪‌.‬إن‌من‌البیان‌سحرا‌و‌إن‌من‌الشعر‌حکما‪‌ ).‬‬ ‫ک‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫شیعریش‌کارامهیی‌ه‬
‫‌‬
‫به‌‬
‫بوه ‌ ‌‬
‫خۆی‌شاعیرێکی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫چونکه ‌‬
‫‌‬ ‫بوه ‌دژی‌شیعر‌بووبێ ‌‬ ‫سێک‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫پەیامبەر‌ ‌‬
‫که‬
‫دێنه‌الی‌پەیامبەر‌‬ ‫نانهت‌جارێکیان‌شاندی‌'بني‌تمیم'‌ ‌‬ ‫‪‌،‬ته ‌‬ ‫ناوی‌'حسان‌بن‌ثابت' ‌‬
‫دهن‪‌،‬‬‫ڵئه ‌‬
‫دا‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫سهر‌ئیسالم‬ ‫ند‌وتارێک‌و‌شیعرێک‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌پێدههێنن‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫چه‬ ‫‌‬ ‫و‌شایەتمان‬
‫ئهویش ‌به‌‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫ئهڵێ ‌به‌ ‌دوای ‌'حسان' ‌بنێرن ‌با ‌وه‌اڵمیان ‌بداته‌ ‌‬ ‫پەیامبەریش ‌ ‌‬
‫وه‪‌ ،‬ئه‌وانیش ‌ئه‌ڵێن ‌شاعیر ‌و‌‬ ‫داته ‌‬
‫وهاڵمیان ‌ئه‌ ‌‬ ‫شیعرێكی ‌دوورودرێژ ‌ ‌‬
‫‪316‬‬
‫یهکه‌‌‬
‫لگه ‌‬
‫مهش ‌به‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫رهکه‌ی ‌له‌ ‌شاعیرو ‌خطیبی ‌ئێمه‌ ‌باشتر ‌بوو‪‌ ‌ .‬‬ ‫که ‌‬‫قسه ‌‬
‫‌‬
‫زوی‌شیعری‌کردوه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫پەیامبەر‌ ‌‬
‫ئاره‬
‫تهكانی‌‬‫گهڵ ‌ئایه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫كهین ‌كه‌ ‌لێك ‌چون ‌هه‌یه‌ ‌ ‌‬ ‫لێرهدا ‌چه‌ند ‌شیعرێك ‌باس ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫قوڕئان‪.‬‬
‫‌‬

‫به‌پێی‌(فتح‌‬
‫‪‌315‬مسند‌أحمد‪‌،‬ومن‌مسند‌بني‌هاشم‪‌.‬بداية‌مسند‌عبد‌الله‌بن‌العباس‪‌//‬البیان‪‌ ‌:‬‬
‫وهی‌‬‫ڕونکردنه ‌‬
‫‌‬ ‫وانه‪‌.‬دوو‪‌:‬‬
‫ڕه ‌‬
‫قسه ‌‬
‫یهک‪‌ ‌:‬‬ ‫یه‪‌ ‌.‬‬
‫ستی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫دوو‌مه ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫الباري‌بشرح‌صحیح‌البخارێ)‌‬
‫بابهتێك‪ ‌.‬لە‌سنن‌أبي‌داود‪‌،‬کتاب‌االدب‪‌،‬بەم‌شێوەیەش‌هاتوە‌‪‌،‬ان‌بعض‌البیان‌لسحر‪‌،‬واتە‌‬‫‌‬
‫هەندێک‌رەوانبێژی‌سحرە‪‌.‬بەمەش‌واتای‌ئەوە‌دەدات‌رەوانبێژی‌بەشەکە‌لە‌توانست‌و‌‬
‫موعجیزە‪‌.‬بۆ‌قایل‌بونی‌خەڵک‌و‌کۆنترۆل‌کردنی‪‌.‬‬
‫‪‌316‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌٩٣٦‌-‌٩٣٢‬‬

‫‪344‬‬
‫ژێر‌كاریگهری‌ناوی‌'أمیة‌بن‌الصلت'‌‬ ‫‌‬ ‫و‌شاعیرهی‌كه‌‌پەیامبەر‌زۆر‌كه‌وتبوه‌‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ههیه ‌بۆ ‌نمونه‌‌‬ ‫تهكانی ‌قوڕئان ‌و ‌شیعره‌كانی ‌ئه‌و ‌لێكچونێكی ‌زۆری ‌ ‌‬ ‫بوو‪‌ ،‬ئایه‌ ‌‬
‫ی‌سورهتی‌الرعد‌‪:‬‬ ‫‌‬ ‫ڵ‌ئایهتی‌‪٩‬‬
‫‌‬ ‫لهگه‌‬
‫یه‌ ‌‬
‫لێکچون‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫ند‌دێرهی‌خواره‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫م‌چه‬ ‫‌‬
‫بَ َعثْت إِلَى مُوسَى رَسُولًا ُمنَادِيَا‬ ‫ن وَرَحْمَة‬ ‫وََأنْتَ َّالذِي ِمنْ َفضْل َم ّ‬
‫عوْن الَّذِي كَانَ طَاغِيَا‬ ‫إِلَى اللَّه فِرْ َ‬ ‫عوَا‬‫فَقُلْت لَهُ فَاذْهَبْ وَهَارُون فَادْ ُ‬
‫ستَقَلَّتْ كَمَا ِهيَا‬‫بِلَا وَتَد حَتَّى اِ ْ‬ ‫َويْت َه ِذهِ‬ ‫وَقُولَا لَهُ َهلْ َأنْتَ س َّ‬
‫‪317‬‬
‫بِلَا عَمَد َأوْ فَوْق ذَِلكَ بَانِيَا‬ ‫وَقُولَا لَهُ َأنْتَ رَفَعْت َهذِهِ‬
‫الليْل هَا ِديَا‬
‫ُمنِيرًا ِإذَا مَا جَنَّك َّ‬ ‫َويْت وَسْطهَا‬ ‫وَقُولَا لَهُ َهلْ َأنْتَ س َّ‬
‫حيَا‬
‫صبِح مَا مَسَّتْ ِمنْ الْأَرْض ضَا ِ‬ ‫َف ُي ْ‬ ‫غ ْدوَة‬
‫ن يُرْسِل الشَّمْس َ‬ ‫وَقُولَا لَهُ َم ْ‬
‫صبِح ِمنْهُ الْعُشْب َي ْهتَزّ رَا ِبيَا‬ ‫َف ُي ْ‬ ‫قُولَا لَهُ َمنْ َأ ْنبَتَ الْحَبّ فِي الثَّرَى‬
‫ن وَاعِيَا‬ ‫فِي ذَاكَ آيَات لَ َمنْ كَا َ‬ ‫حبّه فِي رُءُوسه‬ ‫َويُخْرِج ِمنْهُ َ‬
‫س َتوَى عَلَى الْعَرْشِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ‬ ‫اللَّهُ َّالذِي رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِ َغيْرِ عَ َمدٍ‪ 318‬تَ َر ْو َنهَا ثُمَّ ا ْ‬
‫َصلُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ بِِلقَاءِ رَبِّكُمْ تُو ِقنُونَ‬ ‫جلٍ مُسَمًّى يُدَبِّرُ الْأَمْرَ يُف ِّ‬ ‫وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لِأَ َ‬
‫الرعد ‪.٢‬‬

‫یه ‌هه‌ر‌‬
‫زۆر‌لێكچووی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫تهكانی‌قوڕئان ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫ڵ‌پارچه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫گه‬‫شیعره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫م‌پارچه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ئایهتێكی ‌ئامۆژگاریه‌ ‌و ‌له‌ ‌چاكسازی ‌كۆمه‌ڵگا ‌ئه‌چێت‪‌.‬‬ ‫خۆی ‌له‌ ‌خۆیدا ‌پارچه‌ ‌ ‌‬
‫شاعیره ‌بڕوای‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم ‌ئه‌و ‌‬
‫شاعیره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وتبوه ‌ژێر ‌كاریگه‌ری ‌ئه‌و ‌‬
‫‌‬ ‫پەیامبەر ‌كه‌‬
‫خۆی‌لهو‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌بێت‌چونكه ‌‬
‫‌‬ ‫خواوه ‌‬
‫‌‬ ‫حی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫كهسێك‌بێت‌و ‌‬
‫وه‬ ‫كرد‌كه ‌پەیامبەر‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫ژینگهیه‌ ‌ژیابو‪‌ ،‬پەیامبەریش ‌بەرامبەر ‌هەڵوێستی ‌ئەو ‌شاعیرە ‌وتی ‌ب‌ه‌‬ ‫‌‬
‫‪319‬‬
‫اڵم‌به‌دڵ‌كافر‌بوه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫كانی‌بڕوای‌هێناوه‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شیعره‬
‫‌‬
‫بێت‌ئهڵێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رؤبة‌بن‌العجاج‌شاعیرێکی‌تر‌ئه‬ ‫‌‬
‫‪320‬‬
‫ومسهم ‌ما ‌مس ‌أصحاب ‌الفيل ‌ ‪‌ ...‬ترميهم ‌حجار ‌من ‌سجيل‌‬
‫ولعبت‌طير‌بهم‌أبابيل‪‌321.‬‬

‫بێ‌پایه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫به‌‬
‫وه‌ ‌‬
‫رزکرده ‌‬
‫‌‬ ‫پێی‌بڵێ‌کێ‌ئهو‌ئاسمانه‌ ‌‬
‫ی‌به‬ ‫‌‬ ‫‪‌317‬‬
‫بێ‌پایه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫به‬ ‫رزکرده ‌‬
‫‌‬ ‫و‌ئاسمانه ‌‬
‫ی‌به‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئەڵاڵ‌ئه‬‫‪‌318‬‬
‫‪‌319‬تفسیر‌ایة‌‪‌٩‬سورة‌الرعد‪‌/‬ابن‌کثیر‌‬
‫ئایهته‌که‌ش‌‬
‫له‌ ‌‬‫سهر‌داباری‪‌ ‌.‬‬
‫یان‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ردی‌سورکراوه‬ ‫‌‬
‫ر‌هات‪‌،‬به‬ ‫کان‌چیان‌به ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ن‌فیله‬ ‫‪‌ ‌320‬‬
‫خاوه‬
‫بهخشێ‪‌.‬‬ ‫ئه ‌‬
‫مان‌واته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫کارهاتوه‌و‌هه‌‬
‫‌‬ ‫مان‌وشه‌به‌‬
‫‌‬ ‫ههر‌هه‌‬
‫‌‬

‫‪345‬‬
 ‫طيْرًا‬ ‫سلَ عََل ْيهِمْ َ‬
‫أَلَمْ تَرَ َكيْفَ فَ َعلَ ر َُّبكَ بِ َأصْحَابِ الْفِيلِ‪ .‬أَلَمْ يَجْ َعلْ َك ْيدَهُمْ فِي َتضْلِيلٍ‪ .‬وَأَرْ َ‬
‫َأبَابِيلَ‪ .‬تَرْمِيهِ ْم بِحِجَا َرةٍ ِمنْ سِجِّيلٍ‪ .‬فَجَعَ َلهُمْ كَ َعصْفٍ مَأْكُولٍ‪ .‬الفيل‪‌ .‬‬
‫‌‬
‫قال‌حاتم‌الطائي‪‌:‬‬
‫‪322‬‬
‫أما‌والذي‌ال‌یعلم‌السر‌غیره‌‌ویحی‌العظام‌البیض‌وهي‌رمیم‪‌ .‬‬ ‫‌‬
‫حيِي الْعِظَا َم وَهِيَ رَمِيمٌ‪ .‬يس ‪‌١٨‬‬ ‫ن يُ ْ‬‫َوضَرَبَ لَنَا َمثَلًا َونَسِيَ خَلْقَهُ قَالَ َم ْ‬
‫‌‬
‫به‌ناوی‌'أمروء‌القیس'‌پێش‌‬ ‫بوه‌ ‌‬
‫شاعیرێک‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫رچاوهی‌'فیض‌القدیر'‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ێی‌سه‬ ‫به‌پ‬‫‌‬
‫تهکانی‌زانیوه‌‪‌323‬‬ ‫ئایه ‌‬
‫قوڕئان‌ ‌‬
‫وقد‌تکلم‌امرؤ‌القیس‌بالقران‌قبل‌أن‌ینزل‌فقال‪‌:‬اقتربت‌الساعة‌و‌انشق‌القمر‌‬
‫من‌غزال‌صاد‌قلبي‌و‌نفر‪‌.‬وقال‪‌:‬إذا‌زلزلت‌االرض‌زلزالها‪‌،‬و‌أخرجت‌االرض‌‬
‫أثقالها‌تقوم‌االنام‌علی‌رسلها‪‌،‬لیوم‌الحساب‌تری‌حالها‌یحاسبها‌ملک‌عادل‪‌324.‬‬
‫ا ْقتَ َربَتِ السَّاعَ ُة وَانْشَقَّ الْقَمَرُ‪ .‬القمر ‪١‬‬
‫ِإذَا زُلْزِلَتِ الْأَ ْرضُ زِلْزَالَهَا‪ .‬وَأَخْرَجَتِ الْأَ ْرضُ َأثْقَالَهَا‪ .‬وَقَالَ الِْإنْسَانُ مَا َلهَا‪َ .‬يوْ َمئِذٍ‬
‫شتَاتًا لِيُ َروْا َأعْمَاَلهُمْ‪ .‬الزلزلة‬
‫صدُرُ النَّاسُ أَ ْ‬‫تُحَدِّثُ أَخْبَارَهَا‪ .‬بِأَنَّ ر ََّبكَ َأوْحَى َلهَا‪َ .‬يوْ َم ِئذٍ َي ْ‬
‫‪٠-١‬‬

‫أسباب أمر من حکيم مرشد‬ ‫بلغ المشارق و المغارب يبتغي‬

‫‪325‬‬
‫في عين ذي خلب‪ ،‬وثأط حرمد‬ ‫فرأی مغيب الشمس عند مآبها‬
‫ع ْينٍ حَ ِمئَةٍ‪ .‬الکهف ‪.٨٠‬‬
‫س وَجَدَهَا تَغْرُبُ فِي َ‬
‫حَتَّى ِإذَا بَلَغَ مَغْرِبَ الشَّمْ ِ‬
‫‌‬

‫‪ 321‬السیرة‌النبویة‌ألبن‌هشام‪‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌//.٢٢‬الروض‌االنف‌في‌شرح‌السیرة‌النبویة‌البن‌هشام‪‌‌،‬‬
‫ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌٢٢٢‬‬
‫له‌‬
‫وه‌پاش‌رزینی‪‌ ‌.‬‬ ‫کاته ‌‬
‫کان‌نازانێ‪‌،‬ئێسقانی‌سپێ‌زیندو‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫هێنیه‬ ‫سێک‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هیچ‌که‬ ‫‪‌322‬‬
‫له‌پاش‌ڕزینی!‌‬
‫وه‌ ‌‬
‫وتی‌کێ‌ئێسقانی‌زیندو‌کرده ‌‬
‫‌‬ ‫کهدا‌ئه‌لێ‪‌:‬‬
‫ته ‌‬
‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫‌فیض‌القدیر‪‌‌،‬ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌٩٠٦‬‬ ‫‪323‬‬

‫که‌نزیک‌بۆوه‌‌و‌مانگ‌‬ ‫ش‌ئهڵێ‌وا‌کاته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫که‬ ‫قی‌برد‪‌،‬ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌مانگ‌شه‬ ‫نزیک‌بۆوه‌‬
‫‌‬ ‫که‌‬
‫کاته ‌‬
‫‪‌ ‌324‬‬
‫سهر‌بدرێت‌‬
‫کی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫یه‬ ‫سورهتی‌الزلزلة‌پێوست‌ناکات‌هیچ‌ڕونکردنه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ت‌به‌‬
‫باره ‌‬
‫سه ‌‬ ‫شهقی‌برد‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫کان‌و‌واتاکان‌دیاره‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫چونکه‌وشه‌‬
‫‌‬
‫کانیهکی‌‬
‫که‌ ‌‬ ‫ی‌خۆی‌ئاوا‌بو‌ ‌‬
‫‌‬ ‫خۆری‌بینی‌له‌چاوگه‌‬
‫‌‬ ‫تفسیر‌آیه‌‪‌٩٦‬سورة‌الکهف‪‌،‬القرطبي‪‌//‬‬
‫‌‬ ‫‪325‬‬

‫ڕهش‌بوو‪‌.‬‬ ‫قوره‌ ‌‬
‫‌‬

‫‪346‬‬
‫ئهبینین ‌زۆربه‌ی ‌زۆری‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫بکۆڵینه ‌‬
‫‌‬ ‫ئایهته‌کانی ‌قوڕئان ‌‬
‫گهر ‌به‌ ‌وردی ‌له‌ ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌ ،‬ئه‌گه‌ر‌‬
‫داته ‌‬
‫ڕهنگ ‌ئه‌ ‌‬
‫له ‌ناو ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫شیعرهکانی ‌'أمیة' ‌و ‌'زید ‌بن ‌عمرو' ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهبێ‌‬
‫واوی‌بهکارهاتوه‌‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫وا‌واتاکان‌به‌ ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هاتبێ‌ئه‬ ‫ق‌به ‌‬
‫کارنه‬ ‫قاو‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کانیش‌ده‬ ‫‌‬
‫وشه‬
‫مبهر‌بوون ‌یان‌چاکساز‌بوون‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫پرسیار‌بکهین‌ئایا‌'أمیة'‌و‌'‌زید‌بن‌عمرو'‌ ‌‬
‫‌‬
‫یان ‌قوتابی ‌پەیامبەر ‌بوون ‌یان ‌مامۆستای ‌بوون؟؟؟؟ ‌به‌اڵم ‌پرسیارێک ‌ئه‌بێ‌‬
‫کرد‌و‌داوای‌چاکسازی‌ئهکرد؟‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تی‌ئه‬ ‫مبه ‌‬
‫رایه‬‫ین‌كێ‌پێش‌کێ‌داوای‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫ب ‌‬
‫که‬
‫شاعیره‌‪‌٢٣‬‬
‫‌‬ ‫؟‌ئهو‌‬
‫چی‌بوه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌شیعره‌‬
‫‌‬ ‫بهستی‌'امرؤ‌القیس'‌ ‌‬
‫له‬ ‫بێ‌بپرسین‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌ئه‬
‫شیعرانهی ‌گوتوه‌‪‌ ،‬تۆ ‌بڵێی ‌ئه‌میش‌‬
‫‌‬ ‫رههڵدانی ‌ئیسالم ‌ئه‌و ‌‬
‫ساڵ ‌پێش ‌سه‌ ‌‬
‫مهدی‌‬‫کردبێ‌و‌بۆ‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫واو‌نه‬ ‫رنامهی‌جوبرائیل ‌ ‌‬
‫ته‬ ‫اڵم‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌نهبووبێ ‌ ‌‬
‫به‬ ‫مبه ‌‬
‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫کێیه‌؟‌'زید‌بن‌عمرو'‌کێیە؟‌ئایا‌دەرئەنجامەکان‌‬ ‫به‌جێ‌هێشتبێ؟‌ئایا‌جوبرائیل‌ ‌‬ ‫‌‬
‫پێمان‌ناڵێن‌هەدووکیان‌یەکن!‌‬

‫تێگهیشتنی‌لە‌ئایەتەکانی‌قوڕئان(‌لەیەکچووەکان‌و‌'تەئویل‌=‌تأویل')‬ ‫‪‌ ‌٦‌.٠‬‬

‫هێزه ‌و‌‬ ‫موفهسیرینی ‌ئیسالم ‌ئه‌ڵێن ‌زمانی ‌قوڕئان ‌زۆر ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫زۆر ‌له‌ ‌ ‌‬
‫یهكی‌تر‌بگۆرێت‌و‌‬ ‫كرێت‌ماناكهی‌به‌ ‌شێوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫یشتتنێكی‌دوانی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تێگه‬
‫ئهڵێت‪‌:‬‬‫ئایهتی‌‪٢‬ی‌سوره‌تی‌'ال‌عمران'‌ ‌‬ ‫بگهین‪‌،‬له‌‌ ‌‬ ‫تێی ‌‬
‫تگهلێكی‌پته‌و‌‬ ‫لهوێدا‌ئایە ‌‬ ‫‪‌،‬كه ‌ ‌‬
‫اڵت‌ناردوه ‌‬
‫‌‬ ‫م‌كتێبهی‌بۆ‌تۆ‌به‌ ‌ ‌‬
‫خه‬ ‫‌‬ ‫ویشه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫‌‬
‫وهك ‌یه‌ك ‌ده‌چن ‌و ‌مانای ‌جۆراو ‌جۆر‌‬ ‫كه‪‌ ،‬تێشیدایه‌ ‌ ‌‬ ‫كتێبه ‌‬
‫ههن ‌كه‌ ‌ماكن ‌بۆ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهن‌‬ ‫حهزلێ ‌ده‌ ‌‬ ‫وانه ‌ ‌‬‫یه‪‌ ،‬هه‌ر ‌ئه‌ ‌‬ ‫سانهی ‌دڵی ‌ده‌غه‌زداریان ‌هه‌ ‌‬ ‫ئهو ‌كه‌ ‌‬ ‫ڵدهگرن‪‌ ‌ .‬‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪‌،‬‬‫دهنه‌ ‌‬ ‫وێ‌مانایان‌لێك‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌چۆنی‌دڵیان‌دهیه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تێ‌و‌هه‬ ‫ڵخه ‌‬
‫ڵه‬ ‫ڵكی‌پێ‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫خه‬ ‫‌‬
‫ئهو ‌كه‌سان‌هش ‌كه‌ ‌زۆر ‌زانان‪‌ ،‬ئه‌ڵێن‪‌ :‬بڕوامان ‌پێ‌‬ ‫یرهز ‌ئەڵاڵ ‌نایزانن‪‌ ‌ .‬‬ ‫غه ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مانڕایه ‌و ‌غه‌یره‌ز ‌ئه‌و ‌دڵ ‌وشیارانه‌‪‌ ،‬به‌‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫پەروەردگار‬ ‫مانه ‌گش ‌له‌ ‌‬ ‫یه ‌و ‌ئه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬‫‌‬
‫نهوه‪ُ ‌ .‬هوَ الَّذِي َأنْ َزلَ عََل ْيكَ الْ ِكتَابَ ِمنْهُ آيَاتٌ مُحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْ ِكتَابِ‬ ‫وردی ‌بیرناكه‌ ‌‬
‫وَأُخَرُ ُمتَشَا ِبهَاتٌ فَأَ مَّا الَّذِينَ فِي قُلُو ِبهِمْ َزيْغٌ فَي ََّتبِعُونَ مَا تَشَابَهَ ِمنْهُ ا ْبتِغَاءَ الْ ِف ْتنَةِ‬
‫وَا ْبتِغَاءَ تَ ْأوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَ ْأوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِنْ‬
‫ع ْندِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ‌ال‌عمران‌‪‌٢‬‬ ‫ِ‬
‫وشەی‌'تأویل'‌بە‌مانای‌تەفسیرکردنی‌وشە‌و‌ڕونکردنەوەی‌دێت‪‌،‬هەندێك‌لە‌‬
‫تێگهیشتنی‌‬ ‫یئهگات‪‌ ،‬واته‌ ‌ ‌‬ ‫تهنیا ‌ئەڵاڵ ‌تێ ‌‬ ‫ئهڵێن ‌'تأویل'ی ‌هەندێک ‌ئایەت ‌ ‌‬ ‫زاناکان ‌ ‌‬
‫وهیە‌ئەمەش‌وا ‌بۆمان‌دەردەکەوێ‌مرۆڤ‌هیچ‌‬ ‫الیهن‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫نیا‌له ‌‬
‫ته ‌‬ ‫ئەو‌ئایەتانە ‌ ‌‬

‫‪347‬‬
‫سودێک‌لەم‌ئایەتانە‌وەرناگرێ‪‌.‬کەوابوو‌ئەڵاڵ‌بۆچ‌ئەو‌ئایەتانە‌دەهێنێتەوە‌کە‌‬
‫مرۆڤ‌تێناگات‪‌.‬‬
‫وە ‌سەبارەت ‌بە ‌لێکچووەکان ‌'متشابهات'‪‌ ،‬ڕاڤەکارانی ‌قوڕئان ‌هێندە ‌بابەتیان‌‬
‫لەسەر‌نوسیووە‌زیاتر‌بابەتەکەیان‌ئالۆز‌کردووە‌بۆ‌نمونە‌دەڵێن‌لێکچووەکان‌‬
‫'منسوخ' ‌کراوە ‌واتە ‌ڕەشکراونەتەوە ‌لە ‌حوکمی ‌قوڕئان‪‌ .‬کەوابوو ‌ئەڵاڵ ‌چەند‌‬
‫ئایەتێکی ‌لە ‌قوڕئان ‌دابەزاندووە ‌ماناکانی ‌بۆ ‌مرۆڤ ‌بەجێهێشتوە ‌تاوەکو‌‬
‫هەندێك ‌بۆ ‌کاری ‌چاکە ‌بەکاری ‌بهێنێ ‌و ‌هەندێك ‌کەسیش ‌بۆ ‌کاری ‌خراپە‌‬
‫بەکاری ‌بهێنێ‪‌ .‬لە ‌کاتێکدا ‌ماناکەشی ‌هەر ‌خۆی ‌دەیزانێ! ‌ئایا ‌ئەمە ‌لۆجیکە؟‌‬
‫هەر ‌لەسەر ‌ئەو ‌بابەتە ‌ئایەتێکی ‌تر ‌و ‌چەند ‌فەرمودەیەکی ‌پەیامبەر ‌هەیە ‌کە‌‬
‫مرۆڤ‌تووشی‌گومان‌و‌بە‌دواچون‌دەکات‪‌:‬‬
‫ئەی ‌ئەوانەی ‌بڕواتان ‌هێناوە‪‌ ،‬پابەندی ‌ئەڵاڵ ‌و ‌پەیامبەرەکەی ‌بن ‌لەگەڵ‌‬
‫ئەوانەی ‌کاربەدەستی ‌ئێوەن‪‌ .‬ئەگەر ‌ناکۆکیتان ‌لە ‌بابەتێک(حوکمی ‌قوڕئان)‌‬
‫کەوتە ‌نێوان ‌ئەوا ‌بیگەرێننەوە ‌بۆ ‌الی ‌ئەڵاڵ ‌و ‌پەیامبەرەکەی ‌ئەگەر ‌بڕواتان‌‬
‫هێناوە‌بە‌ئەڵاڵ ‌و‌ڕۆژی‌کۆتایی‪‌،‬ئەمەش‌چاکترین‌و‌خێرترین‌تەئویلە‪‌.‬يَا أ َُّيهَا‬
‫عتُمْ فِي شَيْءٍ‬ ‫َّالذِينَ آ َمنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ ِمنْكُمْ ۖ فَ ِإنْ َتنَازَ ْ‬
‫سنُ تَأْوِيلًا‪.‬‬‫خيْرٌ وَأَحْ َ‬ ‫فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ ِإنْ ُكنْتُمْ ُتؤْ ِمنُونَ بِاللَّهِ وَا ْل َيوْمِ الْآخِرِ ۚ ذََٰلِكَ َ‬
‫النساء ‪١٩‬‬
‫‌‬
‫لە ‌تەفسیری ‌ئایەتی ‌‪٢‬ی ‌'ال ‌عمران'دا ‌ابن ‌کثیر ‌ئاماژەی ‌بەو ‌سێ ‌فەرمودە‌‬
‫کردووە‪‌:‬‬
‫وه‪‌ ،‬ئەوەی‌‬ ‫نه ‌‬ ‫تهكان ‌یه‌كتری ‌به‌ ‌درۆ ‌بخه‌ ‌‬ ‫هاتوه ‌تا ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫قوڕئان ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬
‫تێیگەیشتن‌بەمجۆرە‌ئیشی‌پێبکەن‪‌.‬ئەوەی‌لێکچووە‌بڕوای‌پێ‌بهێنن‪‌.‬إِنَّ الْقُرْآن‬
‫لَمْ یَنْزِل لِیُكَذِّب بَعْضه بَعْضًا فَمَا عَرَفْتُمْ مِنْهُ فَاعْمَلُوا بِ ِه وَمَا َتشَابَهَ مِنْهُ فَآمِنُوا بِهِ‪‌.‬‬
‫لە ‌میللەتەکەم ‌ناترسم ‌تەنها ‌لە ‌سێ ‌شت ‌نەبێ‪‌ :‬پارەیان ‌زۆر ‌بێت ‌کە ‌ئێرەیی‌‬
‫م‌ئهترسم‪‌ :‬ڕۆژێك‌دابێت‌‬ ‫که ‌‬ ‫ته ‌‬‫میلله ‌‬
‫سێ‌شت‌له ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بەیەک‌ببەن‌و‌شەڕ ‌بکەن ‌له‌ ‌‬
‫بهیه‌كتری ‌ببه‌ن ‌و ‌یه‌كتر ‌بكوژن‪‌ ،‬کتێبی‌‬ ‫پارهو ‌پۆلیان ‌زۆر ‌بێت ‌و ‌ئیرەیی ‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫قوڕئانیان ‌بۆ ‌بکرێتەوە‪‌ ،‬باوەڕدار ‌الدان(زیادەڕۆیی) ‌لە ‌تأویل ‌بکات‪‌ .‬لَا أَخَاف‬
‫عَلَى أُمَّتِي إِلَّا ثَلَاث خِلَال أَنْ یَكْثُر لَهُمْ الْمَال فَیَتَحَاسَدُوا فَیَقْتَتِلُوا وََأنْ یُفْتَح لَهُمْ الْكِتَاب‬
‫فَیَأْخُذهُ الْ ُمؤْمِن یَبْتَغِي تَأْوِیله‪‌.‬‬

‫‪348‬‬
‫ئەگەر‌ئەو‌کەسانەتان‌بینی‌کە‌بە‌دوای‌لێکچووەکان‌دەکەوێ‪‌،‬خۆتان‌لێیان‌بە‌‬
‫دوور‌بگرن‪‌،‬ئەوانەن‌کە‌ئەڵاڵ‌دەستنیشانی‌کردوون‪‌.‬إِذَا رَأَیْتُمُ الَّذِینَ یَتَّ ِبعُونَ مَا تَشَابَهَ‬
‫ك الَّذِینَ سَمَّى اللَّهُ فَاحْذَرُوهُمْ‪‌.‬‬
‫مِنْهُ َفأُولَئِ َ‬
‫‌‬
‫لەو ‌ئایەتە ‌و ‌فەرمودانەی ‌پەیامبەر‪‌ ،‬کێشەی ‌بڕواداران ‌بەدەردکەوێ ‌و‌‬
‫دەرگایەک‌بۆ‌فیتنە‌کراوەتەوە‪‌،‬بۆچ‌ئەڵاڵ‌ئایەت‌بە‌ڕونی‌ناهێنێ‌تاوەک‌خەڵکی‌‬
‫تۆشی ‌گومڕایی ‌نەبێ؟ ‌ئایا ‌ئەڵاڵ ‌قوڕئانی ‌بۆ ‌ڕێکخستنەوەی ‌کۆمەڵگا‌‬
‫دەنەبەزاندووە؟‌‬
‫لە‌ئایەتەکەدا‌زۆر‌رونە‌دەلێ‪‌:‬ئەگەر‌کێشەیەک‌ڕوویدا‌ئەوا‌بیگەرێنەوە‌بۆ‌الی‌‬
‫ئەڵاڵ‌و‌پەیامبەر‪‌.‬ئایا‌چۆن‌بیگەرێنینەوە‌بۆ‌الی‌ئەڵاڵ‌ئەگەر‌خۆدی‌کێشەکە‌لە‌‬
‫تێنەگەیشتن‌بێت‌یان‌لە‌بابەتێک‌کە‌لە‌قوڕئان‌باس‌نەکرابێ‪‌،‬ئەگەر‌ئایەتێکمان‌‬
‫دەست ‌نەکەوێ ‌بۆ ‌چارەسەرکردن ‌دەبێ ‌پەنا ‌بۆ ‌فەرومەدەکانی ‌پەیامبەر‌‬
‫بەرین‪‌،‬ئەی‌ئەگەر‌لەوێش‌فەرمودەیەکی‌سەحیحمان‌دەست‌نەکەوێ‌ئیتر‌بۆ‌‬
‫الی‌کێ‌بیگەرێنینەوە‪‌ .‬لە‌کاتێکدا‌پەیامبەر‌لەسەر‌ژیان‌نەماوە‌لە‌نێوان‌مرۆڤ‌‬
‫و‌ئەڵاڵدا‌وەحی‌پچراوە‪‌.‬ئایا‌ئەکرێ‌بیگەرێنینەوە‌بۆ‌الی‌فەقیهیەکان‌'فقهاء'‌لە‌‬
‫کاتێکدا‌ئەوانیش‌مرۆڤن‪‌،‬واتە‌شەرعەکە‌دەبێتە‌شەرعی‌مرۆڤ‪‌.‬هەربۆیە‌ئەو‌‬
‫هەموو ‌مەزهەب ‌و ‌ڕێچکەیە ‌دروست ‌بوو‪‌ .‬ئایا ‌مرۆڤ ‌بە ‌دوای ‌کێ ‌بکەوێ؟‌‬
‫ئەگەر‌جیاوازی‌ڕا‌هەبێ‌لە‌قوڕئاندا‌ئەی‌چۆن‌جیاوازی‌لەناو‌ڕایەکانی‌فقهاء‌‬
‫نابێ ‌و ‌چۆن ‌دەیان ‌ڕێچکە ‌دروست ‌نابێ؟ ‌ئەی ‌ئەگەر ‌موسلمان ‌ڕایەکی‌‬
‫لۆجیکی‌لە‌نێوان‌فقهاء‌نە‌دۆزێتەوە‌ئەی‌بۆ‌الی‌کێ‌بگەرێتەوە‪‌،‬مەگەر‌تەنها‌‬
‫کتێبی‌قوڕئان‌پێوە‌بدات‌چونکە‌ئەو‌کاتە‌ئەو‌کتێبە‌دەبێتە‌کۆدێک‌و‌زانینیشی‌‬
‫تەنها‌هەر‌لەالی‌ئەڵاڵ‌دەبێ‪‌.‬‬
‫لە ‌فەرمودەی ‌یەکەم ‌پەیامبەر ‌دەڵێ ‌بڕوا ‌بە ‌لێکچووەکان ‌بهێنن‪‌ .‬ئایا ‌بڕوادار‌‬
‫بڕوا‌بە‌چی‌بهێنێ‌لە‌کاتێک‌خۆی‌تێناگات!‌‬
‫لە‌فەرمودەی‌دووهەم‌باوەڕدار‌پاساو‌بۆ‌بەدکاریەک‌دەهێنێتەوە‌و‌پشت‌بەو‌‬
‫ئایەتانەوە‌دەبەستێت‌کە‌مرۆڤ‌بۆچۆنی‌جیاوازی‌لەسەرە!‌‬
‫لە ‌فەرمودەی ‌سێهەم ‌پەیامبەر ‌ئەو ‌کەسانە ‌بە ‌ترسناک ‌دادەنێ ‌کە‌‬
‫شوێنکەوتەی‌ئایەتی‌لێکچوەکانن!‌‬

‫‪349‬‬
‫کەواتە ‌فیتەی ‌و ‌نادروستی ‌لە ‌ئایەتی ‌لێکچووەکان ‌دروست ‌دەبێ‪‌ .‬کەوابوو‌‬
‫ئەڵاڵ‌بۆچ‌ئەم‌دەرگایەی‌لە‌باوەڕداران‌و‌بێ‌باوەڕان‌کردۆتەوە؟‌ئەمەش‌هەر‌‬
‫خۆی‌دەزانێ!‌‬
‫‌‬
‫نهزانینی‌ماناكانی‌قوڕئان‬ ‫‪‌ ‌٢‌.٠‬‬
‫بێ‌وشهی‌تێدا‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یشتنی‌مرۆڤ‌هاتبێ‌بۆ‌ئه‬ ‫‌‬
‫بۆ‌تێگه‬ ‫ئهگه‌ر‌قوڕئان ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬‫یر‌ئهوه‌ ‌‬
‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫ان‌به ‌بیروبۆچونی‌خۆیان‌مانای‌بۆ‌دانێن‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫وه ‌یاخود‌خەڵک‬ ‫كرابێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێت‌ڕون‌نه‬
‫دوباره‌‬
‫‌‬ ‫الكالله) ‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی ‌‪‌ ٢٩‬و ‌‪٢٢٦‬ی ‌ ‌سوره‌تی ‌النساء ‌وشه‌ی ‌(‬ ‫بۆ ‌نمونه‌ ‌له‌ ‌ ‌‬
‫له) ‌مانای‌‬ ‫ئهپرسن ‌وشه‌ی ‌(الكال ‌‬ ‫بۆته‌وه‌ ‌و ‌ماناكه‌ی ‌نازانن‪‌ ،‬كاتێك ‌له‌ ‌أبوبکر ‌ ‌‬
‫ئهوا‌‬‫گهر‌ڕاست‌بوو‌ ‌‬ ‫ڵێم‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵێت‌من‌ڕای‌خۆمتان‌پێ‌ئه‬ ‫‌‬
‫المدا‌ئه‬ ‫ویش‌له ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫چیه‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫ئهو‌‬‫ئهڵێت ‌كالله‌ ‌ ‌‬ ‫یه‪‌ ‌ .‬‬ ‫وه ‌‬
‫یتانه ‌‬
‫شه ‌‬ ‫گهر ‌ته‌واویش ‌نه‌بو ‌ئه‌وا ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫وهیه‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫له ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬
‫نه ‌كوری ‌هه‌بێ ‌نه‌ ‌باوك‪ .‬عَنْهُ‪ :‬إِنِّي قَدْ رَأَیْت فِي الْكَلَالَة رَأْیًا‪ ،‬فَإِنْ كَانَ‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫سه ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫خطَأ فَمِنِّي وَالشَّ ْیطَان‪ ،‬وَاَللَّه مِنْهُ بَرِيء ;‬
‫صوَابًا فَمِنْ اللَّه وَحْده لَا شَرِیك لَهُ‪ ،‬وَإِنْ یَكُنْ َ‬ ‫َ‬
‫پرسن‌ئهویش‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ری‌كوری‌ختاب‌ئه‬ ‫پاشان‌له ‌ ‌‬
‫عومه‬ ‫‌‬ ‫إِنَّ الْكَلَالَة مَا خَلَا ا ْلوَلَد وَا ْلوَالِد‪‌ .‬‬
‫ی‌ئهبو‌بكر‌‌‬ ‫ر‌ڕاكهم‌جیاوازی‌هه‌بێ‌له‌گه‌ڵ‌ڕاكه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهگه‌‬
‫كهم ‌ ‌‬ ‫رم‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵێت‌من‌شه‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫روهها ‌'علی ‌كوری ‌طالب' ‌و ‌'ابن ‌مسعودی'ش‌‬ ‫هه ‌‬‫وه‪‌ ‌ .‬‬ ‫ڕای ‌من ‌هه‌مان ‌ڕای ‌ئه‌ ‌‬
‫یه‪‌326.‬‬ ‫مان‌ڕایان‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫تهنیا ‌بۆ ‌كێشی‌‬ ‫ئهم ‌وشه‌ی ‌نەزانیوە‪‌ ‌ ،‬‬ ‫وا ‌دەردەکەوێ ‌پەیامبەریش ‌مانای ‌ ‌‬
‫عومهری ‌کوڕی ‌خەتاب ‌وتی‪‌ :‬سێ ‌شت ‌هەیە‌‬ ‫ههر ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬ ‫كه ‌دای ‌ناوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫قوڕئان‌ه ‌‬
‫ئەگەر‌پەیامبەری‌ئەڵاڵ‌بۆی‌ڕون‌بکرباینەوە‌لە‌هەموو‌دونیا‌و‌شتێک‌خۆشتر‌‬
‫بوو ‌بۆ ‌من‪‌ .‬کەاللە ‌و ‌سوو ‌و ‌خەالفەت‪ .‬قَالَ قَالَ عُمَرُ بْنُ ا ْلخَطَّابِ ثَالَثٌ ألَنْ‬
‫یَكُونَ رَسُولُ اللَّهِ صلى اهلل علیه وسلم بَیَّنَهُنَّ َأحَبُّ إِلَىَّ مِنَ الدُّنْیَا وَمَا فِیهَا الْكَالَلَةُ‬
‫وَالرِّبَا وَا ْلخِالَفَةُ ‪‌327.‬‬
‫‌‬

‫‪‌326‬تفسیر‌ایة‌‪‌٢٩‬سورة‌النساء‪‌/‬الطبري‌‬
‫ر‌له‌مانای‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‪‌327‬تفسیر‌ایة‌‪‌٢٢٦‬سورة‌النساء‪‌/‬القرطبي‪‌//‬سنن‌ابن‌ماجة‪‌،‬کتاب‌الفرائض‪‌ ‌//‬‬
‫خهلیفه‌ی‌ئیسالم‌‬
‫ی‌قورئان‌نازانن‌بۆچ‌خۆیان‌کرد‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ن‌و‌ڕاڤه‬ ‫‌‬
‫تێ‌ناگه‬

‫‪350‬‬
 ‫الغهتی‌قوڕئان‬ ‫به ‌‬ ‫موعجیزه‌و‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌٩‌.٠‬‬
‫وته‌‬
‫که ‌‬‫وهی ‌پەیامبەرمان ‌کرد ‌که‌ ‌چۆن ‌ئه‌ ‌‬ ‫راندنه ‌‬
‫‌‬ ‫بهشی ‌پێشو ‌باسی ‌خۆپه‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫‌‬
‫یهکیان‌‬‫ڕهکان ‌داوایان ‌لێ ‌ئه‌کرد ‌موعجیزه‌ ‌‬ ‫وه ‌کاتێك ‌بێباوه‌ ‌‬ ‫ریقیه ‌‬
‫بوارێکی ‌ت‌ه ‌‬
‫نیشان‌بدات‪‌‌.‬‬
‫كه ‌هیچ ‌كه‌سێك ‌ناتوانێ ‌ئایه‌تێك‌‬ ‫سهر ‌ئه‌وه‌یه‌ ‌ ‌‬ ‫جهختی ‌زۆریان ‌له‌ ‌‬ ‫موسوڵمان ‌ ‌‬
‫تێدایه ‌به‌ ‌شیعر ‌ناچێت ‌و‌‬‫‌‬ ‫ڕهوانبێژیه‌کی ‌‬ ‫دروست ‌بكات ‌چونكه‌ ‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫بهاڵم ‌ئه‌گه‌ر‌‬
‫نییه‪‌ ‌ .‬‬
‫یهكی ‌مرۆڤای‌هتی ‌پێوه‌ ‌ ‌‬ ‫ییه ‌و ‌هیچ ‌دیارده‌ ‌‬ ‫سروشێكی ‌خوا ‌‬
‫وهی‌‬‫له ‌موسحەف‌هكه‌ی ‌عوسمان ‌و ‌لێكۆلینه‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫بخوێنینه ‌‬
‫‌‬ ‫تهكانی ‌قوڕئان ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫مهكک‌ه‌‬
‫سهر ‌بكه‌ین‪‌ ،‬ئه‌توانین ‌ئه‌م ‌قوڕئان‌ه ‌بكه‌ین ‌به‌ ‌دوو ‌به‌ش ‌به‌شێك ‌له‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫دینهیی‌‬
‫كهی ‌تر ‌پێی ‌ئه‌ڵێن ‌مه‌ ‌‬ ‫شه ‌‬‫كه ‌پێی ‌ئه‌ڵێن ‌مه‌كک‌هیی ‌و ‌به‌ ‌‬ ‫دروست ‌بوه‌ ‌ ‌‬
‫تهكانی ‌‪‌٢٠‬‬ ‫گهر ‌سه‌یری ‌سوره‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫تهكان ‌دروست ‌بوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئایه ‌‬
‫دینه ‌ ‌‬
‫مه ‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫نییه ‌و‌‬
‫بكهین ‌هیچ ‌جیهادێك ‌و ‌هیچ ‌توندو ‌تیژیه‌كی ‌پێوه‌ ‌ ‌‬ ‫ساڵهی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهكانی‌‬‫ی‌سوره ‌‬
‫‌‬ ‫پێچه ‌‬
‫وانه‬ ‫اڵم‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شیعر‌و‌زۆر‌كورتن‌به‬ ‫كان‌جۆرێكن‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬
‫ههر ‌هه‌موی ‌ئایه‌تی ‌دوردرێژن ‌و ‌زۆربه‌شیان ‌جۆری ‌وتاری ‌شەڕی‌‬ ‫دینه ‌ ‌‬
‫مه ‌‬ ‫‌‬
‫گهر ‌سه‌یری ‌سوره‌تی ‌'الرحمان' ‌و ‌چه‌ند ‌سوره‌تێكی ‌تر ‌بكه‌ین‌‬ ‫ئه ‌‬
‫دیاره‪‌ ‌ .‬‬
‫پێوه‌ ‌ ‌‬
‫وهی‌‬‫د‌پێش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫دووریش‌نییه ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌‌و ‌‬
‫ی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫موشیان‌كێش‌و‌قافیه‬ ‫هه ‌‬
‫ر‌هه‬ ‫‌‬
‫بهشی‌داهاتو‌‬ ‫له ‌‬
‫ئێمه‌ ‌‬
‫ی‌ههبووبێ‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫تی‌ئاماده‬ ‫‌‬
‫ندێك‌سوره‬ ‫‌‬
‫رپا‌بكات‌هه‬ ‫م‌ئاینه‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫كهین‪‌.‬‬‫ئه ‌‬‫دینه‌ ‌‬
‫كه‌و‌مه‌ ‌‬ ‫كانی‌مهک ‌‬
‫‌‬ ‫باسی‌بهراوردی‌سوره‌ ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬
‫تاكه‌‬
‫ڕهوانبێژی ‌ئایه‌ته‌كانی ‌قوڕئان‌ه‪‌ ‌ .‬‬ ‫هێزی ‌ئیسالم ‌له‌ ‌ڕکێف ‌كردنی ‌خەڵک ‌ ‌‬
‫رههڵدانی‌‬
‫سهرتای ‌سه‌ ‌‬ ‫ههر ‌له‌ ‌‬ ‫یهتی‪‌ ‌ .‬‬ ‫كه ‌‬
‫وانبێژیه ‌‬
‫‌‬ ‫موعجیزهی ‌ئیسالم ‌هه‌ر ‌ڕه‌‬ ‫‌‬
‫یشیهكان ‌و‌‬
‫لهالیه‌ن ‌قوره‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫وته ‌ژێر ‌پرسیار ‌و ‌لێكۆلینه‌ ‌‬ ‫ئیسالم ‌پەیامبەر ‌كه‌ ‌‬
‫میشه ‌داوای ‌موعجیزه‌یان ‌لێ ‌ئە‌كرد ‌ئه‌ویش ‌هه‌ر ‌ئه‌ی ‌وت‌‬ ‫كهكان‪‌ ،‬هه‌ ‌‬ ‫جوله ‌‬
‫‌‬
‫ناكهن ‌ئایه‌تێكی ‌وه‌كو ‌قوڕئان‌‬
‫گهر ‌ئێوه‌ش ‌بڕوا ‌ ‌‬ ‫موعجیزهیی ‌من ‌قوڕئان‌ه ‌و ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫م‌کتێبه‌باسمان‌کرد‪.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫می‌ئه‬ ‫‌‬
‫شی‌دووه‬ ‫وهک‌له‌‌ ‌‬
‫به‬ ‫بێنن‌ ‌‬
‫کان‌زۆر‌کهڵه‌ره‌ق‌بوون‌و‌بڕوایان‌‬
‫‌‬ ‫خات‌بێباوه ‌‬
‫ڕه‬ ‫‌‬ ‫دهری‌ئه‌‬ ‫بهاڵم‌به‌‌پێی‌قوڕئان‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهکانی ‌له‌ ‌ئەڵاڵوه‌ ‌هاتبێت‪‌ ،‬ئه‌م ‌زۆر‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫به ‌ڕه‌وانبێژی ‌پەیامبەر ‌ن‌هده‌کرد ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئاستی‌مرۆڤه‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫ڕهوانبێژی‌قوڕئان‌ ‌‬ ‫یهک‪‌ ‌:‬‬ ‫یهنێ‪‌ ‌.‬‬‫گه ‌‬
‫ست‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫دوو‌مه ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫ختکردنه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫جه‬
‫وی‪‌،‬چونکه ‌خۆیان‌شاعیر‌بوون‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ری‌ئاسمان‌و‌زه‬ ‫که ‌ ‌‬
‫دانه‬ ‫وهک‌ئاستی‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫نه ‌‬ ‫‌‬

‫‪351‬‬
‫ئهوا ‌شاعیره‌کان‌‬ ‫بوایه ‌ ‌‬
‫دهر‌ی ‌هه‌ ‌‬ ‫گهر ‌ڕه‌وانبێژیه‌کی ‌قوڕئان ‌هێزێکی ‌ڕاده‌به‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫ئهیزانی ‌قوڕەیش ‌هێنده‌‌‬ ‫ئهگه‌ر ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئههێنا‪‌ .‬دوو‪‌ ‌ :‬‬ ‫بڕوایان ‌به‌ ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ته ‌ماندو ‌ئه‌کرد‪‌ .‬بۆچی ‌میلله‌تێكی‌‬ ‫گهڵ ‌ئه‌م ‌میلله‌ ‌‬ ‫للهڕ‌هقن ‌ئیتر ‌بۆ ‌خۆی ‌له‌ ‌‬ ‫که ‌‬
‫‌‬
‫تان‌و‌بهڵکو‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ری‌میلله‬ ‫وان‌ببن‌به ‌ ‌‬
‫نوێنه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫کو‌ئه‬ ‫‌‬
‫بژارد‌تاوه‬ ‫وتوخوازی‌هه ‌‬
‫ڵنه‬ ‫‌‬ ‫پێشک‌ه‬
‫ڕۆلهی ‌ماده‌کان‌‬ ‫وه‪‌ ،‬بۆ ‌نمونه‌ ‌ ‌‬ ‫سابایه ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌ ‌‬
‫بحه‬ ‫رهبیش ‌له‌ژێر ‌سایه‌ی ‌ئه‌و ‌میلله‌ ‌‬ ‫عه ‌‬
‫‌‬
‫وه ‌کرد ‌تاوه‌کو ‌گۆشت ‌ببرژێنن‪‌ .‬هیچ ‌که‌سێک‌‬ ‫رهبیان ‌فێری ‌ئاگر ‌کردنه‌ ‌‬ ‫عه ‌‬
‫‌‬
‫شبکاتهوه‌ ‌که‌ ‌به‌ ‌هێزی‌ئاڤێستا‌پێشکه‌وتن ‌و ‌‪‌٢٩٢‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫کان‌ڕه‬ ‫ناتوانێ‌مێژوی‌ماده‌‬
‫ئاڤێستا‌به ‌هێز‌تر‌بوو‌‬
‫‌‬ ‫گهر‌قوڕئان ‌له‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫ئاشتی‌و‌یهکسانی‌ژیان‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫تهوه‌ ‌به‌ ‌‬‫نه ‌‬
‫‌‬
‫هاته ‌خوارێ ‌تاوه‌کو ‌هه‌مو‌‬ ‫هێزتره‪‌ ،‬بۆچی ‌ئه‌و ‌قوڕئان‌ه ‌بۆ ‌ماده‌کان ‌نه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫یان ‌به‌ ‌‬
‫جهیان‌به‌ئاشتی‌ژیا‌بان!‌‬ ‫‌‬
‫‌‬
‫تهكانی‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫بێت‌چونكه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫موعجیزهی‌ئیسالم‌قوڕئان‌‬ ‫‌‬ ‫ر‌تاكه‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫دوایدا‌ئهلێین‪‌ ‌،‬‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫‌‬
‫ئهگه‌ر‌‬ ‫چونكه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهسی‌تر‪‌.‬‬ ‫و‌نه ‌‬
‫رهبه‌‌ ‌‬ ‫نیا‌بۆ‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫م‌ئاینه‌ ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫كهواته‌‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫یه‌ ‌‬
‫ڕهوانبێژی‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهربگێردرێت ‌بۆ ‌هه‌ر ‌زمانێكی ‌تر ‌ئه‌وا ‌ئه‌م ‌ڕه‌وانبێژیه‌ی ‌نامینێت‌‪‌،‬‬ ‫قوڕئان ‌ ‌‬
‫رهب‌‪‌ ،‬یاخود ‌فێری ‌زمانی ‌عه‌ربی ‌ببێت‪‌.‬‬ ‫عه ‌‬‫ههمو ‌جیهان ‌ببێت ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫حاڵیشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مه‬
‫بهبێ ‌بونی‌‬ ‫ئهورپی‪‌ ،‬ئاسیایی‪‌ ،‬ئه‌فریكی‪‌ ،‬ئه‌مریكی) ‌ ‌‬ ‫كهسێكی ‌بێگان‌هی ‌وه‌ک( ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بانگێشهی‌‬
‫‌‬ ‫ن‌كه ‌‬
‫كه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫ی‌عهربێك‌باوەڕ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫چۆن‌به ‌ ‌‬
‫قسه‬ ‫‌‬ ‫رجهسته‌ ‌‬
‫كی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫موعجیزه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫ئهی‌‬ ‫بهکان ‌بڵێت‪‌ ‌ :‬‬ ‫ره ‌‬‫ناعه ‌‬
‫رهب ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫عه ‌‬‫لۆجیكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ئیسالمهتی ‌بكات‪‌ .‬یاخود ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫لهم‌‬‫یه ‌ ‌‬
‫ئهزانن ‌چ ‌ڕ‌‌هوانبێژی ‌هه‌ ‌‬ ‫عهربی ‌بن ‌ئینجا ‌ ‌‬ ‫وهرن ‌فێری ‌زمانی ‌ ‌‬ ‫لکینه ‌ ‌‬
‫خه ‌‬ ‫‌‬
‫تێبگات‌ببێت‌به‌‬
‫‌‬ ‫م‌ئاینه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ی‌له‬ ‫سێك‌بێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫حاڵه ‌ ‌‬
‫كه‬ ‫مه ‌‬ ‫مه ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫پیرۆزهدا"‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫قوڕئان‌ه ‌‬
‫گهر‌موسوڵمان ‌بڵێن ‌قوڕئان ‌یاسا‌و‌‬ ‫ئه ‌‬
‫كی‌نهبێت‪‌ ‌.‬‬‫‌‬ ‫‌‬
‫وندیه‬ ‫گهر‌به‌رژه‌‬ ‫موسڵمان‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫له ‌قوڕئان ‌یاسای‌‬ ‫زب‌ههیه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهوا‌زۆر‌رێكخراو‌و‌حی‬ ‫رێسای‌مرۆڤایهتی‌تێدایه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ڵگهی ‌زانستی‌‬ ‫به ‌‬ ‫ئهوا ‌زۆر ‌كتێبی ‌به‌ ‌‬ ‫گهر ‌بلێت ‌قوڕئان ‌مێژوی ‌تێدایه‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫زیاتره‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬
‫ستێره ‌ناسینی‌‬‫‌‬ ‫گهر ‌بلێت ‌قوڕئان ‌زانستی ‌ئه‌‬ ‫ئه ‌‬‫كه ‌باسی ‌مێژو ‌ئه‌كات‪‌ ‌ .‬‬ ‫یه ‌ ‌‬‫هه ‌‬
‫‌‬
‫ستێره‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌زۆر ‌به‌ ‌چرۆ ‌پڕی ‌باسی ‌ئه‌‬ ‫ئهوا ‌زۆر ‌كتێب ‌و ‌تیلسكۆب ‌هه‌ ‌‬ ‫تێدایه‌ ‌ ‌‬
‫موعجیزهی‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫سیحی‌ئهوا ‌بڕوا‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سێك‌ببێت‌به ‌ ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫اڵم‌ههر‌كه‌‬
‫‌‬ ‫ناسین‌ئ‌هكات‪‌ ‌.‬‬
‫به‬
‫گهر‌‬‫كهوابو ‌ئیسالم ‌ئه‌ ‌‬ ‫عیسا ‌ئه‌كات ‌و ‌پێوست ‌ناكات ‌زمانی ‌التینی ‌فێر ‌ببێت‪‌ ‌ .‬‬
‫ئاینێكی‌ناوچهیی‌ه‌و‌هیچی‌تر‪.‬‬
‫‌‬ ‫واته‌‬
‫بێت‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌تهنیا‌قوڕئان‌‬ ‫كه ‌‬ ‫موعجیزه ‌‬
‫‌‬

‫‪352‬‬
 ‫ربهركانی‌‬ ‫ت‌به ‌‬
‫نانه ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫وانبێژییه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ئهم‌ڕه‌‬
‫سه ‌‬ ‫له ‌‬‫وه‌ ‌‬‫كاته ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫جهخت‌ ‌‬ ‫زۆر‌جار‌قوڕئان‌ ‌‬
‫دا‌ئایهتاكانی‌‬
‫‌‬ ‫ك‌ئهم‪‌.‬من‌لێره‌‬ ‫تێك‌بێنێت‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بتوانێت‌ئایه‬ ‫كات‌كه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫جن‌و‌مرۆڤ‌ئه‬
‫بهلكو ‌هه‌ر‌‬ ‫تاوهكو ‌به‌راوردی ‌بكه‌ین‪‌ ‌ .‬‬ ‫ره ‌ ‌‬ ‫سهر ‌ئه‌م ‌په‌ ‌‬ ‫ناهێنمه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬‫یله ‌‬
‫موسە ‌‬
‫مان‌كرد‌چهند‌‬
‫‌‬ ‫كانی‌پێشو‌باسی‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫بابه ‌‬
‫ته‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫ینهوه‌‌به‌‌گژی‌یه‌كا‪‌ ‌.‬‬ ‫كه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫قوڕئان‌ ‌‬
‫یه‌‬
‫وه‪‌ .‬پرسیار ‌ئه‌وه‌ ‌‬ ‫خوێندراوهته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫چهندین ‌شێوه‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫ئایهته‌كان ‌ ‌‬‫یهك ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫وشه ‌‬
‫‌‬
‫ئهوانیتر ‌قسه‌ی ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫قسهی ‌ئەڵاڵ ‌بێت ‌كه‌واته‌ ‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬‫وهی ‌ئێستا ‌له‌ ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ئایهتی‌‬
‫كهوابو ‌خەڵکانێك ‌توانیان ‌ئایه‌تی ‌وه‌ك ‌قوڕئان ‌بهێنن‪‌ .‬بۆ ‌نمونه‌ ‌ ‌‬ ‫نین‪‌ ‌ ،‬‬
‫ی‌تر‌ئهڵێت‌(‌تتلوا‌)‌‬ ‫‌‬ ‫ئهوه‌‬‫كیان‌ئهڵێت‌(‌تبلوا‪‌ ‌ ،‌)‌،،،‬‬ ‫‌‬ ‫تی‌یونس‌كه ‌ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سوره‬ ‫‪٠٣‬‬
‫واته‌‬
‫كه ‌‬ ‫ن‌مرۆڤه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهوی‌تر‌له‌ ‌‬
‫الیه‬ ‫واته‌ ‌‬
‫بێت‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫الیهن‌ئەڵاڵ‌‬ ‫ر‌یهكیان‌له‌‌ ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬‫كهواته‌‌ ‌‬
‫‌‬
‫تێك‌بهێنێت‌وهك‌ئەڵاڵی‌پەیامبەر‪‌.‬موسڵمانان‌‬ ‫‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫ئایه‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫مرۆڤ‌له ‌توانایدا‌هه‌ ‌‬‫‌‬
‫سورهت‌‬
‫‌‬ ‫یش‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫ئهڵێن ‌ ‌‬
‫ئێوه‬ ‫بێباوهڕان‌ ‌‬‫‌‬ ‫به ‌‬
‫تێك‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫چهند‌ئایه‌‬‫به ‌ ‌‬ ‫پاردوە ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫خۆیان‌س‬
‫ههڵی‌‬‫ئهڵێت( ‌یان ‌ئێژن‪‌ ‌ :‬‬ ‫ئایهتی ‌‪‌ ٢٠‬سوره‌تی ‌هود ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫وهكو ‌قوڕئان ‌بهێنن‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫ركهسێ‌‬ ‫یارمهتی ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬‫ئهگه‌ر ‌قسه‌و ‌ڕاسته‌‪‌ ،‬ده‌سا ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫بێژه‪‌ ‌ :‬‬
‫بهستوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫ك‌ئهم‌بێنن‪‌‌.‬‬ ‫روه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫ڵبهسته‌‌ ‌‬ ‫تی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫ده‌سووڕه‌‬ ‫یرهز‌ئەڵاڵ‌–‌ ‌‬ ‫غه ‌‬ ‫كهوێ‌–‌ ‌‬ ‫ستووده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫ستَطَ ْعتُمْ ِمنْ دُونِ‬‫سوَرٍ ِمثْلِهِ مُ ْفتَ َريَاتٍ وَا ْدعُوا َمنِ ا ْ‬ ‫أَمْ يَقُولُونَ ا ْفتَرَاهُ ُقلْ فَ ْأتُوا بِعَشْرِ ُ‬
‫كه‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫مان‌هێنایه ‌‬
‫‌‬ ‫ندین‌به ‌‬
‫ڵگه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫شی‌پێشو‌چه‬ ‫له ‌ ‌‬
‫به‬ ‫اڵم‌ئێمه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫اللَّهِ ِإنْ ُك ْنتُمْ صَادِقِينَ)‌ ‌‬
‫به‬
‫كهواته‌‌‬‫وه ‌ ‌‬‫یهك ‌خوێندۆته‌ ‌‬ ‫چهند ‌شێوه‌ ‌‬ ‫ههر ‌هاوڕێیانی ‌پەیامبەر ‌قوڕئانیان ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نهك‌‬ ‫دروست‌بونی‌ئایهتی‌خەڵک‌ه!‌كه‌وابو‌ ‌‬
‫‌‬ ‫واته ‌‬
‫له ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫جیاوازی‌خوێندنه ‌‬
‫‌‬
‫وه‌‬
‫ی‌جۆراو‌جۆر‌خوێندراوهته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ت‌به‌شێوه‌‬‫ئایه ‌‬ ‫لكو‌زیاتر‌له‌‪‌ ‌٢٢‬‬
‫‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫ت‌به‬ ‫ر‌ده ‌‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫مرۆڤی‌ساده‌توانیویه‌تی‌دروستی‌بكات!‌‌‬ ‫‌‬ ‫كه‌‬
‫یه‌ ‌‬‫ت‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫زیاتر‌له‌‪‌ ‌٢٢‬‬
‫ئایه‬ ‫‌‬ ‫واته‌‬
‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫تهنها‌‬‫سهر ‌موعجیزه‌ی ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫گهر ‌موسلمان ‌زیاتر ‌پێ ‌دابگرێت ‌له‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫که ‌قه‌ت ‌ئاسۆی ‌ڕوناکی‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫تهمومژێکه‌ ‌‬ ‫خاته ‌ ‌‬
‫یهتی ‌ئه‌وا ‌خۆی ‌ئه‌ ‌‬ ‫وانبێژیهکه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕه‬
‫له ‌شتی ‌شاراوه‌ ‌که‌ ‌هیچ ‌سودێکی ‌بۆ‌‬ ‫تی ‌ ‌‬
‫پریه ‌‬
‫ئهو ‌قوڕئان‌ه ‌ ‌‬ ‫نهبینێ ‌چونکه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهک ‌(الم‪‌،‬‬ ‫مرۆڤایهتی ‌نییه‌‪‌ ،‬وه‌ک ‌پێشتر ‌باسمان ‌کرد ‌له‌ ‌قوڕئان ‌کۆد ‌هه‌یه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یه‪‌ ،‬چ ‌ڕه‌وانبێژی‌‬ ‫دابڕاوانه ‌چ ‌سودێکی ‌بۆ ‌مرۆڤایه‌تی ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫الر‪‌ )......‬ئایا ‌ئه‌و ‌پیته‌ ‌‬
‫گمحلش‌ذالک‌کتاب‌ال‌ریب‌فیه‪‌.‬نمکلج‌هدی‌‬
‫‌‬ ‫ش‌ئهتوانین‌بڵێن"‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆ‌ئێمه‬ ‫یه‪‌.‬‬
‫هه ‌‬
‫‌‬
‫گهر ‌موسلمان ‌باوه‌ڕ ‌نه‌کات ‌که‌‌‬ ‫له ‌ڕاستیدا ‌ئه‌ ‌‬ ‫للمتقین‪‌ .‬جوجو‪‌ ،‬شوشو‪‌ ‌ )...........،‬‬
‫ئهوا‌ده‌بێ‌دان‌‬ ‫نوسیوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سیحیهکان‌بۆ‌پەیامبەریان‌‬ ‫‌‬ ‫کۆدێک‌بووه ‌ ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫و‌پیتانه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬

‫‪353‬‬
‫وه ‌دابنێن ‌که‌ ‌ئەڵاڵ ‌بە ‌لۆجیکیانە ‌لەگەڵ ‌موسلمان ‌نادوێ ‌و ‌هەناردەی‌‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫پەیامەکەی‌ڕون‌نییە‪‌.‬کەوا‌بوو‌لۆجیکی‌قوڕئان‌و‌رەوانبێژی‌لە‌کوێیە؟‌‬
‫ی‌ئایهته‌کانی‌قوڕئان'‌باسمان‌کرد‌‬ ‫‌‬ ‫شیکردنه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫بهشی‌'‬ ‫پێشتر‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ها‌ئێمه ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬
‫ی‌نهنوسیبو‌‬
‫که ‌‬ ‫ی‌له‌موسحەف‌ه ‌‬ ‫إبن‌مسعود‌سوره‌تی‌'الناس'‌و‌'الفلق'‌و‌'الفاتحة' ‌‬
‫ته‌‬
‫وه ‌یان ‌ئه‌و ‌سێ ‌سوره‌ ‌‬ ‫بێته ‌‬
‫کهواته ‌ئێمه‌ ‌خالێکی ‌ترمان ‌بۆ ‌ڕون ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ته‌‬
‫تهکانی ‌تره‌ ‌یان ‌ئه‌و ‌سێ ‌سوره‌ ‌‬ ‫وانبێژیهکه‌یان ‌وه‌ک ‌ڕه‌وانبێژی ‌سوره‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕه‬
‫کهی‌إبن‌‬
‫ته ‌ناو‌موسحەف‌ه ‌‬ ‫خراوه ‌‬
‫‌‬ ‫بۆیه ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫وانی‌تر‌نییه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ک‌ئه‬ ‫‌‬
‫یان‌وه‬ ‫وانبێژیهکه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕه‬
‫ره ‌زاناکانی‌‬
‫هه ‌‬
‫له ‌ ‌‬
‫چونکه ‌إبن ‌مسعود ‌یه‌کێکه‌ ‌ ‌‬‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫کهوابو ‌گومان ‌هه‌ ‌‬ ‫مسعود‪‌ ‌ .‬‬
‫وانبێژی‌ئهو‌سێ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫چۆن‌ڕه‬ ‫سهر‌قوڕئان ‌‬ ‫له ‌‬‫واوی‌ههبوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئیسالم‌و‌شاره‌زایی ‌ ‌‬
‫ته‬
‫یه!‌‬
‫دهقێکی‌قوڕئان ‌‬ ‫مه‌ ‌‬
‫بڵێت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌که‌‌‬
‫ی‌جیا‌نهکردۆته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سورهته‌‬
‫‌‬

‫ی‌ئهوا‌تووشی‌‬ ‫راورد‌بكه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كان‌به‬ ‫بی‌و‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫زمانی‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫زا‌ببیت‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌شاره‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫ئهبیت‪‌.‬لەبەر‌ئەوەی‌زمانی‌عەرەبی‌زمانێکی‌بەرفروان‌و‌ئالۆزە‌‬ ‫دژه‌ ‌ئار‌استه ‌ ‌‬
‫یاخود‌ههر‌‬
‫‌‬ ‫هەروەک‌باسمان‌کرد‌هەندێک‌مانا‌هەیە‌کە‌تێگەیشتنی‌ئاسان‌نییە‌‬
‫چهندین ‌شێوه‌ش‌‬ ‫تهكان ‌ئه‌گۆرێ ‌و ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ایه ‌‬
‫یهك ‌مانای ‌ئ ‌‬ ‫چوكله ‌‬
‫‌‬ ‫یهك ‌به‌ ‌‬ ‫وشه ‌‬
‫‌‬
‫ی‌سورهتی‌الشعراء‌‬‫‌‬ ‫بینین‌ئایهتی‌‪٢٢٢‬‬
‫‌‬ ‫ی‌تریشهوه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫الیه ‌‬
‫كه‬ ‫تهوه! ‌له‌ ‌ ‌‬‫خوێندراوه‌ ‌‬
‫به ‌زمانی‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫بی‌ڕهوان‌و‌ئاسان‪‌.‬بِلِسَانٍ عَ َربِيٍّ ُمبِينٍ) ‌‬ ‫‌‬ ‫زمانێكی‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬
‫ئهڵێت(‌ ‌‬‫‌‬
‫واته ‌چۆن ‌ئه‌و‌‬ ‫ئهبینین ‌كه‌ ‌‬ ‫لێرهدا ‌دوو ‌دژه‌ ‌ئاراستە ‌ ‌‬ ‫تهوه‌‪‌ ‌ .‬‬‫رهبی ‌ڕونكراوه‌ ‌‬ ‫عه ‌‬
‫‌‬
‫یهك‌ده‌یان‌مانای‌‬ ‫چوكله ‌‬
‫‌‬ ‫ك‌به‌‬
‫یه ‌‬ ‫روشه ‌‬
‫‌‬ ‫زمانێك‌كه‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫به‌‬
‫وه‌ ‌‬
‫كرێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕون‌ئه‬ ‫ئایاتانه‌‬
‫‌‬
‫تاوهكو‌‬
‫بوایه ‌ ‌‬
‫ئاڵۆز‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫رهبی‌هێنده‌ ‌‬ ‫زمانی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫بوایه ‌‬
‫ته ‌ئه‌ ‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پێی‌ئه‬ ‫به ‌‬
‫ئهگۆرێ‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫بوایه‌گوترابا‌‬
‫یاخود‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫تێبگات‌و‌به‌دوای‌بك‌هوێ‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫پیرۆزه‌‬
‫‌‬ ‫م‌ئاینه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫س‌له‬ ‫‌‬
‫مو‌كه‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫رهب‌‬‫رهوها ‌عه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬
‫ههمو ‌كه‌س ‌تێی ‌ناگات‪‌ ‌ .‬‬ ‫بۆیه ‌ ‌‬
‫زمانێكی ‌هێنده‌ ‌ڕون ‌نییه‌ ‌ ‌‬
‫ت ‌كوری ‌حاتم ‌'ابن ‌حاتم'‌‬ ‫نانه ‌‬
‫ته ‌‬‫كهن ‌ ‌‬ ‫ته ‌زیاد ‌ڕه‌وی ‌ئه‌ ‌‬ ‫بهو ‌ئایه‌ ‌‬
‫چی‌ەكان ‌هێنده‌ ‌ ‌‬
‫رهكان‌‬ ‫مبه ‌‬
‫پێغه ‌‬
‫ئهڵێت‌"وەحی‌بۆ‌هەموو‌پێغەمبەران‌بە‌زمانی‌عەرەبی‌ناردراوە‪‌ ‌،‬‬ ‫‌‬
‫وه ‌به‌‌‬
‫ستانه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕۆژی‌هه‬ ‫تهكانی ‌خۆیان‪‌،‬زمانی ‌‬ ‫میلله ‌‬
‫ریانگێراوه ‌ب‌ۆ ‌سەر‌زمانی ‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫وه‬
‫‪328‬‬
‫بی‌قسان‌ئهكات‪".‬‬
‫‌‬ ‫زمانی‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫شت‌به‌‬
‫‌‬ ‫ی‌بچێت‌بۆ‌به ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫سریانی‌ئهبێ‌‪‌ ‌،‬‬
‫‌‬
‫‌‬

‫‪‌328‬تفسیر‌ایة‌‪‌٢٢٢‬سورة‌الشعراء‪‌/‬ابن‌کثیر‌‬

‫‪354‬‬
‫بنێن‌و‌پرسیارێک‌بکهین‌ئایا‌زمانی‌‬
‫‌‬ ‫الوه ‌‬
‫به ‌‬‫ر‌نالۆجیکهکانی‌تری‌قوڕئان ‌ ‌‬‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫وهی ‌ئەڵاڵ ‌قوڕئانی ‌پێدا ‌بنێرێت؟ ‌ئایا ‌زمانی‌‬ ‫رهبی ‌باشترین ‌زمانه‌ ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫عه ‌‬
‫‌‬
‫ی‌وشهکان‌و‌دارشتنی‌‬ ‫‌‬ ‫کانی‌تر‌دائهپۆشێ‌له‌‌ڕووی‌فراوان‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مو‌زمانه‬ ‫‌‬
‫بی‌هه‬ ‫عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬
‫ڕێزمانی؟‌‬
‫کهین‪‌:‬‬‫دوو‌پرسیار‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ته‌‬
‫ی‌ئهم‌بابه‌ ‌‬
‫وه ‌‬ ‫اڵمدانه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌وه‬
‫قهت‌‬‫یهک ‌به‌ ‌‬
‫وه ‌‬
‫ته ‌‬‫رهبی ‌هێنده‌ ‌فراوان ‌بێت ‌و ‌هیچ ‌نه‌ ‌‬ ‫گهر ‌زمانی ‌عه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫یهک) ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫زمانهکانی ‌تر‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫نهبێ‪‌ ،‬ئه‌ی ‌چۆن ‌زۆر ‌پیت ‌هه‌ ‌‬ ‫رهبی ‌وشه‌کانی ‌فراوان ‌ ‌‬ ‫عه ‌‬
‫‌‬
‫نگدانهوه‌ی‌سروشت‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هۆی‌ڕه‬ ‫بی‌نیه‪‌.‬زۆر‌وشه‌ ‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫زمانی‌عهره‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌له ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌به‌‬
‫هه ‌‬
‫‌‬
‫تازه ‌فێری ‌زمان ‌ئه‌بێ ‌چه‌ند ‌پیتێک‌‬ ‫دروست ‌ئه‌بێ‪‌ ،‬نمونه‌ ‌زۆره‌‪‌ ،‬منداڵ ‌که‌ ‌ ‌‬
‫زمانهکانی‌‬
‫مهش ‌وا ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ستپێئهکات‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رئهپه‌رێنێ ‌یان ‌به‌( ‌دا‪‌ ،‬تا‪‌ ،‬با‪‌ ،‬پا) ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬پاپا‪‌،‬دادا‪‌،‬تاته)‌بۆ‌باوک‌و‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬دایه‬ ‫یانه(‌ ‌‬
‫بابه‬ ‫سهرەتای ‌‬‫م‌وشه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هان‌کردوه‌که‌‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫جی‬
‫کهی ‌ب‌هرزه‌ ‌بۆ ‌سه‌رسورمان ‌یان‌‬ ‫دهنگه‌ ‌‬ ‫که ‌ ‌‬
‫دایک ‌به‌ ‌کاربهێنێت‪‌ .‬یان ‌پێتی ‌(ئا) ‌ ‌‬
‫دهنگ‌‬‫واته ‌ ‌‬
‫زمانهکان ‌که‌ ‌بۆته‌ ‌(ئای‪‌ ،‬ئۆی‪‌ ،‬ئۆف)‪‌ ،‬که‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫ئازار ‌به‌کارهاتوه‌ ‌ ‌‬
‫ئهگه‌ر ‌زمانی ‌عه‌ره‌بی ‌زمانی‌‬ ‫نگدانهوه‌ی ‌سروشتی ‌چوارده‌وری ‌خۆته‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕه‬
‫ههمو ‌ده‌نگێكی ‌تێدابایه‌ ‌کە ‌لەگەڵ ‌سروشتی ‌هەموو‌‬ ‫بوایه ‌ ‌‬
‫ڵبژارده ‌بێت ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫جیهاندا ‌گونجا ‌با‪‌ .‬بۆ ‌نمونە ‌لە ‌ناوچەکانی ‌میدیادا ‌چونکە ‌شاخ ‌و ‌کێو ‌و‌‬
‫دارودرەختی ‌زۆرە ‌بۆیە ‌دەنگی ‌'با' ‌الی ‌ئێمە ‌وژەی ‌پێ ‌دەڵێن ‌بەاڵم ‌بیستنی‌‬
‫دەنگی‌با‌لە‌بیابان‌جۆرێکی‌ترە‌بۆیە‌دەنگی‌ژی‌تێدا‌نییە‪‌،‬هەربۆیە‌دەنگی‌ژ‌‬
‫لەناو‌سروشتی‌زۆر‌جێگادا ‌هەیە‌بەاڵم‌لەناوچەی‌تری ‌دانییە‪‌.‬کەواتە‌زمانی‌‬
‫عەرەبی‌زمانێکی‌بەرفراوان‌نییە‪‌.‬کاتێک‌دەڵێن‌زمانێک‌بەرفراوانە‌کە‌زۆرینەی‌‬
‫ناوه‌‬
‫دەنگ ‌لە ‌خۆی ‌کۆ ‌بکاتەوە‪‌ .‬هەربۆیە ‌زمانی ‌عەرەبی ‌نەیتوانیووە ‌ ‌‬
‫وهک ‌خۆی ‌به‌کارهێنابا‪‌ .‬شاخی‌‬ ‫نهکانی ‌میلله‌تانی ‌تر ‌له‌ ‌ناو ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬
‫ڕه ‌‬ ‫‌‬
‫‪329‬‬
‫له‌‬
‫دهنگی‌'گ'‌ ‌‬ ‫چونکه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌جودی‌ناوی‌هاتوه‌ ‌‬ ‫کان‌له ‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌گوتیه‬ ‫‌‬
‫ناوچه‬
‫خاوهنی‌‬
‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫رهبی ‌نییه‌‪‌ .‬ئایا ‌ئەڵاڵ ‌قوڕئانی ‌بۆ ‌پەیامبەر ‌نارد‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫عه ‌‬
‫‌‬
‫ردهکه‌وێ‌قوڕئان‌‬ ‫اڵم‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌'گوتی'‌ناوی‌هێنابا‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫بوایه ‌ ‌‬
‫وی‌با‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫سروشتی‌زه‌‬
‫روهک ‌پاش‌‬ ‫هه ‌‬‫تانه‪‌ ‌ .‬‬ ‫رهبکردنی ‌میلله‌ ‌‬ ‫عه ‌‬
‫قوڕئانێکی ‌عه‌ره‌بیه‌ ‌و ‌ته‌نها ‌به‌ ‌‬

‫‪َ ‌329‬وقِیلَ یَا أَ ْرضُ ا ْبلَعِي مَاءَكِ وَیَا سَمَاءُ َأ ْقلِعِي وَغِیضَ الْمَاءُ وَ ُقضِيَ الْأَمْرُ وَاسْتَ َوتْ َ‬
‫علَى الْجُودِيِّ ۖ‬
‫َوقِیلَ بُعْدًا ِللْقَ ْومِ الظَّالِمِینَ‪‌.‬الهود‪‌٢٢:‬‬

‫‪355‬‬
‫دهستی ‌پێده‌کرد‌‬ ‫دهنگی ‌'گ' ‌ ‌‬ ‫داگیرکردنی ‌خاکی ‌ماده‌کان ‌ئه‌و ‌وشانه‌ی ‌به‌ ‌ ‌‬
‫گهل ‌و ‌الن=جەلەوال'‪‌،‬‬ ‫تانگهرۆ'‪‌ '‌ ،‬‬
‫دهنگی ‌'ج'‪‌ ،‬وه‌ک ‌ڕوباری ‌' ‌‬ ‫کردیان ‌به‌ ‌ ‌‬
‫گهمشید'‪‌...،‬هتد‪‌.‬‬ ‫' ‌‬
‫گهر ‌زمانی ‌عه‌ره‌بی ‌زمانی ‌هه‌ڵبژارده‌ ‌بێت ‌ئه‌ی ‌چۆن ‌نه‌شاز ‌له‌ ‌ناو‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫دوو) ‌ ‌‬
‫ئایا‌موعجیزهی‌قوڕئان‌‬
‫‌‬ ‫موو‌زمانهکانی‌تر‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ک‌هه‬ ‫دۆزینهوه‌‌وه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بی‌ئه‬ ‫زمانی‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬
‫کوێیه؟‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫‌‬
‫لە‌الیەکی‌تریشەوە‌دەڵێن‌کاتێک‌قوڕئان‌نوسرایەوە‌و‌کرا‌بەو‌موسحەفەی‌لە‌‬
‫دەستی ‌ئێمە ‌دایە‪‌ ،‬ئەگەر ‌بۆ ‌هەر ‌ئایەتێک ‌دوو ‌شاهیدی ‌لەسەر ‌نەبوایە‌‬
‫وەرنەدەگیرا‪ ‌ .‬ئایا ‌ئەگەر ‌دوو ‌کەسی ‌درۆزن ‌ئایەتێكیان ‌بۆ ‌الی ‌ئەو ‌لیژنەیە‌‬
‫هێنابا ‌لێیان ‌وەردەگرت؟ ‌ئەگەر ‌ئایەتی ‌قوڕئان ‌ڕەوانبێژی ‌هەبێ ‌کەواتە‌‬
‫پەیویستی‌بە‌شاهید‌نە‌دەکرد‌یەکسەر‌دەیان‌زانی‌ئەو‌ئایەتە‌لەالیەن‌ئەڵاڵوە‌‬
‫دانەبەزیوە‪‌ .‬واتە ‌سودی ‌شاهید ‌چییە ‌ئەگەر ‌دووان ‌بن ‌یان ‌یەک ‌یان ‌سێ؟‌‬
‫بەاڵم ‌دەردەکەوێ ‌عەرەبی ‌ئەو ‌کاتە ‌توانیویانە ‌ئایەت ‌وەک ‌قوڕئان ‌دروست‌‬
‫بکەن‪‌ ،‬بەاڵم ‌ئەو ‌لیژنەیە ‌بۆ ‌دڵنیابون ‌و ‌ئاسودە ‌کردنی ‌ویژدانی ‌خۆیان‌‬
‫پەیویستیان‌بە‌شاهید‌هەبووە!‌‬
‫ته‌‬
‫یه ‌موسڵمانان ‌یان ‌خۆیان ‌كه‌وتونه‌ ‌‬ ‫وه ‌‬
‫كهمان ‌ئه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫كورتكراوهی ‌بابه‌ ‌‬
‫‌‬
‫نه ‌ناو ‌ئه‌م ‌گێژاوه‌ ‌و ‌بیرو ‌هۆشیان ‌له‌‌‬ ‫بخه ‌‬
‫یانهوێ ‌خەڵک ‌ ‌‬ ‫ناوگێژاوێك ‌یان ‌ئه‌ ‌‬
‫لهالیه‌كی ‌تریش ‌وەک ‌لە‌‬ ‫ئهڵێن ‌موعجیزه‌مان ‌قوڕئان‌ه! ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫كه ‌‬
‫لهالیه‌ ‌‬
‫خاچ ‌بده‌ن‪‌ ‌ .‬‬
‫ر‌موعجیزهتان‌‬
‫‌‬ ‫تی‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫وتویه‬ ‫هاتوه‌‬
‫‌‬ ‫بڕگەی(‪‌)٩٢٩٢٩٢٠٦‬باس‌کرا‪‌،‬ئه‌ڵێن‌جوبرائیل‌‬
‫كهن ‌ئه‌وا ‌هیچ ‌نەتەوەیەک ‌بەم ‌شێوەیە ‌سزا‌‬ ‫نه ‌‬
‫نیشان ‌بده‌ین ‌و ‌پاشان ‌بڕوا ‌ ‌‬
‫موعجیزهی ‌هێنا ‌به‌اڵم ‌نایەوێ ‌له‌ ‌قوڕئان ‌زیاتر ‌بێت‪‌.‬‬‫‌‬ ‫كهوابو ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫نەدراوە‪‌ ‌ .‬‬
‫الیهن ‌ئەڵاڵ ‌ئینجا ‌ڕه‌وانبێژی ‌بێت ‌یان‌‬ ‫ههر ‌موعجیزه‌ ‌بێت ‌له‌ ‌‬ ‫گهر ‌موعجیزه‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫ئهی‌‬‫ههر ‌چیه‌ك ‌بهێنێت‪‌ ‌ ،‬‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫له ‌هێزیدا ‌هه‌ ‌‬
‫واته ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫سهروو ‌سروشت ‌بێت ‌كه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫لگای‌سهرزه‌وی؟‌‬
‫‌‬ ‫ی‌نههێنا‌بۆ‌دواكه‌وتوترین‌كۆمه‌‬ ‫هێزترین‌موعجیزه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆچی‌به‬
‫‌‬
‫لهوحی‌پارێزراو‬ ‫‪‌ ‌٢‌.٠‬‬
‫بهپێی ‌قوڕئان‌‬ ‫بابهتی ‌تابلۆی ‌پارێزراوه‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫نالۆجیکهکانی ‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یهکێك ‌له‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫‌‬
‫بهیه‌كجار‌‬‫ر‌ههموی ‌ ‌‬
‫ئینجا‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫نوسراوه‪‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫لهوحی‌پارێزراودا‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫تهکان ‌ ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫ههمو‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪356‬‬
‫ئینجا‌به ‌پێی‌ڕووداوه‌كانی‌ژیان‌‬ ‫‌‬ ‫ی‌عیزه'‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫هاتۆته ‌'ماڵ‬
‫‌‬ ‫شهوی‌قه‌در'لیلة‌القدر' ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪330‬‬
‫ت‌هاتۆته‌خوارێ‪.‬‬‫‌‬ ‫له‌دوا‌ ‌‬
‫ئایه‬ ‫ئایهت‌ ‌‬‫‌‬
‫تهكانی ‌قوڕئان ‌به‌ ‌پێی ‌ڕووداو ‌و ‌كات ‌و‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫ئهلێن ‌ ‌‬ ‫وهکانی ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫لێکده‌ره‌ ‌‬
‫كجار‌نههاتۆته‌ ‌خۆارێ‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫مو‌كتێبهكه‌ ‌به‌ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫بۆیه ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫ویستی‌خەڵک ‌هاتۆته‌خوارێ‪‌ ‌.‬‬
‫ئایهتی ‌‪٠٩‬ی ‌سوره‌تی ‌الفرقان ‌ئه‌ڵێت( ‌بێ ‌باوه‌‌ڕان ‌ده‌بێژن‪‌،‬‬ ‫سته ‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫بۆ ‌ئه‌م ‌مه‌ ‌‬
‫مه‌‬
‫وه؟ ‌هه‌ر ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫خواره ‌‬
‫‌‬ ‫ناردۆته ‌‬
‫‌‬ ‫بۆچی ‌ئەڵاڵ ‌به‌ ‌تێكڕایی ‌ئه‌م ‌قوڕئان‌هی ‌بۆ ‌نه‌‬
‫ئارامی‌بۆتی‌وهخوێنین‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ڕێكو‌پێكی‌به‌‬
‫‌‬ ‫دڵتی‌پێ‌دامهزرێنین‌و‌به‌‌‬
‫‌‬ ‫ئێمه‌‬
‫كه‌‌ ‌‬ ‫بوو‌ ‌‬
‫ت بِهِ ُفؤَا َدكَ وَرَتَّ ْلنَاهُ‬
‫ح َدةً َكذَِلكَ ِل ُنثَبِّ َ‬
‫ُزلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَا ِ‬‫وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا َلوْلَا ن ِّ‬
‫وه ‌گومان ‌و ‌ناراستی ‌كه‌‌‬ ‫نه ‌‬ ‫خه ‌‬
‫یهكیش ‌هه‌ر ‌خۆیان ‌خۆیان ‌ئه‌ ‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫تَ ْرتِيلًا‪‌ ‌ ).‬‬
‫به‬
‫وێ‌ههلگیراوه‌ ‌له‌ ‌(تابلۆی‌پارێزراو‪‌ -‬لوح‌‬ ‫‌‬ ‫ههمو‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫له‬ ‫بیت‌العزه)‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڵێن‌له ‌(‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫كهوابو‌‬ ‫تهكانی ‌به‌ ‌پێی ‌ڕووداو ‌و ‌كات ‌هاتۆته‌ ‌خوارێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫بهاڵم ‌ئایه‌ ‌‬ ‫المحفوظ) ‌ ‌‬
‫وه ‌ئ‌هبێ‌‬ ‫ته ‌‬
‫یهكی ‌تر ‌كه‌ ‌ئەڵاڵ ‌خۆی ‌هه‌مو ‌ڕووداو‌هكانی ‌نوسیوه‌ ‌‬ ‫مهش ‌به‌ڵگه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫كهوابو‌‬ ‫كانیش‌ملكهچی‌بن‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌مرۆڤه‬ ‫داهاتو‌ڕوبدات‌ئهبێ‌ڕوبدات‪‌ ‌،‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫ی‌له‌‬
‫وه ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫چییه ‌ك‌ه ‌ئەڵاڵ ‌خۆی ‌ئەیەوێت‌‬ ‫كرێتهوه‌ ‌تاوانی ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫دیسان ‌هه‌مان ‌پرسیار ‌ئه‌‬
‫جێكهری ‌فه‌رمانی ‌بین ‌و ‌خۆشی ‌ئێمه‌ی ‌دروست ‌كردوه‌ ‌و ‌خۆشی‌‬ ‫جێبه ‌‬ ‫ئێمه ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪331‬‬
‫له‌دایك‌بین‪‌ .‬‬ ‫وهی‌ ‌‬ ‫رنامهی‌بۆ‌داناوین‌پێش‌ئه‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫دایکی‌پهرتوک ‌'أم‌الکتاب'‌‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬
‫یه ‌ ‌‬
‫چێ‌تابلۆی‌پارێزراو‌ناوێکی‌تریشی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وا‌پێده‬
‫وهی ‌ئەڵاڵ ‌بیه‌وێ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫سورهتی ‌الرعد ‌ناوی ‌هاتوه‌ ‌و ‌ئه‌ڵێ( ‌‬ ‫‌‬ ‫ناسراوه ‌و ‌له‌ ‌‬
‫‌‬
‫رچاوهی ‌کتێبه‌کان ‌الی ‌ئه‌وە‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫وه ‌سه‌‬ ‫وهش ‌بیه‌وێ) ‌ده‌یهێڵێته‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫وهو ‌( ‌‬‫یسڕێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫‪332‬‬
‫ت ۖ َوعِنْ َدهُ أُمُّ الْ ِكتَابِ‪ .‬الرعد‌‪.)٠٢‬‬
‫يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَا ُء َو ُي ْثبِ ُ‬
‫ههمو ‌ڕووداو‌هکان‌‬ ‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫لێرهدا ‌بۆچونێکی ‌ترمان ‌بۆ ‌دروست ‌ئه‌بێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له‌حسابی‌ئەڵاڵ‌دانیه‌‌و‌بۆیه‌‌بۆ‌‬‫ی‌تر‌ههیه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ههندێک‌ڕووداو‬ ‫تۆمار‌بکات‌دیاره‌‌ ‌‬
‫و‌ئایهتی‌تر‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫کاته ‌‬
‫ش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ت‌ڕه‬ ‫‌‬
‫و‌ئایه‬ ‫وه‌‬
‫خشێنێته ‌‬
‫‌‬ ‫جارێکی‌تر‌چاوی‌بهسه‌ردا‌ئه‌‬
‫‌‬
‫جێگایدا‌دائهنێت!‌‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫‌‬

‫‪‌330‬اإلتقان‌في‌علوم‌القرآن‪‌،‬جالل‌الدین‌عبدالرحمن‌السیوطي‪‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌٢٢٢‬‬
‫‪‌331‬تفسیر‌ایة‌‪‌٠٩‬سورة‌الفرقان‌‪‌‌/‬ابن‌کثیر‌‬
‫‪‌332‬اإلتقان‌في‌علوم‌القرآن‪‌،‬جالل‌الدین‌عبدالرحمن‌السیوطي‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌٢٢٢‬‬

‫‪357‬‬
 ‫‪‌٢٣‌.٠‬قوڕئان‌و‌مێژوو‬
‫سێ ‌خاڵی ‌بنەڕەتی ‌لە ‌مێژودا ‌بایەخی ‌پێ ‌دەدرێت ‌ئەویش ‌(بەروار‪‌ ،‬ناوچە‪‌،‬‬
‫ناوی ‌بکەری‌دووهەم‌و‌سێهەم‪‌.)....‬لەبەر‌نەبونی ‌ئەو‌سێ‌خاڵە‌بنەڕەتیە‌ئێمە‌‬
‫ناتوانین ‌مێژوێکی ‌وردەکارانە ‌بەدەست ‌بهێنین‪‌ .‬گەورەترین ‌بەش ‌لە ‌قوڕئاندا‌‬
‫دەربارەی‌مێژووە‌لە‌کاتێکدا‌ئەو‌مێژوە‌مێژوێکی‌وردەکارانە‌نییە‌بۆ‌خوێنەر‪‌.‬‬
‫‪‌-‬بەروار‪‌:‬‬
‫لە ‌قوڕئاندا ‌بەرواری ‌لە ‌دایک ‌بوونی ‌هیچ ‌پێغەمبەرێک ‌یاخود ‌هیچ ‌بەراورێک‌‬
‫بەدی ‌ناکەین‪‌ .‬ئەو ‌مێژوانەی ‌لەناو ‌قوڕئاندا ‌باس ‌دەکرێ‪‌ ،‬ئێمە ‌نازانین‌‬
‫مێژوەکەی‌بۆ‌کەی‌دەگەڕێتەوە‪‌.‬لەوانەیە‌خوێنەرێک‌بڵێ‌ڕۆژمێری‌ئەڵاڵ ‌وەک‌‬
‫ڕۆژمێری ‌مرۆڤ ‌نییە‪‌ ،‬بۆیە ‌باسی ‌هیچ ‌ڕۆژمێرێک ‌نەکراوە ‌بەاڵم ‌ئەگەر‌‬
‫سەیری ‌قوڕئان ‌بکەین ‌باس ‌کات ‌کراوە ‌بۆ ‌نمونە ‌لە ‌ئایەتی ‌‪٠٦‬ی ‌سوڕەتی‌‬
‫التوبة‌ئەڵاڵ‌باسی‌ڕۆژمێری‌عەرەبی‌دەکات‌و‌دەڵێ‪‌:‬‬
‫وه ‌ئەڵاڵ ‌ئاسمانان ‌و ‌زه‌مینی ‌داهێناوه‌‪‌ ،‬نووسیویه‌تی ‌ژماره‌ی‌‬ ‫لهو ‌ڕۆژه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له‌‬‫ڕهوشتێكی ‌ڕاسته‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫مه ‌ ‌‬‫ئه ‌‬‫وهستێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫مانگهكان ‌دوازده‌ن‪‌ ،‬له‌ ‌چواریاندا ‌شه‌ڕ ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫به ‌تێكڕایی ‌به‌‌‬ ‫نه ‌ ‌‬
‫گهر ‌ئه‌م ‌بت ‌په‌رستا ‌‬ ‫ئه ‌‬‫كهن‪‌ ‌ .‬‬ ‫مانهدا ‌ناهه‌قی ‌له‌ ‌خۆتان ‌مه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌بیشی ‌زانن ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫كۆمهگی ‌به‌ ‌گژ ‌ئه‌واندا ‌بچنه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫گژودادێن‪‌ ،‬ئێوه‌ش ‌به‌ ‌ ‌‬
‫شهْرًا فِي ِكتَابِ اللَّهِ يَوْمَ‬ ‫ع ْندَ اللَّهِ ا ْثنَا عَشَرَ َ‬ ‫الشهُورِ ِ‬ ‫ِدةَ ُّ‬ ‫گهڵ ‌خۆ ‌پارێزانه‌‪‌ .‬إِنَّ ع َّ‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫خََلقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَ ْرضَ ِم ْنهَا أَ ْربَعَةٌ حُرُمٌ ذَِلكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ فَلَا تَظْلِمُوا فِيهِنَّ َأنْفُسَكُمْ‬
‫التوبه‌‪‌٠٦‬‬
‫‌‬ ‫وَقَاتِلُوا الْمُشْرِكِينَ كَافَّةً كَمَا يُقَاتِلُونَكُمْ كَافَّ ًة وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ‪‌.‬‬
‫‌‬
‫لەم ‌ئایەتەدا‪‌ ،‬ئەڵاڵ ‌بایەخی ‌بە ‌ڕۆژمێری ‌عەرەبی ‌دەدات ‌لە ‌کاتێکدا ‌ئەو‌‬
‫ڕۆژمێریە ‌لە ‌پێش ‌ئیسالمدا ‌لە ‌کولتوری ‌عەربی ‌داهەبووە‪‌ ،‬ئەو ‌چوار ‌مانگە‌‬
‫مانگی‌پیرۆزی‌عەربی‌بوون‪‌.‬پرسیارەکە‌ئەوەیە‌بۆچ‌بەروار‌باس‌نەکراوە‌لە‌‬
‫کاتێکدا‌باسی‌ڕۆژمێری‌عەرەبی‌کراوە‪‌.‬‬
‫ناوچە‪‌:‬‬
‫لە‌قوڕئاندا‌باسی‌شوێنی‌لەدایک‌بوونی‌پێغەمبەران‌نەکراوە‪‌،‬لە‌کاتێکدا‌شوێنی‌‬
‫لە ‌دایک ‌بوون ‌لەسەرچاوە ‌مێژویەکاندا ‌بایەخی ‌خۆی ‌هەیە‪‌ .‬بۆ ‌نمونە ‌ئێمە‌‬
‫نازانین‌ئیبراهیم‌لە‌کوێ‌لەدایک‌بووە‪‌.‬بۆیە‌دەبێ‌ئێمە‌بگەڕێینەوە‌سەر‌کتێبی‌‬

‫‪358‬‬
‫تەورات ‌هەرچەندە ‌ئیسالم ‌دەڵێ ‌گۆڕانکاری ‌بەسەرهاتووە‪‌ .‬بۆیە ‌ئەو ‌مێژووە‌‬
‫بزرە‌و‌ناشێت‌متمانە‌بە‌ڕووداوە‌مێژویەکانی‌ناو‌قوڕئان‌ببەستین‪‌.‬‬
‫‌‬
‫بکەری‌دووهەم‌و‌سێهەم‪‌:‬‬
‫لە ‌قوڕئاندا ‌ناوی ‌بکەری ‌دووهەم ‌نەکراوە‪‌ ،‬هەمیشە ‌لە ‌جێت ‌ناو ‌'ئەو' ‌بەکار‌‬
‫هاتووە‪‌ ،‬ئێمە ‌نازانین ‌ئەم ‌'ئەو'ە ‌کێیە‪‌ .‬بۆ ‌نمونە ‌لە ‌ئایەتی ‌‪٩٢٩‬ی ‌سوڕەتی‌‬
‫'البقرة'‪‌،‬کاتێک‌ئیبراهیم‌لەگەڵ‌کەسێک ‌دەمەقاڵی ‌دەکات‪‌ ،‬ئەو‌کەسە ‌کێیە؟ ‌بۆ‌‬
‫خوێندنەوەی ‌ئەو ‌ئایەتانە ‌بگەرێووە ‌بۆ ‌بەشی ‌(‪‌ ٩٢٩٢٩٢٢٩‬پێشبڕکێ ‌لەسەر‌‬
‫ئیبراهیم)‌‌‬
‫لە‌تەوراتدا ‌ناوی‌ئەو‌کەسەمان‌بۆ‌ئاشکرا‌دەکات ‌کە ‌ناوی‌نمرودە‪‌،‬بەاڵم‌لە‌‬
‫قوڕئاندا‌نەمرود‌ناوی‌نەهاتووە‪‌.‬یاخود‌لە‌قوڕئان‌باسی‌گرژی‌نێوان‌موسا‌و‌‬
‫فیرعون‌دەکات‪‌،‬لە‌کاتێکدا‌فیرعون‌بۆ‌نازناوی‌پاشا‌دێت‌نەوەک‌ناوی‌خودی‌‬
‫ئەو ‌پاشایە‪‌ .‬بەاڵم ‌کاتێک ‌پەیامبەر ‌ژنی ‌هاوسەری ‌کورەکەی ‌خۆی ‌هێنا‪‌ ،‬لە‌‬
‫قوڕئاندا‌لە‌ئایەتی‌‪٠٢‬ی‌سوڕەتی‌االحزاب‌ناوی‌'زید'‌هات‌تاوەکو‌بەڵگەیەکی‌‬
‫تۆکمە‌بدات‌بۆ‌حەاڵل‌کردنی‌ژنەکەی‪‌‌.‬‬
‫هەروەها‌لە‌بابەتی‌مێژودا‌خاڵێکی‌تر ‌بەدی‌دەکەین‌تەنها‌ناوی‌پێغەمبەرانی‌‬
‫سامی ‌هاتووە ‌بەاڵم ‌پێغەمبەرانی ‌جگە ‌لە ‌سامی ‌ناوی ‌نەهاتووە‪‌ .‬ئایا ‌ئەوان‌‬
‫خوایەکی‌تریان‌هەبووە؟‌‬
‫هەندێک ‌لە ‌مێژونوسان ‌و ‌پیاوە ‌ئاینیەکانی ‌ئیسالم‪‌ ،‬بۆ ‌تەواوکردنی ‌بابەتی‌‬
‫مێژووی ‌ئاماژە ‌بەسەرچاوەی ‌تەورات ‌دەکەن ‌بێ ‌ئەوەی ‌بۆ ‌موسلمان ‌ئەو‌‬
‫راستیە‌دەربخەن‪‌،‬بۆیە‌موسلمانی‌نەشارەزا‌وا‌ئەزانێ‌ئەو‌چیرۆکە‌مێژویانەی‌‬
‫کە ‌لە ‌فلیم ‌و ‌زنجیرەکان ‌ئەیبینێ ‌لە ‌مێژوی ‌ئیسالمدا ‌باس ‌کراوە‪‌ ،‬بەاڵم‌‬
‫راستیەکەی‪‌،‬ئەو‌زانیاریانە‌لە‌تەورات‌وەرگیراوە‪‌‌.‬‬
‫لەالیەکی ‌تریشەوە‪‌ ،‬دوو ‌بەشی ‌سەرەکی ‌لە ‌ڕێچکەی ‌ئیسالمدا ‌کە ‌شیعە ‌و‌‬
‫سونەیە ‌ئەبینین‪‌ ،‬هەردووکال ‌یەکتر ‌ڕەت ‌دەکەنەوە‪‌ ،‬هەر ‌بۆیە ‌مێژوی ‌پڕاوپر‌‬
‫نادەن‌بەدەستەوە‪‌،‬بەمەش‌ئەڵاڵ‌موسلمانی‌خستۆتە‌بوارێکی‌تەریقیەوە‌چونکە‌‬
‫زۆربەی‌زۆری‌قوڕئان‌باس‌لە‌مێژو‌دەکات‌بەاڵم‌مێژوێکی‌ناتەواو‪‌.‬‬

‫‪359‬‬
‫لەوانەیە‌موسلمانێک‌بڵێ‪‌،‬ئەڵاڵ ‌بایەخ‌بەو‌خااڵنە‌نادات‌بەڵکو‌ئەوەی‌ال‌گرینگە‌‬
‫پەند‌و‌وانە‌وەربگیرێ‪‌.‬لە‌وەاڵمدا‌دەڵێین‪‌،‬ئەگەر‌هەموو‌چیرۆکە‌قوڕئانیەکان‌‬
‫پەندی‌مێژوی‌لێ‌وەربگیرێ‌دەڵێین‌ڕاستە‌وەک‌ئەو‌ئایەتی‌خوارەوە‪‌:‬‬
‫کاتێک‌لوقمان‌بە‌کورەکەی‌وت‌و‌ئامۆژگاری‌کرد‪‌،‬ئەی‌کورەکەم‌هاوەڵ‌بۆ‌‬
‫ئەڵاڵ‌پەیدا‌مەکە‪‌.‬هاوەڵ‌پەیدا‌کردن‌ستەمێکی‌گەورەیە‪‌.‬وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ وَ ُهوَ‬
‫عظِیمٌ‪ .‬لقمان ‪١٣‬‬‫یَ ِعظُهُ یَا بُنَيَّ لَا ُتشْ ِركْ بِاللَّهِ ۖ إِنَّ الشِّ ْركَ َلظُلْمٌ َ‬
‫‌‬
‫بەاڵم ‌چیرۆکێکی ‌وەک ‌'ذي ‌القرنین' ‌دەبێ ‌سودی ‌چی ‌بێت‪‌ .‬ئایەتی ‌‪‌٢٩-٩٠‬‬
‫باسی‌ئەو‌کەسایەتیە‌دەکات‌بێ‌ئەوەی‌بزانین‌(ناوی‌ڕاستی‪‌،‬شوێن‌و‌ساڵی‌‬
‫ڕووداوەکە‪‌،‬ساڵ‌و‌شوێنی‌لە‌دایک‌بونی)‌چییە‪‌.‬بۆ‌خوێندنەوەی‌ئەم‌ئایەتانە‌‬
‫بڕۆ ‌بۆ ‌بەشی ‌(‪‌ ٠٢٢٩٢٢٢٢٠‬گەی ‌لە ‌قوڕئان)‪‌ .‬ئەم ‌چیرۆکە ‌هەم ‌لە ‌ڕووی‌‬
‫لۆجیکەوە‌ناتەواوە‪‌،‬هەم‌لە‌ڕووی ‌زانیارییەوە‌ناتەواوە‪‌.‬ئایا‌سودی‌چی‌بوو‌‬
‫بۆ‌موسلمان‪‌‌.‬‬
‫لەسەر ‌ئەو ‌خااڵنەی ‌سەرەوە ‌کە ‌باسمان ‌کرد‪‌ ،‬ئایا ‌کە ‌بەشێکی ‌هەرە ‌زۆری‌‬
‫قوڕئانە ‌ مێژووە‪‌ ،‬ئەم ‌مێژووە ‌تەواوە ‌تاوەکو ‌وەک ‌سەرچاوە ‌سودی ‌لێ‌‬
‫وەربگرین؟‌‬
‫‌‬
‫بێ‌تهفسیر‬ ‫‌‬ ‫‪‌٢٢‌.٠‬قوڕئان‌ ‌‬
‫به‬
‫گهرچی ‌ئه‌م ‌ناوه‌ ‌ناوێکی‌‬ ‫ههندێک ‌له‌ ‌ئیسالمی ‌ڕامیاری ‌ئه‌ ‌‬ ‫یهکی ‌زۆره‌ ‌ ‌‬ ‫ماوه ‌‬
‫‌‬
‫ی‌ئاشتی‌جهخت‌‬
‫‌‬ ‫ژێر‌په ‌‬
‫رده‬ ‫‌‬ ‫قینه‌ ‌‬
‫له‬ ‫بڵێین‌ئیسالمی‌ڕاسته ‌‬
‫‌‬ ‫لکو‌باشتره‌‬
‫‌‬ ‫یه‌ ‌‬
‫به‬ ‫وره ‌‬
‫گه ‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌موسلمان‌تهنها‌‬
‫‌‬ ‫ئهکرێ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫مێژو‌چهواشه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫و‌ئهڵێن‌‬‫کهن‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫وه ‌ ‌‬‫ر‌ئه ‌‬
‫سه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫بوه‪‌.‬‬
‫ڵه ‌‬ ‫وهیان ‌هه‌ ‌‬ ‫موفهسیره‌کان ‌مرۆڤن ‌و ‌لێکدانه‌ ‌‬ ‫سهر ‌قوڕئان ‌بڕوات ‌و ‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫بایهخ ‌بە‌‬ ‫نانهت ‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫ڕهچاو ‌ناکه‌ن ‌ ‌‬ ‫زۆرجار ‌'بخاري' ‌و ‌'طبري' ‌و ‌'ابن ‌کثیر' ‌ ‌‬
‫که‌ئیمرۆ‌‬ ‫وه‌ ‌‬ ‫نوسراوهته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫ههر‌پێنج‌'صحیح' ‌‬ ‫له‌ ‌‬ ‫که‌ ‌‬
‫ادهن‌ ‌‬ ‫وتهکانی‌پەیامبەریش‌ن ‌‬ ‫‌‬
‫سونیهکان‌ه!‌‬
‫‌‬ ‫کۆلهگه‌ی‌‬ ‫‌‬
‫مانه‌‬
‫وتمه ‌گفتوگۆ ‌وتی ‌ئه‌ ‌‬ ‫ڕهق ‌که‌ ‌‬ ‫ڵه ‌‬
‫که ‌‬
‫گهڵ ‌موسلمانێکی ‌ ‌‬ ‫جارێكیان ‌له‌ ‌‬
‫وهی‌من‌‬ ‫اڵمدانه ‌‬
‫‌‬ ‫ک‌خالیان‌لێوهربگیرێ‪‌ ‌:‬‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نابێ‌یه‬ ‫ی‌ئیسرائیلن‌بۆیه ‌‬
‫‌‬ ‫مێژونوسان‬
‫اڵمانه ‌بداته‌وه‌ ‌بۆ‌‬ ‫‌‬ ‫خوێنهر ‌بیزانێ ‌و ‌ئه‌م ‌وه‌‬
‫‌‬ ‫که ‌زۆر ‌گرینگه‌ ‌‬ ‫له ‌دوو ‌خاڵ ‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رنهگرێ‪‌:‬‬ ‫ند‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫به‌ ‌‬
‫هه‬ ‫ر‌قسهکانی‌'بخاري'‌و‌'ابن‌كثیر'‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫سێک‌ئهگه‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ر‌که‬ ‫‌‬

‫‪360‬‬
‫کات‌ئهو‌مێژوه‌ ‌مێژوێکی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاشکرا‌ئه‬ ‫مان‌بۆ ‌‬
‫‌‬ ‫دا‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫خۆی‌له ‌خۆی ‌‬‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫ئه ‌‬‫‪‌ -1‬‬
‫کهن‪‌.‬‬
‫حاشای‌لێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫زاریه‌بۆیه‌‌‬
‫رمه ‌‬ ‫شه ‌‬‫‌‬
‫گهر‌‬
‫ین؟‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫بێ‌ئهی‌چۆن‌له‌ ‌قوڕئان ‌تێبگه‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫سیرمان‌نه‬ ‫ر‌ئێمه ‌ ‌‬
‫موفه‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‪‌ -2‬‬
‫سهر ‌قوڕئان ‌بڕۆێن ‌ئێمه‌‌‬‫ینه ‌ناو ‌ده‌ریا ‌ته‌نها ‌له‌ ‌‬
‫ههمو ‌کتێبه‌کان ‌بخه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهر ‌نه‌زانین ‌کامیان ‌ناسخ ‌و‌‬ ‫ئهبین ‌ئه‌ ‌‬ ‫ههزاران ‌کێشه‌ ‌ ‌‬ ‫تووشی ‌ ‌‬
‫وت‌سهری‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ناموسلمانمان‌ده ‌‬
‫ستکه‬ ‫‌‬ ‫ین؟‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫چی‌بکه‬ ‫ئێمه ‌‬
‫نسوخه‪‌ ‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مه‬
‫یه ‌دژی‌‬‫هه ‌‬
‫چهندین ‌ئایه‌ت ‌ ‌‬
‫گهڵ ‌بکه‌ین‪‌ ،‬چونکه‌ ‌ ‌‬ ‫ببڕین ‌یان ‌تۆقه‌ی ‌له‌ ‌‬
‫کن؟‬
‫یه ‌‬ ‫‌‬
‫سورهتی‌'فاتحة'‌‬
‫‌‬ ‫؟‌چونکه ‌‬
‫‌‬ ‫دابه ‌‬
‫زیوه‬ ‫کهمجار‌بۆ‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫چ‌ئایهتێک‌یه‌ ‌‬
‫‌‬
‫توانین‌بڵێن‌سورهتی‌'العلق' ‌باسی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬یان‌ئه‬ ‫‌‬
‫نوسراوه‬ ‫که ‌‬
‫له ‌پێشی‌کتێبه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مبهری ‌ئه‌ی ‌چ‌‬
‫مهد ‌ناکات ‌که‌ ‌بڵێت ‌تۆ ‌پێغه‌ ‌‬ ‫مبهر ‌بونی ‌موحه‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫به ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫قسهی ‌ئه‌و‌‬
‫گهر ‌ئێمه‌ ‌به‌ ‌ ‌‬‫ره؟ ‌ئه‌ ‌‬
‫مبه ‌‬
‫مهد ‌پێغه‌ ‌‬ ‫ئایهتێك ‌ئه‌ڵێت ‌موحه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بکهین ‌ئه‌بێ ‌شه‌رعی ‌ئەڵاڵ ‌ڕابگرین ‌چونکە ‌لە ‌هۆکاری‌‬ ‫رانه ‌ ‌‬
‫براده‌ ‌‬
‫دابەزین(اسباب ‌النزول)ی ‌ئایەتەکانیش ‌وێل ‌دەبین‪‌ .‬کەوابوو ‌چۆن‌‬
‫مامەڵە‌لەگەڵ‌قوڕئان‌بکەین‪‌.‬‬
‫‌‬
‫له ‌به‌رگی‌‬
‫ههمو ‌که‌سێک ‌ترسناکترن ‌چونکه‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫بهاڵم ‌ئه‌م ‌جۆر ‌موسوڵمان‌ه ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهاڵتیان‌‬
‫جولێنهوه‌‪‌ ،‬هه‌کا ‌ده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ککهیی ‌ئه‌‬
‫ئایهتی ‌مه‌ ‌‬
‫وه ‌و ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫شارنه ‌‬
‫‌‬ ‫ئاشتی ‌خۆ ‌ئه‌‬
‫کهن‌و ‌ملیان‌‬‫لک‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یی‌حوکمی‌خه‬ ‫کانی‌مه ‌‬
‫دینه‬‫‌‬ ‫حوکمی‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫رگرت‌ئینجا‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وه‬
‫ن‪.‬‬
‫پهرێن ‌‬
‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‪‌٢٩‌.٠‬لۆجیكی‌قوڕئان‬
‫بێت‌ههر‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تی‌بێت‌ئه‬ ‫تی‌كۆمهالیه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تێك‌ئاینی‌بێت‌یان‌بابه‬ ‫‌‬
‫ر‌بابه‬ ‫‌‬
‫نگاندنی‌هه‬ ‫هه ‌‬
‫لسه‬ ‫‌‬
‫گهڵ ‌مێشكی‌‬ ‫سهنگی ‌لۆجیك ‌مه‌حەك ‌بكرێت ‌و ‌ئه‌بێ ‌یاسا ‌و ‌ڕێساكان ‌له‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬‫‌‬
‫واشه ‌بكات ‌كاتێك‌‬‫مرۆڤی ‌بیرزیندو ‌بگونجێ! ‌مرۆڤ ‌ناتوانێ ‌ڕاستیه‌كان ‌چه‌ ‌‬
‫ههندێ ‌یاسا ‌له‌ ‌سروشتدا‌‬ ‫گهڵ ‌مێشكی ‌گونجا‪‌ ،‬ئیتر ‌ئه‌بێ ‌بڕوای ‌پێ ‌بهێنێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫وهی‌زۆرقوڵ‌و‌دارشتنی‌بیردۆزی‌‬ ‫ڕونكردنه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫ویسته ‌پێویستی ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڵگهی‌خۆنه‌‬
‫به ‌‬‫‌‬
‫مه ‌هیچ‌‬
‫ئایا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫كاته ‌دوو‪‌.‬‬
‫ك‌ئه ‌‬
‫ك‌كۆ‌یه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵێین‌یه‬ ‫‌‬
‫بیركاری‌ئه‬ ‫له ‌‬
‫‪‌،‬بۆ‌نمونه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تر‌نییه‬

‫‪361‬‬
‫م‌یاسایه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وابو‌ئه‬ ‫؟‌نهخێر‪‌ ‌.‬‬
‫كه‬ ‫یه ‌‬ ‫نی‌بیردۆز‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫پێویستی‌به ‌یاسای‌قوڵ‌و‌دارشت‬ ‫‌‬
‫سێك‌ئهگونجێ‪‌.‬موسڵمان‌بین‌یان‌كافر‌بین‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫مو‌كه‬ ‫‌‬
‫ڵ‌مێشكی‌هه‬ ‫و‌له ‌‬
‫گه‬ ‫لۆجیكه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫كتری‌دان‌به‌‬
‫‌‬ ‫گهر‌له‌ ‌ڕقی‌یه‌‬‫كۆكین‪‌،‬مه ‌‬
‫‌‬ ‫م‌هاوكێشهیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫مومان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ر‌هه‬ ‫‌‬
‫وابو‌ئهتوانین‌بڵێین‌لۆجیك‌ڕاستینەی‌ژیان‌ئەدات‌‬ ‫‌‬ ‫یاسای‌سروشت‌دانهنێین!‌كه‌‬
‫‌‬
‫بە ‌مرۆڤ و ‌ئەیکات ‌ ‌بە ‌یاسایەک‪‌ ،‬هەرچەندە ‌هەموو ‌یاسایەک ‌لۆجیک ‌نییە‌‬
‫بەاڵم‌هەموو‌لۆجیکێک‌یاسایە‪.‬‬
‫ن‌و‌ئهبن‌‬
‫‌‬ ‫ڕێبازێك‌دروست‌ئه ‌‬
‫كه‬‫‌‬ ‫تێكی‌تایبهت‪‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫لێك‌یاسای‌لۆجیكی‌له ‌ ‌‬
‫بابه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كۆمه‬
‫كه‌‬
‫یه ‌ ‌‬‫مانایهكی ‌دوروقوڵتری ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫فه ‌‬
‫لسه ‌‬
‫گهرچی ‌فه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫فهی ‌ئه‌م ‌بابه‌ته‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫لسه ‌‬
‫فه ‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫‌‬
‫که ‌قورستر ‌ده‌کات ‌له‌ ‌ماناو ‌ژماره‌ی ‌الپه‌ره‌کانی‌‬ ‫كهی ‌كتێب‌ه ‌‬ ‫سهنگی ‌باسكردنه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهم!‬ ‫كهی‌ده‌ ‌‬ ‫كورتی‌پێناسه ‌‬
‫‌‬ ‫زۆر‌به‌‬
‫‌‬ ‫بۆیه‌‬
‫‌‬
‫خۆشهویستی‪‌ ،-‬سۆفا ‌–‬ ‫‌‬ ‫یهكی ‌یونانی ‌هاتوه‌( ‌فیلۆ‪-‬‬ ‫وشه ‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫فه ‌ ‌‬ ‫لسه ‌‬
‫فه ‌‬ ‫‌‬
‫‪333‬‬
‫تهکان‪.‬‬‫بابه ‌‬
‫ڵسهنگاندنی‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫خۆشهویستی‌زانیاری‌و‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫واته‌‬
‫کاراما‪/‬زانیاری‪‌ ‌)-‬‬
‫ههر‌‬‫یه ‌سەبارەت ‌بەم ‌سروشته‌ ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫لسهفی ‌دوروقول ‌هه‌ ‌‬ ‫فه ‌‬ ‫چهندین ‌ڕێچکەی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یانهوێ ‌یاسای ‌گونجاو‌‬ ‫وه‪‌ ،‬مرۆڤه‌كان ‌ئه‌ ‌‬ ‫داته ‌‬
‫به ‌بۆچونێك ‌لێكی ‌ئه‌ ‌‬ ‫یهكێكیان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌و ‌نەهێنیەکانی ‌سروشت ‌ئاشکرا ‌بکەن ‌تا ‌بە ‌جاونترین ‌و ‌ڕونترین‌‬ ‫بدۆزنه‌ ‌‬
‫گهڵ‌سه‌رتای‌‬ ‫له ‌‬
‫فانه‌ ‌‬
‫لسه ‌‬
‫و‌فه ‌‬
‫له ‌‬ ‫شێوە‌لۆجیکی‌مرۆڤ‌وەری‌بگرێ‪‌.‬ئاین‌یه‌كێكه‌‌ ‌‬
‫بوه‪‌ ،‬لەو ‌کاتەوە‪‌ ،‬بە ‌چەندین ‌هەنگاو‌‬ ‫دروستبونی ‌مرۆڤایه‌تی ‌ئاوێته‌ ‌ ‌‬
‫داهێنهر‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫ەبێ ‌ ‌‬
‫بڕوای‌به ‌هێزێك‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫نگاوه ‌ ‌‬
‫هه ‌‬ ‫داڕۆیشتووە‌تا‌گەیشتۆتە‌ئەو‌ ‌‬
‫ایهك‌‬‫ئاینی‌ئیسالم‌بڕوای‌به ‌خو ‌‬
‫‌‬ ‫ناوی‌لێناوه ‌خودا‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ری‌گهردونه‪‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌دروستكه‬
‫ناردوه ‌تاوەکو ‌ببێته‌‌‬‫‌‬ ‫له ‌ڕێگای ‌جوبرائیلەوە ‌‬ ‫یه ‌که‌ ‌قوڕئانی ‌بۆ ‌مرۆڤێك ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬
‫‌‬
‫م‌مرۆڤه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕێگای‌ئه‬ ‫كان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كان‌و‌ئامۆژگاریه‬ ‫‌‬
‫ری‌خۆی‪‌،‬ڕێنمایه‬ ‫ر‌و‌قسه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نوێنه‬
‫ینهوه‌‌‬
‫كه ‌‬‫كان‌شیئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫م‌بهشه‌دا ‌ ‌‬
‫وابو‌له ‌‬
‫‌‬ ‫م‌مرۆڤایهتی‪‌ ‌.‬‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫نێت ‌بۆ‌سه‌ ‌‬
‫رجه‬ ‫بگهی‌ه ‌‬ ‫‌‬
‫ڵ‌لۆجیكی‌مرۆڤ‌ئهگونجێ‌یان‌نا!‬
‫‌‬ ‫بزانین‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫بهگشتی‌‬ ‫ئهبێ‌جارێ‌بزانین‌خودا‌ ‌‬ ‫ینهوه‌‌ ‌‬‫تهكان‌شیبكه‌ ‌‬ ‫ی‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫بیگومان‪‌،‬پێش‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫یهنێ ‌بۆ ‌ئیسالم ‌و ‌بۆ ‌ئێمه‌؟ ‌بۆیه‌ ‌زۆر ‌به‌ ‌كورتی ‌به‌‌‬ ‫گه ‌‬
‫چییه ‌و‌ ‌ئەڵاڵ ‌چی ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهكه‌ین!‬
‫كی‌لۆجیكانه‌باسی‌بونی‌خودا‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بیركردنهوه‌ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬

‫‪‌333‬دعائم‌الفلسفة‪‌،‬ل‌‪)Introducing Logic(‌//‌٩‬‬

‫‪362‬‬
 ‫‪‌٢‌.٢٩‌.٠‬بونی‌خودا‬
‫الیهن ‌مرۆڤەوە ‌بۆ ‌ساته‌كانی ‌ژیانی ‌سه‌رتایی‌‬ ‫له ‌ڕاستیدا‪‌ ،‬مێژوی ‌خودا ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یكردوه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫گهڵی ‌گه‌ ‌‬
‫شه‬ ‫شهسه‌ندنی ‌مرۆڤایه‌تی ‌خواش ‌له‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌گه‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ،‬له‌ ‌‬ ‫گهرێته‌ ‌‬‫ئه ‌‬‫‌‬
‫و‌كۆچكردنی‌به‌تاك‌‬
‫‌‬ ‫كردوه‌‬
‫‌‬ ‫پێی‌تێپهربونی‌كات‌ژمارەی‌دانیشتوان‌زیادیان‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫تێپهربونی‌‬
‫باڵوهیان ‌لێكردوه‌‪‌ .‬به‌ ‌ ‌‬
‫ویه ‌ ‌‬ ‫كۆمهڵ ‌به‌ناو ‌ئه‌م ‌زه‌ ‌‬
‫به ‌ ‌‬ ‫و ‌به‌ ‌خێزان ‌و ‌ ‌‬
‫بۆته‌هۆز‌و‌هۆزیش‌بۆته‌‌نەتەوە‪‌،‬‬ ‫ك‌جوتێك‌بۆته‌خێزان‪‌،‬خێزان‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫یه‬ ‫ند‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫چه‬
‫تیره‌‬
‫ر‌كۆمهلێك‌و ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناو‌هه‬ ‫له ‌‬
‫وه‪‌ ‌.‬‬
‫ته ‌‬‫خاك‌جیاكراونه ‌‬
‫‌‬ ‫كانیش‌به ‌زمان‌و‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫میلل‌ه ‌‬
‫ته‬
‫بوه ‌ئینجا ‌چ ‌له‌ ‌ترسا ‌بووبێت ‌یان‌‬ ‫و ‌میلله‌تێكدا‪‌ ،‬هه‌میشە ‌پیرۆزی ‌هه‌ ‌‬
‫سودمهندی‌بووبێت!‬
‫‌‬ ‫خۆشهویستی‌یان‌لە‌‬ ‫‌‬ ‫لەن‬
‫وه‌‬
‫چییه ‌‬
‫بزانین‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مهندی‌بكه‌ینەوە ‌‬ ‫ویستی‌و‌سود ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌بیر‌له ‌ترس‌و‌خۆشه‌‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫دروست‌بوه‌!‬
‫ئایا‌ترس‌چی‌یه؟‌‌‬
‫مانه‌‬
‫قلهی ‌ئێستا ‌هه‌ ‌‬ ‫ڕۆیشتبایه ‌و ‌به‌و ‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سهندن ‌ ‌‬
‫دانه‬ ‫شه ‌‬‫گه ‌‬ ‫گهر ‌مرۆڤ ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫بهاڵم‌‬
‫حالهتی ‌شێتی! ‌ ‌‬ ‫وتینه ‌ ‌‬‫كه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫كسهر ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫دروست ‌بوباین ‌ئه‌وا ‌یه‌ ‌‬
‫به ‌هێواشی ‌بوه‌ ‌و ‌بۆیه‌ ‌بیرو ‌بۆچونه‌كانی ‌ئێمه‌ش ‌ورده‌‌‬ ‫سهندنی ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫شه ‌‬
‫گه ‌‬ ‫‌‬
‫له ‌مرۆڤ ‌تاوه‌كو‌‬ ‫كهمین ‌هۆكار‌ ‌بوه‌ ‌ ‌‬ ‫ندوه‪‌ .‬ترسیش ‌یه‌ ‌‬ ‫گهشه‌ی ‌سه‌ ‌‬ ‫ورده ‌ ‌‬
‫‌‬
‫زهینی‌‬‫وه‪‌ .‬به‌اڵم ‌ترس ‌له‌ ‌كوێ ‌هاتوه‌ ‌ئایا ‌زگماکە ‌و ‌هه‌ر ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫هۆشیاری ‌بكاته‌ ‌‬
‫گهر ‌وابێ ‌له‌چ ‌بترسین؟ ‌ئه‌بێ ‌له‌شتێك ‌بترسین ‌كه‌‌‬ ‫مرۆڤدا ‌دروست ‌بوه‌‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫گهر ‌وابێ ‌واته‌ ‌ترس‌‬ ‫نهیبینین؟ ‌ئه‌ ‌‬‫سته ‌بێت! ‌نابێ ‌له‌شتێك ‌بترسین ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫رجه ‌‬‫به ‌‬ ‫‌‬
‫ك‌نابهخشێ!‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هیچ‌مانایه‬
‫كهمین ‌هۆكاری ‌دروست ‌بونی‌‬ ‫بهاڵم ‌ئه‌گه‌ر ‌زیاتر ‌و ‌دورتر ‌بڕۆین ‌ئه‌زانین ‌یه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له‌ئازار‪‌.‬‬‫ترس‌بریتی‌بوه‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئازار‌چییه؟؟‬
‫‌‬
‫پێكهنین ‌له‌ ‌دایك ‌نابێ ‌هه‌ر ‌ئه‌بێ ‌به‌ ‌هاوار ‌و‌‬ ‫كاتێك ‌مرۆڤ ‌له‌ ‌دایك ‌ئه‌بێ ‌به‌ ‌ ‌‬
‫سهرژیان‪‌ .‬گریانی ‌کۆرپه‌ ‌و ‌دایکی‪‌ ،‬ئازار ‌نیشان ‌ئه‌دات‪‌ ،‬ئازار‌‬ ‫بێته ‌ ‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫گریانه ‌‬
‫‌‬
‫اڵم‌چۆن‌ئهزانین‌گریان‌و‌هاوار‌مانای‌‬‫‌‬ ‫مرۆڤی‌ترساندوه!‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫که ‌‬
‫م‌ههسته‌ ‌ ‌‬‫که ‌‬ ‫یه ‌‬
‫‌‬
‫دهرێ؟‌‬ ‫هاتبێته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زگ‌نه‬ ‫م‌سات‌له‌‬
‫‌‬ ‫ر‌له‌دایک‌بونیش‌بۆ‌یه‌ ‌‬
‫که‬ ‫گه ‌‬ ‫‪‌،‬ئه ‌‬
‫ئازاره ‌‬
‫‌‬

‫‪363‬‬
‫وه‌‬
‫ربۆته ‌‬
‫‌‬ ‫سهر ‌هه‌ڵدێرێك ‌به‌‬‫ئاسانه‪‌ ،‬كاتێك ‌مرۆڤ ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫لۆجیكهكه‌ی ‌زۆر ‌‬
‫‌‬ ‫چاره ‌‬
‫‌‬
‫مانه‌‬
‫‪‌،‬ئه ‌‬
‫و‌خوێنی‌لێ‌تكاوه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬یاخود‌دهستی‌ڕوشاوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ری‌شكاوه‬ ‫‌‬
‫ی‌یان‌سه‬ ‫القێك‬
‫گریان‌مانای‌ئازار‌ئهدات‪.‬‬
‫‌‬ ‫كه‌‬
‫و‌زاندراوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مرۆڤی‌گریاندوه‌‬
‫‌‬
‫ئازار ‌هه‌ر ‌سه‌رشكاندن ‌و ‌الق ‌شكاندن ‌نییه‌‪‌ ،‬برسیه‌تی ‌ئازار ‌بوه‌‪‌ ،‬ماندوبونی‌‬
‫ههمو‌ترسی‌دروست‌كردوه‌!‬ ‫مانه‌ ‌‬
‫‪‌،‬ئه ‌‬
‫ڕێگا‌ئازار‌بوه ‌‬
‫‌‬
‫رهتای‌‬ ‫سه ‌‬
‫له ‌‬‫گهر ‌هه‌بووبێ ‌ ‌‬ ‫رسهخت ‌ئه‌ ‌‬ ‫عبایهكی ‌سه‌ ‌‬ ‫ئاژهلێكی ‌دڕنده‌ ‌یان ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌ئهو‌مرۆڤه‌‌خوێنی‌لێ‌چۆرابێ‌و‌هاواری‌‬ ‫‌‬ ‫مرۆڤای‌هتی‌و‌مرۆڤی‌خواردبێ!‌ ‌‬
‫ئه‬
‫سته‌پاش‌هاوار‌سارد‌و‌بێ‌جوله‌‬ ‫‪‌،‬جه ‌‬‫كردبێ‌و‌گریابێ!‌واته‌‌ئازاری‌چێشتووه‌ ‌‬
‫ینی‌دونیا‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫له‌ژ‬
‫مردووه‌و‌بێئاگا‌بوه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بوه‌‪‌،‬واته‌‌‬
‫‌‬
‫واته ‌مرۆڤ ‌له‌ ‌ئازار ‌ترساوه‌‪‌ ،‬ئازار‌‬ ‫كه ‌‬ ‫كایهوه‪‌ ‌ .‬‬
‫مهرگ ‌هاته‌ ‌ ‌‬ ‫بهڵێ! ‌ترس ‌و ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كه ‌به‌ ‌گریان ‌و ‌هاوارەوە ‌گیانی‌‬ ‫دوایه‪‌ ،‬كاتێك ‌مرۆڤه‌ ‌‬ ‫ناخۆشه ‌و ‌مه‌رگی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫هێناوه!‬
‫‌‬ ‫بۆ‌مرۆڤهكان‌‬
‫‌‬ ‫مهرگ‌ترسی‌‬ ‫بوه‪‌ ‌،‬‬ ‫و‌بێ‌جوله‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ست‌داوه‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬
‫دوای‌خۆپاراستنی‌گیانی‌خۆی‌بگهرێ‪‌.‬ئایا‌‬
‫‌‬ ‫به‌‬
‫مرۆڤ‌كردوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وای‌له‌‬
‫‌‬ ‫ترسه‌‬
‫‌‬ ‫ئهو‌‬‫‌‬
‫كێ‌ده‌یان‌پارێزێ؟‬
‫وابو‌ئاگر‌پیرۆزه‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫‪‌،‬كه‬ ‫وتۆته ‌‬
‫‌‬ ‫هێنێ‌به ‌هۆی‌ئاگر‌دوركه‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ترس‌ئه‬ ‫عبای‌دڕنده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫و‌گیان‌پارێزه‌!‬
‫وان‌ههاڵتون؟ ‌كه‌وابو‌خۆر ‌پیرۆزه‌ ‌و‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كانی‌شه‬ ‫‌‬
‫عبا‌دڕنده‬ ‫خۆر‌ههڵهاتوه‌ ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫‌‬
‫گیان‌پارێزه‌!‬
‫رد‌پیرۆزه‌و‌جوانكراوه‌!‬‫‌‬ ‫‌‬
‫وابو‌به‬ ‫كی‌مرۆڤ‌بوه!‌ ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫رد‌چه‬ ‫‌‬
‫به‬
‫كهوابو ‌پیرۆزن ‌و ‌جوانی‌‬ ‫شهو ‌ڕێنمای ‌مرۆڤی ‌كردوه‌! ‌ ‌‬ ‫ئهستێره‌ ‌و ‌مانگه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سروشتن!‬
‫قلهکان ‌جیاواز‌‬ ‫مرۆڤهکانیش ‌له‌ ‌شوێنێک ‌بۆ ‌شوێنێک ‌جیاوازیان ‌هه‌بووە‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بوون‪‌ ،‬ئه‌وه‌ی ‌ئه‌وان ‌په‌رستیان ‌من ‌و ‌تۆ ‌و ‌ئه‌وانی ‌تر ‌نه‌یان ‌په‌رست‪‌ ،‬ژینگه‌‌‬
‫وه‪‌،‬‬
‫کانی‌ژیان‌خانهکانی‌مێشکیانی ‌زوتر‌کرده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ری‌خۆی‌ههبو‪‌،‬پێویستی‌ه‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کاریگه‬
‫و‌کهسه‌‌بوو‌زوو‌تێگه‌یشت!‌‬ ‫ئاقل‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫مهندی ‌هه‌بو ‌پیرۆز ‌بوون ‌و‌‬ ‫ئهوه‌ی ‌گیانی ‌پاراست ‌و ‌جوانی ‌و ‌سود‌ ‌‬ ‫كهوابو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههر ‌میلله‌تێك ‌و ‌هه‌ر ‌كۆمه‌لێك‌‬ ‫ڕادهی ‌په‌رستن‪‌ ‌ .‬‬ ‫یشته ‌ ‌‬‫یەکەشیان ‌گه‌ ‌‬ ‫پیرۆز ‌‬

‫‪364‬‬
‫تایانه‌‬
‫سهرە ‌‬ ‫كهوابو ‌خواش ‌له‌م ‌بیره‌ ‌ ‌‬ ‫وهی ‌الی ‌پیرۆز ‌بوو ‌ناوی ‌لێنا ‌خودا‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫دروست‌بوو!‬
‫به ‌پێی ‌تێپه‌ربونی ‌كات‪‌ ،‬مرۆڤ ‌چه‌ند ‌هه‌زار ‌ساڵێكه‌ ‌خوای ‌كردوه‌ ‌به‌و ‌هێزه‌‌‬ ‫‌‬
‫رشتیاركهری ‌ژیانی‌‬
‫‌‬ ‫نادیارهی ‌خاوه‌ن ‌ده‌سته‌اڵتداری ‌سه‌ر ‌گه‌ردون ‌و ‌سه‌رپه‌‬ ‫‌‬
‫مرۆڤایهتی ‌یە ‌خودا ‌هێزی ‌تاك ‌و ‌ته‌نیایه‌ ‌و ‌ئه‌بێ ‌هه‌ر ‌ئه‌و ‌ستایش ‌بكرێ ‌و‌‬ ‫‌‬
‫بپهرسترێ!‬‫‌‬
‫كوێ‌دروست‌بوه؟‬
‫‌‬ ‫و‌له‌‬
‫چییه‌ ‌‬
‫نادیاره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌ئهم‌خودا‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫یهک‌‬‫شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫لهشی ‌خۆی ‌زۆر ‌پێ ‌ئاڵۆز ‌بێت ‌كه‌ ‌به‌ ‌‬ ‫پێكهاتهی ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گهر ‌مرۆڤ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫وه‌‬
‫که ‌نابێ ‌له‌ ‌خۆیه‌ ‌‬‫وه ‌ ‌‬ ‫ره ‌و ‌بیر ‌بكاته‌ ‌‬
‫سهرسورهێن‌ه ‌‬ ‫رنجه ‌ ‌‬
‫ئهو ‌سه‌ ‌‬ ‫وێته ‌ ‌‬
‫بکه ‌‬‫‌‬
‫خۆی‌زۆر‌به‌توانا‌تر‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫هێزێك‌دروستی‌كردبێ‌و‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ئهبێ‌‌‬
‫دروست‌کرابێ‌هه ‌‬
‫‌‬
‫كهی ‌مرۆڤ ‌پێكهاته‌كه‌ی‌‬ ‫ره ‌‬
‫دروستكه ‌‬
‫‌‬ ‫هێزه ‌‬
‫یهنێت ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫گه ‌‬
‫مهش ‌ئه‌وه‌ ‌ده‌ ‌‬‫ئه ‌‬
‫بێت‪‌ ‌ .‬‬
‫زۆر‌ئاڵۆزتر‌بێت‌له‌مرۆڤ‪.‬‬
‫‌‬ ‫لهشی‌‬‫‌‬
‫وه‪‌،‬‬
‫كایه ‌‬
‫نههاتۆته‌‌ ‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫نهبونه‌ ‌‬ ‫نی‌ژێر‌دهستی‌مرۆڤ‌هیچ‌كاتێك‌له‌‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫روستكراوهكا‬
‫‌‬ ‫د‬
‫رهاتوه ‌بۆ‌دروست‌‬‫‌‬ ‫و‌گورانكاری‌بهسه‌‬
‫‌‬ ‫كانی‌ناو‌سروشت‌لێكدراوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نیا‌ماده‬ ‫‌‬
‫ته‬
‫كارێكی‌هونهری‌لێدروست‌بوه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ك‌یاخود‌شێوه‬ ‫بونی‌ده‌ ‌‬
‫زگایه‬

‫تاكه ‌مرۆڤێك‌‬‫به ‌ ‌‬ ‫كهی ‌بوه‌ ‌ ‌‬‫وه ‌‬

‫وتنهی ‌سه‌ر ‌زه‌وی ‌كه‌ ‌مرۆڤ ‌ڕه‌وڕه‌ ‌‬ ‫ئهو ‌پێشكه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یهك‌بوه‌‪.‬‬ ‫وه ‌‬
‫ند‌نه ‌‬
‫چه ‌‬ ‫کات‌و‌ڕهنجی‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كۆمهل‌و‌تێپه‌ر‌بونی‌‬ ‫لكو‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بوه‌ ‌‬
‫به‬ ‫نه ‌‬
‫‌‬
‫هێشتاش ‌مرۆڤ ‌نه‌یتوانیوه‌ ‌مرۆڤێكی ‌ده‌ستكرد ‌دروست ‌بكات ‌له‌ ‌خۆی ‌به‌‌‬
‫ستكردانهی ‌ئیمرۆ‌‬
‫‌‬ ‫گهر ‌چی ‌ئه‌و ‌مرۆڤه‌ ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫ههمو ‌بواره‌كان‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫تواناتر ‌بووبێ ‌ ‌‬
‫له ‌خوێن ‌و‌‬ ‫سهر ‌بنچینه‌ی ‌ئۆرگانیك ‌نییه‪‌ ‌،‬واته‌ ‌مرۆڤێكی ‌وه‌كو ‌خۆمان ‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫گۆشت‌دروست‌نهکراوه‌‪.‬‬
‫‌‬
‫مهش‌‬ ‫ئه ‌‬
‫كهواته‌‌دروستكه‌ر‌ناتوانێ‌ده‌ستكردێك‌له‌‌خۆی‌باشتر‌دروست‌بكات‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫ری‌مرۆڤ‌ناتوانێت‌دروستكراوێك‌له ‌خودی‌خۆی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نێت‌دروستكه‬ ‫گه ‌‬
‫یه‬ ‫وه ‌ده‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫باشتر‌بێت‪.‬‬
‫وهتا ‌ئێمه‌ ‌خۆمان ‌نازانین ‌چۆن ‌دروست ‌بووین ‌به‌ ‌هۆی ‌ئه‌و ‌ئاڵۆزیه‌ی‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫ئێمه‌ناتوانین‌هیچ‌شتێك‌له‌‬
‫‌‬ ‫دروست‌نهبووین‌‪‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫خۆمانه ‌‬
‫‌‬ ‫ن‌له ‌‬
‫دهلێی ‌‬ ‫ەوە ‌ ‌‬
‫لهشمان ‌‬ ‫‌‬
‫واته‌خودا‌خۆی‌چۆن‌پێكهات‪.‬‬ ‫دهست‌بێنین‪‌،‬كه‌ ‌‬ ‫به‌ ‌‬
‫وه‌ ‌‬
‫بونه ‌‬
‫نه ‌‬‫‌‬

‫‪365‬‬
‫وه ‌بهێنین ‌دروستكراوێكی ‌لێ‌‬ ‫بونه ‌‬
‫نه ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫ئێمهی ‌مرۆڤ ‌نه‌مان ‌توانی ‌ماده‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دروست ‌بكه‌ین‪‌ ،‬كه‌واته‌ ‌ئێمه‌ش ‌كه‌ ‌دروست ‌كراو ‌بین ‌ماده‌كانمان ‌هه‌بون ‌له‌‌‬
‫وه‌بنوسێن‌و‌هێزی‌ژیان‌بدرێته‌‌له‌شمان‪.‬‬ ‫كه ‌‬ ‫یه ‌‬ ‫سروشت‌تاوهكو‌به‌ ‌‬
‫‌‬
‫ههبوه‌‌له‌‌سروشت‌و‌هێزێكی‌تر‌‬ ‫شی‌ههر‌ ‌‬
‫‌‬ ‫خواش‌پێكهاتهكە ‌‬
‫ی‌له‬ ‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫وێ‌‬ ‫وادهرده‌ ‌‬‫‌‬
‫و‌ژیانی‌بۆ‌ئهو‌یش‌دروست‌كردوه‌‪.‬‬ ‫‌‬ ‫یهكه‌وه‌ی‌نووساندوه‌‌‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫ههر‌‬
‫و‌مادانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵێن‌ئایا‌ئه‬ ‫‌‬
‫ن‌و‌ئه‬ ‫دا‌ئهنێی‬
‫یهكی‌پرسیاری‌زۆر‌گه‌وره‌‌ ‌‬ ‫نیشانه ‌‬
‫‌‬ ‫لێرهدا‌‌‬
‫‌‬
‫كیه؟‬
‫و‌كێ‌هێزی‌سهره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مو‌كێ‌دروستی‌كردوه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫وه ‌و ‌ئه‌ڵێت ‌من‌‬ ‫كاته ‌‬
‫كهی ‌خۆی ‌ڕه‌ت ‌ئه‌ ‌‬ ‫ره ‌‬
‫بهشێك ‌له‌ ‌مرۆڤ ‌هێزی ‌دروستكه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نییه؟‬
‫ههر‌خۆم‌دروست‌بوم‌و‌خودا‌بونی‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌دروست ‌نه‌كراوم ‌و ‌ئه‌بێ ‌هێزێك‌‬ ‫خۆمه ‌‬‫‌‬ ‫بهشێك ‌له‌ ‌مرۆڤیش ‌ئه‌ڵێت ‌من ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهر‌زاری‌خودا‌‬ ‫له ‌‬‫ئهم‌مرۆڤانه‌ ‌ ‌‬ ‫بێ‌منی‌دروستكردبێ‌و‌ناوی‌لێناوه ‌خودا‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫ن‌و‌خۆیان‌وتهبێژی‌خوان‪.‬‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫كه‬ ‫قسه‌ ‌‬
‫‌‬
‫ت‌ئهكاتەوە ‌و‌‬
‫ی‌خۆی‌ڕه ‌‬
‫‌‬ ‫ره ‌‬
‫كه‬ ‫دروستكه ‌‬
‫‌‬ ‫بونی‌هێزه ‌‬
‫‌‬ ‫ڵه‪‌،‬خودا! ‌‬ ‫م‌كۆمه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پێی‌ئه‬ ‫‌‬
‫به‬
‫كردوه‪‌ ،‬هه‌ر ‌من ‌هه‌م ‌له‌م‌‬
‫‌‬ ‫ئهڵێ ‌من ‌هه‌ر ‌خۆمم ‌و ‌كه‌سی ‌تر ‌منی ‌دروست ‌نه‌‬ ‫‌‬
‫منێكی‌تاکوتهنیام‪.‬‬
‫‌‬ ‫ردونه‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫گه‬
‫تهنیا ‌هیچ‌‬‫ئێمه ‌به‌ ‌ ‌‬
‫ستكردهكانی ‌خۆی ‌دائه‌نێت ‌و ‌ئه‌ڵێت ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫مرۆڤ ‌دان ‌به‌ ‌ ‌‬
‫ده‬
‫تهنیا‌دروستم‌كردن‌و‌‬ ‫ت‌من‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دهڵێ‬
‫كرد‪‌،‬بهاڵم‌خودا ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫دروست‌نه‬ ‫دهزگایه‌كمان ‌‬ ‫‌‬
‫كی‌تر‌دروست‌نهكراوم!‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ن‌هیچ‌خوایه‬ ‫خۆشم‌له ‌‬
‫الیه‬‫‌‬
‫نییه ‌و‌‬
‫شه‪‌ ،‬به‌شێك ‌ده‌لێن ‌خودا ‌بونی ‌ ‌‬ ‫له ‌خودا ‌دوو ‌به‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫بیركردنه ‌‬
‫‌‬ ‫واته ‌‬
‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫یه!‬
‫هه ‌‬
‫شێكی‌تر‌دهلێت‌خودا‌بونی‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫سانهی ‌ده‌لێن ‌خودا‌‬ ‫وتهی ‌خوامان ‌گوێ ‌لێده‌بێ ‌له‌الیان ‌ئه‌و ‌كه‌ ‌‬ ‫ك‌هواته‌ ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬
‫واته ‌زانینی‌خودا‌‬
‫كه ‌‬ ‫دیوه ‌ ‌‬
‫س‌خوای‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌نێردراوی‌بۆ‌ناردوین‪‌،‬چونكه‌ ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫یه‌‬
‫هه ‌‬
‫‌‬
‫یامبهر‌بوه‌!‬
‫هۆی‌په ‌‬
‫‌‬ ‫به‌‬
‫ڵه‌ ‌‬
‫م‌كۆمه ‌‬
‫‌‬ ‫الیه ‌‬
‫ن‌ئه‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪‌ ،‬بزانین‌‬
‫ینه ‌‬
‫كه ‌‬‫تهكانیان ‌شیئه‌ ‌‬ ‫سهر ‌قسه‌كانیان ‌و ‌ئایه‌ ‌‬ ‫ئێمهش ‌تیشك ‌ئه‌ده‌ین ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڵ‌لۆجیك‌ئهگونجێ‌یان‌نا؟!‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬

