FROM-THE- LIBRARY-OF

TRINITYCOLLEGETORDNTO
 CORPVS
SCRIPTOBVM EGCLE8IA8TICORVM
LATINORVM
EDITVM CONSILIO ET IMPENSIS
ACADEMIAE LITTERARVM CAESAREAE
VINDOBONENSIS

VOL. LXIV.

8, AMBROSII OPERA
PARS VI:

EXPLANATIO PSALMORVM XII

RECENSVIT

M. PETSCHENIG

VINDOBONAE jP|i LIPSIAE

F. TEMPSKY fflWBft G.FREYTAG(G..b.H.
MDCCCCXIX

Reprinted with the permission of the original publishers

JOHNSON REPRINT CORPORATION

NEW YORK and LONDON
 SANCTI
AMBROSII OPERA

PARS SEXTA:

EXPLANATIO PSALMORVM XII

RECENSVIT

PETSCHENIG

VINDOBONAE MM LIPS1AE
F, TEMPSKY fflFffl G.FREYTAG(G..b.H.)
MDCOCCXIX

Reprinted with the permission of the original publishers

JOHNSON REPRINT CORPORATION

NEW YORK and LONDON
V-

First reprinting, 1962, Johnson Reprint Corportion

^77552
FEB a 3 1968

Printed in Germany

Lessingdruckerei Wiesbaden
 PRAEFATIO.
Quae ratio proprietasque sit sermonum S. Ambrosii, qui
hoc uolumine continentur, et quo tempore compositi uideantur,
in praefatione uoluminis LXII breuiter expositum est. restat,
ut de libris manu scriptis ea quae necessaria sunt dicantur.
Duo tantum exemplaria originis diuersae mcdio aeuo ineunto
extitisse uidentur, e quibus codices non admodum multi, qui hodic

supersunt, deriuantur. duae igitur tractationes siue classes dis-

cernuntur; ad alteram pars maior codicum pertinet, alterius non
plus quam tria exemplaria eiusdem fere aetatis reperiuntur. priori Codices

classi, quam litcera a signaui, adnumerandi sunt: clasais a

1. Codex P a r i s i e n s i s 1733 saec. XI XII, foliorum 122 A
(folium proximum a postremo eiusdem
deest), ut ceteri antiquiores
classis ex archetype fluxit, in quo unum folium deerat (cf. ad p.
11, 27), tria transposita erant (cf. ad p. 179, 3). inscribitur: In no
mine sancte et indiuidue trinitatis indpit explanatio 1 ) sancti ambrosii
archiepiscopi super psalmos undetim (sic), lectiones, quas siglo
Am2 notaui, fere correcturae librarii ipsius sunt; manus recentior
(Am3) raro occurrit.
2. Codex Basilica e Ambrosianae sine numero, B
scriptus intra annos 1140 1150, tomus secundus est collectionis
scriptorum S. Ambrosii quinque codices complectentis, qui omnes
ab eadem manu exarati sunt 2 ).
primum folium et ultimus quaternio,
continens explanationem psalmi 61, interciderunt. codex et a prima
manu et a secunda multifariam correctus est. usus eo est B a 1 1 e-
r i n i u s, qui quaedam aliter
legit atque illi, qui librum nuper-
rime contulerunt. talibus lectionibus adieci teste ft, neque tamen
omnes dedi, quia mini persuasi Ballerinium nonnumquam per-

l
) Cf. p. 14, 26 adoriamwr tarn psalmi exptonationem; p. 117, 19 ex-
planauimus, ut poiuimus etc.
*) Qui in tomi primi folio lu nominatur Martinus presbyter ac pre-
positus huius ecclesie, alibi circa annum 1149 uiuus commemoratur.

LXJV. Aaibroa. pars. 6. PetscUnig. I

 II Praefatio

peram legisse uel perscripsisse, omnino autem manum primani rt

secimdam non distinxisse.

fi 3. Codex Trecensis 933 saec. XI 1, olini monasterii Clarao
Uallis, ciusdem originis est cuius B, quocum arto coniunctus fami-
liam paulo diuersani ab A efficit. inscribitur: In nomine sancte
frinitatis indpit explanatio sancti ambrosii super psalm os nnfl,ecim
(sic), totuni corrcxit manus secunda partini ox suo ingenio partiin

ope, ut uidetur, aut ipsius codicis A

aut similis altcrius; certe
profrius ad A accedit quam Ambrosianus.
Codices Sequuiitur codices classis /5,
in quibus explanatio psalini
classis j8 61 deest.

D 4. Codex Parisiensis 1739 saoc. XlJ, olini Colbertinus

1389, binis columnis exaratus, foliorum 138. inscribitur: Indpit
Iractatus beati ambrosii mediolanensis urbis episcopi de psalm,o primo.
fol. 120: Incipit liber sancti ambrosvi episcopi de lapsu
nirginis con-
xecratae.
sequimtur_foliis
126 sqq. epistola iuonis carnotensis epi
scopi de corpore dni et alia quaedam.
E 5. Codex Parisiensis 14465
saec. XII, olin\ S* Uictoris
63, foliorum 136, bene scriptus; inscribitur ut D. fol. 120: Incipit
ambrosii episcopi de lapsu uirginis consecratae. fol. 123 r :
liber sancti

Ostensio sanctorum septem dormientium. fol. 130: Editio gaufridi

1
monemutensis de dictis merlini (cum scholiis) ).
hie codex aliquot
locis ab D discedit et cum classe a facit.
F 6. Codex Parisiensis 16838 saec. XII exeuntis, olim
S.Martini a Campis ordinis Cluniacensis , inscriptus ut D, eadeni
scripta continet quae D
et cum eo artissime cohaeret, nisi quod
librarius pauca aut suo arbitrio mutauisse aut errando aliter scrip-
sisse uidetur. con-exit partim ipse partim altera manus fere con-

tcmporanea.
Ad uerba Ambrosii restituenda neutra classis ipsa per se
sufficit, sed ita comparatae sunt, ut modo haec modo ilia ueram
lectionem praestet, raro ulraque destituat. utique melior est
neque ob earn rem fidei eius quicquam detrahitur, quod
classis a,
iam archetype uocabula Graeca magis deprauata fuisse
in
uidentur quam in ft leguntur. sed res critica ideo difficilior et magis

x
) Haec editio* scripta est intra annos 11321135; ct . San-Marte,
Die Sagen von Merlin. Halle 1853, p. 19 sqq.
 Praefatio II T

contorta fit, quia hand paucis locis ct

A contra BCfi el J/5 contra
BC ^LC contra #/? fachmt. quod quotienscumque incidit, nihil
et

restat, nisi ut et seusus rationc habita ct eonsuctudine scriptoris

obseruata probe examinetur, quid uerum ucl saltern ucri simile
sit, ita tamcn, ut auctoritati antiquissinii codicis A plurimiun
tribuatur. reliquos autcni codices praeter sex quibus per totuni
opus utor, qui oinnes, ut supra indicaui, E.d classem a pertinent,
nihil iuuare specimiua ab Ihm
collecta euidentcr ostendunt. e

quibus quae mentionc digna uidentor infra adicci.

7. Codex
quidam, qui anno 1897 apud lacobuin Ruseiithal Hdiqui
co(il( cs
bibliopolam Monacensem uenalis propositus fiierat. scriptus est,
ut Chroustio uidebatur, intra annos 1100 J 150, inscriptus ut A.

inspexit C. Weyman, qui has lectiones exscripsit: p. 3, 1 uirtuii

(a), 3, (=Cm7), 3, 3 utrique (utriusque mei ct edd.),

2 cakare
70, 8 Incipit tractatus ps. XXXVII (sic), 70, 11 de fcwtura w&tturae
(cf. a), 70, 12 terra (=ed. pr.), 183, 14 penitentie (- a), 183, 15 uero
(= AC).
8. Codex Parinicnsis 1731 saee, Xll XIII, olini /

Colbertinus 1417. fol. 44 r : Beati ambrosn mediolanensiii archiepi-

xcopi de resurrections liber explicit. Incipit tractatus eimdem super
undecim psalmos. codiceni, qui lacunam classis a p. 11. 27 non
exhibet, (uiamquam parui monienti est, propter lacunam in A ad

explanationem psalm i 61 adhibui.

9. Codex Oxoniensis Bodleianus script, ecclcs. n. 214
saec. XII exeuntis, olim peculium S. Mariae de Morimundo. contulit
H. Schenkl explanationem psalm 39. praescribitur: Incipit titulu* i

psalmi tricesimi noni. in lectionibus et lacunis plerumque consen-

tit cum C, ceterum habet haec:
p. 216, 14 sunt] nimc, 217, 25

218, 7 assisteret, 218, 21 tune

christo, uenio om. (= v), 218, 30
marem, 219, 9 formido (= Bm2), 220, 7 patricidium, 222, 27 quo
in maiorem errorem prod-iit (cf. Cm2\ 223, 1 adeo post ipsi tr..

223, 2 pecuniaw] add. *ua.m, 223, 14 arnm seme) (= A), 224, 2

quern (= Ami), 224, 9 alt. hoc] add. induere (- ^), 225, 2 sa-
ihanan, 225, 21 cum] erat cum ( Bm2), 226, 2 non abscondas
(= Cm2v\ 226, 17 nomrat (= ACm2), 226, 25 posse om. (=ACvn2\
226, 27 ah om. (= Cml), 227, 4 tractatomi (= ^Cw2), 227, 5 e/.
om. (= 5), 227, 13 s^aws (- 6W), 227, 22 permvflta, (
-=
5), 227,
27 e< ."6t fea: stw/ om., ibid, (//a incognita (recte), 22S, 1 conseruant
 IV Praefatio

(= Bn&fl), 228, "22

quando] add. uenient (= Bm2), ibid, occi-
dente et meridie et septentrione et meridie (sic).
In his omnibus nihil utile est praeter lectionem qui incognita,
p. 227,27; sed earn et quattuor codices Maurinorum exhibent et
ipse facile inuenias.
10. Codex Lauren, tianus plut. XIV dext. cod. 8
saec. XIII, collatus ad explanations psalmi 1 cap. 16 et ad expl.
ps. 61, ad AC pertinet; in expl. ps. 61 aliquotiens laudaui.
11. Codex Laurent ianus Medic. Faesul. 24 saec. XV, ,

collatus ad expl. ps. 1 cap. 1 16, ps. 35 cap. 1 5, ps. 61 cap. 6 35.
in expl. ps. 61 cum AGP, bis cum v consentit, in reliquis partibus

plerumque cum a facit, cuius classis lacunam p. 11, 27 et ipse habet,

paucis locis lectiones classis ft exhibet; pro spiritalis passim scribit
gpetialis.

Multo deteriores sunt:

12. Codex Uaticanus 281 saec XIV exeuntis, collatus
ad expl. ps. 1 cap. 1 et 9, ps. 47, ps. 61 cap. 735.
13. Codex Uaticanus 4223 saec. XV, collatus ad expl.
ps. 1 cap. 1 6 et ps. 35 cap. 1 19; desinit in expl. ps. 37.
14. Codex Uaticanus 280 saec. XV, collatus ad expl.
ps. 1 cap. 1 6, ps, 47, ps. 61.

15. Codex Ua ticanus Urbjnas 41 saec. XV, collatus

ad expl. ps.,1 cap. 1 6, ps. 35 cap. 1 4, ps. 61.

Specimina lectionum e codicibus 1015 dare prorsus euper-

fluum est. A Maurinis adhibiti sunt: 1. Uaticani.2. Regius saec.

XL 3. unus Colbert., Thuan., Uictor., Uallic., Long. saec. XII. 4.

Remig. saec. XIII.i)

Editiones Editio princeps prodiit Parisiis ex officina Claudii

a Chevallonii sub Sole aureo in uia lacobaea anno 1529. in indice

praefixo adnotatum est: *acceissit nusquam hactenus impressa

elegans et erudita eiusdem authoris in duodecim Dauidicos psalmos

enarratio*. iam ex his uerbis intellegitur editori codices utriusque
classis praesto f uisse, psalmi 61 e ft sumere
quoniam explanationem

x
) E lectionibus a Maurinis adnotatis apparet eorum Regium eundem
esse atque Colbertinum eundem atque D, Uictorianum eundem
nostrum J.,

atque E, reliquos uero omnes ad classem a peridnuisse.

 Praefatio

non potuit. certe usus est nostris AF\ exhibet .enim quasdam
lectiones eorum, quae in nullo alio inueniuntur. minium autem

pfetium tribuerunt class! ft et ipse et qui eum secuti sunt editores.

nam Maurini etsi satis multa ex a emendauerunt, tamen

uestigia a supra quam par.erat presserunt, Ballerinius autem
satis habuit paucos locos secundum codicem B restituere. de re-
liquis editionibus, quippe quae libris manu scriptis non nitan-
tur, non est quod mentionem faciam.
Indices in praefatione tomi LXII pag.-XI promissi huic uolu-
mini adiecti sunt.

M. Petsehenig.
 EXPLANATIO PSALMORUM XII.

F.XIV. Ambro;:. pars 6. Petschenig

A= cod. Parisiensis 1733 saec. XI
B = cod. basilicae Ambrosianae (sine signo) saec. XII
C = cod. Trecensis 933 saec. XII
D= cod. Parisiensis 1734 saec. XII
E= cod. Parisiensis 14465 saec. XII
F= cod. Parisiensis 16838 saec. XII
a = consensus codicum ABC
ft
= consensus codicum DBF
a = editio princeps, Parishs ex officina Claudii

Chevallonii 1529
I = editio Ballerinii, Mediolani 1876

H = editio Maurinorum
v = lectlones b // communes
 EXPLANATIO P SALMI I.

1. Summum incentiuum uirtutis proposuit deus futurae beati-

tudinis delectationem; uehemens quoque calcar erroris delectatio-

nem esse diabolus excogitauit. utriusque sententiae praestat in
dicium primus humani generis Adam a domino deo in paradiso po-
5 situs uoluptatis, ut aeterna delectatione frueretur ad uirtutem
futurae subolisprouocandam neque enim erat incognitum deo
locum eum errori daturum et ceteris propositam spem salutis esse

debere, qua in praereptam humano sedem generi contenderent

refonnari et idem per speciem serpentis, quae praefigurauit de-
,

10 lectationis illecebras, uxoria persuasione deceptus. occasione igitur 2

accepta aduersarius per delectationem mini operatus est mortem,

itaque quod diuina gratia tributum erat ad uitam, factum est mihi
inmortem eoque faciliorem inimicus assensum hominis habuit ad
lapsum, quo speciem praetendit naturae, delectarunt enim opera
15 sua dominum, delectarunt prima naturae exordia, quae uidens
dominus ait : b o n a u a 1 d e.
2. Laudant angeli dominum, psallunt ei potestates caelorum
et ante ipsum initium mundi Cherubim et Seraphim cum suauitate
canorae uocis suae dicunt : sanctus sanctus sanctus.

4 cf. Gen. 2, 15 10 cf. Rom. 7, 8. 13 12 cf. Rom. 7, 10 16*Gen. 1, 31

18 ante initium mundi] cf. Hex. I 5, 19 19 Esai. 6, 3

De codicum praescriptionibus cf. Praefatio initium usque ad non

imparem pag. 6, 22 deest in B

lej. B praescribunt: In psalmos Dauidicos piaefatio a Praefatio v 1 Quoniam

summum uirtuti incentiuum v ACav 2 delectatione A
uirtuti calcar* C
4 Adam] add. et /9 uoluptatis positus ACav 6 futuris Cml sobolis

(ita codd.)] sctis ACml 8 quia Cml in praeraptam ACm2 interruptam

Cml in praeraptam v sed enim Cml 9 quae om. EF 10 illecebram pav
uxori (add. s Am2) ade AC 13 eoque] eo quod DF 14 quo] enim ACv delec-
tauerunt utroque loco DF 18 cherubin codd. seraphin ACDF 19 conorae Q
1*
 4 Explanatio

innumera angelorum milia adsistunt et seniores et turba magna

sieut uoces aquarum multarum concinunt alleluia, ipsum :

axem caeli fert expressior sermo cum quadam perpetui concentus

suauitate uersari, ut sonus eius extremis terrarum partibus au-
2 diretur, ubi sunt quaedam secreta naturae, nee id ab usu naturae 5

alienum uidetur, quandoquidem uox missa gratiore plausu e

nemoribus resultet aut montibus et suauiore sono reddant quod
acceperint. in scopulis quoque ipsis et lapidibus repperit natura
quod delectaret; aliorum specula, aliorum usus delectat aut gratia,
ferae ipsae atque aues loci amoenioris aut modulations uocis de- 10
lectatione mulcentur, lactantibus quoque paruulis aut seueritas
terrori est aut blanditiae uoluptati. naturalis igitur delectatio est.
3. Unde et Dauid sanctus, qui aduerteret, unde homo et qua
esset fraude deiectus nam si tenuisset infusam sibi a domino
aeternae illius caelestisque delectationis gratiam nee saecularibus 15
captus amisisset illecebris, numquam tarn miserabilis aerumnae
subisset iniurias , itaque reparare earn studens et reformare psal-
lendi munere caelestis nobis instar conuersationis instituit.
4. Etenim licet omnis scriptura diuina dei gratiam spiret, prae-

cipue tamen dulcis Psalmorum liber, quandoquidem ipse Moyses, 20

qui piano gesta maiorum sennone descripsit, ubi tamen per Mare
Rubrum populum patrum memorabili admiratione transduxit, de-
mersum aspiciens regem Pharaonem cum suis copiis, in maiora
ingenium attollens suum, quia maiora uiribus suis fuerat assecutus,
2 canticum domino cecinit triumphale. Maria quoque tympanum 25
sumens ceteras hortabatur dicens cantemus domino, glo- :

riose enim honorificatus est; equum et as-

2 cf.
Apoc. 19, 6 19 cf. II Tim. 3, 16 25 cf. Ex. 15 26*Ex. 15, 21

def. B 1 pr. et om. pa 3 axem caeli] celum maxime D maxime celum EF

expressior om. sermo] add. foris 0; cf. Expos, ps. 118, iractat. 12, cap. 20
p
4 adderetur AC 6 e nemoribus om. pa 1 resultet post montibus tr. pa aut] in pa
8 repent a v naturae Cml Ouisus^a 10 amenitate /? modulatoris uoce p
delectatione om. p 11 lactentibus CDFav 13 aduerterat p 17 itaque
om. a et] ac pav 18 instar 19 omnis om. p 19 in scriptura p dei

spiret] se gratia inspirat p 22 ammiratione ACDF 23 pharao CE in] ut

ad 24 attolleret C assequuius C 25 timpanum DF
 psalmi 1, 26 5

censorem proiecit in mare, ipse etiam Moyses cum

legem domini legisset, quo eius memoriam
pectoribus affigeret au-
dientium, per canticum locutus est dicens: audi caelum,
et loquar; expectetursicut pluuia eloquium
smeum et descendant sicut ros uerba me a, si-
cut imber super gramen et sicut nix super
f a e n u m.

5. Delectatur igitur cantico deus non solum laudari, sed etiam

Moyses tune maxime cantico usus est, quando

reconciliari. inde et
to caelum testificabatur et terrain, ut salutem suam caelestis sono
gratiae concinentem auidius mundus audiret et sacrae suauitate
dulcedinis in aeternum legis obseruantia mentibus inoleret hu-
manis. denique legis tabulae priusquam cantico firmarentur, per in- 2

dignationem Moysi fractae et comminutae sunt; ubi uero tali signa

ls culo consecratae sunt, humana locum ira non habuit, quia sancti-
ficatio earn sacrae suauitatis exclusit.canticum itaque domini sicut
ros mollior descendit e caelo et fidem sicut gramen imbre hominum
quodam gratiae spiritalis infudit. duo igitur haec cantica in libris

Moysi tamquam duo mundi oculi caelique lumina totum corpus

20 operis eius illustrant.
At uero Dauid principaliter a domino ad hoc munus electus
6.

est, ut, quod in aliis rarum praeminere reliquo operi uidetur, in hoc

iuge et continuum refulgeret. unum canticum legimus in libro

ludicum, reliqua historiae more decursa, quibus expressa sunt gesta
25 maiorum. unum Esaias canticum scripsit, quo legentium corda
mulceret, in reliquis terribili tuba correptionis infremuit. canticum 2

ei ne quidem inimici obicere potuerunt, qui eum propter alia

ipsi
dicta usque ad necem sunt persecuti. unum Danihel, unum Habacuc,

3*Deut. 32, 12 13 cf. Ex. 32, 19 23 cf. ludd. 5 25 cf. Esai. 12

27 cf. Expos, in ps. 118, tractat. 3, cap. 44 28 cf. Dan. 3, 52 sqq. Hab. 3

def. B 2 peccatoribus Fml affligeret Dml 4 exspectetur Ev 6 ymber Aft

et om. Aftv 7 fenum uel foenum codd. 12 obseraantiam E 14. 19
Moysis
Av ubi 15 sunt om. ft 17 ymbre ft 18 haec om. ft 19 corporis Cml
22 praeeminere E, add., rarum A operi scripsi opere codd. v in opere a
e reliquo opere Engelbrecht 24 istoriae A 25 esayas A ysaias Cft 26 ter-
ribilis ft correctionis C 28 daniel Cftav abacuc AC abbacuch D (h s. I.)

abbacuhc F Abacuch a
 6 Explanatio

Salomon ipse Dauid

filius, licet innumera cantica cecinisse dicatur,

unum tamen quod ecclesia receperit Canticorum canticum dereli-

quit; scripsit idem Prouerbia. in aliis igitur singula aduertere licet.

7. Historia instruit, lex docet, prophetia annuntiat, correptio

castigat, moralitas suadet in libro Psalmorum profectus est omnium 5

;

et medicina quaedam salutis humanae. quicumque legerit, habet

quo propriae uulnera passionis speciali possit curare remedio.

quicumque cernere uoluerit, tamquam in communi animarum gym-
nasio et quodam stadio uirtutum diuersa genera certaminum rep-

periens praeparata id sibi eligat, cui se intellegit aptiorem, quo 10

2 facilius perueniat ad coronam. si quis gestastudet recensere maiorum
atque imitari uelit, intra unum psalmum totam paternae historiae
seriem accipit conprehensam, ut thesaurum memoriae conpendio
lectionis adquirat. faciliora quoque uidentur quae breuius expli-
cantur. illud etiam quantae altitudinis, quod breui interuallo offen- 15
sionum aduersa distinxit et reconciliationis secunda subtexuit, ut
simul cognosceres, quid incredulitatis obesset offensa, quid fides
3 prompta conferret! si quis uim legis explorat, quae tota in uinculo
caritatis est qui enim diligit proximum legem
i mp 1 e u i t ,
in psalmis legat, quanto dilectionis affectu pro 20
totius plebis obprobriorepellendo periculis segrauibus solus obiecerit;
in quo non imparem caritatis gloriam triumpho uirtutis agnoscet.
si quis correptionum saeua formidat, audiat dicentem: d o m i n e,
ne in ira tua arguas me neque in furore tuo
c or rip i as me et discat, quemadmodum debeat irati iudicis 25

4 temperare censuram. si quis patientiae cognoscere gestit exemplum,

legat in psalmis si reddidi retribuentibus mihi
:

mala et aduertat, quia praeceptum euangelicum spiritu prae-

uidit, uirtute praeuenit. habes itaque illud prouerbiale, quia a n- m

12 cf. Ps. 77, 9 sqq. 19 Rom. 13, 8 23*Ps. 6, 2 27 Ps. 7, 5 28 cf.

Matth. 5, 39 29 *Prou. 14, 30

def. B 2 recepit C 3 scripsit Prouerbia om. v 4 ystoria A istoria C cor-

rectio C 1 spiritali F
remedio curare Cfi 8 certare a 9 reperiens ACav
11 maiorum recensere studet C/9 recensere maiorum stud eat av 12 ystoriae A
14 acquirat codd. av 16 ut 17 obesset] docens quid p 21 opprobrio ADF
22 caritatis] incipit B gloriam caritatis ft 23 correctionum Aaudiet av
24 in (post ne) om. A 28 auertat C 29 prouerbiale illud Fml
 psalmi 1, 6 9 7

suetus homo cordis est medicus. si quis praeterea

aduersus nequitiae spiritalis incursus uult esse munitus, quid magis

quam psallendum sibi esse nouerit? psallebat Dauid adulescentior
et Saulis nequam spiritum fugabat, qui eum antea stringebat.
5 8. De autem prophetiae quid loquar? quod alii annun-
uirtute
tiauerunt per aenigmata, huic soli palam atque aperte uidetur
esse promissum, ut dominus lesus ex eius semine nasceretur, sicut
dixit ad eum dominus de fructu uentris tui ponam
:

super sedem tuam. in psalmis itaque nobis non solum 2

10 nascitur lesus, sed etiam salutarem illam suscipit corporis passio-

nem, quiescit, resurgit, ascendit ad caelum, sedet ad dexteram
patris. id quod nemo praesumpserit hominum dicere, hoc solus hie
propheta annuntiauit, postea ipse dominus in euangelio prae-
dicauit.
is 9. Omnes praeterea scriptores psalmorum in suis scriptis
exempla posuerunt aut
aliqua dicta
superiorum; psalmi nihil
praeter quod suum est habent. quid igitur psalmo gratius? unde
a u d a t e, inquit, dominum, quo-
pulchre ipse Dauid : 1

niam bonus est psalmus; deo nostro sit iocun-

20 da decoraque laudatio. et uere psalmus enim benedictio ;

populi est, dei laus, plebis laudatio, plausus omnium, sermo uniuer-
soi^im, uox ecclesiae, fidei canora confessio, auctoritatis plena de-
uotio, libertatis laetitia, clamor iocunditatis, laetitiae resultatio.
ab iracundia mitigat, a sollicitudine abdicat, a maerore alleuat; ^
25 nocturna arma, diurna magisteria, scutum in timore, festum in
sanctitate, imago tranquillitatis, pignus pacis atque concordiae,
citharae modo ex diuersis et disparibus uocibus unam exprimens
cantilenam. diei ortus psalmum resultat, psahnum resonat
occasus.

2cf. Eph. 6, 12 3 cf. I Reg. 16, 23 8 Ps. 131,11 18 Ps. 146, 1

3 quam] quod ACav adolescentior ACpav 4spiritusjFa fugabatur

DFa quia Cml 5 prophetica ft annuntiarunt BC 6 uideatur
9 tuam] meam BCE 10 lesus] xpc BCDF corporis om. ft 11 resurrexit B
12 praesumpserat av 18 pulcre E dominum om. Aftav 23 et laetitiae
B teste b 24 ab om. ft iracundiam mitigat sollicitudinem abdit merorem fta
abdit** A 25 diuina ABmlCfi 26 tranquilitatis C 27 cythare DF
 8 E xplan atio

3 Mulieres apostolus in ecclesia tacere iubet, psalmum etiam

bene clamant; hie omni dulcis aetati, hie utrique aptus est sexui.
hunc senes rigore senectutis deposito canunt, hunc ueterani tristes
in cordis sui .iocunditate respondent, hunc iuuenes sine imiidia
cantant lasciuiae, hunc adulescentes sine lubricae aetatis periculo 5
et temptamento concinunt uoluptatis, iuuenculae ipsae sine dis-

pendio matronalis psallunt pudoris, puellulae sine prolapsione

uerecundiae cum sobrietate grauitatis hymnum deo inflexae uocis
4 suauitate modulantur. hunc tenere gestit pueritia, hunc meditari
gaudet infantia, quae alia declinat ediscere; ludus quidam est iste 10
doctrinae maioris profectus quam cum seria traditur disciplina,
quantum laboratur in ecclesia, ut fiat silentium, cum lectiones
leguntur! si unus loquatur, obstrepunt uniuersi ; cum psalmus le-
gitur, ipse sibi est effector silentii; omnes locuntur et nullus obstrepit.
5 psalmum reges sine potestatis supercilio resultant, in hoc se mini- 15
sterio Dauid gaudebat uideri; psalmus cantatur ab imperatoribus,
iubilatur a populis. certantur clamare singuli quod omnibus proficit.
domi psalmus canitur, foris recensetur; sine labore percipitur, cum
uoluptate seruatur. psalmus dissidentes copulat, discordes sociat,
offensos reconciliat; quis enim non remittat ei, cum quo unam ad 20
deum uocem emiserit? magnum plane unitatis uinculum, in unum
chorum totius numerum plebis coire. dispares citharae nerui sunt,
G sed una symphonia. in paucissimis chordis saepe errant digiti arti-
ficis, sed in populo spiritus artifex nescit errare. psalmus nccturni
operis commercium, diurnae requiei stipendium, institutio incipien- 25
tium, perfectorum angelorum ministerium, militia
confirmatio,
caelestis, hostia spiritalis. et saxa respondent; psalmus
psalmum
canitur et ipsa etiam saxosa pectora molliuntur; uidemus flere prao-
duros, flecti inmisericordes.

1 cf. I Cor. 14, 34 24 psalmus cet.j cf. Basil, horn, in ps. 1, cap. 2 post
init. 26 cf. Luc. 2, 13 27 cf. I Petr. 2, 5

1 tacere in ecclesia 4 inuidio Bm2 5 adolescentes ACpav 1 pu-

ellae BC 8 yranum BC pa9 teneri B
gestat Cml
tenera11 seria]
add. alia a 13 obstrepit @a uniuersis ABmlfta 14 loquuntur BC
16 ab imperatoribus cantatur DEmlF ] 7 certant
Bm2Cfiav clamore B
22 cytharae DF 23 simphonia cordis BCDF 24 populo] ps*lo (= psal-
mo) Bm2 25 diuinum A diuine DF diuturnae a 26 perfectarum B milicie A
 psalmi 1, 912 9

psalmo doctrina cum gratia; simul tantatur ad

10. Certat in

delectationem, discitur ad eruditionem. nam uiolentiora praecepta

non permanent; quod autem cum suauitate perceperis, id infusum
semel praecordiis non consueuit elabi. quid est quod non tibi occurrat

5 psalmos legenti ? legoin his canticum pro dilecto

et
sacrae desiderio caritatis inflammor, in his torcularia diuini mysterii

recognosco, in his reuelationum gratiam, resurrectionis recenseo

testimonia, repromissionis munera, in his disco uitare peccatum,
dedisco erubescere paenitentiam delictorum. tantus rex, tantus
10 propheta suo me prouocauit exemplo, ut aut commissum studeam
extenuare peccatum aut non commissum cauere.
11. Quid psalmus nisi uirtutum est organum, quod sancti
igitur
spiritus plectro pangens propheta uenerabilis caelestis sonitus
fecit in terris dulcedinem resultare? simul, cum ille in fidibus et

15 chordis, hoc est in reliquiis mortuis diuersarum uocum modulatus

discrimina diuinae laudationis ad caelestia dirigeret cantilenam,
docuit utique prius nobis peccato esse moriendum et tune demum
in hoc corpore diuersa opera discriminanda uirtutum, quibus ad do-

.
minum deuotionis nostrae gratia perueniret, ut occupatis intentione
20 caelestium nulla inreperet terrenorum libido uitiorum, simul animus
caelestis gratiae suauitate nitesceret. n:erito igitur tanti ministrum
muneris dominus laudaiis ait: inueni Dauid secundum
cor me u m.
12. Aiunt etiam eorum, qui cithara canunt, peritiores intus
25 canere, ut ferunt fabulae de Aspendio citharista, causas quoque
modulaminum et quaedam claustra rhythmorum in superiore parte
esse psalterii. docuit ergo Dauid intus nos canere oportere, intus

5 Ps. 44, 1 6 cf. Ps. 8, 1 cet, 8 cf. Ps. 50, 3 sqq. 15 uocum dis

crimina] cf. Uerg. Aen. 6, 646 17 cf Rom. 6, 2 10 .22 Act. 13, 22 . 25 cf.

Cic. Uerr. 1 20, 53 causas cet.] cf. Basil. homiJ. in ps. 1, cap. 2 extr.

2 dicitur AC 3 perceperit ft 4 occurrat tibi C 5 psalmus ABml

6 misterii ctDF 11 exstenuare A comissum D 15 cordis cDF relequiis
Ami reliquis BC mortuis] motibus in ras. C modulatur^ 16 ut diuineF
laudationes Ami cantilena A 18 deum p 19 deuotio /? gratiae DF
20 irrumperet /? 24 cythara t# 25 aspendio, in mg. uel asclepio B, asclepio,
in mg. uel aspendio C cytharista AF chytarista D 26 ritmorum A morum/l
27 pr. intus] ita
 10 Explanatio

quemadmodum canebat et Paulus dicens :orabo spi-

psallere,
r orabo et mente; psallam spirit u, psallam
i t u,
et mente, et ad superiorum intuitum uitam nostram actusque
formare, ne delectatio dulcedinis excitet corporis passiones, quibus
non redimitur nostra anima, sed grauatur, cum ad redemptionem 5

animae suae psallere se sanctus propheta memorauerit dicens:

psallam tibi, deus, in cithara, sanctus Israel,
gaudebunt labia me a, cum cantauero tibi, et
anima mea quam redemisti. sed iam psalmi istius, qui
propositus est nobis, ingrediamur exordia. 10
13. B e a i u s, inquit, uir qui non alii i in cons Hi o
impiorum. quam aptum, quam oportunum principium namque !

ut qui agonis aliquam sollemnitatem receperint exhibendam,

hi,

proponere praemium solent, iactare coronae nobilitatem, quo cer-

taturi studio maiore conueniant, nisu quoque propensiore decertent, 15

ita dominus noster lesus regni caelestis gloriam, perpetuae quietis

gratiam, uitae aeternae beatitudinem ad uirtutis humanae incentiua

2 proposuit. imperator quoque, cum progreditur ad bellum, donatiuum
militi et promotiones dignitatum in numeris militaribus pollicetur,
ut spes commodi furetur labores et metum abscondat periculi. 20
uelut praeco igitur magni imperatoris sanctus Dauid hortatur milites,
athletas uocat, praemium exprimit dicens beatus uir qui
:

non abiit in consilio impiorum. a praemio coepit,

ut pondus futuri certaminis eleuaret, mercedem praemisit, ut unus-
quisque praesentium rerum sollicitudines ac labores corde transi- 25
liens ad emerendam beatitudinem futurorum auida festinatione
1
3 contenderet beatus inquit, uir quid plus potuit homini donari
,
.

quam quo nihil amplius potuit deo apostolica auctoritate defeni?

1 I Cor. 14, 15 7*Ps. 70, 2223 11 . 22 Ps. 1, 1 20 furetur labores]

cf. Uerg, Aen. 5, 845

4 ne om. BCml 6 suae] nostrae a 7 deus om. ACav cythara codd.

10 exordia] add. a: Primi psalmi Dauidici enarratio 11 . 23 habiit AmlBFml
13 hii Cp ii av . solempnitatem aD sollennitatem
E sollempnitatem F exi-

bendam A 14 solent praemium C 15 maiori quoque] que a decer-

nantBCwidecertant.E 19inom.a 20 laborem a periculoB 21 orta-

tur BC 22 adletas BCml aulites (sic) 23 concilio Cav 24 promisit A
26 beatidinem C 27 dari Av
 psalmi 1, 1214 11

be at us enim e t solus potens et rex regum et

dominus dominantium deus dictus est. ille solus potens,
ille rex regum, ille dominus dominantium beatitudinis tamen non
supergreditur potestatem; donauit nobis appellationis eius commune
5 consortium, quae digna aestimata est honore diuino.
Consideremus nunc, qua ratione beatus uir dixerit et non
14.

magis cum uterque sexus uocetur ad gratiam.

beati homines ,

numquid a consortio beatitudinis exclusit mulieres, quia uirum

solum beatum nuncupauit? absit, quia nee a consortio creaturae
10 exclusit deus feminas, quia prius uirum condidit. dixit enim deus: 2

faciamus hominem secundum imaginem no-

stram et secundum similitudinem nostram,
e t fecit, inquit, deus hominem, ad imaginem
dei fecit ilium, masculum et feminam fecit
is e o s. in homine uterque signatur, in uiro sexus exprimitur. sed

quemadmodum, cum homo dicitur, uterque comprehenditur, ita,

cum uir nominatur, et mulier cuius uir ille sit intellegitur. denique 3

haec uocabitur, inquit, mulier, quoniam de uiro

suo sumpta est. accedit illud, quoniam, quorum natura
20 eadem, eorum operationes utique non possunt esse discretae, et
quorum opus aequale, eorum utique aequalis et merces. uirum
igitur scriptura dicendo consortem copulae non praetermisit, quia
et hominem dicendo consorte^n non tacuit naturae, itaque quern- 4

admodum illic hominem factum legimus et, cum sit una natura,

25 tamen principalem sexum prius creatum negare non possumus,

ita et hie, cum legimus uirum, de principali portione sexum quoque

subparem recognoscimus. paria igitur studia uirtutis, quia par prae-

rogatiua est creaturae. quid autem sexum discutias, ubi non corporis
a te, sed animae certamina postulantur, quae sexum non habet?
so non ergo illic discernas honorem, mercedem diuidas, ubi non discer-
nitur sexus. non incaute tamen, si prior uocetur ad exercitium, 5

i -i Tim. 6, 15 6 cap. 1418] cf. Basil, horn, in ps. 1, cap. 3 ll*Gen.

1, 2627 18*Gen. 2, 23

1 et ante rex om. DF 2 domininantium (alt. i ex a,) A 3 beatitudines

Cml 4 nobis om. DF apellationis AmlB 23 creaturae Bp et mg. a
26
quo(jue om.
A
27 supparem Am2Cm2 suparem Cml quia par usque ad
p. 12, 21 non enim statim desunt in a, spat. uac. relict, in BC
 12 Explanatio

qui fuit posterior ad lapsum. quae male coepit, sequi debet, non
praecedere; uel post experimentum sit uerecundior. male Eua na
turae ordinem praetermisit, expectare debuit praecedentem.
astute serpens a posteriore coepit; ideo propheta ad superiorem re-
uertitur, eum utique qui lapsus non esset, nisi esset posteriorem 5
secutus.
15. Denique prius nos reuocauit a lapsu quam ad palmam
uictoriae prouocauit. b e a t u s, inquit, uir qui non abiit
in consilio impiorum. uide, ubi beatus appelleris, o homo :

non in diuitiis, non in potestatibus et honoribus, non in nobilitate 10

generis aut decore et pulchritudine, non in corporis salubritate, in

quibus nihil naturae est bonum; denique non solum facilem com-
mutationem habent in contraria, uerum etiam ministerium ad cul-
pam exhibent ei, qui uti his nesciat. quis enim iustus propter pecu-
niam, quis humilis in potestatibus, quis misericors propter nobili- 15
tatem, quis castus propter decorem? illecebrosa haec magis sunt
ad peccatum quam fructuosa ad uirtutis profectum.
16. Quid sibi deinde uult quod maluit dicere : non abiit
et non stetit quasi de praeterito, cum potuerit dicere beatus :

uir qui non abit in consilio impiorum et in uia peccatorum non 20

stat et in cathedra pestilentiae non sedet ? uide dogma; non enim
statim beatus, qui non est impius aut peccator, propter incerta
2 exitus. non enim otiose scriptum est: ante ne 1 a u- mortem
dau e r i s a 1 i
qu e m. ergo dum in hac uita quisquam est, non
potest definita praedicatione laudari, cum patere adhuc possit 25

autem, qui uitam sine offensione concluserit, iure beati

errori; ille

appellatione censetur, qui utitur consortio beatorum.

17. Sed forte dicas: qua ratione ergo alibi dixit: beatus
qui intellegit super egenum et pauperem? non
enim dixit beatum qui intellexerit, sed eum qui intellegit quoniam, so .

qui bonum operantur, in ipso opere et quo probentur inueniunt,

8 . 18 Ps. 1,1 23*Eccli. 11, 23 (30) 28 Ps. 40, 2

2 ut uel av 4 seipentis Fml 5 eum] eumque DF 7 reuocauit nos

Fml 8 habiit Fml 11 et post decore] aut DF 19 cum] c (
= con) D
20 abiit DF 25 diffinita C cum] quern # qui a
4 petere-9 26 error #
31 quo] quod BCfl
 p sal mi 1, 1418 13

remunerationem sui in ipso opere consequentes, siquidem beatae

fructus est conscientiae bonum factum. qui autem a malo tempe-
rant, non, si semel aut bis declinauerint culpam, statim beati, sed
si potuerint culpae contagium per omne aitae suae tempus euadere.

5 18. Nunc illud occurrit, cur beatum dicere maluerit non eum,

qui pietatis aliquo sit functus officio, sed eum, qui ab impiorum
consilio temperauerit. uidetur enim magis laudandus, qui uirtutis
raunus impleuerit quam qui peccatum euaserit, siquidem nee bos
nee equus nee lapis in peccato esse consueuerit aut sedere in ca-
10 ilia beatitudinis non haber.t fructum, quae
thedra pestilentiae. sed
non habent sensum; nam quomodo perueniunt ad legis
uirtutis

praemium quae non habent sequendae legis affectum? de rationa-

bilibus ergo propositam sententiam uideo, hoc est de nobis. nobis
autem initium bonorum abstinentia peccatorum est, quoniam
is legimus: declina a malo et fac bonum. hie enim ordo
est disciplinae, ut ab inferioribus ad perfectiora contendas, ne
terrearis mole maiorum, qui leuiorum exordio debeas prouocari.
scalarum enim similem esse scriptuta nos docet pietatis ascensum,
per quas uidit angelos domini ascendentes et descendentes sanctus
20 lacob uir exercitationis, qui nobis propositus est, ut per ilium

cognosceremus gradum uirtutis paulatim nos proferre debere et

ita posse ab imis ad summa contendere, si per processus gradiamur

exiguos ad ea, quae uidentur humanae altiora naturae, has tibi scalas
semper habeto propositas. ne timeas, o homo, gradus hos ascendere
25 disciplinae. primus gradus uicinus est terrae, sequens similis est
prioris. sic per aequales gradus ad summa conscenditur. ne fastidias,
o homo, primum ilium uelut uilissimum gradum. ille primus ascen-
sus te a terris separat^ aerem calcas, ubi ab humo eleuaueris uesti-

5 Nunc illud occurrit lin. 15 fac bonum] cf. Basil, horn, in ps. 1, cap. Sextr.
15 Ps. 36, 27 18 scalarum lin. 26 conscenditur] cf. Basil, horn, in ps. 1, cap.
4 init. cf. Gen. 28, 12

2 consientiae Ami 5 quur B 7 munus uirtutis DF 9 consuerit E

consueuerunt Cv
12 rationalibus fiu 13 propositum pa sententiam uideo]
sententiam A esc /to, om. B 16 ne terrearis] deterrearis Bfi 17 maiorum
aDmlF 22 conscendere EC 24 o] ho B 26 priori DEm2Fa 21 uelud D
gradum] add. ascende B s. L Cml 28 humo] umo AmlFml imo, s. scr. uel

humo C eleuas /////// A, elC sine ras., eleuabis ex eleuauis B

 14 Explanatio

gium. in uirtute positus surgendo reliquisti terrain; terram relin-

quis, si culpam declinas. exordium ergo processionis ad uirtutem
est abstinere a peccato.
19. Ut sciamus autem hanc disciplinam esse doctrinae, audi

legem dicentem : non adulterabis, non homicidiums

facies; enim ista praecepta conuenientia uidebantur.
inperf ectis
denique ipse dominus lesus sciens inperfectum, a quo interrogaba-
tur quibus ad uitam aeternam operibus perueniret, respondit ei:
non adulterabis, non homicidium facies, non
2facies furtum et cetera, deinde dicenti, quod fecisset ilia 10

omnia, adiecit uende omnia quae

perfectiora dicens :

habes et da pauperibuset habebis thesaurum

in c a e 1 o, tantumque abesse docuit inter malorum declinationem
et imitationem bonorum, ut haec abnueret qui ilia sibi facilia iudi-
cabat. sed quia nee ilia ascenderat, ideo ad haec se aptare non 15

potuit; nam si dilexisset proximum, potuisset pauperibus subsidia

3 sui patrimonii non negare. ideoque gradum primum legis ascende,
ut possis ad euangelii caeleste fastigium peruenire. unde arbitror,
quod quasi sub lege positus, morem legis in primo psalmo secutus,
ex sua persona sanctus propheta magis cauenda denuntiet quam 20
sequenda proponat, in quadragesimo autem psalmo, qui ex persona
dicitur saluatoris, adhortatio magis uirtutis fiat quam erroris re-
4 pressio; de passione enim saluatoris loquitur, et ideo euangelii
dispensator etiam, sicut possumus aestimare, cum audiuimus di
centem : beati misericordes, et in psalmo aeque propriae 25

passionis et in euangelio misericordiam coronauit. sed adoriamur

jam psalmi explanationem et uirtutem inspiciamus propheticam.

4 cap. 1924] cf. Basil, horn, in ps. 1, cap. 4 5 *Ex. 20, 13 . 15 9 Matth.
19, 18 ll*Matth. 19, 21 19 cf. I Cor. 9, 20 21,cf. Ps. 40, 2 25 Matth. 5, 7

1 liquisti (ex linquisti F) av 2 a uirtute B 3 peccatis DFml 5 di

centem om. A 9 non facies furtum om. DF 10 furtum facies BCEav

14 qui] quia ACEv facilia sibi A 16 alt. potuit p pauperi B 21 qui] add.
est& 22 dicitur] inscribitur v, om. BmlCfi saluatoris inscribitur Bm2C
adortatio A uirtutes Ami ad uirtutem B uirtutum @ depressio fiv 23 salua
toris om. BC 24 existimare a audimus DEm2F audiamus a 25 et 26 pas
sionis om. p aeque sc^psi itaque ABCmla, del. C, om. v\ utique cow*. Engel-
brecht
 psalmi 1, 1820 15

20. B eat us, inquit, uir qui non abiit in con-

silio impiorum et in uia peccatorum non stetit
et in cathedra p estilentiae non s edit, possumus
dicere tres esse species peccatorum, quas hie putamus ex-
5 pressas, cogitationis, operationis, permansionis, beatumque eum
significari, qui et non cogitauerit quod malum est. nam quo 2
modo potest beatus esse, qui suis cogitationibus accusantibus
die iudicii reuincendus est? etiamsi hominem fefellit,
testem refugit,. accusatorem euasit, se tamen sui accusatorem
10 uitare non poterit,* quern maxime debet timere, quia et
accusatorem habebit et confitentem reum. beatus ergo est, s

qui et non cogitauerit quod malum est et non operatus fuerit

quia interdum
-
peccatum et sine cogitatione delinquimus;
ex multiloquio enim non effugimus peccatum et non perseuera-
15 uerit in peccato. uel sic: qui et non cogitauerit quod esset erroris
uel in ea cogitatione non non perseuerauerit in his
steterit uel certe

cogitationibus, quas haec utrum recte

plenas erroris aduerterit. sed 4

conueniant, qui legerit aestimabit. nam qui semel male cogi-

tauit, nee stare in eo debuit nee perseuerare. sed etsi non perseuera-
20 ucrit, beatus esse non potuit, quia stetit in eo quod improbe cogitauit ;

etsi non stetit, tamen eo ipso, quod cogitauit male, utrum habeat
beatitudinis fructum, clementem aliquem quaerere debet inter-
pretem. postremo quia nemo potest dicere mundum se habere cor, 5
esto ut ueniabilis cogitatio sit: numquid ueniabilis operatic pecca-
25 torum? postremo si ueniabilis static, numquid etiam plena beati
tudinis eo, quod non perseuerat
in crimine ? deinde- qui non cogitauit

quae inproba sunt, quomodo in peccato stare potuit aut perseuerare ?

ut beatus sit, qui tria haec iure seruauerit, certe ordo diuersus est. e

1 Ps. 1, 1 7 cf. Rom. 2, 1516 14 cf. Prou. 10, 19 23 cf. Prou. 20, 9

1 habiit AmlB 6 et s. I C 8 in die pav, cf. Expos, ps. 118, fractal.

5, cap. 47 extr.; 7, cap. 13 extr. 10 uitare 11 accusatorem om. pa 15 esset]

fuit pa, om. A 16 iis Bav 19 non om. BC perseuerauit Bm2Ca
21 tamen] add. in Bp 24 non quid Dml nunquid Dm2E 25 nunquid ft
26 perseuerauit B perseuerauerit Cv 27 improbra Fml 28 tria] ita (i s. I) C
seruauerit] add. hie profecto beatus erit (haec in mg. B) et BC diuisus BC
est om. BCp
 16 Explanatio

primum est enim, ut non perseueret in peccato, secundum, ut non

non cogitauerit quod esset erroris. qui
steterit in eo, tertium, ut
enim non perseuerauit, potuit tamen stare, qui non stetit, potuit
cogitare, qui autem nee cogitauit, uere beatus est.
21. Unde alteram quoque traditionem non praetermittendam 5

putaui, quo tres gradus recto ordine factos asseramus, ut, qui
beatus uult esse, non abeat in consilio impiorum, hoc est in eorum
cogitationibus non ambulet, deinde non stet in uia peccatorum, tertio
%

2 non sedeat in cathedra pestilentiae. (tu igitur, qui) ad ecclesiam

factus es christianus, uel tu, qui ad gratiam tendis, abstine ab im- 10

piorum consiliis, ut possis dicere : ne perdas cum impiis,

deus, animam meam et cum uiris sanguinum
u i t a m meam
nee cogites quae sunt impia. quae mint ilia nisi
quae in dei excogitantur iniuriam? pietas enim prima in deum,
3 secunda in parentes. et quidem inimicus inserit frequenter diuersa 15
mentibus nostris et ideo caute propheta cogitationes magis quam
infusiones inprouisas putauit ad crimen tenendas. abstinuisti ergo
ab impiorum consiliis; recte, non tamen statim beatus. caue etiam,
ne in uia peccatorum steteris.
22. Quanto examine scripturae diuinae uerba ponuntur! etenim 20

quia omnes sub peccato sumus, non a te exigit quod ultra naturam
est, ut peccatum non facias, quia nee unius diei infans sine peccato,
sed ut non maneas in peccato quadam statione diuturna. non omnes
impii sunt; ideo reuocaris ab omnibus cogitationibus et coniura-
tionibus impiorum; sed omnes peccatores; ideo ammoneris ut desinas 25
peccare. si fueris adulescentioris lapsus aetatis, debet te maturitatis
emendare processus. ergo in grauiora non abeas, in leuioribus non
2 stes habes hoc et in Esaia dictum a domino : exi a Babylone

1 1 Fs. 25, 9 21 cf. Gal. 3, 22 22 cf. Hiob 14, 45 28*Esai. 48, 20

1 perseuerauerit ftav 3 perse uerauer it v 4 nee] non ft

6 ut om. ft

1 habeat Ami 9 tu igitur qui cod. Thuaneus apud /*, om. mei et a in ecclesia v
10 tu om. v 11 consciliis Ami 12 deus om. ft cum] a ft 13 ne BC 17 tenen

das] add. non ft

18 statim 19 peccatorum om. ft
22 qui a 24 sunt s. I. #,
om. Fa cogitionibus C commutationibus Cml 25 admoneris Bav 26 pec-
care om. ft si om. ftav fuerit Bm2Cml (ut uid.) ftav adolescentioris ACftav
te] eum BCmlftav 27 abeas] habeas BmlFml 28 ysaia Cft babilone

codd., Item infra

 p sal mi 1, 2023 17

fugiens a Chaldaeis, hoc est: etsi intrasti in con-

fusionem uitiorum, exi non oportuit intrare, sed ingressus es carnis
lege cogente et captiuante te in lege peccati; exi, egredere uel serius,
exue te seruitio graui. non potuisti non introire in peccatum per
5 fragilitatem datur tibi exire peccato per sobrietatem. exi ergo de
;

Babylone fugiens a Chaldaeis. Babylon confusio est, quae uirtutum

ordinem non tenet; confusa enim inlecebris mente delinquimus.
Chaldaei sunt, qui siderum cursus uanae studio superstitionis ex- 3

plorant et impiae serunt gentilitatis errores. ab his fuge, ne te ca-

10 piant, ne te graui laqueo captiuitatis innectant. Abraham Chaldaeus
fuit, sed fugit a Chaldaeis et ante legem; tu sub lege iam natus es,

fuge ab impiis. ille hereditatem patrum respuit, ut fidei possideret;

tu successionem corporis derelinque, hereditatem deuotionis adquire.
23. Si autem in peccato non steteris, nee sic beatus; adhuc habes
is quo carere debeas. multae sunt inlecebrae, multi a uirtute deflexus,
grauia inritamenta sunt uoluptatum, grauis fomes auaritiae,cupidi-
tas potestatum, honoris ambitio, quae uelut ueneno quodam mentes
hominum et quadam animas pestilenti uitiorum tabe contaminant,
haec est cathedra pestilent iae, super quam sederunt scribae et Phari-
20 saei, qui inponunt hominibus onera grauia, ipsi autem digito nolunt
ea mouere. has cathedras de templo saluator eiecit eorum, qui se de 2

honore iactarent, primatus quaererent dignitatum, eorum, qui

sacerdotio uel primatu honoris uterentur ad quaestum, eorum,

qui indulgentes gulae nequaquam debitam continentiae praestarent

25 custodiam. haec uera est pestilentia; denique Heli filii erant filii

pestilentiae. in hac quadam sede uitiorum prohibet scriptura

nos ceruicem reflectere uiresque totius corporis reclinare. aduerte
igitur proprietates.

3 cf. Rom. 7, 23 10 cf. Gen. 12, 1 . 4 19 cf. Ps. 1, 1 cf. Matth. 23, 2
20 cf. Matth. 23, 4 21 cf. Matth. 21, 12 25 cf. I Reg. 2, 12

3 serius] seruus Aa uei seruus Cm2 s. I. 5 de] a v 8 ealdaei D syderum

BCFa 9 ferunt B 10 habraam AB abraam F 11 fuit om. p iam om.
fiav dam(p)natus 15 quod B 16 sunt irritamenta uoluptatis C
18 pestilentia 20 honera AmlBml 21 ea mouere] amouere B 24 prae-
stare uolebant BC 25 pestilentia] pestilentiae Cml 26 nos scriptura BFa
27 inflectere {$av
LXIV. Ambros. pars. 6. Petschenig. 2
 18 Explanatio

24. Beatus qui in uia peccatorum non stetit et in cathedra quo-

que pestilentiae non sedit. uiam dici uitae hums cursum in dubium
non uenit, cum ipsa scriptura dicat : in uia hac qua ambu-
labam absconderunt laqueum mini, et: esto
consentiens aduersario tuo cito, cum dum es 5

2 illo in uia. etenim quamdiu cursum uitae huius currimus,

habemus semitam per quam ambulamus cotidie, donee perueniamus
ad finein; etsi non uidemur corporaliter ire, progredimur. nam
sicut in nauibus dormientes uentis aguntur in portus, etsi nullus
quiescentibus sensus est nauigandi, tamen cursus eos urget ad 10
finem et impellit ignaros, sic uitae rostrae spatio defluente ad
3 proprium unusquisque finem cursu latente deducitur. unde dicitur:
surge qui dormis tu enim dormis et tempus tuum ambu-
lat et uide ne, dum diu dormis, praetereat tempus. ideo, etsi

dormis, cor tuum uigilet, cor tuum non ferietur; si cor otiosum non 15

sit, non sunt otiosa tempora tua. in uia es, o homo; ambula, ut
peruenias, ne te nox in uia occupet, ne consumatur dies uitae, ante-
4 quam progressum uiator es uitae huius, omnia
uirtutis acceleres.

transeunt, omnia post te fiunt, omnia in hac uia cernis et transis.

uidisti amoenitatem arborum, herbarum uiriditatem, puritatem 20
fontium et quodcumque huiusmodi, quo delectantur oculi, iuuit
spectare: delectauit parumper attendere; dum attendis, pertransisti.
iterum, dum
ambulas, incidisti scopulosum et confragosum iter,
concaua rupium, praerupta montium, densa siluarum: taediasti
5 parum; iterum transisti. talis haec uita est, cuius nee prospera per- 25
manent nee aduersa diuturna sunt. ergo quasi in uia locatum neque
secunda extollant neque aduersa te frangant nee plausibilia

1 cf. Ps. 1, 1 3 Ps. 141, 4 4*Matth. 5, 25 8 nam sicut cet.] cf. Basil,

horn, in ps. 1, cap. 4 sub fin. 13 Eph. 5, 14 14 cf. Cant. 5, 2

1 beatus (add. uir C) qui codd. a et v et om. fa quoque om. v

2 dicit B 3 quam B 5 auersario B dum] cum ft 6 quamdiu scripsi
quoniam codd. av 1 ambulemus a 8 ire] sentire BCp 9 uento BCp
portump fort (et), etsi lOurguetcc 11 defluente spatio DEmlF 12 la-
bente Cml 15 occiosum Fml non om. AC
17 te] et a nox] add.
te BC 18 progressu BC 19 uita 22 panimper ex pauper C 23 scopu-
lasum Cml 24 taedia stirparam BC
 psalmi 1, 2425 19

demorentur nee maesta detineant. festina semper ad finem, festina,

ut peruenias; elige tamen uiam, antequam curias.
25. una iustorum, altera peccatorum, una
Duae uiae sunt,
qua dixit propheta: et uide
aequitatis, altera iniquitatis, de
ssi est uia iniquitatis in me. non solum autem uita
nostra uia est, sed etiam ipsa uita nostra aut uirtutis uia est aut
caue igitur, ne in te gressus suos collocet auaritia et sis
iniquitatis.
uia criminis, ne inprobitas, ne libido et sis uia iniquitatis itineran-
tibus detrita flagitiis. licet tibi eligere quos sequaris, aut iustos aut
10 iniustos. iustorum uia angustior est, iniustorum latior; ilia sobrietatis 2

angustior, haec ebrietatis latior, ut possit capere fluctuantes; haec

habet saeculi huius inlecebras, ilia habet futurorum praemia. in istis
fructus praesentior, in illis spes tardior; quae enim suauia sunt, non
differunt diuturnam expectationem, sed praesentem habent per-
15 functionem, quod autem serium est labore quaeritur, quod beata

quod oculus non uidit nee

cogitatione uix capitur,
auris audiuit quae praeparauit deus diligen-
t i b u s s e. difficile solemus credere quae non uidemus et ideo 3

anima aestuat et hue atque illuc uelut oculos quosdain circumfert

20 cogitationes suas. tune illi occurrunt diuersae rerum species seque
off undunt si ad sempiterna intendat, uirtutem eligit, si ad praesen-
;

tia, uoluptatem praeponit. graue et iniquum certamen aduersus

delectationes praesentium. hie libertas est cupiditatum, illic serui- 4

tutis iniuria facere quae non uis et ab his quae desideraueris abs-
25 tinere; hie conuiuium, illic ieiunium, hie intemperantia gaudiorum,
illic perseuerantia lacrimarum, hie saltatio, illic oratio, hie cantus
dulces, illic gemitus graues. scriptum est quidem: cor sapien-
tium in domo luctus et cor stultorum in domo
3 cap. 25] cf. Basil, horn, iu ps. 1, cap. 5 4*Ps. 138, 24 10 cf. Matth.
7, 13. 14 16*1 Cor. 2,9 27*Eccle. 7, 56
1 remorentur av 3 et peccatorum altera ft 5 est post me tr.
autem] ergo @av 6 etiam] add. in @av 8 iterantibus Cp 9 quo B
14 diferunt B defertur Cml habent praesentem v 15 serum ACm2a est om.

bCmlfi quaeritur] add. eo Cm2v a beuLa (Jav 16 quod] quia v 17 auris

om. Cml 18 quae] quod F 21 offendunt Bml ostendunt si ad prae-

sentia 22 praeponit om. p 22 proponit ACm2 23 seruitus iniuriarum BCv

24 hiis E iis av 26 salutatio D ploratio Bm2C (ivcavfta oQ%eoiv xaxel
Basil.) 27 grauis ABCml
2*
 20 Exp 1 ana t i o

epularum. melius est audire increpationem

sapientis magis quam uirum audientem can-
ticum stultorum; sed pauci haec audiunt, pauciores se-
5 cuntur. homines magis dulcc peccati, quod ad praesens influit
allicit

et inpinguat audientis affectum, quam triste uirtutis, quae fidei 5

spem uelut quodam cortice amari laboris inuoluit. beatus ergo atque
mirabilis, qui talium uiarum positus in electione non fuerit inlecebris
uoluptatis inflexus, ut gradum suum super uadosa et praua con-
stituat non dicitur ei: qui dereliquisti semitas di
;

re etas ab.eundo in uias tenebrarum. 10

26. igitur quae sit peceatorum uia, in qua standum

Cognouimus
non essepropheta nos ammonet, sed etiam Ecclesiastes docet, qui
ait: noli stare in sermone malo, hoc est non persistere :

in malis sermonibus, similiter et operibus inprobandis. quomodo

in bonis sit standum, sanctus idem propheta praecipit dicens: 15
stantes erant pedes nostri in atriis tuis,
H i e r u s a 1 e m. in Hierusalem standum est, de Babylone fu-
2 giendum. Moysi dicitur: tu autem
et sta mecum, qui de
Aegypto fugit et cum domino stans perseuerabat. et in euangelio,
qui steterunt usque ad horam undecimam, aequalem mercedem 20

operantibus acceperunt et quae steterant uirgines usque ad ad-

uentum sponsi, ad nuptias simul introire meruerunt, quae autem
discesserunt et postea reuerterunt, dominicae excluduntur auctori-
tate sententiae. didicimus ergo non stare in uia peceatorum, stare
autem in uirtutis officio, quia scriptum est: tu fide 25 autem
s t as.

9*Prou. 2, 13 13*Eccle. 8,3 16 Ps. 121, 2 18*Deut. 5, 31 20 cf.

Matth. 20, 910 21 cf. Matth. 25, 112 25 Rom. 11, 20

3 hoc sequuntur A 4 dulcedo Bm2Fml dulce* C 5 impugnat

Cml impingat F 7 in om. AC 9uae qui v 11 uia peceatorum v 12 etiam]
et a 13 sermonibus malis fiav 15 sit om. ft standum sit BC 17 iheru-
salem C ierusalem /9 (v) in om. p hyerusalem B iherusalem C Jerusalem D (v)
babilone ABfi 19 pr. et om. Bp 21 operantes p et mg. a steterunt pav
ad om. Fml 22 simul om. D, ante ad tr. F intrare BC 23 dices-
serunt F 24 didicerunt BC ali. sta** B sta et s. L m2 uel stare C 25 in fide Fa
26 sta Aa
 psaimi 1, 2527 21

27. Nunc consideremus quid

sit: et in cathedra pe-
stilentiae non sedit. quidem praemittimus, quod non
et

simplex consessus in huiusmodi quod in usu est solio reprehendatur -

quid enim inuidiae haberet ad culpam ? - sed cum semper oculi domini
5 super fideles terrae sint, tamquam sub conspectu imperatoris locati
et uelut in ministerio quodam positi stare debemus. miles in pro- 2

cinctu stat, non sedet, miles in armis non se reflectit, sed excitat
atque erigit. ideoque militibus Christi dicitur: ecce nunc
benedicite dominum omnes serui domini, qui
lostatis in domo domini. at contra iniquitas in talento
plumbeo sedet, eo quod fixa in peccato se ab eo separare non possit.
etenim inueterati in errore et studiose flagitiis inhaerentes sedere

dicuntur, qui nolunt adsurgere nee audire dicentem: surgite,

postquam sederitis. denique hie ipse propheta alibi ait : 3

issederunt principes et aduersum me detrahe-

b a n t. an ignoramus, quod tantam uim habeat inueterata con-
suetudo peccandi, ut excludat naturam, quae, cum sit medicabilis
ad salutem, tamen corroboratis tempore passionibus inmedicabilis
inuenitur ? non ergo permaneamus in uitiis, sed unusquisque, etiamsi
20 fuit, exsiliat a culpa, sicut scriptum est de muliere meretrice : ne in-
tendas in earn oculum tuum, sed exsili, ne moreris, ex-
sili, antequam te anni iuuentutis inueniant. sed, quod grauius est, 4

plerique luxuriam corporis nee albenti erubuere canitie et usque ad

senectutis aetatem aitam produxere maculosam; intimis enim con-
25 cepta uisceribus lues culpae processu temporis coacerbatur. caue
igitur
ab impiorum consiliis; non penetrent huiusmodi consilia mentem
tuam, ne dicatur dete: alligabit quis ignem in sinu,
uestimenta autem non conburet? etenim qui

1 cap.
2729] cf. Basil, horn, in ps. 1, cap. 6 Ps. 1, 1 4 cf. Ps. 100, 6
8 Ps. 133,1 10 cf. Zach. 5,7 13 Ps. 126,2 15*Ps. 118,23 20*Prou. 9, 18a
27*Prou. 6, 27

2 praeraisimus codd. av, correxi 3 consensus BCml 4 oculi

domini semper fiav 6 ueluti v 7 stat om. /9 15 aduersus C tiacta-

bant/3 17 quaecumque B
18 corroborata fta 20 esiliat Am2Cm2 21 esili

ACm2
bis 22 senectutis Cm2 23 luxurie B luxuriem Cpa 24 producere
DmlFml 25 coacerbatur scripsi coaceruatur codd. av 27 alligabit (dnodijaei )
Fa alligauit cef. v
 22 Explanatio

semel in sinu mentis flagitii flammam feruentis adoleuerit, cito cor-

5 poris sui uestimenta conburet. et ut in stipulam ignis exiliens in-
haeret ac permanet, donee omne quod corripuit absumat, ita uel
exigua scintilla peccati, si quo uitiorum fomite fuerit excitata, in-
cendium grande excitat. noli ergo stare in peccato.
postremo posuisti 5

uestigium supra uoraginem culpae; cito aufer pedem, ne supra

plantam tibi ascendat pollutio et lapsu faciliore deceptus supra
lutum residas.
28. Cauenda ergo prima sunt uitia, ne in plura deinde grauiora
proserpant. etenim sicut hi, qui se in luto uersant, quo magis 10
uolutantur, eo amplius inquinantur, ita, qui semel se luto inprobi-
tatis asperserit, nisi ab eo uelociter exiliat, grauius sibi dedecoris
sui caenum per singulos dies lutulentae conuersationis obducit.
2 itaque graui odore taetrae illius ac flagitiosae uoraginis contrahitur
quaedam animarum pestilentia corruptoque salubrium cogitatio- 15
num spiramine lues aestuantium passionum miseranda grassatur.
hinc lefcale se mentibus uirus infundit, hinc subrepit aegritudo cor-
poribus, languores animis. est enim malus languor erroris languor,
3 auaritiae languor, inexplebilis cupiditatis languor, istae diuitiae
sunt, ut dicit Ecclesiastes est :
que languor malus
20 m
uidi sub sole, diuitias custodiri in main in
possidentis eas.
die mini, o Ecclesiastes, qua causa malus
hie languor sit. respondebit, quia multos auara spes deuorat. insa-
tiabilis edacitas cupiditatis est; nescil satiari argento
qui concupiscit argentum. distendunt dmitiae, non a&
4 explent. etsi quis satiatus fuerit diuitiis, non
est, inquit, qui sinat eum dormire. et quidem

20*Eccle. 5, 12 24*Eccle. 5, 9 26*Eccle. 5, 11. 16.

1 feruendis B 2 conburit DF in om. A, eras. C stipula B&

exiliens 3 corripuit om. a 3 absumit ACm2 absumet Bm2Cml assumat Dml
4 sintilla BCml excitata fuerit DF 5 graue p posuisti postremo C
6 super B 8 resideas Cm2pajj, 9 grauiora deinde F 10 hii codd. ii av
11 se semel C 12 ea BC esiliat ACm2 13 cenum C ceno p 14 ita B tests

b et Cml tetrae B terrae cet. av ac flagit.] flagitiosaeque BC 16 estiman-

tiurn Dml crassatur AC 17 surripit ft 18 langor passim C 19 inexple
bilis languor om. iste BF 20 dicit] ait v 22 o om. p 23 multum A
27 inquid B
 psalmi 1, 2729 23

omnes dies eius in tenebris et luctu et i r a-

cundia multa et languore et ira. quomodo enim

potest dormire, qui sollicitam auri exercet custodiam, qui damna
formidat, qui lucra cogitat, qui usuras computat, qui apothecas nu-
5 merat ? malus ergo languor, qui bonam aufert mentis quietem. est 5

languor malus luxuria, libido, concupiscentia, delectatio saecularis,

ambitio, quae cito corrumpit salutem sobrietatis. omnis postremo
mundi huius corruptela pestilentia est. ne ergo tetigeritis, ne atta-
minaueritis earn: lues est, contaminat; morbus est, polluit. ne
logustaueritis quae sunt omnia ad corruptela m
ipso usu, ut apostolus dixit, qui et alibi clamat: radix
omnium malorum est auaritia. morbos excitat, do- e
lores inserit ; denique qui earn appetierunt, inseruerunt
se multis doloribus. ista est pestilentia, quae plerumque
is neque calidos neque frigidos, sed, quod et calidis est deterius et
ut euomantur ex ore domini lesu quos propter
frigidis, tepidos facit,
grauia peccata reiecerit. ista est quae non paucorum, sed omnium
excitat aegritudines. omne caput in dolor e, omne
cor in maestitia. a pedibus usque ad caput peccatorum 7

20 ulcera. omne caput in dolore, quando sapientes qui aestimantur

dolore cruciantur auaritiae. sensus enim sapientis in capite eius;

quod etiam ad ecclesiae praeminentes. omne cor in

referri potest

maestitia, quando sapimus quae sunt carnalia et corporalibus

uoluptatibus aciem nostri cordis infodimus. unde ait dominus ad
25 huiusmodi, quod dederit illis cor carneum.
29. A
pedibus usque ad caput serpit lues dira morborum,
quando laborant contagio, quando compatiuntur aliis, si quis effectu

9*Col. 2, 2122 11 . 13*1 Tim. 6, 10 15 cf. Apoc. 3, 1516

18*Esai .
1,5 19 . 26 cf. Esai. 1, 6 21 cf. Eccle. 2, 14 23 cf. Rom. 8, 5
25 cf. Ezech. 11, 19

4 apotecas 6 ante saecularis interp. v

ft 1 qui C 12 cupiditas, s. scr.

uel auaritia C BC et ex frigidis Cm2

15 pr. et om. 18 omne cor
20 in dolore om. AC (non B) 20 quoniam Fml qui sapientes av
existimantur a 22 praeeminentes BDE v 23 mesticiae Cml corporabilibus
Cml corporeis fiav 24 inf undimus a 27 laborat pa compatitur # alii a

quis] que Bml qui

 24 E xp1ana t i o

libidinis defraudetur, uiduae pudorem expugnare non potuit,

agrum inuadere, et aegri cuncti inuicem languores transferunt.
quotiens ingemiscunt seniores, quod diu potare non possint! quo-
tiens dolent, quod scortari desierint, cum scortandi habeant uolun-
tatem! quotiens inter fabulas ebriorum uirtutes probro sunt, 5

peccata laudi, honestas ludibrio, continentia risui, misericordia

2 uanitati! isti sunt morbi, qui mala sua in multos transferunt; a

paucis corruptela ad omnes peruenit. sedent in conciliis derogantes

sobriis, ructantes crapuiam, sedent in tabernis de ebrietate cer-
tantes, inter hos meretrix plena uino, huic arridens, ilium adurens 10
et omnes ardore inflammans libidinis. uerecundus si transeat,

erubescit, a singulis carpitur; si flagitiosus, omnium ore laudatur

et tamquam morbus transit in animas singulorum; qui enim in
3 flagitiis plurimos ad imitationem adducit erroris. itaque,
Celebris,
dum peccatum imitantur alienum, suum faciunt malum. non sedeas 1 5

inter eos quos sanctus propheta fugiebat; ilium imitare fugientem

utique x non sedentem, qui ait: non sedi in concilio a- m

lignantium et cum
iniqua gerentibus non in-
troibo. qua ratione eos fugiebas, Dauid, explica nobis; de-
monstra has partes, ut et nos eas fugere possimus, ne inficiamur 20
4 corrupt! sunt, inquit, et abomina-
earum contagio.
biles facti sunt, non est qui faciat bonitatem,
non est usque ad unum. generaliter ergo ad omnes flagi-
tiosos, demum potest referri specialiter ad inrisores bonorum, quos
Aquilas #Aetja<migdixit, quod isti uere morbi sunt, qui inridendo 25
bonos plurimum animis operantur errorem mentesque corrumpunt.

10 meretrix cet] cf. Basil, horn, in ps. 1, cap. 6 post med*. 17*Ps. 25, 4
21*Ps. 13, 1 25 Aquilas Ps. 25, 4

1 defraudentur ft 2 aegri scripsi aegre codd. av inuicem] add. atque

BC~l atque inuicem C
tr.
languores] add. fluminum ft 6 laudis Bml
ludubiio Cml 1 multis Cml 8 corruptelis Bml edent B r onsiliis ftv
9 ructantes] deructantes ft 13 qui] quod BC (s. scr. m. 2 uel qui)/} 14celebre
BC (s. scr. m. 2 uel biis) ft 17 consilio v 20 has om. ft 21 eo BC (s. scr.

m. 2 uel earum) abhominabiles ACD 22 bonum ft 23 non est om. ft

24 demum] deinde a post Bm2C referri om. BCft potest referri: demum v
25 aquila ACm2 (av) cheauastas ACft cheuastas B discit Bml dicit v
sint F 26 plurimorum fta
 psalmi 1, 29-30 25

quanta dixit, a quibus beatus uir debeat abstinere! et adhuc

adicit alia.
30. S ed in leg e do mini fuit uoluntas eius et
in leg e eius medit alitur die ac node, hoc est :

5 beatus qui haec faciat consilio ratione prudentia. potest enim

ille

et paruulus non per uirtutem, sed per inpossibilitatem et inscien-

tiam delinquendi ab his quae dicta sunt abstinere potest et inratio- ;

nabili pecudi conuenire, cui nulla uis consilii, nullus sensus erroris
est. hoc est ergo quartum uel quod sequitur, in quo definitio beati 2

10 uiri a pecude discernitur, quia uir sapiens subditus legi est uoluntate,
non necessitate, plurimum enim refert, quia in uoluntate
raercedis est fructus, in necessitate dispensationis obsequium. ita
enim docuit nos apostolus dicens : si uolens hoc ago, mer-
cedem habeo; si inuitus, dispensatio mihi
locredita est. ordo autem conueniens, ut primo diligas legem,
secundo ut mediteris. qui diligit, ex uoluntate facit mandata legis,

qui timet, inuitus obseruat. hanc disciplinam docendi etiam dei 3

iustitiam in lege accepimus; sic enim scriptum est: a u d i,

Israel: dominus deus tuus deus unus est; et

2odiliges dominum deum tuum
ex toto corde
tuo et ex tota anima tua et ex tot a uirtute
tua. et erunt uerba haec, quae ego praecipio
tibihodie, in corde tuo et in anima tua; et de-
monstrabis ea filiis tuis et loqueriseis se-
25 dens et in itinere et in quiete et in uigilia;
et alligabis ea in signo in manu tua et erunt
monilia ante oculos tuos; et scribes ea super
limina in domiciliis tuis et in ianuis tuis. et4
infra: et nun c, Israel, quid abs te postulat d o-

3*Ps. 1, 2 J3*l Cor. 9, 17 18*Deut 6, 49 29*Deut. 10, 12

5 prudentiao 7 hiis E iis av 8 nulla uis cui B 9 uel eras. B, om.

