8A87

SISTEM PENDAWAIAN ~;t;

~it,
,(
Sistem pendawaian ialah suatu sistem pemasangan litar elektrik yang merang-',.
kumi pengalir. penebat. pelindung mekanikal. aksesori-aksesori elektrik.
Sistem pendawaian boleh dijalankan dengan berbagai-bagai cara mengikut
jenis perlindungan mekanikal. keadaan pemasangan dan jenis penebat kabel yang
digunakan.
Jenis sesuatu sistem pendawaian boleh dinamakan dengan berpandukan
kepada kaedall-kaedah pemasangan kabel dan jenis salutan pada kabel. Tetapi
tiada satu sistem puJ\ yang boleh dianggap sebagai unggul di bawah semua
keadaan.
FaktQr pemilihan
Untuk memilih sesuatu sistem pendawaian ja perlu djrancangkan dahulu agar
tidak merugikan. Sebaliknya sistem itu mengawal kecekapan dan selamat. Di
antara perkara-perkara yang perlu diperhatikan adalah sepertj berjkut:
I
) .Jenis beban yang hendak djpasang.
:!. Keadaan tempat pemasangan.
3. Kos perbelanjaan.
4. Tempoh ketahanan pemasangan.
5. Kekemasan dan kecantikan.
6. Keadaan sekeliljng.
7. Tempoh masa menyjapkan.
8. Perubahan atau penambahan litar masa akan datang.
9. Jenis voltan bekalan.
10. Keselamatan dan kelulusan LLN/JKR.
Jenis-jenis sjstem pendawaian
Jenjs-jenis sistem pendawajan yang disenarai di bawah ini seperti telah dinyata.

kan, ia bergantung kepada jenis kabel atau kaedah pemasangan kabel atau
perlindungan mekanikal yang diberi. Berikut ialah senarai jenis-jenis sistem
pendawaian yang umum digunakan.
1. Sistem permukaan.
2. Sistem tersembunyi.
3. Sistem penyokong katenari.
4. Sistem konduit.
5. Sistem sesalur.
6. Sistem salur.
7. Sistem kabel penebatan mineral pelapik kuprum.
8. Sistem kabel penebatan kertas pelapik plumbum.
I
Y(, Sistem pendawaian pennukaan
Sistem pendawaian permukaan ialah satu sistem di mana kabel-kabel digunakan
dalam sesuatu pemasangan yang dipasang pada permukaan dinding atau siling
tanpa sebarang pelindung tambahan.
c.
Ciri-ciri pemi1ihan
Berikut ialah beberapa c!ri yang dianggapkan sesuai bagi sistem pendawaian
permukaanL /
I. Bekalan voltan jenis 1 fasa tunggal.
2. Bangunan diperbuat daripada kayu atau batu.
3. Kos perbelanjaan murah.
4. Bilangan kabel atau Jitar akhir yang perlu dipasang adalah sikit.
5. Kerosakan mekanikal kemungkinan berlaku amat kurang.
6. Memerlukan masa yang singkat untuk menyiapkan pendawaian.
7. Kadar kuasa beban yang dipasang kecil. .
Jenis-jenis kabel yang digunakan
Kabel-kabel yang digunakan mestilah daripada jenis bersalut ini adalah kerana
kabel yang dipasang secara sistem permukaan akan terdedah pada keadaan
sekililing dan kerosakan mekanikal. Jenis kabel yang sesuai digunakan di
bangunan rumah kediaman adalah kabel bersalut pvk atau getah.
Kaedah pemasangan kabe1
Kaedah pemasangan 'kabel bagi sistem ini dibuat dengan disokong oleh kJip ke
permukaan dinding, tiang a'au siling. Sebelum sistem ini dijalankan pastikan
permukaan pendawaian bukan daripada bahan jenis logam. Bagi pendawaian

permukaan yang dibuat di bangunan batu atau simen, kabel akan dik1ipkan atas
satu bUah papan (wooden batten) yang sebelum itu dipakukan ke dinding atau
sUing.
Terdapat dua jenis klip kabel yang biasa digunakan iaitu k1ip aluminium
dan pelambam.
Saiz klip yang digunakan perlu dipUih agar sesuai dengan jumlah bilangan
kabel yang perlu disokong.
Jarak maksimum di antara k1ip yang menyokong kabel boleh1ah dirujuk
daripadajaduall1A.
U
,
Pendawaian klip aluminium
~~
~
Pendawaian klip pelambam
Rajah 7.1