‫‪366‬‬
‫كێیه؟‌‬
‫گهر ‌باسی ‌ئیسالم ‌بكه‌ین ‌و ‌باسی ‌خواكه‌ی ‌بكه‌ین ‌ئه‌بێ ‌بزانین ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫‪334‬‬
‫الیهن‌ئیسالم؟ !‬ ‫نێ‌له ‌‬
‫یه ‌‬ ‫گه ‌‬
‫چی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ردونه‪‌،‬یان‌ئەڵاڵ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خوای‌گه‬ ‫ئایا‌ئەڵاڵ‌‬

‫‪‌٩‌.٢٩‌.٠‬بونی‌ئەڵاڵ‬
‫بوه‪‌.‬‬‫بوه ‌و ‌كه‌سیشی ‌لێ ‌نه‌ ‌‬ ‫كهس ‌نه‌ ‌‬ ‫یه ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫لهالی ‌ئیسالم‪‌ ،‬ئه‌و ‌هێزه‌ ‌‬ ‫بونی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ئهڵێت(‌بێژه‌‪‌:‬‬ ‫‪‌،‬له‌قوڕئاندا‌ ‌‬‫رێكه ‌‬‫ورێك‌و‌گیان‌لهبه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مو‌بونه‬ ‫‌‬
‫ری‌هه‬ ‫‌‬
‫خۆی‌دروستكه‬
‫ویش‌له‌‬
‫‌‬ ‫بوه ‌‬
‫و‌ئه‬ ‫و‌نه ‌‬
‫له ‌‬ ‫كهس ‌ ‌‬ ‫بێ‌نیاز‌و‌جێ‌نیازه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫یهکی ‌‬‫تاكه‪‌.‬ئەڵاڵ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫ئهو‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬
‫حدٌ‪.‬‬ ‫مبهری‌بێ‪ُ ‌.‬قلْ هُوَ اللَّهُ أَ َ‬‫هه ‌‬ ‫سیش‌نهیتوانیوه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رگیز‌كه‬ ‫سێك‌نهبوو‌ه‪‌ ‌.‬‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هیچ‌كه‬
‫ندین‌ئایهت‌‬
‫‌‬ ‫حدٌ‪ .‬سورة االخالص)‪‌ ‌.‬‬
‫چه‬ ‫اللَّهُ الصَّ َمدُ‪ .‬لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُو َلدْ‪ .‬وَلَمْ يَ ُكنْ لَهُ كُ ُفوًا أَ َ‬
‫وهك ‌ئایه‌تی‌‬ ‫ره ‌ ‌‬ ‫ئهكات ‌خۆی ‌دروست ‌كه‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫سهر ‌ئه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫جهخت ‌ ‌‬ ‫له ‌قوڕئاندا‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫كردوه ‌و ‌به‌‌‬ ‫‌‬ ‫روه ‌‬
‫رده‬ ‫یه‪‌ ،‬ئێوه‌ی ‌په‌ ‌‬ ‫ههر ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‪٢٣٢‬ی ‌سوره‌تی ‌االنعام ‌ئه‌ڵێت( ‌ ‌‬
‫رتانه‌‬
‫سه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫موشتیش‌ئهو ‌كردویه‌‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ێ‪‌،‬هه‬ ‫و‌هیچ‌شت‌بۆ‌پهرستن‌ناب‬
‫‌‬ ‫یره ‌‬
‫ز‌ئه‬ ‫غه ‌‬‫‌‬
‫رپهرشتیش ‌هه‌موشت ‌هه‌ر ‌بۆخۆیه‌تی‪َ ‌ .‬بدِيعُ‬ ‫بدایهتی ‌ئه‌و ‌بكه‌ن ‌و ‌سه‌ ‌‬ ‫عه ‌‬ ‫‌‬
‫حبَةٌ وَخَ َلقَ كُلَّ شَيْءٍ وَ ُهوَ بِكُلِّ‬‫السَّمَاوَاتِ وَالْأَ ْرضِ أَنَّى يَكُونُ لَهُ وََلدٌ وَلَمْ تَ ُكنْ لَهُ صَا ِ‬
‫ع ُبدُوهُ وَ ُهوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ‬ ‫شَيْءٍ عَلِيمٌ‪ .‬ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لَا إِلَهَ إِلَّا ُهوَ خاڵقُ كُلِّ شَيْءٍ فَا ْ‬
‫وَكِيلٌ‪ .‬االنعام ‪)١٦٢-١٦١‬‬
‫ربهسته‌‌‬ ‫گهر ‌ئه‌م ‌به‌ ‌‬ ‫له ‌نێوان ‌ئێمه‌ ‌و ‌ئەڵاڵ ‌ئه‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫ربهستێك ‌هه‌ ‌‬ ‫ئهڵێ ‌به‌ ‌‬ ‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫شهوی‌‬ ‫نه ‌ ‌‬ ‫روهها‌ئه‌ڵێت‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫لهبه‌ر‌ڕوناكی‪‌ ‌ ،‬‬ ‫مینێ‌ئهوا‌چاو‌خۆیپێناگیرێ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نه‬
‫‪335‬‬
‫وه‌‬‫گێرنه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫ها‌له‌پەیامبەر‌ ‌‬‫روه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫یه‪‌ ‌ .‬‬ ‫ر‌نوری‌خۆی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵكو‌هه‬ ‫‌‬
‫ڕۆژ‌به‬ ‫نه‌‬
‫یه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬
‫‌‬
‫وهی‌‬ ‫ندهی ‌هه‌مو ‌بونه‌وه‌ر ‌و ‌ده‌ستكردێكی ‌كردوه‌ ‌پێش ‌ئه‌ ‌‬ ‫زه ‌‬ ‫مه ‌‬‫وتویهتی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهر ‌ئاو ‌بوه‌‪‌ .‬لێشی‌‬ ‫كهشی ‌له‌ ‌‬ ‫ههزرا ‌ساڵ ‌و ‌عه‌رشه‌ ‌‬ ‫دروستیان ‌بكات ‌به‌ ‌‪‌ ‌ ٢٣‬‬
‫وهی ‌ئێمه‌ ‌دروست ‌بكات‪‌ ،‬ئه‌ویش ‌له‌‌‬ ‫له ‌كوێ ‌بوه‌ ‌پێش ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئهپرسن ‌ئه‌ی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهر ‌هه‌ورێكی ‌به‌رز‪‌ ،‬نە ‌لە ‌ژێرەوەی ‌هەوا ‌هەبووە ‌نە ‌لە‌‬ ‫وهاڵمدا ‌ئه‌ڵێت ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ر‌ئاو‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫رشهكه‌ی‌خۆی‌دروست‌كردووه ‌ ‌‬ ‫‪‌،‬ئینجا‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سەروی‌هەواو‌هەبوو‬

‫وهی‌سااڵنێکی‌‬
‫نجامی‌بیرکردنه ‌‬
‫‌‬ ‫دهرئه‌‬
‫مه‌ ‌‬
‫وه‪‌،‬ئه‌ ‌‬
‫خودا‌شیئهکه‌مه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه‌‬
‫م‌شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کورتی‪‌،‬من‌به‬‫به‌‬
‫‪‌ ‌334‬‬
‫سهر‌‬
‫م‌له ‌‬
‫ردهکه‌ ‌‬
‫ک‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫ن‌ڕوناکیم‌بێت‌نامیلکه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫خودا‪‌،‬هیوادارم‌ته ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫ت‌به‌‬
‫باره ‌‬
‫سه ‌‬
‫دوورودرێژه‌ ‌‬
‫‌‬
‫می‌ئهم‌کتێبه‌‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫خودا‌و‌هێزی‌سروشت‌پاش‌بهرگی‌دووهه‌‬
‫‌‬
‫‪‌335‬تفسیر‌ایة‌‪‌٩٦‬المؤنون‪‌/‬ابن‌کثیر‌‬

‫‪367‬‬
‫كَانَ في عماءِ ما تحته َهوَاء و ما فوقها هَواء‪ ،‬ثم خلَق عرشه على الماء)‪‌ 336.‬بۆ‌‬
‫كه ‌ئاسمانان‌‬ ‫ویشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ههر‌ئه‌‬‫ئهڵێت‌(‌ ‌‬ ‫تێكی‌لێكچوی‌ههیه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وتهی‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ئایه‬ ‫ئهو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهر‌ئاو‌‬ ‫و‌له ‌‬ ‫وایی‌ئه ‌‬‫‌‬ ‫رمانه ‌‬
‫ڕه‬ ‫ختی‌فه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌ڕۆژدا‌دروستكرد‌و‌ته‬ ‫مینی‌له‌ ‌‬
‫شه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌زه‬
‫لهپاش‌مردن‌‬ ‫‪‌،‬كاموو‌ئاكار‌و‌چاكتره‪‌.‬گه‌ر ‌وتیشت‪‌ ‌:‬‬
‫‌‬ ‫تاقیتان‌كاته ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬تا‌به ‌‬
‫‌‬ ‫بوو‬
‫ر‌به‌ئاشكرا‌جادوه‌‪‌.‬‬ ‫مه‌هه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫ناسهكان‌ئێژن‪‌ ‌:‬‬ ‫خوانه ‌‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬دیاره‌‬
‫‌‬ ‫دهكرێن‌ه ‌‬
‫وه‬ ‫ئێوه‌زیندو‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وَ ُهوَ َّالذِي خََلقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَ ْرضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ ِل َيبُْلوَكُمْ أَيُّكُمْ‬
‫سنُ عَمَلًا وََل ِئنْ قُلْتَ إِنَّكُمْ َمبْعُوثُونَ ِمنْ بَعْدِ الْ َموْتِ َليَقُولَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا ِإنْ َهذَا إِلَّا‬ ‫أَحْ َ‬
‫سوره‌هود‌‪)٢‬‬‫‌‬ ‫سِحْرٌ ُمبِينٌ‪‌.‬‬
‫راهێنهری ‌حه‌وت‌‬ ‫‌‬ ‫بێژه‪‌ :‬‬
‫وهك ‌ئه‌ڵێت( ‌‬ ‫له ‌زۆر ‌ئایه‌ت ‌باسكراوه‌ ‌ ‌‬ ‫رشهی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫عه ‌‬ ‫‌‬
‫بهرز‪‌ ،‬كێیە؟ ‌ئێژن‪‌ :‬گش ‌ده‌سكاری‌‬ ‫ره ‌ ‌‬ ‫خاوهنی ‌عه‌رشی ‌هه‌ ‌‬ ‫ئاسمانهكان ‌و ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ستهاڵتی‌هەموو‌شتێ‌به‌د‌هست‌كێیە؟‌‬ ‫ده ‌‬ ‫؟‌بێژه‪‌ ‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ترسونیه‬ ‫بێژه‪‌:‬بۆ‌هیچ ‌‬ ‫یه‪‌ ‌.‬‬ ‫ئەڵاڵ ‌‬
‫دهی‌چۆن‌‬ ‫یه‪‌.‬بێژه‌‪‌ ‌:‬‬ ‫ههر‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫مه‌ ‌‬
‫ئه ‌‬‫و‌پهنا‌نادرێ‪‌.‬ئێژن‪‌ ‌:‬‬ ‫رو‌دژی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫نای‌په ‌‬
‫نابه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫په‬
‫سيَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ أَفَلَا‬ ‫السبْعِ وَرَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ‪َ .‬‬ ‫ڵهتێن‪ ..‬قُلْ َمنْ رَبُّ السَّمَاوَاتِ َّ‬ ‫خه ‌‬
‫ده ‌‬
‫‌‬
‫تَتَّقُونَ‪ُ .‬قلْ مَنْ ِب َيدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ وَ ُهوَ يُجِيرُ وَلَا يُجَارُ عَ َليْهِ ِإنْ ُك ْنتُمْ تَعْلَمُونَ‪.‬‬
‫سوره‌الموئمنون‌‪‌)٩٢‌-‌٩٦‬‬ ‫‌‬ ‫سيَقُولُونَ لِلَّهِ ُقلْ فَأَنَّى تُسْحَرُونَ‪.‬‬
‫َ‬
‫ئهکات ‌که‌‌‬ ‫ئایهتی ‌‪٩٢٢‬ی ‌سوره‌تی ‌البقرة ‌وه‌سفی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫روهها ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫خهو ‌ئه‌بینێ ‌نه‌‌‬ ‫نه ‌ ‌‬ ‫رێکه ‌ ‌‬
‫کهوێ ‌ئەڵاڵ ‌دروستکه‌ ‌‬ ‫رده ‌‬
‫واته ‌بۆمان ‌ده‌ ‌‬ ‫ناخهوێ‪‌ .‬که‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌خۆی‌دروستکردوه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫شی‌تهنها‌بۆ‌تاقیکردنه‌ ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬ئێمه‬ ‫شی‌هه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هاوبه‬
‫ههم‌‬ ‫شێكی‌دووانی‌ههیه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ن‌ئیسالمهوه‌ ‌ ‌‬
‫ڕوكه‬ ‫‌‬ ‫وه‪‌،‬ئەڵاڵ ‌له‌ ‌‬
‫الیه‬ ‫وشته ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ڕووی‌ڕه‌‬ ‫‌‬
‫ره‪‌،‬‬‫به ‌‬ ‫ی‌دروستكهری‌مرۆڤ‌وگیان‌له‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهو‌ئەڵاڵیه‌‬ ‫وه‪‌ ‌.‬‬ ‫م‌توندڕه ‌‬
‫‌‬ ‫بهزه‌ییه‌ ‌ ‌‬
‫و‌هه‬ ‫به ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ورێكی‌نهبون‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫لكو‌بونه‬ ‫‌‬
‫كو‌دروستیان‌بكات‌به‬ ‫‌‬
‫كرد‌تاوه‬ ‫‌‬
‫كلیفیان‌لێ‌نه‬ ‫‌‬
‫هیچیان‌ته‬
‫بهپێ‌‬ ‫له ‌دروستكردنیان‪‌ ‌ ،‬‬ ‫وه ‌ ‌‬‫بوون ‌و ‌هه‌ر ‌خۆی ‌ئەڵاڵ ‌بیری ‌لێكردۆته‌ ‌‬
‫ره‌‬‫موسهیه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وه‌‬
‫ی‌ئیسالمه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕوانگه‬ ‫لمێنین‌مرۆڤ‌له ‌‬
‫‌‬ ‫كانی‌داهاتو‌ئهیسه‌‬
‫‌‬ ‫شیكردنه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫له ‌هه‌ر ‌گوناحێك ‌كه‌ ‌بیكات‪‌.‬‬ ‫كهوابو ‌مرۆڤ ‌تاوانی ‌نییه‌ ‌ ‌‬ ‫ییهر ‌ ‌‬‫موخه ‌‬
‫‌‬ ‫وهك ‌‬ ‫نه ‌‬
‫‌‬
‫ههرگا‌‬ ‫سهر ‌خۆم ‌نوسیوه‌ ‌و ‌ئه‌ڵێت( ‌ ‌‬ ‫كهچی ‌ئەڵاڵ ‌خۆی ‌ئه‌ڵێت ‌من ‌به‌زه‌یم ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫روهرێنتان‌‬ ‫دڵنیابن‌په ‌‬
‫‌‬ ‫دارن‪‌،‬پیان‌بێژه‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫نیشانانی‌ئێمه؟‌بڕوا‬
‫‌‬ ‫دێنهالت‌كه‌‌به‌‌‬ ‫وانه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫دیاره ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫زهیی ‌خۆیتان ‌بخا‪‌ ‌ ،‬‬ ‫بهر ‌به‌ ‌‬ ‫ههر ‌خۆی ‌له‌سه‌ر ‌خۆی ‌نوسیوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪‌336‬تاریخ‌الطبري‪‌،‬ج‌‪‌ ‌٢‬‬
‫ل‌‪.٠٢‬‬

‫‪368‬‬
‫نهزانی ‌خۆی ‌– ‌كاری ‌خراپی ‌لێ ‌ڕووداو ‌پاشان‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫ئێوه ‌ ‌‪‌ ‌ -‬‬ ‫ركهسێكی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫وناحهكانی ‌ده‌بورێ ‌و ‌دلۆڤانه‌‪.‬‬ ‫‌‬ ‫له ‌گ‬‫وه ‌ئاكاری ‌چاك ‌ڕ‌‌هچاوبكا‪‌ ‌ ،‬‬ ‫پهشیمان ‌بێته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وَِإذَا جَا َءكَ َّالذِينَ ُيؤْ ِمنُونَ بِآيَا ِتنَا فَ ُقلْ سَلَامٌ عََليْكُمْ َكتَبَ رَبُّكُمْ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ َمنْ‬
‫ن بَ ْع ِد ِه وََأصْلَحَ فَأَنَّ ُه غَفُورٌ رَحِيمٌ‌‌االنعام‌‪٢٢‬‬ ‫ُم تَابَ ِم ْ‬ ‫جهَالَ ٍة ث َّ‬‫عَ ِملَ ِمنْكُمْ سُوءًا بِ َ‬
‫ئهكات‌ئەڵاڵ‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ٢٠٩‬دیسان‌جەخت ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫مان‌سورهتی ‌'االنعام' ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وها‌له ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬
‫ههمو‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌ئه‌وه‌ش ‌مانای ‌(بسم ‌الله‌ ‌الرحمن ‌الرحیم) ‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫خاوهن ‌بەزەییە ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫روهها‌‬
‫ییه‪‌ .‬هه‌ ‌‬ ‫بهزه‌یدارێكی ‌به‌زه‌ ‌‬ ‫واته ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫بۆته ‌‬
‫سهری ‌سوره‌تێكدا ‌دوباره‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ش‌و‌نۆههت‌و‌نۆی‌بۆ‌‬ ‫‌‬ ‫به ‌سه‌ ‌‬
‫د‌به‬ ‫یی‌كردووه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهڵێت‌(ئەڵاڵ ‌به‌ ‌‬
‫زه‬ ‫پەیامبەریش ‌ ‌‬
‫ختهی ‌بۆچی ‌دروست‌‬ ‫سه ‌‬ ‫خه ‌ ‌‬ ‫ئهبێ ‌ئه‌م ‌دۆزه‌ ‌‬ ‫كهوا ‌بوو ‌ ‌‬ ‫وه) ‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫خۆی ‌گێراوه‌ ‌‬
‫بهزه‌یی‌بێت؟ ‌‬ ‫ر‌هێنده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬‫كردبێ‌ ‌‬

‫وا‌به ‌ئاگری‌‬
‫دروست‌بكات‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫سێك‌هاوبهشی‌بۆ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫ڵێت‌هه ‌‬
‫ر‌كه‬ ‫‌‬ ‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ئه‬
‫دابنێت‌یان‌به‌خوای‌‬
‫‌‬ ‫ك‌خۆی‌به‌خودا‌‬
‫‌‬ ‫ئهسوتێ‪‌.‬من‌نازانم‌ئەڵاڵ ‌‬
‫یه‬ ‫خه‌ ‌‬
‫م‌دۆزه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫گهر ‌بڕوای‌‬‫ئه ‌‬
‫سێك‌ئهسوتێنێ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێت‌بۆچی‌كه‬ ‫و‌ڕۆشنبیریه ‌‬
‫‌‬ ‫دابنێن‌و‌خاوهنی‌ئه‌‬
‫‌‬
‫دۆزهخ ‌سه‌رفی ‌كردوه‌ ‌بۆ‌‬ ‫له ‌‬ ‫یهی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬‫نجه ‌‬
‫پێ ‌نه‌كات‪‌ .‬ئایا ‌ئه‌و ‌نرخه‌ ‌و ‌ڕه‌ ‌‬
‫دهستكردێكی ‌تر ‌كات ‌و ‌ڕ‌ەنجی ‌خۆی‌‬ ‫كهن ‌ئه‌وا ‌له‌ ‌ ‌‬
‫كهسانێك ‌بڕوای ‌پێ ‌نه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مه‌‬
‫ئه ‌‬
‫سهرف ‌بكردبا ‌باشتر ‌نه‌بو ‌تاوه‌كو ‌خۆی ‌زیاتر ‌خۆشی ‌لێ ‌ببینێت؟! ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهنده‌ی‌‬
‫یهتی‪‌ .‬له‌ ‌ئیسالم ‌ئه‌ ‌‬ ‫یه ‌هه‌ ‌‬
‫ئهم ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫كه ‌ ‌‬
‫زهیی‌ه ‌‬
‫مه ‌چ ‌به‌ ‌‬‫پرسیاره ‌ئایا ‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬
‫وهی ‌هاوبه‌شی ‌بۆ ‌ئەڵاڵ ‌دروست ‌بكات ‌ئازار‌‬ ‫ئهكات ‌ئه‌ ‌‬‫وه ‌ ‌‬
‫سهر ‌ئه‌ ‌‬ ‫جهخت ‌له‌ ‌‬‫‌‬
‫نانهت‌‬
‫ته ‌‬‫سانه ‌ناكات ‌كه‌ ‌تاوانی ‌تر ‌ده‌كات‪‌ ‌ .‬‬ ‫جهخت ‌له‌و ‌كه‌ ‌‬ ‫ونده ‌ ‌‬‫ئهكێشێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهوا‌‬
‫له‌ئەڵاڵ‪‌.‬ال‌اله‌‌اال‌الله)‌ ‌‬
‫جگه‌ ‌‬
‫هیچ‌خوایهك‌نییه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڵێت‌ئهوه‌ی‌بلێت‌(‬
‫‌‬ ‫یامبه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫په ‌‬‫‌‬
‫ئهڵێت ‌(ڕۆژێكیان ‌جوبرائیل ‌هاتە‌‬ ‫یهكی ‌پەیامبەردا ‌ ‌‬ ‫وته ‌‬
‫ههشت‪‌ .‬له‌ ‌ ‌‬ ‫ئهچێت ‌بۆ ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫الم ‌کە ‌لە ‌حرة ‌بووم ‌و ‌وتی‪‌ :‬موژدە ‌بدە ‌بە ‌شوێنکەوتوانت ‌ئەوەی ‌جگە ‌لە‌‬
‫ئەڵاڵی ‌نەپرستوە ‌ئەوا ‌دەچێتە ‌بەهەشت‪‌ .‬وتم‪‌ :‬ئەی ‌جوبرائیل ‌ئەوەی ‌دزیشی‌‬
‫کردبێ ‌و ‌زیناشی ‌کردبێ‪‌ ،‬وتی ‌بەڵێ‪‌ .‬وتم ‌ئەگەر ‌دزیشی ‌کردبێ ‌و ‌زیناشی‌‬
‫کردبێ‪‌،‬وتی‌بەڵی‌ئەگەر‌ئارەقیش‌خواربێتەوە‪ .‬قال‌ذلك‌‌جبريل‌‌عليه‌السالم‌‌‬
‫عرض‌لي‌في‌جانب‌ ‌الحرة‌ ‌قال‌بشر‌أمتك‌أنه من‌مات‌ال‌يشرك‌بالله‌شيئا‌‬

‫‪369‬‬
‫دخل‌الجنة‌قلت‌يا‌ ‌جبريل‌ ‌وإن‌سرق‌وإن‌زنى قال نعم‌قال‌قلت‌وإن‌سرق‌‬
‫وإن‌زنى قال نعم وإن‌شرب الخمر‪‌337).‬‬
‫بهر‌‬‫نیا‌له ‌‬
‫ته ‌‬ ‫یی‌بێت‌كهسێك‌بكوژێت‌و‌ئازاری‌بدات‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بێ‌بهزه‌‬
‫‌‬ ‫نده ‌‬
‫وه ‌‬‫ك‌ئه ‌‬
‫یه ‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌‬
‫و‌ههمو‌‬
‫نی‌ئه ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆشی‌خاوه‬ ‫شتێكی‌زۆر‌نالۆجیكه ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫ئه ‌‬
‫ئهوەی‌بڕوای‌پێ‌نییه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهڵێت( ‌كاتێك ‌ئەڵاڵ ‌تەواو ‌بوو ‌لە‌‬ ‫روهها ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫یه‪‌ ‌ .‬‬ ‫ردونه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫گه‬
‫دروستکراوەکانی‪‌ ،‬لە ‌کتێبەکەی ‌نوسی ‌و ‌لەالیەتی ‌لەسەر ‌عەرشەکەی‪‌.‬‬
‫م‌كهوت‪‌ .‬لَمَّا قَضَى اللَّهُ الْخَ ْلقَ كَ َتبَ فِي كِتَابِهِ‪ ،‬فَهْوَ‬
‫بهسه‌ر ‌توڕه‌یی‌هكه‌ ‌‬ ‫بەزەییەکەم‌ ‌‬
‫‪338‬‬
‫عِنْ َدهُ َف ْوقَ الْعَ ْرشِ إِنَّ رَحْمَتِي غَلََبتْ غَضَبِي‪).‬‬
‫ئێمه ‌كرد‌كه‌‌ئەڵاڵی‌‬ ‫ڕوحمی‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫قێكی‌توهڕه‌یه‌‪‌،‬ئیتر‌ئه‌و‌خوایه‌‌‬
‫‌‬ ‫كهوابو‌ئەڵاڵ‌خال‬ ‫‌‬
‫كهوت ‌ئه‌گینا ‌پێش‌‬ ‫ئیسالمی ‌دروست ‌كرد‪‌ ،‬توڕه‌یی‌هكەی ‌پێش ‌روحم‌هكەی ‌نه‌ ‌‬
‫وا‌ئهسوتێندراین‪.‬‬ ‫ی‌گوناحمان‌بكردبا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌دروست‌ببین‌و‌پێش‌ئه ‌‬
‫وه‬‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫ڵكی‌خراپ‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌خه‬ ‫ت‌ئهگه‌‬
‫نانه ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫ییه ‌ ‌‬
‫زه ‌‬
‫الی‌ئیسالم‌بێ‌به ‌‬
‫‌‬ ‫هێنده ‌‬
‫روهها‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫بات‌و‌ئازاریان‌ئهدات‌لە‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناو‌ئه‬ ‫‌‬
‫مویان‌له‬ ‫هه ‌‬
‫ر‌هه‬ ‫ی‌باش‌بێت‌ئهوا‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ناو‌خەڵک‬
‫ئهڵێت(لە‌پەیامبەری‌ئەڵاڵم‌‬ ‫گێرانەوەیەکدا‌لەسەر‌زاری‌پەیامبەر‌ئاماژە‌کراوە ‌ ‌‬
‫ركهوێ‪‌ ،‬ئەڵاڵ ‌ئازاری ‌گشت‌‬ ‫ئهگه‌ر ‌گوناح ‌له‌ ‌نێو ‌میلله‌تی ‌من ‌ده‌ ‌‬ ‫بیست ‌وتی‪‌ ‌ :‬‬
‫ئهی ‌که‌سی ‌بڕواداریان ‌له‌ناو ‌نییه‌؟‌‬ ‫یامبهری ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ئهدات‪‌ .‬پێم ‌وت ‌ئه‌ی ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهر‌دێت؟‌ئەوەیان‌بەسەر‌دێت‌‬ ‫به ‌‬‫ئهوان‌چیان‌لێ‌ ‌‬ ‫ڵی‪‌،‬وتم‌ئهی‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌وتی‌به‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ردهکه‌وێ ‌و‌‬ ‫ئەوەی ‌بەسەر ‌خەڵک ‌دادێت ‌بەاڵم ‌ئەوان ‌لێبوردنی ‌ئەڵاڵیان ‌به‌ ‌‬
‫ههشت‪ .‬سمعت رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم يقول إذا ظهرت‬ ‫دهچن ‌بۆ ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫المعاصي في أمتي عمهم اهلل عز وجل بعذاب من عنده‪ ،‬فقلت يا رسول اهلل أما فيهم‬
‫يومئذ أناس صالحون قال بلى قالت فكيف يصنع أولئك قال يصيبهم ما أصاب الناس‬
‫‪339‬‬
‫ثم يصيرون إلى مغفرة من اهلل ورضوان‪.‬‬

‫‪ 337‬صحیح‌البخاري‪‌،‬الرقاق‪‌،‬المکثرون‌هم‌المقلون‪‌.‬‬
‫‪ 338‬صحیح‌البخاري‪‌،‬کتاب‌بدء‌الخلق‪‌،‬باب‌ما‌جاء‌في‌قول‌اللە‌تعالی‪‌:‬وهو‌الذي‌یبدأ‌الخلق‌ثم‌‬
‫یعیدە‬
‫‪339‬مسند‌أحمد‪‌.‬باقي‌مسند‌األنصار‪‌.‬حديث‌أم‌سلمة‌زوج‌النبي‌صلى‌الله‌عليه‌وسلم‬

‫‪370‬‬
‫ئیسالم‌باسی‌ئهكات‌لەگەڵ‌لۆجیکی‌مرۆڤ‌نایەتەوە‌کە‌بڕوای‌بە‌‬ ‫‌‬ ‫و‌خوایهی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫وهك‌‬ ‫نه ‌‬
‫خوای‌ئیسالمه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ین‌واته ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌ئێمه‌ ‌باسی‌ئەڵاڵ ‌دەكه‌‬ ‫ر‌بۆیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫خودا ‌هەیە‪‌ ‌،‬‬
‫هه‬
‫خوای‌ئاینێكی‌تر‪.‬‬
‫ڵه‌‬
‫تێكه ‌‬
‫خوێنهری ‌به‌ڕێز‪‌ ،‬ئه‌بێ ‌ئاگامان ‌له‌ ‌خۆمان ‌بێت ‌با ‌ئەڵاڵ ‌و ‌خودا ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ۆیه ‌‬
‫ب ‌‬
‫یهك ‌نه‌كه‌ین ‌ئەگەر ‌لۆجیکمان ‌نەگونجێ ‌لەگەڵ ‌ئەو ‌باسانەی ‌لەسەر ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫گهردونی ‌دروست ‌كردوه‌ ‌و‌‬ ‫هێزێكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫کراوە ‌لە ‌قوڕئان ‌و ‌فەرمودەکاندا‪‌ .‬خودا ‌‬
‫ندهی‌كه‌‌‬‫و‌پروپاگه ‌‬
‫‌‬ ‫زۆر‌بێئاگایه ‌ ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫م‌گهردونه‌ ‌دروست‌بووین‪‌،‬خودا ‌‬ ‫ش‌له ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئێمه‬
‫رییه‌‬
‫بۆی ‌دروست ‌كراوه‌ ‌و ‌سەری ‌خەڵکی ‌لە ‌پێناودا ‌سەربڕاوە‪‌ .‬خودا ‌بێ ‌به‌ ‌‬
‫لەو‌هەموو‌تاوانانەی‌ئەنجام‌دراوە‌و‌ئەدرێ!‬
‫یهك‌گه‌رد‌له‌‌‬ ‫بەو‌پێیەی‌ئیسالم‌باسی‌ئەڵاڵ ‌دەکات‌بۆمان‌دەردەکەوێ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫گ‌هردون ‌دروست ‌نەکردووە ‌بەڵکو ‌الكێشێكه‌ ‌له‌ ‌یاری ‌ئیسالم ‌بۆ ‌ترس ‌و‌‬
‫ی‌ئیسالمه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫فسانه‬ ‫بهكاردێت‪‌.‬باسکردنەکان‌ئاماژە‌دەکەن‌کە‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫نجه ‌ ‌‬
‫شكه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ری‌خهڵكی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫موسڵمانان‌سه‬ ‫كه ‌‬
‫رجهسته‌یی ‌ ‌‬ ‫شمشێرێكی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ش‌بۆته ‌‬
‫‌‬ ‫فسانه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌ئه‬
‫بهاڵم ‌له‌‌‬
‫كهن‪‌ ‌ .‬‬
‫گهڵ ‌هۆش ‌و ‌لۆجیك ‌ملمالنه‌ی ‌نابه‌جێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫پێ ‌ئه‌پەڕێنن ‌و ‌له‌ ‌‬
‫ند‌ئهبێ‌لە‌زانستی‌‬ ‫ند‌و‌بیرمه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هۆشمه‬ ‫خاڵێك‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫گاته ‌‬
‫ڕاستیدا‌كاتێك‌مرۆڤ‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫‪340‬‬
‫ناخی‌ئهو‌مرۆڤه‌ ‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫بێت‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لكێش‌ئه‬ ‫خواناسیندا‪‌،‬ئەڵاڵ‌هیچی‌پێنامینێ‌و‌ده‌ ‌‬
‫رهه‬
‫ئارهزوی ‌خۆیان‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌و ‌ترسه‌کانی ‌که‌الو ‌زنجیری ‌ده‌ستی ‌موسوڵمان‌ه ‌ ‌‬
‫بایهک‌‬
‫شه ‌‬‫ن‌تاوهکو ‌گڤه‌ ‌و ‌ڕه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫کانیان‌بایئه ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫ن‌و‌له ‌نێوان ‌په‌ ‌‬
‫نجه‬ ‫‌‬ ‫ی‌پێئه ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫بکهن‪.‬‬
‫وری‌ڕهش‌نقومی‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ناو‌هه‬ ‫وناکی‌بێت‌له‌‬
‫‌‬ ‫وهی‌ڕ‬‫ن‌ئه ‌‬
‫ڵکه ‌‬
‫هه ‌‬‫‌‬
‫ڕهكان ‌هێنده‌ ‌خێرا‌‬ ‫خێرایه‪‌ ،‬بیروباوه‌ ‌‬‫‌‬ ‫كنهلۆجیا ‌هێنده‌ ‌‬
‫ردهمی ‌ته‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫بهاڵم‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫رههڵكێش ‌ئەبێ‪‌ ،‬به‌اڵم‌‬ ‫سهر ‌زه‌مین ‌ده‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫وه‪‌ ،‬هاكا ‌بیری ‌ئەفسانەیی ‌ ‌‬ ‫گوازرێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ندیهكانیش ‌ئیسالم ‌بۆ‌‬ ‫وه ‌‬ ‫رژه ‌‬
‫بێگومان ‌مرۆڤی ‌ساده‌ ‌هه‌ر ‌ئه‌مینێ ‌و ‌خاوه‌ن ‌به‌ ‌‬
‫نهوت ‌و ‌بیرته‌سک ‌هه‌بێ ‌کارگه‌ی‌‬ ‫ههتا ‌ ‌‬ ‫ههر ‌ب‌هکار ‌ئه‌هێنن‪‌ ‌ .‬‬‫مەرامی ‌خۆیان ‌ ‌‬
‫واجی‌ئهبێ‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫مهنی‌ره‌‬
‫قه ‌‬
‫ک‌و‌ته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫چه‬
‫‌‬

‫نهبێ‪‌،‬‬
‫ندی‌پێوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫په ‌‬
‫یوه‬ ‫تێک‌که‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناو‌بابه‬ ‫خۆی‌بخاته‌‬
‫‌‬ ‫که‌‬
‫یه‌ ‌‬
‫سه ‌‬
‫ست‌له‌الکێش‌ئه‌و‌که‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫به‬ ‫‪‌ ‌340‬‬
‫یاری‌دهزانێ‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ربخات‌که‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زۆر‌بیوێت‌خۆی‌ده‬ ‫‌‬
‫بێت‌و‌به‬ ‫‌‬
‫یاخود‌یاریزان‌نه‬

‫‪371‬‬
 ‫دروست‌بونی‌گهردون‬
‫‌‬ ‫‪‌٠‌.٢٩‌.٠‬‬
‫سهر‌‬ ‫ش‌ڕۆژدا‌دروست‌كرد‌و‌پاشان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌شه‬ ‫ئەڵاڵ‪‌ ،‬ئێمه‌ ‌و‌سروشتی ‌له‌ ‌ ‌‬
‫ماوه‬
‫پێمان‌ئهڵێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌٢٢‬ئەڵاڵ‌‬ ‫له‌سوره‌تی‌'االعراف'دا‌له‌‌ ‌‬ ‫كهی‌دانیشت‪‌ ‌.‬‬ ‫رشه ‌‬
‫عه ‌‬ ‫‌‬
‫شهش ‌ڕۆژ ‌دروست ‌كرد‪‌،‬‬ ‫ئاسمانهكان ‌و ‌زه‌مینی ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ڕاهێنهرتان ‌ئەڵاڵیێكه‌ ‌‬
‫‌‬
‫وێ‌دهپۆشێ‌و‌‬ ‫‌‬ ‫ڕۆژێ‌به ‌‬
‫شه‬ ‫‌‬ ‫وایی‌دامهزرا‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕمانڕه‬ ‫ر‌تهختی‌فه‌‬ ‫سه ‌‬ ‫له ‌‬
‫كه ‌ ‌‬
‫وجاره ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫شوێنی‌شهوێ‪‌.‬خۆر‌و‌مانگ‌و‌ئه‌ستێرانی‌به‌دی‌هێنا‌‬ ‫‌‬ ‫ز‌دهكه‌وێته‌‌‬
‫ڕۆژیش‌بهله‌ ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌ .‬زۆر ‌و‌‬ ‫و ‌هه‌ر ‌ده‌ژێر ‌فه‌رمانی ‌ئه‌ودان‪‌ .‬ئافراندن ‌و ‌راگه‌ییشتن ‌هه‌ر ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬
‫راهێنهری ‌گش ‌جیهانه‌‪‌ .‬إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ َّالذِي خَلَقَ‬ ‫‌‬ ‫ندهیه‌ ‌و ‌دمی ‌ئەڵاڵیێ ‌كه‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫زه ‌‬
‫‌‬
‫النهَارَ يَطُْل ُبهُ‬
‫الل ْيلَ َّ‬
‫س َتوَى عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِي َّ‬ ‫السَّمَاوَاتِ وَالْأَ ْرضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ ا ْ‬
‫حثِيثً ا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُو َم مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْ ِرهِ أَلَا لَهُ الْخَ ْلقُ وَالَْأمْرُ َتبَا َركَ اللَّهُ رَبُّ‬‫َ‬
‫الْعَالَمِينَ‪‌.‬االعراف‌‪‌٢٢‬‬
‫له ‌پێش‌‬ ‫بوه ‌ ‌‬
‫گهر ‌گه‌ردون ‌له‌ ‌دروست ‌كردنی ‌ئەڵاڵ ‌بێت ‌و ‌هیچ ‌گه‌ردێك ‌نه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ماوهی ‌شه‌ش ‌ڕۆژ‌‬ ‫له ‌‬ ‫زهنده‌ی ‌ئه‌و ‌كاته‌ی ‌كرد ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫خۆی ‌كه‌واته‌ ‌چۆن ‌مه‌ ‌‬
‫به ‌هۆی ‌ڕۆژ ‌و ‌كاتژمێر‌‬ ‫گهر ‌پێوانه‌ی ‌كات ‌الی ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫گهردونی ‌دروستكرد‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫ئهكرێت‪‌.‬لێکده‌ره‌وانی‌قوڕئان‌‬ ‫چۆن‌پێوانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫لهگه‌ڵ‌ئێمه‌‬ ‫بێت‌ئهی‌كاتژمێری‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دهستی ‌پێ ‌كرد ‌و ‌له‌ ‌كۆتایی ‌ڕۆژی ‌جومعه‌ش‌‬ ‫ئهڵێن ‌له‌ ‌ڕۆژی ‌یه‌ك ‌شه‌ممه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یه‪‌ .‬كه‌وابو‌‬ ‫شهوڕۆژ ‌بۆ ‌ئەڵاڵش ‌هه‌روه‌ك ‌ئێمه‌ ‌‬ ‫كهواته‌ ‌ ‌‬ ‫ئادهمی ‌دروست ‌كرد‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫ئهبێ ‌ئەڵاڵش ‌له‌ ‌ناو ‌گه‌ردونێكی ‌تر ‌بێت ‌و ‌خوایه‌كی ‌تر ‌دروستی ‌كردبێ‪‌.‬‬ ‫‌‬
‫خاته ‌زانستی ‌فه‌لك ‌و‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫دائهنێت ‌و ‌خۆی ‌ ‌‬ ‫پەیامبەر ‌خۆی ‌به‌ ‌نێردراوی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫رز‌و‌ئاسمان‌ئهڵێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ممه ‌دروست ‌كرد‪‌ ،‬شاخی ‌له‌ ‌ڕۆژی ‌یه‌ك ‌شه‌م‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌خۆلی ‌له‌ ‌ڕۆژی ‌شه‌ ‌‬
‫دروست ‌كرد‪‌ ،‬داری ‌له‌ ‌ڕۆژی ‌دوشه‌م ‌دروست ‌كرد‪‌ ،‬به‌دخویی ‌له‌ ‌ڕۆژی‌‬
‫ممه‌‬‫پێنجشه ‌‬‫‌‬ ‫سێشهم ‌دروستكرد‪‌ ،‬ڕوناكی ‌له‌ ‌ڕۆژی ‌چوارشه‌م ‌دروست ‌كرد‪‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫سری‌ڕۆژی‌ههینی‌دروست‌كرد‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫پاش‌عه‬ ‫می‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ئاژهلی‌تێدا‌باڵوکردەوە‪‌ .‬ئاده‌‬ ‫‌‬
‫و‌ئادهمی‌دروست‌كرد‪‌.‬خََلقَ اللَّه‬ ‫‌‬ ‫نێوان‌عهسر‌و‌شه‌‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬له‌‬
‫دووا‌دهستكرد‌بوو ‌‬ ‫‌‬ ‫كه‌‬
‫‌‬
‫جبَال فِيهَا َيوْم الْأَحَد وَخََلقَ الشَّجَر فِيهَا َيوْم الِا ْث َن ْينِ وَخَلَقَ‬ ‫السبْت وَخََلقَ الْ ِ‬
‫التُّ ْربَة َيوْم َّ‬
‫الدوَابّ َيوْم الْخَمِيس وَخََلقَ‬ ‫الْمَكْرُوه َيوْم الثُّلَاثَاء وَخََلقَ النُّور َيوْم الْأَ ْربِعَاء َوبَثَّ فِيهَا َّ‬

‫‪372‬‬
 ‫آدَم بَعْد الْعَصْر َيوْم الْجُمُعَة آخِر الْخَلْق فِي آخِر سَاعَة ِمنْ سَاعَات الْجُمُعَة فِيمَا َبيْن‬
‫الليْل‪‌341.‬‬‫الْ َعصْر إِلَى َّ‬
‫كهی‌پەیامبەر‌به‌و‌ئایەتە‌پەسندی‌کردووە‌کە‌دەلێت‪‌:‬‬ ‫وته ‌‬
‫دیاره‌ ‌‬‫‌‬
‫كهن‌‬ ‫دی‌هێنا‪‌،‬حاشا‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌وه‬ ‫م‌زه ‌‬
‫مینه‬ ‫دوو‌ڕۆژ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫كهسێكی‌كه‌ ‌به‌‬ ‫ئاخۆ‌ئێوه ‌له‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ژ‌و‌كۆشی‌له‌‬
‫‌‬ ‫مو‌جیهانه‪‌ ‌.‬‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ری‌هه‬ ‫‌‬
‫ڕاهێنه‬ ‫كه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫ن؟‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌هاوتای‌بۆ‌پهیداده‌ ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫ماوهی‌چوار‌ڕۆژاندا‪‌،‬بۆ‌هه‌ركێ‌‬ ‫ر‌له ‌ ‌‬‫و‌پیتی‌تێ‌خست‪‌،‬هه ‌‬
‫‌‬ ‫رزكردهوه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مین‌به‬ ‫‌‬
‫زه‬
‫بهرزایی‪‌،‬‬ ‫له ‌ ‌‬
‫یهكسانی‪‌،‬بژیوی‌بۆ‌دابین‌كردن‪‌.‬پاشان‌ڕووی ‌ ‌‬ ‫بژیوی‌دهوێ‪‌،‬به‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫خۆش‌یا‌ناخۆش‪‌،‬دهبێ‌‬
‫‌‬ ‫زهمینی‌گوت‪‌:‬‬ ‫وان‌و‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌تاریكان‌بو‪‌،‬به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وسا‌هه‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫له‌‬
‫حهوت‌ئاسمانی ‌ ‌‬ ‫وساكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وا‌به ‌خۆشی‌هاتین‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫ر‌فهرمانم‪‌،‬گووتیان ‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫بێنه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫دوو ‌ڕۆژدا ‌وه‌دی ‌هێنا‪‌ ،‬هه‌ر ‌عاسمانه‌ی ‌فه‌رمانی ‌كاری ‌خۆی ‌بۆنارد‪‌ ،‬نزیكتر‌‬
‫ستهاڵتی‌زانا‌بڕیاری‌‬ ‫و‌پارازتمان‪‌،‬خۆمان‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫چرایان‌ڕازانده ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫ئاسمانیشمان‌به‌‬
‫‌‬
‫ِالذِي خََلقَ الْأَ ْرضَ فِي َيوْ َم ْينِ َوتَجْعَلُونَ لَهُ َأ ْندَادًا‬ ‫وكارهی‌داوه‌‪ُ .‬قلْ َأئِنَّكُمْ َلتَكْفُرُونَ ب َّ‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫س َتوَى إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَ ْرضِ ا ْئ ِتيَا طَ ْوعًا أَوْ‬ ‫ذَِلكَ رَبُّ الْعَالَمِينَ‪ .‬ثُمَّ ا ْ‬
‫س َتوَى إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ َلهَا وَلِلْأَ ْرضِ ائْتِيَا‬ ‫كَرْهًا قَاَلتَا َأ َت ْينَا طَائِعِينَ‪ .‬ثُمَّ ا ْ‬
‫سبْعَ سَمَاوَاتٍ فِي َيوْ َم ْينِ وََأوْحَى فِي كُلِّ‬ ‫ط ْوعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا َأ َتيْنَا طَائِعِينَ‪ .‬فَ َقضَاهُنَّ َ‬ ‫َ‬
‫الد ْنيَا بِ َمصَابِيحَ وَحِفْظًا ذَ ِلكَ تَ ْقدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ‪ .‬فصلت ‪-٩‬‬ ‫سَمَاءٍ أَمْرَهَا وَزَيَّنَّا السَّمَاءَ ُّ‬
‫‪١٢‬‬
‫له‌‬
‫تره ‌ ‌‬‫وره ‌‬ ‫زهوی ‌گه‌ ‌‬ ‫بارهیان ‌زۆر ‌زۆر ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫قه ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬‫زالنه ‌ ‌‬
‫ساره ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫ئهم ‌ ‌‬ ‫دیاره ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهڵێت‌‬ ‫له‌قوڕئان‌ ‌‬ ‫دنكه‌نۆكێکن‌لە‌ئاسمان‪‌ ‌.‬‬ ‫چرانه‌و‌بەقەت‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وه‌‬‫ی‌ئیسالمه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕوانگه‬
‫ئهم‌‬ ‫دیاره ‌ ‌‬
‫الد ْنيَا بِ َمصَابِيحَ)‪‌ ‌.‬‬ ‫چرا‌ڕازاندهوه‌‪‌.‬وَزَيَّنَّا السَّمَاءَ ُّ‬
‫‌‬ ‫ئاسمانی‌دونیامان‌به ‌‬
‫‌‬ ‫(‬
‫ماوهی ‌شه‌ش ‌ڕۆژ ‌به‌ ‌پێی‌‬ ‫كراوه‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬‫‌‬ ‫ههسار‌ه ‌زالنه‌ ‌هیچ ‌حسابێكی ‌بۆ ‌نه‌‬ ‫‌‬
‫سارهكانی‌تر‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‪‌،‬دیاره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وی‌دروست‌كردووه‬ ‫‌‬
‫س‌زه‬ ‫قسهكانی‌پەیامبەر ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬
‫نییه ‌و ‌خوایه‌كی ‌تر ‌دروستی ‌كردووه‌! ‌یان ‌ئه‌ڵێن‌‬ ‫دهستكردی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهی ‌ئاسمان‪‌ ،‬بۆ‌‬ ‫بهست ‌دروست ‌بوون ‌بۆ ‌رازاندنه‌ ‌‬ ‫ستێرهكان ‌بۆ ‌سێ ‌مه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫‪342‬‬
‫یتانهكان‪‌ .‬بۆ ‌چه‌ند ‌جارێک ‌له‌ ‌قوڕئان‌‬ ‫زانینی ‌ڕێگاوبان ‌و ‌ڕه‌جمكردنی ‌شه‌ ‌‬
‫ئێمه ‌ئاسمانی ‌دنیامان ‌به‌ ‌زۆر ‌چرا‌‬ ‫باسی ‌سودی ‌ئه‌ستێره‌ی ‌کردوه‌ ‌و ‌ئه‌ڵێ ‌( ‌‬
‫كهرەسته‌ی ‌ڕاوه‌دونانی ‌شه‌یتانان‪‌ .‬ئازاری ‌گڕ‌‬ ‫وه‪‌ .‬كردیشمانن ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ڕازانده ‌‬
‫‌‬

‫‪‌341‬تأریخ‌الطبري‪‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌٠٩‬‬
‫‪‌342‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢‬سورة‌الملک‪‌/‬القرطبي‌‬

‫‪373‬‬
 ‫پهداریشمان ‌بۆ ‌سازكردون‪‌ .‬وَلَ َقدْ زَيَّنَّا السَّمَاءَ ُّ‬
‫الد ْنيَا بِ َمصَابِيحَ وَجَعَ ْلنَاهَا رُجُومًا‬ ‫‌‬
‫روهها‌بۆ‌دووجاری‌تریش‌به‌‌‬ ‫عذَابَ السَّعِيرِ‪‌.‬الملك‌‪‌.)٢‬هه‌ ‌‬ ‫عتَ ْدنَا َلهُمْ َ‬
‫ِلشيَاطِينِ وََأ ْ‬
‫ل َّ‬
‫بهستی‌‬ ‫نیا‌بۆ‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهستێرانه‌ ‌ ‌‬
‫ته‬ ‫ئهم ‌ ‌‬
‫كه ‌ ‌‬
‫جهختی‌كردۆته‌و‌ه ‌ ‌‬ ‫مان‌شێوه ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫ئێمه ‌ئاسمانی ‌دونیامان ‌به‌‌‬ ‫ئهڵێت( ‌‬ ‫یتان ‌ ‌‬
‫شه ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫وه ‌و ‌پارێزگاری ‌كردنه‌ ‌ ‌‬ ‫ڕازاندنه ‌‬
‫‌‬
‫ڕازاندهوه‌‪‌ .‬له‌گش ‌شه‌یتانێ ‌نافه‌رمانیشمان ‌پاراست‪ .‬إِنَّا زَيَّنَّا السَّمَاءَ‬ ‫‌‬ ‫ساره ‌‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫لهم ‌ئاسمانه‌‌‬ ‫شيْطَانٍ مَا ِردٍ‪ .‬الصافات ‪‌ (‌ )٢-٦‬‬ ‫الد ْنيَا بِزِينَةٍ الْ َكوَاكِبِ‪‌ .‬وَحِفْظًا ِمنْ كُلِّ َ‬ ‫ُّ‬
‫کهن‪‌.‬‬‫وانهی ‌سه‌یری ‌ده‌ ‌‬ ‫ماڵندومانه ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڵناوه ‌و ‌خه‌‬‫چهند ‌برجێکمان ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گش‌شهیتانێکی‌تڕۆکراو‌پاراست‪‌.‬وَلَقَدْ جَعَ ْلنَا فِي السَّمَاءِ بُرُوجًا‬ ‫‌‬ ‫شمان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫‌‬
‫شيْطَانٍ رَجِيمٍ‪ .‬الحجر ‪‌)١١-١٠‬‬ ‫وَزَيَّنَّاهَا لِلنَّاظِرِينَ‪ .‬وَحَفِظْنَاهَا مِنْ كُلِّ َ‬

‫ستێرهناسین‌بریتییه‌‌له‌‌گشت‌ئەستێرە‌و‌هەسارەکان‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬

‫پێی‌زانستی‌ئه‬ ‫گهردون‌به‌‬ ‫‌‬
‫نهبوو‌ه ‌بۆیه‌ ‌باسی ‌ئەستێرە ‌و‌‬ ‫سترهناسینی ‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌پەیامبەر ‌كه‌ ‌زانستی ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهنیا ‌بۆ‌‬ ‫ستێره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫روهك ‌باسمان ‌كرد ‌ئه‌‬ ‫هه ‌‬ ‫ئاسمانی ‌به‌ ‌نارێكی ‌باسکردوه‌‪‌ ‌ .‬‬
‫ڕوانگهی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاسمانیش‌له‬ ‫ت‌به‌‬
‫باره ‌‬‫سه ‌‬ ‫‪‌ ‌،‬‬ ‫یتان‌دانراوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫جم‌كردنی‌شه‬ ‫وه‌و‌ ‌‬
‫ڕه‬ ‫ڕازاندنه ‌‬
‫‌‬
‫شهوان‌‬ ‫چونكه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه‌و‌بانێكی‌زه‌وییه‌‌‬ ‫ختایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫چت‌ئاسمان‌ته‬ ‫‌‬
‫وای‌بۆی‌ده‬ ‫پەیامبەردا‌‌‬
‫‌‬
‫دیووه ‌و ‌به‌ ‌ڕۆژیش ‌ئاسمانێكی ‌شینی ‌بێگه‌ردی‌‬ ‫‌‬ ‫چراوه ‌‬
‫‌‬ ‫ئاسمانێكی ‌ڕه‌شی ‌به‌ ‌‬
‫شێوهی‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫كه ‌و ‌ئیتر ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ختایه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو ‌ئاسمان‌ه ‌ ‌‬
‫ته‬ ‫وه ‌ ‌‬‫كردوته ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫دیوه ‌بیری ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫حهوت ‌چین‪‌ ،‬ئاسمانیش ‌بانێكی‌‬ ‫چین ‌چین ‌دروستی ‌كردووه‌ ‌كه‌ ‌بریتییه‌ ‌له‌ ‌ ‌‬
‫ئهیسەلمێنێ‪‌:‬‬ ‫م‌دهقه‌ی‌قوڕئان‌ ‌‬ ‫ش‌ئه ‌‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫پارێزگاره‌‪‌ ‌.‬‬
‫ش‌نیشانهی‌تێیدان‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫وان‌لهو‌گه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫چی‌ئه‬ ‫‌‬
‫مێچێکی‌پارێزراو؛‌که‬ ‫ئاسمانیشمان‌کرده‌‬
‫‌‬
‫عنْ آيَا ِتهَا مُعْ ِرضُونَ‪ .‬االنبياء ‪.٣٢‬‬ ‫خۆدهبوێرن‪‌.‬وَجَعَ ْلنَا السَّمَاءَ سَقْفًا مَحْفُوظًا وَهُ ْم َ‬ ‫‌‬
‫ڵێت‌ئاسمان‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫منون‌ئه‬ ‫سورهتی‌المؤ‬‫‌‬ ‫و‌ئایهتی‌‪٩٦‬ی ‌‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی ‌‪‌ ٢٢‬‬ ‫وها‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬
‫فت‌نههۆم‌پێك‌هاتوه‪‌:‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫ههرچی‌دروستی‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫ن‌له ‌ژوور ‌ئێوه‌ ‌ڕاپێك‌هێنا ‌‌ ‌‬ ‫وت‌نهۆمه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫م‌حه‬ ‫ئێمهین‌كه‌ ‌ ‌‬‫‌‬
‫عنِ الْخَ ْلقِ غَافِلِينَ‪‌.‬‬‫سبْعَ طَرَا ِئقَ وَمَا كُنَّا َ‬ ‫دهكه‌ین ‌ئاگادارین‪ ‌ .‬وَلَ َقدْ خَلَقْنَا فَوْقَكُمْ َ‬ ‫‌‬
‫المۆمنون ‌‪‌ .٢٢‬بێژه‌‪‌ :‬راهێنه‌ری ‌حه‌وت ‌ئاسمانه‌كان ‌و ‌راهێنه‌ری ‌ته‌ختی‌‬
‫السبْ ِع وَرَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِي ِم‪‌.‬الۆمنون‌‪.٩٦‬‬ ‫زن‌كێیه‪ُ ‌.‬قلْ َمنْ رَبُّ السَّمَاوَاتِ َّ‬
‫‌‬ ‫ره ‌‬
‫مه‬ ‫هه ‌‬
‫‌‬
‫وته‪‌،‬هەروەها‌پێمان‌‬ ‫هۆمی‌ئاسمان‌حه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كات‌نه‬ ‫ند‌جارێك‌جهخ ‌‬
‫ت‌ئه‬ ‫‌‬ ‫له‌قوڕئان‌ ‌‬
‫چه‬ ‫‌‬
‫ش‌ههیه‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫وی‌وهكو‌ئێمه‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫وت‌زه‬ ‫ئەڵێ‌ ‌‬
‫حه‬

‫‪374‬‬
‫‪‌،‬فهرمانی‌‬ ‫دی‌هێناوه ‌‬
‫‌‬ ‫ش‪‌،‬زهمینی‌وه‌‬
‫‌‬ ‫ك‌ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫وت‌ئاسمان‌و‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌حه‬ ‫ئهو‌ئەڵاڵ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫مو‌شت‌توانایه ‌و‌زانستی‌ئەڵاڵ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌هه‬ ‫نێوانیدا‌دێت‌و‌دهچێ‪.‬تا‌بزانن‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫َزلُ‬ ‫داوه‪‌ .‬اللَّهُ َّالذِي خََلقَ َ‬
‫سبْعَ سَمَاوَاتٍ وَ ِمنَ الَْأ ْرضِ ِمثْ َلهُنَّ َي َتن َّ‬ ‫ههمو ‌شتی ‌ده‌وره‌ ‌‬ ‫‌‬
‫الْأَمْرُ َب ْي َنهُنَّ ِلتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ َقدِيرٌ وَأَنَّ اللَّهَ َقدْ أَحَاطَ بِكُلِّ شَيْءٍ عِلْمًا‪‌.‬‬
‫الطالق‌‪٢٩‬‬

‫كه ‌به‌كاردێت ‌له‌ ‌زانست ‌به‌‌‬ ‫وهی ‌نابێ ‌له‌بیرمان ‌بچێت ‌گرینگترین ‌پێوانه‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫چوه‌‬
‫بیرنه ‌‬ ‫وهشی ‌له‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ستێرهناسین ‌پێوانه‌ی ‌كاته‌‪‌ .‬پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫تایبهتی ‌زانستی ‌ئ‌ه‬ ‫‌‬
‫بۆیه‌ئه‌ڵێت‪‌:‬‬‫ئهبێ‌باسی‌کات‌بکات‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تاقهڕۆژێك‌‬ ‫بهڵێنی ‌پاشگه‌زنابێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫لهن‪‌ ،‬ئەڵاڵش ‌هه‌رگیز ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫په ‌‬
‫بۆ ‌ئازارێت ‌لێ ‌به‌ ‌‬
‫ستَعْجِلُونَكَ‬ ‫كهن‪َ ‌.‬ويَ ْ‬‫حیسابی‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫ئێوه ‌‬
‫كه ‌ ‌‬ ‫زارساڵه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ت‪‌،‬بهقه‌ ‌‬
‫د‌هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫پەروەردگار‬ ‫لهالی‌‬ ‫‌‬
‫سوره‌الحج‌‬ ‫‌‬ ‫سنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ‪‌.‬‬‫ع ْندَ ر َِّبكَ كَأَلْفِ َ‬
‫ع َدهُ وَإِنَّ َيوْمًا ِ‬
‫بِالْ َعذَابِ وََلنْ يُخْلِفَ اللَّهُ َو ْ‬
‫‪.٢٢‬‬
‫وه‌‬
‫ڵدهكشێته‌ ‌‬ ‫ڕۆژێكدا‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌له ‌‬
‫مینهدا‌پێكی‌دێنێ‌ ‌‬ ‫م‌ئاسمان‌و‌زه ‌‬
‫‌‬ ‫رچی‌كاره ‌ ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫زار‌ساڵه‪ُ ‌.‬يدَبِّرُ الْأَمْرَ ِمنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَ ْرضِ ثُمَّ‬
‫‌‬ ‫ی‌ئێوه ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫پێی‌ژماره‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫به‬ ‫بۆالی‪‌ ‌.‬‬
‫السجده‌‪.٢‬‬
‫‌‬ ‫سوره‌‬
‫‌‬ ‫سنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ‪‌.‬‬‫يَعْرُجُ إَِليْهِ فِي َيوْمٍ كَانَ مِ ْقدَا ُرهُ أَلْفَ َ‬
‫و‌وڕۆژ‌پێكبێنێت‌ئهبێ‌‬
‫‌‬ ‫وهی‌شه‌‬ ‫ردونێكی‌تر‌بێ‪‌،‬بۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫گه‬ ‫ئهبێ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫كهواته‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهی ‌یه‌ك ‌خول‌‬ ‫رشه ‌‬
‫عه ‌‬ ‫ههتا ‌ ‌‬ ‫واته ‌ ‌‬‫كه ‌‬ ‫وه‪‌ ‌ .‬‬ ‫بهده‌وری ‌خۆری ‌خۆی ‌بخوڵێته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهی ‌ئێمه‌‌‬ ‫وه ‌زه‌ویه‌ ‌‬ ‫سورێته ‌‬
‫‌‬ ‫ردونه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫رامبهر ‌خۆری ‌ئه‌و ‌گه‌‬ ‫بهده‌وری ‌خۆی ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهش‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‪‌ ‌ .‬‬‫رامبهر ‌خۆری ‌خۆمان ‌ئه‌سورێته‌ ‌‬ ‫ههزار ‌جار ‌به‌ده‌وری ‌خۆی ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهلكو‌دیسان‌الكێشێكی‌الوازه‌‌‬ ‫ردهكه‌وێ‌ئەڵاڵ ‌خۆی‌خودا ‌نییه‌ ‌ ‌‬ ‫مان‌بۆ‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫بێ‌ههر‌خودا ‌بپه‌رستین‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫لكو‌ئه‬ ‫‌‬
‫رستین‌به‬ ‫یه ‌بپه‌‬
‫ئهو‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫كات‌ئێمه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫و‌پێوست‌نا‬
‫یر‌بكهین‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌ئاین‌سه‬ ‫‌‬
‫ڕوانگه‬ ‫ر‌له‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫وهی‌دروست‌بكرێ‌‬ ‫پێش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫الیهن‌ئەڵاڵ‌‬‫ردونه‌له‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ها‌دروست‌بونی‌ئه ‌‬
‫م‌گه‬ ‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬
‫سهر ‌ئاو ‌بوه‌‪‌.‬‬ ‫كهی ‌له‌ ‌‬ ‫رشه ‌‬ ‫عه ‌‬ ‫ندهی ‌كردووه‌ ‌‌و ‌ ‌‬ ‫زه ‌‬ ‫پهنجا ‌هه‌زار ‌ساڵ ‌مه‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬‫‌‬
‫ههنگی ‌دروست ‌كردووه‌‌‬ ‫ڵهم ‌و ‌نه‌ ‌‬ ‫ئهڵێت ‌ئەڵاڵ ‌پێش ‌هه‌مو ‌شتێك ‌قه‌ ‌‬ ‫پەیامبەر ‌ ‌‬

‫‪375‬‬
‫ش‌وتی‌ههمو‌‬
‫‌‬ ‫لمیش‌وتویهی‌چی‌بنوسم‌ئەڵاڵ‬ ‫‌‬ ‫بنوسه ‌‬
‫‪‌،‬قه‬ ‫‌‬ ‫ڵهمی‌وتوه‌ ‌‬ ‫قه ‌‬
‫ئینجا‌به ‌ ‌‬
‫‌‬
‫‪343‬‬
‫وه‪‌‌ .‬‬ ‫ستانه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌هه‬ ‫شتێكی‌دروستكراو‌بنوسه‌هه‌تا‌ڕۆژ‬
‫‌‬
‫نگهكه‌ی ‌ژێر ‌حه‌وت ‌زه‌وی ‌كه‌ ‌باس ‌كراوه‌‪‌ .‬ئیتر ‌زانایانی‌‬ ‫هه ‌‬ ‫نه ‌‬‫بارهت ‌به‌ ‌ ‌‬‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫كهش ‌گایه‌كی‌‬ ‫نگه ‌‬
‫هه ‌‬ ‫سهر ‌نه‌ ‌‬ ‫لقوالندوه ‌و ‌ئه‌ڵێن ‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئیسالمی ‌زیاتر ‌خۆیان ‌تێهه‌‬
‫ناو‌خهیاالت‌و‌‬
‫‌‬ ‫چینه ‌‬
‫اڵم‌با‌زیاتر‌نه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫زار‌قۆچی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌پشته ‌و‌‪‌ ٢٣‬هه‌‬‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫ههنگ‌‬‫ویش‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ین‌ئه‬ ‫با‌نالۆجیكهكه‌ی‌قوڕئان ‌باس‌بكه‌‬‫‌‬ ‫فساناوی‌ئیسالم‌تهنیا‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ئهڵێت‪‌:‬‬‫ته‌ ‌‬‫م‌سوره ‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‪‌ ٢‬‬
‫ی‌ئه‬ ‫له‌سوره‌تی‌القلم‌باس‌كراوه‌‌ ‌‬ ‫مه‌ ‌‬
‫ڵه ‌‬
‫و‌قه ‌‬
‫‌‬
‫ش‌كه ‌دێته‌ ‌نڤیسین‪‌‌.‬ن وَالْقَلَمِ َومَا يَسْطُرُونَ‪‌.‬القلم‌‬‫‌‬ ‫بنووس‪‌،‬بهوه‌‬
‫‌‬ ‫‌ن‌و‌سۆند‌به‌ ‌‬
‫‪‌٢‬‬
‫‪344‬‬
‫یه‪‌‌ .‬‬‫كه ‌‬
‫و‌قلم‌یش‌بنوسه ‌‬
‫‌‬ ‫كهیه‌‌‬
‫نگه ‌‬
‫هه ‌‬ ‫نه ‌‬‫پیتی‌(ن)‌ ‌‬
‫كهوابو ‌له‌ ‌پێش‌‬‫ههنگ ‌چین ‌ئەڵاڵ ‌خۆی ‌پێ ‌سه‌رقاڵ ‌كردووه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫ڵهم ‌و ‌نه‌ ‌‬ ‫ئایا ‌قه‌ ‌‬
‫گهر ‌له‌‌‬
‫ههنگی ‌دروست ‌كردووه‌‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫كهی ‌نه‌ ‌‬ ‫رشه ‌‬
‫فریشتهكان ‌و ‌هه‌ڵگرانی ‌عه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڵهم‌بپه‌رستین!‬ ‫نگ‌و‌قه ‌‬
‫‌‬ ‫بێ‌نه ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ین‌ئه‬‫‌‬
‫یر‌بكه‬ ‫وه‌ ‌‬
‫سه‬ ‫ی‌ئیسالمه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕوانگه‬

‫و‌گهردونی‌دروست‌كرد‪‌.‬با‌‬ ‫ئێمه ‌ ‌‬
‫یه ‌بۆچی‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫پرسیارێكی‌زۆر‌گرینگ‌هه ‌‬
‫‌‬
‫ناو‌دهرون‌و‌مێشكی‌‬ ‫‌‬ ‫ك‌و‌بۆ‌ساتێك‌بچینه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫یه‬‫ینهوه‌ ‌ ‌‬
‫بكه ‌‬
‫ئێمه ‌ئەڵاڵ ‌و‌خودا ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له ‌ڕێگای‌‬‫ڕوانگهی ‌ئیسالمدا ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گهر ‌خودا ‌بێت‪‌ .‬بێگومان ‌له‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ر‌ههمان‌ئەڵاڵی‌‬
‫لكو‌ئهم‌ئەڵاڵیه‌ی‌ئێستا ‌هه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بوه ‌ ‌‬
‫به‬ ‫دروست‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫سهندن‌ه ‌‬ ‫شه ‌‬‫گه ‌‬‫‌‬
‫ڕابوردوو‌بووه‌‪.‬‬
‫ئهو ‌ساتانه‌ی ‌چاوی ‌هه‌ڵێنابێ ‌ئه‌بێ‌‬‫وه ‌با ‌بزانین ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ئهبێ ‌ئێمه‌ش ‌بیربكه‌ینه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌و‌زانی‌‬
‫خۆی‌دۆزیه ‌‬
‫‌‬ ‫كه‌‬
‫و‌ساته‌چۆن‌بووبێ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌ئه‬ ‫‌‬
‫چی‌كردبێ‪‌،‬ئه‬ ‫ستی‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫كورسی‌ههبو‌‬
‫‌‬ ‫وی‌نه‌‬
‫‌‬ ‫و‌نه‌زه‌‬
‫ئاسمانی‌ههب ‌‬
‫‌‬ ‫ڵێنا‌نه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كاتێك‌چاوی‌هه‬ ‫هێزێكی‌ههیه‌‪‌.‬‬
‫‌‬
‫له ‌تاریكی ‌چوارده‌وری ‌خۆی ‌زیاتر ‌هیچی‌‬ ‫گهڵی ‌بدوێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫كهسێك ‌هه‌بو ‌له‌ ‌‬ ‫نه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهبێ ‌چه‌ند ‌ساڵ ‌فڕیبێت ‌له‌ ‌ناو ‌تاریكی ‌چوارده‌وری ‌خۆی ‌تاوه‌كو‌‬ ‫نهدی‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫وه‪‌.‬‬
‫سێته ‌‬
‫تاوهكو ‌بدوێ ‌له‌گه‌ڵێ ‌و ‌بحه‌ ‌‬‫وه ‌ ‌‬ ‫یهك ‌بدۆزێته‌ ‌‬ ‫النه ‌‬
‫كهسێك‪‌ ،‬گه‌ردێك‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫بڕیاری‌دروستبونی‌گهردونێك‌بدات‌‬
‫‌‬ ‫بێ‌هیوایی‌وای‌لێ‌كرد‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم‌دیاره‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪‌343‬تفسیر‌ایة‌‪‌٢‬سورة‌القلم‪‌/‬ابن‌کثیر‌‬
‫‪‌344‬طبري‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌//.٢٩‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢‬سورة‌القلم‪‌‌،‬تفسیر‌مقاتل‌بن‌سلیمان‪‌.‬‬

‫‪376‬‬
‫وهی ‌ئەڵاڵی ‌دروست ‌كرد ‌هاوشێوه‌ی‌‬ ‫بهاڵم ‌ئه‌ ‌‬‫سهربردنی ‌خۆی‪‌ ‌ .‬‬ ‫بۆ ‌كات ‌به‌ ‌‬
‫هاوشێوهی‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌دروستكه‌رێك ‌بتوانێت ‌بونه‌ورێك ‌ل‌ه ‌‬ ‫حمه ‌‬
‫خۆی ‌نه‌بو! ‌زۆر ‌زه‌ ‌‬
‫قهت‌ناتوانێ‌هێزێك‌‬ ‫بونهوه‌‌دروستی‌بكات‪‌،‬ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫نه ‌‬ ‫خۆی‌دروست‌بكات‌یان‌له‌‌ ‌‬
‫كهوە ‌بن ‌و ‌هاوڕێیەتی ‌یاخود‌‬ ‫یه ‌‬‫وهكو ‌خۆی ‌دروست ‌بكات ‌تاوه‌كو ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌دروستی‌كرد‌له ‌هاوشێوه‌ی‌خۆی‌‬
‫‌‬ ‫ئهوه‌‬
‫رگیری‌دروست‌بكهن‪‌.‬بۆیه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هاو ‌‬
‫سه‬
‫ردونه ‌دروست‌بكات‌زۆر‌‬ ‫‌‬ ‫یاری‌دا‌ئه ‌‬
‫م‌گه‬ ‫‌‬ ‫ردونه ‌بوو‪‌ .‬به‌ڵێ‌! ‌بڕ‬
‫‌‬ ‫ئهم‌گه‌‬
‫بو‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نه‬
‫ناچاری‌كردووه‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌بێ‌هودهیی ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كو‌دروستی‌بكات‌به‬ ‫‌‬
‫ردێك‌تاوه‬ ‫گهڕاوه‌ ‌له‌ ‌ ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫گهردون ‌دروست‌‬ ‫جگهری‪‌ ،‬مێشكی‪‌ ،‬پاشه‌رۆكی ‌ببڕێت ‌تاوەکو ‌ ‌‬ ‫لهتێك ‌له‌ ‌ ‌‬‫ئهبێ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهر ‌بیرو ‌هۆش ‌و‌‬ ‫بكات‪‌ ،‬به‌اڵم ‌ئه‌بێ ‌ئه‌و ‌به‌شه‌ی ‌له‌خۆی ‌ئه‌برێت ‌كاری ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهو‌‬
‫تاوهكو‌ ‌‬
‫لهشی‌خۆی ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫بهشێكی‌بێ‌سود ‌ ‌‬ ‫ڕابێت‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌گه‬ ‫‌‬
‫كات‪‌،‬ئه‬ ‫‌‬
‫كی‌نه‬ ‫مێش‬
‫بهڵێ ‌پاش ‌گه‌ردون ‌دروست ‌كردن‌‬ ‫بكات‪‌ ‌ .‬‬
‫ردونهی ‌ئێستای ‌لێ ‌دروست ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫گه‬
‫ئێمهی ‌دروست ‌كرد‪‌ ،‬ڕه‌گه‌زی ‌مێ ‌و ‌نێر ‌و ‌مێیه‌موك ‌و ‌نێره‌موكی ‌لێ‌‬ ‫‌‬
‫هاوسهرگیریه‌ ‌و‌‬
‫‌‬ ‫لهو ‌‬
‫یه ‌كه‌ ‌خۆی ‌بێبه‌ش ‌بوو ‌ ‌‬ ‫تاوهكو ‌ئه‌م ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫نهخشاندین‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫نهیتوانی ‌خوایه‌ك ‌وه‌كو ‌خۆی ‌دروست‌‬ ‫وه‪‌ .‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ئێمهی ‌پربكاته‌ ‌‬
‫تیه ‌به‌ ‌ ‌‬
‫مایه ‌‬
‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫ستكهالی ‌ئەڵاڵ ‌و‌‬
‫ده ‌‬ ‫ئێمهی ‌دروست ‌كردو ‌ئێمه‌ش ‌بووین ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫بكات ‌هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬
‫رمانهكانی‪.‬‬
‫ری‌فه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫جێ‌كه‬ ‫‌‬
‫جێبه‬

‫ئێوه‌و‌‬‫به‌ ‌‬ ‫ژیانی‌داوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نهبو‪‌،‬‬ ‫له‌ ‌‬‫ن‌كه‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫حاشا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫یه‌‬
‫چۆن‌لهو‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهڵێت‪‌:‬‬
‫قوڕئان‌ ‌‬
‫وسا‌گشتوو‌بۆالی‌ئهو‌‬
‫‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫و‌ئه‬ ‫كاته ‌‬
‫تان‌مرێنێ‌و‌دیسان‌زیندوو‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پاشان‌ده‬ ‫له‌‬
‫‌‬
‫م‌هێناوه ‌و‌‬
‫‌‬ ‫ی‌به ‌‬
‫رهه‬ ‫یه‪‌،‬بۆ‌ئێوه‌ ‌‬ ‫زهمیندا‌هه‌ ‌‬ ‫رچی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌خۆیهتی‌هه‌‬
‫‌‬ ‫ڕێنهوه‌‪‌ ‌.‬‬
‫هه‬ ‫دهگه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ویشه ‌ئاگای‌‬ ‫‌‬ ‫وت‌نهۆمی‌لێ‌دروست‌كرد‪‌،‬هه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫‌‬ ‫بهرزایی‌وحه‌‬ ‫رژایه ‌ ‌‬
‫وسا‌په ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫یه َكيْفَ تَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَ ُك ْنتُمْ أَ ْموَاتًا فَأَحْيَاكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُ ْ‬
‫حيِيكُمْ ثُمَّ‬ ‫مو‌شت‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬
‫س َتوَى إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ‬ ‫إَِليْهِ تُرْجَعُونَ‪ُ .‬هوَ الَّذِي خََلقَ لَكُمْ مَا فِي الْأَ ْرضِ جَمِيعًا ثُمَّ ا ْ‬
‫البقره‌‪٩٢-٩٩‬‬ ‫‌‬ ‫ت وَ ُه َو بِكُلِّ شَيْ ٍء عَلِيمٌ‪‌.‬‬
‫سبْعَ سَمَاوَا ٍ‬
‫َ‬
‫‌‬
‫سهر‌ئاو‌بوو ‌و‌‬ ‫له ‌‬ ‫ئهڵێ‪‌:‬كورسی‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ته ‌'السدی' ‌ ‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫بۆ‌رون‌كردنه‌ ‌‬
‫وهی ‌پێش ‌ئاو ‌دروستی ‌كردبو‪‌ ،‬كه‌‌‬ ‫له ‌‬ ‫هیچ ‌شتێكی ‌دروست ‌نه‌كردبو ‌جگە ‌ ‌‬
‫رزی‌كردهوه‌‌‬
‫‌‬ ‫رهێنا‌و ‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫ئاو‌دووكهلێكی‌ده‌‬
‫‌‬ ‫ستكرد‌دروست‌بكات‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویستی‌ده‬
‫ناوی ‌نا ‌ئاسمان‪‌ ،‬پاشان ‌ئاوی ‌ووشك ‌كرد ‌بۆ ‌ئه‌وه‌ی ‌زه‌وی ‌دروست ‌بكات‌‬

‫‪377‬‬
‫وشهم‪‌.‬‬
‫حهوت ‌زه‌وی ‌له‌ ‌ڕۆژی ‌یه‌ك ‌شه‌م ‌و ‌دو ‌‬ ‫ویهی ‌كرد ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫پاشان ‌ئه‌و ‌زه‌ ‌‬
‫ههنگیش‌‬ ‫نه ‌‬‫ههنگ ‌داناو(ئەو ‌'ن'ە ‌لە ‌قوڕئان ‌ناوی ‌هێناوە) ‌‌و ‌ ‌‬ ‫سهر ‌نه‌ ‌‬ ‫زهوی ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهردی ‌وشک ‌دانا(بەردی ‌بچوک)‪‌ ،‬به‌ردی ‌وشکیش‌‬ ‫سهر ‌ ‌‬
‫لەناو ‌ئاو‪‌ ،‬ئاویش ‌له‌ ‌‬
‫ردیش‌لهناو‌با‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ر‌بهردی‌گەورە ‌و‌به‌‬ ‫سه ‌‬ ‫له ‌‬‫و‌فریشتهش‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سهر‌پشتی ‌فریشته‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫ظهْر مَلـَك وَالـْمـَلـَك عَلَى‬‫ظهْر صَفـَاة وَالصَّفـَاة عَلَى َ‬ ‫وَالْحُوت فِي الْمَاء وَالْمَاء عَلَى َ‬
‫ڕووئهدات‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫رزه‌‬
‫له ‌‬
‫وا‌بومه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بجولێ‌ئه‬ ‫كه‌‬
‫نگه ‌‬
‫هه ‌‬‫ر‌نه ‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫صَخْرَة وَالصَّخْرَة فِي الرِّيح‪‌ .‬‬
‫و‌ڕوهكی‌لێ‌ڕواند‌بۆ‌بژێوی‌خەڵک‪‌.‬شاخ‌و‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫رزكرده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌شاخی‌به‬ ‫له ‌ ‌‬
‫زه‬ ‫‌‬
‫لهی ‌كه‌ ‌بوو‌‬ ‫ڕوهكی ‌له‌ ‌ڕۆژی ‌سێشه‌م ‌و ‌چوارشه‌م ‌دروست ‌كرد‪‌ ،‬ئه‌و ‌دوكه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫حهوت ‌ئاسمان ‌ئه‌ویش ‌له‌ ‌ڕۆژی ‌پێنج ‌شه‌م ‌و‌‬ ‫بهئاسمان ‌كردی ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دهستكردی ‌ئاسمان ‌و ‌زه‌وی‌‬ ‫بۆیهش ‌ناوی ‌لێنا ‌جمعه‌ ‌واته‌ ‌ ‌‬ ‫جمعه)بوو ‌ ‌‬ ‫ههینی( ‌‬ ‫‌‬
‫كۆكرده‌وه‌‪.‬‬
‫شهم‌دروست‌كرد‪‌.‬‬ ‫كشهم‌و‌دوو ‌‬ ‫ڕۆژی‌یه ‌‬
‫‌‬ ‫ویهكانی‌ل‌ه ‌‬
‫زه ‌‬‫ئهڵێ‪‌:‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫'ابن‌جریر' ‌ ‌‬
‫ی‌پێنجشهم‌و‌‬
‫‌‬ ‫لهڕۆژ‬ ‫م‌دروست‌كرد‪‌ ‌،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌و‌چوارشه‬ ‫‌‬
‫سێشه‬ ‫كانی‌له‌‬
‫‌‬ ‫شاخ‌و‌روه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫ههینی ‌ئاسمانه‌كانی ‌دروستكرد‪‌ ،‬له‌ ‌دوا ‌كاتژمێری ‌ڕۆژی ‌هێنی ‌ئەڵاڵ ‌خێرای‌‬ ‫‌‬
‫كرد‌و‌ئادهمی‌دروست‌كرد‪‌.‬‬ ‫‌‬

‫دووكهل ‌ئاسمانی‌‬ ‫‌‬ ‫ئهڵێ‪‌ :‬ئەڵاڵ ‌زه‌وی ‌دروست ‌كرد ‌و ‌پاشان ‌له‌ ‌‬ ‫'مجاهد' ‌ ‌‬
‫ك‌له‌‬
‫شاخ‌و‌ڕوه ‌‬
‫‌‬ ‫وی‌و‌حهوت‌ئاسمانی‌دروستكرد‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫حهوت‌زه‌‬ ‫كه ‌ ‌‬‫دروستكرد‪‌ ‌.‬‬
‫به‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫حهوت ‌و ‌پاشان ‌رازاندیه‌ ‌‬ ‫چوار ‌ڕۆژ ‌دروست ‌كرد‌‪‌ .‬ئاسمانی ‌كرد ‌به‌ ‌ ‌‬
‫ساره‪.‬‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ڵێت‌ئاسمانی‌پێش‌زهوی‌دروست‌كرد‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌ئه‬ ‫'قرطبێ'‬
‫ممه ‌دروست ‌كرد‪‌ ،‬و ‌شاخی ‌له‌ ‌ڕۆژی ‌یه‌ك ‌شه‌م‌‬ ‫( ‌ئەڵاڵ ‌خۆلی ‌له‌ ‌ڕۆژی ‌شه‌ ‌‬
‫دروست ‌كرد‪‌ ،‬داری ‌له‌ ‌ڕۆژی ‌دوشه‌م ‌دروست ‌كرد‪‌ ،‬به‌دخوویی ‌له‌ ‌ڕۆژی‌‬
‫ممه‌‬
‫پێنجشه ‌‬
‫‌‬ ‫سێشهم ‌دروستكرد‪‌ ،‬ڕوناكی ‌له‌ ‌ڕۆژی ‌چوارشه‌م ‌دروست ‌كرد‪‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫پاش‌عهسری‌ڕۆژی‌هه‌ینی‌دروست‌كرد‌‪‌،‬دووا‌‬ ‫‌‬ ‫ئادهمی‌له‌‌‬‫ئاژهلی‌بالوکردەوە‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫له ‌نێوان‌‬ ‫دهستكرد‌بوو‪‌ ،‬لە‌دواهەمین‌کۆتایی‌کاتژمێرەکانی‌ڕۆژی‌هەینی‌بوو‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫السبْت وَخََلقَ الْجِبَال فِيهَا َيوْم الْأَحَد وَخَلَقَ‬ ‫شهو‪ ‌ .‬خََلقَ اللَّه التُّ ْربَة َيوْم َّ‬ ‫عهسر ‌تا ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫الشَّجَر فِيهَا َيوْم الِا ْث َن ْينِ وَخََلقَ الْمَكْرُوه َيوْم الثُّلَاثَاء وَخََلقَ النُّور َيوْم الْأَ ْربِعَاء َوبَثَّ‬

‫‪378‬‬
 ‫الدوَابّ َيوْم الْخَمِيس وَخََلقَ آدَم بَعْد الْ َعصْر َيوْم الْجُمُعَة آخِر الْخَلْق فِي آخِر سَاعَة‬ ‫فِيهَا َّ‬
‫‪345‬‬
‫الليْل‪‌ ).‬‬ ‫ِمنْ سَاعَات الْجُمُعَة فِيمَا َبيْن الْ َعصْر إِلَى َّ‬
‫شهش ‌ڕۆژەكه‌ی ‌كه‌ ‌دونیای ‌دروست ‌كرد‪‌ ،‬چوار ‌ڕۆژی‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫كهوا ‌بوو ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫لسهفێكی ‌نادروست ‌و ‌نا‌‬ ‫تهرخان ‌كرد ‌بۆ ‌زه‌وی‪‌ .‬دیسان ‌ڕوو ‌به‌ڕووی ‌فه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كه‌‬
‫یه ‌ ‌‬
‫گهردون‌دا‌هه‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫ی‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ورهیه‌‬
‫گه ‌‬ ‫ساره ‌ ‌‬
‫هه ‌‬ ‫و‌ههمو‌ ‌‬
‫واته ‌ئه‌ ‌‬ ‫بین‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لۆجیك‌ئه‬
‫وه ‌بۆ ‌دروست ‌کردنی ‌و ‌زۆرینه‌ی‌‬ ‫له ‌ژماردن ‌نایه‌ت ‌هه‌مو ‌یه‌ك ‌ڕۆژ ‌مابێته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫هایهكی ‌نییه‌‌‬
‫كهی ‌هیچ ‌به‌ ‌‬ ‫كه ‌دروست ‌كردنه‌ ‌‬ ‫ینهی ‌داناوه‌ ‌ ‌‬ ‫كات ‌بۆ ‌ئه‌م ‌زه‌م ‌‬
‫ر‌دروستكردنی‌دارێك‌ڕۆژێكی‌بوێت‌ئهدی‌چۆن‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫ردونه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫ر‌ئه ‌‬
‫م‌گه‬ ‫رامبه ‌‬
‫به ‌‬ ‫‌‬
‫كاتژمێری‌پاشنیوهڕۆ‌‬
‫‌‬ ‫یاخود‌ئهڵێت"‌له‌‌‬
‫‌‬ ‫ڕۆژێك‌دروست‌ئهبێت‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ردونه‌به‌‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫م‌گه‬ ‫‌‬
‫گهر ‌ڕۆژێك‌‬ ‫ئه ‌‬
‫واته ‌ ‌‬
‫ئادهمی ‌دروست ‌كردووه‌"‪‌ ‌ ،‬‬ ‫تا ‌كوتای ‌شه‌وی ‌ئه‌م ‌ڕۆژه‌ ‌ ‌‬
‫بێت‌واته‌‬
‫‌‬ ‫كاتژمێر‌ئینجا‌چ‌كاتی‌ئێمه‌بێت‌و‌چ‌كاتی‌ئەڵاڵ‌‬
‫‌‬ ‫ش‌بكرێت‌به‌‪‌٩٢‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دابه‬
‫شهو‌واته ‌بەالیەنی‌کەمەوە‌‪‌ ٢‬کاتژمێر‌بە‌دروست‌‬ ‫پاش‌نیوهرۆ‌بۆ‌كۆتایی ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫رهكانی ‌تری ‌كه‌ ‌زۆریان ‌له‌‌‬ ‫وه ‌‬
‫ئهی ‌باشه‌ ‌بونه‌ ‌‬ ‫کردنی ‌ئادەمەوە ‌خەریک ‌بووە‪‌ ‌ .‬‬
‫ورێكی‌وهك‌‬
‫‌‬ ‫بن‪‌ ‌.‬‬
‫بونه‬ ‫ند‌كاتژمێری‌بۆ‌تهرخان‌كرد ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌چه‬ ‫مرۆڤ‌ئاڵۆز‌تربون‌ده‌‬
‫ڕهقی‌‬ ‫ڵه ‌‬
‫که ‌‬
‫ندی‌پێوه ‌بووبێت‪‌،‬وابزانم‌ئاینی‌ئیسالم‌ناتوانێت‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌چه‬ ‫‌‬
‫یناسور‌ئه‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫الیهنی‌‬
‫به ‌‬ ‫ماوه‪‌ ‌.‬‬
‫و‌ئێستا‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫الح‌بوه‌‬
‫‌‬ ‫رێكی‌زهبه‌‬
‫‌‬ ‫بونهوە‬
‫یناسۆر‌بكات‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بونی‌ده‬ ‫له‌‬
‫‌‬
‫راورد‌کردن‌له‌‬
‫‌‬ ‫یناسۆر‌سێ‌چوار‌ڕۆژی‌ئهوێ‌بۆ ‌دروست‌بونی ‌ب‌ه ‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫که ‌‬
‫م‌ده‬ ‫‌‬
‫گهڵ‌دروستکردنی‌مرۆڤدا‪.‬‬ ‫‌‬
‫ئهڵێن ‌قوڕئان ‌باسی ‌هه‌مو ‌شتێكی ‌كردووه‌‌‬ ‫وهش ‌بزانیین ‌ ‌‬ ‫لهڕاستیدا ‌ئه‌بێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بینراوبوه ‌یان ‌له‌ ‌چیرۆكی ‌پێش ‌خۆی‌‬ ‫‌‬ ‫تهنیا ‌باسی ‌ئه‌و ‌شتانه‌ی ‌كردووه‌ ‌كه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههبوه‌ ‌و ‌نه‌‌‬‫ردهمی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫دهیناسور ‌نه‌ ‌ ‌‬ ‫باس ‌كراوه‌‪‌ .‬بۆ ‌نمونه‌ ‌ ‌‬
‫ردهمی ‌پێش ‌موساش ‌تاوه‌كو ‌ئیسالم ‌باسێكی ‌لێ ‌وه‌ربگرێت‪‌ ،‬بۆیه‌ ‌ئاین‌‬ ‫سه ‌‬‫له ‌‬‫‌‬
‫خۆی‌لێ‌مت‌كردووه‌و‌باسی‌لێوه‌‌ناكات‪‌‌.‬‬
‫‌‬
‫وشهی‌‬
‫دهرباز ‌بکه‌ن ‌و ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫فسانانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یانهوێ ‌خۆیان ‌له‌م ‌ئه‌‬ ‫زانایانی ‌ئیسالم ‌ئه‌ ‌‬
‫و‌وتهکانی‌پەیامبەر ‌که‌ئەڵاڵ ‌دروستکه‌رێکی‌‬ ‫‌‬ ‫ن‌به ‌قوڕئان ‌‬
‫ق‌بده ‌‬ ‫‌‬ ‫سیحری‌ڕه‌ ‌‬
‫ونه‬
‫له ‌یه‌کێک ‌له‌‌‬‫نوسهرێک ‌و ‌زانایه‌کی ‌ئیسالمه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫هێزه‪'‌ .‬عمرو ‌خالد' ‌‬ ‫زۆر ‌به‌ ‌ ‌‬

‫‪ 345‬طبري‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌.٠٩‬‬

‫‪379‬‬
‫نامیلکهکانی ‌باسی ‌بونی ‌گه‌ردون ‌و ‌مرۆڤ ‌ئه‌کات‪‌ 346‬و ‌وشه‌ی ‌سیحری ‌بۆ‌‬ ‫‌‬
‫ئهم ‌هێزه‌‌‬‫کارئههێنێ ‌به‌اڵم ‌بۆچ ‌پرسیار ‌له‌ ‌خۆی ‌ناکات ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫بیرسادهکان ‌به‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫وهکو ‌باسمان ‌کرد ‌ئه‌گه‌ر ‌ئێمه‌ ‌سروشتی‌‬ ‫الحه ‌چۆن ‌دروست ‌بو‌ه‪‌ ‌ .‬‬ ‫زهبه‌ ‌‬
‫‌‬
‫بێ‌که‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نابێ‌هێزێک‌نه‬ ‫ی‌که ‌‬
‫‌‬ ‫تی‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫نجه‬ ‫وه ‌به‌ ‌ ‌‬
‫تبکهینه‌ ‌‬
‫دروستبونی‌خۆمان‌ڕه ‌‬
‫‌‬
‫وهی ‌ئێمه‌ی‌‬ ‫کهوابو ‌ئه‌ ‌‬‫مه ‌ڕێکو ‌پێکه‌ی ‌دروست ‌نه‌کردبێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئهم ‌سیسته‌ ‌‬‫‌‬
‫ئهی‌‬‫به ‌هێزتر ‌بێت‪‌ ‌ ،‬‬
‫ئێمه ‌ ‌‬
‫کهی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬
‫ئهبێ ‌هه‌زاران ‌قات ‌سیسته‌ ‌‬ ‫دروستکردوه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ناکات‌که‌ئەڵاڵ‌چۆن‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫رسی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌مێشکی‌ئێمه‌هه‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫ئهو‌چۆن‌دروست‌بوو‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫ش‌بۆ‌ئێمه‌بێت‌کاتێک‌موسلمانێک‌پێمان‌‬ ‫‌‬ ‫م‌وه ‌‬
‫اڵمه‬ ‫مان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌هه‬‫دروست‌بوه ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬ ‫‌‬
‫وه‌دروست‌بوون؟!"‌‬ ‫خۆتانه ‌‬
‫‌‬ ‫چۆن‌له‌‬
‫‌‬ ‫ی‌ئێوه‌‬
‫‌‬ ‫ئهڵێ‌" ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫بێگومان ‌مێشکی ‌ئێمە ‌ناتوانێ ‌وەاڵمی ‌ئەو ‌بابەتانە ‌بداتەوە ‌بەاڵم ‌ئەوەندە‌‬
‫دەتوانێ‌بابەتی‌لۆجیکی‌و‌نالۆجیکی‌لێک‌جیا‌بکاتەوە!‌‬

‫دروست‌بونی‌مرۆڤایهتی‬
‫‌‬ ‫‪‌٢‌.٢٩‌.٠‬‬
‫ئهكات ‌كه‌ ‌ئەڵاڵ‌‬
‫ئایهتی ‌‪‌ ٩٢‬بۆ ‌‪‌ ٠٢‬باس ‌له‌و ‌ڕووداوه‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫سورهتی ‌'البقرة'‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫روهها ‌ئەیەوێت‌‬‫هه ‌‬ ‫زهوی ‌دروست ‌بكات‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئەیەوێت ‌بریكارێك ‌له‌ ‌سه‌ر ‌ ‌‬
‫تانه ‌شی‌‬
‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌باش‌ئه‬ ‫بۆ‌ئهوه‌‬
‫‌‬ ‫ر‌فریشتهكانی‌خۆی‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫كات‌به ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫بهرزی‌ب‬ ‫پایه ‌‬
‫‌‬
‫چی‌ئهڵێ‪:‬‬
‫‌‬ ‫وه‌با‌بزانین‌ئەڵاڵ‌‬ ‫ینه ‌‬
‫بكه ‌‬
‫‌‬
‫مهوێ ‌بریكارێك‌‬ ‫پەروەردگاری ‌تۆ ‌به‌ ‌فریشتانی ‌ڕاگه‌یاند‪‌ :‬من ‌ده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫(ئ‌هو ‌كاته‌ی ‌‬
‫سهر ‌زه‌مین ‌دیاری ‌بكه‌م‪‌ ،‬گووتیان‪‌ :‬تۆ ‌كه‌سێ ‌وا ‌دێنی ‌له‌وێدا ‌خراپه‌ ‌بكاو‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫خوێن ‌بڕێژێ‪‌ ،‬كه‌چی ‌ئێمه‌ ‌هه‌ر ‌شوكرانه‌ی ‌تۆ ‌ده‌كه‌ین ‌و ‌په‌سنی ‌پیرۆزی ‌تۆ‌‬
‫ئاگاتان‌لێ‌نیه‪.‬‬
‫‌‬ ‫یزانم‪‌،‬ئێوه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌من‌ده‬ ‫دهین؟‌گوتی‪‌:‬ئه‌ ‌‬
‫وه‬ ‫ده ‌‬
‫‌‬
‫ر‌فریشتهكان‌‬
‫‌‬ ‫كانی‌له ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫مو‌شته‬ ‫‌‬
‫وسا‌هه‬ ‫‌‬
‫م‌كرد‪‌،‬ئه‬ ‫‌‬
‫مو‌ناوێكی‌فێری‌ئاده‬ ‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫هه‬
‫م‌بۆ‌ههڵده‌ن‪.‬‬
‫‌‬ ‫ر‌ڕاستی‌بۆچون‪‌،‬ناوی‌ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬‫ڕاناو‌گوتی‪‌ ‌:‬‬
‫وهی ‌كه‌ ‌تۆ ‌فێرت‌‬‫دهر ‌له‌ ‌‬
‫به ‌‬‫كهمایه‌تی ‌به‌ ‌دووری‪‌ ،‬ئێمه‌ ‌ ‌‬
‫ههر ‌تۆی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫گووتیان‪‌ ‌ :‬‬
‫ههر‌بۆ‌خۆت‌زانای‌كارزانی‪.‬‬ ‫كردوین‪‌،‬هیچ‌نازانین‪‌ ‌.‬‬

‫خوێنهران‌ئاگاداری‌‬
‫‌‬ ‫نوسینی‌زانای‌به‌ناوبانگ‌عمرو‌خالد‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫‪‌346‬نامیلکه‌ی‌(عبادات‌التفکر)‌ ‌‬
‫ر‌مێشک‌به‌کاربهێنن‌‬
‫‌‬ ‫کات‌بهاڵم‌ئه‌ ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬سیحر‌له‌دڵت ‌‬
‫ان‌ئه‬ ‫‌‬ ‫ره‌ ‌‬
‫بن‬ ‫م‌نوسه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کانی‌ئه‬ ‫‌‬
‫سیحریه‬ ‫وشه‌‬
‫‌‬
‫موی‌ئهشکێنێ‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ڵسمهکانی‌دڵ‌هه‌‬
‫ته ‌‬ ‫‌‬

‫‪380‬‬
‫ڵبده‪‌ ،‬وه‌ختێ ‌ئاده‌م‌‬ ‫وانهیان ‌بۆ ‌هه‌ ‌‬
‫دهسا ‌تۆ ‌ناوی ‌هه‌مو ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئهی ‌ئاده‌م! ‌ ‌‬ ‫گوتی‪‌ ‌ :‬‬
‫ر‌نههێنی‌‬
‫ر‌خۆمم‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫م‌نهوت‌كه‌‌هه‌‬
‫ئێوه ‌‬‫من‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫مو‌ناوێكی‌بۆ‌ههڵدان‪‌،‬گوتی‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫یشێرن‌و‌بیدركێنن‪‌،‬دهیانزانم؟‬
‫‌‬ ‫رچی‌ئێوه‌ ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫مین‌دان‌و‌هه‬ ‫‌‬
‫عاسمان‌و‌زه‬ ‫له‌‬
‫‌‬
‫جگه ‌له‌ ‌ئیبلیس‌‬‫فهرمانمان ‌به‌ ‌فریشتان ‌دا‪‌ ،‬كه‌ ‌كڕنۆش ‌له‌به‌ر ‌ئاده‌م ‌به‌رن‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫ئهو ‌كه‌ ‌خۆی ‌به‌ ‌زلتر ‌زانی‪‌ ،‬سوژده‌ی ‌نه‌برد ‌و‌‬ ‫ههمویان ‌سوژده‌یان ‌بۆ ‌برد‪‌ ‌ :‬‬ ‫‌‬
‫سپڵه‌بوو‪.‬‬‫‌‬
‫ههشت ‌نیشته‌جێ ‌بن ‌و ‌هه‌رچی ‌له‌‌‬ ‫به ‌‬
‫ئادهم! ‌خۆت ‌و ‌ژنت‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬ ‫گوتمان‪‌ ‌ :‬‬
‫كهون‪‌،‬‬ ‫مه ‌‬
‫ههرشوێنێ ‌ده‌خۆن‪‌ ،‬نۆشی ‌گیانوو‪‌ ،‬هه‌ر ‌تخونی ‌ئه‌و ‌دارا(ی ‌هانا) ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫قیكاران‌ئهبن‪.‬‬
‫‌‬ ‫له‌ ‌‬
‫نا‌هه‬ ‫م‌كاره)‌ ‌‬
‫‌‬ ‫چون‌( ‌‬
‫به‬
‫زنه‌‬
‫ههشت ‌ده‌ری ‌په‌ڕاندن‪‌ ،‬گوتمان‪‌ :‬داوه‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫شهیتان ‌هه‌ڵی ‌خه‌ڵه‌تاندن ‌و ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ر‌زهمین‌ڕای‌‬ ‫سه ‌‬ ‫یێ‌دیاری‌كراو‪‌،‬له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تا‌ماوه‬ ‫خوارهوه‌‪‌،‬خۆتان‌دوژمنی‌خۆتانن‪‌:‬‬ ‫‌‬
‫ببوێرن‪.‬‬
‫كهی‌قبوڵ‌‬ ‫وسا‌تۆبه ‌‬
‫‌‬ ‫كی‌پێ‌گهیشت‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫ند‌وشهیه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌ڕا‌چه‬ ‫‌‬
‫پەروەردگار‬ ‫م‌له ‌‬
‫ئاده ‌‬ ‫‌‬
‫ژیوانان‌دهبورێ‌دلوڤانه‌ ‪.‬‬
‫‌‬ ‫ر‌خۆیهتی‌له‌‌ ‌‬
‫په‬ ‫‌‬ ‫كرد‪‌ ‌.‬‬
‫هه‬
‫وه‌‬
‫گهر ‌الی ‌منه‌ ‌‬ ‫ههشت ‌بڕۆنه‌ ‌خوارێ‪‌ ،‬ئه‌وسا ‌ئه‌ ‌‬ ‫به ‌‬
‫گوتمان‪‌ :‬گشتوو ‌له‌ ‌ ‌‬
‫لههیچ ‌شتێ‌‬ ‫ونه ‌شوێنی ‌رێنوێنیم‪‌ ،‬نه‌ ‌ ‌‬ ‫وانهی ‌بكه‌ ‌‬ ‫ڕینوێنیێكتان ‌بۆ ‌هات‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫م‌دهخۆن‪.‬‬ ‫خه ‌‬ ‫ترسن‌نه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫بكهن‌‬
‫نیشانهكانی ‌من ‌حاشایه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كهن ‌و ‌له‌ ‌‬‫ڵه ‌‬ ‫هه ‌‬
‫ههر ‌كه‌سانیش ‌خۆیان ‌تووشی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له‌‬
‫ئهم‌چیرۆكه‌‌ ‌‬ ‫ر‌تیا‌دهبن‌‪‌).‬بۆ‌جارێكی‌تر‌ ‌‬‫‌‬ ‫تا‌سه ‌‬
‫ر‌هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫یاری‌ئاگر‌و‌هه‬ ‫دهبن‌به‌‌‬ ‫‌‬
‫و‌ئایهتی‌‪‌ ٢٢٦‬تا‌‪٢٩٠‬ی‌سوره‌تی ‌'طه'‌‬ ‫‌‬ ‫ی‌سورهتی‌'االعراف' ‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ٢٢‬تا‌‪٩٢‬‬ ‫‌‬
‫گوتراوهته‌وه‌‪.‬‬
‫‌‬
‫فریشه‌‬
‫‌‬ ‫بیر‌له ‌‬
‫‌‬ ‫لۆجیكانه ‌‬
‫‌‬ ‫زانم‌به ‌‬
‫‌‬ ‫مرۆڤ‌به ‌پێویستی ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫داكۆكی‌كردن‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌له ‌‬
‫به ‌‬ ‫‌‬
‫ینهوه‌‪.‬‬
‫بكه ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌ ،‬جۆرێك ‌بتوانێت‌‬ ‫دابهشبکرێت ‌ب‌ه ‌دوو ‌جۆری ‌جیاوازه‌ ‌‬ ‫گهر ‌مێشك ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫یهتی‪‌ .‬مێشكێكیش‌‬ ‫وهك ‌مرۆڤ ‌هه‌ ‌‬ ‫كه ‌پێی ‌بگوترێت ‌مێشكی ‌كراوه‌ ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫كاته ‌‬
‫بیرب ‌‬
‫مهش ‌بگوترێت‌‬ ‫به ‌‬ ‫رێوه ‌ببات ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫تهنیا ‌سسته‌می ‌له‌شی ‌به‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫نهتوانێت ‌بیربكاته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یهتی‪‌ .‬جا ‌با ‌بزانن ‌فریشه‌ ‌مێشكێكی‌‬ ‫مێشكێی ‌داخراو ‌وه‌ك ‌كۆمپیوته‌ر ‌هه‌ ‌‬
‫گهڵ ‌مرۆڤ‌‬ ‫له ‌‬
‫گهرچی ‌پێكهاته‌ی ‌له‌شی ‌فریشت‌ه ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫یه ‌یان ‌داخراو‪‌ ‌ .‬‬ ‫كراوه‌ی ‌هه‌ ‌‬

‫‪381‬‬
‫یه ‌بیری‌‬ ‫زگایهكی ‌هه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مهوێ ‌بیلێم ‌ئایا ‌فریشته‌ ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫جیاوازه‪‌ ،‬به‌اڵم ‌ئه‌وه‌ی ‌من ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ره‌له‌الی‌هن‌ئەڵاڵ‪.‬‬ ‫رێكی‌موسهیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬یاخود‌فریشته‌بونه‌وە‬
‫‌‬ ‫پێبكاته‌ ‌‬
‫وه‬
‫ئهتوانێت‌پێشبینیش‌بكات‪‌،‬ئایا‌چۆن‌‬ ‫خات‌فریشته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دا‌وا‌دهری‌ئه‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ٩٢‬‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كات‌و‌خوێن‌ئهرێژێ؟ ‌ئایا‌خوێنیان‌پێشتر‌بینی‌‬ ‫‌‬ ‫زانی‌مرۆڤ‌خراپه ‌ئه‌‬
‫‌‬ ‫فریشته ‌‬
‫‌‬
‫یه‌‬
‫ههشتدا‌هه‌ ‌‬ ‫به ‌‬
‫؟‌ئایا‌كوشتن‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بو‌یان‌هه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫و‌چاكه‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫خراپه‌‬
‫‌‬ ‫ههشتدا‌‬ ‫به ‌‬‫؟‌له‌ ‌‬
‫ب‌و ‌‬
‫م‌دروست‌بكرێت‌دۆزهخ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌ئاده‬ ‫پێش‌ئهوه‌‬
‫‌‬ ‫تاوهكو‌فریشته‌‌بزانێت؟‌كه‌وا‌بوو‌له‌‌‬ ‫‌‬
‫روهها ‌ئێمه‌‌‬
‫هه ‌‬‫وه؟! ‌ ‌‬‫چاكه ‌و ‌خراپه‌ ‌لێك ‌جیاكراوه‌ته‌ ‌‬ ‫بوه؟ ‌ ‌‬ ‫و ‌به‌هەشت ‌بونی ‌هه‌ ‌‬
‫الیهن‌‬
‫كهوێ‪‌ ،‬ئه‌ویش ‌چاكه‌ ‌و ‌خراپه‌ ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫رئهنجامێكی ‌تریشمان ‌به‌ده‌ست ‌ئه‌ ‌‬ ‫ده ‌‬‫‌‬
‫سهر‌‬‫له ‌‬‫وهر‌بوو ‌ ‌‬ ‫م‌بونه ‌‬
‫‌‬ ‫م‌یه ‌‬
‫كه‬ ‫ئاده ‌‬
‫مرۆڤ‌چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫جگه ‌ ‌‬
‫یه ‌ ‌‬ ‫رانی‌تر‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫بونهوه‌‬
‫‌‬
‫شێوهی‌مرۆڤ‌دروستكرا!‬ ‫‌‬
‫چاكه ‌و ‌خراپه‌ش‌‬ ‫وه‪‌ ‌ ‌،‬‬ ‫ئهتوانێت ‌بیری ‌پێبكاته‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫دهزگایه‌كی ‌هه‌ ‌‬ ‫كهوابو ‌فریشته‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهیان ‌جیاوازه‌‌‬ ‫كهوێ ‌فریشته‌كانیش ‌شێوه‌ی ‌بیركردنه‌ ‌‬ ‫رده ‌‬
‫ده ‌‬ ‫وه‪‌ ‌ .‬‬ ‫لێكجیاكاته ‌‬
‫‌‬
‫بهاڵم‌‬‫نهبات ‌بۆ ‌ئادەم‪‌ ‌ .‬‬ ‫سوژده ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫تهنیا ‌ئیبلیس ‌بیرێكی ‌تری ‌كرده‌ ‌‬ ‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫یه ‌كێ ‌ئه‌م ‌مێشكه‌ی ‌ئیبلیسی ‌دروست ‌كرد ‌كه‌ ‌بتوانێت ‌فه‌رمانی‌‬ ‫وه ‌‬
‫پرسیار ‌ئه‌ ‌‬
‫مان‌ئهگرێت‪:‬‬
‫‌‬ ‫وه‌دوو‌پرسیار‌ ‌‬
‫ئێخه‬ ‫لێرهشه‌ ‌‬ ‫جێ‌نهكات‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫جێبه‬
‫له ‌دروست ‌بونی ‌مێشكی ‌ئیبلیس‪‌ ،‬بۆچی ‌ئەڵاڵش‌‬ ‫یهك‪‌ ،‬ئایا ‌كێ ‌به‌ر ‌پرسیاره‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهرپرسیار‌‬ ‫ئهگه‌ر‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ت‌نهكرد‪‌ ‌.‬‬
‫مێشكی‌ئیبلیسی‌وهك‌فریشته‌كانی‌تر‌دروس ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌له‌توانا‌دابو‌‬
‫نده ‌‬ ‫وه ‌‬ ‫ر‌ئه ‌‬
‫ی‌هه ‌‬ ‫‌‬ ‫مێشكه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬چونكه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئیبلیس‌تاوانی‌نییه‬ ‫واته‌‬
‫بێت‌كه ‌‬
‫‌‬
‫ندهی‌پێ‌بیربكاته‌وه‌‪.‬‬ ‫وه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫كه‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهبێ‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌به‌رپرسیار ‌نه‌بێ ‌له‌ ‌دروست ‌بونی ‌ئیبلیس ‌كه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫دوو‪‌ ‌ :‬‬
‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌خۆی‌‬ ‫ئه ‌‬‫فریشتهكانی ‌دروست ‌كردبێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫یهكی ‌تر ‌هه‌بێ ‌كه‌ ‌‬ ‫خوا ‌‬
‫ری‌تێیدا‌بژیهت‌و‌‬
‫‌‬ ‫تا‌ئێستا‌بونهوه‌‬
‫‌‬ ‫ر‌لهکۆنەوە‌ ‌‬
‫هه‬ ‫ردونهی‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫تی‌ئه ‌‬
‫م‌گه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ویستویه‬
‫ئیبلیس‌تاوانمان‌نییه‌‬
‫‌‬ ‫ئێمه‌ ‌‬
‫و‌نه‬ ‫نه‌ ‌‬‫‪‌،‬كهواته‌‌ ‌‬‫ن ‌‬ ‫م‌شێوهی‌دروستی‌كردوو ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆی‌به‬
‫بكهین‪.‬‬‫ر‌خراپه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬‫‌‬
‫وهی ‌خراپه‌‌‬ ‫له ‌قوڕئاندا ‌ئه‌ڵێت ‌ئه‌ ‌‬ ‫بهر ‌چاو‪‌ ‌ .‬‬ ‫ینه ‌ ‌‬
‫ئهتوانین ‌لێره‌دا ‌خاڵێكی ‌تر ‌بخه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهین‌‬ ‫ده ‌‬
‫ی‌ئیبلیس‌خراپه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌قسه‌‬
‫ئێمه ‌ ‌‬
‫یه ‌ ‌‬ ‫وه ‌‬
‫ش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫تاوانهكه‌‬
‫‌‬ ‫دۆزهخ‪‌.‬‬
‫چێته ‌ ‌‬ ‫بكات‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫وهنده‌ ‌الواز ‌بێت‌‬ ‫گهر ‌بیركردنه‌وه‌ی ‌من ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫خه‪‌ ‌ .‬‬
‫و ‌هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌پاداشتمان ‌دۆزه‌ ‌‬
‫ببات‌ئهدی‌كێ‌ئبیلسی‌‬ ‫‌‬ ‫ری‌پێ‌ببات‌و‌من‌له ‌خشته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫توانێت‌زه ‌‬
‫فه‬ ‫‌‬ ‫كه ‌ئیبلیس‌ب‬ ‫‌‬

‫‪382‬‬
‫كاتێكدا‌ئیبلیس‌ڕوو‌به ‌ڕووی‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫كو‌له ‌ئەڵاڵ ‌ال‌هەڵگەرێتەوە ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫تاند‌تاوه‬ ‫ڵخه ‌‬
‫له‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫دا‌پرسیارێك‌دروست‌ئهبێ‌ئایا‌ئیبلیس‌‬
‫‌‬ ‫و‌دیتویهتی‪‌.‬لێره‌‬
‫‌‬ ‫ی‌كردووه ‌‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫قسه‬
‫یهك ‌ڕووبه‌ڕوو ‌و‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو ‌توانایه‌ی ‌هه‌بێ ‌ب‌ه‬ ‫یه ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫خۆدی ‌خۆی ‌خوا ‌‬
‫ئهوه‌تا‌‬
‫لهتێنێ؟! ‌ ‌ ‌‬ ‫لخه ‌‬
‫هه ‌‬‫وه ‌خەڵک ‌ ‌‬ ‫بداتهوه‌ ‌و ‌له‌ ‌پشتی ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫بهرپەرچی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫به ‌هۆی‌‬ ‫ڵ‌كردووه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫شی‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫بینێت‌و‌نه ‌ ‌‬
‫قسه‬ ‫‌‬ ‫نه ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫مه ‌ ‌‬
‫رده ‌‬‫م‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مرۆڤی‌ئه‬
‫سهدان‌‬‫مه‪‌ ‌،‬‬ ‫ر‌گوتویهتی‌من‌نوێنه‌ری‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫وبه‬ ‫ساڵ‌له ‌‬
‫‌‬ ‫مبهرێك‌كه‌ ‌‪‌ ٢٢٣٣‬‬ ‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫ههزار ‌که‌س ‌خۆی ‌بۆ ‌به‌ ‌قوربان ‌ئه‌کات ‌و ‌خۆی ‌بۆ ‌ئه‌كوژێت‪‌ .‬كه‌وابو ‌چۆن‌‬ ‫‌‬
‫گهر‌هێزێكی‌خودا‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫رێته ‌‬
‫گه ‌‬ ‫ڵئه ‌‬
‫هه ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬‫ی‌دیبێت‌ئا‌بهم‌شێوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئیبلیسێك‌كه ‌ئەڵاڵ‬
‫‌‬
‫مه ‌هیچ ‌لۆجیك ‌نییه‌‌‬ ‫ئه ‌‬‫ئاسایی ‌له‌ ‌پشتی ‌نه‌بووبێ ‌یان ‌خۆی ‌خودا ‌نەبێت‪‌ ‌ .‬‬
‫وه‪‌ ،‬ئه‌بێ‌‬
‫رێته ‌‬
‫ڵگه ‌‬ ‫هه ‌‬‫وهی ‌كه‌ ‌خۆی ‌به‌ ‌زل ‌زانی ‌بێت ‌له‌ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫بهر ‌ئه‌ ‌‬‫ئیبلیس ‌له‌ ‌‬
‫رهكانی‌‬‫ربه ‌‬
‫به ‌‬ ‫گهڵ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫هێزێكی ‌وا ‌هه‌بووبێ ‌كه‌وای ‌له‌ ‌ ‌ئیبلیس ‌كردبێ ‌له‌ ‌‬
‫نیا‌وایزانیووه ‌ئیبلیس‌خۆی‌به‌ ‌زل‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زانی‌بێت‌ته‬ ‫‌‬
‫خۆی‌نه‬ ‫ش‌به ‌‬
‫‌‬ ‫كردبێت‌و‌ئەڵاڵ‬
‫ئهزانێ!‬ ‫‌‬
‫یه‪‌،‬بۆ‌مێ‌‬ ‫هه ‌‬
‫چاكه‌ ‌‬
‫تیفێك‌ههبێ‪‌،‬بۆ‌خراپه‌‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ێك‌پۆزه‬ ‫بێ‌بۆ‌ههمو‌نێگه‌تیڤ‬
‫‌‬ ‫دیاره‌‌ ‌‬
‫ئه‬
‫یه؟‬
‫ئیبلیس‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫واته‌بۆ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫ردون‌ناگهرێ‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رخی‌گه‬ ‫‌‬
‫گینا‌چه‬ ‫یه ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬ ‫نێر‌هه ‌‬
‫‌‬
‫ئهو ‌ڕووداوه‌ی ‌نێوان ‌ئەڵاڵ ‌و ‌ئیبلیس‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫بێته ‌‬
‫له ‌ڕاستیدا ‌ئێمه‌ ‌بۆمان ‌ڕون ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كارێكی ‌خوایی ‌نییه‌ ‌به‌لكو ‌چیرۆكێكی ‌ساده‌ی ‌دروستكراوی ‌مرۆڤی ‌‪‌٢٢٣٣‬‬
‫فسانه‌بن‌و‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ردووكیان‌ئه‬ ‫‌‬
‫بێ‌هه‬ ‫‌‬
‫نێ‌ئه‬ ‫گه ‌‬
‫یه‬‫ئه ‌‬‫ش‌ئهوه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬ئه ‌‬
‫مه‬ ‫ی‌پێش‌ئێستایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ساڵه‬
‫كهریان ‌كردوو‌ه‪‌.‬‬ ‫چه ‌‬
‫گهردون ‌نین ‌ته‌نیا ‌له‌ ‌مێشكی ‌مرۆڤی ‌ساده‌ ‌ ‌‬ ‫هیچیان ‌له‌ ‌ ‌‬
‫یه ‌نازانێت‪‌ ،‬ئیتر ‌ئه‌بێ‌‬ ‫فسانه ‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵح ‌به‌و ‌چیرۆكه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫كهوابو ‌گه‌ردونی ‌زه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ناخ‌و‌دهرونی‌ئێمه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫رههڵكێش‌بكرێن‌ ‌‬ ‫ردووكیان‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫ردهكه‌وێ ‌ئەڵاڵ ‌خۆی ‌ویستویه‌تی ‌ئیبلیس ‌ئه‌و‌‬ ‫وهمان ‌بۆ ‌ده‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫ئێمه ‌ ‌‬
‫ئهوەتا ‌ ‌‬ ‫یا ‌ ‌‬
‫مهش ‌ئیبلیس‌‬ ‫یه ‌بكات ‌تاوەکو ‌ڕه‌وره‌وه‌ی ‌ژیان ‌بڕوات‪‌ ،‬به‌ ‌‬ ‫وه ‌‬
‫رانه ‌‬
‫ڵگه ‌‬ ‫هه ‌‬‫‌‬
‫خۆی‌وای‌لێكرد‌كه‌‬
‫‌‬ ‫و‌ئهبێ‌گوناحی‌چی‌كردبێت؟‌ئەڵاڵ‌‬ ‫كی‌بێ‌تاوانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫فریشتهیه‌‬
‫‌‬
‫ری‌بكات‌و‌ڕۆژانه ‌ملیۆن‌هها‌تف‌و‌‬
‫‌‬ ‫ربه ‌‬
‫ده‬ ‫كانی‌خۆی‌پێبكات‌تاوهكو‌ده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بهربه‌ ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬
‫وانی‌ئیبلیس‌بكهوێ!‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناوچه‬ ‫ت‌به‌‬
‫عله ‌‬ ‫نه ‌‬ ‫‌‬
‫پایهبه‌رزه‌کانی‌‬‫له ‌ ‌‬‫ئاخر ‌ئه‌بێ ‌بزانیین ‌ئیبلیس ‌کێ ‌بووه‌؟ ‌ئیبلیس ‌یه‌کێک ‌بوه‌ ‌ ‌‬
‫فریشته‪‌ ،‬سه‌رۆکی ‌هه‌مو ‌جنۆکه‌کان ‌بوه‌‪‌ .‬هێز ‌و ‌پاشایه‌تی ‌زه‌مین ‌و ‌ئاسمانی‌‬ ‫‌‬

‫‪383‬‬
‫بهپێی ‌وته‌ی ‌پەیامبەر ‌ئەڵاڵ ‌ئیبلیسی ‌کرد ‌بە ‌سەرپرشتیاری ‌ئاسمانی‌‬ ‫بوه‪‌ ‌ ‌.‬‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫دونیا‪‌،‬ئەو‌لە‌هۆزێکی‌فریشتە‌بوو‌پێیان‌ئەوترێ ‌'جن'‪‌ .‬جعل‌ابلیس‌علی‌سماء‌‬
‫الدنیا‪‌،‬وکان‌من‌قبیلة‌من‌المالئکة‌یقال‌لهم‌الجن‪‌‌‌347.‬‬
‫ههست‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫یه ‌ ‌‬
‫ی‌ههبێ‌و‌ئەڵاڵش‌ئاگادار‌نی ‌‬ ‫‌‬ ‫کهوێ‌ئیبلیس‌هێزێکی‌خوای‬ ‫رده ‌‬‫وا‌ده ‌‬
‫‌‬
‫وه‌‬‫رێته ‌‬
‫بههەشت ‌تڕۆ‌کرا‪‌،‬ویستی‌بگه‌ ‌‬ ‫کانی‪‌،‬ئهڵێن‌کاتێک ‌ئیبلیس‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫و‌خوسته‌‬
‫ههشت‪‌ ،‬چوو ‌بۆ ‌ناو ‌ده‌می ‌مارێک ‌که‌ ‌چوار ‌قاچی ‌هه‌بو ‌له ‌ڕێگای ‌ئه‌و‌‬ ‫بۆ ‌به‌ ‌‬
‫‪348‬‬
‫مه‌‬‫ڵهتاند‪‌ .‬له‌ ‌ڕاستیدا‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫ڵخه ‌‬
‫ههشت ‌و ‌ئینجا ‌حه‌وای ‌هه‌ ‌‬ ‫وه ‌بۆ ‌به‌ ‌‬ ‫هاته ‌‬
‫ماره ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بکات‌چۆن‌ئهتوانێ‌فرتوفێلی‌‬
‫‌‬ ‫نده ‌‬
‫زه ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫گهر‌ئیبلیس‌هێزی‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫لۆجیک‌نییه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫وه‌‬‫مهش ‌ئه‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌بکات‪‌ ،‬یان ‌ئەڵاڵ ‌هێزی ‌پشکنینی ‌ناو ‌ده‌می ‌ماری ‌نیه‌؟ ‌ئه‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫به ‌یاری‌‬ ‫گهڵ ‌یه‌کتر ‌هاوپه‌یمانن ‌و ‌ئێمه‌یان ‌کردوه‌ ‌ ‌‬ ‫ردهخات ‌هه‌ردوال ‌له‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫یهکی ‌تاقیگه‌دا ‌دانیشتوین‌‬ ‫ئهبینم ‌من ‌و ‌تۆ ‌له‌ناو ‌قومارخانه‌ ‌‬ ‫خۆیان‪‌ .‬من ‌وای ‌ ‌‬
‫ن‌وهکو‌‬
‫که ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫و‌خڕاپه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بزانین‌چاکه ‌‬
‫‌‬ ‫ک‌که ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کتریایه‬ ‫ر‌چهند‌به‌‬‫سه ‌‬ ‫ین‌له ‌‬
‫‌‬ ‫و‌ده ‌‬
‫که‬ ‫گره ‌‬ ‫‌‬
‫کهن‪.‬‬
‫ئه ‌‬‫ر‌ئێمه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫و‌له ‌‬
‫سه‬ ‫ی‌خۆیان‌دانیشتون‌گره ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناو‌تاقیگه‬ ‫‌‬
‫وانیش‌له‬ ‫دیاره‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ئێمه‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫ئایهتەی‌قوڕئانه‌کە‌ئەڵاڵ‌ئاگاداری‌هەموو‌شتێکە‌‌‬ ‫م‌بێئاگایهی‌ئەڵاڵ‌دژی‌ئەو‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ئهڵێت‪‌:‬‬ ‫چونکه‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهی‌‬ ‫یزانێ‪‌،‬وه ‌‬
‫‌‬ ‫رخهن‪‌،‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫وه ‌یا‌ده‌ ‌‬ ‫ر‌بیشارنه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫دڵتانایه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وهی‌وا‌له‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫بێژه‌‪‌ ‌:‬‬
‫ر‌ههمو‌شتێك‪ُ ‌.‬قلْ‬ ‫لهسه‌ ‌‬ ‫تواناداره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬وه‌ئەڵاڵ‌‬ ‫یه ‌‬ ‫ویدا‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاسمانان‌و‌زه‬ ‫زانێ‌چ‌له‌‬
‫‌‬
‫ِإنْ تُخْفُوا مَا فِي صُدُورِكُمْ َأوْ ُتبْدُوهُ يَعْلَمْهُ اللَّهُ َويَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ‬
‫وَاللَّ ُه عَلَى كُلِّ شَيْءٍ َقدِيرٌ‪‌.‬ال‌عمران‌‪٩٢‬‬
‫ههمان ‌کاتدا ‌ئاگاداری‌‬ ‫له ‌هێزی ‌ئیبلیس ‌له‌ ‌‬ ‫یهک ‌بێ ‌ئاگایه‌ ‌ ‌‬ ‫کهوابو ‌چۆن ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬
‫وی‌و‌ئاسمانه!!‌‬
‫‌‬ ‫مو‌ههست‌و‌خوستێکی‌زه‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫گهردونی ‌دروست ‌كردبێ ‌و ‌به‌‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫له ‌لۆجیكی ‌خوایه‌ك ‌نییه‌ ‌ ‌‬ ‫مانه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫‪349‬‬
‫وه‪‌،‬‬‫بیربكاته ‌‬
‫‌‬ ‫سادهییه‌‌‬
‫بهم‌شێوه‌‌ ‌‬ ‫ساره‌و‌ڕۆژی‌هەبێ‌تاوەکو‌‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫نهها ‌ ‌‬ ‫سێنتلیه ‌‬
‫‌‬
‫نهتوانێت ‌له‌ ‌فڕتوفێلی ‌ئیبلسی ‌تێبگات‪‌ .‬ئەو ‌بیرە‌‬ ‫کهی ‌بێت ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫هێزه ‌‬
‫مه ‌ ‌‬ ‫یان ‌ئه‌ ‌‬

‫‪‌347‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌٦٠‬‬
‫‪‌348‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌٢٦‬‬
‫جار‌ژمارهی‌‪‌٢٣‬‬
‫‌‬ ‫کاته(‪‌٦٣٣‬‬
‫کاریهێنابێ‌که‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تا‌ئێستا‌زانست‌به‬ ‫که‌‬
‫یه‌ ‌‬
‫ترین‌ژماره ‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫وره‬‫‪‌ ‌349‬‬
‫ی‌بکهی)‪‌http://en.wikipedia.org/wiki/Main_Page‌//‬‬
‫‌‬ ‫جارانی‌‪٢٣‬‬

‫‪384‬‬
‫نالۆجیکانە‌بە‌جۆرێک‌هۆشی‌و‌ژیری‌شوێنکەوتوانی‌خۆی‌تەسک‌کردۆتەوە‌‬
‫وه ‌و ‌هەر‌لە‌خولگەی‌ئەفسانەکاندا‌بخوڵێنەوە‪‌.‬‬ ‫نه ‌‬
‫توانن‌بیر‌له ‌زانست‌بكه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫کە ‌ ‌‬
‫نه‬
‫ب‌بكهن‌‬
‫‌‬ ‫لتوری‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ندی‌كه‬ ‫رژه ‌‬
‫وه‬ ‫تی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كو‌خزمه‬ ‫ر‌ئهبێ‌ئیسالم‌بمینێ‌تاوه‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫تیان‌بكهن‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆ‌بێت‌خزمه‬ ‫ی‌ئاگایان‌له‌‬
‫‌‬ ‫رهبیشن‌بێ‌ئه‌ ‌‬
‫وه‬ ‫ی‌ناعه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌ئهو ‌‬
‫انه‬ ‫‌‬
‫گهڵ‌‬‫ته ‌و ‌به‌راوردی ‌بكه‌ین ‌له‌ ‌‬ ‫گهر ‌زیاتر ‌بچینه‌ ‌بنجوبن‌اوانی ‌ئه‌م ‌چه‌ند ‌ئایه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫كهن ‌كه‌ ‌چ‌‬ ‫ئه ‌‬‫زهیی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئایەتەكانی ‌قوڕئان ‌باسی ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهبینین ‌‬‫قسهی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهی‌‬ ‫اڵم‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫شهكانی‌تر‌باسی‌لێ‌كرا‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫به ‌‬ ‫له ‌‬
‫كه ‌ ‌‬
‫كی‌به ‌خۆی‌ب‌هخشیوه ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بهزه‌ ‌‬
‫ییه‬ ‫‌‬
‫كه ‌چۆن ‌ئاده‌م ‌له‌‌‬ ‫ئایهتی ‌‪٩٩‬و ‌‪٩٠‬ی ‌سوره‌تی ‌'االعراف' ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫رنجه ‌ ‌‬
‫جێگای ‌سه‌ ‌‬
‫لهتا ‌پاشان ‌داوای ‌تۆبه‌ی ‌له‌ ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫لخه ‌‬
‫دارهكه‌ی ‌خوارد ‌و ‌بەقسه‌ی ‌شه‌یتان ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئادهم‌‬
‫تاو‌نههاتەوە‪‌ ‌.‬‬‫‌‬ ‫ڵخه ‌‬
‫له‬ ‫هه ‌‬ ‫وای‌تازه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌و‌حه‬ ‫یی‌به ‌ ‌‬
‫ئاده‬ ‫‌‬ ‫كهچی‌ئەڵاڵ ‌به‌زه‌‬ ‫كرد‌ ‌‬
‫ڵخهلتان ‌و ‌فەرمانێكی ‌خوایان ‌شكاند ‌نه‌‌‬ ‫قسهیه‌ك ‌هه‌ ‌‬ ‫وایهك ‌ته‌نیا ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫و ‌حه‌ ‌‬
‫كهسیان ‌ئازاردا ‌و ‌نه‌ ‌دزیان ‌كرد ‌و ‌نه‌ ‌زینایان ‌كرد‪‌.‬‬ ‫كهسیان ‌كوشت ‌و ‌نه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ركران‌تاوهكو‌‬
‫‌‬ ‫شته ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫هه ‌‬ ‫و‌به ‌‬
‫كرد‌كهچی‌له‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هیچ‌شتێك‌نه‬ ‫رامبه ‌‬
‫ر‌به‬ ‫به ‌‬ ‫خراپێیان ‌ ‌‬
‫بێ‌له ‌چی‌بێت‌كه‌ ‌‪‌٢٢‬‬ ‫‌‬ ‫خشندهیی‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫زار‌كهس‌بمرێ‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫سهدان ‌هه‌‬ ‫ڕۆژانه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫بهرانی‌‬ ‫اوهته‌ ‌گشت ‌گیان ‌له‌ ‌‬ ‫ته ‌خۆی ‌و ‌یه‌ك ‌به‌شی ‌د ‌‬ ‫یه ‌‬
‫زهییدا ‌داو ‌‬ ‫به ‌‬‫بهش ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ین‌به‌تاوانباریش!!‬ ‫‌‬ ‫یی‌ئه ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫خشنده‬ ‫‌‬
‫زۆر‌جار‌به‬ ‫چی‌ئێمه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫جیهان‌كه‬
‫‌‬
‫كانی‌فێری‌ئادهم‌‬
‫‌‬ ‫ئهڵێت(‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫ناوه‬ ‫زۆر‌ڕونه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫ره ‌‬‫ی‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫ند‌ئایهت ‌‬
‫انه‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫م‌چه‬ ‫ههر‌ ‌‬
‫‌‬
‫كان‌بلێن‪‌،‬فریشتهكان‌گووتیان‌ئێمه‌‌‬
‫‌‬ ‫كانی‌وت‌ئێوه‌ ‌‬
‫ناوه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫فریشته‬ ‫كرد‌و‌پاشان‌به‌‬
‫‌‬
‫ئادهمی‌‬‫كهی ‌ئێمه‌ ‌هیچ ‌شتێك ‌نازانین‪‌ .‬پاشان ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫وهی ‌تۆ ‌فێرمان ‌نه‌ ‌‬ ‫نازانین ‌ئه‌ ‌‬
‫گوتی‌من‌نهم‌وت‌من‌‬
‫‌‬ ‫م‌ناوهكانی‌وت‌ئەڵاڵ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كاتێك‌ئاده‬ ‫تۆ‌ناوهكان‌بلێ‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫وت‌ده‌‬
‫‌‬
‫بیشارنهوه‌ ‌یان ‌بیدرێكین ‌من‌‬ ‫‌‬ ‫وهی ‌ئێوه‌ ‌‬ ‫نههێنی ‌ئاسمان ‌و ‌زه‌وی ‌ئه‌زانم ‌و ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهزانم)‬
‫‌‬
‫زانیاری‌و‌فێری‌نهكات‌‬
‫‌‬ ‫سێك‌پر‌نهكات‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تا‌مێشكی‌كه‬ ‫دیسان‌ئهبینین‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬
‫هونهری‌‬‫واته ‌ ‌‬
‫كرد‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌فێری‌ئادهمی‌كرد‌فێری‌فریشته‌ ‌‬
‫ی‌نه‬ ‫‌‬ ‫ئهوه‌‬
‫هیچ‌نازانێ‪‌ ‌.‬‬
‫میش‌نهی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێت‪‌،‬ئاده‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫نیا‌له ‌الیان‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫وابو‌زانیاریدان‌ته‬ ‫مه ‌چی‌بوو‪‌.‬كه‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫ش‌هیچ‌گوناحی‌نییه‌‬
‫‌‬ ‫ی‌پێی‌نهوتبێت‪‌،‬فریشته‌‬‫‌‬ ‫گهر‌ئەڵاڵ ‌‬
‫كه‬ ‫توانی‌ناوێك‌بلێت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫فهرمانی‌بۆ‌دێت‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫الیهن‌ئەڵاڵشه‌ ‌‬ ‫ر‌له ‌‬
‫و‌هه ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫دروست‌كراوه ‌له‌الیان‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫‌‬

‫‪385‬‬
‫حمهتی ‌بۆ ‌دێت‪‌ .‬من‌‬ ‫علهت ‌و ‌ره‌ ‌‬‫وه ‌تف ‌و ‌نه‌ ‌‬
‫شه ‌‬
‫و ‌هه‌ر ‌له‌ژێر ‌سێبه‌ری ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫ستهمكار ‌ئه‌بینم ‌كه‌ ‌خۆی ‌كه‌سێك ‌دروست ‌ئه‌كات ‌و‌‬ ‫لێرهدا ‌ئەڵاڵ ‌زۆر ‌به‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫شت‌له ‌كاتێكدا‌ئێمه‌ ‌و‌‬
‫‌‬ ‫خ‌یان‌بۆ‌به ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫یبات‌بۆ‌دۆزه‬ ‫‌‬
‫لێی‌پاشان‌ئه‬ ‫رپرسیاره ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫ئهم‌‬
‫ئهكرێت ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫یهرین‪‌ .‬به‌راستی ‌نا ‌ڕه‌وایی‌هك ‌به‌ ‌خودا ‌ ‌‬
‫فریشتهكان ‌موسه‌ ‌‬
‫‌‬
‫كانیان‌ڕائهوەشێن‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شمشێره‬ ‫ی‌و‌له ‌ژێر‌سێبه‌ری‌خودا ‌‬
‫‌‬ ‫یان‌خستۆته ‌پاڵ‬
‫‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫تانه‬‫‌‬
‫كی‌ئاگراوی‌تا‌جیهانی‌پێ‌تێك‌بدهن‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫شهبایه‌‬
‫ڕه ‌‬
‫به‌ ‌‬
‫کهن‌ ‌‬
‫ی‌ئه ‌‬
‫گڤهکه‌ ‌‬‫و‌ ‌‬

‫وه‪‌ ،‬دیسان ‌ئەڵاڵ ‌دوو‌‬ ‫بخوێنینه ‌‬

‫‌‬ ‫گهر ‌هه‌ر ‌ئایه‌تی ‌‪‌ ٢٣٩‬ی ‌سوره‌تی ‌'البقرة‌' ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫وه‌‬
‫ئێمه ‌باسمان ‌له‌ ‌‬‫نالۆجیكهكانی ‌خۆی‪‌ ‌ .‬‬‫‌‬ ‫ئهكاته‌ ‌قوربانی ‌تاقیكردنه‌وه‌ ‌‬ ‫فریشته ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ن‌ئادهمی‌دروست‌كرد‌‬ ‫‌‬ ‫پاش‌دروست‌كردنی‌زهوی‌و‌دارو‌ده‌وە‬
‫‌‬ ‫كرد‌ئەڵاڵ ‌له‌ ‌‬
‫بوه ‌پێش ‌ئاده‌م‪‌ .‬كه‌چی ‌'امام ‌أحمد ‌بن‌‬ ‫چهله‌كی ‌مرۆڤ ‌بونی ‌نه‌ ‌‬ ‫ڕه ‌‬
‫كهوا ‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌ئ‌هڵێت‪‌:‬‬
‫گێرێته ‌‬
‫‌‬ ‫سهر‌زمانی‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ك‌پێش‌خۆی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫یه‬ ‫ند‌نه ‌‬
‫چه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫حنبل' ‌ ‌‬
‫كان‌وتیان‌تۆ‌كهسێك‌‬
‫‌‬ ‫ر‌زهوی‌ئیتر‌فریشته‌‬ ‫زاند‌بۆ‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫ئادهمی‌دابه‌‬
‫كاتێك‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫ئهڵێت ‌ده‌‌‬‫ئهوێ ‌كه‌ ‌خوێن ‌برێژێت ‌ئێمه‌ ‌ستایش ‌به‌ ‌تۆ ‌ئه‌كه‌ین‪‌ .‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئهبەیته‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهر ‌زه‌وی ‌و ‌بزانین‌‬ ‫ئاماده ‌بك‌هن ‌تاوه‌كو ‌بیان ‌نێرینه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئێوهش ‌دوو ‌فریشته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهن‪‌.‬ئەڵاڵش‌‬ ‫ست‌نیشان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهوانیش‌'ماروت' ‌و‌'هاروت' ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫كهن‪‌ ‌.‬‬ ‫وان‌چی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫به‌‬
‫ێكی‌جوان‌دروست‌ئهكات‪‌ ‌-‬‬
‫‌‬ ‫بهزێنێت‪‌،‬پاشان‌ئەڵاڵ‌زوهره‌‪-‬ژن‬ ‫بابل‌دایان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫‌‬
‫كهش ‌چوو‌‬ ‫ئهنێرێت‪‌ .‬ژن‌ه ‌‬ ‫جوانترین ‌شێوه‌ی ‌مرۆڤ ‌بۆ ‌'هاروت' ‌و ‌'ماروت'ی ‌ ‌‬
‫ئهگه‌ر ‌هاوبه‌شی(هاوخوایی) ‌بۆ ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫بهستی ‌سێكس ‌وتی ‌" ‌‬ ‫بۆالیان ‌بۆ ‌مه‌ ‌‬
‫بکهن‪‌-‬‬‫گهر‌هاوبه‌شی‌بۆ‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫م‌ئه ‌‬
‫که ‌‬ ‫ڵ‌ده ‌‬
‫گه ‌‬ ‫سێکستان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫واته‌‬
‫دروست‌بكهن"‪‌ ‌-‬‬
‫‌‬
‫ئێمه‌هاوخوایی‌بۆ‌‬ ‫وه ‌و‌گووتیان‌" ‌‬ ‫یان‌ڕهت‌كرده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهوه‌‬
‫ردوو‌فریشتهكه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بهاڵم‌هه‌‬ ‫‌‬
‫گهر‌‬‫ئه ‌‬
‫گهڵ‌خۆی‌هێنا‌وتی ‌" ‌‬ ‫وه ‌و ‌كورێكی‌له‌ ‌‬ ‫هاته ‌‬
‫كه ‌ ‌‬‫ناکهین"‪‌ ،‬پاشان‌ژن‌ه ‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫وه‪‌،‬‬
‫ت‌كرده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌ڕه‬ ‫‪‌،‬دیسان‌ئهو‌بابه‌ ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫ڵتان‌ڕائهبوێرم"‬
‫‌‬ ‫بكوژن‌من‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫و‌منداڵه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫مهرجێك‌‬ ‫گهڵتان ‌ڕائه‌بوێرم ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫پاشان ‌په‌رداخێكی ‌ئاره‌قی ‌هێنا ‌گوتی ‌" ‌‬
‫وه ‌و‌‬‫ئارهقیان ‌خوارده‌ ‌‬ ‫كه) ‌ ‌‬ ‫ههردوو ‌فریشته‌ ‌‬ ‫ئهوانیش( ‌‬ ‫بخۆنهوه"‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫قه ‌‬
‫وئاره ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫كهشیان ‌كوشت‪‌.‬‬ ‫كه ‌ڕایان ‌بواردو ‌پاشان ‌كوره‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌ژنه‌ ‌‬
‫سهرخۆش ‌بوون ‌و ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كه ‌پێی ‌راگه‌یاندن ‌كاتێك ‌سه‌رخۆش ‌بوون ‌هیچ‌‬ ‫وه ‌سه‌رخۆیان ‌ژنه‌ ‌‬ ‫هاتنه ‌‬
‫كه ‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪386‬‬
‫نهی ‌كه‌ن‪‌ .‬ئێستاش ‌هه‌ڵبژێرن ‌له‌ ‌نێوان ‌ئازاری ‌دونیا ‌و‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫هێشته ‌‬
‫‌‬ ‫شتێكتان ‌نه‌‬
‫ویان‌ههڵبژارد‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وانیش‌ئازاری‌زه‬ ‫ئاخره ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬‫‌‬
‫سهری‌دواون‪‌،‬‬ ‫بی‌ئیسالم‌له ‌‬
‫‌‬ ‫شیكارانی‌ئاینی‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫م‌چیرۆكه ‌زۆر‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫مهش ‌له‌ ‌خویدا‌‬ ‫ئه ‌‬‫ئهم ‌ژن‌ه ‌"زهرة" ‌ژنێكی ‌مه‌گوسی ‌بوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫یانه ‌ ‌‬
‫ههندێكیان ‌وتو ‌‬ ‫‌‬
‫گهڵ ‌دروست ‌بونی‌‬ ‫ردهكه‌وێ ‌مه‌گوس ‌له‌ ‌‬ ‫واده ‌‬‫چونكه ‌ ‌‬‫‌‬ ‫یره ‌‬
‫یهكی ‌سه‌ ‌‬ ‫وه ‌‬‫شیكردنه ‌‬
‫‌‬
‫‪350‬‬
‫گهردون‌و‌مرۆڤایەتی‌دروست‌بووە‌!‬ ‫‌‬
‫وهی ‌ئێمه‌‌‬ ‫فسانهیان ‌خستۆته‌ ‌پاڵی‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وهش ‌چه‌ندین ‌ڕووداوی ‌ئه‌‬ ‫گهڵ ‌ئه‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫كورته ‌له‌‌‬
‫‌‬ ‫لهو ‌ماوه‌ ‌‬ ‫ئهو ‌دوو ‌فریشته‌ ‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫وهیه‌ ‌ ‌‬ ‫سهری ‌بدوێین ‌ئه‌ ‌‬ ‫مانهوێت ‌له‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫بكهن‪‌.‬‬
‫تاوهكو ‌خراپه‌ ‌ ‌‬ ‫سهر ‌زه‌وی ‌بوون‪‌ ،‬ئایا ‌له‌ژێر ‌كاریگه‌ری ‌ئیبلیس ‌بوون ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهوان ‌كه‌ ‌زانیان ‌ئیبلیس ‌تڕۆكرا‌‬ ‫فریشته ‌نابینێت‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫گهر ‌وابێت ‌ئایا ‌فریشته‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫گهر‌‬
‫ئه ‌‬‫‪‌ ‌،‬‬
‫وه ‌‬
‫رانه ‌‬
‫ڵگه ‌‬ ‫ی‌ئیبلیس‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهوان‌چۆن‌به‌ ‌ ‌‬
‫قسه‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫رایه ‌‬
‫ههلگه‌ ‌‬ ‫كاتێك‌له ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫بوه‌‬
‫یان‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫مبهرێك‬‫وان‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ویش‌ئهوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ین‌ئه‬ ‫م‌دوو‌فریشته ‌ ‌‬
‫بكه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌ئه‬ ‫پاكانه ‌‬
‫‌‬
‫ئهگه‌ر‌پێیان‌‬ ‫رخۆش‌نهبن‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سه‬ ‫وه ‌بۆ‌ئه‌ ‌‬
‫وه‬ ‫خۆنه ‌‬
‫كو‌پێیان‌بلێت‌ئارهق‌مه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تاوه‬
‫دوو‌فریشته‌‬
‫‌‬ ‫توانیویهتی ‌كار‌له‌و ‌‬
‫‌‬ ‫هێزه ‌‬
‫به ‌ ‌‬ ‫وا‌دیاره ‌ئیبلیس ‌هێنده‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫گوترابێت‌ئه‬
‫و‌تاوانیان‌پێ‌ئهكات‌‬
‫‌‬ ‫ره ‌‬
‫رخۆش‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ق‌سه‬ ‫‌‬
‫شیان‌زانی‌بێت‌ئاره‬ ‫گه ‌‬
‫ر‌نه‬ ‫ئه ‌‬
‫بكات‪‌ ‌.‬‬
‫گهر ‌'هاروت' ‌و‌‬ ‫ئه ‌‬‫تاوانانه ‌بوون‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫ئهو ‌‬‫بوه ‌كه‌ ‌تووشی ‌ ‌‬ ‫واته ‌گوناحیان ‌نه‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫به ‌مێشكی ‌كراوه‌ی ‌خۆیان‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫لهژێر ‌كاریگه‌ری ‌ئیبلیس ‌نه‌بون ‌كه‌ ‌‬ ‫'ماروت' ‌ ‌‬
‫نهبون ‌و ‌به‌لكو ‌هه‌لبژێردراو ‌بوون ‌له‌‌‬ ‫موسهییەر ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كهواته‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫بیریان ‌كردۆته‌ ‌‬
‫كراوهكه‌ی‌‬
‫‌‬ ‫مێشكه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫نه ‌‬‫ئهڵێی ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫لێرهش ‌دیسان ‌ئه‌ ‌‬ ‫نێوان ‌چاكه‌ ‌و ‌خراپه‌‪‌ ‌ .‬‬
‫ئهو ‌دوو ‌فریشته‌ی ‌خۆی ‌دروستی ‌كردووه‌ ‌و ‌خۆی ‌لێپرسراوه‌ ‌له‌ ‌دروست‌‬ ‫‌‬
‫ڵه‌‬
‫هه ‌‬
‫ی‌دروستی‌كردوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌مێشكه‬ ‫خوی‌زانیویهتی‌ئه‌‬
‫‌‬ ‫كردنی‌مێشكیان‪‌.‬كه‌واته‌ ‌‬
‫اڵنه‌‬
‫م‌هه ‌‬
‫بو‌له ‌‬‫كهوا ‌‬ ‫تی‌و‌فریشتایهتییه‌‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫شی‌له ‌دژی‌مرۆ ‌‬
‫ڤایه‬ ‫‌‬ ‫كات‌و‌خراپه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫دات‌به‌بێ‌تاوان‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆشی‌ئازارمان‌ئه‬ ‫خراپه‌و‌‬
‫‌‬ ‫ر‌پرسه‌له‌‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆی‌به‬ ‫ههر‌ئەڵاڵ‌‬‫‌‬
‫ئەگەر ‌سەرنجی ‌تێبینیەکی ‌تر ‌بدەین ‌سەبارەت ‌بەو ‌چیرۆکەدا‪‌ ،‬ئەبینین‌‬
‫خراپەکاری‌ئەو‌دوو‌فریشتە‌ناگەرێنەوە‌بۆ‌ئیبلیس‌کە‌هەلیخەلەتاندبن‌بەڵکو‌‬
‫لە‌گێرانەوەیەکیاندا‌ئەڵێن‌ئەڵاڵ‌شەهەوەتی‌مرۆڤیان‌ئەخاتە‌گیانیان‌ئینجا‌دایان‌‬