Cfiav quod sequitur quartum Fml 10 est legi/?

diftinitio 13 si uolens
14 inuitus om. F 24 in eis a sedens in domo et arabulans in itinere v
26 et (post uigilia) om. ACfia signo] sinu a sinu tuo et a signuin v in manu

tua ftav tuo et in manu A tuo B et in manu Cm2, om. Cml 27 inmobilia

) ed. Rom. 29 qui D

 26 Explanatio

minus deus tuus quam ut diligas dominum

deum tuum et ambules in omnibus uiis eius?
Sapientia quoque dicit concupiscite ergo sermones
:

meos, diligite illos et habebitis di s ciplin am.

clara est et quae numquam marcescat sapientia et facile uidetur 5

ab his qui diligunt illam ab his qui quaerunt illam.

et inuenitur

legitime ergo docemur a sancto propheta uoluntatem in lege habere,

5 meditationem secundum legem. uoluntas in lege non solum in studio,
sed etiam in facto est; prior uoluntas, secunda operatio. denique
et dominus dicenti sibi: si uis, potes me mundare re-io

spondit: uolo, mundare, quo ostenderet operationibus nostris

uoluntatem praeuiam esse debere. denique lex uoluntarios quaerit,

quia lex domini inreprehensibilis, conuertens

an i m a m, nemo autem conuertitur nisi qui uoluntate conuertitur.
uoluntarius autem abscondit et sensum furatur laboris. 15
31. Ideoque die meditatur, in quo non tarn con-
et nocte in lege
tinua legendi postulatur intentio quam seruandae legis affectus;
ille enim plene meditatur, qui ipse sibi lex est, scriptum in corde

suo opus legis intendens. Aquilas tamen diem tantummodo posuit,

non etiam noctem; quod non tam a ceteris discrepans quam alio 20
referens posuit, quoniam qui legem meditatur semper in luce est,
2 noctem non habet. etenim cuius lucent opera, non potest utique
in tenebris ambulare, quia iustitia eius sicut lumen effulget. medi-
tetur ergo legem uita nostra, meditetur conuersatio, meditetur
actus, meditetur intellectus mysteriorum caelestium. lex enim 25
exemplar est et umbra caelestium, umbra futurorum bonorum. qui
quae credit in lege in euangelio recognoscit, meditetur in tenebris
et die, id est et in aduersis positus et prosperis; lex enim praecipit,

3 Sap. 6, 12 10 Matth. 8, 2 . 3 13 *Ps. 18, 8 18 cf. Rom. 2, 14 19 cf.

Aquilas ?s. 1,2 23 cf. Eccli. 35, 16 (32, 20) 25 cf. Hebr. 8, 5 28 cf. Deut. 6, 5

1 deus om. B@ quam] nisi v 4 et om. v 6 hiis E us av (bis)

11 cogitationibus 13 quia] qi* C pia F inreprehensibilis] add.
est BCpav 14 pr. conuertitur om. BCmlfi 15 et] add. non B 16 die et]
dicit p 18 sibi ipse v 19 opus om. v aquila ACfi(av) 20 a ceteris]
acersuri B aliud $ 23 ante eius del. sicut lumen C 25 misteriorum intel
lectus BC 26 qui ///// quae A quae is qui cet. v 27 meditatur pa 28 et in

prosperis a
 psalmi 1, 3032 27

ut diligamus dominum. qui diligit, in omni statu suo debet seruare

diuturnae caritatis affectum. pater diligit filium, diligit etiam cum 3

arguit, diligit cum uerberat baculo; qui enim parcit

etiam
baculo suo, odit filium suum. nos quoque dominus
5 castigat et diligit. itaque etiam cum digna cohercitione committi-
mus, ille tamen diligit, qui etiam recipit offensum castigat ;

aut e m dominus omnem filium quern recipit. et

tu cum castigaris dilige, quia ideo castigaris, ut recipiaris. nam 4

quid grande est, si tune diligas dominum deum tuum, cum tibi
10 abundant omnia, cum frueris optatis, cum honoribus facultatibus
liberisgaudes? homini, a quo acceperimus beneficium, gratiam
et
referreconsueuimus. denique cum laudaretur lob iudicio caelesti,
hoc retulit diabolus:minime minim si gratus esset deo, cui tanta
subpeteret affluentia prosperorum; sed tune probandum, si ilia
15 amittat uniuersa et pii cultoris praestet officium. haec igitur prima 5

uirtus, ut non frangaris aduersis, non extollaris secundis. id te lex

docet, ut in afflictione non relaxes intentionem nee desperationem
induas, uictor iam non dicas uirtus mea et fortitude
:

mea haec tribuit mihi, sed omnia noueris diuinae miseri-

20 cordiae deputanda.
32. Clamat Esaias non confundetur qui in a n-
:

gustia est usque tempus. hoc primum bibe.

in
quid est hoc primum bibe ? sequestremus mystica, persequamur
moralia quae docet littera. propter errorum grauia graues contritiones
25 et uexationes populi dicit futuras, et oportuit eas praecedere, ut

sequeretur misericordia. bibe ergo primum tribulationem per ;

multas enim tribulationes oportet nos in-

3 *Prou. 13, 24 6 *Hebr. 12, 6 *Prou. 3, 12 13 cf. Hiob 1, 911

18 *Deut. 8, 17 21 *Esai. 8, 22. 9, 1 26 *Act. 14, 22

1 diligas dominum] add. tuum BCp deum tuum v

Bm2Cftv 5 co-

herc(-t-)ione- codd. coerctionea 1 autem] enim fiav 8 pr. castigaueiis

Fml 9 tune om. BCml 10 habundant ACmlD cum facultatibus cum
Cm2
libeiis 16 alt. non] nee p id om. p 17 in om. BC afflictionem B
intentionem] in temptationem 18 induas] add. in BC
ABCml uictoiiam
ABCml uictor pav, correxi in uictoria in temptatione nee desperationem induas
con. el tr. Cm2 20 dimittenda ft 21 ysaias CDF isaias E (v) 23 mistica
ctDF . 25 uenationes p
 28 Explanatio

2troire in regnum dei. bibe, ut sensus tribulationis pectoris

tui infundatur internis, bibe cum patientis affectu maerentis do-
lorem; conuersus ingemueris, tune dominum tibi recon-
cum enim
ciliabis offensum. hoc ergo primum bibe, ut sis in dolore et angustiis;
cito laetitia Infundit errorem. pinguis factus et incrassatus populus 5
3 surrexit ludere et recessit a domino, prodest tibi cor habere con-
tritum; hoc primum bibe, ut sacrificium tuum accipiatur a domino,
doceat te apostolus, quid sit hoc primum bibe hoc est tribulationis ,

poculum; tribulatio enim patientiam operatur. non potest esse

patientia, nisi ante fuerit tribulatio; tribulatio, inquit,pat i e n- 10

tiam operatur, patientia autem probation em,

probatio uero spem; spes autem non confun-
d i t.
primum bibe tribulationem, ut postea tibi tot uirtutum pocula
4 ministrentur. et ut scias, quia bibitur tribulatio, audisti hodie
dicentem prophetam p o t a : nos uino conpunctionis,
s t i 15

et in posterioribus ait:et potum dabis eis in lacrimis

in rnensuram. in mensuram petit potum, non supra men-

suram, ne ferre non possint. denique quam bono hoc precaretur

affectu, suo probabat exemplo, qui potum suiun cum fletu miscebat,
ut domini in se inclinaret misericordia. 20

Bibe ergo hoc primum, ut bibas et secundum

33. hoc enim
tempus inseramus
est ut mystica bibe primum uetus testamen- ;

tum, ut bibas et nouum testamentum. nisi primum biberis, secun

dum bibere non poteris. bibe primum ut sitim mitiges, bibe secun
dum ut bibendi satietatem haurias. in ueteri testamento conpunctio, 25

3 cf. Esai. 30, 15 5 cf. Deut, 32, 15. Ex. 32, 6 6 cf. Ps. 50, 19

10 Rom. 5, 35 15 Ps. 59, 5 16*Ps. 79, 6 19 cf. Ps. 101, 10

1 pectori tuo Cm2 2 infundantur ft interius C cum patientis] com-

patientis BCDF affectum BC 3 cum] dum v 4 ergo] enim a 1 bibe

primum C 9 tribulationem Eml enim om. ft 10 fuerit ante F 12 uero

om. ft 13 bibe primum ftav 14 dicentem hodie ftav 16 eis] nobis Eav,
om. DF 17 pr. mensura Cav all. mensura ftav 18 possit BCftav hoc
om. F 19 probat DF 20 in om. C misericordiam ftav 2iets.l.C
et 22 inseramus om. ft alt. hie a 22 mistico a bibe] bibis a 23 ut testa

mentum om. et om. av

 psalm i
1, 3233 29

in nouo laetitia est. uide quemadmodum dominus artibus diaboli z

pro suis seruulis obuiauerit. cibo fraudis decepit unum, ut in ille

uno omnes circumueniret; lesus autem cibo salutis omnes redemit,

ut in omnibus et ilium, qui deceptus fuerat, reformaret. ille calicem
5 aureum Babylonis excogitauit, ut quicumque plus biberent plus
potus placere non poterat, auri pretio inliceret ad
sitirent et, quia
bibendum. propinauit de suo uino, cui metalli suffragia requisiuit 3 ;

at uero dominus lesus aquam de petra effudit et omnes biberunt.

qui bibe*unt in typo satiati sunt, qui biberunt in ueritate inebriati
10 sunt. bona ebrietas, quae infunderet laetitiam, non afferret confu-
sionem; bona ebrietas, quae sobriae stabiliret mentis incessum;
bona ebrietas, quae uitae munus rigaret aeternae. hoc ergo poculum
bibe, de quo dixit propheta: et poculum tuum inebrians
quam praeclarum est! nee te moueat, quod Babylonis 4

15 aureum poculum quia et tu bibis poculum sapientiae, quae sit

est,
auro argentoque pretiosior. utrumque ergo poculum bibe ueteris et
noui testament!, quia in utroque Christum bibis. bibe Christum,
quia uitis est, bibe Christum, quia petra est quae uomuit aquam,
bibe Christum, quia fons uitae est, bibe Christum, quia flumen est,
20 cuius impetus laetificat ciuitatem dei, bibe Christum, quia pax est,
bibe Christum, quia flumina de uentre eius fluent
aquae uiuae, bibe Christum, ut bibas sanguinem quo redemp-
tus es, bibe Christum, ut bibas sermones eius; sermo eius testamen-
tum est uetus, sermo eius testamentum est nouum. bibitur scriptura 5
25 diuina et deuoratur scriptura diuina, cum in uenas mentis ac uires
animae sucus uerbi descendit aeterni; denique non in solo
pane uiuit homo, sed in omni uerbo dei. hoc

4 . 14 cf. Apoc. 17, 4 8 cf. I Cor. 10, 4 13*Ps. 22, 5 18 cf. loh. 15, 1
cf. I Cor. 10, 4 19 cf. Ps. 3f>,
10 cf. Ps. 45, 5 20 cf.
Eph. 2, 14 21 loh.
7, 38 22 cf.
Apoc. 5, 9 26 Luc. 4 4 ;

3 redimit AB 5 babilonis codd. -cumque om. A pr. plus om. BCmlpa

6 et om. a 7 pronuntiauit uino suo Bftav cui] add. etiam v 8 at]
Dat B 9 inebrietati Cml 10 bona ebrietas cunfusionem om. a 12 bona
ebrietas aeternae post 9 inebriati sunt 1r. BC 13 piopheta dixit DF
14 babilonis uDF 16 bibe poculum BCft 17 alt. Christum] IHM B 26 succus
fta,v pane solo F
 30 Explanatio

uerbum bibe, sed ordine suo bibe, primum in ueteri testamento,

c i t o f a c ut bibas et in nouo testamento. et tamquam ipse
Galilaea gentium et partesludaeae,
festinet, dicit :

populus qui ambulabas in tenebris, uidete

lucem magnam; qui habitatis in regione mor-5
6tis, lux fulgebit super uos. bibe ergo cito, ut lux tibi
effulgeat magna, lux non cotidiana, non diei, non solis, nor lunae,
sed ilia quae umbram mortis excludat. nam qui in umbra mortis
non possunt. et quasi re-
sunt, lucem utique solis aut diei uidere
quirenti tibi, unde tantus splendor, tanta gratia sit, respondet: 10
quoniam puer natus est nobis, filius datus
e s t puer, quia ortus ex uirgine est, filius, quia ex deo natus
nobis,
7 tantae auctor est lucis. puer nobis natus est, nobis qui credimus,
non ludaeis qui non crediderunt, nobis, non haereticis, nobis, non
Manicheis. nobis natus est, quia uerbum caro factumis
est et habitauit in nobis, nobis natus est qui carnem
suscepit ex uirgine, quia homo est natus ex Maria, caro nascitur
nobis, uerbum datur; quod nostrum est, inter nos natum est, quod
supra nos est, nobis donatum est.
34. Satis excucurrimus, ut putamus, sed non otiose, ut docere- 20

mus, quia et in tribulationibus diligere dominum debemus nee

recedere ab eo, quoniam et laetitiae tribulatio saepe succedit et
laetitia tribulationi. denique qui tribulatione non frangitur et legem
sequitur, beatus est.
35. Et erit tamquam Lignum quod plantatumzs
est s ecus de cur sus aquarum, quod fruc um
suum dab it in empor e swo, et folium eius non
t

2*Esai. 9, 1 3*Esai. 9, 12 8 cf. Luc. 1 ,

79 ll*Esai. 9, 6 15 loh.
1,14 25*Ps. 1,3

1 primum] bibe primum F primum bibe v 3 iudae a 4 ambulatis

(atis in ras. B, ti in ras C) BCv ambulabat p lucem uidete BCDE (non F) a
1 non diei om. p 8 sed] add. lux @av qui] si BCp in om. p umbre ft

9 aut] ac pv requiras BC 13 pr. nobis om. p 14 non post qui om. v

hereticis ABCm2F ereticis Cml 15 Manichaeis av 16 inhabitauit B qui]
quia Bp suscepit carnem ft 17 natus est pav 20 excunimus Bm2pav
21 debemus dominum BCp 22 laetitiae om. p 23 tribulationi leticia DF
 psalmi 1, 3335 31

defluet; et omni a quaecumque f ecerit prospera-

buntur. quae ista beatitude est quae ligno arboris comparatur,
nisi intellegamus in paradiso, illobeatorum loco, lignum uitae in
medio lignorum aliorum de terra productum? inter multa enim 2

5 ligna, quae erant speciosa ad aspectum et bona ad escam, etiam

hoc lignum terra produxit et in medio paradisi erat, ut cetera ligna
eius uiriditate florerent. quod esse hoc lignum dicimus nisi per

quod nobis salus uenit? et recte hoc terra produxit, quia eum
uirgo generauit, quae erat terra secundum auctoris sententiam
10 quae in eum dicta est: terra e s et in terram ibis, pulchre 3

quoque in medio legitur lignorum aliorum, qui erat in medio aposto-

lorum discentium, uel quia in medio erat mentis et cordis, sicut
ipseait: medius uestrum stat quern uos nescitis;
et ait: ego autem sum in medio uestrum.
alibi
15 denique de ipso et Salomon dixit lignum uitae est omni :

bus percipientibus eum. qui ergo beatus est, imitator 4

erit domini lesu, qui est lignum uitae, lignum sapientiae, planta-
tum in uterum uirginis uoluntate patris, a quo in perpetuum man-
surum plantatur, ut fructum daret in tempore suo. non enim
20 potuit arescere ista plantatio,quae habebat ubertatem in se manen-
tem gratiae spiritalis. denique plenus spiritu sanctos
lesus regress us est a lordane. hi sunt decursus

aquarum, de quibus flumina de uentredicit in euangelio:

eius fluent aquae uiuae. hoc autem dicebat
25 de spiritu, quern incipiebant accipere qui
credituri erant in eum.

3 cf. Gen. 2, 9 10*Gen. 3, 19 13*Ioh. 1, 26 14*Luc. 22, 27 15*Prou.

3, 18 21 Luc. 4, 1 23*Ioh. 7, 3839

C faciet ftav
1 fecerit in ras. 3 in medio lignorum aliorum] legisse nos
in medio 4 terra] add. essc a 8 uenit] manauit/? 13 medium BC 14 in
medio uestrum sum av post uestrum add. lege in ipso E 15 denique de ipso
om. ft et de ipso av est om. ft omnibus] in manibus ft 16 earn ftv
17 lignum uitae bis BC 18 utero Cm2pav, c/. Ex. 15, 17 (Explan. ps. 43,
cap. 11) mansuram B 19 fructum] add. suum Fml 22 ab ftv hii AC

23 dicitur BCv in om. fta euangelium Bfia 25 post quern del. acceptor!
uelC
 32 Explanatio

36. Est et alia traditio, quia sunt aquae de quibus prohibet nos
bibere Hieremias dicens: quid tibi et uiae Aegypti, ut
bibas aquam Geon? est et Tigris fluuius Assyrios praeter-
fluens, est et Euphrates in Babyloniam tendens, est et Phison, qui

Latina interpretatione dicitur oris commutatio circumiens terrain & ,

Euilat, ubi est aurum, et auium terrae illius bonum, et lapis car-
2 bunculus et lapis prassinus. merito os illic commutatur, ut non
teneatur promissorum fides, sed sit in ore d( lus, ubi est aurum bo
num; auaritia enim fidem frangit nee tenet uerborum simplici-
tatem, ornamenta quoque pretiosa mentem animumque commutant, 10
3 ut aliud in pectore, aliud in sermone sit. in illis ergo regionibus
fluminum fuerunt ludaei captiui abducti in Aegyptum et ad As
syrios et ad Babylonios, ubi super flumina Babylonis sedebant et
flebant suae calamitatis aerumnam et, ut hie ipse prophet a testa-
tur, illic suspenderunt organa sua et omnem
deposuere laetitiam, i&
4 ubi grauiora tolerarunt. denique reliquae decem tribus ad Assyrios
ductae sunt, duae autem luda et Beniamin tamquam grauioris reae
flagitii in Babyloniam transierunt. atrocius enim sacerdotis filia

adultera quam ceterae puniuntur, quia sacerdotalis generis gratiam

turpi obprobrio decolorauit. 20
37. Sicut illi ergo in temptationibus grauissimis fuerunt, ita
multis temptationibus se saluator noster obiecit, ut nulla tempta-
tionis nostrae certamina praeteriret. plantatus ergo recte dicitur
secus decursushorum fluminum, non in ipsis decursibus, ut fini-
timum, non demersum intellegas. fuit illi congressio prima carnis et 2&

sanguinis. denique me calicem

ait: pater, transfer a
istum; sed non quod ego uolo sed quod tu uis.

2*Hier. 2, 18 3 cf. Gen. 2, 1114 13 sqq.] cf. Ps. 136, 12 16 sq.J

cf. IV Reg. 1718. 24 26*Marc. 14, 36

2 hyeremias B ieremias E (v) iheremias DF 3 gyon DF gion E tygris

ft(a) 4 euf (-ph-B) raten babilonia ABml babiloniam CDF intebdens
ABml physon ft 5 oris dicitur ftav circuiens BCp 6 euilath C (av)
et aurum om. BC 1 prasinus BCfiv prasius a os] omnes ^ commutantur ft
ut] cum ft 10mentemqueZ).F 12 ut captiui a adducti v, add. etiam Fml
14 et om. BC 15 deposuerunt DF 16 tollerarunt Ami 21 ita] add.
in BCml 22 noster om. ft 25 dimersum ACft
 p salmi 1, 3638 33

fuit cum omnia regna terrae ei ini-

diuitiarum obiecta temptatio, 2

micus offerret, si
procidens dominus adoraret eum. habes duorum
fluminum decursus Geon et Phison. fuit illi conluctatio aduersus

principes mundi, fuit in ipsa passione certamen aduersus tempta-

5 tores quos Persas Hebraea appellat interpret at io, qui falsa testi-
monia deferebant, aduersus eos qui dicebant :descendat nunc
de cruce, et credimus ei, quae diabolus suggerebat. habes
Tigrin et Euphraten flumina.
38. Quadripertitum autem nobis certamen esse etiam apostolus
10 conprehendit dicens q u i a non est nobis luctatio ad
:

uersus carnem et sanguine m, sed aduersus

principatus et potestates, aduersus mundi
huius rectores et tenebrarum, aduersus spiri-
talia nequitiae quae sunt in caelestibus. hi
15 sunt fluuii qui de paradiso exeunt, unde puto quod is, qui in 2

paradisum gestit redire, hos debeat transire decursus aquarum.

quod non otiose expressit idem ipse sanctus propheta, demonstrans
quod is, qui temptationes omnes subierit, deberi sibi iam paradisi
requiem (speret). itaque sic ait : d ursu
e c aquarum d e-
is

aoscenderunt oculi mei. sicut enim romphaea est in ingressu 3

paradisi ignea, ut qui redit per ignem reuertatur, urat peccata

sua, probet aurum suum, ita qui redit per hos decursus redit,
meritoque dicunt sancti transiuimus per ignem et :

a q u a m. de istis decursibus et Esaias dicit :si transeas per

25 aqua m, flumina non te concludent. quae flumina?
audi dicentem Dauid de his qui festinabant ad paradisum:

1 cf. Matth. 4, 89 3 cf. Eph. 6, 12 6*Marc. 15, 32 10*Eph. 6, 12

19*Ps. 118, 136 20 cf. Gen. 3, 24 23 Ps. 65, 12 24 *Esai. 43, 2

gyon EF
3 gion D
physon ACft 6 defendebant BC (s. scr. uel defere
bant) ftaduersum Em2 8 tygrin E tigrim DF (v) eufraten ccDFml
eufratem Fml Euphratem v 9 quadrupertitum F 10 nobis non est Fml
luck* fta 13 et om. Cv 14 hi ft 17 item ABmlCm2 iste ftai

18 quod is] quod BCmlfta quod his Cm2 his v subierit scripsi subiret A
subirent BCv subegerit pa sibi debeii C 19 speret add. a, om. codd. v
20 rumphea Cft 21 uret A
24 ysayas C ysaias ft ait ft 25 non om. BC,
post te s. 1. add. C 26 de his om. BC iis Aa hiis E festinabat a festi-
nant ft

LXIV. Ambros. pars 6. P e t s c h e n i

g. 3
 34 Exp 1 ana 1 1 o

forsitan pertransisset anima nostra aquam

intolerabilem.
39. Nonnulli de istis quattuor temptationibus etiam illud
accipiunt :
super aspidem et basiliscum a m b u-
labis et conculcabis leonem et draconem, uts
ambulauerit in incarnatione, conculcauerit in passione uel in tradi-
tione regni conculcet, quod patri tradet, cum omnem euacuauerit
principatum. pulchre autem Aquilas TO juerajtecjpvrsvjuevov
dixit, hoc est transplantatum, eo quod primo sit plantatus in
uirgine,postea transplantatus in paradisum, sicut dixit ad latronem: 10
amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso.
40. Hoc lignum
fructum dabit in tempore suo. ligna
igitur
terrena fructum non dare, sed ferre dicuntur, sed lignum uitae ac
sapientiae dat fructum, hoc est largitur et donat. rursus illud
occurrit: si lignum est sapientiae, cur in tempore dabit et non 15

semper? ,
ne forte graue sit nobis hoc sentire de Christo. sed tu,
qui legisti, quia dispensatorem fidelem et prudentem constituet
dommus supra familiam suam, ut det illis in tempore tritici men-
suram in tempore utique, non semper ,
turbari utique non
2 debes. potest sapientia semper fructum dare, sed, quia sapientia 20

est, debet sapienter dare, dispensare prudenter, si quando nos

plenam mensuram aut mereamur aut possimus accipere. sicut hie

extremum tempus fructum, ita et illic dabit fructum bonum indi

gent ibus, ut resurrect ionis eius consortium capere ac seruare pos

simus. nunc non possumus, in uitioso saeculo non sustinemus; hie 25

1 Ps. 123, 5 4 Ps. 90, 13 7 cf. I Cor. 15, 24 8 Aquilas Ps. 1, 3

11 Luc. 23, 43 12 cf. Ps. 1, 3 17 cf. Luc. 12, 42

2 intollerabilem AB 3 Quamuis nonnulli (lav quartuor A quatuor

Cpav 6 conculcauerit om. p 8 pulcre C aquila Aft(v) TOMETATO-
OYTEfMENON ft, sic Lalinis hit. expressum in eel., nisi quod mera pro

meta BC 9 plantatum av 10 transplantatum v 11 amen Ms BCftav

16 hoc om. a tu qui] itaque p 17 constituit F 18 super BC 19 in

tempore om. P pr. utique] et quare p 21 est om. ft prudenter] add. tune
debet semper dare pa si om. fta 22 aut mereamur om. v aut mer. aut om.

pa possumus a 23 bonis pa indigentibus scripsi in gentibus av in-

desinentibus 24 capere] mereamur 25 in uitioso scripsi odioso a
pa ft

in hoc pa , cf. pag. 54, 6 7 adnot.

 psaimi 1, 3842 35

enim corruptela est. et cauendum fuit, ne corrumperemus bonos 3

fructus quos lignum uitae daret, quia nunc corrupt!, illic autem
resurgent in
quando et mortui, inquit,
incorrupt!,
oportet enim
corrupt! et nos commutabimur.
scorruptibile hoc induere incorruptelam et
mortale hoc induere inmortalitatem. quid ergo
proderat morituro accipere, quod ei mors habebat auferre? nouit
ergo sapientia, quibus quando dare debeat, quae nee folium
amittit

ligni sui. et ideo, quis fructus sit sapientiae, quod folium, con-
10 sideremus.

41. Fructus interior est,folium, quo fructus uel a sole torrenti

uel a frigore defendatur. fructus uidetur esse fides, pax, doctrinae
excellentia, uerae cognitionis intentio, mysteriorum ratio, hos fructus
bona uita custodit, mala, etiamsi percepit, amittit. peccatori
is autem dixit deus: quare tu enarras iustitias
m e a s ? in mysticis fructus est, in moralibus folium contempla-
tione mysteriorum caelestium. nam uirtutes sine fide folia sunt; 2

uidentur uirere, sed prodesse non possunt, agitantur uento, quia

non habent fundamentum. quanti gentiles habent misericordiam,
20 habent sobrietatem, sed fructum non habent, quia fidem non
habent! labuntur cito folia, ubi uentus flauerit. et aliqui ludaei
habent castimoniam, sedulitatem lectionis multam et diligentiam,
sed sine fructu sunt, sed uersantur ut folia, haec forte sunt folia,
quae saluator in ilia ficu repperit, sed fructum non repperit.
25 42. Mystica saluant et a morte liberant, moralia autem orna-
menta decoris sunt, non subsidia redemptionis. praestare autem

3 *I Cor. 15, 5253 14 Ps. 49, 16 23 cf. Matth. 21, 19

1 corruptela est] corruptibiles sumus fta corrumpemus B bonos] re-

liquos ft 3 inquid C 9 quis] quid BCmlFml qui DEFm2a 11 folio

quoque ft 12 defendantur a defenditur ftav doctrinae scripsi doctrina codd.

av 13 intentio] add. bona C (in ms. m2)v misteriorum codd. 14 perceperit
Cv pmittat Bm2 15 ennarras AC J6 misticis aD contemplatione 17cae-
lestium om. pa 18 urere Dml 20 non habent fructum ft
non habent
fidem DF 22 habentes ft in lectione BCv lectionem 23 alt. sed] et Bftav
ft

24 pr. reperit (s. 1. m2) temperat B alt. repperit] inuenit v 25 mistica ,

item pag. 36, 1

3*
 36 Explanatio

mystica moralibus etiam ipse dominus docet in euangelio suo dicens

de Maria, quae sedens secus pedes domini audiebat uerbum illius,
cum Martha circa ministerium festinaret et quereretur, quod soror
earn propria circa mensae ministerium non iuuaret: Martha
Martha, Maria optimam partem elegit sibi, 5
2 quae non auferetur illi. si quae Christo ministrabat ad
mensam non conferebatur ei quae uerbum cupiebat audire, quern
operantem studioso cognitionis aeternae conferre poterimus, ita
tamen, ut nee illius operationi fides nee huius cognitioni, sicut
Mariae, desit operatic, ne uel folia sine fructu sint uel fructus 10
sine munimentis naturalibus sit intectus et pateat iniuriae?

43. Possumus etiam illud intellegere, quia foliis se texerunt

Adam atque Eua corporea uestimenta quaerentes, eo quod re
surrect io dominici corporis prophetaretur, quia nee caro, quae
antea uice foliorum interire consueuerat, peritura esset in Christo 15
iustorumque omnium, qui secundum euangelium ad imitationem
ligni sapientiae nati ex uirgine uitam suam actusque formarent.
2 nam Graecus ita dixit: d rov XOQTIOV avrov dcooei, quod potest
ad beatum referri /uaxaQios XOQTIOV dwoet Graece Latine ;

autem qui dicitur, ut sit: qui beatus dabit fructum in re- 20

surrectione sua, quando potest perpetuum dare, potest et sic
8 rov XOQJIOV avrov: VTISQ gvtov, ut referatur ad lignum, cuius
fact a omnia prosperabuntur. in quo euidens testificatio, quia de
saluatore dictum est; cuius enim nisi ipsius facta possunt uniuersa
3 laudari et prosperos habere exitus ? Aquilas autem dirigentur 25

4 *Luc. 10, 4142 12 cf. Gen. 3, 7 18 Ps. 1, 3 25 Aquilas Ps. 1, 3

(uertit:

5 sibi elegit fiav 6 si] add. ilia Bm2Cv 8 studio Cm2 11 monumentis
ABml monimentis Cm2 intellectus a 12 texerunt se BC 14 prophetetur
AB profiteretur 15 pi*ritura A 18 ita] sic F OTONKAPHONA Y-
TO YAcoCEI /?, corruple cet. potes BC 19 ad beatum om. DF referieC
M(AA F)ACAPIOC KAPHONAcoCEI frcorruple cet. 20pr.qui] quid BC
sic^au alt. qui] quia BCEv, om. DF resurrectione]o^d. scilicet av 22OTON
KAPHON A YTO Y IIIEPYAON frconupte cet. tneqav vlov scripsi
vtiv a vXov v 23 testificatio] add. est Fa 25 aquila ACm2 8(av)
i
diri

gentur] add. quod BC

 psalmi 1, 4245 37

ait, quod et ad quemcumque hominem referendum uidetur quern

dirigit dominus fauore caelesti a domino enim diriguntur ;

gressus uiri et orationem suam in conspectu dei Dauid pro-

pheta dirigi postulauit. sed et ipse dominus direxit opera sua, ut
5 nullo erroris curuarentur anfractu.
44. Sequitur : non sic impii, non sic, sed tam-
quam puluis quern pr oicit uentus a facie terrae,
hoc est: non sic ut beatus uir, qui ideo beatus, quia non abiit

in consilioimpiorum, quia in peccato non stetit, in concilio pesti-

t
io lentium non sedit uolentium uel credentes pie uel uiuentes peruer-
tere, qui uoluntatem habuit in lege et meditabitur in ea aut, sicut

Aquilas posuit, resonabit in lege, ut praecepta legis resonet

uita eius, mores resultent, sicut illorum quorum in omnem terrain
exiuit sonus. forte hie sonus doctrinae hominum exeat, illic autem, 2

15 ubi facie ad faciem dabitur uidere, plenior quaedam uerbi fieri

uideatur expressio. non ergo, sicut beatus iste qui haec fecerit, qui
erit tamquam lignum plantatum, cuius gesta omnia prosperabuntur,
ita erit et impius. ideo repetiuit uel qui scripsit uel qui postea 3

addidit ut quidam putant quo confirmatior fieret repetita

,

20 sententia dicendo :non sic impii, non sic, qui erunt tam
quam puluis. sunt enim terreni et, sicut puluis proicitur a facie

uenti, ita et isti proicientur et dissipabuntur a spiritu sancto,

qui terrae fertili atque fecundae animae salutaris sicut uentus auster

aspirare consueuit.
25 45. Huic uento dicitur in Canticis: ueni, auster, ut de
mentia arua laxentur, quae brumali
aeris mollioris cordis nostri

gelu stricta recipiendis gremium seminibus denegabant. bonum

est nobis ut hie uentus aspiret, qui naues Tharsis, ferentes uero

2 Prou. 20, 18 (24) 3 cf. Ps. 140, 2 6 Ps. 1, 4 8 cf. Ps. 1, 1-2
12 Aquilas Ps. 1, 2 13 cf. Ps. 18, 5 15 cf. I Cor. 13, 12 20 Ps. 1, 4
25 Cant. 4, 16 28 cf. Ill Reg. 10, 22

1 ait om. ft quod et om. BC et om. ft 3 conspectum fta 8 habiit

AmlCml 9 concilio] consilio BCmlav 11 et] aut F 12 aquila ACft(av)
resonauit (Aquilas habuisse uidetur: ^eAtaei) 14 omnium extat ft 19 re-
petit/?, om. A repetita (repetit ita BCml) post sententia tr. BC 20 ita dicendo
fta 22 ab ft 28 uentus om. DF tarsis B
 38 Explanatio

Salomon! quae ad templum eius necessaria uidentur, tutos deducat

in portus. sed tune iste uentus aspirat, si boreas ille grauis uentus
2 flare desierit. ideo uel ecclesia uel anima pia dicit e x u r g e, :

bore a, et ueni, auster, hoc est: tu, borea, recede et ueni,

auster, adspira hortum meum, ut flores non discutias, sed reserues. o
anima igitur plena pietatis hortum habet uel ipsa hortus est, qui
fructus ferat, anima quae impietati patet puluerem habet, qui est
infecundus ad fructum. fructiferam illam quidem fecit dominus,
sed ipsa sibi collegit impietatis puluerem.
46. Quid te iactas, o plene impietatis? an quia honoribus es 10

potens et abundas diuitiis? non aduertis, quia puluis es et tu

dispergeris et dissipaberis ? u i d i, inquit, impium super-
exaltatum et eleuatum super cedros Libani
et transiui, et ecce non erat. quid gloriaris, quia multa
te seruitia ambiunt, multi amici tegunt latera tua, plurimi te equi 15
secuntur, quorum nobis enarres prosapiam et tamquam maiorum
2 suorum genus? praefers diuitias, quia conuiuiis pascis sodales.
utinam egenos pasceres, utinam non iocorum ministros, sed uotorum
adiutores! iactas, quia prodeunti ilico ceditur et homines te tam
quam ferum declinant aut bestiam. non haec esse aliquid? non 20
audis, quia ea omnia tamquam umbra praetereant? quid iuuant
consulares praetextae aut nitentes auro triumphales palmat&e?
3 nudus exibis, nemo illic consulem recognoscet. quid prosunt innu-
merae possessiones ? publicae sunt, non tuae hodie tu tenes, eras ;

alius. cum tu exieris, alius intrat; uix mouisti pedem, alius gressum **
intulit. quanti ante te illic fuerunt, quanti post te dominabuntur !

3 *Cant. 4, 16 12 *Ps. 36, 3536 21 cf. Sap. 5, 9 24 hodie p. 3J, 1

priuaium} cf. Basil, horn, in ps. 1, cap. 5 init.

4 pr. boreas ft, alt. EC ft 5 asspira A ortum (et sic deinceps) ccDFa
6 plena] add. floribus BCav 1 impietate Cml 8 quidem illam fiav deus C
9 impietates Cml 10 plena ft impietatis plene EC 11 habundas a
a (ha DF) bundans ft 12 inquid Cml 13 super] sicut ft/u,
15 te om. ECft
eque Cm2 16 sequntur F ennarres ACml enarras ftv prosapiem E pro
sapientia ( am F) DF 17 suorum scripsi tuorum codd. av praeferas a
18 iocorum] iniquorum ft et mg. a 19 prodeunt a illico Eav te om. ft

20 feram (bis Dml) ftav pr. non] num v aliquid] add. putes ft putas av

22 aut] an a palmae ft 23 exhibis C recognoscit a 24 publicae ?

suntne Aa 26 pr. te om. ABCml
 p sal mi 1, 4547 39

et hoc putas esse priuatum? quern umquam a morte diuitiae

redemerunt, immo quern non ad mortem diuitiae coegerunt ? quern 4

ab inferis suae reuocarunt opes, quern potentia excusauit a poena?

puluis est impietas, sicut puluis est impiorum potentia; caliginem
5 infert, dare salutem non simul ut uehemens flare coeperit
pot,est.

spiritus, spargit earn atque dissoluit,

aerem turbat, solum nudat;
ut puluis proicitur, deficit ut fumus, liquescit ut cera.
47. Hinc plerique non mediocrem mouerunt quaestionem, utrum

perituram naturam uideatur asserere scriptura diuina, maxime

10 quia comminuam eos utpuluerem ante
alibi dicit:
faciem uenti et ut lutum platearum delebo
eos, et alibi: ecce confundentur et reuerebuntur
omnes aduersarii; erunt enim tamquam non
s i n t. primum ergo interrogo, utrum impietatem secundum natu- 2

15 ram putent esse an praeter naturam. si secundum naturam asserant,

errare eorum opinionem certum est. denique dicant, utrum naturae

peccatum conueniat an non. sed certum est peccare deuiare esse

ab eo quod est secundum naturam. quid igitur tarn ineptum quam
ut dicant minus uideri impium esse quam peccatorem, cum omni-
20 um acerbissimum sit quicquid in dei fieri uidetur iniuriam? quodsi 3

impie agere non est praeter naturam, uiuere ergo impie secundum
naturam nee peccati loco habendum est nee dignum reprehensione
aestimandum; nemo enim reprehenditur qui operatur secundum
naturam. unde concluditur, quia impietas praeter naturam est. quo-
25 modo igitur cum perditione consuetudinis ovvajio^ovfjievaq yvoeic;,

1 cf. Ps. 67, 3 cf. Ps. 21, 15 8 cap. 47] cf. Ps. 1, 5 10 *Ps. 17, 43
12 *Esai. 41, 11

2 redimerunt Bml 3 infernis BCft ad poenam B 5 ut om. ft

ueemens Ami 1 proicitur] add. ut puluis

10 dixit BCftb 11 et om. p
ft

15 si om. ft asserunt DF, add. quod ea que naturaliter subsistant interire

funditus nequeant ft 16 eorum] quorum ft 19 peccare fta 20 quidquid
Dv 21 non del. C uidere Cml impie ow?. EC 22 naturam] add. est ftav
est om.
BCmlftv 23 existimandum av 25 consuetudinis uitae; cf. Index=
ovvanoXov^vaq scripsi ematioasmet AC (E BC) AA (M BCE) AI1O (TIO
BCD) AXMEN (T BC) ET (om. BC) BCft dnottrjooftevas av (pvaeis av
irsit A YCIT BC YIT ft (f ysis F s. I.)
 40 Explanatio

cum impietas non utique

hoc est perituras naturas inducit scriptura,
4 naturalis sed praeter naturam? quod enim non habes, non
sit,

amittis nee potest ea substantia perire quae non fuit. nam et

puluis commotus aut in aquae substantiam transfertur aut in aerem

aut in ignem, hoc est : in aliam uidetur saepe transire naturam. non 5

ergo in nihilum deficit, sed in aliud transit.

48. Quid obstat igitur, quin et ille, qui uerbi uirtute et ratione
comminuitur ut puluis, non in nihilum dissipetur, sed commutetur
in melius, ut ex terreno fiat spiritalis homo et ut lutum platearum
sic deleatur, ut. tollatur quicquid asperum ac sordidum uidetur, 10
remaneat quicquid planum ac mundum est ? et quod ait de aduer-
sariis Hierusalem rsunt sicut qui non sun t, utique potuit
2 dicere : non erunt . sed cum dixerit confundentur et
:

reuerebuntur, utique intellegis, quia erunt per substantiam

et profectum conuersionis, sed non erunt quasi aduersarii, quodfue- 15
runt, itaque per improbitatis defectum non erunt,erunt fide ac deuo-
tione mutati. denique et alibi ex peccatoris persona dicitur: et
iramdei sustinebo, quia peccaui, donee iusti-
ficet iudicium meum; conuertere enim deus cupiens pec-
catorem punit eum et urit, ut purget. unde ait: e t educet me 20
sin 1 u c e m. nam
ceram urit ignis, liquescit ut purgetur, et nos
et

per ignem probamur, et fumus consumpto omni materiali expur-

gatur [et] neque naturam transit, itaque et anima purgata ab omni
labe in id quod est deficit, non in id quod non est, ut ait Balaam:
moriatur anima mea in anima iustorum, ut mo- 25
reretur lapsus eius et quidam improbitatis usus, transiret autem

12 *Esai. 41, 12 13 *Esai. 41, 11 17 . 20 *Mich. 7, 9 22 cf. Hier.

9, 7 25 *Num. 23, 10

2 habes amittis scripsi habet amittit codd. av 4 arena B 6 de-

fecit F 9 ex] in ex Fml alt. ut om. BCmlp 10 deletur Bp quid-
quid Dml 11 planum] purum pa ac] aut DF 12 hyerusalem B iheru-
salem C ierusalem p (v) pr. sunt] erunt a alt. sunt s. I. A utique] add. non F
15 aduersarii quasi ft 17 mutati] add. id v 19 deus om. BC 21 ignis] add.

et pav 22 expurgat AC 23 pr.et del a natura BCpv, add. est p 24 ut]

unde BCv ut ait Balaam om. p 25 utinam moreretur p in anima iusto
rum om. ft in (ev) Aa ut BCv moreretur om. pa 26 autem om. pa
 psalmi 1, 4749 41

in consuetudinem uitamque iustorum; omma enim deus salua uult

esse. unde et Salomon dixit :deus mortem non fecit nee
laetatur in perditione uiuorum. fecit animam ut 4

sit, creauit hominem in incorruptionem quern ad imaginem sui

9 fecit; sed homines a naturae munere deuiantes obnoxios fecere se
morti, ut quasi terreni corrumpantur. sed deus per tribulationes
ad paenitentiam cogit, ut per paenitentiam uratur et consumatur
illud accidens malum inprobitatis et pereat et locus ille animae,

qui erat accidentis impietatis possessio, pateat ad receptionem

10 uirtutis et gratiae. certum est autem animae naturam esse pretio-
sam, quae ad similitudinem dei facta receptionem omnis uirtutis

admittit, utpote quae cognitionis supernae non sit fraudata consortio.

49. Nunc
illud superesse arbitramur quod in multorum ore

uersatur, qua ratione deus, cuius sine uoluntate nee passer uilissi-
15 mus cadit et apud quern capilli capitis numerati sunt, dixerit per
Esaiam: si onMies gentes ut stillicidium de
urceo et sicut momentum
staterae aestimatae
sunt et ut sputum aestimabuntur. ita ergo peri-
bunt omnes gentes sicut stillicidium de urceo et ut sputum perit
20 et ad nullos usus proficit? sed tu, qui nosti quia gentes non eo 2

usque pro nihilo habuit deus noster, ut et Abrahae dixerit b e- :

nedicentur in te omnes gentes et per Dauid locutus

sit ad f ilium dicens d a b o tibi gentes hereditatem
:

t u a m et infra: omnes gentes seruient ei, qui legisti

25 quia optulit f ilium suum pro omni gente, ut saluos faceret pecca-
tores, debes hoc loco uim diuinae sententiae considerare. contem- 3

platione etenim creaturarum caelestium quae multae sunt, sicut

2 Sap. 1, 13 4 cf. Gen. 1, 27 14 cf. Matth. 10, 2930 16 *Esai.

40.15 21*Gen. 12, 3 23 Ps. 2, 8 24 Ps. 71, 11 25 cf. Rom. 8, 32

2 et om. DF dixit] ait ftav 3 in] de ft uiuorum] mortuorum BC

4 incomiptione Cm2 6 terieni] tepleni B tre pleni (s. scr. m? uel terreni) C
morte pleni .9 et my. a 11 uirtutis] add. non Bm2 12 amittit BC 13 nee ft

14 sine] sint BmlCml 16 ysayam C ysaiam DF isaiam E (v) si (el) B

(tcsle b) Cml sic cet. av 17 extimatae 19 gentes sic om. DF sic om.
Ea periit B 21 habraae A habiahe B 22 per] super ft loqiuitus a
23 sit] est BC 24 qni legisti om. v 2o optulit] add. deus ftar
 42 Explanatio

caeli, quod multipliciter maius quam terra est, ut a plerisque punc-

tum comparatione caeli terra sit aestimata,
angelorum, archange-
lorum, principatuum et potestatum, thronorum, dominationum,
milium et decem milium et innumerabilium milium, contemplatione
ergo horum gentes ut stillicidium de urceo aestimatae sunt, cuius 5
4 est omnis plenitudo. ex ilia igitur plenitudine caelesti tamquam
gutta cadens aestimatae sunt gentes. quomodo enim poterant
maximae uideri, cum ipsa terra, in qua sunt gentes, minima mundi
portio sit et omnium, quae operatus est deus, tamquam staterae

exigua inclinatio gentes sint? simul cognosce per hanc stateram 10

omnia deum cum iustitia condidisse et in ipsis gentibus inesse quid-
dam naturaliter, in quo iustitiae uideretur uel exiguum esse momen
tum, et sputum ipsum tamquam ex uniuersitate totius corporis
interiorem existere portionem.
50. Magis ergo hie misericordia praedicatur, quoniam, qui uenit i&

quaerere quod perierat, nee stillicidium illud quasi uile contempsit

et alleuauit momentum staterae et sputo illi substantiam boni cor

poris donare dignatus est, id est: gentes omnes in unum corpus

ecclesiae congregare. inter gentes autem et Israel annumerari potest

nequaquam expers diuinae eius iustitiae, quia ipse Moyses dixit 20

ecce populus sapiens et disciplinae
de Israel:
2 tenax gens magna. etut scias, quia supra meritum nostrum
dei bonitas redundauit, apostolus hunc propheticum locum inter-

pretatus ait:conclusit deus omnia in increduli-

tate, ut omnium miser eatur, et subiunxit o a 1 1 i- : 21

tudo diuitiarum sapientiae et scientiae dei!

quam inscrut-abilia sunt iudicia eius et n - i

uestigabiles uiae eius! quis enim cognouit

15 cf. Matth. 18, 11 21 *Deut, 4, 6 24 *Rom. 11, 3235

1 celum Cpquod] qui BCml

(v) 2 existimata a 3 et om. BCpav
potestatum om. b 6 plenitudine om. p 1 gentes sunt B 14 exsistere BEF
15 praedicatur om. DF ne B 17 pr. et] sed pa
lf>
sputo] spuit (s. I. m2
aliter sputo A) ABml spuit cum Bm2C 18 donans @av id est in ras. C,

om.cet.av omnes gentes pav 19 congregare a congregaricodd. u nequaquam

anumerari (sic) potest C 20 eius om. p 24 omnia deus DF 25 subiuncxit^.
26 diuitiarum om. F
 psalmi 1, 4951 43

.ensum domini? aut quis consiliarius eius

fuit? aut quis prior dedit illi, et retribuetur
ei? hunc autem locum praemittens propheta ait: si o mnes
gentes ut stillicidium de urceo aestimatae
5 "s un t et reliqua, ut agnoscas intellectum istum cum interpretatione
apostolica conuenire.
51. Sed quid euidentius eo, quod perituras naturas non uidea-
tur inducere, cum ipse subiecerit sanctus propheta: quoniam
non r esurgunt impii in iudicio? non enim dixit :

16 non resurgunt sed ait: resurgunt quidem, sed non in iudicio

, .

qui autem resurgit, est utique et manet; sed quia non credidit in
Christum, iam iudicatus est et ideo non uenit in iudicium, quern
peracti iam manet poena iudicii. et de resurrectione quidem

plurima scripturarum sunt testimonia, quae non praetermisimus

15 in libris Consolationis et Resurrectionis. de eo autem, quod ait:
non resurgunt impii in iudicio, secundum euangelium
absoluta sententia est, quia non omnes iudicabuntur. apostolus
autem omnes enim oportet nos stare ante
ait:

tribunal Christ ut recipiat unusquisque i,

20 propria corporis prout gessit, sine bonum siue

ma u m. haec putant plerique esse contraria nee aduertunt,
1

quia saluator de perfidis dixit atque impiis, qui non crediderunt in

dominum lesum.
sic enim ait q u credit in me non u d : i i i-

catur; qui autem non credit iam iudicatus

25 est, quia non credidit in nomine unigeniti
filii dei. hoc autem est iudicium, quia uenit
lux in hunc mundum et dilexerunt mag is
homines tenebras quam lucem; erant enim
mala ipsorum opera, liquet igitur de quibus dictum sit,

3 *Esai. 40, 15 8 . 16 *Ps. 1,5 11 cf. Toll. 3, 18 14 cf Ambros.

. De
excessti fratiis 18 *I I Cor. 5, 10 23 *Ioh. 3, 18 19

2 prior s. I. A 3 praetermittens F sic ACnr2ftav 5 cognosces t>

Tnideatu C
9 resurgent
10 alt. resurgent v 14 pluiima] add. diuinarum
fiav 16 in iudicio impii p 21 haec] Et AHmlpa 22 in om. F 23 iudi-
cabitur v 25 credit ACmlpav
 44 Explanatio

hoc de his qui non crediderunt in dominum lesum. apostolus

est:

quoque, etsi dixit omnes de his utique dixit qui crediderunt, sed
,

4 actuum suorum rationem in die iudicii reddituri sunt. denique ipse

alibi ait, quia testimonium conscientiae nostrae ad diem iudicii
reuelabitur, cum inuicem cogitationes nostrae aut accusabunt se, 5

ut scriptum est, aut defendent et patebunt cordis occulta. quid

autem hoc euidentius, quod ait alibi :omnes quidem resur-
gemus, sed non omnes immutabimur? immuta-
buntur enim iusti in incorruptionem manente corporis ueritate.
5 Danihel quoque dicit :iudicium sedit et libri apertiio
sunt. ostendit ergo iudicium futurum, maxime cum alibi idem
dicat:multi qui sedent in tumulo terrae exur-
gent, isti in uitam aeternam et isti in obpro-
brium et confusionem aeternam; et in te lie-
gen tes splendebunt sicut splendor caeli etis
de iustis multi sicut stellae lucebunt.
52. Quod istud est iudicium sedentium iudicum et qui libri
aperti nisi conscientiae nostrae uelut libri peccatorum nostrorum
seriem continentes ? quamquam hoc ipsum
aestimare quasi uile sit
humani simile iudicii. aliud est Christi iudicium, ubi conscientia 20

ipsa se prodit, quae latere non potest occultorum arbitrum, ubi

cogitationes lucent apud eum qui adhuc cogitantibus dicebat:
2 quid cogitatis mala in cordibus uestris? cum
ludaeis diceret, dicebat omnibus, ne quis putaret quod occulta
possent esse quae faceret, ne quis putaret quod parietibus clausus 25
testem occulti erroris effugeret. ideoque et euangelista testatur
dicens :Iesus autem
sciebat cogitationes eorum.
quomodo ergo aitilibri aperti sunt? non utique atramento
script i, sed uestigiis delict or um et flagitiorum inquinamento. aperi-

2 cf. Rom. 14, 12 3 cf. Rom. 2, 1516 7 I Cor. 15, 51 10 . 28 Dan. 7, 10

12 *Dan. 12, 23 23 Matth. 9, 4 25 cf. Eccli. 23, 18 (26) 27 Luc. 6, 8

1 . 2 iis Eav 2 de omnes (con. in omnibus) B 3 in om. B 4 ad diem]

in die fiav 10 daniel (av) 13 pr. isti] iusti A alt. isti] illi Bm2C
16 iustis] a
istis 18 nisi nostrae] sunt conscientiae nostrae om. BCml
libii om. BCmlp 20 est om. BCmlp 24 quis] qui BCml 25 faceret]
eum fallerent (11 ex c Bm2) BCv paries ibi BC clausis v
 psalmi 1, 5153 45

etur liber conscientiae tuae, aperietur liber cordis tui, culpa nostra
recitabitur. est ibi liber ubi est tabula, immo sunt libn inscripti 3

ubi sunt inscriptae tabulae, quas inscribit spiritu sancto apostolica

doctrina, sicut legimus dicente Paulo :epistula nostra uos
5estis, inscripta non atramento, sed spiritu
dei uiui, non in tabulis lapideis, sed in tabulis
cordis carnalibus. sunt ergo tabulae cordis inscriptae
spiritu sancto, istae recitabuntur; si bene egeris, manebit scriptura.
uide ne tollas spiritus sancti gratiam, uide ne deleas et scribas 4
10 atramento flagitia tua, ne ueniat dies iudicii et dicat iudex: reci-
tentur libri, recitentur tabulae gestorum eius et dicat tibi: ego
scripsi tabulas tuas; cur delesti apices meos? et ego scripsi dona
mea; quomodo delesti munera mea et scripsisti obprobria tua?
non legisti quia scribo ? non tibi dixi per os prophetae mei 1 i n g u a :

15 mea calamus scribae uelociter scribentis?

iudicium autem uerbi est .

53. Multi ergo dormientium in tumulo terrae surgent, q u i

bene egerunt in resurrectionem uitae, qui

mala egerunt in resurrectionem iudicii. quod
20 Danihel ait: in uitam aeternam, hoc saluator in re
surrectionem uitae dixit; item quod ait Danihel: in
obprobrium et confusionem, saluator dixit in r e- :

surrectionem iudicii. unde non expedit nobis ad iudi- 2

cium uenire non expedit non uenire, ne aut praedamnati uidea-

et
25 mur aut in hac labe uitiorum subeamus tanti pondus iudicii. pro-
pheta rogat, ne intret dominus in iudicium cum seruo suo quanto ;

magis nos iudicium domini timere debemus pone, quia misericors !

dominus ignoscet; quanta prodentur, quae latere credebam! qui

4 II Cor. 3, 23 14 Ps. 44, 2 16 cf. Rom. 2, 2 17 *Ioh. 5, 29

25 cf. Ps. 142, 2

2 ibi] tibi DF 4 epistola codd. av 5 inscripta estis B 8 scriptura]

tabula pa, in mg. scriptura a 10 uenias in die (s. scr. m2 ueniat dies C) BCp
12 q (del) cur A quur B et om. pav 14 *os B 19 male pav 20 . 21
daniel p (av) 20 uita aeterna AB
alt. in om. BC 21 daniehl C 23 unde
om. DFa 24 pr. aut del. C, alt. om. u 25 uitiorum] add. et Cm2 27 ti

mere domini p 28 prodent BC

 46 Explanatio

pudor, quae confusio erit, cum, qui alios profitebar docere, ipse in
eo deprehendar in quo alios arguebam!
54. Et ideo quoniamduo genera resurrectionis posuit
et saluator
et lohannes in Apocalypsi dicens b e a t u s qui habet p a r- :

tem in prima resurrectione isti enim sine iudicio 5

ueniunt ad gratiam, qui autem non ueniunt ad primam resurrectio-

nem, sed ad secundam reseruantur, isti urentur, donee impleant
tempora inter primam et secundam resurrectionem, aut, si non im-
pleuerint, diutius in supplicio permanebunt ideo ergo rogemus, ,

2 ut in prima resurrectione partem habere mereamur. sunt qui re- 10

surrexerunt in passione Christi et isti plane beati, qui acceperunt
Christi gratiam et audierunt uocem eius, de qua scriptum est:
uenit hora qua n do audient mortui uocem filii
dei et qui audierint uiuent, et:ingressi sunt
in sanctam ciuitatem. puto quod magis illam significet 15

supernam quam istam Hierusalem quam reliquit, quam incusauit,

quod in istam pedibus, in illam autem supernam meritis intrauerunt.

55. jSed et illud caueamus, ut hie posit i surgamus de tumulo

terrae. sunt qui uiuentes sepulchre sunt circumdati et repleti
mortuis, quorum guttur sepulchrum est non loquentium uerba uitae, 20
sed mortis, si hie resurrexerimus a mortuis, et ibi resurgemus; si

hie arida, sed acceperimus rorem uerbi, umorem

non fuerimus ossa
spiritus sancti, et illic uiuemus; si hie nos excitauerit lesus uoce
sua magna, ut excitauit et Lazarum, et per discipulos suos soluerit
a uinculis mortis et induxerit in Bethaniam, ubi erat Lazarus, hoc 25

est in domum oboeditionis et adhibuerit conuiuio suo, et illic cum

4 Apoc. 20, 6 13 loh. 5, 25 14 *Matth. 27, 53 .20 cf. Ps. 5, 10

22 cf. Ezech. 37, 4 25 cf. loh. 12, 12
1 erit] add. mihi BCv cum] add. his BC is fiav 4 ioannes B (av)
apocalipsin ABml dicit Bm2 dixit Cv 11 qui] quia DFab 16 hyertm B
iherfm C Jerusalem (per cwip.) cct. (v) 17 intrauerint Eav 19 sepulcro DEv
sepulchraBC 20 guttur] igitur/J sepulcrum^v 21 ibi] illic fiv 22arridafi
humorem A&v ut rorem BCml et rorem Cm2 24 magna om. DF pr. et
om. fiav 26 adibuerit ABCml, add. hie BCftav illic] hie A cum
^ ag. 47, 1 nobis] cum eodem recumbemus et illic cum eo semper epulabimur et
il ic nobis av
 psalmi 1, 53 5< 47

semper epulabimur et illic cum eodem recumbemus et illic nobis

redolebit unguentum, quod solus proditor dolebat effusum.
56. Ergo impii non resurgunt in iudicio, hoc
est in portionem eorum qui iudicium subituri sunt, nee p e c c a-
:

s tor es sur g unt in consilio iustorum. uides quia

surgunt impii et non surgunt in iudicio, quia et peccatores, etsi
non surgunt in consilio iustorum, resurgunt tamen in iudicio.
unde uidentur, qui bene crediderunt et fidem suam etiam operibus
exsecuti sunt, ipsi non iudicari, sed surgere in consilio iustorum;
10 peccatores autem, qui non possunt inter iustos surgere, surgent in
iudicio. habes duos ordines; tertius superest impiorum, qui quo- 2

niam non crediderunt iam iudicati sunt et ideo non surgunt in

iudicio, sed ad poenam; dilexerunt enim magis tene-
bras quam lucemet ideo iudicium eorum poena est et forte
15 poena tenebrarum. et poterat quidem intellegi, quod hi, qui mala
opera habent credentes tamen in Christum, uolentes quidem recte
uiuere, sed uicti inlecebris peccatorum, dilexerunt plus tenebras
quam lucem, id est: utrumque dilexerunt, sed magis tenebras.
sed quia de illis praemisit qui non crediderunt, sic accipiendum 3

20 puto, quod dilexerunt tenebras et non lucem; lux enim Christus.

qui ergo non crediderunt luci, absurdum est ut lucem uel dilexisse
credantur quam nescierunt nescierunt enim n e q u e i n-
;

tellexerunt, in tenebris ambulant, sicut scriptum est.

57. Sequitur quo : niam nouit dominus uiam
25 iustorum, et iter impiorum peribit. aduerte sensum :

non resurgunt impii in iudicio, quoniam nouit

dominus uiam iustorum. uias eorum utique nouit, quo-

2 cf. loh. 12, 35 3 4 *Ps. 1,5

. 11 cf. loh. 3, 18 13 loh. 3, 19
20 cf. loh. 1, 9 22 Ps. 81, 5 24 Ps. 1, 3 26 *Ps. 1, 56
2 dolebit Bml 5 resnrgunt fiav concilio Bv quia om. A
C iudicio] add. iustorum fiv quia 7 iustorum om. ft alt.etom.au 7 sur

gunt] resurgunt fiav concilio av, Hem lin. 9 resurgunt] add. non ft in
om. B 9 executi Am2CDa sed] si F 12 resurgunt in iudicium a 15 ii
Eav 17.18dilexerintD(nowF) 20 Chiistus est v 22 enim om. p
23 sicut scriptum est post quam nescierunt lin. 22 lr. C 27 utique] add.
uias BC, del C
 48 x i) 1 ana t i o

rum dirigit gTessus; sunt enim gressus hominum qui a domino

diriguntur. diriguntur a domino et uiae uiri. has nouit dominus
uias quae sunt rectae, quae ad illam uitam tendunt dicentis:
2 eg o sum uia et ueritas et uita. haec bona est uia,
tortuosa autem est uia saeculi; non dignatur illam uiam nosse. 5

illos enim cognoscit qui sunt ipsius, qui operantur opera ems;
qui autem operantur iniquitatem, his dicit dominus discedite a :

meomnesoperariiiniquitatis; non noui uos. non

per ignorantiam, sed per id, quod indigni sint scientia dei,nesciuntur.
58. Pulchre autem ait: et iter peribit. 10 impiorum
separauit Latinus, ut iter diceret, et tamquam discreuit iter a uia;
Graecus autem in utroque uiam tamen Latinus,
dixit. non otiose

quia dominus
et ego sum uia dixit, nori dixit ego sum iter .

perire autem iter impiorum dixit, non impios; seruat eorum sub-
stantiam, qui si conuertantur solum iter impietatis amittent, quod i*

nee ab initio fuit nee erit. quod accidens igitur est perit, quod
substantiuum, manet. pereunt autem ita impii, quomodo dicitur:
anima quae pec eat ipsa morietur, ut peccati aculeo,
non omni substantiae suae dissolutions moriantur.

EXPLANATIO PSALM1 XXXV.

1. Dicturus prophet a in psalmo sequent i, quae esset forma 20
iusti, ante formam expressit iniusti. neque enim possumus cogno-
scere, quae sit forma iustitiae, nisi cognoscamus, quae sit iniquitatis

1 2cf. Ps. 36, 23. 5, 9 4.13 loh. 14, 6 6 cf. II Tim. 2, 19 7 Luc. 13, 27.

*Matth. 7, 23. cf. Ps. 6,9 10 Ps. 1,6 18 *E?.ech. 18,4 cf. I Cor. 15, 56

3 uitam] uiam Fa 4 pr. et om. av pa6 enim om.

agnoscit Bfiav
9 sunt EC domini BCp nescientur 14 seruat] add. enim Bm2
Cml
\6iuentBCfta peridB 17 substantiuum] add. est EC ita om. Ev 18 uin-
culo ft 19 moriantur] add. Explicit expositio psalmi primi. Incipit XXXV A
H * W
Explicit expositio psalmi primi. In isto libro continentur psalmi sci ambrosii id
est psalmus primus ps (psal
Bjpasrim)
XXXV ps XXXVI ps XXXVII ps
XXXVIII ps XXXV1I11 ps XL ps XLI (XLII B) ps XL1I XLVII ps XLVIII.
ps
Incipit de psalmo trigesimo (tricesimo C) quinto (V C) BC (haec del Cm2 el
^ o _ mo to
add. Incipit de titulo ps XXXV) Exp* de psalmo I. Incip de psalmo XXXV ft
praesct tin/ml: In psalmi (psalmum v) XXXV enanationem (enarratio v)
Praefatio av
 psalmi 1, 5735, 1 49

effigies sunt enim sibi aduersae atque contrariae. namque in altera

;

simplex habitudo naturae, in altera fallax uersutia nequitiae; alia

uirtutum imagines praefert, alia uitiorum commenta praetendit.
conuenire autem ordinem hunc et ipsa ratio docet et, si de con- 2

5 trariis sumenda sunt testimonia, ipsi doctores philosophiae con-

fessi sunt, dum secuntur. quis autem dubitet ionge anteriorem
Dauid Platonisfuisse temporibus, quern non solum magister eius,
sed nee aui quidem auorum eius uidere potuerunt, cum ilie in
principio regni fuerit ludaeorum, quod per innumera annorum cur
io ricula propagatum est, iste post tempora captiuitatis, quibus regnum
gentis eius iam fuerat dissolutum? ergo ipse, qui tenet in omnes 3

saecularis sapientiae principatum, cum diceret non posse formam

iustitiae comprehendi, nisi ante discutiendam iniustitiae seriem
putauissent, exemplum attulit, quod hi, qui uelint aurum quaerere,
15 prius se luto obliniant. aurum itaque iustitia, iniquitas lutum est.

quod a nostris quoque dictum esse non dubium est, cum scriptum
sit: ut lutum platearum delebo e o s; et uere lutum,

quia eos
inquinat qui sibi appropinquauerint. fugiarnus ergo 4

iniustitiam, ne luteis sordibus inquinemur atque in eius uoraginem

20 non pes noster exterior, sed, quod est grauius, mens nostra mergatur.
et philosophiaquidem aurum se quaerere dicit, sed lutum uersat,
quae diuinitatem quaerit in statuis; sed uasa figuli uirga confringit.
nos aurum quaerimus, quo corpora nostra mundemus, mortificatio-
nem lesu Christi in corpore nostro circumferentes, ut et uita lesu
25 Christi in corpore nostro manifestetur. bonum aurum sanguis est
Christi, diues ad pretium, profluus ad lauandum omne peccatum.
ordinem diximus; titulum consideremus.

8 aui auorum] cf. Uerg. Georg. 4, 209 17 Ps. 17, 43 22 cf. Ps. 2, 9
23 cf. II Cor. 4, 10

3 commercia aa 4 hunc ordinem BCftav 5 phylosophiae AC 6 se-

quuntur CE 1 Dauidem v 8 attauorum fta 12 dum ft 13 iniustitiae]
iustitiae ACml 14 hii E ii av 15 oblinant BCmlDmlEF auro iustitie
BmlCml 16 quod] add. utique ft quoque] prius ft quoque prius av
csse ex est C 18 appropinquauerunt F 20 est om. A 21 phylosophya A
22 in statuis] institui B confringet AmSftav 27 tytulum (passim

pery)F
LXIV. Ambros. pars 6. Petschenig. 4
 50 Explanatio

2. In f i n e m, inquit, s eruo do ps mini

us aim
D auid. in toto psalterii corpore solus hie titulus est, quo psalm um
seruo domini se scripsisse testetur. quis iste est seruus domini?
uideamus, quid psalmi series significet, cui dictus hie psalmus sit.
audiamus ad quern loquatur domine, inquit, in caelo mis e-
: 5
ricordia tua et ueritas tua usque ad nubes:
iustitia tua si cut mont es dei, indicia tua si cut
2 ab y s sus mult a. cui hoc nisi filio dei dicitur ? haec enim
non humanae, sed diuinae sunt potestatis. sed quid sibi uult, quod
seruo domini dici psalmum hunc titulus declarauit, cum orationem 10

Moysi h o m i n i s dei maluerit quam serui domini in posteriore

titulo nuncupare ? quod ergo consilium prophetae fuerit non intel-

lego uel potius ipsius domini saluatoris, qui locutus est in propheta.
3 uere iudicia eius sicut abyssus multa, ut seruo honorificentiam
reseruaret, sibi condicionem seruitutis adscriberet. uideor milii 15
intellegere, uideor hausisse aliquid de gratia spiritali. aduersus
iniustitiam, ut diximus, psalmus hie scriptus est et ideo plus graua-
tur iniustitia perfidorum, qui Christum lesum dominum recipere
4 noluerunt, cum ille propter illos susceperit seruitutem. quid enim
tarn iniquum quam ingratos tantis fuisse belief iciis, ut, quibus ille 20
salutem daret, hi sanguinem eius effunderent? denique alibi, cum
de sua passione loqueretur, ad acerbandam Iudaicae impietatis
inuidiam sic ait: ne auertas faciem a puero tuam
tuo; quoniam tribulor, uelociter exaudi me.
pauperetdolensegosum. 25

3. Ueni, Paule, interpretare nobis, qua ratione dominus caeli

atque terrarum se pauperem dixerit, quae sit ista paupertas. tu

1 *Ps. 35, 1 5 *Ps. 35, 67 11 Ps. 89, 1 23 Ps. 68, 18. 3C

1 inquid BC 2 quod av 3 descripsisse Dml testatur 4 hie

dictus Fml 5 inquid C 1 alt. sicut om. Bmlfiav 8 abissus D 9 sunt
sed diuinae p quod] add. no BCml, del. Ctn2 10 dici] dei BCml, del. Cm2.
om. A hunc]nuncjP 11 moisi A 13 salutaris p fort, rede 14 abissus A
honoiificentium B 15 conditionem codd. av assciiberet A ascriberet Bftv
16 ausisse ABCml 19 ipsos pav 20 fuisse tantis pav fuisse] suis ee (ee
in ras.) B 21 hii C 22 acerbandam scripsi aceruandam codd. av 21 dixerit]
add. et u
 psalmi 35, 23 51

certe ilium diuitem dixisti; quomodo idem diues et pauper est?

audiamus testimonium Pauli: s c i t i s,
gratiam do-
inquit,
mini nostri lesu Christ i, quia propter uos
pauper factus est, cum diues esset, ut uos eius
5 i n o p i a ditaremini. ueni et tu, Esaias, interpretare nobis, 2

quomodo dolentem dixerit Christus, qui dolores uulnerum

se
sanare consueuit. medicus uenit, ut curaret aegrotos: quid ipse
habuit quod doleret ? audiamus etiam Esaiae testimonium p r o :

n o b i s,
inquit, dolet, et nos aestimauimus eum
loesse in doloribus. expressit medici affectum, qui, etiamsi 3

ipse nullum uulnus habuit quod doleret, tamen conpassus

est

uulneratis. hoc igitur in psalmo dominus exprobrat ludaeis: ego

propter uos pauper, ego pro uobis dolens,et uos mihi manus impias
intulistisdicentes tollamus iustum, quia inutilis
:

15 est nobis. iniciamus lignum in panem eius .

bene panem dicit pro carne eius; ille alimentum detulit, isti pro
beneficio retulere supplicium. non mirum ergo si esuriunt, qui sibi 4

uitae aeternae alimoniam denegarunt. pulchre etiam duo ista iun-

xerunt iniciamus lignum in
: eius; nescie- panem
20 bant quid loquerentur ludaei et mysterium loquebantur. paradisum
nobis crux reddidit Christi; hoc est lignum, quod Adae dominus
demonstrauit dicens de ligno uitae, quod esset in medio paradisi,
edendum, de ligno autem scientiae boni et mali non edendum.
errauit Adam, mandata non tenuit, interdictum gustauit; per 5

25 lignum coepimus esurire, quoad caro suum accepit alimentum.

ideodominus in Christo carnem iunxit et lignum, ut fames antiqua
cessaret, uitae gratia redderetur. beatum lignum domini, quod
omnium peccata crucifixit, beata caro domini, quae uictum omni
bus ministrauit!

2 *II Cor. 8, 9 8 *Esai. 53, 4 14 *Sap. 2, 12 15 . 19 *Hier. 11, 19

22 cf. Gen. 2, 1617

2 inquid Bml 5 ysay(-i-)as Cft Isaia v 1 aegros v 8 testimonium

C 9 existimauimus a 11 a u 1 2 uulnerantis Fml
ysayae inquid quid
15 pane 16 dixit fiav 20 misterium 21 uobis BABD 22 paradise BC
24 interdicta F 25 quoad scrips* quia codd. av suum caio pav
4*
 52 Explanatio

4. De paupertate igitur et dolore domini idonea, ut arbitror,

sanctorum protulimus testimonia, quorum alter uidit et dixit, alter

est electus ut diceret. ipsorum igitur qui probati sunt de seruitute
domini testimonia iterum proferamus, immo sua, quae de se ipse
locutus est in utroque. audiamus ergo quid dicat :sic dicit do- 5

minus qui finxit me seruum ex utero sibi ad

congregandum lacob et Israel ad eum. aduer-
timus ergo, quod propter congregationem populi formam susceperit
2 seruitutis. audi, ludaee: et de gratia contumeliam fers et hoc ad

perfidiam deriuas, propter quod magis credere debuisti. ad te 10

uocandum uenit, et conuiciaris. ex utero seruum dixit. audi,
Arriane, ex quo utero; paululum supra recurre: ex utero, inquit,
matris meae uocauit dominus nomen meum.
quod nomen eiussit, audiamus, quo eum pater uocauit: ecce
uirgo in utero accipiet et pariet filium eti5
uocabitur nomen eius Emmanuel, quod inter-
spretatur: nobis-cum deus. quod enim aliud nisi filius
dei nomen est Christi? accipe aliud.
dixerat quidem et Gabriel
ad Joseph de Maria: pariet filium, et uocabis nomen
eius lesum. accipe dei uocem et tu, Bethleemlu-20 :

daeae, non es minima inter principes luda;

ex te enim exiet princeps, qui regat populum
4 meum. aduerte mysterium ex: utero uirginis idem et seruus exiuit
:

et dominus, seruus ad operandum, dominus ad imperandum, ut

regnum deo in hominum mentibus radicaret; uterque unus, non 25

alter ex patre et alter ex uirgine, sed idem, qui ante saecula ex

5 *sai. 49, 5 12 *Esai. 49, 1 14 *Matth. 1, 23 19 Matth. 1 ,

21
20*Matth. 2,6

2 uidet B audit et vng. a dicit BC$ 4 proferemus v se om. $

ipso BCp 5 in utroque est BCjtv (non a) 6 ex utero seruum v 9 audis
@av pr. et] qui C de] pro g, om. b feiis Bml serla ft refers av 11 et]
add. tu Fml conuitiaris Ca seruum] add. se fiav 12 Ariane v inquid
BmlC 15 accipiet] add. puerum F 16 hemmanuel A emmanuhel BC
18 quidara B gabrihel BC 19 de maria ad Joseph C et 20 Tesum om.
BCfta uocabit Av 20 ludaeae] iude ft 23 post meum del israel F mi-
sttrium ccD 25 utrumque BCmlp utrinque av 26 et om. a
 psalmi 35, 4 5 53

patre, ipse postea carnem suscepit ex uirgine. ideo ergo et seruus

uocatur et dominus, propter nos seruus, sed unit ate diuinae sub-
stantiae deus ex deo, princeps ex principe, aequalis ex aequali; neque
enim degenerem genuit in quo se ipse conplacere memorauit.
5 Magnum, inquit,
5. tibi est uocari puerum
meum, ut statuas tribus Jacob, seruat ubique
suae uocabula dignitatis: magnus deus et magnus puer, nee in
carne magnitudinis suae nomen amittit cuius magnitudinisnullusest
finis, meritoque securus, cuminformadeies set, ut aposto-
10 lus dicit,non rapinam arbitratus est esse se ae-
qualem deo, sed semet ipsum exinaniuit for-
mam serui accipiens, in similitudinem homi-
num factus; et specie inuentus ut homo humi-
liauit semet ipsum factus oboediens usque ad
is mortem, mortem autem crucis. hie est ergo aequalis 2

quasi dei filius, hie serui formam in carne suscepit, hie mortem
gustauit, cuius magnitude non habet finem, quia finis legis
est Christus ad iustitiam omni credent i, ut in
ipsum omnes credamus, hunc intimo adoremus affectu. bona serui-
20 tus quae omnes liberos fecit, bona seruitus quae nomen super omne
nomen adquisiuit, bona humilitas quae fecit, ut in nomine eius
omnes genu sinuent caelestium et terrestri-
um et infernorum et omnis lingua confiteatur,
quoniam dominus lesus in gloria est dei pa-
25 t r i s. in hunc ergo finem dirigitur hie psalmus, ut et nos serui simus

ad iustitiam, non superbi ad arrogantiam; seruitus enim stipendium

4 cf. Matth. 3, 17 5 *Esai. 49, 6 8.17 cf. Ps. 144, 3 9 *Phil. 2, 68

16 cf. Hebr. 2, 9 17 Rom. 10, 4 20 cf. Phil. 2, 9 21 *Phil. 2, 1011 25 cf.

Rom. 6, 18

2 sed] add. in DF 3 tert. ex om. p 5 inquid C 6 statuas, s. scr. m2

uel suscites E suscites DF et nig. a ibique Cml 1 uocabuluni BCml
13 specie] habitu pa 19 effectu BCml 20 quae omnes seruitus
om. p facit B 22 sinuent scripsi signent A flectatur B (in ras. m2) C
figant pav, add. et p et om. Aav 24 est om. B 25 igitur F 26 superbie
BCml. ad arrogantiam] arrogantia seruitutis libeitas a
 54 Explanatio

libertatis est, stipendium autem mortis arrogantia est. sed iam

psalmi seriem adoriamur.

6. D ix it iniustu s, ut delinquat si~bi. quid dixerit
non expressit, et ideo sic intellegendum arbitror, quia, quicquid
dicit iniustus, peccatum est. omnis enim iniustitia peccatum, 5

quoniam, ubi organum uitiosum, quomodo potest cantus non

esse uitiosus ? degeneris materiae decolor partus est. quicquid ergo

loquitur iniustus, iniquitas est, quae in suum refertur auctorem

sicut uiperae partus, qui primo suam scindit parentem, ut frequens
2 sermo est; sibi ergo delinquit. nihil hac sententia sublimius dictum 10

arbitror; in qui sibi sapientiam saeculi uindicarunt, nihil tale

iflis,

legi,
nihil tale cognoui. nee mirum, quandoquidem illi humano ingenio
locuti sunt, hoc infudit spiritus dei, spiritus ueritatis, quia iniustus
sibi delinquat, sibi generet uulnera, se ipse confodiat. nam sicut

spinae nascuntur in manu ebriosi, ut scrip tura 15

asserit, ita et in iniusti sermone nascuntur quae conpungant loquen-
3 tern, loquitur iniustus et interior eius conscientia uulneratur, quia
in omni sermone quern loquitur non est fraudis immunis. cuius enim

grauior est poena quam propria, cum pro omni sermone det poe-
nas? serpens aliis infundit uenenum, iniustus sibi; in eum enim re- 20

funditur quicquid effuderit. iniustus igitur et aliis inutilis et sibi

noxius, iusti autem uita fructuosa aliis et sibi dulcis; dicit enim
Salomon fili, si sapiens eris tibi, sapiens eris
:

et proximis; si autem malus euaseris, solus

hauriesmala. 25

7. Aduertimus ergo, quia iustitia aliis est potius nata quam

sibi; commune commodum, non suum spectat et alienum bonum

1 cf. Rom. 6, 23 3 *Ps. 35, 2 9 cf. Ambros. De Tobia 12, 41 13 cf.

I loh. 4,6 15 *Prou. 26, 9 23 *Prou. 9, 12

1 iam] add. ipsam fiav 2 adoriamur] add. Incip de ps C Psalmi XXXV

t narratio a Enarratio v 4.7 quidquid Ev 6 otiosum et 1 otiosus a
9 suam primo 10 delinquid C hie Cml 11 arbitror] add.
nihil a illis]
aliis uendicarant ACmlpa iudicarunt B 16 et] ex b
in om. ABCmlv 19 propria] eius proprie BC cum] qui Bm2C ut /? dat C
21 effunderit BmlD 21 alt. et om. D 22 et om. F 25 auries Ami
21 spectat scrips* expectat ACDFa exspectat BEv
 p sal mi 35, 58 55

pro suo ducit emolumento. beata et praeclara iustitia, cuius bonum

omnibus ex uno plerumque proficiscitur atque ad omnes
proficit;
peruenit. iustus Dauid, qui parcebat inimico et malebat innocentiani
suam quam uitam tueri, ne malo publico uindicaretur atque appe-
5 tendi principis in malis quoque causis aliis exemplum ederet, cum

ipse uindictam de insidiatore sumpsisset. iustus Abel, qui de oui- 2

bus quas
suis, dominus dederat, primitias domino putauerit offe-
ei

rendas, et ideo plus placuit deo, quia moram non fecit, deuotionem
probauit. sed hoc impius ferre non potuit iustitiae praeuaricator,
10 radix iniquitatis, et ideo fratrem occidit, quia hostia eius deo magis
quam oblatio sua fuerat comprobata. sed ille occisus deo loquebatur
in uoce sanguinis sui, hie uiuus a facie et, cum
domini repellebatur
adhuc a domino poena cessaret, torquebat eum suorum conscientia

peccatorum. latebat miser tremens et timens et, cum adhuc percus- s

15 sor acceperat signum, ne

deesset, ipsa sese iniusti uita cruciabat.
eum aliquis occideret, non ut uitae suauitate frueretur, sed ne mors
auferret aerumnam, ut percusporem suum cotidie timendo pateretur.
meruerat quidem ut percussor inhiberetur, sed sine ulla intermissi-
one ipse sibi suus carnifex erat, ipse percussor.
20 8. .Quae poena maior quam timere quod uitare non possis nee

quod timueris euadere ? unde praeclare Dauid exprimens conuenti-

onem grauissimam conscientiae peccatricis ait quo niam :

iniquitatem meam
ego agnosco et delictum
in eum contra me est semper, offunditur enim nobis
25 ultrix nostri imago peccati nee quiet um reum suum esse permittit
inferens miseram seruitutem atque in sua uincula trahit, ut enodare
se non queat, quoniam uolens ipse se uendidit, cui liberum erat
delictorum aera non capere et libertatem innocentiae reseruare.
itaque dum oramus, peccatum offunditur, ubi somnus sensum cor- 2

11 cf. Hebr. 11, 4 1415] cf. Gen. 4, 16. 15 22 *Ps. 50, 5

2 plerumque] add. ad plures Bm2Cv 4 apparendi Cml 5 principiis DF

7 quas] quae BCF dominus ei BCft putauerat B 13 poenae cessarent
BCv 16 occiderit Cml 17 cottidie B 21 conuentionem] in mg. commo-
tionem a 23 cognosce v
24 contra] coram fta offenditur AmlBCml
ostenditur ex offenditur Am2 efftinditurZ)w2 27 alt. se] add. 29 offen sMF
ditur Ami BCml ostenditur ex offenditur Am2 somno sensus se Bm2Cv
 56 Explanatio

poris relaxauerit,peccatum recurrit. semper nobis error noster

tamquam malus exactor occurrit uel tamquam inprobus faenerator
conueniens debitorem. unde dominus ait q u i f a c i t p e c- :

3 c a t u m seruus est peccati. sed iustus nouit, quemadmo-

dum peccatorum suorum uincula dissoluat, nee expectat accusato- 5

rem, sed praeuenit, ut confitendo suum alleuet omne delictum, ne ha-

beat quod aduersarius criminetur. ideoque scriptura tibi dicit:
iustus in principio sermonis accusator est
sui; uocem enim eripit aduersario et quasi dentes quosdam para-

tos ad praedam criminationis infestae peccatorum suorum confessi- 10

4 one constringit. dixit ludas Scarioth, ut delinqueret sibi quid

dixit? :
quern osculatus fuero ipse est; tenete
e u m. hoc $ixit et se ipse proprio ore egit in mortem, quantos

putamus in ipso fuisse tortores, ut sibi ipse tarn grauis poenae

exactor incumberet et semet ipse laqueo strangularet ! 15
9. Dixit iniustus et deliquit sibi ; locutus est iustus : e c c e

ego pastor male feci, et grex iste quid fecit?

et remissum est omne peccatum. dixit ergo iustus et sibi profuit.
dixit Cain :
numquid ego custos sum fratris mei?
mentitus est. dixit Ananias omne se uenditi sui runs pre- 20
et sibi ipse
tium pertulisse et mentitus est sibi, qui potuit minus offerre sine
fraude. ideoque praeclare ait: et mentita est iniquitas
sibi. enim ante mentitur, cum suum mentitur exitium, sibi
sibi

2 delinquit, qui sibi innocentiae eripit suauitatem. qui enim puri-

tate et simplicitate pectoris dulcior fructus, qui cibus suauior quam 25
is, quern animus bene sibi conscii et mens innocentis epulatur? at

3 loh. 8, 34 8 *Prou. 18, 17 12 *Matth. 26, 48 16 MI Reg. 24, 17

19 *Gen. 4, 9 20 cf. Act. 5, 14 22 Ps. 26, 12

liecunetAmlBC 2exauctorCm7 f enera tor codd. v f Generator a 3 de

bitorem] add. mundi EC, Cm2 5 malim rhythmi causa uincla exspectatEv
del.

acusatorem A 11 confringit DF scarioht A Iscariotes av 13ips\imBCDF

14 ut s. ras. m2C uel DEFml 15 exauctor Cml incumbere BCml et] ut
BCml ipsum BC stransgularet C transgularet DF 16 et] ut Cmlfav
delinquit AmlB delinquat Cmlftav 17 pastor ed. Rom. peccator codd. av
male feci om. BCp fecerit C 19 cayn p sum custos C 20 ruris sui
BCft 21 protulisse ACmlv, cf. pay. 59, 12 23 cum] qui /9a, add. in .9au
24 delinquid BmlC quis enim av 25 pectoris] corporis B/u quis cibus av
 psalm i 35, 811 57

uero iniquitas uelut quodam plumbeo talento, ut scriptura testi-

i icatur, conscientiam grauat, meritoque Dauid ait: sicut
onus graue grauatae sunt super me, et Salomon :

sicut uua acerba dentibus et fumus oculis,

iita iniquitas omnibus utentibus ea. grauis 3

poena quae cibum impedit, aspectum obducit et, quod est amplius,
oculis mentis internae tenebrosam offundit caliginem, ut, quod
uerum est, uidere non possit iniustus. ideoque delinquit sibi qui
sibi quae pretiosa sunt eripit.

10 10. Dicit ergo iniustus, sioi, iustus autem loqui

ut delinquat
tur, ut et aliis et sibi prosit; loquitur ad perniciem, hie loquitur
ille

ad salutem. de iustis uero et fidelib is dictum est c o r d e c r e - :

ditur ad iustitiam, ore autem confessio fit

ad salutem. illius lingua uulnerat, lingua autem prudentum
15 sanat. unde cum expostularet Dauid cum rege Saul, quod oblitus 2

beneficii salutis ingratus eum persequeretur ad mortem a quo

totiens iam uideret se esse seruatum, et uitam eius appeteret qui
uitam suam pro regis salute periculis obtulisset, ait sibi f rue turn
non perire iustitiae, qui insidiatorem suum in manus suas a domino
20 sibi traditum non peremisset. ab iniustis iniquitas prodiuit, uenenum
a serpentibus effusum est; uenenum et iniquitatis arma perierunt.
11. Ideo scriptum est: dixit iniustus, ut delinquat
sibi. quid dixit m t h r o n u m m e u m super
? p ona
nubes et ero similis altissimo. effect um non habent
25 uerba, sed peccatum habent; inanis quidem pompa iactantiae,
sed superbiae spiritu criminosus non timet conuicio maiestatem ui-
olare diuinam. etenim si ullus dei timor eius inesset affectui, non in

conspectu dei plena doli gerenda sibi ausu temerario credidisset,

quasi deus non possit occulta cognoscere,qui scrutator est intimorum.

1 cf. Zach. 5, 7 2 Ps. 37, 5 4 *Pron. 10, 26 12 Rom. 10, 10 15 of.

I Reg. 24 22 *Ps. 35, 2 23 *Ksai. 14, 13. 14 29 cf. Ps. 7, 10 cet.

2 ait om. ft 1 ut] et Bml ut et Bm2C 8 dclinquicl BmlC. 10 dixit

Aav 11 pr. et om. av 12 uero] enim fa est om. ft 13 autem ont. B$a;
cf. Expos, ps. 118, tractat. 20, cap. 49 14 prudentium BC 16 beneficiis
26 spiritus KCftv criminosus om. f timere BCft (timore Fml) maiestatem
connitio ft 27 affectuin Cml 2iJ internorum av
 58 Explanatio

2 spectat omriia deus; nihil estquod eum praetereat, nemo qui fallal,
cui ornnia praesentia quae futura sunt et manifesta quae latent,
etenim si sol iste mundanus clausis plerumque domiciliorum habi-
taculis suum lumen interserit, quanto magis deus summus aeternus
etiam secreta penetralia mentis humanae atque omne angelorum 5

consilium scientia sua scrutatur et praeuenit! quid ergo aliud agit

iniustus nisi ut iniquitatem sibi quaerat et odium?
12. Sic enim scriptum est: non est timor dei ante
o cul o s eius, quoniam dolose eg it in cons p ectu
e ius, ut inuenir et iniquitatem suam et odium. 10

quid est inueniret ? omnis enim qui quaerit inuenit;

ergo si malum quaeritur, quaeritur ut inueniatur. sed quemadmo-
dum laudabilis est ille quibonum quod quaesiuit inuenit, ita inueni-
abilis qui laborauit, ut malum quod quaesierat inueniret bonis rebus, ;

non flagitiis atque criminibus laborem nostrum nos oportet inpen- 15

dere. quid igitur nisi suminae stultitiae atque dementiae est odi
um quaerere, iniquitatem malis artibus inuenire, quam bonus
nemo quaesiuit?
13. Quomodo igitur improbi iniquitatem suam et odium quae-

rant, consideremus. nempe Herodias erat tetrarchae Philippi legi- 20

timo conexa coniugio, regiae abundans opibus potestatis. quae
Herodem Komam adusque tendentem quasi germanum mariti hospi-
tii et affinitatis iure suscepit, cum quo peccata sua copulans non

2 multo post relicto uiro consortii sui iura mutauit. nonne ea quae
siuit iniquitatem et odium, quae coniugium deseruit, ut inueniret 25
adulterium? et quia sanctus Baptista nuptias inlicitas constanter
increpuit, dicens Herodi: non licet tibi earn uxorem habere, quae

8 *Ps. 35, 23 11 Matth. 7, 8 20 cf. Marc. 6, 17 27 cf. Matth. 14, 4.

