Ειδικότητα: Προπονητής Αθλημάτων

Εξάμηνο: Β΄
Μάθημα: Αθλητική Ψυχολογία
Εκπαιδεύτρια: Ντούμα Β.Αικατερίνη

ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

Διερεύνηση των ψυχολογικών παραμέτρων, που

σχετίζονται με την αθλητική συμμετοχή και απόδοση

1. ΟΡΙΣΜΟΙ Α.Ψ
Η αθλητική ψυχολογία μελετά τους ανθρώπους και τη
συμπεριφορά τους στον αθλητισμό και την άσκηση καθώς
και τις πρακτικές εφαρμογές, που απορρέουν από αυτήν.

 Οι αθλητικοί ψυχολόγοι επιδιώκουν να κατανοήσουν και

να βοηθήσουν αθλητές υψηλού επιπέδου, παιδιά,
ανθρώπους με σωματικές με νοητικές υστερήσεις, άτομα
τρίτης ηλικίας και το μέσο άτομο, να πετύχουν κορυφαίες
επιδόσεις, προσωπική ευχαρίστηση και ανάπτυξη, μέσα
από τη συμμετοχή στον αθλητισμό και την άσκηση.

2. ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ
1. Εισαγωγή στην αθλητική ψυχολογία. Ιστορική εξέλιξη.
Φυσιογνωμία.

2. Η ερμηνεία της παιγνιώδους και της αθλητικής

συμπεριφοράς.

3. Αιτίες συμμετοχής στον αθλητισμό και εγκατάλειψης του

αθλήματος. Σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις και μοντέλα.

4. Καθορισμός στόχων στον αθλητισμό. Οι στάσεις προς τον

αθλητισμό.

5. Η ηγεσία στον αθλητισμό.

Ο προπονητής ως ηγέτης της αθλητικής ομάδας. Οι σχέσεις
προπονητή-αθλητή. Ο προπονητής και η προβληματική
συμπεριφορά των αθλητών.
Ειδικότητα: Προπονητής Αθλημάτων
Εξάμηνο: Β΄
Μάθημα: Αθλητική Ψυχολογία
Εκπαιδεύτρια: Ντούμα Β.Αικατερίνη
6. Η ψυχοδυναμική της αθλητικής ομάδας.
Η διαδικασία σχηματισμού της αθλητικής ομάδας. Ομοιογένεια
της αθλητικής ομάδας και απόδοση. Οι σχέσεις των μελών της
αθλητικής ομάδας. Η συμμόρφωση των μελών της ομάδας. Η
συνοχή της αθλητικής ομάδας. Το χτίσιμο της αθλητικής
ομάδας. Αποτελεσματική επικοινωνία και επίλυση συγκρούσεων.

7. Συναισθήματα στον αθλητισμό.

Θεωρίες, μοντέλα και ευρήματα. Άγχος, στρες, διέγερση στον
αθλητισμό. Μοντέλα ερμηνείας. Τεχνικές μέτρησης. Στρατηγικές
διαχείρισης θετικών και αρνητικών συναισθημάτων.
8. Προσοχή και συγκέντρωση στον αθλητισμό.
Μοντέλα. Σχέση προσοχής με αθλητική απόδοση. Τεχνικές
μέτρησης. Ψυχολογικές παρεμβάσεις για βελτίωση της προσοχής.
9. Προγράμματα ψυχολογικής προετοιμασίας στον αθλητισμό.

10. Επιθετικότητα και βία στον αθλητισμό.

Θεωρητικές προσεγγίσεις ερμηνείας. Παράγοντες που ευνοούν
την εκδήλωση βίαιων επεισοδίων και συγκρούσεων στον
αθλητισμό. Η συλλογική βία. Η επιθετικότητα στους
αγωνιστικούς χώρους.
11. Ψυχοκοινωνικά θέματα
νεανικός αθλητισμός, ψυχολογία διαιτησίας, υπερπροπόνηση,
ψυχολογία ντόπινγκ, ψυχολογική κατάρρευση, ηθική στον
αθλητισμό κ.ά.