‫‪‌350‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٣٩‬سورة‌البقرة‌‪‌/‬القرطبي‌‬

‫‪387‬‬
‫دەبەزێنێ‌بۆ‌بابل‪‌.‬کەواتە‌ئەو‌شەهەوەتە‌سەنگی‌مەحەکەی‌شەڕ ‌و‌چاکەیە‪‌،‬‬
‫نەوەک‌ئیبلیسێک‌بونی‌هەبێ‌و‌دەستی‌لە‌هەلگەرانەوەی‌مرۆڤ‌بێت‪‌.‬‬
‫لە ‌ڕاسستیدا! ‌هێندە ‌بابەتی ‌نالۆجیکی ‌بەرچاو ‌دەکەوێ ‌لە ‌گێرانەوەکان ‌و‌‬
‫تەفسیرەکانی‌قوڕئان‌ئەگەر‌مرۆڤی‌سادەی‌پێوە‌گیر‌بێت‌ئەوا‌ئایەتەکان‌دەبن‌‬
‫پهرێنێت‪‌ .‬ئامانجەکەش‌بۆ‌مرۆڤی‌‬ ‫ئه ‌‬
‫و‌سهری ‌ناموسوڵمان ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بە‌شمشێری‌ئەڵاڵ ‌‬
‫سادە ‌پاداشتێکی ‌دواڕۆژە ‌لەسەر ‌بناغەیەکی ‌نالۆجیک‪‌ .‬بۆ ‌مرۆڤە‌‬
‫هەلسورێنەکانیش ‌بەرژەوەندیەکی ‌بێپایانی ‌سەرزەمینە‪‌ ،‬لەسەر ‌بناغەی ‌ئەقڵیە‌‬
‫سادەکان‪.‬‬
‫‌‬
‫ئادهم ‌و‌‬
‫خاته ‌ناو ‌نالۆجیكێكی ‌تر‪‌ ،‬ئه‌ڵێت ‌كاتێك ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫دیسان ‌قوڕئان ‌خۆی ‌ئه‌ ‌‬
‫ههر‌زگێك‌كچێك‌و‌كورێكی‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫سهر‌زه‌وی‌ئیتر‌منداڵیان‌بوو ‌ ‌‬ ‫حهوای‌فرێدایە ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهشیان ‌به‌لكو ‌له‌گه‌ڵ ‌كچ ‌و ‌كوڕی ‌زگێكی ‌تر‌‬ ‫ئهمان ‌بۆ ‌یه‌كتر ‌نه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهبو ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ردون‌دروست‌بكات‌و‌چاكه ‌و‌‬
‫‌‬ ‫بێت‌كه ‌ ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌هه‬ ‫‌‬
‫و‌هێزه‬ ‫یره ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫شیان‪‌،‬سه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ئهو‌‬
‫بوایه ‌ ‌‬
‫وهی ‌گه‌ردون ‌دروست ‌بكات‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫وه ‌پێش ‌ئه‌ ‌‬ ‫خراپهش ‌جیابكاته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نێوان‌منداڵهكانی‌‬
‫‌‬ ‫ن‌له ‌‬
‫ژن‌خوازی‌بكه ‌‬
‫‌‬ ‫كردبا‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫م‌و‌حه ‌‬
‫وا‌نه‬ ‫‌‬ ‫شی‌به ‌ ‌‬
‫ئاده‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫خراپه‬
‫نجا‌له‌‬
‫‌‬ ‫م‌و‌حهوا‌ئی‬
‫‌‬ ‫ری‌بهسه‌ر‌ئا ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫ێك‌ساڵ‌كه ‌ ‌‬
‫تێپه‬ ‫‌‬ ‫چهند‌ملیۆن‬‫به ‌ ‌‬
‫خۆیان‪‌.‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫غهی ‌كرد ‌كه‌ ‌خوشك ‌و ‌برا ‌بۆ ‌یه‌كتر ‌نه‌شێن‪‌.‬‬ ‫ده ‌‬
‫ئاسمانیهكان ‌قه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڕێگای ‌ئاینه‌ ‌‬
‫ر‌له‌‬
‫غهكرد‌بۆچی‌به‌ ‌‬ ‫شك‌و‌برای‌بۆیهكتر‌قه‌ده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫م‌ئاینه‌خو‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پێی‌ئه‬ ‫به‌‬
‫گهر‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫وایهكی ‌تری ‌دروست‌‬ ‫ئادهمێك ‌و ‌حه‌ ‌‬ ‫دروست ‌بونی ‌ئه‌م ‌گوناحه‌ ‌ئەڵاڵ ‌جوته‌ ‌ ‌‬
‫وه ‌بلێت(ئاخر ‌كێ‌‬ ‫وهاڵمی ‌پرسیاری ‌من ‌بداته‌ ‌‬ ‫نهكرد‪‌ ،‬ئ‌هگه‌ر ‌لۆجیكی ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بون‌كه‌‬
‫‌‬ ‫م‌ههڵ‌هیه‌‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ئه ‌‬ ‫كهی‌تر‪‌-‬تووشی‌ ‌‬ ‫ئادهم‌و‌حەوایه‌ ‌‬ ‫كهی‌تر‪‌ -‬‬ ‫ڵێت‌كه‌جوته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫مینیه ‌دروست‌‬ ‫دووانهكه‌ی ‌پێش ‌خۆیان ‌كردیان‪‌ ،‬ئه‌م ‌كاته‌ ‌ ‌ژیانی ‌ئه‌م ‌زه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهی‌تر‌‬ ‫گوناحی‌جوته ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌تریش‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ڵێم‌با‌ئهم‌ ‌‬
‫جوته‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫اڵمدا‌ئه‬ ‫منیش‌له ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫ئهبو!)‌‬‫نه ‌‬
‫‌‬
‫ی‌كرد‌ئادهم‌بۆ‌سزا‌درا‪‌،‬ئاخۆ‌‬
‫‌‬ ‫وا‌هه ‌‬
‫ڵه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نیا‌حه‬ ‫گهر‌وابایه‌‌ ‌‬
‫ته‬ ‫سزا‌بدرابان‪‌،‬خۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫وتنه‌ناو‌ژیانی‌‬ ‫هۆی‌دایك‌و‌باوكیان‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫گوناحی‌منداڵهكانی‌تر‌چی‌بوو‌كه‌‌به‌‌‬
‫‌‬
‫ی‌فریشتهكانی‌ئەڵاڵ ‌زۆر‌ڕاست‌تر‌‬ ‫‌‬ ‫اڵم‌دیاره ‌ ‌‬
‫قسه‬ ‫‌‬ ‫شهیتان‌و‌هێزی‌خراپ‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫‌‬
‫رزهمین ‌كه‌سانێك ‌دابنێی ‌خوێن‌‬ ‫سه ‌‬ ‫بهئەڵاڵیان ‌وت ‌تۆ ‌ده‌ته‌وێ ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬‫بوو ‌ ‌‬
‫برێژێت‪‌ .‬ئەڵاڵش ‌گوتی ‌ئه‌وی ‌من ‌ئه‌یزانم ‌ئێوه‌ ‌نایزانن‪‌ ،‬به‌اڵم ‌مه‌خابن ‌قسه‌ی‌‬
‫فریشتهكان ‌زۆر ‌ڕاستتر ‌بوو‪‌ ،‬ئەڵاڵش ‌زۆر ‌له‌ ‌فریشته‌ ‌بێ ‌زانیاری ‌تر ‌بوو‪‌.‬‬ ‫‌‬

‫‪388‬‬
‫شهڕ ‌له‌ ‌نێوان‌‬ ‫به ‌‬‫سهر ‌كچوڵه‌ی ‌خوشكیان ‌بوو ‌ ‌‬ ‫چونكه ‌زۆری ‌پێ ‌نه‌چوو ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئایهتی‌‪‌٩٢‬تا‌‪‌٠٢‬له‌‌‬ ‫م‌كه‌ناویان‌'هابیل'‌و‌'قابیل'‌بوو‪‌.‬له‌‌ ‌‬ ‫برای‌كوری‌ئاده ‌‬
‫‌‬ ‫جوته‌‬
‫‌‬
‫كات‪‌،‬موفهسیرینی‌قوڕئان‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كیان‌ئه‬ ‫‌‬
‫باسی‌كوشتنی‌برایه‬ ‫سورهتی‌'المائدة' ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬
‫كوژێت‌له‌سه‌ر‌خوشكی‌خۆیان‪‌.‬پاشان‌‬ ‫‌‬ ‫ستی‌له‌'قابیل'ه‌‌كه‌‌'هابیل'‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫ڵێن‌مه ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫به ‌ناردنی‌دوو‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ی‌برای‌خۆی‌بشارێته ‌‬
‫‌‬ ‫چۆن‌ته ‌‬
‫رمه‬ ‫‌‬ ‫كات ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌فێری‌'قابیل' ‌ ‌‬
‫شهڕ ‌بكه‌ن ‌تا ‌یه‌كێكیان ‌ئه‌وی ‌تر ‌بكوژێت ‌و ‌ئینجا ‌خۆلی‌‬ ‫ڕهشی ‌برا ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫قه ‌‬
‫‌‬
‫پێدابكات‪.‬‬
‫ۆزهخ ‌كه‌ ‌هیچ ‌كه‌سێك ‌نه‌بوه‌‌‬ ‫ئهچێت ‌بۆ ‌د ‌‬ ‫ئایا ‌'قابیل' ‌'هابیل'ی ‌كوشت‪'‌ ،‬قابیل' ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهڵێت ‌ئەڵاڵ ‌خۆی ‌ئاده‌م ‌و ‌حه‌وای ‌دروست‌‬ ‫ڕێنمایی ‌بكات!؟ ‌لۆجیكی ‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫به ‌حساب‌‬ ‫ش‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئادهم‌و‌حه‌ ‌‬
‫وایه‬ ‫مین‪‌،‬ئهو ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌زه‬ ‫ن‌له ‌‬
‫بكه ‌‬ ‫راپه ‌ ‌‬
‫كرد‌تاوهكو‌خ ‌‬
‫‌‬
‫بكات‌كه‌‬
‫‌‬ ‫س‌تهكلیف‌له‌‌ئەڵاڵ‌‬
‫‌‬ ‫دروست‌كران‌بێ‌ئهوه‌ ‌‬
‫ی‌كه‬ ‫‌‬ ‫یه‌‬
‫دایك‌و‌باوكی‌ئێمه ‌‬
‫‌‬
‫لێرهدا ‌ئه‌بێ ‌بپرسین ‌ئه‌بێ ‌سودی ‌مرۆڤ ‌چی ‌بێت ‌بۆ‌‬ ‫باشه ‌بكات‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئهم ‌كاره‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهگه‌ر ‌ئێمه‌ ‌بتوانین ‌یارمه‌تی ‌ئەڵاڵ ‌بده‌ین ‌بۆ ‌هه‌ر ‌شتێك‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌و ‌بۆ ‌گه‌ردون‪‌ ‌ .‬‬
‫له‌‬
‫یارمهتی ‌ئەڵاڵ ‌بده‌ین ‌جگه‌ ‌ ‌‬‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫بێت ‌وابزانم ‌بونی ‌ئێمه‌ ‌هیچ ‌هێزێك ‌نییه‌ ‌ ‌‬
‫كوشتن ‌و ‌برین ‌نه‌بێ‪‌ ،‬ئێمه‌ ‌خوێنی ‌یه‌كتر ‌حه‌الل ‌ئه‌كەین ‌به‌ ‌پێی ‌یاسا‌‬
‫گهر‌بیر‌‬ ‫ڕاستیدا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬له ‌‬
‫ین‌به ‌پێی‌یاسای‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬ ‫نفاڵ‌ئه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫ئاسمانیهكان! ‌تااڵنی‪‌ ‌ ،‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫ئێمهی ‌دروست ‌كردووه‌‪‌ ،‬ئه‌بێ ‌بپرسین‌‬ ‫ینهوه‌ ‌و ‌بڵێین ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫كه ‌‬‫له ‌سروشت ‌نه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهر ‌خراپه‌ ‌یان ‌چاكه‌‌‬ ‫چییه‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫بۆچی ‌دروست ‌بووین ‌و ‌سودمان ‌بۆ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫بكهین؟ ‌‬ ‫‌‬
‫سهرزه‌وی‌‬ ‫شت‌و‌هاتنه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫هه‬ ‫ركران‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫م‌و‌حهوا‌ده‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵێت‌كاتێك‌ئاده‬ ‫‌‬
‫ابن‌كثیر‌ئه‬
‫وا‌ئهوانم‌‬
‫خوارێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫وا‌هاتنه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌و‌حه‬ ‫وتی‌ئهوه‌ ‌ ‌‬
‫ئاده‬ ‫‌‬ ‫ئیبلیس‌زۆر‌دڵخۆش‌بوو ‌‬
‫‪351‬‬
‫لهتێنم‪.‬‬
‫ناخه ‌‬
‫یان‌ههڵ ‌‬
‫‌‬ ‫تاند‌چۆن‌منداڵهكان‬
‫‌‬ ‫خهلە‬
‫ههڵ ‌‬ ‫‌‬
‫چهرخاندنی ‌مرۆڤایه‌تی‪‌،‬‬ ‫یهكی ‌دارێژراوی ‌داناوه‌ ‌بۆ ‌وه‌ ‌‬ ‫رنامه ‌‬
‫واته ‌ئەڵاڵ ‌به‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫ڕێژیهكه‌ی ‌خۆی ‌سه‌ربگرێت ‌و‌‬ ‫‌‬ ‫وهی ‌به‌ ‌‬
‫رنامه‬ ‫ئیبلیسی ‌دروست ‌كرد ‌ته‌نیا ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬
‫ش‌بتلێینهوه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئێمه‬
‫الیهن‌ئەڵاڵ ‌و‌ئیبلیس‌پالنی‌بۆ‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫تی‌دیاره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندنی‌مرۆڤایه‬ ‫شه ‌‬
‫سه‬ ‫ی‌گه ‌‬‫‌‬ ‫وڕه ‌‬
‫وه‬ ‫ڕه ‌‬ ‫‌‬
‫ئهژیا‪‌ ،‬ئه‌ویش ‌نه‌زری ‌کرد‌‬ ‫داندراوه‪‌ ،‬پەیامبەر ‌ئ‌هڵێ‪‌ :‬حواء ‌هیچ ‌کورێكی ‌نه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪‌351‬تفسیر ایة‌‪‌٩٣‬سورة‌سبأ‪‌/‬ابن‌کثیر‬

‫‪389‬‬
‫گهر ‌کوڕی ‌بوو ‌ناوی ‌لێ ‌بنێت ‌'عبدالحارث'‪‌ .‬کاتێك ‌کورێکی ‌بوو ‌ناوی ‌لێنا‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫‪352‬‬
‫واته‌‬
‫که ‌‬ ‫الیهن ‌شەیتان‪‌ ‌ .‬‬ ‫له ‌‬ ‫مهش ‌وه‌حی ‌بوو ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫'عبدالحارث'‪‌ ،‬کوره‌که‌ی ‌ژیا‪‌ ‌ .‬‬
‫وهمان ‌بۆ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫واته ‌ ‌‬
‫که ‌‬ ‫وهحی ‌شه‌یتان! ‌ ‌‬ ‫له ‌ئادەم ‌و ‌حه‌وا ‌ژیا ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫نهسلی ‌پیاو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫حی‌و‌ناوی‌شهیتان‌‬
‫‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫وه‬ ‫بۆیه ‌ ‌‬
‫یتانیه ‌ ‌‬
‫زیکی‌شه ‌‬
‫‌‬ ‫خات‌ڕهگه‌زی‌پیاو‌ڕه‌ ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫رئه‬ ‫‌‬
‫ژیا!‌‬
‫بۆیه ‌ناوی ‌لێناوه‌‌‬ ‫یهکی ‌تر‪‌ ،‬حەوا ‌زۆر ‌ترساوه‌ ‌ ‌‬ ‫رچاوه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌پێی ‌سه‌‬ ‫دیاره ‌ ‌‬
‫‌‬
‫م‌شههوه‌تی‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬ئاده‬ ‫خواره ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫وا‌هاتنه ‌‬
‫‌‬ ‫کاتێک‌ئادهم‌و‌حە‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫گێرنه ‌‬
‫‪‌،‬ئه ‌‬ ‫'عبدالحارث' ‌‬
‫گهڵ ‌حەوا ‌جوت ‌بوو‪‌ ،‬کاتێک ‌حەوا ‌دوگیانی ‌ئه‌بێ‌‬ ‫له ‌‬‫سێکسی ‌دروست ‌بوو ‌ ‌‬
‫له ‌مانگا ‌و ‌حوشتر ‌زیاتر ‌نابینی‪‌ ،‬تۆ‌‬ ‫رزه ‌ ‌‬
‫ئیبلیس ‌دێته‌ ‌الی ‌و ‌ئه‌ڵێ ‌"تۆ ‌له‌و ‌ئه‌ ‌‬
‫راز‌یان‌کهری‌هه‌ڵگرتبێ‪‌،‬تۆ‌چوزانی‌‬ ‫‌‬ ‫یه‌سک ‌‬
‫ت‌به‬ ‫وانه ‌‬
‫‪‌،‬له ‌‬‫ڵگرتوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫چوزانی‌چیت‌هه‬
‫دهرێ ‌ده‌تکوژێ‪‌ ،‬یان ‌له‌‌‬ ‫دواوهت ‌بێته‌ ‌ ‌‬‫‌‬ ‫دهرێ‪‌ ،‬ئه‌گه‌ر ‌له‌ ‌کونی ‌‬ ‫له ‌کوێ ‌دێته‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫چاوهکانت‪‌ ،‬یان ‌زگت ‌شه‌ق ‌ئه‌بێت ‌و ‌ئه‌مری!" ‌حواء ‌به‌م‌‬ ‫گوێچکهکانت‪‌ ،‬یان ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫فهرمانم ‌به‌ ‌جێ ‌بهێنه‌‪‌ ،‬ناوی ‌لێ ‌بنێ‌‬ ‫ده ‌ ‌‬
‫ئهترسێ‪‌ .‬ئیبلیس ‌پێی ‌ئه‌ڵێ ‌" ‌‬ ‫قسانه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫‪353‬‬
‫'عبدالحارث'" ‌‌‬
‫ی‌نهخواردبا‌‬ ‫دارهکه‌ ‌‬‫وا‌له ‌ ‌‬
‫‪‌،‬ئهگه‌ر‌حە ‌‬ ‫وه ‌‬ ‫ئهگێرێته‌ ‌‬‫سهر‌زاری‌'ابن‌زید' ‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫'طبري' ‌ ‌‬
‫ئاسانی‌لهدایک‌‬
‫‌‬ ‫یش‌زۆر‌به‌‬
‫‌‬ ‫بون‪‌،‬منداڵ‬
‫ئه ‌‬ ‫بێنوێژی‌نه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وا‌ژن‌لهم‌دونیا‌تووشی‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫‪354‬‬
‫ئهبو‪‌ .‬‬ ‫‌‬
‫‌‬
‫تهكانی‌‬ ‫مهش ‌دژی ‌ئایه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫كه ‌ ‌‬‫وه ‌ ‌‬‫روهها ‌خاڵێكی ‌تریشمان ‌بۆ ‌ڕون ‌ئه‌بێته‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫خۆی‌ئهڵێت‌من‌‬‫‌‬ ‫تهكانی‌پێشوو‌باسمان‌كرد‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫یهكتری‌ناو‌قوڕئانن‪‌.‬له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫قسهی‌‬
‫به‌ ‌‬ ‫ڵێت‌چونكه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫الوه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫چی‌لهو ‌‬‫‌‬ ‫ر‌زهمین‌دابنێم‪‌ ‌.‬‬
‫كه‬ ‫سه ‌‬ ‫وێ‌بریكارێك‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫له‌‬
‫زهمین ‌كه‌وابو ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫مه ‌خوارێ ‌بۆ ‌سه‌ر ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬
‫شهیتانیان ‌كرد ‌من ‌فرێیان ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له‌‬
‫كهی ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫ركردنه ‌‬
‫‌‬ ‫ئێمهی ‌بۆ ‌سه‌ر ‌زه‌مین ‌دروست ‌كردووه‌‪‌ ،‬ده‌‬ ‫دا ‌ ‌‬ ‫بنهڕ‌هت ‌‬‫‌‬
‫كهوابو‌‬ ‫رزهمین‪‌ ‌.‬‬‫خوارێ‌بۆ‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫ڵیداینه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هۆی‌ئیبلیس‌هه‬ ‫به ‌‬
‫ههشت‌پالنێك‌بوو ‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫‌‬
‫ههر‌خۆی‌‬ ‫ی‌كهین‪‌.‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌كه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫مو‌تاوانانه‬ ‫و‌ئیبلیس‌بێگوناحین‌له ‌‬
‫و‌هه‬ ‫‌‬ ‫ئێمه ‌‬
‫‌‬

‫‪‌352‬تأریخ‌طبري‌ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌.٢٩‬‬
‫‪‌353‬الکشف‌و‌البیان‪‌،‬النیسابوري‪‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌٠٢٦‬‬
‫‪‌354‬تأریخ‌الطبري‪‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌٢٩‬‬

‫‪390‬‬
‫ستی‌مرۆڤایهتی‌و‌‬
‫‌‬ ‫م‌لۆجیكه‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫پێی‌ئه‬ ‫واته‌ ‌‬
‫به‬ ‫مو‌شتێك‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌هه‬ ‫له ‌‬ ‫لێپرسراوه‌ ‌‬
‫‌‬
‫‪‌،‬ههر‌ئەڵاڵ ‌خۆی‌‬ ‫‪‌،‬بیكه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬ببڕه‬ ‫‌‬
‫ێ‌بكوژه‬ ‫نێوان‌مرۆڤدا‪‌،‬بهڵ‬
‫‌‬ ‫ری‌نامینێ‌له ‌‬
‫‌‬ ‫دادپه‌روه‌‬
‫ی‌تاوانباریهوه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫و‌ئهچێته‌‌ ‌‬
‫خانه‬ ‫ر‌ئه ‌‬ ‫بهرپرسه‌‌و‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫به‌‬
‫رپرسه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهوێت ‌ئەڵاڵ ‌چۆن ‌به‌‬ ‫رئه ‌‬
‫رهوه‌ ‌بۆمان ‌ده‌ ‌‬ ‫تانهی ‌سه‌ ‌‬ ‫ههر ‌له‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دروست‌كردنی‌مرۆڤ‌و‌سوتاندنی‪.‬‬
‫دوعابكهن ‌و‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫تهكانی ‌قوڕئان‪‌ ،‬ئەڵاڵ ‌پێمان ‌ئه‌ڵێت ‌به‌م ‌شێوه‌ ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫یهكێك ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫‌‬
‫سهرهات‪‌،‬‬ ‫ئهگه‌ر ‌فه‌رامۆشیمان ‌به‌ ‌‬ ‫گره ‌ ‌‬
‫ئهی ‌خوایه‌‪‌ ،‬لێمان ‌مه‌ ‌‬ ‫لێم ‌بپارێنه‌وه‌ ‌(‪‌ .....‬‬
‫سهرشان‌‬ ‫خه ‌ ‌‬ ‫ئهركی ‌سه‌خت ‌و ‌كاری ‌گران ‌مه‌ ‌‬ ‫ڵهمان ‌كرد‪‌ ،‬ئه‌ی ‌خوایه‌ ‌ ‌‬ ‫یان ‌هه‌ ‌‬
‫ده‌‬
‫ئهركێك ‌مه‌ ‌‬ ‫ئهی ‌خوایه‌ ‌ ‌‬ ‫سهریان ‌بوو‪‌ ‌ .‬‬ ‫له ‌‬ ‫وانهی ‌به‌ر ‌له‌ ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫وهك ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهرماندا ‌له‌ ‌تواناماندا ‌نه‌بێت‪‌ ،‬لێمان ‌ببوره‌ ‌و ‌به‌ر ‌به‌زه‌یی ‌خۆتمان ‌بخه‌ ‌و‌‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫سهر‌‬ ‫مانخهی ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫دهست ‌تۆیه‌ ‌و ‌سه‌ر‬ ‫ههمو ‌كاروبارێكی ‌ئێمه‌ ‌به‌ ‌‬ ‫خشه‪‌ ‌ .‬‬
‫بمان ‌به‌ ‌‬
‫ن نَسِينَا َأوْ أَخْطَ ْأنَا ر ََّبنَا وَلَا تَحْ ِم ْل عََليْنَا ِإصْرًا‬ ‫وانهی‌ناتناسن‪ ........‬ر ََّبنَا لَا ُتؤَا ِ‬
‫خ ْذنَا ِإ ْ‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫كَمَا حَمَ ْلتَهُ عَلَى الَّذِينَ ِمنْ َقبْلِنَا ر ََّبنَا وَلَا تُحَمِّ ْلنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ َلنَا‬
‫البقره‪)٩٩٦‬‬‫‌‬ ‫وَارْحَ ْمنَا َأنْتَ مَوْلَانَا فَا ْنصُ ْرنَا عَلَى الْ َقوْمِ الْكَافِرِينَ‪‌.‬‬
‫یه‌سزا‌دران‪‌،‬ئەڵاڵ‌‬ ‫م‌شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كو‌به‬ ‫‌‬
‫كرد‌تاوه‬ ‫‌‬
‫یان‌نه‬ ‫وا‌گوناحێكی‌گه ‌‬
‫وره‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌و‌حه‬ ‫‌‬
‫ئاده‬
‫نهبو‪‌ ،‬ئامۆژگاریه‌كه‌ی‌‬ ‫له ‌توانایاندا ‌ ‌‬ ‫خۆی ‌ئه‌ركێكی ‌خسته‌ ‌سه‌رشانیان ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫بورا‌ئهی‌‬
‫‌‬ ‫وا‌نه‌‬
‫م‌و‌حه ‌‬ ‫‌‬ ‫له‌ ‌‬
‫ئاده‬ ‫نهبورا‪‌،‬ئیتر‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫یان‌له‌بیركرد‪‌،‬ئەڵاڵ‌لێیان‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئەڵاڵ‬
‫لێمان‌خۆش‌ئهبێ!‬
‫‌‬ ‫م‌دوعایه‌‬
‫‌‬ ‫چۆن‌ئێمه‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬
‫رههمی‌داری‌‬ ‫به ‌‬ ‫یتانی‌كرد‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌شه‬ ‫نیا‌به‌ ‌‬
‫قسه‬ ‫‌‬ ‫حه ‌‬
‫وا‌ته‬ ‫ئهبێ‌بزانین‌كوا‌لۆجیك‪‌ ‌،‬‬ ‫‌‬
‫كهسی ‌كوشت ‌و ‌نه‌ ‌زینای ‌كرد ‌و ‌نه‌ ‌دزی ‌كرد ‌كه‌چی ‌له‌‌‬ ‫ههنای ‌خوارد ‌نه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ك‌و‌ئادهمێك‌به‌‌هۆی‌گوناحێكی‌بچوك‌‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬حه ‌‬
‫وایه‬ ‫بهری‌بوو ‌‬ ‫خۆشترین‌ژیان‌بێ‌ ‌‬
‫كهی‌‬ ‫وه ‌‬‫ته ‌‬‫ههشت ‌ده‌ركران ‌كه‌چی ‌پەیامبەر ‌داوای ‌لێبوردن ‌ئه‌كات ‌بۆ ‌نه‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫له ‌‬
‫‌‬
‫شت‌دهركران‌‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬
‫هه‬ ‫وا‌به ‌هۆی‌گوناحێكی‌بچوك‌له‌ ‌ ‌‬ ‫م‌و‌حه ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بو‌ئاده‬ ‫خۆی‪‌.‬كه‌وا‬
‫له‌‬
‫ههشت‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئهچین ‌بۆ ‌به‌ ‌‬ ‫كردوومانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫بهو ‌هه‌مو ‌تاوانه‌ ‌‬ ‫ئهی ‌چۆن ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئاراستهی ‌یه‌كن‪‌ ،‬هه‌رچۆنێك ‌لێكی‌‬ ‫‌‬ ‫ڕاستیدا ‌نالۆجیكه‌كان ‌هێنده‌ ‌زۆرن ‌‌و ‌دژه‌ ‌‬
‫لسهفەی‌‬ ‫ر‌فه ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫بێ‌بگهڕێیته‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ت‌به ‌ئیسالم ‌نامینێ‌و‌هه‌ ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫دهیته‌وه‌ ‌بڕوا ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ش‌له ‌ناخی‌تاكی‌‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫ڕ‌و‌ئاشتی‌بهێنی‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هێزی‌شه‬ ‫ئهبێ‌بڕوا ‌به‌ ‌‬ ‫‪‌ ‌.‬‬
‫سروشت ‌‬
‫ههر ‌ئه‌و ‌شه‌ڕو ‌ئاشتییه‌ ‌ئێمه‌ی‌‬ ‫ڕێژهی ‌جیاواز ‌به‌دی ‌ئه‌كرێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫مرۆڤ ‌به‌ ‌ ‌‬
‫خستۆته ‌ناو ‌ئه‌و ‌گێژاوه‌‪‌ .‬ئیسالم ‌ئەیەوێت ‌خۆی ‌له‌م ‌گێژاوه‌ ‌ده‌ربهێنێت ‌و ‌به‌‌‬ ‫‌‬

‫‪391‬‬
‫وه ‌ئه‌بینین ‌خۆی ‌بۆته‌ ‌هێزێ‌‬
‫گهر ‌زیاتریش ‌وردبینه‌ ‌‬
‫ملی ‌ئیبلیسی ‌دابێنێت ‌ئه‌ ‌‬
‫ناو‌ئهبات! ‌کەواتە‌دەرئەنجامی‌ئەو‌ئەکەین‌نابێ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕخواز‌و‌هێزی‌ئاشتی‌له‬ ‫‌‬
‫شه‬
‫خراپە ‌لەالیەن ‌خودا ‌دروست ‌کرابێ ‌ئەگەر ‌خودا ‌هێزی ‌ئاشی ‌و ‌چاکە ‌بێت‪‌،‬‬
‫هەربۆیە ‌زەردەشتی ‌مەزن ‌دەڵێ ‌(هەرگیز ‌هێزی ‌شەڕ ‌لەناو ‌هێزی ‌چاکە‌‬
‫دروست‌نەبووە‪‌).‬هەربۆیە‌فەلسەفەی‌زەردەشتیەت‌فریادڕەسی‌فەلسەفەکانە‪‌.‬‬

‫هێزی‌شهڕ‌و‌ئاشتی‬ ‫‌‬ ‫‪‌٢‌.٢٩‌.٠‬‬

‫وه‌‬
‫یهكی ‌تره‌ ‌‬ ‫ساره ‌‬
‫هه ‌‬ ‫هاتبێته ‌سه‌ر ‌ژیان ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫شه ‌‬ ‫ویه ‌‬‫گهر ‌مرۆڤ ‌له‌م ‌زه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫ندامهكانی‌‬
‫ر‌ئه ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫ردون‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫شێكین‌له ‌ ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫ك‌بێت‌ئێمه ‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫ر‌پێوانه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫بێ‪‌ ‌.‬‬
‫هات ‌ ‌‬
‫یان‌ملیۆن‌مادهش‌پێكهاتبێ!‌‬
‫‌‬ ‫شمان‌له‌ده‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫دروست‌بكات‪‌،‬ئهبێ‌ئەڵاڵ‌‬
‫‌‬ ‫بێت‌ماده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ردون‌بێت‌ئه‬ ‫دروستكهری‌گه‌‬
‫‌‬ ‫گهر‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫خۆێ‌دهربهێنێت‌‬
‫‌‬ ‫شێك‌له ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫به‬ ‫ر‌ئهبێ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ش‌هه ‌‬ ‫‌‬ ‫بهێنێت؟‌به ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫كوێوه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫ماده ‌ ‌‬
‫‌‬
‫گهردونیش‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫ساره‪‌ ‌ .‬‬
‫هه ‌‬ ‫نهها ‌ ‌‬ ‫سێنتیلیه ‌‬
‫‌‬ ‫گهردونی ‌خاوه‌ن ‌‬ ‫تاوهكو ‌بیكات ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫هاتوه‌‬
‫‌‬ ‫كوێیوه ‌‬
‫‌‬ ‫نهلێن ‌ئه‌ی ‌ئەڵاڵ ‌له‌ ‌‬ ‫له ‌ئەڵاڵ‪‌ .‬با ‌بۆخاتری ‌موسوڵمان ‌ ‌‬ ‫بهشێكه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههر‌‬
‫بهاڵم ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫نهوه‌‪‌ ‌ -.‬‬‫خه ‌‬
‫لهو ‌پرسیاره‌ ‌خۆیان ‌دورئه‌ ‌‬ ‫ئهمان ‌هەمیشە ‌ ‌‬ ‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫پێوانهی ‌فیزیا ‌بێت ‌یاخود ‌ماتماتیك ‌بێت ‌ئه‌بێ‌‬ ‫‌‬ ‫كهین‪‌ -.‬به‌ ‌‬ ‫باسی ‌گه‌ردون ‌ئه‌ ‌‬
‫گهر‌هایدرۆجین‌و‌کاربۆن‌و‌نایترۆجین‌‬ ‫ئه ‌‬
‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫شێك‌بین‌له ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌به‬ ‫‌‬
‫ئێمه‬
‫بهخشێت‌‬ ‫ئه ‌‬‫وه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫مه ‌ ‌‬
‫بێت‪‌،‬ئه ‌‬
‫‌‬ ‫لهشی‌ئێمه‌ ‌ ‌‬
‫داهه‬ ‫و‌کالیسیون‌و‌رفۆسفات‪....‬هتد ‌له‌ ‌ ‌‬
‫ئێمهی‌‬
‫و‌مادانای‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ههبێت‪‌.‬من‌بڕوام‌وایە‌کە‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫لهشی‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫مان‌ماده ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫بۆته ‌هۆی ‌دروست ‌بونی ‌ئه‌قل ‌و ‌روح ‌و ‌دڵ ‌و‪.......‬هتد‪‌ .‬بە‌‬ ‫پێ ‌دروستكراوه‌ ‌ ‌‬
‫رێژهیه‌کی‌‬
‫ناخی‌مرۆڤ‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫ێزی‌شهر‌و‌ئاشتی‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫مادانهش‌ه‬
‫‌‬ ‫کۆی‌گشتی‌ئەو ‌‬
‫مهش ‌مرۆڤی ‌باش ‌یان ‌خراپ ‌دروست ‌ئه‌کات‌‬ ‫كهن‪‌ ،‬به‌ ‌‬ ‫دیاریکراو ‌دروست ‌ئه‌ ‌‬
‫له‌ناخیدا‌دروست‌بوه‌!‬ ‫یه‌که‌‌ ‌‬‫ت‌ئهو‌ڕێژه‌ ‌‬ ‫قه ‌‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫خۆی‌له ‌ڕوحی‌‬
‫‌‬ ‫ئهڵێت‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫چێته ‌‬
‫بیر‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئیسالم‌بۆ‌جارێكی‌تریش‌خۆی‌له ‌‬
‫‌‬
‫ئایهتی ‌‪٩٢‬ی ‌سوره‌تی ‌الحجر‌‬ ‫تاوهكو ‌بژین‪‌ .‬له‌ ‌ ‌‬ ‫دهمی ‌ئێمه‌ی ‌داكردوه‌ ‌ ‌‬ ‫خۆی ‌به‌ ‌‬
‫له ‌گیانی ‌خۆم ‌فووم ‌پێداكرد‪‌ ،‬ئێوه‌ ‌بۆ‌‬ ‫ههرگا ‌ڕێك ‌و ‌پێكم ‌كرد ‌و ‌ ‌‬ ‫ئهڵێت ‌( ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهو‌ڕووبن‪‌.‬فَِإذَا س َّ‬
‫َو ْيتُهُ َونَفَخْتُ فِيهِ ِمنْ رُوحِي‬ ‫و‌ده ‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫رنه ‌‬
‫سوژده ‌بۆ‌بردن‌داوه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌ئێمهش‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێت‌ئه‬ ‫ته‌‬
‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پێی‌ڕێسای‌ئه‬ ‫‌‬
‫وابو‌به‬ ‫جدِينَ‪‌.‬الحجر‌‪‌ ‌)٩٢‬‬
‫كه‬ ‫فَقَعُوا لَهُ سَا ِ‬

‫‪392‬‬
‫گهر ‌ئه‌م ‌ئەڵاڵیه‌ی‌‬ ‫خۆمان ‌ئەڵاڵ ‌بین ‌و ‌به‌شێك ‌بیین ‌له‌و ‌ئەڵاڵیه‌‪‌ .‬كه‌وابو ‌ئه‌ ‌‬
‫دیاره‌هێزی‌شه‌ڕو‌ئاشتی‌‬ ‫ئهبین‪‌ ‌.‬‬ ‫شهڕخواز‌ ‌‬ ‫ئیسالم‌ئاشتی‌خوازبێت‌چۆن‌ئێمه‌‌ ‌‬
‫به ‌مرۆڤ‌‬ ‫ئهم ‌ناكۆكیه‌ ‌ ‌‬ ‫كهره‌ی ‌كردوه‌ ‌و ‌ئەیەوێت ‌ ‌‬ ‫چه ‌‬ ‫له ‌ناو ‌خودی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫چی‌ئاوا‌شهڕانی‌بووین‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ژیاوین‌كه‬ ‫ئاخر‌چۆن‌ئێمه ‌به‌ ‌ڕوحی‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫دهڕببرێت‪‌.‬‬ ‫‌‬
‫ی‌نهبێت!‬
‫سهر‌هێزی‌به‌د‌خوی ‌‬ ‫خۆی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫گهر‌ئەڵاڵ‌‬ ‫مه ‌‬
‫‌‬
‫بهاڵم‌‬
‫ههم ‌باشه‌ ‌و ‌هه‌م ‌خراپه‌ ‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫ئەڵاڵ ‌وا ‌وه‌سف ‌ئه‌كرێ ‌دوو ‌ڕه‌وشتی ‌هه‌ ‌‬
‫ڵبدات‌بۆیه ‌ئێمه‌ی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆی‌هه‬ ‫ڕ‌بكات‌و‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵ‌خۆی‌شه‬ ‫س‌ناتوانێت‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫دیاره ‌ ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫ی ‌خۆی‌‬ ‫یه ‌‬
‫ئهو ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫دروست ‌كرد ‌و ‌ئه‌م ‌شه‌ڕه‌ش ‌به‌ ‌ئێمه‌ی ‌بێگوناح ‌ئه‌كات‪‌ ‌ .‬‬
‫وه ‌و‌بۆچی‌هێزی‌‬ ‫دروستکردنی‌خۆی‪‌ ،‬نازانێ‌كێ ‌دروستی ‌كرد ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫بێئاگا‌بوو ‌ ‌‬
‫ئێمهی ‌ساده‌و‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫نهخۆشیه ‌و ‌گرێیه‌ ‌ ‌‬ ‫ناویدایه ‌ویستی ‌ئه‌و ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫شهڕ ‌و ‌ئاشتی ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ردون‌دروست‌بكات‌لهو‌بۆشاییه‌‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌گه‬ ‫پێش‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫ساكار‌بكاتهوه‌‪‌.‬دیاره‌ ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌ ،‬كه‌س‌‬ ‫ته ‌‬
‫ی‌دۆزیوه ‌‬
‫‌‬ ‫راوه ‌ ‌‬
‫و‌نه‬ ‫ی‌گه ‌‬
‫‌‬ ‫ره ‌‬
‫كه‬ ‫دوای‌دروستكه ‌‬
‫‌‬ ‫تێدابوه ‌زۆر ‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫‌‬
‫ئاسمان‪‌،‬له ‌كوێ‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫بوه ‌ ‌‬
‫رشی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌ ‌‬
‫عه‬ ‫گهڵ‌بكات‌و‌بیدوێنێت‪‌ ‌.‬‬ ‫بوه ‌قسه‌ی‌له‌ ‌‬ ‫ن‌ه ‌‬
‫ئهبێ ‌چه‌ند‌‬ ‫له ‌نوری ‌خۆی‪‌ ‌ .‬‬ ‫یه ‌جگه‌ ‌ ‌‬
‫زله ‌نه‌ ‌ڕوناكی ‌هه‌ ‌‬ ‫دانیشێت ‌له‌م ‌بۆشاییه‌ ‌ ‌‬
‫ههر‌‬‫ساڵ ‌فری ‌بێت ‌له‌و ‌بۆشاییه‌ ‌تا ‌ببینێت ‌خوای ‌خۆی ‌به‌اڵم ‌نه‌ی ‌دۆزیه‌وه‌ ‌ ‌‬
‫خۆی‌ناوی‌له‌خۆنا‌ئەڵاڵ‪.‬‬
‫‌‬
‫خۆی‌و‌بیكات‌به‌یاری‌و‌خۆی‌پێبخافلێنێت‌‬
‫‌‬ ‫ربهێنێت‌له‌‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵ‌بڕیاریدا‌شتێك‌ده‌‬
‫نهخۆشه ‌و‌چاری‌ئه‌وێ‪‌.‬دوو‌كارێكته‌ری‌‬ ‫كهوێ‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫بهاڵم‌ده‌رده‌ ‌‬ ‫وهكو‌منداڵ‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫گهر ‌له‌‌‬
‫ئه ‌‬ ‫سهر ‌كێ‪‌ ،‬هێزی ‌ ‌شه‌ڕ ‌یان ‌هێزی ‌ئاشتی‪‌ ‌ .‬‬ ‫به ‌‬ ‫تێدایه‌ ‌نازانێ ‌كێ ‌زاله‌ ‌ ‌‬
‫ئێمه‌‬
‫لهسه‌ر ‌هه‌ر ‌هێزێكیان ‌بێت ‌ ‌‬ ‫سهیر ‌بكه‌ین‪‌ ،‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ڕوانگهی ‌ئیسالمه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهیر ‌بكه‌ین ‌ئه‌وا‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫ڕوانگهی ‌لۆجیكه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گهر ‌له‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫نجامهكانی ‌ئه‌وین‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬ ‫قوربانی ‌ئه‌‬
‫رنامهكانی‌خۆی!‬ ‫بۆ‌به ‌‬
‫و‌ههر‌پەیامبەر‌دروستی‌كردوه‌‌ ‌‬ ‫قوربانی‌ئیسالمه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵ‌‬

‫ههشت‬ ‫به ‌‬
‫‪‌ ‌٦‌.٢٩‌.٠‬‬
‫تاوهكو ‌به‌ ‌دوای‌‬
‫خهیالێك ‌بۆ ‌موسوڵمان ‌دروست ‌ئه‌كات‪‌ ‌ ،‬‬ ‫پەیامبەری ‌ئیسالم ‌ ‌‬
‫پابهندی‌خۆی‌بن‪‌.‬‬‫تا‌ههتایه‌ ‌ ‌‬
‫بۆ‌ئهوه‌ی‌هه‌ ‌‬
‫دهن‪‌ ‌ ،‬‬ ‫ڕێگای‌ئیسالم‌النه ‌‬
‫‌‬ ‫ون‌و‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بكه‬
‫وهكه‌ی ‌زانی ‌كه‌ ‌چۆن ‌به‌ ‌دوای ‌ژن ‌و‌‬
‫كاتێك ‌پەیامبەر ‌به‌ ‌خاڵی ‌الوازی ‌نه‌ته‌ ‌‬
‫زهته‌ی‌دونیایان‌بۆ‌بكات‌‬ ‫سێ‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ستی‌ئهو ‌‬
‫‌‬ ‫وتبون‪‌،‬ئه‌ویش‌وی‬
‫‌‬ ‫منداڵ‌و‌ئاره ‌‬
‫ق‌كه‬ ‫‌‬

‫‪393‬‬
‫پڕه ‌له‌ ‌ژنی‌جوان‪‌ ،‬نێرمنداڵی‌‬ ‫یه ‌کە ‌ ‌‬ ‫شت‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫هه‬ ‫وهیدا ‌ ‌‬‫یمانی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫بهدی‌و‌په‌‬ ‫ئه ‌‬‫به ‌ ‌‬
‫‌‬
‫روهها ‌ڕوباری‌هه‌نگوین‌و‌‬ ‫ستیان‪‌،‬هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ست‌و‌نه‬ ‫‌‬
‫كات‌بۆ‌هه‬ ‫‌‬
‫تیان‌ئه‬ ‫‌‬
‫جوان‌خزمه‬
‫شهراب ‌به‌ژێر ‌پێیان ‌دائه‌ڕوات ‌و ‌ئیتر ‌لێی ‌ئه‌خون ‌له‌ ‌خواردنی ‌خۆش ‌و‌‬ ‫‌‬
‫زۆر‌به‌‬
‫‌‬ ‫بیابانییه‌پەیامبەر‌‬
‫‌‬ ‫و‌ژیانه‌‬
‫‌‬ ‫ێی‌بێبهری‌بوون‌ ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫ئهوه‌ی‌ل‬‫بەتام‪‌ ‌.‬‬ ‫میوهجاتی‌ ‌‬ ‫‌‬
‫فسانهی‌‬
‫‌‬ ‫ههمو ‌ئه‌‬‫مانه ‌ ‌‬‫ئه ‌‬ ‫ئاسانی ‌خستیه‌ ‌ژێر ‌ده‌ستیان ‌ل‌ه‌و ‌ژیان‌ه ‌خۆش‌ه‪‌ ‌ .‬‬
‫بی‌بیابان‌كه‌شمێشێری‌لێ‌‬
‫‌‬ ‫ڵیفریواندن‌عهره‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تێك‌هه‬ ‫‌‬
‫ند‌ئایه‬ ‫و‌به‌ ‌‬
‫چه‬ ‫خهیاالوی‌بو ‌‬ ‫‌‬
‫له ‌خاکی‌نابیابان‪‌.‬‬ ‫موی‌كوژران‌له ‌زاناو‌هوشیار ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دیتراو‪‌،‬هه‬ ‫‌‬
‫خوای‌نه‬ ‫كردن‌به ‌‬
‫‌‬
‫ههشتی‌دروست‌كرد‌‬ ‫به ‌‬‫ههشتی‌ئیسالم‌بزانیین‌بۆچی ‌ ‌‬ ‫به ‌‬
‫له ‌ ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫ینه ‌‬‫با‌بیر‌بكه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫گهر ‌بونی ‌هه‌بێ ‌خوای ‌گه‌ردون ‌بۆچی ‌دروستی ‌ئه‌كات ‌ئه‌و‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ئەڵاڵی ‌بیابان‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫نداوی‌بیری‌تهسكی‌ئینسان‪.‬‬
‫‌‬ ‫ههمو‌گێژاو‌و‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬
‫ژیهت ‌و ‌پاش ‌ئه‌م‌‬ ‫ههشتا ‌ساڵی ‌ئه‌ ‌‬ ‫مهنی ‌ ‌‬ ‫له ‌ڕاستیدا‪‌ ،‬مرۆڤ ‌به‌ ‌گشتی‪‌ ،‬تا ‌ته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ند‌ساڵێك‌ئهژێت‌و‌هیچ‌شتێكی‌لێ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫فاوی‌چه‬ ‫خه ‌‬
‫له‬‫مرێ‌یاخود‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌ئه‬ ‫نه ‌‬
‫مه ‌‬
‫ته ‌‬‫‌‬
‫مهنی‌‪٢٣‬ساڵیش‌هیچ‌‬ ‫میزاد‌تا‌ته ‌‬
‫‌‬ ‫كاتی‌له ‌دایك‌بونەوە ‌ ‌‬
‫ئاده‬ ‫‌‬ ‫ها‌له ‌‬
‫روه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫ناگیرێ‪‌ ‌.‬‬
‫ههمو‌‬‫واته‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫دان‌نییه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫و‌هیچ‌له‌كرده‌وه‌كانی‌جێگای‌بایە ‌‬
‫خه‬ ‫‌‬ ‫ر‌نییه‌‬
‫‌‬ ‫شتێكی‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫نیوهی ‌ژیانیشی ‌به‌ ‌نان ‌خواردن ‌و ‌خه‌وەوە‌‌‬ ‫مهنی ‌مرۆڤ ‌هه‌فتا ‌ساڵێك‌ه‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫ته ‌‬‫‌‬
‫وه ‌بۆ ‌ئه‌وه‌ی ‌مرۆڤ ‌لێپرسینەوەی‌‬ ‫مینێته ‌‬
‫‌‬ ‫سهر‪‌ .‬كه‌وابو ‌‪‌ ٠٢‬سالێك ‌ئه‌‬ ‫باته ‌ ‌‬‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ههر‌كه‌سێك‌تاوانێك‌بكات‌‬ ‫الریمان‌نییه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫و‌چاكهی‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫سهر‌خراپه ‌‬ ‫بكرێ‌له ‌‬
‫‌‬ ‫لەگەڵ‌‬
‫ئهبێ ‌سزای ‌خۆی ‌وه‌ربگرێت ‌و ‌هه‌ر ‌كه‌سێكیش ‌باشه‌ ‌بكات ‌پاداشتی ‌خۆی‌‬ ‫‌‬
‫یه‪‌ ،‬له‌ ‌قوڕئاندا ‌ئه‌ڵێت ‌بڕوادران ‌بۆ‌‬ ‫وهربگرێت ‌به‌اڵم ‌پاداشت ‌و ‌سزا ‌بڕی ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مینێنهوه‌‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫تا‌ههتایە ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫خ‌بۆ‌هه ‌‬‫‌‬ ‫ڕانیش‌له ‌ ‌‬
‫دۆزه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بێباوه‬ ‫ن ‌و‌‬ ‫ههشت ‌‬‫به ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫تا‌ههتایە ‌ ‌‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ین‌ئهڵێین‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌كاتی‌خۆمان‌بكه‬ ‫بهراوردی‌كاتی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫ر‌بهپێی‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫ر‌هه ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫خولهك‌‬
‫وهكو‌‪‌ ‌ ٢٣‬‬ ‫ی‌ئێمه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ساڵهكه‌‬
‫واته ‌‪‌ ‌ ٠٢‬‬ ‫یه ‌كه‌ ‌‬ ‫ی‌ئێمه ‌ڕۆژێكی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬ ‫ههزار‌ساڵ‬ ‫‌‬
‫تا‌ههتایه‌‌‬
‫بۆ‌هه ‌‬‫‌‬ ‫چاكه‌بكه‌ین‪‌،‬ئەڵاڵ‌‬ ‫و‌‪‌٢٣‬چركه‌ی‌ئەڵاڵیه‌‪‌.‬واته‌‌لەو‌ماوە‌کورتەدا‌‌ ‌‬
‫سێنتیلیهنەهای ‌ساڵ‌‬
‫‌‬ ‫تایه ‌مانای ‌چی ‌واته‌ ‌‬ ‫ههتا ‌هه‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ‌ .‬‬
‫مانهێلێته ‌‬
‫‌‬ ‫شته ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫هه ‌‬ ‫لهو ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهی ‌شه‌راب ‌و‌‬ ‫خواردنه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهژی ‌و ‌هه‌ر ‌خه‌ریكی ‌سێكس ‌و ‌‬ ‫ههشتدا ‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫تۆ ‌له‌ ‌ ‌‬
‫خواردنی‌خۆش‪‌،‬پیاسه‌و‌سەردانی‌خەڵک‌دەبی‪‌‌،‬‬
‫ئایا‌ئەمە‌لۆجیکە‌و‌ئەو‌چاکەیە‌ئەوە‌ئەهێنێت؟‌‬

‫‪394‬‬
‫مهش ‌نالۆجیك ‌بێت ‌كه‌ ‌ئەڵاڵ ‌تاقی‌‬ ‫مهش ‌لۆجیك ‌بێت ‌ئه‌بێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫گهر ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ردونیشی‌بۆ‌چهند‌ڕۆژێك‌‬
‫‌‬ ‫ئهكات ‌ ‌‬
‫و‌گه‬ ‫وهی‌مرۆڤ‌بۆ‌ماوەیەکی‌کورت‌ ‌‬ ‫كردنه ‌‬
‫‌‬
‫وه ‌و ‌لێی‌‬‫بخوێنینه ‌‬
‫‌‬ ‫كهی ‌'معاریف ‌ابن ‌قتیبه‌' ‌‬ ‫رچاوه ‌‬
‫‌‬ ‫گهر ‌سه‌‬‫ئه ‌‬
‫دروست ‌بكات‪‌ ‌ .‬‬
‫ئهوا‌بۆمان‌‬ ‫بزانین‌چهند‌ڕۆژه‌ ‌ئەڵاڵ ‌ئێمه‌ی‌دروست‌كردوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫تاوهکو ‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫بكۆلینه ‌‬
‫‌‬
‫ئادهم' ‌و ‌'نوح' ‌‪‌ ٢٢٣٣‬ساڵ‌ه ‌یان ‌به‌ ‌پێی ‌'ابن‌‬ ‫ردهكه‌وێ ‌كه‌ ‌ماوه‌ی ‌نێوان ‌' ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫ێكه‪‌‌،‬نێوان‌'ابراهیم'‌‬ ‫ێكه‪‌.‬نێوان‌'نوح' ‌و‌'ابراهیم'یش‌‪‌ ٢٣٣‬ساڵ ‌‬ ‫عباس' ‌‪‌ ٢٣٣٣‬ساڵ ‌‬
‫‪355‬‬
‫ێكه‪‌ ،‬نێوان‌‬ ‫ێكه‪‌،‬نێوان‌'موسا'‌و‌'مسیح'یش‌‪‌٢٦٣٣‬ساڵ ‌‬ ‫و‌'موسا'ش‌‪‌٢٣٣٣‬ساڵ ‌‬
‫كۆی‌ژیانی‌مرۆڤایهتی ‌نزیکەی ‌‪‌٩٣٣٣‬‬
‫‌‬ ‫واته ‌‬
‫ێكه‪‌.‬كه‌ ‌‬
‫و‌ئێمهش ‌‪‌ ٩٣٢٢‬ساڵ ‌‬ ‫‌‬ ‫'مسیح' ‌‬
‫گهر ‌ئێمه‌ ‌زۆر‌‬ ‫ئه ‌‬
‫ئێمهی ‌دروست ‌كردوه‌‪‌ ‌ ‌.‬‬ ‫ههشت ‌ڕۆژه‌ ‌ ‌‬ ‫واته ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ساڵێكه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫نزیكهی ‌‪‌٢٦‬‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫ئهژین ‌واته‌ ‌ ‌‬ ‫بهختداربین ‌هه‌ر ‌هه‌شت ‌ڕۆژی ‌تر ‌به‌ ‌كاتی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫واته‌به‌‌‪‌٦‬ڕۆژ‌‬ ‫وهكه‌ی‌ئەڵاڵ‌كۆتایی‌دێت‪‌ ‌.‬‬ ‫ڕۆژ‌دونیا‌كۆتایی‌دێت‌و‌تاقی‌كردنه‌ ‌‬
‫وهكانی‌خۆی‌كۆتایی ‌پێ‌‬ ‫گهردونی‌دروست‌كردو ‌به‌ ‌‪‌ ٢٦‬ڕۆژیش ‌تاقی‌كردنه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫پاشه ‌ڕۆژدا ‌بۆ ‌هه‌تا ‌هه‌تایه‌ ‌جا ‌چ ‌به‌كاتی ‌ئەڵاڵ ‌بیژمێرین‌‬ ‫ئێمهش ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫دەهێنێ‪‌ ‌ .‬‬
‫یهكی‌‬ ‫ماوه ‌‬
‫بۆ ‌ ‌‬ ‫چاكهمان‌ ‌‬‫نیشین‌چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ەدا ‌ ‌‬
‫داده‬ ‫و‌بههه‌شت ‌‬
‫كاتی‌خۆمان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ان‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ی‬
‫گهڵ‌ئەڵاڵ‌كرد!‬ ‫زۆر‌كورت‌له‌ ‌‬
‫كفری‌كردبێ‌ئهبێ‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫كورتهی‌ئەڵاڵدا‌‬
‫‌‬ ‫و‌ماوه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سێك‌له‬ ‫‌‬
‫ش‌كه‬ ‫ی‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫وانه ‌‬ ‫پێچه ‌‬
‫به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫لۆجیكه‌ئاینی‌ئیسالم‌ئەیەوێت‌مێشكی‌‬ ‫‌‬ ‫خه‌بێت‪‌.‬ئایا‌ئەمە‌‬ ‫و‌دۆزه ‌‬
‫‌‬ ‫تایه‌له‌‬
‫تا‌هه ‌‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫بهرێت‪.‬‬‫خشته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫خەڵک‌ ‌‬
‫ههم ‌به‌‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫ئهفسوناوی ‌ئ‌هرازێنێته‌ ‌‬ ‫ههشت‌ه ‌زۆر ‌به‌ ‌جوانی ‌و ‌ ‌‬ ‫ئهم ‌به‌ ‌‬ ‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫وه ‌بۆ ‌ئه‌وه‌ی‌‬ ‫چهند ‌ئایه‌تێك ‌دێنینه‌ ‌‬ ‫ئێمه ‌ ‌‬
‫سادهكانی‪‌ ‌ .‬‬‫تهكانی ‌و ‌هه‌م ‌به‌ ‌وت‌ه ‌ ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫كهی‌زانی‌‬ ‫ته ‌‬‫خاڵی‌الوازی‌میلله ‌‬
‫‌‬ ‫ینهوه‌ ‌كه‌ ‌چۆن‌پەیامبەر ‌به‌ ‌‬ ‫هوشیار‌بكه ‌‬
‫‌‬ ‫خەڵک ‌‬
‫له ‌بیابان ‌نه‌بو‪‌ ،‬هێند‌ه ‌باسی ‌ژنی‌‬ ‫هێنده ‌باسی ‌میوه‌جاتی ‌ئه‌كرد ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫بوو ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬
‫له‌‬
‫ۆیه ‌ ‌‬
‫رهب ‌زۆر ‌شه‌یدا ‌و ‌تامه‌زرۆی ‌ژن ‌و ‌سێکس‌ ‌بوون ‌ب ‌‬ ‫عه ‌‬‫ئهكرد ‌چونكه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بکەنەوە ‌بۆ ‌ملی‌‬
‫‌‬ ‫ههشت ‌ئه‌و ‌حوریانه‌ ‌باس ‌كرا ‌تاوەکو ‌شمشێریان ‌تیژتر ‌‬ ‫به ‌‬‫‌‬
‫ئهڵێت ‌مۆخی‌‬ ‫نانهت ‌ئه‌و ‌وه‌سفه‌ی ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫كافران ‌و ‌زیاتر ‌عاشقی ‌ئیسالم ‌ببن‪‌ ‌ .‬‬
‫یامبهری‌‬
‫په ‌‬ ‫مهگه‌ر ‌هه‌ر‌ ‌ ‌‬ ‫ئێسقانی ‌قاچییان ‌ئه‌بینن ‌واتە ‌پێستیان ‌هێندە ‌ناسکە ‌ ‌‬
‫ئیسالم‌بتوانێت‌وهسفی‌بكات‪.‬‬
‫‌‬

‫‪‌355‬تأریخ‌الطبري‪‌،‬ج‌‪‌،٩‬ل‌‪‌٢٩٢‌-‌٢٩٣‬‬

‫‪395‬‬
‫دهنگە‌‬
‫نه ‌ ‌‬‫نه ‌گرژی‪‌ ‌ ،‬‬ ‫شهڕی‌تێدایه‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫شتێكی‌ئایدیاله ‌نه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫شت‌هێنده ‌‬
‫‌‬ ‫سفی‌به ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫وه‬
‫بهلكو‌‬‫وی‌نییه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دا‌شه‬ ‫هه ‌‬
‫شته‬ ‫و‌به ‌‬
‫له ‌‬ ‫كهشی‌ڵێل‪‌ ‌،‬‬ ‫تاریكی‌نه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ق‪‌،‬نه‌‬
‫چه ‌‬ ‫قه ‌‬‫نگ‌و‌چه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫دایپۆشتوه ‌تاریكی‪‌ .‬بەهەشتییەکان ‌کاتی ‌شەو ‌ئەزانن ‌کاتێک‌‬ ‫‌‬ ‫نورهی ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬
‫فریشتەکان ‌پەردەکان ‌دەهێنە ‌خوارەوە ‌و ‌دەرگاکان ‌دائەخەن‪‌ ،‬بە ‌ڕۆژیش‌‬
‫‪356‬‬
‫پەردەکان‌بەرز‌ئەکەنەوە‌و‌دەرگاکان‌ئەکەنەوە‪.‬‬
‫‌‬
‫وهكان ‌ئه‌بیستن ‌زیاتر‌‬ ‫ته ‌ڕاز‌ا ‌‬ ‫له ‌كاتێكدا ‌موسڵمانان ‌وته‌كانی ‌پەیامبەر ‌و ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫خهیاالتیان ‌دروست‌‬ ‫ههشت ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫شێرگیری ‌به‌هەشت ‌ئه‌بن ‌به‌ ‌جۆرێك ‌وێنه‌ی ‌به‌ ‌‬
‫کات‌که ‌په‌رداخ‌و‌‬
‫‌‬ ‫بۆیان‌وهسف‌ده‌‬
‫‌‬ ‫دی‌نایهت‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زهنی‌هیچ‌مرۆڤێک‌به‬ ‫له ‌‬
‫ئهبێ ‌ ‌‬‫‌‬
‫تهنیا‌بۆ‌‬‫سفه ‌ ‌‬
‫م‌وه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫زێره‪‌ ‌.‬‬
‫مو‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫شانهكانی ‌قژیان ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫زێرو‌زیووه ‌و‌ ‌‬
‫‌‬ ‫قاپیان‌له ‌‬
‫‌‬
‫تێن‪‌،‬كهسانی‌چاوپیس‌و‌ژنباز‌بۆ‌‬ ‫‌‬ ‫ڵبخه ‌‬
‫له‬ ‫هه ‌‬ ‫م‌جۆره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كو‌به‬ ‫كهسانی‌برسییه‌‌تاوه‌‬ ‫‌‬
‫وهی ‌ببن ‌به‌ ‌موسڵمان ‌هه‌ر ‌ئه‌بێ ‌ژن ‌قورگی ‌ئاره‌زوه‌كانیان ‌بگرێ ‌تاوه‌كو‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫بڕهڕی‌ملی‌مرۆڤ‌ه‌‬ ‫ی‌ئیسالم‌و‌شمشێرهكانیان‌ببێت‌به‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫قوربانی‌بیرۆكه‬ ‫ببن‌به‌‬
‫‌‬
‫رئهگرن‪‌.‬‬ ‫وه ‌‬ ‫ههشتی‌ ‌‬ ‫حۆری‌جوانی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫جوانهشیان‌‬
‫‌‬ ‫م‌کاره‌‬
‫‌‬ ‫بێتاوان‌هکان‌ ‌‬
‫بۆ‌ئه‬
‫كهون ‌وخزمه‌تیان ‌ئه‌كرێ‪‌،‬‬ ‫ههشتا ‌پاڵئه‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫ئاسودهیی ‌له‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫موسوڵمانان ‌به‌ ‌‬
‫و‌سینیانهی‌كه‌‌‬
‫‌‬ ‫رداغێكی‌پر‌مهی‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫ورهیان‌دادێن‌به‌ ‌په‌‬ ‫چوارده ‌‬
‫‌‬ ‫نێرمندااڵن‌به‌ ‌‬
‫كهن‌‬‫وهی ‌ئاره‌زوی ‌لێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫له ‌زێرو ‌زیو ‌دروستكراوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫كانه ‌ ‌‬
‫رداغه ‌‬ ‫‌‬ ‫ههلگری ‌په‌‬ ‫‌‬
‫وهسفی‌‬ ‫و‌سهریان‌ناهێشێ‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫رخۆشكهر‌نییه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌سه‬ ‫یه ‌‬
‫كه‬ ‫بۆیان‌به‌دی‌دێت‌و‌مە ‌‬
‫ئهڵێن ‌هێنده‌ ‌لوس ‌و ‌پووسن ‌و ‌پاكن ‌وه‌ك ‌هێلكه‌ی‌‬ ‫پرسه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ژنهكانیش ‌هه‌ر ‌مه‌‬ ‫‌‬
‫ن‌بهڵێ‌قوڕئان‌‬ ‫كه ‌‬ ‫ماشای‌مێردی‌خۆیان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نیا‌ته‬ ‫دهر‌نیین‌ته‌‬ ‫پاكژكراون‪‌،‬چاوله ‌‬
‫‌‬
‫ههشت‌‬ ‫دهریای ‌خ‌هیاالتی ‌به‌ ‌‬ ‫ئهدات ‌به‌ ‌موسڵمانان ‌و ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫یمانانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهم ‌جۆره‌ ‌ ‌‬
‫په‬ ‫‌‬
‫یانبات‌و‌ئهڵێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫که ‌زۆر‌‬ ‫شهرابه‌ ‌‬ ‫چاوهی ‌ڕ‌ه‌وان ‌ڕادێ‪‌ ،‬پیاڵه‌یان ‌پێداده‌گێرن‪‌ ‌ .‬‬ ‫له ‌‬ ‫ل‌هو ‌باده‌یه‌ی ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫کهن‪‌ .‬هیچ‌‬ ‫وه ‌و ‌نۆشی ‌ده‌ ‌‬ ‫یخۆنه ‌‬
‫‌‬ ‫سانهی ‌که‌ ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫ته ‌بۆ ‌ئه‌و ‌که‌ ‌‬ ‫زه ‌‬‫سپی ‌و ‌به‌له‌ ‌‬
‫ژنگهلێكی‌‬
‫دهس ‌ناده‌ن‪‌ ‌ .‬‬ ‫بهر ‌مه‌ستی ‌له‌ ‌‬ ‫ێشهی ‌تێدانیه ‌و ‌ئاوه‌زیشیان ‌له‌ ‌‬ ‫سهره ‌‬ ‫‌‬
‫ههر ‌ده‌ڵێی ‌هێلکه‌ی‌‬ ‫خهن‪‌ ‌ .‬‬ ‫یه‪‌ ،‬له‌ ‌ئاستی ‌نامۆ‪‌ ،‬چاوداده‌ ‌‬ ‫الهه ‌‬
‫ورهیان ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫چاوگه ‌‬
‫‌‬
‫ستی‌لێ‌نهداون)‪‌.‬يُطَافُ عََل ْيهِمْ بِكَأْسٍ مِنْ‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫س‌ده‬ ‫کواڵوی‌پاک‌کراو‌شاراوهن‌( ‌‬
‫که‬ ‫‌‬

‫‪‌356‬تفسیر‌ایة‌‪‌‌٦٩‬سورة‌مریم‪/‬القرطبي‌‪‌+‬ابن‌کثیر‌‬

‫‪396‬‬
 ‫ع ْندَهُمْ قَاصِرَاتُ‬ ‫ع ْنهَا يُنْزَفُونَ‪َ .‬و ِ‬ ‫غ ْولٌ وَلَا هُ ْم َ‬ ‫َذةٍ لِلشَّا ِربِينَ‪ .‬لَا فِيهَا َ‬ ‫مَعِينٍ‪َ .‬ب ْيضَاءَ ل َّ‬
‫ُن َب ْيضٌ مَ ْكنُونٌ‪ .‬الصافات ‪١٩-١١‬‬ ‫ف عِينٌ‪ .‬كَأ ََّنه َّ‬ ‫الطَّرْ ِ‬
‫یان‌خۆشه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌دونیا‌جێگه‬ ‫وانهی‌خودێ‌ترس‌بوون‌ ‌‬
‫له‬ ‫کهو؛‌ئه‌ ‌‬ ‫وهریه‌ ‌‬ ‫بۆ‌بیره ‌‬
‫‌‬ ‫مه‌‬
‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌،‬‬ ‫وێ‌پاڵیان‌داوهته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌.‬له‌‬‫رگایان‌بۆ‌کراوهته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ردانایه‌ ‌‬
‫و‌ده‬ ‫‌‬ ‫مانی‌به ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫باغاتێکه‌ ‌‬
‫نه‬ ‫‌‬
‫مهنیان‌‬ ‫هاوته ‌‬
‫‌‬ ‫کهن‪‌.‬زۆر‌کچی ‌‬ ‫ن‌داوای‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫کی‌ئاره ‌‬
‫زوکه‬ ‫‌‬ ‫ر‌میوه ‌و‌خوارنەوەیە‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫سنَ مَآبٍ جَنَّاتِ‬ ‫خهن‪ََٰ ‌.‬هذَا ذِكْرٌ ۚ وَإِنَّ لِلْمُتَّقِينَ لَحُ ْ‬ ‫نامۆ‌چاوداده ‌‬
‫‌‬ ‫یه‪‌ ،‬له‌ڕووی ‌‬ ‫الهه ‌‬
‫له ‌‬ ‫‌‬
‫ع ْدنٍ مُفَتَّحَةً َلهُمُ الَْأ ْبوَابُ‪‌ .‬مُتَّ ِكئِينَ فِيهَا َي ْدعُونَ فِيهَا بِفَا ِكهَةٍ َكثِي َر ٍة وَشَرَابٍ‪َ ‌ .‬وعِ ْندَهُمْ‬ ‫َ‬
‫قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ َأتْرَابٌ‪‌.‬ص‌‪‌‌.٢٩‌–‌٢٢‬‬
‫فهرمانی‌خۆمان‌بوون‪‌.‬‬ ‫ر‌به ‌ ‌‬
‫و‌هه ‌‬ ‫كانی‌ئێمه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نیشانه‬ ‫به ‌‬
‫هێناوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهوانەی‌بڕوایان ‌‬ ‫‌‬
‫لهسه‌ر ‌سینی ‌و‌‬ ‫هاوسهرانو ‌خۆش ‌ڕاده‌بڕێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫له ‌ئێوه‌ ‌و ‌له‌ ‌‬ ‫ههشت‪‌ ‌ :‬‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫بچنه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ی‌جوان‌و‌ڕازاوه ‌و‌تام‌خۆش‌و‌‬ ‫‌‬ ‫کوپی‌ئاڵتون‌جۆرهها‌خواردن‌و‌خواردنه‌ ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫شتهدا ‌هه‌رچی ‌نه‌فس ‌حه‌زی ‌لێ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫سهردا ‌ده‌گێڕن ‌و ‌له‌و ‌به‌ ‌‬ ‫بۆن ‌خۆشیان ‌به‌ ‌‬
‫یه‪‌ ،‬ئه‌ی ‌خواناس ‌و‌‬ ‫بکات ‌و ‌دڵ ‌بیخوازێت ‌و ‌چاو ‌حه‌ز ‌به‌دیتنی ‌بکات ‌ئاماده‌ ‌‬
‫ههر ‌ئه‌و‌‬ ‫مه ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫سهر‪‌ ‌ ..‬‬ ‫نه ‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫بڕاوهشی ‌تیادا ‌ده‌ ‌‬ ‫میشهیی ‌و ‌نه‌ ‌‬ ‫پاکان‪‌ ،‬ژیانی ‌هه‌ ‌‬
‫میوهی‌زۆری‌تێدا‌‬ ‫وه‪‌ ‌.‬‬ ‫ماوهته‌ ‌‬‫كانتان‪‌،‬وا‌بۆ‌ئێوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هۆی‌كرده ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫به‌‬
‫كه‌ ‌‬ ‫شتهیه‌‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫سلِمِينَ‪ .‬ادْخُلُوا الْجَنَّةَ‬ ‫و‌لێان‌دهخۆن‪َّ ‌.‬الذِينَ آ َمنُوا بِآيَاتِنَا وَكَانُوا مُ ْ‬
‫‌‬ ‫یه‌‬‫یه‌و‌بۆ‌ئێوه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬
‫‌‬
‫ش َتهِيهِ‬ ‫حبَرُونَ‪ .‬يُطَافُ عََل ْيهِمْ ِبصِحَافٍ ِمنْ ذَهَبٍ وَأَ ْكوَابٍ وَفِيهَا مَا تَ ْ‬ ‫َأ ْنتُمْ وَأَ ْزوَاجُكُمْ تُ ْ‬
‫ع ُينُ وََأ ْنتُمْ فِيهَا خاڵدُونَ‪َ .‬وتِ ْلكَ الْجَنَّةُ َّالتِي أُو ِر ْثتُمُوهَا بِمَا ُك ْنتُمْ تَعْمَلُونَ‪.‬‬‫الَْأنْفُسُ وَتَلَذُّ الَْأ ْ‬
‫لَكُمْ فِيهَا فَا ِكهَةٌ َكثِي َرةٌ ِم ْنهَا تَأْكُلُونَ‪‌.‬سوره‌تی‌الزخرف‌‪.٢٠-٦٢‬‬
‫ههورێشم‌‬ ‫پارچهی ‌ناسك ‌و ‌ئه‌ستوری ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌نێوانی ‌كانیاوان ‌و ‌باغاتاندا‪‌ .‬‬ ‫‌‬
‫یهكن‪‌ .‬زۆریش ‌كیژی ‌سپی ‌و ‌چاوگەورەمان ‌بۆ‌‬ ‫رانبهر ‌به‌ ‌‬
‫كهن‪‌ ،‬هه‌مو ‌به‌ ‌‬ ‫لخۆده ‌‬
‫‌‬
‫دڵیانه‪‌ ،‬به‌ ‌ئاسوده‌یی‌‬ ‫‌‬ ‫هاوسهری ‌پێ ‌به‌خشیون‪‌ .‬له‌ ‌وێدا ‌هه‌ر ‌میویه‌كی ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دنێ‌ناچێژن‌و‌له ‌ئازاری‌‬
‫‌‬ ‫و‌شوێنهدا‌مر‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵێ‪‌،‬له‬ ‫مهرگی‌هه‌ ‌‬
‫وه‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫جگه ‌ ‌‬
‫دهخوازن‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫س َتبْ َرقٍ ُمتَقَابِلِينَ‪.‬‬
‫س ْندُسٍ وَإِ ْ‬ ‫دۆز‌هخیشی‌پارێزراون‪‌.‬فِي جَنَّاتٍ َوعُيُونٍ‪ .‬يَ ْلبَسُونَ ِمنْ ُ‬
‫جنَاهُمْ بِحُورٍ عِينٍ‪َ .‬يدْعُونَ فِيهَا بِكُلِّ فَا ِكهَةٍ آ ِمنِينَ‪ .‬لَا يَذُوقُونَ فِيهَا الْ َموْتَ إِلَّا‬ ‫َكذَِلكَ وَزَوَّ ْ‬
‫عذَابَ الْجَحِيمِ‪ .‬سوره‌‌الدخان‌‪‌٢٦-٢٩‬‬ ‫الْ َم ْوتَةَ الْأُولَى وَوَقَاهُ ْم َ‬
‫ڵهكمان ‌پێ‌‬ ‫پهنای ‌یه‌ك‪‌ ،‬پاڵ ‌كه‌فتون ‌و ‌كیژی ‌سپی ‌چاوبه‌ ‌‬ ‫سهر ‌ته‌ختی ‌له‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫جنَاهُمْ بِحُو ٍر عِينٍ‪ .‬الطور ‪٢٦‬‬ ‫بهخشیون‪‌.‬مُتَّ ِكئِينَ عَلَى سُرُرٍ َمصْفُوفَ ٍة وَزَوَّ ْ‬ ‫‌‬

‫‪397‬‬
‫كهن‪‌ ،‬پێمان ‌داون‪‌ .‬به‌دڵ‌‬ ‫یهك ‌و ‌هه‌رگۆشتێ ‌بۆ ‌خۆیان ‌ئاره‌زوی ‌ده‌ ‌‬ ‫ههر ‌میوه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نۆشن‪‌،‬جار‌جار‌بۆ‌خۆشی‌لهیه‌کتری‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫راب‌ده‬ ‫تایبهتیدا ‌شه‌‬‫وه ‌له‌کاسی ‌ ‌‬ ‫خۆشیه ‌‬
‫‌‬
‫روهها‌‬ ‫هه ‌‬ ‫رهفتاری ‌ناشیرین ‌و ‌گوناهو ‌تاوانبارکردنی ‌یه‌کتر‪‌ ‌ .‬‬ ‫دهسێنن‪‌ ،‬دوور ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کهن ‌ده‌ڵێی‌‬ ‫دهوریاندا ‌دێن ‌و ‌خزمه‌تیان ‌ده‌ ‌‬ ‫مندااڵنی ‌جوان ‌و ‌ئێسک ‌سووک ‌به‌ ‌‬
‫وتو‌وێژیانه‪‌.‬ئێژن‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫كهن‌و‌پێكه‌وه‌ ‌‬ ‫كتری‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫ڕوو‌له‌یه‌‬
‫‌‬ ‫مرواری‌پاک‌و‌بێگه‌ردن‪‌.‬‬
‫ئێمه ‌له‌ ‌پێشوودا ‌له‌ ‌ناو ‌كه‌سوكاری ‌خۆمان ‌نیگه‌ران ‌بووین‪‌ .‬ئیتر ‌ئەڵاڵ ‌خۆی‌‬ ‫‌‬
‫گهڵ ‌كردین ‌و ‌له‌ ‌ئازاری ‌گڕه‌ ‌و ‌هااڵوی ‌پارازتین‪‌ .‬ئێمه‌ ‌به‌رێ‌‬ ‫چاكهی ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫خاوهن ‌چاكه‌ی ‌دلوڤان‌ه‪‌ .‬وَأَ ْم َد ْدنَاهُمْ‬ ‫ویشه ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وكردوه‪‌ ،‬هه‌ر ‌ئه‌‬ ‫‌‬ ‫هاوارمان ‌هه‌ر ‌له‌‬
‫ش َتهُونَ‪َ .‬ي َتنَا َزعُونَ فِيهَا كَأْسًا لَا لَ ْغوٌ فِيهَا وَلَا تَ ْأثِيمٌ‪َ .‬ويَطُوفُ عََل ْيهِمْ‬ ‫بِفَا ِكهَةٍ وَلَحْمٍ مِمَّا يَ ْ‬
‫ضهُمْ‬ ‫ضهُمْ عَلَى بَ ْعضٍ َيتَسَاءَلُونَ‪ .‬وَأَ ْق َبلَ بَ ْع ُ‬ ‫غِلْمَانٌ َلهُمْ كَأ ََّنهُمْ لُؤُْلؤٌ مَ ْكنُونٌ‪ .‬وَأَ ْق َبلَ بَ ْع ُ‬
‫عذَابَ السَّمُومِ‪ .‬إِنَّا كُنَّا ِمنْ َق ْبلُ َن ْدعُوهُ إِنَّهُ‬
‫عَلَى بَ ْعضٍ يَتَسَاءَلُونَ‪ .‬فَمَنَّ اللَّهُ عََل ْينَا وَوَقَانَا َ‬
‫ُهوَ ا ْلبَرُّ الرَّحِيمُ الطور ‪٢٨-٢٢‬‬
‫نهفه‌ی ‌نه‌خشدار ‌و ‌چنراو ‌به‌ئاڵتون ‌دانیشتوون‪‌ .‬شانیان‌‬ ‫سهر ‌کورسی ‌و ‌قه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫بۆنهی ‌تایبه‌تیدا‌‬ ‫له ‌‬ ‫یهک‪‌ ،‬دیاره‌ ‌که‌ ‌‬ ‫بهر ‌به‌ ‌‬ ‫سهر ‌کورسیه‌کان ‌به‌رام ‌‬ ‫له ‌‬ ‫داداوه‌ ‌‬
‫ههشتدا ‌به‌رده‌وامه ‌ئیماندارن ‌پێک ‌شاد ‌ده‌بن ‌الوانی ‌جوان ‌و‌‬ ‫به ‌‬
‫میشه‪‌ ،‬له‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫که ‌‬ ‫‌‬
‫گهنجن‌‬ ‫میشه ‌ ‌‬
‫ن‌و‌هه ‌‬ ‫‌‬ ‫تیان‌ده ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫وریاندا‌دێن‌وخزمه‬ ‫ئێسک‌سووک‌و‌نهمر‌به‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬
‫پهرداخی ‌تایبه‌تدا‌‬ ‫له ‌‬
‫گهڕێن ‌و ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬‫و ‌پیرنابن ‌به ‌کوپ ‌و ‌دۆلکه‌ ‌و ‌سوراحیه‌وه‌ ‌ ‌‬
‫کهن‌‬ ‫ش‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تام‌و‌خۆشیان‌پێشکه‬ ‫وه ‌‬
‫ی‌به‬ ‫راب‌و‌خواردنه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ت‌و‌شه‬ ‫ها‌شه ‌‬
‫ربه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫جۆره‬
‫له ‌خومار ‌سه‌ریان ‌دێشێ ‌و ‌نه‌‌‬ ‫نه ‌ ‌‬
‫وانهوه ‌پڕ ‌ده‌کرێن‪‌ ‌ .‬‬ ‫یهکی ‌ڕه‌ ‌‬ ‫رچاوه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫که ‌‬‫‌‬
‫میوهجاتیش‪‌ ،‬هه‌ركامی ‌هه‌ڵی ‌ده‌بژێرن‪‌ .‬گۆشتی‌‬ ‫دهن‪‌ ‌ .‬‬ ‫دهست ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئاوهزیش ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههمو ‌ئێژی‌‬ ‫كهن‪‌ .‬كیژی ‌سپی ‌چاوبه‌ڵه‌كیش‪‌ ‌ .‬‬ ‫نهی ‌ئاره‌زووی ‌ده‌ ‌‬ ‫مهلیش‪‌ ،‬له‌وا ‌‬ ‫‌‬
‫رزه‌‬ ‫قسهی ‌هه‌ ‌‬ ‫لهوێدان‪‌ ،‬نه‌ ‌ ‌‬ ‫یانه‪‌ .‬كه‌ ‌ ‌‬
‫وه ‌‬ ‫مروارین ‌له‌ناو ‌قاپۆڕدا‪‌ .‬پاداشی ‌كرده‌ ‌‬
‫یهكتر ‌كه‌ن ‌و ‌وه‌رامی ‌پێ‌‬ ‫گهر ‌دروود ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬‫دهبیستن‪‌ ،‬نه‌ ‌وتارێكی ‌ناڕ‌‌هوا‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫ئهوانیش ‌له‌چ ‌خۆشیه‌کدان‪‌.‬‬ ‫که ‌‬
‫ستهی ‌ڕاسته‌کانیش‪‌ ،‬جا ‌چووزانێ ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫وه‪‌ ‌ .‬‬
‫نه ‌‬ ‫بده ‌‬
‫‌‬
‫‪357‬‬
‫روهها ‌دره‌ختی ‌مۆزیش‌‬ ‫هه ‌‬ ‫لهژێر ‌سێبه‌ری ‌_ ‌سدر ‌_ی ‌بێ ‌دڕکدان‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫سهر‌یه‌کن‪‌.‬له‌ژێر‌سێبه‌ری‌دوورو ‌درێژدان‌له‌و‌‬ ‫مهکانی‌چین‌چین‌له‌ ‌‬ ‫رهه ‌‬
‫به ‌‬ ‫که ‌‬‫‌‬
‫میوههاتی‌‬ ‫تاڤگهی ‌جوان ‌و ‌حه‌وز ‌و ‌فواره‌ی ‌ڕازاوه‌ی ‌تێدایه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫خۆشانهدا‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫باخه‬

‫‪ 357‬داری سیدر(سدر)‪ :‬دارێکە لە نزیک کانیاو و ڕوبار ئەروێ‪ ،‬دڕکی کەمە‪ ،‬لە جێتی دڕک بەرهەمی‬
‫میوەی هەیە‪.‬‬

‫‪398‬‬
‫پاوانه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫نه ‌دوایی ‌دێ ‌و ‌نه‌ ‌‬ ‫یه‪‌ ‌ .‬‬ ‫نده ‌‬
‫به ‌‬‫چهشنیش‪‌ .‬میوه‌ش ‌زۆر ‌و ‌زه‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫زۆرو ‌هه‌ ‌‬
‫رههم ‌هێنا‪‌.‬‬ ‫تایبهتی ‌به‌ ‌‬‫ئێمه ‌خۆمان ‌كیژه‌كانمان ‌به‌ ‌‬ ‫نوێن ‌و ‌بانی ‌به‌رز ‌و ‌نه‌رم‪‌ ‌ .‬‬
‫بڕیارمان ‌بۆدان ‌هه‌ر ‌كچ ‌بن‪(‌ .‬تەنها ‌هاوسەرەکانی ‌خۆیان ‌خۆش ‌دەوێ)‪‌،‬‬
‫هاوتەمەنیانن‪‌ .‬عَلَى سُرُرٍ مَ ْوضُونَةٍ‪ .‬مُتَّ ِكئِينَ عََليْهَا ُمتَقَابِلِينَ‪ .‬يَطُوفُ عَلَ ْيهِمْ وِ ْلدَانٌ‬
‫عنْهَا وَلَا يُنْزِفُونَ‪ .‬وَفَا ِكهَةٍ‬ ‫َدعُونَ َ‬ ‫مُخََّلدُونَ‪ .‬بِأَ ْكوَابٍ وََأبَارِيقَ وَكَأْسٍ ِمنْ مَعِينٍ‪ .‬لَا ُيص َّ‬
‫ش َتهُونَ‪ .‬وَحُورٌ عِينٌ‪ .‬كَأَ ْمثَالِ اللُّؤُْلؤِ الْمَ ْكنُونِ‪ .‬جَزَاءً بِمَا‬ ‫طيْرٍ مِمَّا يَ ْ‬ ‫مِمَّا َيتَخَيَّرُونَ‪ .‬وَلَحْمِ َ‬
‫كَانُوا يَعْمَلُونَ‪ .‬لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا َل ْغوًا وَلَا تَ ْأثِيمًا‪ .‬إِلَّا قِيلًا سَلَامًا سَلَامًا‪ .‬وََأصْحَابُ ا ْليَمِينِ‬
‫خضُودٍ‪ .‬وَطَلْحٍ َم ْنضُودٍ‪ .‬وَظِلٍّ مَ ْمدُودٍ‪ .‬وَمَاءٍ مَسْكُوبٍ‪.‬‬ ‫سدْرٍ مَ ْ‬ ‫مَا َأصْحَابُ ا ْليَمِينِ‪ .‬فِي ِ‬
‫وَمَاءٍ مَسْكُوبٍ‪ .‬لَا مَقْطُوعَةٍ وَلَا مَ ْمنُوعَةٍ‪ .‬وَفُرُشٍ مَرْفُوعَةٍ‪ .‬إِنَّا َأنْشَ ْأنَاهُنَّ ِإنْشَاءً‪.‬‬
‫تی‌الواقعه‌‪.٠٢-٢٢‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬ ‫فَجَعَلْنَاهُنَّ َأبْكَارًا‪ .‬عُ ُربًا َأتْرَابًا‪‌.‬‬
‫پیاوان‌و‌ژنانی‌به‌‬
‫‌‬ ‫ڵێنی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ئهڵێت‪‌:‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫به‬ ‫دیسان‌ئایهتی‌‪٢٩‬ی‌سوره‌تی‌التوبه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهردا ‌ده‌ڕواو ‌هه‌ر ‌له‌وێدا‌‬ ‫ڕداوه‪‌ ،‬باغاتێكیان ‌خه‌اڵت ‌ده‌كا‪‌ ،‬جۆباریان ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫باوه‬
‫دهن ‌دا ‌بۆ ‌داناون‪‌.‬‬ ‫رهباشی ‌له‌ناو ‌باغاتی ‌عه‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ،‬چه‌ندین ‌خانوی ‌هه‌ ‌‬ ‫مێننه ‌‬
‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫یه‪َ ‌ .‬و َ‬
‫عدَ اللَّهُ‬ ‫مه ‌‬
‫له ‌گشتی ‌هێژاتره‌‪‌ ،‬ده‌سكه‌وتی ‌مه‌زن ‌ئه‌ ‌‬ ‫رهزای ‌ئەڵاڵش‪‌ ،‬كه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ح ِتهَا الَْأنْهَارُ خاڵدِينَ فِيهَا وَمَسَا ِكنَ ط َِّيبَةً فِي‬ ‫الْ ُمؤْ ِمنِينَ وَالْ ُمؤْ ِمنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي ِمنْ تَ ْ‬
‫ضوَانٌ ِمنَ اللَّهِ أَ ْكبَ ُر ذَِلكَ ُهوَ الْ َفوْزُ الْعَظِيمُ‪‌.‬التوبه‌‌‪‌٢٩‬‬ ‫ع ْدنٍ وَ ِر ْ‬ ‫ت َ‬ ‫جَنَّا ِ‬
‫له‌‬ ‫ههشت ‌و ‌ئاوریشمی ‌پێدان‪‌ ‌ .‬‬ ‫له ‌پاداشا ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ئهوان ‌خۆ ‌ڕاگڕ ‌بوون‪‌ ‌ .‬‬ ‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫سهرمایێ‪‌.‬‬ ‫كهفن ‌و ‌نه‌ ‌تینی ‌تاوێ ‌ده‌بینن‪‌ ،‬نه‌ ‌ ‌‬ ‫سهر ‌ته‌خت ‌پاڵ ‌ئه‌ ‌‬ ‫ههشتا ‌له‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫به‌‬ ‫سته‪‌ ‌ .‬‬
‫بهر ‌ده‌ ‌‬ ‫كهیان ‌له‌ ‌‬ ‫وه ‌و ‌میوه‌ ‌‬ ‫سهریانا ‌شۆربونه‌ ‌‬ ‫سێبهری ‌دره‌خته‌كانی ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهڕێن‪‌ .‬شوشە‌لە‌‬ ‫ده ‌‬‫وه ‌ ‌‬
‫ریانه ‌‬
‫سه ‌‬ ‫‪‌،‬به ‌‬‫چهندین‌پەرداخی ‌شوشەدا ‌‬ ‫دهفری‌زیو‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهو‌‬ ‫زییو(شوشەی‌زیووین)‌بە‌ئەندازەی ‌پێوست‌ئامادەکراون ‌سازیان‌داون‪‌ ‌.‬‬
‫به ‌ناویدا‌‬ ‫ێیكه ‌ ‌‬
‫چهم ‌‬ ‫فیله‪‌ ‌ .‬‬‫نجه ‌‬‫كهی ‌زه‌ ‌‬ ‫ئاویته ‌‬
‫‌‬ ‫دەفرانە ‌باده‌یێكیان ‌پێ ‌ده‌نۆشن‪‌ ،‬‬
‫وه ‌–‌‬ ‫مێننه ‌‬
‫كه ‌هه‌ر ‌به‌الوی ‌ده‌ ‌‬ ‫لسهبیل‪‌ .‬الوانێ ‌– ‌ ‌‬ ‫به ‌سه‌ ‌‬ ‫ڕهوان ‌ئه‌بێ‪‌ ،‬ناونراوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهڕێن‪‌ .‬كه‌ ‌بیان ‌بینی ‌وا ‌ئه‌زانی ‌مرواری ‌پرژێندراون‪‌.‬‬ ‫ئه ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫سهریان‌ه ‌‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫پارچهی‌‬ ‫‌‬ ‫مڕهوێكی ‌زۆرگوشاد‪‌ .‬‬ ‫ڵه ‌‬ ‫ردهیبینی‪‌ ،‬هه‌ر ‌خێرو ‌خۆشی ‌ده‌بینی ‌و ‌قه‌ ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫‌‬
‫و‌به ‌زۆر‌بازنی‌‬ ‫وریشم‌چێ‌بوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫ردایه ‌ ‌‬
‫دهبه‌ ‌‬ ‫تهنك‌و‌سفتی‌سوزیان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مه ‌پاداشی‌‬ ‫ئه ‌‬
‫بادهی ‌پاكی ‌پێ ‌نۆشاون‪‌ ‌ .‬‬ ‫وه ‌و ‌پەروەردگاریان ‌ ‌‬ ‫زیویش ‌ڕازاونه‌ ‌‬
‫زامهندی ‌یه‌‪ .‬وَجَزَاهُمْ بِمَا صَبڕوا جَنَّةً وَحَرِيرًا‪.‬‬ ‫قهالتان ‌شایانی ‌ڕه‌ ‌‬ ‫یه ‌و ‌ته‌ ‌‬ ‫ئێوه ‌‬
‫‌‬
‫مُتَّ ِكئِينَ فِيهَا عَلَى الْأَرَا ِئكِ لَا يَ َر ْونَ فِيهَا شَمْسًا وَلَا زَ ْمهَرِيرًا‪َ .‬ودَا ِنيَةً عََل ْيهِمْ ظِلَالُهَا‬
‫َوذُلِّلَتْ قُطُو ُفهَا تَذْلِيلًا‪َ .‬ويُطَافُ عَ َل ْيهِمْ بِآ ِنيَةٍ ِمنْ فِضَّةٍ وَأَ ْكوَابٍ كَانَتْ َقوَارِيرَ‪َ .‬قوَارِيرَ مِنْ‬

‫‪399‬‬
 ‫عيْنًا فِيهَا تُسَمَّى‬ ‫جبِيلًا‪َ .‬‬ ‫جهَا زَنْ َ‬ ‫فِضَّةٍ قَدَّرُوهَا تَ ْقدِيرًا‪َ .‬ويُسْ َقوْنَ فِيهَا كَأْسًا كَانَ مِزَا ُ‬
‫س ْب َتهُمْ ُلؤُْلؤًا َم ْنثُورًا‪ .‬وَِإذَا رََأيْتَ‬
‫سبِيلًا‪ .‬وَيَطُوفُ عََل ْيهِمْ وِ ْلدَانٌ مُخََّلدُونَ ِإذَا رََأ ْي َتهُمْ حَ ِ‬ ‫سَلْ َ‬
‫س َتبْ َرقٌ وَحُلُّوا أَسَاوِرَ ِمنْ‬ ‫خضْرٌ وَإِ ْ‬ ‫س ْندُسٍ ُ‬ ‫ثَمَّ رََأيْتَ نَعِيمًا وَمُلْكًا َكبِيرًا‪ .‬عَا ِل َيهُمْ ِثيَابُ ُ‬
‫طهُورًا‪ .‬إِنَّ َهذَا كَانَ لَكُمْ جَزَاءً وَكَانَ سَ ْعيُكُمْ مَشْكُورًا‪‌ .‬ی‌‬ ‫فِضَّةٍ وَسَقَاهُمْ ر َُّبهُمْ شَرَابًا َ‬
‫سوره‌االنسان‌‪٩٩-٢٩‬‬ ‫‌‬
‫یه‪‌ :‬باغستان ‌و ‌رێزی ‌ڕه‌زان‪‌.‬‬ ‫بۆ ‌پارێزگارانیش ‌جێگه‌ی ‌به‌ ‌ئاوات ‌گه‌ییشتن ‌هه‌ ‌‬
‫دا‌هیچ‌جۆره‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫شته‬ ‫لهو‌به‌ ‌‬ ‫پیاڵهی‌پڕیش‪‌ ‌.‬‬ ‫مهنیش‪‌ ‌.‬‬ ‫كیژی‌مهمك‌خڕی‌هاوته‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫پۆله‌‬
‫‌‬
‫حدَائِقَ‬ ‫یهک ‌نابیستن‪‌ .‬إِنَّ لِلْمُتَّقِينَ مَفَازًا‪َ .‬‬ ‫سه ‌‬‫له ‌‬‫یهکی ‌پڕو ‌پووچ ‌و ‌درۆ ‌و ‌ده‌ ‌‬ ‫قسه ‌‬
‫‌‬
‫عنَابًا‪ .‬وَ َكوَاعِبَ َأتْرَابًا‪ .‬وَكَأْسًا دِهَاقًا‪ .‬لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَ ْغوًا وَلَا كِذَّابًا‪‌ .‬سوره‌ ‌النبا‪‌.‬‬ ‫وََأ ْ‬
‫‪٠٢-٠٢‬‬
‫مهی‌ڕون‌و‌‬ ‫چه ‌‬‫لهوێدا‌قسه‌ی‌پروپووچ‌نابیسن‪‌ ‌.‬‬ ‫كه‌ ‌‬ ‫رز‌و‌تهرزا‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شتی‌به‬ ‫به ‌‬
‫هه‬ ‫له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له ‌الداناون‪‌.‬‬ ‫به) ‌ ‌‬
‫ره ‌‬ ‫شه ‌‬
‫تهختی ‌تێدا ‌داندراون‪‌ .‬زه‌ركیشیان( ‌‬ ‫ڕهوانی ‌فره‌ی ‌تێدایه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫زۆریش‌ڕایهخ‌ڕاخراون‪‌.‬فِي جَنَّةٍ عَاِليَةٍ‪ .‬لَا تَسْمَعُ فِيهَا‬ ‫‌‬ ‫بالیفی‌نهرمیش‌ڕیزكراون‪‌.‬‬ ‫‌‬
‫سرُرٌ مَرْفُوعَةٌ‪ .‬فِيهَا سُرُرٌ مَرْفُوعَةٌ‪َ .‬ونَمَا ِرقُ َمصْفُوفَةٌ‪.‬‬ ‫عيْنٌ جَا ِريَةٌ‪ .‬فِيهَا ُ‬ ‫غيَةً‪ .‬فِيهَا َ‬ ‫لَا ِ‬
‫الغاشیه‌‪٢٦-٢٣‬‬‫‌‬ ‫وَزَرَابِيُّ َم ْبثُوثَةٌ‌‪‌.‬‬
‫كهی ‌كۆتای‌‬ ‫یهك ‌سێبه‌ره‌ ‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫مهزنی ‌لێیه‌ ‌ ‌‬
‫به‬ ‫ههشتدا ‌داری ‌مۆزی ‌هێنده‌ ‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫‌‬
‫كه‌‬‫وه ‌ ‌‬ ‫نه ‌‬‫بكه ‌‬
‫نگانه ‌ ‌‬
‫شۆخو‌شه ‌‬‫‌‬ ‫و‌كچه ‌‬
‫‌‬ ‫ئیتر‌ئهبێ‌موسڵمانان‌چۆن‌بیر‌له‌‬ ‫‌‬ ‫نایهت‪‌.‬‬‫‌‬
‫كارگهیەكی ‌تایبه‌ت‌‬ ‫‌‬ ‫فتایهكه‌ی ‌تریش ‌له‌ ‌‬ ‫وهی ‌ئاده‌من ‌و ‌هه‌ ‌‬ ‫نه ‌‬
‫دوانیان ‌له‌ ‌ ‌‬
‫وه‪‌ .‬پەیامبەر ‌زیاتر ‌شێرگیریان‌‬ ‫مینێنه ‌‬
‫‌‬ ‫ههر ‌به‌ ‌كچی ‌بۆیان ‌ئه‌‬ ‫دروستكراون ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫یهك‌ڕۆژدا‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫یه ‌ ‌‬‫د‌جار‌سێكسی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵێت‌پیاو‌هێزی‌و‌توانای‌سه‬ ‫‌‬
‫كات‌و‌ئه‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫‪358‬‬
‫و‌حۆریانه‪.‬‬
‫‌‬ ‫لهگه‌ ‌‬
‫ڵ‌ئه‬ ‫توانێ‌ڕۆژێ‌سهد‌جار‌سێكس‌بكات‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫واته‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫له‌‬‫ئهبێ ‌چی ‌حازر ‌بێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئهوه‌ی ‌له‌ ‌بیر ‌ئه‌چێت ‌ئه‌دی ‌بۆ ‌ژن ‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههشتدا ‌ته‌نیا ‌پاداشتی ‌پیاوان ‌دراوه‌ ‌به‌اڵم ‌ژنی ‌موسڵمان ‌هیچیان‌‬ ‫به ‌‬‫‌‬
‫گهر ‌پیاوه‌كانیش ‌وه‌ریان ‌بگرنه‌وه‌‌‬ ‫له ‌پیاوانی ‌خۆیان ‌ئه‌ ‌‬ ‫ستناكهوێ ‌جگه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫وه‌‬‫كاته ‌‬
‫ژنی‌خۆی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫بیر‌له‌‬
‫‌‬ ‫ههبێ‌‬ ‫وانه‌ ‌‬
‫گهر‌پیاو‌‪‌٢٩‬ژنی‌‌له‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫له‌ڕاستیدا‌ ‌‬ ‫چونكه‌ ‌‬
‫‌‬
‫ی‌تایبهت‌دروستكراون‪.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كارگه‬ ‫فتایان‌له‌‬
‫‌‬ ‫چونكه‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬
‫ناتوانێ‌دوو‌مێردی‌ههبێ‌‬
‫‌‬ ‫گهر‌ئێمه‌ ‌بپرسین‌له‌ ‌دونیادا‌ژن ‌‬ ‫تی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫جێگای‌خۆیه‬
‫نییه ‌با‌ژنیش‌‪‌ ٢٩‬حۆری‌‬ ‫ههشتدا‌منداڵ‌بوون ‌ ‌‬ ‫به ‌‬
‫ئهی‌خۆ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫بهر‌منداڵ‌بوون ‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬

‫‪ 358‬تفسیر‌ایة‌‪‌٢٢‌-‌٩٣‬سورة‌الواقعة‪/‬ابن‌کثیر‌‬

‫‪400‬‬
‫ی‌تایبهت‌دروست‌بكرێ‪‌.‬با‌ژنیش‌هێزی‌سه‌د‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كارگه‬ ‫فتایان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌هه‬ ‫‌‬
‫پیاوی‌هه‬
‫ر‌غهدر‌له‌ ‌ژن‌‬ ‫شتیش‌هه ‌‬‫‌‬ ‫به ‌‬
‫هه‬ ‫راستیدا‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گهڵ‌پیاو‪‌.‬له‌ ‌‬ ‫بێ‌له ‌‬
‫‌‬ ‫جاری‌سكێسی‌هه‌‬
‫ئهكرێ!‬ ‫‌‬
‫ههشت ‌سه‌د‌‬ ‫بههه‌شتێكی ‌وه‌سف ‌كردووه‌‪‌ ،‬ئه‌ڵێت ‌به‌ ‌‬ ‫چهند ‌جۆره‌ ‌ ‌‬ ‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫نمره‌‬
‫قهت‌دووری‌ئاسمان‌و‌زه‌وییه‌‪‌ ‌.‬‬ ‫ی‌به ‌‬
‫كه ‌‬ ‫دا‌دووریه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌نێوان‌دونمر‌ه‬ ‫یه ‌ ‌‬‫نمره ‌‬
‫‌‬
‫ڵئهقولێ‪‌.‬‬ ‫هه ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫ڕووباره ‌‬
‫‌‬ ‫رچاوهی ‌چوار ‌‬ ‫‌‬ ‫وێوه ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫كهی ‌فیردۆسه‌‪‌ ،‬له‌ ‌‬ ‫بهرزه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫س‌داوا‌بكهن‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫گهر‌داواتان‌له‌‌ئەڵاڵ‌كرد‪‌،‬فیردەو‬ ‫ئه ‌‬ ‫لەسەرەوەی‌عەرشی‌ئەڵاڵیە‪‌ ‌.‬‬
‫عالَهَا‬ ‫ض وَالْفِ ْر َدوْسُ َأ ْ‬ ‫ج َت ْينِ كَمَا َب ْينَ السَّمَاءِ وَاألَ ْر ِ‬
‫فِي الْجَنَّةِ مِائَةُ دَرَجَةٍ مَا َب ْينَ كُلِّ دَرَ َ‬
‫دَرَجَةً وَ ِم ْنهَا تُفَجَّرُ َأنْهَارُ الْجَنَّ ِة األَ ْربَعَةُ وَ ِمنْ َفوْ ِقهَا يَكُونُ الْعَرْشُ فَ ِإذَا سَأَ ْلتُمُ اللَّهَ‬
‫فَسَلُوهُ الْفِ ْر َدوْسَ‪‌359.‬‬
‫وه‌‬
‫تیه ‌‬ ‫ئهوا‌له‌‌قوڕئانیش‌سەلماندویه‌ ‌‬ ‫ی‌باسی‌كردوه‌‌ ‌‬ ‫ڕووبارانه ‌‬
‫‌‬ ‫م‌جۆره‌‬
‫‌‬ ‫دیاره‌‌ ‌‬
‫ئه‬
‫ئهڵێت‪‌:‬‬‫بۆ‌موسڵمانان‌ ‌‬
‫‌‬
‫؟‌چهندین‌ڕوباری‌‬ ‫‪‌،‬چۆن‌چۆنیه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵێن‌داوه‬ ‫‌‬
‫پارێزگارانی‌به‬ ‫به‌‬‫شتهی‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫و‌به ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫كهیان ‌شلوێ ‌نابێ‪‌ ،‬چه‌ند ‌ڕوباری ‌شیری ‌تێدا‪‌ ،‬هه‌رگیز ‌تامی‌‬ ‫وا ‌تێدا‪‌ ،‬ئاوه‌ ‌‬
‫كهن‪‌،‬‬ ‫چهندین ‌ڕوباری ‌شه‌رابی ‌پێدا ‌ده‌ڕوا‪‌ ،‬تا ‌وه‌یخۆن ‌كه‌یفی ‌پێده‌ ‌‬ ‫نهگۆڕاوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫یهكیش ‌بخوازن‪‌ .‬تێیدا‌‬ ‫ههن‪‌ ،‬هه‌ر ‌میوه‌ ‌‬ ‫ههنگوینی ‌پااڵفته‌ ‌ ‌‬ ‫چهندین ‌ڕوباریش ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كه‌‬
‫سانه ‌ ‌‬
‫و‌كه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫بنه ‌جێگای ‌ ‌‬ ‫مانه ‌ده‌ ‌‬
‫چۆن‌ئه ‌‬‫‌‬ ‫یه‪‌،‬خۆشبونی‌پەروەردگار‌شیان‪‌.‬‬ ‫هه ‌‬
‫‌‬
‫تاههتا ‌هه‌ر ‌ده‌بێ ‌له‌ ‌ئاگردابن‪‌ ،‬وە ‌ئاوی ‌کواڵویان ‌دەرخوارد ‌بدرێ ‌کە‌‬ ‫‌‬
‫غيْرِ‬‫عدَ الْمُتَّقُونَ فِيهَا َأ ْنهَارٌ ِمنْ مَاءٍ َ‬ ‫ت‌و‌پهت‌كا‪َ ‌ .‬م َثلُ الْجَنَّةِ َّالتِي ُو ِ‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌له‬ ‫‌‬
‫ڕیخۆڵه‬
‫َذةٍ لِلشَّارِبِينَ وََأ ْنهَارٌ ِمنْ عَسَلٍ‬‫سنٍ وََأ ْنهَارٌ ِمنْ َل َبنٍ لَمْ َيتَغَيَّرْ طَعْمُهُ وََأ ْنهَارٌ ِمنْ خَمْرٍ ل َّ‬‫آ ِ‬
‫ُمصَفًّى وََلهُمْ فِيهَا ِمنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ وَمَغْفِرَةٌ ِمنْ ر َِّبهِمْ كَ َمنْ ُهوَ خاڵدٌ فِي النَّارِ وَسُقُوا‬
‫سوره‌محمد‌‪٢٢‬‬ ‫‌‬ ‫مَاءً حَمِيمًا فَقَطَّعَ أَمْعَاءَهُمْ‪‌.‬‬
‫له‌‬ ‫كهمیان ‌بریتیه‌ ‌ ‌‬ ‫ههشت‪‌ ،‬یه‌ ‌‬ ‫سهر ‌جۆری ‌به‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫مرهی ‌دابه‌ش ‌كراوه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهو ‌سه‌د ‌ن ‌‬ ‫‌‬
‫نمرهی‌‬‫شی‌مسكه‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬ ‫و‌خۆله ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫ی‌زیوه ‌‬
‫‌‬ ‫خاكه ‌‬
‫كه‬ ‫نمرهی‌زیو‪‌.‬خانو‌و ‌دەفرەکان‌و ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهی ‌مسكه‌‪‌.‬‬ ‫زێره ‌و ‌خۆله‌ ‌‬ ‫دووهم ‌نمرەی ‌زێرە‪‌ ،‬خاك ‌و ‌خانوو ‌و ‌دەفرەکانی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫خۆلهكه‌ی‌‬ ‫خاكهكه‌ی ‌'لؤلؤ'‌ه ‌ ‌‬ ‫ی‌سێیهم ‌نمرەی‌لٶلٶە‪‌،‬خانو‌و‌دەفرەکان‌و‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نمره‬
‫ی‌دییوه‌و‌نەی‌بیستوە‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هیچ‌چاوێك‌نه‬ ‫خۆشه‌‬
‫‌‬ ‫هێنده‌‬
‫كهی‌تر‌ ‌‬ ‫نمره ‌‬
‫مسكه‌و‌‪‌ ‌٢٢‬‬ ‫‌‬

‫‪ 359‬جامع الترمذي‪ ،‬کتاب صفة الجنة عن رسول اللە‪.‬‬

‫‪401‬‬
‫بهڵێ ‌تا ‌ئه‌و ‌كاته‌ی ‌پەیامبەر‌‬ ‫تەنانەت ‌بە ‌مێشکی ‌هیچ ‌کەسێک ‌دانایە‌‪‌ ‌ (‌ 360.‬‬
‫پهیمانێكی‌‬ ‫سهر ‌ژیان ‌بوه‌ ‌له‌ ‌لؤلؤ ‌زیاتر ‌هیچی ‌تری ‌نەبینیوە ‌هەر ‌بۆیە ‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫ڵیان‌ئهفریوێنێ)‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫موسڵمان‌و‌هه‬ ‫داته‌‬
‫ئه ‌‬ ‫نهدیتراو‌کە‌نمرەکانی‌ترە‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نه‪‌.‬‬
‫ده ‌‬‫شتی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫ویش‌به ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫ناوی‌هاتوه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫زۆر‌له‌قوڕئان‌‬ ‫‌‬ ‫یه‌‬
‫شتێكی‌تریش‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬
‫بەاڵم ‌هەندێک ‌لە ‌زانایان ‌دەڵین ‌لە ‌بەهەشت ‌کۆشکێک ‌هەیە ‌ناوی ‌عەدنە‌‬
‫دەوروبەری ‌هەموو ‌تاوەر ‌و ‌باغاتە‪‌ ،‬پێنج ‌هەزار ‌دەرگای ‌هەیە ‌لەسەر ‌هەر‌‬
‫ئهم ‌كۆشكه‌ش ‌كه‌س ‌بۆی‌‬ ‫دەرگایەکیش ‌پێنج ‌هه‌زار ‌'حبرة'ی‪‌ 361‬لەسەرە‪‌ ‌ ،‬‬
‫مبهران ‌و ‌هاوڕێیانی ‌و ‌شه‌هید ‌نه‌بێ‪‌ .‬ئایه‌تی ‌‪٩٠‬ی ‌سوره‌تی‌‬ ‫ناچێت ‌ته‌نیا ‌پێغه‌ ‌‬
‫كات‌و‌ئهڵێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫ههشته‌‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫به ‌‬ ‫الرعد‌باسی‌ئه‌م‌ ‌‬
‫‌‬
‫چنه ‌ناوی‪‌،‬‬ ‫ده ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫شادیه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬به ‌‬
‫وه ‌‬ ‫بۆیان‌ڕازاوهته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دنه_‌‬ ‫عه ‌‬ ‫ههشتی_ ‌‬ ‫کانی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫که ‌ ‌‬
‫باخه‬ ‫‌‬
‫له ‌باووباپیران ‌و‌‬ ‫خواناسه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گهڵ ‌هه‌ر ‌که‌سێك ‌چاك ‌و ‌پاك ‌و ‌‬ ‫هاوڕێ ‌له‌ ‌‬
‫ههموو‌‬ ‫هاوسهرانیان ‌و ‌نه‌وه‌کانیان‪‌ ،‬جا ‌فریشته‌کان ‌ده‌چن ‌بۆ ‌سه‌ردانیان ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫جهِمْ وَذُرِّيَّا ِتهِمْ‬‫عدْنٍ يَدْخُلُونَهَا وَ َمنْ صَلَحَ ِمنْ آبَا ِئهِمْ َوأَ ْزوَا ِ‬ ‫کانهوه‌‪‌ .‬جَنَّاتُ َ‬ ‫روازه ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫ُل بَابٍ‪‌.‬الرعد‌‪٩٠‬‬ ‫ن عَلَ ْيهِمْ مِنْ ك ِّ‬
‫وَالْمَلَائِكَ ُة َيدْخُلُو َ‬
‫دهن ‌وا ‌دروست ‌كراوه‌ ‌هیچ ‌چاوێك‌‬ ‫ههشتی ‌عه‌ ‌‬ ‫ئهڵێت ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫روهها‌‬‫هه ‌‬ ‫چی‌تێدایه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫سێك‌دانایهت‌كه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بیری‌هیچ‌كه‬ ‫دیوه‌و‌به‌‌‬
‫ی‌نه ‌‬ ‫كهكه‌ ‌‬ ‫ناوهڕۆ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهكات‪‌:‬‬ ‫شته‌ ‌‬
‫هه ‌‬ ‫م‌به ‌‬
‫باسی‌ئه ‌‬ ‫‌‬ ‫ی‌سورهتی‌فاطر‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٠٠‬‬ ‫‌‬
‫ندیان‌له‌زێر‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌بازوبه‬ ‫وه‌‬
‫یانڕازێننه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وێ‌ده‬ ‫نافهوتێن‪‌.‬له‌‬ ‫كه‌ ‌‬ ‫وه‌ ‌‬‫ناو‌باغاتێكه ‌‬
‫‌‬ ‫چنه‌‬
‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫ع ْدنٍ َيدْخُلُو َنهَا‬ ‫و ‌مرواری ‌ده‌بێ ‌و ‌پۆشاكیشیان ‌له‌ ‌وێدا ‌له‌ ‌ئاوریشمه‌‪‌ .‬جَنَّاتُ َ‬
‫سهُمْ فِيهَا حَرِيرٌ‪‌.‬فاطر‌‪٠٠‬‬ ‫ن ذَهَبٍ وَُلؤُْلؤًا وَ ِلبَا ُ‬ ‫يُحََّل ْونَ فِيهَا ِمنْ أَسَاوِرَ ِم ْ‬
‫مهی‌‬ ‫ههشتدا ‌زۆر ‌جار ‌باسی ‌مه‌ی ‌ئه‌كرێت ‌چونكه‌ ‌عه‌ره‌ب ‌تامه‌زرۆی ‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڵێت‌ئهوه‌ی‌‬ ‫‌‬ ‫نانه ‌‬
‫ت‌ئه‬ ‫كردن‌ته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رام‌نه‬ ‫‌‬
‫ی‌لێ‌حه‬ ‫ئهو ‌مە ‌‬
‫یه‬ ‫بۆیه ‌پەیامبەریش ‌ ‌‬ ‫بوون ‌ ‌‬
‫نهكات ‌ئه‌وا ‌ئەڵاڵ ‌لێی ‌حه‌رام ‌ئه‌كات ‌له‌ ‌ڕۆژی‌‬ ‫له ‌دونیا ‌مه‌ی ‌بخوات ‌و ‌تۆبه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪‌360‬تفسیر‌ایة‌‪‌٢٢‬سورة‌السجدة‌‪‌/‬ابن‌کثیر‌‬
‫یمن‌دروست‌دهکرێ‪‌/‬تفسیر‌ایة‌‪‌٩٠‬سورة‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫قوماشێکی‌گرانبههایه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫پارچه‌‬
‫‌‬ ‫‪‌361‬حبرة‪‌:‬‬
‫الرعد‪/‬ابن‌کثیر‌‬

‫‪402‬‬
 ‫قیامهت‪‌.‬أن‌رسول‌الله‌‌صلى‌الله‌عليه‌وسلم‌‌قال‌ من‌شرب الخمر في‌الدنيا‬ ‫‌‬
‫حرمها في اآلخرة‪‌‌ .‬‬
‫‪362‬‬

‫رهب ‌گرت ‌و ‌زیاتر ‌گیرۆده‌ی‌‬

‫عه ‌‬
‫ئهو ‌خاڵه‌ ‌الو‌ازه‌ی ‌له‌ ‌ ‌‬
‫كهوابو ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫‌‬
‫كهی‌خۆی‌كردن‪.‬‬ ‫ئاینه ‌‬
‫‌‬

‫وسهر‌‬‫ناوی‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫به‌‬
‫یه‌ ‌‬
‫ئهڵێت‌ڕووبارێك‌هه‌ ‌‬ ‫تامێك‌و‌خۆشیهكی‌تردا‪‌،‬پەیامبەر‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫‌‬
‫كهن‪‌.‬‬ ‫ڕووباره ‌له‌ ‌ڕۆژی ‌كۆتایی ‌موسڵمانان ‌پێشبڕكێی ‌له‌سه‌ر ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهم ‌‬ ‫(كوثر) ‌ ‌‬
‫ئهم ‌ئاوه‌ش ‌به‌ ‌ده‌یان ‌شێوه‌ی ‌ئه‌فسوناوی ‌باس ‌كراوه‌‪‌ .‬كاتێك ‌جوبرائیل‌‬ ‫‌‬
‫حهوت ‌نه‌هۆمی ‌ئاسمان ‌له‌ ‌ڕۆژی ‌االسراء‪‌ ،‬له‌وێ ‌ئه‌و‌‬ ‫مهدی ‌بردۆته‌ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬
‫‪363‬‬
‫ئهدرێت‌ه‌تۆ‪.‬‬‫ڕووباره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫تی‌ئهم‌‬
‫‌‬ ‫ی‌بینیوه‪‌،‬جوبرائیل‌وتویه‌‬ ‫‌‬ ‫ڕووبار‌ه‬
‫خیلی‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کانیش‌به‬ ‫‌‬
‫ک‌فریشته‬ ‫شێوه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫تام‌باس‌ئهکرێ‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫کان‌هێنده ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆشیه‬
‫م‌نان‌ئهخۆن‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌ئاده‬ ‫یان‌وت‌نهوه‌‬
‫‌‬ ‫به ‌ئەڵاڵ‬‫ن‪‌،‬فریشتهکان ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مرۆڤی‌موسلمان‌ئهبە‬
‫‌‬
‫كهین ‌نە‌دەخۆین‌‬ ‫بۆ‌تۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ش‌تهنیا‌ستایش ‌‬ ‫‌‬ ‫كهن‪‌ ‌،‬‬
‫ئێمه‬ ‫ر‌ئه ‌‬
‫جل‌لهبه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫خۆنهوه‌ ‌‬
‫و‌ئه ‌‬ ‫‌‬
‫گهر‌دونیات‌دا‌بە‌ئەوان‌با‌كۆتای‌بۆ‌ئێمه‌‌‬ ‫ئه ‌‬
‫و‌نە‌دەخۆینەوە‌و‌نە‌ڕائەبوێرین‪‌ ‌،‬‬
‫الد ْنيَا يَأْكُلُونَ فِيهَا َويَشْ َربُونَ َويَ ْلبَسُونَ‬
‫طيْت َبنِي آدَم ُّ‬ ‫بێت‪ .‬إِنَّ الْمَلَائِكَة قَالَتْ يَا َر ّبنَا َأعْ َ‬
‫الدنْيَا فَاجْعَلْ لَنَا‬
‫حنُ نُسَبِّح بِحَ ْمدِك وَلَا نَأْكُل َولَا نَشْرَب وَلَا نَ ْلهُو فَكَمَا جَعَلْت َلهُمْ ُّ‬ ‫َونَ ْ‬
‫‌‪364‬‬
‫الْآخِرَة‪‌ .‬‬
‫نانهت ‌فریشته‌کانیش ‌خه‌ریکه‌ ‌ببن ‌به‌‌‬ ‫ته ‌‬ ‫ههشت ‌كراوه ‌ ‌‬ ‫ئابهم ‌شێویه‌ ‌باسی ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫شهڕی ‌'بدر' ‌سێ ‌تا ‌پێنج ‌هه‌زار‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫بۆیه ‌ ‌‬
‫رواشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بهڵێ! ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫موجاهیدی ‌ئەڵاڵ‪‌ ‌ .‬‬
‫لهفاوان ‌چۆن ‌شمشێر‌‬ ‫وتنه ‌فریای ‌موسوڵمان‌! ‌ئیتر ‌نه‌زانان ‌و ‌خه‌ ‌‬ ‫فریشته ‌که‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یه ‌هوشیار‌‬ ‫ده ‌‬
‫وه ‌بۆ ‌سه‌ری ‌ناموسڵمانان‪‌ ،‬ئه‌بێ ‌موسڵمانانی ‌ئه‌م ‌سه‌ ‌‬ ‫نه ‌‬‫تیژناكه ‌‬
‫‌‬
‫تاوه‪‌ .‬مرۆڤ‌‬ ‫له ‌‬ ‫ڵخه ‌‬
‫یه ‌و ‌خەڵکی ‌پێهه‌ ‌‬ ‫فسانه ‌‬
‫‌‬ ‫تهنیا ‌ئه‌‬
‫ئهم ‌تام ‌و ‌خۆشیه‌ ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫بێته‌ ‌‬
‫گهڵ‌خۆی‌‬ ‫له ‌‬‫ههشتی‌خۆی‌دروست‌بكات‌كاتێك‌ڕاستگۆ ‌بێت ‌ ‌‬ ‫نێ‌به ‌‬
‫‌‬ ‫خۆی‌ئهتوا‬
‫‌‬

‫‪ 362‬صحيح‌مسلم‪‌.‬األشربة‪‌.‬عقوبة‌من‌شرب‌الخمر‌إذا‌لم‌يتب‌منها‌بمنعه‌إياها في‌‬
‫‪‌363‬تفسیر‌ایة‌‪‌٢‬سورة‌الکوثر‪‌/‬ابن‌کثیر‌‬
‫سوره‌االسراء‌‪‌‌/‬ابن‌کثیر‌‪‌+‬الطبري(لە‌هەندێک‌فەرمودەی‌تر‌فریشتەکان‌‬ ‫‌‬ ‫تفسیر‌ایه‌‪‌٢٣‬‬
‫‌‬ ‫‪364‬‬

‫ئەوەش‌زیاد‌دەکەن‌کە‌مرۆڤ‌سواری‌چوار‌پێ‌دەبن‌بەاڵم‌ئەوان‌سواری‌چوارپێ‌نابن‪‌.‬ئەبێ‌‬
‫چ‌خۆشیەک‌هەبێ‌لە‌سواربونی‌چوار‌پێ‪‌.‬ئەگەر‌ئێستا‌ئاینی‌ئیسالم‌سەری‌هەلدابا‪‌،‬‬
‫فریشتەکان‌ئیرەیان‌بە‌مرۆڤ‌دەبرد‌و‌دەیان‌وت‌شۆڤێری‌نایەب‌لێدەخورن!)‌‬

‫‪403‬‬
‫ههشتی ‌سه‌ردونیا ‌و ‌كۆتایی ‌ده‌ست‌‬ ‫ئهوكاته‌ ‌مرۆڤ ‌به‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌خەڵکی ‌تر‪‌ ‌ .‬‬ ‫له ‌‬
‫و‌ ‌‬
‫‪‌،‬ئهو‌‬
‫ته ‌و‌درۆزن‌بوو ‌‬ ‫س‌نهڵێت‌دز‌و‌چه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌ ‌ ،‬‬
‫كه‬ ‫رینایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مرد‌و‌سه‬ ‫وێ‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫ههشتێك‌‬ ‫ئیتر‌چ‌به ‌‬
‫‌‬ ‫وهی‌خۆی‌كرد‪‌.‬‬ ‫ته ‌‬
‫خاك‌و‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫رگری‌له‌‬
‫‌‬ ‫كه‌ ‌‬
‫به‬ ‫رزه‌ ‌‬
‫ربه ‌‬
‫سه ‌‬‫كاته‌ ‌‬
‫‌‬
‫مه ‌چ‌‬
‫ئه ‌‬
‫وهی ‌‪‌ ٢٩‬حۆری ‌وه‌ربگرم! ‌ ‌‬ ‫بهر ‌ئه‌ ‌‬
‫بپهرێنم ‌له‌ ‌‬
‫یه! ‌من ‌سه‌ری ‌خەڵک ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬
‫‌‬
‫وسهر ‌و ‌مه‌ی ‌و ‌نێرمنداڵ‌‬
‫له ‌پێناوی ‌‪‌ ٢٩‬حۆری ‌و ‌ڕوباری ‌كه‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫خۆپهرستیه‌ ‌‬
‫‌‬
‫خ‌له‌دونیا‌به‌دی‌بێنم!‬
‫رێنم‌و‌دۆزه ‌‬
‫‌‬ ‫من‌سهری‌خەڵک‌بپه‌‬
‫‌‬

‫دۆزهخ‬
‫‪‌ ‌٢‌.٢٩‌.٠‬‬
‫وانهی‌‬
‫بۆ‌ئه ‌‬‫‌‬ ‫ڵگریساوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خێك‌هه‬ ‫ههشته‌ی‌ئاینی‌ئیسالم‪‌ ‌ ،‬‬
‫دۆزه‬ ‫و‌به ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫رامبهر‌ ‌‬
‫به ‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫ریئهگرێ ‌نه‌‌‬ ‫نه ‌لۆجیك ‌وه‌ ‌‬ ‫كهی ‌ناهێنن‪‌ ،‬ئەم ‌دۆزەخە ‌ ‌‬ ‫به ‌پەیامبەر ‌و ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫بڕوا ‌ ‌‬
‫تهكانی‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫نهخشێنێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئه ‌‬
‫زهینمان ‌ ‌‬
‫خه ‌له‌ ‌ ‌‬
‫خانهكانی ‌مێشكمان ‌دیده‌نی ‌ئه‌م ‌دۆزه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهن ‌مرۆڤی‌‬ ‫یهك ‌باسی ‌دۆزه‌خ ‌ئه‌ ‌‬ ‫بهشێوه‌ ‌‬‫رمودهكانی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬‫‌‬ ‫قوڕئان ‌و ‌فه‌‬
‫تهكان‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫پهرستی‌بێئاگا‌بێت‪‌ ‌.‬‬ ‫توانێت‌بۆ‌ساتێكیش‌له ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌ساكار‌نه‬ ‫ساده ‌‬
‫ڵكو‌له‌ترسا‌‬
‫‌‬ ‫بێویژدانه‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫بۆچی‌هێنده‌‬
‫‌‬ ‫ترسن‌مرۆڤ‌بیر‌ناكاتهوه‌‌ئەڵاڵ‌‬
‫‌‬ ‫به‌‬
‫هێنده‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهبێت ‌و‌‬ ‫گهڵ ‌ڕوحی ‌ئەڵاڵ ‌زیاتر ‌ئاوێته‌ ‌ ‌‬ ‫شمشێری ‌خۆی ‌تیژتر ‌ئه‌كات ‌و ‌له‌ ‌‬
‫ئێمهش ‌به‌ ‌یاسای‌‬ ‫كهن‪‌ ‌ .‬‬
‫سهر ‌زه‌مین ‌دروست ‌ئه‌ ‌‬ ‫گهوره‌ترین ‌دۆزه‌خ ‌له‌ ‌‬ ‫پێکەوە ‌ ‌‬
‫خه‌‬
‫تهنیا ‌موچركێك ‌به‌ ‌گیانمان ‌دادێت ‌بۆ ‌ئه‌م ‌دۆزه‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫كهینه‌ ‌‬ ‫لۆجیك ‌بیر ‌ئه‌ ‌‬
‫تهكانی ‌پەیامبەر ‌زۆرن ‌كه‌ ‌بتوانێت ‌خه‌اڵتی‌‬ ‫رمودهكان ‌و ‌ئایه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رسامناكه‪‌ ‌ .‬‬
‫فه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫رمهند ‌بتوانێت ‌وه‌كو ‌خۆی ‌له‌‌‬ ‫گهر ‌كه‌سێكی ‌هونه‌ ‌‬ ‫ئۆسكاری ‌پێ ‌وه‌ربگیرێ ‌ئه‌ ‌‬
‫فلیمێكدا‌دهریبهێنێت‪‌.‬‬
‫‌‬
‫بە‌پێی‌قوڕئان ‌و‌فەرمودەکانی‌پەیامبەر‌بە‌جۆرێک‌دۆزەخ‌وەسف‌کراوە ‌و‌‬
‫دروست‌بووە‪‌،‬هیچ‌خوێنەرێک‌ناتوانێ‌لە‌ڕووی‌قەبارە‌و‌پلەی‌گەرمیەکەی‌و‌‬
‫چۆنیەتی‌سوتاندنی‌ئەو‌خەڵکە‪‌،‬لەناو‌مێشکی‌خۆی‌مەزەندەی‌بکات‪‌.‬‬
‫ڕۆژێک‌دێ‌بە‌دۆزەخ‌دەڵێن ‌پر‌بویت‪‌.‬دۆزەخ‌دەڵێ‌کەسی‌تر‌ماوە؟‌ َيوْمَ نَقُولُ‬
‫جهَنَّمَ َهلِ ا ْمتَلَأْتِ َوتَقُولُ َهلْ ِمنْ مَزِيدٍ‪ .‬ق ‪٣٦‬‬‫لِ َ‬

‫‪404‬‬
‫لەو‌ڕۆژەدا(ڕۆژی‌لێپێچینەوە)‌دۆزەخ‌دەهێنن‪‌،‬حەفتاهەزار‌قوفلی‌هەیە‪‌،‬لە‌هەر‌‬
‫سبْعُونَ أَلْفَ‬ ‫جهَنَّمَ يَوْ َم ِئذٍ َلهَا َ‬‫قولفێکیش ‌حەفتاهەزار ‌فریشتە ‌رایدەکێشێ‪ُ ‌ .‬يؤْتَى بِ َ‬
‫‪365‬‬
‫ك يَجُرُّونَهَا‪.‬‬
‫سبْعُونَ أَلْفَ مََل ٍ‬ ‫زِمَامٍ مَعَ كُلِّ زِمَامٍ َ‬
‫واتە ‌دۆزەخ ‌هێندە ‌گەورەیە ‌ئەوا ‌جێگای ‌هەموو ‌مرۆڤەکانی ‌سەرزەمین‌‬
‫دەبێتەوە‪‌ .‬هەروەها ‌ئەم ‌دۆزەخە ‌‪‌ ٢‬دەرگایی ‌هەیە ‌کە ‌لە ‌قوڕئانیش ‌ئاماژە‌‬
‫پێدراوە‪‌‌:‬‬
‫ئەو ‌دۆزەخە ‌جێگای ‌بەڵێن ‌پێدراوی ‌هەموویانە‪‌ .‬حەوت ‌دەرگای ‌هەیە‪‌ ،‬هەر‌‬
‫عدُهُمْ أَجْمَعِينَ‪َ .‬لهَا‬ ‫دەرگایەکیش‌بۆ‌بەشێک‌لەوانە‌تەرخان‌کراوە‪‌.‬وَإِنَّ َ‬
‫جهَنَّمَ لَ َم ْو ِ‬
‫ُل بَابٍ ِم ْنهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ‪‌.‬الحجر‌‪‌٢٢-٢٠‬‬ ‫سبْعَةُ َأ ْبوَابٍ لِك ِّ‬
‫َ‬
‫‌‌‬
‫لە ‌تەفسیری ‌'القرطبي' ‌و ‌'الطبري' ‌سەبارەت ‌بەو ‌ئایەتەی ‌سەرەوە‪‌ ،‬دەرگاکان‌‬
‫ناویان‌بۆ‌دانراوە‌لەسەر‌بنەمای‌فەرمودەکانی‌پەیامبەر‪‌:‬‬
‫یەکەم‌دەرگا‌ناوی‌'جهنم'ە‌بۆ‌ئەو‌کەسانەیە‌کە‌لەسەردەمی‌پەیامبەر‌ژیان‌و‌‬
‫بڕوایان‌پێ‌نەهێنا‌و‌داوای‌تۆبەیان‌نەکرد‪‌.‬‬
‫دەرگای‌دووهەم‪‌،‬ناوی‌'العزیزة'‌بۆ‌مەسیحیەکانە‪‌.‬‬
‫دەرگای‌سێهەم‌ناوی‌'الحطم'ە‌بۆ‌جولەکەکانە‌‬
‫دەرگای‌چوارەم‌ناوی‌'سقر'ە‌بۆ‌صابئیەکانە‪‌.‬‬
‫دەرگای‌چوارەم‌ناوی‌'تیعة'ە‌بۆ‌زەردەشتیەکانە‪‌.‬‬
‫دەرگای‌شەشەم‌ناوی‌'الجحیم'ە‌بۆ‌عارەبە‌موشریکەکانە‪‌.‬‬
‫دەرگای‌حەوتەم‌ناوی‌'الهاویە'ە‌بۆ‌مونافیق‌و‌فیرعونەکانە‪.‬‬
‫‌‬
‫ئەم‌پۆلینە‌کە‌کراوە‌لەسەر‌بنەمای‌ئەو‌ئایەتانەی‌خوارەوە‌کراوە‪‌:‬‬
‫بۆ ‌هەموو ‌کارو ‌کردەوەیەک ‌پلەی ‌خۆی ‌هەیە‪‌ ،‬خواکەت ‌بێ ‌ئاگا ‌نییە ‌لەو‌‬
‫ك بِغَا ِف ٍل عَمَّا يَعْمَلُونَ‪ .‬االنعام ‪١٣٢‬‬ ‫ُل دَرَجَاتٌ مِمَّا عَمِلُوا ۚ وَمَا ر َُّب َ‬‫کارانەی‌ئەیکەن‪‌.‬وَلِك ٍّ‬
‫‌‬

‫‪ 365‬صحیح مسلم‪ ،‬کتاب الجنة و صفة نعیمها و أهلها‪ ،‬باب في شدة حر نار جهنم و بعد قعرها و ما‬
‫تاخذ من المعذبیین‪.‬‬

‫‪405‬‬
‫مونافیقەکان ‌لە ‌چینی ‌خوارەوەی ‌دۆزەخن‪‌ ،‬هەرگیز ‌پشتیوانیەکیان ‌دەست‌‬
‫جدَ َلهُمْ َنصِيرًا‪ .‬النساء ‪‌١١١‬‬ ‫ناکەوێ‪‌.‬إِنَّ الْ ُمنَافِقِينَ فِي الدَّ ْر ِ‬
‫ك الْأَسْ َفلِ ِمنَ النَّا ِر وََلنْ تَ ِ‬

‫ئەیخەمە ‌ناو ‌سەقر‪‌ .‬تۆ ‌چووزانی ‌سەقر ‌چییە؟ ‌هیچی ‌نامینێ ‌لە ‌گۆشت ‌و‌‬
‫دەمار‪‌ .‬سوتێنەری ‌پێستە‪ ‌ .‬سَُأصْلِيهِ سَقَرَ‪ .‬وَمَا َأدْرَاكَ مَا سَقَرُ‪ .‬لَا تُبْقِي وَلَا َتذَرُ‪.‬‬
‫لَوَّاحَةٌ لِ ْلبَشَرِ‪ .‬المدثر‪٢٩ - ٢٠ .‬‬
‫‌‬
‫هەندێک ‌ئایەتی ‌ترسناک ‌لە ‌قوڕئاندا ‌هەن ‌هیچ ‌گوێچکەیەک ‌بەرگەی ‌بیستنی‌‬
‫ناکات‌و‌هیچ‌مێشکێکیش‌ناتوانێ‌وێنەی‌بکات‌لە‌مێشکیدا‪‌،‬ئایەتەکان‌دەڵێن‪‌:‬‬
‫ئا ‌ئەو ‌کەسەی ‌شوێنکەوتەی ‌رەزامەندی ‌ئەڵاڵ ‌کەوێت ‌وەک ‌ئەو ‌کەسەیە ‌کە‌‬
‫توڕەی ‌ئەڵاڵی ‌بەسەر ‌خۆی ‌داهێنابێ؟ ‌ئەمانە ‌جێگایان ‌دۆزەخە ‌و ‌خراپترین‌‬
‫جهَنَّمُ ۚ َو ِبئْسَ‬
‫ضوَانَ اللَّهِ كَ َمنْ بَاءَ بِسَخَطٍ ِمنَ اللَّهِ وَمَ ْأوَاهُ َ‬‫چارەنوسیانە‪‌ .‬أَفَ َمنِ َّاتبَعَ ِر ْ‬
‫ع ْندَ اللَّ ِه ۗ وَاللَّ ُه َبصِي ٌر بِمَا يَعْمَلُونَ‪ .‬ال عمران ‪١٠٣- ١٠٢‬‬ ‫الْ َمصِيرُ‪ .‬هُ ْم دَرَجَاتٌ ِ‬
‫‌‬
‫لەو‌ڕۆژەدا ‌دەبینیت‌تاوانبارەکان‌بە‌یەکەوە‌کۆت‌و‌زنجیر‌کراون‪‌.‬جلەکانیان‌‬
‫َرنِينَ فِي‬ ‫لە ‌قەترانە ‌و ‌ئاگار ‌دەموچاوی ‌داپۆشیون‪َ ‌ .‬وتَرَى الْمُجْرِمِينَ َيوْ َم ِئذٍ مُق َّ‬
‫ن وَتَغْشَىَٰ وُجُو َههُمُ النَّارُ‪ .‬ابراهيم ‪١٦ - ١٩‬‬ ‫الَْأصْفَادِ‪ .‬سَرَابِيُلهُمْ ِمنْ قَطِرَا ٍ‬
‫‌‬
‫ئەم ‌دوو ‌دەستەی ‌(باوەڕدار ‌و ‌بێباوەڕ) ‌کە ‌ناکۆی ‌و ‌کێشەیان ‌لەسەر ‌خودا‌‬
‫پەیدا ‌کرد‪ ‌ .‬ئەوانەی ‌کافر ‌بوون ‌جلێکیان ‌لە ‌ئاگر ‌بۆ ‌بڕایەوە‪‌ ،‬ئاوێکی ‌کواڵو‌‬
‫بەسەر ‌سەریاندا ‌دائەکرێت‪‌ .‬پێست ‌و ‌ئەوەی ‌لە ‌ناو ‌زگیاندا ‌هەیە ‌ئەی‌‬
‫توێنێتەوە‪‌.‬گورزیش‌لە‌ئاسن‌بۆیان‌ئامادەیە‪‌.‬هەر‌کاتێک‌بیانەوێ‌بێنە‌دەرەوە‌‬
‫لە‌تاو‌ئەو‌گەرمیەدا‪‌،‬دەکرێنەوە‌ژوەرەوە‌دەڵێن‌بچێژن‌سزای‌سوتێنەر‪ََٰ ‌‌.‬هذَانِ‬
‫َالذِينَ كَفَرُوا قُطِّعَتْ َلهُمْ ثِيَابٌ ِمنْ نَارٍ ُيصَبُّ ِمنْ َف ْوقِ‬ ‫خ َتصَمُوا فِي ر َِّبهِمْ ۖ ف َّ‬‫خصْمَانِ ا ْ‬ ‫َ‬
‫حدِيدٍ‪ .‬كُلَّمَا‬ ‫صهَرُ بِهِ مَا فِي بُطُو ِنهِمْ وَالْجُلُودُ‪ .‬وََلهُمْ مَقَامِعُ ِمنْ َ‬ ‫سهِمُ الْحَمِيمُ‪ُ .‬ي ْ‬‫رُءُو ِ‬
‫عذَابَ الْحَرِيقِ‪ .‬الحج ‪٢٢ - ١٩‬‬ ‫ن غَمٍّ ُأعِيدُوا فِيهَا َوذُوقُوا َ‬ ‫ن يَخْرُجُوا ِم ْنهَا ِم ْ‬
‫أَرَادُوا َأ ْ‬
‫هەندێکیان ‌ئاگر ‌دەگاتە ‌گۆزینگی‪‌ ،‬هەندێکیان ‌ئاگر ‌دەگاتە ‌چۆکیان‪‌ ،‬هەندێکیان‌‬
‫خذُهُ‬‫ئاگر‌دەگاتە ‌کەمەریان‪‌،‬هەندێکیان‌ئاگر‌دەگاتە ‌(یەخە)بەرۆکی‪ِ ‌.‬م ْنهُمْ َمنْ تَأْ ُ‬