Marc. 6, 18

1 expectat BCft 5 penetralia secreta Fml 9 conspectus Fml 11 est]

enim v 12 si] etFa ait. quaeritur om. BCfta, agitur suppl. Bm2Cu 13inue-
niabilis, s.scr. uel miserabilis BC 14 bonis] add. enim/tou 19 et odium om.F
20 nempe om. C Philippe b 2 L connexa A nexa fiav habundans a 22 herode
tendente Bm2C germane Bm2C ospitii a 23 suscepit ftav susceptum A

suscepto BC peccata] de peccata Cml depaccata BCm2 depacta pv depectaa

suam ftav copulans Am2 copulam Amlflav copula BC 27 increpauit Cm2Fa
earn om. v
 psalmi 35, 11 15 59

maritum contra legem reliquit et fratri mariti quasi ex lege con-

uenit commota est adultera, ut eum uellet occidere. sed cognito,
,

quod Herodem ad necem iusti non facile posset inflectere, excogitauit,

qua uia istud efficeret. natalis erat Herodis, quern luxu nimio, ut 3

5 plerisque regibus mos est, celebrare consueuerat. adornauit filiam,

ut in conuiuio regis pignus regale saltaret. et cum placuisset Herodi,
quod displiceret patruo, obtulit ei, ut quod uellet praemium pro
saltationis obprobrio postularet. matrer? 1
ilia consuluit, cuius in-
pulsu caput Baptistae poposcit. uictus Herodes, quia sacramento 4

10 se constrinxerat daturum quicquid neptis propria petisset, iussit

occidi lohannem et caput eius afferri. quod allatum puellae dedit
et ilia matri suae pertulit. uerum est ergo, quod iniquitas et odium
requirantur, quandoquidem ea mulier, quod facili petitione impetrare
non poterat, prauis artibus excogitatae fraudis elicuit.
15 14. Quid de luda proditore loquar, qui quaesiuit auaritiam et
inuenit sacrilegium dicens quid mi hi dabitis, et ego
:

e u m u o b i s t r a d a m ?, riec expletus pauperum spoliis ad

plenitudinem criminum grauissimorum crimina serendo peruenit
pia miscens caritatis sacramenta flagitiis, cum diceret qu em :

20 osculatus fuero ipse est; tenet e eum, uere ut de

eo dictum dubitari non queat : uerba or is eius iniqui
tas et dolus? oscula labiis ferebat, offundebat uenena pectori-
bus; meditabatur acerba supplicia, gratiae pignus afferebat.
15. Bene de eo propheta addi fecit : noluit intelleg er e,
25 ut bene ageret; non enim per naturam
deliquit, sed per uolun-
tatem. denique apostolus erat, audiebat cotidie diuina mandata,
discebat caeleste mysterium, potuit intellegere ut bene ageret, si
uoluisset. uidebat sanari paralyticos, caecis refund! lumen, mor-

16 *Matth. 26, 15 19 *Matth. 26, 48 21 . 24 Ps. 35, 4

1 reliquid C fratrem BC 3 possit codd. 4 erodis .4 5 mox HCnil

1 displicere debuit flav optulit DF saUationis pro $ 8 illam Kml
herodis Bml 10 quidquid Ev 11 ioaniu in K (au) 13 requiratur UC$
l)etitioni Bml 15 loquor BC$ 18 ferendo ai.* 10 flagitiis om. F 20 ur
uere at 22 eff undebat C 23 pignos Bml pignoru, ferebat ^ 24 de e -j

ileo B de Cml 25 eniin] ergo B$a deliquid C 21 misteiium BCF 28 ii-

.aliticos aD
 60 Explanatio

tuos resuscitari; non debuit intellegere, quod deus esset qui talia
2 posset operari? sed intellegere noluit, quia auarus homo et pe-
cuniae intentus a cognitione diuinitatis uigorem suae mentis auer-
tit. unusquisque enim, qui se flagitiis ingurgitauerit, non uult intel
legere quae caelestium mandatorum sunt, ne reuocetur a uitiis. uide 5

ilium fugientem intellegere, qui ait t e n e b r a e operiuntme

:

et circumdant parietes; quis scit an uideat

do m i non uult enim quaerere et inuenire quod deus om-
nu s ?

3 nia uideat atque cognoscat, ne metu retrahatur a crimine. uide regem

Achab petentem a Nabutha uineam eius, cognosce respondentem 10
ilium: absit. ut cedam hereditatem patrum me-
orum. non debuit intellegere, quod iusta referebat? sed no
luit intellegere, ut bene ageret et aliena non quae-
reret. non debuit intellegere, quod uero Helias deo seruiebat, cum
uideret in uerbo Heliae clausum caelum tribus annis et tribus men- 15
sibus et ad preces eius pluuias esse demissas, ut arida omnia riga-
rentur ? .sed noluit intellegere, ne perfidiam condemnaret, sequeretur
fidem.
16. Quin etiam iniquitatem meditatus est in cu-
bili suo, ubi uerum quaerere debuisset. in cubilibus enim 20
compungere nos debent nostra peccata, non ipsis delinquendo com-
mitti, dicente propheta: quae dicitis in cordibus
uestris, et in cubilibus uestris conpungimini.
17. Adstitit, inquit, omni uiae non b onae, mali-
tiam autem o dio non habuit. non enim inmerito iniusta 25

meditatur, qui in uia erroris adsistit et malitiam diligit, quam odisse

deberet. plus dixit adstitit quasi iam dudum in uia nequitiae di-
,

4 cf. Cic. Pis. 18, 42 6 *Eccli. 23, 18 (26) 11 *III Reg. 20 (21), 3
12 Ps. 35, 4 .14 cf. Ill Reg. 17. 18 19 Ps. 35, 5 22 *Ps. 4, 5 24 *Ps.

35,5

1 suscitari B non] num Av 2 possit BC 3 cogitatione /J 7 quis]

qui A 10 nabutha pa naboth A nabaioth BC Nabuthe v suam eius

(sic) C 15 clusum Cml alt. tribus del et s. scr. sex Cm2 16 dimissas
codd. a 17 condemnaret] add. et C 19 quin] qui B (i in ras.) C cubilo
Ami 21 peccata nostra DF non] add. in BCv D
delinquenda
ipis

BCpa 24 inquid BmlC 25 odio om. AC abnuit ex habuit B merito

uDEm2F 26 qui] add. et Fa adstitit B
 psalmi 35, 1518 61

uturna stations permaneat;ille enim beat us qui in uia pec-

catorum non stetit, non
qui in ea stare non desinat. et
is 2

ideo prima praecepta sunt sancti prophetae Dauid impietatem

fugere, in peccato non stare, in lege meditari, ut intellegas quae
5 bona sunt et iusta atque iniusta secernas. in omnibus igitur radix
est spectanda gignendi, ne earn inutilis ab exordio sucus inficiat,

grauioraque multo sunt animorum uitia quam uirgultorum. cauen- 3

dum ergo prae ceteris, ne humano ingenio malitiae usus inolescat

atque omnis aetas secutura degeneret arbor enim mala ;
a- m
lolos fructus facit. nam si plerumque, quod nolumus, hoc

agimus et uitare non possumus et, quod odio habemus, hoc facimus
uincti quadam aut delectatione flagitii aut obreptione peccati, quo-
modo possumus uitare quod amamus? adstringimur et inuiti; quo-
modo possumus uoluntarii non teneri? uix se exsoluit Paulus 4

15 erroribus cotidiana decertatione luctando, ut uinculis captiuitatis

exutus perChristi gratiam seruaretur; et tu putas, quod assistendo
delictis possis ad caelestium repromissionum meritum peruenire?
luctando corona quaeritur, non reluctando; studio, non refragio
comparatur. certantibus quoque diuinae misericordiae suffragia
20 postulanda sunt, ut corona iustitiae pro laborum meritis deferatur.
18. Denique quid sequatur, consideremus do mine, inquit :

in c mis er ic o r di a tua et u er it as tua usque

a el o
ad nubes; iustitia tua si cut monies dei, indi
cia tua si cut ab y s sus mult a. nonne hunc locum secutus
25 est Paulus, ut diceret infelix ego homo! quis me 1 i-
:

berabit de corpore mort is ,huius? gratia dei

per lesum Christum dominum nostrum? ubi enim 2

mens humana turbatur certaminum dura atque aspera nos fati-

et

gant, domini auxilium postulandum est. ideoque conuersus ad do-

30 minum ipsum inuocat et implorat, ut laborantibus adiutor assistat.

1 Ps. 1, 1 4 cf. Ps. 1, 12 9 Matth. 7, 17 10 cf. Rom. 7, 19

14 cf. Rom. 7, 2425 20 cf . 11 Tim. 4, 8 21 *Ps. 35, 67 25 Rom. 7, 2425

2 his Bml 4 meditare Bml 6 expectanda BCft gignendis fta

eum Bml succus CmlFav 8 prar ceteiis om. ft 9 fructus malos ftav
12 \iictibm2av pr.&utom.ft obreptione] obtrectatione (sic) B 14 exoluit
DEmlFml 17 merita ftav 21 inquid Bml 2 4 sicut] uelut EC abissus A
 62 E xp1ana t i o

misericordia ergo petenda de caelo est,ueritas del ex prophetarum ora-

culis colligenda, qui quasi nubes mysteria diuinae cognitionis obte-
3 xunt. posuit enim tenebras deus latibulum suum, ut primo pluuiam
mysticac fertilitatis accipias et tune infusus rore eaelesti fulgoreni

reseratae lucis agnoscas, ut possis dicere ex :

plenitudincs
eius aecepimus. quis enim potest secreta dei facile conprehen-
dere, euius iustitia sicut montes dei uel, sicut Aqui-
las posuit, u t montes u a 1 i d i, eo quod ualidae uirtutis
4 plena praeeepta sint ? unde ct apostolus uidens esse sublimia audet
et altitudo diuitiarum sapientiae e t
elicit : o 10
scientiae ilei! quam inscrutabilia sunt iudi-
c a eius et inuestigabiles uiae eius! quis enim
i

cognouit sensum domini? aut quis consiliari-

u s eius f u i t ? altitudinem itaque diuitiarum sapientiae retulit

5 ad altitudinem montium; aiuli quorum montium. ipse enim dei 15

filius mons magnus est, et ideo ascende in hunc m o n-
t e m qui euangelizas S i o n, ut stes radicatus et plan-
tatus in Christo. est mons quasi sapientia dei, est et mons quasi iusti
tia dei, est et mons quasi scientia dei, est mons quasi sanctificatio,
(i est mons quasi redemptio, est mons quasi resurrectio. demonstra- 20
uit nobis hos montes scriptura, quae dixit in ipso autem :

uos estis in Christo lesu, qui fact us est sapi

entia nobis a deo et iustitia et sanctificatio
e t r e d e m p t i o, uel quia angelis angelus factus est dei filius,

prophetis propheta, cuius iudicia sicut abyssus multa. audi bona: 25

abyss us a b y s s u m
inuocat in uoce cataract a-

3 cf. Ps. 17, 12 5 *Ioh. 1, 16 7 Ps. 35, 7 8 Aquilas Ps. 35, 7

10 *Rom. 11, 3334 10 *Esai. 40, 9 17 cf. Col. 2, 7 20 cf. loh. 11, 25
21 *lCor. 1,30 26 Ps. 41,8

1 petenda] add. est Cm2 est ow. BC$ et ueritas Cm2av 2 misteiia
AF cognitioms Bm lCFav cogitationis cet. 3 deus om. BCpluuiam] plu-
lima 4 misticae ABDF 1 aquila codd. (av) 9 audet ct] quae audit

quae audiuit av, cf. Rom. 10, 20 15 ad s. /. A dei enim Fml 17 syon
18 pr. est] add. et BC$a et om. flav -*- 19 scientia
codd. quasi iustitia
dei est mons om. f$ 19 dei post iustitia om. av et ow?. Bav 22 sapien

tia] s. so: scientia B, add. et scientia C 25 bona om. f$a

 psalmi 86, 1810 63

rum t u a r u m, id est: scriptura ueteris testament! noui aduocat

seriem testament! ad eonsummationem sanctificationis et plenitu-

dinem gratiae sonitu quodam atque profluuio redundantiae
spiritalis.

5 19. Homines, inquit, et iumenta saluos fades,

d omine, multiplic ast i misericord i a m
s i cut
tu a m, d eus ante m h o m i n u m i n protect i-
, / il i i

one alar u m u a r u m s -per an t n eb r ab u n tur ab t, i i

Mb e rt at e do m us tuae et torrentem uol u ptat is

10 tuae potabis eos. quid est homines et iumenta ? rationabiles
utique et inrationabiles. rationabilibus indicia, inrationabilibus
misericord ia; alii reguntnr, alii nutriuntur. ideoqne addidit: f i li i 2

an m hom num
t e i in protectione alarum t u-
arum s per ant, id non generatio uiperarum, sed filii
est:

15 hominnm, qui ad imaginem non in

et similitudinem dei niuunt,
sed in conuiuiis collocantur; alii enim in loco pascuorum,
pascuis,
alii in priuilegio sacramentorum inperfectis sucus lactis, perfectls
;

mensa refectionis, de qua dixit p a r a s t i in conspectu :

m e o m e n s a m, in qua panis uiuus, id est uerbum dei, in qua

20 oleum sanctificationis, quo inpinguatur caput iusti et sensus firma-
tur interior, ut aboleatur oleum peccatoris, in qua etiam poculum
1
illud inebrians uel quam ualidunr; xganoTov
quam praeclarum
c ;
enim Graecus uel potens uel forte uel ualidum ualidum
dixit ;

enim, quo abluuntur flagitia uel delentur. bona ergo ebrietas poculi 3

25 salutaris. sed est alia ebrietas de redundantia scripturarum, est et

alia ebrietas per infusionem spiritus sancti; denique illi, qui diuersis
linguis in apostolorum Actibus loquebantur, musto pleni audientibus

5 *Ps. 35, 79 11 cf. Ps. 32, 5 12 *Ps. 35, 8 14 cf. Matth. 3, 7 eel .

1C cf. Ps. 22, 2 17 cf. I Cor. 3, 2 18 Ps. 22, 5 ID cf. lob. G, 51 20 cf.

Ex. 38, 25 (37, 2 ,) 21 cf. Ps. 140, 5 cf. Ps. 22, 5 2(> cf. Act. 2, 4. 13

1 tuarum urn. AC est] eo ft

nouam Bmlft o inquid Cml, om. v
S speiabunt BCftav, c\. lin. 9 tonente Cm2Eav U 11 rationalibus At*

13 hominis ft 14 speiabunt Cmlftav 17 succus CmlFav 20 firmarui

sensus ft fiimantur Bml 22 ilium BCml, om. av (a C) I FA T ETON
(H A\ (. c (s-E) apticion ft 23 dicit ft
25 de om. a et s. /. C
 64 Explanatio

uidebantur. domus ergo ecclesia est, ubertas domus redundantia

gratiarum, torrens uoluptatis spiritus sanctus.
20. Nee te nomen aut mos torrentis offendat, quod aliquando
aridior aut exUior sit, ut eius soleant fluenta cessare. cessauit et
hie noster, cessauit aliquando torrens profluuii spiritalis in populo 5

ludaeorum. quid dicam torrens cessauit cum mare cessauerit, si- ,

cut lectio hodierna nos docuit dicente domino ecce ego incre- :

patione mea desolabo mare (et ponam flumi-

n a desert a) et arefient pisces eorum, utique
2 ludaeorum suae ariditate perfidiae, ut enatare non possint? cessa- 10
uit ergo torrens propter synagogae sacrilegia, quia erat ilia plebs
fide arida, sterilis operibus, captiua peccatis. quid enim flueret non

bibentibus, sed contaminantibus sacros meatus, cum ipsum fontem

negarent ? bonus torrens, qui illis cessauit, ut nobis abundaret et
sitim humanae captiuitatis auerteret sicut torrens in austro. unde 15
et scriptura dicit : surge, aquilo, et ueni, auster, qui
arbusculas paradisi perfiare consueuit.
Diximus sensum, etiam elocutionem consideremus. quare
21.
torrentem uoluptatis dixit potato is eos et non
torrente quasi de torrente nisi quia auiditatem bibentium uo-
, 20
hut exprimere, quasi torrentem ipsum uellent ebibere, si possent?
hie est forsitan torrens uoluptatis, quern in Genesi legimus fontem

qui adluit paradisum et diuiditur in quattuor flumina, quae circum-

eunt totam terram. ex hoc etiam fonte uirtutes profluunt spiritales,
prudentia temperantia fortitudo iustitia. bonus fons gratiae et splen- 25
doris eiusdem atque naturae cuius et illud flumen, de quo in poste-

7 *Esai. 50, 2 15 cf. Ps. 125, 4 16 Cant. 4, 16 19 *Ps. 35, 9 22 cf.

Gen. 2, 10

3 mons more DEmlF 4 cuius a 7 docet Cml deo Fa 8 et

dcserta v, om. codd. a 10 sua .9 11 sinagogae ADF qui DF 13 sed]
uel Bp 14 necarint pav nos /J habundaret a glorificaret p 15 cupidi-
tatis av, in mg. captiuitatis a 16 pr. et om. /? 17 arbustulas a
perfiare (re in ras. m2) B 18 etiam et locutipnem A quare s. I. A cur av,
om. BC 19 torrente A dixerit Bpav cur dixerit tn ras. m2C 22 gensy F
23 abluit codd. av, correxi paradissum C quatuor BCfiav circueunt /?

L 4 etiam] enim $av 26 et] est C

 psalmi 36, 1922 65

rioribus dicitur : fluminis impetus laetificat ciui-

tatem del.
22. Aptissime itaque substituit :
quoniam apud te est
f ons uitae et in I u mine tuo uidebimus lumen.
5 praetende misericordiam tuam scientibus te et
iustitiam tuam his qui recto sunt corde. etenim post
commemorationem caelestium beneficiorum hire gratiae referuntur
auctori domino nostro lesu Christ o, qui fons uitae inriguus
aeternae descendit in terras, ut ariditates nostri pectoris inrigaret.
10 idem splendor gloriae dei patris et imago substantiae eius, et ideo in 2

lumine eius uero, quod inluminat omnem hominem

uenientem in h unc mundum, uidebimus, inquit, patrem,
quia deus lux est. recte etiam dicitur in lumine :

tuo uidebimus lumen secundum illud: qui me uidet,

15 uidet et patrem meum. apud te ergo, fons uitae, praesentem
uidebimus patrem. sicut enim tu apud patrem eras in principio deus 3

uerbum, ita apud te semper est pater qui in te est; est enim apud
ipsum in quo et est. prophetatur autem aduentus domini saluatoris,
qui uenturus in terram diceret ego e-t pater unum sumus,
:

20 id est: unum sumus lumen sicutunum nomen; per luminis et nomi-

nis unitatem ambo unum sumus, immo trinitas unum in unitate
substantiae, sed distinctione uniuscuiusque personae. trinitas 4

distinctionem significat personarum, unitas potestatem. potest et

ad patrem dici quoniam apud te est fons uitae, id
:

25 est ex quo uita processit, quod erat uerbum et semper erat ideo, quia
apud te erat. omnia per ipsum et in ipso facta bimt et ipse est uita

1 Ps. 45, 5 3 Ps. 35, 1011 8 cf. loh. 4, 14 10 cf. Hebr. 1, 3

11 loh. 1, 9 13 *I loh. 1,5 13 . 24 Ps. 35, 10 14 *Ioh. 14, 9 16 cf.

loh. 1,1 17 cf. loh. 10, 38 19 loh. 10, 30 26 cf. loh. 1, 3

1 dicit Cp fluminu* (s del.) F 3 subintulit B (bin in ras.) C aput C

6 hiis E iis av 1 gratia B referturBC 9 ariditatem flav 10 idem] add.
est v 12 inquid C 14 uidit 15 meum om. pa
uidit BC aput CDF
16 aput C 17 aput CDF
18 et om. pav prophetatur] propheta cui a
propheta DF domini] add. et BC 19 uenturus] add. est B terra #/9
24 aput CDF est om. C id est] add. in te v 25 quod om. av ideo om. v
26 aput CD
LXIV. Ambros. pars 6. Petschenig. 5
 66 E xplana tio

uniuersorum et ipse te nobis manifestauit, ut corda hominum ad

cognitionem tuae maiestatis inluminet.
23. Praetende ergo misericordiam sci- tuam
entibus praerogatiua praetenditur, ut mereantur miseri
te.
cordiam quibus cognitionis tuae meritum suffragatur. denique in 5

posterioribus etiam uilioribus personis studium scientiae agnosci-

mus suffragatum dicente domino: ero memor
et Kaab
Babylonis scientibus me, idest: meretricis illius Raab
et confusionis illius memor ero apud scientes me uel inter ipsos, quia
meretrix ilia me
agnouit, quern populus non cognouit [ut] electus. 10
inter illos ergo qui me scierunt commejnorabitur Raab, ut dignum
2 fidei praemium adipiscatur. unde et in euangelio dictum aduerti-
mus :meretrices et publicani praecedent uos
in regno caelorum. sed quia inualidi sumus ad exsequen-
dum, licet deuoti ad credendum, tu praetende misericordiam tuam ir>

in te credentibus, quo deuotioni et fidei facta quoque nostra con-

ueniant nee studium mentis nostrae destituat corporis huius in-
firmitas* sed in ipsis temptationibus et infirmitatibus gloriemur,
in libentissime ita-
quibus gloriabatur apostolus dicens :

que magis gloriabor infirmitatibus in

meis, 20
ut praetendat in me uirtus Christ i.

24. Pulcherrime itaque addidit non ueniat mihi pes :

superbiae et manus peccatorum non moueat

me. ibi ceciderunt operantes iniquitatem, e x-
pulsi sunt nee p otuerunt stare, superius quidam 25

accipiunt torrentemuoluptatis tuae in temptationibus fortitudinem,

sicut est martyrum, in quibus placuit deo exhibere sibi suauis et

3 Ps. 35, 11 7*Ps. 86, 4 10 cf. Tos. 2, 11 13 *Matth. 21, 31

19 *II Cor. 12, 9 22 *Ps. 35, 12-13 26 cf. i :, 35, 9

1 manifestabit A 2 illuminentur ftav 4 prerogantia ft mereatur B

7.8.11 rahab C (v) Rhaab a 8 babilonis aDF me] te BC; c/. pay. 69,
7

9 aput C 10 cognouit] agnouii jav ut deleui ut electrs om. ftav 11 ergo]

add. his Bm2 sciuenmt v 13 pracedunt B 14 exequendum BCDFa

15 deuotioF 20 gloriabor magis Fml meis om. BCfta 23 moueat Fa, c(.

cap. 27 moueant cet. v 24 qui operantur fta 26 in temptationibus] inter-

pretatum B 27 exibere AC
 psalmi 35, 2225 67

grati certaminis uoluptatem. etenim si hiemes pro tempt ationibus 2

accipiuntur unde orandum dominus ammonet, ne fiat fuga nostra

hieme uel sabbato, hoc est, uel in temptatione uel otio ; hieme autem
:

crescit torrens et adimpletur atque intumescit ,torrens utique pro

5 grauiore temptatione potest accipi, quae est in persecutionibus. et
ideo bene torrens uoluptatis dicitur, quia, ubi superabundauit pec-
catum persecutionis, superabundauit et gratia confessionis.
25. Uide uirtutem propheticae distinctionis. primo iniustum
exposuit, qui uel in corde suo uel in sermone dicit, ut sibi delinquat
10 uel in se delinquat; habet enim Graecus codex ev avrw, id est
"

in se ipso ,
sed non omnes. et forte ideo, quia insipiens in
corde suo dixit quia non est deus, ne forte et iniu-
stus intra se dicat et intra se delinquat, licet deum palam negare
dementis sit. iniustitiam autem plerique pro laude profitentur; ra- 2

15 pere enim, nocere etiam his qui non laeserint, circumuenire plerique
sibi existimant gloriosum. ergo primo iniusti uitam exposuit, postea
sacramenta diuinae cbgnitionis adiunxit, ut timentes deum ini-
quitatem et iniustitiam declinemus. precem addidit, ut ab iniu-
storum consortio iustos suos liberare dignetur, ut in his quoque,
20 qui mundosunt corde, iustitia diuina praetendat quasi speculatrix
pia, ne nobis peccatorum uelut hostium incursus obrepat et capiat
dormientes. ideo uigilandum est semper, castra domini munienda, 3

quia nocte aduenit inimicus et aduersarius, quando somno sensus

tenetur, cibo corpus distenditur, orandum, ut iustitia dei prae-
25 tendat quae in infirmitate positos faciat fortiores, ut
in nobis,

possit unusquisque nostrum dicere cum infirmor, tune :

potens sum.

2 cf. Matth. 24, 20 6 cf. Rom. 5, 20 9 cf. Ps. 35, 1 11 *Ps. 13, 1
20 cf. Matth. 5, 8 23 cf. Matth. 13, 25 26 II Cor. 12, 10

1 hyemes aa 2 unde] add. et av ammonet dominus BCft uestra B

iestebetC 3 hyeme aa pr. uel] aut Bftav hyeme ACa 6 superhabun-
dauit (bis) , pr. F 10 uei in se delinquat om. a 10 EN A Y (V BC) TO Y
(I BC) BCft enastiu A ev tavrq) av 14 pfitentur (sic) D 15 hiis E iis av
laeseiint] add. et Cv 16 sibi] add. laudem Bm2C gloriose B (e in ras.) C
17 sacramento BC sacramentum ftav 19 liberare suos Fml hiis E iis av
20 spiculatrix B 22 sunt munienda ft munienda sunt av
5*
68 Explanatio

26. Deinde etiam specialiter pro se orat, ut nos doceat, quem-

admodum orare debeamus ad dominum n o n u e n i a t, inquit, :

mihi pes superbiae, idest: non in superbiam incidam.

denique et alibi meminit sui dicens : si non ambulaui in
magn hie orauit, ibi impleuit; non implesset, nisi orasset. ca- 5
i s.

uenda superbia, quae etiam in prosperis subplantat; denique gra-

uius Adam in paradiso cecidit quam si cecidisset in terra, de altissi-
mis cadere praecipitium est, in planis lapsus uocatur. ideo pes errat
superbi, quia caput non tenet ;
o c u 1 i enim sapientis in
capite eius. non mirum
ergo, errat uestigium, ubi oculus 10 si

non habetur. praecedat oculus, ut pes sequatur. quomodo ergo in

tenebris uiator incedes ? cito pes offendit in nocte, si quasi quidam
mundi oculus uiam luna non monstret. et tu in nocte es saeculi;
monstret tibi ecclesia uiam, ex alto te iustitiae sol inluminet, ut la-

psum timere non possis. 15

27. Et quia pedem dixerat superbiae, addidit: et manus
pcccatorum non moueat me. etenim sicut sancti mem
bra sunt Christ!, ita impii membra sunt diaboli. p e c- manus
c a t o r u m
non moueat me, id est actus eorum qui pec :

cant non me de iustitiae statione demoueant. plerumque enim, 20

dum uidemus peccatores prosperis abundare successibus, nutamus
affectu et quasi quadam peccatorum manu de radice uirtutis auelli-
mur. cauendum ergo, ne, quos in domo dei manus diuina plantauit,
manus aduersa subplantet. pulchre tamen hoc dicit qui a persecu-
toribus uerbcratur. qui autem mouentur de radice sua, quae iam 25
Christo inhaeserat, cadunt.
28. Unde addidit ibi ceciderunt qui :
operantur
i n i
qu i t a t e m. quid est ibi ? utrum ubi est Superbia, ubi est

2 . 1*3 . 18 Ps. 35, 12 4 *Ps. ISO, 1 9 cf. Col. 2, 19 Eccle. 2, 14

14 cf. Mai. 4, 2 17 cf. I Cor. 6, 15 23 cf. Ps. 91, 14 27 Ps. 35, 13

1 orauit ft 6 adam giauius F 1 paradisso C 8 pedes errant ECft

9 tenent BCDF
11 ergo] enim ftav, add. si Bm 2C 12 incedes scripsi incedens A
incedat BCfta incederet v pes] pergens ft ct in ing.a 17 19 moueant .
C/<

20 dimoueant ftav 21 habundare aF 22 peccatorum manu quadam C

manu peccatoium F 25 qua Bm2Cftav iam] add. in BF 26 inhaesorant
BCftav
 psalmi 35, 2629 69

maims peccatorum, an ubi stabant, ubi erant ante plantati, ibi ce-
ciderunt, an in caeno, an in continenti, quasi in ipso tempore, in
ipso loco? et uidetur ambiguum. sed alibi docemur quid sit ibi ,

ubi dicitur : ibi dolores sicut parturientis. bonus

5 dolor ei, cui partus est fidei, quo Christus in ecclesia formatur et
nascitur. et alibi dicit :memor ero Raab et Babylon is 2

scientibus me; etenim alienigenae et Tyrus

et populus Aethiopum, hi fuerunt ibi, id est: ubi
scientes me, ubi fundamenta in montibus sanctis,
10 ibi et alienigenae, quia et ipsi in me putauerunt esse credendum.
ibi ergo ceciderunt ubi magis stare debuerunt, quia et in paradiso
cecidit Adam et Christus in ruinam uenit et in resurrectionem, ut
ruina sit perfidorum, iustorum autem et fidelium resurrectio.
29. Denique expulsi sunt, quia iniusti uiri in loco
15 sancto stare non poterant. et tu qui
unde et apostolus dixit:
stas uide ne cadas, non corpore, sed
et utique ei dixit qui
fide ctabat. possumus et in f uturum intellegere ibi ut est ibi ,
:

erit fletus et stridor dentium et: nudus ibi

p e r g a m. quam breuis autem in exitu et quanta conclusio non ! 2

20 sim inquit, superbus, ut peccem; non peccem, ne mouear; non

,

mouear, ne cadam; non cadam, ne expellar, sicut Adam de paradiso

expulsus est, quia in ipso primum pes superbiae stare non potuit .

nescit stare superbia et, si ceciderit, non nouit resurgere. et ideo

pulchre iste et in superioribus locutus est de superbis hi in c u r- :

25ribus et hi in equis, nos autem in nomine dei

4 *Ps. 47, 7 5 cf. Gal. 4, 19 6 *Ps. 86, 4 9 Ps. 86, 1 12 cf. Luc. 2, 34
14 Ps. 35, 13 cf. Ps. 23, 3 15 *I Cor. 10, 12 17 cf. Rom. 11, 20
Matth. 13, 42 18 *Hiob 1, 21 24 *Ps. 19, 8

2 ceno AC uicino ftav 3 et del. C 4 sic om. DF 5 ei cui] et uia

6 rahab BC (v) Rhaab a babilonis ACft 1 thus A 8 hii ubi]
add. babilonis ft 9 fundamenta] add. eius F 10 esse om. ft 11 paradisso C
16 et om. ft ei utique ft 17 ut] et B, om. Cml alt. ibi] ubi Bm2, om. v
19quamquam ABmlC breuiter autem] aut AC, om. ftav quanta] tam-
quam a conclusio] add. in mg. uel cuncta concludat (concludit m2) B 20 in-
quid Bml ne mouear] ut mouear ft non mouear om. ACv 21 nee cadam
Bml 22 primum om. fta 24 iste et] ante ft hii AE 25 et om. DF
\\iiE
 70 Explanatio

nostri magnificabimur hoc enim stabile, illud infi-

dum et subiecit: ipsi obligati sunt et ceciderunt,
3 n o s uero surreximus et erecti sumus. etin libro
Michaeae scriptum est prophetae :noli superbe gaudere
mihi, inimica me a, quia cecidi; sed resurgam. 5
cecidimus enim in hoc mundo, sed in Christo resurreximus, cui est
honor, gloria, uirtus, perpetuitas et a saeculis et nunc et semper et
in omnia saecula saeculorum. amen.

EXPLANATIO P SALMI XXXVI.

1. Omnis- scriptura diuina uel naturalis uel mystica uel moralis 10

est : naturalis in Genesi, in qua exprimitur, quomodo facta sunt cae-

lum maria terrae et quemadmodum mundus iste sit constitutus;
mystica in Leuitico, in quo comprehenditur sacerdotale mysterium ;

moralis in Deuteronomio, in quo secundum legis praeceptum uita

hump,na formatur. unde et Salomonis tres libri ex plurimis uidentur 15
electi: Ecclesiastes de naturalibus, Cantica canficorum de mysticis,
Prouerbia de moralibus.
2. Sed quia omnium psalmorum corpus unum est, idcirco
nihil in his diuisum est atque distinctum, sed prout se obtulit

ratio, nulla intermissa doctrinae istiusmodi disciplina est. namque 20

et naturalem euidentissime comprehendit dicendo de angelis at
que uirtutibus, sole et luna, stellis et lumine caeli caelorum et

2 *Ps. 19, 9 -4 *Mich. 7, 8 16 cf. Expos, ps. 118, tractat. 1, cap. 3

2 obigati A 3 uero] autem DF 4 micheae ABDFa . est om. Bmlp

prophete scriptum F prophetae scriptum est Cav superbe] super me a 5 mihi
om. a 6 surreximus Fml 7 honor] add. et # 4 uirtus] salus p S amen]
mo to
add. Finit (Explicit C/J) de psalmo XXXV codd. Incipit psalmus (de psalmo B&)
mo to
XXXVI (XXXVI A tricisimo sexto F)ABp Incipit praefatio(in ras.) XXXVI C
praescribunt: In psalmi (psalmum v) XXXVI enarrationem (enarratio v)
Piaefatio av
10 mistica ADF 11 Genesi] add. in factura cieaturarum de fomia- A
tione creaturae BC 12 mare, terra a 13 mistica el misterium ABDF
14 legem DF uite DF 15 humane 16 misticis DF F
18 iccirco
19 ut yro BCml optulit DF 22 et sole et v et stellis et {lav
 psalmi 35, 2986, 2 71

caelos est: quia ipse dixit et facta

aqua quae super
sunt, ipse mandauit et creata sunt. statuit
ea in saeculum saeculi; praeceptum posuit,
et non praeteribit. et de niysticis locutus est, cum de 2

5 occultis et sacrae unctionis unguento et de consummatione

scripserit tabernaculi. quorum multiplex gratia, quoniam mul-
tifariam et multis modis locutus est dominus in prophetis. nam
et uenturum praefatus est dei filium principem sacerdotum, et

passurum esse pro nobis et sanguine suo mundaturum nostra pec-

10 cata tituli pro torcularibus declararunt et resurrecturum psalmus
resurrectionis expressit, et alius postea titulus indicauit, in quo
terra eius est restituta , commutationem quoque uniuersorum futa-
ram fidei sacramentis. et de moralibus plura contexuit diuersaque 3

uirtutum genera demonstrauit et dedit praecepta uiuendi, quibus

1 5 ulcera nostroruni sanauit errorum moresque renouauit humanos at-

que intimos mutauit affectus, sicut docet psalmus tricesimus tertius,

quern etiam Petrus sanctus in epistula sua tamquam medicamentum
nostris pectoribus affixit, atque iste, qui nobis hodierna lectione

propositus est. nam isti prae ceteris ethici repperiuntur, sed iste dif-
20 fusior, qui tricesimus sextus inscribitur. nam etsi ille praedulcis et 4

lucidus est, iste tamen dulcior, quia ille me docuit cohibere linguam
a malo, iste desinere ab ira, indignationem relinquere, ille praece-
pit sine dolo loqui, iste instituit esse mansuetum, qui praemia man-
suetudinis demonstrauit. quae maiora fomenta sunt cordis humani
25 quam mansuetudo atque simplicitas, quibus et dolor omnis acceptae
leuatur iniuriae et labes criminis omnis excluditur?

1 *Ps. 32, 9 2 Ps. 148, 6 5 cf . Ps. 9, 1. 50, 8. 88, 21. 45, 5 8 cf. Ps.

109, 4 10 cf. Ps. 8, 1. 80, 1. 83, 1 11 cf Ps. 65, 1

. 12 cf. Ps. 96, 1 16 cf.

Ps. 33, 1317 17 cf. I Petr. 3, 1012 21 . 23 cf. Ps. 33, 14

4 misticis ADF
5 consumatione 6 quoniam] quam a A multipharie
(ein ras.) C multiphariam DF 8 profatus pa 11 tytulus F 12 futurae
Oml futura 13 sacramento B sacramenta Cmlfi 16 affectos Bml
18 peccatoribus Fml 19 reperiuntur BCfiav 21 dulcior Am2Cm2av multo
magis tf et mg. a, om. AmlB Cml quia] quoniam $av quia ille] ille qui B
(i ex e)Cml 22 desineretCmi 24 demonstrauit (uit in ras. ) B 26 tabes B
lesie betC
 72 Explanatio

3. Ad haec igitur manum medicamenta mittamus, ut uulnera

nostra curemus, ne, si uelimus dicere quod alios curare possimus,
dicatur nobis : medic e, cura
te ipsum. ergo quod etiam
non medicis, sed uulgo quoque solet esse commune, ut medicinam
pauci profiteantur, plurimi tamen remedia eius aliqua scire se di- 5

cant, uel quod medicorum pueri faciunt, nos quoque alieno medica-
mento remedium indigentibus deferamus. diues magisirum adhibeat,
2 pauper ministrum. qui perfecti altitudinem capit, sumat ex ipso,
qui planiora desiderat, in ualle pascatur, ut paruulus, qui fluuium
metuit, de riuulo bibit et qui profundum pauit, ad litora natat. pul- 10
chre autem sanctus Dauid in superiore psalmo iniusti uitam descri-
bit, hie iusti; ibi iniustusexponitur, hie iustus instituitur; ille sibi
delinquit,hic tolh t etiam aliena peccata.et ideo quod primum medi-
camentum sit iustitiae, consideremus.
4.
inquit, malignari inter malignant es
Noli, 15

neque aemulatus fueris facientes iniquitatem.

primum discamus quid sit aemulari, licet minor uis sermonis huius
sit in Latino quam in Graeco nam ; et in bono aemulationem legimus

denique apostolus dicit bonum est aemulari

et in malo. :

in bono semper, et supra ipse dixit aemulantur : 20

uos non bene, sed excludere uos uolunt, ut 1- i

los aemulemini, et iterum ipse ait: aemulamini

m e o r a c h a r s m a t a, et ad Romanos habes d c o ergo:
1 i i : i

numquid sic offenderuht ut caderent? absit;

sed illorum de lie turn salus est gentibus, ut 25
illos aeinulentur, et infra: uobis enim dico gen
tibus: quamdiu ego sum gentium ap ostolus,

3 Luc. 4, 23 12 cf. Ps. 35, 2 13 cf. I loh. 3, 5 15 *Ps. 36, 1 19 *Gal.

4, 18 20 Gal. 4, 17 22 *I Cor. 12, 31 23 *Rom. 11, 11 26 *Rom.
11, 13-14

Bml
2 alius 5 se scire Fml 6 fatiunt (iunt in ras. m2) B pro- .7

feramus BCv adibeat AB 10 bibat Am2Cmlpav pauit scripsi putauit a

pauet pav littora C notat Cml litus (littus Eav) enatet fiav pulcre E
11 dauid sanctus C iniusti uitam] iniustitiam 12 iusti] iustitiam
14 coneideremus] add. Incipit psalmus s. I. Explicit praefatio. Incipit de psalmo
C Psalmi XXXVI
enarratio a Enarratio v 19 dixit BC 23 karismata A
24 sic om. B 25 delicto BC est om. BCmlp 27 apostolus gentium
 psalmi 36, 35 73

ministerium meum inlustrabo, si quo modo

aemuler carnem meam et saluos faciam a 1 i-
quos ex ipsis, hoc
est afficiam carnem meam:
denique ;

Graecus habet. nam et hie pr) naQa^ri kov iv Jiovrj-

co

habet (et) /trjde fytov roix; 7toiovvra<; tr\v avofttav, hoc

est: noli malignos in aemulationem excitare, quoniam illi non de

bono, sed de malo certant.

5. Quid est in aemulationem excitare? exemplo, si possu-
mus, aperiamus. intemperantes mulieres quaedam sunt, quae ali-

10 orum coniugum corda quos suae consuetudini pro-

sollicitant. cum
broque subdiderint, non contentae erroris sui habere secretum
student coram iugalibus eorum suum iactare flagitium, ut eas in ze-
lum inflamment triumphum quendam de dolore
sui excitent et

probarum mentium commotione captantes. quae aemulatione

et 2

15 feminea tori proprii contumeliam non ferentes soluunt conplaciti

uincla coniugii aut cotidiana lite decernunt fitque ex aemulatione
discordia, ex dissensione dissidium, quo domus tota turbetur.
exemplo igitur proteruae mulieris cognosce, qui legis, partes esse ne-
inproba aemulatione alterius
quissimae detestabilisque uersutiae
20 animam commouere aliudque esse zelum, aliud parazelum. haec est 3

enim praua aemulatio quae bonorum subintrat affectum, qua etiam

ludaeus errauit, qui a uero et bono euangelicae disciplinae deuius
legis aemulatione deflexit, sicut de se apostolus ait, quod secundum
aemulationem legis persequebatur ecclesiam Christi.

4 Ps. 36, 1 23 cf. Phil. 3, 6

4 parazeloso a parazelos ft M (aa F) H HAP ABA O YEOV (N E)

nOHHPOa* (OCO EF)M (aa F) ENOIC 0, corruptius a 5 et addidi M(aa F) H
DEZHAO Y TO YC UOIO YNTAC YHHAHOMIAN corruptius a 6 /?, illi]

nonnulli ABmlCml 10 consuetudini suae jtav 11 contemte Fml

14 probrarum ABmlft communione A emulationem Am2 15 feminatoris

(sic) Acontumeliamque Am2 16 uincula ABav cot(-tt-fi)idiana Bfi coti-

diane AC h te scripsi uite a uita ft rixa au, in mg. uita a decertant ftav
17 dissentione D disidium B desidium Cml discidiuro /J qua AC ,18 legit F
19 inprobam Bml in prauam et mg^a aemulationem Bmlfi et mg. a 20 ani-
mum ft alt. aliut Cml 21 parua C 22 et om. ft disciplinae] add.
itinere fyn2Cv deuia BCftav
 74 Explanafcio

6. Ergo quamuis deus noster ingratis ludaeorum offenderetur

tamen adsumptum semel et electum
frequenter affectibus et querelis,
sibipopulum minime reUnquebat; sed synagoga tamquam meretrix
pfocax irritare eum coepit in aemulationis amaritudinem praeuari-
cationis se miscendo sacrilegiis. denique dixit ad sacerdotem Aaron: 5

fac nobis deos, ut adoremus, et uituli caput adorare

2 coeperunt. unde per canticum magnum Moysi dominus in ore ipsius
ipsiexcitauerunt me in aemula-
resultauit dicens :

tionem in non deo, irritauerunt me in simu-

lacris suis; ego autem excitabo eos in aemu-ia
lationem in non gente, in. natione insipienti
sirritabo eos, en quomodo dominus condemnauit synagogam
propter meretricios mores, quo ipsorum in eos uersutiam retorqueret
et suo afficerentur ingenio, qui dominum deum suum, a quo assumpti

fuerant, grauibus sacrilegiis refutarunt deos sibi quos colerent eli- 15

gentes, assumens e contrario sibi ecclesiam de profanis, quos praelatos
sibi sine lege, sine gratia ludaeorum populus ingemesceret atque eo

amplras in aemulationem illorum excitaretur affectus, quo uiliorum

nam ante quo afficeretur populus non habebat,
facta esset electio;
4 cum solum se a domino consideraret electum. ubi uero aduertit ad- 20
scitam ex nationibus conuenam plebem, quae sibi legem domini,
prophetarum oracula, testamentum nouum domini uindicaret, tune
demum excruciari nimio coepit affectu, posteaquam se repudiatum
esse cognouit denique si uideat gentilium caeremonias, non moue-

6 *Ex. 32, 1 8 *Deut. 32, 21 21 cf. conuenarum plebs Liu. II 1, 4

3 sinagoga ADF tamquam scrips* tantmn oxW. v ut a 4 coepit] fecit/?

6 ut] quos pav 9 . 11 non in Fml 9 simulachris OF 11 gentem codd.
nationem insipientem p insipiente av 12 en om. BCDF sinagogam
propter Aa synagogae cet. v 13 meretriceos DF quod AB (teste 6) C 14 et]
ut a 15 resultarufit A refuttarunt Bml 1G prophanis a quam (qua C)
praelatam ( ta EC) BCfiv 17 ingemisceret BCpav 18 excitarentur Fml
19 afficeretur] add. ille pav 20 ad scientiam , add. dei ACm2 21 conue-
riientem A conueniam BmlCml conuenisse Bm2 domini om. DF 22 do

mini] deum a uendicaret^.m2#wJCa 23 nimio] in uno BintimoF 24ceri-

monias A
 psalmi 36, 68 75

tur; si audiat profectum ecclesiae, misera torquetur inuidia. comple-

et ego in aehiulationem eos
tur ergo in ludaea : e x-
citabo in non gente.
Accedit ad cruciatus grauioris aerumnam, quod ex gentibus
7.

5 peccatores sibi uidentur esse praelati, qui ne gentis quidem ali-

cuius aut nationis nomen attollant. nam omnis congregatio cuius-
que regionis nomen sibi uindicare consueuit, ut Aegyptii Aethiopes
Syri ludaei Arabes prouinciae suae terrarumque suarum uocabulum
praeferunt. nos de diuersis populis congregati uocabulum nobis unius 2

10 gentis non possumus usurpare et ideo, quia nomen non habebamus

in terns, de caelo accepimus, ut Christi populus diceremur. sed
hoc gentilis stultitiam putat, ludaeus obprobrium. uerum est ergo
quod scriptum est, quia ultus est deus propriam contumeliam
ecclesiam sibi ex non gente quaerendo et earn ex gente insipiente ue-
15 tusto illi
atque regali populo praeferendo. quae sit gens insipiens 3

quae praelata sit, audi dicentem :stulta

quoniam mundi
elegit deus, ut confundat sapientes, et iterum:
si quis uidetur sapiens esse inter uos in hoc
saeculo, stultus fiat, ut sit sapiens, reddidit ergo,
20 non intulit dominus aemulationis commotionem, ut esset non in
forma imitationis, sed in poena iniquitatis.
8. Denique Latinus interpres uolens distinctionem facere inter

aemulationem uirtutis et aemulationem offensionis ait n u m q u i d :

aemulamur domino? hoc est numquid domino offensionem :

25 aemulationis inferimus, ut de his edamus quae immolata simulacris

sunt, sicut ludaei eum
sacrificando simulacris exasperarunt ? quodsi
inter homines excitandae aemulationis offendit intentio et frequenter

2 *Deut. 32,21 12 cf. I Cor. 1, 23 16 *I Cor. 1, 27 18 *I Cor. 3, 18

23*1 Cor. 10,22

1 ecclesiae] add. cruciatur Bm2Cav raiseraturque B (exp. el in mg. scr.

uel uisceratur) miseraque Cm2v torquetur om. BCml 2 in ludaea]
inuidia BCml, om. ft et om. a emulatione 3 gentem p 4 erumna A
6 aut]-ue pav cuiusque] alicuius p 1 uendicare ABmlCDFa 12 ergo
est F 14 non ex BC 16 praeclara 18 inter uos sapiens esse ttav\
p
cf. Expl. ps. 43, cap. 6
Expos, ps. 118, fractal. 22, c. 10
et 20 commotionem
scripsi communionem codd. av 25 iis Eav simulachris CF (bis) 26 ex-
asperauerunt pav 27 offendat Bml frequenter] add. si a
 76 Explanatio

persona exasperati superior inuenitur, quod incentori aemulationis

fraud! esse consueuit, cuius stultitiae est maiestatem irritare diui-
nam et offendiculo aemulationis incessere, ubi nulla ultionis est
difficultas !

9. Non debemus igitur malignis aemulandi aduersum nos 5

aculeos ministrare, qui etiam non lacessiti inuidiae stimulis excitan-

tur ut noceant, sicut Cain fratrem occidit, quia magis illius sacrifi-
cium acceptum est quam quod ipse putauerat offerendum; in quo
non aemulatus Abel, sed inuidus Cain praelationis gratiam scelesto
parricidio persecutus est. non enim ille fratris uoluit obumbrare sa- 10

crificium, sed seruare sacrificii disciplinam, ut primitias nulla desi-

dia moraretur nee aliqua in usus proprios deriuata usurpatione
2 uiolaret.Saul quoque triumphatorem Palaestinorum Dauid pro-
phetam conseruatorem salutis iuuencularum sibi sermone
et propriae

praelatum temptauit insidiis, teli iactu parauit occidere ac paene is

sanguinem generi fuderat innocentis, nisi uulnus ille sinuati corporis
quae ibi malitia, si iuuenculae dixerunt Saul
inf lexione lusisset. :

in milibus, Dauid in decem milibus? quam atrox

autem inuidia regis Saul, qui sermonis errorem in innocentis exitium
deriuauit! 20

Neque aemulatus, inquit, fueris facientes

10.

iniquitatem. non repetiuit, quod dixerat, sed mutauit aliud

estenim subaemulari, aliud aemulari; subaemulatio astutiam habet,
aemulatio simplicitatem. sed tamen etiam ipsa cauta debet esse sim-
plicitas et prouida, ut nouerit quid cauendum sit; neque enim otiose 25
dictum est: estote astuti sicut serpentes etsim-
plices sicutcolumbae. spiritalis ergo debet esse astutia,

15 cf. I Reg. 19, 10 17 *I Reg. 18, 7 21 *Ps. 36, 1 26 *Matth. 10, 16

1 exasperantis quod om. a incentori aemulationis ed. Rom. incen-

toria e (ae-0v) mulationis codd. av 2 stultitia esse (est Fm2) p 3 offendi-
ulum incessere av increscere codd- 6 lascessiti EC excitentur Dml
7 cayn DF 8 acceptum est om. a esset au offerendo Bml 9 cayn F
12 deriuatns ^ 15 iaculo codd. av, correxi 16 simulati a (egexhvev I Reg.
18, 11) 17 luisset BCml elusisset v; cf. Expos, ps. 118, tractat. 17, cap. 25:

(Dauid) allophyli impetum lusit 19 in om. Cml 21 inquid BmlC fueris

inquitft facientem Ami 26 et om. B

 psalmi 86, 811 77

quae seruet salutem, dolum nesciat, spiritalis debet esse simplicitas.

uidetur autem etiam alio loco distinctionem subaemulationis scri- 2
ptura fecisse, cum dicit et auferetur zelus Ephrem
:

et inimici ludae peribunt; non erit aemulus

5 Ephrem ludae et luda non uexabit Ephrem.
alibi autem habet : sic et uos, quoniam aemulatores
estis spiritalium, ad aedificationem ecclesiae
quaerite ut abundetis. aemulatores pro bonis et bonae
rei imitatoribus posuit, aemulum pro oblico et inuido.

10 11. Primum est ergo, ne malignos ad aemulationis malignitatem

lacessas, secundum, ut non aemuleris iniquitatem facientes. plerum-

que enim uidentes pii fraude aliquos et astutia quaesisse diuitias
et peruenisse ad honores aemulatione deformi uias eorum sequi

gestiunt, ut ad diuitias et honores simili arte perueniant uel in contra-

15 hendo coniugio circumscribant adulescentulas. quid enim prodest, %
cum ipsae diuitiae et omnis gloria saecularis tamquam faenum cito
arescat et tamquam holera herbarum in ipsa specie sui floris inter-
cidant ? omnis caro faenum et omnis gloria ho-
minis ut flos faeni. noli ergo magnopere affectare quod
20 perpetuum esse non
possit, noli esse aemulus et oblicus, noli esse con-
tentiosus et decertator in zelo. unde et Aquilas dixit noli c o n- :

certare in malignantibus, Symmachus : no 1 i c o n-

t e nd e r e. Loli etiam esse imitator iniquitatis et fraudis, sed esto s

apostolicae doctrinae, propheticae gratiae sanctorumque uirtutis

25 imitator, ut fructum feras et messem bonitatis recondas, sicut
Joseph, qui multitudine frumenti famem diuturnae sterilitatis ex-
clusit, ut Habacuc, qui prandium messoribus deferendo eleuatus

3 *Esai. 11, 13 6 *I Cor. 14, 12 f

16 cf. Ps. 36, 2 18 *Esai. 40, 6
21 Aquilas et Symmachus Ps. 36, 1 26 cf. Gen. 41 27 cf. Dan. 14, 32 sqq.

(ter) a
3 effrem 5 ludas v 6 habes Am2pav S habundetis 9 ob-
liquo CmZpav 11 lascissas Bml lascessas Bm2Cml 13 adulatione B
(tesle b) Cp 14 siinili arte] similiter uel] et pa 15 adolescentulas ACfiav
16 foenum Ba fenum cet. v 17 olera Cpa j 18 f^num C foenum Ba fenum
cet. v item
t lin. 19 20 obliquus f$av 21 aquila ACm2p(av) 22 simachus A
BC symmacus DF
siramachus 25 immitator C 26 famen B 27 abacuc A
ambacum Bml a*bacuc Em2C abacuch pa defferendo B
 78 Explaiiatio

ab angelo aerii tramitis iter carpsit et redditus terris inter saeuos

leonum strepitus pio prophetae dulce conuiuium ministrauit.
12. Recte ergo dicit propheta : s per a in domino et f ac
b onitatem et inhabit a t err am et p as cer is in di-
uitiis eius. quae est terra quam suadet inhabitandam nisi 5

animatua, quam bene debes excolere, frequenter spiritalibus inarare

uomeribus, ne longo inhorrescat situ? bonus enim agricola coti-
diana operatione et peruigili sollicitudine exercet agrum suum et
propria rura custodit, ne deuastet ea aper de silua et fructus matu-
2 ros raptor eripiat. ara ergo terrain tuam, ut, cum uenerit qui seminat 10
uerbum, animanvtuam inueniat praeparatam, ne supra inculta cor-
dis tui decidat semen et ueniant aues caeli et diripiant quod fuerit
seminatum. quae sit ergo terra, audi dicentem ecce exiit qui :

seminat seminare agrum suum. et dum semi

nat, aliud cecidit secus uiam, aliud supra 15

petram, aliud supra terrain bonam. quod autem

supra terram bonam, hi sunt qui in corde bono
audientes uerbum- retinent et fructum a f f e-
3 runt per patientiam. mundum sit ergo cor tuum, munda
sit anima tua, ut fructum bonitatis possis afferre, hoc est 20
gratiae spiritalis. bonitas enim fructus est spiritus sancti,
sicut scriptum est: fructus autem spiritus est ca-
ritas, gaudium, pax, patientia, benignitas,
bonitas, fides, modestia, continentia. hi sunt
fructus,quorum diuitiis pascimur et ubertate satiamur. in hac terra 25

uitem illam fructiferam iustus Noe plantauit et de fructu eius bibit

atque intimo corde solutus est, quando eum laudabili pietatis ami-
4 ctu induit uirtutum suarum geminata posteritas. alio quoque
loco nobis istas propheta sanctus diuitias demonstrauit, quibus erat
diues in Christo et omnibus, quae ad uitam aeternam conducerent, so
abundauit. et re uera quis ditior quam qui diues in domino est, ut

3 Ps. 36, 3 9 cf. Ps. 79, U 12 cf. Matth. 13, 4 13 *Luc. 8, 58

16 *Luc. 8, 15 22 Gal. 5, 2223 26 cf. Gen. 9, 2023

1 aerei A seuus Cml 4 inhabitato v 1 inorrescat A 9 earn

BCDEFml 10 conuenerit D (-non F) 12 deripiant Bml 17 hii ft ii av
24 hii DF 27 eum] cum ft 28 induitur ft 31 habundauit abundabat ftav
 psalmi 36, 1114 79

possit dicere : in uia testimoniorum tuorum dele-

ctatus sum quasi in omnibus diuitiis? quid enim
poterat deesse uiro qui caelestibus ditabatur oraculis ? et ideo suadet
hoc psalmo, ut thesaurum ilium nobis quaeramus aeternum et dele-
5 ctationem eius adquisitione capiamus.
13. Ideoque ait: delect ar e in domino, et da bit
tib i petitiones cor dis quare non dixit tuas sed
tui. ,

cordis tui petitiones ? etenim petitiones exterioris hominis interi-

orisque communes non sunt nee omnes probantur a Christo, quia

10 lex carnis legi mentis frequenter repugnat. quae autem interioris sunt
hominis, qui renouatus est spiritu, illas petitiones dominus petitus
donat effectu. tribuat tibi dominus
unde et alibi ait: 2

secundum cor tuum et omnes petitiones tuas

confirmet. secundum cor ait, non secundum appetentiam
15 carnis et illas petitiones, inquit, quae prodeunt ex intimo corde,
confirmet, non quae ex carnis huius inlecebra et uoluptatibus diri-

guntur.
14. Reuela ad dominum uiam tuam et s p er a
in eum, ipse faciet; et..educet si cut lumen
et
zviustitiam tuam et indicium tuum si cut meri
diem, hoc solo uersiculo qualis esse debeas declarauit; quis
enim reuelat uiam suam nisi qui deo occultorum suofum arbitro
interna sui pectoris confitetur? bene ait reuela , hoc est: aperi 2

conscientiam tuam, ne earn saeculi istius grauet umbra uel

25 carnis. prorumpentia enim semina si fuerint obumbrata, tenu-
antur, soli obiecta pinguescunt. quid de seminibus loquor? ipsas
arbusculas, quo minus sese in altum subiciant, umbra siluestris inter-
necat et prohibet brachia ramosa diffundere. pulchre autem dixit: 3

1 *Ps. 118, 14 6 Ps. 36, 4 10 cf. Rom. 7, 23 cf. II Cor. 4, 16 11 cf.

Eph. 4, 23 12 *Ps. 19, 5 18 *Ps. 35, 56 27 sese subiciant] cf. Uerg. Eel.
10, 74. Georg. 2, 19 umbra siluestris] cf. Quid. Met. 13, 815

4 thessaurum C 8 etenim petitiones om. pa -enim petitiones om. ABml

inteiioresque Bml 9 non om. ABCmlfia 10 legi* C 11 petitus] petitori BCav
12 affectu A effectum Bml 15 inquid BCml Ifi confirma B
petito
confirmat DEFml 21 qualis] quid 22 aibitrio Fml 25 enim om. BCfia
27 arbustulas BC se DFa
 80 Explanatio

reuela ad dominum uiam tuam, quia natura hominum

prona peccato uelut quoddam menti nostrae uelamen obducit, ne
nostra domino peccata fateamur, qui potest uulnera nostra sanare,
ut erubescat quis ore proprio postulare medicinam, ne coram homi-
4 nibus sua prodantur obprobria. premit igitur se intra hominem con- 5
scientia, cum non possit, et tamdiu differt, quoad uulnus
latere

efferueat, ut iam non fidei salubritate, sed inmedicabili atrocitate

ulceris detegatur. reuela, inquit, ad dominum uiam
tuam, hoc est aperi uiam tuam, noli abscondere, sicut absconde-
:

bat Cain, qui latere cupiebat ;

omnis enim qui male agit 10
5 odit lucem. reuelabat Dauid uiam suam, qui ait d i c o ego :

opera mea regi. aperi sensum tuum, ut nihil sit quod timeas
reprehendi; reuelauit et Paulus, qui praesumpsit dicere: nihil
mihi conscius sum. is actus, ea uita sit, ut uia tua coram
patre tuo luceat qui in caelis est. 15

15. Sed quia obnoxia fragilitati omnis hamana condicio est et

non nostrae est potestatis iter nostrum ex uoluntate dirigere, ideo
tibi dioit: spera in domino, et ipse faciet hoc est: ut aperiat uiam ,

tuam nee talem te esse permittat, ut fugias lucem, dum times prodi,
et diligas tenebras, ut tua possis occultare flagitia dicens : t e n e- 20

brae operiunt me; quis scit si uidet altissi-

2 mus ? potest, qui adulterium molitur, non noctem
quomodo enim
suis accommodamquaerere temptamentis, qui falsum cogitat, testem
suae fraudi adhibere, qui corruptelam iudicis captat, ut opprimat
innocentem, iniquitatis non explorare secretum? latro solitudines 25
obsidet, noctis tenebras operitur, ut sceleri cedat effectus. iniquitas
3 ergo tenebrae sunt, d e u s lux est. et si tu uelis tuam occultare

1 . 8 *Ps. 36, 5 10 loh. 3, 20 11 Ps. 44, 2 13 I Cor. 4, 4 14 cf.

Matth. 5, 16 18 cf. Ps. 36, 5 20 *Eccli. 23, 18 (26) 27 I Job. 1, 5

1 tuam om. Ami 2 mentis BDF 4 ore] operi ACm2 opere Bml 1 ut

iam] utinam B 8 inquid BmlC 10 cayn DP 13 adjicere v 16 conditio

codd. av 19 nee] ne DF 20 possis tua fiav 23 accommodandam
AmlBC 24 fraudis Bt$ 25 latro] add. in pav solitudine subsidet @av
solitudines obsitlet nig. a; cf.Expos, ps. 118, iraciat. 7J, cap. 7: qui (latrones)
auersa uiamm obsidere consuerunt 26 tenebris/ w^a tenebras mg.a oppe-
litur v
 psalmi 36, 1416 81

lucem nee patitur latere indicium, quo

iustitiam, deus earn educit in
ea quae bona sunt elegisti, quae improba refutasti. nee solum facit
tuum lucere iudicium, sed lucere sicut meridiem, quando se sol
iste in splendorem totus effundit, meridies est; meridies erat,

5 quando Joseph cum fratribus epulabatur non ultus iniuriam, sed

oblitus.
16. S t(,b ditus esto domino et ob s ecr a eum. non
solum ut subiectus domino sis, moneris, sed etiam ut obsecres domi-
num, quo possis tuae studium subiectionis implere, sicut et supra
10 ait: reuela domino uiam tuam et spera in eum.

non solum reuelare uiam tuam te conuenit, sed etiam sperare in do

mino, bona autem subiectio non abiecta, non uilis, sed gloriosa atque
sublimis; ille enim subditus deo est qui facit domini uoluntatom.
denique quis ignorat, quod sapientia mentis praestantior quam car- 2

15 nis sapientia sit? sapientia autem mentis subiecta est dei legi, sapi
entia carnis non est subdita, et addidit apostolus : nee enim
p o t e s t. esto ergo subditus, hoc est proximus Christo, ut legem im-
pleas. denique Christus faciendo uoluntatem patris legem impleuit
et ideo finis est legis et plenitude est caritatis, quia diligens patrem
20 effectum omnem eius adhibuit uoluntati. unde pro gloria apostolus 3
dixit : cum autem subiecta illi fuerint omnia,
tune et ipse subiectus erit illi qui sibi sub-
iecit omnia, ut sit deus omnia in omnibus, et ipse
dese ait:nonne deo subdita est anima mea? ab
25 i
p s o enim salutare meum. denique pro pietate erat,
non pro infirmitate Joseph et Mariae parentibus subditus. gloria
autem Christi maxima, ut se uniuersorum hominum pectoribus
infundat et omnes reuocet ab impietate perfidiae et gentilitatis

1 cf. Ps. 36, 6 5 cf. Gen. 43, 16 7 *Ps. 36, 7 10 *Ps. 36, 5 15 cf.

Rom. 8, 7 16 Rom. 8, 7 19 cf. Rom. 10, 4. 13, 10 21 *T Cor. 15, 28

24 *Ps. 61, 2 25 cf. Luc. 2, 51

1 educit a educet ftv duceta 2 improba] probra ft 3 se om. ft 4 effun-

<litur
ft meridies est om. Aft 8 domino sis] sis deo ftv 10 ait in eum
om. ABmlfta et om. B 11 in] de ft dominum v 13 deo est sub
ditus ftav 19 quia] qui a 20 affectum ftv 22 tune subiecit omnia
om. ft 23 omnia] add. et BCft, cf. Explan. ps. 61, cap. S
alt. 26 subditis
KmlCml 27 Christi om. F 28 pr. et] ut F
LXIV. Ambros. pars 6. Petsohenig. g
 82 Explanatio

4 affectu, ut sibi facial esse subiectos. cum autem sibi subiecerit

omnia, cum intrauerit plenitude gentium et saluus factus fuerit

omnis Israel et toto orbe unum fuerit corpus in Christo, tune
erit et ipse subiectus, munus suum deo patri offerens et quasi

princeps omnium sacerdotum et caelestibus compos altaribus, ut sit 5

sacrificium fides omnium, pietatis ergo est ista subiectio, quod
erit subiectus in corpore dominus lesus, cuius nos surmis corpus et
5 membra, esto ergo, homo, subiectus Christo, hoc est: subditus sa-

pientiae subditus uerbo, subditus iustitiae, subditus uirtuti,

dei,

quia haec omnia Christus est. omnis homo deo se subiciat; non enim 10
unum, sed omnes docet, ut subiciant cor suum, subiciant animam
6 suam, subiciant carnem suam,quo sit deus omnia et in omnibus, sub
iectus ergo est qui plenus est gratiae et suscipit iugum Christi et
mandata domini strenue et incunctanter exequitur, sine subiectione
autem, qui se frustra extollit sensu propriae carnis inflatus, insolens 15
deuotionis et piae declinans obseruantiam seruitutis, quam ipso
iure naturae auctori debemus aeterno. postremo qui sine peccato
est subiectus est Christo, quoniam redemptus a domino est; qui
autem in peccato est, non potest dici liber, sed seruus, quern
grauia tenent uincla peccati. 20
17. Sequitur ne aemulatus / uer is eum, qui
:

pr o sp er e dirig itur in uia sua f aciens iniqui-

tatem. euidenter hie quid superius senserit intimauit, non ex-
citandos malignos aemulatione ad malignitatem neque imitandos
facientes iniquitatem. non enim iniquitas, sed prosperae res, quac 25

proueniunt iniqua gerentibus, nos saepe sollicitant, ut eos pu-

temus imitandos, quo ad eorum possimus peruenire successus, di-
centes ecce ipsi peccatores et abundantes in
:

saeculo optinuerunt diuitias. et dixi: ergo

2 cf. Rom. 11, 2526 7 cf. I Cor. 12, 27 13 cf. Matth. 11, 29 15 cf.

Col. 2, 18 19 cf. loh. 8, 34 21 *Ps. 36, 7 23 cf . Ps. 36, 1 28 Ps. 72, 1214

2 et] cum a,BCml

om. 3 corpus fuerit DF 5 compos] corpus

AmlBCft C
10 deo om. 11 ut om. A 12 quo] quod AEmlDFa et om. v

13 est ergo suscepit a 14 exsequitur Bv 16 ipsi Bm2 17 debemus

auctoii 19 autem] add. est Bm2 estom.BDE 20 uincula av 25 pros
perae res] prospeiis (tas s. ris scr. ml) B 28 habundantes 29 saeculum B
obtinuerunt BCpav
 psalmi 36, 1618 83

sine causa iustificaui cor meum et laui inter

innocentes manus meas et fui flagellatus
t o t a igitur flagellatus est Dauid, cauere debemus, ne et 2
die. si

nos flagellemur et dicatur nobis, quia diuitiae honores potentiae

5 generation! huic uideantur esse disposita quasi uaga et incerta

pecuniae opera iniquitatisque compendia, non quasi praemia ulla

uirtutis ideoque uelut somnium ueniant et cum somnio te surgente
deficiant. ipsos athletas, cum uicerint, certum est coronari, non
antequam uincant. nobis lucta cum saeculo est; uince ante sae- 3
10 culum quam coronam petas. nemo ante coronatur, nisi certamen
impleuerit. qui stadium currunt, numquid ante brauium accipiunt
quam stadium percucurrerint ? quanti priores in exitu cadunt
et cursus sui celeritate fraudantur! numquid tu deo quam Paulus

acceptior? ille uas electionis, ille gentium doctor numquam sibi

15 in hoc saeculo coronam ausus est postulare. denique audi dicentem:
certamen bonum certaui, cursum consum-
maui, fidem seruaui; quod reliquum, reposita
est mihi iustitiae corona, quam reddet mini
dominus in illo die. Paulus ille raptus in tertium caelum 4

20 qui audiuit ea quae non licet homini loqui, utrum corpore esset
raptus an sine corpore, nescit,sicut ipse testatus est Paulus ergo ,

dicit in ilia die coronam reddendam tu hie tibi ut reddatur

sibi esse :

insistis ? imple ergo certaminis tui tempus. non semel athleta luc-
tatur nee semel proeliatur miles, ut stipendia sua possit implere;
25 et tibi non cum una passione luctamen est.

18. Superiores sieuaseris passiones, ira succedit et ideo tibi

dicit scriptura : de sine ab ira et r elinque indigna-

1 cf. Ps. 72, 1920 10 cf. II Tim. 2, 5 11 cf. I Cor. 9, 24 14 cf. Act.
9, 15 . I Tim. 2, 7 16 *II Tim. 4, 78 19 cf. II Cor. 12, 24 27 *Ps. 36, 8

3 est om. BCml et om. Cml 6 peccuniae AC 1 sompnum DF

somno ft te surgente} te icsurgente AmlBCt 8 adhletas B uincerint Fml
Bml 10 **quam (ca eras.) A ut eel. av 12 percunerint BCftav
9 lucto priore
Bml priori Cml 17 quod] add. est Bm2 relieum B, add. estftav 18 corona
iustitiae ftav, cf.Expos.ps. 118, tractat. 7, cap. 12 exlr. alt. mihi s. LAB 19 illo]

ilia Ev 20 ea] arcana v utrum] add. in v 22 tu om. Cml 26 si (s. I B}

superiores BC si om. ft 27 derelinque ft

 84 Explanatio

tionem. sunt multa uitia quae obrepunt insipientibus. ira grauis

passio est; plerumque accendit inuitum et uolentem mitius uindi-
care in furorem rapit, ut perimat quern putauerit coercendum. com-
motus gladio saepe transuerberat innocentem, amicos et fratres
2 per indignationem plurimi peremerunt, ideo sapiens dicit: ira 5

perdit etiam sapientes. Salomonis dictum est, quia

non solum quoscumque de medio homines, sed etiam ipsos perdat
ira sapientes. et Dauid sapientem monet dicens : d e s i ne ab
i r a, ne, cum accenderis ilia, non desinat flamma
priusquam te eius
consumat. n q u e, inquit, indignationem, hoc est
r e 1 i : 10
natura te rapit, mouet affectus, culpa te alicuius excitat uel offensa,
ut indigneris, sed non usque quaque, ut modum nescias: relinque
3 earn, finem inpone, ne te in peccatum trahat. hoc est quod supra
dixit : irascimini et nolite peccare. non enim hor-
tatur ut irascaris, sed ad tempus cedit affectui, dat tamen medica- 15
mentum, ne diutius uis ulceris serpat. irascimini quod ait, tuae ,

est passionis. medicus enim non statim adhibet medicamenta lan-

guori. si dolor feruet, fomenta adhibet, ut mitescat dolor; si febris

exaestuat, remedii tempus expectat, ipsum potum sitientibus negare
4 consueuit. non dicit: noli febrire cum uapor feruet aegroti, sed 20 ,

dicit:expecta desinat febris, digeratur commotio sic et propheta .

non potuit dicere homini, cuius caro ut uariis morborum, it a com-

motionum passionibus excitatur non irasceris sed dicit d e s i n e
:
,
:

ab ira et indignationem relinque, ne pecces ;

ira

5 enim grauis est magistra peccati . alius quoque medicus dicit: s o 1 25

non occidat super iracundiam tuam, ne, dum
diu differs, ueniat ille, qui calefactum corporis somno excitare

5 *Prou. 15, 1 8 Ps. 36, 8 10 23 *Ps. 36, 8

. 14 Ps. 4, 5 25 *Eph. 4, 26

2 est om.p plurimumque F 5 perimerunt Bml 1 homines de

medio 9 accenderit F, add. earn Bmlpav, ea Bm2Cml, eras. C
$ eius om. F
10 inquid EC 11 nature F rapit] add. et F culpa te] culpae a ah cuius]
add. occar o Bm2C 12 sed om. B 13 te ne Bml 14 dixi BC ortatur
AB 15 ut om. Bml cedat B teste b affectum B affectu Cml 19 ex-

spectat AEv 20 nolite Apa 21 exspecta Ev 23 excitur Ami irascere

Pav desiua B
26 tuam] uestram AmlCmlpav, cf. Ind. loc. ad Cassianum
et Matthaei locus pap 87, 10 27 corpus Cm2 exitare B
 psalmi 36, 1&-19 85

consueuit, et stimulet te, inserat tibi cogitationes et in secreta se

tui cordis inmergat dicens: uindica iniuriam tuam, uirum te esse

cognosce; femineae infirmitatis est non capere uindictam. ergo 6

contemnere te debuit seruus, frater decipere, amicus illudere, et

5 tu adhuc tuam non ulcisceris contumeb am ? proscribas necesse est,

gladio oportet insurgas et dolorem tuum aduersarii morte soleris.

uir fuit ille, qui suum occidit inimicum; merito praedicatur, quia
4
ita se uindicauit, ut alius irrogare ei non auderet iniuriam his .

stimulis plus accenditur, plus mouetur, ut compleatur quod scriptum

10 est: etiam sapientes.
ira perdit
19. ne aemuleris ut ne-
Ergo tu ne audias eum,
quiter facias, quoniam qui nequiter agunt e x-
terminabuntur. exterminantur, qui radices non habent, sicut
holera uel faenum. holera infirmus manducet, tu autem uitem
15 insere in agro tuo, uineam institue et, si uenerit Achab, qui tibi
dicat : da mihi uineam tuam, ut holera mihi
i n a m, noli ei adquiescere, ne ex consensu tuo caduca serat,
s r
abscidat aeterna. ideo Nabuthe inter sanctos habetur, quia maiorum 2

suorum hereditatem ne regi quidem putauit esse cedendam et lapi-

20 dari maluit, ut uineam suam non daret in direptionem. hereditas
maiorum fides uera est. extiterunt Arriani regali subnixi potentia,
qui templum domini putarent sibi esse tradendum, supplicia acerba
minitantes. sed absit, ut apud mentem domino seruientem praepon-
deraret magis poenae formido quam forma pietatis. non praeualuit 3

35 perfidia, quia fides restitit. est etiam quaedam uinea in pectoribus

fidelium, de qua dicit Esaias uinea facta est dilecto
:

10 *Prou. 15, 1 11 *Ps. 36, -9 16 *III Reg. 20 (21), 2 21 exti-

terunt Arriani] lustinae persecutionem (a. 385386) significat; cf. Sermo contra
Auxentium et Epist. 2021 26 *Esai. 5, 1

1 se om. $a 2 cordis Bm2C corporis ABml pectoris $av 4 amicos

Bml 5 non tuam Fml scribas AmlBC 6 soluas ACv solueris B 8 alios
Bmjf, add. ignorans audiret BCu ei irrogare Fml irrogare iniuriam]
eique (add. irrogare v) non auderet (audiret Bml) inferre (s. 1. B, om. v) iniu
riam BCv 10 perdet BC 14 olera bis av, pr. F fenum AmlBfiv foe-
num a 16 olera Fav 17 seram pav serat] add. et Bm2C 18 abscindat
av nabute C 21 exstiterunt Ev Ariani v 22 acerua Bml 23 abscit
Bml preponderant a 26 ysayas C ysaias
 86 Explanatio

in cornu uberi. hanc uineam dominus plant auit in cordibus

nostris et ideo legimus dicentem deum ego te plantaui :

uitem fructiferam totam ueram. nemo ergo de agro

animae nostrae hanc auferat uineam, quia benedicta est ea uinea.

ideoque dictum est de sanctis a fructu frumenti, u i n i

: 5

4et olei multiplicati sunt. bonum est ergo habere intra

te torcularia uino redundantia, ut fluat tibi uinum in uas tuum
de uinea Sorech, p o c u 1 u illud inebrians m prae- quam
c 1 a r u m. Sor-ech enim uinea noui principii, nouae aequitatis. unde
et dicitur nobis cantate deo uestro canticumio
:

nouum; principium eius, magnificate nomen

eius ab extreme terra e. haec ergo uinea uuas faciat,
non iniquitatem. ideo relicta est uinea ludaeorum, quia i n i q u i-
t a t e m fecit, ut scriptum est, e t non i u d i c i u m. nos

ergo fructum feramus in Christo, ut perpetui esse mereamur. 15

20. Sustinentes enim dominum possidebunt

t err am, illam utique terram uiuentium. est quaedam terra cae-

lestis, quae fructum caelestibus ferat, de qua ait : credo u i d e r e

bona domini in terra uiuentium. haec terra multo

hominum sudore uentri ministrat alimenta, ilia terra bona domini 20
sine ullo labore fructificat, in qua iustorum diuturna possessio
2 et piae mentis hereditas est. et bene ait : s u s t i n e n t e s autem
dominum hereditate possidebunt terram. haec
est enim terra quae non praeterit; nam caelum et terra
praeteribunt, u-erba autem domini non prae-25
t e r i b un t. et ideo nee ilia intellegibilis terra poterit praeterire

paradisi, in qua sunt qui domini uerba conseruant. in hac terra

conlocatus estAdam, ut fructum aeternae caperet uitae sed quia ;

uerba domini seruare non potuit, ideo in possessione quam acceperat

2 *Hier. 2, 21 5 *Ps. 4,8 7 cf. Prou. 3, 10 8 cf. Esai. 5, 2 *Ps. 22, 5

10 *Esai. 42, 10 13 *Esai. 5, 7 16 . 22 *Ps. 36, 9 18 Ps. 26, 13 24 *Matth.

24,35

3 uineam (annehov) 4 uineam] uitem v uinea] uitis v 8.9 soreth

ff (a) 8 illud om. .9 9 principii] add. est C, est et v nouae] noua est ABa,
om. C aequitas a 10 et om. ft domino BCpv 11 principium eius om.

tta 17 uiuentium terram BCpav 27 domini s. I A 29 potuit] uoluit

AmSav, in mg. potuit a pcsscssionem B
 psalm 36, 1921 87

manere non meruit. qui autem uerba domini custodit, confidenter 3

dicit: expectans expectaui dominum et re-

s p e x i t me. Adam autem quoniam non expectauit dominum

quomodo enim expectauit qui refugit et offerre se timuit? ,

5 ideo nee dominus eum uidere dignatus est o c u 1 i enim domini ;

Super iustos. hunc autem eo usque uidere nolebat, ut quae-

reret dicens: Adam, ubi es? qui quaeritur, pro absente
habetur. fides est, quae nos repraesentat deo, perfidia, quae facit
impios exulare. nullus itaque est deo absens nisi qui se absentem 4

10 fecerit, et ideo dicit : fiat tibi secundum fidem tuam;

qui enim ignorat, ignorabitur. ergo Adam quasi peccator locum
suum seruare non potuit; de paradiso eiectus in castellum est

relegatus, ut ageret paenitentiam. accepit dilationem, ne continue

penitus interiret, ut saluafieret Eua per generationem filiorum,

15 fidem sancti Abel, prophetarum gratiam, ecclesiae posteritatem.

21. Sed qui per haec redimi noluerit et in peccato perse-
uerandum ducit, de eo dicit prophetia: et adhuc pusillum
et non er it peccator et quaeres locum eius et
non inuenies. quomodo enim esse poterit in futurum, cum
20 peccati locus diuturnus esse non possit ? haec est enim terra quae
aperuit os suum, ut sanguinem susciperet innocentis, et ideo in hac
terra locus est peccatorum. praeterit terra; quomodo peccatoris 2

locus poterit inueniri? ego arbitror, quod ideo firmamentum

inter aquam et aquam deus esse praeceperit, ut a uirtutibus
25 peccata disc rneret et superior aqua, quae laudat dominum,
quieta maneret erroris, inferior peccato esset obnoxia. denique

2 *Ps. 39, 2 4 cf. Gen. 3* 8. 10 5 Ps. 33, 16 7 *Gen. 3, 9

10 *Matth. 9, 29 11 cf. I Cor. 14, 38 14 cf. I Tim. 2, 15 17 Ps. 36, 10
21 cf. Gen. 4, 11 23 cf. Gen. 1, 67
1 Aa
confidenter om. confidenter elicit om. Bnilfl 2 expectans] add.

inquit 3 quia Bfia pr. exspectauit Aav 6 quo usque ABCml 9 exul-
tare Ami EC absens est deo av 12 castellum] carcere et mg. a; cf. Explan. <9

ps. 38, cap. 36 extr. 13 religatus ACDmlEF mg. a 16 quia v redimi

(ex redimus?) Am2 17 ducit av dicit codd. propheta ftav, cf. pag. 88, 23
18 quaerens Bml 19 inueniens Bml 20 peccantis B peccanti C 23 ergo
Cmlbml 26 quieta maneret eras, et uacua est in ras. A uacua esset a ma-
naret Bml est in ras. A
 88 Explanatio

ilia deum uidet, haec non quae super caelos, uidet T

uidet;
3 quae in abysso, non unde etiam dictum est: ui de-
uidet.
runt te aquae, deus, uiderunt te aquae et
timuerunt, turbatae sunt abyssi; multitudo
sonitus aquarum. merito turbantur abyssi, super quas
tenebrae sunt deformes, et ideo pacem habere non possunt.
unde rogauit daemoniorum, ut
legio in
abyssum mitteretur, et
se cum magno tumultu praecipitauit in fluctus, ut porcOrum gregem

quern reppererat strangularet. peccatores itaque abyssum petunt,

ubi caligo tenebrarum. 10

22. M ansueti autem p o s sidebunt err am et t

delect abuntur in multitudine pads. merito

terram possident in quibus deus ipse requiescit, sicut diuino per
Esaiam oraculo dicens super quern requie-
resultauit :

scam supra humilem et quietum et tre-is

nisi
mentem uerba mea? qui sunt mansueti, nisi quos nullus
stimulus dissensionis exagitat, non ira perturbat, non saeuitia
2 exasperat, non rabies crudelitatis inflammat? et ideo quia non

uina, no n epulas, non diuitias, sed pacem domini dilexerunt in

corpore constituti, pro ilia delectatione corporalium uoluptatum, 20

qua putarunt esse fraudandos, ut gratiam adipiscerentur

se

aeternam, delectabuntur in multitudine pacis, quam dominus

noster lesus in diebus suis generi donauit humano, sicut pro-
phetia, quae non mentita est, comprehendit asserens : o r i e-

tur diebus eius iustitia

in et multitudo 25

pacis, donee extollatur luna. quae igitur est pax,

qua cunctae ecclesiae multiplicatus est populus, nisi ilia de qua

2 *Ps. 76, 1718 7 cf. Luc. 8, 3033 11 *Ps. 36, 11 14 *Esai. 66, 2
24 *Ps. 71, 7

1 caelos] add. est BCv 2 abisso A 3 uiderunt te aquae om. BC{$

4 turbati Bml 4. 5 abissi A 5 subter av 1 ut] add. non Cm2 habisso
Ami habysso B abysso C 8 tumultoCml 9 repererat Bfiav strangularet
(i s. u) B stransgularet C habyssum Ami abbyssurn C.ml 11 autem] etiam B
hereditabunt (Uulg.) 12 multitudinem B 13 requiescet B 14 ysayam
C ysaiam dicens] add. aut F 15 supra] super Cv 22 multitudi
nem AB
 psalmi 36, 2124 89

dominus
dixit pacem m eam relinquo uobis,
:
p a-
cem meam do uobis? dedit pacem, qui animorum bella
sedauit.

23. Sequitur o~b s er ualit pe coat or iustum et

:

5 fremet super eum dentibus suis. dominus autem

inridelit eum, quoniam pro spicit quod ueniet
dies eius. indignantis quidem et feruescentis in iracundia con-
suetudo est dentibus fremere, sed habet etiam cor maligni dentes
suos, qui non resonare, sed lacerare consueuerunt. insidiae commenta
10 nequitiae dentes sunt peccatoris. insidiatur ergo peccator iusto, quia 2

inuidet; iustienim uita redarguit peccatorem, quern tacita maiore

auctoritate condemnat quam si clara uoce loqueretur. sed iustus
timere non debet fremitum peccatoris, quia inprobitas non potest
esse perpetua. insidiae temporales sunt, munimenta autem uir-
15 tutis aeterna. mors peccatoris omnem eius potentiam fraudemque
dissoluit.