Αθλητική Ψυχολογία! Μερικές ερωτήσεις

Είναι οι δρομείς μεγάλων αποστάσεων πιο εσωστρεφείς
από τους ποδοσφαιριστές;

Πρέπει να ντοπάρουμε ψυχολογικά έναν τεννίσταπριν

τον αγώνα;

Θα μετέχουν περισσότερα παιδιά σε ένα αθλητικό

πρόγραμμα του Δήμου, αν μοιραστούν φανελάκια;

Πρέπει να ενθαρρύνουμε την επιθετικότητα των παιδιών

στο ποδόσφαιρο; Εκτόνωση ή ματαίωση ( Χύτρα ταχύτητας
ή βαλβίδα ασφαλείας;)

Αθλητική Ψυχολογία και Αθλητική Επιστήμη

-Η ΑΨ είναι μέρος της Αθλητικής Επιστήμης
-Βασικότερες υποεπιστήμεςτης Αθλητικής Επιστήμης είναι η
Εργοφυσιολογία, η Αθλητική Κοινωνιολογία, η Βιοκινητικήκαι η
Αθλητική Ψυχολογία

2
Ειδικότητα: Προπονητής Αθλημάτων
Εξάμηνο: Β΄
Μάθημα: Αθλητική Ψυχολογία
Εκπαιδεύτρια: Ντούμα Β.Αικατερίνη
-Κάθε υποεπιστήμη αντλεί από τη μητέρα επιστήμη τα
σχετικότερα με την άσκηση στοιχεία (θεωρίες, ερευνητικά
δεδομένα, κλπ)
-Βασικός σκοπός είναι η καθιέρωση ειδικών θεωριών για την
άσκηση

3. ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΑΘΛΗΤΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ

1. Έμφαση στην προσωπικότητα των αθλητών (δεκαετία του 60

και 70)
Δόθηκε έμφαση στην αναζήτηση χαρακτηριστικών
προσωπικότητας που σχετίζονται με κορυφαίες αθλητικές
επιδόσεις και έγινε απόπειρα πρόβλεψης των αθλητικών
επιδόσεων στη βάση των χαρακτηριστικών αυτών.

Έγιναν συγκρίσεις αθλητών υψηλού επιπέδου με μη αθλητές

και με αθλητές χαμηλού επιπέδου, καθώς και συγκρίσεις
χαρακτηριστικών προσωπικότητας αθλητών διαφορετικών
αθλημάτων.

Έγιναν προσπάθειες για τον εντοπισμό του προφίλ των

αθλητών με τα επιθυμητά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας
(π.χ. χρήση POMS, «Προφίλ Παγόβουνου» με χαμηλή βαθμολογία

3
Ειδικότητα: Προπονητής Αθλημάτων
Εξάμηνο: Β΄
Μάθημα: Αθλητική Ψυχολογία
Εκπαιδεύτρια: Ντούμα Β.Αικατερίνη
στην ένταση, το θυμό, την κούραση και τη σύγχυση και υψηλή
στη ζωτικότητα).

Μελετήθηκε διεξοδικά η εξωστρέφεια, ως επιθυμητό

χαρακτηριστικό προσωπικότητας των αθλητών.

Υπήρξε μονομερής αναζήτηση της σχέσης της προσωπικότητας

με την επίδοση του αθλητή και καμία έγνοια για την προσωπική
ανάπτυξη των αθλητών
2. Έμφαση στην ψυχολογική προπόνηση ( δεκαετία του ’80)
Εξακολούθησε να υπάρχει έμφαση στην αθλητική επίδοση, όχι
όμως με βάση τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, αλλά με
βάση τις ψυχολογικές παρεμβάσεις και τις νοητικές δεξιότητες.

Βασικές μεταβλητές που διερευνήθηκαν σε σχέση με τις

επιδόσεις ήταν η παρακίνηση, το άγχος, η ψυχολογική ένταση, η
προσοχή των αθλητών, η αυτοπεποίθηση, η νοερή προπόνηση,
κτλ.

Αναπτύχθηκαν εργαλεία αξιολόγησης του άγχους, του στυλ

προσοχής κτλ.

Πολλές τεχνικές που αναπτύχθηκαν εστιάστηκαν στον έλεγχο

του άγχους, την ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης, τη χαλάρωση.