JADUAL11A
Jarak bagi penyokong kabel
Jarak maksimum bagi klip
Garis- Kabel getah tanpa perisai, p.v.k. Kabel penebat
pusat atau pelarnbam -bersa1ut Kabel berperisai mineral sa1ut
ko- kuprum atau
suluruh- Umum Dalam karavan sa1ut aluminium
.
an
kabel Mendatar Memugak Mendatar Memugak Mendatar Memugak Mendatar Memugak
123456789
mm mm mm mm mm mm mm mm mm
9 250 400 600 800
9 15 300 400 350 450 900 1)00
15 20 350 450 150 250 400 550 500 2.000
20 40 400 550 450600 ,
--~-Siitem pendawaian tersembunyi
Bagi sistem pendawaian tersembunyi, kabel-kabellitar dipasang di dalam dinding
atau siling dan tidak kelihatan 1angsung, kecua1i penghujung kabel yang diguna-
kaii untuk sambungan ke terminal aksesori-aksesori.
Ciri-ciri pemillhan sistem tersembunyi
1. Beka1an voltan jenis 1 fasa.
2. Keseluruhan bangunan diperbuat daripada batu atau sirnen.
3. Memerlukan suasana bangunan kemas dan cantik.
4. Kerosakan mekanika1 dapat dikurai1gkan.
5. .Bilangan kabel yang perlu dipasang banyak.
6. Memer1ukan tempoh ketahanan kabellebih lama.
7. Kadar kuasa beban yang dipasang kecil.
Jenis-jenh kabel yang digunakan
Jenis-jenis kabel yang sesuai digunakan bagi sistem ini ada1ah sama dengan sistem
pen11l1kaan iaitu kabel bersa1ut pvk.
Kaedah pemasangan kabel
Kaedah pemasangan kabel yang dija1ankan da1am sistem tersembunyi ia1ah
---dengan membenamkan kabel-kabe1 ke 1urah a1ur di dindin~ atau siling yang telah

disediakan. Pada kebiasaannya pendawaian tersembunyi dibuat ketika peringkat

pembinaan bangunan iaitu .sebelum kerja-kerja menurap simen dijalankan. OIeh
itu kabeI-kabeI yang dipasang mestilah disusun dengan rapi agar tidak berlaku
sebarang kerosakan mekanikal ke atas kabel.
-
'. -.
,,/ .
(.
m
~
Rajah 7.2
Sistem pendawaian penyokong katenari
Sistem pendawaian penyokong katenari adalah satu sist9m yang jarang-jarang
digunakan dewasa ini. Tetapi pada sesuatu keadaan sistem ini masih diperluk~-.i..
Ciri-ciri pemilihan
I. Bangunan atau dewan yang silingnya terlalu tinggi.
2. Pendawaian di pusat atau kandang ternakan.
3. .Penyambungan kabeI bekalan di antara. dua bangunan. ...
4. Kawasan Iuar bangunan yang mempunyai halangan.
Jenis kabeI yang digunakan dengan
KabeI yang sesuai digunakan adalah daripada jenis kabeI penebat bersalut pvk
a.tau getah kuat serta mempunyai penahan minyak dan penghalang api.