24. Plus inquit, gladium euaginaue-

adicit : e c c e,
runt peccator e xten der unt ar cum suum,
es,
ut deici ant p auper em et in op em. quis est gladius
20 peccatoris nisi contrarius gladio spiritus sancti? docuit hunc scri-

ptura me gladium, docuit apostolus, dicens quia habemus 1 o -

ricam iustitiae et scutum fidei et galeam

salutis et gladium spiritus quod est uerbum
d e i.
ergo uerbum dei gladius spiritus sancti est; e contrario utique
25 gladius nequissimi uerbum est malum. hoc Petrus apostolus 2

Ananiam et Saphiram sermonis sui quodam ense percussit, hoc

1 *Ioh. 14, 27 4 *Ps. 36, 12 5 PS. 36, 13 17 *Ps. 36, 14 21 Eph.

6, 14. 1617 25 cf. Act. 5, 15
1 ulrumque meam om. a pacem meam do uobis pacem relinquo uobis ft
2 quia minaium p 6 ueniat BCv 1 eferuescentis BC efferuescentis fiav
inracundia (sic) B in iracundiam $av S habent a cor om. pa 9 qu. bus p
consuenerint Bf} 11 tacito Cm2 Fm2
maiore auctoritate] magis
tacitae
ore Bm2C 12 qua Cm2 (quasi uolmt) 17 inquid BmlC 19 decipiant /9 et
mg. a quid Cml 24 gladius] gladium Bml 25 gladius] add. spiritus BCpav
hoc] add. gladio v apostolus petnis DF 26 saflram A saffiram B Sapphi-
ram a sui] add. quasi v
 90 Explanatio

gladio Paulus Elymo aduersanti disputationibus suis oculorum

lumen eripuit et noctem caecitatis infudit. considera nunc mihi
iurgantes peccatores atque acerba iactantes insolentiae et criminatio-
num obprobria proferentes. nonne, si eos audias, dices :
g 1 a d i u m
euaginauerunt peccatores, turpis tarn- quando sermo 5

quam de uagina petulanti ex ore profertur, quern cohiberi par fuit

3 et recondi ? similiter ut gladius uerbum dei dicitur, idem et sermo

est peccatoris, ita et arcus quern extendunt peccatores mens eorum

est et sagitta quam iaciunt sermo est uenenatus. sicut enim sagitta
Christus qui est uerbum dei, cui dicitur: posui te sicut sa-in
gittam electam quae profertur ex pharetra dei, ita sagittae
sunt perfidorum, quae arcu quodam iniquitatis emissae incautum
uulnerant innocentem, nisi ignita eorum iacula scuto fidei repel-
4 lantur, et ideo sollicitus esse debes miles in proelio, quia pugna
tibi non solum aduersus carnem et sanguinem est, sed aduersus ipsas 15

quoque nequitias quae non uidentur. abundent tibi arma

spiritales
fortia deo, ut facile possis quae uolueris tela depromere, ne pauperem
te et inermem hostis possit opprimere. esto deo fortis, deo diues,
ut dicatur de te :
redemptio animae uiri diuitiae
5 e i u s. abundato thesauro sapientfae, esto diues in uerbo et operibus 20
bom s, ut possis esse munitus. fuge diuitias -peccatoris, ne inueniat
ubi uulnerare te possit. esto misericors, ut inuulnerabilis maneas
uel curare te possis, si fueris uulneratus. est et pauper, quern uolunt
aduersarii uulnerare, ex illo numero, de quo saluator dixit: b e a t i

pauperes spirit u, quoniam ipsorum est re- 25

gnu m c ae 1 o r u m.
25. Et ideo fr ame a peccatorum intr et, inquit, i n
cor ipsorum et arcus eorum con f ring antur, ut,

lcf.Act.13,8 11 4 Ps. 36, U 10*Esai.49,2 13 cf.Eph.6,16 14 cf.

Eph. 6, 12 19 *Prou. 13, 8 20 cf. I Tim. 6, 18 24 Matth. 5, 3 27 *Ps. 36, 15

1 elymo C elimo A & hymo (eTot/mg) B (in mg. bariesu) inimico ft Elymae

a Elimae v 3 acerua B et insolentiae (-a pa) ECpa 6 par fuit] profuit

Bm2C 1 et idem BCftav 9 pr. sagittam AmlC alt. sagitta] add. est av

15 quoque ipsas ft 16 habundent ABm2C habundant Bml 18 inhermem A

19 uiri animae Bft 20 habundato abundato uerbo om. ft 22 ubi]
unde Fv ut] et BmlCml 27 inquit om. ftv 28 corda Fmlv confrin-

gatur BCftav
 psalmi 36, 2426 91

quemadmodum reuertitur in dei seruulos ab eis qui non receperint

henedicentium pacem, ita etiam malitia peccatorum, qua iusto
nocere conantur, in eorum perniciem reuertatur, quo suis telis
et uulneribus trucidentur ;saepe enim iacula in ipsos qui ea iecerint
5 refunduntur. quod etiam proximo accidit bello, cum infi deles et 2

sacrilegi lacesserent aliquem in domino confidentem et regnum

eius ereptum ire contenderent, ecclesiis domini persecutionum saeua

minitantes, ut subito uentus oreretur, qui infidelibus excuteret

scuta de manibus ac tela omnium atque missilia in peccatoris exer-
10 citum retorqueret. adhuc hostis deerat et iam illi uentorum proelia 3

ferre non poterant suisque spiculis sternebantur et, quod peius est,
non erant corporum grauiora uulnera ilia quam mentium; deficie-
bant enim corde, cum deum aduersum se pugnaie cognoscerent.
exiorant itaque prouocantes et de pharetra cordis sui aduersus
is populum christianum uenenata perfidiae iacula proferebant, sed
in caput eorum sua reuertebatur impietas. denique ipsi inter 4

se sua perfidia sunt soluti paratasque fidelibus insidias dominus

non solum piis nocere non possent, sed propriis auxiliis
dissipauit, ut
nudarentur atque ad hostem sua arma transirent. quanto melius
20 non protulissent gladium de uagina, hoc est impia nequaquam uerba

prompsissent nam si pro otioso sermone redditurus est unusquisque

!

Hitionem, quanto magis uerba sacrilegii grauibus suppliciis ex-

piabit !

Igne nos examinasti, dicit Dauid. ergo omnes

26.
25 igne et Ezechiel dicit: ecce uenit dominus
examinabimur.
omnipotens. et quis sustinebit diem n- i

troitus eius? aut quis sustinebit cum a p-

p a r u e r t nobis? quoniam ipse introibit si cut
i

1 cf. Matth. 10, 13 5 proximo bello] Theodosii contra Eugcnium a. 394;

cf.Augustin. De ciuit. dei 5, 26. Oros. Hist. 7,65 ret. 6 aliquem] Theodosium
21 cf. Matth. 12, 36 24 *Ps. 16, 3 25 *Mal. 3, 13
1 reuertitur] add. pax av 2 malitia etiam .9
qua] quia BCml 3 cona-
tur B quo] qua F 4 fecerint A iacerint F 6 lacesscerent A 1 ereptum

iie] eripere Aa 8 ministrantes Dml oreretur Eml oiiretur cef. av 12 cor

pora Cml 17 dissipauit dominus av 18 pcssinfa 19 anna sua DEmZFav
21 promsissent Bm2CE 25 examinauimur Rml examinabuntur p 25 hieze-
(hiel AmlB malachias in ras. C
 92 Explanatio

ignis conflatorii et sicut alueus lauantium.

et sedebit conflans et purgans sicut auruni
et argentum et purgabit filios Leui et ef-
fundet eossicut aurum et sicut argentum, et
erunt domino offerentes sacrificium in aequi- 5
% t a t e. Leui, igne Ezechiel, igne Daniel,
igne ergo purgabuntur filii

sed hi etsi per ignem examinabuntur, dicent tamen t r a n s i- :

uimus per ignem et aquam.

in igne remanebunt. alii

illis rorabit
ignis ut Hebraeis pueris, qui incendio fornacis ardentis
obiecti sunt, ministros autem impietatis ultor ignis exuret. uae mihi, 10
3 si meum arserit et laboris huius patiar detrimentum etsi saluos
opus !

faciet dominus seruos suos, salui erimus per fidem, sic tamen salui
quasi per ignem etsi non exuremur, tamen uremur. quomodo tamen
;

alii remaneant in igne, alii pertranseant, alio loco nos doceat

scriptura
diuina. nempe in Mare Rubrum demersus populus est Aegyptiorum, 15
transmit autem populus Hebraeorum; Moyses pertransiuit, prae-
4 cipitatus est Pharao, quoniam grauia eum peccata merserunt. eo
modo praecipitabuntur sacrilegi in lacum ignis ardentis, qui superba
in deum iactauere conuicia. sequamur ergo hie positi columnam

ignis,quae nos in hoc corpore positos inluminet et uiam monstret, 20

ut in futurum nobis nebula refrigeret noctis, quo saeua incendia
releuare possimus.

27. Uide autem, scriptura quid dicat: arcus, inquit, peccatorum

dominus confringat. arcum autem suum posuit in nube, quando
diluuia cesserant, ut tranquillitas refunderetur. unde credendum, 25

quia aduersarius et.malignus arcum extendit suum, ut quietis

7 Ps. 65, 12 9 cf. Dan. 3, 4850 11 cf. I Cor. 3, 15 15 cf. Ex. 14,
2228 19 cf. Ex. 13, 21 cet. 23 cf. Ps. 36, 15 24 cf. Gen. 9, 14. 16

3 purgauit Bml 6 ergo] quoque DF hiezechiel BC danihel B da-

niehlC 1 hii DF9 rorauit Bml qui] add. in F 10 ue codd. 11 etsi]
si Cm2 13 exurimur urimur a 14 ignem a docet av 15 est po
pulus C egyptiorum est A 17 est om. BCml grauiora av eo modo]
quomodo F 19 iactauerunt C conuitia CDFa hie om. F locumnam A
20 qui A illuminat Fml 22 leuare ECmlDF 23 arcum Cmlv inquit
om. v 24 confringet BCml
quando] quo Bpav 25 diluuia cesserant
mss. aliquot apud ft diluuii accessei ant A diluuii aquae (quae s. 1. B) cesserant BC
dilunia cessarent Sac ut om. Bftv
 psalmi 36, 2628 93

animis moueat tempestates, excitet flatus, oremus ergo, ut arcum

malignitatis dissoluat dominus deus noster, assit pauperi suo et
inopi, qui propter dei timorem nescit affectandas esse diuitias, occu-
panda minorum praedia, uiduas relictis maiorum hereditatibus
5 exuendas.
28. M elius est p arum iusto super diuitias
peccatorum mult as. non ergo diuitiae accusantur, sed di-
uitiae peccatorum, nisi forte quia peccator dixit: omnia haec
mihi tradita sunt cui uolo do ilia, deinde
et
10 quoniam diuitiae magis facem cupiditatis imlammant et unus-
quisque, dum maiora desiderat, non declinat diuerticula
peccatorum. unde et saluator dixit facite uobis ami-:

cos de mamona iniquitatis. iniquitatis enim census

est, qui in diaboli potestate est, ut cui ille uoluerit conferatur.
15 potest et illud intellegi, quia m elius est parum iusto
super diuitias peccatorum multas, quia est

quidam diues in uerbis, ut sunt philosophi istius mundi de sacri-

legiis disputantes, de motu siderum, de stella louis ac Saturni,
de generationibus hominum, de simulacrorum cultu, de geometria
20 et dialectica. philosophi ergo in sermone diuites sunt, fidei inopes,
ueritatis exsortes. et sunt plerique simplices domini sacerdotes, in
sermone pauperes, abstinentia et uirtute sublimes, illi multis
locuntur perfidiam, isti paucis fidem asserunt; illi suos amittunt
cotidie sacerdotes, hie pauper populos adquirit ecclesiae numeroque
25 credentium. qui ergo hos audierit et uiderit operum qualitatem,
dicet : melius est modicum iusto super diuitias

6 . 15 *Ps. 36, 16 8 *Luc. 4, 6 12 Luc. 16, 9 26 Ps. 36, 16

1 animus B 2 et inopi suo Fml 3 nescit] duxit non ftav, om. BC non
occupanda pav 4 mimorum Bml non uiduas fiav 5 exuendas] add. non
putauit Bm2C 6 est om.p 10 pacem B imflammant D 13 mammona
ACpav 14 cui] cum ABCml 15 quia om. v 17 quidam /? quidem BCmla
qui est ACm2v sint Bml phylosophi AE 18 syderum BCDFa all. de
om. BCmlp 19 simulachrorum Am2 geometiica ACml 20 et]de pav
dialetica DF phi(-y- )losophy 21 exortes BCpa 24 cotti-
die B 25 horum Cm2 26 dicet scripsi dicit codd. av modicum] add.
mihi (m) EC
 94 Explanatio

ipeccatorum multas. hinc Salomon deriuauit illud, quod

quasi suum ipse posuit :ex multiloquio non cffugies
peccatum. dialectica ergo diuitias uerborum fluit, pietas
timorem dei seruat. ideo hie parcus in uerbis, diues in spiritu

magis uult timere quam uana ueri uerba iactare. timor enini 5
disciplLia sapientiae est, loquacitas innocentiae uirtutisque nau-
fragium atque incentiuum prolapsionis et culpae.
29. Quoniam br achia, inquit, p e cc at or urn con-
ter entur, ut actus eorum iusto impedimentum afferre non
possint, ne derelinquatur uirga peccatorum super sortem iustorum. 10
et Paulus ait; conterat deus satanan sub pedibus
u e s t r i s. si enim brachium eius contritum fuerit, totus ipse
conteretur, ut conculcentur eius commenta sicut uenena ser-

pentis.

SQ.Confirmat autem iustos dominus brachio 1 5

dissoluto, et ideo iustus dicit: et confirmasti

aduersarii

super me manumtuam, et lob ait m a n u s d o m n : i i

t e t i
g i t me. misit ergo dominus manum suam in seruum suum
et manum peccatoris, quam in eum accepta miserat potestate, bra-
chiumque contriuit. ita diabolus suo sermone deceptus est, qui dixit 20 :

m i 1 1 e manumet uideamus, si in t u a m in eum

faciem te non benedicit; non enim ausus est dicere
2 maledicit sed hoc intellegendum reliquit. misit dominus manum
,

suam confirmatus est lob, coepit benedicere qui maledicere

et

credebatur; sanat enim iustos cum tangit maims diuina, non uul- 25
nerat. misit manum suam et leprosi macula omnis abscessit, tetigit
caecorum oculos et caecitate depulsa lumen remlsit oculorum. pete

2 *Prou. 10, 19 5 cf. Uerg. Aen. 10, 630 sq. et Explan. ps. 37, cap.
44 extr. cf. Prou. 1,7 S . 15 Ps. 36, 17 10 cf. Ps. 124, 3 11 *Rora.

16, 20 16 Ps. 37, 3 17 Hiob 19, 21 21 *Hiob 2, 5 26 cf. Matth. 8, 23.

9, 2830
3 dialotica DF diuitiis au 4 si-ruat dei Fml 5 mauult .9 ueri]
uclit Cm2 6 locadtas F uiitutisque] et uirtutis ft 7 prolaptionis F
10 possent AmlC 11 dominus BDF sathanan ADFm2 sathan EC sathanam
Fml Satanam av 13 conteiitur 22 benedicat Bau benedicet .9 non
23 maledicit bis B 23 malcdicet fta maledicat v deus ftav 25 iustus
1> iustum 9 ;
cum tangit am. ft tangit om. B 26 abcessit F
 p sal mi 36, 2832 95

ergo semper ut confirmeris, quoniam et tu qui stas uide ne cadas.

nos stare debemus, ut confirmemur a domino, lubricum est sae-
culum, cito labimur; ideo rogemus, ut nos dominus stabilire et
confirmare dignetur.
5 31. Noli putare, quia uiam tuton nestiat dominus; si iustus es,
nouit do mi n us u as i n-
nouit. erede dicenti prophetae : i

maculatorum et hereditas eorum inmacul at a

e r it; n on confundentur in te m pore m a o. qui I

nouit Christum, scitur a domino; nouit iustos, nescit iniusto?.

10 ideo iniustis dicet: discedite a me o nines qui opera-
mini i n i q u i t a t e n e s c i o u o s, hoc est m
quia estis
; :

indigni cognitione diuina; nescio uos, quia me ipsi nescire uoluistis.

opera uestra me nesciunt, facta uestra me nesciunt; etsi dicatis, quia
scitisme, redarguunt uos uestra peccata. omne peccatum a main -2

15 est, qui autem non peccat,inme manet; hoc scripsit Johannes, quid
de domino dicam, quia dedignatur impium scire ? Paulus dedignatur,
quis in uobis propheta est aut spi-
qui dixit : si

cognoscat quae s c r b o uobis; qui

ritalis, i

autem ignorat, ignorabitur, et alibi ita dictum est :

2ocognouit dominus qui sunt eius. simus ergo domini,

ut cognoscat nos dominus, et disced at a b i n i
qu i t a t e

omnis qui nominat nomen domini.

32. Graecus habet nouit dominus dies : i n m a c u-
1 a t o r u
m; sunt enim dies Heliae, sunt dies Nabuchodonosor. ideo
,>5
euangelium habet in d i e b u s Heliae, q u a n d o c 1 a u-
:

s u m est c a e 1 u m. nox erat perfidis, sed Heliae lumen erat ;

clausum erat perfidis caelum, sed Heliae patebat; fames erat per
fidis, sed Heliae ubertas. neque enim esuriie poterat cui cibuni

1 cf. I Cor. 10, 12 6 *Ps. 36, 18 8 Ps. 36, 10 10 *Matth. 7, 2 }

15 cf. 1 loh. 3, 46 17 *I Cor. 14, 3738 20 . 21 II Tim. 2, 19 23 Ps.

36, 18 25 Luc. 4, 25

3 ideo] deum .3 6 uias] dies F 8 quia B 9 Uhiistum] doniinum /taf

iustus el iniustus EC 10 die-it B discidite Ami 14 me stitis Emla^
peccata uestia at. 15 ioannts B(av) 16 pr. dignatur au 17 est <m. BCmlF
18 cognoscet ECml^a 19 ita dictum] scriptum $av 20 ipsius EC s*i-

mus A 24 Kliae Ev (passim) nabugodonosor DF

 96 Explanatio

caelestia ministrabant nee esuriebat qui alios ipse pascebat. ergo

sibi dies est Justus in tenebris, quia et lux in tenebris
1 u c e t. et Joseph in Aegypto erat et lucebat ei meridies, sicut

supra peccatori autem dixit deus: quare

dixit.
s t u enarras iustitias me as? iustitia lumen est, quia 5

supra habet et educet sicut lumen iustitiam

:

t u a m. habes ergo quod in te luceat, si iustitiam sequaris. splendet

tibi dies, lucet tibi nox, quia fideli et nox tamquam dies
inluminabitur. dies igitur iusti nouit dominus, quia ipse
inluminat omnem hominem uenientem inio
hunc mundum, hoc est: ilium qui ad imaginem et simili-
tudinem dei uiuit, ilium qui se hominem eius cognoscit, ut re-

fugiat equorum libidinem adhinnientem, ferarum rabiem, lepus-

culorum formidinem, uulpium fraudem, rapinam luporum, ilium
hominem qui sic agit, quasi in hunc mundum superuenerit, qui non 15
3 ex sanguine neque ex uoluntate carnis, sed ex deo natus sit. uenisti
ergo; noli remanere, noli haeiere terrenis. ut scias autem, quia
dies bo.ni sunt, audi dicentem diem : Abraham meum
uidit et gauisus est. bonum habet diem qui dei filium
bonum deum nouit et dominum confitetur. et rursus ipse nos ammo- 20
net cauere debere, quia dies mali sunf qui mali sunt dies ?
in quibus utique malum cognoscitur, quod est a malo. aut forte
4 saeculum in maligno positum est. sed
dies saeculi mali sunt, quia

legimus etiam post saeculum diem malum in die mala 1 i - :

berabit cum
dominus, hoc est in die iudicii propter 25 :

multorum supplicia. necesse est enim ut torqueantur iniusti, con-

patiantur quia et angeli gaudent, cum peccator a morte ser-
iusti,

2 loh. 1,5 3 cf. Gen. 43, 25 cf. Ps. 36, 6 4 Ps. 49; 16 6 *Ps. 36, 6
8 <Ps.
138, 12 10 loh. 1, 9 13 cf. Hier. 5, 8 15 cf. loh. 1, 13 18 *Ioh.
8, 56 21 *Eph. 5, 16 23 cf. I loh. 5, 19 24 Ps. 40, 2 27 cf. Luc. 15, 7

1 quia A 2 est om. 3 egipto A

BCmlp 4 supra] infra BCv deus
om. C quare] quia a 5 ennarras a
6 habes @av 8 tamquam] sicut ftav
9 igitur exp. B 12 eius] esse BCftav 13 adhinientem (h s. L m2) A
adinientem BCml adinnientem Cm2 14 luporum] uulporum Cml 17 //// he-
rere A adhaerere v, cf. cap. 53 18 habraam A abraam BF 22 a roalo est
BCb 24 liberauit BC 25 iudicii] add. mala quidem v 26 iniustorum DF
multorum E ut om. pa 27 iusti] iniusti B peccatorum
 psalmi 36, 3234 97

uatur unus. conpatiuntur igitur cum punitur, etsi alibi legerimus:

laetabitur iustus, cum uiderit uindictam i m-
p i o r u
m, quod suo loco reseruo, etsi frequenter audieris cur lae-
tetnr; sed occupationes occupationibus non inseramus.
5 33. Nouit dominus dies inmaoulatorum, quia
inmaculatae innocentiae gratia eius et plenitudo miseretur, non mi-
seretur errantibus. isti non habent diem, quia lucem fugiunt; de

quibus pulchre dictum est : dies eorum sicut umbra

praetereunt. cognitio ergo dei dignationis est, non uisionis.
10 .oculi eius lux sunt, quos aspicit illuminat; et ideo oculi eius dies
iustorum sunt.
34. Unde et hereditas eorum in aeternum
e r i t, quia aeterna bona, non temporalis hereditatis com
pendia quaesiuerunt, et non habebunt de quo erubescant i n
15 t e mpore ma
1 o, id est iudicii caelestis, et in diebus

f atur abuntur, quia non in pane solo

amis s

uiuit homo, sed in omni uerbo dei. sed quis homo ?

scio hominem in Christo ante annos quattuor-
decim--siue in corpore-nescio, siue extra
20 corpus nescio, deus scit--raptumeiusmodi
usque ad tertium caelum. ille ergo homo qui in 2

Christo est, qui se in carne esse non nouit, qui non in carne ambulat,
sed in spiritu, ille qui rapitur non solum ad caelum, sed etiam ad
tertium caelum et rapitur ad. paradisum et audit uerba quae non
25 licet homini loqui, qui non in uirtutibus suis, sed in infirmitatibus
gloriatur, ipse non in solo pane, sed in omni uerbo dei uiuit. uerbum

2 *Ps. 57, 11 3 expositionem psalmi 57 Me polliceri Ambrosium putat Ihm,

Stud. Ambros. pag. 22 5 12 Ps. 36, 18 . 8 Ps. 143, 4 14 cf. Ps. 36, 19
15 *Ps. 36, 19 16 *Luc. 4, 4 18 *II Cor. 12, 2 22 cf. II Cor. 10, 3
24 cf. II Cor. 12, 4 25 cf. II Cor. 12,5. 9

1 unius B conpatitur (tur in ras.) A, in mg. add. iniusto punitur] add.

peccator compatitur iustus s. 1. m2 C 3 audieris (alt. i s. fas. m2) B quur
Ami 4 seramus 6 gratiae Cml 10 lux eius om. v 14 quaesierunt
ftav erubescunt Fml 16 solo pane pap , cf. Expos, ps. 118, 6, 13 20 alt.

nescio om. B huiusmodi Cfi, add. hominem BC, cj. pag. 101, 26 21 homo om. ft
24 pr. et om. BCftav audit] add. arcana v 25 sed] add. et C alt. in om.Bav

26 pane] add. uiuit F, sed del.

LX IV. Ambros. pars 6. Petschenig. 7
 98 Explanatio

enim dei uita est, quia uerbum caro factum est. undo
praeclare dixit euangelista :
quod factum est in ipso
uita est.
35. Alexandrini quidem et Aegyptii legunt : o mn i a per
ipsum facta sunt et sine ipso factum ests
nihil quod factum est et interposita distinctione subi-
ciunt: in ipso uita est. salua sit fidelibus ilja distinctio;
ego non uereor legere quod factum est in ipso uita
:

est et nihil habet quod teneat Arrianus, quia non illius uenena
2 considero, sed lectionis sacrae consuetudinem recognosco. non ID
enim dixit factum est uerbum ante omne principium non dixit ,

factum est uerbum sed si, quod dixerit, audire desideras:

,

uerbum, erat apud deum. erat apud deum quod

inquit,
cum ipso operabatur, cum ipso dominabatur. non dixit factum
est uerbum sed dixit: deus erat uerbum. deus autem
, 15
3 non factura, sed factor est et creator, aperi aures et audi: o mn i a
per ipsum facta sunt et sine ipso factum est
nihil.* discis esse filium, in quo diuinitatis est plenitude, aperi
aures adhuc paululum et audi dicentem quod factum est :

in ipso uita est. in ipso , inquit, factum est non dei , 20

4 uerbum factum est aut . si hoc mouet te ad calumniam, quia dixit
in ipso factum est , numquid et deo patri calumniaris, quia dei filius
dixit: qui autem facit ueritatem uenit ad lucern,
ut manifestentur opera eius, quia in deo
sunt facta, aut quia Dauid dixit confitebor tibi, : 25
domine, quoniam exaudisti me et factus es
mini in salutem, hoc est: conuersus es mihi in salutem,
operatus es ad salutem ? possem aliis uti, sed nolo mihi credas, ne
putes argumenta esse ingenii, non testimonia ueritatis.

1 loh. 1, 14 2 . 8 . 19 *Ioh. 1, 34 4 Alexandrini et Aegyptii loh.

1,34 13. 15 loh. 1, 1 16 loh. 1, 3 18 cf. Col. 2, 9 23 loh. 3, 21
25 *Ps. 117, 21

4 egiptii A 9 Arianus v non] add. in Cml 11 omnem Fml 12 post

sed exp. dixit deus erat uerbum sed B si desideras exp. B quid 1C
desideratis A 13 inquid B 18 dicis B post est del. filium C 20 inquid
EC uerbum dei EC 27 alt. mihi es ft 28 es] add. mihi v 29 argu-
menti codd. ingenia
 psalmi 36, 3436

36. Ipse tonitrui filius, ipse qui in Christ! pectore recumbebat,

ipse cui secreta suadominus non tacebat, cui Petrus innuit ut
dominum interrogaret et ille interrogauit et dominus reuelauit,
ipse exponat quid senserit de eo quod ait: qiiod factum est
5 i nipso uita est. audi ergo interpret antem, quia tuas,
Arriane, calumnias iam cauebat: quod erat ab initio et
quod audiuimus et uidimus oculis nostris,
quod perspeximus et manus nostrae scrutatae
sunt de uerbo uitae, et uita apparuit. caro ergo 2

10 est quae in Christo apparuit uel Christus in carne; ipse nostra in

omnibus uita est. ipsius diuinitas uita est, ipsius aeternitas uita
est, ipsius caro uita est, ipsius passio uita est. unde et Hieremias
ait: in umbra eius uiuemus. umbra alarum umbra
crucis, umbra est passionis. ipsius mors uita est, ipsius uulnus
is uita est, ipsius sanguis est uita, ipsius sepultura est uita, ipsius
resurrectio uita est uniuersorum. uis scire quam mors ipsius uita 3

sit? morte ipsius baptizati sumus,

in ut cum ipso
in nouitate uitae ambulemus. et ipse ait : amen
amen dico uobis, nisi granum tritici cadens
20 in terram moriatur, ipsum solum manet; si
autem mortuum fuerit, multum fructum
a f f e rgranum pro nobis corpore solutus et mortuus est,
t. ipse
ut fructum multum afferret in nobis. mors itaque eius fructus est
uitae. quod factum est ergo in ipso, uita est. caro facta est in ipso, 4
25 uita est; infantia facta est in ipso, uita est; iudicium factum est
in ipso, uita est; mors facta est in ipso, uita est; remissio pec-
catorum facta est in ipso, uita est; uulnus factum est in ipso,

1 cf. Marc. 3, 17 cf. loh. 13, 23 sqq. 4 *Joh. 1, 34 6 *I loh. 1, 12

13 "Thren. 4, 20 cf. Ps. 16, 8 17 Rom. 6, 34 18 *Ioh. 12, 24 24 cf.

loh. 1, 34
1 t*onitrui (r s .1.) A throni tui B thronitrui C 6 Arianc v iam] non F
7 et uidimus nostris tn ras. Cm2 8 quod] etCm2, om.
prospeximus BCml
BCml 12 ieremias AE (v) hyeremias B y (i-D) heremias CDF
11 pr. est om. F
15 sanguis uita est et sepultura uita est pav 16 si uis quam] quia Cm2
quoniam fiav 17 sit] est av, add. audi apostolum C morte] add. inquit
BmZCv 19 tritici] frumenti pav 20 terra . 22 ipsum 24 caro
facta est et a
7*
 100 Explanatio

uita est; iniusio facta est in ipso, uita est; diuisio facta est in
ipso, uita est; sepultura facta est in ipso, uita est; resur-
rectio facta est in ipso, uita est. uide quanta in ipso facta sunt,

quibus uitae nostrae facta conuersio est, ut quae perierat redderetur.

5 ad postremum uenditio facta est in ipso, uita est; redemptio facta 5

est in ipso, uita est. ad mortem uenditus est a luda, emptus a ludaeis
ad mortem, ut pretioso eius sanguine nos redimeremur ad uitam.
haec est uita quae facta est, haec est uita quae apparuit, haec est
uita quam uidimus, haec est uita quae erat apud patrem, quia ipse,

qui erat in principio, ipse est natus ex uirgine, ut esset uita mo- 10
rituris.

37. Ipsum hunc propositum nobis locum interrogemus. quid

est: hominem in Christo? hoc est factum in Christo, in
quo facta sunt omnia, siue sedes siue dominationes
siue principatus siue potestates, omnia peris
ipsum et in ipso creata sunt, et ipse est ante
omnes et omnia in ipso constant, hoc est in uir-
2 tute eius. homo ergo in Christo, qui factus est ad imaginem eius
et similitudinem, homo in Christo, qui totus in Christo sit. sicut
enim deus per unitatem et plenitudinem diuinitatis pater deus totus 20
in filio est et filius in patre, ita per intentionem et pietatis affectum,
ut exempli uice, non comparationis utamur, homo totus in Christo
est; qu i enim adhaeret domino unus spirit us est.
3 homo ergo in Christo non ille terrenus, non ille peccati, sed homo
Christi. quid ergo mouet quodfactum est in ipso uita 25

est, si et homo praecipue interior in ipso factus est, in ipso cruci-

fixus, in ipso renouatus, in ipso sepultus et cum ips.o consepultus,

in ipso resuscitatus ? quid mouet, ut dixi, quia scriptum est : quod
factum est in ipso uita est, cum homo dixerit : i n
4 d e o faciemus uirtutem? si quaeris quae uita sit, so
moueat quod factum sit in ipso, accipe: nempe uita ecclesia est.

13 II Cor. 12, 2 14 *Col. 1, 1617 18 cf. Gen. 1, 26 23 I Cor. 6, 17

25 . 28 *Ioh. 1, 34 27 cf. Rom. 6, 4 29 Ps. 59, 14

6 emptus] add. est F 1 redimeretur Bml 9 uidimus] audiuimus fiav

20 pr. deus om. F 26 homo om. ft 28 ut dixi] quod dixit ft 30 uita sit]
add. si av 31 moueat om. 3
 psalmi 36, 36-40 101

in ipso facta est, in ipso resuscitata Eua, Eua

in eius costa,
autem uita, quod factum
hoc est, quia Eua quae perierat
est:
salua facta est per ecclesiam, hoc est: per filiorum suorum gene-
rationem, sicut scriptum est, quia delictum superioris sobria
5 emendauit hereditas. unde et ipse Paulus raptus est ad uitam,
qui ante erat persecutor ad mortem.
38. Prolixius euagati sumus, ut de eo homine, qui non in solo

pane, sed in omni uerbo dei uiueret, diceremus. reuertamur ad psal-

mum: et ideo inmaculati non confundentur in die iudicii et in dicbus
10 famis saturabuntur.
39. urn us deficient. Graecus
Deficientes sicut f
c
egttwov habet, hoc uides subito aliquem ad
est defecerunt .

potestatis uenisse et honoris insignia; sublimem iudicas. uides illi

esse successum; nonne dicis de eo: ubi honoratus et exaltatus est
4
15 iste? defecit . ideo plus dixit Graecus, quia, ubi honorari et ex-
altari quis creditur, ibi defectu proprio praeuenitur, ut meatus flu-
minum praeterisse citius quam uenisse comprehendas et, dum
uentura opperiris fluenta, te adhuc expectante fluxerunt. contra
humiles atque mansueti dum subiciuntur a diuitibus et opprimuntur,
20 exaltati sunt a sua humilitate et subito refulserunt. ideoque Paulus
in infirmitatibus sibi complacuit, non in uirtutibus.
Sed consideremus, ne quis putet eum in reuelationibus
40.

g;loriatum, et repetamus ea, ut se ipse defendat humilitatis magistrum :

s c i o, inquit, hominem in Christo ante annos

25quattuordecim siue in corpore nescio, siue
extra corpus nescio, deus s c t i , raptum eius-
modi u q u e ad tertium caelum.
s. ante annos quattu-

1 of. Gen. 2, 2122 3 cf. I Tim. 2, 15 7 cf. Luc. 4, 4 9 cf. PS. 36,
1819 11 *Ps. 36, 20 21 cf. II Cor. 12, 9 24 *II Cor. 12, 2

4 superioris] add. praeuaricationis Bm2C praeuaricatricis v 5 ad uitam

est (est add. Bm2) BC 9 diem a 12 eSeAITION C EEEMTION AB
eSe ^ EinON uide F 13 potestatis B teste betC potentates A potestatem
/lav sublimen D (non F) iudica (iudicia Cml) uide illi] add.
alium
Bm2Cv 15 honori Ami 18 operiris Am2a opperies B operies CmlE operias
Cm2 operires DF expectant Cml 20 ideo pa 21 placuit {lav 22 relati-
onibus .-1
(?) v 24 inquid B 25 nescio om. pa 26 huiusmodi C/J,
cj. pay. 97, 20 27 celum tercium ft
quartuordecim A
 102 Explanatio

ordecim reuelatum sibi dicit et tamen reuelationem tamdiu tenuit

et repressit, nee dixisset, nisi utile nobis iudicasset ut diceret,
ne nos reuelationibus extolleremur. si enim in tanta gratia non est
2 gloriatus Paulus, nee nos gloriari oportet. iuuenis ipse non gloriatus
est: senex gloriaretur? deinde raptum se usque ad tertium caelum 5

negare non potuit et tamen, utrum in corpore an extra corpus raptus

esset, se ignorare testatus est. non ergo de scientia, sed de ignorant^

gloriatur et dei circa se gratiam praedicat. quod scientiae est negat,

quod caritatis est confitetur; scientia enim i n f 1 a t,

caritas uero aedificat. et iterum raptum eiusmodi ho- 10

minem dixit; quemadmodum raptus esset,utrum in corpore an extra
3 corpus, incertum sibi esse memorauit. u de stateram sapientiae.
4
constituit unum in Christo et se alterum, qui ait: nescio quod .

alienum est attollit, quod suum humiliat. e t au d i u i t, inquit,

uerba ineffabilia. non dixit audiui
sed quod alter audierit , 15

non negauit. uerecunde itaque testem se maluit significare quam

uatem et refugit uideri caelestium arbiter secretorum. testimonium
enim dicere ueritatis est, meritum reuelationis non refugere glori-
antis. ideoqueait: pro huiusmodi gloriabor, pro me
autemnongloriabor. 20

41. Quid est autem quod ait audisse hominem, hominem ilium
in Christo, quae non licet homini loqui? quomodo hoc conuenit, ut
non licuerit homini loqui quae licuerit homini audire ? si ipsi homini
qui audiuit non licet loqui, quomodo ei creditum est audire quod
non permissum est loqui? quae ista distantia est? si alteri homini, 25

qui esset exterior, quomodo potuit homo cognoscere quod homini

2 non licebat audire? unde uidetur non gratia loquendi illi homini
defuisse qui esset in Christo, cui non defuit, sed eis qui audirent locum
tempus meritum defuisse. ille enim in caelo audiuit et ideo non com-

9 I Cor. 8, 1 10 cf. II Cor. 12, 3-4 12 cf. Eccli. 21, 25 (28) 14 *II
Cor. 12, 4 19 *II Cor. 12, 5 21 cf. II Cor. 12, 4

1 tamdiu] add. apud se B (apud s. I) v 3 nos om. F 10 iterum] ideo DF

huiusmodi C 13 alterum] iterum p 14 audiuid C 16 uerecundie Fml
18 reuelationis scripsi elationis #av (quodMaurini dictum putani pro eleuationis)
k

electionis fire*fugere A
21 alt. hominem] ras. 5 6 lift. A, om. a et ho
minem v 24 qui] que Am2 audite BCml 28 eius ut uid. Bml
 psaimi 36, 40-43 103

petere iudicatum ut id loqueretur in terris quod audisset in caelo,

est,
aura in ipsa terra ut quod in altera regione canitur*
sit ista discretio,

in altera non canatur, secundum quod scriptum est quo o do : m

cantabimus canticum domini in terra aliena?
5 denique Hebraei non canebant in terra captiuitatis quod in sua 3

patria canere consueuerant. haec terra captiuitatis est, alia est

terra libertatis ;
ista peccati, ilia quietis aeternae uallestris ista, ilia;

caelestis. ergo in caelo ilia nunc praedicat Paulus quae in terris

ante praedicare non poterat; inter perfectos enim secreta sa-
10 pientiae sunt loquenda.
42. Et tamen quid commemoratio istius reuelationis operatur,
nisi ut doceat, quod in reuelationibus minime gloriandum sit, sed
in infirmitatibus, quia infirmitas et remedium reuelationis et uirtutis
exercitium est, contra autem reuelatio elationis lubricum ? namque
15 ne sublimitate reuelationis extolleretur ipse Paulus qui raptus in
tertium caelum est, stimulum carnis accepit. subuenit igitur infir- 2

mitas, ne gratia in periculum uerteretur. utilior infirmitas ergo quam

gratia, eadem quoque infirmitas officina uirtutis est, sicut testi-
ficatus est dominus, quia uirtus in infirmitatibus consummatur.
20 denique iste ipse post reuelationem rogauit remedium sanitatis et
non impetrauit, in infirmitate autem remedium non quaesiuit, sed
cursum consummauit et coronam inuenit.

43. Mutuatur, inquit, pecc at or et non soluet,

iustus autem miser etur et tribuit. hoc quoque
25 personae conuenit Pauli, quia iustus miseretur et tribuit. uide
ilium domini eloquia diuidentem, uide argentum domini faenerantem.

3 Ps. 136, 4 9 cf. I Cor. 2, 6 16 cf. II Cor. 12, 7 19 cf. II Cor. 12, 9
20 cf. II Cor. 12, 89 22 tf. II Tim. 4, 78 23 *Ps. 36, 21

2 pr. in om. AmlB (tesle b) Cml iusta Bfi 4 cantauimus Bml

6 alt. est om. Cml ttrra libertatis est {tap 1 uallis terrestris AC ualle-
terrestris B 8 praedicabat Av all. in om. AC 11 Attamen av 14 reue
latio elationis] reuelationis (-ni F) Bp elationis] add. est A (in mg.) Cm2 lu
bricum est av 15 reuelationis publimitate {lav 16 ergo av 17 ergo infir
mitas Cm2pav 18 sicut] add. ipsi apostolo v 19 consumatur A 20 ipse
om. v te medicum DF 22 consumauit AB 23 mutuabitur Fml sol-
uit #v 25 conuenit personae v 26 fenerantem codd. v foenerantem a
 104 Explanatio

unam mnam accepit, duas reddidit, duas accepit, quattuor reddidit,

2 quinque accepit, decem reddidit. non ligauit in sudario quod
acceperat, sed nummulariis erogauit et quod erogauerat cum usuris
recepit. ita et accipientem a peccato maximo liberauit, ne apud
eum pecunia domini deperiret, et ipse ut decem ciuitatibus prae- 5
ficeretur emeruit. quae sint decem ciuitates in epistulis recognosce
quas scripsit, etsi apostoli praescripto numero non teneantur, quibus
dictum est: ite per orbem uniuersum et praedi-
3 c a t e euangelium uniuersae creaturae. hie ergo
ab Hierusalem per orientem et Illyricum et Italiam domini pecuniam 10
dispensauit. et ne quis putaret quod suam faeneraret, domini esse
pecuniam testabatur dicens his autem qui : atri - m
monio iuncti sunt denuntio non ego, sed do-
minus, uxorem a uiro non discedere, et alibi :

quid experimentum quaeritis eius qui in meis

4 loquitur Christus? denique ipse rex haec dixit, in quo
est domini
figura oportuit te pecuniam meam
:

committere nummulariis. meam inquit, non tuam ,

1
.

iustus ergo miseretur et tribuit. quomodo tribuat, audi dicentem:

per omnes ecclesias doceo. peccator autem mutuatur 20
et non soluit. uide diuitem mutuantem
non reddentem, pauperem et

accipientem et continue remunerantem, ne diutius in aere alieno

sit. haec moralia.

Uide nunc pauperem mysticum, id est simplicem et

44.
timentem dei nomen, audientem uerbum de castitate et soluentem, 2&
audientem de misericordia et soluentem, audientem de placiditate
et non irascentem, diuitem uero ilium arrogantem et superbum

1 cf. Luc. 19, 16 sqq. 8 *Marc. 16, 15 10 cf. Rom. 15, 19 12 *I Cor.
7, 10 15 *11 Cor. 13, 3 16 rex] cf. Luc. 19, 12. 15 17 *Matth. 25, 27
19 . 20 cf. Ps. 36, 21 20 *I Cor. 7, 17

1 minam AmZFmla quatuor BCpav 3 quid a 4 aput C 5 pec-

cunia C 6 sunt fta epistolis codd. av 8 orbem] add. terra (sic) Cml
et om. Fa 10 hyerusalem B yherusalem C Jerusalem ft (v) y (i- B) 1 (-11- DF) i-
ricum uDF 10 12 . 17 peccuniam C
. 11 feneraret codd. v foeneraret a
12 quil add. in F 15 quid] quia B 16 rex haec (h s. I., ae ex a A) ACm2
cor (s. I B) rexit ac BCml rex ita 18 inquid B
@av 19 alt. tribuit C 22 diu

tius] add. debitor Bmg. 24 misticum AB{1 27 et (ante non) om. DF

 psalmi 36, 4345 105

audientem quidem, sed post se reicientem sermones dei, audientem

de condemnatione luxuriae et magis luxuriantem. denique ecclesia 2

soluit quod accepit, synagoga non soluit. cognosce ecclesiam

soluere t u i, inquit,
: erant et mihi eos dedisti, et
5iierbum tuum seruauerunt, et alibi: ipse enim
pater diligit uos, quia uos me diligitis. reddidit
ergo ecclesia quam acc^pit a domino pecuniam caritatis, sed syna
goga non reddidit. non uenis-
ideoque de ludaeis dicitur: si
locutus non fuissem his, peccatum non
sem et
lohaberent; nunc autem excusationem non ha-
bentde peccatosuo, quia audierunt utique et non credi-
derunt. probatum est ergo, quia mutuati sunt peccatores et non 3

soluerunt.peccator igitur eget semper, iustus autem abundat et

tribuit, cuius diues est conscientia. ideo ludaei in suis diuitiis
is eguerunt -- diuites eguerunt et esurierunt christiani ,

autem in diuitiis simplicitatis suae non defecerunt.

45. Bonus ergo iustus, et ideo addidit scriptura: quoniam
I ene dicentes eum p o ssidebunt terr am, m ale-
die entes autem eum dis per Hunt, quomodo iustus
20 possidet terram aut quam terram, cum scriptura dicat: num-
quid soli habitabitis super terram?, et alibi:
uae habitantibus super terram, quod increpationis
est atque maledicti ? cuius ergo terrae benedicta possessio est ? non
istius quae tenebris absconditur et amaritudinibus impletur, sed
25 illius quae fluit mel et lac, id est habens gratiam suauitatis et ful-
gorem lucis aeternae. accipe mellis boni suauitatem, immo super 2

mel fugit dolor et tristitia et gemitus, quia

:

1 cf. Ps. 49, 17 4 *Ioh. 17, 6 5 *Ioh. 16, 27 8 *Ioh. 15, 22 15 Ps.
33, 11 16 cf. II Cor. 8, 2 17 *Ps. 36, 22 20 *Esai. 5, 8 22 *Apoc. 8, 13
25 cf. Ex. 3, 8 26 cf. Ps. 18, 11 27 *Esai. 35, 10

3 sinagoga AB 6 diligitis me Fml 1 ergo am. F peccuniam C

sinagoga A 9 pr. non] eis F, sed del, cm. B test* beta 11 suo om. ft

13 habundat AC 14 ideoque BCpav 17 addit v 20 numquit A 22 ue

(cF 23 pr. est] add. uerbum Bm2Cv 24 amaritudibus A 25 lac et mel p
habet Cm2v 26 boni suauitatem] bonitatem supra BCftav 27 fugiet a
gemitus et tristitia ffav
 106 Explanatio

suauitatis gratia amaritudinem humanae fragilitatis excludet. et

alibi et delebit omnem lacrimam de oculis
:

eorum et mors non erit amplius neque luctus.

accipe etiam lactis nitorem: et non indigebunt lucerna
et lumine solis; ipse enim dominus inlumina-s
bit super illos et regnabunt in saecula sae-
c ulo r u m.
46. Est etiam mysticus iustus qui miseretur et tribuit, qui omnia
^icrba quae accepit a patre dedit nobis et peccatorum nostrorum
nobis aera dimisit et sanguinem suum pro nostris debitis soluit, 10
ut non in faenore essemus alieno, sed in suo acre bonus creditor
nos haberet. est et peccator ille qui congregauit quae non peperit
et mutuatus est quod non tenebat nee uult restituere quod
2 accepit. audi quia mutuatus est diabolus : . t i b i, inquit, dab o
potestatem hanc uniuersam et gloriam ill 0-15
rum, quia mihi tradita sunt et cui uolo
do ilia, si procidens adoraueris me. nequissime,
accepisti ad temptationem, non ad mortem, hoc est: accepisti ut
probarentur dei seruuli, non ut extinguerentur, accepisti ut deus
3 adoraretur, non ut negaretur. accepisti saecularia; cur eripis quae 20
aeterna sunt ? accepisti quae mundi sunt cur uis auferre quae ;
Christi
sunt? da ilia cui uis,non inuidemus; cur nobis a te quae nos uo-
lumus inuidentur ? tu adorari uis, qui omnibus nequior ipsa quoque
indignus es seruitute?
47. A domino gressus uiri corrigentur. Grae- 25
cus dia^rjjuara dixit, hoc est transitus et ideo dicitur ,
tibi:
si transeas p.er aquam, flumina te non con-
el u d e n t. transi ergo, noli cessare, sicut bonus uiator, cum uenerit
ad aliquod uiae signum, non stat, sed pertransit; et tu in uia es,

2 *Apoc. 21, 4 4 *Apoc. 22, 5 8 cf. Ps. 36, 21 14 *Luc. 4, 67

25 *Ps. 36, 23 27 *Esai. 43, 2

1 suauitas Bmlfiav gratiae 4#ai>, cf. pag. 105, 25 excludit BCa 6 inlumi-
nauit B 6 saeculorura] add. amen pav 8 misticus ABF 11 fenore codd. v
foenore a 12 nos] noster (nr) B14 acceperit ex acceperat C 15 uniuer

sam] uniuersa hec regna BC

19 exstinguerentur Ev 20 quur 21 22 AB .

quur AmlB 23 nequior] add. es Bm2C 25 domino] add. inquid B inquit

Fa 26 diabomata a diabumara ft et] sed B 28 uenenerit F
 psalmi 86, 4548 107

quamdiu in hoc cursu es constitute. Paulus si stetisset, cursum

suum non consummasset. uide ne ideo dicat :et tuquistas
uide ne cadas; non enim qui transiuit potest timere ne cadat.
u i d i, inquit, impium superexaltatum et eleua-2
stum super cedros Libani et transiui, et ecce
non e r a t. uidens ergo impium superexaltatum qui non stetit,
non offendit; si stetisset, miratus ilium fuisset et secutus esset,
offenderat et ceciderat sicut iftipius. ideo Moyses uidens rubum
relucere et non ardere ait: transiens uidebo hoc uisum
10 m a g n u m. qui transit de hoc saeculo, magnum uisum uidet; qui
soluit uincula istius nexus, quo ligamur huic corpori, uisum magnum
uidet. Moyses [in Exodo legitur] multa uidet miracula in Exodo; 3

non tanta alius uidet qui non est in exodo. idem Moyses transiuit;
transiuit et populus patrum, quia de terra captiuitatis exibat. dirige-
15 bantur itaque a domino gressus eorum, quibus per noctem ignis
columna lucebat, per diem nubis, ut nee diei ardor afficeret com-
meantes nee impedimentum uiantibus tenebrae noctis afferrent.
48. Et tu merere factis uotisque deposce, ut gressus tui a domino

dirigantur, ne moueantur pedes tui, quia scriptum est mei :

20 autem paene moti sunt pedes, paulo minus

effusi sunt gressus mei. cauendum est quoque, ne
rectam semitam derelinquas et deuerticula te uiarum tortuosarum
decipiant. ideo dicitur :
parate uiam domino, rectas
facite semitas eius. paremus ergo uiam domino deo nostro 2

25 in mentibus nostris, rectas faciamus semitas eius, rectas faciamus

animorum semitas, ne labamur. non effundantur gressus nostri
sicut uxoris Loth, quae post respexit et gressus tenere
se non
potuit, sed effusi sunt, cum in salem esset repente conuersa. non
effundantur sicut Aegyptiorum, quorum gressum maris fluctus

2 *I Cor. 10, 12 4 *Ps. 36, 3536 9 *Ex. 3, 3 15 cf. Ex. 13, 21

19 *Ps. 72, 2 23 *Esai. 40, 3 27 cf. Gen. 19, 26 29 cf. Ex. 14, 28

1 hoc om. 2 consumasset A 4 inquid B 5 super] ultra /?, cf. pag. 38, 13

lybani DF 7 stetisset] add. et ftav miratum B persecutus ft 8 moises A

11 magnum uisum v 12 in Exodo legitur deleui ut legitur Am2Cm2v in
Exodo (ante non) om. v 18 -que om. ft 22 delinquas (sic) CD diuerticula

ACftav 24 paramus Ami 25 rectas faciamus semitas eius om. ftav

21 Lot av
 108 Explanatio

cffudit. ipsis Hebraeis, qui cum Moyse erant, quia peccaueruiit in

deserto, ceciderunt uestigia pedum, ne in terrain resurreetionis
intrarent.
49. Nonne etiam de his pulchre dicitur, quia effusi sunt pro-
cessus eorum, quorum spes Japsae, in uanum effusus labor, uota 5
sunt destituta ? considera enim aliquem per aliquot annos habuisse
studium probitatis, castitatis custodiam, uitae attentions affectum,
piae propositum seruitutis, sedulae obseruationis officium subitoque
eum esse mutatum, discessisse de monasterio, ualedixisse ieiuniis,
2 continentiae renuntiasse, indulgere deliciis, studere luxuriae. dudum 10
de monasteriis exierunt et nunc luxuriae sunt magistri, dissemina-
tores incontinentiae, incentores petulantiae, obtrectatores pudoris.
nonne de his pulchre dixeris : effusi sunt gressus eorum , quos bene
direxisse paenituit? egerunt itaque noui generis paenitentiam pro
uirtutibus et non agunt pro delictis. sed hi ex n o b i s e x i e- 15
runt,dicit Johannes, sed non erant ex nobis; si
enim ex nobis fuissent, nobiscum perseueras-
3 sent*, hi ergo uiam suam condemnauerunt, quibus conuenit dici :

o qui dereliquistis semitas rectas abeundo

in uias tenebrarum et qui laetamini in malisgo
et gaudetis in euersione mala, quorum se-
mitae prauae et flexuosi cursus eorum, sicut
lubricus et flexuosus auctor ipsorum. cur odisse coepistis rectam
uiam et iustum consilium deseruistis? non uos direxit dominus.
quern autem dirigit dominus, uiam eius cupiet, sicut 25

scriptum est, et ipsius semitis delectabitur.

50. Utrumque tamen intellegi potest ita est medium , quod
et ipse qui a domino dirigitur uiam domini cupiet, quia duce ipso
omnis leuatur labor, omnia impedimenta remouentur, incentiua

1 cf. Num. 14 4 . 13 cf. Ps. 72, 2 10 notat Saraiationem etBarbatianum

monachos; cf. Epist. 63, 710 15 *1 loh. 2, 19 19 *Prou. 2, 1315
25 *Ps. 36, 23

1 ipsi hebrei AB 2 resurrectionis] in mg. repromissionis u 5 uanum]

add. sunt EC 6 abuisse B 1 antentioris (pr. n del.) F 9 de om. v
12 pestilentie 14 direxisse Bm2Cv dixisse AmlBml uixisse Am2fia
15 . 18 hii DF 16 ioannes B(av) 22 fluxuosi F B
23 quur uiam rectam
ftav 29 inpedimenta C
 psalmi 36, 4851 109

subministrantur, et ipse dominus non aspernatur, sed libenter acci-

pit uiam uiri quern ad uirtutem ipse direxerit. pulchre autem gressus
uiri dirigi dicuntur a domino, quia non uolentis neque
currentis, sed miserentis est dei sine offensione
5 seruare uestigium. qui enim plantat et rigat nihil sunt, sed qui
dat incrementum deus, ipsi soli gloria uirtutum iure defertur.
51. Denique etiam iustus cadit interdum. sed si iustus est,
cum ce cider it non conturbabitur. quod condicionis
est cadit, quod iustitiae resurgit, quoniam iustum deus non dere-
10 linquit, sed con fir mat manum eius. qua ratione non
pedem, sed manum dixit nisi forte ea, quoniam qui cadit non magis

pede labitur, sed infirmus lubrico saepe decipitur uel offendit in

petra? hie autem iusti casum intellege, id est fortioris. denique 2

de populo qui luctatur, si genu fixerit uel pede lapsus fuerit, pro
15 uicto habetur. athleta, qui luctandi peritiam habet et ad coronam
luctatur, etiam uolens genu figit, ut uincat, et si lapsus fuerit non
excluditur et si abprematur, manibus tamen
eo, qui superior sit,
nee aufertur brauium, nisi fuerit fusus
se sustinens iure decertat
in uentrem aut distentus uinculo lacertorum. inde oriuntur crebra
20 certamina, quia multa et incognita plerisque sunt genera ruinarum.
nam casus eorum proprie appellant ruinam Graece enim nrchjuata ; 3

nuncupantur. ergo cum stringitur et urgetur, saepe se uoluit et

fitsupra qui inferior habebatur superioremque dum surgit elidit.
quod uidetur scriptura significare, cum dicit: uniuersum
25 stratum uersasti in infirmitate eius. itaque
de eo dicitur: cum
bonus athleta, non turbatur
ceciderit ple- .

rique etiam uolunt teneri, quo maturius uincant, qui de arte prae-
sumunt. sed etiamsi assignatus, ut ipso uerbo utar, et primo et se- 4

3 Rom. 9, 16 5 cf. I Cor. 3, 7 7 cf. Prou. 24, 16 8 . 10 *Ps. 36, 24

9 cf. Ps. 36, 25 24 *Ps. 40, 4

1 sumministrantur DF 2 uiam uiri quern] que C pulcre E gressus

eius uiri C uiri gressus Emlao 3 dicuntur] diriguntur ut uid. Bml 8 con-
ditionis codd. av 9 dereliquit B 11 ea om. F non om. F 15 et om. BC
18 defertur B tesle b differtur F 21 eos Bmlfta appellatur C appellaritur v
)uina BCv latini #a, in
( mj. ruinam a ptomata ABf} potomata C 22 ur-
guetur A 23 superoremque C 24 uideatur B 25 stratutum Fml in

om. DF ideoque F 26 turbabitur av 27. etiam] enim flav 28 etiam

scias signatur 15
assignatur AC
 110 Explanatio

cundo fuerit, non excluditur ; licet ei interdum reparare luctamen

et uincere saepe eontingit et cedere eum qui secunda contentione

superauerit. ita ergo etiam iustus etiamsi offendiculum incurrerit

et ceciderit, non relinquat tamen studiurn deuotionis et fidei,
5 sobrietatem teneat, paenitentiam gerat, saepe se reparet. ideoque 5
interrogat Petrus me
si peccauerit in
: frater meus,
quotiens remittam ei? usque septies? et re-
spondit dominus non solum septies, sed etiam
:

septuagies septies. ut scias autem, quia athletae sumus

et inpellimur et alii ruunt et plerique eliduntur, audi dicentem: 10
suffulcit dominus omnes qui ruunt et corri-
6 git omnes elisos. unde et ipse de se dicit Dauid uel ille

qui locutus est in propheta: inpulsus subuersus sum

ut caderem, et dominus suscepit me; lesus enim
non cecidit, sed inpulsus cum ipse conuertat elisos,
est. etenim 15-

quomodo ipse potuit elidi? iustum autem, cum ceciderit, posse re-
surgere testatur scriptura, quae dicit: numquid qui cadit
non adiciat ut resurgat? aut qui auersus
fuerit non reuertitur? uae his qui auertuntur
auersione inpu dent i, dicit dominus. 20
Utinam quidem inluctabilis et insuperabilis sit Christi
52.
athleta et in omni aetate, in omni uirtutum genere gloriosus, sicut
ille alt sed in omnibus superamus propter eum
:

qui nos dilexit! quid est in omnibus ? sunt athletae qui

uocentur pueri, ephebi, uiri, hoc est naldeq, dyeveioi, avdQe<;. etiam 25
scriptura has in luctatoribus nouit aetates dicente Dauid ne :

auertas faciem tuam a puero tuo, et: iuuenis

6 *Matth. 18, 2122 11 *Ps. 144, 14 13 *Ps. 117, 13 17 *Hier.

8, 45 23 *Rom. 8, 37 26 Ps. 68, 18 27 *Ps. 36, 25

(gent in ras. m2) C

1 f ugerit 3 supei auit v etiamsi E iam si A si BCDE
etsi av 4 fidei] f idem et ACm2 f idem BCml 5 reparat que om. ftav
1 quoties Ev 8 etiam] usque ft 9 quia] qui BCml 11 sufficit Bml suf-
fulsit v qui ruunt omnes Fml 12 de se om. ft 16 cediderit B 17 cadet ft

18adiciet^4m^av aut]et,P aduersusCmJFwl 19reuerteturai; ueABCE

utDF hiis.Eiisav aduertunturFwl 20 inpudentem B 21illuctabilis^lm2
ineluctabilis ftav 22adhletafi 25effebi naldet; av pedescorfrf. dyeveioi
Engelbrecht agenii AB angenii C agenu ft eqprjfioi av avdge? scripsi aopec ABCml
anpes Cm2 annpos ft nvxiai av etiam] te iam A et a 27 aduertas Fml
 psalmi 36, 51-53 111

fui et s enui. unde et Johannes ait: scribo uobis, pueri, 2

quia cognouistis patrem. scribo uobis, iuue-

nes, quia uicistis malum. scribo uobis, patres,
quia cognouistis eum qui est ab initio. maturicr
5 itaque ad fratres scribens matures designat f^lei deuotionisque
processu. uirtutum ergo istae, non infirmitatis aetates sunt;
neque enim sine uirtute est puer qui cognouit patrem deum uirtutum.
ex illo puero isti sunt pueri, qui, priusquam sciret uocare patrem s
aut matrem, accepit uirtutem Damasci et spolia Samariae. ipse
10 est puer qui natus est nobis, filius datus est
nobis, cuius principium super humeros eius.
sinite eos et
ipse nos docuit pueritiam esse uirtutem dicens :

nolite prohibere pueros ad me uenire, et alibi:

amen amen dico uobis, nisi conuersi fueritis
iset efficiamini sicut puer s t e, non intrabitis i

in regnum caelorum. ipsa quoque corporis fortitudine 4

uiros uincunt. et utique si aetatem pueritiae con-

pueri plerumque
sideremus, non potest puer aut usum omnem scire aut uim subire
luctandi; nouimus tamen, quod frequenter pueri quos non poterant
20 port are uicerunt; adeo uigor animi ihfirmitatem excludit aetatis.
53. Quales autem pueri, tales et ephebi, hoc est spiritales. nouit

scriptura adulescentem Paulum iam proximum conuersioni, nouit

et Eutychum adulescentem, qui cum sermonibus Pauli intentus
haereret, somno uictus de tritecto cecidit et resurrexit, nouit et
25 lohannem adulescentem in Christi pectore recumbentem, qui tarn
fortis fuit, ut persecutionem non timeret, malum uinceret. hie est 2

1 *I loh. 2, 14. 13 8 cf. Esai. 8, 4 10 *Esai. 9, 6 12 *Matth.

19, 14 14 *Matth. 18, 3 22 cf. Act. 7, 53 23 cf. Act. 20, 912 25 cf.

loh. 13, 23

1 ioannes BE (av) 2 scribo uobis iuuenes malum post ait tr. B

3
3 fratres B 4 eum om. BCml 5 ita cm. ft patres ACav 1 puer est

ftav 8 sunt pueri ex illo puero DEm2F

isti 9 damasi A, om. BCml
10 filius 11 nobis om. A filius] add. qui v 11 principatus ftav humerum
Cml 12 sinite pueros et nolite eos prohibere v 21 effebi 22 . 23 25 .

adolescentem ACftav 23 euticum A heuthicum B heuticum C euthicum ft

Pauli om. ft 24 haereret] haberetur ft

25 ioannem B (av) 26 hoc Em I
 112 PJxplanatio

puer, qui patrem genitalem reliquit, secutus est patrem eum quem
cognouit aeternum, adulescens amictus sindone dominum seque-
batur tempore passionis, qui sua omnia dereliquerat, maturior deum
uerbum in principio ipso semper fuisse atque esse cognouit et manere
in se probauit. 5

54. Uiros quoque scriptura nos docuit spiritales Agabo pro-

pheta dicente : uirum hunc cuius est zona haec sic
alligabunt ludaei in Hierusalem, et Festus ait:
uir quidam est relictus a Felice in custodia.
ante passionem suam Paulus adulescens dicitur, in passione sua 10
uir significatur, qui cursu consummato esset iam proximus ad
coronam.
55. Cognouimus aetates pro fide et deuotione certantes. cogno-
scamus etiam genera certaminum singulorum. haec quoque scri-
pturae nos doceat tenor, in hoc itaque saeculari agone alii sunt 15

qui simplici quodam tantum

et legitjmo genere luctantur et ligaturis

corporis certant, uerberare non norunt, qui palaestae uocantur, alii

qui caedem et pulueris iactum membrorum nisibus miscent omni
sibi uerberandi iure permisso, quos pammacharios uocant, eo quod
omnis litis et pugnae aduersum se habeant ^potestatem, alii qui 20
caestibus aduersum se decernunt et dilaceratis capitibus cruciantur;
hi pyctae feruntur.

56. Haec omnia certamina subiit apostolus Paulus, sicut ipse

demonstrat. itaque alibi dicit :
quoniam non est no bis

1 cf. Matth. 4, 2122 2 cf. Marc. 14, 51 3 cf. loh. 1, 1 7 *Act.

21, 11 9 *Act. 25, 14 11 cf. II Tim. 4, 7-8 24 *Eph. 6, 12

1 qui puer DF reliquid C est om. BCfiav eum patrem

2 .10 adolescens ACpav 2 syndone Am2F 3 derelinquerat BFml 6 Uiros

quoque om. DF nos docuit scriptura C

Bml) zona BCfi 1 haec (om.
$ iherusalem AC hycrusalem B ieiusalem ft 11 quia B consumato AB
13 certandum B certantium fid 14 genera certaminum] certamina fta hoc
Bml hie Bm2 Cml 15 utique p 17 corporum B teste b et F palestre Cm2EF
palaestritae v 18 nixibus Bml nexibus Bm2Cpv 19 pammacarios a pan-
macarios p na^a^ovc, a 21 cestibus ACftay (celestibus Fml) cruen-
tantur a 22 hii (hie F) picte ft nvxrai av 23 certamina omnia Fml
paulus apostolus ft (av) ille C 24 alibi om. v uobis ft
 psalmi 36, 5357 113

aduersus carnem e t sanguine m, sed a d-

uersus principes et potestates et ut compendio
utar aduersus nequitias spiritales. in Latinis
- -

plerisque conluctatio repperitur, in Graecis omnibus nakr\ scri-

5 bitur; nalri enim Graecorum lucta est Latinorum. et uere zrcUr?, quia 2

caro et sanguis et nequitiae spiritales patientia et continentia cor-

poris et animi moderatione superantur. ira furor caedes arma sunt
diaboli. alibi quoque plagis supra modum caesum se esse significat

dicens : in plagissupra modum, in mortibus fre-

10 q-u e n t e r, Hierosolymis autem pugnis se esse percussum. ubi
cum interuenientibus militibus aliquando cessassent ludaei percutere

Paulum, ipse pontifex Ananias circumstantibus iussit percutere

percutere te incipiets
os eius. cui respondit apostolus :

dealbate; et tu sedens iudicas

deus, paries
is me secundum legem et extra legem iubes me
p e r c u t i ? sciuit profecto referire qui grauiore
pugno pontificem
repercussit; ipse enim corporaliter caesus est, illi retulit quod in
animam percuteretur a Christo. in prima quoque epistula ad
Corinthios scribens ait: ego igitu-r sic curro non ut
20 in incertum, sic enitor non ut aera caedens.
quod Latine dixit enitor Graece ait TIVXTSVCD. et uere quasi bonus, 4

pycta non aerem, sed aerias potestates et ludaeorum capita uer-

berabat, quia caput omnium lesum dominum non habebant. in
omni itaque certamine apostolus est probatus, qui etiam coronam
25 cursu consummato accepit. unde et ipse ait o m n i a possum :

in eo qui me confortat.
57. Habet et Christus qui in pueritia sua aeui matures uicerint,
ut Danihel puer spiritu ualido seniores illos redarguit ludaeorum

9 II Cor. 11, 23 10 cf. Act. 21, 30 23, 2 13 *Act. 23, 3 19 *I Cor.

9, 26 24 cf. II Tim. 4, 78 25 Phil. 4, 13 27 aeui matures] cf. Ueig.
Aen. 5, 73 28 cf. Dan. 13

1 pale pale ftav Apr. aduersum A 2 principatus ft, cf. pag. 33, 4
4 reperitur CE pale (ter) codd. 6 spiritalis B 1 iracundia BC 11 ces-
sarent ex cessasent (sic F) C 14 iudicans BC 18 epistola codd. av 19 cor-
rinthios A chorinthios ft 21 ait] dixit ft pytesgo pycteso ft 22 pieta A
pyeta B pyeta C picta DF 23 dominum iesum ft 25 eursug consummati
BCv cursum consummantis ft 27 et om. F 28 daniel Aft (av) daniehl Cml
Ambros. pars 6. Petschenig. 8
 114 Explanatio

et de uictoriae iure deJecit in mortem, habet et alios qui, priusquam

nascerentur, in matris uentre luctati sunt.denique lacob fratrem
subplantauit Esau et malum uicit atque ita de utero matris exiuit,
ut uictoriae insigne monstraret et pedem senioris degeneris uictor
inuerteret. Hieremias in uulua matris sanctifieatus est et probatus. 5

2 Johannes Baptista principem agonis humani praemiatoremque luc-

tantium necdum natus uenisse cognouit atque in utero matris exi-
liens piae brauium confessionis emeruit. recte iam tune designatus
estad coronam,qui ante omnes ad Christi agonem fidei testis et praeco
uirtutissuum nomen obtulerat. bonus praeco, qui ad cert amen alios 10
excitabat et uere bonus praeco, qui tarn magna uoce clamauit, ut
ad eius sonum secreta caelestia resultarent. quid multa? terrain
3 mouit, caelum impleuit. ideoque uocis nomen accepit, quia uerbum
dei uox sacrata praecessit, quemadmodum ipse nos docuit dicens:

ego uox clamantis in desert o. dixit hoc Esaias pro- 15

pheta, de se dictum iste firmauit. audiuimus quid dixit praeco :

parate uiam domini, rectas facite semitas eius.

haec est uox singularis et sola tarn sonora, ut ab omnibus audi-
retur, tarn dulcis, ut uniuersorum corda mulceret. iustos ergo athle-
tas suos dominus confirmauit, ut uincerent^numquam enim suos 20
deserit et relinquit.

58. Et ideo addidit propheta: iuuenis fui et senui.

sic Latini; aliqui autem iuxta Graecos habent iuuenis fui; :

etenim senui et non uidi iustum derelictum

nee semen eius quaerens pan em. simpliciter qui 25
uult intellegere, patet sensus, quod uitae suae tempore
Dauid nori uiderit iustum derelictum. sed hoc et breuis
temporis est et incredibile; siquidem multos uidemus in sae-
culo iustos ab hominibus derelinqui, quando eos aliqui po-
tentium persecuntur, et nullus ad eos audet accedere, cum aa

2 cf. Gen. 25, 2226. 27, 36. Os. 12, 3 5 cf. Hier. 1,5 6 cf. Luc. 1, 41
15 loh. 1, 23. cf. Esai. 40, 3 17 *Esai. 40, 3 22 . 23 *Ps. 36, 25

4 sermonis Bml 5 ieremias B{$ iheremias C 6 ioannes BE(av) 1 ex-

siliens Ev 9 ad coronam est A 12 terras ft 15 ysaias CD 19 istos pav

adhletas B adlethas C 21 relinquet BC 22 alt. et] add. enim Bml 23 aliqui
autem B tr.
sic latini 29 omnibus Bml 30 persequuntur av
 psalmi 36, 5758 115

in timore aut iniuria uiderit constitutes, unde lob dicit: 2

fratres mei discesserunt, agnouerunt extra-
neos magis quam me; amici mei inmisericor-
des facti sunt et qui me nouerant obliti sunt
snomen meum. Dauid quoque non solum destitution, sed etiam
inpugnatum se ab amicis et proximis clamat: amici, inquit,
mei et proximi mei aduersum me appropin-
quauerunt. ergo hoc saeculo repperiuntur iusti derelicti,
si in

quomodo sibi contraria dixit

Dauid, nisi intellegas quod iustus, etsi
to in saeculo derelinquitur, a domino tamen non derelinquitur ?
neque enim lob, cum esset in stercore, a domino derelictus est, quern 3

in angelorum concilio dominus ipae sua uoce laudabat, quern tem-

pfcari passus est ut coronaret; temptationem autem in corpus dedit,

in animam denegauit. nee derelictus Dauid, cui regnum dedit, ut
15 populo imperaret electo, quern parricidalibus proeliis appetitum,
regni sui depulsum finibus, uictoriae iure restituit. ipsi quoque 4

lacob, Helias et Heliseus et Johannes Baptista et ceteri, qui in ca-

prinis pellibus circumeuntes errabant in solitudinibus et montibus
et speluncis et foueis terrae, licet ludibria multa et acerba supplicia
20 tolerasse uideantur, tamen non derelicti sunt. siquidem cum
fratrem fugeret lacob et per deserta incomitatus erraret, obdor-
miuit et surgens uidit ibi multitudinem caelestis militiae et ait:
hie locus uocatur cast r a angelorum. non satis
castrum uocare, sed castra, quae tantae multitudini conue-
fait

25 nirent. uides ergo quia solum se putabat et castra eum caelestis 5

exercitus sequebantur, sicut et patres nostros Moysi tempore, ne
in deserto sitirent, petra, ut
scriptum est, sequebatur. nam cum
in Exodo legerimus, quod sitiente populo percussit Moyses uirga
pctram et aqua fluxit et bibit populus dei, iterum in Leuitico

2 *Hiob 19, 1314 6 Ps. 37, 12 11 cf. Hiob 2, 8 17 cf. Hebr. 11,
3738 23 *Gen. 32, 2 28 cf. Ex. 17, 56
1 aut] c.id. in $av 2 dicesserant F 6 inimicis AB 8 saeculo hoc BCE
reperiuntur CDFav 12 consilio a, cf. Explan. ps. 37, cap. 21 15 impetraret
Bml paricidalibus B 17 helyas CF elias E (v) A helyseus C
eliseus
ioannes BE 18 circueuntes DF 19 acerua B AF 21 incom-
20 tollerasse
mitatus A 26 moisi A Moysis v 28 Moyses] add. de BCpa 29 aquas F
8*
 116 Explanatio

legerimus uel in Numeris, quod rursus Moyses tetigerit petram uirga

et scaturiueritaqua patribus ad bibendum, praeclare apostolus hoc
bibebant autem
interpretatus est dicens de conse
:

quent! eos petra, petra autem erat Christus.

murmurantes, illos praeuaricantes tamen
6 illos igitur querulos, illos 5
non deserebat dominus, sed sequebatur. quid de Helia et Heliseo
dicam, quibus per deserta gradientibus equi de caelo et igneus currus
occurrit? quomodo derelictus Helias, qui est inuitatus a Christo?
quomodo derelictus in terris, qui raptus ad caelum ? quomodo egens
et nudus et inanis, qui geminati spiritus hereditatem discipulo 10

dereiiquit, ut una melotide heres donatus fluuios sisteret, lordanem

reuo caret in fontem, regum exercitus pasceret in deserto et potum
sitientibus ministraret? ad eius arbitrium de caelo profluebant
7 pocula, in terris mortui resurgebant. quomodo derelictus est

Heliseus, qui cum Syrorum

uallatus esset exercitu, ut captiuus ra- i

peretur ad regem, dicente Giezi seruo: domine, quid fa-

ciemus? ait: noli timer e, quoniam nobiscum
plures sunt quam cum illis. et dixit: domine,
aperipculos eius ut uideat? et aperti sunt oculi illius
et uidit montem et omnia in circuitu equis innumeris et caelestibus 20
8 repleta legionibus. Paulus quoque, qui dixit periculis in mari,
periculis in deserto se esse iactatum, tamen ipse testificatus est
dicens : si deus pro nobis, quis contra nos? ergo
ille sic derelictus et destitutus ab hominibus apud deum abundat
nam et Helias destitutus erat ita, ut
et profluit. diceret: do- 2&
mine, accipe animam meam, et tamen uigebat apud
deum, ut ipsis esset regibus uirtute terribilis.

1 cf. Num. 20, 811 3 *I Cor. 10, 4 7.9 cf. IV Reg. 2, 11 8 cf.
Matth. 17, 3 10 cf. 2, 914. 3, 8 sqq. 4, 32 sqq.
IV Reg. 16 *IV Reg. 6,
1517 21 cf. II Cor. 11, 26 23 Rom. 8, 31 25 *1II Reg. 19, 4

4 eos om. BCmlp 5 inmunnurantes B 6 dominus] add. iesus helya

CDF Elia v eliseo AD elyseo C Elisaeo v 1 serta F 8 helyas CDF
elias E (v) est om. BCp 9 egenus Cv 11 dereliquid BC 12 reg*um B
14 est om. fa 15 elyseus C Elisaeus v sirorum Ami ut] et F 17 plures
nobiscum DEm !Fav nobiscum sunt plures Eml 18 domine om. BCml
19 illius] eius BCv 24 ille si ACv sic (si B) ille Bfi (sic in ras. F) a habundat
aDF 25 elias BE (v) helyas CDF
 psalmi 86, 5860 117

59. Quomodo iuuenis Dauid hoc potuit comprehendere ? iuue-

nis enim magis temporalia quam aeterna considerat, quia aetas ea
propendit ad uitia. sed sunt quidam in iuuentute senes et alii iuuenes
in senectute. sunt, inquam, uiri quorum animi senilium grauitate
5 censentur, in quibus aetas senectutis sit uita inmaculata, in quibus
uigeat incana prudentia, qualis erat Hieremias, qui cum se iuuenem
contuitu memoraret aetatis et per iuuentutem excusaret, quod
praedicandi impar officio uideretur, ait illi dominus n o 1 i d i- :

cere quia iuuenis sum ego, quiaadomnes quos-

looumque misero te abibis. ita iuuenem non putauit 2

quern aptum prophetiae gratiae iudicabat.

ergo iuuenis fuit talis

Dauid, qui renouatus esset et refloruisset, ut ipse dixit, uelut aquilae

iuuentus sua. sic ergo intellegi oportet iuuenis f u i, sed sancti- :

propheta in gentibus positus, qui iam possem regni

ficatus, sed
15 caelestis sacramenta cognoscere et uera praemia considerare iusti-

tiae, non uidi iustum derelictum. postea quoque

sed
usu roboratus et munere adquisiui incrementa sapientiae
alibi et ;

eadem circa iustum uisa est mini gratia permanere.

60. Explanauimus, ut potuimus, quomodo dixerit: iuuenis
20 f u i; sed quomodo addiderit : etenim senui consideremus.
bona iuuentus, sed melior senectus; qui enim usque in
finem perseuerauerit, hie saluus erit. unde non
perfunctorie de patriarcha Abraham dictum est, quod nutritus esset
in senectute bona. et lohannes senex
coepit scribere euangelium
25 uel epistulas. qui cum refugeret apostolum se scribere, seniorem 2

scripsit nee minor est aestimatus, cui cygnea quaedam suppeteret

gratia senectutis. ipse uas electionis dominicae scribens ad

5 cf. Sap. 4, 9 8 *Hier. 1, V 12 cf. Ps. 102, 5 13 . 19 . 20 *Ps. 36, 25

16 Ps. 36, 25 21 *Matth. 10, 22 23 cf. Gen. 25, 8 24 cf. II loh. 1.
Ill loh. 1 27 cf. Act 9, 15

1 hoc dauid Em2av 3 propendet Aav 4 animoAmi animorum B

senili/to 5 senectutiZ) sit senectutis Eml 6 *cana(7 AmlCmlp
ieremias
hyeremias B iheremias Cm2 1 contuitum Bml 9 ego sum DEm2Fav alt.

quia] quoniam v omnes] add. ad pav 11 propheticae pav 13 tua B

14 qui* B 20 fui sed] fuisse B sed consideremus om. fi 24 ioannes
BE(av) senes B 25 epistolas codd. av cum s. L A, om. BC 26 cignea
 118 Explanatio

Philemonem ait: cum sis talis ut Paulus senex, nunc

autem et uinctus Christi lesu, obsecro te pro
meo filio, quern genui in uinculis, Onesimo.
uolens itaque illi
plurimum deferre seniori Paulo eum, non iuueni
comparauit et ibi se senem est gloriatus, ubi iam in uinculis tene- 5

3 batur. et uidete distantiam: adulescens significatus est in alterius

passione, senex in sua; ibi ut adulescens, quia ludaeorum uestimenta

seruabat, hie senex, ubi sui corporis exuuias exuebat. denique
et Petrus ibi senex dicitur, ubi certamen est passionis : cum
Junior, inquit, esses, cingebas te et ambulabasio
ubi uolebas; cum autem senueris, extendes
manus tuas et alius te cinget et ducet quo
tu non uis. hoc autem dixit significans qua
4morte clarificaturus esset deum. ante certamen
iunior dicitur, in certamine senex qui omne certamen impleuerit. 15
hoc ergo dicit Dauid ille in iuuentute bellator, in senectute pacificus :

iuuenis, inquit, fui, sed nolo me adhuc iuuenem putes;

etenlm senui et non uidi iustum derelictum
nee semen eius quaerens panem.
61. Quod est semen iusti ? Abrahae dictae s u n t 20

promissiones et semini eius. non dicit et se-

minibus tamquam in multis, sed sicut in uno:
et semini tuo quod est Christus. audi iusti semen
,
:

filioli mei, quos ego parturio, donee formetur

Christus in uobis. et nunc si quis ex gentibus ueniens ser- 2&
monem audiat nostrum et dominus iuuare dignetur, ut formetur
Christus in animo eius, quo partus fidei ferat, semen ei Christus erit
2 in utroque]. Abraham itaque et generationis pater erat secun-
[illic
dum carnem et is, qui uerbum domini in pectoribus iustorum pri-

1 *Philem. 910 7 cf. Act. 7, 58 9 *Ioh. 21, 18--19 17 *Ps. 36, 25

20 *Gal. 3, 16 24 *Gal. 4, 19

1 phlemonem Cml 2 iesu christi 5 est] esse B esse est a esse

gloriatus est v 6.7 adolescens ACpav 8 exuuias om. AmlBCmlfi 11 ex-

tendis BC 12 cingit Bml ducit BCml 17 inquid BmlC 19 panes ft,

cf.pag.H4,2o panes querens^ml 25ueniatB,# 5

27 ei] eius eiatBCml
28 illic in utroque rfeVui erit p 29 his ABml quorum Am2 in om. Ba
 p sal mi 36, 60 61 119

mus infuderit. et ideo hoc semen Abrahae panes istos, quibus prae-
beatur corporalis alimonia, non requirit, quia habet panem iustitiae
qui descendit de caelo. sicut enim negantur filii Abrahae qui opera
Abrahae non fecerint, ita semen Abrahae sunt et inter filios reci-
5 piuntur qui opus eius effecerint. uerum Abrahae semen Helias, cui
angelus alimenta praebebat et in uirtute escae illius quadraginta
dierum curriculis ambulabat. non requirebat istam corporis huius 3

alimoniam uerum semen Abrahae, cui panes deferebantur de caelo ;

denique corui ei cotidianum conuiuium ministrabant. ita indiguus

to erat omnium, ut nihil haberet suum, et mittebatur ut uictum aliis

largiretur. uerum semen Danihel, cui inter leones posito aeria fercula
per Habacuc prophetam referta messorum epulis uehebantur. est 4

ergo panis angelorum quern manducauit homo; sic enim scriptum

est: panem angelorum manducauit homo, hie
15 est dominus pascit meet
panis de quo dixit Dauid :

nihil mihi deerit. in loco uiridi ibi me collo-

cauit, super aquam refectionis educauit me.
bonus Dauid docuit me panem angelorum et ipse me docuit
aquam refectionis. haec refectio spiritalis est, haec refectio
20 requies est bona aqua quae peccatum lauat,
mentis internae.
mundat interna. quae sit aqua haec, audiamus si q u i s, : 5

inquit, sitit, ueniatad me et bibat. qui credit

in me, sicut dicit scriptura, flumina de
uentre eius fluent aquae uiuae. hocautem
25dicebat de spiritu quern incipiebant acci-
pere qui credituri erant in eum. ergo nee
pane hoc nee aqua refectionis indiget iustus, cui spiritus
sanctus est requies et refectio.