Το ενδιαφέρον και πάλι εστιάστηκε στις επιδόσεις των

αθλητών και όχι την προσωπική ανάπτυξή τους.
3. Συνειδητοποίηση για τις συνέπειες του αγωνιστικού
αθλητισμού ( δεκαετία του ’90 )
Από τις αρχές του 1990, ενώ διατηρήθηκε η έμφαση στην
αθλητική επίδοση, άρχισε να αναπτύσσεται σκεπτικισμός για τις
συνέπειες που είχε η μονομερής έμφαση στην επίδοση των
αθλητών και το υψηλό κόστος που αυτό συνεπαγόταν στην
ψυχολογική και σωματική υγεία τους.

Οι συνέπειες της υπερβολικής έμφασης στην επίδοση ήταν πιο

εμφανείς στους αθλητές μικρής ηλικίας, που ανέπτυσσαν
μονοδιάστατες αθλητικές ταυτότητες, ρόλους και συμπεριφορές
μη ηθικές, με συνέπεια να μην μπορούν, στη συνέχεια, να
προσαρμοσθούν σε ρόλους έξω από τον αθλητισμό, μετά τον
τερματισμό της αθλητικής καριέρας.

4
Ειδικότητα: Προπονητής Αθλημάτων
Εξάμηνο: Β΄
Μάθημα: Αθλητική Ψυχολογία
Εκπαιδεύτρια: Ντούμα Β.Αικατερίνη
Κατά την περίοδο αυτή, επίσης, υπήρξε αυξημένο ενδιαφέρον
για τις συνέπειες της αθλητικής εγκατάλειψης, καθώς η
μονομερής έγνοια για την επίδοση δεν επέτρεπε την ομαλή
μετάβαση των αθλητών στην μετααγωνιστικήκαριέρα, με
συνέπεια η μετάβαση αυτή να αποτελεί μια τραυματική εμπειρία.
4. Έμφαση στην ανάπτυξη δεξιοτήτων ζωής: εναρμόνιση
αθλητικών επιδόσεων και προσωπικής ανάπτυξη
Η πιο σύγχρονη προσέγγιση της αθλητικής ψυχολογίας
εστιάστηκε στην εναρμόνιση των επιδιώξεων για αθλητικές
επιδόσεις και των επιδιώξεων για την ανάπτυξη προσωπικών
χαρακτηριστικών για τη ζωή γενικότερα.

Υπήρξε έμφαση στην ανάπτυξη χαρακτηριστικών, όπως της

ηγεσίας, της ομαδικότητας, της αποτελεσματικής λήψης
αποφάσεων και της επίλυσης προβλημάτων, που στο σύνολό τους
συνιστούσαν τις δεξιότητες ζωής.

Οι παραπάνω δεξιότητες ζωής αφορούσαν στην ανάπτυξη

ψυχολογικών, συναισθηματικών, προσωπικών, κοινωνικών,
νοητικών και ηθικών δεξιοτήτων.

Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων από τη μονομερή

επιδίωξη αθλητικών επιδόσεων (π.χ. χαμηλές επιδόσεις αθλητών
στον ακαδημαϊκό τομέα), τα προγράμματα αυτά ενέπλεξαν
ειδικούς από κέντρα συμβουλευτικής, συλλόγους, σχολικές
μονάδες, πανεπιστημιακά τμήματα και τοπικές κοινότητες.

4. Οι υπηρεσίες του Αθλητικού Ψυχολόγου

Περιγραφή και αξιολόγηση του Ψυχολογικού προφίλ του
Αθλητή

Δόμηση αγωνιστικών πλάνων

 Ψυχολογική προετοιμασία

 Διαχείριση κρίσεων

5. ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

Επειδή οι απαιτήσεις των αθλημάτων διαφέρουν, οι ψυχολογικές

τεχνικές που εφαρμόζονται ποικίλλουν. Οι συνήθεις τεχνικές που
εφαρμόζονται είναι οι παρακάτω:
Παρακίνηση.