‫‪406‬‬
 ‫خ ُذهُ النَّارُ إِلَى حُجْ َزتِهِ‬
‫النَّارُ إِلَى كَ ْع َبيْهِ وَ ِم ْنهُمْ َمنْ تَأْخُذُهُ النَّا ُر إِلَى رُ ْكبَ َتيْهِ وَ ِم ْنهُمْ َمنْ تَأْ ُ‬
‫خ ُذهُ النَّارُ إِلَى تَرْ ُقوَتِهِ‪‌366.‬‬ ‫ن تَأْ ُ‬ ‫وَ ِم ْنهُمْ َم ْ‬

‫ئەوانەی ‌بێبڕوا ‌بوون ‌بە ‌ئایەتەکانمان‪‌ ،‬دەیانبەین ‌بۆ ‌ئاگرێک‪‌ ،‬هەرکاتێک‌‬

‫پێستیان ‌برژا‪‌ ،‬پێستێکی ‌ترمان ‌پیاداکردن‪‌ ،‬تاوەکو ‌ئەشکەنجەی ‌ئەڵاڵ ‌بچێژن‪‌،‬‬
‫سوْفَ نُصْلِيهِمْ نَارًا كُلَّمَا َنضِجَتْ‬ ‫ئەڵاڵ ‌بااڵدەستێکی ‌دانایە‪‌ .‬إِنَّ َّالذِينَ كَفَرُوا بِآيَا ِتنَا َ‬
‫ن عَزِيزًا حَكِيمًا‪ .‬النساء ‪١٠‬‬ ‫غيْرَهَا ِليَذُوقُوا الْ َعذَابَ إِنَّ اللَّهَ كَا َ‬
‫جُلُودُهُمْ بَدَّلْنَاهُمْ جُلُودًا َ‬
‫‌‬
‫لە‌دۆزەخ‌ڕایەخیان‌هەیە‌و‌لەسەریشیانەوە‌لێفە‌هەیە(لە‌ئاگر)‪‌،‬ئا‌بەو‌شێوەیە‌‬
‫غوَاشٍ وَ َكذَِلكَ نَجْزِي‬ ‫جهَنَّمَ ِمهَادٌ وَ ِمنْ َفوْ ِقهِمْ َ‬ ‫پاداشتی‌بەدکاران‌دەدەین‪‌.‬لَهُمْ ِمنْ َ‬
‫الظَّالِمِينَ‪ .‬االعراف ‪‌١١‬‬
‫‌‬
‫ئاگار ‌دەموچاویان ‌ئەسوتێنێ‪‌ .‬مۆنومرچ ‌دەبن(کالح‪‌ :‬لێوی ‌هەلقرچێ ‌و ‌ددانی‌‬
‫ح وُجُو َههُمُ النَّارُ وَهُمْ فِيهَا كَالِحُونَ‪ .‬المٶمنون ‪١٦١‬‬ ‫دەرکەوێ)‪‌.‬تَلْفَ ُ‬
‫‌‬
‫لەو ‌ڕۆژە(ڕۆژی ‌سزادان)! ‌ئەشکەنجە ‌پێیان ‌دەگات ‌لە ‌سەرەوەیان ‌و ‌لە ‌ژێر‌‬
‫پێیانەوە‪‌.‬پێیان‌دەوترێ‌بیچێژن‌لەسەر‌ئەو‌کارانەی‌کە‌کردتان‪َ ‌.‬يوْمَ يَغْشَاهُمُ‬
‫جِلهِ ْم َويَقُو ُل ذُوقُوا مَا ُك ْنتُ ْم تَعْمَلُونَ‪ .‬العنکبوت ‪‌١١‬‬ ‫ن تَحْتِ أَرْ ُ‬‫الْ َعذَابُ ِمنْ َفوْ ِقهِ ْم وَ ِم ْ‬
‫‌‬
‫ژێردەستەکان‌بە‌ملهورەکان‌دەڵێن‪‌،‬ئەوە‌داوای‌شەو‌و‌ڕۆژتان‌بوو‌فەرمانتان‌‬
‫پێ ‌دەکردین ‌بڕوا ‌بە ‌ئەڵاڵ ‌نەکەین‪‌ ،‬دژبەرامبەرێکی ‌بۆ ‌دابنێن‪‌ .‬پەشیمانی ‌لە‌‬
‫ناخیان‌دەشارنەوە‌کاتێک‌ئەو‌ئەشکەنجەیە‌ئەبینن‪‌.‬کۆت‌و‌زنجیر‌لە‌ملی‌ئەو‌‬
‫کەسانە‌دەکەین‌کە‌بێ‌بڕوا‌بوون‪‌.‬ئایا‌پاداشتیان‌ئەدرێ‌جگە‌لەوەی‌کە‌ئەیان‌‬
‫َالنهَارِ ِإذْ تَأْمُرُو َننَا أَنْ‬
‫الل ْيلِ و َّ‬
‫ستَ ْكبَرُوا َبلْ مَكْرُ َّ‬ ‫کرد؟ ‌ وَقَالَ َّالذِينَ ا ْ‬
‫س ُتضْعِفُوا لَِّلذِينَ ا ْ‬
‫عنَاقِ‬‫الندَامَةَ لَمَّا رََأوُا الْ َعذَابَ وَجَعَ ْلنَا الَْأغْلَالَ فِي َأ ْ‬
‫نَكْفُرَ بِاللَّهِ َونَجْ َعلَ لَهُ َأ ْندَادًا وَأَسَرُّوا َّ‬
‫َّالذِينَ كَفَرُوا َه ْل يُجْ َز ْونَ إِلَّا مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ‪ .‬سباء ‪‌٣٣‬‬
‫‌‬

‫‪ 366‬صحیح مسلم‪ ،‬کتاب الجنة و صفة نعیمها و أهلها‪ ،‬باب في شدة حر جهنم و بعد قعرها و ما تاخذ‬
‫من المعذبیین‬

‫‪407‬‬
‫ئەوانەی‌ڕەتی‌کتێب‌و‌ئەو‌پەیمابەرانەی‌کە‌نێردمان‌کرد‪‌،‬لە‌ئایندەدا‌دەزانن‪‌،‬‬
‫کوت ‌و ‌زنجیر ‌لە ‌ملیاندا ‌ئەبێ ‌و ‌بە ‌زنجیر ‌ڕائەکێشرێن‪‌ .‬لەناو ‌ئاگری ‌کواڵو‌‬
‫سوْفَ‬ ‫ئینجا‌بۆ‌ناو‌ئاگر‌ئەسوتێندرێن‪َّ .‬الذِينَ ك َّ‬
‫َذبُوا بِالْكِتَابِ َوبِمَا أَرْسَ ْلنَا بِهِ رُسُلَنَا فَ َ‬
‫حبُونَ‪ .‬فِي الْحَمِيمِ ثُمَّ فِي النَّارِ يُسْجَرُونَ‪.‬‬ ‫سلُ يُسْ َ‬‫عنَا ِقهِمْ وَالسَّلَا ِ‬
‫يَعْلَمُونَ‪ِ .‬إذِ الَْأغْلَالُ فِي َأ ْ‬
‫غافر ‪‌١٢ - ١٦‬‬
‫‌‬
‫کۆمەڵی ‌الی ‌چەپ‪‌ ،‬کۆمەڵی ‌چەپ ‌کێن؟ ‌لەناو ‌هااڵوی ‌گەرم ‌و ‌ئاوی ‌کواڵو‪‌.‬‬
‫لەژێر ‌سێبەرێکی ‌زۆر ‌گەرمدا(دوکەڵێکی ‌ڕەش)‪‌ ،‬نە ‌فێنکە ‌نە ‌ ‌کەلکی ‌هەیە‪‌.‬‬
‫وََأصْحَابُ الشِّمَالِ مَا َأصْحَابُ الشِّمَالِ‪ .‬فِي سَمُومٍ وَحَمِيمٍ‪ .‬وَظِلٍّ ِمنْ يَحْمُومٍ‪ .‬لَا بَا ِردٍ وَلَا‬
‫كَرِيمٍ‪ .‬الواقعة ‪‌١١ - ١١‬‬
‫‌‬
‫بۆ ‌بێباوەڕان ‌ئامادەمان ‌کردووە ‌لە‪‌ :‬زنجیر‪‌ ،‬تەوق(دەستیان ‌بە ‌قورقوراگەیان‌‬
‫ع َت ْدنَا لِلْكَافِرِينَ سَلَاسِلَا وََأغْلَالًا وَسَعِيرًا‪.‬‬ ‫ئەبەسترێ)‪‌ ،‬ئاگری ‌هەڵگریساو‪ .‬إِنَّا َأ ْ‬
‫االنسان ‪١‬‬

‫بێگومان ‌داری ‌'زەقوم(ئەو ‌دارە ‌لە ‌دۆزەخ ‌ئەروێ)'‪‌ ،‬خواردنی ‌گوناحبارانە‪‌،‬‬

‫وەک ‌کانزای ‌تواوە ‌لە ‌ورگدا ‌ئەکوڵێ‪‌ .‬وەک ‌ئاوی ‌زۆر ‌کواڵو‪‌ .‬ئینجا ‌دەڵێن‌‬
‫بیگرن ‌و ‌هەڵیدنە ‌ناوەراستی ‌دۆزەخ‪‌ .‬ئینجا ‌بەسەریدا ‌داکەن ‌لە ‌ئازاری ‌ئاوی‌‬
‫کواڵو‪‌.‬دە‌بیچێژە‌دەی‌ئا‌تۆ‌خۆت‌بە‌بااڵدەست‌و‌بەخشندە‌دزانی‪ ‌.‬إِنَّ شَجَرَةَ‬
‫سوَاءِ‬ ‫عتِلُوهُ إِلَى َ‬
‫خذُوهُ فَا ْ‬
‫الزَّقُّومِ‪ .‬طَعَامُ الْ َأثِيمِ‪ .‬كَالْ ُم ْهلِ يَغْلِي فِي الْبُطُونِ‪ .‬كَغَلْيِ الْحَمِيمِ‪ُ .‬‬
‫عذَابِ الْحَمِيمِ‪ُ .‬ذقْ إ َِّنكَ َأنْتَ الْعَزِيزُ الْكَرِيمُ‪ .‬دخان ‪١٣‬‬
‫الْجَحِيمِ‪ .‬ثُمَّ صُبُّوا َف ْوقَ رَأْسِهِ ِمنْ َ‬
‫‪١٩ -‬‬

‫کۆت‌و‌زنجیری‌قورس‌و‌ئاگری‌دۆزەخمان‌هەیە‪‌.‬خۆراکی‌بە‌قورگدانەچوو‌و‌‬
‫ئەشکەنجەی ‌بە ‌تینمان ‌هەیە‪ ‌ .‬إِنَّ َل َد ْينَا َأنْكَالًا وَجَحِيمًا‪ .‬وَطَعَامًا ذَا غُصَّةٍ وَ َ‬
‫عذَابًا‬
‫أَلِيمًا‪ .‬المزمل ‪١٣ - ١٢‬‬
‫‌‬
‫دەچنە ‌ناو ‌ئاگری ‌گەرم‪‌ ،‬ئاویان ‌ئەدرێتە ‌لەسەرچاوەی ‌ئاوێکی ‌کواڵو‪‌،‬‬
‫خواردنیان‌نییە‌تەنها‌لە‌دڕکی‌دارێكی‌دڕکاوی(ئاژەلیش‌لە‌خراپیە‌نایخوات)‪‌.‬‬

‫‪408‬‬
 ‫نە‌قەڵەو‌دەبن‌نە‌برسیەتیان‌ال‌دەچێ‪َ .‬تصْلَى نَارًا حَا ِميَةً‪ .‬تُسْقَى ِمنْ َ‬
‫ع ْينٍ آ ِنيَةٍ‪.‬‬
‫ن وَلَا يُ ْغنِي ِمنْ جُوعٍ‪ .‬الغاشية ‪‌ ١ - ١‬‬
‫ن ضَرِيعٍ‪ .‬لَا يُسْ ِم ُ‬
‫َليْسَ َلهُمْ طَعَامٌ إِلَّا ِم ْ‬
‫‌‬
‫لەسەر‌بنەمای‌ئەو‌ئایەت‌و‌فەرمودانەی‌پەیامبەر‌ڕاڤەکارانی‌قوڕئان ‌چەندین‌‬
‫باسی‌تریان‌لەسەر‌دۆزەخ‌نوسیوە‪‌،‬دەڵێن ‌پەیامبەری‌ئەڵاڵ ‌وتویەتی‌لە‌کاتی‌‬
‫دروستکردنی ‌دۆزەخ‪‌ :‬ئەڵاڵ ‌بۆ ‌هەزار ‌ساڵ ‌ئاگری ‌بۆ ‌کردەوە ‌هەتا ‌سور‌‬
‫داهەڵگەرا‪‌،‬ئینجا‌هەزار‌ساڵ‌ئاگری‌بۆ‌کردەوە‌تا‌سپی‌هەڵگەرا‪‌،‬ئینجا‌هەزار‌‬
‫ساڵ‌ئاگری‌بۆ‌کردەوە‌تا‌ڕەش‌داهەڵگەرا‪‌.‬دۆزەخ‌ڕەشێکی‌تاریکە‪‌ .‬أُوقِدَ عَلَى‬
‫حمَرَّتْ ثُمَّ أُوقِدَ عَلَ ْیهَا أَلْفَ سَنَةٍ حَتَّى ابْیَضَّتْ ثُمَّ أُوقِدَ عَلَ ْیهَا أَلْفَ سَنَةٍ حَتَّى‬
‫النَّارِ أَلْفَ سَنَةٍ حَتَّى ا ْ‬
‫‪367‬‬
‫اسْوَدَّتْ َف ِهيَ سَوْدَاءُ مُظِْلمَةٌ‪‌‌ .‬‬
‫له‌‬
‫دۆزهخ ‌ڕه‌شه‌ ‌ ‌‬
‫كهواته‌ ‌ ‌‬‫ێتهوه‌ ‌ ‌‬
‫دۆزهخ ‌نه‌ ‌گڕ ‌و ‌نه‌ ‌پشكۆی ‌ئه‌كوژ ‌‬ ‫کەواتە ‌ ‌‬
‫تاریكیدایه‪‌.‬‬
‫‌‬
‫پێوهی‌‬
‫سامناكه ‌مافی ‌خۆیه‌تی ‌كه‌سكێی ‌ساده‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئیتر ‌ئازاری ‌دۆزه‌خ ‌هێنده‌ ‌‬
‫لهتێ؟‬‫ڵخه ‌‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ههشتێكی ‌به‌رین ‌بۆ‌‬ ‫به ‌‬
‫كه ‌پێكهاتبو ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ونهكانی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫خۆشیهكان ‌و ‌خه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كۆیلهی ‌وته‌كانی‪‌ ،‬ئه‌و‌‬
‫تاوهكو ‌ببن ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫موسڵمانان ‌هانده‌رێكی ‌زۆربه‌تین ‌بوو ‌ ‌‬
‫دۆزهخیش ‌هانده‌ری ‌دووه‌م ‌بوو ‌بۆ ‌كۆیله‌كردنیان‪‌ ،‬تاوه‌كو ‌زیاتر‌‬ ‫‌‬ ‫ترسهی‬
‫‌‬
‫ئهتوانین‌‬‫كهی‌خۆی‌پێ‌ڕزگاربكات‪‌ ‌.‬‬ ‫ته ‌‬
‫نگن‌و‌میلله ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پێناویا‌بجه‬ ‫ندی‌ببن‌و‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پابه‬
‫ههبو‌به‌اڵم‌‬
‫م‌خۆشیه ‌و‌ترسه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نیا‌ئه‬ ‫مهكکه‌ ‌ ‌‬
‫ته‬ ‫له ‌ ‌‬
‫بێدهسه‌التی‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫بڵێن‌له‌ ‌ ‌‬
‫ر‌زهمین‌دابین‌كرد‌بۆ‌‬‫خی‌لهسه‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫شت‌و‌دۆزه‬ ‫یداكرد‌خۆی‌به ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫سهاڵتی‌په‌‬ ‫ده ‌‬ ‫كه‌ ‌‬
‫‌‬
‫له ‌پێناوی ‌ژنی ‌سه‌بایا ‌و ‌کەنیزەک ‌و ‌پاره‌و ‌پول ‌كه‌‌‬ ‫ببڕه ‌ ‌‬
‫بكوژه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫موسڵمانان‪‌ .‬‬
‫رچهند ‌ژن‌‬‫رچهند ‌ئه‌كوژن ‌بكوژن‪‌ ،‬هه‌ ‌‬ ‫ههشتێك ‌بوو ‌بۆ ‌موسڵمانان‪‌ ،‬هه‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫‌‬
‫ستی‌ڕاستان‌ئهگیرێن‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ی‌به ‌‬
‫ده‬ ‫وانه ‌‬‫ئه ‌‬ ‫ئهفرێنن‌بفڕێنن‪‌،‬ئیتر‌ئەڵاڵ ‌حه‌اللی‌كردوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دانهری ‌زه‌وی ‌و ‌ئاسمانه‌‌‬
‫كه ‌ ‌‬ ‫یهك‌هشی ‌ ‌‬ ‫ههشت ‌بۆ ‌موسڵمانان ‌و ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫بهڵێ ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهر‌‬
‫نجهی ‌كافرانه‌ ‌و ‌ئیتر ‌دۆزه‌خ ‌له‌ ‌‬ ‫شكه ‌‬ ‫كهش ‌ئازارو ‌ئه‌ ‌‬ ‫خه ‌‬
‫دۆزه ‌‬‫پاڵپشتانه! ‌ ‌‬
‫‌‬
‫و‌موسڵمانانیش‌وێنهی‌‬
‫‌‬ ‫به ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫زهمین‌داگیرسا ‌و‌پەیامبەر ‌خودی‌خۆی‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دۆزهخی ‌ئاسمان ‌هه‌ڵگیرسا ‌پەیامبەر‌‬ ‫وهی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫فریشتهكانیان ‌وه‌رگرت ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪ 367‬سنن الترمذي‪ ،‬کتاب صفة جهنم‪ ،‬باب منە‬

‫‪409‬‬
‫كهی‌'عورین'‌ه‌‬‫له ‌‬
‫كردی‌به ‌كۆم‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫وهی‌پەیامبەر ‌‬‫ئه ‌‬
‫ر‌زهمین‪‌ ‌.‬‬
‫سه ‌‬ ‫ساند‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ههڵیگیر‬
‫‌‬
‫دهست ‌و ‌قاچی‌‬ ‫گهڵ ‌دۆزه‌خی ‌ئاسمان؟ ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫چ ‌جیاوازیه‌كی ‌هه‌بو ‌له‌ ‌‬
‫به ‌شیشی‌‬ ‫دهرهێنان ‌ئینجا ‌ ‌‬ ‫ومگهكانی ‌برین ‌و ‌چاوی ‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ،‬ج ‌‬ ‫كۆمهلێكی ‌بڕیه‌ ‌‬
‫‌‬
‫نجهی‌پەیامبەر‌‬
‫شكه ‌‬‫ئهڵێ‌گه‌وره‌ترین ‌ئه‌ ‌‬ ‫سورهكراو‌چاوی‌سوتاندن‪'‌ ،‬ابن‌كثیر' ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫زیوه‪‌‌.‬‬
‫بهسته‌‌دابه‌ ‌‬ ‫م‌مه ‌‬
‫ش‌بۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تی‌المائده‬ ‫ئایهتی‌‪‌٠٢‬سوره‌‬
‫بوو‪‌ ‌‌،‬‬
‫مرۆڤایهتی! ‌ئەمەش‌‬
‫‌‬ ‫رامبهر ‌‬
‫یهتی ‌به‌ ‌‬ ‫سۆزهكه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫ئه ‌‬
‫مبهره! ‌ ‌‬
‫پێغه ‌‬
‫مه ‌ ‌‬‫بهڵێ ‌ئه‌ ‌‬‫‌‬
‫دەقاودەق ‌کەولتوری ‌عەرەبی ‌ئەو ‌سەردەمە ‌بەدی ‌دەکەین ‌واتە ‌هەردووکیان‌‬
‫وهك ‌بۆ‌‬‫نه ‌‬
‫رهبه‌ ‌ ‌‬
‫تهنیا ‌بۆ ‌عه‌ ‌‬‫هەلقوالوی ‌ناوچەی ‌خۆیانن ‌و ‌ئەم ‌ئاینەش ‌ ‌‬
‫مرۆڤایهتی‪.‬‬
‫‌‬
‫ستەم‌لەو‌دەبینمەوە‌ئەوانەی‌عەرەب‌‌نەبوون ‌و‌لەسەر‌ئاینی‌خۆیان ‌بوون‌‬
‫وەک‌مەگوسیەکان(نەوەی‌میدیەکان‌کە‌کوردن)‪‌،‬دەچن‌بۆ‌دۆزەخ‌لە‌کاتێکتدا‌‬
‫شارهزایان‌لە‌ئاینی‌ئیسالم‌نەبوو‌بەرگریان‌لە‌خاکی‌خۆیان‌کرد‪‌.‬کەچی‌ئەڵاڵ‌‬ ‫‌‬
‫خشندهی‌ئەڵاڵ ‌و‌پەیامبەرەکەی‌‬‫‌‬ ‫ئەوان‌لەو ‌دۆزەخە‌گەرمە‌بهێلێتەوە‪‌،‬ئەبێ‌ ‌‬
‫به‬
‫میللهتی‌خۆیان‌بێت؟‬
‫ر‌تهنیا‌له‌‌ ‌‬
‫گه ‌‬ ‫بێت؟‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌چی‌دا‌‬‫‌‬

‫وهی‌ئەڵاڵ‬
‫بچوك‌بونه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌٩‌.٢٩‌.٠‬‬
‫وهك‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫بێته ‌‬
‫هێنده ‌ئەڵاڵ ‌بچوك ‌ئه‌ ‌‬ ‫الیهن ‌پەیامبەر ‌و ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫زۆر ‌جار ‌له‌ ‌‬
‫الوازیش‌دائهنرێت‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫نانهت‌زۆر‌به‌ ‌‬
‫كرێت‌ته ‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ڵ‌ئه‬ ‫ڵهی‌له‌ ‌‬
‫مرۆڤێكی‌ئاسایی‌مامه ‌‬
‫‌‬
‫كهچی‌له‌‌‬ ‫چۆوه ‌ئەڵاڵ ‌دروستكه‌ری‌هه‌مو‌شتێكه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫زۆر‌جار‌له ‌بیری ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫پەیامبەر ‌‬
‫دهیخۆم ‌و ‌نه‌‌‬ ‫نه ‌ ‌‬
‫وتهكانی ‌ئه‌ڵێت(زۆرترین ‌سه‌ربازی ‌ئەڵاڵ ‌كولل‌هیه ‌ ‌‬ ‫یهكێك ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کهم‪‌.‬سئل رسول اهلل صلى اهلل علیه وسلم عن الجراد فقال أكثر جنود اهلل‬ ‫رامی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫حه‬
‫یه ‌ال‌‬‫ورهی ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫گه ‌‬ ‫مهكوژن‪‌ ،‬سه‌ربازی ‌ ‌‬ ‫ال آكله وال أحرمه) ‌یان ‌ئه‌ڵێت ‌(كولل‌ه ‌ ‌‬
‫‪368‬‬
‫تقاتل‌جراد‌فإنه‌جند‌الله‌االعظم)‪.‬‬
‫یهك‌‬ ‫ناوچه ‌‬
‫‌‬ ‫نیا‌له‌‬
‫چێت‌ته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ت‌وا‌پێئه‬ ‫ته ‌‬
‫نانه‬ ‫ڕوانگهی‌ئیسالم‌بچوكه‌‌ ‌‬‫‌‬ ‫هێنده‌له‌‌‬
‫ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫یهكێكی ‌خۆش ‌بوێت ‌بانگی‌‬ ‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬‫ئهڵێت ‌ئه‌ ‌‬
‫بژیێت‪‌ ،‬بۆ ‌نمونه‌ ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫سهم ‌خۆش ‌ئه‌وێ‪‌ ،‬تۆش ‌خۆشت ‌بوێت‪‌،‬‬ ‫ئهكات ‌ئه‌ڵێت ‌من ‌ئه‌و ‌كه‌ ‌‬ ‫جوبرائیل ‌ ‌‬

‫‪‌368‬سنن‌ابن‌ماجه‪‌.‬الصيد‪‌.‬صيد‌الحيتان‌والجراد‪‌//‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٢٠‬سورة‌البقرة‪‌/‬أحکام‌القران‌‬
‫البن‌العربي‌‬

‫‪410‬‬
‫سهم‌‬‫و‌كه ‌‬ ‫ڵێت‌من‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هلی‌ئاسمان‌ئه‬ ‫ویش‌به ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫وێت‌و‌ئه‬ ‫‌‬
‫یش‌خۆشی‌ئه‬ ‫جوبرائیل‬
‫خۆش ‌ئه‌وێ ‌ئێوەش ‌دەبێ ‌خۆشتان ‌بوێت‪‌ ،‬ئه‌وانیش ‌خۆشیان ‌ئه‌وێت ‌پاشان‌‬
‫وه‪‌ ،‬بانگی‌‬ ‫ێته ‌‬ ‫ڕقی‌له ‌كه‌سێك‌ب ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهگه‌ر‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫ویش‌خۆشیان‌ئهوێت‪‌ ‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫خەڵکی‌زه‌‬
‫تۆش‌ڕقت‌لێی‌بێت‪‌،‬ئهویش‌ڕقی‌‬
‫‌‬ ‫و‌كهسه‌یه‌ ‌‬
‫ڵێت‌من‌ڕقم‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كات‌ئه‬ ‫جوبرائیل ‌ ‌‬
‫ئه‬
‫یه ‌دەبێ‌ئێوەش‌‬ ‫سه ‌‬
‫ڵێت‌من‌ڕقم‌لهو‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هلی‌ئاسمان‌ئه‬ ‫ویش‌به ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫لێ‌ئهبێت‪‌،‬ئه‌‬‫‌‬
‫‪369‬‬
‫ویش‌ڕقیان‌لێ‌ئهبێت‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫ڕقتان‌لێی‌بێت‌پاشان‌خەڵک ‌‬
‫ی‌زه‬
‫ت‌وهك‌منداڵێك‌بیر‌‬ ‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫نانه‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫بیرئهكاته‌ ‌‬‫یه ‌ ‌‬ ‫ساده ‌‬
‫بهم‌شێوه‌ ‌ ‌‬ ‫بچوكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هێنده ‌‬
‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫بوایه ‌پەیامبەر‌‬ ‫كهوابو ‌ئه‌ ‌‬ ‫مه ‌بیرو ‌بۆچونی ‌ئیسالم ‌بێت ‌ ‌‬ ‫گهر ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫وه ‌ ‌‬‫كاته ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫له‌‬
‫خنه ‌ ‌‬ ‫ڕه ‌‬ ‫وهك ‌ڕۆژانه‌ ‌خەڵک ‌ ‌‬ ‫نه ‌‬‫خۆش‌هویستی ‌خەڵکی ‌سه‌ر ‌زه‌وی ‌بایه‌ ‌ ‌‬
‫كرده‌وه‌كانی‌بگرێت‪.‬‬
‫سهر ‌عه‌رشێك‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫ئهڵێت ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫یهكی ‌تری ‌ئەڵاڵدا‪‌ ،‬قوڕئان ‌ ‌‬ ‫وه ‌‬
‫بچوككردنه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫زار‌سالی‌ڕۆیشتنه ‌و‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نجاهه‬ ‫كه ‌‬
‫ی‌په‬ ‫‪‌،‬تیره ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یاقوتێكی‌سور‌پێكهاتوه‬ ‫له ‌‬
‫دانیشتوه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ههلگرانی‌‬ ‫نجاههزار ‌ساڵی ‌ڕۆیشتنه‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫په‬ ‫مه ‌‬‫فته ‌‬
‫كهشی ‌له‌ ‌زه‌ویی ‌حه‌ ‌‬ ‫بهرزایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بچوكتره‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬‫رشه ‌‬‫عه ‌‬ ‫یه ‌زۆر ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ئهم ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫فریشته‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫كهش ‌بریتین ‌له‌ ‌‬ ‫رشه ‌‬
‫عه ‌‬ ‫‌‬
‫ك‌له‌‬
‫یه ‌‬ ‫چهند‌فریشته‌ ‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫ك‌بتوانێ‌ههڵیبگرێ‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫ند‌فریشتهیه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ك‌چه‬ ‫بهشێوه‌ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫له‌‬
‫تره ‌ ‌‬
‫وره ‌‬ ‫ردونه ‌زۆر ‌گه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كهوابو ‌ئه‌م ‌گه‌‬ ‫ئهبن‪‌ ‌ .‬‬ ‫دهر ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫قه ‌‬‫به ‌ ‌‬‫باره ‌ ‌‬
‫ڕووی ‌قه‌ ‌‬
‫گهر‌‬‫كهوابو ‌ئیبلیسیش ‌ئه‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌ئەڵاڵ‪‌ ‌ .‬‬ ‫له ‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌و ‌فریشته‌ش ‌هێنده‌ ‌جیاوازی ‌نییه‌ ‌ ‌‬
‫نهبێت ‌ئه‌بێت ‌نیواونیوی ‌بێت ‌و ‌دیاره‌ ‌كاریگه‌رێكی‌‬ ‫قهده‌ر ‌ئەڵاڵ ‌گ‌هوره‌ ‌ ‌‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫وه‌‬
‫كاته ‌‬
‫وتهی ‌پەیامبەریش ‌زیاتر ‌ئەڵاڵ ‌بچوك ‌ئه‌ ‌‬ ‫یه‪‌ ‌ .‬‬‫هه ‌‬‫سهر ‌خەڵک ‌ ‌‬ ‫باشیشی ‌له‌ ‌‬
‫ئهبن ‌به‌‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫ستانه ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌و ‌له‌ ‌ڕۆژی ‌هه‌‬ ‫رشه ‌‬
‫ههڵگری ‌ئه‌م ‌عه‌ ‌‬ ‫ئهڵێت ‌چوار ‌فریشته‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهر‌لێواری‌‬ ‫كانیش‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫فریشته‬ ‫ئهڵێت( ‌‬
‫وه‬ ‫یسهلمێنێ‌كه‌‌ ‌‬ ‫تێك‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌ئایه‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫ههشت‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫ههشت‌‬ ‫وڕۆژهدا‪‌ ‌ -‬‬ ‫‌‬ ‫وانهوه‌‪‌ -‬‬
‫له‬ ‫سهر ‌ئه‌ ‌‬ ‫پەروەردگاری ‌تۆ‪‌ ،‬له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئاسماندان ‌و ‌ته‌ختی ‌‬
‫ڵیدهگرێ‪‌ .‬وَالْمََلكُ عَلَى أَرْجَائِهَا َويَحْ ِملُ عَرْشَ ر َِّبكَ َفوْ َقهُمْ َيوْ َم ِئذٍ ثَمَا ِنيَةٌ‪‌.‬‬ ‫هه ‌‬ ‫فرشته ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهكات ‌و ‌ئه‌ڵێت( ‌ڕێم‌‬ ‫قسه ‌ ‌‬ ‫الحاقه ‌‪‌ .)٢٢‬پەیامبەریش ‌زیاتر ‌له‌م ‌زانسته‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫سوره ‌‬
‫‌‬
‫ههلگری ‌عه‌رشی ‌ئەڵاڵیە‪‌،‬‬ ‫كه ‌ ‌‬‫پێدراوه ‌پێتان ‌بڵێم ‌له‌سه‌ر ‌یەک ‌لەو ‌فریشتانەی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كه ‌بۆ‌‪‌٢٣٣‬‬ ‫ت‌دوری‌فڕینی‌بالندهیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌گوێی‌و‌ملی‌به ‌‬
‫قه‬ ‫‌‬ ‫دووری‌نێوان‌كرکراگ‌ه‬
‫قهت‌‬ ‫به ‌‬ ‫ڵێت‌نێوان‌كرگراگهی‌گوێیان‌و‌شانیان ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كی‌تردا‌ئه‬ ‫یان‌له ‌وته‌ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫ساڵ‌‪-‬‬

‫‪‌369‬تفستر‌آیة‌‪‌٢٦‬سورة‌مریم‌‪‌/‬القرطبي‌‬

‫‪411‬‬
 ‫ڕۆیشتنی‌حهفتا‌ساڵه‌‪ .‬أذن لي أن أحدث عن ملك من مالئكة اهلل من حملة العرش‬ ‫‌‬
‫‪370‬‬
‫إن ما بين شحمة أذنه إلى عاتقه مسيرة سبع مائة عام‪)).‬‬
‫که‪‌،‬‬
‫رشه ‌‬ ‫ریهکێک ‌له‌ ‌هه‌ڵگرانی ‌عه‌ ‌‬ ‫یهکی ‌تر ‌ده‌ڵێت" ‌هه‌ ‌‬ ‫رچاوه ‌‬
‫‌‬ ‫روهها ‌له‌ ‌سه‌‬‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ڕێیه‪‌ .‬وان ‌حملة‌‬ ‫ساڵه ‌‬
‫قهت ‌دوری ‌‪‌ ‌ ٢٣٣‬‬ ‫به ‌‬‫دوری ‌نێوان ‌گۆزینگی ‌و ‌مۆخەکەی ‌ ‌‬
‫‪371‬‬
‫العرش‌ما‌بين‌كعب‌احدهم‌إلى‌مخه‌مسيرة‌مائة‌عام‪.‬‬
‫كه ‌و ‌فریشته‌كان‌‬ ‫رشه ‌‬
‫بارهی ‌ئەڵاڵ ‌و ‌عه‌ ‌‬ ‫به ‌ماتماتیك ‌قه‌ ‌‬ ‫كهوابو ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهردون‪‌.‬‬ ‫بێ‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زۆر‌بچوكتر‌ئه‬ ‫بارهی‌ئەڵاڵ ‌‬‫قه ‌‬ ‫ش‌زۆر‌ڕونه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫؟‌ئه ‌‬
‫مه‬ ‫وه ‌‬ ‫دۆزینه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫بارهی ‌ئەڵاڵ ‌به‌ ‌(س) ‌دابنێین ‌و ‌دابه‌شی ‌چواری‌‬ ‫بۆ ‌زیاتر ‌دڵنیایی ‌خۆتان ‌قه‌ ‌‬
‫به ‌دووری ‌نێوان ‌كركراگه‌ی ‌گوێان ‌و ‌ملیان‌‬ ‫لهی ‌فریشته‌ ‌ ‌‬ ‫بكهین‪‌ .‬ئینجا ‌كه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ساڵی‌فڕینی‌باڵنده‪........‬هتد‪.‬‬
‫‌‬ ‫ن‌كه‌‪‌٢٣٣‬‬
‫حیساب‌بكه ‌‬
‫‌‬
‫ههڵیان ‌نه‌گرتبێ ‌وه‌ك ‌له‌قوڕئان‌‬ ‫الحانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫زه ‌‬
‫به‬ ‫ئهم ‌فریشته‌ ‌ ‌‬ ‫گهر ‌عه‌رشی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫توانین‌به‌‬
‫‌‬ ‫وابو‌ئێمه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫وتراوه ‌ ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫ر‌قسهكانی‌پەیامبەر ‌‬ ‫‌‬ ‫نیا‌له ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫ته ‌‬ ‫كراوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫باس‌نه‬
‫میشه ‌دوو‌‬ ‫ڵێت‌مرۆڤ‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌.‬له‌ ‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫حسابێكی‌تر‌قهباره‌ی‌ئەڵاڵ ‌بدۆزینه‌ ‌‬
‫‌‬
‫وا‌ئهینوسن‌بۆ‌ڕۆژی‌دادگایی‌‬ ‫رچێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫م‌ده‬ ‫كی‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌چیه‬ ‫ڵه ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫گه ‌‬
‫ی‌له ‌‬
‫فریشته ‌‬
‫‌‬
‫تی‌ق‌ئهڵێت(سوێند‌‬ ‫‌‬ ‫ش‌ئایهتی‌‪‌ ٢٦‬تا‌‪‌ ٩٩‬له‌ ‌سوره‌‬ ‫‌‬ ‫ڕاستی‌ئهمه‌‬
‫‌‬ ‫لی‌ئهگرن‪‌،‬بۆ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫ئادهمیمان ‌به‌دی ‌هێناوه‌و ‌چاك ‌ئاگادارین ‌به‌و ‌خه‌یاڵ ‌و‌‬ ‫به ‌ئەڵاڵ ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫شادهماری‌‬ ‫وه ‌نزیك ‌ترین ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫رانهی ‌دێن ‌به‌دڵ ‌و ‌ده‌رونیدا ‌و ‌ئێمه‌ ‌له‌وه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫خه ‌‬
‫‌‬
‫لهالی ‌ڕاست ‌و ‌الی‌‬ ‫که ‌ ‌‬
‫کهن ‌ ‌‬ ‫دڵی‪‌ .‬کاتێ ‌ئه‌و ‌دوو ‌فریشته‌ ‌(کردارێ) ‌تۆمار ‌ده‌ ‌‬
‫یه‌‬
‫سهره‌وه‌ ‌‬ ‫می‌دهرچێ‌چاودێرێکی ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ك‌له ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫یه ‌‬ ‫ر‌وته ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌دانیشتوون‪‌ ‌ .‬‬
‫هه‬ ‫پیه ‌‬
‫چه ‌‬
‫‌‬
‫حهتی ‌و ‌بێهۆشی ‌مردن ‌دێت ‌له‌گه‌ڵ ‌ڕاستیه‌کاندا ‌(پێ ‌ی‌‬ ‫ناڕه ‌‬
‫و ‌ده‌ینوسێ‪‌ ‌ .‬‬
‫که ‌خۆت ‌لێ ‌ده‌پاراست ‌و ‌الده‌دا‪‌ .‬ئینجا ‌فوو‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫مردنه) ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو ‌(‬
‫مه ‌ ‌‬‫ئه ‌‬
‫دهووترێ) ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهڵ ‌هه‌موو‌‬ ‫له ‌‬‫کانه‪‌ ‌ .‬‬
‫ڕهشه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬
‫وه ‌ڕۆژی ‌(به‌دی ‌هاتنی) ‌ ‌‬ ‫شهیپوردا ‌ئه‌ ‌‬ ‫دهکرێ ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫به‌‬
‫پێ‌ی‌دهووترێت‌سوێند‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ێك‌و‌شایهتێك‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫حشهر)‌لێخوڕ‬ ‫بۆ‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫کهسێکدا‌دێت‌(‬ ‫‌‬
‫رده ‌(ی ‌قیامه‌ت)‌‬ ‫په ‌‬‫مه ‌بێ ‌ئاگا ‌بوویت ‌له‌ ‌دنیادا ‌جا ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫بهڕاستی ‌تۆ ‌له‌ ‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ته) ‌چاوت ‌تیژه‌و ‌چاك ‌ده‌بینێ‪‌ .‬وَلَ َقدْ‬ ‫قیامه ‌‬
‫که ‌ ‌‬ ‫سهر ‌الدای ‌ئینجا ‌ئه‌مڕۆ ‌( ‌‬ ‫مان ‌له‌ ‌‬

‫ههڵگری‌مله‌‌‬
‫واته‌ ‌‬
‫نێوان‌ههردوو‌شان‌و‌مل‌ه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌370‬سنن‌أبي‌داود‌‪‌-‬السنة‌‪‌-‬في‌الجهمية‪‌//‬عاتقه‪‌:‬‬
‫‪‌371‬تفسیر‌ابن‌أبي‌حاتم‪‌،‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٣٢‬سورة‌البقرة‪‌،‬أبي‌حاتم‌الرازي‪‌//‬لسان‌العرب‌البن‌‬
‫منظور‌‬

‫‪412‬‬
 ‫ح ْبلِ ا ْلوَرِيدِ‪ِ .‬إذْ َيتَلَقَّى‬
‫حنُ أَقْرَبُ إَِليْهِ ِمنْ َ‬ ‫سوِسُ بِهِ نَفْسُهُ َونَ ْ‬ ‫خَلَقْنَا الِْإنْسَانَ َونَعْلَمُ مَا ُتوَ ْ‬
‫عتِيدٌ‪ .‬وَجَاءَتْ‬ ‫عنِ الشِّمَالِ قَعِيدٌ‪ .‬مَا يَلْفِظُ ِمنْ قَ ْولٍ إِلَّا َل َديْهِ رَقِيبٌ َ‬ ‫عنِ ا ْليَمِينِ َو َ‬‫َقيَانِ َ‬ ‫الْ ُمتَل ِّ‬
‫سَكْ َرةُ الْ َموْتِ بِالْحَقِّ ذَِلكَ مَا ُكنْتَ ِمنْهُ تَحِيدُ‪َ .‬ونُفِخَ فِي الصُّورِ ذَِلكَ َيوْمُ ا ْل َوعِيدِ‪ .‬وَجَاءَتْ‬
‫ع ْنكَ غِطَا َءكَ فَ َبصَرُكَ‬ ‫شهِيدٌ‪ .‬لَقَدْ ُكنْتَ فِي غَفْلَةٍ ِمنْ َهذَا فَكَشَفْنَا َ‬ ‫كُلُّ نَفْسٍ مَ َعهَا سَا ِئقٌ وَ َ‬
‫گری‌عهرشی‌ئەڵاڵ‌بێت‌و‌‬ ‫‌‬ ‫ههڵ‬
‫وابو‌چوار‌فریشته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫حدِيدٌ‪‌.‬ق‌‪‌ ‌372)‌.٩٩-٢٦‬‬
‫كه‬ ‫ا ْل َيوْمَ َ‬
‫ڵ‌ئێمه‌‬
‫‌‬ ‫ش‌فریشته ‌له‌ ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫تانه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫پێی‌ئه‬ ‫عهرش‌بچوكتر‌بێت‌و‌به‌ ‌‬ ‫ش‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵ‬
‫به ‌پێی‌‬ ‫ش‌زۆر‌له ‌ئەڵاڵ ‌بچوك‌تر‌نیین‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌ئێمه‬ ‫قهت‌ئێمه‌یه ‌‬ ‫به ‌‬
‫واته ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬‫بێت‌كه ‌‬
‫‌‬
‫له‌‬ ‫ری‌موسڵمانان‌بوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یاریده ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫دا‌باسكراوه‌فریشت‌ه‌‬
‫‌‬ ‫كی‌تریش‌له‌قوڕئان‬
‫‌‬ ‫ڵگهیه‌‬
‫به ‌‬ ‫‌‬
‫قهت ‌ئێمه‌ ‌بێت ‌و ‌چوار ‌له‌م‌‬ ‫به ‌‬
‫ههر ‌ئه‌بێ ‌فریشته‌ ‌ ‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫شەڕی ‌به‌در ‌كه‌ ‌‬
‫لگری‌عهرشی‌ئەڵاڵی‌ئیسالم ‌بێت‌كه‌واته‌ ‌ئەڵاڵی‌ئیسالم ‌زۆر‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌هه‬ ‫‌‬
‫فریشتانه‬
‫به‌خودا‌حساب‌ناكرێ‪.‬‬ ‫و‌ههرگیز‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫بچوكه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهكانی‌‬ ‫ێتهوه‌ ‌له‌ ‌قوڕئانی ‌خۆی ‌و ‌زیاتر ‌ئایه‌ ‌‬ ‫گهر ‌موسڵمان ‌زیاتر ‌ورد ‌ب ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫له‌‬ ‫كهی ‌خۆی ‌به‌دی ‌ئه‌كات‪‌ ‌ .‬‬ ‫وهی ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫شیبكاتهوه‌ ‌زیاتر ‌بچوككردنه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دهستپێكردنی ‌چه‌ند ‌سوره‌تێك ‌ئەڵاڵ ‌سوێند ‌ئه‌خوات ‌به‌ ‌شتی ‌زۆر ‌بچوك‪‌.‬‬ ‫‌‬
‫قهره‌ی ‌زانست‌‬ ‫وانهی ‌خۆیان ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫وهیه‌ ‌موسڵمانانی ‌ئیمرۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫مهر ‌ئه‌ ‌‬ ‫سهیرو ‌سه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌تاوه‌كو‌خۆیان‌و‌خەڵکی‌‬ ‫ك‌بۆ‌خۆیان‌بدۆزنه ‌‬
‫‌‬ ‫یانهوێت‌تروسكاییه‌‬ ‫ن‌ئه ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫له‌‬ ‫ههنجیرو ‌زه‌یتون ‌چی ‌بێت ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهبێ ‌سوێند ‌خواردن ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫تێنن‪‌ ‌ .‬‬
‫له ‌‬ ‫لخه ‌‬
‫پێهه ‌‬ ‫‌‬
‫كه ‌زۆر‌سودی‌‬ ‫ڵێن‌ئهم‌دوو ‌ڕوه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫موسڵمانان‌ئه‬ ‫باسی‌كردوه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫سورهتی‌'التین' ‌‬ ‫‌‬
‫نییه‌‬
‫نییه ‌و ‌دروستكه‌ری ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌خۆ ‌سودی ‌بۆ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬‫بۆ ‌مرۆڤ ‌هه‌ ‌‬
‫زهیتون ‌و ‌هه‌نجیر ‌له‌گه‌ڵ ‌'الت' ‌و ‌'منات' ‌و‌‬ ‫تاوەکو ‌خۆی ‌سوێندی ‌پێبخوات‪‌ ‌ .‬‬
‫و‌نه‌'الت'‌‬ ‫كردوه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫نجیر‌و‌زهیتون‌ئەڵاڵیان‌دروست‌‬ ‫‌‬ ‫؟‌نه‌ ‌‬
‫هه‬ ‫جیاوازی‌چییه ‌‬
‫‌‬ ‫'عزه‌'‌‬
‫یتون‌باران‌بۆ‌ئێمه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نجیر‌و‌زه‬ ‫نه ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫عزه' ‌ئەڵاڵیان‌دروست‌كردوه‌!‌ ‌‬ ‫و‌'منات' ‌و‌' ‌‬
‫كارهساتی ‌بۆمبی ‌ئه‌تومی‌‬ ‫زهیتون ‌و ‌هه‌نجیر ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫نه ‌ ‌‬ ‫ئهوان‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئهبارێنێ ‌نه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌‬ ‫زهیتون ‌و ‌هه‌نجیر ‌ئێمه‌ی ‌دروست ‌كرد‌ ‌‬ ‫نه ‌ ‌‬‫ئهوان‪‌ ‌ .‬‬ ‫ڕزگارمان ‌ئه‌كات ‌و ‌نه‌ ‌‬

‫وه‌‬
‫ن‌ابن‌کثیر‌دیسان‌ئاماژهی‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سورتی‌الرعد‌له ‌‬
‫الیه‬ ‫‌‬ ‫فسیری‌ئایهتی‌‪‌٢٢‬‬
‫‌‬ ‫ها‌له‌ ‌‬
‫ته‬ ‫روه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‪‌ 372‬‬
‫ئهنوسن‪‌.‬بۆ‌زیاتر‌‬‫چاکه‌و‌خراپه‌‌ ‌‬
‫یه‌ ‌‬ ‫پی‌مرۆڤ‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫الی‌راست‌و‌چه‬ ‫دوو‌فریشته‌ ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫کراوه‌که‌‌‬
‫‌‬
‫سورهتی‌الفاطر‌‬
‫‌‬ ‫فسیری‌ئایهتی‌‪‌٢‬‬
‫‌‬ ‫ڕێوه‌ ‌‬
‫بۆ‌ته‬ ‫کانی‌ئیسالم‌ببیت‌بگه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سفی‌فریشته‬ ‫‌‬
‫رازای‌و‌وه‬ ‫‌‬
‫شه‬
‫یه‌و‌‬
‫ندێک‌دوو‌باڵیان‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫باڵدارن‌و‌هه‬ ‫ندێک‌فریشته‌‬
‫‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫هه‬ ‫ر‪‌،‬ڕونکراوهته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مان‌نوسه‬ ‫الیه ‌‬
‫ن‌هه‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫ههندێک‌چوار‪.......‬هتد‪‌.‬‬ ‫‌‬

‫‪413‬‬
‫بێ‌چهند‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نجیر‌بخوات‌ئه‬ ‫و‌گران‌سوێند‌به‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫یهكی‌گه‌وره‌‌‬ ‫ئهوان‌كه‌وابو‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫نه ‌‬
‫‌‬
‫ئهخوات ‌له‌‌‬ ‫بچوك ‌و ‌الواز ‌بێت‪‌ .‬ئەڵاڵی ‌ئیسالم ‌سوێند ‌به‌ ‌شاری ‌مه‌كک‌ه ‌ ‌‬
‫سوره‌‬
‫‌‬ ‫خۆم‌بهم شارە‪‌.‬لَا أُقْسِمُ ِب ََٰهذَا ا ْلبَ َلدِ‪.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سۆندێ‌ده‬ ‫ئهڵێت(‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫سورهتی‌'البلد' ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد‌و‌‬ ‫می‌پێش‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫رده‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫چی‌ههبووبێ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫م‌شاره ‌پیرۆزی ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌ئه‬ ‫البلد‌‪‌ ‌)٢‬‬
‫ئه‬
‫مهد ‌ئه‌م ‌شاره‌ ‌شوێنی ‌كڕین ‌و ‌فرۆشتی ‌كۆیله‌ ‌و ‌کەنیزەک ‌و‌‬ ‫پاش ‌موحه‌ ‌‬
‫ستێره(وَالنَّجْمِ ِإذَا َهوَى‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫شوێنی ‌بت ‌په‌رستن ‌بوه‌‪‌ .‬یاخود ‌سوێند ‌خواردن ‌به‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬
‫النجم ‌‪‌ )٢‬سوێند ‌به‌ ‌ئاسۆی ‌سور(فَلَا أُقْسِمُ بِالشَّ َفقِ‪ .‬االنشقاق ‪‌ ،)١٠‬سوێند ‌به‌‌‬
‫ت عُرْفًا‪ .‬المرسالت ‪‌.)١‬‬ ‫فریشته(وَالصَّافَّاتِ صَفًّا‪ .‬الصافات ‪ )١‬و‌(وَالْمُرْسَلَا ِ‬ ‫‌‬
‫بێته ‌شاسوارو‌‬ ‫مجاره ‌خۆی ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهبێته‌وه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫سوێند ‌خواردنی ‌ئەڵاڵ ‌زۆر ‌دوباره‌ ‌ ‌‬
‫ئهڵێت(سوێند‌‬ ‫بخوێنینهوه‌ ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌سورهتی‌'العادیات' ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهگه‌‬
‫جهنگا‪‌ ‌.‬‬ ‫ت‌ئهبا‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ڵمه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫یهک‪‌ .‬وه‌ ‌سوێند ‌به‌ ‌ئاگر‌‬ ‫ئهسپانی ‌تاوده‌ر(که‌ ‌ده‌پڕمێنن) ‌چۆن ‌پڕمه‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ران‌له‌‬
‫‌‬ ‫ئهسپانی)‌هێرش‌به‌‬ ‫سوێند‌به‌( ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫رد‌بهناڵی‌سمیان‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫ڵگیرسێنهران‌له‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫وه‪‌،‬خۆیان‌‬ ‫پ‌و‌تۆزه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫و‌ته‬ ‫وه ‌ ‌‬‫ڵدهستێنن‪‌ ‌ .‬‬ ‫پ‌و‌تۆز‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ته‬ ‫به ‌‬ ‫که ‌ ‌‬‫بهیانیان‌دا‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫روهردگاری‌نا‌‬ ‫ڕاستی‌ئینسان‌بۆ‌په ‌‬
‫‌‬ ‫کۆمهڵی‌دوژمندا‪‌ ‌ .‬‬
‫به‬ ‫ن‌به ‌ناوه‌ڕاستی‌ ‌‬ ‫که ‌‬ ‫ده ‌‬‫‌‬
‫بهڕاستی‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫ته‪‌ ‌ .‬‬ ‫شایه ‌‬
‫سهر ‌ئه‌م ‌ناسوپاسی ‌یه‌ ‌ ‌‬ ‫سوپاسه‪‌ .‬وه‌ ‌بێگومان ‌خۆی ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دهی ‌ئایا ‌نازانی ‌کاتێک ‌که‌‌‬ ‫ئینسان ‌بۆ ‌خۆشه‌ویستی ‌ماڵی ‌دنیا ‌زۆر ‌به‌گیره‌‪‌ ‌ .‬‬
‫وه ‌ئاشکرا‌بوو‌‬ ‫وه‪‌ ‌.‬‬ ‫دهره‌ ‌‬‫هێنرانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬واته ‌‬
‫‌‬ ‫کان‌زیندوو‌کرانه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫مردووی‌ناو‌گۆڕه‬
‫به‌‬
‫روهردگاریان ‌له‌و ‌ڕۆژه‌دا ‌ئاگاداره‌ ‌ ‌‬ ‫ههرچی ‌ڕازی ‌ناو ‌داڵنه‌‪‌ .‬بێگومان ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬
‫صبْحًا‪.‬‬ ‫صبْحًا‪ .‬فَالْمُغِيرَاتِ ُ‬ ‫ضبْحًا‪ .‬فَالْمُو ِريَاتِ َقدْحًا‪ .‬فَالْمُغِيرَاتِ ُ‬ ‫کرده‌وه‌یان‪ .‬وَالْعَا ِديَاتِ َ‬
‫خيْرِ‬ ‫طنَ بِهِ جَمْعًا‪ .‬إِنَّ الِْإنْسَانَ لِرَبِّهِ لَ َكنُودٌ‪ .‬وَإِنَّهُ عَلَى ذَِلكَ لَشَهِيدٌ‪ .‬وَإِنَّهُ لِحُبِّ الْ َ‬ ‫َفوَسَ ْ‬
‫الصدُورِ‪ .‬إِنَّ ر ََّبهُمْ ِبهِمْ َيوْ َم ِئذٍ‬ ‫ُصلَ مَا فِي ُّ‬ ‫شدِيدٌ‪ .‬أَفَلَا يَعْلَمُ ِإذَا بُ ْعثِرَ مَا فِي الْ ُقبُورِ‪ .‬وَح ِّ‬‫لَ َ‬
‫خبِيرٌ‪ .‬سوره العادیات)‬ ‫لَ َ‬
‫بهستی ‌له‌‌‬ ‫یه ‌سوێند ‌بخوات؟ ‌یاخود ‌مه‌ ‌‬ ‫بهم ‌شێوه‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫هێنده ‌بچو ‌‬ ‫ئایا ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫الغهتی‌‬ ‫به ‌‬ ‫مه ‌ ‌‬ ‫گهر ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫یه ‌سوێند ‌بخۆن‪‌ ‌ .‬‬ ‫پەیامبەر ‌و ‌موسڵمانانه‌ ‌تا ‌به‌م ‌شێوه‌ ‌‬
‫ن‌ئهگینا‌‬ ‫یدا‌بكه ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ریكی‌بۆ‌په‬ ‫‌‬
‫دات‌تا‌شه‬ ‫‌‬
‫هان‌ئه‬ ‫بێت؟‌كهوابو‌ئەڵاڵ ‌خەڵک ‌‬ ‫‌‬ ‫قوڕئان ‌‬
‫خۆی‌كهوابو‌‬ ‫‌‬ ‫له‌‬‫شتێكی‌تر‌بخوات‌جگه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دات‌مرۆڤ‌سوێند‌به‌‬
‫‌‬ ‫چۆن‌ئەڵاڵ‌ڕێ‌ ‌‬
‫ئه‬
‫هیچ‌زیانێكی‌نییه‪‌.‬كه‌وابو‌مرۆڤ‌‬ ‫‌‬ ‫عزه' ‌و‌'منات' ‌‬ ‫سوێند‌خواردنیش‌به ‌'الت' ‌و‌' ‌‬
‫‌‬
‫كهم‌‬ ‫مو‌شتێكی‌ناو‌سروشت‌بخوات‌و‌قودسیهتی‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫توانێ‌سوێند‌به ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫دهستكردی‌خۆی‌‬ ‫وێند‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بێت‌كه‌خۆی‌س‬ ‫‌‬ ‫مهش‌سوێندی‌ئەڵاڵ‌‬ ‫ر‌ئه ‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬‫وه‪‌ ‌.‬‬ ‫كاته ‌‬
‫‌‬

‫‪414‬‬
‫سورهتێكی ‌شیعری‌‬ ‫‌‬ ‫ته ‌به‌ ‌‬
‫بهاڵم ‌ئه‌م ‌سوره‌ ‌‬ ‫شازه‪‌ ‌ .‬‬
‫مهش ‌شتێكی ‌نه‌ ‌‬ ‫بخوات ‌ئه‌ ‌‬
‫رزبكاتهوه‌‌و‌‬
‫‌‬ ‫كهی‌به‌‬ ‫ی‌خۆی‌و‌كۆمهڵ‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫كهسێكی‌شه‌رخواز‌بێت‪‌،‬و‌ره‌‬ ‫که‌ ‌‬ ‫ئهچێت ‌‬ ‫‌‬
‫رێ‌بۆ‌سهر‌دوژمنانی‪.‬‬
‫‌‬ ‫ڵمه ‌‬
‫ت‌به‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫كانی‌له‌نرخی‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌وشه‬ ‫وه‌‬
‫بێته ‌‬
‫بچوك‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫بینهوه‌‌له‌‌قوڕئان‌زیاتر‌ئەڵاڵ‌‬ ‫تا‌ورد‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫تهكانی ‌قوڕئان‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫شاعیرێكی ‌جاهیلیش ‌كه‌متر ‌خۆی ‌ئه‌نوێنێ‪‌ ،‬بۆ ‌نمونه‌ ‌له‌ ‌ ‌‬
‫نێ‌و‌نه‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫یه‬ ‫تی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هیچ‌سود‌بۆ‌مرۆڤایه‬ ‫كات‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌جالجالۆكه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫باسی‌مێشوله ‌‬
‫مهش ‌بووه‌ ‌هۆی ‌گالته‌ ‌كردنی ‌قوره‌یش ‌و‌‬ ‫باسی ‌زیانه‌كانیش ‌ئه‌كرێ‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫ئایهتی ‌ئەڵاڵ ‌ناچێت‪‌ ،‬هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌پەیامبەر‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫تانه ‌ ‌‬
‫كهكان ‌وتیان ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫جول‌ه ‌‬
‫كهچی ‌ئایه‌تێكی‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ڕهوانبێژی ‌خۆی ‌به‌هێز ‌بكاته‌ ‌‬ ‫لهجیاتی ‌خۆی ‌چاكاته‌وه‌ ‌و ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهر‌‬‫له ‌‬ ‫ر‌نمونه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رم‌ناكات‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫رداگرت‌كه‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫شه‬ ‫‌‬ ‫تری‌هێنا‌و‌زیاتر‌پێی‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫شهرم ‌ناكا ‌مێشوله‌ ‌و ‌له‌‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫ئهڵێت( ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫وه ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫مێشولەیەكیش ‌بێنێته‌ ‌‬
‫مه‌‬
‫زانن‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕن‪‌،‬رون‌ده‬ ‫ی‌به ‌باوه‌‬
‫وانه ‌‬ ‫جا‌ئه ‌‬ ‫‌‬ ‫بێنێتهوه‌‪‌.‬‬
‫نمونه ‌ ‌‬‫‌‬ ‫متر‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌كه‬ ‫‌‬
‫پێشكه‬
‫لهم ‌نمونه‌‌‬ ‫وانهی ‌بێباوه‌ڕن ‌ئێژن‪‌ :‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫پەروەردگاریان ‌ڕایه‌‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫ڕاسته ‌و ‌له‌ ‌‬
‫‌‬
‫زا‌دهكا‪‌.‬‬
‫شیان‌شاره ‌‬
‫‌‬ ‫؟‌زۆرانی‌پێ‌گومڕا‌دهكا ‌و‌فره‌‬
‫‌‬ ‫رهك‌بوو‬ ‫چی‌گه ‌‬‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫هێنانه ‌‬
‫‌‬
‫دهن‪‌ .‬إِنَّ اللَّهَ لَا‬ ‫وانهی ‌پێی ‌تووشی ‌گومڕایی ‌ده‌بن ‌كه‌ ‌له‌ ‌ڕێگایه‌ ‌الده‌ ‌‬ ‫ههر ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫حيِي َأنْ َيضْرِبَ مَثَلًا مَا بَعُوضَةً فَمَا فَوْ َقهَا فَأَمَّا َّالذِينَ آ َمنُوا َفيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ ِمنْ‬ ‫ستَ ْ‬
‫يَ ْ‬
‫ر َِّبهِمْ وَأَمَّا َّالذِينَ كَفَرُوا َفيَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ ِب َهذَا َمثَلًا ُيضِلُّ بِهِ َكثِيرًا َو َيهْدِي بِهِ‬
‫البقره‌‪‌373)‌٩٦‬‬ ‫‌‬ ‫ِل بِهِ إِلَّا الْفَاسِقِينَ‪‌.‬‬
‫َكثِيرًا وَمَا ُيض ُّ‬

‫به‌مرۆڤ‬ ‫كهردنی‌ئەڵاڵ‌ ‌‬‫مه ‌‬

‫گه ‌‬
‫‪‌ ‌٢‌.٢٩‌.٠‬‬
‫گهردونی ‌دروست‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫ئهو ‌هێزه‌ ‌‬
‫وه ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫چێته ‌‬
‫له ‌بیری ‌ئه‌ ‌‬ ‫زۆر ‌جار ‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫هێنێته ‌ڕیزی‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌خۆی ‌ئه‌‬ ‫كردوه ‌و ‌خۆی ‌سه‌رو ‌هه‌مو ‌شتێكه‌‪‌ ،‬كه‌چی ‌ئه‌م ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬
‫دهره‌وه‌ی‌‬‫خهیالێك ‌بچینه‌ ‌ ‌‬ ‫گهر ‌ئێمه‌ ‌به‌ ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫مرۆڤ ‌و ‌یاری ‌به‌ ‌مێشكی ‌ئه‌كات‪‌ ‌ .‬‬
‫ری‌گهردون‌بێت‌ئینجا‌مرۆڤێكیش‌‬ ‫‌‬ ‫مهرجێك‌ئەڵاڵ ‌دروستكه‌‬ ‫به ‌‬
‫گهردون‌و‌ئەڵاڵ‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫باره ‌و‌‬
‫ڕووی‌قه ‌‬
‫‌‬ ‫ین‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫راوردیان‌بكه‬ ‫‌‬
‫كو‌به‬ ‫‌‬
‫ردووكیان‌دابنێن‌تاوه‬ ‫‌‬
‫نیشت‌هه‬ ‫له ‌ ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬
‫مان‌بكهین!‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌ساته‬ ‫ندهی‌مێشكی‌ئه‌‬ ‫زه ‌‬‫چی‌ببینین‌و‌چۆن‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫بێ‌ئێمه ‌‬
‫‌‬ ‫توانادا‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬
‫كهچی ‌ئه‌و ‌به‌‌‬ ‫بكهین‪‌ ‌ .‬‬ ‫سهیری ‌توانای ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫مێشكهی ‌خۆمانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بهو ‌‬
‫ئێمه ‌ ‌‬
‫‌‬

‫أسباب‌النزول‌بهامشه‌الناسخ‌و‌المنسوخ‪‌،‬ل‌‪‌.٢٦-‌٢٢‬‬
‫‌‬ ‫‪‌373‬‬

‫‪415‬‬
‫ئایهته‌كانی‌‬ ‫كێك‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌یه‌‬
‫كات‌بۆ‌نمونه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڵ‌ئێمه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫وه ‌یاری‌له‌گه‌‬ ‫مێشكێكی‌ساده ‌‬
‫‌‬
‫كهچی‌ئەڵاڵ‌‬ ‫فریودهن‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫یانهوێ‌ئەڵاڵ ‌‬‫اڵنی‌دووڕوو‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫دڵ‌ده ‌‬
‫غه‬ ‫‌‬ ‫ئهڵێت‪‌ :‬به‌‬ ‫قوڕئان ‌ ‌‬
‫ڵدهستن‪‌،‬ڕووبینی‌‬ ‫لی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫زه‬ ‫ستن‪‌،‬به ‌ته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫چن‌نوێژ‌دابه‬ ‫گه ‌‬
‫ر‌ده‬ ‫ئه ‌‬ ‫ڵهتێنێ‪‌ ‌.‬‬ ‫یانخه ‌‬
‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌كهمتر‌ناوی‌ئەڵاڵش‌دێنن‪‌.‬إِنَّ الْ ُمنَافِقِينَ يُخَا ِدعُونَ‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫میان‌نه‬ ‫‌‬
‫ن‪‌،‬كه‬ ‫ڵك‌ده ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫له‌ ‌‬
‫خه‬ ‫‌‬
‫عهُمْ وَِإذَا قَامُوا إِلَى الصَّلَاةِ قَامُوا كُسَالَى يُرَاءُونَ النَّاسَ وَلَا َيذْكُرُونَ اللَّهَ‬ ‫اللَّهَ وَ ُهوَ خَا ِد ُ‬
‫إِلَّا قَلِيلًا‪‌.‬النساء‌‪)٢٢٩‬‬
‫ی‌ئێمه ‌فێلی‌‬‫‌‬ ‫ت‌پێش‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫بێ‌ئهم‌ئەڵاڵیه‌ ‌چ‌خوایه‌ك‌بێت‌فێل‌له‌ ‌ئێمه‌ ‌بكا‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئایا‌ئه‬
‫وهك‌‬ ‫مه‌ ‌‬ ‫ڕاستیدا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬‫قلی‌ئێمه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ڵ‌ئه‬ ‫له ‌‬‫یه‌ ‌‬‫مهكردنی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫ش‌گه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫لێ‌بكهین‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬
‫و‌ههمو‌‬ ‫ك‌به ‌‬ ‫یه ‌‬ ‫وهك‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫نه ‌‬‫گهڵ‌منداڵێك‌بكات!‌ ‌‬ ‫منداڵێك‌یاری‌له ‌‬
‫‌‬ ‫یاری‌مندااڵنه‪‌ ،‬‬
‫‌‬
‫ڵ‌ئێمه‌بكات‪.‬‬
‫‌‬ ‫یاری‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫یی‌خۆیهوه‌‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫وره‬ ‫‌‬
‫‌‬
‫هاوبهشی‌بۆ‌ئەڵاڵ‬ ‫‌‬ ‫‪‌٢٣‌.٢٩‌.٠‬‬
‫حهز ‌ناكات ‌كه‌س ‌هاوبه‌شی ‌بۆ‌‬ ‫كهن ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫وه ‌ ‌‬‫چهندین ‌ئایه‌ت ‌ئاماژه‌ی ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سورهتی‌‬‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٢٢‬‬
‫اڵم‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌ستایش‌بكرێت‌به‬ ‫بێ‌ههر‌ئه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بكات‌و‌ئه‬ ‫دروست ‌‬
‫ستێرهی ‌داناوه‌ ‌بۆتان ‌بۆ ‌ئه‌وه‌ی‌‬ ‫‌‬ ‫که ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫ههر ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫ئهڵێت ‌( ‌‬ ‫االنعام ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫تهکانمان‌‬ ‫له ‌تاریکیه‌کانی ‌وشکانی ‌و ‌ده‌ریادا ‌به‌ڕاستی ‌ئایه‌ ‌‬ ‫رکهن ‌ ‌‬ ‫ڕێیان ‌پێ ‌ده‌ ‌‬
‫وه ‌بۆ ‌کۆمه‌ڵێ ‌که‌بزانن ‌و ‌تێ ‌بگه‌ن‪‌ .‬وَ ُهوَ َّالذِي جَعَلَ لَكُمُ النُّجُومَ‬ ‫ڕوون ‌کردۆته‌ ‌‬
‫كهواته‌‌‬ ‫َر وَالْبَحْرِ َقدْ فَصَّلْنَا الْآيَاتِ لِ َقوْ ٍم يَعْلَمُونَ‪‌.‬االنعام‌‪‌ ‌)٢٢‬‬
‫ِل َت ْه َتدُوا ِبهَا فِي ظُلُمَاتِ الْب ِّ‬
‫یه ‌تا ‌مرۆڤ ‌بتوانێ ‌خۆی ‌پێ ‌بسپێرێ ‌و ‌لە ‌تاریکی‌‬ ‫ستێره ‌پیرۆزی ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫مهگوسی‌هكان‪-‬‬ ‫وخۆ‌ماگیهكان ‌‪‌ -‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نا‌ڕاسته‬ ‫شەواندا‌ڕێگای‌خۆی‌بدۆزێتەوە‌واتە‌‬
‫ی ‌پیرۆز ‌كرد ‌چونکە ‌یەکێک ‌لە ‌هۆکارەکانی ‌پیرۆزکردنی ‌ئەستێرە ‌لەالیەن‌‬
‫مەگوسیەکان ‌دەگەڕێتەوە ‌بۆ ‌رێنشاندانی ‌ڕێگاوبان ‌لەشەواندا ‌هەروەها ‌هەر‌‬
‫نیشانەی‌ئەستێرەکان‌بوو‌پەیامیان‌دا‌بە‌مەسیح‌تاوەکو‌بیکەن‌بە‌پێغەمبەر!!!‌‬
‫چەند ‌خوێنەرێکی ‌پێشو ‌لەو ‌برگەیە ‌تێنەگەیشتبون ‌و ‌رونکردنەوەی ‌زیاتریان‌‬
‫دەویست‪‌ .‬ئەوەی ‌سەیرە ‌مەسیحیەکان ‌لەوە ‌تێنەگەیشتبون ‌ئەگەر ‌ئەستێرە ‌و‌‬
‫ماگی ‌بتوانن ‌موژدەی ‌پەیامبەرایەتی ‌بدەن ‌ئایا ‌چ ‌جیاوازیەکی ‌هەیە ‌بۆ‌‬
‫دروستکردنی ‌هاوەڵێک ‌بۆ ‌ئەڵاڵ‪‌ .‬مەگوسیەکان ‌پێغەمبەر ‌نەبون ‌و ‌وەحیان‌‬
‫لەالیەن‌ئەڵاڵ‌بۆ‌نەهات‌ئەوان‌چۆنیان‌زانی‌مەسیح‌دەبێتە‌پێغەمبەر؟‌‌‬

‫‪416‬‬
 ‫اللـه)‬
‫خۆبهزلزانینی‌ئەڵاڵ‌( ‌‬ ‫‪‌ ‌٢٢‌.٢٩‌.٠‬‬
‫ههمان‌كاتدا‌زۆر‌خۆی‌‬ ‫كات‌زۆر‌بچوكه ‌و‌له‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫باسی‌ئه‬ ‫یهی‌پەیامبەر ‌‬ ‫ئهو‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهو ‌مرۆڤه‌ی‌‬ ‫ئهزانێ ‌و ‌ئه‌بێ ‌هه‌مو ‌كه‌سێك ‌كڕنوشی ‌بۆ ‌به‌رێت‪‌ ‌ .‬‬ ‫به ‌زل ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئێمهش‌‬ ‫ره ‌وە‌ ‌ ‌‬ ‫و‌دروستكه ‌‬
‫‌‬ ‫رێت‌چونكه ‌ئه‌‬
‫‌‬ ‫ئهبێ‌كرنوشی‌بۆ ‌ ‌‬
‫به‬ ‫دروستی‌كردوه‌ ‌ ‌‬
‫ههقی ‌ئه‌م‌‬ ‫ئهڵێت ‌ئه‌بێ ‌ئێم‌ه ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫كاته ‌‬
‫ئایهته‌كان ‌جه‌خت ‌ئه‌ ‌‬ ‫دهستكردین‪‌ .‬زۆر ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌‬ ‫و‌ههر‌خوایه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ئهبێ‌كرنوشی‌بۆ‌به‌رین ‌و‌دانی ‌پێدابنێن‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫ستكردنه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫د ‌‬
‫رو‬
‫روهمان ‌ئاده‌م ‌ته‌كلیفی ‌لێ ‌نه‌كردبو ‌كه‌‌‬ ‫گه ‌‬ ‫یه‪‌ .‬ئاخر ‌بابه‌ ‌ ‌‬ ‫وره ‌‬
‫ههر ‌ئه‌و ‌گه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ستێ‌بهلكو ‌پەسەنی‌‬ ‫‌‬ ‫وهش‌ناوه‌‬ ‫دروستی‌بكات‌بۆچی‌دروستی‌كرد‪‌.‬قوڕئان ‌به‌ ‌‬
‫ئەڵاڵ ‌زیاتر ‌ئەکات ‌و ‌ئه‌ڵێت ‌ئه‌بێ ‌ناگیاندارانیش ‌كڕنوش ‌به‌رن‪‌ .‬كه‌واته‌ ‌شتێك‌‬
‫یه ‌زۆر‌خۆی‌‬ ‫ئهم‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫بێ‌كڕنوش‌بهرێت‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌بۆچی‌ئه‬ ‫‌‬
‫بێ‌و‌زمانی‌نه‬ ‫‌‬
‫گیانی‌نه‬
‫ئایهتی ‌‪٢٢‬ی‌‬ ‫به ‌زل ‌ئه‌زانێ ‌و ‌ئه‌بێ ‌هه‌مو ‌ده‌ستكرده‌كانی ‌كڕنوشی ‌بۆ ‌به‌رن‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫انهکان‌و‌زه‌وی‌‬ ‫بات‌ههرچی‌له‌ ‌ئاسم ‌‬ ‫‌‬ ‫تی‌الرعد‌ئهڵێت(سوژده‌ ‌بۆ‌ئەڵاڵ ‌ده‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬
‫روهها ‌سێبه‌ره‌کانیان ‌له‌ ‌به‌یانیان ‌و ‌ئێواراندا‌‬ ‫یانهوێ ‌هه‌ ‌‬ ‫بیانهوێ ‌و ‌نه‌ ‌‬ ‫دایه ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ط ْوعًا وَكَرْهًا وَظِلَاُلهُمْ‬ ‫جدُ َمنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَ ْرضِ َ‬ ‫بهن‪‌ .‬وَلِلَّهِ يَسْ ُ‬‫ده ‌‬
‫سوژده) ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫(‬
‫دوباره‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی ‌‪٢٩‬ی ‌سوره‌تی ‌الحج ‌هه‌مان ‌بابەت ‌‬ ‫بِالْ ُغدُوِّ وَالْآصَالِ‪‌ ).‬دیسان ‌له‌ ‌ ‌‬
‫تۆ‌نابینی‌ئهو‌‬
‫‌‬ ‫نوش‌بهرن(‌‬
‫‌‬ ‫كانیش‌ئهبێ‌كڕ‬
‫‌‬ ‫بێ‌ئاژه ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵێت‌ئه‬ ‫نانه ‌‬
‫ت‌ئه‬ ‫ته ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫بێته ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫زهمیندان ‌و ‌خۆر ‌و ‌مانگ ‌و‌‬ ‫وانهی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫سانهی ‌وا ‌له‌ناو ‌عاسمانه‌كان ‌و ‌ئه‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫بهن؟‌‬ ‫ههر‌بۆ‌ئەڵاڵ‌ده‌ ‌‬ ‫ردهم‌سوژده‌‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫ختان‌و‌گیانهوه‌ر‌و‌زۆر‌له‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كۆسار‌و‌دره‬
‫سوكایهتی‌بكا‪‌،‬تازه‌‌‬ ‫‌‬ ‫ههركێ‌تووشی ‌‬ ‫زۆرێكیش‌ئازاریان‌بۆ‌بڕیاردراوه‪‌.‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ههرچی ‌ئاره‌زوی ‌بێ ‌ده‌یكا‪‌ .‬أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ‬ ‫دیاره ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫كهس ‌ڕێزی ‌لێ ‌نانێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫جبَالُ‬ ‫جدُ لَهُ َمنْ فِي السَّمَاوَاتِ َو َمنْ فِي الْأَ ْرضِ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ وَالنُّجُومُ وَالْ ِ‬ ‫يَسْ ُ‬
‫َالدوَابُّ وَ َكثِيرٌ ِمنَ النَّاسِ وَ َكثِيرٌ حَقَّ عَ َليْهِ الْ َعذَابُ وَ َمنْ ُي ِهنِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ‬
‫وَالشَّجَرُ و َّ‬
‫ئایهتی ‌‪٢٢‬ی ‌سوره‌تی ‌النور ‌ئه‌ڵێت‌‬ ‫وهها ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ره ‌‬ ‫هه ‌‬
‫مُكْرِمٍ إِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يَشَاءُ) ‌ ‌‬
‫كه ‌هه‌رشتێ ‌له‌ ‌ئاسمانان ‌و‌‬ ‫بهن( ‌تۆ ‌نه‌ت ‌دیوه‌ ‌ ‌‬ ‫ندهكانیش ‌كڕنوش ‌ئه‌ ‌‬ ‫باڵ ‌‬
‫دهن؟‌‬ ‫گرن‪‌،‬پهسنی‌پاكی‌ئەڵاڵ ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫نگه ‌‬
‫ر‌ده‬ ‫وا‌له ‌‬
‫حه ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫كه ‌ ‌‬
‫النهش ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫میندان‪‌،‬ئهو‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زه‬
‫كاریان‌ئاگاداره‪‌.‬أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ‬
‫‌‬ ‫گشتیان‌نزار‌و‌پهسنی‌خۆیان‌ده‌زانن‌و‌ئەڵاڵ‌له‌‌‬ ‫‌‬
‫سبِيحَهُ وَاللَّهُ‬ ‫َالطيْرُ صَافَّاتٍ كُلٌّ َقدْ عَلِمَ صَلَاتَهُ َوتَ ْ‬‫يُسَبِّحُ لَهُ َمنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَ ْرضِ و َّ‬
‫عَلِي ٌم بِمَا يَفْعَلُونَ)‌‌‬

‫‪417‬‬
 ‫کهی ‌ستایش ‌کردنی ‌ئەڵاڵیه‪َ .‬نهَى‬ ‫قیڕه ‌‬
‫ئهڵێت ‌"بۆق ‌مه‌كوژن ‌چونكه‌ ‌ ‌‬ ‫هەروەها ‌ ‌‬
‫سبِيح‪‌ .‬‬
‫‪374‬‬
‫عنْ َقتْل الضِّ ْفدَع وَقَالَ "نَقِيقهَا تَ ْ‬
‫رَسُول اللَّه صَلَّى اللَّه عََليْ ِه وَسَلَّ َم َ‬
‫‌‬
‫وتهكان ‌کە‌لە‌بخاري‌باس‌کراوە‪‌:‬لە‌‌أبي‌ذر‌دەگێرنەوە‪‌:‬وتی‪‌:‬لە‌‬ ‫یهكێك‌له‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫‌‬
‫کاتی ‌ڕۆژئاوا ‌بووندا ‌من ‌لەگەڵ ‌پەیامبەری ‌ئەڵاڵ ‌بووم ‌لە ‌مزگەوت‪‌ ،‬پەیامبەر‌‬
‫وتی‪‌:‬ئەی‌ابي‌ذر‌دەزانی‌ڕۆژ ‌لە‌کوێ‌ئاوا‌دەبێ‪‌.‬وتم‪‌:‬ئەڵاڵ ‌و‌پەیامبەرەکەی‌‬
‫دەزانێ‪‌ .‬پەیامبەر ‌وتی‪‌ :‬ڕۆژ ‌ئەروات ‌تا ‌بچیت ‌سوژدە ‌بەرێت ‌لە ‌ژیر‌‬
‫عەرش(واتە‌عەرشی‌ئەڵاڵ)‪ ‌.‬عَنْ أَبِي ذَرٍّ ـ رضى اهلل عنه ـ قَالَ كُنْتُ مَعَ النَّبِيِّ‬
‫صلى اهلل علیه وسلم فِي الْمَسْجِدِ عِنْدَ غُرُوبِ الشَّمْسِ فَقَالَ " یَا أَبَا ذَرٍّ أَتَدْرِي أَیْ َ‬
‫ن‬
‫سجُدَ َتحْتَ‬‫تَغْرُبُ الشَّمْسُ "‪ .‬قُلْتُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ‪ .‬قَالَ " فَإِنَّهَا تَذْهَبُ حَتَّى تَ ْ‬
‫الْعَرْشِ‪‌375.‬‬
‫ئهزانێت ‌ دەبێ ‌ئەوەی ‌هەیە ‌لە‌‬
‫كهوابو ‌ئەڵاڵ ‌هێنده‌ ‌خۆی ‌به‌گه‌وره‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫دورستکراوەکانی‌سوژدەی‌بۆ‌بەرێت‪‌‌.‬‬

‫ستانهوه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كۆتایی‌و‌هه‬ ‫‪‌٢٩‌.٢٩‌.٠‬ڕۆژی‌‬
‫وی‌و‌گهردون‌بێنێت‪‌،‬ئیسرافیل‌‬
‫‌‬ ‫دات‌كۆتای‌به ‌ژیانی‌زه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بڕیار‌ئه‬ ‫كاتێك‌ئەڵاڵ ‌‬
‫ی‌تا‌ساتی‌كۆتای‌هێنانی‌ژیان‌دهست‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زوڕناكه‬ ‫كو‌پوفبكات‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كات‌تاوه‬ ‫‌‬
‫بانگ‌ئه‬
‫كات‪‌،‬له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سف‌و‌باسی‌چیرۆكی‌ڕۆژی‌كۆتایی‌ئه‬ ‫پێ‌بكات‪‌.‬پەیامبەر ‌زیاتر ‌وه‌‬
‫تهنیا ‌چه‌ند ‌شتێك ‌باس‌‬ ‫كه ‌ ‌‬‫بهر ‌دوورودرێژی ‌چیرۆكه‌كه‌ ‌و ‌نالۆجیكی ‌باسه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كانی‌ئهڵێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫پاڵپشتی‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫به‌‬
‫ئهكەین‪‌،‬پەیامبەر‌ ‌‬ ‫‌‬
‫زۆرناكه‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫پوف‌بكات‌به ‌‬
‫‌‬ ‫كات‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئیسرافیل‌ئه‬ ‫رمان‌به ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ڕۆژی‌كۆتای‪‌،‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫فه‬ ‫‌‬
‫كان‌وهك‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫چێ‪‌،‬كێوه‬ ‫ریهكدا‌تێك‌و‌پێك‌ده‌‬ ‫سه ‌‬‫وی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ق‌ئهبێت‌و‌زه‌‬
‫ئاسمان‌شه ‌‬
‫‌‬
‫كهی‌ئەڵاڵ‌و‌‬ ‫رشه ‌‬
‫ژێر‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌تر‌دهچنه‌‌‬
‫‌‬ ‫یان‌لێ‌دێت‪‌،‬چوار‌فریشته‌‬
‫‌‬ ‫خوری‌شیكراو‌‬
‫تی‪‌،‬ئیسرافیل‌دێته‌الی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مرۆڤایه‬ ‫به‌‬
‫ی‌هێنانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مهش‌كۆتای‬ ‫گرن‪‌،‬به ‌‬
‫‌‬ ‫شتان‌هه ‌‬
‫ڵیئه‬‫‌‬ ‫به ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬
‫وهی ‌تۆ ‌ویستت‪‌،‬‬ ‫ئهڵێت ‌ئه‌وا ‌ئه‌هلی ‌ئاسمان ‌و ‌زه‌وی ‌مردن ‌وه‌ك ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ر‌تۆی‌زیندو‌ماوی‌كه ‌نامری‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵێت‌هه‬ ‫ئهویش ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ڵێت‌ئهی‌كێ‌ماوه؟ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌ئه‬ ‫ئەڵاڵ‬

‫‪ 374‬تفسیر‌‪‌٢٦‬سورة‌المائدة‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌.‬‬
‫‪‌375‬صحیح‌البخاري‪‌,‬کتاب‌التفسیر‌‬

‫‪418‬‬
‫ڵێت‌دهبا‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌ئه‬ ‫گهڵ‌من‪‌.‬ئەڵاڵ‬ ‫و‌میكائیلیش‪‌،‬له ‌‬
‫‌‬ ‫كهت‪‌،‬جوبرائیل ‌‬ ‫رشه ‌‬
‫ڵگرانی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫مانیش‌ئهمرن‌و‌دیسان‌ئیسرافیل ‌دێت‌و‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئیتر‌ئه‬ ‫جوبرائیل ‌و‌میكائیلیش‌بمرن‪‌ .‬‬
‫ئهویش‌‬ ‫وه ‌جوبرائیل ‌و ‌میكائیلیش ‌مردن‪‌ ،‬ئەڵاڵش ‌ئه‌ڵێت ‌كێ ‌ماوه؟ ‌ ‌‬ ‫ئهڵێت ‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬
‫كهت ‌و ‌منیش‪‌،‬‬ ‫رشه ‌‬
‫گهڵ ‌هه‌ڵگرانی ‌عه‌ ‌‬ ‫ئهڵێت ‌هه‌ر ‌تۆی ‌زیندو ‌كه‌ ‌نامری ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهم ‌بمرێت‪‌ ،‬ئه‌وانیش ‌ئه‌مرن ‌و ‌دیسان‌‬ ‫رشه ‌‬
‫ئهویش ‌ئه‌ڵێت ‌با ‌هه‌ڵگری ‌عه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دیسان‌ئهڵێت‌كێ‌ماوه‌؟‌‬
‫‌‬ ‫وا‌ئهوانیش‌مردن‌‪‌ ،‬ئەڵاڵ ‌‬ ‫و‌ئهڵێت‌ئه‌ ‌‬ ‫ئیسرافیل‌دێتەوە‌ ‌‬
‫ئهڵێت ‌تۆش ‌له‌‌‬ ‫ئهویش ‌ئه‌ڵێت ‌هه‌ر ‌خۆم ‌و ‌خۆت ‌ماوین ‌ئیتر ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهیكوژێت‌‬ ‫دهستكرده‌كانی ‌منی‪‌ .‬ئیتر ‌ئیسرافیلیش ‌ئەمرێت‪‌ ،‬ئیتر ‌نازانین ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ردون‌ههموی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مینێت‌ئینجا‌گه‬ ‫‌‬
‫ر‌خۆی‌ئه‬ ‫‌‬
‫ش‌هه‬ ‫یان‌خۆی‌خۆی‌ئهكوژێت‪‌.‬ئەڵاڵ‬
‫‌‬
‫ێ‌‬‫بهیەكدا ‌ئه‌دات ‌و ‌قه‌پاتی ‌ئه‌كات ‌وه‌كو ‌پێوه‌دانی ‌كتێبێك‪‌ ،‬ئیتر ‌ته‌ختایی‌هكی ‌ل ‌‬ ‫‌‬
‫ئهڵێت‌من‌جەبارم‌من‌‬ ‫كی‌تێدانییه‪‌،‬پاشان‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هیچ‌خواریه‬ ‫كات‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دروست‌ئه‬
‫ڵێت‌من‌خاوهن‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫اڵتی‌بێ‌سنورم‌ئه‬ ‫ن‌ده ‌‬
‫سته‬ ‫من‌خاوه ‌‬
‫‌‬ ‫واته‌‬
‫جەبارم‌من‌جەبارم‌– ‌‬
‫دهنگی ‌خۆی ‌هاوار ‌ئه‌كات ‌و ‌سێجار ‌ئه‌ڵێت ‌(ئیمرۆ ‌ئەو‌‬ ‫شكۆم‪‌ .،‬ئیتر ‌به‌ ‌ ‌‬
‫یە؟ ‌لمن ‌المللك ‌الیوم)‪‌ ،‬هاوار ‌ئه‌كات ‌من ‌پاشام‪‌،‬‬ ‫دەسەاڵت ‌و ‌شکۆییە ‌هی ‌كێ ‌‬
‫وهاڵمی‌خۆی‌‬ ‫وه‪‌.‬له‌‌دواییدا‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫المی‌ناداته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫س‌وه‬ ‫پاشاكانی‌دونیا‌له‌كوێن؟‌كه‌‬
‫‌‬
‫سهاڵتدار‪‌ ‌ .‬لله ‌الواحد ‌القهار)‪‌.‬‬ ‫ههر ‌ئەڵاڵی ‌تاك ‌و ‌ته‌نیای ‌ده‌ ‌‬ ‫داتهوه‌ ‌و ‌ئه‌ڵێ( ‌‬
‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ویه ‌بۆ ‌ماوه‌ی ‌چل ‌ڕۆژ ‌بارانی ‌لێ ‌دەبارێنێ ‌تا ‌‪‌ ٢٩‬باڵ ‌ئاو‌‬ ‫تهختایی ‌ئه‌م ‌زه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫روێتهوه‌‪‌ ،‬پاشان ‌جوبرائیل ‌و ‌میكائیل ‌زیندو‌‬ ‫‌‬ ‫لدهستێ‪‌ ،‬ئینجا ‌ڕوه‌كی ‌لێ ‌ئه‌‬ ‫هه ‌‬
‫‌‬
‫وه‌‬
‫وه ‌و ‌هی ‌كافرانیش ‌به‌ ‌تاریكی‌ه ‌‬ ‫ڕوناكییه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌ ،‬ڕووحی ‌موسڵمان ‌به‌ ‌‬ ‫كاته ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ههر ‌ڕووحێك ‌ئه‌چێته‌وه‌‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫بنه ‌‬
‫ستهكان ‌زیندوو ‌ئه‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ،‬پاشان ‌جه‌ ‌‬ ‫زیندو ‌ئه‌بێته‌ ‌‬
‫ائهوەستن ‌چاوه‌ڕێی ‌ڕۆژی ‌حساب‌‬ ‫ستهی ‌خۆی‪‌ ،‬هه‌مو ‌ئه‌م ‌مرۆڤانه‌ ‌ڕ ‌‬ ‫جه ‌‬ ‫ناو ‌ ‌‬
‫ردهنیان ‌نقومی‌‬ ‫وەرێ ‌ئه‌بن ‌تا ‌گه‌ ‌‬ ‫دهبن‪‌ ،‬نزیكه‌ی ‌هه‌فتا ‌سالێك ‌به‌م ‌شێوه‌یه‌ ‌چا ‌‬ ‫‌‬
‫فاعهتمان‪‌ -‬بۆ ‌ئه‌كات‪‌ ،‬ئیتر‌‬‫شه ‌‬ ‫وهمان ‌– ‌‬ ‫ئهڵێن ‌كێ ‌پارانه‌ ‌‬ ‫قهی ‌خۆیان ‌ئه‌بێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئاره ‌‬
‫‌‬
‫ژیاوه‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫كه ‌به‌ ‌ڕوحی ‌ئەڵاڵ ‌‬‫كهم ‌ده‌ستكرد ‌بوه‌ ‌ ‌‬ ‫یه ‌‬ ‫كهن ‌ئه‌و ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫ئادهم ‌ئه‌ ‌‬
‫داوا ‌له‌ ‌ ‌‬
‫وه ‌له‌ ‌توانای ‌مندا ‌نییه‌‪‌ ،‬ئیتر‌‬‫ئهڵێت ‌ئه‌ ‌‬‫كاتهوه‌ ‌ ‌‬
‫ئهویش ‌داواكاریه‌كه‌یان ‌ڕه‌ت ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهی ‌ئێوه‌ ‌داوای‌‬ ‫ههمویان ‌ئه‌ڵێن ‌ئه‌ ‌‬ ‫ك‌ ‌‬ ‫یه ‌‬
‫رهكان ‌ئه‌كەن ‌یه‌ك ‌به‌ ‌‬ ‫مبه ‌‬
‫پێغه ‌‬
‫داوا ‌له‌ ‌ ‌‬
‫له‌‬
‫تهكلیف‪‌ ‌ -‬‬ ‫نییه‪‌ ،‬پاشان ‌داوا ‌– ‌‬‫له ‌توانای ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫فاعهت ‌كردن) ‌‬ ‫شه ‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫كهن ‌( ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫بهم ‌بۆ ‌ئەڵاڵ ‌و ‌پاشان ‌هه‌ڵم‌‬ ‫كهن ‌و ‌منیش ‌كڕنوش ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مهد) ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫واته ‌‬
‫من( ‌‬

‫‪419‬‬
‫ئهكێشن ‌بۆالی ‌ئەڵاڵ‪‌ ،‬ئەڵاڵش ‌ئه‌ڵێت ‌چیت ‌ئه‌وێت ‌منیش ‌ئه‌ڵێم ‌تۆ ‌په‌یمانی‌‬ ‫‌‬
‫فاعهتیان ‌بۆ ‌بكه‌م ‌و ‌تۆش ‌دادیان ‌بكه‌‪‌ ،‬ئیتر‌‬
‫ته ‌من‪‌ ،‬با ‌من ‌شه‌ ‌‬‫وهت ‌داوه‌ ‌‬‫پارانه ‌‬
‫‌‬
‫كهم ‌و ‌دادگا ‌ده‌ست ‌پێ ‌ئه‌كات‪‌ .‬پەیامبەر ‌زۆر‌‬ ‫ڵه ‌‬
‫وه ‌بۆ ‌الی ‌كۆمه‌ ‌‬
‫چمه ‌‬
‫منیش ‌ئه‌ ‌‬
‫كاتهوه‌ ‌و ‌به‌ ‌موسڵمانان ‌ئه‌ڵێت ‌من‌‬‫بهم ‌چیرۆكه‌ ‌ئه‌دات ‌و ‌جه‌خت ‌ئه‌ ‌‬ ‫درێژه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ژنهوه‌ ‌دووان ‌له‌ ‌جۆری‌‬ ‫ههشت ‌به‌ ‌‪‌ ‌ ٢٩‬‬ ‫فاعهتم ‌بۆ ‌كردن ‌كه‌ ‌بچن ‌بۆ ‌به‌ ‌‬‫شه ‌‬ ‫‌‬
‫ونده‌‬
‫ئهچن ‌بۆالیان ‌ئه‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫مانه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫كهی ‌تر ‌له‌ ‌جۆرێكی ‌ترن‪‌ ‌ .‬‬
‫فتایه ‌‬
‫مرۆڤن ‌و ‌هه‌ ‌‬
‫مینێنهوه‌‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫كه ‌مۆخی ‌القیان ‌دیاره‌ ‌و ‌هه‌ر ‌به‌كچێنی ‌بۆتان ‌ئه‌‬ ‫نكه ‌ ‌‬
‫پێستیان ‌ته‌ ‌‬
‫نه ‌دۆزه‌خ‪‌ ،‬ئه‌و ‌دۆزه‌خ‌هی‌‬ ‫ده ‌‬
‫كهی ‌سوك ‌بێت ‌ئیتر ‌فرێی ‌ئه‌ ‌‬ ‫رازوه ‌‬
‫‌‬ ‫وهی ‌ته‌‬‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫‪376‬‬
‫پێشتر‌باسمان‌كرد‬

‫وه ‌پێویستی ‌به‌ڕون ‌كردنه‌وه‌‌‬ ‫لهڕاستیدا ‌بۆ ‌مرۆڤێكی ‌ژیر ‌ئه‌و ‌قسانه‌ی ‌سه‌رە ‌‬ ‫‌‬
‫بهاڵم‌با‌‬‫گاته‌كونجی‌بڕوایی‪‌ ‌.‬‬ ‫كاربهێنێت‪‌،‬خۆی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫گهر‌لۆجیكی‌مێشكی‌به‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫نییه‌ ‌‬
‫‌‬
‫لهالی‌پەیامبەر‌باسكراوه‌‪:‬‬ ‫كه‌ ‌‬
‫سهر‌سیفاتی‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫ند‌خاڵێك‌له ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫چه‬ ‫وردبینهوه‌‌ ‌‬
‫‌‬
‫تهنیا ‌چه‌ند ‌خاڵێكی ‌نوێ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ینه ‌‬
‫كه ‌‬
‫نه ‌‬
‫با ‌زیاتر ‌دوباره‌ی ‌نالۆجیكه‌كانی ‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫ههبێت‌و‌بمرن‌و‌زیندو‌‬ ‫گهر‌مرۆڤ‌و‌ئیبلیس‌خراپێیان ‌ ‌‬ ‫ڵێن‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫باس‌بكهین‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫یهكتریدا ‌ئه‌دا؟‌‬ ‫وه ‌تاوەکو ‌دادگایی ‌بكرێن‪‌ ،‬ئایا ‌ئەڵاڵ ‌بۆچی ‌گه‌ردون ‌به‌ ‌‬ ‫بكرێنه ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌،‬پێوست‌‬ ‫تی‌بهێنێت‌و‌زیندویان‌بكاته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مرۆڤایه‬ ‫توانێت‌كۆتایی‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆی‌ئه‬ ‫ئەڵاڵ‌‬
‫ئهبێ‌گوناحی‌جوبرائیل‌و‌‬ ‫تێك‌بدات‌و‌دروستیان‌بكاتهوه‌!‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ردونه‌‬
‫‌‬ ‫ناكات‌ئه ‌‬
‫م‌گه‬ ‫‌‬
‫ههڵگری‌‬ ‫چهندین ‌ساڵه‌ ‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌ئه‌و ‌هه‌مو ‌فریشتانه‌ی ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫میكائیل ‌چی ‌بێت ‌له‌ ‌‬
‫وه؟‌‬
‫كاته ‌‬
‫تێنێ‌و‌دیسان‌زیندویان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫فه‌و‬
‫ر‌ههمویان‌ئ‌ه ‌‬
‫تی‪‌،‬بۆچی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫یه‬‫رشه ‌‬
‫عه ‌‬ ‫‌‬
‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌خۆی ‌زانستی ‌ڕابوردوو ‌و ‌داهاتوی ‌هه‌بێت ‌سودی ‌تاقی‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫م‌شێوهیه‌ ‌بیر‌‬
‫‌‬ ‫ی‌مرۆڤ‌بهم ‌مێشکه‌ ‌ساده‌ ‌و‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌ئێمه‬ ‫؟‌ئهگه‌‬
‫چییه ‌‬
‫وهكانی ‌ ‌‬ ‫كردنه ‌‬
‫‌‬
‫بهم ‌شێوه‌‌‬ ‫یهك ‌بێت ‌كه‌ ‌ئیسالم ‌باسی ‌ئه‌كات ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهبێ ‌چ ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ینه ‌‬‫بكه ‌‬
‫‌‬
‫ردون‌و‌مرۆڤایهتی‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تێبڕوانێت‌بۆ‌ژیانی‌گه‬ ‫نالۆجیكی‌ه‌‬

‫الزمر‪‌،‬ایه‌‪‌،٢٢‬‬
‫‌‬ ‫سوره‌‬
‫‌‬ ‫ففین‪‌،‬ایه‌‪‌٢٢‌-٦٢‬‬
‫‌‬ ‫سوره‌المط‬
‫‌‬ ‫االنعام‪‌،‬ایه‌‪‌٢٢-٢‬‬
‫‌‬ ‫سوره‌‬
‫‌‬ ‫تفسیر‌ایه‌‪‌٢٠‬‬
‫‌‬ ‫‪‌376‬‬
‫القارعه‌‪‌/‬ابن‌كثیر‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬سوره‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫الحاقه‬ ‫یس‪‌،‬ایه‌‪‌٢٢-٢٠‬‬
‫‌‬ ‫سوره‌‬
‫‌‬ ‫‪‌٦٢-٢٢‬‬

‫‪420‬‬
‫ر‌ئێمه ‌مردو‌بین‪‌،‬خۆ‌نازانیین‌‬
‫‌‬ ‫دات‌ئه ‌‬
‫گه‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاوا‌تێك‌ئه‬ ‫ردونه ‌‬
‫‌‬ ‫بۆچی‌ئهو‌گه‌‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌‬
‫وه ‌كێی‌‬
‫كاته ‌‬
‫‪‌،‬بۆ‌كێ‌تاقی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌خۆی‌بمینێته ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ر‌هه‬ ‫یان‌نا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌تێكی‌داوه‌ ‌‬
‫پێ‌ئهترسێنێ؟‬
‫‌‬
‫گهر ‌خۆی ‌زانستی‌‬ ‫ورهیی ‌خۆی ‌بۆ ‌خۆی ‌بسەلمێنێ؟ ‌ئه‌ ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫ئایا ‌ئەیەوێت ‌ ‌‬
‫وه؟‬
‫م‌تاقی‌كردنه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تی‌ئه‬ ‫‌‬
‫بینێ‌بۆچیه‬ ‫‌‬
‫توانای‌خۆی‌ڕائه‬ ‫و‌له‌‬
‫یه‌ ‌‬ ‫داهاتوی‌هه ‌‬
‫‌‬

‫تۆقاندنی‌مرۆڤ‌به‌ئەشکەنجەی‌ناو‌گۆر‬
‫‌‬ ‫‪‌٢٠‌.٢٩‌.٠‬‬
‫ردهمی ‌مرۆڤ ‌ئەیەوێت‌‬ ‫به ‌‬ ‫خاته ‌ ‌‬
‫ئاینی ‌ئیسالم ‌زۆر ‌ڕێگای ‌ترس ‌و ‌تۆقاندن ‌ئه‌ ‌‬
‫وه ‌گوێبیستی ‌ئایه‌تەكانی ‌قوڕئان ‌و ‌فه‌رموده‌كانی ‌پەیامبەر ‌بن‪‌.‬‬ ‫لهم ‌ڕێگایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ركیهكه‌ی ‌ئیسالم ‌به‌ ‌هۆی ‌خۆشی‌‬ ‫سه ‌‬ ‫بڕبڕه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫كێكه ‌ ‌‬
‫ههشت ‌و ‌دۆزه‌خ ‌یه‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫‌‬
‫مرۆڤه‌‬
‫‌‬ ‫كوێلهی ‌ئه‌م ‌ئاینه‌‪‌ .‬‬
‫دۆزهخ ‌خەڵکان ‌ببن ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ههشت ‌و ‌توقاندن ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫‌‬
‫یانهوێ ‌خۆیان ‌له‌ ‌یاسای ‌سروشت‌‬ ‫ههشت ‌ئه‌ ‌‬ ‫بهر ‌تامی ‌به‌ ‌‬ ‫خۆویستهكان ‌له‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫جێبهجێ ‌كه‌ری ‌یاساكانی ‌ئیسالم ‌بن ‌تاوەکو ‌ئەڵاڵ ‌به‌‌‬ ‫نهوه‌ ‌و ‌ ‌‬ ‫دوربكه ‌‬
‫‌‬
‫گهر‌یاساكان‌كوشتنی‌من‌و‌تۆش‌‬ ‫جا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌.‬‬
‫ههشتێكی‌به‌رین ‌پاداشتیان‌بداته‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫‌‬
‫تیوكردنی‌مناڵی‌من‌و‌تۆ‌بێت‪‌،‬به ‌بێوه‌ژنكردنی‌من‌و‌تۆ‌بێت‪‌،‬به‌‌‬
‫‌‬ ‫بێت‪‌،‬به ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬
‫كو‌ههفتا‌حۆریان‌بدرێتێ‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫بێ‌بیكهن‪‌ ‌.‬‬
‫تاوه‬ ‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫بهندكردنی‌من‌و‌تۆ‌بێت‪‌ ‌،‬‬ ‫‌ڕ‌ه ‌‬
‫بێ‌ههمو‌یاساكانی‌ئیسالم‌‬ ‫‌‬ ‫خ‌هه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫ترسی‌دۆزه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫خۆویستانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫م‌مرۆڤه‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫‌‬
‫ئهم‌‬
‫نه ‌ ‌‬
‫یهك ‌نه‌سوتێن ‌و ‌منیش ‌بخه‌ ‌‬ ‫شخارته ‌‬
‫‌‬ ‫دنكه ‌‬
‫جێبهجێ ‌بكه‌ن ‌تاوه‌كو ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫خ‌ناوهستێ‌‬
‫‌‬ ‫ههشت ‌و‌ ‌‬
‫دۆزه‬ ‫به ‌‬ ‫ر‌به ‌ ‌‬
‫خهی‌كه‌ ‌دروستیان‌كرد‪‌.‬پەیامبەر ‌هه‌ ‌‬ ‫دۆزه ‌‬
‫‌‬
‫بهلكو ‌ئازارێكی ‌تریشی ‌دروست ‌كرد ‌و ‌دڵی ‌منااڵنی ‌ئێمه‌ی ‌پێ ‌ئه‌تۆقێنێ‌‬ ‫‌‬
‫كات‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫باسی‌ئه‬ ‫یهی‌پەیامبەر ‌‬ ‫جه ‌‬
‫و‌ئهشكەن ‌‬ ‫و‌ئازاره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهویش‌توقاندنی‌گۆره‌‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫نجه ‌و‌‬
‫شكه ‌‬
‫م‌ئه ‌‬ ‫ر‌ئه ‌‬
‫ئهگه‌ ‌‬ ‫كاندا‌ههبێ‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ترسناكه‬ ‫مه ‌‬
‫ر‌له ‌فلی ‌‬
‫ر‌هه ‌‬‫گه ‌‬ ‫پاش‌مردن‌مه ‌‬
‫‌‬
‫بكرێته ‌فلیمێكی ‌ترسهێنەری ‌هۆلیود ‌وه‌ك ‌پێشتر ‌باسمان ‌كرد ‌ئه‌وا‌‬ ‫‌‬ ‫ترسه ‌‬
‫‌‬
‫ئایهتی ‌‪٩٢‬ی ‌سوره‌تی‌‬ ‫رئهگرێت‪‌ .‬ئازاری ‌گۆر ‌له‌ ‌تەفسیری ‌ ‌‬ ‫كهم ‌وه‌ ‌‬ ‫خهالتی ‌یه‌ ‌‬‫‌‬
‫گێرنهوه‌ ‌ڕۆژێكیان‌‬‫ئه ‌‬ ‫تهوه‌‌‪‌ ‌ ،‬‬‫سهر ‌كراوه‌ ‌‬ ‫جهختی ‌له‌ ‌‬ ‫ابراهیم ‌لەالیەن ‌ابن ‌کثیر ‌ ‌‬
‫سهر ‌گۆرستان ‌تا ‌به‌ ‌خاكی ‌بنێژن‪‌،‬‬ ‫چێته ‌ ‌‬‫لهگه‌ڵ ‌ته‌رمێكی ‌ئه‌نسار ‌ئه‌ ‌‬ ‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫به‌دارێک‌یاری‌‬ ‫وه‪‌،‬پەیامبەر‌ ‌‬ ‫ریان‌ئهخوالیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌سه‬ ‫ك‌له ‌‬
‫سه‬ ‫یه ‌‬ ‫كاتێك‌ناژتیان‌باڵنده ‌‬
‫‌‬
‫نجهی ‌گۆر‪‌.‬‬‫شكه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫بە ‌عەردەکە ‌دەکرد ‌و ‌بۆ ‌دوو ‌سێجار ‌وتی ‌خۆبپارێزن ‌له‌ ‌ ‌‬

‫‪421‬‬
‫نجهیان‌‬
‫شكه ‌‬ ‫چهند ‌جۆرێك ‌ئه‌م ‌ئه‌ ‌‬ ‫وه ‌زانایان ‌و ‌نوسه‌رانی ‌ئیسالم ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫لێره ‌‬
‫‌‬
‫لۆجیكی‌مێشك‌وهری‌ناگرێ‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫كه‌‬
‫وه‌ ‌‬
‫ته ‌‬‫گێراوه ‌‬
‫‌‬
‫وه ‌ژیانی‌‬ ‫ئهڵێت ‌كاتێك ‌كه‌سێكی ‌باوه‌ڕدار ‌له‌ ‌ژیان ‌دائه‌برێ ‌و ‌به‌رە ‌‬ ‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ڵێی‌ڕۆژه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫م‌و‌چاوێكی‌سپیان‌ههیه‌‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كان‌دێن‌ده‬ ‫‌‬
‫وا‌فریشته‬ ‫‌‬
‫ڕوات‌ئه‬ ‫كۆتای ‌‬
‫ی‌ئه‬
‫كه ‌ناهێڵێت ‌ته‌رم ‌بۆ ‌گه‌ن‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫ئهو ‌ماده‌ ‌‬ ‫ههشتیان ‌پێیه ‌‪‌ -‬‬ ‫كفنێك ‌و ‌(حنط)ێكی ‌به‌ ‌‬
‫عفهران‌پێكهاتوه‌‪‌.-‬لە‌‬ ‫بۆنی‌خۆشی‌مسك‌و‌زه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫یه‌ ‌‬
‫تێكهڵه‌ ‌‬
‫و‌ماده‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫بكات‪‌،‬یان‌ئه‬
‫الیەکی ‌ئەو ‌دادەنیشن ‌ئینجا ‌فریشتەی ‌مردن(ئەو ‌فریشتەیە ‌خەڵک ‌ئەمرێنێت)‌‬
‫دهرێ ‌بۆ ‌لێبردویی ‌و‌‬ ‫دێته ‌الی ‌سه‌ری ‌و ‌ئه‌ڵێت ‌ئه‌ی ‌گیانی ‌پاك ‌وه‌ر‌ه ‌‬ ‫‌‬
‫یهك‌‬‫له ‌دۆلكه‌ ‌‬ ‫یهك ‌ئاو ‌ ‌‬ ‫ۆپه ‌‬
‫روهك ‌دڵ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫دێته ‌ده‌رێ ‌‪‌ -‬‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫گیانه ‌‬
‫رەزامەندی ‌ئەڵاڵ‪‌ ‌ .‬‬
‫كهش'حنط' ‌خۆشترین ‌بۆنی‌‬ ‫نتوته ‌‬
‫حه ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫که‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫یخاته ‌ناو ‌كفنه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بێته ‌ده‌رێ‪‌ -‬و ‌ئه‌‬ ‫‌‬
‫الی‌ههر‌‬
‫‌‬ ‫لیئهفرێنێ‌بۆ‌ئاسمان‪‌ ‌ ،‬‬
‫به‬ ‫هه ‌‬ ‫دهرێ‪‌،‬ئینجا‌فریشتەکان‌ ‌‬ ‫لێ‌دێته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫میسكی ‌‬
‫چییه؟ ‌ئه‌ویش ‌ئه‌ڵێت ‌ئه‌وا‌‬ ‫خۆشه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بۆنه ‌‬
‫فریشتهیه‌كدا ‌ئه‌ڕوات ‌ئه‌ڵێن ‌ئه‌و ‌گیانە ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ك‌له ‌زه‌ویش‌ئاوا‌‬ ‫ههروه‌ ‌‬ ‫جوانترین‌شێوه ‌ناوی‌ئ‌ههێنن ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫النه ‌به‌ ‌‬
‫فالنی‌كوری‌ف ‌‬
‫وه‪‌ ،‬تا‌‬
‫نه ‌‬ ‫كه ‌‬
‫یبهن ‌بۆ ‌حه‌وت ‌نه‌هۆمی ‌ئاسمان ‌و ‌ده‌رگاكانی ‌لێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫بانگكراوه‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬
‫له‌‬
‫واته ‌ ‌‬
‫كهی( ‌‬ ‫ترینه ‌‬
‫م‌له ‌به‌رز ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫ڵێت‌بنوسن‌بۆ‌بهنده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌ئه‬ ‫گاته ‌الی‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌بۆ ‌زه‌وی ‌چونكه‌ ‌من ‌له‌وێ ‌دروستم ‌كردون‪‌ ،‬بۆ‌‬ ‫رێنه ‌‬
‫شتی ‌مه‌زن)‪‌ ،‬بیگه‌ ‌‬
‫كهی‌‬‫نجا‌ڕوحه ‌‬
‫‌‬ ‫ریان‌ئههێنم‌هوه‌‌بۆ‌جارێكی‌تریش‪‌.‬ئی‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫‪‌،‬ده‬ ‫وێش‌ئهیانگ‌هرێنمه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫پێی‌ئهڵێن‌‬
‫‌‬ ‫كهن‪‌.‬‬ ‫دێت‌و‌پرسیاری‌لێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫نجا‌دوو‌فریشته‌‬
‫‌‬ ‫ناو‌لهشی‪‌.‬ئی‬‫‌‬ ‫وه‌‬
‫چێته ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫و‌پیاوه ‌كێ‌بوو‌‬
‫‌‬ ‫؟‌ئهڵێت‌ئیسالم‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫ئاینت‌چییه ‌‬
‫‌‬ ‫ویش‌ئهڵێ‌ئەڵاڵ‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫خوات‌كێیه ‌‬
‫؟‌ئه‬ ‫‌‬
‫یامبهری‌ئەڵاڵ‪‌.‬‬ ‫ڵێت‌په ‌‬‫‌‬ ‫م‌ئاینه) ‌‬
‫؟‌ئه‬ ‫‌‬ ‫نهوه‌ ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫یه(واته‌ ‌بۆ‌باڵوبو ‌‬ ‫كه ‌نێردراوی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬
‫ئیتر‌دهنگێك‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌له‌ ‌كتابی‌ئەڵاڵ ‌و‌بڕوام‌پێ‌هێنا‪‌.‬‬ ‫چۆنت‌زانی؟‌ئهڵێت‌خوێندمه‌ ‌‬
‫‌‬
‫ههشتی‌بۆ‌دابنێن‪‌،‬‬ ‫به ‌‬
‫است‌بكات‌ئهوا‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ندهی‌من‌ڕ‬ ‫ر‌به ‌‬
‫گه ‌‬ ‫ڵێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاسمان‌ئه‬ ‫دێت‌له ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌ .‬پاشان ‌بۆن ‌و‌‬ ‫نه ‌‬
‫ههشتی ‌بۆ ‌بكه‌ ‌‬ ‫لهبه‌ر ‌بكه‌ن ‌و ‌دره‌گای ‌به‌ ‌‬ ‫ههشتی ‌ ‌‬ ‫جلی ‌به‌ ‌‬
‫له‌‬
‫تا‌چاوی‌بڕ‌ئهكات‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێت‌هه‬ ‫كهی‌فراوان ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫شتی‌بۆ‌دێت‌و‌گۆره ‌‬
‫‌‬ ‫رامی‌به ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫ڵێت‌موژده‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دێت‌ئه‬ ‫و‌بۆن‌خۆش‌‬
‫‌‬ ‫دوایدا‌پیاوێكی‌جوان‌ئادگار‪‌،‬به‌جلێكی‌پۆشته‌‌‬
‫‌‬
‫ویش‌ئهڵێت‌‬
‫‌‬ ‫ویش‌پێی‌ئهڵێت‌تۆ ‌كێی؟‌ئه‌‬
‫‌‬ ‫پهیمانت‌پێدرا‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫بۆ‌ئهو‌ڕۆژه‌ی ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌بێت‌‬ ‫ستانه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهویش ‌ئه‌ڵێت ‌ئه‌ی ‌ئەڵاڵ ‌با ‌ڕۆژی ‌هه‌‬ ‫باشهكانتم‪‌ ‌ .‬‬‫من ‌كاروكرده‌ ‌ ‌‬
‫الی‌كهس‌و‌كارم‪.‬‬‫‌‬ ‫تاوهكو‌بچمه‌و‌ه‌بۆ‌‬ ‫‌‬

‫‪422‬‬
‫ئهڕوات‪‌،‬‬ ‫بهاڵم ‌ئه‌وه‌ی ‌كافره‌ ‌كاتێك ‌له‌ ‌ژیان ‌دائه‌برێ ‌و ‌به‌ره‌و ‌كۆتایی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪377‬‬
‫شه‪(‌ .‬مسوح)ێكی ‌ئاگراویان ‌پێیه ‌ ‌و ‌لە‌‬ ‫دهموچاویان ‌ڕه‌ ‌‬ ‫فریشتهكان ‌دێن ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫الیەکی ‌دائەنیشن ‌پاشان ‌فریشتەی ‌مردن ‌دێته‌ ‌الی ‌سه‌ری ‌دائه‌نیشێت ‌ئه‌ڵێت‌‬
‫ردهچێ ‌وه‌ك‌‬ ‫ده ‌‬ ‫كه ‌لێی ‌ ‌‬
‫دهرێ ‌بۆ ‌توڕه‌یی ‌ئەڵاڵ‪‌ ،‬گیانه‌ ‌‬ ‫ره ‌ ‌‬
‫ئهی ‌گیانی ‌پیس ‌وه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪378‬‬
‫كه‌‬
‫مسوحه ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌به‌ ‌‬
‫گیانه ‌‬
‫خوری‌تهڕ‌لێ‌بکرێتەوە‪‌،‬ئینجا‌فریشتەکان‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سفود ‌ ‌‬
‫ویه‪‌ .‬ئیتر‌‬‫وه‪‌ ،‬بۆنێكی ‌ناخۆشی ‌لێدێت ‌كه‌ ‌ناخۆشترین ‌بۆنی ‌زه‌ ‌‬ ‫پێچێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫وه ‌و‌‬‫كرێته ‌‬
‫‌‬ ‫ئهفرێنن ‌به‌رەو ‌حه‌وت ‌نه‌هۆمی ‌ئاسمان ‌به‌اڵم ‌ده‌رگای ‌لێ ‌نا‬ ‫ههڵی ‌‬
‫‌‬
‫ویش‌ئهڵێت‌فالنی‌كوری‌‬ ‫‌‬ ‫چییه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫م‌بۆنه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵێن‌ئه‬ ‫‌‬
‫بۆنێكی‌زۆر‌ناخۆشی‌لێ‌دێت‌ئه‬
‫كه‌‬
‫واته ‌ ‌‬
‫ك‌پێشتر‌بانگیان‌ئهكرد( ‌‬
‫‌‬ ‫ن‌هه ‌‬
‫روه‬ ‫كه ‌‬ ‫ناشیرینترین‌ناو‌بانگی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫فالنه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫سهر ‌ژیان ‌بوو)‪(‌ ،‬پەیامبەر ‌ئەڵێ ‌بۆ ‌ئەوان ‌دەرگای ‌ئاسمان ‌ناکرێتەوە ‌هەتا‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫گرتوخانهی‌‬
‫‌‬ ‫ڵێت‌بۆی‌بنوسن‌له ‌‬
‫‌‬ ‫حوشتر‌لە‌کونی‌دەرزی‌دا‌نەروات) ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ئه‬
‫ینێرنهوه‌ ‌بۆ ‌ناو‌‬
‫‌‬ ‫كهن ‌و ‌ئە‬ ‫رئه ‌‬
‫كهی ‌ده‌ ‌‬ ‫نزمترین ‌به‌شی ‌زه‌وی‪‌ .‬ئیتر ‌ڕوحه‌ ‌‬
‫كهی‪‌ .‬له‌ ‌دوایدا ‌دوو ‌فریشته‌ ‌دێته‌ ‌الی ‌و ‌دائه‌نیشن ‌ئه‌ڵێ ‌خوات‌‬ ‫شه ‌‬‫له ‌‬ ‫‌‬
‫هاه‌‬
‫ئهڵێن ‌ئاینت ‌چییه‌؟ ‌ئه‌ڵێت ‌هاه‌ ‌ ‌‬ ‫هاه ‌من ‌نازانم‪‌ ‌ .‬‬‫ئهڵێت ‌هاه‌ ‌ ‌‬ ‫؟ئهویش ‌ ‌‬ ‫كێیه ‌‬
‫‌‬
‫هاه ‌نازانم؟ ‌ئیتر‌‬ ‫نازانم‪‌ ،‬ئه‌ڵێن ‌ئه‌و ‌پیاوه‌ ‌كێ ‌بوو ‌كه‌ ‌بۆتان ‌هات؟ ‌ئه‌ڵێ ‌هاه‌ ‌ ‌‬
‫بێت‌بۆی‌ئاماده‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌من‌درۆ‌بكات‌ئه‬ ‫و‌بهنده‌ ‌‬
‫یه‬ ‫ڵێت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاسمان‌ئه‬ ‫نگێك‌دێت‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫كهی ‌بۆ ‌بێت ‌و‌‬ ‫رمیه ‌‬
‫وه ‌تا ‌گە ‌‬ ‫نه ‌‬
‫دۆزهخ‪‌ ،‬ده‌رگای ‌دۆزه‌خی ‌بۆ ‌بكه‌ ‌‬ ‫بكرێت ‌له‌ ‌ ‌‬
‫وه ‌تا‌‬ ‫تهسك ‌ئه‌بێته‌ ‌‬ ‫كهی ‌هێنده‌ ‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ،‬گۆره‌ ‌‬ ‫نه ‌‬
‫كهشی ‌بۆ ‌ته‌سك ‌بكه‌ ‌‬ ‫گۆره‌ ‌‬
‫وه‪‌،‬ئینجا‌پیاوێكی‌ناشیرنی‌بۆن‌ناخۆشی‌بۆ‌دێت‌‬ ‫ك‌دائهچێته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫راسوكانی‌به ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫په‬
‫و‌ئهڵێ‌ موژدە‌بۆ‌ئەو‌بێزاریە‪‌،‬ئەوە‌بەڵین‌پێدراوەکەت‌بوو‪‌،‬ئەویش‌ئەڵێ‌تۆ‌‬ ‫‌‬
‫ئهڵێت ‌یاخوا‌‬ ‫کێی‪‌ ،‬ئەڵێ ‌من ‌كرده‌وه ‌خراپه‌كانی ‌تۆ ‌بوم‪‌ ،‬ئه‌ویش ‌ئەگریای ‌و ‌ ‌‬
‫یهت‪‌.‬‬
‫ڕۆژی‌كۆتای‌نه ‌‬
‫‌‬
‫م‌و‌به‌زۆر‌‬
‫‌‬ ‫تهو‌ه‌به‌‌ ‌‬
‫كه‬ ‫گوتراوه ‌‬
‫‌‬ ‫د‌زۆر‌جار‌ئهم‌پێشبینیه‌‌‬
‫‌‬ ‫ر‌زاری‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‌‬
‫كه ‌هێنده‌‌‬ ‫گۆره ‌‬
‫وه ‌ك‌ه ‌ ‌‬ ‫كه ‌زیاتر ‌ترسناكتربۆته‌ ‌‬ ‫نجه ‌‬
‫شكه ‌‬
‫نانهت ‌زۆر ‌جار ‌ئه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫‌‬

‫نرێت‌بۆ‌ئهوه‌ی‌خەڵک‌بنی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رگا‌دائه‬ ‫‌‬
‫پێش‌ده‬ ‫له‌‬
‫كه‌ ‌‬
‫ڕی‌دڕه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كی‌به‬ ‫پارچهیه‌‬
‫‌‬ ‫‪ 377‬مسوح‪‌:‬‬
‫که‌‬
‫رگه ‌‬
‫به ‌‬‫رگیش‌دێت‌واته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مانای‌به‬‫‪‌،‬به‌‬
‫ی‌بێته‌ژوورێ ‌‬
‫‌‬ ‫پێش‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫تهوه‌‌‬
‫كهی‌خاوێن‌بكا ‌‬ ‫پێالوه ‌‬
‫‌‬
‫دڕکاوی‌بێت‪‌.‬‬
‫به‌مانای‌لقی‌داری‌دڕکاویش‌دێت‪‌.‬‬‫له‌ئاسن‌دروستكرابێ‪‌ ‌.‬‬ ‫كه‌ ‌‬
‫ژاندنه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪ 378‬شیشی‌گۆشت‌بڕ‬

‫‪423‬‬
‫پهش‌‬‫و‌چه ‌‬
‫‌‬ ‫په ‌‬
‫چه ‌‬
‫چێته ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫راسته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫چێته ‌‬
‫كدائه ‌‬
‫یه ‌‬ ‫كان‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫راسوه‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫په‬ ‫سك‌ئهبێت‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ته‬
‫راسته‪‌،‬و‌ماری‌جۆراو‌جۆریان‌بۆ‌دێت‪.‬‬ ‫‌‬ ‫چێته‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌‬
‫كاته ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫ئازاری‌گۆره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫م‌جۆره ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خت‌له‬ ‫ها‌عائیشهی‌خێزانی‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫جه‬ ‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬
‫ش‌دێته‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كانیان‌ماری‌ڕه‬ ‫‪‌،‬له ‌‬
‫گۆره‬ ‫وه ‌‬ ‫راون‌هته‌ ‌‬
‫ههڵگ‌ه ‌‬‫وانهی‌ ‌‬
‫ر‌ئه ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫و‌ئهڵێت‌(قور‌ب‌ه ‌‬ ‫‌‬
‫الیان ‌مارێك ‌له‌الی ‌قاچه‌كانی ‌ئه‌بێ ‌و ‌مارێكیش ‌له‌الی ‌سه‌ری ‌ئه‌بێ ‌ئیتر‌‬
‫كه‌‬
‫شی‌مردووه ‌‬
‫‌‬ ‫دان‌تا‌له ‌نیوه‌ ‌‬
‫ی‌له‬ ‫‌‬ ‫زهو‌پێوه‌‬
‫ن‌به ‌گه‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫ست‌پێئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ردووكیان‌ده‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫واته ‌نێوان ‌مردن ‌و‌‬ ‫خه ‌ ‌‬ ‫مه ‌ئازاری ‌برزه‌ ‌‬ ‫گهن ‌ئیتر ‌ئه‌ ‌‬ ‫دوومارهكه‌ ‌پێك ‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬
‫تانەوە(واتە‌ژیانیان‌نەوەک‌مرۆڤی‌سەر‌دونیایە‌و‌نە‌وەک‌ڕۆژی‌کۆتایی‌‬ ‫‌‬ ‫هەس‬
‫‪379‬‬
‫ڵێت‌له ‌گۆڕی ‌كافران‌‬‫‌‬ ‫واتە‌ئاگات‌لە‌خۆیە‌و‌زیندوش‌نیت)‪‌ .‬پەیامبەریش ‌ ‌‬
‫ئه‬
‫كه‌‬
‫یه ‌ ‌‬
‫و‌ماره ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵێت‌ئه‬ ‫‌‬
‫ویش‌ئه‬ ‫چییه ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬ ‫موسڵمانان‌ئهڵێن‌'تنین' ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫تێدایه ‌‬
‫‌‬ ‫‪'‌ ٢٢‬تنین'ی ‌‬
‫ئهم‌‬
‫كهن‪‌ ‌ .‬‬
‫دهن ‌و ‌برینداری ‌ئه‌ ‌‬ ‫وه ‌ئه‌ ‌‬‫كافرهكه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه‪‌ ،‬ماره‌كان ‌به‌ ‌‬ ‫حهوت ‌سه‌ری ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بیریان‌ببهسترێت‌و‌هه‌رگیز‌‬‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫موسڵمانان‌كردووه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ترسهێنهره‌ ‌وای‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫جۆره ‌‬
‫‌‬
‫رمانرهوای‌‬
‫‌‬ ‫زگایهك ‌له‌ ‌ژێر ‌فه‌‬‫ربازنهبن ‌وه‌ك ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫تیهكه‌ی ‌خۆیان ‌ده‌‬ ‫كۆیالیه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫له ‌ژیانی‌‬‫نه ‌ ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫بیركردنه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫ئیسالم ‌دابن ‌و ‌خۆیان ‌خاوه‌نی ‌خۆیان ‌نه‌بن ‌نه‌ ‌ ‌‬
‫ئاسودهیی‌بژین‪.‬‬
‫‌‬ ‫ئاسایی‌خۆیان‌به‌‬
‫‌‬

‫ههژار‌بونی‌بڕواداران‬ ‫به ‌‬
‫‪‌ ‌٢٢‌.٢٩‌.٠‬‬
‫ینێ‌تاوهكو‌‬
‫‌‬ ‫پوڵی‌ئه ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫كهن‌ئێمه‌ ‌پاره ‌‌و ‌‬‫ی‌كفر‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ڵێت‌ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫‌‬ ‫لۆجیكی‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫ئه‬
‫سهروت‌و‌سامانی‌كافران‌‬ ‫ند‌ئایهتێكی‌قوڕئان ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ن‪‌،‬له ‌ ‌‬
‫چه‬ ‫گوناح‌زیاتر‌بكه ‌‬
‫‌‬
‫كهین ‌ئه‌ڵێین‌‬
‫وه‪‌ .‬كاتێك ‌پرسیار ‌ئه‌ ‌‬ ‫كاته ‌‬
‫زیاتر ‌ئه‌كات ‌و ‌ده‌رگای ‌رزقیان ‌لێ ‌ئه‌ ‌‬
‫گوزهرانیان ‌خۆش ‌ئه‌كات ‌له‌ ‌كاتێكدا ‌بڕوایان ‌نییه؟‌‬ ‫یه ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫بۆچی ‌به‌م ‌شێوه‌ ‌‬
‫وا‌زیاتر‌مهغرور‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌ئه‬ ‫‌‬
‫یان‌زیاتر‌ئه‬ ‫‌‬
‫كاتێك‌كافران‌پاره‬ ‫یه ‌‬
‫وی‌ئیسالم‌ئهوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫پاسا‬
‫‪‌،‬ئایا‌دهرگای‌ڕزقیش‌کە‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌جێگای‌پرسیاره‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬‫ش‌بۆسهی‌ئەڵاڵیه‌‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫بن‌ئه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫بۆسه ‌بوو؟ ‌له‌ ‌كاتێكدا ‌هێرشیان ‌كرد ‌سه‌رجیهان ‌و‌‬ ‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫ئه ‌‬‫وه ‌ ‌‬
‫له ‌ئیسالم ‌كرایه‌ ‌‬
‫‌‬
‫روهت‌و‌سامانیان‌دزی!‬ ‫سه ‌‬
‫‌‬
‫ژارانی‌ڕهشوڕوت‌‬
‫‌‬ ‫مهکكه‌ ‌بوو ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫له ‌ ‌‬‫اڵم‌لۆجیك‌پێمان‌ئهڵێت‌كاتێك‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫وتن‌جگه‌‬
‫‌‬ ‫و‌دوای‌نه ‌‬
‫كه‬‫‌‬ ‫ش‌بێباوهڕ‌بوون ‌‬
‫‌‬ ‫كانی‌مهكک‌ه‬
‫‌‬ ‫دوای‌كهوتن‌و‌پاره‌داره‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬

‫‪‌379‬تفسیر‌ایة‌(‪‌٩٢‬سورة‌ابراهیم‌‪‌٢٣٣‌+‬سورة‌المؤمنون)‪‌/‬ابن‌کثیر‌‬

‫‪424‬‬
‫ئهی‌وت‌‬ ‫ر‌بۆیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نهبێ!‌ ‌‬
‫هه‬ ‫كه ‌ ‌‬‫ری‌ئاینه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زرێنه‬ ‫‌‬
‫ی‌دامه‬ ‫انی‌نزیك‌و‌دهسته‌‬
‫‌‬ ‫له ‌هاوڕێی‬ ‫‌‬
‫وه ‌و‌‬ ‫ر‌ئهبێ‌زیاتر‌وردببینه‌ ‌‬ ‫اڵم‌هه ‌‬‫‌‬ ‫سهری‌لێتێكداون!‌به‌‬ ‫وانهی‌پاره‌دارن‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫بۆسهی‌بۆ‌دانابو؟‌یان‌عوسمانی‌‬ ‫‌‬ ‫مهند‌بوو‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫كه ‌دۆڵه‌ ‌‬ ‫بلێن‌ئایا‌پەیامبەریش‌ ‌‬
‫ی‌لهناو‌‬‫دژه ‌ئاراستەی ‌‬ ‫؟‌كهوابو‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫بو‌ئایا‌بێباوهڕ‌بوو ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ژار‌نه‬ ‫‌‬
‫فان‌هه‬ ‫‌‬
‫كوری‌عه‬
‫ئهڵێت‪‌:‬‬ ‫لمێنێ‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫یسه‬ ‫ته‌ ‌‬‫م‌دوو‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌ئه‬ ‫‌‬
‫م‌ڕاستیه‬ ‫وه‪‌ ‌.‬‬
‫بۆ‌ئه‬ ‫دۆزینه ‌‬
‫‌‬ ‫قوڕئان‌ ‌‬
‫ئه‬
‫ینێ‌چاكه ‌بۆیان‪‌،‬هه‌ر‌‬ ‫‌‬ ‫ی‌ده ‌‬
‫یانده‬ ‫‌‬ ‫ن‌ئهو‌مۆله‌ ‌‬
‫ته‬ ‫به ‌‬ ‫ڕن‪‌،‬وا‌بیرنه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌بێباوه‬ ‫با‌ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫‌‬
‫ڕبهریش ‌به‌شیان‌‬ ‫دهین ‌تا ‌تاوانیان ‌زیاتر ‌بێ‪‌ .‬ئازارێكی ‌ئاوه‌ ‌‬ ‫بۆیه ‌مۆڵه‌تیان ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهِمْ إِنَّمَا نُمْلِي َلهُمْ ِليَ ْزدَادُوا‬ ‫دهبێ‪‌ .‬وَلَا يَحْسَبَنَّ َّالذِينَ كَفَرُوا أَنَّمَا نُمْلِي َلهُمْ َ‬
‫خيْرٌ لِأَنْفُ ِ‬ ‫‌‬
‫عذَابٌ ُمهِينٌ‌ال‌عمران‌‪‌٢٢٩‬‬ ‫ِإثْمًا وََلهُ ْم َ‬
‫مانه‌‬
‫یهوێ ‌له‌ ‌دنیادا ‌به‌ ‌‬ ‫یانه‪‌ ،‬ئەڵاڵ ‌ده‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫له ‌ماڵ ‌و ‌منداڵیان ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬‫سهیرت ‌نه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئازاریان‌دا‌و‌ههر‌به‌ ‌بێباوه‌ڕی‌بمرن‪ .‬فَلَا تُعْ ِ‬
‫ج ْبكَ أَ ْموَاُلهُمْ وَلَا َأوْلَادُهُمْ إِنَّمَا يُرِيدُ‬ ‫‌‬
‫التوبه‌‪‌.٢٢‬‬
‫‌‬ ‫سهُ ْم وَهُمْ كَافِرُونَ‪‌.‬‬ ‫الدنْيَا َوتَزْ َهقَ َأنْفُ ُ‬
‫حيَاةِ ُّ‬ ‫َذ َبهُمْ ِبهَا فِي الْ َ‬
‫اللَّهُ ِليُع ِّ‬
‫دهین‪‌ ،‬هه‌ر ‌بۆ‌‬ ‫به ‌ماڵ ‌و ‌کوڕان ‌یارمه‌تیان ‌ده‌ ‌‬ ‫ئێمه ‌ک‌ه ‌ ‌‬ ‫ئاخۆ ‌ئه‌وان ‌پیان ‌وایه‌ ‌ ‌‬
‫سبُونَ‬‫نهزانن‪َ‌ .‬أيَحْ َ‬ ‫مانه ‌ ‌‬
‫گهڵ ‌کردنیان؟ ‌نه‌خێر‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫ده ‌‬‫چاکه ‌ ‌‬
‫مانه ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫په ‌‬
‫یهکه‌‪‌ ‌ :‬‬ ‫وه ‌‬‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫خيْرَاتِ بَل لَا يَشْعُرُونَ‪ .‬المؤمنون ‪-١١‬‬ ‫أَنَّمَا نُمِدُّهُمْ بِهِ ِمنْ مَالٍ َو َبنِينَ‪ .‬نُسَا ِرعُ َلهُمْ فِي الْ َ‬
‫‪)١٠‬‬
‫ههشت‌زیاتر‌‬ ‫ونی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نیا‌خه‬ ‫‌‬
‫ڕدارانی‌گـڕتبو‪‌،‬ته‬ ‫‌‬
‫ی‌باوه‬ ‫‌‬
‫ژاری‌ئێخه‬ ‫‌‬
‫تی‌و‌هه‬ ‫نه ‌‬
‫هامه‬ ‫‌‬
‫خۆش‌ئهكرد‌ئەڵاڵ‌‬ ‫‌‬ ‫ون‌یان‌دڵیان‌بهوه‌‌‬
‫‌‬ ‫نان‌تا‌به‌دوای‌پەیامبەر‌ ‌‬
‫بكه‬ ‫‌‬ ‫پاڵی‌پێوه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫وه‌‬ ‫كرده ‌‬
‫یان‌زۆر‌جار‌موسڵمانانی‌هێور‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫بێباوهڕان‪‌ ‌.‬‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫داته ‌‬
‫داری‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫پارهو‌پایه‌‬ ‫‌‬
‫سورهتی‌‬‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ٩٦‬‬ ‫ك‌له ‌ ‌‬ ‫زی‌لێبێت‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌حه‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫رزق‌ئهداته‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫و‌ئهیوت‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬
‫به ‌هه‌ر ‌كه‌سێ ‌خۆی ‌حه‌زبكا‪‌،‬‬ ‫ههر ‌ئەڵاڵیه‌‪‌ -‬چ ‌زۆر ‌چ ‌كه‌م‪‌ ‌ -‬‬ ‫الرعد ‌ئه‌ڵێت ‌( ‌ ‌‬
‫‪‌،‬ژینی‌دنیاش‌له ‌چاو‌ژیانی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ردنیا‌دڵیان‌خۆشه‬ ‫‌‬
‫ژینی‌سه‬ ‫وان‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ڕۆزی‌ده‌دا‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬
‫ئهو ‌دونیا ‌ڕابواردنێكی ‌کەمە‪ .‬اللَّهُ َيبْسُطُ الرِّ ْزقَ لِ َمنْ يَشَاءُ َويَ ْقدِرُ وَفَرِحُوا بِالْ َ‬
‫حيَاةِ‬ ‫‌‬
‫الدنْيَا فِي الْآخِرَةِ إِلَّا َمتَاعٌ)‪‌‌.‬‬‫حيَاةُ ُّ‬ ‫الد ْنيَا وَمَا الْ َ‬
‫ُّ‬
‫سهالتیان ‌نه‌بو ‌هه‌ژار ‌بوون ‌و ‌کاتێك‌‬ ‫ده ‌‬ ‫مه ‌لۆجیکه‌ ‌كاتێك ‌موسوڵمان ‌ ‌‬ ‫ئایا ‌ئه‌ ‌‬
‫مهندی ‌بێباوه‌ڕان‌‬ ‫ههمان ‌کاتدا ‌دۆله‌ ‌‬ ‫ستهاڵتیان ‌هه‌بو ‌دەوڵەمەند ‌بوون‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫کهوێ‌پەیامبەر‌‬ ‫رده ‌‬
‫بۆمان‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫م‌سێچوار‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌هه ‌‬
‫ر‌له‬ ‫‌‬ ‫بۆسهی‌ئەڵاڵ ‌بێت!‌به‌‬ ‫‌‬
‫له ‌سایکۆلۆجیه‌تی ‌خه‌لکی ‌چوارده‌وری ‌خۆی ‌به‌ ‌باشی ‌تێگه‌یشت ‌بوو ‌بۆیه‌‬

‫‪425‬‬
‫رمایهی ‌سه‌ر ‌ئه‌رزی ‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫رمایه ‌و ‌سه‌‬
‫‌‬ ‫ههشتی ‌بۆ ‌کردبون ‌به‌ ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫پاداشتی ‌به‌ ‌‬
‫خۆشیهکی‌کاتی‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫به‌‬
‫کردبون‌‌ ‌‬
‫‌‬

‫له‌قوڕئان‬ ‫‪‌٢٢‌.٢٩‌.٠‬ناسیخ‌و‌مەنسوخ‌'الناسخ‌و‌المنسوخ'‌ ‌‬
‫یهكێك ‌له‌ ‌مشتومر‌هكانی ‌قوڕئان ‌و ‌سه‌ر ‌لێشێواندی ‌موسڵمانن ‌ناسخ ‌و‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ریعهتێك‌دێنێته‌‌‬ ‫تێك‌یاساێك‌و‌شه ‌‬
‫‌‬ ‫تهكانی‌ناو‌قوڕئان‌ه‪‌.‬واته‌ ‌ ‌‬
‫ئایه‬ ‫نسوخی‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مه‬
‫له‌‬
‫كار‌ئهخات‌و‌موسڵمان‌ئیشی‌پێناكات‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫تێكی‌تر‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رمانی‌ئایه‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫فه‬ ‫وه ‌ ‌‬‫كایه ‌‬
‫‌‬
‫الیهن ‌موسڵمانان ‌كاری ‌پێناكرێت‪‌ ،‬نه‌ك ‌ئایه‌ت ‌به‌لكو‌‬ ‫له ‌‬ ‫قوڕئاندا ‌ده‌یان ‌ئایه‌ت ‌ ‌‬
‫تهواوی‌له‌‌‬ ‫كافرون‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سورهتی‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌نمونه ‌‬
‫‌‬ ‫ماوه ‌‬
‫واوی‌كاری‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫سورهتیش‌به‌ ‌ته‌‬ ‫‌‬
‫ئهو‌‬
‫نانهت ‌موشریكه‌كانی ‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫كارخراوه ‌و ‌ئایه‌تی ‌شمشێر ‌جێگای ‌گرتۆته‌وه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫دات‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رمانی‌شتێك‌ئه‬ ‫‌‬
‫یان‌وت‌ڕۆژێ‌فه‬ ‫‌‬
‫كرد‌ئه‬ ‫یان‌به‌پەیامبەر‌‬
‫‌‬ ‫مه‌ ‌‬
‫گاڵته‬ ‫رده ‌‬
‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫ستهش ‌ئایه‌تی‌‬ ‫به ‌‬ ‫ههر ‌بۆ ‌ئه‌م ‌مه‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫موسڵمانان ‌و ‌بۆ ‌ڕۆژێكی ‌تر ‌ڕه‌تی ‌ئه‌كاته‌ ‌‬
‫ئایهتێكی‌تر‌‬ ‫تێكمان‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رگا‌ئێمه‌ ‌‬
‫ئایه‬ ‫‌‬ ‫زی‌و‌ئهڵێت(‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‪٢٣٢‬ی‌سوره‌تی‌النحل‌دابه‌‬
‫ستوه‪‌.‬نا‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵت‌به‬ ‫‌‬
‫خۆت‌هه‬ ‫زانێ‌چی‌دهنێرێ‪‌-‬ئێژن‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫گۆڕی‌–‌ئەڵاڵ‌خۆی‌چاكتر‌ده‌‬
‫وان‌زۆربهیان‌نازانن‪‌.‬وَِإذَا بَدَّلْنَا آيَةً مَكَانَ آيَةٍ وَاللَّهُ َأعْلَمُ بِمَا ُين ِّ‬
‫َزلُ قَالُوا‬ ‫‌‬ ‫وانیه!‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫‪380‬‬
‫نهك ‌ئێمه‌ ‌ئێستا ‌هه‌ستی ‌پێ‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫إِنَّمَا َأنْتَ مُ ْفتَرٍ َبلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ‌‪‌ ‌ ).‬‬
‫مهش ‌كه‌ ‌موسڵمانان‌‬ ‫رده ‌‬‫سهندنین‪‌ ،‬به‌لكو ‌له‌و ‌سه‌ ‌‬ ‫ردهمی ‌گه‌شه‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫بكهین ‌كه‌ ‌ ‌‬‫‌‬
‫م‌و‌كورتیهكانی‌پەیامبەر‌‬‫‌‬ ‫ستیان‌به ‌ ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫وان‌هه‬ ‫ردهمی‌جاهیلی‌بوو ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ڵێن‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ئهكرد؟!‬ ‫‌‬
‫كانی‌ناسخ‌و‌مهنسوخ‌سێ‌جۆرن‪:‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫جۆره‬
‫له‌‬
‫نوسراوهته‌وه‌ ‌‪-‬واته‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫تانهن ‌له‌ناو ‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫ئایه ‌‬
‫ئهو ‌جۆره‌ ‌ ‌‬ ‫كهم‪‌ ‌ :‬‬ ‫یه ‌‬‫‌‬
‫ندێك‌ئایهتیش‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫جێ‌ناكرێ‌و‌هه‬ ‫‌‬
‫شی‌جێ‌به‬ ‫حوكمه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫كهی‌عوسمان‪‌ -‬‬ ‫موسحەف‌ه ‌‬
‫بوه‪‌ .‬بۆ ‌نمونه‌ ‌'ابو ‌امامه‌ ‌بن ‌سهل ‌بن‌‬ ‫تهكان ‌چی ‌بوه‌ ‌چی ‌نه‌ ‌‬ ‫كهس ‌نازانێ ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌له‌ ‌بیری‌‬ ‫ستاوهته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫شهو ‌هه‌‬ ‫وه ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهڵێ ‌پیاوێك ‌سوره‌تێكی ‌لەبەرب ‌‬ ‫حنیف' ‌ ‌‬
‫‪‌،‬ئهویش‌‬ ‫ماوه ‌‬ ‫بیر‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫م‌له‬ ‫ڵێ‌ئهم‌سوره‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ماوه ‌كاتێك‌هاتۆته‌ ‌الی‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫نه ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌و ‌نه‌سخ‌‬ ‫ته ‌‬‫ههڵگیراوه‌ ‌‬ ‫مه ‌ ‌‬‫بۆ ‌ماوه‌ی ‌كاتژمێرێك ‌مت ‌ئه‌بێ ‌و ‌پاشان ‌ئه‌ڵێ ‌ئه‌ ‌‬
‫سورهتی‌‬
‫‌‬ ‫قهت‌'‬ ‫به ‌‬
‫ڵێن‌سورهتی‌'االحزاب' ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫مو‌زانایانی‌ئیسالم‌ئه‬ ‫‌‬
‫ت‌هه‬ ‫ته ‌‬
‫نانه‬ ‫بوه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬

‫أسباب‌النزول‌بهامشه‌الناسخ‌و‌المنسوخ‪‌،‬ل‌‪‌٩٢٩‬‬
‫‌‬ ‫‪‌380‬‬

‫‪426‬‬
‫له‌'ابن‌مسعود'‌‬ ‫له‌ناو‌قوڕئان‪‌ ‌.‬‬ ‫و‌نهنوسراوه‌‌ ‌‬ ‫ت‌بزره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫واته‌‪‌ ‌٢٢٠‬‬
‫ئایه‬ ‫بوه‌ ‌‬ ‫'البقره‌'‌ ‌‬
‫ئهویش ‌ده‌ست ‌به‌جێ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫ئایهتێكی ‌بۆ ‌خوێندۆته‌ ‌‬ ‫وه ‌كاتێك ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫گێرنه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫كه ‌سپیه‌ ‌و ‌هیچ‌‬ ‫زه ‌‬‫ئهبینێ ‌كاغه‌ ‌‬ ‫ویهتی‌ ‌به‌اڵم ‌بۆ ‌شه‌وی ‌داهاتو ‌ ‌‬ ‫نوسی ‌‬
‫وه‌‬
‫وهی‌نوسیمه‌ ‌‬ ‫ڵێت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ویش‌دێته ‌الی‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫ماوه ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬ ‫كی‌تێدانه ‌‬
‫‌‬ ‫نوسراوهیه‌‬
‫‌‬
‫ههر ‌دوێنی ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫مه ‌ ‌‬ ‫ئهی ‌ابن ‌مسعود ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئهویش ‌ئه‌ڵێ ‌" ‌‬ ‫اوهته‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫ڕهشكر ‌‬ ‫‌‬
‫و‌نه‌‬
‫زانین‌حوكمی‌چیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫زی‌بۆ‌ڕۆژێك‌نه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫تێك‌دابه‬ ‫‌‬
‫وابو‌ئایه‬ ‫وه"‌ ‌‬
‫كه‬ ‫ههڵیگرتۆته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تی‌سودی‌چیان‌لێ‌وهرگرت‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌مرۆڤایه‬ ‫‪‌،‬كهوابو‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫زانین‌بۆچی‌دابهزیوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫سبحان‌الله‪).‬‬
‫‌‬ ‫بێ‌چی‌بێت‌تاوهكو‌بڵێین(‌‬
‫‌‬ ‫ته‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫م‌حیكمه ‌‬
‫‌‬ ‫ته‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫لە‌أبي‌بن‌کعب‌دەگێرنەوە‌پەیامبەری‌ئەڵاڵ ‌پێیوتوە‪‌ :‬ئەڵاڵ ‌فەرمانی‌پێکردووم‌‬
‫من‌قوڕئانت‌بۆ‌بخوێنمەوە‪‌.‬ئەوەی‌خوێندەوە‌'ئەوانەی‌بێ‌بڕوا‌بوون‪‌.‬البینة‪‌،'٢:‬‬
‫وە‌ئەوەی‌تێدا‌بوو‌'ئاین‌الی‌ئەڵاڵ ‌حەنیفی‌ئیسالمە‌نە‌یەهودیە‌نە‌مەسیحیە‌‬
‫نە ‌زەردەشتیە‪‌ ،‬ئەوی ‌کاری ‌چاکە ‌بکە ‌لەالی ‌ئەڵاڵ ‌ڕەت ‌ناکرێتەوە‪‌ ،‬ئینجا‌‬
‫ئەوەشی‌خوێندەوە‌'ئەگەر‌نەوەی‌ئادەم‌دۆلێکی‌لە‌پارە‌هەبێ‌داوی‌دووهەم‌‬
‫دەکات‪‌،‬ئەگەر‌هی‌دووهەمیشی‌هەبێ‌داوای‌سێهەم‌دەکات‪‌.‬زگی‌نەوەی‌ئادەم‌‬
‫بە‌خۆڵ‌نەبێ‌تێر‌نابێ‪‌،‬ئەڵاڵ ‌توبەی‌ئەوە‌کەسە‌قبوڵ ‌دەکات‌کە‌داوای‌تۆبە‌‬
‫دەکات‪ ‌ .‬إِنَّ اللَّهَ أَمَ َرنِي َأنْ أَقْرَأَ عََل ْيكَ الْقُرْآنَ " ‪ .‬فَقَرَأَ عَ َليْهِ‪(:‬لمْ يَ ُكنِ َّالذِينَ كَفَرُوا)‬
‫النصْرَانِيَّةُ وَالَ‬
‫حنِيفِيَّةُ الْمُسْلِمَةُ الَ ا ْل َيهُودِيَّةُ وَالَ َّ‬ ‫اللهِ الْ َ‬‫عنْدَ َّ‬ ‫وَفِيهَا " إِنَّ ذَاتَ الدِّينِ ِ‬
‫ن آدَمَ وَا ِديًا ِمنْ مَالٍ‬ ‫خيْرًا فََلنْ يُكْفَ َرهُ " ‪ .‬وَقَرَأَ عََليْهِ " َلوْ أَنَّ ِال ْب ِ‬ ‫الْمَجُوسِيَّةُ مَنْ يَعْ َملْ َ‬
‫جوْفَ ا ْبنِ آدَمَ إِالَّ التُّرَابُ‬ ‫َال ْبتَغَى إَِليْهِ ثَا ِنيًا وََلوْ كَانَ لَهُ ثَا ِنيًا َال ْبتَغَى إَِليْهِ ثَاِلثًا وَالَ يَ ْمألُ َ‬
‫لهناو‌قوڕئان‌نادۆزرێته‌وه‌ ‪.‬‬ ‫ته‌ ‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫َو َيتُوبُ اللَّهُ عَلَى َمنْ تَابَ‪‌ ‌381.‬‬
‫ئه‬
‫هەندێک‌سەرچاوەش‌دەڵێن‌ئەو‌ئایەتە‌بەم‌شێوەیە‌دابەزیوە‪‌:‬‬
‫ایە‪‌ .‬داوای ‌دۆلی ‌سێهه‌می‌‬ ‫گهر ‌نەوەی ‌ئادەم ‌دوو ‌دۆلی ‌له‌ ‌پارەی ‌هەبوونی ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫نها‌خۆل‌نهبێ‪‌.‬لو‌کان‌البن‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌پڕ‌ناکات‌ته‬ ‫ئهکرد‪‌.‬هیچ‌شتێک‌زگی‌نەوەی ‌ ‌‬
‫ئاده‬ ‫‌‬
‫‪382‬‬
‫آدم‌وادیان‌من‌مال‪‌،‬البتغی‌وادیا‌ثالثا‪‌،‬وال‌یمأل‌جوف‌ابن‌آدم‌إال‌التراب‪.‬‬

‫نوسراوه ‌و ‌كاری ‌پێ ‌ئه‌كرێ‪‌،‬‬

‫‌‬ ‫دا ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫تانهن ‌له‌ناو ‌قوڕئان ‌‬
‫ئایه ‌‬
‫ئهو ‌جۆره‌ ‌ ‌‬
‫دووهم‪‌ ‌ :‬‬
‫‌‬
‫له ‌قوڕئان‌‬
‫ڕۆژێكیان ‌عمری ‌كوری ‌خه‌تاب ‌ئه‌ڵێت ‌ئه‌ترسم ‌بلێن ‌'عومەر' ‌ ‌‬

‫‪ 381‬سنن الترمذي‪ ،‬کتاب المناقب عن رسول اللە‬

‫‪ ‌382‬صحیح‌مسلم‪‌،‬کتاب‌الزکاة‪‌،‬لو‌کان‌البن‌ادم‌وادیان‌من‌مال‌البتغی‌وادیا‌ثالثا‪‌.‬‬

‫‪427‬‬
‫ئایهتی ‌الرجم‪‌-‬‬ ‫تهمان‪‌ ‌ -‬‬ ‫یامبهر ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫ردهمی ‌په‌ ‌‬ ‫له ‌سه‌ ‌‬ ‫زیادڕه‌وی ‌كرد‪‌ ،‬ئێمه‌ ‌ ‌‬
‫ر‌نێر‌و‌مێیهك‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫حوكمیشمان‌پێكردووه‌( ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌و‌‬ ‫تی‌بهردباران‪‌-‬خوێندۆته‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئایه‬
‫مه‌‬
‫ئه ‌‬ ‫هاوسهرگیری ‌دابون‪‌ ،‬زینایان ‌كرد‪‌ ،‬به‌ردبارانیان ‌بكه‌ن ‌به‌دڵنیایی‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫‪‌.‬الشيخ و الشيخة‬ ‫کارزانه ‌‬
‫‌‬ ‫اڵت‌و ‌‬
‫‌‬ ‫ن‌دهسته‌‬
‫خاوه ‌‬ ‫ی ‌ئەڵاڵی‌ه‪‌ ،‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫سزا(تەنبێکردن) ‌‬
‫‪383‬‬
‫سهرچاو‌هکانی‌‬ ‫اذا زنيا فارجموها ألبتة نكاال من اهلل و اهلل عزيز حكيم‪‌ ‌ . ).‬‬
‫بوه ‌و‌حوكمیشی ‌پێ‌‬ ‫جم‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تی‌ڕه‬ ‫وه ‌دادێنن ‌ ‌‬
‫ئایه‬ ‫مویان‌دان‌به ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ر‌هه‬ ‫ئیسالم‪‌ ‌،‬‬
‫نایدۆزینهوه‌‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫اڵم‌له‌قوڕئان‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫كرێت‪‌،‬به‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫كهن‪‌،‬لە‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫وره‌ ‌‬‫تی‌شیردانی‌گه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵ‌ئایه‬ ‫ردباران‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫تی‌به‬ ‫‌‬
‫كان‌باسی‌ئایه‬ ‫‌‬
‫رچاوه‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫عائیشە‌دەگێرنەوە‌و‌وتویەتی‪‌:‬ئایەتی‌بەردباران‌و‌شیردانی‌گەورە‌کە‌دە‌مژ‌‬
‫بێت‪‌،‬لەسەر‌کاغەز‪‌،‬لەسەر‌کاغەزک‌بوو‌لە‌ژێر‌قەرەوێلەکەم‪‌.‬کاتێک‌پەیامبەر‌‬
‫کۆچی‌دوایی‌کرد‪‌،‬مەڕێک‌هاتە‌ژورێ‌و‌خواردی‪ .‬عَنْ عَا ِئشَةَ‪ :‬قَاَلتْ لَقَدْ نَزََلتْ آيَةُ‬
‫حتَ سَرِيرِي فَلَمَّا مَاتَ َرسُولُ‬ ‫عشْرا وَلَقَدْ كَانَ فِي صَحِيفَةٍ تَ ْ‬ ‫الرَّجْمِ وَرَضَاعَةُ الْكَبِيرِ َ‬
‫‪384‬‬
‫اللَّهِ ـ صلى اهلل عليه وسلم ـ وَ َتشَاغَلْنَا بِ َموْتِهِ دَخَلَ دَاجِنٌ فَأَكَلَهَا ‪.‬‬
‫وهی‌‬ ‫وه ‌ڕێی ‌تێده‌چێ ‌مه‌ڕ ‌ئه‌و ‌ئایه‌ته‌ ‌بخوات‪‌ .‬ئایا ‌خۆیان ‌نالێن ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئایا ‌ئه‌ ‌‬
‫ئایهته‌یان ‌نه‌نوسی ‌له‌ناو‌‬ ‫ئهی ‌بۆ ‌ئه‌و ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫نوسرایه ‌‬
‫‌‬ ‫زبهر ‌كرابو ‌و ‌پاشان ‌‬ ‫ئه ‌‬‫له ‌‬
‫‌‬
‫نهخێر ‌بڕوا‌‬ ‫سهر ‌ ‌قوڕئان‪‌ ‌ .‬‬ ‫كهی ‌عوسمان‪‌ ،‬تۆ ‌بلێی ‌مه‌ڕ ‌كاری ‌هه‌بێ ‌له‌ ‌‬ ‫كتێبه‌ ‌‬
‫ئهڵێ(‌نحن‌نزلنا‌الذكر‌و‌نحن‌لحافظون)‬ ‫م‌چونكه‌قوڕئان‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناكه‬
‫وه‌بریتین‌له‌‪‌:‬‬ ‫که‌ئێستا‌له‌‌قوڕئان‌نادۆزرێته‌ ‌‬ ‫تانه‌ ‌‬
‫و‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫غهزایان ‌کرد‪‌،‬‬ ‫دهر ‌بوون ‌و ‌له‌ ‌پێناوی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ربه ‌‬
‫وانهی ‌بڕوایان ‌هێنا ‌و ‌ده‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫رهکانیان‌‬ ‫ربهده‌ ‌‬ ‫ده ‌‬‫سانهى ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهو ‌كه‌ ‌‬ ‫رکهوتوون‪‌ ‌ ،‬‬ ‫موژدهتان ‌لێ ‌بێ ‌ئێوه‌ ‌سه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهوه‌ ‌و ‌پارازتونیانن ‌له‌ ‌دوژمنانی ‌ئەڵاڵ ‌–‌‬ ‫ڕاگرتوه ‌و ‌جێگایان ‌بۆ ‌کردونه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کهیان ‌ئه‌کرد ‌ئەڵاڵ ‌ڵێیان‌‬ ‫مبهره‌ ‌‬ ‫دژایهتی ‌ئەڵاڵ ‌و ‌پێغه‌ ‌‬ ‫که ‌ ‌‬ ‫یهکان ‌بوون ‌ ‌‬ ‫قوڕەیش ‌‬
‫توڕه‌یه‌‪ ‌ -‬جا ‌هیچ ‌کەسێک ‌لەو ‌پاداشتە ‌نازانێ ‌کە ‌چاویان ‌پێ ‌گەش ‌دەبێتەوە‌‬
‫انیانە‪‌ .‬إن الذين آمنوا وهاجروا وجاهدوا في سبيل اهلل‬ ‫ئەمەش ‌پاداشتی ‌کارەک ‌‬
‫بأموالهم وأنفسهم أال أبشروا أنتم المفلحون والذين آووهم ونصروهم وجادلوا عنهم‬

‫‪‌383‬الطبقات‌الکبری‌البن‌سعد‪‌،‬ذکر‌استخالڤ‌عمر‌رحمة‌الله‪‌،‬ج‌‪‌٠‬ل‌ ‌‬
‫‪‌‌//٦٢‬الشیخ‌و‌الشیخة‪‌:‬‬
‫ست‌له‌ژن‌و‌‬
‫‌‬ ‫لکو‌مه ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫تفسیری‌ئهکه‌ن‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫ک‌ههندێ‌که‌س‌‬
‫‌‬ ‫نێر‌و‌مێی‌پیر‌نییه‌وه‌‬
‫‌‬ ‫ست‌له‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫به‬ ‫‌‬
‫هاوسهرگیری‌دابن‪‌.‬نکال‪‌‌:‬سزا‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫که‌ ‌‬
‫پیاوه‌ ‌‬
‫‌‬
‫‪ 384‬سنن ابن ماجة‪ ،‬کتاب النکاح‪.‬‬

‫‪428‬‬
 ‫القوم الذين غضب اهلل عليهم أولئك ال تعلم نفس ما أخفي لهم من قرة أعين جزاء‬
‫بما كانوا يعملون‪‌.‬‬

‫ن‌باوهڕان!‌سا‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌خاوه‬ ‫ی‌گهل‬
‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫ن‪‌،‬ئه‬ ‫ر‌ئه ‌‬
‫مبه ‌‬‫پێغه ‌‬‫سهنی‌ ‌‬ ‫کانی‪‌،‬په ‌‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌و‌فریشته‌‬
‫ش‌که‌‬
‫‌‬ ‫ن‌و‌له ‌‬
‫وانه‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌لێ‌بکه‬ ‫ن‌و‌به ‌دڵ‌و‌گیان‌ساڵوی‌ئەڵاڵ‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سنی‌بده‬ ‫‌‬
‫ش‌په‬ ‫‌‬
‫ئێوه‬
‫وهی‌نوێژکردنن‪‌.‬إن اهلل ومالئكته يصلون على النبي يا أيها الذين‬ ‫له ‌ریزی ‌پێشه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫آمنوا صلوا عليه وسلموا تسليما وعلى الذين يصلون الصفوف األولى‬
‫‌‬
‫نایکهن؟‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫کرده ‌‬
‫اڵم‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫که ‌‬
‫ن‌به‬ ‫ک‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌بڕوایان‌هێناوه‪‌ ،‬بۆچ‌قسه‌ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫ی‌ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪ .‬يا‬
‫پرسرێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لێتان‌ئه‬ ‫وه ‌‬
‫ستانه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕۆژی‌هه‬ ‫له ‌‬
‫کرێ‌که ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رتان‌تۆمار‌ئه‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫مه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫أيها الذين آمنوا ال تقولوا ما ال تفعلون فتكتب شهادة في أعناقكم فتسألون عنها يوم‬
‫القيامة‪.‬‬
‫‌‬
‫که ‌خۆ ‌به‌ ‌کوڕی‌‬ ‫سهیه‌ ‌ ‌‬
‫بهست ‌له‌و ‌که‌ ‌‬ ‫مه ‌‬
‫کهن‪‌ ‌ -‬‬ ‫حاشا ‌له‌ ‌باوکی ‌خۆتان ‌نه‌ ‌‬
‫ههر ‌که‌س ‌حاشا ‌بکات ‌له‌ ‌باوکی‪‌ ،‬له‌ ‌ڕیزی‌‬ ‫کهسێک ‌دائه‌نێن ‌که‌ ‌باوکی ‌نییه‪‌ ‌ -‬‬ ‫‌‬
‫بێ‪‌،‬وال‌ترغبوا‌عن آبائكم فإنه‌كفر‌بكم‌ ‌أو‌إن‌كفرا‌بكم‌أن ترغبوا‌‬ ‫کافران‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫‪385‬‬
‫عن آبائكم‪‌‌ .‬‬

‫وهكو ‌خۆی ‌ماون ‌و ‌به‌اڵم ‌كاریان ‌پێ‌‬ ‫تانهن ‌له‌ ‌ناو ‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫ئهو ‌ئایه‌ ‌‬
‫سێیهم‪‌ ‌ :‬‬
‫‌‬
‫تی‌منسوخی‌تێدایه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ت‌ئایه‬ ‫‌‬
‫سوره‬ ‫روهها‌‪‌٦٠‬‬
‫تی‌الكافرون‪‌،‬هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كو‌سوره‬ ‫ناكرێ‪‌ ‌.‬‬
‫وه‬
‫ئایهتی(‪)‌ ٩٢٢‌ ،٢٢٢‌ ،٢٢٢‌ ،٢٩٢‌ ،٢٩٢‌ ،٢٩٠‌ ،٢٩٣‌ ،٢٢٢‌ ،٢٣٢‌ ،٦٩‬ی‌‬ ‫بۆنمونه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫سورهتی ‌النساء‪‌ ،‬ئایه‌تی ‌(‪‌،٢٩‌ ،٩‬‬
‫‌‬ ‫سورهتی ‌البقره‌‪‌ ،‬ئایه‌تی ‌(‪)٢٣‌ ،٩٢‌ ،٦٠‬ی ‌‬
‫‌‬
‫تی‌االنعام‪‌،‬ئایهتی‌(‪‌،٦٢‌،٢‬‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬ئایهتی‌(‪)٢٢٢‌،٢٣٦‬ی‌سوره‌‬
‫تی‌المائده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سوره‬ ‫‪)٢٣٦‬‬
‫‪)٢٩‌ ،٦٢‬ی ‌سوره‌تی ‌االنفال‪‌ ،‬ئایه‌تی ‌‪٢٢‬ی ‌سوره‌تی ‌التوبه‌‪‌ ،‬ئایه‌تی ‌‪‌ ٩٢‬و ‌‪‌٢٢‬‬
‫سورهتی ‌الحجر‪‌ ،‬ئایه‌تی ‌‪‌ ٢٩٢‬النحل‪‌ ،‬ئایه‌تی ‌‪٠‬ی ‌سوره‌تی ‌النور‪‌ ،‬ئایه‌تی ‌‪٠٣‬ی‌‬
‫‌‬
‫سورهتی ‌السجده‌‪‌ ،‬ئایه‌تی ‌‪٢٩‬ی ‌االحزاب‪‌ ،‬ئایه‌تی ‌‪٢٢‬ی ‌سوره‌تی ‌الزمر‪‌ ،‬ئایه‌تی‌‬
‫‌‬
‫سورهتی‌ق‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫ثیة‪‌،‬ئایه‌تی‌‪‌٢٢‬‬
‫ی‌سورهتی‌الجا ‌‬
‫‌‬ ‫تی‌الزخرف‪‌،‬ئایهتی‌‪٢٢‬‬
‫‌‬ ‫‪٩٢‬ی‌سوره‌‬

‫وه‌چونکه‌‌‬
‫گرێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زید‌ئه‬ ‫ته‌‬
‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫صحیح‌البخاري‪‌،‬الفرائض‪‌،‬من‌ادعی‌إلی‌غیر‌أبیه‪‌ ‌//.‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‪‌385‬‬
‫باوکی‌خۆی‌دائهنا‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ری‌به‌‬
‫‌‬ ‫په ‌‬
‫یامبه‬ ‫‌‬

‫‪429‬‬
‫ئایهتی ‌‪٢٢‬ی ‌سوره‌تی ‌ ‌الذاریات‪‌ ،‬ئایه‌تی ‌‪٩٢‬ی ‌سوره‌تی ‌النجم‪‌ ،‬ئایه‌تی ‌‪‌٢٩‬‬
‫‌‬
‫‪‌،‬ئایهتی‌‪‌ ٩‬و‌‪٢٣‬ی‌سوره‌تی‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫لمتحنه‬ ‫ی‌سورهتی‌ا‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬ئایهتی‌‪٢٣‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تی‌المجادله‬ ‫‌‬
‫سوره‬
‫‪386‬‬
‫المزمل‪.‬‬

‫وه‪:‬‬
‫شیكردنه ‌‬
‫‌‬
‫كاربخهین‌‬
‫‌‬ ‫تێك‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌ئایه‬ ‫ئهڵێت‌(‌ ‌‬
‫هه‬ ‫ره ‌ئەڵاڵ ‌پێمان‌ ‌‬ ‫تی‌بهقه‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬ ‫له ‌‬
‫ئایهتی ‌‪‌ ‌ ٢٣٦‬‬ ‫‌‬
‫ینهجێ‪‌.‬‬ ‫خه ‌‬‫وی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ك‌ئه‬ ‫و‌باشتر‌یان‌هه ‌‬
‫ر‌وه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫تێكی‌له‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬ئایه‬ ‫ینه ‌‬
‫وه‬ ‫یان‌له ‌بیری‌ببه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههمو‌كارێكی‌پێ‌ده‌كرێ؟ ‌مَا َننْسَخْ ِمنْ آيَةٍ َأوْ ُننْ ِ‬
‫سهَا نَأْتِ‬ ‫تزانیوه ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ر‌نه‬ ‫مه ‌‬‫‌‬
‫خيْرٍ ِم ْنهَا َأوْ ِمثْلِهَا أَلَ ْم تَعْلَمْ أَنَّ اللَّ َه عَلَى كُلِّ شَيْءٍ َقدِيرٌ‪) .‬‬
‫بِ َ‬
‫بێ‌تێ‌بگهین‪:‬‬
‫‌‬ ‫یه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫هه ‌‬
‫سێ‌بڕگه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫ره ‌‬ ‫ی‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫گهی ‌دووهه‌م ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫كهم ‌جار ‌باسی ‌بڕگه‌ی ‌دووهه‌م ‌و ‌سێهه‌م ‌بكه‌ین‪‌ ،‬بڕ ‌‬ ‫با ‌یه‌ ‌‬
‫ئایهتێكی‌‬‫چیه ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫بهستی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئهڵێت ‌"ئای‌هتێكی ‌له‌و ‌باشتر ‌دێنین"‪‌ ،‬ئایا ‌مه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڕهوانبێژی‌‬ ‫هاتوه ‌و ‌خۆی ‌باشترین ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫له ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫گهر ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫باشتر ‌بهێنێت‪‌ ‌ .‬‬
‫هاكهی‌‬
‫بهزاند‪‌ .‬بۆچی ‌ئایه‌تێك ‌دێنێت ‌به‌ ‌‬ ‫یه ‌بۆچی ‌به‌ ‌هێزترین ‌ئایه‌تی ‌دانه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬‫‌‬
‫بهزێنێ‪‌ ،‬ئایا ‌حیكمه‌تی‌‬ ‫له ‌دواڕۆژدا ‌دایئه‌ ‌‬ ‫بههای ‌ئایه‌تێكی ‌تری ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫متره ‌له‌ ‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫بۆچی‌ماندو‌ئهكات!!‬
‫‌‬ ‫چییه‌و‌جوبرائیل‌‬ ‫ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫مهش ‌دوو ‌شت‌‬ ‫ئه ‌‬‫ینهجێ" ‌ ‌‬‫خه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ههر ‌وه‌ك ‌خۆی ‌ ‌‬ ‫ئهڵێت" ‌ ‌‬ ‫بڕگهی ‌سێهه‌م ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دادهبه‌زێنێ‪‌.‬‬‫له ‌كار ‌ناخات ‌و ‌ئایه‌تێكی ‌هاوشێوه‌ ‌ ‌‬ ‫تهكه‌ ‌ ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫یهنێ ‌یان ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫گه ‌‬
‫ئه ‌‬‫‌‬
‫خاته‌‬
‫تێكی‌تر‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫بیركرا‌ئهوا‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ئایه‬ ‫‌‬ ‫تێك‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌ئایه‬ ‫ئهگه‌‬‫یه ‌ ‌‬‫وه ‌‬ ‫ستی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫یان‌مه ‌‬
‫به‬ ‫‌‬
‫و‌بهاڵم‌له‌‌بیركراوه‌‌و‌‬ ‫الیهن‌ئەڵاڵ‌هاتوه‌ ‌ ‌‬ ‫ت‌له ‌‬‫نێ‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهگه‌ ‌‬
‫یه‬ ‫وه‌ ‌‬ ‫ش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫جێی!‌ ‌‬
‫لكو‌ئایهتێكی‌تری‌هاوشێوه‌ی‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫به‬ ‫ی‌نهناردۆته‌ ‌‬‫ته ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫ش‌جارێكی‌تر‌ئهم ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵ‬
‫بیرئهكات‌و‌ناتوانێ‌‬ ‫ت‌له‌ ‌‬ ‫ش‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌ئەڵاڵ‬
‫بێته ‌‬
‫نجامدا‌بۆمان‌ڕون‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬له‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ناردوه ‌‬
‫‌‬
‫وهی ‌مرۆڤ‌‬ ‫مهش ‌كارێكه‌ ‌له‌ ‌كرده‌ ‌‬ ‫وه‪‌ .‬به‌اڵم ‌ئه‌ ‌‬ ‫تهكان ‌وه‌ك ‌خۆی ‌بهێلێته‌ ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫نکه ‌ئەڵاڵ ‌شت ‌له‌ ‌بیر ‌ناکات ‌به‌لکو‌‬ ‫وهك ‌ئەڵاڵی ‌گه‌وره‌ی ‌ئیسالم‪‌ .‬چو ‌‬ ‫چت‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫بیر‌ئهکات‪.‬‬‫‌‬ ‫مرۆڤ‌شت‌له‌‬
‫‌‬

‫اسباب‌النزول‌و‌بهامشه‌الناسخ‌و‌المنسوخ‪‌،‬ل‌‪‌٢٢‌-‌٢‬‬
‫‌‬ ‫‪‌386‬‬

‫‪430‬‬
‫ههر ‌ئایه‌تێك ‌له‌ ‌كار ‌بخه‌ین ‌یان ‌له‌ ‌بیری ‌بكه‌ین"‪‌،‬‬ ‫ئهڵێت" ‌ ‌‬ ‫كهم ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫بڕگهی ‌یه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌یاسایهكی‌تر‌دابنێت‌و‌یاسای‌كۆن‌له‌‌‬ ‫‌‬ ‫بێ‌چی‌بێت‌بۆ‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫حیكمهتی‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫چن‌و‌بهشیان‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناو‌ئه‬ ‫س‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندین‌كه‬ ‫نێتهوه‌ ‌ ‌‬
‫چه‬ ‫كی‌تر‌دائه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تا‌یاسایه‬ ‫كاربخات‪‌ ‌.‬‬
‫هه‬
‫له‌یاساكانی‌نۆێ‌نابێت‪.‬‬ ‫‌‬
‫كه‌‬
‫ته ‌‬
‫بابه ‌‬
‫لۆجیكانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌مێژوی‌ناسخ‌و‌منسوخ‌و‌به‌‬
‫‌‬ ‫لهسه‌‬ ‫گهر‌زیاتر‌وردبینه‌وه‌‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫رمان‌به‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ٢٢٢‬بوو ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫فه‬ ‫ت‌نهسخ‌بوو ‌ ‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬‫‌‬ ‫بینین‌یه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬ ‫ینه ‌‬‫شیبكه ‌‬
‫‌‬
‫ڕووی‌له‌‬
‫‌‬ ‫واته‌‬
‫نوێژكردنی‌له‌قودس‌بسورێت‌بۆ‌مه‌كکه‌‪‌ -‬‬ ‫‌‬ ‫ئهدات‌ڕووی‌‬ ‫پەیامبەر‌ ‌‬
‫دینه ‌دابه‌زی‌‬ ‫تهش ‌پاش ‌‪‌ ٢٩‬مانگ ‌له‌ ‌كۆچكردنی ‌بۆ ‌مه‌ ‌‬ ‫ئهم ‌ئایه‌ ‌‬ ‫عبه ‌بكات‪‌ ‌ .-‬‬ ‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫ئهو ‌بۆ‌‬ ‫دینه ‌جێنشین ‌ببوو‪‌ .‬كۆچکردنەکەی ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫واته ‌سالێك ‌و ‌شه‌ش ‌مانگ ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫واته ‌پاش ‌‪٢٢‬ساڵ ‌و ‌شه‌ش ‌مانگ‌‬ ‫رایهتی ‌بوو ‌ ‌‬ ‫یامبه ‌‬‫دینه ‌پاش ‌‪‌ ٢٠‬ساڵی ‌په‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫‌‬
‫ئهبێ‌‬ ‫رنجه ‌ ‌‬
‫وهی ‌جێگای ‌سه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫نهسخ ‌بونی ‌تێ ‌كه‌وت‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئایهتی ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهر ‌ئای‌هتی ‌حه‌رام‌‬ ‫کراوە‪‌ ،‬واته‌ ‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫لێبكۆلینهوه‌ ‌لەو ‌بابەتانە ‌کە ‌ئێستا ‌حه‌رام ‌‬ ‫‌‬
‫رام‌كراوه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سال‌و‌نیو‌ئینجا‌حه‬ ‫هاتبێت‌واته ‌‪٢٢‬‬
‫‌‬ ‫مهوه‌ ‌‬‫پاش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫كردنی‌ئارهق‌له‌ ‌‬
‫‌‬
‫له‌‬
‫چوارده ‌ساڵ ‌به‌ ‌سه‌رخۆشی ‌هاتون ‌و ‌چوون‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫واته ‌ئیسالم ‌بۆ ‌ماوه‌ی ‌‬ ‫‌‬
‫به‌‬
‫چ‌لۆجێكێكه‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مه‌‬
‫ئایا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫رایهتی‌‪‌٩٠‬ساڵ‌بوه‌‌‬ ‫یامبه ‌‬‫مو‌په ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نی‌هه‬ ‫كاتێكدا‌ته ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫حهرام‌بکات؟‬ ‫‪‌٢٢‬ساڵ‌و‌نیو‌توانیبێتی‌ئاره‌ق‌ ‌‬
‫سێ‌ههنگاو‌‬
‫‌‬ ‫ق‌به‌‬
‫ین‪‌،‬ئاره ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ق‌باس‌بكه‬ ‫‌‬
‫رام‌كردنی‌ئاره‬ ‫‌‬
‫ی‌حه‬ ‫‌‬
‫دا‌زیاتر‌نمونه‬ ‫‌‬
‫با‌لێره‬
‫كه ‌بۆیان ‌ڕون‌‬ ‫غه ‌كرا‪‌ .‬موسڵمانان ‌ئه‌پرسن ‌له‌ ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬‫قه ‌‬ ‫له ‌موسڵمانان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫زێنێ‌و‌ئهڵێت‌‬
‫‌‬ ‫تێكیان‌بۆ‌داده ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌ئایه‬ ‫یان‌خراپه‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫ق‌باشه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئایا‌ئاره‬ ‫وه‌‬
‫بكاته ‌‬
‫‌‬
‫یه ‌و ‌بۆ‌‬ ‫مهڕ ‌شه‌راب ‌و ‌قوماریش ‌لێت ‌ئه‌پرسن‪‌ ،‬بێژه‌ ‌تاوانیان ‌گه‌وره‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫(‌‌‬
‫عنِ الْخَمْرِ‬‫یان‌زۆرتره‪ .‬يَسْأَلُو َنكَ َ‬
‫‌‬ ‫بههره‌ ‌‬
‫كه‬ ‫له ‌ ‌‬‫كه ‌ ‌‬
‫نه ‌‬‫یان‌ههیه‌‪‌،‬تاوا ‌‬‫‌‬ ‫ڵكیش‌به ‌‬
‫هره‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫خه‬
‫البقره‌‪‌)٩٢٢‬‬
‫‌‬ ‫ن نَفْ ِعهِمَا‪‌....‬‬
‫س وَِإثْ ُمهُمَا أَ ْكبَرُ ِم ْ‬
‫وَالْ َميْسِرِ ُقلْ فِيهِمَا ِإثْمٌ كَبِي ٌر وَ َمنَافِعُ لِلنَّا ِ‬
‫الیهن ‌'عبدالرحمن ‌كوری‌‬ ‫عوهت ‌كرابون ‌له‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫گێرێته ‌‬
‫‌‬ ‫'علي ‌كوری ‌طالب' ‌ ‌‬
‫ئه‬
‫كهسێك ‌سوره‌تی ‌'كافرون'ی ‌به‌م‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫عوف'‪‌ ،‬ئه‌ڵێ ‌نانمان ‌خوارد ‌و ‌خواردمانه‌ ‌‬
‫رستن‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫ئهی ‌په‌‬‫وه( ‌بلێ ‌ئه‌ی ‌كافران‪‌ ،‬ئه‌ی ‌په‌رستم ‌ئه‌وی ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫یه ‌خوێنده‌ ‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫‌‬
‫پهرستان‪‌ ،‬ئێوه‌‌‬ ‫ئێوه ‌ ‌‬
‫كه ‌ ‌‬ ‫یپهرستم‪‌ ،‬من ‌پەرستم ‌ ‌‬ ‫ئێوهش ‌ئه‌یپه‌رستن ‌كه‌ ‌من ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪431‬‬
 ‫عبُد مَا تَ ْع ُبدُونَ وََأ ْنتُمْ‬‫ئاینی‌خۆتان‌ههیه ‌و‌منیش‌هی‌خۆم‪ُ .‬قلْ يَا َأيّهَا الْكَافِرُونَ َأ ْ‬ ‫‌‬
‫‪387‬‬
‫ي دِين) ‌‬ ‫عبُد وَأَنَا عَابِد مَا عَ َب ْدتُمْ لَكُ ْم دِينكُ ْم وَلِ َ‬‫عَا ِبدُونَ مَا َأ ْ‬
‫وهی ‌سوره‌تی ‌كافرون ‌بۆوه‌ ‌هۆی ‌دابه‌زاندنی‌‬ ‫یه ‌كرا ‌له‌ ‌خوێندنه‌ ‌‬ ‫ڵه ‌‬
‫ئهم ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫به‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫بنه ‌‬‫ئایهتێكی ‌تر ‌ئه‌ویش ‌به‌ ‌موسڵمانانی ‌ڕاگه‌یاند ‌نزیكی ‌نۆێژ ‌مه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهرخۆشی ‌له‌ ‌نوێژێ ‌نزیك‌‬ ‫ئهی ‌گه‌لی ‌خاوه‌ن ‌باوه‌ڕان! ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫سهرخۆشی( ‌‬ ‫‌‬
‫ن‌دهڵێن‌چی‪ ‌ .....‬يَا أ َُّيهَا َّالذِينَ آ َمنُوا لَا تَقْ َربُوا الصَّلَاةَ وََأ ْنتُمْ‬ ‫تا‌تێ‌بگه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌،‬هه‌‬ ‫بنه ‌‬
‫مه ‌‬ ‫‌‬
‫كرا‌به‌‬
‫‌‬ ‫غه ‌‬
‫ده ‌‬‫ق‌قه ‌‬
‫دوایدا‌ئاره ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سُكَارَى حَتَّى تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ‪‌......‬النساء‌‪‌ ‌.)٢٠‬‬
‫ن‌باوهڕان!‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫لی‌خاوه‬ ‫‌‬
‫ی‌گه‬ ‫تی‌المائده(‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫قی‌ئایهتی‌‪٢٣‬ی‌سوره‌‬ ‫‌‬ ‫ك‌جاری‌به‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫یه‬
‫له‌‬ ‫سهر‌تیران‌كردن‪‌ ‌،‬‬ ‫رستی‌و‌گرێو‌له ‌‬
‫‌‬ ‫شهراب‌خۆری ‌و‌قوماربازی‌و‌كێل‌په‌‬ ‫‌‬
‫شكهم‌تووشی ‌ڕزگاری ‌بن‪‌.‬يَا أ َُّيهَا‬ ‫‪‌،‬به ‌‬ ‫كانی‌شهیتانن‪‌،‬خۆتانی‌لێ‌بپارێزن ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كاره‬
‫ج َت ِنبُوهُ‬
‫الشيْطَانِ فَا ْ‬
‫ب وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ ِمنْ عَ َملِ َّ‬ ‫َّالذِينَ آ َمنُوا إِنَّمَا الْخَمْ ُر وَالْ َميْسِرُ وَالَْأ ْنصَا ُ‬
‫ئارهق‌‬ ‫ت‌له ‌ ‌‬ ‫عنه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫ئهڵێت( ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫كی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫وتهیه‌‬
‫نانهت‌پەیامبەریش‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫لَعَلَّكُمْ‪ .‬المائدة ‪‌ ‌.)٩٦‬‬
‫ی‌فرۆشێ‪‌،‬ئهوه‌ی‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫ی‌گێرێ‪‌،‬ئه ‌‬
‫‌‬ ‫وهی‌ئه‌‬ ‫‪‌،‬ئه ‌‬
‫وه ‌‬ ‫ی‌ئهیخواته‌ ‌‬ ‫ئهوه‌ ‌‬ ‫کراوە‪‌،‬وە‌ ‌‬
‫وهی‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫وهی ‌ئه‌ی ‌كوشێت( ‌‬ ‫كڕیاره‪‌ ،‬هه‌لگری‪‌ ،‬بۆ ‌ئەو ‌کەسانە ‌دەیبات‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نرخهكه‌ی ‌ئه‌خوات‪‌ .‬لُ ِعنَتْ الْخَمْر‬ ‫وهی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫كوشراوهكه‪‌ ‌ ،‬‬‫‌‬ ‫دروستی ‌ئه‌كات)‪‌ ،‬‬
‫وَشَارِبهَا وَسَاقِيهَا َوبَائِعهَا وَ ُم ْبتَاعهَا وَحَامِلهَا وَالْمَحْمُولَة إَِليْهِ َوعَاصِرهَا وَمُ ْع َتصِرهَا‬
‫‪388‬‬
‫وَآكِل ثَمَنهَا‪) .‬‬
‫دهغه‌ ‌كرا ‌چه‌ندین ‌كه‌س ‌مردن ‌و ‌به‌ ‌موسڵمانێكی‌‬ ‫ههتا ‌ئاره‌ق ‌قه‌ ‌‬ ‫واته ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یامبهرایه‌تی‌‬ ‫سورهتی ‌المائدة ‌له‌ ‌کۆتایی ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫بهر ‌ئه‌ ‌‬ ‫رخۆشانه ‌مردن‪‌ .‬له‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫مهد ‌و‌‬ ‫کهی ‌موحه‌ ‌‬ ‫یامه ‌‬
‫نزیکهی ‌‪‌ ٩٩‬ساڵ ‌تێپه‌ریبو ‌به‌سه‌ر ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫زیوه‪‌ ،‬واته‌ ‌‬
‫ابه ‌‬ ‫د ‌‬
‫بێ‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ك‌زانیاری‌هه‬ ‫گهر‌ئەڵاڵیه‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ژیانێکی‌سهرخۆشی‌بوون‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫موسلمانیش‌له ‌‬
‫‌‬
‫سهرەتا‌‬ ‫بۆ‌مرۆڤ‌بۆ‌چی‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫قیش‌شتێكی‌خراپه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بزانێت‌ئاره‬ ‫ها ‌‬
‫روه ‌‬
‫هه ‌‬ ‫داهاتو‌ ‌‬
‫ستی‌ئهڕۆیشتن‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫چون‌بۆ‌نوێژ‌به ‌ ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫وه ‌موسڵمانان‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫گێرنه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌نهكرد‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫غه ‌‬ ‫ده ‌‬‫قه ‌‬‫‌‬
‫ههر ‌بۆیه‌ ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫خوێنده ‌‬
‫‌‬ ‫ڵه ‌‬
‫هه ‌‬
‫كهی ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫ڕێكهوت ‌ئایه‌ ‌‬ ‫پاشان ‌موسڵمانێك ‌به‌ ‌ ‌‬
‫كردبا‌له‌‬
‫‌‬ ‫ڵه ‌‬
‫ی‌نه‬ ‫سێك‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ر‌كه‬ ‫نێت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫یه‬ ‫ئه ‌‬‫وه‌ ‌‬
‫ش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫غه‌كرد‪‌ ‌.‬‬ ‫ده ‌‬‫قی‌قه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫عاره‬
‫دهكرا‌و‌‬ ‫نه ‌ ‌‬
‫غه ‌ ‌‬
‫ده ‌‬‫ق‌قه ‌‬
‫وا‌ئێستاش‌ئاره ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌ژیان‌با‌ئه‬ ‫لهسه‌‬‫كاتی‌نوێژ‌تا‌پەیامبەر ‌ ‌‬

‫‪ 387‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٠‬سورة‌النساء‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌.‬‬
‫‪388‬‬
‫تفسیر‌ایه‌‪‌٢٣‬سورة‌المائدة‪‌/‬ابن‌كثیر‪‌.‬‬
‫‌‬

‫‪432‬‬
‫یهنێت ‌به‌‌‬‫دهگه‌ ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫مهش ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫سهرخۆشی ‌نوێژیان ‌ئه‌كرد‪‌ ‌ .‬‬ ‫به ‌ ‌‬
‫ڕۆژانهش ‌خەڵک ‌ ‌‬
‫‌‬
‫دهكراو ‌و ‌كه‌سێكی‌‬ ‫غه ‌نه‌ ‌‬‫ده ‌‬
‫رهكان ‌قه‌ ‌‬ ‫رخۆشكه ‌‬
‫‌‬ ‫رههڵدانی ‌تریاك ‌و ‌ماده‌ ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫بوایه ‌ئەڵاڵ‌‬
‫مهش ‌ئه‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ،‬بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫خۆێنده ‌‬
‫‌‬ ‫سهراو ‌ژوور ‌ئه‌‬ ‫تریاكی ‌ئایه‌ته‌كانی ‌به‌ ‌‬
‫دهكرد‌‬ ‫نه ‌‬
‫کهش ‌كه‌س ‌پێی ‌بڕوا ‌ ‌‬ ‫ره ‌نوێیە ‌‬‫مبه ‌‬‫مبهرێكی ‌تر ‌بنێرێت ‌به‌اڵم ‌پێغه‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫مبهری ‌و ‌كه‌سیش ‌له‌‌‬ ‫مهدی ‌گوتبو ‌تۆ ‌دواهه‌مین ‌پێغه‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫چونكه ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ههمان‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫سهر ‌بێ! ‌ ‌‬
‫بوایه ‌دونیا ‌چی ‌لێبه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫هاته ‌خوارێ‪‌ .‬ئای ‌ ‌‬
‫ده ‌‬ ‫ڕهقی ‌نه‌ ‌‬
‫كهلل‌ه ‌‬
‫‌‬
‫ی‌دانهنا‌‬
‫‌‬ ‫و‌شه ‌‬
‫رعه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ندین‌ساڵ‌ئه‬ ‫‌‬
‫ی‌چه‬ ‫‌‬
‫بۆ‌ماوه‬ ‫وهش‌بزانین‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫بێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫کاتدا‌ ‌‬
‫ئه‬
‫واته‌‬
‫عارهق‪‌ ‌ .‬‬‫به ‌پەیامبەری ‌وت ‌شتێکمان ‌بۆ ‌بڵێ ‌سه‌باره‌ت ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ههتا ‌عومەر ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ق‌شتێک‌ههبێ‌‬
‫‌‬ ‫کرد‌ئهبێ‌له‌ ‌ ‌‬
‫عاره‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫رکی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫کهوت‌و‌دە‬ ‫به ‌پێش‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬‫عومەر ‌ ‌‬
‫هێواشی‌له ‌ئاینی‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫تی‌خهلکەکه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویستویه‬ ‫گهر‌ئەڵاڵ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫یان‌باشی‌یان‌خراپی!‌ ‌‬
‫تایبهتی‌‬
‫به ‌ ‌‬ ‫ئهی ‌بۆ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫رێنه ‌‬
‫گه ‌‬ ‫ڵنه ‌‬
‫هه ‌‬
‫ئیسالم ‌تێبگه‌ن ‌و ‌هاوه‌اڵنی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫عارهق‌‬
‫یامبهری ‌ئیسالم ‌نه‌نارد ‌و ‌پێی ‌بڵێت ‌ئه‌ی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫ئایهتێکی ‌بۆ ‌په‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کردنی‌عارهق‌پەیامبەر‌‬
‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫غه‬ ‫ههتا‌قه‌ ‌‬‫گره!‌ ‌‬
‫ق‌مه ‌‬‫عاره ‌‬ ‫و‌دهستنوێژ‌به‌ ‌ ‌‬‫خۆرهوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مه‬
‫‪389‬‬
‫له ‌پەیامبەر؟ ‌یان‌وای‌‬ ‫ستنوێژی‌ئهگرت‌بۆچ‌ئەڵاڵ ‌بێئاگا‌بوو ‌ ‌‬‫‌‬ ‫عاره ‌‬
‫ق‌ده‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪‌.‬به‌اڵم‌کاتێک‌‬ ‫رایه ‌‬
‫گه ‌‬ ‫ڵده ‌‬
‫لێی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫بکردبا‌ئهوا‌پەیامبەر‌‬
‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫غه‬ ‫ر‌پێی‌قه ‌‬
‫‌‬ ‫زانی‌ئه ‌‬
‫گه‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬

‫‪ 389‬الدر المنثور في التفسیر المأثور‪‌،‬االمام‌السیوطي‪‌،‬البقرة‪‌(‌،٩٢٢:‬تمیم‌هەموو‌ساڵێ‌دەهات‌بە‌‬

‫دیاری‌مێی‌بۆ‌پەیامبەری‌ئیسالم‌دەهێنا‪‌.‬لەو‌ساڵەی‌کە‌حەرام‌کرا‌‌مێی‌بۆ‌هێنا‪‌.‬پەیامبەر‌‬
‫وتی‪‌:‬تۆ‌هەستت‌نەکرد‌ئەوە‌حەرام‌کرا‪‌.‬تمیم‌وتی‪‌:‬ئەی‌ئەگەر‌بیفرۆشین‌و‌لە‌نرخەکەی‌‬
‫قازانج‌بکەین‪‌.‬پەیامبەر‌نەهی‌لێ‌کرد‪‌‌.‬وروى أحمد وأبویعلى من حدیث تمیم الداري أنه كان یهدي‬
‫لرسول اهلل (ص) كل عام راویة خمر‪ ،‬فلما كان عام حرِّمت جاء براویة فقال‪ :‬أشع ْرتَ أنها قد حرِّمت‬
‫بعدك؟ قال‪ :‬أفال أبیعها وأنتفع بثمنها فنهاه) ‪‌//‬عبداللە‌کوڕی‌مسعود‌لە‌شەوی‌'جن'‌بەیکەوە‌بوون‪‌،‬‬
‫پەیامبەری‌ئەڵاڵ‌وتی‌ئاوت‌پێیە‪‌،‬وتی‌مێیم‌پێێە‪‌،‬وتی‌بمدەرێ‪‌،‬دەستوێژی‌پێ‌گرت‪‌‌،‬پەیامبەر‌‬
‫وتی‌ئەی‌عبداللە‌مێی‌خاوێن‌و‌بێگەرد‪‌.‬حَدَّثَنَا یَحْیَى بْنُ ِإسْحَاقَ حَدَّثَنَا ابْنُ لَهِی َعةَ عَنْ قَ ْیسِ بْنِ‬
‫اللهُ عَنْهُمَا أََّنهُ كَانَ مَعَ‬‫اللهِ بْنِ َمسْعُودٍ َرضِيَ َّ‬ ‫الْحَجَّاجِ عَنْ حَ َنشٍ الصَّنْعَانِيِّ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنْ عَبْدِ َّ‬
‫علَ ْیهِ َوسََّلمَ یَا عَبْدَ اللَّهِ أَمَعَكَ مَاءٌ قَالَ‬
‫اللهُ َ‬
‫علَ ْیهِ َوسََّلمَ لَ ْیَلةَ الْجِنِّ فَقَالَ َلهُ النَّبِيُّ صَلَّى َّ‬
‫اللهُ َ‬
‫اللهِ صَلَّى َّ‬
‫َرسُولِ َّ‬
‫اللهِ بْنَ‬
‫علَ ْیهِ َوسَلَّمَ یَا عَبْدَ َّ‬
‫اللهُ َ‬‫علَيَّ فَتَوَضَّأَ قَالَ فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى َّ‬ ‫مَعِي نَبِیذٌ فِي إِدَاوَةٍ فَقَالَ اصْ ُببْ َ‬
‫َمسْعُودٍ شَرَابٌ وَطَهُورٌ‪.‬مسند‌احمد‪‌،‬مسند‌المکثرین‌من‌الصحابة‪‌،‬امعک‌ماء‌قال‌معي‌نبیذ‌في‌‬
‫ادواة‌فقال‌علي‌فتوضا‪‌.‬‬
‫‌‬

‫‪433‬‬
‫ر‌ئایهتێکی‌بۆ‌نارد‌و‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫کسه‬ ‫کان‌ئالوگۆر‌بکهین‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وت‌با‌ژنه‬ ‫به‌پەیامبەریان‌‬ ‫‌‬
‫‪390‬‬
‫ڵ‌خهلکی! ‌‬ ‫‌‬ ‫لهگه‌‬
‫که‌ ‌‬
‫کانت‌ئالوگۆر‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫پێی‌وت‌ئهی‌پەیامبەر‌ ‌‬
‫ژنه‬ ‫‌‬
‫روشت‌و‌مرۆڤایهتی‌‬
‫‌‬ ‫ههمو‌یاساکانی‌س‬ ‫یه ‌ئایا‌یاساكانی‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫وه ‌‬
‫پرسیار‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫تێكی‌تر‌ههبێ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌ئایه‬ ‫‌‬
‫بێ‌چه‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫نه ‌‬
‫وه ‌ن‌اك‌ه ‌‬
‫كان‌بیر‌له ‌‬
‫‌‬ ‫یوه؟ ‌ئایا‌موسڵمان‌ه‬‫داپۆش ‌‬
‫رهکانی‌‬‫له ‌به‌ ‌‬
‫كهوێ ‌ ‌‬‫نهسخی ‌چه‌ند ‌ئایه‌تێكی ‌‪‌ ٢٢٣٣‬ساڵی ‌بكات! ‌وا ‌ده‌رده‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬‫‌‬
‫ئهبێ‌‬
‫کۆتایی‌ژیانی‌پەیامبەر ‌که‌ ‌هه‌شت‌ساڵو‌نیوی‌مابوو‌ئەڵاڵ ‌بیری‌كرده‌وه‌ ‌ ‌‬
‫ته‌‬
‫ئهو ‌هه‌مو ‌ئایه‌ ‌‬‫كهوابو ‌له‌و ‌ماوه‌ ‌كورته‌ ‌ ‌‬ ‫گۆڕانكاری ‌له‌ ‌قوڕئان ‌ڕووبدات‪‌ ‌ .‬‬
‫نهسخ ‌كرا ‌ئایا ‌پێویست ‌ناكات ‌ئێستا ‌كۆمه‌لێك ‌ئایه‌تی ‌تر ‌نه‌سخ ‌بكرێت ‌وه‌ك‌‬ ‫‌‬
‫م‌ئاینه‪.‬‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫به ‌‬‫زیاتر‌له‌‪‌٢٢٣٣‬ساڵ‌تێپه‌ریوه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڕونه‌‬
‫‌‬
‫لۆجیكی ‌قوڕئان ‌پێمان ‌ئه‌ڵێت ‌ئێمه‌ ‌هاتوین ‌به‌ ‌پێی ‌كات ‌و ‌پێویستی ‌مرۆڤ‪‌،‬‬
‫بلێ‌ئهی‌‬
‫‌‬ ‫ڵێن‪‌،‬كاتێك‌ئیسالم‌هێزی‌نهبو‌و‌ئێمه‌ ‌پێمان‌وتن‌(‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كان‌پێمان‌ئه‬ ‫ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬
‫ئێوه‌‬
‫كه‌ ‌‬ ‫رستوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫م‌نه ‌‬
‫په‬‫وه ‌‬ ‫ئه ‌‬‫رستن‪‌ ‌،‬‬
‫‌‬ ‫ئهی‌په‌‬‫ئێوه‌ ‌‬
‫رستم‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫ناپه‬ ‫كان‌من‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كافره‬
‫انان‌به ‌هێز‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌دیمان‌ئێوه‌ی‌موسڵم‬ ‫تهكان)‌ ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫ر‌ئێمه( ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫اڵم‌هه‬ ‫پرستوتانه‪‌ ‌)،،،،،‬‬
‫به‬ ‫‌‬
‫وتیه‌‬
‫كه ‌‬ ‫بوون ‌گوتمان( ‌بكوژن‪‌ ،‬له‌ ‌ملیان ‌بده‌ن‪‌ ،‬جومگه‌كانیان ‌ببڕن‪‌ ،‬ده‌ست ‌‬
‫ی‌نهرمتان‌بێت!)‬ ‫با‌جێگه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫اڵلتان‌بێ‪‌،‬ژنانی‌سه‬ ‫‌‬
‫كان‌حه‬ ‫ماڵ ‌‬
‫یه‬

‫‪ 390‬تفسیر‌القرطبي‪‌،‬ایة‌‪‌،٢٩‬سورة‌االحزاب‪‌//‬لەسەر‌ئەو‌بابەتەی‌عائیشە‌قرطبي‌لە‌‬
‫تەفسیرەکەی‌نوسیویەتی‌و‌لەهەمان‌کاتادا‌دەڵی‌طبري‌ڕەتی‌کردۆتەوە‪‌،‬ئیتر‌نازانین‌ئەگەر‌‬
‫قرطبي‌خۆی‌بروای‌پێ‌نەبووە‌بۆچی‌نوسیوەتی‪ (.‬قَالَ اِبْن زَیْد ‪ :‬هَذَا شَيْء كَا َنتْ الْعَرَب تَفْعَلهُ ‪,‬‬
‫یَقُول أَحَدهمْ ‪ :‬خُذْ زَوْجَتِي َوأَعْطِنِي زَوْجَتك ‪ ,‬رَوَى الدَّا َرقُطْنِيّ عَنْ أَبِي هُرَیْرَة قَالَ ‪ :‬كَانَ الْبَدَل فِي‬
‫الْجَا ِهلِیَّة أَنْ یَقُول الرَّجُل لِلرَّجُلِ ‪ :‬اِنْزِلْ لِي عَنْ اِمْ َرأَتك َوأَنْزِل لَك عَنْ اِمْ َرأَتِي َوأَزِیدك ‪ ,‬فَأَنْزَلَ اللَّه عَزَّ‬
‫علَى‬ ‫حصْن الْفَزَارِيّ َ‬ ‫حسْنُهُنَّ " قَالَ ‪ :‬فَدَخَلَ عُیَیْنَة بْن ِ‬ ‫وَجَلَّ " َولَا أَنْ تَبَدَّلَ بِهِنَّ مِنْ أَزْوَاج َولَوْ أَعْجَبَك ُ‬
‫علَ ْیهِ‬
‫علَ ْیهِ وَسََّلمَ وَعِنْده عَا ِئشَة ‪ ,‬فَدَخَلَ بِغَیْرِ إِذْن ‪ ,‬فَقَالَ َلهُ َرسُول اللَّه صَلَّى اللَّه َ‬ ‫َرسُول اللَّه صَلَّى اللَّه َ‬
‫علَى رَجُل مِنْ ُمضَر مُنْذُ أَدْرَكْت‬ ‫َوسََّلمَ ‪ ( :‬یَا عُیَیْنَة فَأَیْنَ الِاسْتِئْذَان ) ؟ فَقَالَ ‪ :‬یَا َرسُول اللَّه ‪ ,‬مَا ِاسْتَأْذَنْت َ‬
‫علَ ْیهِ َوسََّلمَ ‪ ( :‬هَذِهِ عَا ِئشَة ُأمّ الْمُؤْمِنِینَ )‬ ‫‪ .‬قَالَ ‪ :‬مَنْ هَذِهِ الْحُمَیْرَاء ِإلَى جَنْبك ؟ قَالَ َرسُول اللَّه صَلَّى اللَّه َ‬
‫َرمَ َذلِكَ ) ‪ .‬قَالَ َفلَمَّا خَرَجَ قَاَلتْ‬ ‫حسَنِ الْخَلْقِ ‪ .‬فَقَالَ ‪ ( :‬یَا عُیَیْنَة ‪ ,‬إِنَّ اللَّه قَدْ ح َّ‬
‫قَالَ ‪َ :‬أ َفلَا أَنْزِل لَك عَنْ أَ ْ‬
‫علَى مَا تَرَیْنَ َلسَیِّد قَوْمه ) ‪َ .‬وقَدْ أَنْكَرَ‬ ‫عَا ِئشَة ‪ :‬یَا َرسُول اللَّه ‪ ,‬مَنْ هَذَا ؟ قَالَ ‪ ( :‬أَحْمَقُ مُطَاع َوإ َِّنهُ َ‬
‫الطَّبَرِيّ وَالنَّحَّاس وَغَیْرهمَا مَا حَكَاهُ اِبْن زَیْد عَنْ الْعَرَب ‪ ,‬مِنْ أَنَّهَا كَا َنتْ تُبَادِل بِأَزْوَاجِهَا ‪ .‬قَالَ الطَّبَرِيّ ‪:‬‬
‫حصْن مِنْ أََّنهُ دَخَلَ عَلَى َرسُول اللَّه صَلَّى اللَّه‬ ‫وَمَا فَ َعَلتْ الْعَرَب قَطُّ هَذَا ‪ .‬وَمَا رُوِيَ مِنْ حَدِیث عُیَیْنَة بْن ِ‬
‫علَ ْیهِ َوسََّلمَ وَعِنْده عَا ِئشَة ‪ ...‬الْحَدِیث ‪ ,‬فَلَ ْیسَ بِتَبْدِیلٍ ‪َ ,‬ولَا أَرَادَ َذلِكَ ‪َ ,‬وإِنَّمَا اِحْتَقَرَ عَا ِئشَة لِأَنَّهَا كَا َنتْ صَبِیَّة‬
‫َ‬
‫فَقَالَ هَذَا الْقَوْل)‬

‫‪434‬‬
‫بهاڵم‌‬
‫تهكان ‌وه‌ها ‌ئه‌ڵێن ‌و ‌حوكمی ‌شمشێره‌كانیشیان ‌ئاوا ‌ئه‌ی ‌وه‌شێنێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫نه ‌خۆتان ‌ڕاست‌‬‫وه ‌و ‌ ‌‬
‫نهخۆتان ‌ڕه‌ش ‌كرده‌ ‌‬
‫تهكان ‌ئه‌ڵێت ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬
‫ئایه ‌‬
‫لۆجیك ‌به‌ ‌ ‌‬
‫تان‌لۆجیكی‌مرۆڤی‌ژیر‌لهناوبه‌رن‪.‬‬
‫‌‬ ‫تهنیا‌ویست‬
‫وه‌ ‌‬
‫كرده‌ ‌‬

‫وهی ‌لۆجیكی‌‬ ‫به ‌لۆجیكێك ‌نالۆجیكێك ‌دروست ‌بكه‌ین ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫لێرهدا ‌با ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ههزار‌‬ ‫گهر‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫ڵێین‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ناو‌خهیاالتێك‪‌ ‌:‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫چینه ‌‬
‫ین‪‌،‬ئه ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫نالۆجیك‌بكه‬ ‫پەیامبەر ‌‬
‫ئهڵێت‌نوح‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫كهی‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫ك‌نالۆجیكه ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫ش‌نالۆجیكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫ساڵ‌ژیابا‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ی‌ئێستا‌ئهبو‌‬
‫‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫تانه‬ ‫و‌ژماره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫و‌قهباره ‌ ‌‬
‫و‌به‬ ‫به ‌‬ ‫زار‌ساڵ‌ژیاوه‪‌.‬ئایا‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫ڵێت‌ههمو‌یاسا‌و‌ڕێسای‌دونیا‌‬ ‫‌‬ ‫نالۆجیك‌نییه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫یه‪‌.‬ئایا‌لۆجیكی‌پەیامبەر‌‬ ‫هه ‌‬
‫كه‌ ‌‬‫‌‬
‫وه ‌‌و ‌ئێستاش ‌هیچ ‌پێوست ‌ناكات ‌هیچ ‌ئایه‌تێك ‌ڕه‌ش‌‬ ‫دۆزیته ‌‬
‫‌‬ ‫لهناو ‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫رایهتی ‌سه‌دان‌‬ ‫یامبه ‌‬
‫ماوهی ‌‪‌ ٩‬ساڵ ‌و ‌نیوی ‌په‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫وه‪‌ .‬لۆجیكی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫بكرێته ‌‬
‫‌‬
‫لگایه ‌ڕووی ‌نه‌دا‌‬‫وه ‌له‌كاتێكدا ‌هیچ ‌گۆڕانكاریه‌ك ‌له‌و ‌كۆمه‌ ‌‬ ‫ئایهتی ‌ڕه‌ش ‌كرده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهسه‌ر‌‬ ‫تێپهریوه‌ ‌ ‌‬
‫ساڵه ‌ ‌‬‫بهاڵم‌ئێستا‌كه‌ ‌‪‌ ‌ ٢٢٣٣‬‬ ‫رایهتی‌نه‌بێ‪‌ ‌.‬‬ ‫تیرهگه‌ ‌‬‫تهنیا‌شەڕی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ر‌پاش‌خۆی‌به ‌سی‌سالێك‌‬
‫‌‬ ‫ڕووی‌داوه ‌هه‌‬
‫‌‬ ‫وره ‌‬
‫ههزاران‌شەڕی ‌گه‌ ‌‬ ‫م‌ئاینه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫دهی‌ڕابوردوودا‌‬ ‫سه ‌‬
‫وره ‌ڕوویدا‪‌،‬له‌ ‌‬ ‫شەڕی ‌ئیسالم‌و‌دووهێزی‌ئیمپراتۆری ‌گه‌ ‌‬
‫و‌ههمو‌‬
‫ر‌هات‌ئایا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ت‌جینۆسایدی‌بهسه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌میلله‬ ‫‌‬
‫ی‌جیهانی‌و‌ده‬ ‫شهڕ‬
‫دوو‌ ‌‬
‫گهر‌‬
‫ئه ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ری‌بۆ‌بهێنێته ‌‬
‫‌‬ ‫یهتێکی‌ت‬ ‫چهند‌ئا ‌‬
‫ئهكرد‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫تی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫انه ‌پێویس‬
‫ڕووداو ‌‬
‫وتوه ‌خۆ‌‬‫وهش ‌جیهانی ‌ته‌كنۆلجیا ‌هێنده‌ ‌پێش ‌كه‌ ‌‬ ‫لهگه‌ڵ ‌ئه‌ ‌‬ ‫ههتا ‌ئێستا ‌ژیابا! ‌ ‌‬‫‌‬
‫سهر ‌كۆمپیوته‌ر ‌و ‌بۆمبی ‌ئه‌تۆمی ‌و ‌فرۆكه‌ ‌و‌‬ ‫چهند ‌سوره‌تێكیش ‌له‌ ‌‬ ‫بوایه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫تهكانی ‌ئه‌م ‌قوڕئان‌ه‌‬ ‫یزهر ‌هاتبا ‌خوارێ ‌له‌كاتێكدا ‌سوره‌ ‌‬ ‫پاپۆری ‌ژێرده‌ریا ‌و ‌له‌ ‌‬
‫ۆكه‪‌ ،‬مێروله‌‪.....‬هتد‪‌ .‬ئایا‌‬ ‫سورهتی ‌مانگا‪‌ ،‬فیل‪‌ ،‬جالجال ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫توه ‌ ‌‬
‫چهندینیان ‌پێكها ‌‬ ‫‌‬
‫تێك‌ههبێ‌بۆ‌چاك‌سازی‪.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌ئایه‬ ‫‌‬
‫ستی‌نازانێت‌ئه‬ ‫جیهانی‌ئیسالم‌به‌پێوی‬
‫‌‬
‫رامبهر ‌كافران‌‬‫رمی‌و‌توندی‌ئیسالم‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تی‌نه‬ ‫یامبه ‌‬
‫رایه‬ ‫ی‌په ‌‬‫ساڵه ‌‬ ‫له ‌قۆناغی‪‌ ‌ ٩٠‬‬ ‫‌‬
‫ناو‌دهستی‌كافران‌‬ ‫‌‬ ‫ستبخهینه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بو‌وتی‌با‌ده‬ ‫‌‬
‫اڵت‌نه‬ ‫دهسه‌‬‫ك‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نوێندرا‌به‬
‫ك‌كافرهكان‌‬
‫‌‬ ‫اڵتی‌ئیسالم‌بهرفراوان‌بوو‌ ‌‬
‫نه‬ ‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫سه‬ ‫و‌لێبوردن‌هه‌بێ‌به‌اڵم‌کاتێک‌ ‌‬
‫وهیه‌‌ئایا‌پێویست‌‬ ‫پرسیار‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫شه ‌كوژی‌بوون‪‌.‬‬ ‫ڕه ‌‬ ‫لكو‌ئههلی‌كتابیش‌تووشی ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫ته‌‬
‫ناكات ‌چه‌ند ‌ئایه‌تێكی ‌نه‌رم ‌و ‌نیان ‌دابنرێت ‌بۆ ‌نه‌سخ ‌كردنی ‌ئایه‌ ‌‬

‫‪435‬‬
‫رامبهر‌‬
‫سهالتی‌به‌ ‌‬ ‫ێكی‌بێ‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫كاتێكدا‌ئیسالم‌كهوتۆته‌‌ناو‌قۆناغ‬
‫‌‬ ‫كان‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫توندوتیژه‬
‫هێزی‌دیموكراسی!!!!‬
‫خۆی‌بههێز‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫ت‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫توانێ‌له‌ناو‌هێزی‌دوژمنی‌خۆی‌بژ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئایا‌چۆن‌ئیسالم‌ئه‬
‫گهر‌پەیامبەر‌‬ ‫ڕاستیدا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫كنهلۆجیا‌و‌ئایدۆلجی‌و‌ئابوری‪‌ ‌.‬‬ ‫ته ‌‬ ‫تر‌بێت‌له‌ڕووی‌ ‌‬
‫‌‬
‫بوایه ‌ئێستا ‌قوڕئان ‌خۆی‌‬ ‫سهر ‌ژیان ‌با ‌ئه‌ ‌‬ ‫به ‌هێزی ‌ئەڵاڵ ‌تا ‌ئێستا ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بوایه ‌و ‌مرۆڤیش ‌هه‌ر ‌له‌ ‌خولگه‌ی ‌ناسخ ‌و ‌مه‌نسوخ‌‬ ‫وره ‌ ‌‬ ‫یهكی ‌گه‌ ‌‬ ‫كتێبخانه ‌‬
‫‌‬
‫بژیابا‪.‬‬
‫وه ‌زل ‌هێز‌‬ ‫ته ‌‬‫ردهمی ‌پەیامبەر ‌دوو ‌نه‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬‫باشترین ‌نمونه‌ش ‌ئه‌وه‌ ‌‬
‫اڵم‌ئێستا‌چهندین‌‬
‫‌‬ ‫له ‌قوڕئانیش‌ناوی‌هاتوو‌ه ‌‬
‫‪‌،‬به‬ ‫هەبوونین(فارس‌و‌ڕۆم)‌بۆیه‌ ‌ ‌‬
‫ك‌ئهمریكا‪‌،‬‬‫نێن‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫دونیا‌موسڵمانان‌به‌دوژمنی‌خۆیانی‌ ‌‬
‫دائه‬ ‫‌‬ ‫یه‌له‌‌‬
‫زلهێزی‌تر‌هه‌ ‌‬
‫تێكیش‌ههبێ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ست‌ناكات‌ئایه‬ ‫ڕوسیا‪‌،‬چین‪‌،‬كوبای‌شوعی‪‌،‬كۆریا‪.....‬هتد‪‌.‬ئایا‌پێوی‬
‫گهر ‌ئه‌مریكا‌‬ ‫ئه ‌‬‫ردهمی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬‫وه ‌دڵنیام ‌له‌ ‌‬ ‫وانه‪‌ .‬به‌اڵم ‌له‌ ‌‬
‫ته ‌‬ ‫بۆ ‌ئه‌م ‌نه‌ ‌‬
‫سهر ‌ئه‌مریكا ‌ئه‌بو‌‬ ‫ئایهتی ‌‪‌ ٢٣‬تا ‌‪‌ ٩٩٦‬له‌ ‌‬ ‫ره ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫قه ‌‬‫ئهوا ‌سوره‌تی ‌به‌ ‌‬ ‫ههبوایه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههتا‌ئێستا‌ژیابا‌و‌پاش‌‪‌٢٣‬ساڵێكی‌تر‌‬ ‫گهر‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫كه‪‌ ‌.‬‬
‫ر‌جوله ‌‬
‫‌‬ ‫ك‌له ‌‬
‫سه‬ ‫وه ‌‬ ‫نه ‌‬‫‌‬
‫سهر‌‬‫له ‌‬ ‫ره ‌ ‌‬
‫قه ‌‬
‫به ‌‬‫ئهكات ‌ئه‌وا ‌ئایه‌تی ‌‪‌ ٢٣‬تا ‌‪‌ ‌ ٩٩٦‬‬ ‫شه ‌ ‌‬
‫كه ‌ئابوری ‌چین ‌زیاتر ‌گه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫چین‌ئهبو‪.‬‬
‫‌‬
‫ئهبینین ‌له‌‌‬ ‫بکهین ‌ ‌‬‫وه ‌ ‌‬‫سهر ‌نه‌سخ ‌و ‌لۆجیكی ‌قوڕئان ‌لێكۆلینه‌ ‌‬ ‫گهر ‌زیاتر ‌له‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫مهزان‌‬ ‫ئهڵێت" ‌ئێمه‌ ‌قوڕئانمان ‌له‌ ‌مانگی ‌ڕه‌ ‌‬ ‫له ‌سوره‌تی ‌'البقرة‌' ‌ ‌‬ ‫ئایهتی ‌‪‌ ‌ ٢٩٢‬‬ ‫‌‬
‫دابهزیوه‌ ‌له‌ ‌ماڵی ‌'العزه‌' ‌پاشان‌‬ ‫موفهسیرین ‌ئه‌ڵێن ‌واته‌ ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫زاندوه" ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دابه‬
‫زیوه‪‌.‬لێره‌دا‌‬
‫تهکان‌بۆ‌پەیامبەر ‌دابه‌ ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫گهڵ‌پرسیاره‌كانی‌خەڵک ‌ ‌‬ ‫رده ‌له‌ ‌‬
‫رده‌و ‌‬ ‫‌و ‌‬
‫ۆ‌ڕون‌ئهبێته‌وه‌‪:‬‬
‫‌‬ ‫چهند‌خاڵێكی‌ترمان‌ب‬ ‫‌‬
‫ئایەتەكان ‌به‌ ‌هۆی‌‬ ‫‌‬ ‫ئهڵێن ‌زۆربه‌ی ‌‬ ‫ههمو ‌موفه‌سیرینی ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫یهك‪‌ ‌ :‬‬ ‫‌‬
‫زاندووه ‌یاخود ‌ئه‌توانین‌‬‫‌‬ ‫تهكانی ‌دابه‌‬
‫ئایه ‌‬
‫پرسیاركردن ‌و ‌كێشه‌ی ‌خەڵک ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫له‌‬
‫بهاڵم‌'ابن‌كثیر' ‌ ‌‬ ‫تانه ‌دروست‌بوون!‌ ‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫هۆی‌ئهم‌ڕووداوانه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫ن‌به ‌‬
‫بڵێی ‌‬
‫وهی ‌سوره‌تی ‌االنعام ‌ئه‌ڵێت" ‌كاتێك ‌سوره‌تی ‌االنعام ‌دابه‌زی‪‌،‬‬ ‫ڕونكردنه ‌‬
‫‌‬
‫زاند‌و‌ستایشیان‌ئهكرد‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زار‌دایانبه‬ ‫حه ‌‬
‫فتاهه‬ ‫پێكهاتبون‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫وجێكی‌فریشته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫فه‬
‫یهنێ‌‬‫گه ‌‬‫ئه ‌‬
‫مهش ‌ئه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫و ‌ئه‌یان ‌وت(سبحان اهلل العظيم‪ ،‬سبحان اهلل العظيم) ‌" ‌ ‌‬
‫زیوه‪‌.‬‬
‫وه ‌دابه‌ ‌‬ ‫كه ‌‬‫یه ‌‬
‫ئایهت ‌هه‌ر ‌هه‌مو ‌به‌ ‌‬‫له ‌‪‌ ‌ ٢٦٢‬‬ ‫سورهتی ‌االنعام ‌كه‌ ‌پێكهاتوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪436‬‬
‫تهكان ‌هۆكاری‌‬ ‫ئهبینین ‌له‌ ‌نێوان ‌ئایه‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫تهكانی ‌بخوێنینه‌ ‌‬ ‫گهر ‌ئایه‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سته‌‬
‫به ‌‬ ‫و‌‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ‌ ٢‬‬
‫بۆ‌ئه‬ ‫بۆ‌نمونه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ینه‪‌.‬‬
‫به ‌‬ ‫ندین‌ڕۆژی‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌چه‬ ‫یه ‌‬
‫زین‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دابه‬
‫كهین ‌كه‌ ‌تۆ‌‬ ‫یشیهكان ‌وتیان ‌یا ‌موحه‌م‌هد ‌ئێمه‌ ‌پێت ‌بڕوا ‌ئه‌ ‌‬ ‫قوره ‌‬ ‫هاتوه ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئایهتی‌‬
‫مبهری ‌ئه‌گه‌ر ‌چوار ‌فریشته‌ ‌ببینین ‌کاتێك ‌قوڕئانت ‌بۆ ‌داده‌به‌زێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫وهی‌تۆ‌داوای‌‬ ‫دیان‌وت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫كان‌به‌‬
‫‌‬ ‫قورهیشیه‌‬
‫هاتوه‌ ‌‬‫‌‬ ‫سته‌‬
‫به ‌‬ ‫و‌مه ‌‬
‫بۆ‌ئه ‌‬ ‫‪‌ ‌٢٠‬‬
‫ئایهتی‌‪‌ ٢٢‬بۆ‌‬‫بێنه‪‌ ‌.‬‬‫ینێ‌بهس‌واز ‌‬ ‫‌‬ ‫ت‌ئهده‌‬
‫پاره ‌‬ ‫‪‌،‬ئێمه ‌ ‌‬‫‌‬ ‫ی‌بۆ‌پهیدا‌بونی‌پاره‌ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫جولهكه‌ ‌و‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫مهد ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬‫حه ‌‬‫رهبه‌كان ‌وتیان ‌ئه‌ی ‌مه‌ ‌‬ ‫هاتوه ‌عه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سته ‌‬
‫به ‌‬ ‫ئهم ‌مه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫و‌كهس‌پێت‌بڕوا‌‬ ‫رایهتیت‌نییه‌ ‌ ‌‬ ‫مبه ‌‬ ‫ی‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سیحیمان‌پرسی‌وتیان‌تۆ‌نیشانه‬ ‫‌‬
‫مه‬
‫چهند ‌له‌ ‌پیاوانی ‌مه‌كک‌ه ‌گوێیان ‌له‌‌‬ ‫هاتوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سته ‌‬
‫به ‌‬ ‫ئایهتی ‌‪‌ ٩٢‬بۆ ‌ئه‌م ‌مه‌ ‌‬ ‫ناكات‪‌ ‌ .‬‬
‫ئایهتی ‌‪‌٩٦‬‬‫مهد ‌بوو ‌وتیان ‌ئه‌م ‌چیرۆكانه‌ ‌چیرۆكی ‌كۆنن‪‌ ‌ .‬‬ ‫تهكانی ‌موحه‌ ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫روهها ‌‪‌٢٩‬‬‫هه ‌‬ ‫ببێته ‌موسڵمان‪‌ ‌ .‬‬ ‫نهیان ‌ئه‌هێشت ‌خەڵک ‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫هاتوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وانه ‌‬
‫سهر ‌ئه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫ئایهتی ‌تر ‌بۆ ‌كێشه‌ی ‌جۆراوجۆر ‌ئایه‌ت ‌دروست ‌بوه‌‪‌ .‬به‌ ‌پێی ‌كتێبی ‌(اسباب‌‬ ‫‌‬
‫النـزول)‬
‫كرێت‌و‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سخیش‌ئه‬ ‫ی‌كه‌ ‌‬
‫نه‬ ‫وه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫ههمو‌ئایه‌تێكی‌هه‌بووبێ‌ ‌‬ ‫گهر‌قوڕئان‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫دوو‪‌ ‌:‬‬
‫واته‌‬
‫ره ‌ ‌‬ ‫یه ‌‬
‫وێ‌مرۆڤ‌موسه ‌‬
‫‌‬ ‫ردهكه‌‬
‫مان‌بۆ‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫تێكی‌تر‌دێت‌واته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تی‌ئایه‬ ‫جیا‬
‫تهی‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫ن‌له ‌پەیامبەر ‌بۆیه‌ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫كه ‌‬ ‫ی‌چ‌پرسیارێك‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهزانێت‌خەڵک‬ ‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫كراوه‌‪‌ ،‬مرۆڤ ‌هیچ‌‬ ‫‌‬ ‫ههموی ‌به‌ ‌‬
‫رنامه‬ ‫قالنه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫وه‪‌ .‬كه‌وابو ‌ئه‌م ‌ ‌‬ ‫بۆ ‌ئاماده‌كردو ‌‬
‫ئهو‌‬‫واته ‌ ‌‬
‫دانراوه ‌و ‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫الیهن ‌ئەڵاڵ ‌‬‫بهلكو ‌هه‌مو ‌له‌ ‌‬ ‫دهستی ‌خۆی ‌نییه‌ ‌ ‌‬ ‫شتێكی ‌به‌ ‌‬
‫ئهیزانێت ‌و ‌پێشتریش ‌پێش ‌ئه‌وه‌ی ‌له‌‌‬ ‫سهی ‌كه‌سێك ‌ئه‌كوژێت ‌ئه‌وا ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫م‌ئهقله‌ی‌دروست‌كرد‌و‌كێ‌‬ ‫وابو‌كێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌بۆ‌داناوه‪‌.‬كه‌‬
‫‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫تانه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫دایك‌ببێت‌ئه‬
‫مو‌شتێكم‌بۆ‌دانرابێت‌واته‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دایك‌ببم‌هه‬ ‫‌‬
‫وی‌له‬ ‫‌‬
‫ر‌من‌پێش‌ئه‬ ‫ئهگه‌‬
‫رپرسیاره!‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫بكهم‪‌.‬‬
‫بێ‌جێ‌بهجێی‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌منیش‌ئه‬ ‫وه ‌‬
‫ویستی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫نێت‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆم‌دائه‬ ‫قلهی‌ئەڵاڵ‌‬ ‫و‌ئه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌ئهبینم‌‬
‫ئهوه‌ ‌‬ ‫كات‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رسی‌ئه‬ ‫ی‌ئهزانێت‌و‌هه‌‬ ‫نده ‌‬ ‫وه ‌‬‫ر‌ئه ‌‬
‫ی‌مێشكی‌من‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕاده‬
‫گهر‌‬‫ئه ‌‬
‫ئهبێ ‌گوناحی ‌من‌چی ‌بێت ‌ئه‌ی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫گهم‪‌ ‌ .‬‬
‫ئهیبیستم ‌و ‌تێیده‌ ‌‬ ‫و‌ ‌‬
‫خۆت ‌به‌ ‌خوای ‌مه‌زن ‌ئه‌زانی؟! ‌یاخود ‌ئەبولهب ‌کە ‌مامی ‌پەیامبەرە ‌لەعنەتی‌‬
‫لێکراوە‌و‌لە‌قوڕئان ‌ناوی‌هاتووە‪‌،‬واتە‌پێش‌ئەوەی‌لەدایک‌ببێ‌ئەڵاڵ ‌دایناوە‌‬
‫قسهی‌‬‫ههمو‌ ‌‬ ‫مانه‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫ئەو‌کەسە‌چی‌بکات‌بۆیە‌سزا‌و‌ڕسوایشی‌بۆ‌داناوە!‌ئایا‌ ‌‬

‫‪437‬‬
‫تۆی‌ئهفساناوی‌منی‌‬
‫‌‬ ‫وێ‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫یانه‬‫تۆیان‌دروست‌كردوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫بێدهسه‌اڵتان ‌نییە ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ژێر‌ڕكێفی‌تۆ‌و‌شمشێرهكانی‌خۆیان‪.‬‬
‫‌‬ ‫نه‌‬
‫یی‌بترسێنن‌و‌من‌بخه ‌‬
‫‌‬ ‫رجه ‌‬
‫سته‬ ‫به ‌‬
‫‌‬

‫بهڵگه‌ی ‌ئه‌م‌‬ ‫گهر ‌هه‌مو ‌ئایه‌تاكان ‌له‌ ‌له‌وحی ‌پارێزراو ‌داندرابێت ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫سێ‪‌ ‌ :‬‬
‫ر‌دایه‪َ ‌.‬بلْ ُهوَ‬
‫‌‬ ‫ڕێزه‪‌.‬له‌ ‌تابلۆیەكی ‌پارێزه‌‬ ‫زۆر‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ئهم‌قوڕئان‌ه ‌‬ ‫ئاشكرایه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ته(‌‬
‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫قُرْآنٌ مَجِيدٌ‪ .‬فِي َلوْحٍ مَحْفُوظٍ‪‌ .‬سوره‌ ‌البروج ‌‪‌ .)٩٩-٩٢‬ئەڵاڵش ‌فه‌رمانی ‌دابێت‌‬
‫خۆی‌ئهڵێ‌قوڕئان‌‬ ‫‌‬ ‫چونكه‌‬
‫‌‬ ‫بێ‌بنوسرێت‌له‌ناو‌قوڕئان‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كان‌ئه‬ ‫‌‬
‫سخكراوه‬ ‫ته‌ ‌‬
‫نه‬ ‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫نهنوسێ‌‬ ‫ت‌لهناو‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫ندێك‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وابو‌چۆن‌عوسمان‌توانی‌هه‬ ‫پارێزراوه ‌ ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫نهنوسین‪‌ ،‬له‌ ‌وه‌اڵمی ‌عوسماندا‌‬ ‫تانه ‌ ‌‬
‫چونكه ‌'ابن ‌زبیر' ‌پێی ‌وت ‌بۆچ ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ماوه!‬
‫حوكمی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫مه‌‬
‫وتی‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫تهكان ‌به‌‌‬ ‫یه ‌هاتنی ‌ئایه‌ ‌‬ ‫لهوحی ‌پارێزه‌ر ‌دانابێ ‌ئه‌بوا ‌‬ ‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌قوڕئانی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫و‌عوسمان‌به‌‬
‫‌‬ ‫ڕیز‌كرابایه ‌‬
‫‌‬ ‫زنجیره ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫ئهو‌قوڕئان‌هش‌ده‌بوایه‌ ‌ ‌‬ ‫زنجیره ‌هاتباو‪‌ ‌ ‌،‬‬
‫‌‬
‫شی‌نهكردبا!‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وقی‌خۆی‌دابه‬ ‫‌‬
‫زه‬
‫ر‌ههموشی‌ل‌ه‌‬ ‫هه ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬‫مو‌وشهی‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫هیچ‌گومانێكی‌تێدانییه ‌ ‌‬
‫و‌هه‬ ‫‌‬ ‫گهر‌قوڕئان ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫به‌‬
‫وهی‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫نێ‌پێش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫یه‬ ‫ئه ‌‬
‫ش‌ئهوه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫ناو‌تابلۆی‌پارێزراو‌نوسراوه‌‪‌ ‌.‬‬
‫له ‌دایك ‌بێت ‌ئه‌وا ‌قوڕئانی ‌بۆ ‌ئاماده‌كرابوو ‌وه‌‌‬ ‫پهنجا ‌هه‌زارساڵی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫پهنجا‌‬‫به ‌ ‌‬‫واته ‌ ‌‬
‫وه! ‌كه‌ ‌‬ ‫نسوخیشه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌ناسخ ‌و ‌مه‌‬ ‫تهكانی ‌بۆ ‌نوسراوه‌ت‌هوه‌ ‌ ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫ردهمی‌‬‫سه ‌‬ ‫تهنیا ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫وهی ‌مرۆڤایه‌تی ‌دروست ‌بێت ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ههزار ‌ساڵ ‌پێش ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ردهمانی ‌ئێستا‪‌،‬‬ ‫پەیامبەری ‌زانیو‌ه‪‌ ،‬هیچ ‌ئایه‌تێكی ‌تری ‌دانه‌ناوه‌ ‌بشێت ‌بۆ ‌سه‌ ‌‬
‫دهیناسۆر‌‬ ‫ردهمی ‌مرۆڤایه‌تی ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫یاخود ‌هیچ ‌ئایه‌تێكی ‌تری ‌دانه‌نا ‌پێش ‌سه‌ ‌‬
‫ههبو؟‬
‫‌‬
‫ڕوپۆشی‌ههمو‌یاساكانی‌سروشت‌و‌‬ ‫‌‬ ‫توانیومانه ‌‬
‫‌‬ ‫ڵێت‌ئێمه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئیتر‌چۆن‌ئیسالم‌ئه‬
‫مرۆڤایهتی ‌و ‌مێژو ‌بكه‌ین؟ ‌چۆن ‌ئیسالم ‌به‌ ‌دڵنیاییه‌وه‌ ‌پێمان ‌ئه‌ڵێت ‌ئه‌توانی‌‬ ‫‌‬
‫ههندێك ‌ئایه‌ت‌‬ ‫بوایه ‌ ‌‬
‫به ‌پێی ‌لۆجیك ‌ئه‌ ‌‬ ‫ههمو ‌شتێك ‌له‌ناو ‌قوڕئان ‌بدۆزیه‌وه!! ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ردهمی ‌پەیامبەر ‌بكات ‌و ‌له‌گه‌ڵ ‌یاسای‌‬ ‫ههبێ ‌نه‌سخی ‌هه‌ندێ ‌ئایه‌تی ‌سه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ر‌دهقی‌كۆنی‌جاهیلی‌ڕۆیشتبا!‬ ‫ر‌لهسه‌ ‌‬ ‫ك‌هه ‌‬‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫وه‬ ‫سروشتی‌ئێستا‌بگونجایه‌ ‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬

‫‪438‬‬
 ‫تهكانی‌قوڕئان‬ ‫تی‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌حكمه‬ ‫‪‌٢٦‌.٢٩‌.٠‬‬
‫ههندێك ‌ئایه‌ت ‌له‌ ‌ناو ‌قوڕئاندا ‌هه‌یه‌ ‌هیچ ‌حیكمه‌تێكی ‌تێدانییه‌ ‌و ‌نه‌ ‌كاری ‌پێ‌‬ ‫‌‬
‫سورهتی ‌النساء ‌ئه‌ڵێت ‌(‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫ئایهتی ‌‪‌ ‌ ٦٦‬‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫ئهكرێت ‌و ‌نه‌ ‌كاری ‌له‌كار ‌خستوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫و‌واڵتو‌دهركه‌ون‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ن‌یان‌له‬ ‫‌‬
‫مان‌نوسیبا‪‌،‬كوشتاری‌خۆ‌بكه‬ ‫بۆ‌ئه ‌‬
‫مانه‬ ‫ر‌ئێمه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫سێحهتیان ‌ده‌كرا‌‬ ‫‌‬ ‫گهر ‌وه‌كوو ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫یاندهكرد‪‌ ،‬كه‌چی ‌ئه‌ ‌‬ ‫نه ‌‬ ‫كهمیان ‌نه‌بێ ‌– ‌ ‌‬ ‫–‌ ‌‬
‫پتهوتر‌ده‌بو‪‌.‬وَلَوْ أَنَّا‬ ‫ڕیشیان‌به ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هێنا‌و‌باوه‬ ‫كردبایان‪‌،‬بۆ‌ئهوان‌چاكی‌ده‌‬
‫‌‬
‫َك َت ْبنَا عَلَ ْيهِمْ َأنِ ا ْقتُلُوا َأنْفُسَكُمْ َأوِ اخْرُجُوا ِمنْ ِديَارِكُمْ مَا فَعَلُوهُ إِلَّا َقلِيلٌ ِم ْنهُمْ وََلوْ أ ََّنهُمْ‬
‫َد َت ْثبِيتًا‪‌.‬النساء‌‪‌‌)٦٦‬‬ ‫خيْرًا َلهُ ْم وَأَش َّ‬
‫ن بِهِ لَكَانَ َ‬
‫فَعَلُوا مَا يُوعَظُو َ‬
‫لەم ‌ئایەتەدا ‌حیکمەتێک ‌نادۆزینەوە‪‌ ،‬چونکە ‌ئەڵاڵ ‌فەرمانێکی ‌دەرنەکردووە‌‬
‫تاوەکو ‌مرۆڤ ‌خۆی ‌بکوژێ‪‌ ،‬لە ‌هەمان ‌کاتدا ‌دەڵێ ‌ئەگەر ‌بیان ‌کردبا ‌ئەوا‌‬
‫لسهفه‌ی‌‬ ‫خێریان‌بۆ‌ئەنوسرا‌و‌باوەڕیشیان‌بە‌ئەڵاڵ ‌پتەوتر‌دەبوو‪‌ ‌،‬كه‌وابو‌ف‌ه ‌‬
‫ته‌چی‌بوو‪‌‌،‬برای‌موسوڵمان؟‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬

‫ر‌بۆیه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫س‌تێی‌ناگات‌هه‬ ‫سودی‌نییه ‌ ‌‬
‫و‌كه‬ ‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫هه ‌‬
‫دان‌ئایهتی‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهوابو‌سه‌‬
‫‌‬
‫توڕه‌‬
‫سهر ‌ناكۆكی ‌ئاین ‌و ‌پەیامبەریش ‌ ‌‬ ‫دهنگ ‌په‌یدا ‌ئه‌بێت ‌له‌ ‌‬
‫ڕۆژێكیان ‌ده‌نگە ‌ ‌‬
‫ئهبێت ‌و ‌ڕ‌‌هنگی ‌سور ‌ئه‌بێت ‌و ‌خۆلیان ‌پێدا ‌ئه‌كات ‌و ‌ئه‌ڵێت ‌(هێواش ‌بن‪‌،‬‬ ‫‌‬
‫رهكانیان‪‌ ،‬كتێب ‌بۆ‌‬
‫سهر ‌ناكۆكی ‌پێغه‌مبه‌ ‌‬ ‫الكهت ‌چون ‌له‌ ‌‬ ‫میللهتانی ‌تر ‌به‌ ‌هه‌ ‌‬
‫‌‬
‫درۆ‌بخەنەوە‪‌،‬به‌اڵم‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫هاتوه ‌كه‌ ‌یه‌كتر‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫یهكتری‌بهێنن‪‌،‬قوڕئان ‌بۆ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫هاتوه ‌ڕاستی ‌یه‌كتر ‌بسه‌ڵمێنن‪‌ ،‬ئه‌وه‌ی ‌تێیگه‌یشتن ‌به‌ ‌جێی ‌بگەیەنن ‌و‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫وه ‌بۆ‌جیهانی‌خۆی‪‌.‬لقد جلست أنا وأخي مجلسا‬ ‫یشتن‌بیگهرێنن‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌تێی‌نه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬‫‌‬
‫ما أحب أن لي به حمر النعم أقبلت أنا وأخي وإذا مشیخة من صحابة رسول اهلل‬
‫صلى اهلل علیه وسلم جلوس عند باب من أبوابه فكرهنا أن نفرق بینهم فجلسنا حجرة إذ‬
‫ذكروا آیة من القرآن فتماروا فیها حتى ارتفعت أصواتهم فخرج رسول اهلل صلى اهلل‬
‫علیه وسلم مغضبا قد احمر وجهه یرمیهم بالتراب ویقول مهال یا قوم بهذا أهلكت‬
‫األمم من قبلكم باختالفهم على أنبیائهم وضربهم الكتب بعضها ببعض إن القرآن لم‬
‫ینزل یكذب بعضه بعضا بل یصدق بعضه بعضا فما عرفتم منه فاعملوا به وما جهلتم‬
‫منه فردوه إلى عالمه )‪‌‌‌391‬‬

‫‪391‬‬
‫‌مسند‌أحمد‪‌ .‬مسند‌المكثرين‌من‌الصحابة‪‌.‬مسند‌عبد‌الله‌بن‌عمرو‌بن‌العاص‌رضي‌الله‌‬
‫تعالى عنهما‌‬

‫‪439‬‬
 ‫‌‬
‫له‌ئیسالمدا‬ ‫جنۆكه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌٢٢‌.٢٩‌.٠‬‬
‫نانهت ‌سوره‌تێك ‌به‌ ‌ناوی ‌جنۆكه‌‌‬ ‫ته ‌‬ ‫كراوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌قوڕئان ‌زۆر ‌جار ‌باسی ‌جنۆكه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهوه‌ی ‌المان‌‬ ‫له ‌ئاگر ‌دروست ‌كراوه‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫جنۆكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بهپێی ‌ئایه‌تی ‌قوڕئان ‌‬ ‫هاتوه‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬
‫بابهتی‌جنۆكه‌‪.‬‬ ‫وه‌له‌‌ ‌‬ ‫سته‌لەم‌بڕگەدا‌لۆجیك‌بدۆزینه‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫مه ‌‬‫‌‬
‫وبهریش ‌جنۆکه‌مان ‌ئافراندوه‌‪‌ ،‬له‌‌‬ ‫مه ‌‬ ‫له ‌‬‫بهپێی ‌ئایه‌تی‪٩٢‬ی ‌سوره‌تی ‌الحجر ‌( ‌‬ ‫‌‬
‫ئهڵێت ‌ئێمه‌‌‬ ‫ئاگرێکی ‌به‌هااڵو‪‌ .‬وَالْجَانَّ خَلَ ْقنَاهُ ِمنْ َقبْلُ ِمنْ نَارِ السَّمُومِ‪‌ ).‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫مان‌له‌ئاگر‌دروست‌كردوه‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫جنۆكه‬
‫ند‌زانایانی‌ئیسالم‌چهند‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌زاری‌چه‬ ‫تی‌الجن‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٢‬ی‌سوره‌‬ ‫له‌ ‌‬ ‫'قرطبي'‌ ‌‬
‫ڵێت‌جنۆكه‌كوری‌ئیبلیسن‌و‌مرۆڤیش‌كوری‌‬ ‫‌‬ ‫یه‪'‌.‬حسن‌البصري'‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫بۆچونی‌هه ‌‬
‫‌‬
‫بهشدارن ‌له‌ ‌پاداشت ‌و‌‬ ‫گهڵ ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫باوهڕدار ‌و ‌بێ ‌باوه‌‌ڕیان ‌تێدایه‌‪‌ .‬له‌ ‌‬ ‫ئادهمن‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫ڕداریش‌بێت‌الیهنی‌ئەڵاڵیه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫وهی‌باوه‌‬ ‫و‌ئه ‌‬
‫یتانه‌ ‌‬ ‫بێت‌شه ‌‬‫‌‬ ‫ی‌بێباوهڕ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫سزا‪‌ ‌.‬‬
‫ههندێكیان‌‬ ‫ئهڵێت ‌جنۆكه‌ ‌كوڕی ‌جنۆكه‌كانن ‌لە ‌شەیتانەکان ‌نیین‪‌ ‌ ،‬‬ ‫'ضحاك' ‌ ‌‬
‫ن ‌نامرن ‌هه‌تا‌‬ ‫شهیتانەکانیش ‌كوری ‌ئیبلیس ‌‬ ‫باوهڕدارن ‌و ‌هه‌ندێكیان ‌بێباوه‌ڕن‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫ئیبلیس‌نهمرێت‪.‬‬
‫‌‬
‫خۆن‌و‌ئێسقانیان‌ههیه‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵێت‌نان‌ئه‬ ‫وهی‌'البهیقی'‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫پێی‌گێرانه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫ی‌سورهتی‌الجن‌ئەڵێ‪‌:‬‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٩‬‬
‫‌‬
‫ینه‌‬
‫باوهڕمان ‌پێ ‌هێنا ‌و ‌هه‌رگیز ‌كه‌سێ ‌ناكە ‌‬ ‫رهو ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫بۆ ‌ڕاسته‌ڕێ ‌یه‌ ‌ڕێبه‌ ‌‬
‫حدًا‪‌.‬‬‫ك بِرَبِّنَا أَ َ‬
‫ن نُشْ ِر َ‬‫شهریكی‌ئەڵاڵ‪َ ‌.‬يهْدِي إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِ ِه وََل ْ‬ ‫‌‬
‫جنۆكهكان ‌بڕوا ‌به‌ ‌ئیسالم ‌ئه‌هێنن ‌و‌‬ ‫‌‬ ‫پێ ‌ده‌چێت ‌پاش ‌گوێبستنی ‌قوڕئان ‌‬
‫وه‌بۆ‌الی‌ئیبلیس‪.‬‬ ‫رێنه ‌‬
‫ناگه ‌‬‫‌‬
‫وه‌بزانین‌چۆن‌‬ ‫بێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ین‌ئه‬ ‫قسه‌بکه‌‬ ‫لۆجیکی‌جنۆکه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫ته‌ ‌‬
‫ئایه ‌‬
‫پێی‌ئهم‌ ‌‬‫‌‬ ‫ر‌به‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫مبهریان ‌نه‌بێ ‌چۆن ‌ئه‌کرێ ‌جنۆکه‌ ‌ببن ‌به‌‌‬ ‫ئهبێته‌ ‌ئیسالم‪‌ ،‬ئه‌گه‌ر ‌پێغه‌ ‌‬ ‫جنۆکه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫خهتاب ‌و ‌عثمان ‌ئاینی ‌ئیسالمیان ‌برد ‌بۆ‌‬ ‫موسلمان‪‌ ،‬أبوبکر ‌و ‌عمری ‌کوڕی ‌ ‌‬
‫فهکانی ‌جنۆکه‌ ‌کێن‪‌ ،‬دیاره‌‌‬ ‫ناعهربیه‌کان ‌به‌ ‌زه‌بری ‌شمشێر‪‌ ،‬ئایا ‌خه‌لی ‌‬ ‫ناوچه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫؟؟‌جنۆکه ‌چۆن‌‬
‫‌‬ ‫ی‌جنۆکهکانیش‌بوون‬ ‫‌‬ ‫خه ‌‬
‫لیفه‬ ‫مرۆڤهکان‪‌ ‌‌ -‬‬ ‫‌‬ ‫لیفهکانی‌ئیسالم‪-‬‬ ‫خه ‌‬ ‫‌‬
‫بهبێ‌‬‫ههر ‌ئاینێکی ‌تر‪‌ ،‬ئاخۆ ‌چۆن ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫گهن ‌یان ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌ئاینی ‌ئیسالم ‌تێئه‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‌‬

‫‪440‬‬
‫ئێمه ‌بڕوا ‌به‌‌‬‫وانەوە ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دۆزهخ؟ ‌یان ‌به‌ ‌ ‌‬
‫پێچه‬ ‫خاته ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫مبهر ‌جنۆکه‌ ‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬ ‫هەبوونینی ‌ ‌‬
‫ی‌چۆن‌بڕوا‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هاتبێ‌ئه‬ ‫وه ‌‬
‫الیهن‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫مرۆڤێک‌بێت‌که ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ین‌که ‌‬
‫‌‬ ‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ناکه‬
‫ئێمه‌‬
‫بوایه‪‌ ،‬واته‌ ‌ ‌‬ ‫وانه ‌ ‌‬ ‫پێچه ‌‬ ‫که ‌ ‌‬ ‫گهر ‌هاوکێشه‌ ‌‬ ‫کهین ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫مبهرێکی ‌جنۆکه‌ ‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬‫‌‬
‫به ‌چ ‌لۆجیکێک‌‬ ‫بوایه ‌و ‌جنۆکه‌ش ‌هه‌ی ‌بوایه‌‪‌ ،‬ئه‌و ‌کاته‌ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫مبهرمان ‌نه‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬‫‌‬
‫شانی‌مرۆڤ‌ئهچن‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌داماو‌شان‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫جنۆکه‬ ‫واته ‌‬
‫ۆزهخ‪‌.‬ک‌ه ‌‬ ‫خسته ‌د ‌‬ ‫‌‬ ‫ئێمه ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫‌‬
‫نهم‌‬ ‫هه ‌‬
‫و‌مرۆمان‌بۆ‌جه ‌‬
‫‌‬ ‫جنۆکه ‌‬
‫‌‬ ‫لێک‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ئێمه ‌ ‌‬
‫گه‬ ‫م‌ئایهت( ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫قی‌ئه‬ ‫‌‬
‫پێی‌ده‬ ‫خ‌به ‌‬
‫دۆزه ‌‬ ‫‌‬
‫یه ‌و‌پێی‌نابینن؛‌گوێیان‌‬ ‫چاویان‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌پێی‌تی‌ناگهن‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫دڵیان‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫وهدی‌هێنا‪‌:‬‬ ‫‌‬
‫لهوان ‌گومڕاترن؛ ‌ئاگایان ‌له‌‌‬ ‫وهکو ‌ئاژه‌ڵن‪‌ :‬بگره‌ ‌ ‌‬ ‫وانه ‌ ‌‬
‫یه ‌و ‌پێی ‌نابیستن؛ ‌ئه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬
‫‌‬
‫جه ََّنمَ َكثِيرًا ِمنَ الْجِنِّ وَالْ ِإنْسِ َلهُمْ قُلُوبٌ لَا يَفْ َقهُونَ بِهَا‬ ‫هیچ ‌شت ‌نیه‌‪ ‌ .‬وَلَ َقدْ ذَرَأْنَا لِ َ‬
‫ع ُينٌ لَا ُي ْبصِرُونَ ِبهَا وَ َلهُمْ آذَانٌ لَا يَسْمَعُونَ ِبهَا أُوَل ِئكَ كَالَْأنْعَامِ َبلْ هُمْ َأضَلُّ‬ ‫وََلهُمْ َأ ْ‬
‫أُوَل ِئكَ هُمُ الْغَافِلُونَ‪ .‬االعراف ‪)١١٩‬‬
‫‌‬
‫ئهڵێت ‌كاتێك ‌پەیامبەر‌‬ ‫ئایهتی ‌‪٩٢‬ی ‌سوره‌تی ‌االحقاف ‌'قرطبي' ‌ ‌‬ ‫تهفسیری ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گرت‪‌،‬له‌‬
‫‌‬ ‫كهی‌ ‌‬
‫نه‬ ‫یامه ‌‬
‫له‌په‌ ‌‬ ‫كهس‌گوێی‌ ‌‬ ‫زۆر‌نیگهران‌بوو‌چونکه‌‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫چوو‌بۆ‌'تائیف'‌‬
‫یهك ‌هات ‌و‌‬ ‫جنۆكه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهخوێند‪‌ .‬‬ ‫ژێر ‌سێبه‌ری ‌دارخورمایه‌ك ‌دانیشت ‌و ‌قوڕئانی ‌ ‌‬
‫یتانهكان ‌له‌ ‌ئاسمان‌‬ ‫وه ‌بوو ‌كاتێك ‌شه‌ ‌‬ ‫گۆی ‌لێ ‌گرت‪‌ ،‬هۆكه‌شی ‌ئه‌ ‌‬
‫مهی ‌ڕوویدا ‌له‌م‌‬ ‫بهردبارانكران ‌و ‌ئاسمان ‌پاسه‌وانی ‌كرا‪‌ ،‬ئیبلیس ‌وتی ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ر‌بۆیه‌جنۆكه‌كانی‌كۆكرده‌وه‌‌و‌له‌‌‬ ‫‌‬ ‫ر‌زهوی‌ڕوویداوه‌!‌ ‌‬
‫هه‬ ‫سه ‌‬ ‫شتێك‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئاسمانه‌‬
‫‌‬
‫كو‌ههواڵی‌بۆ‌بێنن‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫پێكردن‌تاوه‬ ‫وی‌باڵوهی‌‬
‫‌‬ ‫سهر‌زه‌‬ ‫‌‬
‫دهڵێت ‌(جا‌بێگومان‌‬ ‫ی‌سورهتی‌الجن ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كان‌ئایهتی‌‪‌ ٢‬تا‌‪٢‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نی‌جنۆكه‬ ‫بۆ‌به‌ردبارا‬
‫ههرگیز ‌هیچ‌‬ ‫پهریه‌کانیش ‌گومانیان ‌وه‌ك ‌گومانی ‌ئێوه‌ ‌وابوو ‌که‌‪‌ :‬ئیتر ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫و‌ئاسمان‌کشاین‌و‌ههست‌و‌‬
‫‌‬ ‫ش‌بهڕاستی‌به‌ ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫مبهرێکی‌تر‌نانێرێت‪‌.‬ئێمه‌‬ ‫پێغه ‌‬‫‌‬
‫پاسهوانی ‌به‌تواناو ‌بێ ‌شومار‪‌،‬‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫پڕه ‌ ‌‬
‫هۆشمان ‌خسته‌کار‪‌ ،‬سه‌رنجماندا ‌که‌ ‌ ‌‬
‫ههندێك‌شوێنی‌ئاسماندا‌‬ ‫جاران‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئێمه ‌‬
‫کدا‌دهکشا‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫موو ‌ ‌‬
‫الیه‬ ‫هه ‌‬ ‫ش‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یزهکی‬
‫نه ‌‬ ‫‌‬
‫وهی‌‬ ‫بهاڵم ‌ئێستا ‌ئه‌ ‌‬ ‫شاردهدا ‌بۆ ‌گوێگرتن ‌و ‌ده‌نگوباس ‌بیستن‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬ ‫خۆمان ‌حه‌‬
‫یهو ‌بۆی ‌ده‌هاوێژرێت ‌و‌‬ ‫کسهر ‌نه‌یزه‌کێکی ‌بۆ ‌ئاماده‌ ‌‬ ‫بیهوێت ‌گوێ ‌بگرێت ‌یه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سنَا السَّمَاءَ‬
‫حدًا‪ .‬وَأَنَّا لَمَ ْ‬ ‫لهناوی ‌ده‌بات‪‌ .‬وَأ ََّنهُمْ ظَنُّوا كَمَا َ‬
‫ظ َن ْنتُمْ َأنْ َلنْ َيبْعَثَ اللَّهُ أَ َ‬ ‫‌‬
‫ستَمِعِ‬
‫عدَ لِلسَّمْعِ فَ َمنْ يَ ْ‬ ‫ش ُهبًا‪ .‬وَأَنَّا كُنَّا نَقْعُدُ ِم ْنهَا مَقَا ِ‬
‫شدِيدًا وَ ُ‬ ‫جدْنَاهَا مُ ِلئَتْ حَرَسًا َ‬ ‫َفوَ َ‬
‫صدًا‪).‬‬ ‫شهَابًا َر َ‬ ‫جدْ لَهُ ِ‬ ‫ن يَ ِ‬
‫الْآ َ‬

‫‪441‬‬
‫ئهڵێت‌كاتێك‌پەیامبەر‌‬ ‫ی‌سورهتی‌االحقاف ‌'قرطبي' ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫فسیر‌ئایهتی‌‪٩٢‬‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫ته‬ ‫هەر‌ ‌‬
‫لهگه‌ڵ‌‬
‫وه ‌كێ‌ ‌‬‫خوێنمه ‌‬
‫‌‬ ‫شهو‌قوڕئان ‌بۆ‌جنۆكه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫كان‌ئهڵێت‌من‌ئ‌هم ‌ ‌‬‫‌‬ ‫ره ‌‬
‫به‬ ‫عه ‌‬
‫به ‌ ‌‬
‫‌‬
‫وه‌‬
‫كاته ‌‬
‫وه ‌پاشان ‌هه‌مان ‌داواكاری ‌دووپات ‌ئه‌ ‌‬ ‫كهس ‌وه‌اڵمی ‌ناداته‌ ‌‬ ‫من ‌دێت‪‌ ‌ .‬‬
‫یوهندی‌‬
‫په ‌‬‫دیاره ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫دهچێت‪‌ ‌.‬‬ ‫گهڵی‌ ‌‬
‫له ‌‬‫ڕازی‌ئهبێت‌و‌ ‌‬
‫‌‬ ‫اره ‌ابن‌مسعود ‌‬ ‫ئیمج ‌‬
‫ت‌به‌‬
‫ندێک‌سوره ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫نکه ‌ ‌‬
‫یه‪‌،‬چو ‌‬
‫هه ‌‬
‫یه ‌ ‌‬
‫ڵه ‌‬‫م‌کۆمه ‌‬
‫‌‬ ‫یتان‌و‌جنۆکه ‌و‌ئه‌‬
‫‌‬ ‫گهڵ ‌ ‌‬
‫شه‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫ئهم ‌جۆره‌ ‌شێوازه‌ ‌له‌ ‌سحری ‌عبری ‌به‌کارهاتووه ‌و‌‬ ‫پیت ‌ده‌ست ‌پێ ‌ئه‌کات‪‌ ‌ .‬‬
‫ئهم ‌جۆره‌‌‬‫'أمام ‌أحمد ‌بن ‌علي ‌البولي'ش ‌له‌ ‌کتێبی ‌'شمس ‌الـمعاریف ‌الکبری' ‌ ‌‬
‫یه!‬
‫بۆ‌ڕاکێشانی‌جنۆکه ‌‬
‫‌‬ ‫م‌پیتانه‌‬
‫‌‬ ‫کاردههێنێت‪‌.‬دیاره‌‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫به‌‬
‫سحرانه‌ ‌‬
‫‌‬
‫رایهتی‌‬
‫یامبه ‌‬
‫په ‌‬ ‫وهشمان ‌بۆ ‌ڕون ‌ئه‌بێتەوە ‌بۆ ‌ماوه‌ی ‌زیاتر ‌له‌ ‌سێ ‌ساڵی ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫واڵهكه‌ی‌‬
‫هه ‌‬ ‫بهر ‌و ‌له‌ ‌ڕێگای ‌جنۆكه‌ ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬
‫پێغه ‌‬
‫مهد ‌بۆته‌ ‌ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ئیبلیس ‌نه‌یزانیوه‌ ‌‬
‫كه‌‬
‫شهیاتین ‌ ‌‬
‫ئهم ‌ماوه‌یه؟‌ ‌ئایا ‌'شیاطین' ‌ ‌‬ ‫زانی‪‌ .‬ئایا ‌ئیبلیس ‌له‌ ‌كوێ ‌بوه‌ ‌ ‌‬
‫بكهن؟‌‬
‫واشه ‌ ‌‬
‫چه ‌‬ ‫مانه ‌له‌ ‌كاری ‌خۆیان ‌نه‌بون ‌كه‌ ‌خەڵک ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫یتانه ‌ ‌‬
‫كۆكراوهی ‌شه‌ ‌‬
‫‌‬
‫بون‌كه ‌بڕوا ‌به‌ ‌پەیامبەر‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌ابوجهل‌و‌ابولهب‌نه‬ ‫له ‌بن ‌كڵێشە‬ ‫یتانه ‌ ‌‬
‫م‌شه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئایا‌ئه‬
‫یان‌نهبوبن؟‌‬
‫‌‬ ‫یتان‌له ‌بن‌كڵێشە‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌شه‬ ‫ئهگه‌‬
‫وان‌بۆ‌كهللەڕه‌ق‌بوون‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫كهن!‌ ‌‬
‫نه ‌‬
‫‌‬
‫‪392‬‬
‫رێتهوه! ‌‬ ‫له‌ڕاستیدا‌لۆجیك‌نابیند ‌‬ ‫‌‬

‫ی‌خاترانه‌‬‫ایهت ‌‬
‫‪‌٢٩‌.٢٩‌.٠‬ئ ‌‬
‫بهر ‌خاتر ‌و ‌خاترانه‌ی‌‬ ‫ئهتوانین ‌چه‌ند ‌ئایه‌تێك ‌له‌ ‌قوڕئان ‌ده‌ربهێنین ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مانایهكی‌تر‌دروست‌كراوه‌‪.‬‬
‫‌‬ ‫هاتۆته‌خوارێ‌یاخود‌به‌‌‬‫‌‬ ‫هاوڕێیانی‌پەیامبەر‌‬
‫سهریان ‌ده‌رناچێت ‌بۆ ‌نمونه‌‌‬‫ههندێك ‌وشه‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫بۆ ‌نمونه‌ ‌ڕاڤەکارانی ‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫رستهكانن‪‌ ،‬هه‌ندێك ‌ئه‌ڵێن ‌ئه‌ستێره‌‌‬
‫‌‬ ‫ههندێك ‌ئه‌ڵێن ‌ئاگر ‌په‌‬ ‫وشهی ‌(صابئين) ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهلمانی‌‬‫زیوه ‌بۆ ‌خاتری ‌ ‌‬
‫ئایهتێك ‌دابه‌ ‌‬ ‫ههرچۆنێک ‌بێت ‌له‌ ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫ناسن‪‌ ‌ .‬‬
‫كه ‌و‌‬
‫سانهش ‌كه‌ ‌جوول‌ه ‌‬
‫وانهی ‌خاوه‌ن ‌باوه‌ڕن ‌و ‌ئه‌و ‌كه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ئهڵێت( ‌‬
‫فارسی ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫ساڵن‌باوهڕیان‌بێ‌و‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌ڕۆژی‌په‬ ‫گهر‌به‌‌ئەڵاڵ‌‬‫‪‌،‬ئه ‌‬
‫زهب‌بوون ‌‬ ‫مه ‌‬
‫له‌و‌صابئبی‌ ‌‬ ‫فه ‌‬
‫‌‬

‫لهساڵی‌سێی‌‬ ‫مرێت‌واته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وهی‌مامی‌ئ‌ه‬
‫مهد‌بۆ‌طائف‌پاش‌ئه‌ ‌‬
‫چونی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌392‬‬
‫تی‌پهیامی‌‬
‫‌‬ ‫یتان‌به‌ ‌‬
‫بابه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫جم‌کراون‌و‌شه‬ ‫جنۆکه‌ ‌‬
‫ڕه‬ ‫‌‬ ‫و‌کاته‌‬
‫‌‬ ‫واته‌ئه‌‬
‫ی‌بووه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫تیه ‌‬
‫که‬‫رایه ‌‬
‫یامبه ‌‬
‫په ‌‬ ‫‌‬
‫مهدی‌زانیوه‌!‌‬
‫موحه‌ ‌‬

‫‪442‬‬
‫پەروەردگاریانڕا ‌پاداشی ‌خۆیان ‌پێ ‌ده‌گا ‌و ‌نه‌ ‌هیچ‌‬ ‫‌‬ ‫ئاكار ‌چاك ‌بن‪‌ ،‬له‌الی ‌‬
‫َالنصَارَى‬ ‫َالذِينَ هَادُوا و َّ‬ ‫خهم ‌ده‌خۆن‪ .‬إِنَّ َّالذِينَ آ َمنُوا و َّ‬ ‫ره‪‌ ،‬نه‌ ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬
‫ترسێكیان ‌له‌ ‌‬
‫خوْفٌ‬ ‫ع ْندَ ر َِّبهِمْ وَلَا َ‬
‫وَالصَّا ِبئِينَ َمنْ آ َمنَ بِاللَّهِ وَا ْل َيوْمِ الْآخِرِ َوعَ ِملَ صَالِحًا فََلهُمْ أَجْرُهُمْ ِ‬
‫‪393‬‬
‫عََل ْيهِ ْم وَلَا هُ ْم يَحْ َزنُونَ‪‌.‬البقره‌‌‪).٦٩‬‬
‫زی‌وهک‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تێک‌دابه‬ ‫‌‬
‫ند‌ئایه‬ ‫بۆ‌خاتری‌عمری‌كوری‌خهتاب‌ ‌‬
‫چه‬ ‫‌‬
‫ر‌کوێوه‌‬
‫‌‬ ‫لههه‌‬
‫وه ‌ ‌‬‫تانه ‌‬
‫که ‌‬ ‫ناو‌کێڵگه ‌‬
‫‌‬ ‫شێننه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌خۆتانن‌جا‌تۆو‌بوه‬ ‫‌‬
‫کانتان‌کێڵگه‬ ‫( ‌‬
‫ژنه‬
‫له ‌ئەڵاڵ ‌بترسن‪‌ ،‬بزانن ‌دڵنیا ‌بن‌‬ ‫تانهوێ ‌وه‌ ‌پێش ‌بخه‌ن ‌بۆخۆتان ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫به‌بڕواداران‪ .‬نِسَاؤُكُمْ حَرْثٌ لَكُمْ فَ ْأتُوا حَ ْرثَكُمْ‬ ‫بده ‌ ‌‬‫گهن‌وه‌ ‌مژده‌ ‌ ‌‬ ‫خزمهتی ‌ده‌ ‌‬‫‌‬ ‫که ‌‬
‫به‬‫‌‬
‫ش ْئتُمْ وَقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ مُلَاقُوهُ وَبَشِّرِ الْ ُمؤْ ِمنِينَ ‌البقره‌‌‬ ‫أَنَّى ِ‬
‫الكهت‌‬ ‫هه ‌‬ ‫ئهڵێ‌تووشی‌ ‌‬ ‫تاب‌دێته‌الی‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ێكیان‌عمری‌كوری‌خه‬ ‫‪‌)٩٩٠‬ڕۆژ‬
‫دواوه‌‬
‫‌‬ ‫کهم ‌گۆردرا(واته‌ ‌له‌ ‌‬ ‫کاروانه ‌‬
‫‌‬ ‫بوم ‌ئه‌ویش ‌ئه‌ڵێ ‌بۆ ‌ئه‌ڵێ ‌دوێنێ ‌شه‌و ‌‬
‫یهك‌بێ‌‬ ‫دیش‌بۆ‌ماوه ‌‬
‫‌‬ ‫موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫ندامی‌زێینه)‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫نهك‌له‌‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ی‌جوت‌بوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڵ‌ژنه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫تی‌بۆ‌دائهبزێنێ‪‌ .‬جَاءَ عُمَر إِلَى رَسُول اللَّه صَلَّى اللَّه عَ َليْهِ‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌ئایه‬ ‫‌‬
‫بێ‌تا‌ئه‬ ‫‌‬
‫نگ‌ئه‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫الليْلَة‪،‬‬
‫وَسَلَّمَ فَقَالَ‪ :‬يَا رَسُول اللَّه‪ ،‬هَلَكْت ! قَالَ‪ ( :‬وَمَا أَهْلَكَك ؟ ) قَالَ‪ :‬حَوَّلْت رَحْلِي َّ‬
‫ش ْيئًا‪ ،‬قَالَ‪ :‬فَأُوحِيَ إِلَى رَسُول اللَّه‬ ‫قَالَ‪ :‬فَلَمْ يَ ُردّ عََليْهِ رَسُول اللَّه صَلَّى اللَّه عََليْهِ وَسَلَّمَ َ‬
‫ش ْئتُمْ)‪‌394‬‬ ‫صَلَّى اللَّه عََليْهِ وَسَلَّمَ هَ ِذهِ الْآيَة‪ " :‬نِسَاؤُكُمْ حَرْث لَكُمْ فَ ْأتُوا حَرْثكُمْ أَنَّى ِ‬
‫وه)‌‌‬
‫ونه ‌‬
‫کونی‌دواوه‌و‌کاتی‌بێنوێژی‌دورکه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫ئینجا‌ئهڵێت(‌ ‌‬
‫‌‬
‫ستی‌له‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫به‬ ‫ته ‌ ‌‬
‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئایا‌ئه‬ ‫وه‪‌،‬‬‫بیربکاته ‌‬
‫‌‬ ‫که ‌‬
‫موسڵمانان‌كردوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مهش‌وای‌له‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫حهرام‌‬ ‫کونی‌دواوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫تهوه‌ ‌که‌ ‌سێکس‌له‌ ‌‬ ‫ڕون‌نهکراوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫که ‌‬‫ته ‌‬
‫ئایه ‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫چییه!‌چونکه‌ ‌ ‌‬
‫و‌سونه‌‬
‫‌‬ ‫موسلمانی‌شیعه ‌‬
‫‌‬ ‫بۆیه ‌‬
‫وه‪‌ ‌.‬‬ ‫ونه ‌‬
‫ڵێ‌دورکه ‌‬
‫‌‬ ‫نها‌وتهی‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫بکرێت ‌ ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬
‫وه‪‌.‬به‌اڵم‌‬ ‫بێته ‌‬
‫یان‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫موسلمان‌نزیکی‌بێتهوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫که ‌‬
‫ر‌ئهم‌کونه‌ ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫یانه ‌ ‌‬
‫مشتومر ‌‬
‫خوێنهر ‌ئه‌توانێ ‌جوان ‌شیبكاته‌وه‌ ‌و ‌تێبگات‪‌ .‬پەیامبەر ‌واتایه‌كی ‌پراوپری‌‬ ‫‌‬
‫بدهن‪‌،‬‬ ‫قه ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬‫كهن‪‌ ،‬سه‌ ‌‬ ‫ئهڵێ ‌ئاره‌ق ‌مه‌خۆن‪‌ ،‬زینا ‌مه‌ ‌‬ ‫وهك ‌چۆن‌ ‌ ‌‬ ‫ەتەوە ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نهداو‬‫‌‬
‫ر‌ههندێ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫ندێ‌موسڵمانان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌پراوپر‌نییه؟ ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫اڵم‌بۆ‌ئه‬ ‫‌‬
‫ن‪‌،‬به‬ ‫‌‬
‫نوێژبكه‬

‫اسباب‌النزول‌بهامشه‌الناسخ‌و‌المنسوخ‌ل‌‪‌٢٢‌-‌٢٦‬‬
‫‌‬ ‫‪‌393‬‬
‫ری‌له‌زۆر‌‬
‫‌‬ ‫واژه(حولت‌رحلي‪‌ ‌:‬‬
‫سه‬ ‫سته ‌‬‫و‌ده ‌‬
‫‪‌394‬تفستر‌آیة‌‪‌٩٩٠‬سورة‌البقرة‌‪‌/‬القرطبي‪‌//‬ئه‌ ‌‬
‫له‌‬
‫اڵم‌له‌کتێبی‌'نهج‌البالغة'‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بیش‌تێکداوه‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫ڕاڤەکارانی‌قورئان‌و‌مامۆستایانی‌زمانی‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬
‫بوایه‌بۆی‌بچێت‪‌.‬‬
‫ئه ‌‬ ‫نه ‌‬
‫شوێنێک‌بۆی‌چو‌که‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫یه‌ ‌‬
‫وه ‌‬
‫ستی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ڵێت‌مهبه‌‬
‫‌‬ ‫ره‌‪‌٦٦‬ئه‌‬
‫م‌الپه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شی‌پێنجه‬ ‫‌‬
‫به‬

‫‪443‬‬
‫نه ‌وته‌كانی ‌پەیامبەر‌‬ ‫ههندێكیش ‌گوێ ‌ناده‌ ‌‬ ‫نههیان ‌لێكردوه‌ ‌‌و ‌ ‌‬ ‫وتاری ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ئهڕوات‪‌.‬‬ ‫ر‌فهرمانی‌قوڕئان‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫نیا‌له ‌‬
‫ته ‌‬ ‫‌‬
‫یه‪‌،‬‬‫هه ‌‬‫یوهندی ‌به‌ ‌سێکسه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫ههر ‌په‌ ‌‬ ‫ئایهتێکی ‌تر ‌دابه‌زیوه‌ ‌بۆ ‌عومەر ‌ ‌‬ ‫دیاره‌ ‌ ‌‬
‫کهی‌‬ ‫رێتهوه‌‪‌ ،‬ئه‌بینێ ‌ژنه‌ ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬‫له ‌الی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫وه ‌ڕۆژێک ‌عومەر ‌ ‌‬ ‫گێرنه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫شی‌ئهڵێ"‌من‌‬ ‫‌‬ ‫ڵی‌جوت‌بێت‪‌،‬ژنه ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫ستێنێ‌تاوهکو‌له‌ ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬عمریش‌هه ‌‬
‫ڵیئه‬ ‫‌‬ ‫خه ‌‬
‫وتوه‬ ‫‌‬
‫کهن‪‌ ،‬بۆ‌‬ ‫خهوتوی"‪‌ ،‬ئینجا ‌کاری ‌خۆیان ‌ئه‌ ‌‬ ‫خهوتووم"‪‌ ،‬عمریش ‌ئه‌ڵێ" ‌نه‌خێر ‌نه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهڵ‌‬ ‫مهزاندا ‌تێكه‌ڵ ‌بوونتان ‌له‌ ‌‬ ‫شهوگاری ‌ڕه‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫بهزێ‪‌ (‌ .‬‬ ‫دائه ‌‬
‫ته ‌ ‌‬ ‫مهش ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫وه‪‌ ،‬ئه‌وان ‌پۆشاكن ‌بۆ ‌ئێوه‌ ‌و ‌ئێوه‌ش ‌پۆشاكن ‌بۆ‌‬ ‫هاوسهرانتاندا ‌حه‌اڵڵكرا ‌‬ ‫‌‬
‫الصيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ هُنَّ ِلبَاسٌ لَكُمْ وََأ ْنتُمْ ِلبَاسٌ‬ ‫ئهوان‪ ‌ ‌ .......،‬أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ ِّ‬ ‫‌‬
‫‪395‬‬
‫َلهُنَّ‪ .......‬البقرة ‪‌ )‌١٨١‬‬
‫گهڵ‌‬ ‫زیوه ‌ئه‌ویش ‌كاتێك ‌له‌ ‌‬ ‫روهها ‌ئایه‌تێكی ‌تر ‌له‌به‌ر ‌خاتری ‌عومەر ‌دابه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌ئیبراهیم‌نیه؟‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌(مقام)‬ ‫ڵێت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫عبه ‌ئه‌سوڕێن‌هوه‌ ‌و ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫وری‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌ده‌‬
‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ئایهت‌ه‌‬
‫ئهم ‌ ‌‬ ‫كهین‪‌ .‬پاشان ‌ ‌‬ ‫ئهویش ‌ئه‌ڵێت ‌به‌ڵێ‪‌ .‬عمریش ‌ئه‌ڵێت ‌نوێژێكی ‌بۆ ‌نه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫به‌دڵنیایی‌و‌‬ ‫كی‌مهردم‌بێ‪‌ ‌،‬‬ ‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫كۆیه‬ ‫عبه‌ ‌‬‫شا‌بڕیارن‌دا‌ماڵی‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وكاته‬ ‫بهزێ(له‌‬ ‫داده ‌‬
‫‌‬
‫ن‌به‌نوێژگه‌ی‌خۆتان‪‌،‬و‌ئیبراهیم‌و‌ئیسماعیلیشمان‌ڕاسپارد‌‬ ‫جێی‌ئیبراهیم‌بكه ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌ ،‬و ‌بۆ‌‬ ‫سووڕێنه ‌‬
‫‌‬ ‫ورهی ‌ده‌‬‫ده ‌‬ ‫وانهی ‌له‌ ‌ ‌‬
‫كهم ‌به‌ ‌خاوێنی ‌ڕاگرن ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫ماڵه ‌‬
‫كه ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهن‪‌.‬وَِإذْ جَعَلْنَا‬
‫م‌بۆ‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌كڕنۆش‌و‌سوژده‬ ‫بن‌و‌بۆ‌ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫وێ‌ده‬ ‫ی‌هه ‌‬
‫ر‌له‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫ع ِه ْدنَا إِلَى ِإبْرَاهِيمَ‬
‫خذُوا ِمنْ مَقَامِ ِإبْرَاهِيمَ ُمصَلًّى َو َ‬ ‫ا ْلبَيْتَ َمثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَ ْمنًا وَاتَّ ِ‬
‫‪396‬‬
‫ن وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ‪ .‬البقرة ‪‌‌ .)١٢١‬‬ ‫ن وَالْعَاكِفِي َ‬‫وَإِسْمَاعِيلَ َأنْ طَهِّرَا َب ْيتِيَ لِلطَّائِفِي َ‬
‫ڵێت‌با‌ژنهكانت‌حجاب‌‬ ‫‌‬ ‫تاب‌به‌پەیامبەر‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كوری‌خه‬ ‫روهها‌ڕۆژێكیان‌عومەر‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫تی‌حجاب‌دێته‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ئهوه‌‌ ‌‬
‫ئایه‬ ‫به ‌‬ ‫دێت‌ههر‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رهوه‌‌‬‫سه ‌‬ ‫چونكه‌خەڵکیان‌زۆر‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بگرن‌‬
‫ندێ‌زانایانی‌تر‌ئهڵێن‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پێی‌هه‬ ‫ی‌سورهتی‌(االحزاب)‌ه ‌به‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی ‌‪٢٠‬‬ ‫که ‌ ‌‬ ‫خوارێ ‌ ‌‬
‫به‌‬‫ژنهكانی‌پەیامبەریش‌ ‌‬ ‫ئاوگهیاندن‌‪‌ ‌،‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ست‌به‬ ‫‌‬
‫بۆ‌ده‬ ‫وه ‌‬
‫ره ‌‬ ‫ده ‌‬
‫چونه‌ ‌‬‫وان‌ژنان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شه‬
‫سهریان‌دابكه‌ون‌و‌‬ ‫تاوهكو‌به‌ ‌‬ ‫مان‌شێوه‪‌،‬خەڵکی‌داویان ‌بۆ‌ژنان ‌دائەنایەوە ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫‌بهرز ‌بوو ‌كه‌‌‬ ‫یامبهر ‌زۆر ‌بااڵ ‌‬ ‫ژنهكانی ‌په‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌بكه‌ن‪‌ ،‬یه‌كێك ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫سێكسیان ‌له‌ ‌‬
‫وتی‌ئێمه ‌تۆمان‌‬‫‌‬ ‫وه ‌ناسیه‌وه‌ ‌‬ ‫‪‌،‬عمری‌كوری‌خهتاب‌له‌ ‌دور‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫ناوی‌'سوده'‌ ‌بوو‬

‫‪‌395‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٩٢‬سورة‌البقرة‌‪‌/‬أحکام‌القران‌البن‌العربي‌‬
‫‪‌396‬تفسیر‌ایة‌‪‌٢٩٢‬سورة‌البقرة‪/‬الطبري‪‌+‬أحکام‌القران‌البن‌العربي‌‬

‫‪444‬‬
‫و‌ئایهتی‌حجاب‌‬ ‫‌‬ ‫گێرێتهوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌بۆ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫سوده'‪‌.‬سوده‌‬
‫‌‬ ‫ئهی‌'‬ ‫سیهوه‌ ‌ ‌‬‫نا ‌‬
‫چنه‌‬
‫ر‌مه ‌‬ ‫مبه ‌‬ ‫كانی‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫ماڵه‬ ‫ن‌باوهڕان!‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لی‌خاوه‬ ‫‌‬
‫ی‌گه‬ ‫ئهڵێت(‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫زێ‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دائه ‌‬
‫به‬‫‌‬
‫ر‌چوشن‪‌،‬نابێ‌وهختێكی‌وا‌‬ ‫‌‬ ‫مێكی‌خواردن‌بانكران‪‌،‬ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌جه‬ ‫مهگه‌ر ‌‬ ‫ژورێ‪‌ ‌،‬‬
‫كهن‌‬ ‫باڵوه ‌‬‫كهو‌خوارد‪‌ ‌.‬‬ ‫نانه ‌‬
‫مه ‌‬ ‫ژه ‌‬
‫ر‌كه‌ ‌‬
‫هه ‌‬ ‫بوه‪‌ ‌.‬‬‫نه ‌‬ ‫ئاماده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫خۆراكه‌‬
‫‌‬ ‫مه‌‬
‫وجه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫بچن‌كه‌ ‌‬
‫‌‬
‫بهر‌‬ ‫مبهری ‌ئازار ‌ده‌دا ‌و ‌له‌ ‌‬ ‫ئهم ‌كاره‌تان ‌پێغه‌ ‌‬ ‫كهن‪‌ ‌ .‬‬ ‫خهریك ‌مه‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫قسه ‌‬‫و ‌خۆ ‌به‌ ‌‬
‫ههر‌‬ ‫قسهی ‌ڕاست ‌گوتن ‌شه‌رم ‌ناكا‪‌ ‌ .‬‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫شهرم ‌ده‌كا ‌ده‌نگووبدا‪‌ .‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئێوه ‌ ‌‬‫‌‬
‫پشت‌پهرده‌وه‌ ‌بخوازن‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫كهن‪‌،‬له‌ ‌‬ ‫كانی‌ناوماڵ‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫كاتێكیش‌داوای‌شتێك‌له‌ ‌ژنه‌‬
‫ئێوه‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫مبهری ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫له ‌دڵپاكی ‌ئێوه‌ ‌و ‌ئه‌وانیش ‌نزیكتره‌‪‌ ،‬نابێ ‌پێغه‌ ‌‬ ‫ئهم ‌كاره‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهم ‌كاره‌‌‬ ‫كه ‌ ‌‬‫بكهن‪‌ ‌ .‬‬ ‫ژنهكانی ‌ماره‌ ‌‬ ‫تایه‪‌ ‌ -‬‬ ‫تاهه ‌‬ ‫ئازارببینێ‪‌ ،‬ناشبێ ‌دوای ‌ئه‌و ‌– ‌ ‌‬
‫النبِيِّ إِلَّا‬ ‫یه‪ ‌.‬يَا أ َُّيهَا َّالذِينَ آ َمنُوا لَا تَدْخُلُوا ُبيُوتَ َّ‬ ‫دا‌گوناهێكی‌زۆر‌گهوره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫لهالی‌ئەڵاڵ‬ ‫‌‬
‫َأنْ ُي ْؤ َذنَ لَكُمْ إِلَى طَعَامٍ غَيْرَ نَاظِرِينَ ِإنَاهُ وَلَ ِكنْ ِإذَا ُدعِيتُمْ فَادْخُلُوا فَِإذَا طَعِ ْمتُمْ فَانْتَشِرُوا‬
‫حيِي ِمنَ‬ ‫ستَ ْ‬‫حيِي ِمنْكُمْ وَاللَّهُ لَا يَ ْ‬ ‫ستَ ْ‬
‫النبِيَّ َفيَ ْ‬
‫حدِيثٍ إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ ُيؤْذِي َّ‬ ‫ستَ ْأنِسِينَ لِ َ‬
‫وَلَا مُ ْ‬
‫طهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ‬ ‫الْحَقِّ وَِإذَا سَأَ ْلتُمُوهُنَّ َمتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ ِمنْ وَرَاءِ حِجَابٍ ذَلِكُمْ أَ ْ‬
‫وَمَا كَانَ لَكُمْ َأنْ تُ ْؤذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا َأنْ َتنْكِحُوا أَ ْزوَاجَهُ ِمنْ بَ ْع ِدهِ َأ َبدًا إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ‬
‫‪397‬‬
‫ع ْندَ اللَّهِ‪‌.‬االحزاب‌‪.)٢٠‬‬ ‫ِ‬
‫دهمرێ ‌پەیامبەر ‌ئه‌چێت ‌نوێژی ‌له‌سه‌ر‌‬ ‫روهها ‌کاتێک ‌(عبدالله ‌كورى ‌أبي) ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫كهیت ‌ئینجا‌‬ ‫سهر ‌كافرێك ‌ئه‌ ‌‬ ‫بكات ‌عمریش ‌ئه‌ڵێت ‌ئه‌ی ‌پەیامبەر ‌چۆن ‌نوێژ ‌له‌ ‌‬
‫سهر‌‬ ‫سێكیشتان‌لێ‌بمرێ‪‌،‬نابێ‌نوێژی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ر‌كه‬ ‫بهزێنێ(‌ ‌‬ ‫دائه ‌‬
‫ته ‌ ‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ئه‬
‫مبهر‌حاشایان‌كرد‌و‌‬ ‫و‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫وان‌له ‌ئەڵاڵ‬
‫‌‬ ‫سته‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫وه ‌‬ ‫ڕامه ‌‬‫سهر‌گۆڕی ‌ ‌‬ ‫ی‌و‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بكه‬
‫حدٍ ِم ْنهُمْ مَاتَ َأ َبدًا وَلَا تَقُمْ عَلَى َقبْ ِرهِ إ َِّنهُمْ‬ ‫مردن‌له ‌ڕێ‌الده‌ربون‪‌.‬وَلَا ُتصَلِّ عَلَى أَ َ‬ ‫‌‬
‫‪398‬‬
‫التوبه‌‪.)٩٢‬‬
‫‌‬ ‫كَفَرُوا بِاللَّ ِه وَرَسُولِ ِه وَمَاتُوا وَهُمْ فَاسِقُونَ‪‌.‬‬
‫بێ‌تا‌بچێته‌الی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نێرێ‌ناوی‌مدلج‌ئه‬ ‫‌‬
‫نێرمنداڵێك‌ئه‬ ‫روهها‌ڕۆژێكیان‌پەیامبەر‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫چێته ‌ماڵی ‌عومەر‪‌ ،‬له‌ ‌بارێكی ‌زۆر ‌ناهه‌موار‌‬ ‫عمری ‌كوری ‌خه‌تاب‪‌ ،‬كاتێك ‌ئه‌ ‌‬
‫فهرمانێك‌‬ ‫كهم‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ز‌ئه ‌‬
‫زۆر‌حه ‌‬‫‌‬ ‫بێ‌ئهڵێ‌(‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫زۆری‌پێناخۆش‌ئه‬ ‫ئهیبێنێ‪‌،‬عومەر ‌‬ ‫‌‬
‫ئایهتی ‌‪٢٩‬ی‌‬ ‫ڕوخسهت ‌هه‌بێ ‌بۆ ‌هاتنه‌ ‌ژورێ‪‌ .‬بۆ ‌خاتری ‌عومەر ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بكات ‌كه‌ ‌‬
‫نێرمنداڵێكی‌لهال‌‬
‫‌‬ ‫ندێكیان‌ئهڵێن‌'اسماء‌بنت‌مرثد'‬ ‫‌‬ ‫بهزێ‪‌.‬هه‌‬ ‫داده ‌‬
‫سورهتی‌'النور' ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رهكان ‌له‌ ‌كاتێك‌‬ ‫ئیشكه ‌‬
‫‌‬ ‫رهكانمان ‌و ‌نێرمنداڵه‌ ‌‬ ‫ئهڵێت ‌ئیشكه‌ ‌‬ ‫ئهبێ‪‌ ،‬به‌ ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪‌397‬تفسیر‌ایة‌‪‌٢٠‬سورة‌االحزاب‪‌/‬ابن‌کثیر‌‬
‫‪ 398‬تفسیر‌آیة‌‪‌٩٢‬سورة‌التوبة‌‪‌‌/‬القرطبي‌‬

‫‪445‬‬
‫ش‌ئهڵێت(‌‬‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫كه‬ ‫بهزێ‪‌ ‌ 399.‬‬
‫ئایه ‌‬ ‫داده ‌‬
‫ته ‌ ‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫بۆیه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫زناكهین‪‌ ‌.‬‬ ‫حه ‌‬ ‫ژورێ‌ئێمه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دێنه ‌‬
‫‌‬
‫وانهی ‌غواڵم ‌و ‌كه‌نیزەکی ‌ئێوه‌ن ‌ئه‌و‌‬ ‫ئهی ‌گه‌لی ‌خاوه‌ن ‌باوه‌ڕان‪‌ ،‬با ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهیشتون ‌(بالغ ‌نەبوون)‪‌ ،‬سێ ‌جار ‌ئیزنوو ‌لێ‌‬ ‫سانهش ‌له‌ ‌ئێوه‌ ‌كه‌ ‌پێرانه‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫نێن‌و‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كان‌دائه‬ ‫‌‬
‫ڕۆیان‪‌،‬كاتێ‌شمه‬ ‫‌‬
‫یانی‌دا‌و‌نیمه‬ ‫بخوازن‪‌،‬له ‌پیش‌نوێژی‌به‌‬ ‫‌‬
‫وهختی ‌ته‌نیایی ‌ئێوه‌س‪‌ ،‬له‌ ‌پاش‌‬ ‫ئهم ‌سێ ‌كاته‌ ‌ ‌‬ ‫پاش ‌نوێژی ‌خه‌وتنانیش‪‌ ،‬كه‌ ‌ ‌‬
‫رتاندا‌بێن‪‌،‬ئێوه‌‬
‫‌‬ ‫دهوری‌به‌‬ ‫بۆ‌ئهوان‪‌،‬كه‌ ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كا‪‌،‬نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یدێ‌ده‬ ‫وه‪‌،‬نه‌ ‌بۆ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬
‫قه‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ئاشكرادهكا‪‌.‬ئەڵاڵ‌‬
‫‌‬ ‫كانی‌خۆی‌بۆ‌ئێوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نیشانه‬ ‫م‌جۆره ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫تێكهڵن‪‌ ‌.‬‬
‫ئا‌به‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫پێكه ‌‬
‫‌‬
‫َالذِينَ لَمْ يَبْلُغُوا‬ ‫زانای‌لهكارزانه يَا أ َُّيهَا الَّذِينَ آ َمنُوا ِليَ ْ‬
‫ستَ ْأ ِذنْكُمُ َّالذِينَ مَلَكَتْ َأيْمَانُكُمْ و َّ‬ ‫‌‬
‫الظهِي َرةِ وَمِنْ‬‫الْحُلُمَ ِمنْكُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ِمنْ َق ْبلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَحِينَ َتضَعُونَ ِثيَابَكُ ْم ِمنَ َّ‬
‫بَ ْع ِد صَلَاةِ‪.).‬‬