2 cf. loh. 6, 33 4 cf. loh. 8, 39 5 cf. Ill Reg. 17 sqq. 11 cf. Dan.
14, 32 sqq. 14 Ps. 77, 25 15 *Ps. 22, 12 21 *Ioh. 7, 3739

1 habraae A (passim) habrahae B 5 uerbum DFml uero Fm2 semen

abrahae B semini helyas C heli (-y-) e cui am. p 6 ilium Bml
1 huius om. F 9 cottidianum B indignus Bmlfi indigus Bm2av 11 daniel

fl(av) aerea ACDEav 12 abacuc AC Da abacum B abacuch EF ueebantur

AmlB 16 pascuae a
uiridi] 18 alt. docuit me F 19 spirituals Fa 20 est
om. B{$ 22 inquid C 23 dixit B 27 hoc pane pav
 120 Explanatio

62. Quomodo autem poterit indigere qui iota die mis e-

retur et
quid f aener at?
quod ? non aes, est. faenerat iustus
non ferrum, non plumbum, sed argentum i g n i e x a i- m
n a t u m. hoc defert ad mensam domini et diuidit requirentibus,
cui unam, cui duas, eui quinque mnas cotidie diuidit, et numquam 5

deficit, sed faenerationem audiuimus in lege reprehensam dicente

2 Moyse :non faenerabis. duplex est faeneratio, una pecuniae,
altera gratiae. diuide utramque, quia so riptum est : si r e c t e

offer as, non recte diuidas, peccasti; quiesce.

et tu recte diuide, ne pecces. ipse Moyses doceat te diui- 10
dere qui ammonuit recte diuidendum, ut sequaris quod
Abel, qui recte diuisit, fugias quod Cain erat; parricida erat
qui recte diuidere nesciebat. diuidit ergo spiritus sanctus
diuisiones, qui operatur omnia diuidens singu-
alis prout uult. ille prout uult, tu prout potes, prout 15
ingenio uales. diuide quando lex de pecunia dicat, quando de

gratia, dixit enim tibi : faenerabis gentibus, cuius

dominus usuras exigit, tu autem non mutua-
b e r est et pecunia faenoris, est et gratia, cuius dominus usnras
i s.

exigit;pecunia faenoris aes habet, gratia fidem confert. faenerato 20

ergo fidem gentibus, ut tibi abundet gratia; tu autem noli mutuari
4 quasi indiguus, sed quasi diues et locuples faenerato. faenerauit
Petrus, faenerauit Paulus, faenerauit Johannes Euangelista uel
uterque et non
indiguit, hoc est: faenerarunt pecuniam Christi,
non faenerarunt pecunias ad usuram. faenera ergo et noli desistere 25
faenerare. audis quid dicat scriptura : tota die miseretur

1 . 26 *Ps. 36, 26 3 Ps. 11, 7 5 cf. Luc. 19, 13 sqq. 7 Deut. 23, 19
8 *Gen. 4, 7 14 cf. I Cor. 12, 6 *I Cor. 12, 11 17 *Deut. 15, 6

1 poterat ABml 2 fenerat coda, v foenerat a (passim) 5 post quinque

j
c el. michi B minas Fmla 6 in lege] intellege Bml 1 fenerauit Em2
peccuniae C
9 quiesce del. C 10 moises A 12 Abel] add. egit @av
cayn ft pr. erat om. fiav alt. erat] fecit fiav 13 diuidet B 14 diuisi-
onibus BCml 16 peccunia C (saepe) dicat om. p 18 mutuaueris
19 pr. et] ut B fenerantis B gratie Fml 20 fenebris, s. scr. uel fenerantis B
fenerantis in ras. Cm2 21 habundet ccF 22 indigmis BmlDml
indigus Dm2Fav locupex A locuplex BC 23 ioannes B(av) 24 pec-
cuniam AC
 psalmi 36, 62-63 121

et faenerat? iustus per diem faenerat, auarus in nocte ;

gratia enim lucis est, auaritia autem usura tenebrarum est.

et ideo semen faenerantis fidem in benedictione erit, habens

utique praemium benedictionis.

5 63. malo et f ac b onum et inha

D e din a a
saeculorum. quoniam dominus
bit a in s aecula
am at indicium et n on der elin quet s an ct o s,
in aeternum conseruabuntur; iniusti autem
punientur et semen impiorum peribit. iusti
tohereditate possidebunt terr am et inhabit a-
bunt in saeculum s aeculi super e am. his uer-
siculis demonstratpropheta, quod pertineamus ad dominum
et ipse arbiter cogitationum operationumque nostrarum sit spectans
merita singulorum, qui nihil sine iudicio agit, sed malos et bonos
15 actus iudicio discernit. declinandum ergo est a malo et faciendum 2

bonum. ne bona malaque confundas, prius est ut crimine careas,

postea ut innocentiae fructum deferas, quo possis esse perpetuus.
noli putare, quod deum tua peccata praetereant; sic enim plerique
labuntur. ipse uniuersa cernit et damnat et impiorum semen ex-
20 terminat, semen utique non corporalis generationis, sed mentis in-
ternae et impietatis successionem. nam utique lob de semine Esau 3

genitus scripturae testificatione signatur. quomodo ergo semen

Esau periit in lob, cum tantus iste uir fuerit, ut uenturum in terras
dominum praeuideret, qui cetum istius saeculi diabolum subiu-
25 garet? ergo hoc quaeritur, ne malitia transfundatur in posteros.
hoc per baptismatis sacramentum Christus operatur, ut 4

exuat unusquisque quod natus

quod renatus,
est, induat
fiat non familiae heres, sed gratiae, ut perpetuum domicilium

habitationis aeternae sibi possit adquirere. qui autem habi-

30 tare meruerit in saeculum saeculi, et ipse honorificabit deum
in saecula saeculorum.

5 *Ps. 36, 2729 21 cf. Hiob 1, 1

4 itique Cml itaque Bft 1 sanctos] add. mosBFb 10 possidebunt]here-

ditabunt DF terrain s. L A 15 discemit iuditio F faciendum] add. est
BCftu 19 ipse] add. enim C uniuersa in ras. C 22 ergo s.LA 24 cetum A
28 famulae /to 30 honorabit A honorificauit BC
 122 Explanatio

64. Ubi moralibus iustum instituit disciplinis, ut, qualis de-

beret esse, te doceret quaeue esset perfectae forma iustitiae, ad
sapientiam et theoremata mentem uult eius assurgere et excitat
eius intentionem, ut spectet intento corde caelestia et diuina intra
se uoluat oracula atque ad ea quae complaceant deo suum informet 5

affectum, sit meditatus in lege nee ulla eum domini mandata prae-

2 tereant, motus diuini sacramenti cognoscat. denique abhinc uide

in praeceptis sanctum prophet am assurgere o s iusti medi- :

talitur sapientiam et lingua eius lo quetur

iudicium;lex dei eius in corde ipsius. nee dam- 10
n a b it, inqtfit, eum dominus, cum iudicabitur illi.
e xp e eta dominum et custodi uiam eius et e xal-

tab it te, ut her e ditate p o s side as terr am; cum

pereunt peccatores uidebis. uidi impium super-
exalt at urn et eleuatum ultra cedros Libani et is
transiui, et e c c e non er at, et quaesiui eum, et
3 non est inuentus locus eius. superiora moralia, haec
intellegibilia. quod est iusti os quod meditabitur sapientiam nisi
interioris hominis ? duo sunt enim homines in singulis, unus interior,
alter exterior, interior cogitat quae mentis sunt, quae mentis sunt 20

loquitur, exterior quae sunt corporis. tamen adueniens dominus

utrumque coniunxit et duos condidit in uno homine, ne diuersis
sese inpugnent motibus, sed inuicem sibi uoluntatum suarum

4 unitate socientur. os iusti meditabitur sapien

ideo
tiam. iam enim et ipse exterior homo iusti in interioris hominis 25
transfusus est disciplinam et in eius conformatus naturam ipsius
exercet officia, ut caro meditetur quod mentis internae est.

sed ne hoc incredibile tibi uideatur, audi dicentem, quia

6cf. Ps. 1,2 8 Ps. 36, 30 31 10 *Ps. 36, 33 36 24 Ps. 36, 30

2 quaeue] quae uia BCml que ut (ut=uel?) & perfecta p 3 sapientiam]

superna F 1 modos 0, cf. lin. 23 sacramenta B cognosce $a uidi av

10 damnauit Bml 11 inquidC 12 exspectaREv 13 here-
exaltauit Z?m7
ditatem Bml 14 perierint {lav (Uulg.) 18 intelligibilia codd. av quid
iusti os om. p 19 interior homo 0a enim om. 22 coniuncxit C in uno

homine (horn, uno E) condidit Emlav condidit in homine uno DEm2F 23 men-
tibus av sibi om. B 26 disciplina A 28 audi] add. apostolum BCv
 p salmi 36, 6465 123

dominus lesus transfigurauit corpus humilitatis nostrae, ut

conforme fieret corpori gloriae suae. quis audeat dicere 5
carnem sine peccato, carnem assumptam ex uirgine, carnem
spiritu del in Mariam superueniente generatam, quae in
5 nullo discrepauit a sapientiae disciplinis, interioris hominis
exsortem fuisse uirtutum nee in usus eius trahsire potuisse, cum
supra hominem fuerit quod tactu eius sanabantur aegroti, caeeis
refundebatur lux, mortui resurgebant ? competenter ergo scriptum 6
est: iusti meditabitur sapientiam, eo quod
os
lo totus homo sit spiritalis, non utique terrenus. qualis enim
terrenus, tales et terreni et qualis caelestis,
tales et caelestes. abiit ergo terrenus, remansit cae
lestis. ideoque in tempora redemptionis referens propheta me

ditabitur dixit, licet unus e pluribus meditatur scripserit

15 neque abhorrcat a sensu,
prophetarum spiritui futura
quia
pro praesentibus sunt. alii putant os pro mente dictum, pulchre 7

autem istud exposuit nobis Salomon dicens narratio iusti :

semper sapientia, stultus autem si cut luna

i n mutatu r, id est :
quod saepe uarietur nee in sua per-
20 seueret sententia et tamquam in tenebris lumen uideatur offun-
dere nee tenere.
65. Sit ergo nobis semper in corde et ore meditatio sa

pientiae et lingua tua loquatur iudicium, lex dei tui in

corde sit tuo. ideo tibi dicit scriptura: loqueris in
25 iHis sedens in domo, ambulans in uia, dor-
mitans, resurgens. loquamur ergo dominum lesum,
quia ipse est sapientia, ipse est uerbum et uerbum dei.

1 cf. Phil. 3, 21 4cf. Luc. 1,35 9 Ps. 36, 30 10 1 Cor. 15, 48

17 *Eccli. 27, 11 (12) 22 cf. Ps. 36, 30 24 *Deut. 6, 7

2 con formes fierent B dicere in mg. m2D 4 rnaria a 1 super EC

8 lux A affectus B aspectus cet. av est scriptum B 9 est om. F eo] et DF
10 spirituals DFa et terrenus F 12 alt. caelestes Bml 13 ideo F redem-
ptoris^av 14 meditabitur Fml 15necav
abhorret Bm2Cfiav 16 sunt
exp. et s. scr. m2 uel sumunt B 17 autem] add. dictum Cml 19 mutatur Cv
uarietur av uacuetur codd. perseuerat B 22 nobis] tibi av 24 tuo sit
Emlav sit in corde tuo DEn&F tibi om. dicat B
 124 Explanatio

nam hoc scriptum est: aperi o s

et uerbo dei. tuum
ipsum spirat qui sermones eius resonat et uerba meditatur.
2 ipsum semper loquamur. cum de sapientia loquimur, ipse est, cum
de uirtute loquimur, ipse est, cum de iustitia loquimur, ipse est,
cum de pace loquimur, ipse est, cum de ueritate et uita et redem- 5

ptione loquimur, ipse est. aperi os tuum dei uerbo,

scriptum est. tu aperi, ille loquitur, ideo dixit Dauid: a u d i a m
quid loquatur in me dominus et ipse dei filius dicit :

aperi os tuum et adimplebo illud. sed non omnes

ut Salomon possunt percipere sapientiae perfectionem, non omnes
10
ut Daniel; omnibus tamen pro possibilitate infunditur spiritus
3 sapientiae, sed omnibus qui fideles sunt. si credas, habes spiritum

sapientiae. ideo sapiens dicit credidi, propter :

quod
locutus sum. cum credideris, accipies loquendi gratiam. et

qui credit redimitur et qui orat redimitur, si pie intendat oratio- ^5

nibus et in oratione assiduus sit, diem praeueniat, noctem fre-
a Christo
quentet, solis matutinis occurrat, ut ante ipse inluminetur
quam terra solis exortu. et qui psallit redimitur et qui compun-
gitur redimitur.
66. Ideo meditare semper, loquere quae dei sunt, sedens 20
in d o m o. domum possumus accipere ecclesiam, possumus domum
accipere interiorem in nobis, ut intra nos loquamur. sedent iudices
in Hierusalem, sederunt sedes in iudicio, er^dit etiam iudicum con-
silium et libri aperti sunt. propheta dicit : e t t u cum c o n-
silio omnia fac. cum consilio de factis tuis iudica, c u 25 m
consilio uinum bibe, cum consilio loquere, ut effugias
2 peccatum, ne incidas per multiloquium. sedens loquere tecum quasi
qui iudices. in uia loquere, ne umquam uaces. in uia loqueris, si in

1 . 6 *Prou. 24, 76 (31, 8) 7 Ps. 84, 9 9 *Ps. 80, 11 13 Ps. 115, 1 (10)

20Deut.6,7 22cf.Ps. 121,5 23 cf. Dan. 7,10 24 . 25 *Prou.24,72 (31,4)

26 cf. Prou. 10, 19

1 uerbum Bml 1 loquetur av 8 loquetur B deus ft filius

dei F 11 posibilitate B 17 soli ftav matutinis ex matutino Cm2 matu-

tinus Bftav , cf. pag. 125, 14 19 redimetur BC 20 ideo] add. semper 9av
21 accipere domum ftav 23 hyerusalem B iherusalem CDF Jerusalem E(v)
iudicum av iudicium codd. concilium v 24 prophetia BCb 25 cum con
silio uinum bibe post omnia fac tr. B 28 uoces Cml
 psalmi 36, 6566 125

Christo loquaris, quia uia Christus est. in uia loquere tibi, loquere
Christo. audi quomo do illi loquaris: uolo, inquit, u i r o s in
omni loco or are leuantes puras manus suas
sine ira et disceptatione. loquere, o homo, dormitans,
5 ne tibi somnus mortis obrepat. audi quomodo dormitans loquaris: $
si dedero somnum oculis meis et palpebris
meis dormitationem, donee inueniam locum
domino, tabernaculum deo la cob. uince naturam
somnum. naturam nobis formare non
diligentia, exclude corporis
10 possumus, possumus diligentiam. homo erat Dauid, indulgebat
aliquid et somno per noctem, sed excludebat somnum lauans per
singulas noctes lectum suum et lacrimis inrigans stratum suum.
ideo memor erat in stratu suo semper domini sui et in ipso medita- i

batur, ut diluculum praeueniret et in tenebris ei inlucesceret Christus

15 dicens surge qui dormis. non in omnibus haec gratia est,
:

sed potest esse et in pluribus diligentia. ne igitur expectes, ut te

excitet Christus, sed potius Christum excita. excitat eum qui de

ipso dormitans cogitat. si tu ilium excitaueris, et ipse te excitabit

a somno, resuscitabit a morte dicens tibi :
exurge a mor-
20 t u i s. cumsurges ergo uel resurges, ipsum loquere, ut impleas quod 5
iuberis. audi quomodo te Christus excitet. anima tua dicit: uo x
fratris mei pulsat ad ianuam et Christus ait a p e r : i

mihi, soror mea sponsa. audi quomodo tu exsuscites

Christum, animadicit adiuraui uos, filiae Hieru-
:

25 sale m, si suscitaueritis et resuscitaueritis

i t a t e m.
c a r caritas Christus est. audi etiam quomodo dor-
miens loquaris ego dormio et cor
:
uigilat. meum
haec communiter; attolle nunc paulo altius mentem tuam.

1 cf. loh. 14, 6 2 *I Tim. 2, 8 6 Ps. 131, 45 11 cf. Ps. 6, 7 14 cf.

Ps. 118, 148 15 . 19 Eph. 5, 14 21 . 22 *Cant. 5, 2 24 "Cant. 3, 5

26 cf. I loh. 4,8.16 27 Cant. 5, 2

2 inquid BC 3 suas om. Bpav EC fort, recto

6 et] aut 11 et om.
@av 12 pr. suum (su in ras.) B 13 memorabat B (ex memorat) C suo stratu
BC meditabatur in ipso F 14 illusceret DF 15 non] nam a 16 ex-
spectes Ev excitet te pav 17 excitat] excita BCmlv 18 exitaueris B
exitabit B excitauit Cml 19 resuscitauit BmlCml exsurge Ev 21 exitet />

23 suscites DF 24 hyerusalem B iherusalem C Jerusalem p(v)

 126 Explanatio

67. Loquere sedens in domo, in hac terrestri domo

huius habitationis quae dissoluitur, in qua peregrinamur a domino,
in corpore enim isto positi dum superuestire magis quam expoliare
nos uolumus, exulamus a Christo et grauiter ingemescimus. in hac
sedens ergo confitere peccata tua, quia sedisti et non stetisti et non 5

stantes erant pedes nostri in atriis Hie-

dixisti :

2 rusalem. loquere magis et noli occultare delicta, loquere sedens,

ut audias dicentem :
surgite, postquam sederitis,
qui manducatis panem doloris. loquere in u i a
a mbu 1 an s, id est carpens uitae istius cursum. hie loquere, 10
ne illic omrriutescas, sicut ille ommutuit qui angelo Christi
ante non credidit, postea tamen cum credidisset uocem recepit.
loquere dormiens et quiescens, consepultus Christo, ut in
3 cum ipso in nouitate uitae resurgas. loquere etiam sepultus
in tumulo, sicut loquebantur animae sanctorum de mortis 15
petentes auctore uindictam usque quo, domine
: sanc-
tus et uerus, non iudicas et uindicas s a n-
guinem nostrum? loquere postremo, cum surgis, sicut
docuit ille qui dixit :
ego dormiui et quieui et re-
4surrexi, quoniam dominus suscipiet me. et illic 20

ergo os iusti meditabitur sapientiam, donee ad

sublimiora tabernaculi secreta, caelestis ac sacrae plena iocun-
ditatis quemadmodum scri-
atque laetitiae, ipse perueniat,
haecrecordatus sum
ptura nos docuit dicente Dauid:
et effudi super me animam meam, quoniam 25

ingrediar in locum tabernaculi admirabilis

usque ad domum dei, in uoce exultationis et
confessionis, sonitus epulantis. ergo- et sedentes

1 *Deut. 6, 7 cf. II Cor. 5, 16 6 *Ps. 121, 2 8 Ps. 126, 2

9 *Deut. 6, 7 11 cf. Luc. 1, 20. 64 13 cf. Deut. 6, 7. Rom. 6, 4 16 *Apoc.
6, 10 18 cf. Deut. 6, 7 19 *Ps. 3, 6 21 Ps. 36, 30 24 *Ps. 41, 5

2 habitationis huius DF 3 superuestiri a exspoliare B expoliari (om.

nos) a nos exspoliare v 4 ingemiscimus ACfiav 5 ergo sedens BC
6 atriis] add. tuis BCfiv iherusalem C ierusalem p(v) 7 ocultare B 10 an-
bulans B 11 obmutescas et obmutuit Cpav 15 petentes de mortis BCpav
1 7 uindicas et iudicas Fml Bml
20 suscepit 23 perueniet Cml 26 ammi-
rabilis AC amirabilis B 27 exsultationis Ev 28 sonus pa/j. (Uulg.)
 psalmi 36, 6768 127

in hac corporea domo et egressi hinc atque ambulantes in uia

cum rapimur, si meremur, obuiam Christo et dormientes
loquemur.
68. Accipe tertiam avaycoyrjv, qua se anima eleuat iusti. est
5 enim quidam spiritalis somnus intellegendus, de quo Salomon ait:
si enim sedeas, sine timore sedebis, si dor-
mi suauiter requiesces; et non timebis pa-
as,
uorem qui superuenit tibi neque impetus im-
piorum superuenientes tibi. cum suauitate re-
10 quiesces pauorem et superuenientes impiorum impetus non
et

timebis, lingua tua loquatur iudicium dei et semper illud ante

si

oculos habeas, ut peccato locum nullum relinquas et noueris, quod

delicti pretium supplicii retributione soluetur. ipse enim hoc in 2

nonagesimo interpretatus est psalmo dicens non timebis a

:

15 timorenocturno et a sagitta uolante per

diem, negotio perambulante in tenebris, ab
a
occursu et daemonio meridian o. cadent a
late re tuo mille et dena milia a dextris tuis,
ad te autem non adpropinquabit; uerum-
2otamen oculis t.uis considerabis et retributi-
onem peccatorum uidebis. iustus enim cum loquitur 3
iudicium dei uel cum
loquitur ipse quae iusta sunt et ueri plena
iudicii,non cum iracundia loquitur, non ex animi maerentis afflic-
tione, non ex dolore, non ex aliqua passione, sed loquitur ex ueritate,
25 loquitur ex aequitate, ut non propendat affectu, sed quae loquitur
uero pendat examine iudicat enim, quae dicenda sint uel non pro-
;

menda. cui simile est illud labia sapientium alligata

:

sunt sensu, eo quod omnia quae locuntur uero sensui con-

uenire uideantur et sensus sui prudentia intellegant, quae loqui

2 cf. I Thess. 4, 16 6 *Prou. 3, 2425 11 cf. Ps. 36, 30 14 *Ps. 90,

58 27 *Prou. 15, 7

2 rapiemur Ev 4 anagogen AC (s. /.) AN ATM (at G) HN BC (in texiu)

ANAFco (0 D) r (F DF) HN & 1 grauiter B requiescis a 8 superue-
niet ftav (eiiekfrovoav) 9 requiescis 10 pr. et] add. sine BC pauore
BmlCm? 13 dilecti DFml 18 decem pav (Uulg.) 19 ad (-p-C) propin-
quauit BCml 22 ipse om. F 23 maerentis] mentis DF 25 affectus /?
26 sunt F 28 sensui] sensu Cml 29 prudentiam Bml
 128 Explanatio

debeant uel tacere, ut quae silenda sunt cohibeant claustro quodam

nexuque labiorum,in his autem quae oporteat dici labiorum uincula
4 resoluantur. merito ergo praemisit os iusti meditabitur :

sapientiam; meditatio enim diuturna plenum poterit habere

iudicium, quod loquetur hiatus in tempore, cum ea quae perfecta 5
sunt facie ad faciem uiderit; nunc enim de his quae non comprehen-
dimus loqui uera non possumus. denique nee Paulus praesumpsit
dicere, qui raptus in paradisum audiuit secreta caelestia, sed uolens
non in his errare quae diceret ait: quam inscrutabilia
sunt iudicia dei et inuestigabiles uiae eius! 10
nunc autem absolutus corpore forsitan inuestigabilium uiarum genera
et iudicia eius, quae sicut abyssus multa sunt, comprehendit.
69. Adhuc iustitiae forma describitur et augetur dicente scri-

ptura lex dei eius in cor de ip sius et

: non sub-
plant ab untur gr es sus eius. in corde iusti lex dei est. is

quae lex? non scripta, sed naturalis; i u s t o enim lex non

est posit a, sed iniusto. in corde eius lex est, non per-
f unctorie sicut in labiis ludaeorum ; corde enim creditur
ad iustitiam. qui credit, et loquitur; qui autem loquitur, non
continue credit, denique non credidit populus,^de quo dictum est: 20
populus hie labiis me honorat, cor autem
2 e o r u m longe est a me. si igitur gentes, cum ea quae
legis sunt faciunt, ipsi sibi sunt lex cognoscentes quae
sequi debeant uel cauere, quanto magis fidelis et iustus, qui
ad imaginem et similitudinem dei uiuit, decora nouit et ho- 2&
ne sta decernere et uti legitimo quodam naturalis sapientiae
gubernaculo, ne eius subplantentur uestigia sicut Esau, quern
propter gulae auiditatem frater subplantaiut, ut caderet, atque
in mortem uestigia eius effudit!

3 Ps. 36, 30 5 cf. 1 Cor. 13, 12 7 cf. II Cor. 12, 4 9 *Rom. 11, 33
12 cf. Ps. 35, 7 14 Ps. 36, 31 16 *I Tim. 1, 9 18 Rom. 10, 10 21 *Esai.

29, 13 22 cf. Rom. 2, 14 27 cf. Gen. 25, 29 sqq.

F
1 debeantur taceri DFa 2 hiis E iis av, Hem. lin. 6.9 8 uidit
12 abissus A habyssus B comprehendat BCmlfi 13 scriptura dicente F
16 non est lex pav 20 dictum] scriptum F 23 lex sunt BC 24 debeantur F
caueri DF
 p salmi 36, 6871 129

70. Quo magis iustus est quisque, eo magis illi insidiatur ini-

micus, et ideo ait scriptura: consider at peccator i li

st urn et quaerit perdere eum; dominus autem

non der elinquet eum in manibus eius nee dam-
5 nab it eum, cum iudicabitur illi. uidens ergo peccator,

quia iustus in ore suo loquitur et in corde meditatur sapientiam,

quia in lingua sua iudiciuni loquitur, quia in corde suo legem
domini custodit, mortem peccati ei conatur inferre, sed dominus
tuetur eum. et ideo non timeamus insidias peccatoris, quoniam 2

10 deus pro nobis est. s i ergo deus pro nobis, quis contra
n o s ? propterea non derelinquet iustum suum deus nee damnabit
eum, cum habuerit de ipso iudicium; uerus enim iudex est et ideo
iustitia non potest periclitari. unde et Aquilas dixit: nee dam
nabit eum in iudicando eo, Symmachus nee dam- :

is nabit, cum iudicatur iustus.

71. Sed quia Septuaginta uiri sic posuerunt: cum u d c a- i i

b i t u r illi, putamus quod ad illud respexerit, quia scriptum

est: quoniam ipse dominus ueniet iudicium. in
sed in quod iudicium ? audi dicentem tibi soli peccaui et ;

20 m alum coram te feci, ut iustificeris in sermo-

nibus tuis et uincas, cum iudicaris. ideo ergo 2

praebet se dominus audiendum, ut de se iudicetur, quo magis uin-

cat. quomodo se praebeat, audi populus meus, quid feci :

tibi aut in quo contristaui te aut quid mo-

25 lest us tibi fui? responde mihi. quia ex Ae-
y p t o eduxi te et de domo seruitutis libe-
raui ego sum ego sum, qui deleo ini-
te, et alibi:
quitates tuas et memor non ero. tu autem me-
mor esto et iudicemur.

2 *Ps. 36, 32 3 Ps. 36, 33 6 cf. Ps. 36, 30 10 Rom. 8, 31 13 Aqui

las et Symmachus Ps. 36, 33 16 Ps. 36, 33 18 *Esai. 3, 14 19 Ps. 50, 6
23 *Mich. 6, 34 27 *Esai. 43, 2526
2 peccor D 4.11 damnauit Bml 6 et om. BF in post et om. a
meclitabitur BCml 13 aquila
fi(av) BCml ACm2 damnauit 14 eo] eum
BCml pimachus simmacus DE simmachus F damnauit BCml 16 Lxxta C
17 aliud pv 23 praebeat] add. iudicandum Bm2C quid] qui D 24 quid]
in quo E 25 fui tibi Fml egipto ^1 26 duxi -9
LXIV. Ambros. pars f>.
P e t s c h e n i
g. 9
 130 Explanatio

72. Graue hoc iudicium, cum dominus de

se postulat contra
hominem iudicari. quid enim respondeas ei quj uniuersa tibi contulit,

omnibus te praefecit, subiecit tibi Aegyptios ad quos hospes adue-

neras, insectantes postea mari mersit ? ille tuos deleuit hostes atque
subuertit, ille te creauit et condidit; ille suo sanguine te redemit, 5
et tu tradis te, ut seruias eius inimico? ille tibi omnia peccata

2 dimisit, et tu grauiora committis? liocat te: in indicium ueniens

quid responsurus es ei, qui nisi iterum tibi donet, peristi ? ideoque
uidens sanctus Dauid hac quadam moralitate dei amplius se grauari
iudicium refugit, misericordiam poscit dicens : et ne intresio
in iudicium cum seruo tuo, quoniam non iusti-
ficabitur in conspectutuo omnis uiuens. con-
3 fitetur se in tenebris sicut mortuum saeculi conlocatum. caute sicut
mortuum saeculi dixit, non mortuum. non enim mortui saeculi
sunt qui moriuntur in Christo, illi autem sunt mortui saeculi qui 15
omnem uitam suam, quam uixerunt in saeculo, in interitu et morte
constituunt. et ideo quasi desperatus ad remedium confugit dicens :

cito exa.udi me, domine, quia defecit spiritus

meu s. talis enim iudicii proposita sibi oblatione defecit, in quo
examinanda ueritas foret potius quam miseriQordia conferenda. 20

73. tarn pius est dominus, ut, etsi nemo iustificetur in

Tamen
conspectu eius uiuens quis enim quamuis iustus non obnoxius est
-
peccato aut cuius talis est uita, ut digna iudicetur dei similitudi
ne ? - , utique ad imaginem et similitudinem dei factus debeat sicut
deus, qui sine peccato est, ita et is qui ad imaginem eius est esse sine 25
peccato. est poena, qui gratiam tantam dominicae
qua ergo dignus
2 operationis et similitudinem diuini decoris amisit ? sed quia mise-
ricors est, etiamsi ipse se iudicio subiciat, iustum tamen non iudicat,
sed iniustum. iusto parcit quasi condicionis fragilitate peccanti,
iniustum punit, quasi qui detestetur ingratum. deinde etiamsi so

10 *Ps. 142, 2 13 cf. Ps. 142, 3 15 cf. Col. 2, 20-22 18 *Ps. 142, 7
24 cf. Gen. 1, 26

6 trades BCml 1 uocabit a uenies BCmlpav 8 es om. BCmlp

11 quia DF 12 omnis om. B 13 conlatum (s. scr. uel collocatum CmS) BC
16 qua DF 18 quoniam C 21 etsi] si F 22 est om. BCj* 23 aut] et BC
24 debeat scrips* debet codd. av deberet Engelbrecht 25 pr. qui om. f*a sine

peccato esse pav 28 se ipse BC se ipsum ft 29 conditions codd. av

 p sal mi 36, 7277 131

mult a habeas opera iustitiae, noli esse inpatiens atque arrogans,

qui praemia tibi iustitiae in hoc saeculo existimes flagitanda aut
indigne tibi aduersa accidisse aliqua conqueraris. quamdiu enim
uiuis, certamen tibi debetur, non praemium.

5 74. E x p e c t a ergo uel auxiliatorem uel remu- dominum

neratorem et custodi ui as eius. hoc est expectare eius ,

quern expectandum putas mandata conseruare. etsi conteraris,

etsi affligaris, etsi aegritudine deficias, tamen expecta dominum;
non te confundet spes.
10 75. Ueniet dominus et e xaltabit te, ut her edit ate
possideas t err am.
liquet superiorem esse terram, non istam
in ualle terrenam, sed illam quae est repromissionis aeternae, in qua

quicumque constituitur exaltatur a domino.

76. U i deb is aut em, cum p er eunt peccatores.
15 tune enim iustorum remuneratio erit, cum iudicium fuerit de meritis
impiorum. sed non uno genere pereunt peccatores. ante tibi
pereunt, si eorum potentiam, (si) diuitias non mireris, si non te mo-
ueat, cum eos honoribus liberis amicis abundare cognoueris. haec
enim saeculi sunt et saeculum saeculari subiacet malignitati et
20 princeps mundi his qui sibi seruiunt fauet secundum illud:
omriia tibi dabo, si procidens adoraueris me.
quid quaeris ut ea cum ipse impius qui dat in eis diutius
tibi dentur,
esse non etiam ipse quomodo possunt non transire
possit ? transit :

quae contulit? tu modo constantem animum gere, iustitiam tene,

25 nemo te moueat, et uidebis nihil esse impium.

77. Denique audi dicentem : uidi impium superexal-

tatum et eleuatum super cedr o s Lib ani et trans-
iui, et e cce non er at. uidi eum in saeculo hoc, uidi oculis

5 *Ps. 36, 34 10 *Ps. 36, 34 14 *Ps. 36, 34 21 *Matth. 4, 9

26 *Ps. 36, 3536
1 multam B teste 6 in opera B iustitiam BC 2 qui] quo @av
iustitia BCml de iustitia Cm2 3 accedisse BCml 5 exspecta Ev dominum
om. A uel remuneratorem dominum v 6 expectare] add. et v 8 exspecta
Ev dominum] add. et BC 12 terrena B 14 perierint DFv 17 si addidi

et add. v, om. codd. a te] a A, om. BCml, post moueat add. Cm2 18 habun-
dare 20 iis av fouet ABCml 23 transit A
9*
 132 Explanatio

corporis, uidi etiam iactantem se et superexaltantem sermonibus

suis, aestimantem se aliquid esse qui nihil est. quomodo se super-
exaltat ? p o n a m, inquit, thronum meum super
nubes et ero similis altissimo. exaltat se, ut uideas
2 eum sicut cedros Libani superexaltatas.et ipsae altae sunt et in 5
monte sunt altissimo; merito ergo superexaltatae sunt et super-
exaltatus uidetur impius, qui se in illo monte constituit de quo scri-
ptum est: si habueritis fidem sicut granum sina-
pis, diceretis huic monti: tollere et iactare
in mare, huic daemonio inquit, a quo iste inuasus fuerat et
, 10

oppressus quern miramini esse sanatum. ideo caritatem magis

4
habetis in Christo quam potestatem in diabolo. uides cedrum in
monte altissimo superexaltatam, sed uento frangitur, sed igni
3 exuritur, sed uetustate dissoluitur.
ita est diues in saeculo; fulget

quidem splendore quodam gratiae saecularis ut Libanus, nixus est 15

mundi potentia, opibus et diuitiis exultat. uidetur tibi aliquid
esse, antequam dicas : transiens
uidebo. sicut enim
Moyses animo mente transiuit materialia et deum uidit, ita et
et

tu, si transeas hinc, ad dei gratiam uestigium tuae mentis attollens

uidebis eum nihil esse, qui in hac terra sibi potentissimus uide- 20
4 batur. ideo animae tuae dicit, menti tuae dicit deus uerbum:
ades hue a Libano, sponsa, ades hue a Libano:
transibis et pertransibis. si transeas saecularia,
pertransies ad audi transeuntem
paradisum. memento :

mei, domine, cum ueneris in regnum tuum; audi 25

iterum pertranseuntem amen amen dico tibi, hodie
:

mecum eris in paradiso.

78. Quid est: ecce non eratPin principio utique uerbum
uerbum uidet, qui particeps uerbi
srat et qui est, utique et ipse est,

quia uerbum dei semper est et sermo qui de ipso est non est est 30

2 cf. Gal. 6, 3 3 *Esai. 14, 14 8 *Luc. 17, 6 10 cf. Matth. 17, 14 sqq.
17 *Ex. 3, 3 22 *Cant. 4, 8 24 *Luc. 23, 42 26 *Luc. 23, 43 28 Ps.
36, 36 cf.- loh. 1, 1 30 cf. Matth. 5, 37. lac. 5, 12

1 luctantem ABCmlDmlE eleuantem a 2 alt. seom. BC 3 inquid C

9 dicetis av 10 huic] add. cui? BCmlpav 12 habetis scrips* habens A
habet cet. 13 superexaltatum B
av 24 peitransies Cmla pertransiens ABCml
pertransibis jlv 29 pr. et om. Bp
 psalmi 36, 7779 133

1 4
et non sed est et manet in eo qui sequitur deum. qui autem
,
neseit

uerbum, non est, quia non adhaeret ei qui dixit: ego sum
qui sum. qui autem adhaeret ei unus spirit us
est; ubi autem spiritus, et uita. ideo tibi dicit scriptura de deo:

q.ui uiuificat mortuoset uocat

ea quae non
sunt tamquam ea quae sunt, hoc est: uocat gentes
quae non erant tamquam populum suum qui erat; erant enim patres
nostri qui erant electi dei. et alibi, ubi dicitur: cognouit 2

dominus qui sunt ipsius, non cognoscit eos qui non

10 sunt, et Esther ait: non des uirgam regni tui his qui
non sun t. recte ergo iustus dicit et transiui et ecce :

non erat, hoc est uidi eum superexaltatum in saeculo, antequam

:

considerarem quia nihil est saeculum; ubi autem transiui mente

supra mundum, uidi quia iam non erat qui ante erat superexaltatus
15 in hoc mundo.
79. Et tu, si iustus es, transi a praesentibus ad ea quae futura
sunt, et transibunt tibi praesentia. caelum et terra trans-
ibunt, uerba autem mea non praeteribunt.
iusto ergo omnia transeunt. transit impius, similis uanitati
20 est et dies eiussicut umbra praetereunt. nee
solum praetereunt iusto praesentia, sed etiam cum ad ea quae sunt
futura intenderit, iam ista praetereunt. uide quomodo iusto prae- 2

sentia praeterierunt. utique temporibus Dauid prophetae synagoga

erat, ecclesia ex gentibus non erat et idem futuris quasi praesen-
25 tibus dicit :
benedicite, gentes, deum nostrum,
deinde supra ait a s c e n d i t d eai s in i u b i 1 a t i o n e. transiuit
:

perfidiae uentura tempora non aetate, sed mente et resurrectionem

domini multo post saeculo futuram pia fidei deuotione celebrauit

2 Ex. 3,U 3 I Cor. 6,17 4 cf. loh. 6,64 5 Rom. 4,17 8 *II Tim.
2,19 10 *Esth. IV C 22(14,11) 11 Ps. 36, 36 17 Matth. 24, 35 19 *Ps.
143, 4 25 Ps. 65, 8 26 *Ps. 46, 6

4 spiritus] add. ibi pav (licit tibi p 5.6 utrumque ea om. p 7 quae]

qui BC 8 ubi om. fiav 10 hester A (h s. I m2) pa exter BCml ester Cm2
hiis E iis av 15 hunc ABml mundum A 19 similis om. p uanitatis $
20 est om. a 21 cum s. 1. A futura sunt DF 23 praetereunt a praeteriere v
utique] idque a sinagoga A 24 ex] de p et idem] eidem B eisdem C

25 dicitur C
 134 Explanatio

dicens: psallite deo nostro, psallite; psallite regi no-

3 stro, psallite. quasi interesset ipsis Christi et ecclesiae nuptialis

copulae sacramentis, ita

tripudiat et gaudet. causam quoque
celebritatis expressit dicens regnauit : dominus super
omnem terra m. ergo si nos praetereamus, et ilia praeterisse 5
quae futura sunt nobis uidentur, ut, si in nauigando terrain prae-
tereas, illam quoque uideas praeterire et quasi a te discedere. saepe
nautae, maxime in tempestate, fugiunt terram et tamen, cum
earn fugiant nauigantes, ipsa potius fugere uidetur a nauigantibus.
4 et tu si fugias mundum hunc, et rpse te fugiet; si praetereas terram 10
hanc, et ipsa te praeterit. et tu in mari hoc nauigas et in hoc sae-
culo fluctuas fuge terram, saxa habet, lapides habet, sicut scriptum
:

est: lapides de uia proicite. si festines per aerium hoc

profundum ad portum diuinae uoluptatis, uidebis tibi haec omnia
praeterisse. quid enim interest, utrum praeterierint an tibi ea iu- 15

dices praeterisse?
80. Est et alius impius qui uidetur exaltatus et eleuatus super
cedros Libani et, si transeas, non erit nee locum eius inuenies. uide
mihi scfibam ludaicum reddentem seriem ueterum scripturarum,
sed non sequentem; audis quia labiis reddit, miraris ut doctum. 20

interrogas quid sentiat; respondet secundunr litteram, percurrit

historiam. superexaltatus tibi uidetur et eleuatus, si litteram
2 cogites. transi ad intellegentiam spiritalem, quia lex spiritalis;
uides ilium nihil esse, turn dicis : uidi impium superexal-
tatum et transiui, et ecce non erat; et quae- 2%

siui eum, et non est inuentus locus eius. quae-

siui eum ubi esse debuerat, ubi uita est; non ilium inueni, non

erat ibi ubi quia mortuus erat, et ideo nee locus

uita erat,
3 eius inuentus qui enim
est. mortui locus, qui non erat nee
fuit umquam? non enim fuit qui in littera erat; litter a so

1 Ps. 46, 7 4 *Ps. 46, 9 13 *Esai. 62, 10 23 cf. Rom. 7, 14 24 Ps.

36,3536 30 II Cor. 3,6

2 et om. aEml 4 regnabit fra 9 fugiant] fugiunt $av 10 effugiet jtav

11 praeteribit v 12 fluctus a terra BC 13 aereum Ami 14 uoluptatis

scripsi uoluntatis codd. av, c\. p. 132,

2324
et Ps. 26, 4 17 superexaltatus F
22 hystoriam BC tibi] sibi a uidetur tibi pav 23 cogitas Cml spiri

talis] add. est BCpav 24 turn] tu Am2 cum BCml 29 quis enim Cav
 p sal mi 36, 7982 135

cnim occidit, spiritus autem uiuificat. quae-

siui ergo eum ut inuenirem; ille se non praebuit ut inueniretur,
hoc est: ego eum uolui conuertere, ille se mihi praebere noluit ut
conuerteretur. feciquae erant quaerentis, ille refugit ea quae esse
5 debuerant reuertentis. denique anima quae conuerti uult uerbum 4

requirit et cum inuenerit dicit : tenui eum et non dimit-

t a m eum, hoc est dei filium, dei uerbum. iniustum autem, qui
sanari noluit, quaesiui eum et non inueni, et ideo non ilium imiteris.
81. Custodi in no centiam et uide aequi-
10 tat em. qui custodit innocentiam, aequitatem uidet, quoniam qui
mundus est deum uidet, cuius uirga recta est et recta iustitia, ut
auersetur eos qui declinauerint ad studia prauitatis. bona inno-
centia quae deum uidet. denique alii posuerunt custodi per- :

fectionem; perfectus est enim qui malitiam nescit nee dolum

15 nouit. ideo, inquit, custodi perfectionem, qui a sunt r e li- 2

quiae ho mini p acifico. reliquiae dicuntur hominis de cor-

pore mortui, de eius exuuiis. ideo reliquiae, quia post mortem
hominis uidentur superesse; supersunt enim quae seruantur ad
resurrectionem. oportet enim hoc corruptibile in-
20 du e r e incorruptionem et hoc mortale induere
inmortalitatem. ergo magis reliquiae sunt homini spes s

resurrectionis et fides conuersionis et gratia dilectionis, quoniam

impii non resurgunt in iudicium, uita autem iustorum nota est

deo et iudicio domini comprobatur. huic loco pulchre illud con-
25 uenit: reliquiae secundum electionem gratiae
saluae factae sunt.
82. I niusti autem disp er ib unt simul, reli
quiae imp i or um inter Hunt, iustorum reliquiae uir-
tutes sunt, impiorum reliquiae improbitas atque perfidia ac pec-
30 catum. ea delebuntur, ut non sint.

6 *Cant. 3, 4 9 Ps. 36, 37 10 cf. Matth. 5, 8 11 cf. Ps. 44, 7 cf.

Ps. 18, 9 13 *Ps. 36, 37 15 *Ps. 36, 37 19 *I Cor. 15, 53 23 cf. Ps.
1,56 25 Rom. 11,5 27 Ps. 36, 38

7 iniustum] istum ex iustum Bm2Cm2 quia F 8 inueni] add. eum

BCfta 11 et recta] directa fia 12 declinauerunt Bml 15 inquid B cu-
stndiBml 16 de corpore hominis Bm2C 19 corruptibile hoc F 21hominisi,
cf. lin. 16 27 simul om. Fa 29 pe rf idia ac (add. m2 ) A perfidia BC perf idiae pav
136 Explanatio

83. 8 alus autem iustorum a domino, non a

saeculo, non ab elemento caelum et terra praeteri-
;

b un t. non committo salutem meam caelo, quia et ipsum praeterit,

quia de pluribus caelis dictum est i p s i p e r i b u n t, t u au :

tem permanes. deo soli committo qui permanet, qui potest 5

donare peccata, ut protector meus sit in tempore tribulationis et
adiuuet me et liberet me et eripiat me a peccatoribus iudicii sui
tempore et saluum me faciat, quoniam speraui in eum. in ipsum
solum speraui; non uult enim nos et sibi et alii seruire. qui ipsi
soli seruit, liberatur, quoniam ipsi est laus, gloria, perpetuitas a 10

saeculis et nunc et semper et in omnia saecula saeculorum. amen.

EXPLANATIO PSALMI XXXVII.

1. De paenitentia duos iam dudum scripsi libellos et iterum
scribendum arbitror. primum, quia utile est uel cotidie ueniam
delictorum precari, duobus libellis adhor-
deinde, quoniam in illis is

tatio paenitentiae uel profectus est, nunc autem, quemad- si

geratur,
modum agi paenitentia debeat, exprimendum est; nihil enim
prodest agere, nisi ita agatur ut oportet. in quo sanctus Dauid se-
quendum nobis proposuit magisterium, qui ideo mihi uidetur gu-
stasse peccatum,ut doceret quemadmodum peccatum posset aboleri. 20
unde enim medicina nisi de uulnere sumpsit exordium? dum
prima aetas generis humani docet alios quod sibi profuit et, quem
admodum uulnus suum sanauerit, aliis ostendit, usus artem fecit

et aegritudo magisterium. ipsa est enim prima et ualida secta

medicinae, quam experientia, non coniectura formauit. ideoque 25

1 Ps. 36, 39 2 *Matth. 24, 35 4 Ps. 101, 27 5 cf. Marc. 2, 7. Luc.

5, 21 6 cf. Ps. 36, 3940 10 cf. Rom. 16, 27. I Tim. 1, 17. II Petr. 3, 18.
ludas 25 13 cf. Ambros. De paenit. 11. II,
script, circ. a. 384 (sed cf. Ihra,
Studia Ambrosiana, pag. 31)

2 peribuntB 6 pecftita donare BCftav 11 amen om. v, add. Explicit

psalmus XXXVI a Explicit de psalmo tricesimo sexto ft Incipit psalmus

_ mo
XXXVII AB Incipit de titulo ps XXXVII C Incipit de psalmo XXX septimo^
praescribunt : In psalmi (psalmum v) XXXVII enavrationem (enarratio v)
Praefatioav 17 debeat penitentia DF
18 agitur BC dauid sanctus BCft
19 gustasse fta esse ABCml lapsus esse in Cm2 23 insus Bml 24 ipse F
 p sal mi 36, 83-37, 2 137

ab experientia empiric! primo medici &unt uocati et ex ea secta

ceterac deriuatae sunt atque ab ea sucum quendam suae sumpsere
uirtutis. quid autem est ad cohortationem paenitentiae ualidius

quam quod sanctus propheta Dauid peccatorum nostrorum nos do-

5 cuit paenitere? quis enim dedignetur humiliare se deo, cum rex
se humiliauerit, aut quis dubitet affligere animam suam, cum
propheta tantus afflixerit, soluens pretium lacrimarum pro redem-
ptione peccati? et quamuis toto scriptorum suorum corpore
gerendae paenitentiae praecepta diffuderit quis enim eius psal-
10 mus non medicamentum est conscientiae peccatricis, cum alibi,
quemadmodum impulsus sit, alibi, quemadmodum conturbatus?
ostenderit, ut non solum quemadmodum sananda, sed etiam quemad-*
modum cauenda uulnera demonstraret et suo nos doceret exemplo ?

quis autemstare se credat, ubi lapsus est etiam fortior ? ,

tamen
15 in tricesimo septimo psalmo maiorem uim doloris interni et lamen-
tabilis deplorationis expressit.

Denique in exordio ipse nos titulus ammonet huiusmodi

2.

praecepta formari; sic enim legimus in commemoration em, in-

:

quit, de die sabbati psalmus Dauid. plena enim est definitio

20 paenitentiae commemoratio delictorum, ut unusquisque peccata
sua uelut quodam cotidiani sermonis castiget flagello et commissa
sibi flagitia condemnet. sic enim docemur dicente deo die i n i- :

quitates tuas, ut iustificeris, et apostolus ait:

ore confessio fit ad salute m. sed forte moueat, quia
25 non peccatorum commemorationem sed de die sabbati
dixit ,

aut, sicut alius habet,sabbatorum quid est ergo sabbatum nisi .

requies futurorum, leuamen praesentium, quo lex iubet hominum

11 cf. Ps. 117, 13 cf. Ps. 29, 8 cet. 14 cf. I Cor. 10, 12 18 *Ps. 37, 1

22 *Esai. 43, 26 24 Rom. 10, 10 27 cf. Leu. 23, 39 cf. Ex. 20, 810
1 espenentia BCml periti ACm2D imperiti BCml emperiti EF
IfjKieiQwoi av 2 sucum BCni2ft succum CmlF usum Aav 3 est] etiam B
hortationem AC ///hortationem B 8 totum BCml 12 sananda sint p sint
sananda at; 14 lapsus est] lapsum uidet p f ortiorum (sic) ft 18 sicut
DnilE commemovatione codd. praeter F 19 de die scripsi coll. lin. 26
diei ADEav die BCF diffinitio DF deffinitio E poenitentiae definitio v
21 cottidiani BCm2 22 domino av 25 commemoratione AB de die]
diei flav 26 ante sabbatorum eras, die in F ergo est ft est autem v
 138 Explanatio

opera onera deponi? quae sunt grauiora onera nisi nostra

feriari,

peccata? haec deponantur in sabbatorum diebus, hoc est in hoc

3 uitae istius tempore. septem enim diebus ebdomada omnis con-

cluditur, sex diebus mundus iste formatus est, septimo die requieuit
dominus ab opere suo, qui in nostra mansuetudine requiescit, sicut 5
ipse super quern requiescam nisi supra
dixit :

humilem atque mansuetum? absolue te ergo omni

sabbato, ableua pondus erroris, ut securus ad illius futuri sabbati
requiem peruenire merearis nam si hinc peccata grauia portaueris,
;

illic requiem mm
habebis. exonera igitur tuam mentem, reice om- 10
nia quibus conscientia grauatur et premitur, ne fiat fuga
4 tua hieme uel sabbato. uita haec in labore est, ilia in

requie. leuiorem te saeculi huius repperiat consummatio, ne one-

ratus peccatis fugere non possis. ante fuge, ut praeuenias. fugit
saeculum qui saeculi inlecebris non tenetur, qui se omni cura eius 15
absoluit. fuge etiam futuram iram, hoc est iudicii diem, fugit earn

qui egerit paenitentiam sic enim definiuit Baptista lohannes

;

dicensgeneratio uiperarum, quis uobis de-

:

monstrauit fugere ab ira futura? facite ergo

fructusdignospaenitentiae. 20

3. Audistis hodie legi, quia lohannes baptizabat in Aenon

iuxta Salim. Aenon dicitur oculus suppliciorum Salim ipse
,

ascendens hoc habet interpretatio. qui ergo baptizari eligit, sup-

;

plicia praeuidet et ideo confugit ad baptismatis sacramentum, ut

2 peccatum omne deponat, ne obnoxius incipiat esse suppliciis. et 25
forte supplicia praeuidet qui baptizatur baptismo paenitentiae ;

at uero ille gratiam spectat qui baptizatur in Christo. baptismum

ergo lohannis oculus suppliciorum est, baptismus Christi oculus

4 cf. Gen. 2, 2. Ex. 20, 11 6 *Esai. 66, 2 11 *Matth. 24, 20 18 *Matth.

3, 78 21 cf. loh. 3, 23

3 ebdomades BC e(he av)bdomas (lav 4 ille v 6 dixit] add. aut Eft

super] supra #C/9, cf. pag. 88, 14 1 atque] et av te om. fta S^ableua]
alleua Cm2 et alleua pav errorum ftav 12 tua om. ACav hyeme cca
13 reperiat BCav consumatio A
16 iram om. AmlBCml a, cf. cap. 19
eum BCmlfi 17 diffiniuit DF deffiniuit E Toannes passim Bav 19 uen-
tura @av 21 audisti BCm2fi baptizat BC enon ADmlEa ennon Dm2F
22 enon ACDmlEa ennon Dm2F 27 baptismum] baptismus ftav
 p salmi 37, 2-5 139

gratiarum. tamen, etsi in Aenon baptizabat Johannes, iuxta

ascendentem baptizabat; hoc enim et ista habet interpretatio, uf
Salim dicatur ipse ascendens proximus ergo erat Christo qui eius
. 3

nuntiabat aduentum. etenim filius hominis, qui descendit de caelo,

5 ipse est et qui ascendit in caelum, ut impleret omnia. sed quia
qualis caelestis, tales et caelestes, et ille ascendit
in caelum qui terrena deponens consepelitur in Christo, ut cum
Christo resurgat a morte peccati ad nouitatem uitae hereditatisque
consortium, ut fiat, sicut scriptum est, dei heres, Christi coheres.
10 .
Uera ergo medicina est gerere paenitentiam, quae tune legi-
4.

time praedicata est quando medicus uenit e caelo, qui non exaspe-
raret uulnera, sed sanaret. bonus medicus, qui docuit quemad-
modum in hac terra corporis nostri remedia quaereremus, cum
flos nobis herbae salutaris oriretur, qui de peccato damnauit

15 peccatum in carne. antidotum ergo facta est caro, quae 2

erat uenenum ante peccati, quia erat inlecebra peccatorum. audi,

quemadmodum antidoton caro: dei uerbum factum est caro, misit
manum in cauernam aspidum, uenenum euacuauit, peccatum
abstulit, id est: de peccato damnauit peccatum
20 in carne.
5. Et ut hoc possit plenius considerari, ipsum apostoli capi-

tulum recenseamus. namque ita scriptum est d e u s f i 1 i u m :

suum mittens in similitudine carnis peccati

et de peccato damnauit peccatum in carne,
25 ut iustificatio legis impleretur in nobis, ut
non secundum carnem ambulemus, sed secun-
dum spiritum. uenit ergo filius dei in similitudine carnis pec
cati ;
non utique in similitudine carnis uenit qui ueram carnem susce-

4 cf. Eph. 4, 10 61 Cor. 15, 48 7 cf. Rom. 6, 4 9 cf. Rom. 8, 17

14 Rom. 8, 3 17 cf. loh. 1, 1 cf. Esai. 11, 8 19 Rom. 8, 3 22 *Rom.
8, 3-4
1 tametsi Bav enon aDmlEa ennon Dm2F 3 erat] add. in F, sed del.
5 et om. /? 6 et ante ille om. a 10 ponetentiam Ami 14 erbae Ami
operiretur /J 16 ante uenenum Dm2 ante peccati uenenum F 17 pr. caro] add.
sit B caro dei fit: uerbum Cv 18 cauernaee 19 id] quid BDml quod Dm2EF
de euan. in A 22 mittens f ilium suum {lav 23 similitudinem $av 24 et om. av
27 dei filius pav
 140 Explanatio

pit, sed in similitudine carnis peccati, id est carnis peccatricis;

facta enim erat fraude et ueneno infusa serpentis caro nostra caro
2 peccati. postquam est obnoxia facta peccato, facta erat caro mortis,
quia erat morti debita. huius carnis iam reae, iam praeiudicatae
similitudinem Christus in sua carne suscepit, quia, etsi naturalem 5

substantiam huius susceperat carnis, non tamen contagia ulla

susceperat nee in iniquitatibus conceptus et natus est in delictis,
qui non ex sanguinibus neque ex uoluntate carnis neque ex uolun-
3 tate uiri, sed de spiritu sancto natus ac uirgine est. quid ergo
est: de peccato peccatum damnauit in carne? 10
utrum de similitudine carnis peccati an quia peccata nostra Christus
non usu, sed qualitate suscepit, non crimine, sed suae misericordiae
sacramento, et peccatum pro nobis factus est qui peccatum ipse
non fecit; an uero quia etiam de ista carne peccati, hoc est nostra
hac obnoxia et praeiudicata damnauit peccatum in carne, docendo 15

quemadmodum in carne positi non secundum carnem ambulemus,

4 sed secundum spiritum ? peccatum est quippe secundum carnem am-
bulare,*quia luxui et uoluptatibus et lasciuiis et carnis cupiditatibus
uiuit, qui secundum carnis sapientiam conuersatur s a p i e n t i a enim ;

carnis inimica est deo, unde qui in carne sunt deo pla- 20
cere non possunt. ideoque peccatum damnat de peccato, qui
se a carnis uitiis ableuando secundum spiritum uiuit totus deo de-

ditus et caelestibus intentus oraculis, propter quod Christus aduenit,

ut non suam, id est carnis, sed dei faceret uoluntatem. si quis
ergo ilium sequatur, ut faciat quae placent deo et carnis suae 25
comprimat appetentiam, imitator est Christi.
6. Quid senserimus, expressimus; qui legis, elige quid se-

quaris. nullus error,, ubi simplex pietatis affectus atque omnis fidelis
est sensus. damnauit peccatum Christus suscipiendo similitudinem
carnis peccati, ut delicta nostrae carnis aboleret. damnauit peccatum, so

7cf. Ps. 50, 7 8cf. loh. 1,13 10 Rom. 8, 3 13 cf. II Cor. 5, 21

cf. I Petr. 2, 22 16 cf. Rom. 8, 4 19 Rom. 8, 78 24 cf. loh. 5, 30

3 obnixa Cml 6 camis huius susceperat fiav ilia BCml 9 sancto

om. a ac s. L A ex eel.
Explan. av, cj. ps. 39, cap. 18; ps. 40, cap. 35 ergo
etp. B 10 damnauit peccatum Ptav 12 pr. sed] et EC nee crimine BC
13 et om. BCml 14 etiam om. Fa 15 hac] ac BCmlfi, eras. Cm2 peccatum
om. DF docente DF 17 quippe est /9av 22 abluendo pav deditus deo /J
 psalmi 87, 58 141

ut peccata nostra in sua carne crucifigeret, factus pro nobis ipse

peccatum, ut nos in ipso essemus iustitia dei qui eramus captiuitas
mortis et praeda serpentis. ergo pietatis est susceptio peccatorum 2

ista, non criminis. per hoc peccatum nos deus aeternus absoluit,
5 qui filio suo proprio non pepercit et peccatum eum fecit esse pro
nobis. deinde damnauit peccatum Christus in carne de ipsa carne
peccati, quae iudicabili quodam uigore et auctoritate censoria odit
uitia quae amare consueuerat et horret inpudicitiam quam uolup-
tatem putabat. segregat se a lasciuiis, abdicat a cupiditatibus, renun- 3

10 tiat criminibus atque flagitiis, propulsat auaritiam, quae uirilitatem

quandam carnis effeminat. en tibi ilium Christi imitatorem et
ipsum de peccato peccatum damnantem: sic curro,
in carne

inquit, non ut
incertum, sic luctor non ut
in
aera caedens, sed castigo corpus meum et
15 seruituti redigo, ne, cum aliis praedicauerim,
ipsereprobus efficiar.
7. Non superfluo, ut arbitror,
euagati sumus, quia et hoc ad
medicinam hominis pertinebat. cui medicinae prospiciens deus,
sicut terrain istam salubres herbarum atque arborum sucos ferre
20 praecepit, quibus carnis uulnera curarentur, ita etiam praeceptis
salutaribus repleuit diuinarum seriem scripturarum, quibus infir-
mitas animae sanaretur. itaque quam graue est, ut muta animalia 2

medicari nouerint et uulneribus suis herbas salubres requirant,

sibi

deligere non refutent, et hominum industria non requirat, quibus

25 etiam medicus est missus, qui medicinae salutaris in ueteribus

scripturis semina demonstraret et noua ipse deferret !

quam multa
itaque salubria sunt, quae noxia perfunctorie iudicantur, de ipsa
terra sumamus exempla.

Serpens alit uenenum, morsus noxios habet, uulnerat

8.

so carnem; sed in ipso quoque eius ueneno antidotum repperies, si

1 cf. II Cor. 5, 21 5 cf. Rom. 8, 32. II Cor. 5, 21 12 *1 Cor. 9, 2627

2 taptiuitatis Cml 5 suo om. & 8 orret ABCml 11 immitatorem B
13 in om.B 17 superflue v 19 erbarum AmlB, add. iuxta B succos
Cmlav 23 et] ut salubris Bml 24 industriam BDm2F requirant
BCmlft 26 ipsa C 28 terra om. Bv 30 ant*idotum BF repperiaes A
reperias Bml reperies BmlCDFav
 142 Explanatio

requiras. denique caro eius exuritur, cuius puluere theriaca con-

ficitur, qua ueneni uis consueuit hebetari, ut no cere non possit. non
terra ergo in uitio, quae serpentem generat, sed ille qui nescit cauere
serpentem. ipse serpens potest tibi prodesse, si intellegas, immo
2 si medici praecepta non spernas. imitandum disce quern putas esse &

fugiendum :
inquit, astuti sicut serpentes
e s t o t e,
e t simplices sicut columbae. serua caput tuum sicut
serpens; etsi laceratus toto corpore fueris, reuiuesces. caput tuum
Christus est, quia caput ipse est uiri;si seruaueris fidem,etsi mortuus
fueris sicut serpens, et tu resurges. imitare serpentem, qui exteriorem 10
suum exuit, utrenouetur interior; imitare serpentem, qui uenenum
suum euomit. beatus siet tu cogitationes tuas malas euomas et
3 malitiae tuae uenena deponas. Celebris sermo est et scriptorum
auctoritate robustus serpentem aquis appropinquantem sibilo sibi
feminae anguis sponsare concubitus; illam propriae consulentem i&
saluti ea spondere lege petitos coitus sui usus, si serpens uenenum
euomat, captumque oboedire iussis, arma deponere
et proprii more
conuentus caput ori eius inserere atque, ubi calescere coeperit con-
suetudo, seu naturae quadam uiolentia seu libidinis ardore feminam
stringere ora morsusque libidinis osculis premere atque ita caput 20
serpentis abscidi.
9. Nonne in natura serpentis
mysterium fidei recognosces?
serpens ille
paradisi prior feminam ad culpae adulterium prouo-
cauit. sed ubi uenenum eius effusum est in hunc mundum, suboles
illius feminae circumuentionem parentis et fraudem ulta serpentis 25
armis eum suis exuit et caput illius amputauit. quodsi uenena
praeualuerint et peccatum in quo est aculeus mortis inrepserit,
utere medicorum exemplo, ut tibi serpens uel sero moriatur:
conteras eius uenenum corpusque comminuas et admixtum

6 *Matth. 10, 16 9 cf. I Cor. 11, 3 11 cf. II Cor., 4, 16

1 eius om. Bmlpa exuitur Eml tyriaca 2 non possit nocere $

5 quern] quam DF, add. adraodum Bml 8 fueris toto corpore reuiuisces

Cm2fiav 12 euomet BCml beatus] add. eris Bm2C et tu si av 17 iussus

Eml et] ac pav 18 capud D
21 abscindi av 22 misterium recog- A
DFa
noscis 24 soboles ABm2C@av 25 circumuentione aEmlav fraude
aEmlav ulta Ern2 multa aEmlav ultra DF 29 et] ut @ amixtum B
ammixtum C admistum v
 p salmi 37, -10 143

salutaribus sucis noueris temperandum, ut non solum uim

suam et uirus amittat, sed etiam fiat remedium de ueneno.
moritur autem tibi serpens ille intellegibilis, si tu moriaris 2

peccato et tibi tua peccata moriantur. sic conteritur eius

5 uenenum, si te tua facta conpungant; sic omnis uis eius abo-
letur, si bonis operibus tegas et fideli confessione temperes crimen
admissum. audi, quemadmodum uirtus draconis ipsius conteratur:
conterat, inquit, deus satanan sub pedibus
u contere primo cor tuum, in quo erat draconis cubile,
e s t r i s.

10 ut non inueniat ubi possit habitare. contere carnes draconis; carnes

eius peccata nostra sunt. ideo tibi dicit deus epulantur ins :

eo gentes et infra ait: praecurrit mori. carnes

autem corporis eius sunt adhaerentes ei. sicut
enim sancti corpus et membra sunt Christi, ita peccatores, qui pec-
is catum non deserunt, sed peccato inhaerent, corpus draconis et
membra, ideo nos Christi corpus epulamur,illi autem corpus epulantur
draconis. nos epulamur, qui Christo adhaerere contendimus, remis-
sionem cotidianam et ueniam peccatorum, illi autem, qui peccatis
cotidie peccata conectunt, continuationem flagitiorum epulantur
20 et criminum.
10. Contere igitur has carnes et super eas contritionem tui
cordis asperge, deinde mitte super omnia ea lordanis aquam. lor-
danis enim descensio et ascensio est, quoniam, qui in fontem sacrum
descenderit, et ascendit, ut quae superiora sunt quaerat; descendit
25 enim in mortem Christi qui baptizatur in Christo et in resurrectionem
eius ascendit. si autem iam baptizatus errasti, mitte aquam lacri- 2

marum non mendacem, sed ueram, ut de profundo clames ad

dominum deum tuum et dicatur dete: uox audita est in

Kama, fletus et ululatus multus; Rachel plo-

8*Rom. 16, 20 11 *Hiob 40, 25 12 *Hiob 41, 13 14 14 cf. 1 Cor.

12, 27 27 cf. Hier. 15, 18 28 "Hier. 38 (31), 15

1 succis av 2 ammittat ex admittat F 5 sic (c s. 1.} A omne Cm2av

uirusABmlCav 1 amissum B ammissum C 8 sathanara A sathanan BDEm2F
sathan C satanam av 10 uti* B ueniat EC draconis carnes Aav 13 cor-

pori ei om.F 16 membra] add. sunt BCftav 19 connectunt BCEav

21 super eas] superas eum 22 ea om. ft alt. iordanes (e in ras.) B 24 et
eras. C ascendet 25 montem Cml 28 et] ut B
 144 Explanatio

rans filios suos et noluit consolari, quia non

3 s u n t. Rachel ecclesia est, in qua benedicitur plebs del. ipsa pro
te fleat, ipsa tua peccata deploret et fleat plurimum, ut consolati-
onem non facile admittat, quemadmodum qui plurimum dolent.
ideo consolari se noluit, quoniam qui eras esse desisti; sed hac 5

perseuerantia doloris et fletus emereatur, ut dicat filius : meus

mortuus erat et reuixit, perierat et inuentus
est. aut forte consolari se noluit Rachel in filiis ludaeorum,
quia
* non sunt, quos utique ideo genuerat, ut essent. et ideo non admisit
consolationem occisis paruulis ab Herode, quia nee in aduentum 10
lesu crediderunt, mensuram sceleris adimplentes, ut et paruulos
interficerent, ut inter eos et filius uirginis necaretur. ergo ecclesia
domini in ludaeis consolari se noluit, quia non sunt, in christianis
autem, qui ex nationibus congregati sunt, epulatur et gaudet,
quoniam coeperunt esse qui non erant. 15
11. Misisti ergo aquam lordanis, aquam gratiae; hoc primum
bibe. misisti aquam lacrimarum, aquam paenitentiae hoc secundum ;

est poculum, ut primum repares. bibe aquam de t it i s

u a s i s, bibe aquam de tuis fletibus, ut dicas et potum m e- :

u m fletu temperabam. fletus ergo tuus potus est tuus 20

et lacrimae tuae cibus est tuus. f u e r u n t, inquit, m i h i 1 a-
2 c r i m a e meae lacrimae panes, habes ex peccato
panis. si

iniquitatis cibum conuersionis secundum illud quod legis in euan-

gelio, quoniam cui plus dimittitur plus diligit. unde saepe uidemus

aliquos, qui ante neglegentes fuerint christiani, peccato aliquo 25

commisso fieri diligentiores et ex illo per paenitentiam euadere
3 soiere perfectos. sicut igitur ex peccato conuersio, ita remedium de
ueneno. audi hoc remedium : iustus in principio ser-

6 Luc. 15, 24 10 cf. Matth. 2, 18 14 cf. Ps. 105, 47 cf. Luc. 15, 32
18 *Prou. 5, 15 19 *Ps. 101, 10 21 *Ps. 41, 4 22 cf. I loh. 3, 4 24 cf.
Luc. 7, 47 28 *Prou. 18, 17

3 ipsa] add. pro te C peccata tua Cft 4 facile non ftav araittat B
ammittat ft 5 des*isti B 6 fletu se mereatur B dicatur ft 9 araisit B
10 aduentu Cft 11 lesu] domini ft paruuli Bm2C 12 interficerentur BC
ut] et ft, om. BC et om. a 13 se om. av 17 iordanis lacrimarum ft

19 meum] add. cum B 21 inquid C 22 pr. panes Cm2ftav, cf. Expos, ps. 118,
tractat. 17, cap. 34 23 legitur ft 25 fuerant Cv fuerunt pa
 p sal mi 37, 1014 145

monis accusator est sui. uenenum peccatum est,

uenenum iniquitas est; confessio sui criminis remedium prolapsionis
est. et ideo uere remedium de ueneno est, si dicas iniquitates tuas,
ut iustificeris.
5 12. Sed iam psalmum adoriamur, ut ipse nos doceat, quemad-
modum agenda paenitentia sit. itaque sic incipit:

13. Do mine, ne in ira tua arguas me neque

infurore tuo corripias me. qui paenitentiam agit,
paratus esse debet ad obprobria perferenda iniuriasque subeundas
10 nee commoueri, si quis ei peccati sui crimen obiciat. cum enim

ipse quemadmodum alium non sustinet ar-

accusare se debeat,
guentem? quodsi ab homine argui timere non debet, quanto
magis a domino deo suo, cui omnes etiam in his quae sunt occulta
peccamus, cum praesertim condemnatio praesentium absolutio
15 futurorum sit; qui autem non condemnantur in saeculo, cum
hominibus non flagellabuntur. uae mihi, si de
me dicatur: habet mercedem suamM si bonum factum hac
condemnatur sententia, quanto magis crimen grauatur! nam si
misericordia facili iactata sermone fructu fraudatur aeterno,
20 quanto magis iniquitatis poena acerbi faenoris accessione dif-
fertur! ergo qui paenitentiam agit offerre se debet ad poenam,
ut hie puniatur a domino, non ad supplicia aeterna seruetur, nee
expectare tempus, sed occurrere diuinae indignationi.
14. Uide facta Dauid eius precibus conuenire. offenderat do-
25 minum, quia numerari iusserat populum. confessione praeuenit
dei nuntium peccase se ualde et nimis stulte fecisse commemorans,
non quasi ammoneret oblitum,sed quasi urgeretmorantem,ne diutius
commotionem differret offensae. p e c c a u i, inquit, u a 1 -1 e,.

3 cf. Esai. 43, 26 7 *Ps. 37, 2 15 Ps. 72, 5 17 cf. Matth. 6, 2:

28 *I Par. 21, 8

1 post peccatum est add. remedium arousatio sui criminis fiav 2 con
fessio prolapsionis] remedium confessio sui criminis remedium (om. B)
confessio remedium prolapsionis BC sui criminis om. @av 3 pr. est om. BCpav
6 penitentia agenda DF 1 praescnbunt: Psalmi XXXVII enarratio a Enar-
ratio v 10 ne BC 13 iis Eav 16 ue a 20 fenoris codd. v foenoris a
22 futura BCfi 24 precibus eius BC conueniri F 25 numerantus erat.
Bml 27 admoneret pav urgueret ACml
LXIV. Ambroe. pan 6. P e t a o h e n i g. 10
 146 Explanatio

quoniam hoc uerbum feci; et nunc, domine,

dele iniquitatem serui tui. quomodo deleantur pec-
cata, audi dicentem : solutum est peccatum eius,
quia cepit de manu domini duplicia peccata
2 s u a. non ergo penitus sibi peccatum remitti postulat, sed mode- 5

rata solutione deleri, hoc est ut in futurum eius memoria deleatur.

denique quasi interpellantis uoce conuentus dominus, ne uindicta

commissi protelaretur erroris, misit ad eum Nathan prophetam, et
ille uenit ad regem et dixit ei: quid fieri uelis, elige:
triennium famem super terram aut tribusio
mensibus fugere te a facie inimicorum tuo-
rum et illos persequentes aut triduo fieri
mortem in terra, et nunc scito ec uide, quid
srespondeam illi qui misit me. uide docentem deum,
qua moderatione eius indignatio leniatur, si non penitus uerbera 15
recusemus, sed qualitatem leuandi, non euitandi supplicii postule-
mus. tria proposuit, ut quod moderatius putaret eligeret. uide
etiam quemadmodum ad paenitentiam prouocat, ut nos offeramus
iniuriae, eligere mandans, ut
in ipsa poena electionis quaedam prae-

rogatiua seruetur et reo suo blandiatur hoc uerbo. e t d i x i t 24

Dauid ad Nathan: angustiae mihi sunt in his
rib us; sedmagis incidam in manus domini, quo
t

niam magna est misericordia illius, quam in

4hominum manus. numquid donari sibi poenam poposcit
erroris? quod si fecisset, inpudentiae notaretur, qui moderationi 25
diuinae fuisset ingratus.plurimum suffragatur reo uerecunda con-
fessio et poenam, quam defensione euitare non possumus, pudore
releuamus. elegit non quod a flagello esset immune, sed quod mode
ratius iudicauit, ut dei lenitati magis, qui nosset ignoscere, quam

3 *Esai. 40, 2 9 *I Par. 21, 1112 20 *I Par. 21, 13

uerbum hoc v 2 quomodo] add. autem v 4 percepit BC lecipitDF re-

1

cepit Eav (edegaro Gr. recepit Ambros. alibi, accepit semel, suscepit Uulg.)
, 8 21 .

Natham a (immo Gad, ut habet in mg. a et ed. Rom.) 9 elige ora. a 10 triennii
P (rQia try) 12 mortem fieri F 15 quia Bml 16 recusentur BCmlp
17 posuit A, cf. pag. 147, 5 19 eligere] add. poenam pav 24 poena* B
25 moderatione Cml 26 ingratus] add. sed p nam av uerecumda D
28 **uelamus B releuamus in ras. C subleuaraus pa leuamus v
 p salmi 37, 14-15 147

hominum se committeret potestati, qui mensuram ultionis fre

quenter excederent. miseretur itaque qui nescit errare,non miseretur

qui erroris est particeps.
15. Nee fefellit sanctum Dauid fides sua, sed in ipsa quoque

5 offensione gratiam diuinae miserationis emeruit. nam qui pro-

posuerat mortem triduo exercere in terra, ne unum quidem diem

passus est praeterire, sed ad horam prandii libenter indulsit et, ut
uerbo scripturae utar, habuit paenitentiam super
ma 1 i t i a m. uide quomodo te scriptura hortatur, ut et tu pae-
10 nitentiam non refugias, si sequaris deum quern sequi debes. bene 2

addidit super malitiam quia uidetur omnis dura esse uindicta.

,

ideo et dies iudicii dies dicitur mala, de qua beatus est qui per deum
liberatur, ut scriptum est: in die mala liberabit eum
dominus. et dixit, inquit, angelo dominus, ut sibi parceret.
15 uide autemquando uult dominus ignoscere, dat gratiam et
quia,
fiduciam deprecandi.et uidit Dauid ferientem angelum et dixit:
ecce ego sum. ego peccaui et ego pastor male
feci; et isti in hoc grege quid fecerunt? fiat
manus tua in me et in domo patris m e i. si man- 3

20 dauerat dominus angelo ut parceret, quomodo feriebat adhuc

angelus, nisi quia dominus, etsi uult ignoscere, uult rogari et ut ro-
getur operatur ? nee uidisset homo angelum ferientem, nisi dominus
eius oculis angelum reuelasset. unde et Heliseus dicit : d o m i n e,

aperi nunc oculos pueri huius ut uideat; et

25aperti sunt oculi pueri eius et uidit montem
equis repletum et curribus in circuitu pro
phet a e. nee te moueat, quod persona uilior seruuli quam pro-
phetae uel regis, quia uilior et equorum et curruum species quam
sanctitas angelorum.

8 *I Par. 21, 15 13 Ps. 40, 2 14 cf. II Reg. 24, 16. I Par. 21, 15
17 *II Reg. 24, 17. *I Par. 21, 17 22 cf. I Par. 21, 16 23 *1V Reg. 6, 17

1 committere DF 2 exederent Bml 5 gratiae miserationem BC

9 malitia* B 10 si] sed ut uid. Cml, v 13 liberauit BCmlv 14 sibi scrips*
(ixavova#co oot) ibi av, om.pa 15 dominus uult v 19 domum pav 21 ro-

gare Cml 22 operatur] ortatur Am2, add. in mg~ m2 uel ortatur C hortatur a,
in mg. operatur 23 elyseus C elisaeus E (v)
10*
 148 Explanatio

16. Et fortasse aliquibus perfunctorie legentibus durum

uideatur, quod Dauid ille humilis corde atque mansuetus, qui par-
cebat inimicis, mortem magis populi elegit quam suam fugam aut
famem super terrain, famem uitauit populi, quia grauior morte
etomnibus suppliciis habetur, quam sequitur etiam pestilentia quae 5
caelum contaminat, mortem aceruat. suam fugam non poposcit
propter illud, quia propheta pro populo deprecari poterat, sicut
2 factum est, populus pro propheta interuenire non poterat. scriptum
est enim: si populus errauerit, sacerdos orabit
pro eo. si sacerdos errauerit, quis rogabitio
pro tamen, ubi uidit occidi populum,ipse se angelo ferienti
e o ? et

optulit, ut ipse potius pro populo feriretur. plus est quod nee ipsa
perterritus specie mortuorum gladio se optulit, quam si remissionem
propositae condicionis optasset. in electione itaque rationem secutus
est, indolore pietatem. 15
17. Uide autem do mini gratiam, quod et ipse de proposita con-
dicione deflexit. numquid aliquod miserationis est crimen, quia
plus Fimatur et minus exigit ? qui in remuneration praemiorum sua
promissa custodit, in exactione poenarum praescriptum remordet.
cum irascitur, reum differt, cum miseretur, properat ut absoluat. 20
terret ut corrigat, ammonet ut emendet, praeuenit ut ignoscat.
2 unde et alibi ait propheta de domino calix in manu do-
:

mini uini meri plenus est mixto; uerumtamen

faex eius non est exinanita. ad terrendum plenus
ad feriendum non est exinanitus. plenus erat calix, cum
est calix, 25
mors per triduum mandaretur, sed occurrit .misericordia dei, tenuit
3 manum angeli, priusquam calicem istum exinaniret. ut scias
autem, quia calix poena uel gladius est, audi dicentem:
accipe calicem uini meri huius de manu me a, et

2 cf. Matth. 11, 29 9 *I Reg. 2, 25 11 cf. I Par. 21, 17 22 *Ps. 74, 9

29 *Hier. 32, 12 (25, 1516)
4 pr. famen B populi uitauit si sacerdoa
pav 1011 alt. pro eo am, F
11 se ipse BC
ipsum p
se feriendum pa
12 obtulit Pav 13 obtulit BCpav
remissionem scrips* sermonem codd. av, cf. pag. 149, 24 14 secutus est rationem
Fml 16 de] a Pav 20 in reum pav alt. cum] con D 21 emendes Bml
22 ait alibi p 23 mixto est p 24 exinanita est a, cf. Expos, ps. 118, tractat.
20, cap. 41 27 istum calicem p
 p salmi 37, 1619 149

potionabis omnes gentes ad quas ego mitt am

te, et uoment t insanient a facie gladii, et
e.

calicem irae de manu

ad Hierusalem dicitur ibibisti
domini; calicem enim ruinae bibisti et exina-
5 ni sti, nee erat qui te consolaretur. Hierusalem
mensuram bibit, quae supra mensuram peccauit. ecclesia
christianorum calicem irae exinanire non nouit, sed exinaniuit un-
guentum, propter quam se Christus exinaniuit, ut ubique fragraret.
de manu domini hoc munus accepit, poculum autem mortis ignorat.
10 duos calices lego, unum mortis, alterum uitae. mortis calicem suo
Christus exinaniuit in sanguine et nouum calicem ministrauit, ut dica-
mus : calicem salutaris accipiam, noui calicem testa-
menti, qui in remissionem effunditur pecciitorum. effunditur hie
calix et faex eius non inuenitur, quia mundat omne delictum.
15 18. Diximus quemadmodum in ulciscendo inflectat dominus
commotionem suam; dicamus quemadmodum in remunerando prae-
ueniat nostram precationem et doceamus exemplo. audi ilium ex
duobus latronem dicentem domino : memento
mei, domine,
cum ueneris in regnum tiium. respondit dominus :

20 amen dico tibi y hodie mecum eris in paradise.

adhuc rogabat, ut meminisset sui cum uenisset in regnum, et
ille

dominus iam regnum caeleste tribuebat. quam uelox misericordia !

tardius uotum
precantis quam remunerantis est praemium.
19. Ideo ergo Dauid moderationem tenuit, non remissionem
25 orauit dicens :
domine, ne in ira tua arguas me
neque in. furore tuo corripias me. furor Graece
dicitur et irae impetus, hoc ergo Latinus uoluit exprimere :

3 *Esai. 51, 1718 6 cf. Ezech. 4, 11 7 ci. Cant. 1, 3. Phil. 2, 7 10 cf.