5
Ειδικότητα: Προπονητής Αθλημάτων
Εξάμηνο: Β΄
Μάθημα: Αθλητική Ψυχολογία
Εκπαιδεύτρια: Ντούμα Β.Αικατερίνη
Καθορισμός στόχων.

Χαλάρωση.

Δόμηση αυτοπεποίθησης.

Ρύθμιση υπερέντασης και άγχους.

Υποστήριξη για ταχύτερη επάνοδο σε αγωνιστικές υποχρεώσεις

ύστερα από τραυματισμό.

Βελτίωση αυτοσυγκέντρωσης και προσοχής.

Νοερή προπόνηση.

Ψυχολογική προετοιμασία για τους αγώνες.

Αυτοδιάλογοςκαι απομάκρυνση αρνητικών σκέψεων.

Y ποστήριξη σε ψυχολογικά και ψυχοκοινωνικά
προβλήματα αθλητών και ομάδων :
Η επίδραση των θεατών (παιχνίδια εκτός έδρας).

Το φαινόμενο της λούφας.

Η ανάπτυξη συνοχής στην ομάδα.

Η αποτελεσματική άσκηση ηγεσίας από τους προπονητές και

τους αρχηγούς της ομάδας.

Τα θέματα κακοποίησης αθλητών.

Τα ζητήματα κοινωνικοποίησης των νεαρών αθλητών.

Οι παραβατικέςμορφές συμπεριφοράς των αθλητών.

Η αθλητική εγκατάλειψη και το «κάψιμο» των αθλητών.

Η αντιμετώπιση της βίας.

Η αποτελεσματική επικοινωνία.

Το χτίσιμο της ομάδας κ.ά.

6. Η ψυχολογική αξιολόγηση των αθλητών αφορά στα
παρακάτω:
Τον εντοπισμό και αξιολόγηση των παραγόντων που
σχετίζονται με τη βελτίωση της απόδοσης των αθλητών και των
ομάδων (π.χ. διαχείριση άγχους).

6
Ειδικότητα: Προπονητής Αθλημάτων
Εξάμηνο: Β΄
Μάθημα: Αθλητική Ψυχολογία
Εκπαιδεύτρια: Ντούμα Β.Αικατερίνη
Την επιλογή αθλητών με βάση τα επιθυμητά για το άθλημα
ψυχολογικά χαρακτηριστικά των αθλητών (π.χ. αυτοπεποίθηση,
ευφυΐα, διανοητική σκληρότητα).

Την αξιολόγηση των ψυχολογικών παραμέτρων που σχετίζονται

με την αποκατάσταση από τραυματισμούς (π.χ. νοερή
απεικόνιση).

Τον εντοπισμό των παραγόντων που σχετίζονται με την

ικανοποίηση των αθλητών από τη συμμετοχή στο άθλημά τους
(π.χ. κίνητρα).

7. Κανόνες Επαγγελματικής συμπεριφοράς Αθλ. Ψυχολόγου.

Επάρκεια: Πληρότητα γνώσεων σε ποικιλία υποπεριοχών.
Εφαρμογή μόνο σε τομείς που υπάρχει εξειδίκευση

Ακεραιότητα: Εντιμότητα και ειλικρίνεια στα προσόντα,

τις υπηρεσίες, την έρευνα, τη διδασκαλία, κλπ.

Σεβασμός στα ατομικά δικαιώματακαι την αξιοπρέπεια

( εχεμύθεια, αυτονομία), την πολιτιστική ιδιαιτερότητα, τη
φυλή, το φύλο, τις σεξουαλικές προτιμήσεις, τη γλώσσα,
την αρτιμέλεια, κλπ.

Φροντίδα για τον άλλον. Ελαχιστοποίηση πιθανότητας

βλάβης.

Κοινωνική υπευθυνότητα. Δημοσιοποίηση γνώσης. Στην

έρευνα προστασία των ατομικών δικαιωμάτων.
Νομιμότητα.