‫دهبێت ‌له‌ ‌ملیان‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫سهر ‌دیله‌کانی ‌ڕۆژی ‌به‌در ‌که‌ ‌ڕای ‌عومەر ‌ئه‌ ‌‬ ‫روهها ‌له‌ ‌‬‫هه ‌‬
‫‌‬
‫بدرێت ‌به‌اڵم ‌پەیامبەر ‌و ‌ئه‌بوبکر ‌ڕازی ‌نابن ‌به‌اڵم ‌له‌ ‌دوایدا ‌ئایه‌تێک ‌دێته‌‌‬
‫ههروها ‌عومەر ‌له‌ ‌پەیامبەر‌‬ ‫خوارێ ‌که‌ ‌ویستی ‌عمری ‌تێدا ‌به‌دی ‌ده‌کرێت‪‌ ‌ .‬‬
‫ئایهتێک ‌وه‌دی ‌بێنێت ‌تاوه‌کو ‌مه‌ی ‌بۆ ‌موسوڵمان ‌ئاشکرا‌‬ ‫دهپرسێ ‌که‌ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫جێ‌به ‌جێ‌ده‌کات‌‬‫‌‬ ‫ئهو‌داوایه‌ی‌عومەر ‌‬ ‫بۆیه ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫بکرێت‌له ‌باشی‌و‌خراپی‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬
‫دادهبه‌زێنێت‪‌‌.‬‬‫البقره'‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌سورهتی‌'‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٩٢٢‬‬‫که‌ ‌‬
‫‌‬
‫سهر ‌(صهيب ‌كوري ‌سنان ‌الرومي) ‌هاتۆته‌ ‌خوارێ‌‬ ‫رهوها ‌ئایه‌تێكی ‌تر ‌له‌ ‌‬ ‫هه ‌‬
‫‌‬
‫یشیهكان‌‬
‫دینه‪‌ ،‬له‌ ‌ڕێگادا ‌قوره‌ ‌‬ ‫كاتێك ‌ئه‌بێت ‌به‌ ‌موسڵمان ‌و ‌كۆچ ‌ئه‌كات ‌بۆ ‌مه‌ ‌‬
‫ت‌و‌سامانت‌بۆمان‌به‌‬
‫‌‬ ‫گهر‌سه‌روە‬ ‫ین‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ت‌پێ‌ده ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵێن‌ڕێگه‬ ‫‌‬
‫گرن‌و‌ئه‬ ‫‌‬
‫ڕێی‌پێده‬
‫هاتۆته ‌خوارێ ‌كه‌‌‬
‫‌‬ ‫ره ‌‬
‫سورهتی ‌به‌قه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی ‌‪‌ ٩٣٢‬‬‫یه ‌ ‌‬ ‫جێ ‌بهێلیت ‌ئا ‌به‌م ‌شێوه‌ ‌‬
‫گهڵ‌‬‫له ‌‬
‫بهخشن‪‌.‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫بۆ‌ڕهزای‌ئەڵاڵ ‌گیان‌د‌ه ‌‬ ‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫ردم‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناو‌مه‬ ‫‌‬
‫هی‌واش‌له‬ ‫ئهڵێ(‬
‫‌‬
‫ن يَشْرِي نَفْسَهُ ا ْبتِغَاءَ مَ ْرضَاةِ اللَّهِ‌)‌‬
‫عهبدانی‌خۆی‌دلوڤان‌ه‪‌،‬وَ ِمنَ النَّاسِ َم ْ‬ ‫‌‬
‫سانهی ‌له‌ ‌ماڵی ‌خۆیان‌‬ ‫سهر ‌ئه‌و ‌كه‌ ‌‬ ‫وهحی ‌بۆ ‌دێت ‌له‌ ‌‬ ‫ڕۆژێكیان ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫كهی ‌بۆ ‌بنوسێ ‌و‌‬ ‫ته ‌‬
‫وه ‌و ‌جیهاد ‌ناكه‌ن‪'‌ ،‬زید' ‌بانگ ‌ئه‌كات ‌تا ‌ئایه‌ ‌‬ ‫مینێنه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫نوسین‌ئهكات‌(ال‌یستوی‌القعدون‌من‌المؤمنین‌و‌المجاهدین‌‬ ‫‌‬ ‫ویش‌دهست‌به‌‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ڵێت‌ئهی‌‬
‫‌‬ ‫كانی‌كوێره ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬ ‫‌‬ ‫دێت‌كه ‌ ‌‬
‫چاوه‬ ‫‌‬ ‫و‌كاته ‌'ابن‌ام‌مكتوم' ‌‬ ‫‌‬ ‫فی‌سبیل‌الله)‌له‌‬

‫اسباب‌النزول‌بهامشه‌الناسخ‌و‌المنسوخ‪‌،‬ل‌‪‌٩٢٢‬‬
‫‌‬ ‫‪‌399‬‬

‫‪446‬‬
‫كهی‌‬ ‫كاتبه ‌‬
‫رزهو ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫وه ‌له‌ ‌‬ ‫خاته ‌‬‫ئهویش ‌خۆی ‌ئه‌ ‌‬ ‫قهتم‪‌ ‌ .‬‬ ‫یامبهری ‌ئەڵاڵ ‌من ‌سه‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫وانهی‌‬‫ههر ‌له‌ ‌ماڵی ‌خۆیان ‌ده‌مێنن‪-‬جیا ‌له‌ ‌‬ ‫ئهو ‌بڕوادارانه‌ی ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫ئهڵێت ‌بنوسه‌( ‌‬ ‫‌‬
‫جهنگ ‌له‌ ‌ڕای ‌ئەڵاڵدا ‌و ‌ماڵ ‌و ‌گیانیان ‌له‌‌‬ ‫چنه ‌ ‌‬ ‫وانهی ‌ده‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌ئه‌ ‌‬ ‫نوقسانن‪‌ -‬ده‌ ‌‬
‫غيْرُ أُولِي الضَّرَرِ‬
‫س َتوِي الْقَاعِدُونَ ِمنَ الْ ُمؤْ ِمنِينَ َ‬ ‫کهن‪....‬لَا يَ ْ‬ ‫ڕێی ‌ئه‌ودا ‌به‌خت ‌ده‌ ‌‬
‫‪400‬‬
‫سهِمْ‪‌....‬النساء‌‪‌ )٢٢‬‬ ‫سبِيلِ اللَّ ِه بِأَ ْموَاِلهِ ْم وََأنْفُ ِ‬
‫وَالْمُجَا ِهدُونَ فِي َ‬
‫تێكی‌نارد‌و‌زانیاری‌داهاتوی‌نهبو‌كه‌‌'ابن‌ام‌مكتوم'‌كوێره‌‌و‌‬
‫‌‬ ‫كهوابو‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫ئایه‬ ‫‌‬
‫بهم‌‬ ‫كهی ‌ ‌‬‫ته ‌‬
‫بنهڕه‌تدا ‌ئایه‌ ‌‬‫ئهوا ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫بوایه ‌ ‌‬
‫گهر ‌زانیاری ‌هه‌ ‌‬ ‫دێته‌الی ‌پەیامبەر‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫بهزاند ‌و ‌پێویستی ‌به‌ ‌گلەیی ‌و ‌ڕونكردنه‌وه‌ی ‌'ابن ‌ام ‌مكتوم'‌‬ ‫دائه ‌‬
‫شێوهیه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهكرد‪.‬‬‫نه ‌‬
‫‌‬
‫بهر ‌خاتر ‌و ‌خاترانه‌ی ‌خەڵک ‌دروست ‌بوه‌‪‌.‬‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫كهوابو ‌چه‌ندین ‌ئایه‌ت ‌هه‌یه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یه‌‬‫پرسیارانهیان ‌نه‌كردبا ‌یاخود ‌به‌م ‌شێوه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهم ‌جۆره‌ ‌‬ ‫گهر ‌خەڵک ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫ئهبو!!‌‬ ‫دروست‌نه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫تانه‌‬
‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رگیز‌ئه‬ ‫‌‬
‫وا‌هه‬ ‫‌‬
‫كردبا‌ئه‬ ‫‌‬
‫وتیان‌نه‬ ‫‌‬
‫ڵسوكه‬ ‫‌‬
‫هه‬

‫‪‌‌٢٢‌.٢٩‌.٠‬دژه‌ئاراستەکانی‌ناو‌قوڕئان‬
‫ئهویش‌‬ ‫بهشێكی ‌گه‌وره‌ی ‌تاوداوه‌ ‌ ‌‬ ‫بابهتێكی ‌تری ‌نالوجیکی ‌قوڕئاندا ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئارستهیه‌‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌بین ‌ئه‌م ‌دژه‌‬ ‫ژهئاراستەی ‌ناو ‌قوڕئان‌ه‪‌ ،‬ئه‌بێ ‌ئاگاداری ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌د ‌‬
‫دوو‌شوێنی‌جیاواز‌به‌‬
‫‌‬ ‫کان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫لکو‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫نییه ‌‬
‫‪‌،‬به‬ ‫یوهندی‌به‌ ‌'ناسخ‌ومنسوخ'‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫بهپێی ‌ئه‌م ‌ئایه‌ته‌ ‌له‌ ‌ناو‌‬ ‫دوو ‌واتای ‌جیاواز ‌دێت ‌و ‌هه‌ردووکیان ‌دژی ‌یه‌کن‪‌ ‌ .‬‬
‫له ‌قوڕئان ‌ورد‌‬ ‫مانه ‌ ‌‬
‫ئاخۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫دهڵێ‌(‬‫که ‌ ‌‬
‫کتری‌نییه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هیچ‌ئایهتێک‌دژی‌یه‌‬
‫‌‬ ‫قوڕئان ‌‬
‫له‌‬
‫جگه‌ ‌‬
‫سێکی‌تر‌بوایه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کاری‌که‬ ‫گهر‌قوڕئان‌‬ ‫؟‌ئه ‌‬
‫رنجی‌ڕانهکێشاون} ‌‬ ‫‌‬ ‫نابنهوه{سه‌‬ ‫‌‬
‫یدا‌دهکرد‪ .‬أَفَلَا َيتَدَبَّرُونَ‬
‫‌‬ ‫کتریان‌فره‌تێدا‌په‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ستی‌ناڕێک‌و‌دژ‌یه‬ ‫مه ‌‬
‫به‬ ‫‪‌،‬دیاره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵ‬
‫بهاڵم ‌ئێمه‌‌‬ ‫ختِلَافًا َكثِيرًا‪ .‬نساء ‪‌ ‌ )٩٩‬‬ ‫جدُوا فِيهِ ا ْ‬‫غيْرِ اللَّهِ َلوَ َ‬
‫ع ْندِ َ‬
‫الْقُرْآنَ وََلوْ كَانَ ِمنْ ِ‬
‫وه‪‌:‬‬
‫ڵئهوەشێنێته‌ ‌‬ ‫تدا‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫بنهڕه‌‬
‫له‌ ‌‬‫ین‌که‌قوڕئان‌ ‌‬‫‌‬ ‫ق‌دهکه‌‬
‫ندین‌جیاوازی‌زه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫باسی‌چه‬
‫‌‬
‫ر‌و‌موسهییر=‌مخیر‌و‌مسیر‬ ‫‌‬ ‫موخهیی‌ه‬
‫‌‬ ‫‪‌٢‌.٢٢‌.٢٩‌.٠‬‬
‫ك‌موسڵمانان‌ئهتوانن‌‬
‫‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫له‌قوڕئان‌ ‌‬
‫به‬ ‫یه‌ ‌‬
‫ی‌هه ‌‬
‫تێكی‌دژه‌ئاراستەی ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌ئایه‬ ‫‌‬
‫چه‬
‫وهندی‌خۆی‌‬ ‫ت‌و‌بهرژه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵ‌ڕوحیه‬ ‫له ‌‬
‫گه‬ ‫بۆ‌ساتێك‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كێكیان‌بهكاربهێنن ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ریه‬ ‫‌‬

‫‪‌400‬تفسیر‌ایة‌‪‌٢٢‬سورة‌النساء‪/‬ابن‌کثیر‌‬

‫‪447‬‬
‫ییهر ‌و ‌موسه‌یه‌ر ‌ده‌رگایه‌كی ‌فراوانی ‌كردۆته‌وه‌ ‌بۆ‌‬ ‫موخه ‌‬‫‌‬ ‫بگونجێ‪‌ .‬بابه‌تی ‌‬
‫كه‌‬
‫سكهكان ‌به‌جێ ‌هێشتوه‌ ‌ ‌‬ ‫گایهكی ‌داخراویشی ‌بۆ ‌بیرته‌ ‌‬ ‫خنهگران ‌و ‌ده‌ر ‌‬ ‫ڕه ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌بۆ‌ساتێكیش‌بێت‪.‬‬ ‫نه ‌‬‫وانن‌قوفل‌و‌گرێی‌شل‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫نهت‬
‫‌‬
‫توانێت‌ڕێگای‌ژیانی‌خۆی‌ههڵبژێرێت‌و‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆی‌ئه‬ ‫یه ‌‬
‫و‌كهسه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫ییهر‪‌ ‌:‬‬ ‫موخه ‌‬
‫‌‬
‫وهكانی‌خۆی‪.‬‬ ‫ر‌كرده ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫خۆی‌بهرپرسیاره‌‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دهستی ‌خۆی ‌نییه‌ ‌و ‌هه‌مو ‌ژیان ‌و‌‬ ‫كه ‌هیچ ‌شتێك ‌به‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬‫یهر‪‌ :‬ئه‌و ‌كه‌ ‌‬ ‫موسه ‌‬
‫‌‬
‫نهك ‌ئایه‌تی‌‬ ‫له ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫كرده‌وه‌كانی ‌بۆ ‌نوسراو‌ه ‌و ‌ئه‌بێ ‌جێ ‌به‌ ‌جێی ‌بكات‪‌ ‌ .‬‬
‫وه‌‬
‫یهر ‌هه‌یه‌ ‌كه‌ ‌دژی ‌یه‌كترن ‌به‌لكو ‌له‌ ‌ڕووی ‌لۆجیكیشه‌ ‌‬ ‫ییهر ‌و ‌موسه‌ ‌‬ ‫موخه ‌‬
‫‌‬
‫دژی‌یهكترن‪.‬‬
‫‌‬
‫وهربگرین‪:‬‬ ‫نمونه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫تێك‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌ئایه‬ ‫با‌لێره‌دا‌ ‌‬
‫چه‬
‫ر‌ئه‌و‌‬ ‫‪‌،‬هه ‌‬
‫ن‌توشمان‌نایه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهوه‌ی‌ئەڵاڵ ‌بۆی ‌نه‌ ‌نووسیب‬ ‫بێژه‪‌ ‌:‬‬‫سێ‌ئایهته‌ ‌(‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫لهم‌‬ ‫‌‬
‫ر‌خۆ‌به ‌ئەڵاڵ ‌بسپێرن‪‌.‬قُلْ لَنْ‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕان‌هه‬ ‫‌‬
‫ن‌باوه‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫خاوه‬ ‫ره ‌‬
‫یه ‌و‌گه‌ ‌‬ ‫ری‌ئێمه ‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬
‫كهس‌‬ ‫التوبه ‌‪‌ ‌‌/٢٢‬‬ ‫‌‬ ‫یُصِیبَنَا إِلَّا مَا كَ َتبَ اللَّهُ لَنَا هُوَ َموْلَانَا وَعَلَى اللَّهِ فَلْیَ َتوَكَّلِ الْ ُمؤْمِنُونَ‪‌.‬‬
‫ر‌كێش‌بڕوای‌به ‌ئەڵاڵ ‌بێ‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫فهرمان‌بدا‪‌ ‌.‬‬
‫هه‬ ‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬‫یه‪‌ ‌،‬‬ ‫سهرنا ‌‬ ‫اڵی‌به ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫هیچ‌به‬
‫موشت‌دهزانێ‪‌.‬مَا أَصَابَ مِنْ مُصِیبَةٍ إِلَّا بِإِذْنِ‬ ‫‌‬ ‫زای‌خۆی‌دهكا‌و‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫دڵی‌شاره‬
‫اڵیهك‌ڕوده‌دا‌‬ ‫ر‌به ‌‬
‫هه ‌‬ ‫يءٍ عَلِیمٌ‪‌.‬التغابن‌‪‌ ()٢٢‬‬ ‫اللَّهِ وَمَنْ ُیؤْمِنْ بِاللَّهِ یَهْدِ قَلْبَهُ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَ ْ‬
‫بهر ‌له‌وه‌ی‌‬ ‫سهرخودی ‌خۆتان ‌دێ ‌– ‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫اڵیهك ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫مینه ‌و ‌هه‌ر ‌به‌ ‌‬ ‫رزه ‌‬ ‫لهم ‌سه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫هاسانه‪‌‌.‬مَا أَصَابَ‬ ‫‌‬ ‫الی ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫مه ‌ ‌‬ ‫و‌ئه ‌‬
‫ووسراوه ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫فتهرێكدا‌ن‬ ‫ده ‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫و‌هدی‌بهێنین‌– ‌ ‌‬
‫مِنْ مُصِیبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي أَنْ ُفسِكُمْ إِلَّا فِي كِتَابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَهَا إِنَّ ذَِلكَ عَلَى اللَّهِ‬
‫ته ‌كه‌ ‌باسی ‌موسیبه‌ت ‌ئه‌كات ‌یه‌ك‌‬ ‫ئهشێت ‌ئه‌م ‌سێ ‌ئایه‌ ‌‬ ‫َیسِیرٌ‪‌ .‬الحدید ‌‪‌ ‌ )٩٩‬‬
‫شێواندراوه‪‌ ،‬هه‌ر ‌كامێکیان ‌بێ ‌مانای‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫شتنه ‌‬
‫ئایهت ‌بن ‌به‌اڵم ‌له‌ ‌ڕووی ‌دار ‌‬ ‫‌‬
‫ره‌‬ ‫مرۆڤ‌موسهیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نوسراوه‪‌،‬واته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫مو‌شتێك‌لهالیان‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نێ‌هه‬ ‫گه ‌‬
‫یه‬ ‫ئه ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ند‌ئایهتێكی‌تر‌‬ ‫‌‬ ‫ر‌له‌قوڕئان‌ ‌‬
‫چه‬ ‫بهاڵم‌هه‌ ‌‬ ‫التی‌مرۆڤ‌دا‌نییه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫دهسه‌‬‫هیچ‌شتێك‌له‌ ‌‬
‫‌‬
‫دهستی ‌خۆته‌ ‌و‌‬ ‫یه ‌پێمان ‌ئه‌ڵێ ‌هه‌مو ‌موسیبه‌تێك ‌یاخود ‌هه‌مو ‌شتێك ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬‫‌‬
‫ی‌خۆیدایه‪‌‌.‬كُلُّ نَفْسٍ‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫گرۆی‌كرده‬ ‫مو‌كهسێك‌له‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫رپرسیاری‌وهك‌(‌هه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆت‌به‬
‫دهستی‌خۆتدایه‌‪.‬‬ ‫مو‌شتێك‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌هه‬ ‫ستكهو‌ ‌‬
‫ته‬ ‫ده ‌‬ ‫واته‌ ‌‬‫بِمَا كَسَ َبتْ رَهِینَةٌ‪‌.‬المدثر‌‪‌ ‌)٠٩‬‬
‫كهوابو ‌دژه‌ ‌ئاراستەی‌هكی ‌لۆجیكیمان ‌به‌رچاو ‌ئه‌كه‌وێ ‌یه‌كیان ‌خۆمان‌‬ ‫‌‬
‫ئهوی ‌تر ‌ئەڵاڵ ‌خۆی‌‬ ‫گبهتیمانین‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫سهرهاتی ‌نه‌ ‌‬ ‫كهی ‌به‌ ‌‬ ‫نجامه ‌‬
‫‌‬ ‫لێپرسراوی ‌ئه‌‬
‫گوناحی‌ئێمه‌‬
‫‌‬ ‫سهر‌بێت‪‌.‬‬ ‫مان‌به ‌‬
‫‌‬ ‫گبه ‌‬
‫تیه‬ ‫نه ‌‬ ‫رهاته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫م‌به ‌‬
‫سه‬ ‫ئه ‌‬ ‫ی‌داناوه‌تاوەکو‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫پالنه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬

‫‪448‬‬
‫یهكێك‌له‌‌‬‫له ‌‬
‫ههر‌بۆیه‌‌ ‌‬
‫موی‌نوسراوه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫ر‌بێت‌چونكه‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫ر‌شتێكمان‌به ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫نییه‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬
‫ئهڵێت( ‌ئەڵاڵ‪‌ ،‬پێش‌‬ ‫موسهییەره‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫جهخت ‌ئه‌كات ‌مرۆڤ ‌‬ ‫رموودهكانی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫فه‬
‫پهنجا ‌هه‌زار ‌ساڵ ‌له‌ ‌دروستكردنی ‌دروست ‌کراوەکانی‪‌ ،‬هه‌مو ‌حسابێك ‌و‌‬ ‫‌‬
‫ر‌له ‌دروست‌بونی‌‬ ‫وابو‌به ‌‬
‫‌‬ ‫سهر‌ئاو‌بوو‪‌ ‌).‬‬
‫كه‬ ‫ی‌له ‌‬
‫رشهكه‌ ‌‬ ‫كتابێكی‌كردبو‪‌،‬و‌عه‌ ‌‬
‫به‌‬
‫الیهن‌ئەڵاڵ ‌نووسرا‌بوو ‌پاشان‌بوو ‌ ‌‬ ‫یال‌ههمو ‌شتێك‌له‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫تی‌به ‌ ‌‬
‫خه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫مرۆڤایه‬
‫رمانهكانی ‌جێ ‌به‌جێی ‌بكه‌ین ‌و ‌له‌‌‬
‫ئهبێ ‌فه‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫سهر ‌ئێمه‌ ‌‬
‫وهی ‌له‌ ‌‬
‫سته‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫رجه ‌‬‫به ‌‬‫‌‬
‫دهین!‬
‫النه ‌‬
‫رجهسته‌ی‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫یال‌و‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رمانی‌خه‬ ‫‌‬
‫فه‬

‫ینهوه‌‪:‬‬
‫ر‌شیبكه ‌‬
‫‌‬ ‫ییهر‌و‌موسه‌ ‌‬
‫یه‬ ‫موخه ‌‬
‫‌‬ ‫ت‌به‌‬
‫باره ‌‬‫سه ‌‬ ‫تهكانی‌قوڕئان‌ ‌‬ ‫با‌زیاتر‌ئایه ‌‬
‫‌‬
‫یهك ‌ببی‪‌ ،‬له‌‌‬ ‫ههر ‌چاكه‌ ‌‬ ‫سورهتی ‌النساء ‌ئه‌ڵێت ‌(تووشی ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬ ‫ئایهتی ‌‪‌ ‌ ٢٢‬‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫یه‪‌،‬تۆمان‌نارد‌بۆ‌خەڵک ‌كه‌‌‬ ‫وه ‌‬
‫ك‌ببی‪‌،‬له ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫ههر‌خراپه‌ ‌‬
‫یه‬ ‫یه‪‌.‬تووشی ‌ ‌‬ ‫وه ‌‬
‫ئەڵاڵ ‌‬
‫یه‪‌.‬مَا أَصَا َبكَ مِنْ َ‬
‫حسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ‬ ‫ئاگای‌لێت‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫سه‌كه‌‌ئەڵاڵ‌‬ ‫ت‌به ‌‬
‫هێنده ‌‬ ‫مبهری‪‌ ‌.‬‬ ‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫دیاره‌‬
‫سكَ وَأَ ْرسَلْنَاكَ لِلنَّاسِ رَسُولًا وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِیدًا‪‌ ‌ ).‬‬ ‫وَمَا أَصَا َبكَ مِنْ سَیِّئَةٍ فَمِنْ نَفْ ِ‬
‫هاوهاڵنی ‌پەیامبەریش‌‬ ‫سهری ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ته ‌ ‌‬ ‫ییهر ‌و ‌موسه‌یه‌ری ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫موخه ‌‬
‫‌‬ ‫بابهتی ‌‬
‫‌‬
‫دهنگ ‌له‌ ‌نێوان ‌پیاوێك ‌و‌‬ ‫دهنگه‌ ‌ ‌‬‫بێته ‌ ‌‬
‫سهر ‌ئه‌م ‌ئایه‌ته‌ ‌ڕۆژێك ‌ئه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫تێكداوه‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬
‫بكهن‪‌،‬‬ ‫ته ‌ ‌‬ ‫وهی ‌حه‌ل ‌و ‌فه‌سلی ‌ئه‌م ‌بابه‌ ‌‬ ‫خهتاب‪‌ ،‬بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫أبوبکر ‌و ‌عمری ‌كوری ‌ ‌‬
‫دهن‌بچن‌بۆ‌الی‌پەیامبەر‪.‬‬ ‫بڕیار‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫ئهڵێت‌‬ ‫‪‌،‬پیاوهكه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رزبۆته ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫ڵێت‌بۆچی‌دهنگتان‌به‌‬
‫‌‬ ‫ئهیان ‌بینێ‌ئه‌‬ ‫كاتێك‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫وه ‌دێت‌‪‌،‬‬ ‫وه ‌دێت ‌و ‌خراپه‌ش ‌له‌الی ‌خۆمانه‌ ‌‬ ‫لهالی ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫ئهبو ‌بكر ‌وتی ‌باشه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهی‌أبوبکر‌‬ ‫ڵێت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫لهالی‌ئەڵاڵوه‌‌دێت‪‌.‬پەیامبەر‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫و‌چاكه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫راپه ‌‬
‫عمریش‌ئهڵێ‌خ ‌‬ ‫‌‬
‫تی‪‌،‬ئێمه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وتویه‬ ‫ڵێ‌ئهوا‌جوبرائیل‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌عمریش‌ئه‬ ‫وا‌میكائیل‌وتویهتی‌‪‌،‬ئه‌ ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫وتی‌ئه‬
‫روهها ‌دانیشتوی ‌ئاسمانیش ‌جیاوازی ‌ڕایان ‌ئه‌بێ‪‌،‬‬ ‫جیاوازیمان ‌ئه‌بێ ‌هه‌ ‌‬
‫خراپه‌‬
‫‌‬ ‫وه‌بوو‌كه‌‌‬ ‫شی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫نجامه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌كرد‌و‌ئه‬ ‫م‌بابه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئیسرافیل‌دادی‌ئه‬ ‫ربۆیه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫‪401‬‬
‫رمودهی ‌پەیامبەر ‌و‌‬ ‫‌‬ ‫كهوابو ‌به‌ ‌پێی ‌فه‌‬ ‫وه ‌دێت‪‌ ‌ .‬‬ ‫لهالی ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫و ‌چاكه‌ ‌ ‌‬
‫موخهییه‌ر‌بین‪.‬‬
‫‌‬ ‫وهك‌‬ ‫رین‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫موسه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫تهكانی‌قوڕئان‌ئێم‌ه‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫الیهن ‌ئەڵاڵوه‌‌‬ ‫ئهبێ ‌بپرسین ‌ئه‌گه‌ر ‌چاكه ‌و ‌خراپه‌ ‌له‌ ‌‬ ‫مایه ‌ ‌‬
‫سهر ‌ئه‌م ‌بنه‌ ‌‬ ‫ههر ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ر‌پرسیاره؟‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫فتارمان‌كێ‌به‬ ‫وه‌ ‌‬
‫و‌ڕه‬ ‫بێت‪‌،‬ئهی‌كرده‌ ‌‬
‫‌‬

‫‪‌401‬تفسیر‌ایة‌‪‌٢٢‬سورة‌النساء‪‌/‬ابن‌کثیر‌‬

‫‪449‬‬
 ‫نجامدانی‌تاوانێك‌ئهبێ‌كێ‌لێی‌به‌ر‌پرسیارە؟‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫ئهو‌‬ ‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫من ‌به‌رپرسم ‌چونكه‌ ‌ڕێگام ‌نیشاندراوه‌ ‌یاخود ‌ئەڵاڵ ‌به‌رپرسه‌ ‌‬
‫ری‌منه؟‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دروستكه‬
‫نجامدانی‌تاوانێك‌یاخود‌باوهڕدار‌‬
‫‌‬ ‫م‌له‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫موسهییەر ‌‬ ‫‌‬ ‫ییهرم‌یان‌‬‫موخه ‌‬
‫‌‬ ‫كهوابو‌من‌‬ ‫‌‬
‫بێباوهڕبم؟!‬
‫‌‬ ‫بم‌یان‌‬
‫ییهر ‌بم ‌چونكه‌ ‌ئەڵاڵ ‌ڕێگای‌‬ ‫موخه ‌‬‫‌‬ ‫چهند ‌ئایه‌تێك ‌وا ‌نیشانی ‌ئه‌دات ‌من ‌‬ ‫‌‬
‫ك‌ئهڵێت‪:‬‬ ‫وه ‌‬ ‫شانداوم‌و‌ئهبێ‌من‌خۆم‌هەلیبژێرم‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫نی‬
‫یبهخشن ‌له‌م ‌ژیانی ‌دنیایه‌دا ‌وه‌ک‌‬ ‫ده ‌‬ ‫ئهو ‌ماڵ ‌و ‌داراییه‌ی ‌که‌) ‌ ‌‬ ‫نمونهی ‌( ‌‬
‫‌‬
‫میان‌له‌‬
‫‌‬ ‫ی‌کهسانێکدا‌که‌ ‌ ‌‬
‫سته‬ ‫‌‬ ‫سهر‌کێڵگه‌‬ ‫بدات‌به ‌‬
‫‌‬ ‫بایهکی‌زۆر‌سارد‌وایه‌ ‌‬ ‫شه ‌‬ ‫ڕه ‌‬‫‌‬
‫می‌لێکردبن‌بهڵکو‌‬
‫‌‬ ‫نهبێت‌خودا ‌ ‌‬
‫سته‬ ‫جا‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫مووی‌تیا‌بهرێت‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆیان‌کردبێت‪‌،‬هه‬
‫خۆیان‌کردووه‪‌ .‬مَثَلُ مَا یُنْفِقُونَ فِي هَ ِذهِ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا كَمَثَلِ‬
‫‌‬ ‫میان‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌خۆیان‌سته‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫رِیحٍ فِیهَا صِرٌّ أَصَابَتْ حَ ْرثَ قَوْمٍ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ فَأَهْلَكَتْهُ وَمَا ظَلَمَهُمُ اللَّهُ وَلَكِنْ أَنْ ُفسَهُمْ‬
‫یَظْلِمُونَ‪‌.‬ال‌عمران‌‪٢٢٢‬‬
‫واودهبێ‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫ركهسێ ‌ببینێ‪‌ ،‬به‌ ‌قازانجی ‌ته‌‬ ‫هه ‌‬ ‫پەروەردگاردا ‌چاوتان ‌پێدرا‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫و‌من‌كێشك‌گری‌ئێوه ‌نیم‪ .‬قَدْ‬
‫‌‬ ‫سێكیش‌خۆی‌لێ‌كوێر‌بكات‪‌،‬زیانباره ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ركه‬ ‫‌‬
‫جَاءَكُمْ بَصَائِرُ مِنْ رَبِّكُمْ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَ ْفسِهِ وَمَنْ عَمِيَ فَعَلَیْهَا وَمَا أَنَا عَلَیْكُمْ بِحَفِیظٍ‪‌.‬‬
‫االنعام‌‪٢٣٢‬‬
‫یه‪‌ ،‬له‌الیه‌كی‌‬ ‫ڵبژاردهی ‌چاكه‌ ‌و ‌خراپه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ییهر‌ه ‌و ‌خۆی ‌هه‌‬ ‫موخه ‌‬
‫‌‬ ‫واته ‌مرۆڤ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫سهر ‌تێكدانت ‌یان ‌ڕێگا‌‬ ‫له ‌‬ ‫وه ‌قوڕئان ‌پێمان ‌ئه‌ڵێت ‌ئەڵاڵ ‌لێپرسراوه‌ ‌ ‌‬ ‫تریشه ‌‬
‫‌‬
‫نیشاندانت!‬
‫وهی‌‬ ‫ربێنین‌و‌شیكردنه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌قوڕئان ‌ده‌‬ ‫موسهییەر ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ند‌ئایهتێكی‌تری‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫دا‌چه‬ ‫با‌لێره‌‬
‫سهر‌بكه‌ین‪:‬‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫ئهڵێت‪‌:‬‬ ‫بۆ‌نمونه‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ڕو‌اڵڵن‌و‌له ‌تاریكیدا‌خول‌‬ ‫‌‬ ‫یان‌به ‌درۆزانی‪‌،‬كه‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نیشانی‌ئێمه‬ ‫ی‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌كه ‌‬
‫سانه‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ئهخۆن‪‌ .‬ئەڵاڵ ‌به‌ ‌كه‌یفی ‌خۆی ‌ده‌كا‪‌ ،‬له‌ ‌هێندێكان ‌ڕێ ‌ده‌گۆڕێ ‌و ‌هێندێكانیش‌‬ ‫‌‬
‫سهر ‌ڕاسته‌ ‌ڕێیه‪ .‬وَالَّذِینَ كَذَّبُوا بِآیَاتِنَا صُمٌّ وَبُكْمٌ فِي الظُّلُمَاتِ مَنْ َیشَأِ اللَّهُ‬ ‫خاته ‌ ‌‬
‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫یُضْلِلْ ُه وَمَنْ َیشَأْ یَجْعَلْهُ عَلَى صِرَاطٍ ُمسْتَقِیمٍ‪‌.‬األنعام‌‪.٠٢‬‬

‫‪450‬‬
‫ر‌چاویاندا‌كشاوه ‌و‌‬
‫‌‬ ‫كیش‌به ‌به‌‬
‫‌‬ ‫ردهیه‌‬
‫و‌په ‌‬
‫وه ‌دڵ‌و‌گوێیان‌مۆر‌كراوه‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬
‫غشَا َوةٌ‬‫ژانه‪‌‌.‬خَتَمَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَعَلَى سَمْعِهِمْ وَعَلَى أَبْصَارِهِمْ ِ‬
‫شیان‌ئازاری‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫البقره‌‪٢‬‬
‫‌‬ ‫عظِیمٌ‪.‬‬‫وَلَهُمْ عَذَابٌ َ‬
‫خۆی‌دڵی‌كافرانی‌مۆر‌كردبێ‌و‌نههێلێت‌بڕوا‌‬
‫‌‬ ‫ئایا‌تاوانی‌مرۆڤ‌چییه ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬
‫د‪‌،‬ئهگه‌ر‌ئەڵاڵ‌دڵی‌مرۆڤ‌ره‌ش‌بكات‌و‌گوێیان‌‬ ‫مه ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫بهێنن‌به‌ئاینێكی‌نوێی‌‬ ‫‌‬
‫و‌مرۆڤه ‌چ‌تاوانی‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌ئه‬ ‫‌‬
‫ر‌چاویان‌دابنێت‌ئه‬ ‫ش‌له ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كی‌ڕه‬ ‫مت‌بكات‌و‌پهردەیە‬
‫‌‬
‫ههبێت؟‬ ‫‌‬
‫لهسه‌ر ‌دڵی ‌بێباوه‌ڕان ‌دائه‌نێ ‌به‌لكو ‌زیاتر ‌دڵڕه‌قیان‌‬ ‫نهك ‌هه‌ر ‌په‌رده‌ ‌ ‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ئهڵێت‪:‬‬‫بن‌بۆ‌نمونه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كات‌تاوهكو‌زیاتر‌بێبڕوا‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫م‌درۆكردنه‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫نهخۆشی‌پتر‌كردون‪‌.‬له‌ ‌‬ ‫ههیه‌ ‌و‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫خۆشیهكی ‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫دڵیان‌نه‬
‫ژانه‪‌‌.‬فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزَادَهُمُ اللَّهُ مَرَضًا وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ بِمَا‬ ‫شیان‌ئازاری‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫البقره‌‪٢٣‬‬
‫‌‬ ‫كَانُوا یَكْذِبُونَ‪‌.‬‬
‫ناسی‌دهمرن‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خوانه‬ ‫سهر‌حاشایان ‌و‌به‌ ‌‬ ‫ئهوی‌دڵیشیان‌ساغ‌نیه‌‪‌،‬حاشا‌دێته‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫التوبه‌‬
‫‌‬ ‫جسِهِمْ وَمَاتُوا وَهُمْ كَافِرُونَ‪‌.‬‬ ‫جسًا إِلَى رِ ْ‬ ‫وَأَمَّا الَّذِینَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزَادَتْهُمْ رِ ْ‬
‫‪.٢٩٢‬‬
‫ئهم‌‬ ‫خۆشیهك ‌بێت ‌بۆچی ‌ئه‌بێ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كهی ‌نه‌‬ ‫گهر ‌كه‌سێك ‌باوه‌ڕ ‌و ‌گومانه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫شهڕی ‌شه‌یتان ‌بكات ‌كه‌چی ‌خۆی‌‬ ‫له ‌جیاتی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫خۆشیه ‌زیاتر ‌بكات‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نه‬
‫كهن ‌و ‌سه‌ر ‌له‌‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫واشه ‌ ‌‬
‫وه ‌مرۆڤ ‌چه‌ ‌‬ ‫كه ‌‬‫نگهری ‌شه‌یتان ‌و ‌به‌یه‌ ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫خاته ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫مه‌‬‫ئه ‌‬ ‫پاشهڕۆژیش ‌به‌ ‌ئاگری ‌دۆزه‌خ ‌ئه‌یان ‌سوتێنێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫دهن ‌و ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫مرۆڤ ‌تێك ‌ئه‌ ‌‬
‫كهسێك ‌باش ‌بكات ‌و ‌كه‌سێكیش ‌خراپ ‌بكات‌‬ ‫شتێكی ‌زۆر ‌نالۆجیكه‌ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫خۆشی‌ئهڵێ(‌‬
‫‌‬ ‫ر‌بۆیه ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫یهره‌‪‌ ‌.‬‬
‫هه‬ ‫نێت‌مرۆڤ‌موسه ‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫یه‬ ‫ئه ‌‬‫وه ‌ ‌‬
‫مو‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫مانه ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫دهین ‌و ‌هه‌ندێكیش ‌ڕێیان ‌لێ ‌تێك‌‬ ‫ئێمه ‌خۆمان ‌هیدایه‌تی ‌هه‌ندێك ‌كه‌س ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دهین‪).‬‬ ‫ده ‌‬
‫‌‬
‫وه ‌و ‌ئه‌ڵێت ‌مرۆڤ‌‬ ‫كاته ‌‬
‫جهخت ‌ئه‌ ‌‬ ‫سهر ‌هه‌مان ‌بنه‌ما ‌چه‌ند ‌جارێك ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫رله ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫تی‌االنعام‌ئهڵێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬ ‫ئایهتی‌‪٢٩٢‬ی‌‬ ‫ره‌له‌‌ ‌‬ ‫یه ‌‬‫موسه ‌‬
‫‌‬
‫ئیسالمهتی‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫ی‌نیشان‌دهدا‌و‌بۆ‌بڕوا ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫حهزبكا‪‌،‬خۆی‌ڕێگه‌‬ ‫ر‌كهسێ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫فهس ‌ته‌نگی ‌ده‌كا‪‌،‬‬ ‫نه ‌‬
‫دڵی ‌گوشادی ‌ده‌داتێ‪‌ ،‬كێش ‌حه‌زبكا ‌گومڕای ‌بكا‪‌ ،‬هێنده‌ ‌ ‌‬
‫سانهی ‌بڕوا ‌ناهێنن ‌تووشی‌‬ ‫وحهوا ‌سه‌ركه‌وێ‪‌ .‬ئەڵاڵ ‌ئاوا ‌ئه‌و ‌كه‌ ‌‬ ‫ره ‌‬ ‫وهك ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪451‬‬
 ‫ح صَدْ َرهُ لِلِْإسْلَامِ وَمَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَ ْ‬
‫ل‬ ‫رسوایی‌ده‌كا‪ ‌.‬فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهدِیَهُ َیشْرَ ْ‬
‫جسَ عَلَى الَّذِینَ لَا‬ ‫صَدْ َرهُ ضَیِّقًا حَرَجًا كَأَنَّمَا یَصَّعَّدُ فِي السَّمَاءِ كَذَِلكَ یَجْعَلُ اللَّهُ الرِّ ْ‬
‫ُیؤْمِنُونَ‪.‬‬
‫ت‌ئهداته‌‌‬
‫چۆن‌هیدایه ‌‬
‫‌‬ ‫مهدیان‌پرسی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌له‌ ‌‬
‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫ت‌له ‌‬
‫نانه ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫‌‬
‫داته ‌ناو ‌سنگیان ‌تاوه‌كو ‌گوشاد ‌و‌‬ ‫خەڵک؟ ‌وتی ‌ئەڵاڵ ‌نورێكی ‌خۆی ‌فرێ ‌ئه‌ ‌‬
‫‪402‬‬
‫ف‌فیه‪‌،‬فینشرح‌و‌ینفسح)‬ ‫‌‬ ‫فراوان‌بێت‪‌.‬نور‌یقذ‬
‫تێك‌ئهدات‌و‌‬ ‫‌‬ ‫ر‌له ‌مرۆڤ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫نالۆجیكهی‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئاراسته ‌‬
‫‌‬ ‫م‌دژه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕاستیدا‌ئه‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫یخاته ‌ناو ‌گێژاوێك ‌كه‌ ‌له‌ ‌خۆی ‌بپرسێت ‌ئایا ‌خۆی ‌تاوانباره‌ ‌یان ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫م‌تاوانه‌بۆی‌نوسراوه‌‌‬ ‫‌‬ ‫له‌كاتێكدا‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ئهنجامدانی‌تاوانێكی‌به‌د‪‌ ‌،‬‬ ‫له‌کاتی‌ ‌‬ ‫تاوانباره‌ ‌‬
‫‌‬
‫ی‌له‌دایك‌بێت!‌‬ ‫پێش‌ئهوه‌ ‌‬‫‌‬
‫ئارهزوی ‌لێ ‌بێت ‌ئه‌توانێ ‌بتكات ‌به‌‌‬ ‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئهڵێت ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئایهتاكانی ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهش‌‬ ‫ئه ‌‬‫یهری‪‌ ‌ .‬‬ ‫ییهر‌ه ‌و ‌تۆش ‌موسه‌ ‌‬ ‫موخه ‌‬
‫‌‬ ‫كهوابو ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫باوهڕدار ‌یان ‌بێباوه‌ڕ! ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مرۆڤه‌‬
‫‌‬ ‫چێ‌و ‌‬
‫‌‬ ‫تاوانبار‌ده ‌‬
‫رئه‬ ‫‌‬ ‫دادگای‌نێو‌گهردونیدا‌ئەڵاڵ ‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یهنێ‌له‌ ‌‬ ‫ئهگه‌ ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫رئهچن‌‬ ‫بێگوناح‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫یتان‌و‌موسڵمانه‌بكوژه‌كان‌و‌پەیامبەریش‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كان‌و‌شه‬ ‫بهدكاره‌‬ ‫‌‬
‫ی‌تێدا‌ئهسوت‪‌،‬ئەگەر‌ئەمە‌لۆجیکی‌‬ ‫‌‬ ‫ههر‌ئەڵاڵ‬ ‫و‌دۆزهخی‌پان‌و‌به‌رینی‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫قوڕئان‌بێت!!‬
‫ئارهزوی ‌لێبێت‌‬ ‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫بخوێنینهوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫سهیری ‌بكه‌ن ‌و ‌ئه‌م ‌چه‌ند ‌ئایه‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫رمان‌لێ‌تێك‌ئهدات ‌و‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زویشی‌لێ‌بێت‌سه‬ ‫‌‬
‫ر‌ئاره‬ ‫ڕدار‌و‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫مان‌كاته ‌ ‌‬
‫باوه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫گهر‌ئەڵاڵ‌خودا‌بێت!‪‌:‬‬ ‫بێت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌بۆ‌مرۆڤ‌ئه‬ ‫‌‬
‫تیش‌هه‬ ‫نه ‌‬
‫هامه‬ ‫‌‬
‫تۆ ‌ناتوانی ‌كه‌سێ ‌بۆخۆت ‌خۆشت ‌بوێ ‌شاره‌زای ‌كه‌ی‪‌ ،‬به‌اڵم ‌ئەڵاڵ ‌كێ‌‬
‫زانێ‌كێ‌هێژای‌ئهم‌‬
‫‌‬ ‫بخوازێ‌ڕێگهی‌ڕاستی‌نیشان‌ده‌دا‪‌ .‬هه‌رخۆشی‌چاتر‌ده‌‬ ‫‌‬
‫یه إَِّنكَ لَا تَهْدِي مَنْ أَحْ َب ْبتَ وَلَكِنَّ اللَّهَ یَهْدِي مَنْ َیشَاءُ وَ ُهوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ‪‌.‬‬ ‫ڕێبازه‌ ‌‬
‫القصص‌‪٢٦‬‬

‫ركهس‌ئەڵاڵ‌بۆ‌خۆی‌‬‫اڵم‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫یه‌سه‌رڕێ‪‌،‬به‌‬
‫بخه ‌‬
‫مانه‌ ‌‬
‫ئه ‌‬‫ركی‌سهرشانی‌تۆ‌نیه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫بۆ‌خۆتانه‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫شنه ‌‬
‫خێر‌دهیب‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رچی‌به‬ ‫یلی‌لێ‌بێ‌شارهزای‌ڕاسته‌ڕێی‌ده‌كا ‌‬
‫‪‌،‬هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫مه‬
‫كهن‪‌ ،‬هه‌ر ‌شتێ ‌به‌ ‌خێری‌‬
‫زامهندی ‌ئەڵاڵ ‌خێرێ ‌ده‌ ‌‬
‫ههر ‌بۆ ‌ڕه‌ ‌‬‫و ‌دیاره‌ ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬

‫‪‌402‬تفسیر‌ایة‌‪‌٢٩٢‬سورة‌االنعام‌‪‌/‬ابن‌کثیر‌‬

‫‪452‬‬
 ‫و‌هیچ‌ناههقیو‌لێ‌ناكر لَ ْیسَ عَلَ ْیكَ هُدَاهُمْ وَلَكِنَّ‬‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫واوی‌پێوه ‌ده‌درێته‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫ن‌ته‬ ‫ده ‌‬
‫‌‬
‫اللَّهَ یَهْدِي مَنْ َیشَاءُ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ فَلِأَنْفُسِكُمْ وَمَا تُنْفِقُونَ إِلَّا ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ وَمَا‬
‫البقره‪٩٢٩‬‬
‫‌‬ ‫تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ ُیوَفَّ إِلَیْكُ ْم وَأَنْتُمْ لَا ُتظْلَمُونَ‌‬

‫ئاخۆ ‌كه‌سێ ‌خراپه‌ی ‌بۆ ‌جوان ‌كراوه‌ ‌و ‌بۆ ‌خۆی ‌په‌سندی ‌كردوه‌(وه‌كو‌‬
‫ركهسێ ‌گومڕا ‌ده‌كات ‌و ‌حه‌زیش ‌بكا‪‌،‬‬ ‫وانهبێ؟) ‌ئەڵاڵ ‌حه‌زبكا‪‌ ،‬هه‌ ‌‬ ‫سێكه ‌ ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫‌‬
‫دهزانێ‌‬ ‫می‌ئهوان‪‌،‬تێدا‌بچی‪‌،‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌خه‬ ‫كا‌له ‌‬
‫به‬ ‫نه ‌‬ ‫زای‌بهره‌و‌خۆی‌ده‌كا‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫شاره‬
‫كهن‪ .‬أَفَمَنْ زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ َ‬
‫حسَنًا ۖ فَإِنَّ اللَّهَ یُضِلُّ مَنْ َیشَاءُ‬ ‫چكارێك‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫وانه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫حسَرَاتٍ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ بِمَا یَصْنَعُونَ‪‌.‬فاطر‌‪٩‬‬ ‫ك عَلَیْهِمْ َ‬‫سَ‬‫وَیَهْدِي مَنْ َیشَاءُ ۖ فَلَا تَذْ َهبْ نَ ْف ُ‬

‫قسهكانی ‌له‌ ‌جوانیا ‌–‌‬ ‫ناردۆته ‌خوارێ‪‌ ،‬كتێبێ ‌كه‌ ‌– ‌‬ ‫‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌چاكترین ‌قسه‌ی ‌ ‌‬
‫هه‬
‫پەروەردگاری‌‬
‫‌‬ ‫سانهی‌ترسی‌‬ ‫و‌كه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫وه‪‌ ‌.‬‬‫ش‌دهكرێن‌ه ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌دوپاته‬ ‫‌‬
‫كن‌و‌هه‬ ‫‌‬
‫كوو‌یه‬ ‫‌‬
‫وه‬
‫شێدادێ‌و‌پاشان‌دڵ‌و‌لهشیان‌–‌‬
‫‌‬ ‫بیستنی‌مچوركیان‌به ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫دڵدایه‪‌،‬له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫خۆیان‌له ‌‬
‫‌‬
‫رهو‌‬ ‫كێ‌پێخۆش‌بێ‪‌،‬به ‌‬
‫‌‬ ‫یه‪‌.‬‬ ‫مه ‌ڕێنوێنی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫دهگرێ‪‌ ‌.‬‬ ‫ئۆقره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌یادی‌ئەڵاڵ ‌– ‌‬ ‫‌‬
‫سی‌تر‌شارهزای‌ناكا‪‌.‬اللَّهُ‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫گومڕای‌بكا‪‌،‬كه‬ ‫ر‌كهسیش‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫زای‌دهكا‪‌،‬هه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫شاره‬
‫شوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِینُ‬‫خَ‬ ‫حسَنَ الْحَ دِیثِ كِتَابًا مُ َتشَابِهًا مَثَانِيَ تَ ْقشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِینَ یَ ْ‬‫نَزَّلَ أَ ْ‬
‫جُلُودُهُمْ وَقُلُوبُهُمْ إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ ذَِلكَ هُدَى اللَّهِ یَهْدِي بِهِ مَنْ َیشَاءُ وَمَنْ یُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ‬
‫مِنْ هَادٍ‪‌.‬الزمر‌‪٩٠‬‬

‫بدانی‌مهیلی‌لێ‌بێ‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫ركهسێ‌له‌ ‌ ‌‬

‫عه‬ ‫هه ‌‬ ‫یه‪‌،‬له‌ ‌ ‌‬
‫زایی‌كردنه ‌له‌ ‌الی‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌شاره‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫پهیدا ‌كربا‪‌.‬‬ ‫بهره‌و ‌خۆی ‌ڕێی ‌نیشان ‌ده‌دا‪‌ .‬خۆ ‌ئه‌گه‌ر ‌شه‌ریكیان ‌بۆ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫فێڕۆ‌دهچوو‪ .‬ذَِلكَ هُدَى اللَّهِ یَهْدِي بِهِ مَنْ َیشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ‬
‫‌‬ ‫رپاكی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌سه‬ ‫كرده‌وه‌‬
‫وََلوْ َأشْرَكُوا لَحَ ِبطَ عَنْهُمْ مَا كَانُوا یَعْمَلُونَ‪‌.‬االنعام‌‪)٩٩‬‬
‫رێ‌و‌ههر‌‬
‫‌‬ ‫زای‌بكا‪‌،‬ڕێگهی‌ڕاست‌ده‌گرێته‌ ‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆی‌شاره‬ ‫ر‌كهسێكی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫كهسێكیش ‌گومڕابكا‪‌ ،‬له‌ ‌ڕێزه‌ی ‌زیانبارانه‌‪‌ .‬مَنْ یَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ ا ْلمُهْتَدِي وَمَنْ یُضْلِلْ‬ ‫‌‬
‫فَأُولَ ِئكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ‪‌.‬االعراف‌‪٢٢٩‬‬
‫هاتگه؟‌بێژه‌‪‌:‬ئەڵاڵ‌‬ ‫‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫بۆ‌نه‬ ‫كی‌له‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬ ‫ڵگه ‌‬
‫یه‬‫به ‌‬‫بوچه‌ ‌‬
‫ی‌خوانهناسن‪‌،‬ئێژن‪‌ ‌:‬‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫‌‬
‫رهو ‌ئه‌و‌‬ ‫ركهسێكیش ‌به‌ ‌‬ ‫ههر ‌كه‌سێكی ‌خۆی ‌حه‌زبكا ‌گومڕای ‌ئه‌كا ‌و ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪453‬‬
 ‫ڕێی‌دهكا‪‌.‬وَیَقُولُ الَّذِینَ كَفَرُوا لَوْلَا أُنْزِلَ عَلَیْهِ آیَةٌ مِنْ‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬شارهزای‌ڕاسته‌‬ ‫‌‬ ‫ڕێته ‌‬
‫وه‬ ‫بگه ‌‬ ‫‌‬
‫رَبِّهِ قُلْ إِنَّ اللَّهَ یُضِلُّ مَنْ َیشَا ُء وَیَهْدِي إِلَیْهِ مَنْ أَنَابَ‪‌.‬الرعد‌‪٩٢‬‬
‫یهك‌ئاین‪‌،‬‬ ‫ڵكی‌دنیای‌گشتی‌دهكرده‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫زی‌بكردایه ‌‬
‫‪‌،‬خه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌حه‬ ‫ت‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫پەروەردگار ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌،‬وََلوْ شَاءَ رَُّبكَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً وَاحِ َدةً وَلَا یَزَالُونَ‬
‫مێننه ‌‬
‫ر‌ده ‌‬ ‫بایی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌به ‌ ‌‬
‫ناته‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫مُخْتَلِفِینَ‪‌.‬هود‌‪٢٢٩‬‬

‫كهیفی ‌لێ ‌با‪‌ ،‬گش ‌ده‌یكردن ‌به‌ ‌هاوئایین‪‌ ،‬به‌اڵم ‌كه‌سێ ‌خۆی‌‬ ‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫دیاریشه‌‬
‫‌‬ ‫ڕێیه‪‌ .‬‬
‫سهر ‌ڕاسته‌ ‌ ‌‬ ‫یخاته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫حهزبكا‪‌ ،‬گومڕای ‌ده‌كا ‌و ‌له‌كێش ‌ح‌هزكا‪‌ ،‬ده‌‬ ‫‌‬
‫چیتان‌كردوه‪‌.‬وََلوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّ ًة وَاحِ َدةً وَلَكِنْ یُضِلُّ‬
‫‌‬ ‫ئێوه ‌‬
‫پرسن‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لێتان‌ده‬
‫مَنْ َیشَا ُء وَیَهْدِي مَنْ َیشَا ُء وَلَ ُتسْأَلُنَّ عَمَّا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ‪‌٢٠‌.‬النحل‪.‬‬
‫ركهسێكی‌‬ ‫چهن ‌نیشانه‌ی ‌نیشانده‌رمان ‌نارده‌خوارێ‪‌ .‬ئەڵاڵ ‌هه‌ ‌‬ ‫دیاره‌ ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬
‫ڕێی‌دهكا‪ .‬لَقَدْ أَنْزَلْنَا آیَاتٍ مُبَیِّنَاتٍ وَاللَّهُ یَهْدِي مَنْ َیشَاءُ إِلَى‬
‫‌‬ ‫زكا‪‌،‬شارهزای‌ڕاسته‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫حه‬
‫صِرَاطٍ ُمسْتَقِیمٍ‪‌٢٦‌.‬النور‬

‫كهی ‌خۆی‪‌ ،‬تا ‌هه‌قیان ‌بۆ‌‬ ‫له ‌‬‫به ‌زمانی ‌گه‌ ‌‬ ‫گهر ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬
‫مبهرێكمان ‌نه‌نارد‪‌ ‌ ،‬‬ ‫هیچ ‌پێغه‌ ‌‬
‫كا‌و‌كێشی‌بوێ‌شارهزای‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زبكا‌گومڕای‌ده‬ ‫‌‬
‫سێ‌حه‬ ‫هه ‌‬
‫ر‌كه‬ ‫ڕون‌كاتهوه‌‪‌.‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫كارزانه‪‌ .‬وَمَا أَ ْرسَلْنَا مِنْ‬
‫‌‬ ‫ستهاڵتی ‌له‌ ‌‬
‫ڕاسته ‌ڕێی ‌ده‌كا ‌و ‌هه‌ر ‌خۆی ‌خاوه‌ن ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫َرسُولٍ إِلَّا بِِلسَانِ َقوْمِهِ لِیُبَیِّنَ لَهُمْ فَیُضِلُّ اللَّهُ مَنْ َیشَاءُ وَیَهْدِي مَنْ َیشَاءُ وَ ُهوَ الْعَزِیزُ‬
‫الْحَكِیمُ‪‌.‬ابراهیم‌‪٢‬‬

‫ڕێگهی‌ڕاست‌نیشان‌بكا‪‌.‬ڕێگه‌ی‌خێچ‌و‌خواریش‌‬ ‫ره ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬‫ی‌له ‌‬‫ر‌هێنده ‌‬

‫‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫هه‬
‫سهر ‌ڕاسته‌ ‌ڕێ ‌یه‌‪‌.‬‬
‫ئهگه‌ر ‌بۆ ‌خۆی ‌بیوستبا‪‌ ،‬هه‌ر ‌هه‌موتانی ‌ده‌خسته‌ ‌ ‌‬ ‫یه‪‌ ‌ .‬‬‫هه ‌‬‫‌‬
‫ل وَمِنْهَا جَائِ ٌر وََل ْو شَاءَ لَهَدَاكُمْ أَجْمَعِینَ‌النحل‌‪٢‬‬
‫وَعَلَى اللَّهِ قَصْدُ السَّبِی ِ‬

‫ندهت ‌به‌دی ‌ده‌كا‪‌.‬‬ ‫ره ‌‬ ‫روه ‌‬

‫بهره‌و ‌په‌ ‌‬ ‫بیرهێنهرێكن‪‌ ،‬هه‌ركێ ‌حه‌زبكا ‌ڕێگه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫مانه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ههر‌‬‫زانای‌كارزان‌ههر‌خۆیه‌تی‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫حهزبكا‪‌.‬‬ ‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬
‫نگۆنیه‪‌ ‌،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زكردنیش‌به‬ ‫‌‬
‫حه‬
‫قن‪‌،‬جزیای‌بهژانی‌‬
‫‌‬ ‫وانیش‌كه ‌ ‌‬
‫ناهه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌بۆ‌ئه‬ ‫یی‌خۆدهخا ‌‬
‫‌‬ ‫بهر‌به‌ ‌‬
‫زه‬ ‫زكا‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كێی‌حه‬
‫سازداوه إِنَّ هَ ِذهِ تَذْكِ َرةٌ فَمَنْ شَاءَ اتَّخَذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِیلًا‪‌.‬وَمَا َتشَاءُونَ إِلَّا أَنْ َیشَاءَ اللَّهُ إِنَّ‬
‫‌‬

‫‪454‬‬
‫اللَّهَ كَانَ عَلِیمًا حَكِیمًا‪ .‬یُدْخِلُ مَنْ َیشَاءُ فِي رَحْمَتِهِ وَالظَّالِمِینَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذَابًا أَلِیمًا‪‌.‬‬
‫االنسان‌‪)٠٢-٩٢‬‬
‫ڕیان‌دههێنا‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫مینهن‪‌،‬تێكڕا‌باوه‌‬ ‫م‌زه ‌‬ ‫ركێ‌له ‌‬
‫‌‬ ‫كهیفی‌لێ‌با‪‌ ،‬دیاره‌ ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫گهر‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫بوه ‌بڕوا ‌بێنێ‪‌،‬‬ ‫نه ‌‬ ‫مه ‌بڕوابێنن؟ ‌هیچ ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫رده ‌‬‫تهوێ ‌به‌زۆر ‌ئه‌م ‌مه‌ ‌‬ ‫ئاخۆ ‌تۆ ‌ده‌ ‌‬
‫تێ‌ناگهن‪‌.‬وَلَوْ‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫وانه ‌بڕیارداوه‌ ‌ ‌‬ ‫پیسی‌بۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌به ‌ئیزنی‌ئەڵاڵ‪‌.‬ئەڵاڵ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫گهر ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬‫‌‬
‫شَاءَ رَُّبكَ لَآمَنَ مَنْ فِي الْأَرْضِ كُُّلهُمْ جَمِیعًا أَفَأَ ْنتَ تُكْ ِرهُ النَّاسَ حَتَّى یَكُونُوا ُمؤْمِنِینَ‪ .‬وَمَا‬
‫سورهتی‌یونس‌‬ ‫‌‬ ‫جسَ عَلَى الَّذِینَ لَا یَعْقِلُونَ‌‬
‫كَانَ لِنَ ْفسٍ أَنْ ُتؤْمِنَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَیَجْعَلُ الرِّ ْ‬
‫‪٢٣٣-٢٢‬‬

‫گهر ‌ڕێگا ‌ون‌‬ ‫ئه ‌‬

‫یه ‌ ‌‬
‫ئارهزووی ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫ڵگهن ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ههمو ‌به‌ ‌‬ ‫تانهی ‌سه‌رەوه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهم ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهك‌‬ ‫یهرین ‌نه‌ ‌‬ ‫موسه ‌‬
‫‌‬ ‫ئێمه ‌‬
‫واته ‌ ‌‬ ‫وه ‌كه‌ ‌‬ ‫بدۆزینه ‌‬
‫‌‬ ‫قینه ‌‬
‫کهین ‌یان ‌ڕێگای ‌ڕاسته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دژه‌ئاراستەییه‌وه‌‌‬ ‫و‌ههم‌له‌‌ڕووی‌ ‌‬ ‫لۆجیكهوه‌‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫م‌له‌ڕووی‌‬ ‫وابو‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫موخهییە ‌‬
‫ر‌كه‬ ‫‌‬
‫ند‌ئایهتێكی‌‬
‫‌‬ ‫و‌بهرپێچدانەوەی‌خۆی‪‌ ‌.‬‬
‫چه‬ ‫خنه‌ ‌‬ ‫الفاوی‌ڕه ‌‬
‫‌‬ ‫بهر‌‬‫داته‌ ‌‬
‫خۆی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫قوڕئان‌‬
‫یهری‌مرۆڤ‌بۆ‌نمونه‌‪:‬‬ ‫ر‌موسه ‌‬
‫‌‬ ‫كات‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫خت‌ئه‬ ‫‌‬
‫زیاتر‌جه‬ ‫یه‌‬
‫تریش‌هه ‌‬
‫‌‬
‫او‌دڵتاندایه ‌– ‌چ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌لهن‬
‫وه ‌‬ ‫‪‌،‬ئه ‌‬
‫مین‌دایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاسمان‌و‌زه‬ ‫رچی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫ر‌به ‌ئەڵاڵ ‌‬‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪‌،‬هه‌ركێ‌بۆ‌خۆی‌‬ ‫دهپرسێته‌ ‌‬ ‫لهو‌باره‌‌له‌‌ئێوه‌‌ ‌‬ ‫ری‌خهن‪‌،‬چ‌وه‌یشارن‪‌-‬ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫ههر‌‬‫مهیلی ‌لێ ‌بێ‪‌ ،‬ده‌بورێ ‌و ‌هه‌ر ‌كه‌سێكیش ‌خۆی ‌حه‌زبكا‪‌ ،‬جزیای ‌ده‌دا‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫مو‌شت‌توانایه‪ .‬لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَإِنْ تُبْدُوا مَا‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌هه‬ ‫له ‌‬ ‫یه‌ ‌‬‫ئەڵاڵ ‌‬
‫َذبُ مَنْ َیشَاءُ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ‬
‫فِي أَنْ ُفسِكُمْ َأوْ تُخْفُوهُ یُحَاسِبْكُمْ بِ ِه اللَّهُ فَیَغْفِرُ لِمَنْ َیشَاءُ وَیُع ِّ‬
‫البقره‌‪٩٩٢‬‬
‫‌‬ ‫يءٍ قَدِیرٌ‪‌.‬‬ ‫شَ ْ‬

‫لهوحی‌پارێزاو‌شت‌‬ ‫زوی‌خۆی‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رمان‌لێ‌تێك‌ئهدات‌به‌‌ ‌‬
‫ئاره‬ ‫‌‬ ‫دیسان‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫سه‬
‫ست‌ئهوه‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫مو‌شتێك‌به‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫كات‌واته‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سپی‌ئه‬ ‫وه‌ ‌‬
‫چه‬ ‫كاته ‌‬
‫ش‌ئه ‌‬‫‌‬ ‫ڕ‌ه‬
‫له ‌جێی ‌دائه‌نێ ‌و ‌ماكی ‌هه‌مو‌‬ ‫كاتهوه‌ ‌ ‌‬
‫ئارهزووی ‌خۆی ‌شت ‌ڕه‌ش ‌ئه‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ب‪‌.‬الرعد‌‪٠٢‬‬ ‫وه‪‌.‬یَمْحُوا اللَّهُ مَا َیشَا ُء وَیُثْ ِب ُ‬
‫ت وَعِنْ َدهُ أُمُّ الْكِتَا ِ‬ ‫كتێبانیش‌وا‌الی‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫ر‌هیچ‌كهسێ‌ئاگای‌لێ‌‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬له ‌خۆی‌به‌ ‌‬
‫ده‬ ‫وه ‌‬ ‫ر‌پیواران‌وا‌الی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ههمو‌كلیلی‌و‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬
‫ك‌له ‌هیچ‌شوێنێ‌‬ ‫اڵیه ‌‬ ‫یزانێ‪‌،‬هیچ‌گه ‌‬
‫‌‬ ‫ژدایه ‌باش‌ده‌‬ ‫زریا‌و‌به ‌‬
‫‌‬ ‫رچی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫نیه ‌و‌هه‌‬
‫‌‬
‫ڕه‌‬
‫رچی‌ته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویدا‌و‌هه‬ ‫و‌له ‌تاریكایی‌زه‌‬ ‫نكه ‌ ‌‬ ‫رچی‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫و‌ناوهرێ‪‌.‬هه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌زانینی‌ئه‬
‫كرایه‪‌ .‬وَعِنْ َدهُ مَفَاتِحُ الْغَ ْیبِ لَا یَعْلَمُهَا إِلَّا ُهوَ‬
‫ناو‌دهفته‌رێكی‌ئاش ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫گشتی‌له‬ ‫یان‌وشكه‪‌.‬‬
‫‌‬

‫‪455‬‬
 ‫وَیَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَا َتسْ ُقطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلَّا یَعْلَمُهَا وَلَا حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ وَلَا‬
‫ب وَلَا یَا ِبسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِینٍ‌االنعام‌‪٢٢‬‬ ‫ط ٍ‬ ‫َر ْ‬

‫تی‌موسهیه‌ری‌مرۆڤ‌با‌زیاتر‌‬ ‫‌‬ ‫سهر‌بابه‌‬‫بكرێت‌له ‌‬

‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ی‌زیاتر‌لێكۆلینه ‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌ئهوه‌‬
‫‌‬
‫كه‌‬
‫تهكانی ‌‪‌ ٩٢‬تا ‌‪٠٢‬ی ‌سوره‌تی ‌'البقرة‌' ‌ ‌‬ ‫خوێنهر ‌بچیت ‌بۆ ‌خوێندنه‌وه‌ی ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهی ‌خۆی ‌ئه‌كات‪‌ ،‬زیاتر ‌بۆمان‌‬ ‫باسی ‌ئاده‌م ‌و ‌شه‌یتان ‌و ‌دروست ‌كردنه‌ ‌‬
‫وێ‌مرۆڤ‌و‌شهیتان‌بێ‌ئاگا‌بوون‌له‌‌بونی‌خۆیان‌و‌دروستكردنیان‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫رئهكه‌‬
‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫رخه‌بچه‌رخێ!‬ ‫م‌چه ‌‬ ‫كو‌ئه ‌‬ ‫‌‬ ‫ون‌ ‌‬
‫تاوه‬ ‫بهلكو‌ئەڵاڵ‌خۆی‌پالنێكی‌بۆ‌دانا ‌‬ ‫‌‬
‫له ‌دروست‌‬ ‫خۆی‌لێپرسراوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫تێكی‌تریش‌دووپاتی‌ئهكاته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌ئایه‬ ‫له ‌ ‌‬
‫چه‬ ‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫تی‌ال‌عمران‌ئهڵێت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سوره‬ ‫ئایهتی‌‪٦‬‬‫له‌ ‌‬ ‫كردنی‌مرۆڤ‌بۆ‌نمونه‌ ‌‬
‫‌‬
‫حهز ‌كا ‌له‌ ‌منداڵدانی ‌دایكتاندا ‌بیچمتان ‌بۆ ‌دیاری ‌ده‌كا ‌و ‌به‌‌‬ ‫ههر ‌ئه‌و ‌چۆن ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ستهالت ‌داری ‌له‌‌‬ ‫یرهز ‌ئه‌و ‌هیچ ‌شت ‌بۆ ‌په‌رستن ‌نابێ‪‌ ،‬هه‌ر ‌خۆشی ‌ده‌ ‌‬ ‫غه ‌‬‫‌‬
‫كارزانه‌‪ُ .‬هوَ الَّذِي یُصَوِّرُكُمْ فِي الْأَرْحَامِ كَیْفَ َیشَاءُ لَا إِلَهَ إِلَّا ُهوَ الْعَزِیزُ الْحَكِیمُ‪‌ .‬ال‌‬
‫عمران‌‪٦‬‬

‫سێ‌كه ‌ئاره‌زوی‌لێ‌‬ ‫‌‬ ‫داته ‌هه‌ ‌‬

‫ر‌كه‬ ‫ڤیانه‪‌،‬بژێوی‌ئه‌ ‌‬ ‫ی‌كۆیلهكانی‌به‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رباره‬ ‫ئەڵاڵ ‌ده‌‬
‫وه‪‌ .‬اللَّهُ َلطِیفٌ بِعِبَا ِدهِ یَرْزُقُ مَنْ َیشَاءُ‬
‫ر‌ئه ‌‬
‫دهسته‌اڵتیش‌هه‌ ‌‬ ‫ن‌هێز‌و‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬خاوه‬ ‫بێ‬
‫وَ ُهوَ الْ َقوِيُّ الْعَزِیزُ‪‌.‬الشوری‌‪.٢٢‬‬
‫ی‌سورهتی‌‬
‫‌‬ ‫ی‌ئایهتی‌‪٢‬‬
‫‌‬ ‫شیكردنهوه‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫م‌ئایهته‌‪'‌،‬ابن‌كثیر'‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مای‌ئه‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌بنه‬ ‫ر‌له ‌‬‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سورهتی‌'المؤمنون'‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫و‌ئایهتی‌‪٢٦-٢٩‬‬ ‫‌‬ ‫ی‌سورهتی‌'الحج' ‌‬
‫‌‬ ‫و‌ئایهتی‌‪٢‬‬
‫‌‬ ‫'الرعد' ‌‬
‫بێته ‌چل‌‬
‫نی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫مه‬ ‫ئهڵێت(‌كاتێك‌كۆرپه‌ ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫كاته ‌‬
‫باس‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫یهكی‌پەیامبەر ‌‬ ‫فهرموده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یهك ‌ئه‌نێرێ ‌تا ‌فه‌رمان ‌بكات ‌چوار ‌شت‌‬ ‫فریشته ‌‬
‫‌‬ ‫ڕۆژ ‌له‌ناو ‌منداڵداندا‪‌ ،‬ئەڵاڵ ‌‬
‫مهنی‪‌،‬كاری‪‌،‬خۆشی‌یان‌ناخۆش‪).‬‬ ‫بژێوی‪‌،‬ته ‌‬
‫‌‬ ‫بنوسێ‪‌:‬‬
‫واته‌گوناحی‌‬ ‫مو‌شتێكت‌بۆ‌نوسراوه‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دایك‌بیت‌هه‬ ‫ی‌تۆ‌له‌‬
‫‌‬ ‫وابو‌پێش‌ئهوه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كه‬
‫زگی‌برسی‌بخهوی‪‌،‬گوناحی‌تۆ‌چییه‌‌تا‌‬ ‫‌‬ ‫ر‌و‌به ‌‬
‫‌‬ ‫گهر‌ببی‌به‌‌سواڵكه‌‬ ‫ئه ‌‬
‫تۆ‌چییه‌ ‌‬
‫‌‬
‫بچهرخێ‌تۆ‌‬ ‫وهی‌كارگه‌ی‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫تی‌بژی‪‌،‬بۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫كی‌ناخۆش‌و‌نه ‌‬
‫گبه‬ ‫‌‬ ‫لهناو‌ژیانێ‬ ‫‌‬
‫نوسراوهكانت ‌بیت ‌پێش ‌ئه‌وه‌ی ‌چاوت ‌به‌ ‌ژیان‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ئهبێ ‌پابه‌ندی ‌كارو ‌كرده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یه ‌دروست ‌ئه‌كات‌‬ ‫كهسێك ‌به‌م ‌شێوه‌ ‌‬ ‫بكهوێ؟ ‌ئایا ‌ئەڵاڵ ‌خۆی ‌تاوانبار ‌نییه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهندو‌زۆردار؟!‬ ‫قوربانی‌كهسانی‌دڵخۆش‌و‌دەوڵ‌ه ‌‬ ‫‌‬ ‫كو‌ببێت‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تاوه‬

‫‪456‬‬
 ‫دایك‌بم‪‌،‬ئهبێ‌تاوانی‌‬
‫‌‬ ‫ی‌له ‌‬
‫وه ‌‬ ‫ی‌من‌بنوسێت‌پێش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫كارو‌كرده ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫گهر‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ته‌و‌قوڵبڕ؟؟‬ ‫دزو‌چه ‌‬
‫‌‬ ‫ببم‌به‌‬
‫‌‬ ‫من‌چی‌بێت‌كه‌‬
‫‌‬
‫ری‌ئهرز‌و‌ئاسمان‌بێت‌و‌‬ ‫‌‬ ‫كه‌ ‌‬
‫دانه‬ ‫وره‌ ‌‬‫كی‌گه ‌‬ ‫‌‬ ‫گهر‌ئەڵاڵ ‌‬
‫یه‬ ‫ئه ‌‬ ‫ئایا‌تاوانی‌من‌چییه‌ ‌‬
‫‌‬
‫ان‪‌،‬ئهبێ‌گوناحی‌من‌چی‌بێت؟‬ ‫‌‬ ‫بكوژ‌و‌القهچی‌ژن‬
‫‌‬ ‫ببم‌به‌‬
‫‌‬ ‫رمانم‌پێ‌بكات‌كه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫فه‬
‫به ‌تاوانبار ‌دانه‌نێین ‌چونكه‌‌‬ ‫ئهبێ ‌موسلمانیش ‌ ‌‬ ‫مایه ‌ ‌‬ ‫سهر ‌ئه‌م ‌بنه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫ههر ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڵ‌بیروباوری‌خۆی‌نهبون؟‬
‫‌‬ ‫ی‌له ‌‬
‫گه‬ ‫وانه ‌‬ ‫رمانی‌پێكرد‌تا‌بكوژێت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫فه‬
‫كهوابو ‌گه‌لی ‌خاوه‌ن ‌بیروهۆش ‌ئه‌بێ ‌دۆزه‌خ ‌بۆ ‌كێ ‌دروستكرابێ ‌و ‌كێی ‌پێ‌‬ ‫‌‬
‫مهگه‌ر‌دانەری‌تاوانی‌پێ‌بسوتێنێ؟‬ ‫بسوتێ‌ ‌‬
‫هەروەها‌ئەڵاڵ‌ئەڵیت‪‌:‬‬
‫رهو ‌خۆشاره‌زا ‌ده‌كرد‪‌ ،‬به‌اڵم‌‬ ‫گهر ‌حه‌زمان ‌بكردایه‌‪‌ ،‬هه‌ر ‌هه‌مو ‌كه‌سمان ‌به‌ ‌‬ ‫ئ‌ه ‌‬
‫كهم‪ .‬وََلوْ شِئْنَا‬‫خێڵی‌جنۆكه ‌و‌مرۆڤ‪‌ -‬پڕ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫نهم‌‪‌ -‬‬ ‫هه ‌‬‫جه ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫ڵێنم‌داوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫من‌به‬
‫َق الْ َقوْلُ مِنِّي لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِینَ‌‬ ‫لَآتَیْنَا كُلَّ نَ ْفسٍ هُدَاهَا وَلَكِنْ ح َّ‬
‫السجده‌‪٢٠‬‬
‫‌‬
‫ی‌تۆ‌داویهتی‌و‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پەروەردگار‬ ‫م‪‌،‬بڕیارێكه‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫نه‬ ‫جه ‌‬ ‫بێ‌بچنه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ستان‌هه ‌‬
‫ر‌ده‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫مو‌كه‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫بێ‌جێ‌بهجێ‌ببێ‪‌ .‬وَإِنْ مِنْكُمْ إِلَّا وَارِدُهَا كَانَ عَلَى رَِّبكَ حَتْمًا مَقْضِیًّا‪ .‬مریم‌‌‬ ‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫‌‬
‫‪٢٢‬‬
‫ههر‌مرۆڤ‌‬ ‫به‌په‌یمانی‌خۆی‌پێش‌ئەوەی‌لە‌دایک‌بن‌ ‌‬ ‫ڵێنی‌داوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهوابو‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬
‫و‌جنۆكه‌بسوتێنێ‪.‬‬ ‫‌‬
‫ئهڵێت‪‌:‬‬‫سورهتی‌االنفال‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫ها‌ئایهتی‌‪‌ ‌٩٢‬‬ ‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬
‫مبهر ‌بانگییان ‌كردن ‌بۆ‌‬ ‫ههرگا ‌ئەڵاڵ ‌و ‌پێغه‌ ‌‬ ‫ئهی ‌گه‌لی ‌خاوه‌ن ‌باوه‌ڕان! ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یهڵی ‌له‌قوڕئان‪‌ ،‬جیهاد‪‌،‬‬ ‫واته‪‌ :‬گوێڕا ‌‬ ‫دهژێنێته‌وه‌ ‌‪‌ ‌ (‌ ،‬‬ ‫ئهنجامدانی ‌ئه‌وكاره‌ی ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یان‌جێبهجێ‌‬
‫‌‬ ‫رمانه ‌‬
‫كه‬ ‫وهو‌فه‌ ‌‬ ‫نه ‌‬ ‫اڵمیان‌بده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خێرا‌وه‬ ‫رهوشتی ‌پاك‌و‌به‌رز‪‌...‬هتد)‌‬ ‫‌‬
‫موشتان‌الی‌ئهو‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نێوان‌مرۆ‌و‌دڵی‪‌،‬هه‬ ‫مپهر‌له‌ ‌‬ ‫بكهن‪‌ .‬بشزانن‌ئەڵاڵ ‌ده‌بێته‌ ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪‌.‬یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَجِیبُوا لِلَّهِ وَل َّ‬
‫ِلرسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ لِمَا یُحْیِیكُمْ وَاعْلَمُوا‬ ‫كۆدهكرێنه‌وه ‌‬ ‫‌‬
‫حشَرُونَ‪.‬‬ ‫أَنَّ اللَّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَ ْر ِء وَقَلْبِ ِه وَأََّنهُ إِلَیْهِ تُ ْ‬
‫ر‌پرسیاره‪‌،‬پەیامبەر‌زۆر‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆشی‌به‬ ‫وه‌‬
‫رێنێته ‌‬
‫‌‬ ‫ڵ‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫هه ‌‬ ‫كهوابو‌ئەڵاڵ‌دڵی‌خەڵک‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهی‌ئەوەی‌داڵن‌هەڵدەگەرێنیەوە‪‌ ،‬دڵم‌راگڕ‌‬ ‫كرد‌و‌ئهیوت(‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كی‌ئه‬ ‫‌‬
‫جار‌دوعایه‬
‫ئهم‌‬‫بکە‌لەسەر‌ئەو‌ئاینەت‪‌.‬یَـا مُـقــَـلــِّبَ الـْـقــُـلُـوب ثــَـبـِّتْ قــَـلـْبــِـي عَـلـَى دِیـنـك)‌ ‌‬
‫پرسێ‌بۆچی‌ئهم‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌خێزانی‌لێی‌ئه‬ ‫‌‬
‫تا‌جارێكیان‌عائیشه‬ ‫وه‌‬‫گوته ‌‬
‫ی‌زۆر‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دوعایه‬

‫‪457‬‬
‫نجهی‌‬ ‫وهاڵمدا ‌ئه‌ڵێت ‌دڵ ‌له‌ ‌نێوان ‌دوو ‌په‌ ‌‬ ‫ئهویش ‌له‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫یته ‌‬‫كه ‌‬ ‫ئه ‌‬‫هێنده ‌ ‌‬
‫دوعایه ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهر ‌بییەوێت ‌ئه‌وا‌‬ ‫له ‌دڵ ‌الی ‌ئه‌دات ‌و ‌ئه‌ ‌‬ ‫باوهڕ‪‌ ‌ -‬‬
‫گهر ‌بییەوێت ‌– ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫دایه ‌ ‌‬
‫ئەڵاڵ ‌‬
‫ِي بَیْن أُصْبُعَیْنِ مِنْ أَصَابِع اللَّه فَإِذَا شَاءَ أَزَاغَهُ وَإِذَا شَاءَ‬ ‫ئهكات‪ ‌.‬إِنَّ قَلْب الْآدَم ِّ‬ ‫جێگیری‌ ‌‬
‫أَقَامَهُ‬
‫گوشهگیری ‌و‌‬ ‫‌‬ ‫چێت‌خۆشی‌چوبێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وا‌پێئه‬ ‫رمودهیه‌كی‌پەیامبەر ‌‬ ‫‌‬ ‫پێی‌چه ‌‬
‫ند‌فه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫كهی‪.‬‬‫ره ‌‬‫و‌دروستكه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌خۆی‌و‌ئەڵاڵ‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫دبێته ‌‬
‫بیری‌كر ‌‬
‫ر‌خراپه‌بكات؟‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫ۆڤ‌تاوانباره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئایا‌مر‬
‫سهر ‌ئه‌م‌‬ ‫گهڵ ‌خودی ‌خۆی ‌بۆچ ‌هاتۆته‌ ‌ ‌‬ ‫یان ‌ئه‌بێ ‌تووشی ‌پرسیار ‌بووبێ ‌له‌ ‌‬
‫جیهانه!‬
‫‌‬
‫ك‌گهیشتن‌موسا‌وتی‌‬ ‫‌‬ ‫ڵێت‌كاتێك‌موسا‌و‌ئادهم‌به‌ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كانی‌ئه‬ ‫كێك‌له ‌ ‌‬
‫وته‬ ‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫ههشت‌‬ ‫به ‌‬‫ر‌تۆ‌مرۆڤی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫خت‌کرد‪‌،‬له ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫که ‌ژیانی‌مرۆڤت ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫سه ‌ ‌‬‫و‌که ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫"تۆی! ‌ ‌‬
‫یامهك‌هی‪‌،‬‬ ‫ههڵیبژاردی ‌بۆ ‌ناردنی ‌په‌ ‌‬ ‫ئادهمیش ‌وتی ‌"تۆی! ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫دهر ‌کرد‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫ئادهم ‌وتی" ‌تێیدا‌‬ ‫بهڵێ" ‌ ‌‬ ‫ههڵیبژاردی ‌بۆ ‌خۆی‪‌ ،‬ته‌وراتی ‌بۆ ‌ناردی؟ ‌وتی ‌ ‌" ‌‬ ‫‌‬
‫ههمو‌‬ ‫واته ‌ ‌‬
‫وه ‌چارەنوسم ‌نوسرا ‌بوو ‌پێش ‌ئەوەی ‌دروست ‌بکرێم‪‌ ‌ -‬‬ ‫دۆزیته ‌‬
‫‌‬
‫ههشت‪‌‌"-‬موسا‌‬ ‫به ‌‬‫رکردنی‌مرۆڤ‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫من‌و‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫ت‌به ‌‬
‫باره ‌‬ ‫شتێك‌تۆمارکرابو‌سه‌ ‌‬
‫وتی ‌"بەڵێ"‌بەمشێوەیە‌ئادەم‌موسای‌لەقسان‌بەستەوە‪ ‌.‬الْتَقَى آدَمُ وَمُوسَى فَقَالَ‬
‫صطَفَاكَ‬ ‫مُوسَى‪ :‬أَ ْنتَ الَّذِي َأشْقَ ْیتَ النَّاسَ وَأَخْرَجْتَهُمْ مِنَ الْجَنَّةِ‪ ،‬فَقَالَ آدَمُ‪ :‬وَأَ ْنتَ الَّذِي ا ْ‬
‫التوْرَاةَ؟ قَالَ‪ :‬نَعَمْ‪ ،‬قَالَ‪َ :‬فوَجَدْتَهُ مَكْتُوبًا عَلَيَّ‬
‫صطَفَاكَ لِنَ ْفسِهِ‪ ،‬وَأَنْزَلَ عَلَ ْیكَ َّ‬‫اهللُ بِ ِرسَالَتِهِ وَا ْ‬
‫‪403‬‬
‫قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَنِي؟ قَالَ‪ :‬نَعَمْ‪ ،‬فَحَجَّ آدَمُ مُوسَى" ‌‬
‫بێ‌فهرمانی‌ئەڵاڵ ‌جێ‌‬ ‫‌‬ ‫و‌هیچ‌دهسته‌اڵتی‌نییه‌ ‌ ‌‬
‫و‌ئه‬ ‫‌‬ ‫وابو‌مرۆڤ‌خهتای‌نییه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كه‬
‫بهجێ ‌بكات ‌و ‌سه‌رمان ‌نه‌وی ‌بكه‌ین ‌بۆ ‌هه‌ر ‌كارێكی ‌فاحشه‌ ‌و ‌ئۆ ‌باڵی‌‬ ‫‌‬
‫وێته‌ملی‌ئەڵاڵ‌و‌ئیسالم‪.‬‬ ‫كانیش‌بكه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تاوانه‬
‫ردهمانی‌پەیامبەر‪‌،‬وا‌‬ ‫تی‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌سهیری‌ژیانی‌مرۆڤایه‌تی‌بكه‌ین‌و‌به‌ ‌ ‌‬
‫تایبه‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫ئهكرد ‌بێ ‌تاوان ‌بوون‌‬ ‫رههڵستی ‌پەیامبەریان ‌ ‌‬ ‫وانهی ‌به‌ ‌‬ ‫ردهكه‌وێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫بۆمان ‌ده‌ ‌‬
‫زهله‌وه‌ ‌نوسی ‌بوی ‌ئه‌بێ ‌خەڵک ‌دژی ‌پەیامبەر ‌بن‪‌ ،‬ئه‌و‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫چونكه ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ههب‌‬ ‫بو‌له ‌‬
‫ژنی‌ئه ‌‬ ‫‌‬ ‫کهوێ‌‬ ‫رده ‌‬
‫كه ‌خۆشه‌ویستی‌خۆی‌بوو‪‌.‬بۆمان‌ده‌ ‌‬ ‫پەیامبەرەی ‌ ‌‬
‫چونكه‌‬
‫‌‬ ‫كرد‌تاوانی‌نییه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لستی‌ئه‬ ‫نا‌و‌به ‌‬
‫رهه‬ ‫‌‬ ‫دڕكی‌له ‌ژێر‌پێی‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫دا‌ئه‬ ‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫‌‬

‫صحیح‌البخاري‪‌،‬القدر‪‌،‬حاج‌آدم‌و‌موسی‌عندالله‪‌//.‬الکشف‌و‌البیان‪‌،‬النیسابوري‪‌‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‬
‫‌‬ ‫‪‌403‬‬
‫‪‌٢٩٢‌-٢٩٠‬‬

‫‪458‬‬
‫مبهرێك‌‬ ‫‪‌،‬بۆی‌نووسرابو‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌له‌زگی‌دایكی‌خۆی‌بوو‬ ‫ب‌هه ‌‬ ‫‌‬ ‫بوله ‌‬
‫هه‬ ‫ی‌ئه ‌‬‫كه ‌‬ ‫ژنه ‌‬
‫‌‬
‫و‌له ‌دایك‌بێت‌‬ ‫ی‌ئه ‌‬‫تا‌پێش‌ئهوه‌ ‌‬‫‌‬ ‫بێ‌دژی‌بیت‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫ده ‌ ‌‬
‫تۆ‌ئه‬ ‫مه ‌‬
‫دێت‌ناوی‌موحه ‌‬
‫‌‬
‫كه ‌تێدا ‌ئه‌بێ ‌بچن ‌بۆ ‌دۆزه‌خ‌‬ ‫كراوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهی ‌ئایه‌تێكیان ‌بۆ ‌ئاماده‌‬ ‫خۆی ‌و ‌مێرده‌ ‌‬
‫پهنحا ‌هه‌زار ‌ساڵ ‌پێش ‌مرۆڤایه‌تی ‌قوڕئان ‌دروست ‌كراوه‌ ‌و ‌ناوی‌‬ ‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ههب ‌و ‌خێزانه‌كه‌ی ‌له‌ ‌قوڕئاندا ‌هه‌بو ‌ئه‌بێ ‌بچن ‌بۆ ‌دۆزه‌خ ‌كه‌وابو‌‬ ‫بوله ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫كهی‌چی‌بوو‪.‬‬ ‫ب‌و‌خێزانه ‌‬
‫‌‬ ‫بوله ‌‬
‫هه‬ ‫گوناحی‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫ریهكدا ‌كه‌وتون ‌و ‌ئاڵۆز ‌و‌‬ ‫سه ‌‬‫یهك ‌به‌ ‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫تهكانی ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫له ‌ڕاستیدا‪‌ ،‬ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بكهین!‬‫م‌ئاینه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫تاوهكو‌بڕوا‌ ‌‬
‫به‬ ‫وه‌ ‌‬ ‫هیچ‌لۆجیكێك‌نادۆزینه ‌‬
‫‌‬ ‫لقژاوه‌كه‌‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تێكهه‬
‫رمانهكانی ‌ئەڵاڵ ‌جێ ‌به‌جێ‌‬ ‫زگایهكی ‌كارپێكراو ‌فه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫مرۆڤ ‌هه‌ر ‌ئه‌بێ ‌وه‌ك ‌ده‌‬
‫پ‌بێت‌بهلكو‌‬
‫‌‬ ‫بێ‌بچێت‌بۆ‌دۆزهخ‪‌،‬نه‌ك‌خرا‬
‫‌‬ ‫ر‌خراپیش‌بێت‌هه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫‌‬ ‫بكات‌و‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫ئهڵێت‌(‌‬ ‫یهكی‌پەیامبەردا ‌ ‌‬ ‫وته ‌‬
‫له ‌ ‌‬‫ر‌ناشیرنیش‌بێت‌ئهوا‌ئەڵاڵ ‌خۆشی‌ناوێ‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫‪404‬‬
‫ئەڵاڵ ‌خۆی ‌جوانه‌ ‌و ‌جوانیشی ‌خۆش ‌ئه‌وێ‪‌ .‬ان ‌الله ‌جمیل ‌یحب ‌الجمال) ‌‬
‫له‌‬
‫چی‌دروستی‌ئهكات‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫وێ‌ئهی‌بۆ‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆی‌جوان‌بێت‌و‌ناشیرنی‌خۆش‌نه‬ ‫ئەڵاڵ‌‬
‫ڕاستیدا‌ئەم‌قسانە‌دەیانەوێ‌خودا‌بکەن‌بە‌نەخۆشێک‌و‌لە‌دەرونی‌مرۆڤێکی‌‬
‫نەخۆش ‌وەحی ‌بدات‪ .‬ئایا ‌ئەو ‌قسانە ‌خودی ‌پەیامبەر ‌کردویەتی ‌یاخود ‌ئەو‌‬
‫ئایەتانە‌خودا ‌ناردویەتی؟؟‌لە‌ڕاستیدا‌نازانین‪‌،‬دروستکراوی‌مرۆڤەکانی‌پاش‌‬
‫پەیامبەر‌بوون‌یاخود‌پەیامبەر‌خودی‌خۆی‌دروستی‌کردوون!‌‬
‫كاتهوه ‌مرۆڤ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫سهر ‌ئه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫بۆ ‌جارێكی ‌تریش ‌ئەڵاڵ ‌دیسان ‌جه‌خت ‌له‌ ‌‬
‫ئایهتی ‌‪‌٢٢٩‬‬ ‫واشهكردنی ‌مرۆڤ‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬ ‫چه ‌‬ ‫یه ‌له‌ ‌ ‌‬
‫موسهییەر‌ه‪‌ ‌،‬خۆشی ‌ده‌ستی ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهڵێت‪‌:‬‬ ‫سورهتی‌النساء‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڵهتێنێ‪‌.‬‬ ‫یانخه ‌‬
‫ده ‌‬ ‫كهچی‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫فریودهن‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫یانهوێ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫اڵنی‌دووڕوو‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫دڵ‌ده ‌‬
‫غه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫خهڵك‌‬ ‫ڵدهستن‪‌ ،‬ڕووبینی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫زهلی ‌هه‌ ‌‬ ‫وه ‌‬ ‫گهر ‌ده‌چن ‌نوێژ ‌دابه‌ستن‪‌ ،‬به‌ ‌ته‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫بێ‌كهمتر‌ناوی‌ئەڵاڵش‌دێنن‪‌.‬إِنَّ الْمُنَافِقِینَ یُخَادِعُونَ اللَّهَ وَ ُهوَ‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫میان‌نه‬ ‫‌‬
‫ن‪‌،‬كه‬ ‫ده ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬
‫خَادِعُهُمْ وَإِذَا قَامُوا إِلَى الصَّلَاةِ قَامُوا ُكسَالَى یُرَاءُونَ النَّاسَ وَلَا یَ ْذكُرُونَ اللَّهَ إِلَّا قَلِیلًا‪‌.‬‬
‫النساء‌‪)٢٢٩‬‬
‫كه‌‬
‫لهتێنێ ‌كه‌وابو ‌ئه‌و ‌مرۆڤه‌ ‌گوناحی ‌چییه‌ ‌ ‌‬ ‫ڵخه ‌‬
‫هه ‌‬‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌خۆی ‌خەڵک ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫ههڵمان‌‬ ‫اڵم‌ئێمه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تێنێ‌به‬ ‫خه ‌‬
‫له‬ ‫ڵئه ‌‬
‫هه ‌‬‫زانێ‌ئێمه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهڵێت(‌ ‌‬
‫وا‌ئه‬ ‫بژیهت‪‌،‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬‫ئەیەوێت ‌ ‌‬

‫‪‌404‬تفسیر‌آیة‌‪‌٩٠‬سورة‌القصص‪‌/‬ابن‌کثیر‌‬

‫‪459‬‬
‫كو‌بهم‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كات‌تاوه‬ ‫‌‬
‫دروست‌ئه‬ ‫سه ‌‬
‫و‌كه ‌‬
‫خۆی‌مێشكی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫كهوابو‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫تاندوه)‌ ‌‬
‫‌‬ ‫خه ‌‬
‫ڵه‬ ‫‌‬
‫لهتاو‌‬ ‫ڵخه ‌‬
‫الواز‌و‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫سێك‌دروست‌ئهكات‌مێشكی‌هێنده‌‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫‪‌،‬كه‬ ‫بیربكاته ‌‬
‫‌‬ ‫شێوهیه‌‌‬
‫‌‬
‫لهتێنێ ‌به‌اڵم ‌له‌ ‌ڕاستیدا ‌ئه‌م ‌مرۆڤه‌‌‬ ‫ڵخه ‌‬
‫هه ‌‬ ‫ههستی ‌خۆی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫بێت ‌تاوه‌كو ‌به‌ ‌ ‌‬
‫كه ‌خۆی‌‬ ‫كردوه ‌ ‌‬‫‌‬ ‫رنامه ‌‬
‫یه ‌ئاگای ‌له‌ ‌خۆ ‌نییه‌ ‌ئەڵاڵ ‌خۆی ‌وای ‌به‌ ‌‬ ‫ساده ‌‬
‫‌‬
‫لهتێنێ!؟‬ ‫ڵبخه ‌‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ییهری ‌و‌‬ ‫موخه ‌‬‫‌‬ ‫وه ‌ده‌رباره‌ی ‌‬ ‫یه ‌خۆی ‌ساغ ‌نه‌كردۆته‌ ‌‬ ‫ه‌هندێ ‌ئایه‌تیش ‌هه‌ ‌‬
‫ته ‪:‬‬‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫ری‌مرۆڤ‌وه ‌‬
‫ك‌ئه‬ ‫‌‬ ‫موسه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫یه‪‌ ،‬تا ‌سوره‌تێك ‌دێته‌ ‌خوارێ‪‌ ،‬ئێژێ‪‌ :‬كێتان ‌بڕوای ‌پێ‌‬ ‫ئی ‌وایان ‌له‌ناودا ‌هه‌ ‌‬
‫باوهڕیان ‌به‌ ‌هێزتر ‌ده‌بێ ‌و‌‬ ‫هێناوه ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وانهی ‌بڕوایان ‌به‌ ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫وتربوه؟ ‌جا ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫پته‬
‫سهر ‌حاشایان ‌و ‌به‌‌‬ ‫ئهوی ‌دڵیشیان ‌ساغ ‌نیه‌‪‌ ،‬حاشا ‌دێته‌ ‌ ‌‬ ‫كهن‪‌ ‌ .‬‬
‫كهیفی ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڕی‌ئهمرن‪‌.‬وَإِذَا مَا أُنْزِلَ ْ‬
‫ت سُو َرةٌ فَمِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ أَیُّكُمْ زَادَتْهُ هَ ِذهِ إِیمَانًا فَأَمَّا الَّذِینَ‬ ‫‌‬ ‫بێباوه‌‬
‫جسًا إِلَى‬ ‫آمَنُوا فَزَادَتْهُمْ إِیمَانًا وَهُمْ َیسْتَ ْبشِرُونَ‪ .‬وَأَمَّا الَّذِینَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزَادَتْهُمْ رِ ْ‬
‫التوبه‌‪٢٩٢-٢٩٢‬‬ ‫‌‬ ‫جسِهِ ْم وَمَاتُوا وَهُمْ كَافِرُونَ‪‌.‬‬
‫رِ ْ‬

‫گهر‌‬
‫كات‌و‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زیاتر‌ئه‬ ‫بێ‌ئهوا‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهگه‌ر‌ئێمه‌ ‌بڕوامان ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫با‌پرسیار‌بكه‌ین‪‌ ‌:‬‬
‫كهواته‌‌‬
‫زیاتری‌ئهكات‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫دڵمان‌بێت‌ئهوا‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫ك‌له ‌‬
‫بێ‌و‌نهخۆشیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بڕواشمان ‌ ‌‬
‫نه‬
‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌خۆی ‌به‌ ‌خاوێنی‌‬ ‫كهم ‌هه‌نگاوی ‌بڕوای ‌خسته‌ ‌ناودڵمان؟ ‌ئه‌ ‌‬ ‫كێ ‌یه‌ ‌‬
‫گهر ‌خۆی ‌به‌‌‬ ‫ئێمهی ‌دروست ‌كردبێ ‌ئه‌ی ‌بۆ ‌زیاتر ‌خاوێنترمان ‌ئه‌كات ‌و ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له‌‬
‫پیسی ‌دروستمان ‌بكات ‌بۆ ‌ئه‌بێ ‌زیاتر ‌پیسترمان ‌بكات؟ ‌ئه‌ی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫دروست‌كرد‌بهاڵم‌‬
‫‌‬ ‫حهنیفی‪‌-‬‬ ‫كانی‌خۆی‌بهباوه‌ڕی‪‌ ‌-‬‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫نده‬ ‫كی‌ئهڵێت‌(ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وتهیه‌‬
‫‌‬
‫وانهی ‌من ‌لێم‌‬
‫شهیتان ‌هات ‌و ‌له‌ ‌ئاینی ‌خۆیان ‌الیدان‪‌ ،‬لێی ‌حه‌رام ‌كردن ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهرچی‌‬ ‫‪‌،‬ئه ‌‬
‫شیم‌بۆ‌دروست‌بكهن ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هاوبه‬ ‫پێكردن‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫اڵل‌كردبو‪‌،‬و‌فهرمانی ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫حه‬
‫بو‪‌.‬يقول‌الله‌تعالى‌إني‌‬ ‫نه ‌‬‫ستهوه‌ ‌ ‌‬
‫ده ‌‬‫به ‌‬
‫ئەو(شەیتان)‌هیچ‌هۆکارێکی(بەڵگەیەکی) ‌ ‌‬
‫خلقت‌عبادي‌حنفاء‌فجاءتهم‌الشياطين‌فاجتالتهم‌عن‌دينهم‌و‌حرمت‌عليهم‌ما‌‬
‫‪405‬‬
‫أحللت‌لهم‪‌،‬و‌أمرتهم‌أن‌يشركوا‌بي‌ما‌لم‌أنزل‌به‌سلطانا)‬

‫‪405‬‬
‫صحيح‌مسلم‪‌.‬الجنة‌وصفة‌نعيمها‌وأهلها‪‌.‬الصفات‌التي‌يعرف‌بها‌في‌الدنيا‌أهل‌الجنة‌‬
‫وأهل النار‌‬

‫‪460‬‬
‫لهناو‌‬ ‫رئهخات ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫موسهییەر ‌خاڵێکی ‌زۆر ‌گرینگمان ‌بۆ ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بابهتی ‌موخه‌یر ‌و ‌‬ ‫‌‬
‫نسوخ‌نییه‪‌،‬بۆ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناسخ‌و‌مه‬ ‫ندی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌و‌په‌ ‌‬
‫یوه‬ ‫هه ‌‬
‫ئارسته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫میشه ‌دژه‌ ‌‬
‫دا‌هه ‌‬ ‫‌‬ ‫قوڕئان‬
‫ئهڵێ‪‌:‬‬‫ی‌خوارهوه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫نمونه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫ڕیان‌دههێنا‪‌.‬ئاخۆ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ن‪‌،‬تێكڕا‌باوه‬ ‫م‌زه ‌‬
‫مینه‬ ‫ركێ‌له ‌‬
‫‌‬ ‫دیاره‌ ‌‬
‫هه‬ ‫گهر‌خودا‌بیویستبا‪‌ ‌،‬‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ردمه‌بڕوابێنن‪ .‬وََلوْ شَاءَ رَُّبكَ لَآمَنَ َمنْ فِي الْأَرْضِ كُلُّهُمْ‬ ‫م‌مه ‌‬ ‫زۆر‌ئه ‌‬‫‌‬ ‫وێ‌به‌‬
‫‌‬ ‫تۆ‌ده‌ ‌‬
‫ته‬
‫ته‌له‌‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫فسیری‌ئه‬ ‫‌‬
‫بۆ‌ته‬ ‫جَمِیعًا أَفَأَ ْنتَ تُكْ ِرهُ النَّاسَ حَتَّى یَكُونُوا مُؤْمِنِینَ‪ .‬یونس ‪.٢٢‬‬
‫ته‌‬
‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵێ‌ئه‬ ‫نوسه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫‌‬ ‫رچاوهی‌'أضواء‌البیان‌في‌إیضاح‌القرآن ‌بالقرآن'‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫و‌دژه‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫نگیداوهته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له‌ناو‌قوڕئان‌ ‌‬
‫ڕه‬ ‫موسهییەر‌ ‌‬
‫‌‬ ‫موخهییەرو‌‬‫‌‬ ‫واته‌‬
‫بوه‪‌.‬که‌ ‌‬ ‫نسخ‌نه ‌‬
‫‌‬
‫‪406‬‬
‫یهکن‪‌ .‬‬ ‫ئاراستەی‌ ‌‬
‫گهر ‌ئەڵاڵی ‌ئیسالم‌‬ ‫کهمان‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫لێرهدا ‌با ‌ئێمه‌ ‌لۆجیکێکی ‌تر ‌بخه‌ینه‌ ‌ناو ‌باسه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له‌‬
‫ههمان ‌کاتدا ‌بێبه‌ری ‌بێت ‌ ‌‬ ‫دانهری ‌هه‌موو ‌دروستکراوه‌کان ‌بێت ‌و ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهی‌‬ ‫‪‌ ‌.‬‬ ‫و‌خراپه ‌‬
‫‌‬ ‫ڵبژاردنی‌چاکه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌هه‬ ‫ی‌داوهتێ ‌‬
‫‌‬ ‫و‌ئهقڵ‬
‫ئه ‌‬ ‫رۆڤ‌چونکه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڵهکانی‌م‬ ‫هه ‌‬
‫‌‬
‫که ‌دژی ‌مرۆڤ ‌ئه‌نجامی ‌ئه‌دات‪‌.‬‬ ‫وه ‌ ‌‬‫دهداته‌ ‌‬‫خۆی ‌چۆن ‌وه‌اڵمی ‌ئه‌و ‌گوناحانه‌ ‌ ‌‬
‫ئهقلی ‌مرۆڤ ‌تێیدا ‌تاوانبار‌‬ ‫رههق ‌به‌ ‌مرۆڤ ‌ده‌کرێت ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫مهی ‌که‌ ‌ده‌ ‌‬ ‫ئهو ‌سته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهک‪‌:‬‬ ‫داتهوه‌‌ ‌‬
‫اڵمیان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫چۆن‌وه‬ ‫نییه‪‌،‬ئەڵاڵ‌‬‫‌‬
‫وهی ‌مرۆڤ ‌به‌ ‌کوێر‪‌ ،‬که‌ڕی‪‌ ،‬اڵلی ‌و ‌شه‌لی‪‌ ،‬گۆجی ‌و‌‬ ‫له ‌‬
‫رپرسیاره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫کێ ‌به‌‬
‫ندامی‌لهدایک‌بێت‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫که ‌‬
‫مئه‬ ‫‌‬
‫دایک‌ئهبێت‌تا‌مردن‌‬ ‫‌‬ ‫کاتێک‌مرۆڤێک‌به ‌کوێری‌له‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫و‌سته ‌‬
‫‌‬ ‫کێ‌بهرپرسیاره‌ ‌ ‌‬
‫له‬ ‫‌‬
‫ههسته‌ ‌وون‌‬ ‫لهو ‌ ‌‬ ‫چۆنه‪‌ ‌ .‬‬
‫ردوونه ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫نازانێت ‌جوانی ‌ڕه‌نگ ‌و ‌سروشتی ‌ئه‌م ‌گه‌‬
‫رپرسیاره‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ی‌کێ‌به‌‬ ‫بووه ‌‬
‫‌‬
‫تا‌نهتوانێ‌دوو‌‬ ‫دایک‌ئهبێ‌ ‌‬‫‌‬ ‫مه‌کاتێک‌مرڤێک‌به‌‌اڵلی‌له‌‬ ‫و‌سته ‌‬
‫‌‬ ‫رپرسیاره‌ ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫کێ‌به‌‬
‫وشهی‌بۆ‌دایکی‌بزاکێنێ!‌‬ ‫‌‬
‫دایک‌ئهبێ‌گوێ‌بیستی‌‬ ‫‌‬ ‫کهڕی‌له‌‬ ‫مه ‌کاتێك‌مرۆڤ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫و‌سته ‌‬
‫‌‬ ‫رپرسیاره ‌ ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫کێ‌به‌‬
‫ی‌باڵندهکان‪‌،‬وشه‌ی‌دایک‌و‌باوک‌نابێ؟!‌‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫جریوه‬
‫شهلی ‌له‌دایک ‌ئه‌بێ ‌هه‌تا ‌ماوه‌‌‬ ‫مه ‌کاتێک ‌مرۆڤ ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫لهو ‌سته‌ ‌‬ ‫رپرسیاره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫کێ ‌به‌‬
‫قاچی‌خهلک‌بێت‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫بێ‌چاوی‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬

‫‪‌406‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٢‬سورة‌یونس‪‌،‬أضواء‌البیان‌في‌إیضاح‌القرآن‌بالقرآن‪‌،‬ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌٢٦٩‬‬

‫‪461‬‬
‫دایک‌ئهبێ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندامی‌له‬ ‫گۆج‌و‌که ‌‬
‫مئه‬ ‫‌‬ ‫کاتێک‌مرۆڤ‌به ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫و‌سته ‌‬
‫‌‬ ‫رپرسیاره ‌ ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫کێ‌به‬
‫ت‌به‌مرۆڤی‌س‌اغ‌بخوازێت‪‌.‬‬ ‫سره ‌‬ ‫حه ‌‬ ‫تا‌ماوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫بێ‌دایکی‌یان‌باوکی‌ئهمرێ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دایک‌ئه‬ ‫‌‬
‫کاتێك‌منداڵ‌له‬ ‫مه‌‬
‫و‌سته ‌‬
‫‌‬ ‫رپرسیاره‌له‌‬
‫‌‬ ‫کێ‌به‌‬
‫ئاخر‌ههر‌منداڵی‌بێ‌باوان‌‬ ‫‌‬ ‫تی‌چییه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫تا‌ماوه‌نازانێت‌سۆزی‌دایک‌و‌باوکایه‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫ئازاره!‌‬
‫‌‬ ‫پر‌له‌‬
‫سته‌ ‌‬ ‫و‌هه ‌‬ ‫و‌تاوانه!‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رپرسه‌ ‌‬
‫له‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫کێ‌به‬ ‫دهکات‪‌.‬‬ ‫سته‌ ‌‬
‫و‌هه ‌‬ ‫ست‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫‪407‬‬
‫چییه؟ ‌‬ ‫و‌چاکه‌ ‌‬‫‌‬ ‫زانێ‌خراپه‌‬
‫‌‬ ‫کوشتنی‌منداڵی‌ساوا‌نه ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫کێ‌بهرپرسیاره‌‌ ‌‬ ‫‌‬
‫شهڕ‌و‌‬ ‫له ‌ ‌‬‫واته ‌خۆدی‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫که ‌‬ ‫ن‌هێزی‌شهڕه‌‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کات‌خاوه‬ ‫م‌تاوانه ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫تی‌به‌ئێمه‌ی‌دائه‌رێژێت!‪‌‌.‬‬ ‫‌‬ ‫ناکۆکی‌دهرونی‌خۆیه‌‬
‫‌‬ ‫له‌ئاشتی‌پێک‌دێت‪‌.‬‬ ‫‌‬
‫یه ‌دابنێت ‌که‌ ‌هێزی ‌خودا ‌هێزی ‌ئاشتیه‌ ‌و‌‬ ‫فه ‌‬
‫لسه ‌‬
‫مرۆڤایهتی ‌ده‌بێ ‌دان ‌به‌و ‌فه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ناو‌باشهدا‌دروست‌ببێت‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫نابێ‌خراپه‌ ‌‬
‫له‬ ‫‌‬
‫‌‬
‫شێوهی‌ئەڵاڵ‌‬ ‫‌‬ ‫‪‌٩‌.٢٢‌.٢٩‌.٠‬‬
‫یاخود‌ئهتوانین‌‬
‫‌‬ ‫ک‌مرۆڤه ‌‬
‫‌‬ ‫کهوێ‌ڕوخساری‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫وه‬ ‫تێک‌وا‌دهرده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌ئایه‬ ‫له ‌ ‌‬
‫چه‬ ‫‌‬
‫ههمان ‌کاتیشدا‌‬ ‫که ‌وه‌سف ‌ئه‌کرێت ‌له‌ ‌قوڕئاندا‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬ ‫ستهیه‌ ‌‬ ‫بلێن ‌وه‌ک ‌جه‌ ‌‬
‫لهم‌‬‫یهک‌ناچێت‪‌ ‌.‬‬ ‫هیچ‌شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌ئیسالم‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ئایەتێکیش‌هەیە‌جەخت‌ئەکاتەوە‌ئەڵاڵ‬
‫کهین‪‌:‬‬
‫ئاماژهی‌پێ‌ئ‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫تانهی‌خواره‌ ‌‬ ‫ئایه ‌‬‫‌‬
‫رههم‌هێنان‌‬ ‫ی‌لێ‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌له ‌خۆتان‌جوته‌‬ ‫مینه ‌و‌هه‌ ‌‬ ‫دی‌هێنی‌ئاسمانهکان‌و‌زه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وه‬
‫و ‌له‌ ‌مااڵتیش ‌ولفی ‌یه‌کتری ‌دروس ‌کرد ‌تا ‌زۆرتر ‌په‌ره‌و ‌پێبدا‪‌ .‬هیچ ‌شتێ‌‬
‫ر‌و‌بینایه‪‌.‬فَاطِرُ السَّمَاوَاتِ وَا ْلأَ ْرضِ جَ َعلَ لَكُمْ ِمنْ‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌خۆی‌بیسه‬ ‫ونیه‪‌،‬هه‌‬
‫ی‌ئه ‌‬
‫وێنه ‌‬ ‫‌‬
‫َأنْفُسِكُمْ أَ ْزوَاجًا وَ ِمنَ الَْأنْعَامِ أَ ْزوَاجًا َيذْ َرؤُكُمْ فِيهِ َليْسَ كَ ِمثْلِهِ شَيْءٌ وَ ُهوَ السَّمِيعُ‬
‫ا ْل َبصِيرُ‪ .‬الشوری ‪١١‬‬

‫وهاڵمی‌‬
‫نه‌ئهکوژێت!‌ ‌‬
‫ک‌کرد‌بۆچی‌ئەڵاڵ‌منداڵ‌لهو‌ته‌مه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫اڵیه‬ ‫کاتی‌خۆی‌پرسیارێکم‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪407‬‬

‫کهسێکی‌زۆر‌خراپی‌لێ‌‬ ‫یه‌ ‌‬
‫وانه ‌‬
‫چی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫بێته‌‬
‫ئه ‌‬‫و‌منداڵه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵ‌ئهزانێ‌که‌‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫رێزی‌وتی‌چونکه‌‬
‫‌‬ ‫ب‌ه‬
‫ردهمی‌ڕژێمی‌‬
‫سه ‌‬ ‫چونکه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫اڵمی‌بدهمه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫موێرا‌وه‬ ‫‌‬
‫ڕاستیدا‌نه‬ ‫له‌‬
‫ئهی‌کوژێت‪‌ ‌.‬‬ ‫رچێت‌بۆیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫مو‌دیکتاتۆرهکان‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌و‌هه‬ ‫سهدا‬
‫بوایه‌ ‌‬
‫ر‌وابێت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫رێز‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫الی‌به‬ ‫کو‌بڵێم‌ئه ‌‬
‫ی‌مه‬ ‫‌‬ ‫سهدام‌بوو‌تاوه‌‬
‫‌‬
‫دام‌زیاتر‌خهلک‌‬
‫‌‬ ‫له‌ ‌‬
‫سه‬ ‫کوژراوانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫و‌منداڵه‌‬
‫‌‬ ‫تۆ‌بڵێی‌ههموو‌ئه‌‬
‫‌‬ ‫وه‌ئەڵاڵ‌بیکوژتبان!‌‬‫مندالیه ‌‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫‌‬
‫سهر‌دونیا!‌‬
‫وانت‌هێنایه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تدا‌ئه‬ ‫بنه ‌‬
‫ره‬ ‫بۆچ‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫حالێانه‌‬
‫‌‬ ‫وه‌‬
‫زانێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫ئه ‌‬
‫بکوژن!!‌ ‌‬

‫‪462‬‬
‫کەوابوو‌ئەڵاڵ ‌ لە‌هیچ‌شتێک‌ناچێت‌و‌نابێ‌وەسفی‌جەستەی‌هەبێ‌بەاڵم‌بە‌‬
‫پێچەوانەی ‌ئەو ‌ئایەتە ‌چەند ‌ئایەتێك ‌هەیە ‌ئەڵاڵ ‌وەک ‌مرۆڤ ‌یاخود ‌وەک‌‬
‫مرۆڤ‌وەسف‌دەکرێت‌وەک‌ئەم‌ئایەتانەی‌خوارەوە‪‌:‬‬
‫‌‬
‫ئەڵاڵ ‌ڕوناکی ‌ئاسمانەکان ‌و ‌زەمینە‪‌ .‬نمونەی ‌ڕوناکیەکەی ‌وەک ‌تاقێک ‌وایە‌‬
‫چرایەکی ‌تێدا ‌بێت‪‌ .‬چراکەش ‌لەناو ‌شوشەیەکدا ‌بێت‪‌ .‬شوشەکەش ‌وەک‌‬
‫هەسارەیەکی ‌گەش ‌و ‌پرشنگدار ‌بێت ‌و ‌داگیرسابێت ‌بە ‌ڕۆنی ‌درەختێکی‌‬
‫موبارەکی ‌زەیتونی‪‌ .‬ڕووی ‌نە ‌لە ‌ڕۆژهەاڵت ‌و ‌نە ‌لە ‌ڕۆژئاوا ‌بێت ‌(سێبەر‌‬
‫نایگرێ‌نە‌کاتی‌هەڵهاتنی‌خۆر‌نەکاتی‌ئاوا‌بوون‪‌،).‬رۆنەکەشی‌(ئەوەندە‌پاک‌‬
‫و‌بێگەردبێ)‌خەریکە‌خۆی‌دابگیرسێت‌و‌ڕوناکی‌بداتەوە‪‌.‬ئەگەر‌ئاگریشی‌لێ‌‬
‫نەدات‪‌.‬ڕوناکی‌لەسەر‌روناکی‪‌.‬ئەڵاڵ‌هیدایەتی‌ئەو‌کەسە‌دەدات‌لە‌ڕێگای‌ئەو‌‬
‫روناکییە‪‌.‬ئەڵاڵ‌چەندەها‌نمونە‌دەهێنێتەوە‌بۆ‌خەڵکی‪‌.‬اللَّهُ نُورُ السَّمَـوَتِ وَاالٌّرْضِ‬
‫صبَاحُ فِى زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ كَأ ََّنهَا َكوْكَبٌ دُرِّىٌّ يُوقَدُ‬ ‫َم َثلُ نُو ِرهِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا ِمصْبَاحٌ الْ ِم ْ‬
‫مِن شَجَ َرةٍ ُّمبَـرَكَةٍ َز ْيتُونَةٍ الَّ شَرْقِيَّةٍ وَالَ غَ ْربِيَّةٍ يَكَادُ َز ْي ُتهَا يُضِىءُ وََلوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ‬
‫نُّورٌ عَلَى نُورٍ يَ ْهدِى اللَّهُ ِلنُو ِرهِ مَن يَشَآءُ َو َيضْرِبُ اللَّهُ االٌّ ْمثَالَ لِلنَّاسِ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَىْءٍ‬
‫عََليِمٌ‪ .‬النور ‪٣١‬‬

‫مهوێ ‌بریكارێك‌‬ ‫ردگاری ‌تۆ ‌به‌ ‌فریشتانی ‌ڕاگه‌یاند‪‌ :‬من ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئ‌هو ‌كاته‌ی ‌پەروە‬
‫علٌ فِى األَ ْرضِ خَلِيفَةً‬ ‫سهر ‌زه‌مین ‌دیاری ‌بكه‌م ‌‪‌ .‬وَِإذْ قَالَ ر َُّبكَ لِلْمَلَـئِكَةِ إِنِّي جَا ِ‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫‪....‬البقرة ‪٣٦‬‬
‫‌‬
‫بهستن‪‌.‬‬ ‫ده ‌‬
‫گهڵ‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫یمان‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫بهستن‪‌،‬بابزانن‌په‌‬ ‫ڵ‌تۆ‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌پهیمان‌له‌ ‌‬
‫گه‬ ‫سانه ‌‬ ‫وکه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫جێ‌نههێنێ‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫یمانی‌به‬ ‫‌‬
‫سی‌په‬ ‫سا‌هه ‌‬
‫رکه‬ ‫‌‬ ‫وان‌ڕایه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ستی‌ئه‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌ده‬ ‫له ‌‬ ‫دهستی‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫که‌‬‫یمانهی‌– ‌ ‌‬ ‫و‌په ‌‬ ‫سێکیش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫کا‪‌،‬هه ‌‬
‫ر‌که‬ ‫‌‬ ‫یمان‌شکێنی‌زهره‌ ‌‬
‫رده‬ ‫‌‬ ‫ر‌خۆی‌له ‌په‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫بهستوه‌‪‌ -‬به‌ ‌جێ ‌بێنێ‪‌ ،‬له‌ ‌دواڕۆژا ‌پاداشی ‌گه‌وره‌ی ‌ده‌داتێ‪‌ .‬إِنَّ‬ ‫گهڵ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬
‫‌‬
‫َّالذِينَ ُيبَايِعُو َنكَ إِنَّمَا ُيبَايِعُونَ اللَّ َه َيدُ اللَّهِ َف ْوقَ َأ ْيدِيهِمْ فَ َمنْ نَكَثَ فَإِنَّمَا َينْكُثُ عَلَى نَفْسِهِ‬
‫س ُي ْؤتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا‪ .‬الفتح ‪١٦‬‬ ‫وَ َمنْ َأوْفَى بِمَا عَا َهدَ عََليْهُ اللَّهَ فَ َ‬
‫وه‪َ ‌ .‬و َيبْقَى وَجْهُ ر َِّبكَ ذُو الْجَلَالِ‬ ‫مینێته ‌‬
‫‌‬ ‫خواکهت ‌هه‌ر ‌به‌ ‌به‌رز ‌و ‌به‌ڕێز ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫ڕووی ‌‬
‫وَالْإِكْرَامِ‪ .‬الرحمن ‪٢١‬‬
‫‌‬

‫‪463‬‬
 ‫س َتوَى‪ .‬طه ‪١‬‬‫تهختی‌خۆی‌دانیشت‪‌.‬الرَّحْ َمنُ عَلَى الْعَرْشِ ا ْ‬ ‫سهر‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫یه‌ ‌‬‫ئهو‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬
‫سهر‌‬
‫له ‌‬ ‫ئهکات ‌که‌ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ئاماژهی ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫روهها ‌چه‌ندین ‌ئایه‌تی ‌تر ‌هه‌یه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫شهکانی‌‬ ‫به ‌‬‫له ‌‬
‫ستکردهکانی ‌دروستکرد‪‌ ،‬که‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وهی ‌ده‌‬ ‫کهی ‌دانیشت ‌پاش ‌ئه‌ ‌‬ ‫رشه ‌‬
‫عه ‌‬ ‫‌‬
‫پێشتر‌باسمان‌کرد‪‌‌.‬‬
‫بۆ ‌ئەو ‌ئایەتانەی ‌سەرەوە ‌زاناکانی ‌ئیسالم ‌ئەو ‌وەسفانەی ‌ئەڵاڵ ‌بە ‌مەجازی‌‬
‫دادەنێن‌بۆیە‌دەبێ‌شیکاری‌بۆ‌بکەین‌و‌بزانین‌ئایا‌ئەوە‌مەجزازیە‪‌.‬‬
‫یەک‪‌ :‬لە ‌سوڕەتی ‌نور ‌زۆر ‌ڕونە ‌ئەڵاڵ ‌بە ‌روناکی ‌داندراوە‪‌ .‬دەقاو ‌دەق‌‬
‫وێنەکێشێکی‌کۆمپیوتەری‌دەتوانێت‌ئەو‌وەسفە‌دروست‌بکات‌و‌ئەڵاڵ ‌ببینین‪‌.‬‬
‫ئەگەر‌ئەو‌وەسفە‌وەسفی‌جەستەی‌نەبێت‌تەنها‌نیشاندانی‌ڕێگای‌راستی‌بێت‌‬
‫کەواتە ‌ئەوە ‌دەرئەنجام ‌دەکەین ‌ئەو ‌ئایەتە ‌لە ‌زەردەشتیەکان ‌هاتبێت ‌چونکە‌‬
‫ئەوان ‌هێزی ‌ئاشتی ‌و ‌خراپ ‌بە ‌روناکی ‌و ‌تاریکی ‌وەسف ‌دەکەن‪‌ .‬ئەوەش‌‬
‫ئەومان ‌بۆ ‌دەردەچێت ‌پەیامبەری ‌ئیسالم ‌لە ‌ژێر ‌کاریگەری ‌زەردەشتیەکان‌‬
‫بووە‪‌ .‬هەر ‌هیچ ‌نەبێت ‌لە ‌سەلمانی ‌فارسی ‌شتێکی ‌زانیوە‪‌ .‬هەرچەندە ‌خۆی‌‬
‫بازرگان‌بووە‌ئەو‌ناوچانە‌زۆر‌شارەزا‌بووە‪‌.‬‬
‫دوو‪‌:‬ئەگەر‌ئەڵاڵ ‌لەسەر‌رۆخساری‌مرۆڤە‌نەبێت‌چۆن‌بریکار‌لەسەر‌زەوی‌‬
‫دادەنێت‪‌ ،‬چونکە ‌بریکار ‌هەر ‌دەبێ ‌وەک ‌خۆی ‌بێت‪‌ .‬چونکە ‌ئەو ‌بریکارە ‌بە‌‬
‫روحی‌ئەڵاڵ ‌دەژیەت‪‌.‬وەک‌لە‌ئایەتی‌‪‌ ٩٩‬سوڕەتی‌الحجر‌ئاماژەی‌پێکراوە‌و‌‬
‫دەڵێت‪‌:‬جا‌کاتێک‌تەواوم‌کرد(واتە‌دروستکردنی‌ئادەم)‌فوم‌پێداکرد‌لە‌ڕوحی‌‬
‫خۆم‪‌،‬دەبێ‌یەکسەر‌سوژدەی ‌بۆ‌بەرن‪‌.‬فَِإذَا س َّ‬
‫َو ْيتُهُ َونَفَخْتُ فِيهِ ِمنْ رُوحِي فَقَعُوا‬
‫جدِينَ‪ .‬الحجر ‪‌٢٨‬‬ ‫لَهُ سَا ِ‬
‫هەروەها‌لە‌فەرمودەیەکی‌پەیامبەریش‌ئاماژە‌کراوە‌کە‌ئادەم‌لەسەر‌شێوەی‌‬
‫ئەڵاڵ ‌بووە‪‌،‬پەیامبەر‌ئەڵێ‌ئەگەر‌کەسێک‌لەگەڵ‌براکەی‌شەڕی ‌کرد‌با‌خۆی‌‬
‫لە‌دەموچاوی‌بپارێزێ‪‌،‬ئەڵاڵ ‌ئادەمی‌لەسەر‌شێوەی‌خۆی‌دروست‌کردووە‪‌.‬‬
‫‪408‬‬
‫ق آدَمَ عَلَى صُورَتِهِ‪.‬‬ ‫حدُكُمْ أَخَاهُ فَ ْليَجْ َتنِبِ الْوَجْهَ فَإِنَّ اللَّهَ خََل َ‬
‫إِذَا قَا َتلَ أَ َ‬
‫کەواتە ‌زۆر ‌ڕونە ‌ئەڵاڵ ‌شێوازەکی ‌مرۆڤانەی ‌هەیە ‌یاخود ‌ئێمە ‌شێوازەکی‌‬
‫ئەڵاڵیمان‌هەیە‌چونکە‌بە‌ڕوحی‌ئەو‌ژیاوین‪‌‌.‬‬

‫‪ 408‬صحیح مسلم‪ ،‬کتاب البر و الصلة ‪ ،‬االداب‪ ،‬باب النهي عن ضرب الوجە‬

‫‪464‬‬
‫یه‌‬
‫سته ‌‬
‫ر‌ڕوخساری‌جه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫ناکات‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬‫وه ‌ ‌‬
‫ی‌ئه ‌‬
‫ئایا‌ئەو‌ئایەتانە‌ئاماژه ‌‬
‫‌‬ ‫سێ‪‌:‬‬
‫کو‌به ‌ئاسانی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کات‌تاوه‬ ‫‌‬
‫سف‌ئه‬ ‫یه ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫وه‬ ‫که ‌به‌م‌شێوه‌ ‌‬ ‫یان‌ڕهوانبێژی‌قوڕئان‌ه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئایهتی ‌‪٢٣‬ی ‌سوره‌تی ‌الفتح ‌له‌‌‬ ‫بهلکو ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌ڕاستیدا ‌ڕه‌وانبێژی ‌نیه‌ ‌ ‌‬ ‫تێبگه‌ین‪‌ ‌ .‬‬
‫ئایهتی‌‪٩٢‬ی‌سوره‌تی‌‬ ‫کاربهێنابایه‪‌.‬یان‌له‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهی‌توانی‌'هێز'ی‌به‌‬ ‫دهست'‌ ‌‬‫جیاتی‌' ‌‬
‫بهکارهێنابا‪‌ .‬وابزانم ‌نابێ ‌باسی‌‬ ‫ئهی ‌توانی ‌'شکۆی' ‌ ‌‬ ‫الرحمن ‌له‌ ‌جیاتی ‌'ڕوو' ‌ ‌‬
‫ی‌دانیشێ‌چونکه ‌لۆجیک‌‬
‫‌‬ ‫رشه ‌‬
‫که‬‫ر‌عه ‌‬‫سه ‌‬ ‫بڵێت‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بوایه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫نه ‌ ‌‬
‫ین‌که ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌بکه‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫کانی‌تر‌ڕونمانکردهوه‌‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫شه‬ ‫ک‌له‌ ‌‬
‫شێ‌وه ‌‬ ‫‌‬ ‫ر‌عهرش‌دانی‬‫سه ‌‬ ‫له ‌‬
‫نیه‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهڵێ ‌نابێ ‌بڵێین‌‬ ‫شتیهت ‌په‌سند ‌بکه‌ین ‌که‌ ‌ ‌‬
‫رده ‌‬ ‫فهی ‌زه‌ ‌‬ ‫لسه ‌‬
‫زیاتر ‌ده‌توانین ‌فه‌ ‌‬
‫‪409‬‬
‫یه‪‌ .‬‬ ‫ر‌شێوهی‌خوا ‌‬
‫‌‬ ‫مرۆڤ‌له‌ ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬

‫گهڵ‌نێر)‬‫نێر‌له ‌‬
‫‌‬ ‫له‌قوڕئان‌(‬ ‫گهی‌ ‌‬ ‫‪‌ ‌٠‌.٢٢‌.٢٩‌.٠‬‬
‫ناوچهی‌ئوردنی‌‬‫‌‬ ‫كات‌كه ‌دانیشتوانی ‌‬
‫‌‬ ‫مبهر‌لوط ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ی‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫وه‬ ‫باسی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫قوڕئان ‌‬
‫یهك ‌پیاوه‌كانیان‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫فهسادی ‌كردبو ‌به‌ ‌‬ ‫كهی ‌ڕووی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ئێستا ‌بوون‪‌ ،‬نه‌ته‌وه‌ ‌‬
‫وهك‌له‌‌‬
‫نه ‌‬‫كرد‌له ‌دواوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زووی‌سێكسیان‌ئه‬ ‫‌‬
‫كانیشیان‌ئاره‬ ‫‌‬
‫ی‌و‌ژنه‬ ‫ببون‌به‌ ‌ ‌‬
‫گه‬
‫نانهت ‌خێزانی‌‬‫ته ‌‬ ‫سێكسیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ره ‌‬
‫الده ‌‬
‫ئهندامی ‌زێین‌ه‪‌ .‬ئەڵاڵ ‌زۆر ‌نیگه‌ران ‌ببو ‌به‌و ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دات‌كه‌‬
‫‌‬ ‫كه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫به‌چیرۆكه‌ ‌‬ ‫درێژه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ییە‪‌.‬قوڕئان‌‬ ‫ره ‌‬‫ناو‌ئهو‌الده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وتبوه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ریش‌كه‬ ‫پغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬
‫بهرەو‌‌ڕاست‌ڕه‌وی‌‬ ‫گایه‌ ‌‬
‫نێرێت‌تاوهكو‌ئه‌و‌كۆمەڵ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫نێردراو‌ئه‬ ‫چهند‌جارێك‌ئەڵاڵ‌‬ ‫‌‬
‫ئهكات ‌ئه‌و‌‬‫وه ‌ ‌‬
‫گاكه ‌چاك ‌نابێت‪‌ .‬دوا ‌جار ‌ئەڵاڵ ‌فه‌رمانی ‌ئه‌ ‌‬ ‫برۆن ‌به‌اڵم ‌كۆمەڵ ‌‬
‫ئایهتی‌‪‌ ٩٣‬بۆ‌‪‌٩٢‬‬ ‫له ‌سوره‌تی‌االعراف‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ناو‌بهرێت‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫واوی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌ته‌‬
‫گایه ‌ ‌‬
‫كۆمەڵ ‌‬
‫هۆزهكه‌ی‌خۆی‌‬ ‫وسا‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كات‌و‌ئهڵێت(‌لوتیشمان‌نارد‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫باسی‌ئهم‌چیرۆكه‌‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫كهس ‌له‌ ‌دنیا‌‬ ‫بهر ‌له‌ ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫كهن‪‌ ‌ ،‬‬ ‫وهنده‌ ‌شووره‌یی ‌ده‌ ‌‬ ‫ئێوه ‌كاری ‌ئه‌ ‌‬ ‫گوت‪‌ ‌ :‬‬
‫پهاڵماری ‌پیاوان‌‬ ‫له ‌بڕی ‌ژنان ‌– ‌ ‌‬ ‫حهت ‌كردن ‌– ‌ ‌‬ ‫ئێوه ‌بۆ ‌خۆ ‌ڕه‌ ‌‬ ‫نهیكردووه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫كهی ‌لوت‌‬ ‫هۆزه ‌‬
‫ركردوه‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫ئهندازەو ‌ده‌‬ ‫دفهڕی ‌له‌ ‌ ‌‬‫دهن‪‌ .‬راستی ‌ئێوه‌ ‌بۆ ‌بە ‌‬ ‫ده ‌‬‫‌‬
‫سگهلێكن‌كه‌‌‬
‫كه ‌‬ ‫مانه‌ ‌‬
‫ریانكهن‪‌،‬ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شاری‌خۆتان‌ده‬ ‫نده‌بوو‪‌ ‌:‬‬
‫له‬ ‫وه ‌‬ ‫ر‌ئه ‌‬
‫رامیان‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وه‬
‫ئیتر‌خۆی‌و‌كهس‌و‌كاریمان‌رزگار‌كرد‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫وێ‌به ‌پاك‌و‌خاوێنی‌بژین!‌‬ ‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫یانه‬ ‫‌‬
‫تهك ‌به‌ ‌جێماوان‪‌ .‬بارانێكمان ‌بۆ ‌باراندن‌‬ ‫كهوته‌ ‌ ‌‬
‫كهی ‌نه‌بێ‪‌ ،‬كه‌ ‌ ‌‬ ‫ههر ‌ته‌نیا ‌ژنه‌ ‌‬‫‌‬

‫‪The Ancient World, page 09 // The World’s Religions, page 242 -‬‬
‫‪409‬‬

‫‪252‬‬

‫‪465‬‬
 ‫و‌تاوانبارانه‌چۆن‌بوو!‌وَلُوطًا ِإذْ قَالَ لِ َقوْمِ ِه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕۆژی‌ئه‬ ‫پاشه‌‬
‫دهبزان‌ه ‌ ‌‬ ‫ئهمما‌باران!‌ ‌‬ ‫‌‬
‫شهْ َوةً ِمنْ‬ ‫حدٍ ِمنَ الْعَالَمِينَ‪ .‬إِنَّكُمْ لَتَ ْأتُونَ الرِّجَالَ َ‬ ‫سبَقَكُمْ ِبهَا ِمنْ أَ َ‬ ‫َأتَ ْأتُونَ الْفَاحِشَةَ مَا َ‬
‫جوَابَ َقوْمِهِ إِلَّا َأنْ قَالُوا أَخْرِجُوهُمْ ِمنْ‬ ‫دُونِ النِّسَاءِ َبلْ َأ ْنتُمْ َقوْمٌ مُسْرِفُونَ‪ .‬وَمَا كَانَ َ‬
‫ج ْينَاهُ وَأَهْلَهُ إِلَّا امْرََأتَهُ كَانَتْ ِمنَ الْغَابِرِينَ‪ .‬وَأَمْطَرْنَا‬ ‫قَ ْر َيتِكُمْ إ َِّنهُمْ ُأنَاسٌ َيتَطَهَّرُونَ‪ .‬فَ َأنْ َ‬
‫ن عَا ِقبَةُ الْمُجْرِمِينَ‪‌.‬االعراف‌‪)٩٢‌–‌٩٣‬‬ ‫عََل ْيهِمْ مَطَرًا فَانْظُرْ َكيْفَ كَا َ‬
‫سورهتی‌'هود'‌‬ ‫‌‬ ‫ت‌له‌‬
‫نانه ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫له‌قوڕئان‌ ‌‬ ‫وه‌ ‌‬‫ند‌جارێك‌دوباره‌بۆته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫م‌چیرۆكه‌ ‌‬
‫چه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫یه‪‌ ،‬له‌‌‬ ‫ئهكات ‌و ‌جه‌خت ‌ئه‌كات ‌چه‌ند ‌دژی ‌گه‌ ‌‬ ‫ومه ‌ ‌‬
‫دیسان ‌ئەڵاڵ ‌باسی ‌ئه‌و ‌قه‌ ‌‬
‫گهیشتنیان‌‬ ‫ینه ‌الی ‌لوت‪‌ ،‬به‌ ‌ ‌‬ ‫ئایهتی ‌‪‌ ٢٢‬تا ‌‪‌ (‌ ٩٢‬كاتێ ‌ڕاسپارده‌كانمان ‌گه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهی ‌به‌‌‬ ‫ئهمڕۆ ‌كار ‌دژواره‌‪‌ .‬هۆزه‌ ‌‬ ‫وه ‌و ‌گوتی‪‌ ‌ :‬‬ ‫نگانه ‌‬‫نه ‌‬ ‫وته ‌ ‌‬ ‫دژداماو ‌پێان ‌كه‌ ‌‬
‫دهپێشیشدا‌ه‌هر‌كاریان‌بێ‌نامووسی‌بوو‪‌،‬گوتی‪‌:‬‬ ‫داوان‌لێی‌وهكۆ‌بوون‪‌ ‌:‬‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ڵه‬ ‫‌‬
‫رمهزاری‌‬ ‫ههبێ ‌و ‌شه‌ ‌‬ ‫ئهم ‌كیژانه‌م ‌بۆ ‌ئێوه‌بن‪‌ ،‬پاكژترن‪‌ ،‬ترستان ‌له‌ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئاكار‌باشتان‌تێدا‌نیه؟‌گووتیان‪‌:‬خۆت‌‬ ‫‌‬ ‫كهن‪‌،‬ئاخۆ‌پیاوێکی ‌‬ ‫كانی‌خۆم‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫میوانه‬
‫مهت ‌زانیوه‌‪‌ ،‬هیچ ‌كارێكمان ‌به‌ ‌كیژه‌كانی ‌تۆ ‌نیه‌‪‌ ،‬دیاره‌ ‌بۆخۆشت ‌ده‌زانی‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫به ‌جێ‌‬ ‫بشكایه‪‌ ،‬یاخۆ ‌په‌نام ‌ببردایه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئێوه ‌‬
‫دهوێ؟ ‌گوتی‪‌ :‬بریا ‌هێزم ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫چیمان ‌ ‌‬
‫ئهسپارده‌ی ‌ئەڵاڵتین‪‌ ،‬ده‌ستی‌‬ ‫ئهی ‌لوت ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫ستهم! ‌گووتیان‪‌ ‌ :‬‬ ‫نایهكی ‌حه‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫چهند ‌به‌تڵێكی ‌شه‌وێدا ‌–‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌ماڵ ‌و ‌خێزانت ‌– ‌ ‌‬ ‫مانهت ‌پێ ‌ناگا‪‌ ،‬تۆ ‌له‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ئهوان‌بێ‪‌،‬‬ ‫ههرچی‌تووشی ‌ ‌‬ ‫یری‌ژنت‪‌،‬كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌،‬غ‌ه‬ ‫داته ‌‬‫ستان‌ئاوڕنه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕێ‪‌،‬كه‬ ‫بكه ‌‬
‫ونه‬ ‫‌‬
‫فهرمانی‌‬ ‫؟‌كه‌ ‌‬
‫یان‌نزیك‌نیه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬ئاخۆ‌به‬ ‫ری‌به ‌‬
‫یانه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬ژوانیشیان‌به‬ ‫تووشی‌ویش‌دێ‬
‫رداسان‌بهبێ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫قوڕی‌به‬ ‫گزمووله ‌‬
‫‌‬ ‫رهو‌نخون‌كرد‪‌.‬‬ ‫و‌جێمان‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ییشت‪‌،‬ئه‬ ‫ئێمه ‌ ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫ناوبڕ‌بۆ‌باراندن‪‌.‬وَلَمَّا جَاءَتْ رُسُُلنَا لُوطًا سِيءَ ِبهِمْ وَضَاقَ بِهِمْ ذَ ْرعًا وَقَالَ َهذَا َيوْمٌ‬
‫عصِيبٌ‪ .‬وَجَا َءهُ َقوْمُهُ ُيهْ َرعُونَ إَِليْهِ وَ ِمنْ َقبْلُ كَانُوا يَعْمَلُونَ السَّيِّئَاتِ قَالَ يَا َقوْمِ هَؤُلَاءِ‬ ‫َ‬
‫جلٌ‪ .‬قَالُوا لَقَدْ‬ ‫ضيْفِي أََليْسَ ِم ْنكُمْ رَ ُ‬ ‫طهَرُ لَكُمْ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَلَا تُخْزُونِ فِي َ‬ ‫َبنَاتِي هُنَّ أَ ْ‬
‫ُوةً َأوْ آوِي إِلَى‬ ‫عَلِمْتَ مَا َلنَا فِي َبنَا ِتكَ ِمنْ حَقٍّ وَإ َِّنكَ َلتَعْلَمُ مَا نُرِيدُ‪ .‬قَالَ َلوْ أَنَّ لِي بِكُمْ ق َّ‬
‫الل ْيلِ وَلَا‬
‫سلُ ر َِّبكَ َلنْ َيصِلُوا إَِل ْيكَ فَأَسْرِ بِأَهْ ِلكَ بِقِطْعٍ ِمنَ َّ‬ ‫شدِيدٍ‪ .‬قَالُوا يَا لُوطُ إِنَّا رُ ُ‬ ‫رُ ْكنٍ َ‬
‫ح‬ ‫الصبْ ُ‬
‫الصبْحُ أََليْسَ ُّ‬ ‫عدَهُمُ ُّ‬ ‫حدٌ إِلَّا امْرََأ َتكَ إِنَّهُ ُمصِي ُبهَا مَا َأصَا َبهُمْ إِنَّ َم ْو ِ‬‫يَ ْلتَفِتْ ِمنْكُمْ أَ َ‬
‫بِقَرِیبٍ‪ .‬فَلَمَّا جَاءَ أَمْ ُرنَا جَعَ ْلنَا عَا ِل َيهَا سَافَِلهَا وَأَمْطَرْنَا عَ َل ْيهَا حِجَا َرةً ِمنْ سِجِّيلٍ َم ْنضُودٍ‪‌.‬‬
‫هود‌‪)٩٩-٢٢‬‬