Matth. 26, 39 12 Ps. 115, 13 cf. Matth. 26, 28 18 Luc. 23, 4243 25 *Ps.
37,2

1 potabis Bm2C 2 ut uomant (uoment EmT) ft 3 Jerusalem Bft (v)

iherasalem C 4 ruinae (rfjQ jircboeax;) aav ire (rov &vfjiov) ft irae in mg. a
5 Jerusalem Bft (v) hyernsalem C 6 peccauit] add. et B 7 exinaniuit

scrips* exinanitum codd. av 8 flagraret BCFml fraglaret DEFm2 11 nouo

calice ABCml calicem nouum F nouum B
12 noui excalicem] calix
est ABftav 13 remissione A
17 doceamus (mus in ras.) B docemur ft
(in ras. F) 20 amen amen fta 21 regnum] add. suum v 22 post dominus
add. cum nondum uenisset, ei ftav iam om. ft 27 thymos ABft tymos C
 150 Explanatio

*neque in ira neque in ipso impetu irae arguas me aut corripias cor- .

reptio autem eruditio est; ipsa Graece dicitur naidevou;, de qua

dicitur: beatus homo quern tu erudieris, domine.
2 non enim deus passioni patet, ut irascatur, cum sit inpassibilis ; sed
quia uindicat, uidetur irasci. nobis hoc uidetur, quia ipsi cum &
commotione uindicare consueuimus. plerumque tamen et homines
inueniuntur, cum uindicant, non moueri, sed summa patientia
celebrare uindictam, exercere torment a. cur ergo mireris in deo,
si hoc interdum in homine recognoscas? uindictam autem iram
3 esse supra diximus de die irae. denique usus habet, ut dicamus 10
de quoquam punito, quia iram incidit legum, non quia leguni iram,
sed quia legum seueritatem incidit. sic et alibi de decem plagis
Aegyptiorum ait : m i s i t in eos iram per angelos malos,
id est uindictam; lex enim nescit irasci, sed scit legum minister,
nescit ergo irasci et qui auctor est legum, cui terrendi est uoluntas, is
non puniendi. imitamini ergo, imperatores, exemplum diuinum, ut
in statuendis legibus seueriores, in exigendis suppliciis miseri-
sitis

seueritas legum insolentem restringat audaciam, misericordia

cordes.^
4 principum reos subtrahat poenae. f ecognoscit igitur propheta cul-

pam suam, uidet uulnera, curari postulat. qui sanari uult, argui 20
non reformidat, sed non uult argui in furore, sed in uerbo dei.
uerbum dei sanitas est; sic enim legimus: misit uerbum
suum, et sanauit eos. non uult erudiri in ira, sed in
doctrina, ut si medicum roges, ne secet uulnus tuum, sed
medicamentum apponat. urget medicamento, sed non secat, 25
est dolor, sed non supra mensuram doloris, mordet, sed non
cruentat.

3 Ps. 93, 12 10 cf. cap. 2 extr. 13 Ps. 77, 49 16 imitamini cet.] sig-
nificare uidetur caedem Thessalonicensem iussu Theodosii a. 390 perpetratam;
cf. cap. 43 22 Ps. 106, 20

2 pedeusis a
paydeusis p 4 cum] aut BCml 5 uendicat Cml 8 quur
AmlB Bml
misereris 10 supra om. F de die irae] diem irae B (post longi-
orem ras.) C, om. pav 11 quo quoquam C 12 incidit om. Fa 13 egiptio-
rumJ. lbetom.pav 16immitamini(7 17minstituendisF 18restring*atJ.
19 substrahat Dml 23 ira] uia B 24 seccet p 25 apponatur Bp urguet
A, om. Bp medicamentum p sed non secat] denique p seccat Cml, add.
denique av (ex p)
 psalmi 37, 19-20 151

20. Et&ddidit .quoniam sagittae tuae infixae sunt

mihi. eadem uidetur dicere quae sanctus lob, sed diuersa sunt.
nam etilleait: sagittae enim domini in corpore
meo sunt, quarum furor bibit sanguinem
5 m e u m, cumincipio loqui, conpungunt me. ille

de uulnere sui corporis queritur, hie deplorat animae suae uulnera.

et forte hie agit paenitentiam de peccato, ille causam agit infirmi-
tatis humanae et quasi nostrae inbecillitatis assertor ad remedium
operis auxilium creatoris exposcit. hie igitur precatur, ille patro- 2

lo cinatur, ideoque uehementior huius est dolor, quia animae uulnera

grauiora quam carnis sunt. ille dicit sagittas domini in suo esse
corpore, iste deplorat infixas; illius sanguis bibitur, huius effundi-
tur ; ille conpungitur, hie uulneratur ; ilium manus dei tetigit, super
hunc confirmata est graui pondere; hie animam suam deflet illu-
15 sionibus completam, ille suum corpus ulceribus. manum
esse
autem uirtutem intellegimus puniendi. haec manus regem
dei 8

Aegyptiorum propter Abrahae iniuriam ob temptatam Sarrae

pudicitiam flagellauit, haec manus Aegyptiorum currus et equos
et populos Rubri Maris demersit profundo, haec manus mentem
20 grauauit regis Saul, ut gratiam sui conseruatoris odisset et pro
praeuaricatione caelestis imperil desertus a sociis, interemptis quoque
filiis destitutus, uictus ab hostibus, quo spectaculo nihil est defor-

mius regi, gladium suum in se ipse conuerteret, ne captiuus senex

uiueret et filiis superstes et regno. hanc manum Dauid in se ipso 4
25 expertus et liberis alterius incestum, alterius parricidium deplorauit

et, quod pio patri grauius est suae salutis exitiis, simul obprobria
subolis et pietatis defleuit excidia; quorum alter ad incestum ac-

1 cap. 2021] cf. De interpellatione lob et Dauid lib. I II Ps. 37, 3

3 *Hiob 6, 4 13 Hiob 19,
cf. 21. Ps. 31, 4 14 cf. Ps. 37, 8 16 cf. Gen.
12, 15 sqq. 18 cf. Ex. 14, 28 24 cf. II Reg. 13

10 dolor est Fml 14 hunc] add. manus dei p graui poudere confirmata
est pav 17 . 18 egiptiorum AF 17 habraae AB sarae Cm2p 18 pr. et
om. av, alt. om. p 19 dimersit a 21 interemtis Ami 22 destitutis Cml
23 regi] add. in in se suum av in se om. p ipso BC, om. p 24 pr. et
om. pav et regno superstes Emlav superstitis A 25 liberius Bp 26 sa
lutis (salutiDF) suae pav simul] add. sibiFa 27 soboles^LBml sobolis cet.av
152 Explanatio

census de germanitatis affectu, alter ad parricidium armatus est

studio castitatis. quemadmodum illos in grauissimis criminibus
confinia lusere uirtutum utinam aut ille sororem non amasset aut
!

hie non uindicasset! ad postremum et ipse patriae finibus pulsus

a filio fugiebat hostem quern optabat heredem, metuebat uincere, 5

ne pietatis dispendio uinceretur.

21. Sed forte aliquis dicat, quomodo in parricidio uel incesto
manus fuerit dei, cum opus illud inimici
cognoscamus igitur, sit.

quoniam et, ubi diabolus uulnerat sagittae domini uulnerare di-

cantur. nempe sic legimus, quod, cum in concilio angelorum sanctum 10
lob seruulum suum dominus conuersus ad diabolum praedicaret,
ut ureretur inuidus et humani generis aduersarius laus enim in-
ferioris substantiae uiri condemnatio eius est, qni de statu superiore
deiectus est respondent diabolus, quia non gratis lob dominum
,

ueneraretur qui nutu dei omnibus abundaret. sed mitte, 15

inquit, manum tuam tange omnia quae ha- et

bet; uideamus si non in faciem te benedicit.
et deus potestatem dedit diabolo, ut mitteret manum suam in
omnia quae haberet lob. quibus gestis cum sanctus lob in sua
fortitudine permaneret, quia non est motus lob aut in interitu 20
filiorum aut dispendio facultatum, iterum dominus ad diabolum
dixit inludens ei, quod dissipasset omnia quae habuerat lob, filios
eius interemisset, ipsum tamen nequaquam mouere de uirtutis sta-
tione et ille respondit:
potuisset. quaecumque habet
horn pro anima sua dab it. sed mitte, inquit, 25
manum tuam et tange carnem et ossa eius. et
accepit iterum potestatem, ut mitteret manum suam in corpus eius,
tamen ut animam ipsius custodiret, et perfudit ulceribus sanctum
lob, ubi est egressus a domino, aduertimus ergo, quod manus do-
mini dicatur, ubi est hominis diabolo infestante temptatio, siquidem so

11 cf. Hiob 1, 8 15 *Hiob 1, 11 24 *Hiob 2, 45 27 cf. Hiob

2,67
1 ad] in paracidium B 2 castitatis] add. uide BCv 5 obtabat
AmlBC 7 uel] add. in Bpav incestu BCpav 13 qui 14 est om. v
14 responderet BCml non om. p 15 habundaret a 16 inquid B 17 bene-
dicat 0av, cf. pag. 94, 22 19 alt. lob] add. diu BC immobilis pav 20 in om.

$av (&v tovroig naaiv cet. Hiob J, 22)

 p salmi 87, 20-23 153

et lob manum domini dixit esse quae se tetigerit et sagittas

domini esse memorauit sagittas piratarum : et tradidit,
inquit, in me manus
iniusti. inse itaque absoluit, quia, 4

cum diabolus uulnerat, domini sunt sagittae, (mi uulnerandi per-

5 mis it diabolo potestatem. denique si mandes, ut tuus seruulus uer-
beretur, nonne, etiamsi ab alio adstante caedatur, a te jlicitur
uerberatus? est et ilia ratio, quia dominus ideo dat temptatori
potestatem, ut hominum in temptationibus probetur affectus ideo ;

fit persecutio, ut fides luceat, uirtus excellat, mens interna omnibus

10 manifestetur.

22. Ergo temptatio quasi sagitta penetrat interiora hominis

et quasi gladius dei qui scrutatur interna. gladius autem uerbum
est dei ualidum et acutius omni gladio acutissimo. de quo gladio
tuam ipsius animam per-
audi dicentem Mariae : et
istransibit gladius, ut reuelentur multorum
cordium cogitationes. uerbo enim dei omnia reuelantur, 2

in cuius conspectu nuda et aperta sunt omnia. anima ipsa diuiditur,

medullae interiores cogitationesque manifestae sunt, necullapostremo
est creatura, ut scriptura dicit, quae se a cognitione eius abscondat.
20 ergo uendamus omnia, ut uerbum emamus, ipsum in nostris uisceribus
recondamus.
23. Ipse postremo diabolus testificatur, quia omnia dat homo

quae habet pro anima sua, nee dignum illud pretium totius patrimonii
pro redemptione unius animae confitetur. quid parcimus patri-
25 monio, quod et ipse diabolus uile iudicat pro salute? parum dixi
4

pro salute*; parum esse et pro errore testatur. denique haec 2

omnia, inquit, tibi dabo, si procidcns adora-

u e r i s m e, nee solum diuitias mundi, sed etiam honores et regna
monstrauit. si tanto constat, ut diabolus adoretur, quantum

1 cf. Hiob 19, 21. 6,4 2 *Hiob 16, 12 (11) 12 cf. Eph. 6, 17 14 *Luc.
2, 35 1719 cf . Hebr. 4, 1213 22 cf. Hiob 2, 4 26 *Matth. 4, 9

1 tetigit a 3 in se J ipse ftav 6 ab om. BCfi astante alio Emlav

7 qua temptatori] temptari B
ideo om. F 9 fit om. A persecutio fit EC
fidelis a 14 Mariae] add. symeonem BC(v) 17 uidetur pav (&XQI pegtopov
yvxns Hebr. 4, 12) 19 cogitations BF abscond! t Cm 1 20 ipsumque fij9au
22 ipse] inde p testificatus est B
 154 Explanatio

christianus debet offerre, ut cum Christo resuscitetur ? sed dia-

bolum dimittamus quasi hircum emissionis in desertum; neque
enim fidelis assertor est ueritatis, etsi aliquando transfiguret se
in angelum lucis.
24. Abundant nobis diuinarum testimonia scripturarum, quibus &
instruimur nihil esse in homine pretiosius fide, nullum tantum esse
patrimonium, quod salutis nostrae atque animae pretio conferatur.
fide Abraham patriam suam reliquit et terram et proximos etiam
quos uidebat, et eum quern non uidebat tamquam aspiciens seque-
batur; Moyses fyuoque pretium animae suae maius omnibus Aegypti 10
2 diuitiis aestimauit. quid de uiris sublimibus loquor ? Raab mere-

trix, alienigena ilia de saeculo, tamen animam suam non solum

contemptu omnium quae habebat, sed etiam uitae periculis putauit
esse redimendam, quae exploratores lesu Naue ciuibus suis quaeren-
tibus denegauit et hostes patriae, legates tamen fidei maluit occul- i&
tare quam prodere. non earn minae ciuium, non bellorum pericula,
3 non incendia non suorum discrimina terruerunt. disce, uir,
patriae,
quomodo uerum lesum sequi debeas, quando fe-
disce, christiane,
mina contempsit omnia sua et lesum in figura propter similitudinem
nominis est secuta. unde praeclare Salomon dixit d i u i t i a e : 20
uiri redemptio animae eius. redime ergo animam
tuam. uilis est pecunia, sed fit pretiosa per fidem; uilis est cum
conditur, pretiosa cum dispergitur; sic enim scriptum est: di-
spersit, dedit pauperibus, iustitia eius manet
inaeternum. 25
25. Si igitur talis fueris, ut possis contemnere non solum omnia
tua, sed etiam ipsam -carnem tuam pro iustitia, qua nulla potest
locupletior esse possessio --possessio enim pretiosa homo mun-

2 cf. Leu. 16, 10 3 cf. II Cor. 11, 14 8 cf. Gen. 12, 4. Gal. 3, 68
10 cf. Hebr. 11, 26 11 cf. los. 2 20 *Prou. 13, 8 23 *Ps. Ill, 9

2 hyrcum deserto 3 af fertor C tranfigurat F 5 habundant a

6 instruimus B alt. esse cm. BC 7 praeferatur BmlCm2 8 habraam A
abraam B 10 pretium om. A animae suae pretium pav 11 loquar BCfiav
rahab C(v) Rhaab a 13 periculo pa 16 bellatoram F 18 19 utrwnque .

lesum] deumF 22 peccuniaC 25 aeternum] saeculum saeculi^av, cf. Expos,

ps. 118, tractat. 8, cap. 22 26 non solum om. a 27 iustitia] add. contempne
Bm2 quia BC 28 esse locupletior
 p sal mi 87, 2326 155

dus etsi flumina te superiora concluserint, transis, etsi dederit

,

temptandi tui dominus potestatem, mandat tamen diabolo ut

animam ipse custodiat, secundum quod scriptum est u t d e- :

struas inimicum et defensorem; temptat enim

5 ut aduersarius, defendit ut seruus. scriptum est enim et uolet2 :

tibi un-icornuus seruire. seruit enim qui non ex uoluntate

sua quod optat exequitur, sed ex necessitate mandatis imperialibus
inuitus obtemperat. uide altitudinem Christi, qui retorsit in dia-
bolum malitiae suae pretium. ille nos cogit quod odio habemus

10 lioc facere; non enim quod uolo hoc ago, ut apostolus

dixit, sed quod odi illud facio. retorsit in ilium do-
minus, ut et ipse plerumque non faciat quod uult, sed quod odit
hoc faciat; denique animam quam uult expugnare custodit. nos 3

corruptelam carnis condemnamus et sequimur ut ilia uidua, quae

i5,promissam marito fidem irritam fecit et postea nubere uult, quod
ante fugiebat. ille inimicus est sanctis et defensor adhibetur, quo
amplius puniatur, ut nocere non audeat qui nocere desiderat. et
quanto tolerabilius est amare uirtutes, etsi implere non possis, quam
odisse uirtutes, quibus nocere non possis!

20 26. N on e s inquit, s anitas in earn e me a a

,

uultu ir ae tuae. exposuit nobis hunc locum Esaias i r a t u s :

e s, e t m
nos p e c c a u i u s. qui est tamen irae domini uultus ?
ne forte ille, quia oculi domini super facientes
mala? si enim oculi domini super iustos, quomodo
25 a uultu irae dei infirmatur propheta ? unde et illud considera, quod
ipse Dauid in posterioribus dixit :
quoniam ex omnibus

1 cf. Ps. 41, 8. 65, 6 2cf. Hiob 2, 6 3 *Ps. 8, 3 5 *Hiob 39, 9

8 cf. Matth. 4, 10 10 *Rom. 7, 15 14 cf. I Tim. 5, 12 20 *Ps. 37, 4
21 *Esai. 64, 5 23 *Ps. 33, 17 24 Ps. 33, 16 26 *Ps. 53, 9

1 transis] add. nam av

2 temptanti 3 animam] add. tuam {lav
5 et uolet 6 unicornius AC uniconms B
6 enim om. ft qui] quia ft 7 ex-

sequitur Ev imperalibus a 8 cristi B qui] quemadmodum @av 9 suae]

iptiusBtesteb 10 uo\o]add. bonum BC (Uulg). 12etom.& pluri-
mumque F 15 facit pav iubere Cml 21 esayas B ysai (-y- C) as Cfi
iratus 22 peccauimus] peccauimus, et tu iratus es nobis pav 22 es] add.
inquit Bm2C quis av 26 posteribus Bml
 156 Explanatio

tribulationibus eripuisti me et super ini-

micos meos respexit oculus tuus. sicut enim bona
2 iustorum respicit, ita et peccatorum occulta deprehendit. nisi forte
ad Christum hoc referas, qui ab omnibus a quibus conterebatur
ereptus est, quando se exuit a populo ludaeorum, qui eum frequen- 5

tibus sacrilegiis et cotidianis impietatibus conterebant, et inimicos

suos uocauit ad gratiam, quos oculus dei uidit et amauit. ergo
quia pius est deus, nequaquam est desperandum; etsi irascitur,
ignoscit, etsi percutit, sanat, etsi tradit in interitum carnem, spi-
ritum saluat. noli ergo timere carnis infirmitatem, quia sanctus, 10
cum infirmatur, potentior est.
27. Quid autem est quod ait: non est pax ossibus
meis a facie peccatorum me o rum? quae sunt ista
ossa utrum animae an corporis ? sed non tanta esset doloris cura
?

corporei ubi et anima laborat, cum sancti sit uelle carnem propter 15
animam flagellari, sicut se flagellabat et Paulus, ne eius reprobaretur
assertio.* sunt quaedam interioris ossa hominis sicut et membra sunt

cetera, oculi mentis et nares, sicut lob dixit :

spiritus diui-
nus qui est in naribus meis. sunt ergo et ossa, quibus
2 caritatis quaedam compago formatur. unde et Adam dixit de con- 20
sorte caritatis et coherede gratiae uitae hoc nunc os de :

oss bus meis et caro

i de carne me a, quod apo-
stolus interpretatus ait: s a cr amen turn hoc magnum
est, ego autem dico in Christo et in ecclesia.
Christi autem et ecclesiae sacramentum non carnale, sed spiritale 25
esse quis dubitet, cum bonus quisque in ippo coniugio non carnis,
sed uirtutis decore teneatur et mores diligat in uxore, non usus?
denique audi, quia non secundum carnem loquitur, sed secundum
uirtutem interiorem : non est absconditum os meum

7 cf. Ps. 65, 7 9 cf. I Cor. 6, 5 11 cf. II Cor. 12, 10 12 Ps. 37, 4 16 cf.
I Cor. 9, 27 18 *Hiob 27, 3 21 *Geri. 2, 23 23 Eph. 5, 32 29 *Ps. 138, 15

2 tuus] meus @av (tuus eiiam psalt. Sangerm. et Corbeie ise) 3 iustorum
om. B 4 contemnebatur An& a populo] aplo (= apostolo) B
5 sese DF
13 a facie 22 carne mea om. p 15 laborabat BC 18 narres Cml diuinis

Cml 21 quoherede B 23 interpretans BC 25 et om. DFml 26 esse] est

contagio DmlE 29 interiorem] omnipotentem BCmlj}

 p sal mi 37, 26-29 157

quod fecisti in abscondito. uirtus itaque, non caro est,

quae del patris nouit abscondita.

28. Ergo non est pax animae uirtutibus, quando ante oculos-
nobis nostra peccata concurrunt et offundunt se mentibus nostris.
5 et hoc bene interpretatus est gentium doctor electus in epistula
secunda ad Corinthios dicens et cum uenissemus
: nam
in Macedonian!, nullam requiem habuit caro
nostra, sed in omnibus sumus afflicti; foris
pugnae, intus timores. ilium Macedonum peccata 2

to uexabant; quanto magis propria unumquemque nostrum peccata

perturbant, ut requies nobis esse non possit! grauior aduersaria
nobis culpa est nostra, quae sollicitat otiosos, affligit sanos, con-
tristat laetos, inquietat placidos, exagitat mites, excitat dormientes.
rei sumus sine accusante, sine torquente cruciamur, sine uinculis

is astringimur, sine uenditore seruimus. unde et scriptura dicit: a

peccatis uestris uenditi estig. haec igitur peccata

sunt quae contra nos semper sunt, ut dixit propheta: uendi-
derunt nos et dominantur
nobis. seruus qui uen-
ditur superiore seruitio exit, ut ad dominum alterum migret; nos
20 nee superiorum iugum deponimus et ad noua peccata curuamur.
Unde ingemuit sanctus dicens quonia
29. iniqui- : m
tates meae super po suerunt caput me urn, si cut
onus graue grauatae sunt super me, hoc est: ini-
quitates meae supertransierunt caput meum et supereminent mini,
25 ut sensus meos deprimant; o c u enim sapientis in 1 i

capite eius. et ideo Nabal malus erat et durus, quia sensus

eius malitia et iniquitas obserabant. unde et Abigaeae uerbum

6 *II Cor. 7, 5 16 *Esai. 50, 1 17 *Esai. 3, 12 19 cf. Uerg. Eel. 1, 4Q

21 *Ps. 37, 5 25 Eccle. 2, 14 26 cf. I Reg. 25, 3. 37

1 quod] quae a 2 abcondita F 4 peccata nostra BC offendunt, s. scr.

m. reCf aliter ostendunt A offerant $ 5 epistola codd. av 6 corrinthios A

chorinthios DF 9 timoris Bml macedoniam Cml 11 grauis BC aduer-
sariusav 12 nostra est BC 13 laenos (<:)
exitat Bml 14tortoreav
15 seruimus] uendimar [$av 16 nostris B 91 u nde] add. et pav ingemit p,
add. dauid Bm2C 23 est om. F 26 et (post erat) om. v 27 obserrabant A
obseruabat B
obseniabant (cum longiore ras. ante hone uocem) C obstruebat ^
obstraebant av abigeae a abigate u/ uid. Dml abigaee Dm2 abigae EF
 158 Explanatio

ferre non potuit, sod obduruit cor eius et quasi infirmus occubuit.
2 aut uide ne hoc sit caput, de quo ait apostolus, quia non tenet
illud mente carnis inflatus. hoc autem caput Christus est, quia
omnis caput Christus. hoc est caput, quod per
uiri
conpaginationes et conligationes totius plebis cresc.it in incrementum 5

dei, quia in omnibus nobis per singula membra sua Christus assurgit.

ergo quando ingrauant nostra peccata et talento quodam iniquitatis

plumbeo ad terrena deprimimur, disrumpamus ui n c u 1 1

eorum et abiciamus a nobis iugum-ipsorum,

ut possimus oculos mentis nostrae adtollere et audire dicentem: 10
uenite ad me omnes qui laboratis et onerati
8 e s t s, et ego
i uos reficiam. denique Aegyptum auaritia
onerabat, pecunia uexabat mercatus Aethiopum, sicut scriptum est:
laborauitAegyptus et mercatusAethiopum, et
Sabaim uiri excelsi ad te transibunt. laborauit 15

Aegyptus, antequam cognosceret ueritatem, sed iam non laborat,

postquam transmit ad Christum, secuntur uolentes Sabaei uiri
qui ante fugiebant, quia tenent eos uincula caritatis, quae adamante
fortiora sunt. pulchre et illud Esaiae huic loco aptatur: omne
caput dolore et omne cor in m a e s t t a. ago
in i i

pedibus usque ad caput non est uulnus neque

4cicatrix neque plaga cum feruore. feruet enim
cum dominatur super caput nostrum sese extollens et
iniquitas,
locum occupans, ne eum Christus magister teneat paenitentiae.
non mediocrem uim habent istae iniquitates, si consideres ho- 25
minem ilium iniquitatis, qui uenturus est secundum opera
satanae in omni uirtute et signis et prodigiis

2 cf. Col. 2, 19 41 Cor. 11, 3 7 cf. Zach. 5, 7 8 Ps. 2, 3 11 *Matth.

11, 28 14 *Esai. 45, 14 19 *Esai. 1, 56 26 *II Thess. 2, 910

1 obruit p 2 capud D 3 est 4 Christus om. p 6 quia] add. et Fml

1 quando] add. nos av 8 dirumpamus Apav 9 proiciamus @av (Uulg.)
10 nostrae mentis jtav 12 reficiam uos p egiptum A 13 peccunia BC

pecuniae (uel euexabat) ethiopum A (u in ras.} C aethiopes Bp(av) 14 labor

aegypti $a pr. et om. AJU 15 sabbain (in in ras.) B sabain C sabaym

17 uolentes am.p sabbeiAB sabeiC/9 19esayeysaiae0Z)F 23 capud D
24 nee Fml 27 sathanae aDF
 p salmi 87, 2930 159

mendacibus et omni seductione iniquitat is,

quern cauendum nobis apostolus demonstrauit, quia operationem
erroris accipiet, ut probentur fideles, iudicentur infidi.
30. Merito ergo sub iniquitatibus posito sibi et, quod peius
5 est, suis computuisse compiUruisseet was a facie dicit cicatrices

msipientiae woe, quia leuantem onera iniquitatum tardius remedium

sequebatur. tamen et lob sancto, qui saniem radebat suorum ul-

cerum perfusus ulceribus a pedibus usque ad caput, sanitas est refusa

et Lazarus pauper, qui iacebat ad ianuas diuitis lambentibus ulcera
10 eius canibus, de cicatricum suarum faetore sublatus ab angelis in
Abrahae sinu est collocatus. est ergo in sancto Dauid spes et reme
dium sanitatis, quia non unguentum redolent, sed faetorem
suorum uulnera peccatorum et quia affligitur his atque curuatur
et non delect atur. specta nunc epheborum ali quern lasciuum et
15 egregie libidinosum, qui in stupris uitam suam exigat, more illius
diuitis in bysso et ostro iacentem atque epulantem cotidie splen-
dide, cui natent pauimenta uino, tegatur humus floribus et spinis

cooperta piscium incensis diuersorum thymiamatum odoribus tri

clinia compleantur, quemadmodum se beatum putet et bene se
20 olere iudicet, cum grauk atque diuturna animae suae uulnera
gerat et corruptum sanguinem fluat, nullum tamen faetorem suae
cicatricis accipiat. obstructas caeno nares habet nee potest dicere:

spiritus diuinus qui est in naribus meis. ideo

diues ille remedium salutis inuenire non
potuit, pauper inuenit; de-
25 nique alter apud inferos in supplicio, alter in requie.

3 cf. II Thess. 2, 11-12 5 cf. *Ps. 37, 6 7 cf. Hiob 2, 7-8 9 cf. Luc.
16, 2022 17 natent pauimenta uino] cf. Cic. Phil. 2, 41, 105 spinis cooperta
piscium = Quint. 8, 3, 66 23 *Hiob 27, 3 25 cf. Luc. 16, 22

1 mendaci DFml mendacii Fm2 et} in DF 3 infidi] infideles Fa

4 posito sibi] positus fiav 5 computuisse (jiQooa)eaav) Bm2 compotuisse A
compatuisse BmlC corruptas esse fiav 1 radiebat Cml 9 ianuam fiav,
cf. cap. 37 10 fetore codd. foetore a latus /? 11 abraae B in] et Fa

et] in v, om. p 12 fetorem codd. foetorem a, item lin. 21 14 expecta/J effe-

borum a 15 exigit Cml 16 bisso cottidie BC 19 olere seDEmZF

20 cumque pav 22 obstructas] add. enim B (in ras.) Cpav ceno AC (s. I.)
coeno av, om. Bfl
 160 Explanatio

Inuenit ergo perpetuae salutis remedium etiam sanctus

31.

propheta Dauid, qui faetcre sibi animae suae uulnera fatebatur et

a facie insipientiae. suae conputruisse sibi cicatrices proprias loque-
batur. sed est et insipientia, quae per stultitiam praedicationis cie-
dentibus salutem afferat. refugit ergo propheta euangelico iam spiritu 5

sapientiam istius mundi qua non cognoscitur deus, quae tegit sua

2 uulnera, non reuelat ad dominum melior igitur insipientia quae

oculos habet, ut uideat ulcera sua, quam sapientia quae non habet.
et ideo insipientiae suae obtutu ammonitus spiritali tantus rex
afflictum se miseriis protestatur, ut remedium possit paenitentiae i(v

repperire, quod ludas, aui agrum de iniquitatis mercede possedit,

repperire non potuit.
Miseriis, inquit, affl ictus et cur uatus sum
32.

usque ad finem, tot a die contristatus ingredielar.

usque in quein finem se dicit esse curuatum: utrum legitimum in 15
finem paenitentiae aut amplius, ut mystice intellegamus, usque
ad Christum qui finis est Icgis, qui se passus est lapidari, passus est
corpus suum rnortuum
uulnerari? scd nullum faetorem paeni-
2 tentiac, sed odorcm
gratiae uulnera ilia redolebant. denique non
tabes mortis de uulnere eius, sicut hominum ceterorum, sed fons 20
et s a-
uitac scaturiuit aeternae, ut scriptura nos edocet dicens:
liet aqua cum delectatione de fontibus salu-
taris. exiliuit ergo de uulnere aqua, ut nos biberemus salutem;
bibent o nines peccatores terrae, ut peccata de-
ponant. uide singula. miseriis afflictus est Christus, ut beatos 2&
faceret homines qui erant in miseriis constituti. nemo miserum
eum qui sit iustus appellet, quia ipse dixit: uos nemo faciet

2 cf. Ps- 37, 6 4 sq.] cf. I Cor. 1, 21 11 cf. Act. 1, 18 13 *Ps. 37, 7
17 cf. Rom. 10, 4. loh. 10, 31 sqq. 19, 34 20 cf. loh. 19, 34 21 *Esai. 12, 3
24 Ps. 74, 9 27 *Esai. 33, 1

1 etiam exp. Bm2 2 fetere codd. foetereo 3 cacatrices B 6 sapientie

Bml recognoscitur/9 quae] qua v te*git# 9monitus 11 reperire
BmZCftav 1 2 reperire Cjtav 1 4 ad] in pav (Uulg.) 1 5 se dicit 16 finem
om.pa 16aut]utBa ut]etBCmlpa mistice^ intelligasa 171egis
est v lapidari] uerberari v (cf. loh. 10, 31-32) 18 uulnerari] lapidari v feto-
rem codd. f oetorem a 19sedom.v odorem] add. uero omnem v 20 de
om. BC 21 aeternae] add. uulnere Bml 22 saluatoris fiav 23 exiluit B
25 miseriis] misteriis plena p 27 appellat $
 psaimi 37, 3133 161

mi s e r o s, curuatus est ille, ut nos erigeremur; contristatus est

ille, ut nos laetificaret, secundum quod scriptum est: si enim
ego contristo uos, et quis est qui me laeti-
ficet nisi qui contristatur ex me? qui contristatur 3

5 eigo ex domino lesu Christo ipse laetificat Christum et ipse laeti-

ficatur a Christo. ideo ergo et nos non perfunctorie satisfaciendum
a, nobis esse cognoscimus. curuemur usque in finem, id est non
solum Christo fidem, sed etiam passionum nostrarum perseuerantiam
deferentes, et gaudeamus in passionibus nostris, sicut et Christus
10 gaudebat in passionibus suis. quas ille suscipiebat pro seruulis suis,
hie ergo finis, ut adimpleam,
nos subeamus pro domino, 4

inquit, quae desunt tribulationum Christi in

carne mea pro corpore eius, quae est ecclesia,
cuius sum factus minister, uidemus quid nobis
15 suscipiendum sit, qui ministerium sacerdotale suscipimus, ut non
solum pro nobis, sed etiam pro ecclesia domini sustinere fortiter
passiones. corpcris debeamus. Dauid autem addidit et animae pas-
siones.
33. Denique ipse ait quoniam a a mea c o m-
: mm
20 pleta est inlusionibus et non est s a nit a s in
carne mea. incur uatus sum et humiliatus sum
nimi s, r ugieb am a g emitu cor dis mei. et ante
te .0 mne d e s ider ium meum et g e mit u s me u s non

est ab s c onditus a te. cor meum conturb a turn

25 est et deseruit me fortitudo mea, et am en ocu- I

lorum me or urn non est me cum. aduertimus igitur la-

borem animae maiorem esse quam carnis. denique quibus anima 2

inlusionibus compleatur intellege, eo quod in temptationibus dia-

bolus ei uideatur inludere et insultare quasi grauiter laboranti.
4
30 Symmachus tamen ait lumbos ,
in quibus seminaria sunt gene-

2 II Cor. 2, 2 9 cf. Col. 1, 24 11 *Col. 1, 2425 19 *Ps. 37, 811

30 Symmachus Ps. 37, 8 (habuit at yvai)

5 letificetur Bml 1 curuemus F 8 christi Bml 10 suis (ante nos)

om. F12 desunt] sunt AB desunt in ras. C 14 uideamus BC 15 susce-
pimus {lav 17 addebat & 19 et ipse DF mea om. Bml 23 te cm. Bml
28 ullusionibus Ami 29 uideatur ei F grauiter quasi B 30 simmachus A
simmacus D symmacus F ait] in BCml, del. Cm? lumbos] add. dixit BC
LXIV. Ambros. pars 6. Petschenig. U
 162 Explanatio

rationis humanae. unde praeeinctos lumbos habere te praecipit sa-

pientia del, ne tua castimonia resoluatur. denique ut scias, quia

in lumbi? sint libidinis commotiones quae plerumque excitantur
a diabolo, quando contendit dissipare membra Christ! et facere
membra i u s
meretricis, e c c e, inquit, f o r t in 1 u ni- i t udo e 5-

3 b i s et uirtus eius in utero. in lumbis uiri semina

sunt, in utero autem feminae. inludit ergo diabolus in his,
ut faciat adulterium incestum fornicationes. et idco qu i

fornicatur in corpus suum peccat, non extra cor

pus, prinium quia infirmatur caro, quae in libidinibus diffluit et 10
non seruat moderamina castitatis, deinde quoniam seminaria, qu;;e
debent suboli proficere procreandae, inquinamentum corporis, non
4 fructum posteritatis operantur. illae itaque dicuntur inlusiones,
fortasse quod in his corporis aestus sine coitus celebritate frequenter
inludat. unde bene Septuaginta uiri animae inlusiones dixerunt 15.

eo quod diabolus affectus alicuius inludens in uanum studeal

uires elus effundere uirtutemque uacuare, resoluere fortitudinem.
5 ideoque alibi ait: et renes mei
resoluti sunt. in quo
nos etiam beatus confirmat apostolus, quod nyn inlusiones animae,
non carnis infirmitatem metuere debeamus, quia et animae et cor- 20.

poris nostri Christus est uirtus, qui curat aegrotos quasi medicus,
confirmat inualidos quasi omnium fortitude, denique e t s i
foris homo noster corrumpitur, sed renc-
uatur interior de die in diem.
His itaque animae inlusionibus fatigatus incuruauerat 2*
34.
et humiliauerat se nimis sanctus Dauid, non quo iniquitatibus

superponentibus se supra caput eius, ut diximus, locum daret aut

1 cf. Luc. 12, 35 4 cf. I Cor. 6, 15 5 *Hiob 40, 11 8 cf. Matth. 15, 19
I Cor. 6, 18 15 cf. Ps. 37, 8 18 *Ps. 72, 21 19 cf. II Cor. 12, C 10
22 *II Cor. 4, 16 25 cf. Ps. 37, 7 26 cf. Ps. 37, 5 et cap. 31

1 praecepit 3 sunt v commotiones libidinis DF exitantur R

6 uiris semina sunt] seminans
p 8 adulterum A fornicationes scripsi
fornicationis codd. fomicationem av 10 in del. Cm2, om. av ctefluit aFml
difluit Fm2 12 soboli codd. av 13 illae] inde pav 14 hiis E cohitus BC
15 LXX a A LXX DEa 16 afflictis aliquibus a 17 eius] eonun in rat.C
uirtutem (cm. que) a 19 non om. Bml amae Bml 21 est om. BO
22 ualidos @a 25 hiis E 26 nimis cm. p 27 super C daret om.
 psalmi 37, 3334 163

inimico cederet, qui in posterioribus doeet ei non esse cedendum

dicens :
quanta maligne operatus est inimicus
insanctis tuis! et gloriati sunt qui oderant
tein medio festi tui. posuerunt signa sua
ssigna et non cognoui sicut in uia supra sum-
mum, quasi in silua lignorum securibus con-
ciderunt ianuas eius. inimicis meis, inquit, signa iniqui- 2
--
tatis suae supra summum ponentibus quod est summum nisi
caput tuum, ubi sensus sunt, ubi Christus est sapientia ? ego non
10 cognoui, id est non adquieui, non his consensi et meae sententiam
cogitationis adiunxi. unde et alibi non cognoui : uerbum
nequam declinantes et a me malignos non
cognoscebam. denique cum omnia nouerit Christus, pec-
catum non cognouit; cognoscit enim quae sua sunt, id est quae
15 uirtutum sunt, non quae flagitiorum. ideoque scriptura tibi dicit: 3

cognouit dominus qui sunt ipsius, iniquis autem

dicit: discedite a me, quia non noui uos, et per Hie-
remiam locutus est dicens sicut agnus ductus sum ad
:

immolandum et nesciui. quomodo nesciebat quod futu-

20 rum ante praedixerat ? sed nesciui, inquit, cogitationes eorum, mali-
tiam eorum, nolo scire quae sanguinis sunt; denique non c o n-
gregabo conuenticula eorum de sanguinibus.
deleo iniquitates eorum et memor non sum, nolo scire quae remis- 4
surus adueni. non cognoui ligna quae ardeant nee quae in aceruo
25 lignorum sunt posit a uel stipulam uel faenum, ut citius ea nutri-
mentis suis flamma consumat. ilia uolo scire quae maneant, ut
fructum suae mercedis accipiant. ilia uolo scire quae supra funda- 5

2 *Ps. 73, 36 11 *Ps. 100, 3-4 12 *Ps. 100, 4 13 cf. II Cor. 5, 21

16 *II Tim. 2, 19 17 *Luc. 13, 27 18 *Hier. 11, 19 20 cf. Ps. 55, 6
21 Ps. 15, 4 23 cf. Esai. 43, 25 24 cf. I Cor. 3, 12

1 credendum ABmlp 3 oderunt Cmlp 6 consciderunt av (conciderunt

etiam B teste V) 1 inquid C 8 quid pav 10 non post est om. a sen-
tentiae C 11 alibi] alibens B, add. babes pav, cf. pag. 176, 21 15 tibi om. pa
17 hyeremiam B y(i-)heremiam CDF ieremiam E (v) 18 sum] est B 20 in
quid B 23 et: deleo Bav eorum om. BCpab 25 all. uel] ne ut BC nee ft
fenum ABpv foenum a ut om. BC 26 consummat B
11*
 164 Explanatio

mentum aedificata sunt, ut meliorentur, non quae in uia, ubi oa

diripiant transeuntes. ilia uolo scire quae uitis sunt, ilia certa
ligna
quae ferant fructum, non quae in fasce collecta ad incendium prae-
parantur; id est: non sum illis arbiter et socius quae caduca sunt.
non ergo societas alicuius rei, sed societas criminosa in culpa est. 5

35. Qua ratione autem non cognouit in infructuosis et fragilibus

gloriantes ? quia malis operibus et iniquitatis suae securibus euer-

tunt animae fidelis ingressus et crudelibus factis findunt piae mentis

uestibula, ne per ea possit Christus intrare. debet autem unusquis-

que portas suas et ianuas custodire, ut, cum uenerit Christus et 10
pulsauerit,dicant ministrae potestates quae praeeunt et praecurrunt :

tollite portas, principes, uestras, et eleua-

2 mini, portae aeternales. uere principes qui se bene
rexerint, ut in animas eorum Christo ingressus sit. simile quoque
illud est spiritushabentis potestatem
Salomonis : si 13

ascenderit aduersum te, locum tuum non r e-

linquas, quia cura mitigabit delicta magna.
diligentia et fides superiorem locum tenent, inferiorem per-
enim
ascendat ad te bona diligentia, quae insidias excludit ini-
fidia. ideo
mici et aufert peccatum, ne malitia potestatem habentis nocere 20
3 possit. in Canticis hanc uidit Ecclesiastes malitjam sub sole, hoc
est in hoc mundo, unde et subsolanum locum hunc scriptura me-
morauit. sub sole ergo uidit, non supra solem, ubi pax angelorum
est uel sanctitas caelestium potestatum. aut forte sub sole iniqui
tatis dixit; malitiae enim diabolus praesidet, uirtutibus Christus. 25

1 cf. Ps. 88, 42 3 cf. Matth. 13, 30 10 cf. Luc, 12, 36 12 *Ps. 23, 7
15 *Eccle. 10, 4 21 cf. Eccle. 6, 1 .
10, 5

1 meliorarentur DF 3 non] add. ea fiav fasces av 5 in culpa]

mala DEm2F et
mg. a, BCmlEml
om. 6 autem om. Bml 8 scindunt BCpav
9 earn C 11 potestatis Bml praemunt ABml pereunt D 12 prin-

cipis Bm2Cm2 uestri BC 13 ueri Bm2 14 XPC (= christus) Cm2F

Christus a simele Bml 16 relinquere ABCml relinque Cm2 (an noli relin-

quere?) 17 qui B mitigat AC mitigauerit B delictum BC 18 enim

diligentia a inferiorem] add. uero B perfidi ft 19 exclndat BC 20 au-
ferat Cm2 21 hanc uidet Ecclesiastes inCanticis v uidit (ttov) scripsi uidet

codd. v
 psaimi 37, 34-37 165

itaque ut uinceret spiritum potestatem habentis, quam ad tenipus

accepit, incuruabat se in oratione Dauid ceruicem sicut circulum
flectens et humiliabat in precibus; oratio enim se humiliantis
nubes penetrat et elementorum alta transcendit, ut Christo ap-
5 propinquet.
36. Et rugiebat a gemitu cordis sui. rugit qui gemitum solum,
non uerba exprimit. haec est ergo ilia praeclara oratio, quando in-
terpellatpronobis spiritus gemitibus inenarrabilibus,utuas electionis
hie est gemitus quern non despicit deus, qui non despicit
asseruit.
to aeruum iuniorem orbatum patre nee uiduam, si effundat loquelam.

37. Gemitum ergo ante omnia signum spiritus sancti apostolus

ponit, ut legimus. denique custodiamus animae nostrae ianuas,

ne multiloquii securibus scindatur nostrae confessionis ingressus.
nihil insolens etsuperbum nostro ex ore procedat nee securim le-
15 uemus aut malleum, quae non intrant in ecclesiam domini. claude
ianuas, cum oras, ne se ingerat spiritus nequam, ut ibi peccatum extor-
queat ubi lucrum uolumus pietatis adquirere. qui sic orat, non est a 2

domino gemitus eius absconditus. denique Petri sancti gemitus et

cognitus et exauditus est, quando fleuit amarissime; utique non
20 lacrimae amarae, sed amarus qui eas fundebat affectus. in ipso
perfido Achab gemitus inuenisset gratiam,nisi manens inuidia cumu-
lasset offensam. non enim perfunctorius gemitus praedicatur, sed

2 cf. Esai. 58, 5 3 cf, Eccli. 32(35), 21 6 cf. Ps. 37, 9 ? cf. Rom.
8, 26 8 cf. Act. 9, 15 9 cf. Ps. 37, 10 cf. Eccli. 32 (35), 17 13 cf. Ps.

73, 5-6 It cf. Ill Reg. 6, 12 (7) 15 cf. Matth. 6, 6 18 cf. Ps. 37, 10
19 cf. Matth. 26, 75 21 cf. Ill Reg. 20(21), 27

1 ediceret (pr e 8 1.) A diceret BC spiritum] chn to B haoentem

ACv habenti* B 2 incurua ; BCml 6 rugit <m. a 8 inennarrabilibus a
10 effundant loquelam 12 denique] loquelam gemitu (gemi-ns Cm2).
Ergo ante omnia signum quod mimicus ponit non recipiamus quale signum
anti xps (antechristi Bml) ponet (ponit Cml) ut legimus. Deinde (sic) a (uerba
Gemitum ut legimus pro spuriis habeo) 13 multiloquiis Bmlfia multilo-
quis Bm2, add. quasi DEm2Fa 14 nee] ne BCfiav 15 maUium Bml 16 ia-
nuam BCpav, cf. pag. 159, 9 164 10 ut] add. et BCav 18 petn sancti petri
BCml sancti petri Cm2 sancti petri sic sic Petri (om. sancti) a sic sancti Petri v

20 afectus B 21 acab niuenisseDF 22 perfunctoris B

DF
 166 Explanatio

qui habet conuersionem; scriptum est enim: si conuersus

ingemueris, saluus eris.
38. Constituamus etiam ante dominum omne desiderium
nostrum, quid est desiderium ? bonae enim rei legi desiderium: de-
siderio desideraui manducare hoc pascha uo-5
biscum, et: ceruus desiderat ad fontes aqua-
ru m. puto autem, quod is qui paenitentiam gerit, qui se affligit,
2 non bona sua debeat, sed commissa sibi enumerare peccata. de-
nique uersiculis illis, ut arbitror, hoc docemur, quibus ait: deus,
uitam meam nuntiabo tibi, posuisti lacrimas meas 10

inconspectu tuo. non enim quasi innocentem uitam an-

nuntiat, ubi lacrimae funduntur, quae solent legationem suscipere
pro delictis. nisi forte sic intellegamus, quod, etsi innocens quisque
sit,securus esse non possit, cui sint aduersus grauissimos hostes
cotidiana certamina et ideo et ubi laeta lucet conscientia, tamen 15
3 pugna lacrimabilis. iuxta hos ergo uersiculos concupiscentiam
possumus accipere magis quam desiderium; &u&v/u,lav enim Grae-
cus posuit, concupiscentia autem et desiderium eni &v/ila dicitur,
sed concupiscentia et de bono et de malo dicitur: concupiuit
et defecit anima mea in atria ^dom in i pro bono, 20
in lege autem aliter: nam concupiscentiam nescie-
bam, nisi lex diceret: non concupisces, utique
4 pro malo. denique subiecta nos doceant, quia occasione accepta
peccatum per mandatum operatur omnem concupiscentiam in
hominis affectu. possumus tamen sic accipere: ante te omne 25

desiderium pono hoc est tibi manifesto quae impetrare desidero,

,

ut ad seriem petitionum, non ad iactantiam referendum uideatur

esse uirtutum;iactantia enim insolens etiam in integro, deprecatio
etiam in peccatore laudabilis.

1 *Esai. 30, 15 3 . 25 cf. Ps. 37, 10 4 *Luc. 22, 15 6 *Ps. 41, 2

9*Ps. 55, 8 9 19*Ps. 83, 3 21 Rom. 7, 7. Deut 5, 21 23 cf.Rom. 7, 8

5 hoc pascha manducare {lav 9 deus] dauid 13 etsi] si et (et s. I.) A

14 aduersus] add. se BC grauissimi hostis Bm2C 15 alt. et] haec pav, eras.
B, om. C ubi laeta lucet scrips* ubi letali cet (cet s. 1.) ACm2 ubi letalis BCrnl
licet laeta sitpav 17.18 Graeca Lattnis characteribus code. 20 deficit BCml
23 subiecta nos] subiectaneos B 29 etiam] autem av
 p sal mi 37, 3740 167

39. Addidit etiam hoc propheta, quia, cum cor suum contur-
batum sit, deseruerit se fortitude sua. magnum periculum, si cor
exagitetur, quo credimus ad iustitiam. sed tamen ut in magnis
periculis aegritudinum, si dolor sentitur et sensus eius expri-
5 mitur, remedium salutis cstenditur dolere enim tolerabilius
est quam non dolere; aliud enim uiuificationis adhuc ma-
nentis insigne, si doleas, aliud supremae mortis indicium, si

nullus sensus doloris sit ,

ita et cor salutis signa demon-
strat, quando causas suae perturbationis agnoscit. denique 2

10 turbatum est cor Dauid aduersus Nabal hominem pestilentem

et gratiam repperit. occurrit Abigaea, quae mitigaret commo-
tionem indignationis et sanctificationem benedictionis acciperet.
at uero Nabal duro et rigido corde uerbum uxoris ferre non potuit
et obstupefactus obriguit, mortem incidit.
i:> 40. Quae autem prophetam deseruit fortitudo, utrum carnis
an mentis non utique desperanda sanitas nam u i r t u s
? si carnis, ;

in infirmitate perficitur. de quo non mediocriter

disputauit arbiter et proeliator quidam luctae mentis et corporis,
sciens temperare utriusque certamen, ut restringeret carnem, si
20 cerneret fortiorem, ne in lege peccati captiuam duceret mentem.
reuocabat itaque carnem, uirtutem autem mentis iungebat; sic ad
coronam meruit peruenire. ergo, quod dicit propheta, si carnis 2

fortitudo deseruit, mentis fortitudo praeualuit. quodsi fortitu-

dinem mentis accipimus deseruisse, non mirum si in grauissimis
25 temptationibus corde turbato putat se homo mentis suae fortitudine
deseri. ipse te doceat dicens : fortitudo me a et laudatio

1 cf. Ps. 37, 11 3 cf. Rom. 10, 10 10 cf. I Reg. 25 15 cf. Ps. 37, 11
16 II Cor. 12, 9 18 cf. Rom. 7 20 cf. Rom. 7, 23 22 cf. Ps. 37, 11
26 *Ps. 117, 14

1 hoc am. pav cum om. BCmlp cor suum] cursum Bml 2 se om.
Bml 4 sentiatur p 5 tollerabilius A 6 est om. BF et adhuc Bm2
1 suppremae AE subpremae BCml 11 et] nee ex ne Cm2 reperit DFav,
add. dum ftov abigae ACm2DF abigaa E 14 obriguit] add. et pa et in v
18 preliator Cm2v breuiator ABCmlfia quidam scripsi qui dum ABCmlp
qui Cm2av luctam Aa 19 temperabat av 20 legem aav 21 utique DF
menti v et sic DF 22 quod] hoc p 25 mentis suae (in ras. m2) deseri (in
ras.m?) fortitudine C deseri mentis suae fortitudine. ft 26 deseri am. B laus
Car (Uulg.)
 168 Explanatio

mea dominus. dominum

ergo quaerebat et ideo, ne deseri
mereretur, saepius putabat esse quaerendum et, sicubi fluctu-
3 abat, putabat se esse desertum. sic apostoli excitant dormientem,
ne obdormiret sibi, non quia eum obdonnisse credebant sic Heli-
seus, ut superiorum utamur exemplis, u b i e s t, inquit, d e u s 5
He a e ?, non quo putaret absentem, sed quia praesentiam eius
1 i

in beneficiis requirebat. sic Hieremias sequebatur ut medicum

dicens : sana me, domine, et sanabor; saluum me
fac, et saluabor. non laboraui sequens post te.
4 sic
requirebat eum in Canticis canticorum et rogabat 10
ecclesia

Hierusalem, ut suscitarent dilectionem; quaerebat ut inueniret,

filias

quem sua dilectione retinebat nee umquam sentiebat absentem.

sic ergo et Dauid non querebatur a Christo se esse desertum, sed

iudicabat illo praesente se non posse turbari.

41. Denique ut scias de Christo magis intellegendum, addidit: 15

et lumen oculorum meorum non est mecum.
quod est uerum lumen omnium nisi Christ us, de quo lohannes dicit :

eratuerum lumen quod inluminat omnem ho-

minem uenientem in hunc mundum, quia ipse est
qui inluminat et corporis oculos et mentis obtutum? rogemus 20
ergo, ut semper nobis suum lumen infundat et semper nobiscum sit,
sicut erat cum Dauid. et ideo audebat dicere :
quoniam apud
te fons uitae et in lumine tuo uidebimus lu-
2 m e n. ille certe quasi propheta magnum uiderat lumen; nobis ln-
cerna eius luceat, ne possimus errare, et lucerna uerbum est, sicut 25
uerum lumen est uerbum quod to turn inluminat mundum. denique
lucerna pedibus meis uerbum tuum, domine,

3 cf. Matth. 8, 2425 5 IV Reg. 2, 14 8 *Hier. 17, 14 . 16 10 cf.

Cant. 3, 5 io *Ps. 37, 11 18 *Ioh. 1,.9 22 Ps. 35, 10 27 *Ps.

118, 105

2 esse 3putabatom.0 3exitant 4eliseusO& 6

helye F quo] quod pav 1 hyeremias B yeremias C ieremias add. eum v ,

ut om. p 8 saluum me fac] salua me Bpa 9 sequens om. v 11 ierusaiem

Bp iherusalem C 17 quod] qui BCml quis p Christus] add. iesus pav
17 et yog. 169, 2 ioannes Bav 22 aput BmlDF 23 te om. Eml, add. est fiav
24 uiderit p
 psalmi 87, 40-42 169

et lucernam iliam etiam propheta, quaerebat, non lanternam, sed lu-

cernam. lucernam Johannes inuenit et demonstrauit, cum lanterna
persecutor aduenit et demonstrauit; lanterna enim clausum babet,
non liberum lumen, lumen ludaeorum quasi lucerna sub modio a

:> uel faces sub uelamine; potest uideri, sed non uidetur. nos autem
reuelata facie gloriam domini speculamur aeternam, ut ad eius ima-
ginem a gloria in gloriam per spiritum sanctum reformemur. uenit
ergo persecutorum turba cum lanternis et ideo inclusam lucem
uidere eorum oculi nequiuerunt; uenit cum facibus, quae plus habent
10 in fumo caliginis quam splendoris in lumine. denique facibus mor- 4

tuorum cadauera ardere consuerunt. sibi ergo ludaei iam ferebant

incendia, qui persequebantur salutis auctorem. uenere cum armis,
significantes armis se perituros esse a Romanis usque ad excidium
totius ciuitatis et templi, qui pacem domini recusarunt.
15 42. Amid
proximi mei aduersum me mei et
appropinquauerunt et steterunt et proximi
mei a longe steterunt; et uim facieb ant qui
quaer eb ant an imam me am et qui inquir eb ant
mala me a lo cuti sunt uanitatem et dolum tota
20 die meditab antur. ego autem uelut sur dus non
audieb am et si cut mutus qui non a per it o s su-
um, et / act us sum si cut homo non audiens et non
hab ens in ore suo increpationes. uidero qui sint, 2
mini in primo praecipne isto .uersiculo
qui argute ista discutiant.
25 domini uidetur tenenda sententia, quia in temptationibus inimici

2 . 7 . 9 . 12 cf. loh. 18, 3 4 cf. Matth. 5, 15 6 cf. 11 Cor. 3, 18 15*Ps.

37, 1215 25 cf. Matth. 10, 36

1 ilium Bml laternam Cm2DEm2Fm2av sed (et ft) lucernam om. av

2 alt. luceraa ft, add. autem illam av cum 3 demonstrauit om. ft la-

ternaCav 3 et demonstrauit om. a laterna Cm2av lucerna ft 4 alt.

lumen Fa, om. cet. v iudeus Cm2(v) 5 fax DFa fax (x inras.) \ cis (exp.) E
uidere aEv uidetur scripsi uidet codd. av, o/. Erpos. ps. 118, tractat. 14, cap. 9
6 dei B teste b 8 laternis Cm2DEm2Fav inclusam] odd. in eis^av 10 fa*ci-
bus D 11 cadauere B consueuerunt DFav 13 a om. ftav exicidium C
19 mea] mihi Bml ftav dolos Cml 21 qui om. F. aperiens DF aperuit fi-

24 arguite Eml
 170 Explanatio

fiunt hominis etiam domestic! eius. hoc ergo sanctus Dauid pure
atque sincere et dolenter fatetur. uerus enim dolor est et interioris
cordis confessio, quando enumerantur omnia quibus secreta mentis
uiscera amarissimo conpunguntur affectu et domestico felle exacer-
bantur. deplorat igitur propheta ab amicis se et proximis inpugna-
3 turn, a quibus utique non inpugnari debuit, sed iuuari. quod utique
cum sancti lob querimonia concurrit, quia et ipse arguebat tres illcs

reges consolatores malorum, qui maiora ei inferebant certamina,

cum ad consolandum eum amicitiae gratia conuenissent quod ;

utique cauendum est nobis. consolatio enim mitis debet esse, non 10
aspera, quae magis dolorem leniat, feruorem mitiget quam com-
4 motionem excitet. certe ipsius corporis medicina nos doceat, quae
feruentibus uulneribus molliora medicamenta consueuit adhibere,
quibus dolorem alleuet. ideoque fouentur primo uulnera, post se-
cantur, ne offendat ipsa durities et incisio uulnus exasperet. quanto is
igitur magis cauere nos conuenit, ut, cum uenerimus ad consolandum,
non facile, non perfunctorie loquamur! septem diebus tpcuit lob,
tacuerunt amici nee locuti essent, nisi lob dolore prorupisset in
5 uocem. quaerendum est enim unde incipias, ne in ipso sermone offen
dat consolatio tua; etiam taciturnitas ipsa medicina est et uelox 20
in sermonibus magis uulnerat. quid miraris si alterum uulnerat,
cum quia ex multiloquio peccatum
frequenter ipse uulneretur,
non fugit? etenim medicus medendi tempus expectat, ut digestis
si

aegritudinibus medicinae subsidia deferantur, ne acerba adhuc

et inmatura, ut asserunt, aegritudo curationis remediis reluctetur 35
et beneficium sentire non possit, quanto magis explorare nos con
uenit, ut oportune a nobis medicabilis sermo procedat, qui non
6 accendere luctum, sed lenire uideatur! uis urget doloris, premitur

7 cf. Hiob 16, 2 sqq. 17 cf. Hiob 2, 13 20 cf. Prou. 29, 20 22 cf.

Prou. 10, 19

1 homines BCmla 2 enim] etiam F 4 afectu B demestico A 8 ei

om. ft 10 mittis C esse debet ftav 12 exitet B 13 molliora 14 quibus

om. ft 14 alleuat ft 17 perfunctorie] iterum add. non facile ft 19 enim
est ft 21 sermone Ami 22 uulneretur] se (sese a, om. BCml) uulneret
BCftav qui EC 23 effugit ftav .ut]m Bml 24 acerua BCml
2o sentire] inuenire ft possis B 27 opportune av medicinalis ftav 28 li-

nire B urguet cc
 p salmi 37, 4243 171

cor mulieris afflictae, quae inmaturo obitu maritum amisit aut

filios: quid properas, cum te ilia non audiat, nisi deferuescat

dolor? saepe lites de consolationibus uidimus excitatas. uenisti

ut doleas, non ut litiges. ordo sermonis ipse quaerendus est, ne
a peccatum apud deum incurras, dum desideras hominem eonsolari,
4
ne dicenti tibi: audi haec et alia multa quae nihil prosint, [et]

respondeat : audit e, consolatores malorum, ne in

luctu alterius certamen garrulae disputationis inducas, ne non ac-
cedas, cum oporteat, ne accedas et durior sit tuus sermo. denique
10 quid dicatur de talibug, doceat te sanctus lob: simul mi hi
uenerunt temptationes grauissimae, circum-
dederunt me considerantes. fratres mei d s- i

cesserunt a me, cognouerunt extraneos magis

quam me; amici mei nmi seri co r de s facti i

15 sunt. hie ergo naturalis est sensus etiam sancti pro phetae Dauid :

queritur se ab amicis inpugnatum, a proximis destitutum.

43. Sed ne mysticus quidem abhorreat pietatis affect us, ut
pro angelis dixerit,qui praetendunt timentibus dominum,uteripiant
eos de temptationibus quas ferre non.possunt. quomodo ergo longe
20 stant qui ad adiumentum sunt attributi? eed non illi se separant,
sed qui urgetur temptationibus putat eos longe abesse, quos propius
cum illi iuuandi tern-
sibi adesse desiderat, et arbitratur dissimulare,

pus nutu sui imperatoris expectent, qui athletam suum, quo glo-
riosius uinceret, diutius certare praecepit.
et uidetur hoc magis
25 sequentibus conuenire, quia angelis protectionis excubias relaxan-
tibus insidiabantur inimici, quaerentes in anima eius inuenire quod

7 *Hiob 16, 2 10 *Hiob 19, 1213 18 cf. Ps. 33, 8

1 affiicta A quae om. BCml iam mature obito BCml 3 dolor]

add. properas non uenisse BC, noui
si
de] cogitas de tw ras. Cm2 uidimus
om. BC (in textu) in mg. add. Cm2
, exitatas B 4 ne] nee Fml 5 do-
minum /? 6 dicenti] dicatur alt. et om. av 1 respondeat] add. tibi BC$
S garulae B dicesserunt DF
12 insidiantes v 15 est 8. ras. Cm2 Dauid]
add. est ABml dum Bm? est dum C ut $av 16 queratur BCmlpav ini-

micis ut uid. Amlv 17 misticus BmlCDF in misticum Bm2 19 possent

Ev, fort, possint longe om. Fml 20 ad om. AmlCml 21 urguetur ABm2
urguentur Bml urgentur Cml proprios BCml 23 exspectent A adletam
B adletham C gloriosus Cml
 172 Explanatio

noceat. tune enim potestas illis grauioris temptationis permittitur,

cum culpa animae grauior repperitur. unde habes illud in libro
Eegnorum regis Achab ad Hcliam dictum, quando eum propheta
uehementer increpauit et mortem ei denuntiauit: inuenisti,
3 inquit, me? et respondit Helias : i nu e n i, qu i a f c c i s t i 5.

malignum in conspectu domini.

uides ergo, quia

regibus non temere uel a prophetis dei uel a sacerdotibus facienda

iniuria sit, si nulla sint giauiora peccata in quibus debeant argui.
ubi autem peccata grauiora sunt, ibi non uidetur a sacerdote par-
cendum, ut iustis increpationibus corrigantur 10
44. Tamen Dauid in hoc loco dicit quod nihil inuenisse ui-

deantur, et ideo inimici eius uanitatem locuti sunt, quoniam nihil

quod pro ueritate loquerentur inuenerint. aut certe quia, etsi
peccaui, tamen peccata mea paenitendi dolore purgabam; in quo
illi cum dolo mecum
loquebantur, ut me obiurgatione confunderent i.>

et a conuersione reuocarent et uide ne hoc magis senserit, quaesisse

.

illos mala eius, Fed, cum uellent accusare, praeuentos, quod uulnera

sua ipse patefecerit sui accusator existens, et ideo uim accusationis

eorum esse tenuatam, locutos autem ueri uana, quae confesso
culpam iam nocere non possent. 20
Exclusi igitur a criminationis inuidfa dolum adhibebant,
45.
ut insurgerent inquit, mihi et insultarent, quo me stimularent ad
,

aliquam commotionem; quorum ego dolum uidens uelut sur-

dus non audiebam . considera uim sermonis. non dixit

quia simulabam non me audire quae dicerent ,

sed non audiebam 2*

4 *III Reg. 20(21), 20 9 ubi cet.] manifesto designat increpationem suam

in Theodosium (a. 390); cf. Epist. 51 12 cf. Ps. 37, 13 18 cf. Prou. 18, 17
19 ueri uana] cf. Uerg. Aen. X, 630 sq. 23 *Ps. 37, 14

2 reperitur {lav 3 ad] ab a helia A elia B elya C eliam E(v) helyam F

4 increpuit BCml 5 inquit] quid in AB(ia s. I. m2) C (in ras. m2) a helyas
CF elias E (v) 7 timere Bml dei om. F 9 grauiora om. a sunt am. F
11 in hoc] adhuc ABCml ad hunc locum Cm2 12amici0 17 quod] quo
niam pav 18 patefecerat pav 19 annullatam pav locutus AmlBCmlp
ueri] est uera p fuisse av uana om. & quia p 20 culpa p nocere
iam av posset p 21 diabolum p adhibeant F 22 et mini v quo me]
cum p simularent Ami EC uel stimularent . /. Cm2 23 dolo Cml ueludC
25 quia] quod EC
 psalmi 37, 43-45 173

dixit etquod intentione mentis uocem loquentis excluderet nee ape-

riret ossuum sicut mutus. beatus qui potest tantam habere uir- 2

tutem, ut lacessitus non irascatur, commotus se nolit ulcisci.

inimici hoc agunt, ut prouocent ad iracundiam, maledicunt, ut
5 maledicamus, criminantur, ut crimen retorqueamus, conuiciantur,
ut excitent nos ad uicissitudinem contumeliae. unde praeclare
Petrus de domino lesu in epistula sua posuit, quia cum m a 1 e-
diceretur non maledicebat, cum pateretur
non comminabatur. ad eius similitudinem atque ima- 3

10 ginem iustus suae uitae cupiens instituta formare accusatus tacet,

laesus remittit, dissimulat lacessitus et non aperit os suum, ut
ilium imitetur, qui sicut agnus ad uictimam ductus est et non aperit
os suum cum
posset habere quod referat, magis uult silere quam
et,
dicere. enim dominus lesus uere cum accusaretur tacebat et
ipse 4

15 cum percuteretur non repercutiebat. denique percussus respondit:

si male locutus sum, testimonium perhibe
de malo; si bene, quid me caedis? uide quemad-
modum quasi uere infirmus et quasi is, qui se uindicare non posset,
puerili quodam loquebatur affectu. ita ergo et tu, si habeas quo
20 redarguas arguentem, melius tacebis, ne redarguendi uicissitudine
commotionem tuam prodas; melius est enim dissimulare iniuriam
quam, cum redarguis, uindicare. bonus mutus qui loqui male nescit, 5

cuius ex ore crimen exire non nouit. hie est mutus uere beatus, qui
cum dominus dat mihi linguam eruditionis,
tacet intra se loquitur:
25 quando oporteat me dicere sermonem talia loquebatur intra se .

Zacharias, cum ommutuisset, et uere, quia loqui ei non profuerat,

ne loqueretur ommutuit et ut loqueretur exauditus a Christo est.

7 I Petr. 2, 23 12 cf. Hier. 11, 10 16 *Ioh. 18, 23 24 cf. Esai. 50, 4

26 cf. Luc. 1

1 et om. pa intentionem B loquentes Cml ne F 3 Jasscessitus

Cml lascessitus Fml ulcissi C 4 maledicant Cml 5 benedicamus
AmlBCml criminentur Cml conuinciantur C 6 exitent Bml uiscissi-
tudinem C 1 lesu] add. xC epistola corfd. av 9 eius] add. ergo BCpav
12 est om. Bftav et] sic ftav aperuit Cftuv 13 possit CmlEav mauult ft
14 uere om. a 15 dum A 17 uidetis B 18 uere] uir fta is] uir DP
19 afectu B 22 . 23 motus codd. a 23 exire crimen F 24 eruditionis] add.
ut sciam v 25 quando] quomodo v 26 obmuruisset et 27 obmutuit Cftav
 174 Explanatio

denique scripsit quod Christus exaudiret et uocem recepit quam

Christus indulsit et gratiam adiunxit quam ante non habuit, ut
e prophetaret eum cuius mandatis ante non credidit. quid de domino
omnium uirtutum cum mulier Susanna nee sexus infirmitate
loquer,
turbata, quibus ad periculum mortis cognouit addictam, uocem
se 5
emiserit ? accusabatur et tacebat, ducebatur ad mortem et silentio
se tegebat, ne nudaret pudorem. intra se tamen loquebatur deo,

qui earn magis audiuit tacentem, quae si uoluisset loqui forsitan

non esset audita.

46. Et tu ergo, qui proposuisti satisfacere pro delictis domino 10

leo tuo, illi soli interiore corde te purga, ilium contuere qui potest
peccata diluere. adiuuat te qui putauerit arguendum. denique
cum malediceretur Dauid et eius dux Abessa eius iniuriam uellet
ulcisci, dixit ad eum Dauid: dimitte ilium, ut male-
dicat, quoniam dixit illi dominus, ut uideatii
hu militate m meam et retribuat mihi dominus
bona pro maledicto hoc. uides igitur, quod a conuician-
tibus adiuueris, ut dominus audiat te et peccatum tuum remittat.
2 nam cum ipse accusator tuus esse debeas et coacerbare flagitia
teque ipsum offerre supplicio, quomodo negare obiecta desidera* ? 20
paenitentia patientiam quaerit, patientia mitigat delicta magna.
quomodo irasceris aliis tuae ipse reus conscientiae ? quomodo com-
moueris, cum debeas esse miserabilis? qui arguitur et, quod est
amplius, a semet ipso, curare debet sua uulnera, non alterum uul-
nerare. nemo alium uulnerando se sanat. medic e, cura t e 25

ipsum. medicus, quanto magis reus prius curare se debet!

si

3 confiteris peccatum tuum et medicum profiteris alienum: etsi

4 cf. Susanna (Dan. 13) 35 sqq. ia *IIReg. 16, 1112 25 Luc. 4, 23

1 audiret BC 2adiuncxitC anteaF 3 ecura (en in ras.) B, am, A

antea 5 quibus] cum B (in ras.) Cav uocem] add. non Cm2 6 ccu-
sabantur Bml alt. et am. v 12 adiuuet BC 13 alt. eius] ut eius BCml, om.
{lav iniuriam] add. rex BCml regis pav 14 ulcissi C dicit BCDF
16 retribuet BCml 17 maledictio Bml 18 remittat peocatum tuum
10 tuus] tu uis(in ras. )B tuus (us in ras.)C tuiv .
esse om. debeas] delicti B
et om. B& coacerbare scripsi coaceraare codd. av 23 debeat /? curabilis /?

et in my. a 27 medicum] add. te &av profiteris] add. in a confiteris in />

 psalmi 37, 4547 175

uedtatis est quod retorques, temporis non est.

peccatori ;

enim dixit deus: quare tu enarras iustitias

mea s ? tisurpasti tibi ut de lege arguas, qui contra
legem ipse
quid lacrimarum tempus amittis ? quid concertando uanos
stetisti.
5 sefmones aut audis aut loqueris, cum tibi scriptum sit: non
accipias auditum uanum, cum legeris in euangelio pro
omni sermone otioso iudicium esse subeundum? etsi alius lo

quitur, tace, etsi alius conuiciatur, aurem tuam obstrue.

Dauid tacendo uicit aduersarios suos et, quia sicut mutus
47.
10 factus est, uocem recepit, quia conuersus ad dominum loquebatur
dicens quoniam in te, domine, speraui; tu e xau-
:

dies me, do mine deus me us. quia dixi: ne ali-

quando e xultent in me inimici mei. uide singula.
tacebat Dauid, loquebantur inimici, prouocabant ut aliquid et ipse
15 loqueretur. dicebant: audiamus uocem tuam intra se ille tacitus ,

loquebatur: quid opus est ut ista audiant quibus prodesse non

possunt ? in te, domine, speraui, tibi soli loquor, tu audi qui exau-
dire potes. a te semper poposci, ne aliquando exultent in me ini
mici mei, quia, etsi peccaui, tu peccatum dimittis, etsi ego cecidi,
2t tu resuscitas, ne habeant unde exultare possint qui peccatis lae-
4
tantur alienis plus enim adquisiuimus qui plus peccauimus,
.

quia beatiores facit tua gratia quam nostra innocentia. habeimu

hunc pensum
et in libro Michaeae prophetae noli gaudere :

super me inimica me a, quia cecidi, sed re-

2ft s u r g a m. non est grauis infirmitatis ruina, si non sit etiam uolun-
tatis studium ab ea non surgendi. habe uoluntatem surgendi prae- :

sens est qui faciat ut resurgas.

1 Ps. 49, 17 5 *Ex. 23, 1 6 cf. Matth. 12, H6 11 *Ps. 37, 1617
23 *Mich. 7, 8

2 enaarras AC 3 usurpas pa arguis Cml 4 fecisti pav 1 in iudi

cium $ 9 aduersarius P.ml 11 sperui C 12 me om. B (teste b) C(t
quando DFa 16 isti F qui* B qui F 17 loquar ^ 19 qui 20 ex-
sultare Ev 22 quia] qui Bml gratia tua F 23 librum ABCml mi-
cheae(-e) codd. (a) 24 sedj si (i in ras.) F 25 infirmitas B si] sed D
desit ^ 26 ab ea non surgendi om. BC eo non om. p pr. resurgandi v
habe surgendi om.
 176 Explanatio

48. Dixit ergo Dauid in corde suo, petens ut exaudiretur a

domino et ut non exultarent in eum eius inimici, petens etiam
ut in conuersionis suae proposito permaneret, ne, dum propositi
sui gressus quasiquidam pedes suae animae commouentur, in eum
aduersarii superba et magniloquentiae plena loquerentur, ut fa- 5

ciunt qui insultare desiderant. tamen, etsi moueatur ut homo,

>

paratum ad flagella se dicit, ut uel supplicio soluat errorem. etsi

cessent flagella domini, se tamen dolore proprio memorat flagellari,
ut non inueniat culpa quod damnet, quam bona confessio prae-
uenerit. hoc est ergo quod ait: et dum commouenturio
pedes mei, in me magna locuti sunt, eo quod tarn
prompti sunt ad insultationis ludibria, ut in commotione pedum
meorum paratam habuerint magniloquent iam. uel certe sic:
dum commouentur pedes mei, putantes quod caderem, superba
iam et magniloqua sunt locuti. 15
49. Sed tamen quia ipse in posterioribus paene motos pedes
suos dixit, ne quid oriatur hinc scrupuli, considera hie doceri nos
affectum paenitentiae, ibi opinionem eius erroris excludi, quod
diuitiae et successus prosperior flagitiosorum nos mouere fcon de-
beant. consuetude autem elocutionis in diuinis huius- 20
scripturis
3 modi repperitur. sic enim et alibi : dum conuerteret do-
minus captiuitatem Sion, facti sumus sicut
consolati, quamquam sanctus non in ostensione uerborum,
sed in uirtute spiritus probari se uelit. sensus ergo nobis spectandus
est semper, quern etiam ipsum frequens translatio ex Hebraeo 25
in Graecum, ex Graeco in Latinum attenuare consueuit.
50. Ad omnia itaque superiora pulchrum remedium, quod in
flagella paratus est et offert se domino, ut quae placuerint deo

4 cf. Ps. 37, 17 7.8 cf. Ps. 37, 18 10 *Ps. 37, 17 16 cf. Ps. 72, 2
21 *Ps. 125, 1 23 cf. I Cor. 2, 4 27 cf. Ps. 37, 18

2 et om. 5 superbi BCmlp ploni p 6 tametsi av 1 dicat BCml

8 essent AmlC 9 bonajpena/? poenaa confessio om. Ami BCml ^a 10 dum
om. a cum mouentur a 11 tarn] cum A (s. I. m2) EC (s. L m2) 12 promti
BC ut eras. A, exp. C 13 si Bm2 16 tamen om. a 17 scripuli Bml

hie] hinc B 18 affectu AC 19 flagitiorum BCml 20 locutionis v in

om. a 21 reperitur CDFav si Ami enim et] etenim DF 22 syon cod.d.

.26 atenuare AB
tenuare Cml
 p salmi 37, 48-51 .177

flagella sustineat. elegisse quidem lego sanctum Dauid flagelli genus

quod aequanimiter sustineret, sed elegit, quia de tribus ei condi-
cionibus eligendae unius necessitas mandabatur. ubi autem non 2

mandatur, ad omnia paratus est del seruulus, seu corporalem aegri-

r> ludinem subeat seu fugam a facie inimici siue obitum filiorum,
quos non timet praemittere, quia recipere potest inperterritus.
nam est sciens, quod, si hie fuerit punitus supplicio temporali, leuare
in futurum perpetuae possit poenam aerumnae. rogat ergo, ut
recipiatur petitio sua et castigetur ipse, ut recipiatur; c a s t i
ga t

10 criim dominus omnem filium quern recipit.

seruulum tuum uideas peccata propria confitentem
51. Si
ultro se poenae, inflecteris, ignoscis: et de domini
offerre
miseratione diffidis? iudex ipse, cui non licet in plurimis
causis a gladio temperare, quia legibus seruit, potest tamen lu-
15 crum donare poenarum, et tu adhuc trepidas, quid a legum domino
et misericordiae auctore deposcas, cui lex uoluntas est et donandi
ius, si tamen tu petas tibi tua peccata donari nee consideres honores
tuos aut erubescas amicos tuos, ne dignitatem tuam flexisse uide-
aris ? amicus dei, propheta dei, rex ab ipso electus deo et unctus 2

20 in regnum spontaneus offerebat nee erubescebat, et tu

flagellis se
erubescis ? non ista uerecundia multum tibi opitulabitur, cum ad
iudicium dei ueneris, sed pudoris te istius paenitebit, cum in con-
spectu non solum hominum, sed etiam angelorum et omnium
potestatum caelestium constitutus coeperis peccata propria non
25 negare. quomodo excusabis, cum tanta commiseris? piaetendes
condicionis infirmitatem, quia nemo sine peccato. respondebitur a

tibi: debuisti ergo agere paenitentiam; dederam remedium, cur

refutasti ?* subtexes pudorem, quod honores tuos erubueris. dicet :

si tu erubuisti me coram amicis tuis, et ego te erubescam coram

1 cf. II Reg. 24, 1214 9 *Hebr. 12, 6 10 cf. lac. 2, 23. Sap. 7, 27
2} cf. Matth. 10, 33

1 sustineant Cml non lego Cm2 dauid sanctum ft 2 ei om. av con-

ditionibus codd. av 4 est om. ft 5 fuga B 7 es t scripsi et cold, av
12 cognoscis (ex as) B et ignoscis ft 13.pluribus F 16 deposcat Cml
17 putas DF ibi A ne F 18 nee ft deflexisse ftav 20 nee] et non /
21 non] ne BC nee ft multum ista uerecundia av 25 praetendis BCmlft
23 conditions codd. av 27 ergo om. ft 28 dicam et BCml dicet et Cm2
23 tuis] meis ft erubescam te ft

LXIV. Ambros. pars 6. P e t s c h e n i <r.

 178 Explanatio

patre meo qui est in caelis. disce uerum esse quod scriptum est, quia
est uerecundia adducens peccatum. Dauid in
conspectu suo dolorem suum ponebat, ne umquam obliuisceretur ;

Dauid iniquitatem suam ipse pronuntiabat; Dauid de peccato

suo,non de opibus cogitabat; Dauid non erubescebat sua recenserc 5

peccata, ne de his erubesceret in meo iudicio constitutes: et tu

4 erubescebas ? non esset hodie in requie seruulus meus lob, si eru-
buisset tres illos reges amicos suos, non ipse Dauid, si erubuisset

delicta propria confiteri. ergo quia non erubuit mihi sua aperire

peccata, nee ego erubescam ei mea secreta reserare. et quia uterque 10

eorum non erubuit factorum suorum pretium in mea ponere pote-
state, meo se iudicio uoluntatique eommittere, nee ego de talibus
seruulis erubescam, ut appellem amicos qui meam studuerint facere
5 uoluntatem. ideoque quoniam illi ante in maerore, nunc in con-
solatione; tu quia in deliciis, nunc in suppliciis. chaos inter ucs 15

magnum ut neque illorum ad te gratia nee tua ad illos possit

est,

poena transire. audis ergo quid dicat Dauid? audi, dum tibi cor-
4

rigere et emendare permittitur; si hie emendaueris, illic requiesces.

non te dulcia mundi et saeculi huius amoena delectent; graue
fel uomere consuerunt. non ille iocunda quaerebat posit us in 20

regno, qui eligebat mortem sanctorum quam uitam flagitiosorum.

52. Inimici, inquit, mei uiuunt et confirmati
sunt super me et multiplicati sunt qui o derunt
me inlque; qui retribuunt mala pro b onis de-
tr aheb ant mihi, quoniam sub s e cut us sum iustir 25
t i a m. sed quanto ille inlustrior qui cotidie moriebatur, ut populum
suum uiuificaret, et corpus suum mortis uulneribus offerebat,
2 sicut ipse ait: in mortibus frequenter! mors enim

2 *Eccli. 4, 21 (25) cf. Ps. 37, 18 4 cf . Ps. 37, 19 8 cf. Hiob 2, 11

13 cf. loh. 15, 14 15 cf. Luc. 16, 26 22 *Ps. 37, 2021 26 cf. I Cor.

15, 31 28 II Cor. 11, 23

3 suum om. B 6 iis av EG

in] et in B
8 non] neemeo] medio
(tov 9 peccata aperire C 11 fe (-e 0) torum
13 apellem Cp AC
15 ca-
hos C 16 possit poena] pena ualeat /J 17 dum] turn p 19 huius saeculi^

huius] add. et B amoena] sed amara pa graue] add. enim av 20 uomere]

mouere BO (s. scr. m2 uel uomere) &av ilia 21 qui] add. potius v
23 ederunt B 26 illustrior ille v populos BCpv 27 pr. suos v, om.
 psalmi 37, 5154 179

honesta redemptio uitae est etiam decoloris aut innoxiae firmamen-

tum, exitus autem mortis in manu uitae; et ideo malebat apostolus
cotidie mori, ut uitae suae meritum comprobaret; scriptum est
enim : non laudes hominem in uita sua. qui enim
5 uiuunt moriuntur, qui moriuntur resurgent, propior ergo saluti
est, qui moritur ut resurgat, quam ille, qui uiuit ut moriatur. quis 3

est autem qui cotidie moriatur nisi qui mortem domini lesu in sua
carne circumfert, ut omnia ei peccata moriantur? confirmati
autem et multiplicati sunt inimici Dauid in hoc saeculo; sed non
10 idoneum firmamentum nisi eius, qui confirmatur inChristo. denique
confirmantur in saeculo, qui oderunt iustum inique; non ergo
illi

iustum odium, sed iniustum, cum odissent inique.

53. Sed uide distantiam. in posterioribus ait: qui ode-
runt me gratis, hie habet: qui oderunt me inique.
is sed ibi ex persona Christi, hie ex persona sua; ubi ex persona Christi
loquitur, gratis odio habetur, ubi ex sua, inique. homo enim potest
uni alicui uulneri non patere ut puta iniustitiae intemperantiae
inpudicitiae aliis,
autem uulneribus patet; in Christo autem nulla
causa esse potuit, qua peccati alicuius potuerit uulnus accipere
20 inmunis a culpa et integer a delicto atque inmaculatus a uitio. sunt
autem qui putant utrumque psalmum ex persona Christi esse

decursum, qui pro nostris peccatis satisfiebat patri. hie ergo dicebat
se appetitum contra iustitiam, illic contra gratiam.