8.Το μέλλον της ΑΨ

Όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα ενδιαφέρονται για γνώσεις
στην Αθλητική Ψυχολογία και τις εφαρμογές της.
Σήμερα, πολλοί αθλητικοί ψυχολόγοι προσφέρουν τις υπηρεσίες
τους και βοηθάνε τους αθλητές, τους προπονητές, αλλά και
τους απλούς ασκούμενους να πετύχουν τους στόχους τους και
αυτή η τάση φαίνεται πως θα συνεχιστεί.
Αυξάνει η αναγκαιότητα μεταξύ των αθλητικών ψυχολόγων για
ειδικές γνώσεις και κατάρτιση σε ζητήματα συμβουλευτικής και
κλινικής ψυχολογίας.

7
Ειδικότητα: Προπονητής Αθλημάτων
Εξάμηνο: Β΄
Μάθημα: Αθλητική Ψυχολογία
Εκπαιδεύτρια: Ντούμα Β.Αικατερίνη
Αυτό σημαίνει ότι δεν επαρκεί η γνώση της αθλητικής
επιστήμης, προκειμένου να προσφέρει τις υπηρεσίες του ένας
αθλητικός ψυχολόγος, αλλά χρειάζεται και κατάρτιση στην
ψυχολογία.
Δίνεται όλο και μεγαλύτερη έμφαση σε ζητήματα
επαγγελματικής επάρκειας και ηθικών αρχών που διέπουν τις
υπηρεσίες που προσφέρουν οι αθλητικοί ψυχολόγοι.
Όσοι αυτοαποκαλούνται αθλητικοί ψυχολόγοι και υπόσχονται
θαυματουργές παρεμβάσεις θα τεθούν στο περιθώριο. Όσοι, από
την άλλη, πληρούν τα προσδιορισμένα κριτήρια πιστοποίησης
των αθλητικών ψυχολόγων θα πρέπει να προσφέρουν τις
υπηρεσίες τους, ακολουθώντας τους κώδικες ηθικής
δεοντολογίας των επαγγελματικών τους φορέων.
Αναπτύσσονται επιμέρους ειδικότητες αθλητικών ψυχολόγων.
Ήδη στις Η.Π.Α., τη Βρετανία και σε ορισμένες άλλες χώρες
υπάρχει ο διαχωρισμός μεταξύ Αθλητικής Ψυχολογίας, κινητικής
μάθησης και κινητικού ελέγχου, ενώ σε πολλές χώρες όχι.

Εξακολουθεί να υπάρχει η ένταση μεταξύ των αθλητικών

ψυχολόγων που ασκούν κυρίως ακαδημαϊκό έργο και εκείνων που
είναι προσανατολισμένοι σε πιο εφαρμοσμένη εργασία.
Οι ευκαιρίες των αθλητικών ψυχολόγων για εργασία
αυξάνονται, αλλά οι προοπτικές για πλήρη απασχόληση
εξακολουθούν να είναι περιορισμένες.
Ήδη, σήμερα, πολλοί αθλητικοί ψυχολόγοι εργάζονται με
ομάδες ή με αθλητές υψηλού επιπέδου (κυρίως σε επίπεδο
αθλητικών ομοσπονδιών), παρέχοντας τις υπηρεσίες τους.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, πρόκειται για μερική

απασχόληση, ενώ εξαίρεση αποτελούν οι περιπτώσεις πλήρους
απασχόλησης (Ολυμπιακές επιτροπές, επαγγελματικό τένις). Στο
μέλλον, η κατάσταση αυτή δεν είναι πολύ πιθανό να αλλάξει
δραστικά.

9. Λόγοι μη Αποδοχής της Αθλητικής Ψυχολογίας

η αρνητική νοηματοδότηση που σχετίζεται με τον όρο
«Αθλητική Ψυχολογία» είναι το σημαντικότερο εμπόδιο που
αντιμετωπίζουν οι σύμβουλοι που επιθυμούν να εργασθούν σε μια
ομάδα:
υπάρχει, σε κάποιο βαθμό η άποψη ότι οι αρχές της
ψυχολογίας αφορούν στην εξέταση των ευπαθειών και αδυναμιών
και αυτό αποτελεί απειλή για τους περισσότερους αθλητές.
απουσία ειδικών γνώσεων για το άθλημα από πλευράς
αθλητικών ψυχολόγων, γιατί η γνώση αυτή θεωρείται
ουσιαστική, προκειμένου να αποκτηθεί η εμπιστοσύνη των
αθλητών και των προπονητών.