‫‪466‬‬
‫وهی‌لوت‌بێت‌‬ ‫ته ‌‬‫ك‌نه ‌‬
‫ی‌وه ‌‬ ‫‌‬ ‫سێك‌كرده ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫ڵێن‌هه ‌‬
‫ر‌كه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ت‌زانایانی‌ئیسالم‌ئه‬ ‫ته ‌‬
‫نانه‬ ‫‌‬
‫‪410‬‬
‫ڵێن‌ئهبێ‌به‌ردباران‌بكرێت‪.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێكیان‌ئه‬ ‫‌‬
‫بێ‌بكوژرێت‌و‌هه‬ ‫ئه ‌‬
‫وا‌ئه‬ ‫‌‬
‫یهكی‌فاسد‌و‌‬ ‫به‌كرده‌وه‌ ‌‬ ‫ردهكه‌وێ‌ئەڵاڵ‌دژی‌گه‌ی‌ه‌چونكه‌‌ ‌‬ ‫مان‌بۆ‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫دا‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫لێره ‌‬ ‫‌‬
‫گهڵ‌‬
‫مێ‌له ‌‬
‫‌‬ ‫رچی‌زۆر‌ڕون‌نییه ‌ئەڵاڵ ‌دژی‌لێسبیان‌بێت(‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫ئهبینێت‪‌ ‌ .‬‬‫ناڕهوای ‌ ‌‬
‫‌‬
‫یه‪.‬‬
‫رهوه‌ ‌‬
‫کالکه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رعی‌ئیسالمدا‌یه‬ ‫وه‌ل‌ه‌ ‌‬
‫شه‬ ‫دژی‌گهیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌زۆر‌ڕونه‌ئەڵاڵ‌‬
‫‌‬ ‫مێ)‌ ‌‬
‫به‬
‫ر‌له‌‬
‫هه ‌‬ ‫کی‌زۆر‌ڕون‌ئهبینین‪‌ ‌،‬‬
‫‌‬ ‫ئاراسته ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫دژه ‌‬
‫‪‌،‬ئێمه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫و‌شه ‌‬
‫رعه‬ ‫‌‬ ‫وانه ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫پێچه ‌‬‫به ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ر‌زهمین!‌‬
‫سه ‌‬ ‫نوێنهری‌خۆی‌له‌‌ ‌‬ ‫كات‌به‌ ‌‬‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫ك‌ئه‬ ‫گه ‌‬
‫كهی‌ئەڵاڵدا‪‌،‬ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫مان‌كتێبه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫ئهم‌‬
‫یشتوته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڵێگزهنده‌ر ‌ئه‌كات ‌كه‌ ‌چۆن ‌گه‌‬ ‫سورهتی ‌كه‌هف ‌ئەڵاڵ ‌باسی ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫ڕنهین‌‬
‫ئهدی‌زیل‌قه‌ ‌‬ ‫لێت‌دهپرسن‪‌ ‌:‬‬
‫‌‬ ‫بێ‌ئهڵێت(‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نقوم‌ئه‬ ‫ناو‌گۆمێكه‌‬
‫‌‬ ‫ڕۆژ‌له‌‬
‫‌‬ ‫شوێنه‌‬
‫‌‬
‫وامان‌كرد‌لهم‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌.‬‬
‫خوێنمه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌ئهویش‌شتێكتان‌بۆ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫رباره ‌‬
‫‌‬ ‫چۆن‌بوه؟‌بێژه‌‪‌ ‌:‬‬
‫وا‌ده‬ ‫‌‬
‫بهستیدا‌‬ ‫شوێن‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫سا‌به‌‬
‫‌‬ ‫كیشمان‌بۆ‌ڕهخساند‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌گش‌هۆیه‬ ‫دهستیبڕوا‌‬ ‫مینهدا‌ ‌‬
‫زه ‌‬ ‫‌‬
‫شه‌‬
‫ڕه ‌‬‫یشته ‌الی ‌خۆرنشین‪‌ ،‬الی ‌وابو ‌له‌ناو ‌كانی ‌یه‌كی ‌قوڕه‌ ‌‬ ‫چوو‪‌ .‬تا ‌گه‌ ‌‬
‫دهتوانی‌‬ ‫ڕنهین! ‌ ‌‬
‫لهو ‌الوه‌ ‌تووشی ‌هۆزێك ‌بوو‪‌ .‬گوتمان‪‌ :‬زیل ‌قه‌ ‌‬ ‫ئاوادهبێ‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬
‫سێ‌ناههقی‌‬
‫‌‬ ‫اڵم‌هه ‌‬
‫ركه‬ ‫‌‬ ‫گهاڵ‌بكه‌ی‪‌.‬وتی‪‌ ‌:‬‬
‫به‬ ‫یان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫یه‌ ‌‬
‫چاكه‬ ‫ی‌و‌بۆشت‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئازاربده‬
‫وه ‌الی‌‬ ‫برێته ‌‬
‫دهین ‌و ‌پاشانیش ‌ده‌ ‌‬ ‫بكا ‌– ‌له‌دواڕۆژا‪‌ -‬ئێمه‌ ‌ئازاری ‌ده‌ ‌‬
‫ركهسیش ‌باوه‌ڕی‌‬ ‫هه ‌‬ ‫پەروەردگاری‪‌ ،‬ئه‌وسا ‌ئه‌ویش ‌به‌ ‌توندی ‌ئازاری ‌ده‌دا‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫سهر ‌هاسان‌‬ ‫هێنا ‌و ‌ئاكارچاك ‌بوو‪‌ ،‬پاداشتی ‌چاك ‌به‌شی ‌ده‌بێ ‌و ‌كاری ‌له‌ ‌‬
‫خۆرههاڵت‪‌ .‬دیتی ‌تیشكی‌‬ ‫‌‬ ‫ییشته ‌‬
‫‌‬ ‫ههتا ‌گه‌‬‫دهكه‌ین‪‌ .‬دیسانیش ‌ڕێگه‌ی ‌گرته‌ ‌به‌ر‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫سهر ‌گه‌لێكدا ‌ده‌بارێ ‌كه‌ ‌جیا ‌له‌و ‌هیچ ‌ستارێكمان ‌نه‌دابێ‪‌ .‬ئا ‌به‌م ‌جۆره‌‌‬ ‫به ‌‬‫‌‬
‫بهر‪‌.‬‬
‫دهچوو‪‌ ،‬ده‌مانزانی‪‌ .‬دیسانیش ‌ڕێگه‌ی ‌گرته‌ ‌‬ ‫ههرچی ‌ئه‌و ‌بیری ‌بۆی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نهبون‌‬ ‫وانه ‌ ‌‬
‫ژهكه‌دا ‌هۆزێكی ‌دی‪‌ ،‬كه‌ ‌له‌ ‌‬ ‫پهنا ‌دووكه‌ ‌‬ ‫یشته ‌ناو ‌دوو ‌چیا‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬‫تاگه ‌‬ ‫‌‬
‫رنهین!‌عاجوج‌و‌ماجوج‌‬ ‫ی‌زیل‌قه ‌‬
‫‌‬ ‫دواندیان‪‌،‬كه‪‌ ‌:‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫لههیچ‌زمانێكی‌حاڵی‌ببن‪‌.‬‬ ‫‌‬
‫دفهڕن‪‌ ،‬ئاخۆ ‌باجێكت ‌پێ ‌بده‌ین ‌كه‌ ‌له‌ ‌نێوان ‌ئێمه‌ ‌و ‌ئه‌وان‌‬ ‫لهم ‌واڵته‌دا ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫پەروەردگارم ‌بۆی ‌ڕه‌خساندووم‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫وهی ‌‬‫ئه ‌‬‫ربهستێكمان ‌بۆچێ ‌بكه‌ی؟ ‌گوتی‪‌ ‌ :‬‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫هێژاتره‌‪‌ :‬سا ‌ئێوه‌ ‌به‌ ‌هێز‪-‬ی ‌خۆتان‪‌ -‬یاریم ‌بكه‌ن‪‌ ،‬تا ‌له‌ ‌نێو ‌ئێوه‌ ‌و ‌ئه‌وانا‌‬
‫کهی ‌بکه‌ن) ‌هه‌تا‌‬ ‫ڵه ‌‬
‫که ‌‬
‫پارچه ‌ئاسنم ‌بۆ ‌بهێنن ‌و ‌( ‌‬ ‫‌‬ ‫ربهندێكی ‌وه‌دی ‌بێنم‪‌ .‬‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫کهی ‌پڕ ‌کرد‪‌ ،‬ئه‌وسا ‌فه‌رمانیدا‪‌ ،‬تا ‌به‌‌‬ ‫مبهرو ‌ئه‌وب‌هری ‌هه‌ردوو ‌کێوه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬

‫‪‌410‬تفسیر‌ایة‌‪‌٩٠‬سورة‌هود‌‪‌/‬ابن‌کثیر‌‬

‫‪467‬‬
‫له ‌ژێریدا ‌کرابۆوه‌‪‌ ،‬هه‌تا ‌کاتێک‌‬ ‫مه) ‌فوو ‌بکه‌ن ‌له‌و ‌ئاگره‌ی ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬
‫موشه ‌‬
‫‌‬ ‫(‬
‫ی‌مسی‌تواوهم‌بۆ‌بهێنن‌تا‌‬ ‫‌‬ ‫مووی‌کرد‌به‌ئاگر‪‌،‬ئینجا‌(ذو‌القرنین)‌وتی‪‌ ‌:‬‬
‫ئاده‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫یهکی ‌به‌هێزی ‌لێ‌‬ ‫گهڵ ‌ئاسندا ‌تێکه‌ڵ ‌بکرێت ‌پێکهاته‌ ‌‬ ‫سهریدا ‌(مس ‌له‌ ‌‬ ‫بیکهم ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫شیان‌دهتوانی‌كونی‌‬ ‫‌‬ ‫سهری‌كه‌ون‌و‌نه‌‬ ‫بۆیان‌نهلوا‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئیتر‌تازه‌‬
‫‌‬ ‫دروست‌دهبێت)‪‌..‬‬
‫‌‬
‫پەروەردگارمڕا‪‌ ،‬جا ‌هه‌رگا‌‬ ‫‌‬ ‫الیهن ‌‬‫له ‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫زهییه‌ ‌ ‌‬ ‫مه ‌به‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫كهن‪‌ .‬گوتی‪‌ ‌ :‬‬ ‫‌‬
‫گۆڕایی‌و‌بهڵێنی‌‬ ‫‌‬ ‫ییشت‪‌،‬گشتی‌دهكاته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫جێ‌گه‬ ‫ڵێنهكه‌ ‌‬
‫ی‌به‬ ‫ی‌من‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پەروەردگار‬
‫عنْ ذِي الْقَرْ َن ْينِ ُقلْ سََأتْلُو عََليْكُمْ‬ ‫گاری ‌من ‌هه‌ر ‌وه‌دی ‌دێ‪َ ‌ ‌ .‬ويَسْأَلُو َنكَ َ‬ ‫پەروەرد ‌‬
‫س َببًا‪ .‬حَتَّى ِإذَا بَلَغَ‬ ‫س َببًا‪ .‬فَأَتْبَ َع َ‬ ‫ِمنْهُ ذِكْرًا‪ .‬إِنَّا مَكَّنَّا لَهُ فِي الْأَرْضِ وَآ َت ْينَاهُ ِمنْ كُلِّ شَيْءٍ َ‬
‫ع ْندَهَا َقوْمًا قُ ْلنَا يَا ذَا الْقَ ْرنَ ْينِ إِمَّا‬ ‫جدَ ِ‬ ‫ع ْينٍ حَ ِمئَةٍ َووَ َ‬‫جدَهَا تَغْرُبُ فِي َ‬ ‫مَغْرِبَ الشَّمْسِ وَ َ‬
‫َذبُهُ ثُمَّ يُرَدُّ إِلَى رَبِّهِ‬ ‫سوْفَ نُع ِّ‬ ‫حسْنًا‪ .‬قَالَ أَمَّا َمنْ ظَلَمَ فَ َ‬ ‫خذَ فِيهِمْ ُ‬ ‫َأنْ تُعَذِّبَ وَإِمَّا أَنْ تَتَّ ِ‬
‫سنَقُولُ لَهُ ِمنْ‬ ‫سنَى وَ َ‬ ‫عذَابًا نُكْرًا‪ .‬وَأَمَّا َمنْ آ َمنَ َوعَ ِملَ صَالِحًا فَلَهُ جَزَاءً الْحُ ْ‬ ‫َذبُهُ َ‬ ‫َفيُع ِّ‬
‫جدَهَا تَطْلُعُ عَلَى َقوْمٍ لَمْ نَجْعَلْ‬ ‫سبَبًا‪ .‬حَتَّى ِإذَا بَلَغَ مَطْلِعَ الشَّمْسِ وَ َ‬ ‫أَمْ ِرنَا يُسْرًا‪ .‬ثُمَّ َأ ْتبَعَ َ‬
‫س َببًا‪ .‬حَتَّى ِإذَا بَلَغَ َبيْنَ‬ ‫خبْرًا‪ .‬ثُمَّ َأ ْتبَعَ َ‬
‫طنَا بِمَا َل َديْهِ ُ‬‫ستْرًا‪ .‬كَذَِلكَ وَ َقدْ أَحَ ْ‬ ‫َلهُمْ ِمنْ دُو ِنهَا ِ‬
‫َّد ْينِ وَجَدَ ِمنْ دُو ِنهِمَا َقوْمًا لَا يَكَادُونَ يَفْ َقهُونَ َقوْلًا‪ .‬قَالُوا يَا ذَا الْقَ ْر َن ْينِ إِنَّ يَأْجُوجَ‬ ‫الس َّ‬
‫سدُونَ فِي الْأَ ْرضِ َف َهلْ نَجْ َعلُ َلكَ خَرْجًا عَلَى َأنْ تَجْ َعلَ َب ْي َننَا َو َب ْي َنهُمْ سَدًّا‪.‬‬ ‫وَمَأْجُوجَ مُفْ ِ‬
‫حدِيدِ‬ ‫ُوةٍ أَجْ َعلْ َب ْينَكُمْ َوبَ ْي َنهُمْ رَدْمًا‪ .‬آتُونِي ُزبَرَ الْ َ‬ ‫خيْرٌ فَأَعِينُونِي بِق َّ‬ ‫قَالَ مَا مَكَّنِّي فِيهِ رَبِّي َ‬
‫الصدَ َف ْينِ قَالَ انْفُخُوا حَتَّى ِإذَا جَعَلَهُ نَارًا قَالَ آتُونِي أُفْ ِرغْ عََليْهِ‬ ‫حَتَّى ِإذَا سَاوَى َب ْينَ َّ‬
‫ستَطَاعُوا لَهُ نَ ْقبًا‪ .‬قَالَ َهذَا رَحْمَةٌ ِمنْ رَبِّي فَِإذَا‬ ‫ظهَرُو ُه وَمَا ا ْ‬ ‫قِطْرًا‪ .‬فَمَا اسْطَاعُوا َأنْ يَ ْ‬
‫عدُ رَبِّي حَقًّا‪‌.‬الكهف‌‪)٢٩‌–‌٩٠‬‬ ‫عدُ رَبِّي جَعَلَ ُه دَكَّا َء وَكَانَ َو ْ‬ ‫جَا َء َو ْ‬
‫رئهكه‌وێ ‌ئەڵاڵ ‌جارێك ‌دژی ‌گه‌ییه‌ ‌و ‌جارێكی ‌تریش‌‬ ‫تهدا ‌ده‌ ‌‬ ‫لهم ‌دوو ‌سوره‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له‌چی‌بێت؟؟؟‬ ‫بێ‌حیكمهتی‌ئەڵاڵ‌ ‌‬‫‌‬ ‫ی‌ئهبێ!‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫نگری‌گه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫الیه‬
‫شیكردنهوه‌‪:‬‬
‫‌‬
‫وهك ‌باس ‌كرا ‌پەیامبەر ‌بازرگان ‌بوه‌ ‌زۆر ‌شوێنی ‌دیوه‌ ‌و ‌زۆر ‌ناوی‌‬ ‫‌‬
‫دوورگهی‌‬ ‫‌‬ ‫ناوچهی‌ئۆردن ‌بوه‌ ‌واته‌ ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫تهوه‌ی ‌'لوط' ‌ ‌‬ ‫شی‌بیستوه‪‌.‬نه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گه‌و ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬
‫چیرۆكهكه‌ی‌و‌‬ ‫‌‬ ‫زابوه ‌له‌ ‌‬
‫زۆر‌شاره ‌‬
‫‌‬ ‫بی‌زۆر‌نزیك‌بوه ‌هه‌ر‌بۆیه‌ ‌پەیامبەر ‌‬
‫‌‬ ‫عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬
‫كۆنهكانیش‌باس‌كراوه‌‪‌.‬ب‌هاڵم‌‬ ‫نه ‌ ‌‬ ‫خراپه ‌و‌له‌ ‌ئایی ‌‬ ‫‌‬ ‫زۆر‌باش‌وهسفی‌كردون‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌له‌‬ ‫شكركه ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌و‌له‬ ‫لگزه ‌‬
‫نده‬ ‫ئه ‌‬ ‫مهد‌بازرگان‌بوه‌ ‌ ‌‬ ‫ی‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كاتانه‬ ‫ی‌ئهو ‌‬
‫ر‌ئهوه‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫كهیان ‌مابو‪‌ ،‬هه‌ر ‌باس ‌له‌‌‬ ‫ناوچهی ‌میزۆپۆتامیا ‌نه‌مابون ‌ته‌نیا ‌مێژوه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫لگزهنده‌ر ‌هەوەسی ‌نێربازیشی‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫كهسیش ‌نه‌ی ‌وتوه‌ ‌ ‌‬ ‫كهی ‌كراوه‌‪‌ ‌ ‌،‬‬ ‫تیه ‌‬
‫ئازایه ‌‬
‫‌‬
‫ناوچهی ‌یۆنانی ‌نه‌دیبێ ‌هه‌ر ‌بۆیه‌ ‌بەو ‌هەوەس‌‬ ‫‌‬ ‫شه ‌پەیامبەر ‌‬ ‫وانه ‌‬‫له ‌‬ ‫هەبووە! ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ندهر‌ئاشكرایه!‬ ‫لگزه ‌‬
‫ی‌ئه ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫زانیوه‪‌.‬به‌اڵم‌مێژووه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ری‌نه‬ ‫لگزه ‌‬
‫نده‬ ‫ئه ‌‬ ‫بازییەی‌ ‌‬

‫‪468‬‬
‫ر‌ئهبێ‌و‌دژی‌‬‫نده ‌‬
‫لگزه ‌‬
‫ئه ‌‬
‫ك‌ههر‌خوی‌خودا ‌بێت‌ئایا‌بۆچی‌الیەنگری ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌‬
‫یه‬
‫ی‌لوت‌ئهبێ‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫وه‬ ‫نه ‌‬
‫‌‬
‫لەسەر‌ئەو ‌بۆچوونەم‪‌،‬ئەبێ ‌ڕاڤەکارانی‌قوڕئان ‌جارێكی‌تر‌بەسەر‌سوڕەتی‌‬
‫الکهف‌دا‌بچنەوە‌و‌ذي‌القرنین‌بە‌ئەسکەندەر‌نەچوێنن‪‌.‬ئەگەر‌ئەسکەندەر‌بێت‌‬
‫ئەوا ‌ئەو ‌شیکارییەی ‌ئێمە ‌کردمان ‌ڕاستە ‌و ‌ئەگەر ‌ئەویش ‌نەبێ ‌ئەوا ‌ئێمە‌‬
‫داوای ‌لێبوردن ‌دەکەین‪‌ .‬بۆیە ‌داوا ‌لە ‌موسلمانی ‌خۆشەویست ‌دەکەم‪‌ ،‬بەسەر‌‬
‫سوڕەتی ‌الکهف ‌دابچنەوە‪‌ ،‬ئەو ‌کەسایەتیە ‌بیکەن ‌بە ‌کەسێکی ‌تر ‌ئەگینا‌‬
‫ڕەخنەکان‌هەر‌بەردەوام‌دەبێ‪.‬‬

‫کردنی‌شهیتان‌‬
‫‌‬ ‫‪‌ ‌٢‌.٢٢‌.٢٩‌.٠‬‬
‫دزه‬
‫ئاماژهمان ‌پێکرد ‌چه‌ندین ‌ئایه‌ت ‌هه‌یه‌ ‌دژی ‌یه‌کن ‌به‌اڵم‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫سهره‌ ‌‬‫وهک ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئایهتی ‌‪٢٩‬ی‌‬ ‫مهد ‌بریتییه‌ ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫کهی ‌موحه‌ ‌‬ ‫یامه ‌‬
‫سهر ‌خودی ‌په‌ ‌‬ ‫زەقترین ‌ئایه‌ت ‌له‌ ‌‬
‫مبهر ‌و‌‬ ‫رچهند ‌پێغه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫له ‌پێش ‌تۆشدا ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهڵێت ‌( ‌‬ ‫سورهتی ‌الحج ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ردهم ‌ڕاگه‌یاندوه‌‪‌-‬‬ ‫مه ‌‬ ‫نیشانهكانی ‌ئێمه‌ی ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ڕاسپاردهمان ‌ناردوه‌ ‌و ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه) ‌شتێكی ‌ده‌پاڵ ‌ئاخنیوه‌‪‌.‬‬ ‫ههلی ‌زانیوه‌ ‌و ‌له‌ ‌خۆیه‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫شهیتان ‌( ‌‬‫ئیلالوبیلالن‪‌ ‌ -‬‬
‫كهی ‌شه‌یتانی ‌پوچ ‌كردوه‌ ‌و ‌له‌ ‌دواجاردا ‌نیشانه‌كانی‌‬ ‫وفێله ‌‬
‫نده ‌‬ ‫فه ‌‬ ‫ئهوسا ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كارزانه‪‌.‬وَمَا أَرْسَ ْلنَا مِنْ َقبِْلكَ ِمنْ رَسُولٍ وَلَا‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زانای‌له‬ ‫وه‪‌.‬ئەڵاڵ ‌‬‫و‌كردۆته ‌‬
‫‌‬ ‫خۆی‌پته‌‬
‫الشيْطَانُ ثُمَّ يُحْكِمُ اللَّهُ‬
‫َنبِيٍّ إِلَّا ِإذَا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّيْطَانُ فِي أُ ْمن َِّيتِهِ َف َينْسَخُ اللَّهُ مَا يُلْقِي َّ‬
‫یه‌بچێته‌‌ناو‌‬ ‫یتان‌بۆی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫کهوابو‌شه‌‬ ‫سورهتی‌الحج‌‪‌ ‌). ٢٩‬‬ ‫‌‬ ‫آيَاتِهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ‌‬
‫ند‌ئایهتێکی‌تر‌دژی‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫اڵم‌چه‬ ‫و‌زۆرجار‌کۆنترۆلی‌ئهکات‪‌.‬به‌‬
‫‌‬ ‫حیهکانی‌پەیامبەر‌‬ ‫وه ‌‬ ‫‌‬
‫ئهڵێت‪‌‌‌:‬‬ ‫یه‌ ‌‬
‫وه ‌‬
‫ی‌سهره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫وانهی ‌شوێن ‌تۆ ‌که‌وتون ‌و‌‬ ‫له ‌‬ ‫ندهکانی ‌من‪‌ ،‬جگه‌ ‌ ‌‬ ‫سهر ‌به‌ ‌‬ ‫به ‌‬‫ستهاڵتت ‌نییه‌ ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫ك عََل ْيهِمْ سُلْطَانٌ إِال َمنِ َّاتبَعَكَ ِمنَ ا ْلغَاوِينَ‪ .‬الحجر ‪١٢‬‬ ‫عبَادِي َليْسَ َل َ‬‫ِن ِ‬‫گومڕا‌بوون‪‌.‬إ َّ‬

‫وانهی ‌که‌ ‌بڕوایان ‌هێناوه‌ ‌و ‌خۆیان ‌به‌‌‬ ‫سهر ‌ئه‌ ‌‬ ‫ستهاڵتی ‌نیه‌ ‌به‌ ‌‬‫ئهو ‌هیچ ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سپاردوه‪‌ .‬إنَّهُ َليْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى َّالذِينَ آ َمنُوا َوعَلَى ر َِّبهِمْ‬
‫‌‬ ‫پەروەردگاریان ‌ئه‌‬
‫‌‬
‫َي َتوَكَّلُونَ‪ .‬النحل ‪٩٩‬‬

‫‪469‬‬
‫پەروەردگارت ‌بریکاریانه‌‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫ستهاڵتێکت ‌نیه‌‪‌ ،‬‬ ‫تۆ ‌به‌سه‌ر ‌به‌ندانی ‌من ‌هیچ ‌ده‌ ‌‬
‫ك عَلَ ْيهِمْ سُلْطَانٌ وَكَفَى بِرَبِّكَ وَكِيال‪ .‬االسراء ‪٠١‬‬
‫عبَادِي َليْسَ َل َ‬ ‫سیانه‪‌.‬إ َّ‬
‫ِن ِ‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬

‫سهریاندا ‌زاڵ ‌بێ؛ ‌ته‌نیا ‌بۆیه‌ ‌بوو ‌بزانین ‌کێ ‌بڕوای ‌به‌‌‬ ‫یدهتوانی ‌شه‌یتان ‌به‌ ‌‬ ‫نه ‌‬ ‫‌‬
‫مو‌شت‌چاودێره‪‌.‬وَمَا‬
‫‌‬ ‫له‌ ‌‬
‫هه‬ ‫پەروەردگارت‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه‌و‌کێش‌له‌واندا‌دودڵه‌‪‌.‬‬ ‫ت‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫قیامه‬
‫ِمنْ هُوَ ِم ْنهَا فِي شَكٍّ وَر َُّبكَ‬
‫كَانَ لَهُ عََل ْيهِمْ ِمنْ سُلْطَانٍ إِال ِل َنعْلَمَ َمنْ ُيؤْ ِمنُ بِاآلخِ َرةِ م َّ‬
‫عَلَى كُلِّ شَيْءٍ حَفِيظٌ‪.‬سبأ ‪٢١‬‬

‫كان‌بۆالی‌كێ‌دێن؟‌ئهوان‌بۆالی‌پیاوێكی‌زۆر‌درۆزن‌‬
‫‌‬ ‫ئایا‌پێتان‌بڵێم‌شه ‌‬
‫یتانه‬ ‫‌‬
‫َزلُ عَلَى‬
‫الشيَـطِينُ ‪َ -‬تن َّ‬ ‫بهزن‪َ .‬هلْ ُأن َِّبئُكُمْ عَلَى مَن َتن َّ‬
‫َزلُ َّ‬ ‫و‌بوختانچی‌و‌گوناهكاردا‌ده ‌‬
‫‌‬
‫كُلِّ أَفَّاكٍ َأثِيمٍ‪ .‬الشعراء ‪.٢٢٢- ٢٢١‬‬

‫پێی‌ئایهتی‌‪‌٢٩‬‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬به ‌‬

‫وه ‌‬ ‫بێته ‌‬
‫چیمان‌بۆ‌ڕون‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫ند‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌چه‬ ‫‌‬
‫ری‌ئازیز‌له‬ ‫‌‬
‫خوێنه‬
‫شهیتان‌توانی‌‬ ‫ڕ‌بووه ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌بێباوه‬ ‫سورهتی‌'الحجر'‌پەیامبەر ‌که‌سێکی‌گومڕا ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سورهتی‌شعراء‌پەیامبەر‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ٩٩٢‬و‌‪٩٩٩‬‬ ‫روهها‌له‌ ‌ ‌‬
‫هه ‌‬ ‫ری‌پێبهرێت‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫زه ‌‬
‫فه‬ ‫‌‬
‫کهوێ ‌قوڕئان‌‬ ‫رده ‌‬
‫وهمان ‌بۆ ‌ده‌ ‌‬ ‫مهش ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫کهسێکی ‌درۆزن ‌و ‌بوختانچییه‌‪‌ ‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫تهی ‌(‪٢٢‬ی‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫بهاڵم ‌به‌ ‌پێی ‌وشه‌کانی ‌ ‌‬ ‫ههندێک ‌ئایه‌تی ‌شه‌یتانی ‌تێکه‌وتوه! ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌سورهتی‌'الحج'‌ه‌‬ ‫‌‬ ‫ژی‌ئایهتی‌‪٢٢‬‬
‫‌‬ ‫'النحل'‌و‌‪٦٢‬ی‌'االسراء'‌و‌‪٩٢‬ی‌'سبأ')‌که‌ ‌د‬
‫یهکدادانی‌وێژه‌وانی‌و‌لۆجیکی‌تێدایه‌‪‌.‬‬ ‫به ‌‬
‫وێ‌ئایهته‌کانی‌قوڕئان‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ردهکه‌‬
‫بۆمان‌ده ‌‬
‫‌‬
‫شهیتان ‌توانی ‌دزه‌‌‬ ‫روهها ‌ئێمه‌ ‌پێشتر ‌باسی ‌سوره‌تی ‌'النجم'مان ‌کرد ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫وهک'‌‬ ‫فرێ‌بداته‌ناو‌قوڕئان‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ندین‌وشه‌‬
‫‌‬ ‫حیهکانی‌پەیامبەر‌ ‌‬
‫و‌چه‬ ‫وه ‌‬ ‫بکات‌بۆ‌ناو‌ ‌‬
‫کی‌زۆر‌ئهو‌‬
‫‌‬ ‫رجێک‌بۆ‌ماوه ‌‬
‫یه‬‫‌‬ ‫تلک‌الغرانیق‌العلی‌و‌إن‌شفاعتهن‌لترتجی'‌به‌‌ ‌‬
‫مه‬
‫گهر ‌مرۆڤ ‌و ‌جنۆکه‌ ‌کۆ‌‬ ‫ئهڵێت ‌ئه‌ ‌‬ ‫ههمان ‌کاتدا ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ‌ .‬‬ ‫مایه ‌‬
‫وشانه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ر‌مرۆڤ‌و‌جنۆکه‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫بێژه‪‌ ‌:‬‬
‫ئهڵێت‌( ‌‬ ‫که‌ ‌‬
‫ته ‌‬‫ئایه ‌‬
‫وا‌ناتوانن‌ئایهتێک‌بێنن‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫ببنهوه‌‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬
‫گهر‌‬ ‫و‌بیهێنن‪‌،‬ئه ‌‬
‫‌‬ ‫بێنن‪‌،‬ناتوانن‌وه ‌‬
‫ک‌ئه‬ ‫‌‬ ‫ی‌وێنهی‌ئه‌م‌قوڕئان‌ه ‌‬ ‫‌‬ ‫بۆ‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫کۆببنه ‌‬
‫‌‬
‫موشیان‌پشتیوانی‌یهکتری‌بن‪‌.‬قُل َّل ِئنِ ا ْ‬
‫جتَمَعَتِ اإلِنسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَن يَ ْأتُواْ بِ ِم ْثلِ‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫ئهبێ‌‬ ‫ظهِيراً‪ .‬االسراء ‪‌ .)٨٨‬‬ ‫ضهُمْ ِلبَ ْعضٍ َ‬‫هَـذَا الْقُرْآنِ الَ يَ ْأتُونَ بِ ِمثْلِهِ وََلوْ كَانَ بَ ْع ُ‬
‫وه‌‬‫جنۆکه ‌‬
‫‌‬ ‫شیتان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫قی‌ئایهتی‌‪٢٣‬ی‌سوره‌تی‌'الکهف'‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫پێی‌ده‬ ‫ش‌بزانین‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬
‫سوژده ‌بۆ ‌ئاده‌م‌‬ ‫‌‬ ‫فریشتهکانمان ‌وت‪‌ :‬‬ ‫‌‬ ‫ئهوسا ‌به‌ ‌‬ ‫کهش ‌ئه‌لێ( ‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫هاتووه‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬
‫فهرمانی‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫جنۆکهکان ‌بوو‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬ ‫تهنها ‌ئیبلس ‌نه‌بێ ‌له‌ ‌‬ ‫سوژدهیان ‌برد ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بهرن‪‌ .‬‬ ‫‌‬

‫‪470‬‬
‫نه ‌دۆستی‌خۆتان‌‬ ‫که ‌‬
‫یتان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫روهرێنی‌سه‌رپێچی‌کرد‪‌.‬ئاخۆ‌ئێوه‌ ‌توخمی‌شه‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫و‌یاربهیاره‌ ‌پیس‌تێکشکاون‪‌.‬وَإِذْ‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ناس‌له‬ ‫‌‬
‫خوانه‬ ‫یه!‌‬
‫دوژمنی‌ئێوه ‌‬
‫‌‬ ‫جگه ‌له‌ ‌من‌که‌ ‌‬ ‫‌‬
‫عنْ أَمْرِ رَبِّهِ‬ ‫جدُوا إِالَّ ِإبْلِيسَ كَانَ ِمنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ َ‬ ‫جدُوا آلدَمَ فَسَ َ‬‫قُلْنَا لِلْمَالئِكَةِ اسْ ُ‬
‫عدُوٌّ ِبئْسَ لِلظَّالِمِينَ َبدَالً‪ .‬الکهف ‪‌)١٦‬‬ ‫خذُونَهُ َوذُر َِّّيتَهُ َأوِْليَاء مِن دُونِي وَهُمْ لَكُمْ َ‬
‫أَ َفتَتَّ ِ‬
‫یه‌‬‫هه ‌‬‫له ‌توانایاندا ‌ ‌‬ ‫کهوێ ‌شه‌یتان ‌له‌ ‌توخمی ‌جنۆکه‌ن ‌و ‌ ‌‬ ‫رده ‌‬
‫کهوابو ‌بۆمان ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دژی‌ئهم‌‬
‫‌‬ ‫مان‌کاتدا‌به‌‬
‫‌‬ ‫ت‌دروست‌بکات‌له ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌ئایه‬ ‫فرێ‌بداته‌ناو‌قوڕئان‌‬
‫‌‬ ‫وشه‌‬
‫‌‬
‫ناتوانن‌ئایهتی‌قوڕئان‌دروست‌‬ ‫‌‬ ‫وه‌‬
‫کۆکهنه‌ ‌‬
‫ر‌مرۆڤ‌و‌جنۆکه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڵێ‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫ده ‌‬ ‫تانه‌ ‌‬
‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫بکهن‪‌.‬‬
‫‌‬
‫پریهتی ‌له‌‌‬ ‫ئاماژهمان ‌پێدا ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫مهش ‌وه‌ک ‌باسه‌کانی ‌ترمان ‌که‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫م‌دژهناوخۆیی‌هی‌قوڕئان‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ست‌به‬ ‫وهیه‌ ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫مرۆڤی‌ژیر‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫یهکتری‪‌.‬‬ ‫دژهئاراستەی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سه‌‬‫که ‌‬ ‫اڵم‌ئهو‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫خۆی‌ڕزگار‌بکات‌له‌دیل‌و‌کۆتی‌ئیسالم‪‌.‬به‌‬
‫‌‬ ‫تا‌زووه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بکات‌و‌هه‬
‫ههستی ‌پێبکات ‌و ‌خۆی ‌له‌ ‌گێلی ‌بدات ‌له‌ ‌پێناوی ‌مشتێک ‌پاره‌ی‌‬ ‫بێ ‌ویژدانه‌ ‌ ‌‬
‫کۆیله ‌و ‌تەوقی ‌ئیسالمی‌‬ ‫کهن ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫مزگهوته‌کان ‌خه‌لک ‌ئه‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫ڕۆژانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڕزیو ‌که‌ ‌‬
‫رهبی ‌تێناگه‌ن‌‬ ‫عه ‌‬‫له ‌ ‌‬
‫نه ‌ملی‪‌ ،‬سه‌دانی ‌وه‌ک ‌دایکی ‌من ‌و ‌دایکی ‌تۆ ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫خه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫يهک‌‬ ‫وهی‌وشە ‌‬ ‫رێژن‌بێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ڵئه‬ ‫فرمێسک‌بۆ‌دهنگی‌'عبدالباسط'‌و‌'المنشاوي'‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رچاو‌له‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌ ‌‬
‫به‬ ‫ناخه ‌‬
‫و‌ڕاستیانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ژادماد‌ئه‬ ‫وه ‌‬
‫ی‌نه‬ ‫الکانی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خابن‌بۆ‌مه‬ ‫تێبگهن‪‌ ‌.‬‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫ئهوه‌ی‌من‌‬ ‫وه‌ ‌‬‫مه ‌‬
‫که ‌‬‫من‌دڵنیای‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫کهن‪‌.‬‬
‫ڕ‌ئه ‌‬
‫وتاوی‌خۆیان‌که ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کی‌نه‬ ‫ناوی‌پاره ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫پێ‬
‫مزگهوت‌‬ ‫چی‌بۆچ‌من‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رکیان‌پێکردوه‌ ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫مو‌مهالکانیش‌دە‬ ‫‌‬ ‫رکم‌پێکردوه‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫دە‬
‫ی‌خوێنهری‌ئازیز‌‬ ‫‌‬ ‫به‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ی‌تهنها‌ویژدانه‌ ‌و‌نه‌‌هیچی‌تر‪‌.‬به‌اڵم‌دڵنیا ‌‬ ‫که ‌‬ ‫نیم‪‌،‬هۆیه‌ ‌‬
‫ی‌بیری‌ئێوه ‌ژیانی‌خۆمان‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌پێناوی‌ڕۆشنکردنه‌ ‌‬
‫وه‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫هه ‌‬
‫دانی‌وهک‌ئێمه‌ ‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫ئێمهش ‌حه‌زمان ‌ئه‌کرد ‌واڵتێکی‌‬ ‫لێکۆلینهوانه‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫تهرخان ‌کردوه‌ ‌بۆ ‌ئه‌م ‌جۆره‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهر ‌ئاینی ‌ئیسالم ‌نه‌ ‌بواین ‌و ‌ئاینی ‌دێرینی ‌خۆمان‌‬ ‫بوایه ‌و ‌له‌ ‌‬
‫خۆمان ‌هه‌ ‌‬
‫ئهکرد ‌وه‌ک‌‬ ‫وه‪‌ ،‬منیش ‌حه‌زم ‌ ‌‬ ‫وسابایه ‌‬
‫‌‬ ‫پراکتیز ‌بکردبا ‌بێه‌وه‌ی ‌که‌سێک ‌بچه‌‬
‫شت‌و‌گوزار‌ههر‌‬
‫‌‬ ‫ریک‌نهکردبا‌و‌بۆ‌گه‌‬ ‫‌‬ ‫مرۆڤێکی‌ئاسایی‌خۆم‌بهم‌کتێبه‌ ‌ ‌‬
‫خه‬ ‫‌‬
‫قامهکانی ‌ئه‌ورپا ‌پیاسه‌م ‌کردبا ‌به‌اڵم ‌چی ‌بکه‌ین ‌ئیمرۆ‌‬ ‫سهر ‌شه‌ ‌‬ ‫ڕۆژێ ‌له‌ ‌‬
‫پێنوسی‌ڕهشی‌ئیسالم‌‬ ‫‌‬ ‫ش‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لولی‌ئیسالم‌و‌چاوی‌ئێوه‬ ‫ناو‌گه ‌‬
‫رده‬ ‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫وتوینه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫که‬
‫ونهخونیم ‌نه‌کردبا ‌و ‌به‌ ‌ڕۆژیش‌‬ ‫شهو ‌شه‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫حهزم ‌ئه‌کرد ‌ ‌‬ ‫راوه‪‌ ‌ .‬‬ ‫تاریکک ‌‬
‫پێکهنیبام ‌و ‌منداڵێکی ‌برسی‌‬ ‫حهزم ‌ئه‌کرد ‌له‌ ‌ناخی ‌دڵه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫کرێکاریم ‌نه‌کردبا! ‌ ‌‬
‫بهر ‌نه‌بوایه‌ ‌و ‌جلی‌‬ ‫حهزم ‌ئه‌کرد ‌یه‌ک ‌وشه‌ی ‌قوڕئانم ‌له‌ ‌‬ ‫نهژادمادم ‌نه‌دیبا! ‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪471‬‬
‫بهدوای‌‬‫نیشه ‌هاوڕێ ‌خۆت ‌فێرکه ‌و ‌ ‌‬ ‫ده ‌تۆش ‌دامه‌ ‌‬ ‫بهر ‌بایه‌! ‌ ‌‬
‫ئاوریشمم ‌له‌ ‌‬
‫ئهگه‌ر‌ئیمرۆ ‌تێگه‌یشتی ‌سبەی‌بیری‌منداڵی‌‬ ‫‪‌،‬له ‌ئیسالم‌تێبگه!‌ ‌‬ ‫وه ‌‬‫زانیاری‌بکه‌ ‌‬
‫دیت‌با‌نهوه‌کانی‌تۆ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌تۆش‌ڕزگاریت‌نه‬ ‫بێ‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌هیچ‌نه‬ ‫ن‌که ‌‬
‫‪‌،‬هه‬ ‫ڕۆشه ‌‬‫‌‬ ‫خۆت‌‬
‫کهی ‌ببینی ‌به‌لکو ‌دواڕۆژی‌‬ ‫نجامه ‌‬
‫‌‬ ‫بیبینێ‪‌ .‬تێکۆشان ‌ئه‌وه‌ ‌نیه‌ ‌خۆت ‌ئه‌‬
‫کیان‌کۆیالیهتی‌‬
‫‌‬ ‫که ‌‬
‫م‪‌،‬یه‬ ‫دی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ڤدا‌دوو‌کۆیالیهتی‌به‌‬
‫‌‬ ‫له ‌مرۆ‬
‫رجه!‌ ‌‬
‫ت‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫ئامانجه ‌‬
‫که‬‫‌‬
‫کۆیالیهتی‌‬
‫‌‬ ‫من‌زۆری‌ویست‌تا‌له ‌‬
‫‌‬ ‫یه‪‌.‬‬
‫سته ‌‬
‫تی‌جه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌کۆیالیه‬ ‫بیروهۆشه ‌و ‌دووه‌‬
‫‌‬
‫ئێوهش‌‬
‫ده ‌ ‌‬ ‫کۆیلهم‪‌ ‌ .‬‬
‫سته ‌ ‌‬ ‫جه ‌‬ ‫دا ‌ڕزگارم ‌بێت ‌به‌اڵم ‌من ‌تا ‌ئێستا ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫بیروهۆش ‌‬
‫وه ‌خاکی ‌نه‌ژادماد‌‬ ‫یهکه‌ ‌‬
‫بیروهۆشی ‌خۆتان ‌ئازاد ‌بکه‌ن ‌تاوه‌کو ‌هه‌مومان ‌به‌ ‌‬
‫وهیه‌کی ‌ئازاد‌‬‫ئاسودهیی ‌نه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ستهکان ‌و ‌به‌ ‌‬ ‫ڕزگار ‌بکه‌ین ‌بۆ ‌ڕزگارکردنی ‌جه‌ ‌‬
‫پێشهنگی‌‬
‫کاتێکدا‌ئێمه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دایک‌بین‌له ‌‬
‫‌‬ ‫تی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کۆیالیه‬ ‫به ‌‬
‫ئێمه ‌ ‌‬
‫‪‌،‬تاوانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بهدی ‌بهێنین‬
‫‌‬
‫ستێرهناسی‌و‌پزیشکی‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌ماگین‌و‌زانستی‌ئه‬ ‫ئێمه ‌نه‌ ‌‬
‫وه‬ ‫شارستانیهت‌بووین‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬
‫دایک‌ئهبین‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫تی‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کۆیالیه‬ ‫چی‌ئیمرۆ‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌کردبو‌که‬ ‫که ‌‬
‫ره‬ ‫چه ‌‬
‫الی‌ئێمهوه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬

‫‪‌٢‌.٢٢‌.٢٩‌.٠‬عیسا‬
‫ئهبینین‪‌:‬‬
‫له‌دوو‌بابه‌تدا‌دژه‌‌ئاراستە‌ ‌‬
‫عیسا‌لهناو‌قوڕئان‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ت‌به‌‬
‫باره ‌‬
‫سه ‌‬
‫‌‬

‫ئهڵێت ‌(کفریان ‌کرد ‌که‌ ‌وتیان ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫ئایهتی ‌‪٢٠‬ی ‌سوره‌تی ‌المائدة ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫یهک‪‌ ‌ :‬‬ ‫‌‬
‫خوایهکی‌‬‫‌‬ ‫له ‌‬
‫جگه ‌ ‌‬
‫روهردگارێک ‌نیه‌ ‌ ‌‬ ‫یان‪‌ ‌ ،‬هیچ ‌خوایه‌ک‪‌ ،‬هیچ ‌په‌ ‌‬ ‫له ‌سێ ‌‬ ‫ێکه ‌ ‌‬
‫یهک ‌‬ ‫‌‬
‫سزایهکی‌توندیان‌‬ ‫‌‬ ‫کانیان‌وازنههێن‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫نابهجێ ‌‬
‫یه‬ ‫و‌گوفتاره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ر‌له‬ ‫نها‪‌،‬خۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تاکو‌ته‬
‫کهوێت‪ .‬لَ َقدْ كَفَرَ َّالذِينَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ ثَالِثُ ثَلَاثَةٍ وَمَا ِمنْ إِلَهٍ إِلَّا إِلَهٌ وَاحِدٌ وَِإنْ لَمْ‬‫رده ‌‬
‫به ‌‬‫‌‬
‫وه‌‬
‫ش‌ئه ‌‬‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫عذَابٌ أَلِيمٌ‪ .‬المائدة ‪‌ ‌)١٣‬‬ ‫َي ْن َتهُوا عَمَّا يَقُولُونَ َليَمَسَّنَّ َّالذِينَ كَفَرُوا ِم ْنهُمْ َ‬
‫سێ‌بهش‌‬‫‌‬ ‫له ‌‬
‫بێ‌ئهوا‌کافره‌واته‌ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫یانی‌هه‬ ‫ی‌بڕوای‌به ‌سێ‬
‫‌‬ ‫نێت‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫دهگه‌ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫ئهی ‌خاوه‌ن ‌کتێبه‌کان! ‌زیادڕه‌وی ‌له‌‌‬ ‫اتبێ‪‌ .‬به‌اڵم ‌هه‌ر ‌له‌م ‌قوڕئان‌ه ‌ئەڵێ ‌( ‌‬ ‫پێکه ‌‬
‫کهن‪‌ ،‬مسیح ‌عیسای ‌کوڕی‌‬ ‫مه ‌‬‫ههق ‌زیاتر ‌باسی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫کهن ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫کهتان ‌مه‌ ‌‬ ‫ئاینه ‌‬
‫‌‬
‫م‪‌،‬له ‌روحی‌‬ ‫ناو‌مریه ‌‬
‫‌‬ ‫لیدایه ‌‬
‫هه ‌‬ ‫که ‌ ‌‬
‫یه ‌ ‌‬ ‫یه‪‌ ،‬وشه‌ی‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫یامبهری‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫مه ‌ ‌‬
‫ریه ‌‬
‫مه ‌‬
‫‌‬
‫وازبهێن‌چاکتره‌‬
‫‌‬ ‫ن‪‌،‬مهڵێن‌سێن ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌بکه‬ ‫ره ‌‬
‫که‬ ‫یامبه ‌‬
‫و‌په ‌‬ ‫بڕوا‌به ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫یه‪‌ ‌.‬‬‫ئەڵاڵ ‌‬
‫منداڵی‌ببێت‌ههرچی‌‬
‫‌‬ ‫ی‌که ‌‬
‫‌‬ ‫لهوه‌‬
‫ردو‌دووره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پاک‌و‌بێگه‬ ‫که ‌‬
‫ریه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫بۆ‌ئێوه‪‌.‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫نیانه‪‌،‬‬
‫ههر ‌هه‌مووی ‌ئه‌و ‌خاوه‌ ‌‬ ‫ئاسمانهکان ‌و ‌هه‌رچی ‌له‌ ‌زه‌ویدا ‌هه‌یه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫رپهرشتیاری ‌(دروستکراوانی ‌بێت)‪ .‬يَا‬ ‫دیهێنهرو ‌سه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫که ‌ ‌‬
‫به‬ ‫سه ‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫بێگومان ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬

‫‪472‬‬
 ‫أَ ْهلَ الْ ِكتَابِ لَا تَغْلُوا فِي دِينِكُمْ َولَا تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ إِلَّا الْحَقَّ إِنَّمَا الْمَسِيحُ عِيسَى ا ْب ُ‬
‫ن‬
‫مَ ْريَمَ رَسُولُ اللَّهِ وَكَلِ َمتُهُ أَلْقَاهَا إِلَى مَ ْريَمَ وَرُوحٌ ِمنْهُ فَآ ِمنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَلَا تَقُولُوا‬
‫سبْحَانَهُ َأنْ يَكُونَ لَهُ وََلدٌ َلهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ‬ ‫حدٌ ُ‬ ‫خيْرًا لَكُمْ إِنَّمَا اللَّهُ إِلَهٌ وَا ِ‬
‫ثَلَاثَةٌ ا ْن َتهُوا َ‬
‫تهدا ‌ئەبینین ‌ئەڵاڵ ‌دژی ‌ئەو‌‬ ‫لهم ‌ئایه‌ ‌‬ ‫وَمَا فِي الْأَرْضِ وَكَفَى بِاللَّهِ‪ .‬النساء ‪‌ ‌ )١١١‬‬
‫کەسانەیە‌کە‌بڕوایان‌بە‌سێیانییە‌و‌عیسا‌بە‌کوڕی‌ئەڵاڵ‌دائەنێن‪‌.‬بەاڵم‌بۆمان‌‬
‫واته ‌عیسا‌‬ ‫که ‌‬ ‫که ‌و ‌روحی ‌ئەڵاڵ ‌پێک ‌هاتووه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫وشه ‌‬
‫ردهکه‌وێت ‌عیسا ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫د‌ه ‌‬
‫ی‌ئایهتی‌‪٢٠‬ی‌‬ ‫‌‬ ‫مهش‌پێچه‌ ‌‬
‫وانه‬ ‫ئه ‌‬ ‫ندی‌ههیه‌‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫له ‌ئەڵاڵ ‌و‌سیفاتی‌ئەڵاڵ ‌‬
‫وه‬ ‫بهشێکه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یه‪‌.‬‬
‫انی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌بڕوایان‌به‌سێی‬
‫‌‬ ‫ت‌کافرن‌ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫‌‬ ‫دهڵی‬‫که‌ ‌‬‫یه‌ ‌‬ ‫سورهتی‌'المائدة' ‌‬ ‫‌‬
‫ئهی‌عیسا!‌‬ ‫ئهوسا‌ئەڵاڵ‌گوتی‪‌ ‌:‬‬ ‫عمران‌ئهڵێت‌( ‌‬‫‌‬ ‫ی‌سورهتی‌ال‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٢٢‬‬ ‫له‌ ‌‬ ‫دوو‪‌ ‌:‬‬
‫وه ‌‪-‬و‌‬ ‫مهوه‌‪‌ -‬بۆالی ‌خۆمت ‌دێنمه‌ ‌‬ ‫كه ‌‬
‫من ‌ئه‌تمرێنم ‌و ‌بۆ ‌الی ‌خۆم ‌به‌رزت ‌ئه‌ ‌‬
‫ش‌كه ‌په‌یڕه‌وی ‌تۆن‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫هێناوه ‌و‌ئ‌ه ‌‬
‫وانه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕیان‌نه‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫باوه‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫كه ‌‬ ‫ت‌پاك‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫وانه‬ ‫‌‬
‫گشتو‌دێنهوه‌‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫پاش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ڕهكاندا‪‌ ‌.‬‬
‫له‬ ‫ر‌بێ‌باوه ‌‬
‫‌‬ ‫كهم‌به‌ ‌‬
‫سه‬ ‫ت‌زاڵیان‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تا‌قیامه‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫له ‌نێوانتاندا ‌ڕوویدا‪ِ .‬إذْ قَالَ اللَّهُ يَا‬ ‫گهم ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫ڕاده ‌‬
‫الی ‌خۆم ‌و ‌به‌و ‌كێشه‌و ‌گێره‌ ‌ ‌‬
‫علُ َّالذِينَ َّاتبَعُوكَ فَ ْوقَ‬ ‫عِيسَى إِنِّي ُم َتوَفِّيكَ وَرَافِ ُعكَ إِلَيَّ وَمُطَهِّرُكَ ِمنَ َّالذِينَ كَفَرُوا وَجَا ِ‬
‫ختَلِفُونَ‪‌.‬ال‌‬ ‫َّالذِينَ كَفَرُوا إِلَى َيوْمِ الْقِيَامَةِ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأَحْكُمُ بَ ْينَكُمْ فِيمَا ُك ْنتُمْ فِيهِ تَ ْ‬
‫عمران‌‪‌.)٢٢‬‬
‫‌‬
‫ئهڵێت‪‌:‬‬ ‫مهسیح‌ده‌کات‌و‌ ‌‬ ‫نهکوشتنی‌ ‌‬ ‫باس‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه‌‬
‫ها‌ئایهتێكی‌تر‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬
‫كه‌‬
‫ئێمه ‌عیسای ‌كوڕی ‌مه‌ریه‌من ‌له‌ناوبرد ‌– ‌ ‌‬ ‫دهیانگوت‪‌ ‌ :‬‬ ‫وهش ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫بهر ‌ئه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫ئهوان ‌كوشتیان‪‌ ،‬نه‌توانیان ‌له‌ ‌خاچی ‌ده‌ن‪‌،‬‬ ‫نه ‌ ‌‬‫كهچی ‌ ‌‬ ‫مبهری ‌ئەڵاڵ ‌بوو‪‌ ‌ -‬‬ ‫پێغه ‌‬ ‫‌‬
‫م‌لهناو‌‬‫ی‌ئه ‌‬ ‫ی‌دهرباره‌ ‌‬ ‫سانه ‌‬ ‫و‌كه ‌‬ ‫یان‌ناسی‌و‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ریان‌لێ‌تێكچووبو‪‌،‬نه‬ ‫‌‬
‫اڵم‌سه‬ ‫‌‬
‫به‬
‫ر‌پهیڕه‌وانی‌گومانن‌و‌‬ ‫و‌هه ‌‬ ‫وبارهوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌دوودڵن‌له‬ ‫ڕایه ‌‬
‫كه‬ ‫‪‌،‬له ‌ ‌‬ ‫یانه ‌‬ ‫خۆدا‌كێشه‌ ‌‬
‫یان‌كوشتوه‪‌ .‬وَقَوْ ِلهِمْ إِنَّا قَتَلْنَا الْمَسِيحَ عِيسَى ا ْبنَ مَ ْريَمَ رَسُولَ اللَّهِ وَمَا‬‫‌‬ ‫‌‬
‫بێگومان‌نه‬
‫ختَلَفُوا فِيهِ لَفِي شَكٍّ ِمنْهُ مَا َلهُمْ بِهِ مِنْ‬ ‫َقتَلُوهُ وَمَا صََلبُوهُ وَلَ ِكنْ شُبِّهَ َلهُمْ وَإِنَّ َّالذِينَ ا ْ‬
‫سوره‌النساء‌‪.٢٢٢‬‬ ‫‌‬ ‫َّن وَمَا َقتَلُو ُه يَقِينًا‪‌.‬‬‫عِلْمٍ إِلَّا اتِّبَاعَ الظ ِّ‬
‫مردنیهتی!‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وی‌تر‌نه‬ ‫كترن‌یهكیان‌مردنی‌'مسیح'‌ه‌ ‌‬
‫و‌ئه‬ ‫‌‬ ‫یهت‌دژی‌یه‌‬ ‫كهوابو‌دووئا ‌‬ ‫‌‬
‫یه ‌خۆیان ‌ده‌رباز ‌بكه‌ن ‌باوه‌ر ‌به‌خۆیان‌‬ ‫ڵه ‌‬‫یانهوێ ‌له‌م ‌هه‌ ‌‬ ‫لێرهدا ‌موسڵمانان ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ک‌لهم‌‬
‫ر‌یه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫ت‌به ‌وشه‌ی‌(متوفیک)‌ ‌‬ ‫باره ‌‬ ‫سه ‌‬ ‫بڕوا‌به ‌خەڵکیش‌بهێنن‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫بهێن‌و‌‬
‫وشهی(متوفیک)مانای‌‬ ‫ئهڵێت ‌ ‌‬ ‫یه‪‌ ،‬بۆ ‌نمونه‌‪'‌ :‬ابن ‌عباس' ‌ ‌‬ ‫زانایانه ‌بۆچونێکیان ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪473‬‬
‫ئهڵێت ‌ئەڵاڵ ‌بۆ ‌ماوه‌ی ‌سێ ‌كاتژمێر ‌له‌‌‬ ‫مردنیهتی‪'‌ .‬وهب ‌كوری ‌منب'‌ه ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهڵێت ‌بۆ ‌سێ ‌ڕۆژ ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫كهی ‌مراندویه‌تی‪'‌ ،‬ئیدریس ‌كوری ‌وهب' ‌ ‌‬ ‫یانیه ‌‬
‫به ‌‬ ‫‌‬
‫مراندویهتی‪.‬‬
‫‌‬
‫كجارهكی‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫وهك ‌مردنی‌یه‌‬ ‫دونیا‌مراندویهتی‌نه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهڵێت ‌له‌ ‌‬ ‫روهها‌'مطر‌الورق' ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ههر‌‬‫ته( ‌‬‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شیان‌ئه‬ ‫بهڵگه‌‬
‫وه‌ ‌‬‫خه ‌‬‫ستی‌له(متوفیك)‌ ‌‬‫‌‬ ‫مهبه‌‬
‫نهخێر‪‌ ‌،‬‬ ‫ندێكیان‌ئهڵێن‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫ستی‌له‌‬
‫‌‬ ‫ر‌مه ‌‬
‫به‬ ‫گه ‌‬ ‫اڵم‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌دهتان‌مرێنێ‪ ..‬وهو الذي‌يتوفاكم‌بالليل)‌به‌‬ ‫شه ‌‬ ‫به ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬‫‌‬
‫وی‌لێبخات‌تاوهكو‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پێوست‌ناكات‌خه‬ ‫چونكه ‌ئەڵاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫خهو‌بێت‪‌،‬شتێكی‌نالۆجیكه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڵیئهكێشا‌بۆ‌ئاسمان!‬ ‫و‌هه ‌‬‫بێ‌خه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌به‌‬
‫كسه ‌‬ ‫الی‌خۆی‪‌،‬بهلكو‌یه‌ ‌‬‫‌‬ ‫وه‌‬
‫بیهێنێته ‌‬
‫‌‬
‫ر‌بابهتی‌مسیح‌‬ ‫‌‬ ‫كهوابو‌له‌ ‌‬
‫سه‬ ‫ڵگهی‌لۆجیكین‪‌ ‌.‬‬ ‫ی‌بێ‌به ‌‬
‫‌‬ ‫موی‌بهڵگه‌‬
‫‌‬ ‫مانه‌ ‌‬
‫هه‬ ‫اڵم‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫مردوه ‌یان ‌نا‪‌ ،‬بۆ‌‬ ‫‌‬ ‫یهكمان ‌به‌دی ‌كرد ‌و ‌ئیتر ‌نازانین ‌مسیح ‌‬ ‫دوو ‌ئایه‌تی ‌دژ ‌به‌ ‌‬
‫ههر ‌ئه‌وان ‌خاوه‌ن ‌مژده‌‌‬ ‫گوسیهكان ‌بكه‌ین‪‌ ،‬چونكه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫مهش ‌ئه‌بێ ‌پرس ‌به‌ ‌ ‌‬
‫مه‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫‪411‬‬
‫ردهكه‌ری‌بوون!‌‬ ‫روه ‌‬‫ر‌و‌په ‌‬
‫‌‬ ‫و‌بهخێوكه‌‬ ‫پێدراوی‌مهسیحن ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‌‬
‫ی‌جوله ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫وه‬ ‫نه ‌‬‫‪‌ ‌٦‌.٢٢‌.٢٩‌.٠‬‬
‫له‌‬
‫یه‪‌.‬ئێمه‌ ‌ ‌‬‫که ‌‬ ‫وهی‌جولە ‌‬ ‫ته ‌‬‫باسکردنی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫کهی‌قوڕئان ‌‬ ‫ئاراسته ‌‬
‫‌‬ ‫کێک‌له ‌دژه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌یه‌‬
‫‌‬
‫ئایهت ‌و ‌وته‌‌‬ ‫کهمان ‌کرد‪‌ ،‬پەیامبەر ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫تهوه‌ی ‌جوله‌ ‌‬ ‫نه ‌‬‫کهم ‌باسی ‌ ‌‬ ‫بهشی ‌یه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئایهتی ‌‪٢٩٩‬ی ‌سوره‌تی ‌البقرة ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫که ‌سوک ‌ئه‌کات ‌به‌اڵم ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫وهی ‌جوله‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫نه ‌‬
‫‌‬
‫‪‌،‬له‌چاو‌‬‫گهڵ‌کردن ‌‬ ‫ندم‌چاکه‌ده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ن‌چه‬ ‫بیرمه ‌‬
‫که‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫ی‌بهره‌ی‌ئیسرائیل!‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ئهڵێت‌(‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مو‌دونیا‪‌،‬پتر‌ڕێزم‌له‌ئێوه‌‌نا‪‌.‬يَا َبنِي إسْرَائِيل ُاذْكُرُوا نِعْ َمتِي َّالتِي َأنْعَمْت‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵکی‌هه‬ ‫‌‬
‫خه‬
‫عََليْكُ ْم وَأَنِّي فَضَّ ْلتُكُ ْم عَلَى الْعَالَمِينَ‪ .‬البقرة ‪)١٤٤‬‬
‫می‌پێش‌جهنگی‌جیهانی‌‬ ‫‌‬ ‫تا‌سه ‌‬
‫رده‬ ‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫دابچینه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌مێژوی‌جوله‌که‌ ‌‬ ‫ر‌ئێمه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫ههم ‌خۆشیان ‌نه‌دیت ‌و ‌هه‌ر ‌چه‌وساوه‌ی ‌ژێر ‌نه‌ته‌وه‌کانی ‌تر ‌بوون‪‌ ،‬ئایا‌‬ ‫دوو ‌‬
‫مبهری‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫که ‌ ‌‬ ‫وهندی ‌جوله‌ ‌‬ ‫سهر ‌چی ‌بوو‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫سهر ‌جوله‌که‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫فهزلی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یه‌‬
‫بیش‌بهم‌شێوه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ناو‌ئیسالمی‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫کن‌بۆی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫وێ‌و‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆیان‌خۆش‌ئه‬
‫له‌‬
‫‪‌،‬ئیتر‌ڕاستی‌لهناو‌قوڕئان‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دهر‌بوون‬ ‫وساوه‌و‌ده‌ربه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫چی‌هه ‌‬
‫ر‌چه‬ ‫‌‬ ‫نایبینین!‌ ‌‬
‫که‬
‫کۆێیه؟‌‬
‫‌‬
‫‌‬

‫‪411‬‬
‫‪Geza Vermes The Nativity, Page ١١١- ١١٤‬‬

‫‪474‬‬
 ‫چیهتی‬
‫رهب‌ ‌‬ ‫عه ‌‬‫‪‌ ‌٢‌.٢٢‌.٢٩‌.٠‬‬
‫به‌‬
‫رستیهتی ‌كردوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌په‌‬ ‫ته ‌‬ ‫كهن ‌پەیامبەر ‌زۆر ‌نه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫چهند ‌ئایه‌تێك ‌وا ‌ئاماژه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهر‌‬ ‫یهک ‌له‌ ‌‬ ‫ببێته ‌پله‌ ‌ ‌‬
‫که ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫رزكردۆته ‌‬
‫‌‬ ‫کهی ‌خۆی ‌هێنده‌ ‌ ‌‬
‫به‬ ‫نهته‌وه‌ ‌‬ ‫یهک ‌ ‌‬‫ڕێژه‌ ‌‬
‫رهب‌‬ ‫وهی ‌عه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫ئهڵێ ‌نه‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫ههمان ‌کاتدا ‌چه‌ند ‌ئایه‌تێک ‌هه‌ ‌‬ ‫وهكانی ‌تر‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫نه ‌‬‫‌‬
‫قهت‌‬ ‫بێت‌ئهڵێن‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫تانه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫و‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زۆر‌جار‌گوێمان‌له‬ ‫تهو‌هیه‌کی‌بێ‌عقلن‪‌.‬‬ ‫نه ‌‬‫‌‬
‫یه‌‬
‫شیان‌ئهوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫لگه‬ ‫ک‌ههوڵیداوه‌‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫یه‬ ‫ته ‌‬‫مو‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لکو‌بۆ‌هه‬ ‫کردوه‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫تی‌نه‬ ‫ره ‌‬
‫بچیه‬ ‫عه ‌‬ ‫‌‬
‫وهی ‌ئیسالم ‌هاتوه‌‌‬ ‫نهته‌ ‌‬ ‫لهالیه‌ن ‌زانایانی ‌ئیسالم ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫تهوه‌= ‌امة' ‌ ‌‬ ‫نه ‌‬
‫وشهی ‌' ‌‬
‫‌‬
‫ی‌لهپاش‌‬ ‫ئهوه‌ ‌‬ ‫ك‌دانراوه‌‪‌ ‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫تهوه‌ ‌‬
‫یه‬ ‫ك‌نه ‌‬
‫ئیسالم‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫رهب‪‌.‬واته‌ ‌‬ ‫ی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫تهوه‌‬‫نه ‌‬
‫وهک‌ ‌‬‫نه ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪‌.‬‬
‫ی‌ئه ‌‬
‫وه ‌‬ ‫ته ‌‬‫نه ‌‬‫خۆی‌دێت‌له‌‌ ‌‬
‫ڵبژارده‪‌،‬تا‌ئاگا‌و‌له‌‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫تێكی‌هه‬ ‫ها‌ئێوهمان‌كردۆته‌‌ ‌‬
‫ئۆمه‬ ‫‌‬ ‫قورعاندا‌ئهڵێت‌(هه‌ ‌‬
‫روه‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫‌‬
‫یهی ‌پێشوو‌‬ ‫ئهو ‌ڕووگه‌ ‌‬ ‫مبهریش ‌چاودێریتان ‌لێ ‌بكا‪‌ ‌ .‬‬ ‫ردهم ‌هه‌بێ ‌و ‌پێغه‌ ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫‌‬
‫مبهر‌‬ ‫مان‌گۆڕی‌تا‌بزانین‌كێ‌دوای‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌بۆیه‬ ‫وهستای‪‌،‬ئێمه‌ ‌ ‌‬
‫هه‬ ‫و‌ئهم‌ده‌ ‌‬ ‫بهره‌ ‌‬ ‫‌‬
‫گهر ‌بۆ‌‬ ‫مه ‌‬ ‫ههر ‌چه‌ند ‌كارێكی ‌دژوار ‌بوو‪‌ ‌ ،‬‬ ‫وه‪‌ ‌ .‬‬‫بێته ‌‬
‫پاشگهز ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫دهكه‌وێ ‌و ‌كێهه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تانه‌تێكی‌نادا‪‌،‬ئەڵاڵ‌‬ ‫و‌بڕوای‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫شارهزای‌كردن‪‌.‬ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫سانێكی‌وا‌كه‌ئەڵاڵ‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫كه‬
‫مهردم ‌زۆر ‌دڵسۆز ‌و ‌دلوڤانه‪‌ .‬وَكَذَِلكَ جَعَ ْلنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا ِلتَكُونُوا‬ ‫رانبهر ‌به‌ ‌ ‌‬
‫به ‌‬ ‫‌‬
‫شهِيدًا وَمَا جَعَ ْلنَا الْ ِقبْلَةَ َّالتِي ُكنْتَ عََل ْيهَا إِلَّا‬ ‫ش َهدَاءَ عَلَى النَّاسِ َويَكُونَ الرَّسُولُ عََليْكُمْ َ‬ ‫ُ‬
‫ِمنْ َينْقَلِبُ عَلَى عَقِ َبيْهِ وَِإنْ كَانَتْ لَ َكبِيرَةً إِلَّا عَلَى َّالذِينَ َهدَى‬ ‫ِلنَعْلَمَ َمنْ ي ََّتبِعُ الرَّسُولَ م َّ‬
‫البقره‌‪)٢٢٠‬‬‫‌‬ ‫اللَّهُ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِ ُيضِيعَ إِيمَانَكُمْ إِنَّ اللَّ َه بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ‪‌.‬‬
‫بن‌به‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ستانه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕۆژی‌هه‬ ‫له ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫م‌نهته‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫وه ‌‬‫ستی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫به‬ ‫ته ‌ ‌‬‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫نیوه ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫‌‬
‫تهوه‌كانی‌تر‪.‬‬ ‫سهر‌نه‌ ‌‬ ‫دار‌به ‌‬
‫‌‬ ‫وهیه‌كی‌پایه‌‬ ‫ته ‌‬‫نه ‌‬‫‌‬
‫سهر‌‬ ‫كات‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دارتر‌ئه‬ ‫‌‬
‫ی‌خۆی‌پایه‬ ‫وه ‌‬
‫كه‬ ‫ته ‌‬ ‫نه ‌‬‫ههمان‌شێوه‌‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫تێكی‌تریش‌ههیه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئایه‬
‫ئێوه‌چاكترین‌‬ ‫ی‌سورهتی‌ال‌عمران‌ئه‌ڵێت(‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٢٢٣‬‬ ‫ك‌له‌ ‌‬ ‫كانی‌تر‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫وه‬ ‫نه ‌‬‫‌‬
‫ن‌و‌ڕێ‌له‌‬
‫‌‬ ‫ده ‌‬
‫ده‬ ‫چاكه ‌ ‌‬
‫رمان‌به ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫رووههڵدا‪‌ ‌ ،‬‬
‫فه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫می‌دنیادا‌سه‬ ‫مه ‌‬
‫رده‬ ‫ڵن‌لهناو ‌ ‌‬‫كۆمه ‌‬‫‌‬
‫ر‌ئههلی‌كتێبیش‌بڕوایان‌‬ ‫گه ‌‬ ‫‪‌،‬خۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫یه‬ ‫ڕیشتان‌به ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بهستن‪‌،‬باوه‌‬ ‫وا‌ده ‌‬
‫ناڕه ‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬بهشی‌زۆریش‌‬ ‫به‌بڕوان ‌‬ ‫وانیش‌ئی‌وایان‌تێدا‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بهێنابا‪‌،‬بۆیان‌چاكتر‌بوو ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬
‫عنِ‬ ‫له‌ڕێی‌ئەڵاڵ‌الیانداوه‌‪ُ ‌.‬ك ْنتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ َو َت ْن َه ْونَ َ‬ ‫‌‬
‫خيْرًا َلهُمْ ِم ْنهُمُ الْ ُمؤْ ِمنُونَ وَأَ ْكثَرُهُمُ‬ ‫الْ ُمنْكَرِ َو ُتؤْ ِمنُونَ بِاللَّهِ وََلوْ آ َمنَ أَ ْهلُ الْ ِكتَابِ لَكَانَ َ‬
‫لهسه‌ر ‌ئه‌م‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫روهها ‌خۆشی ‌چه‌ند ‌وته‌یه‌كی ‌هه‌ ‌‬ ‫الْفَاسِقُونَ‪‌ .‬ال ‌عمران ‌‪‌ )٢٢٣‬هه‌ ‌‬
‫ههشت‪‌ .‬له‌‌‬ ‫كهم ‌كه‌سین ‌بچین ‌بۆ ‌به‌ ‌‬ ‫یه ‌‬ ‫ته ‌و ‌زۆر ‌جار ‌وتویه‌تی ‌ئێمه‌ ‌ ‌‬ ‫بابه ‌‬
‫‌‬

‫‪475‬‬
‫كهن ‌كه‌ ‌چۆن ‌وتویه‌تی‌‬ ‫ئه ‌‬
‫ڕپێكراوهكان ‌باسی ‌وته‌ی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬‫‌‬ ‫رچاوه ‌ ‌‬
‫باوه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫وهكانی ‌تر‪‌،‬‬ ‫ته ‌‬
‫سهر ‌نه‌ ‌‬
‫ئهبن ‌به‌ ‌شاهید ‌به‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ستانه ‌‬
‫‌‬ ‫وهكه‌ی ‌له‌ ‌ڕۆژی ‌هه‌‬ ‫ته ‌‬
‫نه ‌‬
‫‌‬
‫له‌‬
‫وهكه‌ی ‌ ‌‬
‫ته ‌‬
‫وتویهتی ‌خۆی ‌و ‌نه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫درێژهی ‌باسه‌كانیاندا ‌پەیامبەر ‌‬
‫‌‬ ‫روهها ‌له‌ ‌‬
‫هه ‌‬‫‌‬
‫خالقه ‌له‌‌‬
‫‌‬ ‫رهف ‌و ‌ئه‌‬‫ئهم ‌شه‌ ‌‬
‫بهرزترین ‌پایه‌ی ‌شه‌رف ‌و ‌ئه‌خالقدا ‌ئه‌بن ‌چونكه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بوه‌‬
‫یهك ‌نه‌ ‌‬ ‫وه ‌‬
‫ته ‌‬
‫چونكه ‌هیچ ‌نه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وهیه‌كی ‌تر ‌به‌دی ‌ناكرێت‪‌ ،‬‬ ‫ته ‌‬‫هیچ ‌نه‌ ‌‬
‫بهاڵم‌وا‌پێ‌د‌هچێ‌‬ ‫ئێمه ‌نه‌بین‪‌ ‌.‬‬
‫وه ‌جگه‌ ‌ ‌‬ ‫خستبێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫درۆ‌نه‬ ‫‌‬
‫ی‌خۆی‌به‬ ‫رهكه‌‬
‫مبه ‌‬
‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫كهی ‌به‌‌‬
‫تهوه‌ ‌‬
‫ر‌نه ‌‬
‫نهك ‌هه‌ ‌‬ ‫چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بیر‌چوبێتهوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌خۆی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫پەیامبەر ‌ڕابوردوو‬
‫درۆزنیان‌دائهنا‌‬
‫‌‬ ‫كانیشی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نزیكه‬ ‫سو‌كاره ‌‬
‫‌‬ ‫لكو‌له ‌تیره ‌ ‌‬
‫و‌كه‬ ‫‌‬ ‫درۆزنیان‌دائه ‌‬
‫نا‌به‬ ‫‌‬
‫كهی ‌خۆی ‌به‌‌‬ ‫تهوه‌ ‌‬
‫نه ‌‬
‫روهك ‌مامی ‌أبولهب ‌و ‌كوره‌كانی‪‌ .‬كه‌وابو ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬‫‌‬
‫پایهدار‌دانا؟‬
‫‌‬

‫گهر‌‬‫ئه ‌‬‫تییه؟ ‌‬
‫گهزایه‌ ‌‬ ‫یان‌ڕه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌ئیسالمه‌‬
‫‌‬ ‫تهوه‌‬‫وه‌نه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫نه ‌‬
‫له‌ ‌‬
‫بهست‌ ‌‬ ‫اڵم‌با‌بزانین‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫وه‌‬
‫ههم ‌له‌ ‌ڕووی ‌لۆجیكه‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫شیبكهینه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئێمه ‌زیاتر ‌ده‌قه‌كانی ‌قوڕئان ‌‬ ‫بێت ‌و ‌ ‌‬
‫تهی ‌که‌‌‬ ‫لهم ‌چه‌ند ‌ئایه‌ ‌‬ ‫ئاراستهی ‌یه‌كترن‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫تهكانیش ‌دژه‌ ‌‬ ‫ناگونجێ ‌و ‌هه‌م ‌ئایه‌ ‌‬
‫بچیهتی‌كردوه‌‌‬ ‫ره ‌‬ ‫عه ‌‬‫سێك‌بوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌پەیامبەر‌ ‌‬
‫كه‬ ‫ئهبێته‌ ‌‬ ‫کهین‌بۆمان‌ڕون‌ ‌‬ ‫باسیان‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫ئهم ‌ئاینه‌‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫كاته ‌‬
‫تهكانی ‌زیاتر ‌ڕونی ‌ئه‌ ‌‬ ‫وڵیدابێ‪‌ ،‬ئایه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ایهتی ‌هه‌‬ ‫وهك ‌بۆ ‌مرۆڤ ‌‬ ‫نه ‌‬‫‌‬
‫وه‌هاتبێ‪.‬‬ ‫ته ‌‬‫ک‌بۆ‌گشت‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫وه‬ ‫به‌ ‌‬ ‫ره ‌‬
‫نی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نها‌خاوه‬ ‫ناوچهییه‌ ‌‬
‫و‌ته‬ ‫‌‬
‫ڵداوه ‌به‌اڵم‌‬
‫له ‌شوێنی ‌جۆراو ‌جۆر ‌سه‌ری ‌هه‌ ‌‬ ‫زۆر ‌ڕون ‌و ‌ئاشكرایه‌ ‌ئاین ‌ ‌‬
‫كه‌‬
‫تێپهر ‌بونی ‌كات ‌ئاینه‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫سه ‌و ‌به‌ ‌زمانی ‌خۆی ‌یاساكانی ‌دارشتوه‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫ركه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫یهكی ‌تر ‌ئینجا ‌چ ‌به‌ ‌هۆی ‌هێرش ‌كردنی‌‬ ‫وه ‌‬
‫ته ‌‬ ‫سهر ‌نه‌ ‌‬
‫بۆته ‌هۆی ‌كاریگه‌ری ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫چێت‌لهناو‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پێ‌ئه‬ ‫خاك‌و‌خۆل‌بێت‌یاخود‌هێرش‌كردن‌له‌پێناوی‌ئاینی‌بووبێ‪‌.‬‬
‫‌‬
‫سهری ‌بڕۆن‌هه‌ربۆیه‌ ‌پەیامبەر‌‬ ‫ب‌له ‌‬
‫ره ‌‬ ‫كو‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫ق‌نهبوه‌ ‌ ‌‬
‫تاوه‬ ‫ب‌ئاینێكی‌زه ‌‬
‫‌‬ ‫عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬
‫یهك‌‬ ‫ڵه ‌‬‫مو‌كۆمه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ۆ‌ناو‌هه‬ ‫ئایهتێكدا‌وتی‌(ب‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫م‌ئاینه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ێش ‌كرد ‌بۆ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫لهكاتی‌بانگه ‌‬ ‫‌‬
‫شهیتان ‌دووره‌په‌رێزبن‪‌.‬‬ ‫بپهرستن ‌و ‌له‌ ‌‬ ‫مبهرێكمان ‌به‌ڕێ ‌كرد‪‌ ،‬كه‌ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬‫‌‬
‫به ‌ژنیان‌بڕا‪‌،‬‬ ‫زای‌كردن‪‌،‬هێندێكیشیان‌گومڕایی‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ندێك‌لهوان‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫شاره‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫ر‌به ‌درۆزن‌زانان‌‬ ‫نووسی‌پێغهمبه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ن‌چاره‬ ‫رز‌بگهڕێن‌و‌تەما ‌‬
‫شاكه‬ ‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫له ‌‬ ‫ده ‌‬
‫‌‬
‫ج َت ِنبُوا الطَّاغُوتَ‬ ‫كوێ‌گهیشت‪‌‌.‬وَلَ َقدْ بَ َعثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا َأنِ ا ْ‬
‫ع ُبدُوا اللَّهَ وَا ْ‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫فَ ِم ْنهُمْ َمنْ َهدَى اللَّهُ وَ ِم ْنهُمْ َمنْ حَقَّتْ عََليْهِ الضَّلَالَةُ فَسِيرُوا فِي الْأَ ْرضِ فَانْظُرُوا َكيْفَ‬
‫َذبِينَ‪ .‬النحل‌‪‌‌)٠٦‬‬ ‫ن عَا ِقبَةُ الْمُك ِّ‬
‫كَا َ‬

‫‪476‬‬
‫ی‌بزانن‌لهناو‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫رهب‌ه ‌ ‌‬
‫ب‌و‌ناعه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫بیرهێنانه ‌‬
‫وه‬‫‌‬ ‫نیا‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌ته‬ ‫یه ‌‬
‫ته‬‫ئهم‌ئا ‌‬
‫‌‬
‫كه ‌دڵی‌‬
‫وه ‌بوو ‌ ‌‬
‫بهستی ‌سه‌ركیش ‌ئه‌ ‌‬‫مه ‌‬
‫عهربیش ‌ئاین ‌سه‌ر ‌هه‌ڵده‌دات‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫كان‌نهرم‌بكات‪.‬‬
‫‌‬ ‫ره ‌‬
‫به‬‫عه ‌‬
‫‌‬

‫ئهم‌‬‫مبهرێكی ‌هه‌بێ ‌ ‌‬ ‫رهبیش ‌ئه‌بێ ‌ێێغه‌ ‌‬ ‫تهوه‌ی ‌عه‌ ‌‬ ‫نه ‌‬‫نێت ‌ ‌‬

‫یه ‌‬‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫ئایهته ‌ ‌‬
‫ئهم ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهوایه‌تی‌بێت!‬ ‫زی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫نیا‌رهگه‌‬
‫‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫ته‬ ‫ته ‌‬ ‫ستی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫به‬‫ئهكرێ‌له‌‌ ‌‬ ‫ته‌ ‌‬
‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫له‌‬
‫سهر ‌ئه‌وه‌ ‌ ‌‬
‫جهخت ‌ئه‌كات ‌له‌ ‌‬ ‫سورهتی ‌التوبه‌ ‌ ‌‬‫‌‬ ‫ئایهتی ‌‪‌ ٢٩٩‬له‌ ‌‬ ‫روهها ‌له‌ ‌ ‌‬‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫بێگانه ‌نییه‌ ‌بۆچی‌‬
‫‌‬ ‫وهی ‌خۆتانه‌‪‌ ،‬واته‌ ‌‬ ‫ته ‌‬
‫نه ‌‬‫له ‌‬
‫مبهرێك ‌ناردراوه‌ ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫رهبدا ‌پێغه‌ ‌‬ ‫عه ‌‬ ‫‌‬
‫سهرتان‌‬ ‫اڵیهك ‌به‌ ‌‬
‫خۆتانه‪‌ ،‬هه‌ر ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫مبهرێك ‌هاته‌ ‌التان‪‌ ،‬له‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬‫بڕوای ‌پێ ‌ناكه‌ن( ‌‬
‫ڕدارانه ‌و‌دلوڤان‌ه‪‌.‬لَقَدْ‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌باوه‬ ‫یه‪‌،‬دڵسۆز‬ ‫ر‌ئێوه ‌‬
‫‌‬ ‫الی‌گرانه‪‌،‬زۆری‌دڵ‌له‌ ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫بێ‪‌،‬‬
‫ص عََليْكُمْ بِالْ ُمؤْ ِمنِينَ رَءُوفٌ رَحِي ٌم‪‌).‬‬
‫عنِتُّمْ حَرِي ٌ‬
‫جَاءَكُمْ رَسُولٌ ِمنْ َأنْفُسِكُ ْم عَزِيزٌ عََليْهِ مَا َ‬

‫ئهم ‌ئاینه‌ ‌بۆ‌‬ ‫روهها ‌ئایه‌تی ‌‪٢‬ی ‌سوره‌تی ‌الشوری ‌زۆر ‌به‌ ‌ڕونی ‌دیاره‌ ‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫رهبیمان‌بۆ‌‬ ‫روهها‌ئێمه‌‌قوڕئانێكی‌عه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫ئهڵێت‌( ‌‬ ‫كه‌ ‌‬
‫ك‌بێگانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫وه‬ ‫رهب‌هاتوه‌‌ ‌‬ ‫عه ‌‬
‫‌‬
‫ڵكی‌دهوروبه‌ری‌بێنی‌و‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌خه‬ ‫ككه ‌‬
‫ڵكی‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫رخه‬ ‫و‌ترس‌وه ‌‬
‫‌‬ ‫تا‌تۆبه ‌‬
‫‌‬ ‫تۆ‌نارد‪‌ ،‬هه‌‬
‫وسا‌بهشێك‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫دی‌دێ‪‌،‬ئه‬ ‫بێگومان‌ههر‌وه‌‬
‫‌‬ ‫وهشیان‌بترسێنی‪‌،‬كه‌‌‬ ‫له‌ڕۆژی‌كۆبونه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ندهم‪‌.‬وَ َكذَِلكَ َأوْ َ‬
‫ح ْينَا إِ َليْكَ قُرْآنًا عَ َربِيًّا ِلتُ ْنذِرَ أُمَّ‬ ‫هه ‌‬ ‫جه ‌‬
‫چنه‌ ‌‬ ‫شێكیان‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شتین‌و‌به‬ ‫به ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬
‫الْقُرَى وَ َمنْ حَوَْلهَا َو ُت ْنذِرَ َيوْمَ الْجَمْعِ لَا َريْبَ فِيهِ فَرِيقٌ فِي الْجَنَّ ِة وَفَرِيقٌ فِي السَّعِيرِ‪‌) .‬‬
‫وهك‌‬ ‫رهب‌هاتوه‌ ‌ ‌‬ ‫بۆ‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫یهنێ‌قوڕئان ‌‬ ‫گه ‌‬
‫پێمان‌ڕائه ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫یه ‌ ‌‬
‫تی‌تر‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ندین‌ئایه‬ ‫‌‬
‫چه‬
‫سهی‌‬ ‫بنیادهمێ ‌فێری ‌ده‌كا‪‌ ،‬ئه‌و ‌كه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وهباش ‌ده‌زانین ‌ئه‌وان ‌ئێژن‪‌ :‬‬ ‫ئه ‌‬
‫ئێمه ‌ ‌‬
‫ئهڵێت( ‌‬ ‫‌‬
‫عارهبی‌‬ ‫به‌ ‌‬ ‫زمانی‌ئهم‌قوڕئان‌ه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫ئاشكراشه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بی‌دا‌كۆڵیهو‌‬
‫‌‬ ‫له‌ ‌‬
‫عاره‬ ‫و‌نیازیانه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫حدُونَ إَِليْهِ‬ ‫وانه‪ ‌ .‬وَلَ َقدْ نَعْلَمُ أ ََّنهُمْ يَقُولُونَ إِنَّمَا يُعَلِّمُهُ بَشَرٌ لِسَانُ َّالذِي يُلْ ِ‬
‫یهكی ‌ڕه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ن عَ َربِيٌّ ُمبِينٌ‪‌٢٣٠‌.‬النحل)‬ ‫ِي وَ َهذَا لِسَا ٌ‬
‫َأعْجَم ٌّ‬
‫رهبی‌هێنا‌تاوه‌كو‌‬ ‫عه ‌‬‫مان‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬ئێمه‌قوڕئان‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫شتێكی‌ڕونه‬ ‫تانهی‌كتێبه‌‌‬‫ئایه ‌‬‫‪‌،‬ئهم‌ ‌‬ ‫(الر ‌‬
‫ئاقل‌بن‪‌.‬الر تِ ْلكَ آيَاتُ الْ ِكتَابِ الْ ُمبِينِ‪ .‬إِنَّا َأنْزَ ْلنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ‪‌.‬یوسف‌‬
‫‪)٩-٢‬‬
‫ینگه ‌قورعان ‌بۆ‌‬ ‫رهب ‌بێ ‌یان ‌نه‌بێ ‌ئه‌وی ‌گر ‌‬ ‫واته ‌قوڕئان ‌بۆ ‌عاقل ‌كردنی ‌عه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهی‌‬ ‫بۆ‌ئه ‌‬
‫كهم‌بوو‌ ‌‬ ‫نگاوی‌یه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌هه‬ ‫تێكی‌تر‪‌،‬ئه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫وهك‌بۆ‌میلله‌‬ ‫نه ‌‬‫ب‌هاتوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬

‫‪477‬‬
‫رنامهی ‌داگیركردن ‌و ‌به‌ ‌عه‌رب ‌بونی‌‬
‫رهب ‌ببن ‌به‌ ‌موسڵمان ‌و ‌ئینجا ‌به‌ ‌‬
‫عه ‌‬
‫‌‬
‫ست‌پێبكهن‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تانی‌تر‌ده‬‫‌‬
‫میلله‬

‫ڵدههێنجین‪:‬‬ ‫دوو‌خاڵ‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫وابو‌ئێمه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كه‬
‫ئیسالم‌له‌‬
‫‌‬ ‫كات‌تا‌ببن‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بی‌ده‬ ‫كانی‌ناعهره‌‬
‫‌‬ ‫تهوه‌‬‫نه ‌‬
‫یهك‪‌،‬بۆچی‌ئیسالم‌داوا‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مبهری‌‬
‫ك‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫یه‬ ‫ر‌نهته‌ ‌‬
‫بێ‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫نهوه‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫كه ‌‬
‫ئه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫دووپاتی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫تانه ‌‬
‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كاتێكدا‌ئه‬
‫من‌له ‌خۆتانم‌و‌‬
‫‌‬ ‫كی‌تر‌ئهڵێت‌"‬
‫‌‬ ‫فهرمووده‌ ‌‬
‫یه‬ ‫روهها‌پەیامبەر ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫خۆی‌ههبێ‪‌.‬هه‌ ‌‬
‫‌‬
‫ههموی‌‬
‫مانه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫وسهرگیریدا ‌له‌ ‌دایك ‌بوم ‌به‌ ‌زۆلی ‌له‌ ‌دایك ‌نه‌بوم‪‌ ‌ .‬‬ ‫من ‌له‌ ‌ها ‌‬
‫رێك‌ههبێ!‬
‫‌‬ ‫بێ‌پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫ك‌ئه‬ ‫وه ‌‬
‫ته ‌‬
‫مو‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌هه‬ ‫وه‌‬
‫ئهكاته‌ ‌‬‫وه‌ ‌‬
‫له ‌‬
‫خەخت‌ ‌‬

‫ك‌به‌‬
‫وه ‌‬ ‫تی‌دێت‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫تهوایه‌‬
‫گهزایه‌تی‌نه‌ ‌‬ ‫دا‌ههر‌به‌‌ڕه‌ ‌‬ ‫نهته‌وه‌‌له‌‌زمانی‌قوڕئان ‌‬ ‫دوو‪‌ ‌:‬‬
‫وهی ‌ئیسالمه‌‪‌.‬‬ ‫ته ‌‬
‫بهستی ‌نه‌ ‌‬ ‫مه ‌‬
‫مانایهكی ‌تر ‌وه‌ك ‌زانایانی ‌ئیسالم ‌ئه‌ڵێن ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئارهزوی ‌لێبا‌‬ ‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫ڵگهش ‌ئایه‌تی ‌‪٢٩‬ی ‌المائدة ‌ئه‌ڵێت(‪‌ ....‬‬ ‫باشترین ‌به‌ ‌‬
‫ح َدةً‪ ......‬المائدة ‪)١٨‬‬ ‫یهک‪‌....‬وَ َلوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّ ًة وَا ِ‬
‫نهته‌وه‌ ‌‬‫به‌ ‌‬
‫ههموی‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهکانی ‌قوڕئان‪‌،‬‬ ‫روهک ‌ئێمه‌ ‌باسی ‌دژه‌ئاراستەمان ‌کرد ‌له‌ ‌ناو ‌ئایه‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دژه ‌ئاراستە‌‬ ‫رهب ‌قوڕئان ‌تووشی ‌ ‌‬ ‫داریهتی ‌عه‌ ‌‬ ‫سهر ‌بابه‌تی ‌پایه‌ ‌‬ ‫ئهبینین ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫نهزان‌‬‫رهب‌به‌‌ ‌‬ ‫بینین‌نهته‌وه‌ی‌ع‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌سورهت‌'یوسف'‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪٩-٢‬‬
‫وه‪‌،‬له‌‌ ‌‬ ‫بێته ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫یه ‌پەیامبەر‌‬ ‫وانه ‌‬
‫ئهویش ‌له‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫به ‌بۆچونی ‌من ‌هۆیه‌ك ‌هه‌ ‌‬ ‫دائهنێت‪‌ ‌ .‬‬
‫و ‌بێ ‌عه‌قل ‌ ‌‬
‫ڕق‌و‌قینه‌و‌ڕارایی‌بووبێ!‬‫‌‬ ‫چیهتی‌زۆر‌جار‌تووشی‌‬ ‫وه ‌‬ ‫ته ‌‬‫ر‌نه ‌‬
‫سه ‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫ڵهم‌و‌‬ ‫قه ‌‬
‫و‌له‌ ‌‬
‫ی‌ئاسمانی‌نییه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه‌كتێبه‌ ‌‬
‫كه‬ ‫مهكک‌ه‌زۆریان‌بۆ‌هێنا‌بوو ‌ ‌‬ ‫كاتێك‌له‌ ‌‬
‫‌‬
‫بۆ‌چی‌تێناگهن‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫ڕاسته ‌‬
‫‌‬ ‫م‌كتێبه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وتن‌ئه‬ ‫‌‬
‫ویش‌پێ‌ئه‬ ‫ریهێناوه ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬ ‫‌‬ ‫كتێبی‌خۆی‌ده‌‬
‫زمانی‌عهربی‌هاتوو‌‬
‫‌‬ ‫به‌‬
‫م‌كتێبه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وت‌ئه‬ ‫‌‬
‫كانی‌ئه‬ ‫ره ‌‬
‫به‬ ‫عه ‌‬
‫ڕونی‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ت‌زۆر‌به‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫نانه‬ ‫‌‬
‫زۆر‌درهنگی‌پێچوو‌بۆ‌ئ‌هوه‌ی‌ئاقل‌بن!‬ ‫‌‬ ‫اڵم‌دیاره‌‬
‫‌‬ ‫تاوەکو‌ئاقل‌بن‪‌.‬به‌‬
‫ئایهتی ‌‪‌ ٢‬و ‌‪‌ ٩‬زۆر ‌ڕونه‌ ‌پەیامبەر ‌پێیان ‌ئه‌ڵێت ‌بۆیه‌‌‬ ‫له ‌سوره‌تی ‌یوسف ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كو‌ههمو‌‬
‫‌‬ ‫با‌ههڵبژارد‌وه‌‬
‫ره ‌‬ ‫عه ‌‬‫رێكمان‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ش‌پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬ ‫بیه‌واته‌‌ئێمه‌‬‫عهره‌ ‌‬ ‫به‌ ‌‬‫قوڕئان‌ ‌‬
‫بكهن‪.‬‬‫سا‌ئێوهش‌بڕوا‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫یهك‪‌.‬دە‬ ‫وه ‌‬
‫ته ‌‬
‫نه ‌‬
‫‌‬
‫رهب ‌ئه‌بێ‌‬ ‫ئێمهی ‌عه‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬‫لهداخان ‌هه‌ر ‌ئه‌یویست ‌وشیاریان ‌بكاته‌ ‌‬ ‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫رهبه‌كان ‌و ‌نه‌بونی ‌موعجیزه‌ ‌و ‌بێ‌‬ ‫ڕهقی ‌عه‌ ‌‬ ‫ڵه ‌‬‫مبهرمان ‌هه‌بێ! ‌به‌اڵم ‌كه‌ ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫‌‬

‫‪478‬‬
‫ڕهقی ‌كردبون ‌هه‌ربۆیه‌ ‌ئەویش ‌پێی ‌ئه‌وتن ‌عاقل‌‬ ‫توانایی ‌پەیامبەر ‌زیاتر ‌كەللە‌ ‌‬
‫بن‪.‬‬
‫ته ‌نازانن ‌چۆن‌‬ ‫وهی ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫گهزپه‌رست ‌بۆ ‌شیكردنه‌ ‌‬ ‫رهبی ‌ڕه‌ ‌‬ ‫عه ‌‬‫ڕاڤەکارانی ‌ ‌‬
‫موسڵمانهكانی ‌پاش‌‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬
‫ره ‌‬
‫خۆیان ‌ده‌رباز ‌بكه‌ن ‌و ‌چ ‌واتایه‌كی ‌تری ‌بده‌نێ! ‌عه‌ ‌‬
‫یه ‌ویستیان ‌ئاڵۆزی ‌بكه‌ن ‌كلكی ‌نالۆجیکی ‌به‌‌‬ ‫ساده ‌‬
‫پەیامبەر ‌بۆ ‌ئه‌م ‌ئایه‌ته‌ ‌ ‌‬
‫رهبی ‌لە‌‬ ‫عه ‌‬
‫ئهڵێت ‌(زمانی ‌ ‌‬ ‫پاشکۆی ‌قوڕئانەوە ‌بنوسێنن ‌بۆ ‌نمونه‌ ‌'ابن ‌كثیر' ‌ ‌‬
‫ترە‪‌ ،‬زۆر ‌به‌رفراوانه‪‌ ‌،‬زۆر ‌به‌ ‌مانایه ‌بۆ‌‬ ‫ڕهوان ‌و ‌ڕون ‌ ‌‬ ‫هەموو ‌زمانەکانی ‌تر ‌ ‌‬
‫شهریفترین ‌زمان ‌دابەزی‪‌ ،‬بۆ‌‬ ‫شهریفترین ‌كتێب ‌بە ‌ ‌‬ ‫بۆیه ‌ ‌‬
‫دەڕبڕینی ‌ناخ‪‌ .‬هەر ‌‬
‫ی‌شهریفترین‌فریشته‪‌،‬لە ‌شەریفترین‌کونجی‌‬ ‫‌‬ ‫یامبهر ‌و ‌بە ‌ڕێگا‬‫ریفترین‌په ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شه‬
‫دونیا‪‌ ،‬و‌دەست‌بە‌دابەزینی‌کرا‌لە‌شەریفترین‌مانگی‌ساڵ‪‌،‬کە‌رەمەزان‌بوو‪‌.‬‬
‫وە‌لە‌هەموو‌ڕوانگەیەکەوە‌تەواو‌بوو‪َ ‌.‬وذَِلكَ لِأَنَّ لُغَة الْعَرَب أَ ْفصَح اللُّغَات وََأ ْبيَنهَا‬
‫وََأوْسَعهَا وَأَ ْكثَرهَا تَأْ ِديَة لِلْمَعَانِي َّالتِي تَقُوم بِالنُّفُوسِ فَلِ َهذَا َأنْزَلَ أَشْرَفَ الْ ُكتُب بِأَشْرَف‬
‫اللُّغَات عَلَى أَشْرَف الرُّسُل بِسِفَا َرةِ أَشْرَف الْمَلَائِكَة وَكَانَ ذَِلكَ فِي أَشْرَف بِقَاعِ الْأَرْض‬
‫السنَة وَ ُهوَ رَ َمضَان فَكَ ُملَ ِمنْ ُكلّ ا ْلوُجُوه‪‌‌412).‬‬ ‫شهُور َّ‬ ‫وَا ْب ُتدِئَ ِإنْزَاله فِي أَشْرَف ُ‬
‫وه‌‬
‫ی‌بچینه ‌‬
‫‌‬ ‫پێش‌ئهوه‌‬
‫‌‬ ‫ر‌وشهكانی‌'ابن‌كثیر'‌‬ ‫‌‬ ‫ین‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ێك‌توانج‌بده‬ ‫ههند‬‫با‌ئێمه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫(‬
‫گهر‌‬
‫تهوه ‌داناوه‌‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬ ‫شهریفترین ‌نه‌ ‌‬ ‫رهبی ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫كهی ‌خۆمان‪‌ ،‬لێره‌دا ‌عه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫سهر ‌بابه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مبهری‌بۆ‌ناردن؟‌بەاڵم‌زۆر‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫وه ‌بێت‌بۆچی‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ریفترین‌نهته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ب‌شه‬ ‫عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬
‫سەیرە‌کەسێکی‌وەک‌ابن‌کثیر‌باسی‌شەریفترین‌کتاب‌‌و‌پێغەمبەر‌و‌نەتەوە‌‬
‫مه ‌ڕای‌‬ ‫ڵێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫دەکات‪‌.‬لە‌ڕەگەزپەرستیەک‌زیاتر‌هیچ‌تری‌لێ‌بەدی‌ناکرێ! ‌ب‌ه‬
‫رزترین‌پایه ‌دا‌‬
‫‌‬ ‫ی‌به ‌ ‌‬
‫به‬ ‫وهكه‌ ‌‬ ‫خۆی‌و‌نهته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫بیه ‌ ‌‬
‫رستی‌عهره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سانێكی‌كۆنه ‌‬
‫په‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كه‬
‫كه‌‬
‫هاتوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ی‌سێ‌و‌چواریش‌دانانێن‪‌،‬كاتی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫كانی‌تر‌به ‌پله‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫وه‬ ‫نێن‌و‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫ر‌ئاین‌ههر‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫وه‪‌ ‌.‬‬
‫كانیان‌بگهرێنن‌ه ‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌خاوه ‌‬
‫نه‬ ‫‌‬ ‫و‌كتێبه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بی‌ئه‬ ‫كانی‌ناعه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫وه‬ ‫نه ‌‬
‫‌‬
‫یهك ‌بچێته‌ ‌سه‌ر ‌ئاینی‌‬ ‫تهوه‌ ‌‬
‫ههر ‌نه‌ ‌‬ ‫واته ‌پێوسته‌ ‌ ‌‬ ‫ههبێت ‌و ‌ئەڵاڵ ‌خودا ‌بێت ‌كه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رهب‌بهێنێت‪).‬‬ ‫دواكهتووی‌عه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫خۆی‌و‌واز‌له‌‌‬
‫روهها ‌'قرطبی'ش ‌دیسان ‌كلكی ‌کورتی ‌نالۆجیکی ‌به‌ ‌پاشکۆی ‌قوڕئان‌هوه‌‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫تێبگهن ‌ل‌ه ‌ماناكانی ‌و‌‬ ‫واته ‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫وه ‌‬‫ئه ‌‬ ‫بهستی ‌عاقل ‌بوون ‌ ‌‬ ‫مه ‌‬
‫ئهنوسێنێ ‌و ‌ئه‌ڵێ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ردهمی‌پەیامبەر‌‬ ‫بی‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫لێك‌عه ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌كۆمه‬ ‫وه‌‬
‫ڵێت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌ئه‬ ‫تهكانی‪'‌.‬طبری'‬ ‫مه ‌‬
‫حیكه ‌‬
‫‌‬

‫‪‌412‬تفسیر‌ای‌ة‌‪‌٩‬سور‌ة‌یوسف‌‪‌‌/‬ابن‌كثیر‪‌.‬‬

‫‪479‬‬
‫ڵێت‌بۆ‌عهره‌بی‌‬
‫‌‬ ‫تهفسیری‌'جاللین'یشدا ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫له ‌ ‌‬‫ن‌له ‌قوڕئان‪‌ ‌.‬‬ ‫ی‌تێبگه ‌‬
‫‌‬ ‫بۆ‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫بوو ‌ ‌‬
‫تا‌تێبگهن‪.‬‬
‫‌‬ ‫مهكک‌ه‌بوو‌‬ ‫‌‬
‫لهكه‌ی ‌خۆی ‌و ‌ئایه‌تێك‌‬ ‫كۆمه ‌‬
‫ئایهتێكی ‌تر‪‌ ،‬پەیامبەر ‌زۆر ‌نیگه‌ران ‌ئه‌بێ ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫با‌ههموتان‌‬ ‫‌‬ ‫خات‪‌،‬ئهڵێت(‌‬
‫‌‬ ‫یر‌ده ‌‬
‫رئه‬ ‫‌‬ ‫ته ‌شتێكی ‌زۆر‌سه‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫نانه ‌‬
‫ت‌ئه‬ ‫دێنێت‪‌،‬ته ‌‬
‫‌‬
‫بهخت ‌كه‌ن‪‌ ،‬ئه‌وا ‌له‌ ‌ناوتان‌‬ ‫كهن ‌كه‌ ‌ماڵ ‌له‌ ‌ڕای ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئاگادار ‌بن! ‌بانگتان ‌ده‌ ‌‬
‫ی‌خۆی‌دهكا‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رباره‬ ‫زیلی‌بكا‪‌،‬ڕهزیلی‌ده‌‬
‫‌‬ ‫ركهسێكیش‌ڕه‌‬ ‫كا‪‌،‬هه ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫زیلی‌ده‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫ڕه‬ ‫هه ‌‬
‫‌‬
‫ر‌پشتیشی‌تێ‌بكهن‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫ژار‌و‌بێچارهن‪‌ ‌،‬‬
‫‌‬ ‫س‌بێ‌نیازه‪‌،‬ئێوه‌‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫گش‌كه‬ ‫له‌‬‫ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫نهچن‪‌ .‬هَا َأ ْنتُمْ َهؤُلَاءِ‬ ‫ك‌ئێوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ههر ‌گیز‌وه‌‬ ‫‪‌،‬كه ‌ ‌‬‫وه ‌‬ ‫گۆرێته ‌‬
‫‌‬ ‫ئێوه ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫چینێكی ‌تر‌به‌ ‌ ‌‬
‫عنْ نَفْسِهِ وَاللَّهُ‬ ‫خلُ َ‬ ‫سبِيلِ اللَّهِ فَ ِمنْكُمْ َمنْ َيبْخَلُ وَ َمنْ َيبْخَلْ فَإِنَّمَا َيبْ َ‬‫ع ْونَ ِل ُتنْفِقُوا فِي َ‬ ‫ُت ْد َ‬
‫س َت ْب ِدلْ َقوْمًا غَيْرَكُ ْم ثُمَّ لَا يَكُونُوا أَ ْمثَالكُمْ‪‌.‬محمد‌‪)٠٩‬‬ ‫ن َتتَوََّلوْا يَ ْ‬‫ِي وََأ ْنتُمُ الْفُقَرَا ُء وَِإ ْ‬
‫الْ َغن ُّ‬
‫ئێمهی ‌ئه‌گۆرێته‌وه‌‌‬ ‫خەڵکی ‌پێی ‌ئه‌ڵێن ‌ئه‌و ‌كۆمه‌ڵ ‌و ‌چینه‌ ‌كێن ‌كه‌ ‌ئەڵاڵ ‌به‌ ‌ ‌‬
‫گهر ‌ئاین‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫سهر ‌شانی ‌سه‌لمانی ‌فارسی ‌دائه‌نێت ‌و ‌ئه‌ڵێت ‌" ‌‬ ‫ئهویش ‌ده‌ست ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫لهالی ‌ئه‌ستێره‌ی ‌سوره‌یا ‌بێت ‌كوڕانی ‌فارس ‌ده‌ستیان ‌پێ ‌ئه‌گات" ‌كه‌وابو‌‬ ‫‌‬
‫نههێن‌‬ ‫گهر ‌بڕوا ‌ ‌‬ ‫وهكه‌ی ‌به‌لكو ‌ترساندینی ‌ئه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬
‫نه ‌‬
‫نهك ‌بێزار ‌ببوو ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ئهم‌‬‫وه ‌و ‌ئه‌چم ‌بۆ ‌ناوچه‌ی ‌فارس‪‌ .‬ئایا ‌چۆن ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫گوازمه ‌‬
‫‌‬ ‫كهم ‌ئه‌‬ ‫ئهوا ‌ئاینه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تهوه‌ی ‌فارس ‌پایه‌دار ‌ئه‌كات‌‬ ‫نه ‌‬
‫ئهكات ‌و ‌پەیامبەریش ‌چۆن ‌زانی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬ ‫قسه ‌‬
‫‌‬
‫زۆر‌لێكدانهوه‌ی‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫ڕاستیدا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫ر‌ڕهزیل‌و‌قرچۆك‌بن‪‌ ‌.‬‬ ‫ب‌ئهگه‌ ‌‬ ‫ره ‌‬ ‫ر‌عه ‌‬
‫سه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫ندێك‌خوێنهریش‌خۆی‌ماندوو‌بكات‌و‌خۆی‌شیكاری‌بۆ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌و‌با‌هه‬ ‫سه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫بكات‪.‬‬

‫ك‌ئهڵێت‌‬
‫الیه ‌‬
‫كان‪‌،‬له ‌‬
‫‌‬ ‫نێوان‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫دی‌كرد‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كمان‌به‬ ‫دژه ‌ئاراستەیه‌‬
‫وابو‌ئێمه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كه‬
‫وه‌‬
‫الیهكی‌تریشه‌ ‌‬
‫كو‌عاقل‌بن‪‌،‬له ‌‬
‫‌‬ ‫رهبی‌تاوه‌‬ ‫زمانی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫خوارێ‌به ‌‬
‫‌‬ ‫هاتۆته ‌‬
‫‌‬ ‫قوڕئان ‌‬
‫بهستی‌‬‫لماندمان‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫دار‌له‌كاتێكدا‌سه‌‬
‫‌‬ ‫تهوه‌ی‌پایه‌‬ ‫نه ‌‬
‫بن‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌ئێوه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫وه‬ ‫ڵێت‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫وهی‌ئیسالم!!‬ ‫ته ‌‬
‫ك‌نه ‌‬
‫وه ‌‬ ‫؟‌نه ‌‬
‫تییه ‌‬
‫وایه ‌‬
‫ته ‌‬ ‫تی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫زایه‬ ‫بهستی‌ڕه‌ ‌‬ ‫مه ‌‬
‫وه‌ ‌‬‫ته ‌‬
‫نه ‌‬
‫‌‬
‫ئهڵێت‪:‬‬
‫ین‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫باس‌بكه‬ ‫گهر‌دوو‌فه‌رموده‌ی‌تری‌پەیامبەر‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫وهی ‌موسڵمانیش‌‬ ‫ته ‌‬
‫مهسیحی ‌‪‌ ٢٩‬و ‌نه‌ ‌‬ ‫به ‌‪‌ ٢٢‬تیپ‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫كه ‌بوون ‌ ‌‬ ‫وهی ‌جوله‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫نه ‌‬
‫(‌‬
‫‪413‬‬
‫بۆ‌دۆزهخ‪‌‌ ).‬‬
‫‌‬ ‫چێت‌بۆ‌بههشت‌و‌ئەوانی‌تر‌دەچن‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كیان‌ئه‬ ‫بن‌به‌‪‌ ‌٢٠‬‬
‫و‌یه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬

‫‪‌413‬تفسیر‌ای‌ة‌‪‌‌٢٠‬سور‌ة‌یونس‪‌،‬ای‌ة‌‪‌٢‬سور‌ة‌البینة‪‌،/‬ابن‌كثیر‪‌.‬‬

‫‪480‬‬
 ‫‪414‬‬
‫ردهچن‪).‬‬
‫لیش‌لێی‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫م‌و‌به‌ ‌‬
‫كۆمه‬ ‫‌‬ ‫ل‌دێت‌بۆ‌ناو‌ئاینه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫به‌ ‌‬
‫كۆمه‬ ‫(خەڵک‌ ‌‬
‫له ‌ئیسالم ‌ده‌ربچن ‌و ‌‪‌٢٩‬‬ ‫كۆمهڵ ‌خەڵک ‌ ‌‬‫گهر ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫لێرهدا ‌ئه‌بێ ‌بپرسین ‌ئایا ‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهبێ ‌ببن ‌به‌‌‬
‫بهشیان ‌بچێت ‌بۆ ‌دۆزه‌خ ‌كه‌وابو ‌چۆن ‌یه‌ك ‌به‌شی ‌بچكۆالنه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫پایهبه‌رزی‌‬
‫بێته ‌ ‌‬
‫ی‪‌،‬یان‌چۆن‌ئیسالم‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ڕۆژی‌کۆتای‬ ‫تكهر ‌بۆ‌خەڵک ‌ ‌‬
‫فاعه ‌‬
‫شه ‌‬ ‫‌‬
‫ههمیشه‌ ‌پەیامبەر ‌دژه‌ ‌ئاراستەی ‌له‌‌‬ ‫بهاڵم ‌دیاره‌ ‌ ‌‬ ‫رامهت‪‌ ‌ .‬‬
‫رافهت ‌و ‌كه‌ ‌‬
‫شه ‌‬ ‫‌‬
‫كانیش‌ئهبێ‌بزانین‌بۆچ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هۆكاره‬ ‫یه‪‌.‬له‌ ‌یه‌كێك‌له‌ ‌‬
‫كانی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫كان‌و‌فهرمووده‌‬
‫‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬
‫ماوهی ‌‪‌ ٩٠‬ساڵدا‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫قسهكانی ‌پەیامبەر‪‌ ،‬چونكه‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬
‫هه ‌‬
‫دژه ‌ئاراستە ‌ ‌‬
‫هێنده ‌ ‌‬
‫‌‬
‫كرێ‌له ‌وتنی‌‬
‫‌‬ ‫ر‌بۆیه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كانیش‌زۆرن‌هه‬ ‫و‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫كردووه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زۆری‌قسه‬ ‫پەیامبەر ‌‬
‫وه‪‌ ،‬یاخود ‌ئەو ‌قسانە ‌هەمووی ‌خراونەتە ‌پاڵی‪‌.‬‬ ‫زۆر ‌دژه‌ ‌ئاراستە ‌بدۆزرێته‌ ‌‬
‫بەاڵم ‌ئایا ‌چۆن ‌دەتوانین ‌ڕاستی ‌و ‌دروستی ‌لەناو ‌ئەو ‌هەموو ‌هەاڵنە‌‬
‫بدۆزینەوە‪.‬‬

‫ئهكرد‌‬ ‫نه ‌‬
‫رهبی‌قبوڵ ‌ ‌‬ ‫یهك‌له‌ ‌عه‌ ‌‬ ‫وه ‌‬
‫ر‌زیاتر‌لێبكۆلینهوه‪‌ ‌،‬پەیامبەر ‌به‌ ‌هیچ‌شێ ‌‬‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫دا‌جزیهی‌‬
‫‌‬ ‫ی‌عهره‌بی‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ناوچه‬ ‫كرد‌له‌‬
‫‌‬ ‫سهالتی‌فراوان‌‬ ‫بێت‌له‌كاتێك‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئیسالم‌نه‬ ‫كه‌‬
‫‌‬
‫رهب ‌گووتیان‌‬ ‫مونافیقهكانی ‌عه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫مهگوسیەكان ‌و ‌خاوه‌ن ‌كتێبه‌كان‪‌ .‬‬ ‫سهر ‌ ‌‬ ‫خسته ‌ ‌‬
‫‌‬
‫تا‌باوهر‌دێنن‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫وانه‌ ‌‬
‫هه‬ ‫ی‌بكوژم‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ڵێت‌من‌نێردراوم‌بۆ‌ئهوه‌‬
‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫د‌ئه‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫یره‌‬
‫سه ‌‬ ‫‌‬
‫به‌ئیسالم‌‬ ‫ش‌تهنیا‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫لهئێمه‌‬
‫رئهگرێت‪‌ ‌،‬‬ ‫گوس‌و‌خاوهن‌كتێب‌وه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫له‌ ‌‬
‫مه‬ ‫چی‌جزیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كه‬
‫ئهی ‌گه‌لی ‌خاون‌‬ ‫ته ‌دروست ‌ئه‌بێ ‌( ‌ ‌‬ ‫ئهم ‌ئایه‌ ‌‬ ‫ههر ‌بۆیه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهكات‪‌ ‌ .‬‬‫بونمان ‌قبوڵ ‌ ‌‬
‫گهڵ ‌ئەڵاڵ ‌بن ‌و‌‬ ‫به ‌ڕاستی ‌له‌ ‌‬ ‫گهر ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫وه ‌بێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫خۆتانه ‌‬
‫‌‬ ‫باوهڕان! ‌هۆشتان ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌به‌ر ‌قاپی‌‬ ‫ههموشتان ‌دێنه‌ ‌‬ ‫شارهزا ‌بن‪‌ ،‬له‌ ‌ڕێ ‌الده‌ر ‌زیانوو ‌پێ ‌ناگه‌یێنن‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫ئاكارتان‌چلۆن‌بوه‪‌.‬يَا أ َُّيهَا َّالذِينَ آ َمنُوا عََليْكُمْ‬
‫‌‬ ‫وسا‌ئاگاداروو‌دهكا ‌كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬
‫َأنْفُسَكُمْ لَا َيضُرُّكُمْ َمنْ ضَلَّ ِإذَا ا ْه َت َد ْيتُمْ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا َف ُين َِّبئُكُمْ بِمَا ُك ْنتُمْ‬
‫‪415‬‬
‫مائده‌‪).٢٣٢‬‬
‫‌‬ ‫تَعْمَلُونَ‪.‬‬
‫‌‬

‫‪‌414‬تفسیر‌ایة‌‪‌٠‬سور‌ة‌النصر‌ابن‌كثیر‪‌.‬‬
‫بهامشه‌الناسخ‌و‌المنسوخ‪‌،‬ل‌‪٢٢٢‬‬
‫‌‬ ‫‪ 415‬اسباب‌النزول‌‬

‫‪481‬‬
‫بۆ‌ناو‌ههمو‌‬
‫‌‬ ‫ئهڵێت‌(‬ ‫النحل‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ٠٦‬‬ ‫سهر‌شیکاری‌ ‌‬ ‫زیاتر‌بچینهوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫با‌ئێمه ‌‬
‫‌‬
‫ته ‌زۆر ‌ئاشكرایه‌ ‌بۆ ‌هه‌مو‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫لهم ‌ ‌‬ ‫مبهرێكمان ‌به‌ڕێ ‌كرد) ‌ ‌‬ ‫یهك ‌پێغه‌ ‌‬ ‫ڵه ‌‬
‫كۆمه ‌‬
‫‌‬
‫كمان‌ههیه‌‪:‬‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫یه‬ ‫ند‌ڕونكردنه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دا‌چه‬ ‫رێك‌ناردراوه‪‌.‬لێره‌‬
‫‌‬ ‫ك‌پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫یه‬ ‫ته ‌‬‫نه ‌‬
‫‌‬
‫یهك ‌پێغمبه‌رێك ‌ناردرا ‌بوو ‌ئینجا‌‬ ‫تهوه‌ ‌‬‫كهوێ ‌بۆ ‌هه‌مو ‌نه‌ ‌‬ ‫رده ‌‬
‫یهك) ‌وا ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهم‌‬‫رهب‪‌ ‌ .‬‬ ‫وهی ‌عه‌ ‌‬ ‫مبهر ‌بوو ‌بۆ ‌نه‌ته‌ ‌‬ ‫دواههمین ‌پێغه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫پەیامبەر ‌هات ‌كه‌ ‌‬
‫وه‌‬
‫ئهبێ ‌ئێمه‌ ‌لێ ‌بكۆلینه‌ ‌‬ ‫یهك‪‌ ‌ .‬‬ ‫وه ‌‬
‫پێغهمبه‌ری ‌هه‌مو ‌نه‌ته‌ ‌‬ ‫رهش ‌بوو ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫مبه ‌‬
‫پێغه ‌‬‫‌‬
‫‪‌،‬ئهبێ‌بپرسین‌‬ ‫بوه ‌‬ ‫مبهری‌خۆیان‌هه‌ ‌‬ ‫كان‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫وه‬ ‫مو‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بزانیین‌پێش‌ئیسالم‌هه‬
‫هیندیهسوره‌كان ‌و ‌خوارووی ‌ئەفریقا‪‌ ،‬و ‌فیرعەون‌هكان ‌و ‌ئاشوریه‌كان ‌و‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫مبهری‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫ته ‌‬
‫گهر ‌یه‌ك ‌نه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫نیهكان‪‌ ،‬ڕووسه‌كان‪......‬هتد‪‌ ‌ .‬‬ ‫رمه ‌‬
‫بابلیهكان ‌و ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ته‌‬
‫وه ‌دابنێن ‌ئه‌بێ ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫یه‪‌ .‬یان ‌ئه‌بێ ‌دان ‌به‌ ‌‬ ‫ههڵ‌ه ‌‬‫ئهوا ‌ئه‌م ‌ئایه‌ته‌ ‌ ‌‬ ‫نهبووبێ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مهد ‌باوکی ‌هیچ ‌پیاوێك ‌له‌ ‌پیاوانی ‌ئێوه‌‌‬ ‫موحه ‌‬
‫‌‬ ‫نهسخی ‌ئەو ‌ئایەتەی ‌کردووە ‌(‬ ‫‌‬
‫زانێ‪‌.‬‬
‫مو‌شتێک‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬ئه ‌‬
‫اڵ‌هه‬ ‫ره ‌‬ ‫مبه ‌‬‫مین‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌دواهه‬ ‫یه‌‬
‫ری‌ئهاڵ ‌‬
‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫مابه‬ ‫اڵم‌په ‌‬
‫‌‬ ‫نیه ‌‬
‫‪‌،‬به‬ ‫‌‬
‫النبِيِّينَ وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ‬
‫حدٍ ِمنْ رِجَالِكُمْ وَلَ ِكنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ َّ‬ ‫‌ مَا كَانَ مُح َّ‬
‫َمدٌ َأبَا أَ َ‬
‫گهر ‌نه‌سخیش ‌نه‌بووبێ‪‌ ،‬ئه‌وا ‌دیسان ‌دژه‌ ‌ئاراستە ‌و‌‬ ‫ئه ‌‬‫عَلِيمًا‪‌ .‬االحزاب ‌‪‌ ‌ )٢٣‬‬
‫مان‌بۆ‌ڕون‌ئهبێته‌وه‌!‬
‫‌‬ ‫نالۆجیكی‌قوڕئان‬

‫مهد‌‬‫پاش‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫واته ‌ ‌‬
‫واوه ‌ ‌‬
‫ستی‌ڕابوردووی‌ناته ‌‬
‫‌‬ ‫مهبه‌‬
‫م‌ئایهته‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ر‌ئه‬‫ئه ‌‬
‫دوو)‌ ‌‬
‫مبهر‌و‌‬ ‫مین‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دواهه‬ ‫د‌نابێته ‌‬
‫‌‬ ‫نێ‌موحه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫یه‬ ‫ئه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫ش‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌دێت‪‌،‬ئه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬
‫تی‌االحزابه!‬
‫‌‬ ‫دژی‌ئایهتی‌‪٢٣‬ی‌سوره‌‬
‫‌‬
‫بی‌تێدانهبێ‌بۆچی‌‬‫‌‬ ‫گهزپه‌رستی‌عه‌ ‌‬
‫ره‬ ‫ڕه ‌‬
‫ر‌له ‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫گه ‌‬ ‫دیسان‌بپرسین‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهبێ ‌‬
‫‌‬
‫رهكانی‌‬ ‫مبه ‌‬
‫كردووه؟ ‌بۆچی ‌زیاتر ‌باسی ‌پێغه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫رهكانی ‌تری ‌نه‌‬ ‫مبه ‌‬
‫باسی ‌پێغه‌ ‌‬
‫ردهشت ‌و ‌بوزا ‌و ‌كۆنفۆشیستی‌‬ ‫وهی ‌ئیبراهیمی ‌كردووه‌؟ ‌بۆچی ‌باسی ‌زه‌ ‌‬ ‫نه ‌‬
‫‌‬
‫وا‌ئهو‌گه‌ی‌بوه‌‪‌-‬‬ ‫ر‌دابنرێت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫غه ‌‬
‫مبه‬ ‫ری‌یۆنانی‌به‌پێ ‌‬
‫‌‬ ‫سكهنده‌‬
‫ر‌ئه ‌‬
‫؟‌ئهگه‌ ‌‬
‫كراوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نه‬
‫یره‪‌ ،‬بگه‌رێوه‌ ‌بۆ ‌به‌شی ‌پێشوو‪‌ .-‬له‌ ‌ڕاستیدا‌‬ ‫یهكی ‌سه‌ ‌‬ ‫وه ‌‬
‫مهش ‌شیكردنه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫ئایەتە ‌چ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌ئهم‌‬
‫ئیتر‌بریقه ‌‬
‫‌‬ ‫تهوه‌ ‌په‌رسته‌ ‌‬
‫یامبهرێكی‌نه‌ ‌‬
‫مهد‌په‌ ‌‬ ‫وێ‌موحه ‌‬
‫‌‬ ‫ردهكه‌‬
‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫ئهی‌‬ ‫ئهڵێ(‌ ‌‬ ‫كه‌ ‌‬
‫بهخشێ‌کە‌دژە‌ئاراستەی‌هەموو‌ئەو‌بابەتانەی‌سەرەوە‌بوو‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫تهوه‌ ‌و‌‬ ‫نه ‌‬
‫ئێوهمان ‌كرده‌ ‌ ‌‬
‫ئێمه ‌دروستمان ‌كردن ‌له‌ ‌نێر ‌و ‌مێ‪‌ ،‬وه‌ ‌ ‌‬ ‫ینه! ‌ ‌‬
‫خەڵک ‌‬
‫ی‌پهرستنه‌‪ .‬يَا‬ ‫به‌ڕێژه‌ ‌‬ ‫كتر‌بناسن‪‌،‬پایهبه‌رزیتان‌له‌الی‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫ی‌یه‬ ‫ی‌بۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫تیره‌‬

‫‪482‬‬
 ‫عنْدَ‬
‫أ َُّيهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ ِمنْ ذَكَرٍ وَُأ ْنثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَ َقبَا ِئلَ ِلتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ ِ‬
‫خبِير‪‌.‬الحجرات‌‪)٢٠‬‬ ‫اللَّهِ َأتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّ َه عَلِيمٌ َ‬

‫‪‌٩‌.٢٢‌.٢٩‌.٠‬نرخی‌هاوڕێیانی‌پەیامبەر‬
‫له ‌پێناوی ‌ئیسالم ‌كوژران ‌و ‌ئەڵاڵ ‌هیچ‌‬ ‫خۆشهویستانی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫زۆر ‌له‌ ‌‬
‫وهی ‌بیسه‌لمێنێ ‌كه‌‌‬ ‫موعجیزیهكی ‌نه‌هێنا ‌تاوه‌كو ‌نیشانی ‌كافرانی ‌بدات ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫هێنده ‌ئەیەوێت ‌خۆشبڕوایی ‌بكات ‌به‌‌‬ ‫بهاڵم ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫الیەنگری ‌موسڵمانانه‌‪‌ ‌ .‬‬
‫تانهی‌‬
‫ئهم ‌ئایه‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫نه ‌‬
‫ستهی ‌مێشكیان ‌بكات ‌تاوه‌كو ‌قه‌ت ‌بیرنه‌كه‌ ‌‬ ‫خەڵک ‌و ‌بیربه‌ ‌‬
‫وه‌‬
‫پێچێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ك‌بیریان‌ئه‬ ‫شێوه ‌‬
‫یه‬‫‌‬ ‫ت‌به ‌‬
‫ندێك‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڵێ‪‌،‬هه‬ ‫لۆجیكه ‌یان‌نا‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫قوڕئان ‌‬
‫نهوه‌ ‌که‌ ‌بۆ ‌چ‌‬ ‫دهربچن ‌و ‌بیر ‌بكه‌ ‌‬ ‫قهكانی ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬
‫ناهێڵێت ‌موسڵمانان ‌له‌ ‌ ‌‬
‫كتری‪‌،‬ئهگه‌ر‌‬
‫‌‬ ‫گه ‌‬
‫ڵ‌یه‬ ‫راورد‌نهكرێن‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كان‌هاتون‌یان‌بۆچی‌به‬ ‫ستێك‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫مه ‌‬
‫به‬ ‫‌‬
‫گهڵ ‌یه‌كتری ‌هه‌بو ‌ئه‌وا ‌لۆجیكی ‌تێدانیه‌ ‌و ‌ئه‌بێ ‌گرێی ‌بیره‌‌‬ ‫دژه ‌ئاراستەیی ‌له‌ ‌‬ ‫‌‬
‫و‌له‌‬
‫مینه ‌ ‌‬
‫م‌زه ‌‬‫ژیانی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫نهڕوان ‌‬‫و‌توندیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫به‬ ‫نه ‌‬
‫كانی‌خۆیان‌شل‌بكه ‌‬
‫‌‬ ‫پێچراوه‌‬
‫رێ‌و‌تێكهلی‌جیهانێكی‌نوێ‌‬ ‫‌‬ ‫بێنه ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫ساڵیهدا ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫و‌شمشێره ‌‪‌ ٢٢٣٣‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ری‌ئه‬ ‫ژێر‌سێبه‌‬
‫یه ‌ئەیەوێت ‌خەڵک ‌قایل‌بكات‌کە‌ئەڵاڵ‌‬ ‫تێك‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫ند‌جۆره ‌ ‌‬
‫ئایه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫دا‌چه‬ ‫له ‌قوڕئان‬ ‫بن‪‌ ‌.‬‬
‫ن‌تۆڵهی‌توند‌و‌‬ ‫‌‬ ‫سێك‌سهرپێچی‌بكات‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫خاوه‬ ‫‌‬ ‫یه‪‌،‬هه‌ ‌‬
‫ر‌كه‬ ‫ن‌موعجیزه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خاوه‬
‫تیژه‌‪.‬‬
‫لێک‌نهبێ ‌کە‌‬
‫‌‬ ‫نها‌جۆره ‌ ‌‬
‫ئاژه‬ ‫‌‬ ‫غه ‌‬
‫یه‌ته‬ ‫ده ‌‬
‫رام‌قه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌قوڕئاندا ‌ڕاوکردن‌له‌ ‌مانگی‌ئیح‬ ‫‌‬
‫وهک ‌(مشك‪‌،‬‬ ‫لە ‌هەردووک ‌صحیحەکەی ‌بخاری ‌و ‌مسلم ‌ئاماژەی ‌پێکراوە‪‌ ‌ ،‬‬
‫سهگی ‌هار ‌هەندێک ‌زانایانی ‌تر ‌مار ‌و ‌جۆرە ‌بازێک ‌و‌‬ ‫قلەڕەش‪‌ ،‬دووپشک‪‌ ‌ ،‬‬
‫ئهوا ‌گوناحی‌‬ ‫کاتەدا ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫لهو ‌‬
‫ههر ‌كه‌سێك ‌ڕاو ‌بكات ‌ ‌‬ ‫وانه ‌ ‌‬
‫له ‌‬ ‫جگه ‌ ‌‬
‫ئاژەڵی ‌دڕندە) ‌ ‌‬
‫ڵهش ‌ڕاویان ‌بكات ‌و ‌جارێكی ‌تر ‌ڕاوکردنیان ‌دووبارە‌‬ ‫هه ‌‬
‫گهر ‌به‌ ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫ئهگاتێ‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫ئهڵێت(‌‬ ‫تی‌المائده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬ ‫له‌‬
‫قی‌ئایهتی‌‪‌ ‌٢٢‬‬
‫‌‬ ‫سزای‌ئهداتێ‪‌ ‌.‬‬
‫ده‬ ‫‌‬ ‫و‌ئهوا‌ئەڵاڵ‌‬
‫بكاتەوە‌ ‌‬
‫له ‌ئیحرامدان‪‌،‬نابێ‌هیچ‌نچیرێ‌بكوژن‪‌،‬‬ ‫تا‌ئێوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ن‌باوهڕان!‌ ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫لی‌خاوه‬ ‫‌‬
‫ی‌گه‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫كه‌‬
‫تی‌ئاژهلێكی‌–‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سه ‌‬
‫ریه‬ ‫‪‌،‬له ‌‬
‫ئانقهست‌نچیرێ‌بكوژێ‌له‌‌ئیحرامدا ‌‬ ‫كێ‌ل‌ه‌ئێوه‌‌به‌‌ ‌‬
‫بارتهقای ‌ئه‌و ‌نێچیره‌ی ‌ئه‌و ‌بێته‌وه‌ ‌و ‌دو ‌مرۆی ‌عادل ‌له‌ ‌خۆتان ‌بارته‌قایی‌‬ ‫‌‬
‫کهعب‌ه ‌و ‌له‌وێ ‌بیكاته‌ ‌قوربانی‪‌ ،‬یان ‌بارته‌قای ‌ئه‌و‌‬ ‫وه ‌ماڵی ‌ ‌‬ ‫نێته ‌‬
‫بسهلمێنێ‪‌ -‬بهێ ‌‬ ‫‌‬
‫چهند‌‬
‫قهرسانی ‌ئه‌و ‌نچیره‌ ‌ ‌‬ ‫رانبهر ‌به‌ ‌ ‌‬
‫نچیره‪‌ ،‬خواردن ‌بدا ‌به‌ ‌هه‌ژاران‪‌ ،‬یان ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له‌‬
‫وهی ‌خۆی ‌بچێژێ‪‌ .‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ڕۆژ ‌دانێن ‌به‌ ‌ڕۆژووبێ‪‌ ،‬هه‌تا ‌سزای ‌ئه‌م ‌كرده‌ ‌‬

‫‪483‬‬
‫وه‪‌ ،‬ئەڵاڵ ‌تۆڵه‌ی ‌لێ‌‬ ‫ههر ‌كه‌سیش ‌تێ ‌هه‌ڵێته‌ ‌‬ ‫كاری ‌ڕابردوو ‌چاو ‌ده‌پۆشێ‪‌ ‌ .‬‬
‫ستهاڵت ‌و ‌تۆڵه‌ ‌سێنه‪‌ .‬يَا أ َُّيهَا َّالذِينَ آ َمنُوا لَا تَ ْقتُلُوا‬ ‫خاوهن ‌ده‌ ‌‬ ‫وه‪‌ .‬ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫كاته ‌‬
‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫َمدًا فَجَزَاءٌ ِم ْثلُ مَا َقتَلَ ِمنَ النَّعَ ِم يَحْكُ ُم بِ ِه َذوَا عَدْلٍ‬ ‫الص ْي َد وََأ ْنتُمْ حُرُ ٌم وَ َمنْ قَتَلَهُ ِمنْكُمْ ُمتَع ِّ‬
‫َّ‬
‫صيَامًا ِل َيذُوقَ َوبَالَ أَمْرِهِ‬ ‫ع ْدلُ ذَِلكَ ِ‬ ‫ِمنْكُمْ َه ْديًا بَالِغَ الْكَ ْعبَةِ َأوْ كَفَّا َرةٌ طَعَامُ مَسَاكِينَ َأوْ َ‬
‫ن عَادَ فَ َينْ َتقِمُ اللَّهُ ِمنْ ُه وَاللَّ ُه عَزِي ٌز ذُو اِنْتِقَام‪).‬‬ ‫ف وَ َم ْ‬‫عَفَا اللَّ ُه عَمَّا سَلَ َ‬
‫ههڵه‌ ‌كرد‌و‌پاشان‌جارێكی‌تر‌ڕاوی‌‬ ‫ری‌ئهڵێت‌پیاوێك‌ڕاوێكی‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫حسن‌البص‬
‫‪416‬‬
‫وه‪‌،‬ئەڵاڵ‌ئاگرێكی‌له‌‌ئاسمان‌ناردو‌سوتاندی‪.‬‬ ‫كرده‌ ‌‬
‫رئهخات ‌ئەڵاڵ ‌بۆ ‌ڕاوێكی ‌بێتاوان ‌ئاگر ‌ئه‌نێرێت ‌و‌‬ ‫وهی ‌ده‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫لۆجیكی ‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫ههزاران ‌كه‌س ‌به‌ ‌بێ ‌گوناح ‌ئه‌كوژرێ ‌و‌‬ ‫ئهسوتێنێ ‌كه‌چی ‌ڕۆژانه‌ ‌ ‌‬ ‫خەڵک ‌ ‌‬
‫ئاسمان‌نانێرێت‌و‌قوربانیانیش‌تۆڵهیان‌بۆ‌ناكرێته‌وه‌‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ش‌هیچ‌ئاگرێك‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵ‬
‫من ‌ئه‌ڵێم ‌قیروسیا ‌له‌ ‌مرۆڤی ‌ئاسایی ‌كه‌چی ‌ده‌یان ‌كه‌س ‌له‌ ‌خۆشه‌ویستی‌‬
‫نانهت‌‬ ‫و‪‌،‬ته ‌‬
‫كرد‌و‌دهست ‌به‌ستراو ‌بو ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هیچی‌نه‬ ‫ئیسالم‌و‌پەیامبەر ‌كوژرا‌ئەڵاڵ ‌‬
‫تۆڵهی‌‬ ‫چهند ‌فریشته‌یه‌ك ‌بنێرێ ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫وهی ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫له ‌جیاتی ‌ئه‌ ‌‬ ‫له ‌شەڕی ‌'أحد' ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهچی‌ئەڵاڵ ‌ئیسالم‌و‌موسڵمانانی‌كرد‌‬ ‫خۆشهویستی‌پەیامبەر ‌بوو ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫'حمزة‌' ‌ ‌‬
‫وه ‌نوساند ‌و ‌قوڕەیشیە ‌بێباوەڕەکانی‌‬ ‫چارهنووسیه‌ ‌‬ ‫پهند ‌و ‌دۆڕاندنێكی ‌به‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫پیاوانی‌ئیسالم‌موبارهك‌تربن‪.‬‬
‫‌‬ ‫له‌‬
‫لهکان‌ ‌‬ ‫ئاژه ‌‬
‫هیچ‌لۆجیكه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مه‌‬
‫ئایا‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫دڵخۆشکرد!‌‬
‫روهها ‌له‌ ‌قوڕئاندا ‌نه‌ك ‌خۆشه‌ویستی ‌پەیامبەر ‌یان ‌موسڵمانان ‌تووشی‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫مبهرانیش ‌تووشی‌‬ ‫بهلكو ‌پێغه‌ ‌‬ ‫هامهتی ‌بوون ‌و ‌هیچ ‌تۆڵه‌یان ‌بۆ ‌نه‌كرایه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫نه ‌‬ ‫‌‬
‫ههر ‌له‌ ‌قوڕئاندا ‌ئه‌ڵێت‌‬ ‫هامهتی ‌بوون ‌و ‌ئەڵاڵ ‌بێ ‌ئاگا ‌بوو! ‌ ‌‬ ‫ههمان ‌نه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مبهرێك‌دوژمنێكی‌زۆردارمان‌بۆ‌نارد‪‌ .‬وَ َكذَلِكَ‬ ‫مو‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆ‌هه‬ ‫روهها‌ئێمه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫وه ‌‬ ‫( ‌‬
‫ن وَكَفَى بِر َِّبكَ هَا ِديًا َونَصِيرًا‪‌‌.‬الفرقان‌‪)٠٢‬‬ ‫ِي عَدُوًّا ِمنَ الْمُجْرِمِي َ‬ ‫ُل َنب ٍّ‬
‫جَعَ ْلنَا لِك ِّ‬
‫ك‌بۆ‌مرۆڤی‌ڕاستهقینه‌ی‌ئیسالم!‬
‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫وه‬ ‫نیا‌بۆ‌ئاژهاڵنه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وابو‌تۆڵه‌ ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫كه‬
‫نهخۆشی ‌وڕێنه‌ ‌بوو‪‌،‬‬ ‫یامبهریش ‌سحری ‌لێكراو ‌تووشی ‌ ‌‬ ‫نانهت ‌خودی ‌په‌ ‌‬ ‫ته ‌‬ ‫‌‬
‫خۆشیه ‌هات ‌دوو ‌فریشته‌ ‌هاتن‌‬ ‫‌‬ ‫ئهم ‌نه‌‬ ‫گێرنهوه‌ ‌كاتێك ‌پەیامبەر ‌تووشی ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫سهری‪‌ ،‬پێیان ‌وت ‌سیحرت‌‬ ‫یهكیان ‌لەالی ‌قاچی ‌دانیشت ‌و ‌ئه‌وی ‌تر ‌له‌الی ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كهش ‌لە ‌ژێر ‌بەردی ‌چواردەورەی ‌ ‌بیری ‌زروان‪‌ .‬پەیامبەر‪‌:‬‬ ‫لێكراوه‪‌ ،‬نوشته‌ ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌ .‬کاتێک‌نوشتەکەیان‌دۆزیەوە‌‬ ‫بدۆزنه ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌‬
‫نوشته ‌‬
‫‌‬ ‫'علی' ‌و‌'زبیر'ی‌نارد‌تاوەکو ‌‬

‫‪‌416‬تفسیر‌ایة‌‪‌٢٢‬سورة‌المائدة‪‌/‬ابن‌کثیر‌‬

‫‪484‬‬
‫یامبهر ‌به‌ ‌‪‌ ٢٩‬گرێ ‌لوولدرابو‪‌.‬‬ ‫به ‌تاڵی ‌قژی ‌په‌ ‌‬ ‫كه ‌ددانی ‌شانه‌ی ‌قژی ‌تێدابو ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئایهتی ‌سوره‌تی ‌(الفلق)ی ‌ئ‌هخوێند ‌تاوه‌كو ‌ته‌ندروستی ‌باش ‌بێت‪‌.‬‬ ‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫وره‌‬
‫گهر ‌لۆجیك ‌هه‌بێ ‌ئه‌وا ‌پێویستی ‌به‌ ‌به‌تاڵكردنی ‌سیحر ‌ناكات ‌به‌لكو ‌هه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫ئهی‌نابێ‌‬ ‫ت‌ئهكرد!‌ ‌‬
‫كانیانی‌لهتوپه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هات‌و‌نوشته ‌‬
‫چیه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاسمان‌ئه‬ ‫ك‌له ‌‬
‫یه ‌‬ ‫تریشقه ‌‬
‫‌‬
‫مبهر ‌خۆشه‌ویستی ‌ئەڵاڵ ‌بێت‪‌ ،‬چۆن ‌ڕێگا ‌ئه‌دات ‌پەیامبەر ‌سحری ‌لێ‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫‌‬
‫ن‌ژنهكانی‌بكات!‌‬
‫‌‬ ‫بكرێت‌و‌ووڕێنه‌له‌ ‌‬
‫الیه‬ ‫‌‬
‫ئهلێت ‌"ئەڵاڵ ‌کتێبەکی‌‬ ‫ته ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫سهر ‌ئه‌م ‌بابه‌ ‌‬ ‫یه ‌له‌ ‌‬
‫یهکی ‌تر ‌هه‌ ‌‬ ‫چهند ‌وته‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهی ‌ئاسمان ‌و ‌زه‌وی ‌دروست ‌بكات‪‌ ،‬دوو‌‬ ‫ههزار ‌ساڵ ‌پێش ‌ئه‌ ‌‬ ‫نوسی‪‌ ،‬دوو ‌ ‌‬
‫ههر‌‬‫له‌ ‌‬
‫سێ‌شهو‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌سورهتی‌'البقرة‌'‌كۆتایی‌پێ‌بێنێت‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫بۆ‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫ئایهت‌دابەزاند‌ ‌‬ ‫‌‬
‫مالێك ‌بخوێندرێت ‌ئه‌وا ‌شه‌یتان ‌نزیكی ‌نابێت‪ .‬إن اهلل كتب كتابا قبل أن یخلق‬
‫السماوات واألرض بألفي عام أنزل منه آیتین ختم بهما سورة البقرة وال یقرآن في دار‬
‫ثالث لیال فیقربها شیطان‪‌‌417.‬‬
‫ئایهتی ‌كورسی ‌ناسراوه‌‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫ههمان ‌سوره‌تدا ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫ئایهتی ‌‪‌ ‌ ٩٢٢‬‬ ‫روهها ‌له‌ ‌ ‌‬‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫وا‌پارێزراو‌ئهبێت‌له‌ ‌جن‌و‌مرۆڤی‌خراپ‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سێك‌بیخوێنێت‌ئه‬ ‫گه ‌‬
‫ر‌كه‬ ‫لێت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫س‌بوه‌‬
‫‌‬ ‫که ‌‬
‫م‌که‬ ‫که ‌خۆی‌یه‌ ‌‬ ‫قسانهی‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ر‌ئهو ‌‬
‫سه ‌‬ ‫ینه ‌ ‌‬
‫کیک‌بخه ‌‬
‫‌‬ ‫گه‌ر ‌تیش‬‫ئه ‌‬‫‌‬
‫خوێند‌تاوهکو‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کورسی‌نه‬ ‫ه‌بۆچ‌خۆی‌ئایهتی‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ر‌ئهم‌قوڕئان‬
‫سه ‌‬ ‫له ‌‬ ‫بوه ‌ ‌‬
‫زانیاری‌هه ‌‬
‫‌‬
‫وره‌‬
‫هه ‌‬ ‫گهر ‌خۆشی ‌بێئاگا ‌بوو؟ ‌بۆچ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫فهری ‌پێنه‌با! ‌ئه‌ ‌‬ ‫شهیتان ‌زه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫چونکه ‌به‌ ‌بڕوای ‌زۆر‌‬ ‫‌‬ ‫تریشقهیه‌کی ‌له‌ ‌ئاسمان ‌نه‌نارد ‌له‌ ‌تۆله‌ی ‌پەیامبەر ‌‬ ‫‌‬
‫ئهم‌ژه‌هرەوە‌مرد‪‌.‬ئیتر‌من‌‬ ‫و‌به‌هۆی‌ ‌‬ ‫زانایانی‌ئیسالم‌ئهڵێن‌ده‌رمانخوارد‌کرا‌ ‌‬
‫‌‬
‫کاتهوه‌‌به‌اڵم‌بۆ‌‬
‫لێک‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌ئاژه‬ ‫‌‬
‫بۆ‌چه‬ ‫تۆله‌‬
‫ی‌خۆشهویست‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫نازانم‌موسوڵمان‬
‫وه!‌‬
‫ناکاته ‌‬
‫‌‬ ‫ویستهکان‌تۆله‌‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆشه‬ ‫مرۆڤه‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‪‌٢‌.٢٢‌.٢٩‌.٠‬ئیبراهیم‌و‌تاك‌خوایی‬
‫دژی‌یهكترین‌و‌دیسان‌ڕاڤەکارانی ‌قوڕئان‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌قوڕئان ‌‬‫یه ‌ ‌‬
‫تێكی‌تر‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌ئایه‬ ‫‌‬
‫چه‬
‫نهبوه‌ ‌كه‌‌‬
‫رهتادا ‌بڕوای ‌به‌و ‌خوایه‌ ‌ ‌‬ ‫سه ‌‬‫وه‪‌ .‬ئیبراهیم ‌له‌ ‌‬ ‫نه ‌‬‫نازانن ‌چۆن ‌شیبكه‌ ‌‬
‫كهم‌جار‌ئ‌هستێره‌ی‌ستایش‌كرد‪‌.‬كاتێك‌شه‌وی‌‬ ‫كات‌بهلكو‌یه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫اسی‌ئه‬ ‫ئیسالم‌ب‬
‫وهی ‌ئه‌ستێره‌كانی ‌لێ ‌ون ‌بوو ‌وتی‌‬ ‫مه ‌خوامه‪‌ ،‬پاش ‌ئه‌ ‌‬ ‫سهر ‌داهات ‌وتی ‌ئه‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬

‫‪‌417‬تحفة‌األحوذي‌شرح‌سنن‌الترمذي‌‬

‫‪485‬‬
‫پاشان‌مانگی‌ستایش‌كرد‌كه‌ده‌ركه‌وت‌و‌وتی‌‬
‫‌‬ ‫ناوێت‌كه‌ون‌بێت"‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫"من‌شتێکم‌‬
‫م‌ناوێت‌كه‌ون‌بێت"‌‬
‫‌‬ ‫من‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫اڵم‌دیسان‌كه‌مانگ‌ون‌بوو‌وتی‌"‬ ‫‌‬ ‫خوامه‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫وه‌‬
‫ئه ‌‬‫‌‬
‫مانه‌‬
‫ئه ‌‬ ‫ئینجا ‌په‌نای ‌بۆ ‌ڕۆژ ‌برد‪‌ ،‬هه‌تا ‌دوائه‌نجام ‌بڕوای ‌به‌ ‌تاك ‌خوایی ‌هێنا‪‌ ‌ .‬‬
‫كێك‌بوه‌‬
‫‌‬ ‫دروست‌كردووه‌ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫ن‌ئیبراهیم‌هاوبهشی‌بۆ‌ئەڵاڵ‌‬
‫‌‬ ‫رئه ‌‬
‫خه‬ ‫ده ‌‬‫وه‌ ‌‬‫مو‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫ئهڵێت ‌ئیبراهم‌‬ ‫یه ‌له‌ ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫له ‌موشریكه‌كان‪‌ .‬به‌اڵم ‌چه‌ند ‌ئایه‌تێكی ‌تر ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫سهر ‌ڕاسته‌‌‬ ‫پەروەردگاری ‌من‪‌ ،‬خستومیه‌ ‌ ‌‬‫‌‬ ‫ئهڵێت(تۆ ‌بێژه‌‪‌ :‬‬‫كه ‌ ‌‬
‫بوه ‌ ‌‬
‫موشریك ‌نه‌ ‌‬
‫ههرگیز‌‬ ‫داوه ‌و‌ ‌‬
‫ق‌الی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫و‌ئیبراهیمه ‌وا‌له‌ ‌ ‌‬
‫ناحه‬ ‫‌‬ ‫داره ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬ ‫پایه ‌‬
‫ردینێ‌كه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڕێگه ‌‬
‫‪‌،‬سه‬ ‫‌‬
‫داوه‪ُ .‬قلْ إ َِّننِي َهدَانِي رَبِّي إِلَى صِرَاطٍ مُ ْ‬
‫ستَقِيمٍ دِينًا‬ ‫بڕیارنه ‌‬
‫‌‬ ‫هیچ‌شهریكێكی‌بۆ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫‌‬
‫حنِيفًا وَمَا كَانَ ِمنَ الْمُشْرِكِينَ‪‌‌.‬االنعام‌‪. ٢٦٢‬‬ ‫ِقيَمًا مِلَّةَ ِإبْرَاهِيمَ َ‬