54. Et bene addit, ut probaret se iniuste appetitum:

23 qu o ni a m
subsecutus sum iustitiam. quanta uis
uerbi m
huius sylkbae adiectione, ut subsecutum se diceret
4

4 *Eccli. 11, 28 (30)? 7 cf. II Cor. 4, 10 13 Ps. 68, 5 14 Ps. 37, 20

25 *Ps. 37, 21

1 decol(-ll- DF)a,ns ft obnoxiae Bm2 innoxia /J 3 uerba scriptum est

enim usque odexi a nobis pag. 182, 8 in a legunlur post septcntrionelfapJ. ps. 39,
cap. 23 init.; adnotalum in Emgm2: hie deest scriptura quattuor columellarum,
quae transposita est in psalmum 39 4 in uita sua om. AB 5 uiuunt UsCm2
pr.ut moriantur Cm2 morientur av qui] add. autem Cm2 alt. moriuntur Its
Cm2 ut resurgant EC resurgunt proprior BDF salutis v 1 autem
om. Dml moritur av 10 in] a Fa 16 hodio B 17mulnerari Fml
utpote a iustitiae B 19 quia Lml 22 satis faciebat Cm2pav 24 addidit
Ea 26 cuius EC unius {lav sillabe cDF
12*
 180 Explanatio

iustitiam, non secutum !

propior est enim qui subsequitur quam
ille qui sequitur et subpar quam inpar et succcssio heredis magis
quam accessio nuncupatur.
55. Et tamen, quamuis subsequatur iustitiam, non suae uir-
tutis putat esse, sed gratiae caelestis, si non deseratur a Christo, o

eoque orat inpensius dicens: ne derelinquas me, do mine;

deus me us, ne dis cess er is a me, hoc est homines :

me dereliquerunt, amici mei inpugnarunt dilectum sibi, prcximi non

appropinquauerunt. fugiebant me quasi mortuum et abcminati
sunt, quia peccata mea desideraui tibi confiteri, quia flagellis tuis 10
me optuli uulnerandum, quia elegi cicatrices uulnerum super
2 epulas regum et iactantiam potestatum. tu solus non me derelin
quas, tu adhaereas seruulo tuo, qui de terra suscitas inopem et
de stercore erigis pauperem. tuo comitatu fultus frequentiorem
me ambientibus populis aestimabo. conputruerunt quidem cica- i:>

trices meae, sed adhuc tuorum uerberum desidero cicatrices, quae

sanatis uulneribus obducuntur, ut postea nullum ulcus appareat.
3 bonae triumphalium uulnerum cicatrices, quibus uictores huius
terreni proelii gloriantur: quanto inlustriora uulnera, quae pro
fide et no minis tui gloria uidentur excepta! ista est cicatrix quae 20
caelum aperit, regnum adquirit, inmortalitatem inuenit. haec
est ergo, fratres, cicatrix beata, quoniam beati qui lauerunt stolas
suas in sanguine suo. sic coepit stola esse gloriae caro mortis, in
qua et Paulus ante periclitabatur electus dei, nisi petisset se liberari
de corpore mortis huius, ut legimus. ^;>

56. Et ideo qui sumus in hoc corpore mortis oremus, ne bonus

ille dilectus dei nos medicus derelinquat, quern patriarcha Dauid

6 Ps. 37, 22 89 cf. adnot. ad pag. 182, 13 13 cf. Ps. 112, 7 15 cf.

Ps. 37, 6 22 cf. Apoc. 22, 14 24 cf. Rom. 7, 24

1 proprior B 2 superpar DF 3 actio B 8 mei om. BC impu-

gnauerunt ftav dilecto A 9 appropinquarunt fta
proximum ftv abho-
minati ACfi 10 desideraui confiteri] desideraui tibi confiteri et confiteri B
tibi aperire desideraui, tibi (et v) confiteri fiav 11 obtuli BCfiav cica-

tricis Bml 12 me non Cfiav 13 haereas Cfiav 14 commitatu B fretus

pav 15 mam bibentibas B 17 sanitatis Bfi (con: Fm2) hulcus a

20 accepta BC 21 apperit C 22 ergo est ft ergo, fratres, est v fratres

om. fia 27 medicus nos ftav

 psalmi 37, 54-57 181

ne a se discederet precabatur. ipsi nos committamus parati curari

quo uelit medicamento. nemo dicit medico corporis sui quemad-
modum curandus. nouit medicus quae singulis uulneribus medi-
sit

camenta conueniant, cuius ulceris putredo ferro sit amputanda,

5 ne in totius corporis serpat exitium. si dixerit medicus medicinae 2

genus, quo curari aeger debeat, et ille fastidiat, discedit medicus

et aegrum relinquit. uide eum, qui curari uelit, omni genere medico

adquiescentem, adtende ordinem. aperit primo uulnera sua medico

et dicit: curame, sed rogo ne in ira tua, quia non sustinent duram
4
KI medicinam infirmitates meae medicina Christi correptio est;
.

coiripit enim dominus quern uult conuertere. ideo et Paulus ad

medicum dicit :
argue obsecra increpa. non ergo recusat
curari qui petit argui, sed leuari uult poenam, ne iracundia ar-
guatur et impetu irae corripiatur.
15 Et uide processum. primo petit argui, postea, quod maius
57.

est, corripi. deinde non solum confitetur peccata sua, sed etiam
numerat et accusat; non uult enim sua latere delicta. nam ut febres,
cum in alto sunt, non queunt mitigari, cum foras erumpunt, spem
afferunt desinendi, ita peccatorum morbus dum tegitur inardescit,
20 si confessionibus proditur euaporat. et ideo iustus accu-2
sator est sui in principio sermonis, priusquam
contagio ulceris serpat intrinsecus; grauat enim conscientiam me-
moria delictorum, nisi medicina poscatur. et si differt medicus, aeger
offerre se debet, ut citius secetur, sicut offerebat se Dauid in fla-
25 gella domini dicens: redde mini duplicia peccata, dummodo hie
uindices; noli me deserere, noli auertere a me
faciem tuam, noli
dedignari atque horrescere faetorem uulnerum meorum. et lob 3

seruulus tuus percussus erat ulcere a pedibus usque ad caput et

12 II Tim. 4, 2 13 cf. Ps. 37, 2 20 *Prou. 18, 17 25 cf. Esai. 40, 2

26 cf. Ps. 26, 9 27 cf. Hiob 2, 7

1 parati] add. ad curandum Bm2Cv quo uelit curari BCpav 4 ferro

amputanda] forsitan putanda ft 1 delinquit Bml derelinquit Bm2Cv
9 duram] ueram Bfta 13 leuare AC ne] add. in fiav iracundia] ira pa
17 enumerat Cm2v latere sua @av 18 cum om. Cmlfia sunt] site &
sitae a, add. et BC erumpant CmJ eruperint /9a 24 seccetur Cmlft (corr.

Fm2) 26 faciem tuam a me Cjtav 27 orrescere a fetorem codd. foe-

torem a 28 seruus a
 182 Exnlanatio

remedium suae sanitatis inuenit, licet illud uulnus uirtutis fuerit,

istud erroris. faetebant uulnera quae medici curare non possent,
locutus es, domine, mysteria.sacramentorum tuorum, manifestasti
uenena serpentis et solius sennonis tui medicamento serui tui
curata sunt uulnera, quia tu eum non deseruisti ; et me no n 5

4 derelinquas, domine, ne discesseris a me. ho

mines me dereliquerunt, quia sordent illis uulnera mea, quae pietati
tuae putaui esse reseranda. illi dicunt: exi a nobis, quia peccator
es tu, discede, ne nos polluas. tu autem, domine, curas et non

pollueris, adiuuas et non contaminaris, quia deus salutis es, domine, i o

et manus tua non perdere, sed sanare consueuit*.

58. Compleuimus psalmum etiam cum eius interpretatione

uersiculi, quern Graeci nonnulli codices, sed non omnes habent

Latini. nam a^te responsorium proximum uersiculus est: et
p/oiecerunt me si cut mortuum abominatum, 15

hoc est reddebant

illi
qui mini mala pro bonis. sed tu n e d e r e-
linquas me, domine, ne discesseris a me hoc
enim sequitur id est: tu ne derelinquas, qui mortuum faetentem
,

2 curare consuesti. denique habemus hoc in euangelio : nam cum

uenisset ad monumentum Lazari et dixisset:o
tollite lapidem, ait Martha: iam faetet, qua-
triduum enim habet. respondit ei: nonne
dixi tibi, quia si credideris uidebis gloriam
dei? et clamauit Lazarum et sanus exiuit. cre-
damus ergo et nos, ut de uulneribus nobis adquiramus medicine m >:>

salutis et futuram gloriam.

5 *Ps. 37, 22 13 uersum ilium nusquam alibi reperias nisi in uersione

Arabica, ubi legitur in haec uerba: respuerunt me dilectum, quasi mor-
iuum abominandum, el clauis conjixerunt corpus meum Maurini
14 *Ps. 37, (ante) 22 16 Ps. 37, 22 19 *Ioh. 11, 38-44

2 fetebant codd. foetebant a 3 misteria ADF 5 destruxisti B (x s. I.)

Cml non derelinquas me v 8 putant a; c/. pag. 180, 9sqq. reseranda
BDm2Fb reserenda cet. ajj, 9 nos om. a 10 polluaris Fml salutis] add.
meae v 15 abhominatum Cmlp 18 ne] non BCfl fetentem codd. foe-
tentem a 19 consueuisti DF 21 fetet ABfr foetet a quatriduanum BCmll
quatriduanus est enim av 22 nonne] non BFb 25 nobis] nostris $av
 p salmi 37, 57-38, 1 183

59. in orationibus igitur et obsecrationibus, cum dolcre et

lacrimis exigenda paenitentia est, ut illam gloriam del uidere mere-
amur. neque te moueat, quod luctus, dolor, commaceratio corporis
grauissimae passiones sunt;etsi grauissimae uidentur,tamenindignae
5 sunt huiusmodi passiones ad superuenturam gloriam, sicut testis
est apostolus Paulus. non pigeat ergo nos hie leuiora deferre, ut 2.

ibiplena laudis et gloriae possimus adipisci, pro temporalibus labo-

ribus perpetua praemia reportantes per dominum lesum, cui laus,
honor, gloria, perpetuitas a saecub s et nunc et semper et in omnia
10 saecula saeculorum. amen.

EXPLANATIO PSALMI XXXVIII.

Titulus: In finem pro Idithun; canticum ipsi Dauid.
1. In superiore psalmo expressa forma paenitentiae est; in
hoc sequenti patientiae forma signatur. quern psalmum Dauid
is scripsit et Idithun uiro disciplinis leuiticis et sacerdotalibus erudito
canendum arcam domini seriem psalmorum pangendi
dedit, qui ante
ergo qui a non Idithun scripsit hunc
sollertissimus praecinebat.

psalmum, sed propheta Dauid et Idithun uiro canendi perito

psallendum dedit, ideo sic inscriptus est titulus. denique etiam 2

20 in saecularibus scriptis alii erant qui scribebant, alii qui in scaena

uel cantica uel comoedias uel tragoedias canere consuerant. et

4 cf. Rom. 8, 18

5 testis] add. ubique EC, tibi @av 6 ferre 8 cui] add. est BCv
9 honor] add. et Fml 10 amen om. C, add. contuli BC add. Finit. psalmus
XXXVIT. Incipit psalmus XXXVIII AB Explicit de ps XXXVII Incipit titu
lus (om. /?) de ps XXXVIII C?

praescribunt: Psalmi (In psalmum v) XXXVIII enarratio av

12 *Ps. 38, 1 15 cf. I Pan 16, 42 .

25, 1. 3. 6 cet.

12 tytulus F, cm. C, add. dominus adiuuet BC in finem om. DF idi-

thum B (av) iditum C 14 paenitentiae a 15 idithum BF (av) ydithum
0, item infra 15 . 18 uero AC 16 archam CDF psalmorum seriem
BCfiav 17 solertissimus codd. praeter F, av 19. tytulus est Fml 20 cena
CmlDFml scena cet. av 21 commedias C consueuerant^lm2ar
 184 Explanatio

illi
quidem coronam Olympicam postulabant, unde et epinicium
hymnum eorum scripta in fine testantur. Dauid autem, qui non
haec serta coronarum marcentium requirebat, sed illam in-
corruptibilem et incontaminatam remunerationem, caelestium
hereditatem pio desiderabat affectu, hymnum non uictoriae epi- 5

nicium, sed ei scripsit, qui uictoriam in se credentibus inpertiebat,

3 qui finis est omnium quae pia mente deposcimus. siue enim sapien-
tiam quaeras siue uirtuti studeas siue ueritati siue uiae atque
iustitiae siue resurrectioni, in omnibus tibi sequendus est Christus,

qui est uirtus dei atque sapientia, ueritas uia iustitia resurrectio. 10
ad quern igitur contendas nisi ad perfectionem cmnium summamque
uirtutum ? et ideo tibi dicit ueni sequere me, hoc est, ut :

ad consummationem uirtutum peruenire merearis.ergo qui sequitur

Christum, ipsum pro possibilitate sua debet imitari, ut praeeepta
eiussecum ipse meditetur et diuinorum exempla factorum. 15

2. Et ideo Dauid secum ipse meditabatur, quod Christum in

se locutum esse retinebat, ut, cum aliqui ei essent molesti et eum
ad contentionem lacessere conarentur, patientiam indueret, cer-
tandi studia declinaret, ex quibus inanis strepitus et iurgia fre
quenter oriuntur. ideoque cum sancto Dauid plerique eius uir- 20
tutibus inuidentes, qui eum de proposito mansuetudinis et humili-
tatis affectu crederent deducendum, frequenter ingruerent, ipsae

quoque praecipue nequitiae in caelestibus spiritales, aduersus

quas graue luctamen est iustis,ad commouendum eum ministros suae
inprobitatis inpellerent, ne inter obstrepentium crebra certamina et 25
disceptationis tumultus sermo aliqui sibi offensioms excideret,tacere
2 sanctus propheta proposuit. o ualidum scutum circumspectae
munitionis silentium, o fidissimum stabilitatis fundamentum, in

10 cf. I Cor. 1, 24 . 30 . loh. 14, 6 . 11, 25 12 Matth. 19, 21 23 cf.

Eph. 6, 12

1 olimpicara DF
epynicium epynichium DF enivixiov av 2 stantur
BCml 4 remunerationum DF 5 epynicium A epynicion BCE epini-
chion DF emvixiov av 8 uirtutem studeas 10 qui om. p siue

uiae] *uiae B 10 ipse est dei uirtus atque] et dei F ipse ueritatis uia
et iustitia et @ 13 consumationem B 17 eum] cum 18 cernerentur ex
canerentur B 21 eum] cum B 22 afectu B diducendum f$av 23 spiri
tales in caelestibus pav 26 disceptationum av aliquis ftav excederet DF
 p sal mi 38, 13
quo si quis potuerit stare lubricum uerbi timere non possit! multi
enim etiam stabili corde firmati, incauti tamen sermonis fluctuantis
errore saepe ceciderunt. uidens igitur huiusmodi insidiis et uano con-
certantium strepitu se propheta temptari intra se ipse tacitus
5 conferebat legem sibi taciturnitatis inponens, et cum taceret in-
sultantibus sibi et ut loqueretur aliquid prouocantibus qualia
solent insolentium esse certamina atque sermones: responde
nobis, si de aequalitate praesumis ; uides et tu esse te uictum et
nihil habere quod referas ,
cum se prope ad uocem conuiciis ui-
10 deretur inpelli, se ipse reuocabat, ut loqueretur in corde:
3. Dixi: custodiam uias me as, ut non delin-
quam in lingua me a; posui ori meo. custodiam,
dum consistit peccator aduer sum me, hoc est :

proposui confirmaui imperaui mihi, locutus sum cordi meo: uias

is meas custodiam si aliis dixissem, sermo meus stare deberet;
.

quanto magis stabile debet esse quod mihi ipse constitui! si quis
alienum fallat indecorum est, si quis proximum graue; quanto
igiturgrauius, si quis se ipsum eo quod sibi promiserit putet esse frau-
dandum, ut ipse sibi infidelis suo iudicio et despicabilis aestimetur!
20 cui igitur idoneus uideri potest qui sibi uilis est? teneamus igitur
animae constantiam nostrae, ne in offensionem labia loquendi festina
prorumpant. et lob piagam suam silentio uicit et tolerantiam suam
non bene creditur carni; uixissemus, si
taciturnitate superauit.
Eua tacuisset. ergo primum illud piocessit ex uoce peccatum
25 et serpens nequissimus atque uersutus per uocem nos ante
ille

temptauit. atque utinam aut Adam surdus fuisset aut Eua obmu-
tuisset, ille, ne uocem suae uxoris audiret, ista, ne loqueretur
marito et lubricae uocis ministerio serpentis in uirum uenena
transf underet ! Cain quoque, etsi parricidio naturam uiolauit

11 *Ps. 38, 2

3 certantium BCp 4 pr. se om. B ipsum p 8 aequalitate] aequitate

in mg. a te esse DF et_om.
BC 9 conuitiis CD Fa 10 corde] add. Ex
plicitde titulo. Incipit de ps C 14 custodiam uias meas v 15 aliiv dixis-
sent p 16 debet stabile p esse om. Dml 18 fraudendum DEFml
21 nostram Bp 22 tacitumitate suam tolerantiam p 23 uixissemus scripsi
uicissemus codd. av 24 ergo] add. quia p 28 merito BCml 29 cayn p
 186 Explanatio

humanam et obliterauit impius iura pietatis, tsmen per uocem

sacrilegium sceleri suo addidit, ut negaret deo necati fratris in-
teritum. quid de singulis dicam? populus ipse electus a domino,
cui tacitus Moyses aperuit mare, ingratus caelestibus beneficiis
obmurmurabat, quo diuinam contra xit offensam. deinde ipsum f

ducem inuii illius atque inusitati itineris Moysen respuit et a fratre

eius Aaron deos sibi fieri quos coleret postulauit.
4. Unde etiam ipse considerans tanta uocis pericula dixit:
custodiam uias meas. quae sint igitur istae uiae hominis quae

magnopere praecauendae, ne quid grauioris offensionis incurrant, 10

ammonet nos tantus propheta diligentius considerate, ammonet
etiam Salomon. eius filius paternae mentis interpres perspicacius

tria mihi sunt inpossibilia

examinare, qui scripsit:
intellegere et quartum quod non agnosco:
uestigium aquilae uolantis et uiam serpentis 15

in petra et semitas nauis in pelago nauigantis

et uias uiri in iuuentute[et mulieris adulterae
quae, postquam egit, abluta nihil se egisse
2 dicit iniquum]. tria ergo inpossibilia sibi esse dixit ad
intellegendum, quartum, quod ille habens inter homines sapientiae 20

signaculum non agnosceret, uiarum uidelicet uiri in iuuentute

processum. quarum igitur uel inexplicabilis uel difficilis agnitio,
potest facilis earum esse custodia? unde non inmerito ipse Dauid
delictorum iuuentutis suae non defensionem obtulit, sed obliuionem
rogauit : d e 1 i c t a, inquit, iuuentutis meae et igno-25
rantiae meae ne memineris. non inmerito igitur

2 cf. Gen. 4, 9 4 cf. Ex. 15, 24 6 cf. Ex. 32, 1 9 Ps. 38, 2
13 *Prou. 24 (30), 5355 (1820) 25 *Ps. 24, 7

1 oblitterauit Ev 2 negati Lml 4 tacitus (in mg. tactu) B tactu (7 as. s. u,

in mg. m2 uel tacitus) C moises A 5 quod B contraxisset B 6 in uiis DF
8 dixi BCpv, add. inquit Bm2Cv 9 sunt EC alt. quae] add. et pa 10 prae

cauendae] add. sunt Bm2C 11 admonet bis av 17 alt. et ACm2a talis uia v,

om. BCmlp mulieris adulterae om. ECmlft 18 oblita DEm2F egisse se

fiav uerba et mulieris iniquum, utpote per interpolationem adsuta, deleui;

cf. Expos, ps. 118, tractat. 2, cap. 16 20 et. quartum fiav quod] add. non
BCml 21 non del. B 22 igitur] add. est a pr. uel om. Cml difficilis]

add. est Em2C 25 inquid EC

 psalmi 38, 35 187

Salomon dixit se non agnoscere quod pater eius, in quo maior del

gratia fuit, se ignorasse testatua est. et fortasse delicta iuuentutis

feruorem retulit carnis, ignorantiae autem ad uerborum pro-
^ad
lapsionem, quae non ex sententia nostra, sed impetu quodam et
5 cursu loquendi plerumque funduntur, quod periculosum esse pro-

pheta cognoscens ait: credidi, propter quod locutus

sum. supra fundamentum ergo uirtutis uox tuta est, sine funda-
mento lubrica. ideo quasi quodam tubae sono scripturae diuinae
electus interpres increpuit : corde creditur ad iusti-
io-tiam, ore confessio fitad salutem. fides creden-
tium principalis est, confessio executionis.
5. igitur proposuerit sanctus propheta Dauid aut
Quomodo
propter quid custodire uiaa suas, audiamus u t n o n, inquit, :

delinquam in lingua me a. si hoc cauet propheta,

15 tu non caues? hoc metuit in quo dei gratia loquebatur, tu non
di

metuis, qui erroris uerba non refugis et theatralibus seimonibus

delectaris ? tu non reformidas, cui scriptum est in euangelio, quia
pro omni otioso uerbo rationem es redditurus? si pro otioso
uerbo periculum est, quanto magis pro criminoso non omne, !

20 quod otiosum, et criminosum, sed omne, quod non fructuosum,

periculosum atque eradicabile; omnis enim arbor non faciens
fructum exciditur et in ignem mittitur. cum mouetur animus et

exagitatur stimulantibus aduersariis, obstrepentibus inludentibus

criminantibus, excidit uerbum commotionis ; ideo silentium et tutum
25 est et decorum, quod seruat cum grauitate cautelam. quid enim
labia nostra nisi quaedam nostra uincula sunt? denique uinculis
labiorum suorum unusquisque constringitur. ideo sapiens in tern-
pore tacet et secum ipse considerat, quo tempore loqui debeat.

6 Ps. 115, 1 (10) 8 quasi 9 inc. epuit] cf. Expos, ps. 118 praef. init.
9 *Rom. 10, 10 13 Ps. 38, 2 18 cf. Matth. 12, 36 21 cf. Matth. 3, 10
26 cf. Prou. 5, 22

1 dei maior ft 3 ignorantiam a 9 inteipres electus ft 10 ore] add.

autem Cav Ev, add. est AB (tesie V) C
11 exsecutionis 13 roquid BC
14 si] set Fml 15 gratia dei F 18 rationem 19 uerbo om. a 20 et]
est b 22 excidetur Cftav igne AB mittetur ftav cum mouetur] com-
mouetur BCp et om. BCftv 27 suorum] nostrorum ft
 188 Explanatio

de quo praeclare ipse Salomon : 1 ab

a p i c n t i s a 1 1 i-
i a s

ga t a sunt intellect u. quando ergo uides inludentibus

proteruis sapientem tacere, dices: ligauit iste intellectu labia sua,
hoc est pruderiter tacet, ne labiorum suorum uinculis alligetur.
4 posuit ori suo custodiam, saepsit aures suas spinis, uectem adhibuit 5
foribus oris sui, seruat thesaurum cordis sui et argentum eloquii
sui,ut examinatum et purgatum, quando oportet, proferat, ne
quisquam prius fur in cor eius aut perturbator inrumpat et ad eos
captiuum trahat, quibus flagitia sua uendat.
6. Meditabatur ludas Christum uendere, sed reuocabat eum 10

tanta domini gratia et quaedam paternae delenimenta pietatis, qui

bus furor eius molliebatur, nee erupisset in scelus, nisi se in cor
eius, quia Christum fallere se putabat, aduersarius demersisset.
non ergo dubites, quando aliqui tibi molesti sunt uolenti seruare
iustitiam, ministros esse illius nequissimi peccatoris, qui omnium 15
>

auctor est flagitiormn. uidebat Dauid propheticis oculis, agno-

scebat eius figuram; ideo tacebat, ne illius faceret uoluntatem qui
interturbare gestit affectum. premebat uocem, claudebat port as
suas silentio, praetendebat in eo patientia et taciturnitatis uigilabat
custodia, ne inimicus obreperet, ne de claustris oris uagus aliquis 20
sermo et incautus exiret. ideo fortior est patiens qui se ipsum con-
tinet quam qui urbes capit. iustus ipse sibi claustrum est, ipse sibi

peruigil custos.
Cum sibi ergo ipse praetenderet, loquebatur in suo corde:
7.

posui ori meo custodiam, dumconsis tit pec- 25

cator aduersum me. adest semper inimicus, quia semper
insidiatur. etsi ilium non uides, adest, etsi ilium non sentis, in-
cursat. si non uides, uidenti crede : c o n s i s t i t, inquit, a d-
uersum me. qui uidet peccatum suum, uidet etiam peccatorem

1 *Prou. 15, 7 5 cf. Ps. 38, 2 cf. Eccli. 28, 24 (28) 7 cf. Ps. 11, 7
12 cf. Luc. 22, 3 . loh. 13, 2 21 cf. Prou. 16, 32 25 28 *Ps. 38, 2
.

3 dices scripsi dicis A die cet. av, cf. cap. 35 5 posui Cml sepsit codd.
av 6 sui oris (ore Bml) BCp 8 perturbatur Bml 10 ludas om. Dml
11 delinimenta Cm2pv 12 nee] non BC 13 se fallere /I dimersisset /?
18 turbare p (ex-ri F) a afectum B partus suos BC 20 obriperet ft alt.

ne] ut fta castris BCmlp oris] quoque a uagus om. A aliqui B

sermo aliquis 21 et] ras. in cautusA F 22 castrum BCmlfi 26 qui F
28 si] set F inquit] add. peccator v
 psalmi 38, 58 189

sibi in hi*quae gesserit inludentem, qui autem peccatorem praeui-

derit, potest uitarepeccatum. uidebat Dauid consistere aduersum 2

se peccatorem, quando Semei maledicebat et lapidabat regem suum

et clamabat exi, uir sanguinum. neque enim tarn prae-
:

r>

ruptus foret, ut nee tanti regis reuerentia moueretur nee armatum

eius timeret exereitum, cum unus de exercitu eius conuiciantem

potuisset occidere; sed amentem diabolus fecerat, qui eum inpelle-

bat ad mortem, ideo Dauid aduersus auctorem magis proeliabatur
quam ministrum perse quebatur. quid enim magnum de homine
10 inualido uindicari, quern ad furorem alter urgebat, in ciiius nece
peccator habuisset. uoluntatis effectum? non gladio diabolus, sed 3

uerbo dei uincitur; ideo taceat lingua hominis, dei uerbum loquatur.
denique et Christus tacebat ante Pilati iudicium constitutus, ut nobis
daret formam tacendi, quia lingua corporis facilis est ad errorem,
15 procliuis ad lapsum. sunt autem et qui tacentes loquantur sicut
Moyses, qui stabat attonitus et tacebat, cui dixit tacenti deus:
quid clamas ad me?ut
Susanna, quae tacuit in peiiculis
suis et dominus exaudiuit earn, ergo etiamsi in te uerbum dei sit,
et tacebis in dei uerbo et tacitus clamabis, ut audiaris a Christo.
20 8. Meditare ergo quae Christi sunt,
quae secum meditabatur
propheta Dauid, in quo ea, quae secum in hoc psalmo meditatum
esse se dicit, ante [in eo] locutus est. Christus. sic enim scriptum
est: cum in aliquo molesti essent
ego autem,
mihi, induebam me cilicio et humiliabam in
sjieiun io animam meam, et oratio mea in sinu
meo conuertetur. quid est in aliquo ? quia tune maxime 2

aut sermo non oportunus elabitur aut affectus mouetur, quando

uel in dolore aliquo aut tristitia sumus uel indignatione animus

aegrescit uel aliquibus sollicitudinibus impeditur aut disceptatio-

4 *II Reg. 16, 7 13 cf. Matth. 27, 12 . 14 17 Ex. 14, 15 cf. Su

sanna 35 (Dan. 13, 35) 23 *Ps. 34, 13

1 hiis E iis av praeuiderit peccatorem DF 3 semey C 8 auctorem

aduersus Fml 10 uindicare ft urguebat Am2B 11 affectum ADm2Eml
12 pr. deo Rml 14 fascilis Fml est om. BCmlft 19 deo Bml uerbo
dei ft clamabis tacitus ft 22 ID eo deleui 23 mihi molesti essent ftav
27 non om. ft im(in- D)portunus DEmlFa opportunus v effectus Eml
29 egresscit A egresit B egressit Cml
 190 Explanatio

nibus occupatur. qui igitur molesti ? primum de ipso auctore pec-

cati et angelis eius intellege, deinde de his qui malunt sequaces eius
3 esse quam Christi. impellitur uxor, ut sancti lob, amicus, quod in

ipso libro manifestatur, filius, ut Abessalon, seruus, libertus atque

domesticus, quia inimici hominis etiam domestic! eius, ut exagitent >

eum singuli. quod igitur remedium aduersum huiusmodi animorum

aegritudines nisi patientia, nisi silentium? et, quod est grauius, ille

te magis lacessit, qui beneficiis tuis usus amplius sit, et inter ipsos
ille exasperat, qui plus tibi debeat,
quo magis ingrati hominis acer-
bitate aiit uilis alicuius personae indignitate mouearis. 10

9. Ergo Justus, etsi amicus ei est insolens, dolet pro amico, quia

ita amicus suus labitur, quia a temptatore impellitur. si pro amico

dolet, multo magis pro uxore, pro filio, si eos quoque sibi insolentes
experiatur, et si frater exagitat, ut Esau sanctum lacob, dolet et
quaerit sibi fratrem reconciliare uel fugere a facie eius, ut Eebecca i*

suadebat,ne iracundia fratris occasionem nocendi aliquamrepperiret,

et si proximus aut domesticus, dolet, et si minister aut libertus
aut seruus, fert patienter et in his omnibus tacet, ne ei respondeat
>

a quo eum cernit impelli. conuiciatur ergo ex domesticis aliquis:

dolet et tacet; conuiciatur libertus: tacet; conuiciatur seruus: 20
tacet. uincitur qui laqueum eius animae per escam uocis ex-
sic
tendit. tace ergo et tu, cum tibi indignus conuiciatur, tace, cum
tibi seruus et maxinie tuus contumeliam facit, et die in corde tuo :

ego taceo, tu autem ne taceas, domine, et adde ne :

discedas a me, ut Dauid propheta dicebat, hoc est: ne solum 25

me inpugnantibus derelinquas; non est enim solus cui deus praesens
est. accipe testimonium: ecce, inquit, uenit hora ut
dispergamini unusquisque insua et me solum

5 cf. Matth. 10, 36 15 cf. Gen. 27, 41 sqq. 24 *Ps. 34, 22 27 *Ioh.
16,32

1 quid Fml 2 eius] suis av iis Eav sequaces] se uasa a et in mg. a

(cf. 11 Tim. 2, 2021) 3 in] add. illo av 4 abesalon A liber Ami

atque om. BCfiav 5 domesticus etiam om. C exsagittent A 6 ergo F
aduersus av 8 lacescit AB
9 quo] quanto p 11 ei] eius p 12 ita]
iccirco DF idcirco Eav, cf. Explan. ps. 43, cap. 54 13 dolet] debet a 16 re-

periret &av 17 aut si minister C 24 addas fi 26 enim solus est C

27 inquid B
 p sal mi 38, 810 191

relinquatis; sed non sum solus, quoniam pater

mecum e s t.

10. Justus ergo aduersus insolentes sibi tacet, iustus orat. audi
iustumpro eo ut me diligerent detra-
orantem :

ohebant mihi, ego autem orabam. iustus maledicen-

tibus sibi benedicit, ut faciebant apostoli, sicut Paulus asserit
dicens : maledicimur et benedicimus. iustus diligit
inimicos suos. uide quemadmodum paulatim per gradus singulos
ascendere docetur ad incrementa uirtutum dicente domino d i 1 i- :

logite inimicos uestros. iustus orat pro calumniantibus, >

quia et hoc praecepit dominus adiungens : benefacite his

qui oderunt uos, orate pro calumniantibus
et persequentibus uos. ipse est per omnia iustus, qui
haec custodit et seruat, primum quia tacet et non respondet ini-
i:>
micis, deinde quia orat, hoc est non est otiosus affectu. et qui orat
bona orat, non ea quaecumque possint suo inimico nocere. plus
est ergo orare quam tacere. iustus maledicentibus sibi benedicit. $

plus est hoc quam orare pro se; securus enim sui fcenedicit ei quern
non timet aut etiam quern ante metuebat. iustus diligit inimicum.
ei

20 plus est diligere quam benedicere, quia maior est mentis dilectio
quam sermonis gratia, iustus benefacit ei cuius odiis appetitus
pro calumniantibus. bona caritas et pietas bona;
est, iustus orat

utrumque dei et utrumque est deus, quia caritas est d e u s,

ut dixit Johannes in epistula. ideo utrumque coniunctum est: 4

2jdiligite inimicos uestros et orate pro calum

niantibus et persequentibus uos. plenitudo
legis est caritas, sed etiam haec euangelii plenitudo, pro
calumniantibus et persequentibus nos orare, ut peccatis eorum ue-
niam postulemus, sicut diuino iudicio lob sanctus electus est,
so cuius oratio regum illorum calumniantium iusto aboleret offensam.

4 Ps. 108, 4 7 I Cor. 4, 12 9 . 11 . 25 *Matth. 5, 44 23 *I loh. 4, 1<>

26 *Rom. 13, 10 30 cf. Hiob 42, 8

3 taceat et oret /? 4 diligerent me Bfi 8 grades singulus Bml 11 prac-

cipit a iis Eav 14 respondit B 16 quaecumque quae cuique code

scripsi
!

av 20 benedicere] orare ft 21 odii A hodio BCml odio Cm2 23 quia om. b

est om. BC 24 loannes BEav epistola codd. av ideoque Cml3
27 caritas est F plenitudo] add. est Bml 28 nos] add. iubet {lav 29 est
om. DF 30 iuste BC
 192 Explanatio

11. Ergo et si infirmus es ora et si fortis es ora; infirmus pro

te oras, fortis pro inimico tuo oras. bonum scutum infirmitatis ora-
tio; tu oras et dominus te protegit. bonum scutum etiam
triumphantis, ut inimicum tuum, quern possis ferire, defendas,
ne ab aliquo trucidetur et, quod est maius, a Christo, qui dixit: ;>

2 m i h i uindictam, ego retribuam. haec est oratio

quae in sinum conuertitur deprecantis, fructum referens eorum
quae uoluit impetrare, ut dona in eius animam ac mentem recur-
rant quae poposcit a domino, sicut in posterioribus hie idem pro-
pheta te docuit dicens sic benedicam te in uita mea
: in
et nomine tuo leuabo manus meas. t a m-
in
quam adipe et pinguedine repleatur anima
3 m e a. ipse est sinus animae secretum orationis eius, penetralia
uoluntatis et quaedam recurrentium uotorum intima receptacula.
unde et iusti in Abrahae sinu requiescere leguntur, quod in eius i:>

gratia, in eius requie, placiditate requiescant, qui con-

in eius
formem ei induerint fidem et eandem in bonis operibus fecerint
uoluntatem.
12. Sed forte miretur aliquis, cum dominus dixerit per os

Dauid, quod humiliabat in ieiunio animam suam, quomodo ipse 20

Dauid ait non humiliter sentie-
in posterioribus : si
bam, sed exaltaui animam meam. uerum is consi-
deret aliud esse quod ad sapientiam mentis refertur, aliud quod ad
humilitatem cordis. sapientia mentis sublimis est, sapientia autem
2 :-arnis non debet inflari. humiliabat ergo in ieiunio animam suam, 2:>

ut castigandum nostrae carnis tumorem doceret, exaltabat animam

propheta per sublimem dei gratiam, quoniam et qui.se exaltat
humiliabitur et qui se humiliat exaltabitur.
nee solum superbus retunditur et humilis attollitur digna remu-
neratione meritorum, sicut primum est intellegendum; sed quia so

6 *Rom. 12, 19 cf. Ps. 34, 13 10 *Ps. 62, 56 15 cf. Luc. 16, 22
23 cf. Ps. 34, 13 21 Ps. 130, 2 27 Luc. 14, 11

2 amico p 6 uindictam] add. et av 8 in (om. a) eius ad pa 13 pene

tralia] bone /? 15 habraae A habrae B abrae F 1 7

boris] nobis B 20 hu-
iniliabam meam F 21 ait] aut Fml 22 is] ex his (hiis E) pa
considera a 25 ergo] add. dominus fta Dauid v 26 castigando Cml
-SO primo BC
 p salmi 38, 1113 193

uerbum del ex omni parte acutum est uelut gladius, qui ex tribus
acutus est partibus,ego arbitror posse intellegi, quia et qui se exaltat
nouit se humiliare et qui se humiliare nouit etiam exaltare se nouit.
denique Paulus ostendit dicens :
egoautem didici ins
5 quibus sum sufficiens esse. scio et humiliari,
scio et abundare. ergo et Dauid non humiliter sentiendo
de Christo exaltabat animam suam, quam humiliant et deiciunt
Arriani, et exaltando animam suam sensus uigore fideique gratia
uirtutem humilitatis pio repraesentabat affectu.
10 13. Ideo ergo dicebat ommutui et humiliatus :

sum et silui a onis, quia nouerat, quando se humiliare

&

deberet, et nouerat, quando silere deberet. ommutuit, ne ipse liti-

giosa cum obiurgantibus contentione perstreperet, humiliatus est, ut
tumorem deiceret superborum uel ut ipsos, quomodo humiliare se
15 deberent, suo doceret exemplo. siluit a bonit, quia bona con-
scientia non eget defensione uerborum, quae suo nixa est testi-
ideoque Justus dicit: quis contra-
monio, ipsa sui index,
dicat aut quis resistat mihi? et Paulus dicit :

mi hi enim pro minimo est ut a u o b & diiu- i

20 dicer aut ab humano die. aduersum calumniantes et 2

peccatores iustus suo iudicio contentus est,meritorum autem suorum

indicium Christo reseruat. ideoque addidit: qui diiudicat
m dominus pulcherrime eum iudicem elegit qui
est.
nulla fraude fallatur, ut eum nee occulta praetereant nee infir-
23 mae condicionis lapsus offendat, qui fragilitati norit ignoscere. ad
omnia igitur utile silentium. si peccatum agnoscis, tace, ne ne-
gando exaggeres; si non agrroscis, tace securus de innocentia. non

1 cf. Hebr. 4, 12 4 *Phil. 4, 1112 10 Ps. 38, 3 17 *Esai. 50, 8

19 *I Cor. 4, 3 22 *I Cor. 4, 4

1 tribus] ambabus in ras. Cm2 duabus pav 2 acutum B 5 sum]

sciam A 6 habundare ACDF 7 quam 8 suam om. pa 8 Ariani v

sensusque a uigorem el gratiam 9 uirtutis a propiore praesentabat p

10 omutui B obmutui cet.av 12 obmutuitC #av ne] ne et BC et /? ipsa ecu
4

litigosa a
13 obiurgantes p perstreperent p 14 ut ipsos] sicut ipsi BC
quomodo om. BCp 15 debere 16 suo nixa] subnixa B 19 iudicer C
<9

21 contemptus DF 23 eum] enim legit p 25 conditionis codd. av

nolit p 26 scilentium B 27 exageres B
LX1V. Ambros. pars 6. P e t s c h e n i ?. 13
 194 Explanatio

possunt aliena uerba crimen affigere quod propria non recipit

conscientia.

14. Sequitur : et dolor me us r enouatus est. adhuc

in inferiore uirtutis gradu positus haec uerba depromit, quod
dolor sibi peccatorum ueterum obiectione renouatus sit, quae de- 5

leta iam obduxisse uidebatur obliuio uel bonorum operum texerat

denique in posterioribus quasi fortior dicit: ui-
compensatio.
derunt me et mouerunt capita sua, eo quod mina-
rentur et nocere non possent, et addidit: maledicent illi
2et tu benedices. et hoc quasi ualidior loquitur neglegens 10
iniuriae uel pudoris, cui benedictio domini pro omnibus abundaret.

ergo in isto psalmo tricesimo octauo quasi in quadam meditatione,

nondum tamen in omni locatus perfectione uirtutis dicit sibi do-
lorem esse renouatum. ualidissimus enim cicatricis offensionem
3 sentire non nouit nee plagam potest timere qui fortior est. in ipso i r

pugilum certamine solet plerumque qui fortior est expectare, ut

inferioris^ ictu lacessatur, quo acrior offensus insurgat;
aliquo
ita exercitatione nimia atque patientia roboratur, ut tamquam
insensibilis ad dolorem plagam sentire non possit, percussus ridet,
lacessitus minatur. at uero inferior si forte ictum ferientis supra 20
obductam cicatricem ueteris uulneris exceperit, renouatum sentit
dolorem. sic est cui obiciuntur peccata superiora quae competenter
doluit atque defleuit, ut satisfaction congrua uulneri peccatorum
4 suorum obduceret cicatricem. si perfectus est, tacet conuician-

tibus nullo sibi dolore renouato, quia, etsi peccauit, securus est, 25
quia sine paenitentia sunt dei dona et ideo quae semel donauit
resoluere ac renouare non soleat, cum ipse dixerit: ego sum
ego sum, qui deleo iniquitates et memor non

3 Ps. 38, 3 7 Ps. 108, 25 9 Ps. 108, 28 26 cf. Rom. 11, 29 27*Esai.
43,25

1 affligere BmlCDFml recipit scripsi recepit coda, av 5 delicta ACml

et delicta B 10 hoc] quod av 11 habundaret 12 tricessimo C 13 non
dum perfectione om. p 16 pugili BCDmZEF ut ab inferior* se in aliquo
Bm?C 20 lascessitus Cml iniciatur a initiator av ictu Bm2 21 ob-
ductum Bp cicatrici Bm2ft ueteri #/? uulnus BCmlft 25 peccauerit
Cml 27 ego sum semel Cml 28 sum om. ABml iniquitates] add.
tuasC
 psalmi 88, 1316 195

e r o. si autem inpcrfectus et inmemor caelestium praeceptorum,

dolor ei tamquam recisa cicatrice reparatur.
15. Concaluit cor meum intra me et in medi-
tatione me a e xardescet ignis, grauiora uumera,
5 sicut nouimus, caustico medicamento uel admoto igne curantur.
ergo uir sapiens ipse medicus est sibi; tamen, etsi medicug est,
uulnus suum urit ideoque, si non plene consummatus est ad in-
offensae habitudinem sanitatis, uaporatur eius cor, habet febrem,

ignescit ad obiecta conuicia et, si tacet, uel intra se teritur. lapis

10 si ad lapidem teratur, ignem excutit. ita ergo etiam bona con-
scientia pudore succenditur, si renouetur ei euorum recordatio
delictorum, et in ipsa raeditatione ignis exardescit. non malus
non exiirat; talis ignis quern Moyses in rubo
ignis qui adurat, sed
uidit,quando rubus urebatur, sed non exurebatur. est ergo ignis,
15 qui peceatum minuit et suo culpam ardore depascit. est et ignis,
qui caelestium scripturarum meditationibus excitatur, uelut ille
de quo dicit Hieremias et erat ignis flammigerans
:

in ossibus meis, aut ille de quo Cleophas et qui simul iter

agebat, quando post resurrectionem eis se Christus adiunxit, ser-
20 mone mutuo conferebant dicentes : nonne cor nostrum
ardens erat in nobis, cum aperiret nobis
scripturas? ideo et dominus uenit, ut ignem hunc in terrain
mitteret, quo inluminaret animas uniuersorum, studium accenderet,
crimen exureret.
25 Locutus sum in lingua me a: no turn fac
16.

mihi, domine, fin em meum et numerum dierum

3 Ps. 38, 4 13 cl. Ex. 3, 2 17 *Hier. 20, 9 20 Luc. 24, 32 22 cf.

Luc. 12, 49 25 Ps. 38, 5

1 autem] tamen BF 2 ei am. F resisum BCml recissa E rescissa av

repparaturB 3 Concaluit] add. inquit F inom.B 4 exardescit ACm2Em2
5 chaustico ft medicamento om. Fml amoto BCml ammoto Cm? ft
6 tametsi a 7 urit seripsi curat eodd. av (suum eius) = consumatus AB
inoffensam Bm2C offense ft offensae in my. a 9 si om. F 10 si] etsi EC
ergo om. ftav 13 sed] add. qui ft non eras. B, *. I. C ignis] add. dei BCftav
15 depascitur BC 16 exitatur B 17 hyeremias B
iheremias C iereraias ft
flamigerans BD flammigerus av 19 agebant DF 20 mutuo s. 1. C, add.
intus, sed del. 23 quo] quod F 24 exueret D (non F) 25 sum] add. in-
quit BCfta
13*
 196 Explanatio

me or urn qui est, ut sciam quid desit mihi. bonus

ignis, qui fecit ut propheta loqueretur. et uide ne ipse sit ignis,
qui uisus est quando in die pentecostes in unum locum discipulis
congregatis decidit cum ui magna super eos spiritus sanctus et
linguis uariis loquebantur. sic enim scriptum est, quia u i s ac 5

sunt linguae eorum dispersae ignis. tamquam

2 hie est ergo qui dixit ad Hieremiam ecce do tibi in os :

uerba mea ignem. hanc ergo et Dauid linguam ignis ac-

cepit, ut diuinae cognitionis succensus ardore loqueretur: no tum
fac mihi, domine, finem meum. non de morte sua 10
--
quaerit neque enim hie finis resurrecturo ,
sed de eo fine
quaerit de quo apostolus dixit: quando quia ille finis,
dominus lesus tradet regnum deo et patri et
euacuabit omnes principatus et potestates
et quando mors nouissima omnium destru-i.>
3 etur, ut mala deficiant et bona aeterna succedant. et ideo
dictum est: fugit dolor, tristitia et gemitu.s hunc
fincm in hominibus operabatur et Paulus dicens : a u t qu i s

est qui laetificat me nisi qui contristatur

e x m
e ? obiurgando enim dolorem, tristitiam, gemitus excitabat, 20
ut agerent paenitentiam, quo inreuocabilem ueniam et salutem,
4 cuius non paeniteret deum, mererentur. ille igitur uerus est finis
qui non unius erit finis, sed omnium, quomodo ergo finem meum
dixit? sed considera quis loquatur. utique homo, uel unus ex he-
minibus usus communitate substantial uel qui ad formam uniuer- 25
sorum describitur ad perfectionem consummati hominis eruditur.
et
17. Unde notum sibi fieri numerum dierum qui
et addidit

est, ut sciat quid desit &ibi, ad perfectionem utique quid desit,

5 *Act. 2, 3 7 *Hier. 5, 14 9 Ps. 38, 5 12 *I Cor. 15, 24 . 26

17 *Esai. 35, 10 18 *II Cor. 2, 2 27 cf. Ps. 38, 5

1 qui] quis BCml, cf. lin. 27 el pag. 197, 6 ut] in Cml 3 pentecosten ft
5 uisae] diuisae 7 hyeremiam BC ieremiam ft 8 mea] add. in ftav
11 finis hie Fml 13 tradit Bml et (post deo) om. v 14 euacuauit Eml
16 pr. et om. BCft succendant Cml 1? tristitia et] tristitie ft 18 aut]
et v 20 excitabant Cml 21 quo] qua Fa 22 non] add. dd B dum C (eel.)
non deum (dei Eml) peniteret ft deum non poeniteretav dominum BC 23 qui
ante uerus tr. Fa 25 qui DF quia cef. av 26 consumati AB 28 sibi] michi Bml
 psalmi 38, 1617 197

non ad istius corporis uitam, de quo prophcta Dauid cupiebat ab-

heu me quod incolatus meus prolon-
solui dicens :

gatus est! habitaui cum habitantibus Cedar,

denique dierum numerum cognoscere uolebat, non etiam noctium.
5 hic.enim dies et noctes sunt, ibi uero dies soli, ibi lumen perpetuum 2
4 1

atque diuturnum. et ideo addidit: qui est. qui est inquit, ,

non qui transeat c a e 1 u m ;

enim et terra praeteri-
b un t, fides autem permanet et dies Christi, quia heri et hodie ipse
est et in saecula. quern autem numerum quaerat, dccipe : i n
iod-omo, inquit, patris mei mansiones multae
dat ergo unicuique locum dominus lesus, hoc est aptam
sunt". 3

pro uniuscuiusque meritis mansionem; unusquisque enim

in suo ordine. praecessit ergo, ut pararet in se credentibus
locum; unde etiam ait: si abiero et praeparauero
loii obis locum, iterum uenio ad uos et accer-
siam uos ad me ipsum, ut ubi ego sum et uos
sit is. et quo uado uos scitis et uiam scitis. est

ergo uia per quam resurgens Christus ascendit. et ille quidem 4

ascendit super omnes caelos ad dei sedem, homines autem a primo

20 caelo ad secundum et deinceps a secundo ad tertium et ab illo per
distinctiones feread septimum caelum atque in ipsam apsidem
et summitatem caeli qui merentur ascendunt. si ergo numerus
uiarum est et numerus mansionum, utique numerus dierum est per
quos ad caeli altitudinem peruenitur.

2 *Ps. 119, 5 6 Ps. 38, 5 7 *Matth. 24, 35 8 of. Hebi. 13, 8

9 Ich. 14, 2 12 I Cor. 15, 23 14 *Ioh. 14, 34 18 cf.
Eph. 4, 10

lqua 2 eu Ami B quia av 3 est] add. et BCpa 5 dies et]

diceret ft uero] ergo ACpa soli] solis BCml ibi sol ft 6 alt. qui est
om.aFv SeriBCmlF 9est]a<W.christusF 10 inquit] autem ft 14 etiam]
et pa etiam et v ait fta et A in euangelio dixit (dicit Cml) et (in euang.
dixit s. I B) BC dixit v parauero BCftav 15 accersam v 17 uos
om. Bftav 18 resurgitis B et eras. B t
C
om. 20 a secundo] a-
scendo B 21 assidem AC assidet B, s. scr. uel axem BC apsidein et om. fta
22 et] add. in BC j
sumitatem^LB caelonim^au quodu/wrf. C mouentur
ABml mouetur BmIC ascendit BCml 23 mansionum] add. et a all.

nuroerus] add. et ft (et numerus Fml}

 198 Explanatio

18. Ecce, inquit, ueteres posuisti dies meos.

alius habet :
palaestas posuisti dies meos. si se-
cundum Septuaginta uiros ueteres accipimus dies ,
hoc est:
secundum ueterem hominem intellegimus exactos. sed uetus homo
noster affixus estcruci; ergo et uetus dies praeteriit, nouus uenit. 5
alius enim dies hominis, alius dies Christi quern Abraham uidit et
hie est dies q u em fecit
gauisus est, de quo et Dauid ait:
2 do minus; exultemus et laetemur in eo. sanctus
ergo in die domini exultat,in die nouo in quo deus dominus inluxit
nobis et dedit nouam lucem innoxiam uitam et integram reformatis. to
ideo uir iustus securus nouae lucis et gratiae dei dicit: erit mihi
caelum nouum et terra noua et nouum lumen, non enim lucerna
et lumen solis illic lucebit aut lunae. sed dominus inluminabit
super populum suum. ilia ergo desideraui, ilia exoptaui et ideo
diem hominis non requisiui. 15

19. Quodsl palaestas accipimus dies ,

ex nomine intelle

gimus jrienos certaminis et laboris, quoniam palaestae luctatoies

in agone dicuntur qui luctantur ad coronam. ergo quia et nobis
lucta non solum aduersus carnem et sanguinem est, sed et aduersus
spiritalia nequitiae in caelestibus, dies nostri, hoc est uitae istius, 20
2 in labore sunt et dolore. unde et in posterioribus ait: anni
nostri sicut aranea meditabantur. dies annorum
nostrorum in ipsis septuaginta anni, si autem
in potentatibus, octoginta anni, et plurimum

l*Ps. 38,6 4cf. Rom. 6, 6 6 cf. loh. 8, 56 7 *Ps. 117, 24 9 cf.

Ps. 117, 27 11 cf. Esai. 65, 17 12 cf. Apoc. 21, 1 . 22, 5 .

21, 23 18 cf.

Eph. 6, 12 21 *Ps. 83, 910

1 inquid B, om. v 2 palestras Dm?F 3 accepimus BmlC acce-

perimus^ 4 exauctos Cw7 ScruciestfiC praeterit A, add. etc 6 enim

om. p habraamA habraham B abraam F 1 hec F haec a
quae C
quam pa 8 ca pa 9 dominus deus BCp 10 nouuam C lucem] add. in
BmZCau reformans (ans in ras. m2) C 11 dei om. a dicet BCml, om. pa

erit mihi] et erit inquit pa 13 dominus] add. ilium F 14 desiderauit Cml

16 palestras Dm2F accepimus Fml 17 palestre DmlF \ 18 dicurtur ia

agone Fml 19 sed etiam BCpa 21 post dolore add. hoc est in labore uitae
istius (uit. ist. in lab. B) ABml alt. et om. ft ait] ut B 22 meditabuntui:

ACm2pav 23 annis
 psalmi 88, 1820 199

eorum labor et dolor, unde et apostolus Paulus abun-

dantius ceteris apostolis laborauit, ut legitime certando ad coronam
quani cuperet perueniret.
20. Sed tamen, quia et architectorum mensurae palaestae
5 dici feruntur, quibus ad structurae nuraerum uel modum spatii colli-
gendum aedifieia metiuntur locumque eum, in quo aedificia sunt lo-
canda, et quia per Esaiam locutus est dens :
quis mensus
estmanu aquam et caelum palmo et uniuersam
terram clausa manu? quis statuit montes in
to statera?, uideamus, ne forte hie sensus hoc sermone sit colligen-

dus, eo quod cognitos dies omnium habeat deus, cui nihil inmensum
sit, qui omnia mensura quadam suae scientiae comprehendat,

nihilque ei sit inaestimabile, nihil inexaminatum atque inenume-

rabile, qui ait: sed et capilli capitis uestri omnes
15 numerati sunt. hoc ergo dicit propheta ecce nouisti dies meos,
: 2

non te praetereunt cotidiani actus mei, peccata mea ante oculos

tuos posuisti et ideo substantia mea tamquam nihil
ante te. quid enim est homo nisi quia memor eius es ? homo
uanitati similis factus est, homo in peccato et, si

20 aliquid habeat probitatis atque uirtutis, recte ceteris terrenis

animantibus antefertur et in conspectu animalium quibus est
praepositus anteceUit, in conspectu an tern dei tamquam nihil est eius
substantia. unde et alibi ait: quoniam non iustifica-
bitur in conspectu tuo omnis homo uiuens,
25 quod Symmachus manifestius expressit dicens: et uita mea
tamquam nihil ante te.

1 cf. II Tim. 2, 5 7 *Esai. 40, 12 14 Luc. 12, 7 17 *Ps. 38, 6

18 cf. Ps. 8, 5 Ps. 143, 4 23 *Ps. 142, 2 25 Symmachus Ps. 38, 6

1 alt. et om. p Paulas om. DF habandantius 4 architecthorum D

palaestrae v 6 eorum Cml 7 quia om. a esayam B ysai (-y- C) am C t

quis] quia DF 8 caelo Cml 9 qui BO inom.au lleoom. a cognitus

Bml nihil] aid. omnium C 12 qui] quod Cmlfr 13 sit om. BCp at.
nihii inenumerabile om. a innumerabile av 14 capitis om. p 16 actus
mei cotidiani C 17 . 26 nihilum /feu 18 homo] add. licet a 19 et qm. a
24 ominis F 25 s ymachus AB simachus /I
 200 Explanatio

21.Sunt autem qui breues putant dies, dictos, quia Symmachus

am&aiws posuit. omftanrj autem palmus est et quia palmo mensus
dicitur deus caelum palma autem uel palmus portio manus est me-
tientis et aliquid comprehendentis ideo tamquam breues dies ae-
,

stimant nuncupates, cum cognitio dei per mensuram, ut supra di- 5

ximus, possit intellegi, caelestis autem ista cognitio, ut ad mensuram

facta sint omnia. non ergo breues, sed magni dies prophetae pos-
sunt intellegi quos deus mensus est palmo, quo mensus est caelum.
2 nequeenim breues suae uitae diceret qui postea ait: heu me quia
incolatus meus prolongatus est, nisi forte quia propter 10
peccata hominum breuiores uitae istius dies fecit, quae ante et

nongentis et septingentis annis extendebatur, ut nunc intra centum

annorum curricula claudatur. sic ergo intellegendum: ecce peccato
obnoxios dies meos nosti; dies enim uitae huius quae peccato est
obnoxia breues sunt, dies autem uitae aeternae sine fine. is

22. Aut certe sic nostrum est enim argumentis quaerere ueri-

tatem, tuumest eligere quid sequaris : ne peccatum, inquit,

cresceret, adbreuiasti dies uitae humanae qua uiuimus in his terris,
et tamen, cum maturior in hoc breui cursu istius uitae finis sit

peccatorum mortis celeritate, substantia mea tamquam 20

nihil ante quia, etsi ad imaginem et similitudinem dei
te,
facti sumus, grauat nos tamen in hoc corpore constitutes quaedam
terrena contagio, quae non grauaret, si os cxuere magis ueterem
hominem, cum induimus gratiam, quam superuestire mallemus;
minorem enim laborem nobis expoliatus homo uetus quam super- 25

2 uestitus afferret. nam quod expoliamus, abicimus, quod supeiue-

1 Symmachus Ps. 38, 6 2 cf. Esai. 40, 12 5 cf. cap. 20 6 cf. Sap. 11,
20(21) 9*Ps. 119,5 20*Ps. 38, 6 21 cf. Gen. 1, 26 23 cf. II Cor. 5, 4

1 simachus Aft 2 spithamas AECm2E spitamas CmlDF omftafitdz a

spithamen a spitamen quia palmo] palmo quidem (quia Bml) BC 3 pal-

ma] palmo a 1 magrae a 8 quos] quas a quod DF quo] quomodo /?

9 suae] sunt ABml uitae] add. dies Cpb eu AmlB 11 fecit] add. deus
av 12 septingentis] quingentis BC ut] et C extra Dml 13 intellegen
dum] add. est Bav 18 abbreuiasti av 19 cum] con D 21 nihilum EFv
22 nos om. B tamen nos av 23 exueremus Bm2C exueret magis del C
25 enim] etiam fiav 26 expoliamur AmlBCmlpv superucstimur BCfiu
 p sal mi 38, 2123 201

stimus, includimus et ideo ingemescimus et laboramus, donee

mortale hoc ueteris hominis indumentum error! effectum obnoxium
nouitate suae uitae spiritalis absorbeatur, ut, si supra uenenum
plurima mella fundantur, aegre ac nimis sero ueneni uirus aboletur,
5 aqua etiam multa diu cum ueneni felle luctatur, si non illud ex-
puat, sed absorbeat. ideo laboriosa paenitentia, suauis gratia, quia
peccatum expoliatur ubi gratia est, absorbetur ubi paenitentia; ibi
remittitur, hie absconditur, et ideo scriptum est b e a t i quo :

rum remissae sunt iniquitates et quorum

10 tecta sunt peccata.
23. Et requieuit paulisper, ingemescens humanae condicionis

aerumnam, quia dixerat uerumtamen uniuer s a ua-

:

nitas, omnis homo uiuens, et post diapsalma resumpto

spiritu ait: quamquam in imagine dei ambulet
15 Tic wo, tarn en uane c onturl abitur; thesaurizat,
ei ignor at cui congr eg at e a. uide quomodo ante asperi-
tatem suae sententiae temperauit, postea rationem suae uocis ab-
soluit. temperauit dicendo, quia in imagine dei ambulat
homo, beatus homo, qui ad similitudinem dei per fid em ambulas ;

20 beatus quia in te fidem habes, beatior si auaritiam non haberes.

aliud bonum mentis aeternum, aliud uanum carnalis cupiditatis
incendium; fides enim deo militat,auaritia tempt atori; ista congerit
quod quod proficiat alienis. quid igitur tarn uanum
sibi prosit, ilia

quam neseire cui laboret heredi ? quis enim scit, si aut filius aut

8 Ps. 31, 1 12 Ps. 38, 6 14 . 18 *Ps. 38, 7

1 includimur Cm2 induimus ftav ingemiscimus ACftav 2 herrori Ami

terrori BCml et error! [lav affectum BCml 3 nouitate] s. scr. m. 2 uel uani-
tate C spiritualis v absorbeatur scripsi absorbeat codd. av 6 laboriosam
paenitentiam EC 6 gratia] add. sequitur Bm2C 7 absorbitur Bml 8 hie]
ibi DF absconditur] absorbetur ABmtC absorbitur Bml 11 ingemiscens
Cftav conditionis codd. av 13 diapsalma] add- Diapsalmatis. hie est. Inter-
positum in canendo silentium my. Bml 14 ambulat DF 15 uane om. ft
conturbatur av tbessaurizat Aft tesaurizat C 16 congreget A 17 recti-
onem 19 ambulat C 20 quia] qui ftav 21 utrumque aliut Bml

mentis] add. est ftav 22 dei Bml 24 scit] sciens B scit** C i

si om. B

pr. aut] sibi ftav filios ACm2

 202 Explanatio

nepos proprius superuiuat ? saepe aut in tabulis testament! scriptus

heres funesto obitu testatorem praecedit ad tumulum aut heredi-
tatem superstes absorbet aut luxuriosus dissipat aut stultissimus
3 non tuetur aut proscriptus amittit. si quern ergo uideris studiose
diuitias congregantem, die et tu u a n e conturbatur;the-5 :

s a u r i z a t, et ignorat cui congregat e a. neque

enim secum potest auferre quae possidet et, cum morietur, relin-
quet alienis diuitias suas. succedit frequenter inimicus et ingratus
et decessori successor insultat; quos ille dilexit iste persequitur, quos
ille nutriuit hie uendit. 10

24. Graecus tamen non habet: in imagine dei, sed

tantummodo in imagine, in qua ergo imagine ambulat homo ?
:

in ea utique ambulat ad cuius similitudinem factus est, id est

ad imaginem dei; imago autem dei Christus, qui est splendor
gloriae et imago substantiae eius. Christus ergo imago 15

sancti. ad imaginem haec imago uenit in terras, ut iam non in umbra

ambularemus, sed in imagine in Christo enim ambulat qui sequitur

;

2
euangelium. ideo discipulo suo dicit: retro post me, uade
ut me sequaris. ideo errauit populus ludaeorum, quia in umbra
ambulauit; ideo non errat populus christianus, quia in imagine 20
ambulat, habens solem sibi iusiitiae refulgentem. bona imago non

ceris picturae figurata radiantis, sed plenitudine diuinitatis ex-

pressa. in qua imagine et pater simul uidetur et filius, quia utrius-
3 eorum unitas operationis effulget. etsi iam resurrexerit Christus,
jque
tamen in euangelio nobis adhuc eius imago monstratur. lego quod 25

5.11*Ps. 38, 7 14 cf. Gen. 1,26 *Hebr. 1, 3 18 *Marc. 8, 33

19 cf. Hebr. 10, 1 21 cf. Mai. 4,2 22 cf. Col. 2, 9

1 nepotcs Am? n?pus Bml nepotis (o s. L) C proprios aut in] non

dicisB conditis &a testamentis a scriptis pa 2 funereo pa obitu Cm?
abitu A ambitu cet. av 5 congitantem Eml tesaurizat C 1 relinquit
ACm2 relinquid BCml 9 et om. & 11 tamen} enim 13 ad] in
ft {*

1C sancti] dei v ad imago om. v ad terras fiav ut iam] utinam a

17 enim] add. imagine v ambulat om. a 18 suo discipulo v 22 figuia A
f ucatur B fucata pav fort, recte; cf. Expos, ps. 118, traciat. 15, cap. 36^ 23 quia]
add. per av utriusque scripsi utrumque cold, av; cf. Expl. ps. 40, cap. 20 ettr.
24 resurrexit v 25 ea Bfl
 psalmi 88, 23-25 203

Lazarum suscitauerit, et patris opus et filii credo, filius uocauit,

pater audiuit, Lazarus ambulauit. lego quia eum daemones fate-
bantur; et patrem, qui del filium precabantur, fatebantur et in ipso
uel per ipsum eiciebantur, (ut) scriptum est: quodsi in spiritu
6 dei eicio daemonia, filii uestri in quo eiciunt?
25. Primum igitur umbra praecessit,secuta est imago, erit ueritas ;

umbra in lege, imago uero in euangelio, ueritas in caelestibus. umbra

euangelii et ecclesiae congregationis in lege, imago futurae ueritatis
in euangelio, ueritas in iudicio dei; ergo quae nunc celebrantur in
10 ecclesia, eorum umbra erat in sermonibus prophetarum, umbra in

diluuio, umbra
Rubro Mari, quando baptizati sunt patres nostri
in
in nube umbra in petra quae aquam fluxit et populum se-
et in mari,

quebatur. nonne illud in umbra erat sacrosancti huius mysterii 2

sacramentum? nonne in umbra erat aqua de petra quasi sanguis

is de Christo, qui fugientes se populos sequebatur, ut biberent et
non sitirent, redimerentur et non perirent? sed iam discessit
umbra noctis et caliginis ludaeorum, dies appropinquauit ecclesiae.
uidemus nunc per imaginem bona et tenemus imaginis bona.
uidimus principem sacerdotum ad nos uenientem, uidimus et
20 audiuimus offerentem pro nobis sanguinem suum. sequimur ut 3

possumus sacerdotes,- ut offeramus pro populo sacrificium etsi

infirmi merito, tamen honorabiles sacrificio, quia, etsi nunc Christus
non uidetur offerre, tamen ipse offertur in terris, quia Christi
corpus offertur, immo ipse offerre manifestatur in nobis, cuius
25 sermo sanctificat sacrificium quod offertur. et ipse quidem nobis
apud patrem ad uocat us adsistit, sed nunc eum non uidemus; tune

1 cf. loh. 11, 43-44 2 cf. Matth. 8, 29 31 4 *Matth. 12,27 7 cf.

Hebr. 10, 1 11 cf. 1 Cor. 10, 14 15 cf. loh. 4, 13 25 cf. I loh. 2, 1

2 audiuit] add. et Bv fatebantur bis pav 3 quia u filium dei

fatebantur otn. B in ipso uel] ipsum quia ftav 4 ut addidi est] add.emm i<

5 dei] add. ego F in Beelzebub it-

mg. a 1 uero imago BCml uero om. DFa
in caelestibus 9 ueritas om. a 9 celebratur B 12 et mari (in om.) v
13 misterii aDFmZ ministeriiFml 14 in otn. a 15 de] et B ex au
]>

que quae av sequebantur Bml 16 dicessit DFml 18 et om. BC

19 uidemus Ami aduenientem C 20 sequamur Bmla 22 honorabilis
Bml 23 quia] qua* Jo pav 24 ipse] add. se s. 1. A uiaiiHestatur offerre
DBmlF.
 204 Expianatio

uidebimus, cum imago transient, ueritas uenerii;. tune iam non

per speculum, sed facie ad faciem ea quae sunt perfecta uidebuntur.
26. Ascende ergo, homo, in caelum et uidebis ilia, quorum
umbra hie erat uel imago uidebis non ex parte, non in aenigmate,
;

sed in consummatione, non in uelamine, sed in luce, uidebis uerum 5

lumen, aeternum atque perpetuum sacerdotem, cuius hie imagines

uidebas Petrum Paulum lohannem lacobnm Matthaeum Thomam.
uidebis perfectum hominem iam non in imagine, sed in ueritate ;

q u a 1 i s enim caelestis, tales et caelestes, utique

et ipsi iam in gloria uel decore, iam in resurrectionis gratia, non 10
in corpore mortis et corruptions deformitate.
27. Uide ne eo deferas imaginem terrestris, ubi lux caelestium
est. hie si quis tyranni imagines habeat, qui iam uictus interiit,

iure damnatur. quomodo tu hostis et aduersarii imaginem in ciui-

tatem ueri imperatoris inducis, nisi ut ipse te damnet ? et si uolueris 15

imaginem terrestris inferre, contradicet tibi princeps istius mundi;

dicet: mea est imago haec et quae offers mea sunt .
quid facies
deprehonsus, cum tibi dixerit: mea est auaritia, mea est am-
bitio, meae diuitiae, quarum imaginem in
te recognosco ? ipse est
2 enim aduersarius et defensor. quodsi fueris quaMsIacob, dices Labae 20

qui se transfigurat in angelum lucis: si recognosce quid

tuorum in me inuenis. non inueniens
tune ille requiret et
confutatus abscedet, quia abscondisti atque obliterasti omnia simu
lacra uitiorum. beatus qui potest dicere: ueniet huius
mundi princeps et in me suum inueniet nihil. 25

1 cf. I Cor. 13, 12 4 cf. I Cor. 13, 12 6 cf. Hebr. 17, 21 9 I Cor.

15, 48 11 cf. Rom. 7, 24 12 terrestris] cf. I Cor. 15, 48 ^ 13 tyranni] fort.

Eugenius a. 394 deuictus significatur; cf. Ihm, Stud. Ambros. pag. 21 adnot.
20 cf. Ps. 8, 3 21 cf. II Cor. 11, 14 *Gen. 31, 32 24 *Ioh. 14, 30

1 tune] cum BmIC tune iam] utinam p 2 uideantur Bp 3 a-

scendes B 5 consumatione AB uerum lumen] uerum ilium DEmZF ilium
uerum Eml 6 et aetemum p cuius] qui huius F 7 matheum a 8 pr.
mom.AmlBCmlv,alt.<m.a 9 quales B 12 est celestium F 13 tiranni
ACDF tirranni B imaginem C 14 damnetur a 15 damnes BCntfpav
16 mundi] add. et pav 17 facies] add. ergo F 20 laban BmgC 21 trans-
fi *urauit BC 22 inueniet et BCmlp 23 fugatus A confugatus BC obli-

t (-tt- v)erasti pav oblitus es ACm2 oblitus eris BCml simulachra CDF
 psalmi 38,25-29 205

quae sua sunt enim quaerit ille, non ista quae Christi. si ergo
Christum sequeris, noli quas non habeas affectare diuitias, augere
quas habeas, sed diuitem te sibi sentiat pauper, indue in domum 3

tuam inopem, frange panem operi, ut tibi the-

esurienti et nudum
5 saurus condatur in caelo qui tecum transeat. pauper Christus
est factus, cum diues esset, ut nos sua inopia diuites faceret. noli

ergo propter diuitias uane conturbari, excitari de somno, cogitare

quemadmodum pecuniam tuam serue?, opes tuas augeas, ae nocte
procedere, excubare ad iudicis domum, ut aliena diripias, litem mo-
10 ueas pauper), uerearis exactorem tributi. uana est ista conturbatio.
28. Et ideo iustus dixit: et nunc quae est e xpectatio
me a? nonnedominus? et sub stantia me a ante te
est. spes et patientia nostra Christus est, ipse factus est redemptio
nostra, ipse est nostra expectatio, ut dicamus singuli: expec-
15 tans expectaui dominum et respexit me.
respice ergo nos in iudicio tuo, respiciat super nos misericordia
tua, ut qui de merit o diffidimus nostro per tuam misericordiam
liberemur,in cuius potestate est animae nostrae uitaeque substantia.
et ideo non timeamus corporis mortem, sed eum qui potest animam
20 nostram uel seruare uel perdere, cuius substantia uirtus est, quam
deus ad similitudinem sui pectoribus infudit humanis.
29. Quisquis igitur habet istam substantiam animae suae, dicit:
ab omnibus iniquitatibus meis eripe me. non
unius criminis lapsum fatetur qui ab omnibus se iniquitatibus solui
25 precatur. scit enim quod, nisi dominus ignoscat, nemo saluus esse

possit quicumque natus est sub peccato, quern ipsa noxiae con-
dicionis hereditas adstrinxit ad culpam.

1 cf. Phil. 2, 21 3 cf. Esai. 58, 7 4 cf. Matth. 19, 21 5 cf. II Cor. 8, 9
11 *P?. 38, 8 13 cf. Rom. 8, 25 cf. Eph. 1, 7 14 *Ps. 39, 2 19 cf.

Matth. 10, 28 23 *Ps. 38, 9

1 ista] ilia av 2 Christum] quae sunt Christi @av habeas habeas

ed. Rcm. b habebas habebas codd. a habebas habeas p augeret #, add.
noli ft 3 set A et ECav ut te om. 7 exitari B 8 de nocte] donee
te B 9 domum iudicis DF moueas] add. terreas el in mg. a 10 pau-
perem BCmlfi et in mj.a 11 dicit $ 12 to om. B 13 est (post factus)
om. BCp 14 ipsa est C 16 tuo om. B 20 saluare DF substantie sub-
stantiae a 25 sit Bml quia & 26 conditions czdd. av
 206 Expianatio

30. Olprolrium, inquit, insipienti dedisti me.

quis est insipiens nisi qui peccatum facit et eligit mala pro bonis ?
ergo, qui auctor est peccatorum, ipse insipiens magis quam eius mi
nister, cum peccamus igitur, in obprobrium tradimur aduersario,
2 ut ille nos quasi inimicus in die iudicii accuset et prodat. suscipiamus 5

ergo obprobrium crucis Christi, quod suscepit Moyses et Aegypti

thesauris regalibus praetulit et ideo non est insipienti in obpro
brium traditus. alii habent codices :
obprobrium insi
pienti ne tradas me. sed magis Dauid earn consuetudinem
habet, ut sua magis obprobria et peccata fateatur nee de peccatis 10
suis erubescat -et obprobriis, qui scit in confession e esse ueniam
et in peccati sui condemnatione iustitiam.
31. Denique ex his quae secuntur manifestatur hie sensus,
quia subiecit ommutui et non aperui os meum, quo-
:

niam tu f ecisti me, hoc est: dedisti me tu obprobrium insi- is

pienti; ideo ommutui et non aperui os meum, ne peccata maiora

contraherem. agnoui uoluntatem tuam, ut ad tempus erubescerem
et postea saluus fierem ueniam postulando prodest ergo interdum .

et obprobrium, siquidem etiam ipse prodest carnis interitus, ut

testificatur apostolus dicens: tradidi eum in interitumzo
carnis, ut spiritus saluus sit in die domini
2nostri lesu Christi. obprobrium quoque prodesse Dauid
ad Abessam sine maledicat mihi
ipse testatus est dicens :

lemineus, quoniam dixit illi dominus, ut

uideat humilitatem meam et retribuat mihi 25
dominus bona pro maledicto hoc. et re uera uidit
obprobrium eius dominus, quod flens ibat et excalciatus operto ca-
amouit eius obprobrium. liquet igitur quia, cum datus in
pite, et
obprobrium fugerit et humiliatus sit et nudis pedibus domino satis-

IPs. 38, 9 6cf. Hebr. 11,26 8 *Ps. 38, 9 11 cf. Rom. 10, 10
14 *Ps. 38, 10 20 *F Cor. 5,5 23 *II Reg. 16,11-12 27 cf. 11 Reg. 15,30

2 elegit AmlBml 4 igitur] add. ei quae B ci * * * C 6 et ow. F 1 re

galibus thesauris ft 10 peccata et opprobria ft ne ft 11 et obprobriis eru

bescat EC ft sit ABml 13 hiis E iis a sequuntur v 14 . 16 obmu-
tui Cftav 1 4 non om. F 15 tu] in Bab, om. ft 23 abesam A 24 gemineus
BCft leminaeus av 25 retribuet ft 27 excalceatus v 29 obprobrium] add.
Dauid BCftav fugit ft et (post sit) om. ft
 psalmi 38, 3033 207

fecerit el lapides iacientem non repercusserit et in maledicentem

non permiserit uindicari et post haec regno suo integro resumptus
sit, quia et obprobrium a domino sit et prosit magis sustinere ob-

probrium quam repellere. denique uictoria post secuta est. ergo .1

5 obprobrium prodest. sed quid est quod add dit: quoniam tu

fecisti me? nonne ideo ommutuisse se dicit et non aperuisse
os suum, quia agnouit domini uoluntatem, et propterea patienter
se pertulisse, ut satisfieret domino per obprobrium pro peccato?

32. Unde et adiunxit : am ou e a me plag as me a*.

to quomodo hoc sibi congruit? in superiore psalmo flagellis se optulit,
iam de manu
hie flagella a se postulat amoueri, nisi quia soluit
domini duplicia peccata sua erubescendo, obprobria sustinendo.
conpunctiones cordis sui sunt et cogitationum, sunt et increpa-
tionum flagella. uideamus tamen ne ideo dixerit ante deum esse
15 substantiam animae suae, quia non inpugnaret aduersarius earn,
nisi potestatem accepisset a domino; quod enim fecit dominus,
et tuetur. denique angelus in circuitu est hominis, qui praetendat, 2

ne quis noceat ei. non discedit angelus nisi iussus a domino, ut

suus athleta decertet. ergo quasi substairtia domini praesumit ueniam
20 sibi iniquitatum suarum a conditore suo posse concedi et ideo

rogat, quia nouit auctorem suum misericordem. deinde, quia 3

datus sit in obprobrium, non resistit,- sed patitur aduersum se

assistere peccatorem et silet substantiae suae conscientia, quae bona
est, et potest corporis ferocitatem refrenare, ut uirtus succedat,
25 culpa ponatur. postremo, quia factus a domino est, citius sibi
posse donari peccatum confidenter aestimat, qui forfitudinem
manus domini potuerit sustinere.
33. Et hoc utique bonae substantiae est, etsi fortitudine manus

5 Ps. 38, 10 9*Ps. 38, 11 10 cf. Ps. 37, 18 11 cf. Esai. 40, 2
14 cf.Ps. ?8, 8 17 cf. Ps. 33, 8 22 cf. Ps. 38, 23 28 cf. Ps. 38, 12

1 iacientes BCml 2 rcstitutus ftav 3 et obprobjium prosit om. ft

magis] mahiit ft 4 refellere ftav 5 quid] quod Bml 6 obmutuisse Cftav

se om. B 7 et am. v 9 meas (me s. ras.) tuas Cftav A
10 congruit] add.
quod a obtnlit ECftav ammoueri
11 DF iam soluit DF 13 sui] sunt a
alt.sunt exp. C 17 praetendit av 21 actorem F 24 ferociam fta
25 quia om. F 26 existimat Bftav 28 etsi] add. a v fortitudinem Bml ft
 208 Explanatio

domini defecisse se dicit.male percutit, sic

fortis manus sicut
cito sanat; quae fortis ad remedium
ad uulnus,est. unde fortis et

etipseait: percutiam et sanabo, ut non meminerit uulneris

qui sanatus euasit. denique haec manus domini sancto lob omnia
abstulit et omnia repraesentauit, immo omnia cumulo auxit, ut 5

2 amissa geminaret. nee te moueat quod defecisse se dixit. est

qui deficit et f ortior surgit suffulcit enim dominus o ;
nes m
qui ruunt et corrigit omnes elisos; cum uirtute
enim surgit quicumque corrigitur. defecit Paulus a fortitudine manus
huius; cecidit persecutor et surrexit euangelii praedicator. hoc est 10
quod fortitudine manus tuae ego defeci.
ait: a
34. Et addidit in incr epationibus super ini-
:

quitatem erudisti homin em et tabes cer e f ecisti

sicut ar an earn an imam eius. Graecus vneQ dvo/n,la<;
4

dixit, hoc est pro iniquitate et integium uersum xata xoivov 15

posuit, quod est: in increpationibus pro iniquitate erudisti

hominem . ideo Sapiens dixit :
quis mini dabit cogi-
tatianum mearumflagella et labiorum me-
orum signaculum?, ut cor suum ipse suis cogitatio-
nibus flagellaret et signaret labia sua, quo et uetera peccata 20
minueret nee alia loquendo renouaret, quo propriis increpa-
2 tionibus eruditus exercitia uirtutis indueret. tabescit autem
anima quando peccatum minuitur, uel cum anima tabescit,
:

culpa deponitur; incrassatur, cum peccata cumulantur. unde ait

dominus de peccatoribus non permanebit in his spi-25 :

ritus meusin aeternum, quoniam carnes sunt,

et alibi scriptura dicit : incrassatum est cor populi

3 *Dcut. 32, 39 7 *Ps. 144, 14 11 Ps. 38, 12 12 *Ps. 38, 12

17 *Eccli 23, 2 .
22, 27 (33) 25 *Gcn. 6, 3 27 Act. 28, 27

1 dicat Bpa 2 et om. DF 4 quij quod Eft 6 se om. BCml

7 defecit B 9 defecit] add. manus EC pauli C 10 et prae
dicator om. F 11 quod ait] quia BC 14 aranea AB areneam F sperat-
ncmias yperanomias ft 15 ueibum EC xard XQIVOV scripsi kaianoron
A
KAIA(AC)HORON BC KAYAKAYON p Iv eUey^uotg tneQ dvo^ag
inaldevoas OV&QWTIOV av 16 est om. F in om. B propter iniquita-
tem p et in mg. a erudierit homiacm deus 17 ideo] ita BCml
 psalm 138, 3334 209

hu i u s. ideo et Hieremias primum baculum uidit nucinum, deinde

ollam feruentem, ut tabesceret anima prophetae incipientis, quo
culpa decederet, ut accederet gratia, sed eur prius baculum, postea 3

ollam? quoniam qui baculo non corrigitur in ollam mittitur, ut

s ardeat et tabescat. et ideo et ad prophetam Hiezechiel dicitur:
accipe tibi sartagin e*m et accipies iniqui-
tates domus Israel et consummabis; et ta
bes c e n t, inquit, in suis iniquitatibus, et alibi
in eodem libro dicit dominus sed ego magnum faciam :

lot-itionem etmultiplicabo lignaetsuccendam

ignem, ut liquefiat caro et imminuatur ius.
quibus testimoniis significatur, quod animae perfidorum admoto 4

igne tabescant, ut deponant crassitudinis quendam carnalis hu

mor em. mittuntur ergo in sartaginem et animae peccatorum, ut
15 defluat peccati caro, quae obduxerat animae ac mentis
quaedam
uigorem et uelut lure quodam ita quibusdam infuderat animam
inlecebris cupiditatum. expectant igitur nos quaedam sartagines.
ideo hie conteramus cor nostrum, ut subtile fiat et deponat omnem
duritiam et pinguedinem quandam carnalis aruinae. quod pati- s

20 entur qui luxuriati sunt in hac uita et ludibria dedecorum quam

opera ulla uirtutum exercenda sibi more ludaico crediderunt.

incrassatus est enim lacob et pinguis factus est et surrexit ludere,

quern a fidei ueritate lusus ille in perfidiae traduxit errorem. merito

ergo Paulus castigabat corpus suum, ne nutriret carnes peccati;
26 luxuriando enim facimus membra peccati, sobrietate autem membra
iustitiae. non natura ergo, sed culpa delinquit.

1 cf. Hier. 1, 11 . 13 6 *Ezech. 3, 4 . 6 . 24, 23 9 *Ezech. 24, 910

22 cf . Ex. 32, 6 24 cf. I Cor. 9, 27

1 yeremias EG ieremias $ nuceum DFa 2 incipientis (s. scr. m2 uel

inspitientis) C inspicientis b quod C 3 dicederet Cml discederet C2m8av
ut] et Bm2C 5 pr. et om- p alt. et eras. C, om. av prophetam] add. sui
nomen BCml cui nomen p hyezechiel BC ezechiel pa Ezechielem v 6 acci-
piens Bml 7 consumabis AB 10 et (post ligna) om. Av 11 amminuatur
BC uis B 12 ammoto BC 16 quoddam Cml animum Bm2 animas &
19 duritiem v ruinae BCml 20 et] add. magis av 22 pf,\ est om. B 23 im
DFml 24 carnis ABCml et in mg. a corpus pav peccati] peccata in
mg. a
LXIV. Ambros. pan 6. Petschenijf. 14
 210 Explanatio

35. Nec iterum uana et inania sequamur, ne telam araneae

texere iudicemur, eo quod peccata nullam perpetuitatis possunt
habere substantiam. unde cum uideris aliquos studere facultatibus
ampliandis, cumulandis potestatibus, affectando decori, dices
illud Esaiae telam araneae texunt isti in omni-s
:

bus diei unius, quae diuturna esse non potest, sed cito
omne dissoluitur; non enim supra solidum
diuiditur atque opus eius

aliquod firmamentum locatur, sed in uacuo suspenditur. nihil

laxum, nihil molle uerum Christi militem decet; e c c e enim q u i
mollibus uestiuntur in domibus regum sunt. to

2 arguti sibi et industrii omnes auari uidentur. quid argutius, quid

sollicitius aranea, quae operi suo diebus ac noctibus semper intendit
nee ullo sumptu ullaque inpensa conficit uestimentum? seduanum
est omne quod fecerit. sic homo omnis est qui opus suum supra
Christi non constituit fundamentum; uane noctibus et diebus et ipse 15

turbatur, cum eum plerumque aianeae modo etiam in ipso suae im-

probitatis molimine operis sui ruina conuoluat.