8
Ειδικότητα: Προπονητής Αθλημάτων
Εξάμηνο: Β΄
Μάθημα: Αθλητική Ψυχολογία
Εκπαιδεύτρια: Ντούμα Β.Αικατερίνη
Ως τελευταίο εμπόδιο θεωρείται η ανεπαρκής γνώση των
αθλητικών ψυχολόγων για τα τεκταινόμενα στο αθλητικό
περιβάλλον γενικά.
Οι αθλητές επειδή φοβούνται το στιγματισμόαπό τον
προπονητή ή τους συναθλητές, επειδή θα θεωρηθεί ότι έχουν
ψυχολογικά προβλήματα.

η σύγχυση που επικρατεί ανάμεσα στους παράγοντες, τους

προπονητές και τους αθλητές για το ρόλο του αθλητικού
ψυχολόγου, που έχει την τεχνογνωσία της μεγιστοποίησης της
αθλητικής απόδοσης και αυτόν του ψυχιάτρου, που μεταξύ των
αθλητών αποκαλείται «τρελογιατρός» .
Σε παλαιότερη σχετική μελέτη με προπονητές αθλητών που
μετείχαν σε Ολυμπιακούς Αγώνες, υπήρχε διάχυτη η εντύπωση
ότι ο αθλητικός ψυχολόγος ήταν χρήσιμος μόνο για τους
αδύνατους και τους προβληματικούς αθλητές, καθώς και ότι η
παρουσία του εξαρτιόταν από το αν ενσωματωνόταν ομαλά στην
ομάδα και αν μπορούσε να παραμείνει στο παρασκήνιο.
Μια ψυχαναλυτική ερμηνεία της αντίστασης των αθλητών στην
παρουσία των αθλητικών ψυχολόγων σχετίζεται με το ότι σε
μεγάλο βαθμό ο ναρκισσισμόςείναι σύμφυτος στον αθλητισμό και
οι ναρκισσιστές χαρακτηρίζονται από την απροθυμία τους να
εξαρτώνται από άλλους.

Τέλος, άλλοι παράγοντες που σχετίζονται με την απουσία των

αθλητικών ψυχολόγων από τις επιστημονικές ομάδες στον
αθλητισμό είναι η έλλειψη χρόνου, χρηματοδότησηςκαι χώρου

10. Ψυχολογική προετοιμασία αθλητών υψηλού επιπέδου

Τελικός στόχος
Έλεγχος συναισθημάτων και προσοχής

Ανάπτυξη στρατηγικών και πλάνων αντιμετώπισης των

προβλημάτων

11.Ο Ρόλος του προπονητή

Πρέπει να αποδεχθεί και να καλλιεργεί τις βασικές
ψυχολογικές δεξιότητες των αθλητών

Να τονίζει και να προωθεί την αναγκαιότητα για συνεργασία

με αθλητικό ψυχολόγο.
12. Φάσεις Ψυχολογικής προετοιμασίας αθλητών
Μακροχρόνια(4-12 χρόνια).
Στόχος:Υποστήριξη για να παραμείνει αφοσιωμένος

9
Ειδικότητα: Προπονητής Αθλημάτων
Εξάμηνο: Β΄
Μάθημα: Αθλητική Ψυχολογία
Εκπαιδεύτρια: Ντούμα Β.Αικατερίνη
Βραχυχρόνιαγια συγκεκριμένο αγώνα (λίγες βδομάδες έως λίγα
δευτερόλεπτα πριν τον αγώνα).
Στόχος:Επίτευξη στόχων υπό πίεση

Αγωνιστική.
 Στόχος:Συγκέντρωση κατά τη διάρκεια του αγώνα.

Μετα-αγωνιστική.
Στόχος:Χειρισμός επιτυχίας/ ή αποτυχίας.
13. Προτεινόμενη Βιβλιογραφία

10
Ειδικότητα: Προπονητής Αθλημάτων
Εξάμηνο: Β΄
Μάθημα: Αθλητική Ψυχολογία
Εκπαιδεύτρια: Ντούμα Β.Αικατερίνη

11