‫ڕێزهی‌‬‫له ‌ ‌‬ ‫‪‌،‬نه ‌ ‌‬
‫ق‌چوگ‌و‌بهرفه‌رمانی‌ئەڵاڵ ‌بوو ‌‬ ‫‌‬ ‫ره ‌‬
‫و‌هه‬ ‫وایێكی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ئیبراهیم‌پێشه‌‬
‫چاكهی ‌ئەڵاڵی ‌له‌ ‌چاودابو‪‌ ،‬بۆ ‌خۆی‌‬ ‫دهناسن‪‌ ‌ .‬‬ ‫وانه ‌بوو ‌شه‌ریك ‌بۆ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫و‌لهو‌دنیاش‌‬ ‫مان‌دایه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫دنیا‌به ‌‬
‫هره‬ ‫‌‬ ‫ههڵیبژارد‌و‌شاره‌زای‌ڕێگه‌ی‌ڕاستی‌كرد‪‌.‬له‌‌‬ ‫‌‬
‫تیانه‪‌ .‬پاشان ‌به‌ ‌تۆمان ‌ڕاگه‌یاند‪‌ ،‬كه‌‪‌ :‬په‌یڕه‌وی ‌ئایینی ‌ئیبراهیمی‌‬ ‫بهركه‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫دادهنێن‪‌.‬إِنَّ‬‫بو‌كه ‌شه‌ریك‌بۆ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وانه ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫و‌وێرای‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫وههق‌چووگ‌به‌‪‌ ‌:‬‬
‫ئه‬ ‫بهره‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ج َتبَاهُ وَ َهدَاهُ إِلَى‬
‫ِإبْرَاهِيمَ كَانَ أُمَّةً قَانِتًا لِلَّهِ حَنِيفًا وَلَمْ يَكُ ِمنَ الْمُشْرِكِينَ‪ .‬شَاكِرًا لِأَنْعُ ِمهِ ا ْ‬
‫حيْنَا‬
‫سنَةً وَإِنَّهُ فِي الْآخِ َرةِ لَ ِمنَ الصَّالِحِينَ‪ .‬ثُمَّ َأوْ َ‬ ‫الدنْيَا حَ َ‬
‫ستَقِيمٍ‪ .‬وَآ َت ْينَاهُ فِي ُّ‬ ‫صِرَاطٍ مُ ْ‬
‫حنِيفًا َومَا كَانَ ِمنَ الْمُشْرِكِينَ‪ .‬النحل‌‪٢٩٠-٢٩٣‬‬ ‫إَِل ْيكَ َأنِ َّاتبِعْ مِلَّةَ ِإبْرَاهِيمَ َ‬

‫یهك ‌هاوبه‌شی ‌بۆ‌‬ ‫كهوێت ‌ابراهیم ‌به‌ ‌هیچ ‌شێوه‌ ‌‬‫دهر ‌ئه‌ ‌‬‫ته ‌ ‌‬
‫بهڵێ ‌له‌م ‌چه‌ند ‌ئایه‌ ‌‬
‫‌‬
‫بوه ‌لێره‌دا ‌دیسان ‌بۆمان ‌ڕون‌‬ ‫واته ‌موشریك ‌نه‌ ‌‬‫كردووه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌دروست ‌نه‌‬
‫یهكترین‪‌.‬‬
‫دژه‌ئاراستەی‌ ‌‬‫تێك‌ههیه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌ئایه‬ ‫‌‬
‫دا‌چه‬ ‫له‌قوڕئان‬‫وه‌ ‌‬
‫بێته ‌‬
‫ئه ‌‬‫‌‬
‫‌‬
‫سهرلێشێواوی‌پەیامبەری‌ئیسالم‬ ‫‪‌ ‌٢٣‌.٢٢‌.٢٩‌.٠‬‬
‫لە ‌قوڕئاندا ‌زۆر ‌جار ‌دژەئاراستەیی ‌هەیە ‌کە ‌پەیوەندی ‌بە ‌ناسخ ‌و ‌منسوخ‌‬
‫نییە‪‌،‬بە‌جۆرێک‌پەیامبەر‌و‌موسلمان‌سەرلێشێواو‌دەکات‌کامیان‌هەڵبژێرێت!‌‬
‫وهی‌‬‫گهر ‌تۆ ‌له‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫به ‌پەیامبەر ‌ئه‌ڵێ( ‌ ‌‬
‫ئایهتی ‌‪٢٢‬ی ‌سوره‌تی ‌'یونس' ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫‌‬
‫سانهی ‌به‌ر ‌له‌ ‌تۆ‌‬
‫لهو ‌که‌ ‌‬ ‫ته ‌خوارێ ‌به‌ ‌گومانی! ‌سا ‌بپرسه‌ ‌ ‌‬ ‫بۆمان ‌ناردویه‌ ‌‬
‫و‌له‌‬
‫پەروەردگارت‌ڕا‌بۆت‌هاتوه‌‌بێ‌شک‌ڕاسته‌‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫کتێبیان‌دهخوێند‪‌.‬هه‌رچی‌له‌‌‬
‫‌‬

‫‪486‬‬
 ‫ن يَقْرَءُونَ الْ ِكتَابَ‬ ‫به!‌فَإِنْ ُكنْتَ فِي شَكٍّ مِمَّا َأنْزَ ْلنَا إَِليْكَ فَاسَْألِ َّالذِي َ‬ ‫رێزی‌دوداڵن‌مه ‌‬
‫‌‬
‫ِمنْ َقبِْلكَ لَ َقدْ جَا َءكَ الْحَقُّ ِمنْ ر َِّبكَ فَلَا تَكُونَنَّ ِمنَ الْمُ ْمتَرِينَ‪.‬یونس‌‪‌٢٢‬‬
‫لێن‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌خۆیان‌پێی‌ئه‬ ‫ی‌بۆی‌هاتوه‌‬
‫‌‬ ‫و‌په ‌‬
‫یامه‬ ‫له ‌‬ ‫بوه‌ ‌‬
‫وابو‌پەیامبەر‌گومانی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫که‬
‫وهی‌بۆ‌پەیامبەر‌‬ ‫رانه ‌‬ ‫ورقة‌بن‌نوفل‌هێلی‌گه ‌‬
‫‌‬ ‫واته ‌‬
‫حی‌بپرسه!‌که‌ ‌‬‫‌‬ ‫سانی‌مهسی‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫که‬
‫هلی‌مهسیحی‌بپرسێت‪‌‌.‬‬ ‫‌‬ ‫گومان‌له‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫رکاتێک‌کهوته‌‌‬
‫‌‬ ‫که‌ ‌‬
‫هه‬ ‫داناوه‌ ‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫وانهی ‌باوه‌ڕتان‌‬ ‫ئهی ‌ئه‌ ‌‬ ‫بەاڵم ‌بە ‌دژی ‌ئەو ‌ئایەتە ‌لە ‌سوڕەتێکی ‌تر ‌دەڵێت ‌( ‌‬
‫ههندێکیان‌‬ ‫وانه ‌ ‌‬
‫رو‌پشتیوانی‌خۆتان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یارو‌یاوه‬ ‫کهنه‌ ‌‬‫و‌گاور‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫جوله ‌‬
‫که‬ ‫هێناوه ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههر‌‬ ‫پشتیوان ‌و ‌پشتگیری ‌یه‌کترن‪‌ ،‬ئه‌و ‌که‌سه‌ی ‌پشت ‌به‌وان ‌ببه‌ستێت‪‌ ،‬ئه‌وه‌ ‌ ‌‬
‫هیدایهتی ‌قه‌ومی‌‬ ‫‌‬ ‫بهڕاستی ‌خودا ‌‬ ‫وانه ‌و ‌(حسابی ‌ئه‌وانی ‌بۆ ‌ده‌کرێت) ‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫‌‬
‫ضهُمْ‬ ‫َالنصَـرَى َأوْلِيَآءَ بَ ْع ُ‬ ‫خذُواْ ا ْل َيهُودَ و َّ‬ ‫ستهمکار ‌نادات‪‌ .‬يَـأ َُّيهَا َّالذِينَ ءَا َمنُواْ الَ تَتَّ ِ‬ ‫‌‬
‫َأوِْليَآءُ بَ ْعضٍ وَمَن َي َتوََّلهُمْ مِّنكُمْ فَإِنَّهُ ِم ْنهُمْ إِنَّ اللَّهَ الَ َي ْهدِى الْ َقوْمَ الظَّـلِمِينَ‪ .‬المائدة‬
‫‪)١١‬‬
‫ڕداران‌نهگرن‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫باوه‬ ‫باوهڕداران‪‌،‬با‌جگ‌ه ‌ ‌‬ ‫هەروەها‌ئایەتێکی‌تر‌پێمان‌دەڵێ‌(‌ ‌‬
‫گهر‌‬ ‫مه ‌‬ ‫نیه‪‌ ‌ .‬‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫دهرچێ‪‌ ،‬هیچ ‌به‌شی ‌به‌ ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫رمانه ‌ ‌‬
‫رکهس ‌له‌م ‌فه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫به ‌‌دۆست‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫ر‌به‌‬‫وێ‌هه ‌‬ ‫‌‬ ‫دۆستی‌ئێوهین‪‌.‬ئەڵاڵ ‌ده‌ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫له ‌ناچاری‌پێیان‌بڵێن‪‌:‬‬ ‫لێیان‌بترسن‌و‌ ‌‬
‫وه‪‌ .‬لَا يَتَّخِذِ الْ ُمؤْ ِمنُونَ الْكَافِرِينَ‬ ‫ر‌الی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕۆژتان‌هه‬ ‫و‌بترسن‌و‌پاشه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕاستی‌له‬
‫َأوِْليَاءَ ِمنْ دُونِ الْ ُمؤْ ِمنِينَ وَ َمنْ يَفْ َعلْ ذَِلكَ فََليْسَ ِمنَ اللَّهِ فِي شَيْءٍ إِلَّا َأنْ تَتَّقُوا ِم ْنهُمْ‬
‫اللهِ الْ َمصِيرُ‪ .‬ال عـمران ‌‪‌٩٩‬‬ ‫تُقَاةً َويُحَذِّرُكُمُ اللَّ ُه نَفْسَ ُه وَإِلَى َّ‬
‫ته‌ئەگەر‌پەیامبەر‌یان‌موسلمان‌کەسێكی‌بێباوەڕ‌بکات‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پێی‌ئه‬ ‫‌‬
‫وابوو‌به‬ ‫‌‬
‫که‬
‫باوهڕداران‌نییه‌!‌لەوانەیە‌کەسێک‌بلێت‌‬ ‫و‌له‌ ‌‬ ‫رپێچی‌کردوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بە‌دوست‌ئەوا‌سه‬
‫ئەو‌ئایەتە‌باسی‌بێباوەڕی‌کردووە‌نەوەک‌مەسیحی‌یان‌جولەکە‪‌،‬بەاڵم‌‬
‫زانایەکانی‌ئیسالم‌بە‌گشتی‌مەسیحی‌و‌جولەکەیان‌پێ‌بێباوەڕە‌(کافر)‌کە‌‬
‫بڕوای‌بە‌پەیامبەر‌نییە ‌بەڵگەشیان‌چەند‌ئایەتێکە‌یەک‌لەو‌ئایەتە‌دەلێ‌‬
‫یانهوێت‌جیاوازی‌‬ ‫ران‌ناهێنن‌و‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫خواو‌پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬ ‫ڕ‌به‌‬
‫ی‌باوه ‌‬
‫‌‬ ‫بێگومان‌ئه ‌‬
‫وانه‬ ‫‌‬ ‫(‬
‫یه‌به‌اڵم‌‬ ‫خوا‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕیان‌به‬ ‫رهکانیدا‌(گوایه‌‌باوه‌‬ ‫مبه ‌‬ ‫نێوان‌خواو‌پێغه ‌‬
‫‌‬ ‫ن‌له‌‬
‫بکه ‌‬ ‫‌‬
‫ندێک‌له‌‬
‫‌‬ ‫هێنین‌به ‌‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫دهڵێن‪‌:‬باوه‌ ‌‬
‫ڕ‌ده‬ ‫ران‌نیه)‪(‌،‬یاخود)‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫باوهڕیان‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫دا‌ڕێگه‌و‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌نێوانه‬ ‫‌‬
‫وێت‌له‬ ‫ههندێکیان‌ناهێنین‌و‌ده‌ ‌‬
‫یانه‬ ‫به ‌‬
‫ران‌و‌باوهڕ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫پێغه ‌‬
‫مبه‬ ‫‌‬
‫ڕاستی‌ههر‌بێ‌‬
‫‌‬ ‫سانه‌ ‌‬
‫به‬ ‫و‌که ‌‬ ‫ئا‌ئه ‌‬ ‫دهست‌بهێنن‪‌ ‌.‬‬ ‫ک‌بۆ‌خۆیان‌به ‌‬
‫‌‬ ‫رنامه ‌‬
‫یه‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬

‫‪487‬‬
 ‫کردوه‪ .‬إ َّ‬
‫ِن‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫رمان‌ئاماده‬ ‫کی‌سهر‌شۆڕکه‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕان‌سزایه‬ ‫‌‬
‫ڕن‌و‌بۆ‌بێ‌باوه‬ ‫‌‬
‫باوه‬
‫َّالذِينَ يَكْفُرُونَ بِاللَّ ِه وَرُسُلِ ِه َويُرِيدُونَ أَن يُفَرِّقُو ْا َب ْينَ اللَّ ِه وَرُسُلِ ِه وَيقُولُونَ ُنؤْ ِمنُ‬
‫سبِيالً أُوْلَـ ِئكَ هُمُ الْكَـفِرُونَ حَقّاً‬‫خذُو ْا َب ْينَ ذَِلكَ َ‬ ‫ض وَيُرِيدُونَ أَن يَتَّ ِ‬ ‫ض َونَكْفُ ُر ِببَ ْع ٍ‬‫ِببَ ْع ٍ‬
‫عذَاباً ُّمهِيناً‪ .‬النساء ‪)١١١ - ١١٦‬‬ ‫ن َ‬ ‫ع َت ْدنَا لِلْكَـفِرِي َ‬
‫وََأ ْ‬
‫‌‬
‫ئهوا ‌دژی‌‬ ‫گهر ‌به‌ ‌وردی ‌بیخوێنینه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ئایهتی ‌‪‌ ٩٩‬سوڕەتی ‌'ال ‌عمران'‌‪‌ ‌ ،‬‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له‌‬
‫ئهڵێ" ‌ ‌‬ ‫ته ‌ ‌‬ ‫برگهی ‌دووه‌می ‌ئه‌م ‌ئایه‌ ‌‬ ‫کهوێ‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬ ‫ئایهتێکی ‌تریشمان ‌بۆ ‌ده‌رده‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهکارهێنا ‌و‌‬ ‫کهوابو ‌وشه‌ی ‌دووڕووی ‌ ‌‬ ‫ناچاری ‌پێیان ‌بڵێن‪‌ :‬دوستی ‌ئێوه‌ین" ‌ ‌‬
‫گهڵ‌کافران‪‌.‬‬ ‫بن‌له ‌‬
‫کات‌که‌دووڕوو‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫موسلمان‌فێری‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫تی‌شمشێر‌ناسراوه ‌و‌‬
‫‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫ئایه‬ ‫که ‌ ‌‬ ‫یه ‌ ‌‬‫ی‌سورهتی‌'التوبة' ‌‬ ‫‌‬ ‫ش‌دژی‌ئایهتی‌‪٢‬‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬
‫وه‪‌ ،‬ئه‌و‌‬ ‫رامهكان ‌بڕانه‌ ‌‬ ‫حه ‌‬ ‫مانگه ‌ ‌‬‫ههر ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫پێشتر ‌باسمان ‌کرد ‌ده‌ڵێ‪‌ ‌ :‬‬
‫دهس ‌كه‌وێ‪‌ ،‬له‌ ‌گرتن ‌و ‌به‌ندكردن ‌و ‌كوشتنیان‌‬ ‫له ‌كوێ ‌وه‌ ‌‬ ‫موشریکەکانتان ‌ ‌‬
‫گهر ‌په‌ژیوان ‌بوونه‌وه‌ ‌و ‌بوونه‌‌‬ ‫ئه ‌‬‫وه‪‌ ‌ .‬‬ ‫دهس ‌مه‌پارێزن ‌و ‌بۆسه‌یان ‌بۆ ‌بنێنه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له‌گونا‌خۆش‌ده‌بێ‌‬ ‫ستیان‌لێ‌ههڵگرن‪‌.‬ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وسا‌ده‬ ‫ر‌و‌زهكات‌ده‌ ‌‬
‫ر‪‌،‬ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نوێژكه‬
‫خذُوهُمْ‬‫ج ْدتُمُوهُمْ وَ ُ‬ ‫حيْثُ َو َ‬ ‫شهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ َ‬ ‫و ‌دلوڤان‌ه‪‌ .‬فَِإذَا انْسَلَخَ الْأَ ْ‬
‫صدٍ فَِإنْ تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآ َتوُا الزَّكَاةَ فَخَلُّوا‬ ‫حصُرُوهُمْ وَاقْ ُعدُوا َلهُمْ كُلَّ َم ْر َ‬ ‫وَا ْ‬
‫سبِيَلهُمْ إِنَّ اللَّ َه غَفُورٌ رَحِيمٌ‪‌‌.‬‬ ‫َ‬
‫‌‬
‫له‌دروست‌بونی‌مرۆڤ‌‬ ‫‪‌٢٢‌.‌٢٢‌.‌٢٩‌.‌٠‬ڕێکی‌و‌ناڕێکی‌ ‌‬
‫خاتهوه ‌بەرپرسیار‌‬ ‫تی‌سوجدة‌خۆی‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ٢‬و‌‪‌ ٩‬‬ ‫ی‌ئیسالم‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئەڵاڵ‬
‫دیهێناوه‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫ههموو ‌شتێکی ‌به‌چاکی ‌و ‌ڕێکوپێکی ‌به‌‬ ‫زاتێکه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو ‌خوایه‌ ‌‬ ‫و ‌ئه‌ڵێت‪‌ ‌ :‬‬
‫وهکانی‌‬ ‫ی‌نه ‌‬‫پاشان‌زنجیره ‌‬
‫‌‬ ‫قوڕ‌دروست‌کردووه‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫میزادی‌له ‌‬
‫‌‬ ‫رهتاوه‌ ‌ ‌‬
‫ئاده‬ ‫سه ‌‬‫له ‌‬ ‫‌‬
‫دیهێناوه‪َّ .‬الذِي أَحْسَنَ كُلَّ شَيْءٍ خَلَقَهُ َو َبدَأَ خَ ْلقَ الْ ِإنْسَانِ‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌بێنرخ‌به‬ ‫له‌ئاوێکی‌ساده‌‌‬ ‫‌‬
‫ِمنْ طِينٍ‪ .‬ثُمَّ جَ َع َل نَسْلَهُ ِمنْ سُلَالَةٍ ِمنْ مَاءٍ َمهِينٍ‪ .‬السجدة ‪‌ .٨ -١‬‬
‫یک‌بهدی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئاراسته‬ ‫دژه‌‬
‫ت‌داهاتووه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ک‌سوره‬ ‫که‌له‌ ‌‬
‫یه‬ ‫وه‌ ‌‬ ‫ی‌سهره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫و‌دوو‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫رێک‌به‌جوانترین‌و‌ڕێکوپێکترین‌شێوه‌ی‌‬ ‫‌‬ ‫بێ‌بپرسین‌چۆن‌بونه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ین‌و‌ده‬ ‫ئه ‌‬
‫که‬ ‫‌‬
‫که‌‬‫ئاوێکی‌پیس‌بهدی‌هاتبێت‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫ی‌له ‌‬
‫که ‌‬ ‫سله ‌‬‫مان‌کاتدا‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫دروست‌کرابێ‌و‌له‌ ‌ ‌‬
‫هه‬
‫دهڵیت ‌مرۆڤمان ‌به‌‌‬ ‫مهش ‌دیسان ‌دژی ‌ئایه‌تی ‌‪٢‬ی ‌سوره‌تی ‌'التین'‌ه ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬

‫‪488‬‬
‫دواوهی ‌دێت‌‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬
‫تهی ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫جوانترین ‌شێوه‌ ‌دروست ‌کردووه‌ ‌دیسان ‌ئه‌و ‌ئایه‌ ‌‬
‫وه‪‌.‬‬
‫نزمترین‌شوێنه ‌‬
‫‌‬ ‫ینه‌‬
‫خه ‌‬ ‫ی‌ده ‌‬
‫ڵێت‌ئینجا‌پله ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫جوانترین‌شێوه ‌و‌ڕێکوپێکترین‌شێوازدا‌دروست‌‬ ‫‌‬ ‫ئینسانمان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ڕاستی‌ئێمه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫یخهینه‌ ‌نزمترینی ‌شوێنه‌‌‬ ‫رهنجام ‌ده‌ ‌‬ ‫وه‪‌ .‬سه‌ ‌‬ ‫که ‌‬‫ههموو ‌ڕوویه‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫کردووه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫سنِ تَ ْقوِيمٍ‪ .‬ثُمَّ َر َددْنَاهُ أَسْ َفلَ سَافِلِينَ‪ .‬التين ‪– ١‬‬ ‫کانهوه‪ .‬لَ َقدْ خَلَقْنَا الِْإنْسَانَ فِي أَحْ َ‬
‫نزمه ‌‬
‫‌‬
‫‪.١‬‬
‫کهوابوو ‌ده‌بێ ‌بپرسین ‌کامیان ‌ڕاسته‌‪‌ ،‬مرۆڤ ‌له‌ ‌جوانترین ‌شێوه‌ ‌دروست‌‬ ‫‌‬
‫موفهسیرین‌‬ ‫بهاڵم ‌دیاره‌ ‌ ‌‬ ‫بووه‪‌ ،‬یان ‌له‌ ‌پیسترین ‌شێوه‌ ‌دروست ‌بووه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫بۆیه‌‬
‫وه ‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌لۆجیک ‌تێک ‌ناکاته‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫تانه ‌ ‌‬
‫ئهو ‌ئایه‌ ‌‬ ‫که ‌ ‌‬
‫ته ‌ ‌‬
‫ئهو ‌حاله‌ ‌‬ ‫ونهته‌ ‌ ‌‬‫گهیشت ‌‬ ‫‌‬
‫ئایهتی ‌‪٢‬ی‌‬ ‫بهست ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫وه‪‌ .‬قرطبي ‌ده‌ڵیت ‌مه‌ ‌‬ ‫ته ‌‬‫چهندین ‌ته‌فسیریان ‌بۆ ‌هێناوه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫که‌‬
‫نی‌پیریه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫مه‬ ‫ستی‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌ضحاک‌ئهلێت‌م‌ه ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫پێی‌گێرانه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫تی‌التین‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوره‬
‫به ‌پێی‌‬ ‫کافرانه ‌بۆ ‌دۆزه‌خ ‌ده‌چن‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫بهستی ‌له‌ ‌‬ ‫رهزیل ‌ده‌بێت‪‌ .‬به‌ ‌پێی ‌مجاهد ‌مه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تێکچونه‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫ستی‌له‌ڕێگا‌لێ‌‬‫‌‬ ‫ندێکیش‌مه ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫وه‌‬
‫تهکه‌ ‌ڕونه‌ ‌و ‌پێوست ‌ناکات ‌ته‌فسیری ‌تری ‌بۆ ‌ببینرێته‌ ‌‬ ‫بهاڵم ‌ده‌قی ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫باسی‌دۆزهخ‌ده‌کات‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ن‌و‌نه‬ ‫باسی‌ته ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫نه‌‬
‫چونکه‌ ‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‪‌٢٩‌.‌٢٢‌.‌٢٩‌.‌٠‬کات‌و‌توانستی‌ئەڵاڵ‌‬
‫لە ‌بڕگەی ‌(‪‌ ٠‌ .‌ ٢٩‌ .‌ ٠‬دروستبونی ‌گەردوون) ‌ئاماژەمان ‌بەوە ‌کرد ‌ئەڵاڵ‌‬
‫گەردوونی ‌لە ‌شەش ‌ڕۆژ ‌دروستکرد‪‌ .‬واتە ‌ئەڵاڵ ‌کاتێکی ‌دیاری ‌کراوی‌‬
‫بەکارهێنا‌هەروەک‌چۆن‌مرۆڤ‌کات‌بەکاردەهێنێ‪‌.‬بەاڵم‌بە‌دژی‌ئەو‌ئایەتانە‌‬
‫توانستی‌ئەڵاڵ ‌ڕادەبەدەرە‌و‌دەتوانێ‌لە‌چاوتروکانێک‌کارەکانی‌ئەنجام‌بدات‌‬
‫و‌پەیویستی‌بە‌کات‌نییە‪‌ ،‬بۆ‌نمونە‌لەو‌ئایەتەدا‌دەلێ‪‌:‬هەرکاتێ‌ئەڵاڵ ‌ویستی‌‬
‫کارێ‌ئەنجام‌بدات‪‌،‬تەنها‌دەلێ‌ببە‪‌،‬یەکسەر‌دەبێت‪‌.‬إِنَّمَا أَمْ ُرهُ ِإذَا أَرَادَ َ‬
‫ش ْيئًا َأنْ‬
‫يَقُولَ لَهُ ُكنْ َفيَكُونُ‪ .‬يس ‪٨٢‬‬
‫لە‌چەندین‌ئایەتی‌تر‌جەخت‌کراوەتەوە‌کە‌تەنها‌بەسە‌ئەڵاڵ ‌بلێ‌'کن'‌تاوەکو‌‬
‫کارەکە‌ئەنجام‌بدرێ‌وەک‌لە‌‌ئایەتی‌(البقرة‌‪‌،٢٢٢‬ال‌عمران‌‪‌،٢٢‌،٢٢‬االنعام‌‬
‫‪‌،٢٠‬النحل‌‪‌،٢٣‬مریم‌‪‌،٠٢‬غافر‌‪‌.)٦٩‬کەوابوو‌بۆچ‌ئەڵاڵ‌گەدوونی‌بە‌'کن‌فیکون'‌‬
‫دروست‌نەکرد؟‌واللە‌اعلم!‌‬

‫‪489‬‬
‫یه‌‬
‫ئاراستهکانی ‌ناو ‌قوڕئان ‌زۆرن‪‌ ،‬سه‌دان ‌ئایه‌ت ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫خوێنهری ‌ئازیز‪‌ ،‬دژه‌‬ ‫‌‬
‫یهک ‌کتێب‌‬ ‫بهاڵم ‌من ‌ناتوانم ‌هه‌ر ‌هه‌مویان ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫بەرپێچی ‌یەکتر ‌ئەدەنەوە‌‪‌ ‌ .‬‬
‫وه‌ئومێدەوارم‌تەمەن‌ڕێگە‌بدات‌بتوانم‌لە‌کتێبێکی‌تر‌بیان‌خەمەڕوو‪‌.‬‬ ‫بنوسمه ‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫شی‌سێههم‪:‬‬
‫‌‬ ‫کورتکراوه ‌‬
‫ی‌به‬ ‫‌‬
‫چهند ‌ئایه‌تی‌‬‫وه‪‌ ،‬بینیمان ‌له‌ ‌قوڕئان ‌ ‌‬ ‫شیكرده ‌‬
‫‌‬ ‫شهدا ‌زۆر ‌بابەتمان ‌‬ ‫لهم ‌به‌ ‌‬ ‫ئێمه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫مهش‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وه ‌ ‌‬
‫دوباربه ‌بكاته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫تانه ‌‬
‫ئهكرد ‌ئەڵاڵ ‌ئه‌و ‌ئایه‌ ‌‬ ‫نه ‌ ‌‬
‫یه ‌پێویستی ‌ ‌‬ ‫لێكچوو ‌هه‌ ‌‬
‫زبهریان‌بوو‌‪‌،‬‬ ‫ئه ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫تانهیان‌ ‌‬‫م‌ئایه ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌جۆراو‌جۆری‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫وهی‌ده‌رخست‌خەڵک ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫ریهك‌‬‫كان‌بنبڕبكات‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫وهی‌ناكۆكیه‌‬ ‫یتوانی‌هیچیان‌البهرێ‌بۆ‌ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫عوسمانیش‌نه‬
‫ههمان ‌سوره‌ت ‌شوێنی‌‬ ‫یهتانەی ‌خسته‌ ‌ناو ‌سوره‌تی ‌جیا ‌جیا ‌یان ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ەو ‌ئا ‌‬
‫ل ‌‬
‫تهکانی‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫چونکه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫واشهكرا ‌‬
‫زیاتر‌چه ‌‬‫‌‬ ‫مهش‌خەڵک ‌‬ ‫به ‌‬ ‫جیاجیای‌بۆ‌تهرخان‌كرد‪‌ ،‬‬
‫‌‬
‫یهکی ‌جیاواز ‌وشه‌کان ‌له‌ناو‌‬ ‫به ‌شێوه‌ ‌‬ ‫روهها ‌ ‌‬
‫هه ‌‬ ‫قوڕئان ‌زۆروبۆر ‌بوون‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫ڕادهكێشێ‌ئایا‌‬ ‫ی‌كه ‌گومان ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهوه‌‬
‫خوێندرێتهوه‌‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫خوێندرایهوه‌ ‌ ‌‬
‫و‌ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫کان‌ئه‬ ‫ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬
‫وه ‌چۆته‌‌‬‫م‌و‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫قسهزاری ‌خودی‌پەیامبەرە ‌یان‌دروستكراوی‌خەڵک ‌‬
‫ی‌ئه‬ ‫مه ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫كه‌‬
‫واشه ‌كردووه‌ ‌ ‌‬‫تهكانی ‌ئەڵاڵی ‌ئیسالم ‌و ‌خەڵکی ‌سه‌رگه‌ردان ‌و ‌چه‌ ‌‬ ‫ناو ‌ئایه‌ ‌‬
‫وێته ‌بەر ‌سێبەری‌‬ ‫كه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ردهنت ‌ ‌‬ ‫گهر ‌گومانێك ‌بكه‌ی ‌گه‌ ‌‬ ‫تائیستاش ‌ئه‌ ‌‬
‫ها‌چهندین‌لقوپۆپی‌نالۆجیکی‌‬ ‫‌‬ ‫ره ‌‬
‫وه‬ ‫هه ‌‬
‫رعیهتی‌ئیسالم‪‌ ‌.‬‬ ‫فقه‌و‌شه ‌‬
‫‌‬ ‫شمشێرهكانی ‌‬
‫‌‬
‫کهکان‪‌،‬ناسخ‌‬ ‫یه ‌‬
‫به ‌‬
‫ته ‌دژ ‌ ‌‬‫‪‌،‬ئایه ‌‬
‫موسهییەر ‌‬ ‫‌‬ ‫ییهر ‌و‌‬
‫موخه ‌‬
‫‌‬ ‫مان‌باسکرد‌وهک‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫قوڕئان‬
‫خاوهنی‌‬
‫خهن ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫رئه ‌‬‫ئهوه ‌ده‌ ‌‬ ‫مانهش ‌هه‌ر ‌هه‌موی ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫و ‌مه‌نسوخ‪.....‬هتد‪‌ ‌ .‬‬
‫ش‌خودی‌خۆی‌و‌ئاخامهكانی‌بوون‪.‬‬
‫‌‬ ‫كتێبی‌قوڕئان‌ه‌و‌ئەڵاڵ‬
‫خوایه‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫دهڵێ ‌ئەڵاڵ ‌‬‫وهی ‌ئیسالم ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫یه‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫ردهكه‌وێ ‌خوای ‌جۆراو ‌جۆر ‌هه‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫خودا ‌ئاگاداری ‌هیچ ‌شتێك ‌نه‌بو‪‌ ،‬خودا ‌سروشته ‌و ‌ئاگاداری ‌خوای ‌ئیسالم‌‬
‫نییه‪.‬‬
‫‌‬
‫‌‬

‫‪490‬‬
 ‫ڕێک‌له‌ئیسالمدا‌‬‫‌‬ ‫چه ‌‬
‫ند‌په‬ ‫‪‌ ‌.٢‬‬
‫لەم ‌بەشەدا ‌چەند ‌بابەتێکی ‌جۆراوجۆر ‌لەسەر ‌ئیسالم ‌باس ‌دەکەین‪‌ ،‬هەم ‌لە‌‬
‫ڕووی ‌شەرع ‌و ‌فەرمودەکانی ‌پەیامبەری ‌ئیسالمەوە ‌هەم ‌لە ‌ڕوانگەی‌‬
‫تێڕوانینی‌ئیسالم‌بۆ‌جیهانی‌ناموسوڵمان‪‌.‬‬
‫بهاڵم‌بۆ‌ساتێكیش‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫داته ‌‬
‫نگ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ناو‌ئیسالم‌ڕه‬ ‫قی‌جوان‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌دروشمێکی‌زه‬ ‫‌‬
‫چه‬
‫ئیسالم‌به ‌(ئاشتیت‌‬
‫‌‬ ‫ڵ‌مرۆڤایهتی‌بگونجێ‪‌.‬‬ ‫‌‬ ‫دا‌له ‌‬
‫گه‬ ‫ردهمێک ‌‬ ‫هیچ‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫توانراوه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نه‬
‫دهست ‌پێ ‌ئه‌کات ‌به‌اڵم ‌ئه‌و ‌په‌ری ‌توندیه‌تیت‌‬ ‫سهر ‌بێت= ‌السالم ‌علیک) ‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫لهو ‌کاته‌وه‌ ‌ئیسالم ‌چو ‌بۆ ‌قۆناغی‌‬ ‫گهر ‌ئیسالم ‌نه‌بی‪‌ ‌ .‬‬ ‫کاردههێنێت ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫گهڵ ‌به‌‬
‫له ‌‬
‫‌‬
‫ئایهتی ‌شمشێر‌‬ ‫شکرانهوه‌ ‌و ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ئاشتیخوازهکان ‌ ‌‬
‫ڕه‬ ‫‌‬ ‫ته ‌‬‫ههمو ‌ئایه‌ ‌‬ ‫دینه ‌ ‌‬
‫مه ‌‬ ‫‌‬
‫ڵ‌ناموسلمان‌دانهنیشتوه‌‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫گه‬ ‫ژیرانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫رخێکدا‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هیچ‌چه‬ ‫وه‪‌.‬ئیسالم‌له‌ ‌‬ ‫جێیگرته‌ ‌‬
‫که‌‬
‫رعی‌ئاینه ‌‬
‫‌‬ ‫چونکه ‌ ‌‬
‫شه‬ ‫‌‬ ‫ریکی‌تااڵنی‌و‌کوشتن‌و‌بڕین‌و‌هێرش‌بوه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌خه‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫وه‌‬
‫رد‌بینه ‌‬
‫‌‬ ‫گهر‌له‌وه‌ش‌زیاتر‌و‬ ‫ئه ‌‬ ‫جێکهریبن‪‌ ‌ .‬‬ ‫بێ‌جێبه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وانیش‌ئه‬ ‫‌‬
‫کات‌و‌ئه‬ ‫‌‬
‫پێیان‌ئه‬
‫یان‌ههبوه‌‌‬
‫‌‬ ‫کتری‌شهڕ‌و‌ئاژاوه‌‬
‫‌‬ ‫گهڵ‌یه‌‬ ‫له ‌‬‫کانی‌ئیسالم‌خۆبهخۆیی‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بینین‌ڕێچکه‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫وه ‌ڕۆژێکیان ‌‘علي ‌بن ‌طالب’ ‌پیاوێک ‌ئه‌بینێ ‌له‌ ‌کاتی‌‬ ‫گێرنه ‌‬
‫‌‬ ‫و ‌هه‌ر ‌ئه‌بێ‪‌ ‌ .‬‬
‫ئه‬
‫ئاو‌زۆر‌سهرف‌‬
‫‌‬ ‫ڵێ‌که‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌پێی‌ئه‬ ‫‌‬
‫کات‌ئه‬ ‫‌‬
‫رف‌ئه‬ ‫دهستنوێژگرتنیدا‌ئاو‌زۆر‌سه‌‬ ‫‌‬
‫له‌‬
‫وهاڵمدا ‌ئه‌ڵێ ‌زۆر ‌ڕشتنی ‌ئاو ‌باشتره‌ ‌ ‌‬ ‫کهی ‌له‌کاتی ‌ده‌ستنوێژگرتندا‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫‪418‬‬
‫ناکۆکیهکانی‌نێوان‌'علي'‌و‌‬ ‫‌‬ ‫بهستی‌له‌ ‌‬ ‫مه ‌‬‫م‌موسلمانه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫زۆر‌ڕشتنی‌خۆیندا‪‌ .‬‬
‫ئه‬
‫دهستی‌موسلمان‌کوژرا‪‌.‬‬ ‫زاران‌موسلمان‌به‌ ‌‬
‫‌‬ ‫که‌ ‌‬
‫هه‬ ‫'معاویة'‌بوو‌ ‌‬
‫گهزایه‌تی ‌به‌دی ‌ئه‌کرێ‪‌ ،‬ئه‌م ‌ئاینه‌ ‌بۆ ‌مرۆڤ‌‬ ‫له ‌ناو ‌ئیسالمدا ‌جیاوازی ‌ڕه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کهچی ‌دژی ‌مرۆڤه‌‪‌ ،‬دژی ‌مرۆڤی ‌ناموسلمانه‌‪‌ ،‬دژی ‌ژنی‌‬ ‫دروست ‌بوه‌ ‌ ‌‬
‫گهزی ‌نێری ‌موسلمان ‌له‌ ‌ئیسالم‌‬ ‫ناموسلمان ‌و ‌موسلمانه‌‪‌ .‬که‌وابو ‌ته‌نها ‌ڕه‌ ‌‬
‫راوەکە ‌هه‌ر ‌بۆ ‌نێڕی‌‬
‫‌‬ ‫شتی ‌بەڵێنپێد‬‫هه ‌‬ ‫به ‌‬‫سودی ‌لێوه‌رگرت ‌و ‌له‌ ‌دواڕۆژیش ‌له‌ ‌‬
‫ی‌موسلمان‌و‌ناموسلمانه‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫کهش‌زیاتر‌بۆ‌ژن‬ ‫ترسناکه ‌‬
‫‌‬ ‫خه‌‬
‫دۆزه ‌‬‫موسلمانه‌و‌له‌‌ ‌‬‫‌‬
‫گهڵ‌ژینگه‌‌و‌‬ ‫له ‌‬
‫له‌ ‌‬
‫خشێنین‌بزانین‌چۆن‌مامه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئیسالم‌دائه‬ ‫شهدا‌چاوێک‌به‌‌‬ ‫م‌به ‌‬
‫له ‌‬ ‫‌‬
‫ئهقلی ‌خه‌لک ‌ئه‌کات ‌و‌‬ ‫ژن ‌و ‌سێکس ‌و ‌کۆیله‌‪...‬هتد ‌ئه‌کات‪‌ ،‬ئیسالم ‌یاری ‌به‌ ‌ ‌‬
‫یهک‌‬‫دا‌کورته ‌‬
‫‌‬ ‫م‌به ‌‬
‫شه‬ ‫له ‌‬ ‫سێك‌ئهسپێنێ‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫مو‌که‬ ‫وتویی‌بهسه‌ ‌‬
‫ر‌هه‬ ‫‌‬ ‫کهلتوری‌دواکه‌‬ ‫‌‬
‫م‌بهلکو‌‬
‫کان‌ناده ‌‬
‫‌‬ ‫بابه ‌‬
‫ته‬ ‫توانامدا‌ههبێ‌درێژه‌‌به‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫تا‌له‌‬
‫نوسین‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌ئیسالم‌ئه‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬

‫علی‌وهردی‪‌،‬ل‌‪‌.٩٢٢‬‬
‫‌‬ ‫واعیزهکانی‌سوڵتان‪‌،‬د‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‪‌418‬‬

‫‪491‬‬
‫نگاویهکان ‌ئه‌کڕێنین ‌تاوه‌کو ‌خوێنه‌ر ‌خۆی ‌ده‌رگای ‌بیری‌‬ ‫‌‬ ‫کلیلی ‌ده‌رگا ‌ژه‌‬
‫ئازادی‌بۆ‌خۆی‌بکاتهوه‌‪‌‌.‬‬
‫‌‬
‫‌‌‌‬
‫له‌ئیسالم‌‬ ‫ربڕین‌و‌دڕندهیی‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌ ‌٢‌.٢‬‬
‫سه‬
‫ئێمهش‌هه‌ر‌‬ ‫ربۆیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئیسالم‌دوا‌ئاینی‌ئاسمانییه‌به‌‌پێی‌قوڕئان‌و‌موسوڵمان‪‌،‬هه‌‬
‫‌‬
‫ئهبێ ‌پرسیار ‌بکه‌ین‪‌ ،‬ئایا ‌ئەڵاڵ ‌چۆن ‌دوا ‌ئاین ‌به‌‌‬ ‫له ‌ڕوانگه‌ی ‌ئیسالمه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫تاوهکو‌‬‫ی‌کوشتن‌ئهکاته‌ ‌یاسا‌بۆ‌مرۆڤایەتی‪‌ ‌ ،‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫شێوه‬ ‫نجه ‌و‌دڕەندەترین ‌‬ ‫شکه ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ئهبن ‌به‌‌‬ ‫یامبهره‌که‌ی ‌ئاسوده‌ ‌ ‌‬ ‫نگهڵ ‌بجه‌نگن‪‌ .‬چۆن ‌ئەڵاڵ ‌و ‌په‌ ‌‬ ‫شهرعی ‌جه‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههڵبرێژن‌بۆ‌‬ ‫ههشت‌ ‌‬ ‫حوشتر‌و‌به ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌مرۆڤ‌ئینجا‌له‌پاداشتی‌ئەوەشدا‌‬
‫‌‬ ‫سهربڕین‬ ‫‌‬
‫بکوژهکان‪‌.‬‬
‫‌‬
‫عبدالله ‌بن ‌أبي ‌حدرد' ‌کاتێک ‌سه‌ری‌‬ ‫‌‬ ‫خهاڵتی ‌'‬‫یامبهر ‌‪‌ ٢٠‬حوشتری ‌کرده‌ ‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫ئهگرێت ‌ئه‌ڵێت‌‬ ‫ککه ‌ ‌‬
‫روهها ‌کاتێک ‌پەیامبەر ‌مه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫'قیس ‌بن ‌رفاعة'ی ‌بۆ ‌هێنا‪‌ ‌ .‬‬
‫وه ‌بیان‌کوژن‪‌.‬‬ ‫خۆ‌بشارنه ‌‬
‫‌‬ ‫عبه ‌‬
‫ی‌که ‌‬
‫‌‬ ‫پشتی‌په ‌‬
‫رده‬ ‫‌‬ ‫ر‌له ‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬‫یه ‌ ‌‬‫سێک‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌که‬ ‫‌‬
‫چه‬
‫ئهکوژرێن ‌به‌اڵم ‌'عبدالله‌ ‌بن‌‬ ‫وانهی ‌ده‌ستنیشان ‌ئه‌کرێن ‌و ‌ ‌‬ ‫چهند ‌که‌سێک ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ک‌له ‌بابه‌تی‌پێشو‌‬ ‫وه ‌‬ ‫که ‌کاتی‌خۆی‌کاتبی ‌وه‌حی‌خۆی‌بوو ‌ ‌‬ ‫سعد‌بن‌سرح' ‌ ‌‬
‫باسمان ‌کرد ‌به‌ ‌درێژی‪‌ .‬کاتێک ‌دێته‌ ‌الی‪‌ ،‬پەیامبەر ‌خۆی ‌مت ‌ئه‌کات ‌بۆ‌‬
‫پاشاند‌به ‌موسوڵمانی‌‬ ‫‌‬ ‫بورێ‌و‌ئهروات‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫لێی‌ئه‬ ‫بهر‌'عثمان' ‌‬ ‫ک‌پاشان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫ماوه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬
‫له ‌ملی‌‬ ‫ئێوه ‌ ‌‬
‫دهوروبه‌ری ‌خۆی ‌ئه‌ڵێ" ‌من ‌خۆم ‌مت ‌کرد ‌تاوه‌کو ‌که‌سێک ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌‬
‫ڵێ‌مللێکردنه ‌‬
‫‌‬ ‫لێدانهگرتین"‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫کان‌ئهڵێ"‌بۆچ‌چاوێكت‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫موسلمانه‬ ‫ک‌له‌‬
‫یه ‌‬ ‫بدات"‌ ‌‬
‫‪419‬‬
‫خۆیهوه‌‌کار‌‬ ‫ر‌له‌ ‌‬ ‫یامبه ‌‬
‫بهاڵم‌دیاره‌‌په‌ ‌‬ ‫ردهمی‌خۆی‌بوو‪‌ ‌ .‬‬ ‫تی‌سه ‌‬‫‌‬ ‫کاری‌جه ‌‬
‫هاله‬ ‫‌‬
‫ئایهتی ‌‪٢٩‬ی ‌سوره‌تی ‌االنفال‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫کهی ‌فه‌رمانی ‌پێنه‌کات‪‌ ‌ .‬‬ ‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫ناکات ‌ئه‌ ‌‬
‫بڕینهوه‌‌‬
‫كه ‌مل ‌په‌رین ‌و ‌ده‌ست ‌و ‌پێی ‌و ‌جومگه‌ ‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫ئهكاته‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫جهخت ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڵ‌ئێوهدام‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫یاندن‌كه‪‌:‬خۆشم‌ده‌ ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌تێگه‬ ‫ئهڵێت(ئەڵاڵ‌فریشته‌‬ ‫یه‌كه‌ ‌‬ ‫ف‌هرمانی‌ئەڵاڵ ‌‬
‫ناسان‌دهنێم‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌خوانه‬ ‫منیش‌ترس‌وهبه‌‬
‫‌‬ ‫ن‌باوهڕه‌كان‌بێنن‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌خاوه‬ ‫ت‌وه ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫غیره‬
‫كانیشیان‌بپهرێنن‪ِ .‬إذْ يُوحِي ر َُّبكَ إِلَى‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نگوسته‬ ‫‌‬
‫موو‌ئه‬ ‫‌‬
‫ن‌و‌هه‬ ‫‌‬
‫ملیان‌ده‬ ‫له ‌‬
‫سا‌ئێوه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫الرعْبَ فَاضْ ِربُوا‬ ‫الْمَلَائِكَةِ أَنِّي مَ عَكُمْ َفث َِّبتُوا َّالذِينَ آ َمنُوا سَأُلْقِي فِي قُلُوبِ َّالذِينَ كَفَرُوا ُّ‬
‫ئهلێن‌‬ ‫َف ْوقَ الَْأعْنَاقِ وَاضْ ِربُوا ِم ْنهُمْ كُلَّ َبنَانٍ‪ .‬االنفال ‪‌ )١٢‬لێكدره‌وه‌كانی ‌قوڕئان ‌ ‌‬

‫‪‌419‬تأریخ‌الطبري‌ج‌‪‌٠‬ل‌‪‌،٢٢٢‌–‌٢٢٩‬ل‌‪‌٢٢٠‌-٢٢٩‬‬

‫‪492‬‬
‫ههر‌‬‫واته ‌ ‌‬
‫كه ‌‬ ‫چاوه ‌ ‌‬‫ستی‌دهم‌و ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫لێن‌مه ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ندێك‌ئه‬ ‫كانه ‌ ‌‬
‫و‌هه‬ ‫مانای‌جومگه ‌‬
‫‌‬ ‫(بنان)‌‬
‫ی‌ئیسالم‌داوای‌ئهكات‌پیسترین‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌كوشتنه‬ ‫‌‬
‫نێت‌ئه‬ ‫گه ‌‬
‫یه‬ ‫ئه ‌‬‫وه ‌ ‌‬
‫بێت‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫كی‌هه‬ ‫‌‬
‫مانایه‬
‫لهوان ‌زیاتر‌دەرکیان ‌پێ‌‬ ‫وهکو‌ئێستا‌مرۆڤ ‌ ‌‬ ‫ترین‌شێوهی‌كوشتنه‌ ‌تا ‌‬‫‌‬ ‫و‌دڕنده‌‬
‫شی‌دووهم‌‬
‫‌‬ ‫کرد‌له ‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫ئێمه ‌باسی‌توندوتیژی‌پەیامبەرمان ‌‬ ‫روهها‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫بردووه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نه‬
‫رهێناون‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ست‌و‌قاچی‌بڕیون‌و‌چاوی‌ده‬ ‫‌‬
‫یان‌ده‬ ‫لکی‌ئازارداوه ‌‬
‫‌‬ ‫که ‌چۆن‌ ‌‬
‫خه‬ ‫‌‬
‫سهر‌‬‫ر‌له ‌‬‫هه ‌‬ ‫شی‌دووهم‪‌ ‌ .-‬‬
‫‌‬ ‫رێوه ‌ ‌‬
‫بۆ‌به‬ ‫بگه ‌‬ ‫ی‌سورهتی‌المائدة‪‌ –‌.‬‬ ‫‌‬ ‫قی‌ئایهتی‌‪٠٠‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫بهرد ‌که‌س ‌بکوژن‌‬ ‫له ‌ته‌فسیر ‌ئایه‌تێکدا ‌ئه‌ڵێ ‌نابێ ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ته ‌'أبن ‌العربي' ‌ ‌‬ ‫ئهم ‌بابه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫یامبهر ‌ئاوای ‌له‌‌‬ ‫روهک ‌په‌ ‌‬ ‫هه ‌‬‫بهلکو ‌ئه‌بێ ‌ده‌ست ‌و ‌قاچیان ‌ببڕدرێته‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫‪420‬‬
‫موو‌زانایانه‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫ش‌ئیتفاقی‌هه ‌‬
‫ر‌هه‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫مه‬ ‫عرینه'‌کرد‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫کهی‌'‬ ‫ڵه ‌‬ ‫کۆمه ‌‬
‫‌‬
‫نهكات ‌ئه‌وا‌‬ ‫وهی ‌بڕوای ‌به‌ ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئهدات ‌ئه‌ ‌‬ ‫كهوابو ‌ئاینی ‌ئیسالم ‌هانی ‌خەڵک ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له‌كاتێكدا‌دیل‌‬ ‫کی‌دڕندانه‌بپه‌ڕێت‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به‌شێوه‌ ‌‬
‫یه‬ ‫تهوه‌‌و‌ملی‌ ‌‬ ‫ست‌وپێی‌ببهسترێ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫لهو‌‬‫وه ‌شتێكی ‌نا ‌به‌جێ ‌بوو‪‌ ،‬له‌ ‌كاتێكدا ‌قوڕەیشیەکان ‌ ‌‬ ‫كۆنه ‌‬
‫كوشتن ‌هه‌ر ‌له‌ ‌ ‌‬
‫کهچی‌‬ ‫الیهن‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫خواکانیان‌ئهکرا‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫تی‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫‪‌،‬سوکایه‬ ‫ری‌نهزانیین‌بوون‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫په‬
‫قهتل‌‬ ‫پهیداکرد ‌ ‌‬ ‫دهسته‌التی‌ ‌‬ ‫ر‌بهاڵم‌كاتێك‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫گرته‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وڵی‌کوشتنیان‌نه‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫یهكی‌خۆی‌‬ ‫ههر‌وته‌ ‌‬ ‫نهگونجا‪‌ ‌.‬‬ ‫ی‌ ‌‬
‫ڕهکه‌ ‌‬
‫باوه ‌‬
‫گهل‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫ی‌كرد‌كه‌‌ ‌‬ ‫سانه ‌‬
‫که ‌‬ ‫و‌عامی‌ئهو‌ ‌‬
‫‌‬
‫واته‌ئاگر)‌‬ ‫م‌به‌ئازاری‌ئەڵاڵ( ‌‬ ‫ئازاریان‌بده ‌‬
‫‌‬ ‫ئهلێت‌(‌من‌نه‌نێردراوم‌تاوەکو‌‬ ‫یه‌ ‌‬
‫هه ‌‬
‫‌‬
‫سهر ‌بپه‌رێنم ‌و ‌ده‌ست ‌وپێیان ‌ببه‌ستم‪‌ .‬إِنِّي لَمْ ُأبْعَثْ‬ ‫بهاڵم ‌من ‌نێردراوم ‌كه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫لُِأعَذِّب بِ َعذَابِ اللَّه[النار] إِنَّمَا بُعِثْت ِلضَرْبِ الرِّقَاب وَشَدِّ الْ َوثَاق) ‪‌‌.‬‬
‫‪421‬‬

‫تهکانی ‌قوڕئان ‌یان ‌بۆنی ‌خوێنی ‌لێدێت ‌یان ‌بۆنی‌‬ ‫له ‌ڕاستیدا ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وهی‌ژنی‌لێ‌دێت‪‌‌.‬‬ ‫وساندنه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫چه‬
‫‌‬
‫جیاوازی‌كردن‌له‌نێوان‌مرۆڤدا‬
‫‌‬ ‫‪‌٩‌.٢‬‬
‫گهر ‌مرۆڤ ‌له‌ ‌ڕوانگه‌ی ‌ئیسالمدا ‌پۆل ‌پۆلی ‌بكه‌ین ‌ئه‌وا ‌چه‌ند ‌جیاوازیه‌كی‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫زه‌‬
‫گه ‌‬‫یهك ‌شه‌رعی ‌جیاجیاش ‌بۆ ‌ڕ‌ه‌ ‌‬ ‫شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫زایهتی ‌به‌دی ‌ئه‌كه‌ین‪‌ ،‬به‌‬ ‫گه ‌‬ ‫‌ڕ‌ه ‌‬
‫كیهوه‌ ‌نێر ‌و ‌مێ‪‌(‌ .‬‬ ‫دووبهشی ‌سه‌ره‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫جیاوازهكان ‌دانراوه‌‪‌ .‬مرۆڤ ‌ئه‌كرێ ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫كراوه)‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫موك‌حسابی‌بۆ‌نه‬ ‫‌‬
‫موك‌و‌مێیه‬ ‫بهاڵم‌بە‌داخەوە‌نێ ‌‬
‫ره‬ ‫‌‬

‫‪‌420‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٢٢‬سورة‌البقرة‌‪‌/‬أحکام‌القران‌البن‌العربي‌‬
‫‪‌421‬تفسیر‌آیـة‌‪‌٢٩‬سورة‌االنفال‪‌/‬ابن‌کثیر‪‌،‬الطبري‪‌،‬القرطبي‪‌.‬‬

‫‪493‬‬
‫كرێن‌به ‌دوو‪‌ ،‬كۆیله‌ی‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫مانیش‌ئه‬ ‫یه ‌‬
‫ك‌له‬ ‫ههر ‌‬ ‫له ‌و‌پیاوی‌ئازاد‪‌ ‌.‬‬ ‫ئینجا‌پیاوی‌كۆی ‌‬
‫باوهڕدار ‌و ‌پیاوی ‌ئازادی‌‬ ‫گهڵ ‌پیاوی ‌ئازادی ‌ ‌‬ ‫بێباوه‌ڕ ‌و ‌كۆیله‌ی ‌باوه‌ڕدار ‌له‌ ‌‬
‫بێباوه‌ڕ‪.‬‬
‫ریهك ‌له‌مانیش‌‬ ‫هه ‌‬ ‫وه ‌ژنی ‌ئازاد ‌و ‌ژنی ‌كۆیله‌‪‌ ‌ ‌،‬‬ ‫شه ‌‬‫ژنانیش ‌ئه‌كرێن ‌به‌ ‌دوو ‌به‌ ‌‬
‫ڕ‌و‌باوهڕداڕ‪.‬‬
‫‌‬ ‫دووبهش‪‌:‬بێباوه‌‬ ‫‌‬ ‫بن‌به‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫له ‌نێوان ‌ئازاده‌كان ‌و ‌نائازاده‌كانیش ‌جیاوازی‌‬ ‫وهش ‌سه‌یرتر ‌ئه‌وه‌یه‌ ‌ ‌‬ ‫ئینجا ‌له‌ ‌‬
‫ڵ‌كهسێكی‌ئازادی‌‬ ‫گه ‌‬ ‫بێت‌له ‌‬
‫‌‬ ‫سێك‌ئازادی‌باوهڕدار‌جیاوازی‌هه‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫كرێ‌كه‬ ‫یه ‌‬
‫‪‌،‬ئه‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫بهشی‌كردبێت‌چونكه‌ ‌خۆی‌‬ ‫ش‌ههر‌ئه‌بێ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫م‌جیاوازهیه‌‬
‫‌‬ ‫تری‌باوه‌ڕدار‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬
‫ئهڵێت‪‌:‬‬ ‫‌‬
‫رانبهر ‌به‌‌‬‫ههر ‌بۆخۆشی ‌ئێوه‌ی ‌كرده‌ ‌جێنشینانی ‌زه‌وین‪‌ ،‬و ‌هێندێكانی ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪‌،‬‬
‫تاقیتان‌بكاته ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌پێیداون‌به ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫وشتانه‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫تا‌له‬ ‫ره ‌‬‫بردهسه‌ ‌‬‫ن‌پله ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هێندێكی‌تر‌چه‬
‫گوناهان‌دهبورێ‌و‌‬
‫‌‬ ‫كه‌له‌‌‬ ‫ویشه‌ ‌‬‫‌‬ ‫تۆڵه‌ده‌ستێنێ‌و‌هه‌ ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫پهله‌‌ ‌‬ ‫پەروەردگارت‌به‌‌ ‌‬
‫‌‬
‫ض دَرَجَاتٍ ِليَبُْلوَكُمْ فِي‬ ‫ض وَرَفَ َع بَ ْعضَكُمْ َف ْوقَ بَ ْع ٍ‬ ‫دلوڤان‌ه‪‌.‬وَ ُهوَ الَّذِي جَعَلَكُمْ خَلَائِفَ الْأَ ْر ِ‬
‫مَا آتَاكُمْ‪‌٢٦٢‌.‬االنعام‪.‬‬
‫كهن؟ ‌ئێمه‌ ‌بژیوی ‌ئه‌وانمان‌‬ ‫پەروەردگاری ‌تۆ ‌دابه‌ش ‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫زهیی ‌‬ ‫ئاخۆ ‌ئه‌وان ‌به‌ ‌‬
‫رزتر‌كردوه‪‌،‬تا‌‬
‫‌‬ ‫چاو‌هێندێكان‌پایه‌به‌‬
‫‌‬ ‫ر‌دنیا‌بۆبهش‌كردون‪‌،‬هێندێكمان‌له‌‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬
‫پەروەردگاری ‌تۆ ‌له‌وشته‌ی ‌كۆی‌‬ ‫‌‬ ‫زهیی ‌‬ ‫به ‌‬ ‫به ‌هێندێكان ‌بكه‌ن‪‌ ‌ .‬‬ ‫هێندێكیان ‌ڕاژه‌ ‌ ‌‬
‫حيَاةِ‬‫ش َتهُمْ فِي الْ َ‬ ‫حنُ قَسَ ْمنَا َب ْي َنهُمْ مَعِي َ‬ ‫وه‪‌،‬هێژاتره‌‪‌.‬أَهُمْ يَقْسِمُونَ رَحْمَةَ ر َِّبكَ نَ ْ‬ ‫نه ‌‬ ‫كه ‌‬
‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫خيْرٌ‬
‫ضهُمْ بَعْضًا سُخْرِيًّا وَرَحْمَةُ ر َِّبكَ َ‬ ‫خذَ بَ ْع ُ‬
‫ضهُمْ فَ ْوقَ بَ ْعضٍ دَرَجَاتٍ لِيَتَّ ِ‬ ‫الد ْنيَا وَرَفَ ْعنَا بَ ْع َ‬
‫ُّ‬
‫مِمَّا يَجْمَعُونَ‪‌.‬الزخرف‌‪.٠٩‬‬
‫له ‌نێوان‌‬ ‫یه ‌ ‌‬‫میشه ‌جیاوازی ‌هه‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫تانهی ‌تر ‌له‌ ‌قوڕئان ‌باس ‌كراوه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهو ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫باسی‌ئهوه‌‌‬
‫‌‬ ‫سورهتی‌'البقرة‌' ‌‬ ‫‌‬ ‫ئایهتی‌‪‌ ٢٢٩‬تا‌‪‌ ٢٢٢‬له‌ ‌‬ ‫كان‌و‌كۆیلهكان‌له‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئازاده‬
‫وه‌‪‌ ،‬مرۆڤێكی ‌ئازاد‌‬ ‫تۆڵهی ‌بۆ ‌بكرێته‌ ‌‬ ‫دهستی ‌كۆیله‌ ‌ ‌‬ ‫ئهبێ ‌به‌ ‌‬ ‫ئهكات ‌كۆیله‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫لی‌خاوهن‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌گه‬ ‫ئهڵێت‌(‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫وه‪‌ ‌.‬‬ ‫ی‌بۆ‌بكرێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌تۆڵه‬ ‫‌‬
‫ستی‌مرۆڤێیكی‌ئازاد‌ئه‬ ‫به ‌‬
‫ده‬ ‫‌‬
‫وانهی ‌كوژراون ‌تۆڵه‌مان ‌بۆ ‌بڕیارداون‪‌ .‬رزگار ‌له‌ ‌تۆڵه‌ی‌‬ ‫مهڕ ‌ئه‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫باوهڕان! ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ركێش‌لهبرای‌هاودینی‌‬ ‫‌‬ ‫مێ‌له ‌بڕی‌مێ‪‌ ‌ ،‬‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫ی‌كۆیلهدا ‌و‌‬
‫‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫تۆڵه‬ ‫كۆیله ‌ ‌‬
‫رزگار ‌و‌ ‌‬
‫له ‌خوێنگری ‌هه‌ڵگرێ‪‌ ،‬ئه‌بێ ‌به‌ ‌پێی ‌دابی ‌ڕۆژ ‌بجوولێته‌وه‌ ‌و ‌به‌‌‬ ‫خۆی ‌ده‌س ‌ ‌‬
‫ی‌ئێوهڕا‌سووك‌باری‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫پەروەردگار‬ ‫له ‌‬
‫م‌بڕیاره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ت‌بكا‪‌،‬ئه‬ ‫خۆشی‌خۆی‌مه ‌‬
‫سڵه‬ ‫‌‬
‫بهی‌‬ ‫زره ‌‬
‫مه ‌زیاتری ‌كرد‪‌ ،‬به‌شی ‌جه‌ ‌‬ ‫ئێوه‪‌ ،‬هه‌ركێ ‌له‌ ‌‬ ‫رههق ‌به‌ ‌ ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫زهیی‌ه ‌ ‌‬ ‫یه ‌و ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‪494‬‬
‫نده‪‌ ،‬به‌شكوو ‌خۆتان‌‬ ‫به ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ئهی ‌خاوه‌ن ‌داڵنی ‌وشیار! ‌ژیانوو ‌به‌ ‌تۆڵه‌ ‌‬ ‫ژانه‪‌ ‌ .‬‬‫به ‌‬ ‫‌‬
‫بپارێزن‪ ‌.‬يَا أَيُّهَا َّالذِينَ آ َمنُوا كُتِبَ عََليْكُمُ الْ ِقصَاصُ فِي الْقَتْلَى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْ َع ْبدُ بِالْعَبْدِ‬
‫َاتبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَأَدَاءٌ إَِليْهِ بِإِحْسَانٍ ذَِلكَ‬ ‫وَالُْأ ْنثَى بِالُْأ ْنثَى فَ َمنْ عُفِيَ لَهُ ِمنْ أَخِيهِ شَيْءٌ ف ِّ‬
‫حيَاةٌ يَا‬ ‫عذَابٌ‪ .‬وَلَكُمْ فِي الْ ِقصَاصِ َ‬ ‫ع َتدَى بَ ْعدَ ذَِلكَ فَلَهُ َ‬
‫تَخْفِيفٌ ِمنْ رَبِّكُمْ وَرَحْمَةٌ فَ َمنِ ا ْ‬
‫‪422‬‬
‫البقره‌‪)٢٢٢-‌٢٢٩‬‬ ‫‌‬ ‫أُولِي الْأَلْبَابِ لَعَلَّكُمْ‪‌.‬‬
‫مبهرانیش‌‬ ‫یه ‌ئەڵاڵی ‌ئیسالم ‌جیاوازی ‌له‌ ‌نێوان ‌پێغه‌ ‌‬ ‫وه ‌‬
‫رگهساتتر ‌ئه‌ ‌‬ ‫وهش ‌مه‌ ‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫مبهرێك ‌فه‌زل ‌ئه‌كات ‌به‌پێی ‌ئایه‌تی ‌‪‌٩٢٠‬‬ ‫مبهرێك ‌له‌سه‌ر ‌پێغه‌ ‌‬ ‫ئهكات ‌و ‌پێغه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهڵێت‪‌:‬‬ ‫سورهتی‌'البقرة‌'‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههندێكان ‌به‌ڕێزتر ‌گرت‪‌ ،‬جا‌‬ ‫مبهرانی ‌خۆماندا ‌هه‌ندێكیانمان ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫لهناو ‌پێغه‌ ‌‬ ‫ێمه ‌ ‌‬
‫ئ ‌‬
‫ی‌بڕێكیشی‌بردۆتهسه‌ر‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌پایه‬ ‫وی‌دواندوه‪‌،‬پله‌‬
‫‌‬ ‫كه‌ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫بوه‌ ‌‬ ‫واندا‌ئی‌وا‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫ریهم‪‌ ،‬به‌ ‌گیانی ‌پیرۆزی ‌خۆشمان‌‬ ‫چهند ‌نیشانه‌ن ‌دا ‌به‌ ‌عیسای ‌كوڕی ‌مه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ره ‌هاتن‪‌ ،‬سه‌ره‌ڕای‌‬ ‫مبه ‌‬‫وگهش ‌پێغه‌ ‌‬ ‫مهی ‌ئه‌ ‌‬ ‫له ‌دوای ‌ئه‌ ‌‬ ‫ڵكانه ‌ ‌‬
‫یاریدهندا‪‌ ،‬ئه‌م ‌خه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ڕی‌یهكتریان‌‬ ‫‌‬ ‫مهیلی‌لێ‌با‌– ‌ ‌‬
‫شه‬ ‫گهر‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫ی‌بۆ‌ئهوان‌هات‌– ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌نیشانانه‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫خاوهن ‌باوه‌ڕ‪‌،‬‬ ‫دهكرد‪‌ ،‬به‌اڵم ‌ئه‌وان ‌له‌ناو ‌خۆدا ‌پێك ‌نه‌هاتن‪‌ ،‬بازێك ‌بونه‌ ‌ ‌‬ ‫نه ‌‬‫‌‬
‫یدههێشت‌‬ ‫یلی‌لێ‌با‪‌،‬نه ‌‬
‫‌‬ ‫گهر‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫مه‬ ‫ناسی‪‌،‬ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌بار‌خوانه‬ ‫وتنه ‌ ‌‬
‫یه‬ ‫بازێكی‌تر‌كه‌ ‌‬
‫سلُ فَضَّ ْلنَا‬ ‫ك‌ڕاچن‪‌،‬بهاڵم‌ئەڵاڵ ‌به‌ ‌خواستی‌خۆی‌كاران‌ده‌كا‪‌.‬تِلْكَ الرُّ ُ‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫گژ‌یه‬ ‫‌‬
‫ده‬
‫ضهُمْ دَرَجَاتٍ وَآ َت ْينَا عِيسَى ا ْبنَ مَ ْريَمَ‬ ‫ضهُمْ عَلَى بَ ْعضٍ ِم ْنهُمْ َمنْ كَلَّمَ اللَّهُ وَرَفَعَ بَ ْع َ‬ ‫بَ ْع َ‬
‫ا ْلب َِّينَاتِ وَأ ََّيدْنَاهُ بِرُوحِ الْ ُقدُسِ وََلوْ شَاءَ اللَّهُ مَا ا ْق َت َتلَ َّالذِينَ ِمنْ بَ ْعدِهِمْ ِمنْ بَ ْعدِ مَا‬
‫جَا َءتْ هُمُ ا ْلب َِّينَاتُ وَلَ ِكنِ اخْتَلَفُوا فَ ِم ْنهُمْ َمنْ آ َمنَ وَ ِم ْنهُمْ َمنْ كَفَرَ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا اقْ َتتَلُوا‬
‫البقره‌‪٩٢٠‬‬‫‌‬ ‫وَلَكِنَّ اللَّ َه يَفْ َعلُ مَا يُرِيدُ‪‌.‬‬

‫له ‌قوڕئان ‌زیاتر ‌باسی ‌ڕ‌‌هگی ‌نێری‌‬ ‫وهی ‌به‌ ‌جوانی ‌بۆمان ‌ڕون ‌ئه‌بێته‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫مێیهموك‌‬
‫خێكی‌به ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سهر‌ژن ‌‌و ‌هیچ‌بایه‌‬
‫به ‌‬‫ر‌نێر‌زیاتر‌فهزل‌كراوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كردووه‌ ‌ ‌‬
‫هه‬
‫مهش ‌هۆكه‌ی‌‬ ‫ئه ‌‬
‫ڕهگه‌زی ‌مرۆڤن‪‌ ‌ .‬‬ ‫كه ‌ئه‌وانیش ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫داوه ‌ ‌‬
‫و ‌نێر‌هموك ‌نه‌ ‌‬
‫گهر‌‬
‫ئه ‌‬
‫بوه‪‌ ‌ ‌،‬‬
‫ك‌ئاگاداری‌زانست‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫هیچ‌شێوه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫به ‌‬
‫گهرێته‌وه‌ ‌بۆ‌پەیامبەر ‌كه‌ ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫روهك ‌چۆن ‌سوكایه‌تی ‌به‌ ‌ژن‌‬ ‫هه ‌‬ ‫ناوه ‌ ‌‬
‫ههشی ‌بووبێت ‌ئه‌مانی ‌به‌ ‌مرۆڤ ‌دانه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ردهستكه‌وتبا ‌ئه‌وا ‌له‌ ‌ژنی ‌بێنرخ ‌تر ‌ئه‌كرد‪‌ .‬لە‌‬ ‫گهر ‌ئه‌وانیشی ‌به‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫كردوه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫قوڕئان ‌و ‌فەرمودە ‌سەحیحەکان ‌باسی ‌ڕەگەزی ‌سێهەم ‌نەکراوە‪‌ ،‬تەنها ‌ابن‌‬

‫‪‌ 422‬تفسیر‌آیة‌‪‌٢٢٩‬سورة‌البقرة‌‪‌/‬أحکام‌القران‌البن‌العربي‌‬

‫‪495‬‬
‫عدي‌لە‌'الکامل'‌باسی‌ئەوەی‌کردووە‌کە‌لە‌پەیامبەریان‌پرسیوە‌میرات‌چۆن‌‬
‫وەرئەگرن‌ئەویش ‌وتویەتی ‌میرات‌بەپێی‌ڕێچکەی‌میزکردن‌وەرئەگرن‪‌ .‬سئل‌‬
‫عنه‌كيف‌يورث‌فقال‪‌:‬من‌حيث‌يبول‪‌423.‬‬
‫کان‌ئهنوسین‪:‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫کەنیزە‬ ‫سهر‌ژن‌و‌‬
‫ند‌باسێک‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دا‌چه‬‫سهر‌ئه‌و‌بێنرخیه‌‬
‫له ‌‬
‫ربۆیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬

‫كهم‌زانینی‌ڕەگەزی‌ژن‬ ‫به‌ ‌‬‫‪‌ ‌‌٢‌.٩‌.٢‬‬

‫نانهت‌زینده‌‌به‌‌‬ ‫كرا‌ته ‌‬
‫‌‬ ‫سوكی‌سه ‌‬
‫یر‌ئه‬ ‫‌‬ ‫بی‌زۆر‌به‌‬
‫‌‬ ‫ناوچهی‌دورگه‌ی‌عه‌ره‌‬ ‫‌‬ ‫له‌‬
‫ژن‌ ‌‬
‫یهك‌‬ ‫چال ‌كردنی ‌كچۆله‌ ‌زۆر ‌ڕه‌فتارێكی ‌به‌ربالو ‌بوه‌‪‌ .‬ئاینی ‌ئیسالم ‌تا ‌ڕاده‌ ‌‬
‫وهی ‌ئه‌بێ ‌بزانین ‌ئایا ‌هه‌مو‌‬ ‫وه ‌ڕیزی ‌نیو ‌مرۆڤ ‌به‌اڵم ‌ئه‌ ‌‬ ‫بهێنێته ‌‬
‫‌‬ ‫توانی ‌ژن ‌‬
‫ێك‌یان‌بهشێك‌له‌‌ژن‌نیو‌مرۆڤه‌!‬ ‫‌‬ ‫ژن‬
‫به‌‬
‫مانه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫وانهی ‌کەنیزەک ‌بوون ‌ ‌‬ ‫چهند ‌به‌شێك ‌ئه‌ ‌‬ ‫به ‌ ‌‬‫الیهن ‌ئیسالم ‌بوو ‌ ‌‬ ‫له ‌‬ ‫ژن ‌ ‌‬
‫به ‌نیو‌پیاوێك‌‬ ‫ئهوه‌ی‌بڕوادار‌بوو ‌ ‌‬ ‫ك‌نرخی‌مرۆڤیان‌بۆ‌دانهندرا‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫هیچ‌شێوه‌ ‌‬
‫یه‬
‫دوو‌ژن‌له‌بڕی‌یه‌ك‌پیاو‌داندرا‪.‬‬ ‫‌‬ ‫داندرا‌واته‌‬
‫‌‬
‫نێن‪‌،‬ئهو‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ژن‌و‌منداڵ‌دائه‬ ‫به‌‬
‫ڵێت‌زۆربهی‌زانایانی‌ئیسالم‌(سفهاء)‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫'ابن‌كثیر'‌ ‌‬
‫ئه‬
‫زانایانهش ‌بریتین ‌له‌ ‌(ابي ‌عباس‪‌ ،‬الحكم ‌بن ‌عكرمة‪‌ ،‬قتادة‪‌ ،‬الحسن‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫پۆله ‌‬
‫‌‬
‫ههر‌بۆیه‌‌ئەڵاڵ‪‌:‬‬ ‫و‌نهزانێكی‌الواز‪‌ ‌.‬‬ ‫نهفام‌ ‌‬ ‫واته‌ ‌‬
‫الضحاك)‪'‌.‬سفهاء'‌ ‌‬
‫كهم‌‬‫دهست ‌ ‌‬ ‫نه ‌ ‌‬
‫ده ‌‬‫مه ‌‬‫مایهی ‌گوزه‌رانتان ‌– ‌ ‌‬ ‫ته ‌ ‌‬ ‫كردوویه ‌‬
‫‌‬ ‫كه ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫ماڵی ‌خۆتان‪‌ -‬‬
‫ئاوهزان‪‌ ،‬به‌اڵم ‌جلك ‌و ‌بژیویان ‌له‌ ‌ماڵی ‌خۆتان ‌دابین ‌كه‌ن ‌و ‌به‌ ‌ڕووی‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌بیاندوێنن‪‌.‬وَلَا ُت ْؤتُوا السُّ َفهَاءَ أَ ْموَالَكُمُ َّالتِي جَ َعلَ اللَّهُ لَكُمْ ِقيَامًا وَارْزُقُوهُمْ‬ ‫خۆشه ‌‬
‫‌‬
‫فِيهَا وَاكْسُوهُ ْم وَقُولُوا َلهُمْ َقوْلًا مَعْرُوفًا‪‌.‬النساء‌‪٢‬‬
‫ئهكات‌و‌زانایانی‌ئیسالمیش‌‬ ‫تێك‌له‌قوڕئان‌باسی‌پل‌هی‌ژن‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ند‌ئایه‬ ‫روهها‌چ‌ه‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ئایهتی‌‬
‫له ‌ ‌‬‫له ‌سوره‌تی‌'النساء‌' ‌ ‌‬ ‫بۆ‌نمونه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه‪‌.‬‬
‫هه ‌‬
‫و‌جیاوازیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نییه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫الرییان‌له ‌‬
‫‌‬
‫فهرمێت‪‌:‬‬ ‫ئه ‌‬‫‪‌٠٢‬ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫یه‪‌ ،‬كه‌ ‌ئەڵاڵ ‌هێندێكی ‌له‌ ‌هێندێ ‌هێژاتر‌‬ ‫سهر ‌ژناندا ‌ده‌سته‌اڵتیان ‌هه‌ ‌‬ ‫پیاوان ‌به‌ ‌‬
‫رشانه‪‌،‬جا‌ژنانی‌‬ ‫‌‬ ‫ڕێ‌چونی‌ماڵیان‌له ‌‬
‫سه‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬دیاره ‌پیاوان‌ئه‌ركی‌به‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫دی‌هێناوه‬ ‫‌‬
‫به‬
‫دوور‌له‌شوویان‌‬‫‌‬ ‫وهك‌ئەڵاڵ‌فه‌رمانی‌داوه‌‪‌-‬‬ ‫ن‌كه‌گوێ‌بیستن‌و‌– ‌‬ ‫وانه ‌‬ ‫باش‌ئه ‌‬
‫‌‬

‫‪ 423‬نصب الرایة ألحادیث الهدایة مع حاشیتە بغیة األلمعي في تخریج الزیلعي‪ ،‬کتاب الخنثی‪ ،‬کیفیة‬
‫ارث الخنثی‪.‬‬

‫‪496‬‬
‫ئهشقی‌‬ ‫شهرمی ‌خۆیان ‌ده‌پارێزن ‌و ‌ئاگایان ‌له‌ ‌ماڵێ ‌ده‌بێ‪‌ .‬ئه‌و ‌ژنانه‌ش ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ر‌لێشیان‌بدهن‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫وه‪‌.‬ئه‌ ‌‬
‫گه‬ ‫نه ‌‬ ‫یان‌لێ‌جیاكه ‌‬
‫‌‬ ‫ت‌كهن‌و‌ ‌‬
‫جێگه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫نسحه‬ ‫بونیان‌ده‌ترسن‪‌،‬‬
‫وه‪‌ .‬ئەڵاڵ‌‬ ‫دۆزنه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهگه‌ر ‌دێته‌وه‌ ‌به‌ر ‌فه‌رمان‪‌ ،‬ئێوه‌ ‌بیانوی ‌ئازاردانیان ‌مه‌‬ ‫دهبێ‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫ضهُمْ عَلَى بَعْضٍ‬ ‫رز‌و‌زانایه‪‌.‬الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا ف َّ‬
‫َضلَ اللَّهُ بَ ْع َ‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫جێ‌به‬
‫َوبِمَا َأنْفَقُوا ِمنْ أَ ْموَاِلهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَا ِنتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْ َغيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ وَاللَّاتِي‬
‫تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِي الْ َمضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَِإنْ أَطَ ْعنَكُمْ فَلَا‬
‫نساء‌‪‌٠٢‬‬
‫سبِيلًا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيًّا َكبِيرًا‪‌.‬ال ‌‬
‫َتبْغُوا عََل ْيهِنَّ َ‬
‫ههر ‌بۆیه‌‌‬ ‫ئهڵێت ‌پیاو ‌باشتره‌ ‌ ‌‬ ‫ههر ‌بۆیه‌ ‌زانایانی ‌ئیسالمی ‌وه‌ك ‌'ابن ‌كثیر' ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بوه ‌پیاوێك ‌له‌‌‬ ‫تهش ‌هۆكه‌ی ‌ئه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهم ‌ئایه‌ ‌‬
‫رایهتی ‌ته‌نیا ‌بۆ ‌پیاوانه‌‪‌ .‬‬ ‫مبه ‌‬ ‫پیغه ‌‬
‫‌‬
‫یانده ‌پەیامبەر‪‌،‬وتی‌‬ ‫ی‌خۆی‌گه ‌‬
‫‌‬ ‫کهی‌خۆی‌دابو‪‌.‬كاتێك‌ژن‌هكه‌ ‌گازانده‌‬ ‫ره ‌‬‫هاوسه ‌‬
‫‌‬
‫ك‌پیاو‌بۆی‌ههبێ‌‬
‫‌‬ ‫زاند‌بهشێوه‌ ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫تێكی‌دابه‬ ‫‌‬
‫ك‌ئایه‬ ‫اڵم‌پاش‌ماوه ‌‬
‫یه‬ ‫‌‬ ‫مه ‌نابێ!‌ ‌‬
‫به‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫ئهڵێت‌‬ ‫كهیان ‌كردوه‌‪'‌ ،‬ابن ‌عباس' ‌ ‌‬ ‫نه ‌‬‫له ‌ژن‌هكه‌ی ‌بدات‪‌ ،‬زانایان ‌زۆر ‌باسی ‌لێدا ‌‬ ‫‌‬
‫‪424‬‬
‫گهر ‌لێدانه‌كه‌ش ‌خه‌ست ‌بێت‌‬ ‫ئه ‌‬
‫واته ‌ ‌‬
‫كه ‌نابێ ‌هیچ ‌شوێنێكی ‌بشكێ‪‌ ‌ ،‬‬ ‫لێدانه ‌‬
‫‌‬
‫زۆر‌خهست‌‬ ‫‌‬ ‫كه‌‬
‫ر‌لێدانه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهگه‌‬‫واته‌ ‌‬
‫وا‌شتێكی‌ئاساییه‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌ئه‬ ‫‌‬
‫تێدا‌نه‬ ‫گهر‌شكانی‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫تی‌بشكێ‌زۆر‌ئاساییه‪.‬‬
‫‌‬ ‫جیاتی‌ئێسقانی‌كه ‌‬
‫رامه‬ ‫‌‬ ‫اڵم‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌به‬ ‫‌‬
‫نه‬
‫له‌‬
‫مه ‌کرد ‌که‌ ‌ ‌‬ ‫رده ‌‬
‫ردهمه‌ ‌و ‌ئه‌م ‌سه‌ ‌‬ ‫ئهم ‌ڕوخسه‌ته‌ ‌وای ‌له‌ ‌پیاوانی ‌ئه‌و ‌سه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫خۆیان‌بدهن‪‌‌.‬‬
‫‌‬ ‫هاوسهرانی‌‬‫‌‬
‫ریعهته‌ی‌که‌‌دروستی‌کرد‪‌،‬‬ ‫یاسا‌و‌شه ‌‬
‫‌‬ ‫ڵ‌ئهم‌‬
‫گه ‌‬ ‫له ‌‬
‫وهی‌پەیامبەر‌ ‌‬ ‫كرده ‌‬
‫ئهو‌ ‌‬ ‫بهڵێ!‌ ‌‬ ‫‌‬
‫موسڵمانانی‌فێری‌لێدانی‌ژنان‌کرد‪‌.‬‬
‫وه ‌و‌‬ ‫گێرێته ‌‬
‫‌‬ ‫یهکمان ‌بۆ ‌ئه‌‬ ‫ربرده ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌ناوی ‌'االشعث ‌كورى ‌قيس' ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫موسلمانێک ‌ ‌‬
‫شهودا ‌'عومەر'‌‬ ‫نیوه ‌‬
‫شهوێکیان ‌به‌ ‌میوانی ‌چومه‌ ‌الی ‌'عومەر'‪‌ ،‬له‌ ‌ ‌‬ ‫ئهڵێ" ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رهکه‌ی ‌ئه‌دات‪‌ ،‬منیش ‌که‌وتمه‌ ‌نێوانیان‪‌ ،‬کاتێک ‌چو ‌بۆ‌‬ ‫هاوسه ‌‬
‫‌‬ ‫ڵدهستێ ‌له‌ ‌‬ ‫هه ‌‬‫‌‬
‫ئهی ‌'أشعت' ‌شتێک ‌له ‌من ‌فێر ‌بە‌ ‌که‌ ‌من ‌له‌‌‬ ‫کهی ‌پێی ‌وتم‪‌ ‌ :‬‬ ‫رجێگایه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫و‌فێری‌بوم‌و‌لهبه‌رم‌كردوه‪‌ ‌،‬لەو ‌پیاوه ‌ناپرسرێ‌‬ ‫‌‬ ‫یامبهری‌ئەڵاڵم‌بیستوه‌ ‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬
‫خهوی ‌هه‌تا ‌رکعه‌تێک ‌نه‌که‌ی ‌له‌ ‌کۆتای ‌شه‌و‪‌،‬‬ ‫ژنهكه‌ی ‌خۆی ‌ئه‌دات‪‌ ،‬نه‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫وه‪‌.‬ضفت‌عمر‌ليلة‌فلما‌كان‌في‌جوف‌الليل‌قام إلى امرأته‌‬ ‫بیرچۆته ‌‬
‫‌‬ ‫مم‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سێیه‬
‫يضربها ‌فحجزت ‌بينهما ‌فلما ‌أوى ‌إلى ‌فراشه ‌قال ‌لي ‌يا ‌ أشعث ‌ ‌احفظ ‌عني‌‬

‫تفسیر‌آیه‌‪‌٠٢‬سورة‌النساء‪‌/‬الطبري‌‬
‫‌‬ ‫‪‌424‬‬

‫‪497‬‬
 ‫شيئا‌سمعته‌عن‌رسول‌الله‌‌صلى‌الله‌عليه‌وسلم‌‌ال‌يسأل‌الرجل فيم‌يضرب‬
‫امرأته‌وال‌تنم‌إال‌على‌وتر‌ونسيت‌الثالثة‪‌425.‬‬
‫ئهوا‌‬ ‫که ‌ ‌‬
‫ژنه ‌‬
‫بێ‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫گومانی‌هه‬ ‫که ‌‬
‫ر‌پیاوه ‌‬
‫‌‬ ‫ینین‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫ئهب‬‫وه ‌ ‌‬
‫ره ‌‬ ‫ی‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫م‌ئایه ‌‬
‫ته‬ ‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ر‌له‬ ‫‌‬
‫م‌مافهی‌‬
‫‌‬ ‫شهرعی‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫سهر‌جیگا‌و‌لێدان‌‌کۆتای‌دێت‪‌ ‌.‬‬ ‫له ‌‬ ‫دورخستنهوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫به ‌‬
‫‌‬
‫پێمان‌دهڵێ‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫ی‌ههبو‌ئه‌وا‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫و‌گومانه‬ ‫اڵم‌ئهگه‌ر‌ژن‌هکه‌‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫پیاو‌به‬ ‫دا‌به‌‬
‫‌‬
‫قهیدێ‌ناکا‌‬ ‫ی‌ئارهزو‌و‌ڕووی‌ناداتێ‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫کرد‌مێردهکه‌‬
‫‌‬ ‫ستی‌بهوه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌ژنێک‌هه‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫خۆشهویستی ‌ماڵی‌‬ ‫‌‬ ‫وه ‌له‌ ‌دوودڵی ‌باشتره‌‪‌ .‬‬ ‫ئاشبوونه ‌‬
‫‌‬ ‫ههوڵی ‌پێکهاتن ‌بده‌ن‪‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫ڵه‌‬
‫هه ‌‬‫گهر ‌چاکه‌ی ‌بکه‌ی ‌و ‌خۆ ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫یه‪‌ .‬جا ‌ئه‌ ‌‬ ‫مووکهسێ ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫دنیاش ‌له‌الی ‌هه‌‬
‫ن‌ئاگاداره‪‌.‬وَِإنِ امْرََأةٌ خَافَتْ ِمنْ بَعِْلهَا نُشُوزًا أَوْ‬
‫‌‬ ‫ههرکارێ‌ده‌ ‌‬
‫یکه‬ ‫له‌ ‌‬ ‫بپارێزن‪‌،‬ئەڵاڵ‌ ‌‬
‫حضِرَتِ الْأَنْفُسُ‬ ‫خيْرٌ وَأُ ْ‬
‫جنَاحَ عََل ْيهِمَا أَنْ ُيصْلِحَا َب ْي َنهُمَا صُلْحًا وَالصُّلْحُ َ‬ ‫ِإعْرَاضًا فَلَا ُ‬
‫خبِيرًا‪ .‬النساء ‪١٤٨‬‬ ‫سنُوا َوتَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ َ‬ ‫ن تُحْ ِ‬‫ُّح وَِإ ْ‬
‫الش َّ‬
‫وههم ‌باسمان ‌کرد ‌زۆر ‌له‌ ‌زانایان ‌ئه‌ڵێن ‌بۆ‌‬ ‫بهشی ‌دو ‌‬ ‫وهک ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ته ‌ ‌‬‫ئهم ‌ئایه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهو ‌هه‌سته‌ی‌‬ ‫که ‌ ‌‬ ‫گهر ‌ژن‌ه ‌‬ ‫یهنێ ‌ئه‌ ‌‬ ‫گه ‌‬‫ئه ‌‬‫زیوه‪‌ ،‬به‌اڵم ‌ماناکه‌ی ‌ئه‌وه‌ ‌ ‌‬ ‫دابه ‌‬ ‫سوده' ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫'‬
‫تهکه‌ی‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫سهر ‌مافی ‌خۆی ‌پێدانه‌گرێ ‌به‌اڵم ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫بکهن ‌و ‌له‌ ‌‬ ‫ههبو ‌ئه‌بێ ‌سوڵح ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‌‬
‫بێ‌خۆی‌لێدوربخاته ‌‬
‫‌‬ ‫ستهی‌هه‌ ‌‬
‫بو‌ئه‬ ‫و‌هه ‌‬‫ئه ‌‬ ‫که‌ ‌‬
‫ر‌پیاوه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫پێشو‌بۆمان‌ڕونه‌ ‌‬
‫‌‬
‫یان‌لێیبدات‪‌‌.‬‬
‫‌‬
‫كهوای ‌له‌ ‌موسڵمانانیش ‌بكات ‌پیاو ‌ئه‌و‌‬ ‫یامبهر ‌بوو ‌ ‌‬ ‫ههمو ‌كرده‌وه‌ی ‌په‌ ‌‬ ‫مانه ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ههركاتێك‌‬ ‫ئامێرێك‌بۆ‌ژیان‌و‌سهفای‌خۆی‌‪‌ ‌،‬‬
‫‌‬ ‫ژن‌بكاته‌‬
‫‌‬ ‫وهربگرێت‌كه‌‌‬ ‫الته‌ ‌‬
‫سه ‌‬ ‫ده ‌‬ ‫‌‬
‫به‌ژنێكی‌تر‪.‬‬ ‫وه‌ ‌‬
‫توانێ‌بیگۆرێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ركاتێكیش‌ئه‬ ‫‌‬
‫القی‌بدات‌و‌هه‬ ‫‌‬
‫وێت‌ته‬ ‫بیە‬
‫جێ‌بكرێ‌جا‌چ‌تهالقدان‌بێت‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ش‌جێ‌به‬ ‫و‌ئهبێ‌فه‌رمانی‌ئەڵاڵ‬ ‫ی‌پیاو‌زیاتره‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پله‬
‫ئهڵێت‪‌:‬‬ ‫الیهتی‌بێت‪‌.‬ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫ر‌بارێكی‌كۆمه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یان‌هه‬
‫گهر‌‬ ‫ئه ‌‬‫چاوهڕێ‌بن‪‌ ‌.‬‬ ‫وه ‌ ‌‬ ‫بنه ‌‬
‫تا‌سێجار‌له‌بێنوێژی‌پاك‌ده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ریانه‌ ‌‬
‫هه‬ ‫اڵقدراو‌لهسه‌ ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ته‬
‫ته‌‬
‫ئهوی ‌ئەڵاڵ ‌خستویه‌ ‌‬ ‫یه‪‌ ،‬ڕه‌وا ‌نیه‌ ‌ ‌‬ ‫وه ‌هه‌ ‌‬ ‫ستانه ‌‬
‫‌‬ ‫بڕوایان ‌به‌ ‌ئەڵاڵو ‌ڕۆژی ‌هه‌‬
‫گهر ‌بیانه‌وێ ‌ڕێك ‌كه‌ون‪‌ ،‬بۆ ‌دیسان‌‬ ‫ینهدا ‌ئه‌ ‌‬ ‫لهم ‌به‌ ‌‬ ‫وه‪‌ ‌ .‬‬‫بیشارنه ‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫زگیانه ‌‬
‫‌‬
‫سهر ‌شانه‌‪‌،‬‬ ‫روهك ‌ئه‌ركی ‌ژنانه‌یان ‌له‌ ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫وهیان‪‌ ،‬مێرده‌كانیان ‌شیاوترن‪‌ ‌ .‬‬ ‫هێنانه ‌‬
‫‌‬

‫له‌‬
‫تێكی‌نوێژه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌مسلم‌رکعه‬ ‫‌‬
‫پێی‌پێناسه‬ ‫‌‬
‫وتر‌به‬ ‫سنن‌ابن‌ماجه‪‌،‬النکاح‪‌.‬ضرب‌النساء‪‌//.‬‬
‫‌‬ ‫‪‌425‬‬
‫کۆتای‌شه‌و(‌صحیح‌مسلم‪‌،‬باب‌صالة‌اللیل‌مثنی‌مثنی‌و‌الوتر‌ركعة‌من‌آخر‌اللیل)‌‬

‫‪498‬‬
‫سهرترن‪‌،‬‬ ‫یهك ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫یه‪‌ .‬پیاویش ‌له‌ ‌ژنان ‌پله‌ ‌‬ ‫ژنهكانیش ‌مافی ‌ڕه‌وای ‌خۆیان ‌هه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ِن ثَلَاثَةَ قُرُو ٍء وَلَا‬
‫سه َّ‬‫ن بِأَنْفُ ِ‬
‫صَ‬ ‫كارزانه‪‌.‬وَالْمُطَلَّقَا ُ‬
‫ت َيتَرَبَّ ْ‬ ‫‌‬ ‫ن‌دهسته‌اڵتی‌له‌‌‬ ‫الش‌خاوه ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ئه‬
‫يَحِلُّ لَ هُنَّ َأنْ يَ ْكتُ ْمنَ مَا خََلقَ اللَّهُ فِي أَرْحَا ِمهِنَّ ِإنْ كُنَّ ُيؤْمِنَّ بِاللَّهِ وَا ْل َيوْمِ الْآخِرِ‬
‫َوبُعُوَل ُتهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِي ذَِلكَ ِإنْ أَرَادُوا ِإصْلَاحًا وََلهُنَّ ِم ْثلُ الَّذِي عََل ْيهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ‬
‫وَلِلرِّجَالِ عَلَ ْيهِنَّ دَرَجَ ٌة وَاللَّ ُه عَزِيزٌ حَكِيمٌ‪‌.‬البقره‌‌‪٩٩٩‬‬
‫گهر ‌ته‌الق ‌دران ‌ئه‌بێ ‌بۆ ‌ماوه‌ی ‌سێجار ‌له‌‌‬ ‫ئه ‌‬‫ەوە ‌بۆ ‌ژن ‌ ‌‬ ‫ئهم ‌مافه‌ ‌بڕاوه‌ت ‌‬ ‫‌‬
‫اڵم‌بۆ‌پیاو‌دهست‌‬
‫‌‬ ‫وه‌ ‌‬
‫به‬ ‫نه ‌‬‫ری‌دروست‌بكه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ئینجا‌هاوسه‬ ‫وه‌‬
‫بێنوێژی‌خاوێن‌ببنه ‌‬
‫‌‬
‫له‌‬ ‫نهزانینی ‌پەیامبەر ‌و ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬ ‫بهجێ ‌ئه‌توانێت ‌هاوسه‌رگیری ‌دروست ‌بکاتەوە‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫ئهبێ ‌بۆ ‌ماوه‌ی ‌سێ ‌جار‌‬ ‫زانستی ‌ژن ‌و ‌كۆرپه‌ ‌وای ‌لێكردن ‌كه‌ ‌بلێن ‌ژن ‌ ‌‬
‫و‌سێ‌مانگه‌بۆ‌‬
‫‌‬ ‫وه‪‌،‬دیاره‌‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫ی‌مێرد‌بكاته ‌‬
‫‌‬ ‫بێت‌بۆ‌ئهوه‌‬
‫‌‬ ‫بێنوێژی‌چاوه‌ڕێ‌سکی‌‬
‫‌‬
‫ڵگرتبێ‪‌،‬بهاڵم‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌هه‬ ‫گهر ‌كۆرپه‌‬ ‫ی‌دیار‌ئهبێ ‌یان‌نا‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وهی‌بزانن‌سگی‌پێوه‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ئهگه‌ر‌‬ ‫گرتوه‪‌ ‌ .‬‬
‫‌‬ ‫ئهوا ‌كۆرپه‌ی ‌هه‌ ‌‬
‫ڵنه‬ ‫گهر ‌تووشی ‌بێ ‌نوێژی ‌بوو ‌ ‌‬ ‫نهیان ‌زانی ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهیزانی‌‬ ‫ئهوا ‌ ‌‬ ‫شارهزا ‌بوایه‌ ‌و ‌خۆی ‌دروستكه‌ری ‌ژن ‌بوایه‌ ‌ ‌‬ ‫ئەڵاڵی ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫لهم‌‬ ‫بوایه ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫وابو‌ئه ‌‬ ‫‌‬ ‫پیتێندراوه ‌‬
‫‪‌،‬كه‬ ‫‌‬ ‫كه ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫هێلكه ‌‬
‫نوێژی‌واته ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وته ‌بێ‬
‫ر‌ژن‌كه ‌‬
‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬
‫وه‪‌.)....‬به‌اڵم‌‬ ‫بنه ‌‬
‫بێنوێژی‌پاك‌ده ‌‬
‫‌‬ ‫تا‌له ‌‬
‫هه ‌‬ ‫ریانه ‌ ‌‬
‫سه ‌‬ ‫بیوتبایه ‌(‌ته‌اڵقدراو‌له‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ته ‌‬
‫ئایه ‌‬
‫‌‬
‫ر‌ئهبێ‌‬‫بێت‪‌،‬هه ‌‬
‫‌‬ ‫ژێرهوه‌‌‬
‫یان‌له ‌‬ ‫‌‬ ‫یهك‌و‌دوان‌و‌سێ‬ ‫ر‌پیاو‌پله ‌‬
‫‌‬ ‫بێ‌به ‌‬
‫رامبه‬ ‫‌‬ ‫هه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫ژن‌ ‌‬
‫ندهیی‌قبوڵ‌ناكات‌و‌ئه‌ڵێت‪‌:‬‬ ‫ی‌و‌گازه ‌‬
‫‌‬ ‫ملكهچی‌بن‌و‌ئەڵاڵش‌گله‌ی‬ ‫‌‬
‫رانبهر ‌به‌‌‬
‫به ‌‬ ‫ئێوه ‌ ‌‬
‫وانه ‌هێندێك ‌له‌ ‌‬ ‫وشتانه ‌بخوازن ‌كه‌ ‌ئەڵاڵ ‌به‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫نابێ ‌ئاوات ‌به‌ ‌ ‌‬
‫ئه‬
‫و‌كوششی‌خۆیان‪‌،‬ژنهكانیش‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌‬
‫پیاوان‌به ‌پێی‌كرده‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫رخستوه‪‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هێندێكی‌تر‌سه‬
‫بهر‌‬ ‫ئێوه ‌ده‌بێ ‌هه‌ر ‌له‌ ‌‬ ‫یه‪‌ ‌ .‬‬ ‫بهشی ‌خۆیان ‌هه‌ ‌‬ ‫ههركام) ‌ ‌‬ ‫وهیان( ‌‬ ‫رانبهر ‌به‌ ‌كرده‌ ‌‬ ‫به ‌‬ ‫‌‬
‫ههموشت ‌ئاگاداره‪ .‬وَلَا‬ ‫رباره ‌بكا‪‌ .‬ئەڵاڵ ‌بۆخۆی ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫وهپارێن‪‌ ،‬چاكه‌تان ‌ده‌‬ ‫ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫سبُوا وَلِلنِّسَاءِ َنصِيبٌ‬ ‫َضلَ اللَّهُ بِهِ بَ ْعضَكُمْ عَلَى بَ ْعضٍ لِلرِّجَالِ َنصِيبٌ مِمَّا ا ْكتَ َ‬ ‫َتتَم ََّنوْا مَا ف َّ‬
‫ن بِكُلِّ شَيْ ٍء عَلِيمًا‪‌.‬النساء‌‪٠٩‬‬ ‫ن وَاسْأَلُوا اللَّهَ ِمنْ َفضْلِهِ إِنَّ اللَّهَ كَا َ‬ ‫س ْب َ‬
‫مِمَّا ا ْكتَ َ‬
‫تهنیا ‌بڕیاری‌‬ ‫له ‌ڕاستیدا ‌قوڕئان ‌بۆ ‌پیاو ‌هاتوه‌‪‌ ،‬ئه‌وه‌ی ‌باسی ‌ژنی ‌لێكراوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ههشت ‌و ‌پاداشت ‌ئه‌كرێ‪‌ ،‬به‌اڵم ‌پاداشتی‌‬ ‫چییه‪‌ .‬له‌ ‌قوڕئان ‌باسی ‌به‌ ‌‬ ‫ملكه ‌‬ ‫‌‬
‫ههشت ‌ده‌مڕاستی‌‬ ‫ئهبێ ‌پیاو ‌له‌ ‌دونیا ‌و ‌به‌ ‌‬ ‫حهفتاودوو ‌حۆری ‌هه‌ر ‌بۆ ‌پیاوه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫ژن‌بێت‪.‬‬

‫‪499‬‬
‫گهر ‌فه‌رمانم ‌کردبا‌‬ ‫فهرموێ( ‌ئه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫هێنده ‌سوك ‌و ‌بێ ‌بایه‌خ ‌بوه‌ ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫ژن ‌ ‌‬
‫کهسێک ‌سوژده‌ ‌بۆ ‌که‌سێک ‌ببات‪‌ ،‬ئه‌وا ‌ئه‌موت ‌ئه‌بێ ‌ژن ‌سوژده‌ ‌بۆ ‌مێردیان‌‬ ‫‌‬
‫‪426‬‬
‫بهرن‪‌.‬لو‌كنت‌آمرا‌أحدا‌أن‌يسجد‌ألحد‌ألمرت‌المرأة‌أن‌تسجد‌لزوجها‪‌ ).‬‬ ‫‌‬
‫گهر ‌فه‌رمانم‌‬
‫ئه ‌‬ ‫ڵئهبرێ ‌و ‌ده‌ڵێ( ‌ ‌‬ ‫بهپێ ‌'سنن ‌ابن ‌ماجة' ‌زیاتر ‌پێی ‌لێهه‌ ‌‬ ‫اڵم ‌ ‌‬
‫به ‌‬‫‌‬
‫کردبا ‌که‌سێک ‌سوژده‌ ‌بۆ ‌که‌سێک ‌ببات‪‌ ،‬ئه‌وا ‌ئه‌موت ‌ئه‌بێ ‌ژن ‌سوژده‌ ‌بۆ‌‬
‫گهر ‌شتێک ‌له‌‌‬‫سهر ‌ژنه‌که‌ی ‌ئه‌ ‌‬ ‫گهر ‌پیاوێک ‌فه‌رمان ‌بکات ‌له‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬ ‫مێردیان ‌به‌رن‪‌ ‌ ،‬‬
‫شاخی‌ڕهشیش‌بۆ‌شاخی‌سور‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫و‌له‌‬
‫وه‌ ‌‬ ‫ش‌بگوازێته ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شاخی‌سور‌بۆ‌شاخی‌ڕه‬
‫ئەرکی‌بوو‌گوێڕایەڵی ‌کردبا‪‌ .‬لو‌أمرت‌أحدا‌أن‌يسجد‌ألحد ألمرت المرأة أن‬
‫تسجد‌لزوجها‌ولو‌أن‌رجال‌أمر‌امرأته‌أن‌تنقل‌من‌جبل‌أحمر‌إلى جبل‌أسود‌‬
‫ومن‌جبل‌أسود‌إلى‌جبل‌أحمر‌لكان‌نولها‌أن‌تفعل‪‌427).‬‬
‫ی‌بچێت‌بۆ‌سهر‌‬
‫‌‬ ‫ڵ‌ژنه ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫زی‌لێبێت‌له ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌پیاوێك‌حه‬ ‫رموێ‌ئه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫ها‌ئه ‌‬
‫فه‬ ‫روه ‌‬ ‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫تی‌لێئهدات‌هەتا‌بەیانی‪‌.‬باتت‌‬ ‫‌‬ ‫له ‌‬
‫عنه‬ ‫فریشتهکان‌ ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌ئه‌وا‌‬
‫تی‌بكاته ‌‬
‫‌‬ ‫جێگا‌ئهویش‌ڕه‌‬
‫‌‬
‫‪428‬‬
‫المرأة‌هاجرة‌فراش‌زوجها‌لعنتها‌المالئکة‌حتی‌تصبح‪‌ .‬‬ ‫ً‬
‫قی‌پیاو‌چی‌بێت‌كه ‌هێندەی‌نەمابوو‌ژن ‌سوژده‌ ‌بۆ ‌پیاو ‌ببات‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بێ‌حه‬ ‫‌‬
‫ئایا‌ئه‬
‫تی‌لێ‌ئهدرێت‪.‬‬
‫‌‬ ‫وا‌له ‌‬
‫عنه‬ ‫جێ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫هێنێته‬ ‫گهر‌ژن‌خواستی‌سێكس‌بۆ‌پیاو‌ ‌‬
‫نه‬ ‫ئه ‌‬‫یان‌ ‌‬
‫پەیامبەر‌ڕەگەزی‌ژنی‌پێ‌سوک‌بووە‌تەنانەت‌دەگێرنەوە‌لە‌خزمەتکارێکی‌بە‌‬
‫ناوی‌'ابو‌السمح'‌وتی‪‌:‬من‌خزمەتکاری‌پەیامبەر‌بوو‪‌،‬حەسن‌یان‌حوسێن‌هات‌‬
‫میزی‌لەسەر‌سنگی‌پەیامبەر‌کرد‪‌،‬ویستیان‌بیشۆنەوە‪‌،‬پەیامبەر‌وتی‌تەنها‌بە‌‬
‫بیرشێنە(ئاوپرژێن)‪‌،‬تەنها‌میزی‌کچ‌(ڕەگەزی‌مێ)‌ئەشۆرێتەوە‪‌،‬میزی‌منداڵی‌‬
‫کور ‌تەنها ‌ئاوپرژێن ‌ئەکرێ‪‌ .‬قَالَ كُ ْنتُ خَادِمَ النَّبِيِّ ـ صلى اهلل علیه وسلم ـ فَجِيءَ‬
‫حسَیْنِ فَبَالَ عَلَى صَدْ ِرهِ فَأَرَادُوا أَنْ یَ ْغسِلُوهُ فَقَالَ َرسُولُ اللَّهِ ـ صلى اهلل‬ ‫حسَنِ َأوِ الْ ُ‬
‫بِالْ َ‬
‫علیه وسلم ـ " رُشَّهُ فَإِنَّهُ یُ ْغسَلُ بَوْلُ الْجَارِیَ ِة وَیُرَشُّ عَلَى َبوْلِ الْ ُغالَمِ " ‌‬
‫‪429‬‬

‫‌‬

‫‪ 426‬تحفة‌األحوذي‌بشرح‌جامع‌الترمذي‌‪‌-‬الرضاع‌‪‌-‬ما‌جاء‌في‌حق‌الزوج‌على‌المرأة‪‌//‬تفسیر‌‬
‫‪‌٠٢‬سورة‌النساء‪‌،‬أحکام‌القران‌البن‌العربي‌‬
‫‪427‬‬
‫سنن‌ابن‌ماجه‌‪‌-‬النكاح‌‪‌-‬حق‌الزوج‌على‌المرأة‌‬
‫‪‌428‬صحيح‌البخاري‌‪‌-‬النكاح‌‪‌-‬إذا‌باتت‌المرأة‌مهاجرة‌فراش‌زوجها‪‌//‬صحيح‌مسلم‪‌.‬النكاح‪‌.‬‬
‫تحريم‌امتناعها‌من‌فراش‌زوجها‌‬
‫‪ 429‬سنن ابن ماجة‪ ،‬کتاب الطهارة و سننها‬

‫‪500‬‬
‫كهم‌‬ ‫ئهویش ‌ژنی ‌به‌ ‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫گهرێته‌ ‌‬ ‫ئهو ‌به‌ ‌سوك ‌زانینه‌ی ‌پەیامبەر ‌بۆ ‌هۆیه‌ك ‌ئه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه ‌له‌ ‌پەیامبەر ‌(ڕۆژێكیان ‌به‌الی ‌كۆمه‌لێك ‌ژن ‌تێ‌‬ ‫گێرنه ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫مێشك ‌داناوه‌ ‌ ‌‬
‫بدهن‪‌ ،‬من‌‬ ‫دهقه‌ ‌ ‌‬‫ن‌و‌سه ‌‬
‫‌‬ ‫زۆر‌لێبوردن‌له ‌ئەڵاڵ ‌ ‌‬
‫بكه‬ ‫‌‬ ‫رێ‪‌،‬ئهڵێت" ‌ئەی‌ژنان!‌‬ ‫‌‬ ‫ئه ‌‬
‫په‬ ‫‌‬
‫ئههلی ‌دۆزه‌خ ‌بن‪‌ .‬ژنێكیان ‌ئه‌ڵێت ‌بۆچی ‌ئەی‌‬ ‫واتان ‌ئه‌بینم ‌زۆرینەتان ‌ ‌‬
‫ئێوه‌‬
‫ڵێت‌چونكه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ویش‌ئه‬ ‫پەیامبەری‌ئەڵاڵ ‌زۆرێک‌لە‌ئێمە‌ئەهلی‌دۆزەخین ‌‬
‫؟‌ئه‬
‫م‌عهقل‌‬‫زیاتر‌كه ‌‬‫‌‬ ‫ئێوه ‌‬
‫مدی‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫كهن‪‌ ‌.‬‬
‫نه‬ ‫ن‌وناشكوری‌مێرد‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫ت‌زۆر‌ده ‌‬
‫كه‬ ‫‌‬ ‫نه ‌‬
‫فره‬ ‫‌‬
‫ئهویش‌وتی"‌‬ ‫و‌دین‌بێت‪‌ ،‬ژیریان‌کەم‌ئەکەن‪(.‬واتە‌ژیری‌پیاو‌کەم‌ئەکەنەوە)‪‌ ‌.‬‬
‫دووانتان‌به ‌شاهێدێك‌‬‫‌‬ ‫یه ‌‬
‫وه ‌‬
‫قلتان‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫می‌ئه‬ ‫کەم‌ئەقڵیی‌و‌دینی ‌چییە؟"‌وتی"‌ ‌‬
‫كه‬
‫زانان‌نان‌ئهخۆن‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫ن‌و‌له‌ڕه‌ ‌‬
‫مه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫وان‌نۆێژ‌ناكه‬ ‫یه‌ ‌‬
‫شه‬ ‫وه ‌‬
‫ڕیتان‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫م‌باوه‬ ‫حلێبه‌ ‌‬
‫و‌كه‬ ‫‌‬
‫مهزانان)‪‌.‬رَسُولِ اللَّهِ صلى اهلل علیه وسلم أَنَّهُ قَالَ " یَا مَ ْعشَرَ‬ ‫ڕه ‌‬
‫واته ‌بێنوێژن‌له‌ ‌ ‌‬ ‫( ‌‬
‫السْتِغْفَارَ فَإِنِّي رَأَیْتُكُنَّ أَكْثَرَ أَهْلِ النَّارِ " ‪ .‬فَقَاَلتِ امْرََأةٌ مِنْهُنَّ‬
‫النسَاءِ تَصَدَّقْنَ وَأَكْثِرْنَ ا ِ‬
‫ِّ‬
‫جَزْلَةٌ وَمَا لَنَا یَا َرسُولَ اللَّهِ أَكْثَ َر أَهْلِ النَّارِ ‪ .‬قَالَ " تُكْثِرْنَ اللَّعْنَ وَتَكْفُرْنَ الْ َعشِیرَ وَمَا‬
‫رَأَ ْیتُ مِنْ نَاقِصَاتِ عَقْلٍ وَدِینٍ أَغَْلبَ لِذِي لُبٍّ مِنْكُنَّ " ‪ .‬قَاَلتْ یَا َرسُولَ اللَّهِ وَمَا نُقْصَانُ‬
‫الْعَقْلِ وَالدِّینِ قَالَ " أَمَّا نُقْصَانُ الْعَقْلِ َفشَهَا َدةُ امْرَأَتَیْنِ تَعْدِلُ شَهَا َد َة رَجُلٍ فَهَذَا نُقْصَانُ‬
‫ل وَتَمْ ُكثُ اللَّیَالِيَ مَا تُصَلِّي وَ ُت ْفطِرُ فِي رَمَضَانَ فَهَذَا نُقْصَانُ الدِّینِ)‪‌‌430.‬‬ ‫الْعَقْ ِ‬

‫ڕۆژانهی‌‬
‫‌‬ ‫کهوێته‌ ‌‬
‫ئه ‌‬
‫که ‌ ‌‬
‫رعهکه‌ی ‌ئه‌و ‌ژنه‌یان ‌پێ ‌پیسه‌ ‌ ‌‬
‫کهواته‌ ‌پەیامبەر ‌و ‌شه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫له ‌پەیامبەر‌‬
‫بدهن‌و‌ڕۆژو‌بگرن‪‌ ‌.‬‬ ‫ست‌له ‌قوڕئان ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئهڵێ‌نابێ‌ده‌‬‫ر‌بۆیه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خۆی‪‌،‬هه‬
‫جێکهره‌کانی‌‬
‫جێبه ‌‬ ‫رکه ‌ ‌‬
‫کو‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نێرێ‌تاوه‬ ‫مه ‌‬
‫ن‌ئه‬ ‫ڵکی‌یه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ک‌بۆ‌خه‬ ‫نامه ‌‬
‫یه‬ ‫گێرنهوه‌ ‌ ‌‬
‫ئه ‌‬ ‫‌‬
‫ئهڵێ"‌‬
‫که‌ ‌‬
‫نامه ‌‬
‫نێرێ‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه‌'عمرو‌بن‌حزم'‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫مه ‌‬
‫ڵ‌ئهم‌نا ‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئیسالمیان‌فێر‌بکات‪‌،‬له ‌‬
‫‌‬
‫دهست ‌له‌ ‌قوڕئان ‌بدات‪‌ ،‬هه‌ر ‌'کوڕی ‌عومەر'‌‬ ‫لهو ‌که‌سه‌ی ‌خاوێن! ‌ ‌‬ ‫نابێ ‌جگه‌ ‌ ‌‬
‫دهست ‌له‌ ‌موسحەف‪‌ -‬قوڕئان‪‌ -‬بدات‪‌ ‌ .‬أن‌‬ ‫گهر ‌ژنی ‌بێنوێژ ‌ ‌‬‫ئه ‌‬
‫جێیه ‌ ‌‬
‫ئهڵێ ‌نا ‌به‌ ‌‬
‫‌‬
‫رسول ‌الله ‌صلى ‌الله ‌عليه ‌و ‌سلم ‌كتب ‌إلى ‌أهل ‌اليمن ‌بكتاب ‌فيه ‌الفرائض‌‬
‫والسنن‌والديات‌وبعث‌به‌مع‌عمرو‌بن‌حزم‌فذكر‌الحديث‌وفيه‌قال‌وال‌يمس‌‬

‫‪‌‌430‬صحيح‌مسلم‌‪‌-‬اإليمان‌‪‌-‬بيان‌نقصان‌اإليمان‌بنقص‌الطاعات‌وبيان‌إطالق‌لفظ‌الكفر‪‌//‬‬
‫صحيح‌البخاري‌‪‌-‬الحيض‌‪‌-‬ترك‌الحائض‌الصوم‪‌//‬سنن‌البیهقێ‌الکبری‪‌،‬باب‌الحائض‌و‌ال‌‬
‫تصوم‪‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪٠٣٩‬‬

‫‪501‬‬
‫القرآن ‌إال ‌طاهر ‌أرسله ‌غيره ‌والله ‌أعلم ‌ويذكر ‌عن ‌بن ‌عمر ‌أنه ‌كره ‌للحائض‌‬
‫مس‌المصحف‪‌431‌".‬‬

‫ینه‌‬
‫ی‌گوێ‌بده ‌‬
‫‌‬ ‫ین‌و‌بێ‌ئه ‌‬
‫وه‬‫‌‬ ‫‌‬
‫یر‌بکه‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫سه‬ ‫فی‌سروشته ‌‬
‫‌‬ ‫فه ‌‬
‫لسه‬ ‫ر‌له ‌ڕووی ‌ ‌‬
‫گه ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫‌‬
‫ڕێز‌له ‌خوێنی‌ژنان‌بگرین‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬ئهبێ‌ئێمه‌ ‌‬
‫یان‌پاکه ‌‬
‫‌‬ ‫بڵێ‌خوێن‌پیسه ‌‬
‫‌‬ ‫زانست‌که ‌‬
‫‌‬
‫یشتۆته ‌قۆناغی ‌ژیان‪‌ ،‬ئه‌بێ ‌ڕێزی‌‬ ‫‌‬ ‫که ‌و ‌نه‌ ‌‬
‫گه‬ ‫ئهم ‌خوێنه‌ ‌کۆرپه‌یه‌ ‌‬ ‫چونکه ‌ ‌‬
‫‌‬
‫فهی ‌ئیسالم ‌ڕێز ‌له‌‌‬ ‫لسه ‌‬
‫یه ‌بگرین ‌به‌اڵم ‌له‌ ‌ڕووی ‌ف‌ه ‌‬ ‫مردوێک ‌بۆ ‌ئه‌م ‌کۆرپه‌ ‌‬
‫لگا‌له ‌ژن ‌و‌پیاو‌و‌‬
‫‌‬ ‫کهشی‌ناگیرێ‪‌ ،‬به‌اڵم‌ئێمە‌باسی‌چی‌دەکەین‪‌ ‌ ،‬‬
‫كۆمه‬ ‫دایکه ‌‬
‫‌‬
‫كان‌ئهكات‌ه ‌قوربانی‌پیاو‌و‌‬
‫‌‬ ‫گهزه‌‬‫مو‌ڕه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬هه ‌‬
‫ر‌هه‬ ‫موك‌و‌نێرموك‌پێك‌هاتوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مێیه‬
‫ههمو‌‬‫چێ‌شاز‌له ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بیر‌نه‬ ‫‌‬
‫شمان‌له‬ ‫اڵم‌ئه ‌‬
‫وه‬ ‫‌‬ ‫مراستی‌كۆمهلگا‪‌ ‌.‬‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫بێته ‌ ‌‬
‫ده‬ ‫پیاویش‌ئه ‌‬
‫‌‬
‫ئهبێ‌شازێك‌دروست‌بكات‌‬ ‫ر‌بۆیه ‌پەیامبەریش ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یه‪‌،‬هه‌‬‫كی‌سروشتدا‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یاسایه‬
‫تهواو ‌دابنرێت ‌له‌ ‌نێوان ‌هه‌مو ‌ژنانی ‌جیهان‪‌.‬‬ ‫به ‌ ‌‬
‫یه ‌ ‌‬
‫هه ‌‬‫كه ‌بلێت ‌ته‌نیا ‌چوارژن ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بهاڵم ‌ژنان‌‬ ‫له ‌پیاواندا ‌زۆرن ‌كه‌ ‌ته‌واو ‌بن(مكملن) ‌ ‌‬ ‫ئهڵێت ‌( ‌‬
‫پەیامبەر ‌ ‌‬
‫ئاسیهی ‌ژنی ‌فیرعون‪‌ ،‬مریمی ‌كچی ‌عمران‪‌،‬‬ ‫‌‬ ‫نەگەیشتونەتە ‌تەواوی ‌تەنها‪‌ :‬‬
‫سهر ‌ژنان ‌وه‌ك ‌خواردنی ‌'الثريد'‌ه‌‬ ‫عائیشهش ‌له‌ ‌‬
‫‌‬ ‫پایهی ‌‬
‫خەدیجە ‌كچی ‌خویلد‪‌ ‌ ،‬‬
‫سهر‌هەموو‌خواردنەکانی‌تر‪‌‌.‬كمل‌من‌الرجال‌كثير‌ولم‌يكمل من النساء‌إال‌‌‬ ‫له ‌‬‫‌‬
‫مريم‌بنت عمران‌ ‌وآسية‌امرأة‌فرعون‌ ‌وفضل‌عائشة‌ على‌النساء‌كفضل ‌‬
‫‪432‬‬
‫الثريد‌‌على سائر الطعام‪.‬‬

‫‪ ‌431‬سنن‌البیهقي‌الکبری‪‌،‬باب‌الحائض‌ال‌تمس‌المصحف‌و‌ال‌تقرأ‌القران‪‌،‬ج‌‪‌٢‬ل‌‪‌//٠٣٢‬داوای‌‬
‫وشهی‌‬
‫بوایه‌ ‌‬
‫‪‌،‬ده ‌‬‫کارهێناوه ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌بێنوێژیم‌به‌‬
‫‌‬ ‫دایک‌و‌خوشکان‌که‌ ‌‬
‫وشه‬ ‫‌‬ ‫لێبوردن‌ئهکه‌م‌له‌‌‬
‫‌‬
‫وهی‌‬
‫بدوێین‌بۆ‌ئه ‌‬
‫‌‬ ‫یه‌‬
‫م‌شێوه ‌‬
‫‌‬ ‫وه‌به‌‬
‫ڕوانگهی‌ئیسالمه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫بێ‌له‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫اڵم‌ئه‬ ‫‌‬
‫کارهێنابا‪‌،‬به‬ ‫وتوییم‌به‌‬
‫‌‬ ‫کۆستکه‌‬
‫یشته‌ژیان‌و‌خوێنی‌ڕژا‌‬
‫گه ‌‬ ‫که‌نه‌ ‌‬
‫یەکه‌ ‌‬
‫ژیانی‌کۆرپه ‌‬
‫‌‬ ‫م‌خوێنه‌‬
‫‌‬ ‫کان‌تێبگهین‪‌ ‌.‬‬
‫ئه‬ ‫‌‬ ‫بابه ‌‬
‫ته‬ ‫زیاتر‌له‌ ‌‬
‫‌‬
‫له‌‬
‫جگه‌ ‌‬
‫تییه‌ ‌‬
‫موو‌خوێن‌ڕشتنێک‌سوکایه ‌‬
‫‌‬ ‫شت‌ئهڵێ"‌هه‌‬
‫‌‬ ‫زه ‌‬
‫رده‬ ‫ئهبێ‌ڕیزی‌مردوێکی‌لێبگیرێ!‌ ‌‬ ‫‌‬
‫رگری‌له‌ڕاستی!"‌‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌ژنان‌و‌خوێنی‌به‬ ‫خوێنی‌ما ‌‬
‫نگانه‬
‫گۆشته‪‌ ،‬خواردنێکی ‌زۆر‌‬
‫‌‬ ‫‪‌ 432‬مسلم ‌‪‌ //‬صحیح ‌البخاري‪‌ ،‬األطعمة‪‌ ،‬الثرید‪(‌ ‌ //‬الثريد‪‌ :‬نانی ‌به‌ ‌‬
‫به ‌نان ‌و‌‬
‫ویسترین‌ژنی ‌چواندووە‌ ‌‬
‫‌‬ ‫و‌کاته‪‌.‬پەیامبەر‌خۆشه‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌برسی‌ئه‬ ‫رهب‬
‫الی‌عه ‌‬
‫‌‬ ‫گرینگ‌بوه ‌‬
‫‌‬
‫گۆشت‌!)‌‌‌‬

‫‪502‬‬
‫دانهنا‌‬
‫ك‌ههر‌بۆخۆی‌نرخی‌بۆ‌ژن ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫رمانە ‌پەیامبەر ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫ی‌جێگای‌سهرسو ‌‬ ‫‌‬ ‫ئهو‌ه‬‫‌‬
‫ش‌قسهی‌كرد‪‌.‬من‌نازانم‌‬ ‫‌‬ ‫‪‌،‬بهلكو‌به‌‌ناوی‌ئەڵاڵ‬ ‫پێی‌ئهو‌زانیارییه‌ی‌هه‌ی‌بوو ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬
‫وه ‌بتوانێت ‌گه‌ردون ‌به‌ ‌گچكه ‌و‌‬ ‫یهك ‌به‌و ‌هه‌مو ‌گه‌وره‌یی ‌خۆیه‌ ‌‬ ‫گهر ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫وه ‌دروست ‌بكات‪‌ ،‬بۆ ‌نه‌یتوانی ‌ژنێك ‌دروست ‌بكات ‌وه‌ك ‌ئاده‌م‪‌.‬‬ ‫گه‌ورەییه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫بو‪‌،‬له ‌پر‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دونیا‌نه‬ ‫ئاگای‌له ‌‬
‫‌‬ ‫مێكی‌تازه ‌دروستكراو‌كه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫راسوی‌ئاده‬ ‫بۆچی‌له ‌په‌‬
‫‌‬
‫تهكلیفیان ‌له‌ ‌ئەڵاڵ ‌كرد‌‬ ‫سهر ‌جیهانێك ‌نه‌ ‌خۆی ‌سكااڵی ‌نوسیبو ‌نه‌ ‌ ‌‬ ‫هاته ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫پهراسوێكیان ‌لێ ‌ده‌رهێنا ‌و‌‬ ‫وهش ‌ ‌‬ ‫رهرای ‌ئه‌ ‌‬ ‫دروستی ‌بكات ‌كه‌چی ‌سه‌ ‌‬
‫وایکرد‌ئادهمیش‌‬
‫‌‬ ‫تیه‌لە‌دروستکردنی‌‬ ‫بێحیکمه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو‌‬‫وایهكیان‌لێ‌دروست‌كرد‌ ‌‬ ‫حه ‌‬ ‫‌‬
‫بخاته‌‬
‫‌‬ ‫پیاو‌گرژه ‌و‌ئەیەوێت ‌ژن ‌‬ ‫‌‬ ‫راسوهیه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هۆی‌ئهو ‌په‌‬
‫‌‬ ‫م‌ئهندام‌بێت‪‌،‬دیاره‌ ‌‬ ‫ک‌ه ‌‬
‫وه‪‌.‬‬
‫مایهتی‌خۆی‌پر‌بکاته‌ ‌‬ ‫کو‌که ‌‬‫‌‬ ‫‌‬
‫ژێر‌رکێفی‌خۆی‌تاوه‬
‫كهمی ‌سوره‌تی ‌'النساء' ‌ئەڵاڵ‌‬ ‫تهكه‌ی ‌یه‌ ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫كهی ‌قوڕئان ‌و ‌له‌ ‌ ‌‬ ‫ته ‌پیرۆزه‌ ‌‬ ‫ئایه ‌‬
‫له ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهی‌‬ ‫یهك ‌كه‌س ‌دروستكراوه‌ ‌و ‌ئه‌ڵێت ‌( ‌‬ ‫مرۆڤایهتی ‌له‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫جهخت ‌ئه‌كات ‌كه‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ی‌ههر‌‬
‫‌‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ئێوه‬ ‫ر‌ئه ‌‬
‫كهی ‌خۆتان‌ترسوو‌هه‌بێ‪‌،‬كه‌ ‌هه‌ ‌‬ ‫پەروەردگار ‌‬
‫‌‬ ‫ڵكینه!‌له‌ ‌‬
‫خه ‌‬ ‫‌‬
‫كهسه‌ ‌خستۆته‌وه‌ ‌و ‌له‌و‌‬ ‫كهشی ‌هه‌ر ‌له‌و ‌ ‌‬ ‫وه ‌و ‌جوته‌ ‌‬ ‫خستۆته ‌‬
‫‌‬ ‫سهوه‌ ‌‬ ‫یهك ‌كه‌ ‌‬ ‫له ‌‬
‫‌‬
‫یه ‌ترسوو ‌هه‌بێ‪‌،‬‬ ‫لهو ‌ئەڵاڵ ‌‬ ‫دوانهوه‌ ‌پیاوی ‌زۆر ‌و ‌ژنی ‌زۆری ‌وه‌دی ‌هێنا‪‌ ‌ .‬‬ ‫‌‬
‫دهن‪‌ ،‬ئاگاو ‌له‌ ‌خزمانیش ‌هه‌بێ‪‌ ،‬ئەڵاڵ‌‬ ‫یهكتری ‌سوێند ‌ده‌ ‌‬ ‫بهناوی ‌ئه‌و ‌ئێوه‌ ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫وه‪‌ .‬يَا أ َُّيهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ َّالذِي خَلَقَكُمْ ِمنْ نَفْسٍ‬ ‫رتانه ‌‬
‫سه ‌‬ ‫به ‌‬ ‫چاوێره ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫میشه ‌‬
‫هه ‌‬ ‫‌‬
‫ح َدةٍ وَخَ َلقَ ِم ْنهَا َزوْجَهَا َوبَثَّ ِم ْنهُمَا رِجَالًا َكثِيرًا َونِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ َّالذِي تَسَاءَلُونَ‬ ‫وَا ِ‬
‫ن عَ َليْكُمْ‪‌.‬النساء‌‪)٢‬‬ ‫بِ ِه وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَا َ‬
‫زان‌و‌كهم‌‬
‫‌‬ ‫به ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫بۆیه ‌ژن ‌ ‌‬
‫كهن‪‌ ‌ ،‬‬ ‫ئه ‌‬
‫راسووه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‌ئه ‌‬
‫و‌په‬ ‫نده ‌‬ ‫زه ‌‬‫موسڵمانان‌مه ‌‬
‫‌‬ ‫دیاره ‌‬
‫‌‬
‫دائهنێن‪.‬‬
‫ئهقڵ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫ئهکات ‌و ‌پێناسه‌ی ‌ژنیان ‌بۆ ‌ئه‌کات‌‬ ‫ربۆیه ‌پەیامبەر ‌ئامۆژگاری ‌موسوڵمان ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫هه‬
‫ئهشکێ‪‌ ،‬ئه‌گه‌ر‌‬ ‫یتهوه‌ ‌ ‌‬
‫گهر ‌بته‌وێ ‌ڕاستی ‌بکه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫وهک ‌په‌راسو ‌وایه‌ ‌ ‌‬ ‫ئهڵێت( ‌ژن ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کهی ‌تێدای‌ه‪‌ .‬أن ‌رسول‌‬ ‫تهوێ ‌خۆشی ‌لێوه‌ربگری ‌لێیوه‌ربگره ‌کاتێک ‌خواریه‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬‫‌‬
‫الله ‌ ‌صلى ‌الله ‌عليه ‌وسلم ‌ ‌قال ‌ ‌المرأة كالضلع ‌إن ‌أقمتها ‌كسرتها ‌وإن‬
‫استمتعت بها استمتعت بها‌وفيها‌عوج)‪‌‌433‬‬

‫‪433‬صحيح ‌البخاري ‌‪‌ -‬النكاح ‌‪‌ -‬المداراة ‌مع ‌النساء‪‌ //.‬تفسیر ‌آیة ‌‪‌ ٩٩٩‬سورة ‌البقرة‪‌ ،‬أحکام‌‬
‫القران‌البن‌العربي‪ ‌‌//.‬لەسەر‌ئەو‌فەرمودەیە‌ڕای‌زۆر‌هەیە‌بەاڵم‌بە‌داخەوە‌هەر‌هەمووی‌لە‌‬

‫‪503‬‬
‫ئەو ‌ئایەت ‌و ‌فەرمودانە ‌موسلمانی ‌ئیمرۆی ‌تووشی ‌نەخۆشیەک ‌کردووە‪‌،‬‬
‫سوک‌نهزانیبا‌‬
‫‌‬ ‫به‌‬
‫زی‌مێی‌هێنده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ڕهگه‌‬
‫گهر‌ئەڵاڵ‌ ‌‬ ‫ئه ‌‬
‫ئەویش‌بە‌سوک‌زانینی‌ژنە‪‌ ‌،‬‬
‫هێنده ‌ژنی ‌به‌‌‬
‫دهکرد‪‌ ،‬یاخود ‌پەیامبەر ‌ ‌‬ ‫پهراسوێکی ‌خوار ‌ژنی ‌دروست ‌نه‌ ‌‬ ‫له ‌ ‌‬
‫‌‬
‫ئهزانی‪‌.‬پەیامبەر‌زیاتر ‌باسی‌‬ ‫ئاینی‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫کهم ‌‬
‫زانیبا‌ئهوا‌به‌ ‌بێ‌ئه‌قل‌و ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوک‌نه‬
‫ر‌و‌سهگ‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ریزی‌که‬ ‫ژن‌دەکات‌و‌ئەیانخاتە‌‬
‫‌‬
‫له ‌'أبي ‌ذر'م ‌پرسی‌‬
‫ئهڵێ" ‌سه‌گی ‌ڕه‌ش ‌و ‌ژنی ‌بێنوێژ ‌نوێژ ‌ئه‌بڕێ"‪‌ ‌ .‬‬ ‫'أبي ‌ذر' ‌ ‌‬
‫یتانه‪‌.‬أبي‌‬
‫شه ‌‬ ‫یامبهر‌کرد‪‌،‬وتی‪‌ ‌:‬‬
‫په ‌‬ ‫مان‌پرسیارم‌له ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گی‌ڕهش‪‌،‬وتی‪‌ ‌:‬‬
‫هه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫بۆچ‌سه‬
‫ذر‌ قال‪‌:‬يقطع‌الصالة الكلب‌األسود ‌أحسبه قال والمرأة الحائض‌ قال قلت‌‌‬
‫ألبي‌ذر‌‌ما‌بال الكلب‌األسود‌قال أما‌إني‌قد سألت‌رسول‌الله ‌صلى الله عليه‌‬
‫‪434‬‬
‫وسلم‌‌عن‌ذاك‌فقال‌إنه‌شيطان‪‌‌ .‬‬
‫‌‬
‫ئهڵێ‪‌ :‬عائشة ‌وتی‪‌ :‬چ ‌شتێك ‌نوێژ‌‬ ‫ئهڵێ‪'‌ :‬عروة ‌بن ‌الزبیر' ‌ ‌‬ ‫کهی ‌ ‌‬
‫مسلم ‌له‌ ‌کتێبه‌ ‌‬
‫ئهبرێ‪‌ ،‬وتمان" ‌ژن ‌و ‌که‌ر" ‌عائشة ‌وتی" ‌ژن ‌ئاژەلێکی ‌خراپە(ناشیرینە)؟ ‌من‌‬ ‫‌‬
‫و‌نوێژی‌ئهکرد!‌عن‌‬
‫‌‬ ‫نازه‌کاتێک‌ئه‌‬
‫ک‌جه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕاکشابوم‌وه‬ ‫بەرامبەر‌پەیامبەری‌ئەڵاڵ‌‬
‫عروة‌بن‌الزبير‌ ‌قال‌قالت‌ ‌عائشة‪‌:‬ما‌يقطع الصالة‌قال‌فقلنا المرأة‌والحمار‬
‫فقالت‌إن المرأة لدابة‌سوء‌لقد‌رأيتني‌بين‌يدي‌رسول‌الله‌ ‌صلى‌الله‌عليه‬
‫وسلم‌‌معترضة‌كاعتراض‌الجنازة‌وهو‌‌يصلي‪‌‌435.‬‬
‫بهپێ ‌مسلم ‌ژن ‌و ‌کەر ‌لە ‌یەک ‌وتەدا ‌هاتووە‪‌ ،‬ئایا ‌وەاڵمی ‌عائیشە ‌بەرپەچ‌‬ ‫‌‬
‫دانەوەیەکی‌قسە‌بڕە‌یاخود‌هەر‌بۆ‌ئەو‌ئەم‌ڕێزە‌هاتووە‌چونکە‌پەیامبەری‌‬
‫ئەڵاڵ ‌ ئەڵێ‌ژن‌پێگەی‌تەواویان‌نییە‌تەنها‌چەند‌ژنێک‌نەبێ‌و‌پایەی‌عائیشەی‌‬
‫بەرزکردۆتەوە‌بەسەر‌ژنانی‌تر‪‌.‬واللە‌أعلم‌‬
‫لە‌کتێبی‌'بخاري'دا‌هاتووە‪‌:‬لەالی‌عائیشە‌باس‌کرا‌کەر‌و‌سەگ‌و‌ژن‌نوێژ‌‬
‫سهگ ‌و ‌که‌ر ‌چواند! ‌بە ‌ئەڵاڵ ‌من ‌پەیامبەرم‌‬ ‫عائیشه ‌وتی‪‌ :‬ئێمه‌تان ‌به‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ئەبرێ‪‌ .‬‬

‫بەرژەوەندی‌ژن‌نییە‌و‌تەنها‌بە‌ڕاستەوخۆ‌و‌ناڕاستەوخۆ‌سوکایەتی‌بە‌ئەقڵیی‌ژن‌دەکرێ‪‌.‬‬
‫لە ‌بەر ‌قەبارەی ‌کتێبەکە ‌بۆیە ‌ئەو ‌ڕایانە ‌نەنوسراوە‪‌ ،‬هەروەها ‌ئەم ‌فەرمودەیەش ‌زۆر ‌ڕونە‌‬
‫خوێنەر‌خۆی‌دەتوانێ‌تەفسیری‌بۆ‌بکات‌بێگەرانەوە‌بۆ‌ڕاڤەی‌زاناکان‪‌‌.‬‬
‫‪ 434‬مسند‌أحمد‪‌.‬مسند‌األنصار‌رضي‌الله‌عنهم‪‌.‬حديث‌أبي‌ذر‌الغفاري‌رضي‌الله‌تعالى‌عنه‪‌//‬‬
‫المعجم‌الکبیر‪‌،‬الطبراني‪‌،‬ج‌‪‌٩‬ل‌‪‌.٢٢٢‬‬
‫‪ 435‬صحيح‌مسلم‌‪‌-‬الصالة‌‪‌-‬االعتراض‌بين‌يدي‌المصلي‪.‬‬

‫‪504‬‬
‫سهر‌جێگاکەم‌کە‌لە‌نێوان‌قیبله‌ ‌و‌‬ ‫من‌ڕاکشا‌بوم‌له ‌‬
‫‌‬ ‫دیت‌نوێژی‌دەکرد‌کاتێک‌‬
‫به‌‬
‫ازاری‌بدهم‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫ئهکرد‌دانیشم ‌و‌ئ‬ ‫زم‌نه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهو‌بوو‪‌ .‬کاتێک‌پێداویستم‌هەبوو ‌ ‌‬
‫حه‬ ‫‌‬
‫ردهچوم‪‌ .‬عَنْ عَا ِئشَةَ‪ ،‬ذُكِرَ عِنْدَهَا‬ ‫ده ‌‬ ‫ردهم‌پێیەکانی ‌ ‌‬ ‫لهبه‌ ‌‬ ‫ر‌جێگاکه ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫له ‌‬
‫سه‬ ‫خشک‌هیی ‌ ‌‬
‫البِ‪ ،‬وَاللَّهِ لَقَدْ‬ ‫الةَ الْكَ ْلبُ وَالْحِمَا ُر وَالْمَرَْأةُ فَقَاَلتْ شَبَّهْتُمُونَا بِالْحُمُرِ وَالْ ِك َ‬
‫الص َ‬
‫مَا یَ ْقطَعُ َّ‬
‫رَأَ ْیتُ النَّبِيَّ صلى اهلل علیه وسلم یُصَلِّي‪ ،‬وَإِنِّي عَلَى السَّرِیرِ ـ بَیْنَهُ وَبَیْنَ الْقِبْلَةِ ـ‬
‫ضطَجِعَةً فَتَبْدُو لِي الْحَاجَةُ‪ ،‬فَأَكْ َرهُ أَنْ أَجِْلسَ فَأُوذِيَ النَّبِيَّ صلى اهلل علیه وسلم فَأَنْسَلُّ‬ ‫مُ ْ‬
‫‪436‬‬
‫مِنْ عِنْدِ رِجْلَیْهِ ‌‬
‫ژن‌نوێژ‌ئهبرێ‪‌.‬یان‌‬ ‫‌‬ ‫یوتوه ‌‬
‫‌‬ ‫بێگوناح‌کرد‌که ‌ ‌‬
‫نه‬ ‫‌‬ ‫م‌وتهیه‌ ‌پەیامبەری ‌‬ ‫‌‬ ‫'بخاري' ‌ ‌‬
‫به‬
‫گهر ‌هه‌ر ‌سێک ‌فەرمودە ‌به‌باشی‌‬ ‫بهاڵم ‌ئه‌ ‌‬ ‫کهر ‌و ‌سه‌گ‪‌ ‌ .‬‬ ‫بهێنێته ‌ریزی ‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫ژن ‌‬
‫ئهڵێ‌ژنی‌‬ ‫یه‪‌.‬لە‌'مسند‌أحمد' ‌ ‌‬ ‫ی‌هه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بنچینه‬ ‫م‌سوککردنه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫زانین‌ئه‬ ‫وه ‌ ‌‬
‫ئه‬ ‫بخوێنینه ‌‬
‫‌‬
‫ر‌ههر‌واش‌بێت‌‬ ‫گه ‌‬ ‫شپیس‌نوێژ‌نهبرێ‪‌.‬ئه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ی‌بۆ‌پیاوی‌له‬ ‫‌‬
‫برێ‌ئه‬ ‫‌‬
‫بێنوێژ‌نوێژ‌ئه‬
‫له ‌کاتێکدا‌‬ ‫مه ‌ڕه‌وانبێژیه‌‪‌ ‌ .‬‬ ‫یهک ‌وته‌دا ‌ناویان ‌بێت‪‌ .‬ئایا ‌ئه‌ ‌‬ ‫بۆچ ‌سه‌گ ‌و ‌ژن ‌له‌ ‌‬
‫گی‌ڕهش‌شه‌یتان‌بێت‪‌‌.‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫سه‬
‫ههر ‌شتێک ‌بکه‌یت‌‬ ‫بۆیه ‌گوناح ‌نییه‌ ‌ ‌‬ ‫ڕێگهی ‌پێدراوه‌ ‌ ‌‬ ‫ڕێزنهگرتن ‌له‌ ‌ژن ‌ ‌‬ ‫‌‬
‫کرێ‌له‌ژن‌بدهیت‌لێی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ر‌بۆت‌ئه‬ ‫برای‌موسلمانی‌خۆشهویست‌ئ‌ه ‌‬
‫گه‬ ‫‌‬ ‫بهری‪‌.‬‬ ‫بهرام ‌‬‫‌‬
‫گهڵ ‌تۆیه‌‪‌.‬‬ ‫شهرعی ‌ئەڵاڵ ‌له‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌بکه‌ی ‌ئه‌توانی‪‌ ‌ .‬‬ ‫گهر ‌توانیت ‌درۆی ‌له‌ ‌‬ ‫بده‪‌ ،‬ئه‌ ‌‬
‫‌‬
‫له ‌نێوان‌‬ ‫ڕ‪‌،‬ئاشتبونهوه‌ ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یت‌له ‌سێ‌شت‪‌ ‌:‬‬
‫شه‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫درۆ‌بکه‬ ‫تی‌داوه ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ڕوخسه‬ ‫پەیامبەر ‌‬
‫خەڵک‪‌،‬ژن‪‌.‬رخص‌النبي‌ ‌صلى‌الله عليه ‌وسلم‌من الكذب‌في‌ثالث‌في‌الحرب‌‬
‫وفي‌اإلصالح‌بين الناس‌وقول‌الرجل‌المرأته‪‌‌437.‬‬
‫نها‌له‌سێ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫یت‌ته‬ ‫‌‬
‫ڵێ‌نابێ‌درۆ‌بکه‬ ‫یامبه ‌‬
‫ر‌ئه‬ ‫په ‌‬ ‫وه"‌ ‌‬‫ئهگێرێته‌ ‌‬ ‫یان‌'أسماء‌بنت‌یزید'‌ ‌‬
‫وهی ‌لێی ‌ڕازی ‌بێت‪‌ ،‬درۆ‌‬ ‫کهی ‌بکات ‌بۆ ‌ئه‌ ‌‬ ‫گهڵ ‌ژنه‌ ‌‬ ‫شت ‌نه‌بێ‪‌ :‬پیاو ‌درۆ ‌له‌ ‌‬
‫بکهیت‌له‌‌‬ ‫ی‌ئاشبونهوه‌‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌،‬درۆ‌بۆ‌ئهوه‌‬
‫‌‬ ‫تهڵه‌‌و‌فرتوفێله‌‬ ‫شهڕ‌ ‌‬ ‫کاتی‌شهڕ‌چونکه‌‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫له‬
‫نێوان‌خهلک‪‌.‬أسماء بنت‌يزيد‪‌‌:‬عن‌النبي‌‌صلى‌الله‌عليه‌وسلم‌‌قال‌‌ال يصلح‬ ‫‌‬
‫الكذب‌إال في ثالث‌كذب‌الرجل مع‌امرأته‌‌لترضى‌عنه‌أو‌كذب في الحرب فإن‬
‫الحرب‌خدعة‌أو‌كذب‌في‌إصالح‌بين‌الناس‪‌‌438.‬‬

‫‪ 436‬صحيح‌البخاري‪‌،‬الصالة‪‌،‬من‌قال‌ال‌يقطع‌الصالة‌شيء‌‬
‫‪ 437‬مسند‌أحمد‪‌.‬من‌مسند‌القبائل‪‌.‬حديث‌أم‌كلثوم‌بنت‌