Kaedah pemasangan kabel

Kabel akan dimasukkan ke lubang yang terdapat di penyokong kenateri, dengan
diikuti oleh dawai pengikat. Setelah kerja memasukkan kabel dan dawai pengikat
selesai, barulah disangkutkan kedua-dua penghujung dawai pengikat ke dinding
atau tiang bangunan. Ikatan dawai pengikat di dinding atau tiang mestilah kuat
dan ~emas. Pada kebiasaannya hanya dua kabel sahaja yang boleh disokong oleh
penyokong katenari.
,; ~
,
Dawai pengikat Penyokong katenari
Rajah 7.3
Sistem pendawaian konduit
Dalam sistem pendawaian konduit ialah suatu sistem yang menggunakan kon-
duit.konduit dan akan dipasang ke dinding atau sebagainya dan di dalamnya
akan disalurkan kabel.
,...,
Ciri-ciri pemilihan sistem pendawaian konduit
F.". Sekiranya punca kerosakan mekanikal pada sesuatu bangunan terlalu
banyak.
2. Memerlukan satu sistem pembumian yang baik.
3. Memerlukan penambahan litar pada masa akan datang.
4. Bekalan voltan 1 fasa dan 3 fasa.
5. Kadar kuasa beban yang dipasang lebih besar.
Jenis-jenis kabel yang digunakan
Semuajenis kabel boleh digunakan sama ada tanpa salut atau bersalut.

Jenis-jenis konduit
Terdapat 3 jenis konduit yang biasa digunakan iaitu konduit logam tolok berat,
konduit bukan logam dan konduit boleh lentur. .
Di antara ketiga.tiga jenis konduit, konduit logam tolok berat umum
digunakan sebagai satu sistem pendawaian. Konduit bukan logam bahannya
adalah diperbuat daripada polivinil klorid dan biasanya digunakan di luar
bangunan seperti gerai.gerai makanan. Manakala konduit boleh lentur pula
digunakan sebagai konduit penyambung di antara konduit tetap atau pengasing
ke inotor.motor elektrik.
Saiz nominal konduit ialah 16 mm, 20 mm, 25 mm dan 32 mm.
Pemilihan saiz nominal konduit bergantung kepada bilangan kabel yang
perlu dipasang dan perlu dirujuk daripada jadual l2A, l2B, l2C dan l2D di
halaman akhir bab ini.
Cara-<:ara pemilihan saiz nominal konduit
I. Kabel penebat pvk teras tunggal di dalam konduit larian lurus dengan
panjangnya tidak lebih 3 meter, perlu rujukjaduall2A dan l2B.
(a) Pastikan faktor kabel yang perlu digunakan daripadajaduall2A.
(b) Campurkan kesemua faktor kabel tersebut dan bandingkan dengan
faktor konduit daripadajaduall2B.
(c) Saiz nominal konduit yang sesuai, sekiranya faktor konduit sama
atau lebih daripadajurn1ah faktor kabel.
2. Kabel penebat pvk teras tunggal di dalam konduit larian lurus dengan
panjangnya lebih datipada 3 meter atau sebarang panjang larian yang
mengandungi bengkok atau offset.
(a) P~stikan faktor kabel yang l'erlu digunakan daripadajadual12C. .
(b) C:ampurkan kesemua f~tor kabel tersebut dan bandingkan
dengan faktor konduit daripada jadual l2D1 mengikut panjang
larian dan jumlah bengkok serta offset dalam larian. .
(c) Saiz nominal konduit' yang sesuai, sekiranya f3ktor konduit sama
atau lebih daripadajurn1ah faktor kabel.
Contoh soalan
I. Suatu konduit lurus 2 meter panjang diperlukan menyalur .6 x 2.5 mm2
kabel pvk teras tunggal berlembar. Buatkan satu anggaran bagi saiz
nominal konduit yang sesuai digunakan.
Faktor kabel bagi 2.5 mm2 darijaduall2A ialah 43, :oleh itu sekira.
nya 6 kabel faktornya ialah 6 x 43 = 258.

Bandingkan faktor konduit dengan jumlah faktor kabel daripada

jaduall2B, faktor konduit yang sesuai ialah 290.
Dengan ini saiz nominal konduit yang sesuai digunakan ialah 16 mm.
2. Sesuatu konduit dengan panjang larian 7 meter mengandungi I bengkokan
90° dan satu 1 offset kembar. Konduit tersebut perlu membawa .7 x
1.5 mm2 dan 4 x 2.5 mm2 kabel pvk teras tunggal. Tentukan saiz nominal
konduit yang sesuai digunakan.
Faktor kabel bagi ' 1.5 rnm2 daripada jadual 12C ialah 22 manakala
2.5 rnm2 ialah 30.
Jadijumlah faktor kabel ialah (7 x 22) + (4 x 30) = 274
Bandingkan faktor konduit dengan jumlah faktor kabel daripada
jadual 12D, faktor konduit yang sesuai ialah 311. Dengan ini saiz nominal
konduit yang sesuai digunakan ialah 25 rnm.
Kaedah pemasangan kabel
Konduit-konduit yang telah ditentukan saiz dan panjangnya akan dibebenangkan
di kedua-dua penghujung. Apabila kelja-kelja bebenang siap pada kesemua
konduit yang diperlukan, sambungkan konduit-konduit tersebut mengikut
keperluan dengan menggunakan aksesori-aksesori tertentu (sesiku, tee, dan
sebagainya), dan pasangkan ke perinukaan dinding atau siling dengan disokong
oleh pelana dan bar. Jarak maksirnum di antara pelana dan bar yang menyokong
konduit bolehlah dirujuk daripada jadual 11C. Setelah kesemua kelja pemasang-
an siap barulah kelja menyalurkan kabel dijalankan. Pastikan kabel.kabel dari-
pada s¥U Iitar akhir dimasukkan atau disalurkan ke dalam kqnduit yang sama ini
adalah bertujuan untuk menge1akkan daripada terhasilnya aruhan di sekeliling
konduit. .

..
~ S)
""
Rajah 7.4

JADUAL llC ..
Jarak penyokong konduit
I
j Jarak maksimum di antara pelana dan bar .
Logarn keras Penebatan keras Lembut
Saiz nominal konduit -
Mendatar Memugak Mendatar Memugak Mendatar Memugak
1234567
mm m m m m m m
Tidak melebihi 16 0.75 1.0 0.75 1.0 0.3 0.5
Lebih 16 dan tidak lebih 25 1.75 2.0 1.5 1.75 0.4 0.6
Lebih 25 dan tidak lebih 40 2.0 2.25 1.75 2.0 0.6 0.8
Melebihi 40 2.25 2.5 2.0 2.0 0.8 .1.0
"
Faktorruang
Faktor ruang ialah satu nisbah daripada jumlah keseluruhan luas keratan rentas
kabel (termasuk penebat dan sebarang salutan) dengan luas keratan rentas dalam
bagi konduit atau sesalur atau salur.
Peraturan I.E.E. bagi konduit
I. Semua konduit mesti1ah disiapkan sepenuhnya sebelum dimasukkan kabel.
2. Semua alat kelengkapan jenis periksa seperti tee, sesiku, dan kotak
sil11pang mesti1ah dipasang supaya mudah dicapai bagi tujuan pemeriksaan
atau pendawaian semula.
3. Faktor ruang kabel dalam konduit boleh ditentukan daripada pemi1ihan
saiz nominal konduit rujuk daripada jaduall2A, 12B, 12C dan 12D.
4. Jejari dalam bagi setiap selekoh konduit mesti1ah tidak kurang daripada
2.5 kali garis pusat luar konduit.
5. Hujung konduit yang tajam mesti1ah dibersihkan dan gunakan bush getah
untuk mengelakkan daripada kabel rosak.
6. Bagi konduit jenis logam, ia mesti1ah dibumikan.
7. Kabel dalam konduit yang membawa arus ulang.alik mestilah dipasang
supaya semua tasa bagi satu litar masuk dalam konduit yang sama.
8. Konduit bukan logam boleh digunakan jika konduit itu boleh tahan suhu
ambien.
9. Apabi1a lampu dipasang pada konduit bukan logam mesti ditentukan
bahawa suhu ambiennya tidak melebihi 60°C dan beratnya tidak lebih
3 kg.

Sistem pendawaiansesalur
Sistem pendawaian sesalur merupakan suatu sistem yang menggunakan sesalur
logarn atau bahan penebat pada kebiasaannya bersegi empat dan dipasang secara
menegak atau mendatar di permukaan dinding atau besirangka bangunan.
Ciri-ciri pemilihan
1. Bekalan voltan 1 fasa dan 3 fasa.
2. Bangunan besar dan bertingkat.
3. Memer1ukan pemasangan kabe1 yang banyak.
4. Memerlukan penarnbahan litar pada masa akan ~atang.
5. Memerlukan perlindungan mekanikal yang lebih.
6. Memerlukan keselarnatan ke atas ka8el atau pengguna yang lebih.
Jenis-jenis kabel
Semua jenis kabel boleh dipasang di dalarn sistem ini.
Kaedah pemasangan kabel
Kotak.kotak logarn akan dipasang ke permukaan dinding atau siling sehingga siap
keseluruhan bangunan. Selepas siap kerja pemasangan kotak-kotak itu barulah
disalurkan kabel ke dalarnnya. Terdapat berbagai-bagai saiz nominal sesalur yang
boleh didapati daripadajaduall2F.
Cara pemilihan saiz nominal sesalur
1. Pastikan faktor kabel yang perlu digunakan daripada jadual12E di halarn-
an akhir bab ini.
2. Jumlahkan kesemua faktor kabel tersebut dan bandingkan dengan faktor
sesalur daripada jadual12F .
3. Saiz nominal sesalur yang .sesuai sekiranya faktor sesalur sarna atau lebih
, ' ..daripada jumlah faktor kabel.
Bagi saiz kabe1 dan jenis kabel atau saiz sesalur selain daripada yang diberi
di jadual 12E dan 12F, jumlah kabel yang perlu dipasang faktor ruangnya
haruslah tidak melebihi 45%.
,.
Contoh soalan , "
Suatu sesalur diperlukan membawa 50 x 2.5 mm2, 10 x 4 mm2 dan 6 mm2
kabel teras tunggal berlembar.

Faktor kabel daripadajadual12E: 2.5 mm2 ialah 11.4

4 mm2 ialah 15.2
6 mm2 ialah 22.9 I.
I c'. c
Dengan inijumlah faktor kabel: 50 x 11.4 = 570
10 x 15.2 = 152 .t).:,!
10 x 22.9 = 229 :' ;.. .
981 .-f' .
Bandingkan faktor sesalur dengan jumlah faktor kabel. faktor se.salur yang sesuai
ialah 993. Dengan ini saiz nominal sesuai ialah 100 mm x 25 mm.
/ Sesalur ~
~.
,1
Rajah 7.5
Sistem pendawajan salur
Sistem pendawaian salur mei'upakan suatu sistem yang menggunakan sa1ur logam
atau bahan penebat dan d~asang di bawah lantai ketika peringkat pembinaan
bangunan.
Ciri-ciri pemilihan
1. Bekalan voltan 1 fasa dan 3 fasa.
2. Kabel yang perlu dipasang terlalu banyak.
3. Memerlukan penambahan litar pada masa akan datang.
4. Kemungkinan membuat perubahan kedudukan beban pada masa akan
datang.

, 5. Memerlukan susunan alat-alat tetap atau meja berbaris.

6. Memerlukan kekemasan dan kecantikan.
1. Memerlukan perlindungan yang lebih.
Jenis-jenis kabel yang digunakan
Semua jenis kabel boleh digunakan dalam sistem pendawaian salur .
Kaedah pemasangan kabel
Kelja pemasangan biasanya dijalankan ketika peringkat pembinaan bangun
sebelum bahan pelapik lantai dipasang. Kelja.kerja memasang kotak salur
didahului kemudian diikuti oleh penyaluran kabel di dalamnya. Pelapik lant
biasanya boleh dibuka bagi tujuan pemasangan semula atau penambahan kabe
atau sebagainya.
';; ..
~
~ Salur
Rajah 7.6
"
Peraturan IEE -Sistem ~salur dan salur
-I. Sesalur atau salur mesti dipasang dengan teguh dan dilindungi daripada
sebarang kerosakan mekanikal.
2. Sesalur atau salur mesti diperbuat daripada bahan yang tidak mud
terbakar.
3. Semua kabel hidup dan neutral untuk bekalan A.U. bagi setiap ljtar
mesti1ah dipasang dalam sesalur atau sa1ur yang sarna.
-4. Semua sesalur atau salur mestilah dilindungi daripada kemasukan air dan
kerosakan kabel.
5. .Faktor ruang bagi sesalur tidak melebihi 45%.
J um1ah luas keratan rentas keseluruhan kabel
Faktor ruang = x 100
Jum1ah luas keratan rentas dalam salurlsesalur

Sistem pendawaian kabel penebatan mineral pelapik kuprurn

Sistem ini dinarnakan seperti itu adalah kerana keseluruhan sistem pendawaian
dibuat dengan menggunakan kabeljenis tersebut. .
Ciri-ciri pemi1ihan (
Sist'em ini biasanya digunakan pada tempat yang terlalu banyak kerosakan
mekanikal seperti berikut:
I. Suhu sekeliling terlalu panas. ..
2. Kawasan berminyak. ..,
3. Tindakan kesan kimia.
4. Kawasan yang mudah terbakar. , ,:. ,
.., ,
Kaedah pemasangan kabel
Kaedah pemasangan kabel bagi sistem pendawaian penebatan mineral pelapik
kuprum boleh dilakukan dengan pelbagai cara, di antaranya ialah:
a. secara diklip ke permukaan dinding atau si1ing; ~
b. secara sistem konduit;
c. secara sistem sesalur; atau
d. secara sistem salur.
Sistem pendawaian kabel penebatan kertas pelapik plumbum
Pemberian narna sistem ini adalah sarna dengan sistem penebatan mineral iaitu
disebabkan keseluruhan sistem pendawaian dibuat dengan menggunakan kabel
penebatan kertas pelapik plumbum.
Ciri-ciri pemi1ihan
I. Untuk pemasangan di dalarn tanah. ., .i. !..
2. Untuk beban yang mengalir arus tinggi. ;
3. Memerlukan perlindungan mekanikal yang lebih.
i.
Kaedah pemasangan kabel ..
I. Dengan menggunakan sistem salur atau konduit atau saluran. .' ,
2. Dengan ditanarn terus kabel di dalarn tanah. ;. .
.,
Sistem pendawaian sementara ...:
Sistem pendawaian sementara biasanya padapemasangan yang digunakaii dalarn
jangka masa yang pendek seperti pesta kerarnaian, tapak pembinaan bangunan
dan sebagainya.
Kaedah pemasangan dan jenis-jenis kabel yang digunakan adalah sarna
dengan sistem pendawaian tetap.

Peraturan I.E.E. khas sistem pendawaian sementara

1. Pemasangan mesti diperiksa semulajika tempohnya lebih daripada 3 bulan.
2. Mesti mengadakan perlindungan lebihan arus dan suis utama yang boleh
memutuskan semua kutub hidup dan neutral.
3. Jumlah beban untuk pemegang lampu jenis bayonet mestilah tidak
melebihi 1000 watts.
4. Mesti ada pengawasan yang rapi serta orang yang bertanggungjawab
sepenuh masa ke atas keselamatan pemasangan.
5. Semua kabel yang digunakan dalam pemasangan ini mestilah berlapik dan
tahan daripada kerosakan mekanikal.
6. Kabel berlapikkan logam tidak dibenarkan dalam pemasangan ini kecuali
berperisai. -
7. Jika pemasangannya menggunakan konduit logam ia mestilah mematuhi
peraturan IEE bagi sistem konduit.
8. Ujian pemasangan hendaklah dijalankan seperti ujian pemasangan tetap.
Sistem pendawaian tidak bertebat
Pemasangan kabel tidak bertebat adalah tidak dibenarkan untuk dijadikan sistem
pendawaian di rumah kediaman. Ini adalah kerana keselamatan pengguna tidak
terjamin. Sistem pendawaian tidak bertebat hanya dibenarkan untuk pemasang-
an yang berikut sahaja dan dilindungi sepel1uanya daripada kerosakan mekani-
kal.
,r! i. Sebagai pengalir perlindungan litar, pengalir bumi dan dawai
pengikat.
2. Sebagai dawai luar bagi pengalir epusat.
3. Sebagai pengalir untuk litar voltan lampau rendah.
4. Sebagai pengalir dalam sistem sesalur.
5. Sebagai dawai pemungut untuk kren bergerak atau troli.