36. Et ideo sapiens, qui cognoscit huius saeculi uanitatem, non
diuturnam uitae huius precatur usuram, sed ad ilia aeterna festinat
et labor e huius corporis et dolore gestit absolni, sicut propheta de- 20
xau
siderasse cognoscitur dicens e ationem
di, do mine, or
:

me am deprecationem me am, auribus percipe

et
laerimas me as. ne sileas a me, quoniam ego
aduena sum apud te in terra et per egrinus si-
2 cut omnes patres mei. aliud est incola, aliud aduena, 25
aliud accola: incola qui de loco est et genitalem locum incolit,
aduena qui aliunde uenit, accola qui ad tempus colit et mutatur
annorum uicibus. hoc est ergo quod dicit Dauid: apud te alienus

5 *Esai. 59, 5 9 Matth. 11, 8 21 *Ps. 38, 13

1 ne] nee p (ne Fm2) 2 ezercere p nulla codd. <*v, correxi 4 deco-
rari 5 ysai (- y- (?) ae Cp texunt istij texit intigni B isti 6 unius
am. pa 6 diei] dii B d iurna B din P 7 se diuiditur (pr. di a. I B) EC scin-
ditur pav 8 aliquid Bml 9 docet Cml 12 araneae ABml diebus

semper (s. d. Eml) ac noctibus p 13 nullaque BE 14 omnis homo Eml

est omnis homo DEm2F 16 in ipso pav in questu (uestu in ras.) in queso (s. n A
ser. r) B in questu (u in ras.) C 11 molnmme Bml 22 pr. meam om. BCp
23 ego om. p aduena ego Bv 24 aput Bml 25 alius (ter) BCpav
 p salmi 38, 3536 211

sum, dum in terra sum; non sum nunc paradisi tui incola\ unde
exposuit hoc ipse subiciens: et peregrinus sicut omnes
patres mei. quod aperuit et apostolus Paulus, asserens
quoniam, cum sumus in corpore, peregrinamur
5 a domino, quia, etsi tides in nobis est, per f i d e m
tamen ambulamus, non per specie m, id est non
faciead faciem quasi praesentes; ambulamus enim in aenigmate ad-
huc, non in ueritate. denique addidit: ergo et audemus 3

confidimus magis peregrinari de corpore et

loadesse ad dominum. audemus praesumptionis in deo
fidei, non temeritatis uerbum, et confidimus id est: uolentes
est

adquiescimus et optantes, non plenioris scieutiae auctoritatem

uelut principaliter nostro iudicio dependentes uolumus uerum esse

quod cupimus, ut appropinquemus ad dominum, a quo nos uidetur

f uturorum et
15 praesentium distantia separare. audemus ergo ad esse,
e t i d e o, in quit, c o n i t i m u r. cognoscis uerbum uolentis ad-
huc peruenire, non eius qui peruenerit; affectus igitur in hoc ser-
inone, non effectus ostenditur. denique ipsum affectum sui sermonis 4

interroga, immo audi dicentem uel potius audi dubitantem,

20 cum ideo conitimur
dicit : siue absentes siue
praesentes placere illi, absentes adhuc per fidem,
piaesentes per speciem. unde et hoc potest
quod et intellegi,
hie positi et illic placer e nostro iudici, redemptori quoque
nostrarum desideramus animarum. necesse est enim nos ei
25 assistere per speciem, ut unusquisque operum suorum me- .

rita dignae adipiscatur sortis examine, uel iustus in requie

2 Ps. 38,13 4*11 Cor. 5, 6 5 II Cor. 5, 7 8*11 Cor. 5,8 16.20

*IICor.5,9

1 nunc] add. quod B, om. pa 4 in hoc corpore $av 6 tamen om. av

1 ad faciem ACml
bis aenigmate] imagine p et in mg. a 9 de] a pa, om. v
10 esse p in om. AmlBCmlpa deo] et {la 11 ueritatis confidimus
scripsi consentiosus AmlB consentiosos Am2 consentiosi sumus (osi sumus ih
ras. m2) C consentimus pav 12 obtantes BC pleniores Cml 13 defen-
dentes pa 14 a] et p uidetur] s. scr. m2 uel uidemurC 15 futures ABCml
et om. A praesentia DEmlF 16 . 20 conicimur A connitimur Cpav 18 ten-
ditur B auditur p testem pav
affectum] 19 interrogo BC pr. audi]
uide Fa 22 per speciem praesentes per fidem tr. C potest et hoc F 23 re-

demptorem Bm2Cml, add. nos BCml

14*
 212 Explanatio

5 uel in aerumna.
impius fundit igitur lacrimas, quoniam, cum
aduena terram uenerit, demoretur et separetur a patria longo
in
detentus exilio. considera nunc mihi ilium Adam de paradise e-
iectum,in castellum relegatum spectantem, unde deiectus sit, flentem
ubertim, quia reminiscitur quid amiserit quoue deciderit. et 5

ideo gratias agamus deo, qui nos perpetuo exib o liberauit, aperiens
ianuam qua reuertamur ad patriam. unde apostolus praesumpsit
dicere ergo iam non estis aduenae
:
atque p e-

regrini, sed estis ciues sanctorum et dome-

s t i ci d ei. 10

37. Hoc uplens recipere Dauid, antequam Christus ueniret in

terras, dixH : r emilte mihi ut refrigerem, pr ius-

quam e am, et ampliusnonero, hoc est : hie mihi remitte
ubi peccaui. nisi hie remiseris mihi, ibi remissionis requiem in-
uenire non potero; quod enim ligatum in terra manserit, ligatum 15
manebit in caelo, quod solutum in terra fuerit, solutum erit in caelo.

propheta enim et praedicator ecclesiae congregandae euangelico

spiritu indulgentias domini praeuidebat et praecipienda apostolis
ei dominus reuelabat, immo haec erat uetus sententia, ut qui se
2 ligasset in terris uinctus migraret a corpore. ideo dominus, quod 20
erat ante iudicii sui, dedit apostolis peccata remittendi aequitatem,
soluenda ne dki ligata manerent. denique audi dicentem : t i b i

dabo claues regni caelorum, et quodcumque

ligaueris super terram erit ligatum et in
caelo, et quodcumque solueris super terra m 25
eiit solutum et in caelo. tibi, inquit, dabo claues

1 ci. Ps. 38, 13 8 Eph. 2, 19 12 *Ps. 38, 14 15 cf. Matth. 16, 19

19 ? 22 *Matth. 16, 19

1 fudit AmlBC 2 terra AC 3 exsilio Ev paradisso C 4 religatum-

codd. expectantem a 6 exsilio Cv 1 apostolus] add. iam C praesumsit
B praesumit C 11 in] ad p 12 terram av refrigerer (}av 13 ampliusj
add. iam fta 15 in terra ligatum par 20 a otn. /9 21 ante erat av
erat iudicii sui ante peccata re ] expectare B
sui iudicii tr. C pec-
cati re- (-cati re- in ras.) C aequitate fiv 22 soluendam a, om. a ne]
ut DF diu] cito soluenda diu av ligatum maneret BC 24 li

gaueris] solueris DF erit ligatum 25 terram om. DF 26 inquid BC

 psalmi 88, 3639 213

regni caelorum, ut et soluas et liges. hoc Nouatianus non audiuit,

ecclesia del audiuit; ideo ille in lapsu, nos in remissione, ille in in-

paenitentia, nos in gratia, quod Petro dicitur, apostolis dicitur. 3

non potestatem usurpamus, sed seruimus imperio, ne postea, cum

5 uenerit dominus et ligatos inuenerit quos oportuit solui, commo-
ueatur aduersus dispensatorem, qui ligatos seruauerit seruos quos
dominus iusserat solui dicens, quoniam qui cognouit u o-
luntatem domini sui et non fecit secundum
uoluntatem eius, uapulabit multum; qui au-
lo tem non eognouit et fecit digna plagis, uapu
labit minus.
Dauid remitti sibi postulat, quod sciebat non
38. Merito ergo
esse his qui secundum Aaron erant sacerdotibus adtributum, sed
euangelio seruabatur. cui ergo non remittitur in exilio est, in pere-
15 grinationis iniuria perseuerat. hie ergo petenda est uenia hie enim
dictum est: beati qui fletis, quia ridebitig ,

hie locus est ueniae postulandae. deploremus igitur in terris, ut

meieamur indulgentiam. nisi remissum peccatum hie fuerit, non 2

habebimus requiem, si requies non fuerit, non eiit uita aetema,

20 si uita aeterna non fuerit, non erimus. ideo petit remitti sibi, ante-

quam eat, ut sit. si enim remissum non fuerit, non e r o, inquit,

cum his qui sunt, cum his qui in paradisum merentur ascendere.
qui autem non est, consumetur cum descendentibus in lacum, qui
in catenis et carcere fuerit derelictus.

25 Non ergo definitiue dicit non

39. ero , quia alibi dicit:
sanctus Israel,
psallam tibi in cithara, deus,
gaudebunt labia mea cum cantauero tibi, et
anima mea quam redemisti; de redemptione ergo prae-
sumit. et alibi audi dicentem :
placebo domino in re-
so g i o n e uiuorum; erit ergo, qui placere praesumit. potest et

7 *Luc. 12, 4748 16 Luc. 6, 21 21 Ps. 38, 14 23 cf. Ezech. 31,

14 cet. 2223
26 *Ps. 70, 29 Ps. 114, 9

1 non audiuit] add. sed {lav 2 audiuit ecclesia dei Cp tert. in am. BCml
penitentia F poenitentia a 9 . 10 uapulauit BC 13 hiis E iis av 14 ex-
silio Ev 16 qui] add. nunc av 22 utrumque hiis E iis av 23 consummetur
Fml 25 diffinitiue C qui DFa 26 cythara BCE sanctus deus Fml
 214 Explanatio

quia dixit
sic intellegi, aduena ego sum apud te in
:

terra et peregrinus sicut omnes patres mei

et ideo remitte mihi, ut peregrinus esse desinam; remitte mihi exi-
2 Hum quo relegatus sum. si remiseris, antequam discedam hinc, non
ero amplius exul atque peregrinus; cum enim tu icmiseris, non ero 5

peregrinus, sed ciuis ero sanctorum tuorum, ero cum patribus

meis qui et ipsi fuerunt ante peregrini, nunc uero iam ciues sunt.
ero domesticus dei, ut poenam non timeam, gratiam merear per
dominum nostrum lesum, cum quo tibi est laus, honor, gloria, per-
petuitas cum spiritu sancto a saeculis et nunc et semper et in 10
omnia saecula saeculorum. amen.

EXPLANATIO PSALMI XXXIX.

1. In superioribus psalmis paenitentiam praedicauit, deinde
de patientia sua et perturbatione hominis est locutus. in tricesimo
autem et nono psalmo nouum adnuntiat testamentum; qui enim is

malorum paenitentiam agit expectat, sed non est perfecti expectare,

sed expectasse; nemo enim, nisi qui perseuerauerit usque in finem,
saluus erit.

2. Ideo addidit :
expectans expectaui dominum.
ubi ergo recte hoc dicitur nisi in euangelio ? in quo iam nobis qui 20
expectabatur aduenit, in quo iam nobis non legis caligat umbra, sed

1 *Ps. 38, 13

3 exsiliumEV 4 religatus codd. a 9 lesum] add. Christum pav, cf. pag.

183, 8 cum] in laus] add.cum quo tibi est laus 10 a] in a 11 amen
om, F add. Finit (Explicit C) psalmus XXXVIII. Incipit psalmus XXXVIIII
mo no
(XXXVIII B) a Explicit de psalmo XXXVIII. Incipit dfe psalmo tricesimo
nono/?

praescribunt: Psalmi (In psalmum v) XXXIX enarratio av

17 cf. Matth. 10, 22 19 Ps. 39, 2

14 de om. AC pacientiae A sua et] suae a perturbationis BC ho

minis] nichil hominus (hominis Bml) BC trigesimo Bmlb 15 et om. p
enim om. a 16 malorum] earum B, om. F 19 dominum] add. et intendit
mihi DF 20 recte om. Av hoc recte p qui 21 nobis am. AC qui] a

quibus pa 21 exspectabatur Ftv

 p sal mi 38, 3939, 4 215

ueritas fulget, quia Christus inluxit, qui exauQmit depiecationem

suorum et eduxit nos de lacu miseriae et de luto faecis, ubi iam
demersi tenebamur nostrorum uoragine peccatorum et totus homo
noster inhaerebat nee poterat sese animus noster eruere, obrutus
5 multiplicis labe flagitii. gratias igitur domino lesu unigenito dei 2

filioredemptori nottro, qui nobis peccata omnia remissurus descendit

e caelo, ut nos de lacu ac limo istius mundi et caenulenta quadam

palude terrarum, de corpore quoque mortis huius eriperet atque

in came sua statueret animi nostri interiora uestigia, ut confirmati
10 in dei et per crucem dominici corporis absoluti ambulemus
uerbo
iam non in obprobrio dedecoris, sed id remissione peccati. con- 3

firmatus igitur et radicatus in Christo supra petram sibi memorat

pedum suorum statuta uestigia. unde dicit apostolus: bibe-
b?nt autem de consequenti petra, petra autem
is e r a t Christus.
petra eo, quod sitientes sequatur, confirmet
labentes, ne sitientibus aqua desit, labentibus firmamentum.
3. Expectant! ergo mihi, domine lesu, aliquando uenisti, dire-

xisti gressus meos in euangelio, inmisisti in os meum canticum nouum

quod est nouum testamentum. gaudentes iam canimus hymnum

jo deo nostro, quia nouarum uirtutum praecepta cognouimus, ut nostra
omnia relinquamus Christum sequentes et nostros diligamus ini-
micos. nouos etiam hausimus mores, ut pro persequentibus r.os
precem domino deferamus; maledicentes ecce benedicimus, nescimuF
opera nostra iactare aut celare peccata, angelorum etiam more
25 nuptias ref-utam is.

4. Quid multa? de illo aerumnoso peccatore beatus homo

1 cf. II Cor. 4, 6 cf. Ps. 39, 2 3 5 cf. Col. 1, 12sqq. 8 cf. Rom.
7, 24 11 cf. Col. 2,7 12 cf. Ps. 39,3 13*ICor.lO,4 1 7 cf Ps. 39, 3
. 4
20 Matth. 19, 27
cf . 22 cf Matth.
.
5, 44 23 cf. I Cor. 4, 12 24 cf. Eph. 2, 9.

Matth. 22, 30

1 uoces deprecationum pa deprecationes v 2 fecis codd. 3 dimersi AC

4 se a eruere] cauere BC
5 multiplici Bfi 1 cenolenta A cenulenta cet.
coen iilenta av 10 dominici] domini ABav corporis] add. passionibus Am2ar,
cf. pag. 217 14 . 223, 9 1
13 pedis B 19 ymnum BC 22 ausimus A auxi-
mus BC 23 nesciamus BDF 24 iactare]laederecc laudare coni.v, cf. Explan.
ps. 43, cap. 48 extr. celare] desperare , cf. exempli gratia Explan. ps. 43, cap.
22 med. el 67 exir. 26 quia raultum Bm2C
 216 Explanatio

iam non rcspiciens in istius mundi uarias uanitates; u a-

factus est
n i enim uanitatum et omnia uanitas tot us
t a s

hie mundus est, sicut dixit sapiens Salomon, quid enim nisi
uanum est ea sequi, quae perseuerare non possunt et omnia
tamquam umbra praetereunt? insaniae autem falsae aut certa- 5

mina ista bellorum, in

quibus pro temporal! possessione sanguis
tantus est fusus, aut contentionum theatialium dissensiones aut
circensium plena furoris studia declarantur aut haereticorum
doctrina feralis aut pseud oprophetar urn in modum oraculorum
caelestium simulati gestus, uerba composita. sic enim dixit pro- 10

pheta : be at us uir cuius est no men do mini s p es

eius, et non r es p e xit in uanitates et in s anias
f als as.

5. Sunt ergo et uerae insaniae et forsitan prophetarum, qui

in excessu mentis positi 15
prophetabant repleti dei spiritu, ut quibus-
dam cum
propriae salutis immemores nudi ple-
insanire uiderentur,

rumque Esaias sanctus, per populos currereat,

et excalciati, sicut

uociferantes non quae ipsi uellent, sed quae a domino iuberentur.

ex his igitur intellegitur affluxisse remedium salutis, quoniam qui
expectabatur adest. 20

6. Expectauit eum Adam de paradiso eiectus, ut longo libera-

retur exilio. expectauit eum in Noe iusto, qui ad semen futurorum
est reseruatus, ut ex eo iustitiae semina in hominibus pullularent.

ipsum putabat publicae salutis auctorem, qui diluuio superstes esse

meruisset, ipsum sapientiae principem, qui excoluisset uitem et eius 25

2 f ructu ebriatus f oret

quid est enim uitis nisi sapientia ? sicut ape-
ruit nobis Dauid caelestis interpres oraculi dicens: -uxor tua
sicut uilis abundans in lateribus domus tuae ,

1 Eccle. 1,2 4 cf. Ps. 143, 4 5 cf. Ps. 39, 5 11 Ps. 39, 5 17 cf.

Esai. 20,2 27 Ps. 127, 3

1 respiciunt A respitient BCml 4 sequi ea p 6 bellatorum @et in

mg. a 1 est fusus] ei f unditur fiav 9 opaculorum A 10 dicit av 12 all. et]

add. in Am2 14 alt, et am. A 16 insani a 17 excalceati av esayas B
ysaias Cp 19 hiis E effluxisse A affulsissa av 22 in am. BCml iustus

Bm2 futurum A 23 illo v pulul*arent A pulularent B 25 et] add. ex

pav 26 inebriatus pav 28 habundans a

 psalmi W, 4-S 217

eo quod in ipso esset sapientiae plenitude quae expectabatur in

Christo, qui nouo repletus sapientiae sacramento, quod oculus
non uidit nee auris audiuit, inusitatum nobis deferre mysterium

properauit, ut nudus iaceret et exuberantis sapientiae pocula

5 inaudita proflueret, ut obliti superiorum in nouos mores et nouam
sobrietatem uitae resurgeremus aeternae, quo per stultitiam prae-
dicationis deus agnosceretur, quern per sapientiam non cognouit
hie mundus. denique in figura ilia dormientis et nudati patris qui 3

stultitiam risit maledictus est, qui uenerati sunt benedictionis gra-

10 tiam sunt adept ideoque qui mortem unigeniti filii dei, patm et
,

creatorisomnium, ad ofiendiculum aut obprobrium ^nostrae fiJei

obiciendam esse crediderint, peccatorum suorum nexibus ad per-
petuam maledictionis aerumnam tenentur adstricti; qui uero earn
pro totius humani generis absolutione suscipiunt, uirtutis aeternae
is
praesidio fulciuntur. crux enim Christi ludaeis offendiculum,
Graecis stultitia, ut apostolus dixit, nobis autem, qui credimus in
dominum nostium, uirtus dei atque sapienlia est.

Expectatus est in Moyse, cum scidisset et pertransisset

7.

undas maris et inpossibile uiribus humanis pedestris uiae aperiret

20 in fluctibus iter, sequeretur petra, uomeret aquae, ut sitientium pa-
trum in medio deserti uiscera interna satiaret.
8. Expectatus est et in Aaroi* principe sacerdotum, qui inter

uiuos ac mortuos medius stetit et serpentem statuit luem mortis,

ne a cadaueribus defunctorum ad uiuentium transisset interitum.
25 quid enim tarn proprium Christi quam aduocatum apud deum
patrem adstare populorum, mortem suam offerre pro cunctis, re-
pellere necem, uitam reformare perituris?

2 cf. I Cor. 2, 9 5 cf. Phil. 3, 13 6 cf. I Cor. 1, 21 8 cf. Gen. 9,

21sqq. 15 cf. I Cor. 1,23 24 23 cf. Num. 21 25 cf. I loh. 2, 1

3 misterium AF 4 praeparauit a exuperantis BCml 8 ille ft

10 filii om. Dml 12 obiciendum B crediderunt BC

perpetuae Am2
13e&F 14 generis humani 17 nostrum] iesum Cm2p(v) 18 moysen
scidisset et om. p scisset (c s.
I.) B siccasset mg. BCv
sisteret et in mg. scin-

deret a pertransisset] sisteret 20 petra] add. et av

{$ 22 aestimatiis .

s. scr. expectatus B, uel expectatus Cm2 23 uiciosos B ac] et F medium

DF et] add. per Fa lues Cm2 lucem Fml 24 transiret BCpav 25 quern
Bml 26 pro populorum morte Bm2
 218 Explanatio

9. Expectatus est et in lesu Naue et certe uenit, qui et pote-

statem suam et nomen accepit, ut et populum in terram repro-

missionis induceret et uere lesus nomine uocaretur. siccauit fluenta,
conuertit undas in suum fontem, solem statuit, donee consummaret
in uirtute uictoriam. sed adhuc figura erat ilia, non ueritas. de- 5

nique uerus dux militiae caelestis effulsit et adorauit eum lesus

Naue, quamuis nondum in corpore uerus adstiterat, sed adhuc ue-
nerat in figura.
10. Quando igitur uerus aduenit? audi dicentem: annun-
tiaui cut us sum, multiplicati sunt supers
et I o
numerum. s acrificium et oblationem noluisti,
corpus autem per f ecisti mihi. tune di xi: e c ce
uenio, in c apite libri s criptum est de me; ut / a-
ci am uoluntat em tuam, deus meus, uolui. quid
euidentius quam quod cum euangelii sui munere nobis lesus uerus 15
aduenit? ipse locutus est et innumeri credentium populi con-
gregati sunt, qui uix singuli ante credebant. ipse uenit in came et
cessauit sacrificium ludaeorum, cessauit oblatio pro peccato, quia

peccatorum remissor aduenerat. non erat remedium necessarium

legis ubi legis auctor adstabat. 20
Tune dixi: ecce uenio, in capite libri
11.

scriptum est de me. scriptum profecto de Christo est in prin-

cipio ueteris testamenti, quod uenturus esset, ut in redemptione
hominum dei patris faceret uoluntatem, quando scriptum est, quia
Euam in specie ecclesiae ad hominis adiumenta formauit. quid 23
enim nobis in hac corporis infirmitate et saeculi istius pertur-
batione praesidio potest esse nisi sola ecclesiae gratia, qua redi-
2 mimur, et fides nostra, qua uiuimus ? in capite libri scriptum est :

os de ossibus meis et caro de carne me a. p r o-

pter hoc relinquet homo patrem et matrem e t so

6 cf. los. 5, 1315 9 *Ps. 39, 6-9 18 cf. Hebr. 10, 18 21 Ps.

39, 8 25 cf . Gen. 2, 20 sqq. 29 *Gen. 2, 2324

1 est om. BCml 3 uero Bm2 iesu BCft(av) 4 undas] amnem
BCmlftav consumaret A 5 erat] est ft ille v 6 uerus] add. ei pav of-

fulsit Bp iesu ABp(av) 1 quamuis in ras. A, om Bmlfi, add. adquo B adhuc

(hue in ras. w2) Cv adeo {$ asisterat B asstiterat cet. av 15 cuin] add. et p
16 est om. B 21 time uenio om. v dixit ft 27 ecclesiae om. ft 28 libri

om. ABml
 psalmi 89, 914 219

adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne

un a. quis iste sit qui locutus est aut de quo istud sit
sacramentum,
audi dicentem : sacramentum hoc magnum est, ego
autem dico in Christo et in ecclesia. unde et
5 ammonet, ut sic diligat homo uxorem suam quemadmodum eccle-
siam Christus, quoniam membra sumus corporis
eius, de carne ipsius et de ossibus eius. quae
igitur maior salus quam esse cum Christo et ei unitate quadam
corporis adhaerere, in quo nee macula sit ulla nee sorditudo
10 peccati?
12. Scriptum est in capite libri, quod Abel iusti placuit hostia

deo, displicuit oblatio parricidae. nonne aperte significauit dominus

lesus esse se offerendum pro nobis, ut in sua passione noui sacri-
ficii gratiam consecraret, ritum populi parricidalis aboleret? quid
is autem expressius quam quod a sancto patiiaicha oblatus est filius
et aries immolatus est? nonne aperte ostendit hominis carnem,

quae omnibus terrenis est communis animantibus, non diuinitatem

unigeniti filii dei obnoxiam futuram sacrae uulneri passionis?
13. Scriptum est in capite libri uenturum hominem qui po-
20 testatibus caelestibus impieraret. impletum est, quando lesus do-
minus uenit in terras et angeli ministrabant ei, sicut ipse dignatus
est dicere ex hoc uidebitis caelos apertos
: et
angelos dei ascendentes et desceridentes ad
filiumhominis.
25 14. Scriptum est in capite libri: agnus sine macula
munduF ,maturus masculus anniculus erit
uobis, et occidet eum omnis synagoga. quis iste
sit agnus, audisti dicentem ecce agnus dei, ecce qui
:

3 Eph. 5, 32 5 cf. Eph. 5, 25 6 *Eph. 5, 30 11 cf. Gen. 4,

15 cf. Gen. 22 19 cf. Gen. 28, 12 22 *Ioh. 1, 51 25 *Ex. 12, 5-6
28 loh. 1, 29

1 adhaerebat Bml ambo 5 admonet ccav 9 sorditudo ed. Rom.

fortitude ABmlCmlDFa fonnido Bm2 Cm2Ev
add. in mg. a: forte de-
tortittido
torraitas aut fonnido 11 iusti placuit] iustificauit B 1
.3 lesus offeren

dum] eius se offendiculum esse lesus offerendum se esse av fort, secyndum

scnbendum: se offerendum esse in om. ft 20 dominus lesus ffav 21 terris/?
27 occidit Bml sinagoga AD 28 uudistis av
 220 Explanatio

tollit peccatum mundi. hicest qui occisus est ab omni

populo ludaeorum, quom adhuc hostili odio persecuntur. et ilium
quidem oportebat pro omnibus mori, ut in eius cruce fieret re-
missio peccatorum et sanguis ipsius mundi inquinamenta lauaret.
sed uae illis qui auctorem salutis propriae negauerunt f e c i s t i s, 5 !

inquit, consilium, sed non per me. quomodo poterat

probare parricidium qui consilium non probabat ? et tamen quanta
pietas! abhorrebat quidem a consilio, sed si conuerterentur reme-
dium non negabat.
15.Scriptum est etiam non solum in capite, sed in omni legis 10

complexione uenturum hominem ad conseruandum hominum genus,

qui omni a uellet quae deus uellet. unde intellegis quoniam diui-
nitatis eiusdem est qui eiusdem est uoluntatis. unde etiam ad
sacrificium passionis uoluntarius accessit meritoque praedixit:
uoluntariesacrificabotibi. is
16. Sed forte dicas: quomodo in euangelio dixit: pater,
si possibile est, transfer a me calicem hunc;
sed non sicut ego uolo sed sicut tuuis? et
uidetur esse distantia uoluntatis. uerum intellegimus aliud esse
quod secundum unitatem diuinitatis exprimkur, ubi dicit: ego 20
et pater unum sumus, aliud quod secundum hominis
est locutus affectum, quern imbuit cautum esse debere nee prae-
sumere quod facile implere non posit, ne, dum praemium quaerit,
2 incidat saciilegium. unde ait: cum persecuntur uos in
hac ciuitate, fugite in aliam. merito ergo et hie subi- 25

turus corporis passionem coepit contristari et maestus esse et as-

sumptis Petro et duobus filiis Zebedaei tristis est : anima
mea ante praemisit et subiecit postea: uigilate et orate,
ne intretis in temptationem; spirit u*s prom-
ptus est, caro autem infirm a. uides ubique eum secundum so

5 *sai. 30, 1 15 Ps. 53, 8 16 *Matth. 26, 39 20 loh. 10, 30

24 *Matth. 10, 23 27 cf. Matth. 26, 37 Matth. 26, 38 28 *Matth. 26, 41

1 peccata DF 2 hostilibus odiis p 3 eius om. p 5 ue codd. neca-

uerunt F 12 intelligas 13 est uoluntatis est A 16 dixit in euangelio {*
19 uidetur] add. quidem av intelligamus Fml 22 innuit c,v 24 perse-
quentur pav (Uulg.) 25 alia AC 26 asumplis C 27 zebedei uDFa
29 promtus BC 30 eum ubique C
 psalmi 89, 14-16 221

hominem loqui, secundum hominem orare, secundum hominem

tristem essc, secundum hominem dixisse: pater meus, si
possibile est. quid utique inpossibile deo ? sed hominis est 3

dubitare, dei confirmare. ideo promptiores assumpsit quasi electos

5 ultimi iudicii sui testes, qui uerborum eius agnoscerent sacramentum.
denique alii dormiebant, isti soli fida mente uigilabant. unde et
per Hieremiam nondum suscepto corpore ipse ait: ego si cut
agnus ductus sum et nesciui. quid est quod nesciat
sapientia dei quae in arcano patris semper est ? et ideo enarrauit
10 omnia quia dei patris ipse sapientia est. quomodo prae-
filius dei, 4

sciuit se sicut agnum esse ducendum, et quo duceretur nescisse se

dicit ? aut quomodo in superioribus per os ipsius Dauid ait: d e u p

deus meus, quare me dereliquisti? quomodo de-

relinquitur a patre filius qui ait: et non sum solus, quia
is pater mecum est, et alibi traditus sum et non :

e g r e (H e b a r, et alibi exsurrexi et adhuc tecum

:

sum, nisi ut aduerjtas, quod hominum sensum exprimit, qui pu-

tant se a domino suo, quando sunt in periculis, derelictos? de- 5

nique audi quod sequitur: longe, inquit, a salute mea

aouerba delictorum meorum, hoc est : alia uerba sunt de-
lictorum, alia sacramenta salutis aeternae. non praeiudicant uerba uir-

tuti ;
suis uiribus substantia diuina f ulcitur : homo uidetur, homo au-
ditur, deus in operibus agnoscitur. et tamen de hoc homine dictum
est: et homo est, et quis cognoscet eum? quid est
25 quis ? non quo nemo, sed quo rarus, quo sapiens, sicut illud:
quis ascendet in montem domini? quis sa-

2 *Matth. 26, 39 7 *Hier. 11, 19 9 cf. I Cor. 2, 7 10 cf. I Cor. 1, 30

12 Ps. 21,2 14Ioh. 16, 32 15 Ps. 87, 9 16 *Ps. 138, 18 19 Ps. 21, 2
24 *Hier. 17, 9 26 Ps. 23, 3 *0s. 14, 10

3 quod pav utique] add. non $av 4 promtiores B sumpsit 6 iu

dicii sui ultimi F 6 et om. AC 1 yeremiam B yheremiam C ieremiam cet.
9 arcario AB archario C archano /J enrarrauit 13 meus] add. respice in
(om. ft) me pav delinquitur (sic) B 16 et surrexi codd. 17 auertas B
exprimit sensum DF 18 derelicti (re s. /in.) B 21 sacramenta om. F uir-

tutis A uirtutes /? 22 suis om. a uiribus] opiribus Bml operibus Bm.C

23 cognoscitur Bml 24 cognoscit A agnoscet B agnoscit C 25 illut
Bml
 222 Explanatio

epiens et intelleget ea? denique alibi uir insipiens :

non cognoscet et stultus non intelleget haec.

efc tu ergo, cum legis euangelium, quasi sapiens et non stultus co
gnosce quae legis; inluminet te sapientiae fulgor aeternae. uerba
quidem sunt, sed et ipsa mundant et ipsa inluminant et ipsa con- 5

domine, ad quern
firmant et ipsa uiuificant. unde ait Petrus :

ibimus? uerba uitae aeternae habes, et non

relinquemus te.

17. Denique ut aduerteremus, quod secundum hominem lo

quitur, paulo post dixit : ecce adpropinquat hora, utio

filius hominis tradatur in manus peccatorum,
et ludae osculanti ait: I u d a, osculo filium hominis
t r a d i s ?, hoc est uenenum infundis osculo quo gratia caritatis
:

infunditur, osculo quod sacrae pacis insigne est, osculo quo ami-
citia fida firmatur, osculo quo fides sancta signatur? hoc ergo is

osculo tradis periculo quern propter osculi commercium uenerari

deberes, et tradis filium hominis homo, qui propter hominum
2 salutem descendit de caelo? sic enim scriptum est:. filius
hominis qui estin caelo, ipse est qui de
scendit e caelo. filiumex pecca-
hominis tradis qui te 20
tore apostolum fecit, filium hominis tradis qui uenit, ut in
sanguine suo omnium peccata dilueret? ego osculum non
nego; ipse uideris qui uiolaueris osculi sanctitatem. aut non
quod utilia sunt uulnera amici
legisti, quam
uoluntaria oscula inimici? nee inmerito grauiore 25
telo tantae dignationis percussus est ludas quam si eum fulmine
3 perculisset. denique patientiam domini ferre non potuit qui maie-

1 Ps. 91,7 6*Ioh. 6,68 10 *Matth. 26, 45 12 Luc. 22, 48

18Ioh. 3, 13 *Eph. 4, 10 24 *Prou. 27, 6

BC
1 intellegit 2 cognoscet scripsi cognoscit codd. av, add. ea puu ui-

tellegit Afiav3 non stultus] Justus a 7 non] nos Bb 8 relinquimus BC,

cf. Expos, ps. 118, fractal. 9, cap. 22 9 loquuntur Bml locutus sit ft locutus
esset av 15 signatur] firmatur a 16 commertia 20 e] de Bfi 21 tra
dis om. F 23 uiolauerit ABml
aut] an av 24 utiliora av sunt om.
27 qui maiorem prodiit(proditB)^m7J5Cm7 quo in maio-
223, 1 prodidit] quo
rcm reatum (errorem suum, s. scr. uel reatum C) prodiit Am2Cm2 et in mg. a
 psalmi 39, 1618 223

statem prodidit, adeo ut sibi ipsi tanti sceleris reatus non posset
ablui. itaque abiu,pecuniam refudit, hoc est condemnauit auaritiam
suam tantae impietatis auctorem, pretium perfidiae synagogae red-
didit. non excusatur proditor, qui paenitentiae locum inuenire non
5
potuit, sed acerbatur sacrilegium ludaeorum, qui etiam proditoris
uocibus arguuntur. ille suum crimen agnouit, dicens
quod tra-
diderit sanguinem iustum; isti et
pretium sceleris receperunt et
acrioribus studiis iustitiae principem persecuti sunt. ideo ad
istorum omnium perpetuam condemnationem latro crucifixus ab-
10 soluitur, quia Christum in suppliers agnouit suis, quern isti in
ille

beneficiis non agnouerunt, et peccatum suum confessus est Christo

qui sciret ignoscere, quia in cruce suaregnum dominimenteconspexit,

quod in conuiuio Christi ludas uidere non potuit. ideo preca-
tionem latronis uox secuta est caelestis huiusmodi: amen d i c o
is tibi, hodie mecum
eris in paradiso. tripudiabas,
draco, quod apostolum subtraxeras Chrieto: plus amisisti quam
sustulisti, qui latronem uides in paradisum esse translatum. nemo
est qui possit excludi, quando receptus est latro minister tuus
et eo peruenit, unde ipse deiectus es.
2o 18. Subtexuimus ista propter ilium uersiculum, quia dixit:
ut faciam uoluntatem tuam, deus meus, uolui, hoc est:
diuinitatis mihi tecum, pater, una uoluntas est,et quia una uoluntas,
una substantia est et inseparabilis maiestas et potentia trinitatis.
sed alia uox carnis, et tamen ad uoluntatem dei et ipsa consensit
25 dicens non quod ego uolo sed quod tu uis, et
:

alibi: si non potest hoc transire nisi illud

2 . 6 cf. Matth. 27, 34 14 Luc. 23, 43 21 *Ps. 39, 9 25 *Matth.

26, 39 26 *Matth. 26, 42

1 ipsi om. CF reus BCmlfi 2 peccuniam CE, om. A refutauit AC

reficiari B, cf. p. 243, 5 condemnauit] contemptus , fort, condemnans
3 auctori a perfidae Am2Cm2 4 accusatur AC accusatus B proditur
BCml 5 acerbatur sc ipsi aceruatur ccdd. av 1 acceperunt a 11 cogno-

uenint AC christum B 14 uos Bml amen lis BCfiav 19 et om. BCmlp

20 dixi BC 22 diuinitates Cml est una uoluntas et om. C@ pater,
una uoluntas est, una substantia quia inseparabilis a
est, 23 est] add. quia 0v
r>r. et om. 24 consensit et ipsa BC 26 ilium B
 224 Explanatio

2 bibam, fiat uoluntas tua. communis affectus est mortem

timere, quern suscepit Christus, ut crucifigeret, sicut crucifixit, et
carnem; mihi enim est luctatus, ut mihi uinceret. etsi caro Christ!
fortis nee peccato obnoxia, tamen peccata suscepit; infirmitates
suscepit, etsi nihil habuit quod doleret. denique audi dicentem: 5

quia pro nobis dolet, donee eiciat in ueri-

3 tate iudicium. non enim alteram carnem, sed hanc suscepit,
ut apostolus docet dicens oportet enim corruptibile:

hoc induere incorruptionem et mortale hoc

inmortalitatem. etsi de uirgine natus et sancto est spiritu, 10
tamen hominis homo uirgo. et ideo quod natum
est filius, quia
est ex came caro est etqui natus est de homine homo
dicitur, mediator dei et hominum homo Christus
I e s u s.

Propterea incorruptibilis suscepit hanc carnem, ut faceret is

19.

incorruptibilem, et inmortalis, ut faceret inmortalem. si quis ergo

eum sequitur, induct inmortalitatem; si quis uohmtatem eius
non morietur
facit, in aeternum, sed dicet ei Christus :

hodie mecum eris in paradiso. quid est hodie ? hoc

est:de nocte transisti, mecum eris in lumine; noli tenebras formi- 20
2 dare quern aeterna lux suscepit. pulchre etiam subiunxit : mecum
eris in paradiso, hoc est: noli dubitare de came, et me in
came uidisti. noli timere, ne et tu cadas de paradiso sicut cecidit

Adam, sed audi quia mecum eris, quo cadere praesente non possis.
3 ceciderat caro in paradise, antequam susciperetur a Christo. ibi 25
eris susceptus, ubi et ille qui suscepit, qui non mentitus est dicens:
uolo ut ubi ego sum et illi sint mecum. non recedet

6 *Esai. 53, 4. 42, 4 8 *I Cor. 15, 53 11 loh. 3, 6 1? I Tim. 2, 5

18 loh. 11, 26 19 . 21 Luc. 23, 43 27 *Ioh. 17, 24

1 communis] quomodo 2 quam AmZBCpav crucifigerent B 3 etsi]

si F 4 peccata] peccatores a (cj. II Cor. 5, 21 et pag. 140, 11), add. qui 6 ueri-
tatem B 7 iudicium om. BCml 9 alt. hoc] add. induere 10 est et spi
ritu sancto pav 11 hominis om. p 13 18 cristus B 16 ut suos (-mortalis
.

ut suos in ras. D) faceret immortales p 17 consecutus fuerit 18 dicit codd.

av, c&rrexi 19 odie B 20 de nocte] donee te B 21 pulcre C 24 praesente
cadere pav 25 ceciderit BCmlEml cecidit Cm2DEm2Fav 26aZ/.qui]quiaBFa
 p salmi 39, 1820 225

pastor a gregibus suis, licet iam lupum in paradiso timere non

possis, cui dictum est: uidebam satanan sicut fulgur
de caelo cadentem. ideo ante consummationem aduersarius
deicitur in incendium, catenis quoque perpetuis alligatur, ut tu
f iam nullas insidias pertimescas.
20. Et Adam, ut caderet, a serpent e deceptus est et flexus est
ab uxore. ideo iam nullae in paradiso nuptiae, sed omnes erunt
sine celebritatibus nuptiarum sicut angeli in caelo. non dixerat
Adae mecum eris quia sciebat ilium esse casurum, ut redimeretur
,

10 a Christo. felix ruina, quae reparatur in melius. ideo iam pius

pastor, bonus negotiator gregem suum et mercem propriam non
relinquit. erit quidem et adhuc in paradiso cum angelis pugna ser-
penti, donee deiciatur; sed qui cum Christo est timere non poterit.
Adam cum Christo non fuit, quando deceptus est; nam si cum 2

15 Christo fuisset et in eius praeceptione mansisset, perire utique non

potuisset. non mansit in Christo, quia non in eius sermone per-

mansit. denique audi qui maneat in Christo si manseritis, :

inquit, in me et uerba mea in uobis manserint,

quodcumque uolueritis petetis et fiet uobis,
20 et infra: si praecepta measeruaueritis, mane-
bitis in mea dilectione. uis scire, quia non cum Christo
Adam? dominus: Adam, ubi es? qui utique quasi
dixit ei 3

absentem requirit, non diceret: ubi es? si eum in se manere co- ,

gnosceret. sed quis eum absentem fecerit, audiamus a b s c o n- :

25 derunt se, inquit, a in bo a facie domini. omnes uidet

Christus, sed qui se abscondit absconditur, quoniam qui ignorat
ignorabitur ;-cognoscit enim dominus eos qui sunt

2 Luc. 10, 18 7 cf. Matth. 22, 30 17 loh. 15, 7 20 *IoL. 15, 10

22 *Gen. 3, 9 24 *Gen. 3, 8 26 cf. I Cor. 14, 38 27 *II Tim. 2, 19

2 sathan A sathanam DF satanam Eav fulgor Bml 3 consumatio-

nem AB 4 dicitur A ducitur B (uci in ra.) cathenis CDF alligatus A
8 coelo ebrietatibus Bml 9 esse om. Fa 12 rcliquit (-d C) BCpav 15 per-

ceptione B perraansisset BCpu perire 16 potuisset] deceptus non esset

&a 16 qui F 19 quodcumque 20 seruaueritis om. AC 20 seruaueritis]

in uobis manserint pa 21 dilectione mea DEm2F cum Christo Adam non
erat (erat cum Bm2, om. Bml) BCpav 25 inquit (inquid B) se BCp 27 i-

gnoratur flav eos dominus ftav

LXl V. Ambros. pan 6. Pe ts c ben i g. 15
 226 Explanatio

4 i p s i omnes suos uult esse, quos condidit et oreauit. utinam

u s. ille

tu, homo, non fugias et te ipse a Christo abscondas! ille etiam

fugientes requirit et absconditos non uult perire, sed clamat dicens :

Adam, ubi es?, hoc est: homo, ubi es? ego te in lumine
posiu, tu tenebras requisisti . 5

21. Denique in paradiso, ubi semper matutinus dies, uesper est

factus, quoniam omnia tenebrosa peccata sunt. ideo habes, quia
audierunt uocem domini dei deambulantis ad
uesperam in paradiso. gimul cognosce mysterium. mane
errasti, ad uesperam
liberaris. quomodo enimuespera, ubi Christus 10
est ? nam licet sedes eius supra caelum caelorum, tamen in sanctis
2 suis quomodo ergo uesper ubi deus est, cum deus
Christus est.

lux pit? denique Saulo in itinere lux refulsit, quando ei Christus

occurrit, unde etiam lumine dei refulgente caecatus persecutor, cur

ergo caecatus, nisi quia non agnouerat Christum? nam si cogno- i;>

uisset lucis arbitrum, non amisisset lumen oculorum. denique et

ubi agnouit recepit. iudicio est quod non nouerat Christum, quia
audita uoce: Saule Saule, quid me persequeris? respondit:
quis es, domine? non quaesisset quis esset, si cognouisset.
3 unde et dominus quasi ignorant dicit i :
ego. sum lesus quern 20
tu persequeris. durum tibi est aduersus
stimulum calcitrare. etille dixit :
domine, quid
me facere oportet? uide congruentia utrorumque magi-
steria. med
cus minatur ut corrigat, terret ut curet. aeger primo
medici personam requirit, si sit idoneus a quo sanan se posse prae- 25
sumat; ubi medicinae audiuit auctorem, remedium poposcit, salu-
tem inuenit. denique ab accedente non solum expulit caecitatem,

4 *Gen. 3, 9 8 *Gen. 3, 8 11 cf. Eph. 1, 2021 12 cf. I loh. 1, 5

13 cf Act.
.
9, 3 sqq. 18 Act. 9, 45 20 *Act. 9, 56
2 Christo] add. non Cm2av 3 requiret B 6 matutinus] add. entBCftav
7 omnes B hominis ft peccata tenebrosa av ideoque ftav habes quia om. ft
9 10 uesperum ft
. 9 misterium ABft 10 liberaberis BCmlftav. 12 uespera
ftav 13 Saulo in] in alio ft 14 caecatus] add. est BCftb 16 amisset A
17 innouerat BCml agnouerat ft agnouerit av quia scnpsi qui cold, av 20

fesus] add. Nazarenus Cv 21 est tibi BC aduersum Bml 23 oportet

iacere ftav utrumque Bml utrimque ftav 25 se posse om.BCml posse
om. ACm2 27 ab om. BCmlfta accedentem fta, 8. scr. uel ab accendmte Cm?
 psalmi 89, 20-22 227

sed etiam lucem quam non habuerat accepit, ut Christum uideret

quern antea non uiderat.
22. Sed uideamus sequent ia, repetito tamen uersiculo de

quo uidetur esse tractatum ec ce ueni 6, ut f a uolun- : dam

statemtuam, deus meus, uolui, et tuam
leg em in
me di o c o r di s mei. b en e nuntiaui iustitiam
tuam in ecclesia magna; ecce alia me a non I

pr ohib eb do mine,
o. tu coqnouisti iustitiam
t u a m; non ab s c ondi in cor d e meo. de superiore itaque 2

10 uersiculo intellegimus : ecce uenio: non solum uoluntatem tuam

faciam, sed etiam legem tuam in medio cordis mei alii habent: .

in medio u e n t r i s mei. e3t enim uenter et mentis, qui

semina concipit sensuum, de quo Esaias dixit: in utero
accepimus et parturiuimus spiritum salutis.
to hoc utero partunuit et Paulus, quos
qui ait: filioli mei,
ego parturio, donee formetur Christus in
u o b i s. Christus ergo non w cor poreo, sed in animae quodam uentre 3

format ur. hoc uentre apostolus genuit, sicut scriptum est: ego
uos per i n m e-
euangelium genui. ideo alii habent :

20 d i o cordis, alii in medio uentris, ut interioris hominis

:

ucntrem intellegas, qui in medio esse cordis accipitur, in quo na-

turalis legis praescripta seruamus, quae non solum custoditur, sed
etiam fit in cordibus nostris. unde et scriptum est, quia non
solum auditores legis iusti sunt apud deum,
25 sed etiam factores legis iustificabuntur.
sunt enim qui naturaliter ea quae legis sunt faciunt, sicut gentes 4

qui legem non audiunt et sibi lex sunt, qui incognita sibi legis prae-

4 *Ps. 39, 811 12 . 20 *Ps. 39, 9 13 *Esai. 26, 18 15 *Gal. 4, 19

18 *I Cor. 4, 15 19 Ps. 39, 9 23 *Rom. 2, 13 26 cf. Rom. 2, 1415

2 ante F 4 tractatus BCmlfiav; cf. cap. 10 5 et om. B alt. tuam

s. I. Dm2 1 ece C 9 tuam] meam B uersiculo itaque /) 10 solum] add.
ut Cpav 13 sen sum BCml sensus Cm2 esayas B ysayas C ysaias /J 15 u-
tro] uero B uentre 16 firmetur AmlBml 17 ergo] enim ft pr. in om.
ft, add. uentre pav 19 alii] add. bene (tav 22 perscripta B 23 et om. av
24 legis om. DF 27 pr. qui] quae fiav lex sunt] quia ex uno sunt a alt

qri om. AF incognita cod. Oxon. 214 cognitae C cognita cet. ao

15*
 228 Explanatio

cepta conseruant. ergo quasi gentilis populi congregator personam

nostram suscepit hoc loco Christus, ut diceret facere se legem in
medio cordis sui. siquidem populus nationum legem quam non
audiuit impleuit, ut agnosceret Christum, quern populus ludaeorum
qui legem acceperat non recepit nee cognoscendum putauit, quia 5

scriptum est: agnouit bos possessorem suum et

asinus praesepe domini sui; Israel autem me
5 non c o g n o u t. hie ergo credentium uenter est in quo spiritus
i

sanctus operatur et eum semine spiritali implere consueuit, sicut

testificatur in euangelio dominus lesus, qui ait: qui creditio
in me, sicut dicit scriptura, flumina de uentre
eius fluent aquae uiuae. ex illo fiumine ista sunt flu
mina, de quo legimus fluminis impetus laetificat
:

ciuitatem dei. de quibus ergo fluunt huiusmodi flumina spi-

ritalia, de his bene dicitur: eleuauerunt flumina, do- is

mine, eleuauerunt flumina uocem suam a uoce

a qu ar u m spiritalium, quae supra caelos deum laudant.
23. Qui eleuauerit uocem suam, hie potest dicere: bene
nuntiaui iustitiam luam in ecclesia magna.
quid est quod addidit magna nisi ,
20 quia fuit ante non magna?
quae est magna nisi de totius orbis terrarum partibus congregata,
quando ab oriente et occidente, septentrione et meridie populi
2 gentium sunt uocati? ubi tamen legimus magnam ecclesiam:
alibi
confitebor tibi. domine, in ecclesia magna,
in populo graui laudabo
te, ibi ergo ecclesia magna 25
ubi populus grauis, hoc est non inquietus et mobilis, qui s e d i t
manducare et bibere et surrexit ludere. grauis
populus est qui fidem deo suo seruat et qui non aliqua leuitate mu-

6*Esai. 1, 3 10 loh. 7, 38 ISPs. 45,5 15 *Ps. 92, 3 4 17 cf.

Ps. 148, 4 18 *Ps. 39, 10 22 cf. Luc. 13, 29 24 *Ps. 34, 18 26 *Ex. 32,6

l conferunt AC conserunt Bml qualis Bml 4 cristum B 5 recepit]

receperat 7 asina F israhel F
9 operatus est aav 11 dixit F
15 hiis E 16 post suam add. eleuabunt flumina fluctus suos v 18 eleuarunt
Bml eleua*t (n eras.) D
eleuauit E eleuat F
21 congregata partibus Fml
22 post quando 9. L add. uenient Bm2 et ab occidente A, deinde meridie s. 1.
add. et septentrione B septemtrioue F et a meridie BCp, om. A 23 ubi]
alibi v tamen] add. lege C, del. m2 alibi om.v 28 mutatur Fml
 psalmi 39, 2226 229

tetur neque nutet et fluctuet, sed caritate sit fundatus in Christo,

ut possit dicere: confido enim quia neque mors neque gladius neque
tribulatio separare me possit a caritate dei quae est in Christo
lesu.
5 24. Qui autem praedicat in ecclesia magna, non abscondit
iustitiam dei in corde suo, sed exaltat uiribus uocem suam, an-
nuntiat Christum, non timet eum coram populo praedicare, non
erubescit crucem eius, sed gloriatur in ilia domini passione. non
sequitur litteram legis, sed emit profunda mysteria, quibus reuelet
ifr aomini lesu gloriam, quern lex significauit esse uenturum ad ec-
clesiam quae magna est congreganda. iustitia igitur fides est.

denique credidit Abraham deo et reputatum est

ei ad iustitiam. ecce labia mea non prohibebo.
domine, tu cognouisti. sic et alibi: tu cognouisti
issessionem meam et resurrectionem meam.
Ad patrem dicit: iustitvam meam non ab-
25.
s condi in corde meo, ueritatem tuam et salutare

tuum di xi. totus ex persona Chiisti psalmus iste est. ideo

iustitiam meam 4

dicit, licet non arroganter homo possit dicere

et
20 iustitiam suam, qui deo credit et fidem suam sibi reputari ad
iustitiam confitetur. ueritatem et misericordiam diiigit, qui fidem

praedicat ueram et peccata dimittit. ideo enim Christus aduenit,

ut fidem statueret, remissionem tribueret peccatorum.
26. Et quia ex persona saluatoris totum hunc esse diximus
25 psalmum, ne forte dicant Apollinaristae ecce corpus, dixit, :

praeparasti mihi, non eiiam animam audiant in inferio- ,

ribus psalmi huius dicentem: confundantur et r euerean-

tur s imul qui qu aer unt animam meam, ut au-
f er ant ea m.

1 cf. Eph. 3, 17 2 cf. Rom. 8, 3839 5 cf. Ps. 39, 1011 6 cf. Eccli.

46,20(23) 8 cf. Gal. 6,14 12 *Gen. 15, 6 13 *Ps. 39, 10 14 Ps. 138,2
16 *Ps. 39, 11 20 cf. Rom. 4, 5 21 cf. Ps. 83, 12 25 *Ps. 39, 7 cf. Hebr.
.

10, 5 27 Ps. 39, 15

6 exaltando BC annuntians $av 9 misteria ABDF 12 abraam B

18 dilexi Bpab 19 dicit] add. ideo 20 deo] ideo A 22 praedicat ueram]

praedicauerat 25 apollonoristae ABml apollonaristae Bm2 dixi DF

26 audiunt -4ml
 230 Explanatio

27. Haec sunt, quae in hoc psalmo (ardua) arbitrati sumus.

reliqua plana et facilia nee indiga interpretationis aestimauimus,
cum, si in tractatum incidant in alio psalmo, in quo uidentur
esse repefita, rectius prosequemur fauente domino Ie?u, cui est laus,

honor, gloria, perpetuitas a saeculis et nunc et semper et in omnia 5

saecula saeculorum. amen.

EXPLANATIO PSALMI XL.

1. Bono ordine, qui in superiore psalmo dixit: e c c e u e n i o,

in hoc iam uenit et patitur. et ideo quadragesimus psalmus in-

scribitur, quia quadraginta diebus ieiunauit dominus lesus, ut eo 10
numero consummaret hominis qui perierat perfectionem. sicut enim
per appetentiam interdicti fructus amiserat gratiam, ita per
ieiunium reparari eius uirtutem oportuit, ut, qui perierat in
Adam, repararetur in Christo. ideo ergo in / i n e w, quia ipse
finis est spei nostrae, ad ipsum studia nostra dirigimus, ad ipsum 15
uota nos*tra conf erimus, quia ipse est plenitude, ipse est consummatio
2 imiuersorum, ipse omnium summa uirtutum. ideo ip si auid D
quasi ei, qui solus ex omnibus in sua carne nostra peccata suscepit,
qui solus dei agnus peccatum totius mundi abstulit, qui solus
chirographum decreti sanguinis sui effusione deleuit et tulit de 20
medio atque affixit cruci, quasi sapientia, sciens quomodo uetus
peccatum mundi solueret, quasi redemptio, quomodo hominem re-

1 ardua addidi, fm.codd. a, cf. arduum est Expos.ps. 118,3,20, arduum at

que difficile 14, 45 difficiliora

add.v_ 2 plena Bml digna a, add. esse Bm2Cv
existimauimus av 4 lesu] add. xpo BC 6 seculorum secula F amen] add.
Finit psalmus XXXVIIII. Incipit psalmus XL AB Explicit de psalmo
XXXVIIH. Incipit (add. titulus C) de psalmo XL C/J

praescnlutit: Psalmi (In psalm urn v] XL enarratio av

8 Ps. 39,8 14. 17 Ps. 40,1 19 cf. loh. 1. 29 20 cf. Col. 2, 14

21 . 22cf. ICor. 1,30

8 superior! Bml uenio] add. ecce 9 psalmus quadragesimus F

11 consumaret A perierant Cml 14 quia] quasi E 15 est finis DF
16 consumatio AB 20 cirografum A cyrographum cet. decreta BmlCml
21 suffixit BCftav
 psalmi 8, 27-40, 4 231

nouaret a culpa, quasi sanctificatio, quomodo eum sanctificaret

ad gratiam. hie ergo titulus, hoc principium.
2. Be at us qui intellegit super egenum et
pauper em. aperi aures tuas, qui incipis saoramenta dominicae
5 cognoscere passionis. ideo tibi dicitur qui habet aures :

audiendi audiat. ideo surdo et muto aures et labia illi

tetigit dominus in euangelio, ut sciret quid audiret in mysterio, quid

etiam loqueretur et quando loqueretur. neque enim otiose scrip-

turn est: dominus mihi dedit linguam eruditi-

loonis, ut scirem quando oporteat sermonem
d i c e r e. scire ergo debes quid audias, scire quid loqui debeas,
scire etiam quando loqui debeas.
3. Audi ergo dicentem: beatus qui intellegit super

egenum et pauperem.
beatus quidem qui compatitur
15 pauperi, qui haurit eius necessitates, scit quid mali inopia afferat
indigenti; sed quid sibi uult istud exordium in domini passione?
uerum estquidem quod propter pauperes passus est, sed tamen
ipse corripuit ludam dicentem de illo unguento, quod effuderat Maria
potuit hoc uenundari trecentis
super, pedes Christi:
20 denariis et dari pauperibus. idem et ceteri apostoli 2

senserant, sed alio affectu, ille per auaritiam, isti per misericor-
diam ludas enim furto prospiciebat, discipuli pauperum alimoniae
;

consulebant. quibus in commune respondit: sinite illam,

ut diem sepulturae meae seruet illud;
in
25 pauperes enim semper habetis uobiscum, me
autem non semper.
Ergo alius intellegendus est hie beatus qui intellegit super
4.

pauperem. hie de fide dicit, alibi de misericordia; prior ergo fides,

secunda misericordia. cum fide pretiosa misericordia, sine fide nuda,
so sine fide instabilis fides ;
enim uirtutum omnium stabile fundamentum
est. beatus ergo qui intellegit super Christi inopiam et pauper-

1 cf. I Cor. 1, 30 3 Ps. 40, 2 5 Luc. 8, 8 6 cf. Marc. 7, 32 33

9 *Esai. 50, 4 13 Ps. 40, 2 19 *Marc. 14, 5 23 *Ioh. 12, 78
1 earn BC 2 hie principium] Explicit de titulo. Incipit de ps C ty-
tnliis F 6 illi am. BC 1 misterio ABm2DF ministerio Bml 11 all. quid]
cui /? 12 debeas loqui Fml 18 corripuit bis B .19 uenumdari v 24 die
codd. av 27 est om. Cml 28 prior 29 misericordia om. ft
 232 Explanatio

tatem, qui propter nos pauper factus est, cum diues esset; diues
in regno, pauper in came, quia suscepit hanc pauperum carnem.
pauperes enim facti sumus nimis, qui uirtutum exuuias pretiosas
fraude serpent!? amisimus exclusi de paradise, eiecti de patria,
quoque nudati corporis tegumento, quod
in exilium relegati, ipso 5

2 antea uirtutum saepta munibant, postea delicta nudarunt. si ergo

egenus et pauper in carne, utique egenus et pauper in carnis istius
passione. non ergo in diuitiis suis, sed in nostra passus est pau-
pertate. ideoque non plenitude diuinitatis quae in illo eorporaliter
habitat, ut scriptura testatur, sed caro passa est. hoc intellege, 10
hoc persequere, id tene, ne dicatur tibi: noluit intellegere super
3 mendicum et pauperem. nam si hie dubitas, certe in illo psalmo,
qui aduersus proditionem ludae ex persona dicitur saluatoris,
de illouersiculo dubitare non poteris, in quo ait e t perse- :

cutus est horn in em pauperem et mendicum. in- 15

tellege ergo inpaupertatem Christi, ut diues

intellege in in- sis,
firmitatem eius, ut accipias sanitatem, intellege in crucem eius,
ut non erubescas, intellege in uulnus eius, ut uulnera tua cures,
mortem eius, ut adquiras uitam aeternam, intellege in
intellege in
sepulturam eius, ut inuenias resurrectionem. 20
5. Sed forte dicas: quomodo diues in paupertate Christus?
etsi meum ingenium deficiat, tamen non deficiunt diuinarum sub-
sidia lectionum, cum dixerit apostolus: quoniam dominus
Jesus pauper factus est, cum diues esset, ut
uos eius inopia ditaremini. quae ergo ista paupertas 25

quae diuites facit ? consideremus earn, intendamus in ipsum uene-

rabilesacramentum. quid purius potest eo esse atque simplicius?
2 non taurino quisquam perfunditur sanguine, ut sacra dicuntur
habere gentilium, non hircorum atque arietum cruore peccator la-

1 cl II Cor. 8, 9 9 cf. Col. 2, 9 14 *Ps. 108, 16 (17) 23 *I1 Cor. 8, 9

2 pauperam B 3 exubias B excubias p 5 religati codd. integi (-u-

pv) mento BCmlfiav 6 septa codd. v muniebant DFv 11 prosequere

Cm2 14 ipso F non om. A 15 pauperem] inopem Ap (Uulg.) 16 pr.
in om. DFa alt. intellege] add. ergo v alt. in cm. ABCmlpa 17 . 18 in
om. pa 18 ut uulnera 19 mortem eins om. cc 19 utrumque in om. pa
21 christi Bp 22 meum] mihi {lav 23 dixerat Cml 27 prius A 29 hyr-
corum BCDF
 psalmi 40, 4-7 233

uatur neque enim purificatur; caro enim lauatur, non culpa di-
luitur ,
sed : e xi
e t, inquit, aqua cum delectation e
de fontibus salutaris, et paratur in conspectu tuo mensa
caelestis, et poculum inebrians quam praeclarum est. haec sunt
5 diuitiae simplicitatis, in quibus est Christi pretiosa paupertas.
moribus paupertas bona, unde et dominus dixit: beati
est et in i

pauperes spiritu, etin psalmis inuenimus, quia dominus

humiles spiritu saluabit. est et in collatione tenui paupertas
abundans, si abundet fides, unde apostolus ait: et profunda
to paupertas eorum abundauit in diuitiis sim
plicitatis eorum.
6. Ut autem et ex aliis uocibus eius intellegamus, quia ipse
se pauperem dixit. habemus alibi scrptum :
pauper e. dolens
ego sum, hoc est quia pro nobis dolet, ut legimus; neque enim
15 in se habuit quod doleret. sdcut ergo pro nobis dolet, ut Esaias
interpretatus est qui eum uidit in spiritu, pro nobis utique tristis
erat, iuxta quod animam suam tristem appellauit usque ad mortem,
tamen non propter mortem, et carnem dixit infirmam quae mortis
subiacuit infirmitati, ut aculeum mortis infringeret, quo nos in
24 die iudicii liberaret, quam non perfunctorie malam dixit.
7. Sic enim subtexuit in die mala lib er ah it eum :

dominus, quoniam amara uidetur quae plures adiudicat poenae.

uia enim angusta uirtutis est, lata delicti; ideo rariores in uirtute
ambulant, plures in flagitio uersantur. quo fit, ut inferior eorum
25 sit numerus, qui praemia remunerationis accipient quam qui ob
pretium grauium peccatorum sortem aduersam iudicii reportabunt.
quasi dolens igitur dixit malam iudicii diem, nam si angeli in unius
peccatoris absolutione laetantur, quanto magis homines in tan-

2 *^sai. 12, 3 3 cf. Ps. 22, 5 6 Matth. 5, 3 8 cf. Ps. 33, 19 9 *II Cor.
8, 2 13 *Ps. 68, 30 15 cf. Esai. 53, 4 17 cf. Matth. 26, 38 18 cf. Matth.
26, 41 19 cf. I Cor. 15, 55 21 Ps. 40, 2 23 cf. Matth. 7, 14 27 cf.

Luc. 15, 7

1 neque lauatur om. ft pr. enim] add. quisquam ita av 3 salutaris

(rov acorrjQiov} scripsi Faluatoris ftav, cm. 4 est om. pa hae pav 6 et
(post unde) om. F 9 10 habundans . habundet habundauit AC 9 ptr-
funda Cml 13dixerita 14 dolet] doleret Bpa 15 sic /?a esayas B
ysaias Cfi 18 tamen mortem om. 20 liberauit B 23 uirtutis angusta
pav dilecti Bml
 234 Explanatio

2 torum condemnatione hominum macerabuntur et bene dolet pro !

ea oue quam humeris suis reportauit et ad ouile suum reuoca^it

errantem. affectu nostro loquitur dei filiuc, quia nobis dies iudicii
ncerba est quam timemus. omnibus mala uidetur, quia plena ter-
roris est,qua deus non solum forensia hominis, sed etiam occulta 5

diiudicat, qua cogitur unusquisque aperire quod fecit aut quod

sensit. ideoque inulti damnantur, pauci coronantur. sed etiam ipsi

qui coronantur dolebunt; iusti enim coronabuntur, iustus autem

3 quasi suam putat fratris aerumnam. et quis ego sum qui de ilia iu-
dicem, qua homo angelorum conciliis inseretur? ipsius domini 10
audiamus ueniet, inquit, hora in qua
sententiam:
oinnes qui in monu mentis sunt audient uocem
filii hominis et procedent qui bona fecerunt
in resurrectionem uitae, qui mala fecerunt in
resurrectionem iudicii. iudicabuntur ergo qui male 15

egerunt et ideo mala dies et aspera ab ipso iudice nuncupatur,

ut scias, quia ipse nobis compatitur in euangelio qui compassus est
in prophetis.
8. Sed etiam possumus accipere in die mala, hoc est
sic
in tempore malo; mundus enim in malo positus est et ideo mali 20
dies istius mundi et abundat diei malitia sua. non mediocre est, ut hie
liberemur ab insidiis peccatoris. qui fuerit hie liber a crimine,
ibi erit liber a poena et seueritatem iudicii subire non poterit.

9. Et ideo uotis opus est et precibus cotidianis et aduocatione

principis sacerdotum, de quo elicit Johannes euangelista: ad- 25

uocatum habemus ad pat r em dominum lesum,
et ipse est deprecatio pro peccatis nostris.
hie ergo aduocatus noster et deprecatio pro peccatis tbtius saeculi

1 cf. Luc. 15, 45 5 cf. Rom. 2, 16 11 *Ioh. 5, 2829 19 Ps. 40, 2

20 cf. I loh. 5, 19 21 cf. Matth. 6, 34 25 *I loh. 2, 12
1 condem (-mp- ft) nationem Bfi hominum om. 2 suis] add. ipse /I

praeportauit BC portauit D 4 acerbior ex aceruor Bm2 quia] quae BC

5 qua] quia CDF 6 qua] quibus Bm2 quia DF 10 conciliis angelorum DF
14 qui] add. uero v egerunt v 15 male] mala B (test* b) &av 16 nuncu-
pantur Fml 17 nobis ipse 19 etiam] et a 21 habimdat AC 22 hinc
Dml 24 cottidianis B 25 ioannes B(av) 26 apud BCmlpav lesum
om. F 28 peccatis] populis per comp. a populo a
 psalmi 40, 712 235

orat pro eo, qui intellegit et .credit in Christum et dicit : do minus

cons eruet eum et uiuificet eum et be at urn fad at
eum. conseruet a periculis, uiuificet tamquam in mortis tenebris
constitutum, beatum facere bonorum operum accessione dignetur.
5 10. E t emundety inquit, in terra uitam eius.
bene addidit in terra , quia, nisi hie mundatup fuerit, ibi mundus
esse non certe hoc modo:
poterit. uel emundet in terra ;

quomodo enim quis mundus in luto, cum terra obliniat? ergo

domini manus est necessaria, quae fecit de terra corpus, ut ipsa
10 mundare dignetur.
11. Et non tr ad at eum in manus inimici
eius. quis est inimicus nisi leo ille qui circuit rugiens,
quaerens quern deuoret? alii habent Graeci e t non :

tradat eum in animas inimicorum eius. animas

15 pro manibus poguit, eo quod inimicorum animae bonis insidientur
et cogitationibus suis iustum conentur euertere. dicuntui et animae

prohominibus omnes animae septuaginta quae

:

descenderunt in Aegyptum. ideo et Dauid maluit

dei se committere polestati quam insidiis inimicorum, qui parcere
20 sua uoluntate nescirent.
12. Sequitur: do minus op em ferat illi supra
led urn dolor is eius, uniuer s um stratum eius
uer s asti in infirmitate eius. quis est lectus doloris
nisi caro infirmitatis ? et bene lectus doloris, quia corpus est mortis,
25 de quo se liberari apostolus deprecatur, ut tamquam de tumulo
quodam possit assurgere, in quo aegra iacet animaet quasi quodam
decumbit in lectulo. Symmachus lectum miseriae dixit,

Aquilas grabatum miseriae, expressius Septuaginta uiri

lectum doloris putauerunt esse dicendum. his ergo uer- 2

so siculis utendum est apud eos, qui diutius infirmitate corporis de-

1 Ps. 40, 3 5 *Ps. 40, 3 11 . 13 *Ps. 40, 3 12 I Petr. 5, 8

17 *Gen. 46, 27 21 *Ps. 40, 4 24 cf. Rom. 7, 24 27 Symmachus et Aqui
las Ps. 40, 4

5 terram B 8 cum terra] add. eum Eav oblinat Bpa 9 manus

doraini ft 11 tradet B
13 quaerens am. BF 18 egiptum A 21 super /
25 deprecatur apostolus ftav 27 symmacus CDF 28 aquila codd. (ar)
grauatum Bml i9 hiis E 30 est om. Bft
 236 Expianatio

tinentur, ut habeant medicinam dei, quo sani esse mereantur.

.

lectus ergo animae caro infirma est, cuius aegritudini anima nostra

compatitur, quae si habeat adiutorem dominum, dicit ei: surge,

tolle lectum tuum etuade in domum tuam.
quo confortatus dei uerbo qui aeger erat surgit et tollit lectum 5

3 suum in quo iacebat et redit in statum pristinum sanitatis. hoc est

in domum suam regredi, ut habitet in domicilio robiistissimae
ualitudinis.qui habitat regit, qui regit uirtutis habet sibi gratiam
suffragantem. sed etiam stratum omnem uersat dominus in infir-
mitate languentis, cui ad esse dignatur. quod uersatur, statum 10

mutat aut ex sanitate in aegritudinem aut ex aegritudine ad sani-

tatem. hie ergo, qui aegrotat, uersat se ad remedium sanitat s.
dominus lesus, etsi uulneratus est propter peccata
13. Sic ergo

nostra, tamen non in ilia infirmitate permansit, sed se ipse uersauit

in melius ad uniuersorum salutem. itaque passione inl irmitas est 15

soluta, mors resurrectione. sicut ergo se ipse uersauit ad populorum

redemptionem nee sensit aculeum mortis aut uulneris infirmitatem,
sic eifrn, qui in se credit, etsi grauiter aegrotantem, ut a morte
2 liberet, uersat ad uitam. omnem ergo stratum, hoc est uniuersorum
hominum infirmitatem in sua infirmitate uersauit. suscepit enim 20
omnium in sua carne, erexit se in crucem et uer
infirmitates
sauit omnium infirmitates in sui corporis infirmitate. unde dicit
Esaias liuore eius nos sanati sum us. habent hoc
:

luctatores, ut se subiciant his quibus congrediuntur atque luctantur,

ut opprimi posse uideantur, et subito, cum superati aestimantur 25
elidi, quadam arte se uersant, ut effundant superiorem; cadit qui

portabatur et is qui portabat superio inuenitur, ut sternat urgentem.

3 spiritali itaque palaestra dominus lesus onera nostra suscipiens
in ilia se passionis suae congressione subiecit et infirmitatis specie,

3 Luc. 5, 24 13 cf. Esai. 53, 5 23 *Esai 53, 5

3 habet Cml 8 ualetudinis av 9 omnium a 11 ex sanitate] examine

A ex ualitudine BC pr. egritudine A F 12 quia CmlF
alt. ex om.
egrotauerat p(a] uersat v uertat mutat fta 14 in cm. Ami Bml 18 gra-
uius 19 uersabit DF ueniet E 23 ysaias CDF isaias E 24 iis Eav
25 superati om. Bmlpa existimantur a 26 elidi] elidunt (elident Cml) et
BCv se] sua BC 27 urguentem 28 palestra codd. 29 congregatione B

et] add. in ftav

 p salmi 40, 1215 237

ut eum aduersarius hominem parem ceteris iudicaret quern facile

posset opprimere, diuinitatis arma deposuit, humanitatis tegmen

assumpsit. securus uictoriae propius temptator accessit, in costa
eum telo militis uoluit uulnerare, reputans et hunc sicut Adam per
5 costam posse prosterni. sed uulneratus latere dominus lesus uitam
produxit e uulnere, euacuauit omne peccatum, deiecit aduersarium,
cui mortem latronis eripuit, et in ilia morte, in ilia sui corporis se-

pultura, cum aestimaretur oppressus elisus, sua se uirtute uersauit,

cecidit aduersarius, dominus resurrexit.

10 14. Sequitur: ego dixi: do mine, n> iserere mei;

s an a animam me am ^quoniam peccant tili. potest
et ex persona Dauid regis hoc qui uidens in spiritu tantam
dici,
uictoriam et gratiam Christi petit, ut in ilia remissione peccatorum
omnium et sui misereatur, quoniam et ipse, si legibus quasi rex non
15 teneretur hurranis, deo tarn en obnoxium se pro peccatis suis ease
cognoscit. confitetur ergo peccatum suum, ut accipiat remissionem
et generalis indulgentiae munus inueniat. potest et ex persona sal-
uatoris hoc exprimi, qui nobis misericordiam dei postulat et pec-
casse se dixit, quia pro nobis peccatum factus est. simul nos docet,
20 cum in aliquo sumus aduersus inimicos dei certamine constituti,
ut dei imploremus auxilium, ipsi peccata nostra fateamur et tune
maxime, cum urgemur et terimur, cum dolore et amaritudine nos
prosternamus, ne tacuisse uideamur, quo medicina citius nostris
uulneribus deferatur, ut sanati aduersario resistamus. quomodo
25 enim potest congredi uuhieratus? unde discimus, quia peccatorum
nostrorum aculeis uulneramur. uulnus medicum quaerit, medicus
confessionem exigit.
15. Hinc quoque magis ac magis aperire saluator sacramentum
suae incipit passionis, quod cum euangelio concordare non dubium

3 cf. loh. 19, 34 10 *Ps. 40, 5 19 cf. II Cor. 5, 21

2 possit BC hum ill tat is Bfi 3 proprius Zfrw/ 4 telo militis] telum
illius 5
4
5 sed uulneratus] sinuato B/J latere] add. at 8.1.B 1 eripuit]

pertulit A morte in ilia om. Ev S existimaretur a 11 quoniam] quia 0v

12 et om. /?a regis Dauid av 14 et ipse si] et ipse etsi a ipse etsi v 19 nos
om. AC 22 urguemur Am2 nos s. 1. A, om. Bfia 23 prosternimus ut uii.
Cml prosternimur
 238 Explanatio

ept. nam maledicebant ei ludaei, mortem eius expetebant, in-

sidiabantur, urgebant, crescentem cotidie gloriam eius operis non
ferentes. hoc ergo prophecia annuntiat, quod in euangeb o completum
est: in i mid mei di xerunt mala mihi: quando
zmoriett r et per Hit no men eius? amentes, qui uitae 5

auctorem mori posse credebant sed uota eorum ecclesia destruebat,

!

credens-quod etiam mortuus secundum corporis condicionem suum

nomen augeret. et ideo psallebat ei dicens: memor ero no-
minis tui in
generatione et generationc, repe-
tebat: unguent urn exinanitum est nomen tuum. 10

monentur illi non moriar ego quae

qui te mori posse praeeumunt,
3 te noui uitae arbitrum, salutis auctorem. nouimus? enim, quod tern-

pore passionis et resurrectionis orabant discipuli congregati, quando

eis Magdalena resurrexisse dominum nuntiauit et quando eis clausa

ianua dominus se in corpore resurrectionis ostendit, quando Thomas is

uulnera eius uidit et credidit. insultabant ergo ludaei quasi mortuo,

4 sed dominus uiuentem se apostolis reuelabat. cum ergo dicerent
ludaei: ecce mundus totus post eum abiit, cum
dioerent, quia mirabilibus opeiibus suis seducit populum, quid
aliud dicebant nisi morietur et p e r i b i t 20
:
quando
nomen eius? et ideo in eius passione clamabant tolle tolle :

a terra talem hunc, crucifigatur crucifigatur.

factum est quod petebant, sublatus a terra est, surrexit, ad
caelum ascendit et regnum suum de nobis paradisi sedibus re-
formauit. 23

16. De luda quoque

proditore euidens prophetia subtexitur
in his uersiculis qui secuntur et ingr edieb atur ut ui- :

4 Ps, 40, 6 5 cf. Act. 3, 15 8 *Ps. 44, 18 10 *Cant. 1, 3 (2) 14 cf.

loh. 20, 18 15 cf. loh. 20, 19 sqq. 18 loh. 12, 19 19 cf. loh. 7, 12 20 Ps.
40, 6 21 *Ioh. 19, 15 . 6 27 *Ps. 40, 7

1 expectebaut AC expectabant BDF 2 urgutbant Am2BC eius operis

(opera DF) eius operis eius a 1 conditionem coda,9 in] add. omni par
av
alt. generationein Cav 11 praesumant Bml qui Lm2CmlDml 12 arbi-
trium Bml 14 eis] add. maria (av), c\- Luc. 8, L et Explan. ps. 45, cap. 24
alt. ei Fml 17-iudei dicerent D 18 abiit (alt. i in ras.) BC 19 suis cm. a
22 talem om. pa alt. crucifigatur om. F 23 resurrexit BCpav ascendit
in celum ^ 24 ascendit om. Ami Bml 27 sequuntur av egrediebatur ctap
 psalmi 40, 15-16 239

der uan a o cut us; cor eius con gr e g auit ini-

et, I

quitatem sibi. et egredieb atur f or as et lo que-

batur. sic distinctum Graecis in codicibus inuenimus. ingredie-
batur ergo ludas quaerens prodere saluatoi em, ut uidei et quid ageret
5 quidue loqueretur, ut eum capeiet in sermone et ludaeis annun-
tiaret; sed nihil inueniebat qui nihil intellegebat. bene ait scriptura, 2

quia intus cum

lesu non erat qui de doctrina eius recesserat et in-
stitutiones eius reliquerat. uolebat intrare, sed penetrare non po-
terat, quia eum sua excludebat perfidia; omnis enim inpu-
lodicus aut auarus aut inmundus, qu o d e
s t i d o-

lorum s e r u t u 8, non habet i hereditatem in

regno Christi et dei. non solum ergo ingredi moliebatur
et non ingrediebatur, sed etiam uolebat uidere et non uidebat. de-
nique loquebatur lesus in parabolis, sed non audiebat ludas. denique ;$

15 diuina non uidebat mysteria; non enim omnes audiunt uerbum

dei qui sibi uidentur audire. nam si omnes audirent, non diceret
lesus :
qui habet aures audiendi audiat. et ideo,

quia non audiebat neque uidere poterat, loquebatur uana pro ueris
et putabat quod lesum falleret dicens: potuit hoc uenun-
godari et dari pauperibus, cum furtis suis, non pauperibus
prouideret, appellans rabbi atque doctorem a cuius magisterio
deuiabat cuiusque cor, in quod se immiserat, diabolus congregabat
sibi et augebat iniquitates. sibi enim erat iniquus, sibi iniustus, sibi 4

delinquebat, qui intra se dolum meditabatur qui latere non poterat.

25 non enim circumueniebatur lesus, qui prodebatur uolens et testi-

ficabatur : unus ex uobis tradet me. denique conf essus

5 cf. Matth. 22, 15 7 cf. loh. 13, 11. 18 9 *Eph. 5, 5 17 Lac. 8, 8

19 *Matth. 26, 9 21 Matth. 26, 25
cf. . 49 . loh. 13, 13 22 cf. loh. 13, 2
23 cf. Ps. 35, 2 26 *Matth. 26, 21

1 loquutus B 2 pr. et om. Bffav 5 caperent Bml 1 eum iesus (cum

iesu Eml) nouerat 8 eius om. A 10 ydolonim C 15 diuina non]
nee diuina Bm2C non om. ABml non uidebat diuina F misteria ADF
18 quia] qui h 21 rabbin (rabin DF) A& aque nam quomodo BCv A
doctorem] add. appellabat BmZCv magisterium Cml 22 cuiusque] quibus
Bp cui tw ras. Cm? cuius a cor] add. eius BCDF immerserat ,#au, ef. misit
se in cor ludae Explan. ps>. 45, cap. 9 23 tcri. sibi om. b 24 qui sibi

latere 6 26 mo tradet BCftav

 240 Explanatio

est ludas dieens: numquid ego sum, rabbi? et dominns

ait: tu dixisti. nee sic inteilexic ludas quod cognosceretur;
nam non prodidisset.
si intellexisset,

Sed nihilominus et egrediebatur foras et

17.

loquebatur. aptus uersiculus aduersum eos qui secretum .*

alicuius produnt. pulchre ait: egrediebatur foras;

foris enim intus Moyses in nube cum lesu,
lupi, foris praedones.
for is Tudaei; intus Zacharias sacerdos in templo, foris multitude;
intus spiritus sanctus in cordibus nostris clamat ad patrem, foris
aduersarius noster sicut leo peruigilat ad rapinam; foris infideles, 10
2 intus fideles. et ideo eos qui foris sunt deus iudi-
c a b i t, eos autem qui intus sunt Christus absoluet. egrediebatur
igitur ludas et loquebatur. egrediebatur de fide, egrediebatur
de consilio et numero apo?tolorum, egrediebatur de conuiuio
Christi ad latrocinium diaboli, egrediebatur de gratia sanctifi- i

cationis ad laqueum mortis, qui uana ad perfidos loquebatur,

egrediebatur foras, qui uitae interna mygteria relinquebat, egre-
3 diebatur, qui scripturae interiora non nouerat. si enim scisset,
intellexisset numquid qui dorm it non adiciet
dicentem :

ut resurg at? etiam illud: tu uero, homo

intellexisset 20

unanimis, dux meus et notus merus, qui semper

mecum dulces capiebas cibos, in domo domini
ambulauimus cum consensu. non intellexit ergo hunc
psalmum, non centesimum atque octauum, non alios, non alia testi-
monia scripturarum. de quo bene euangelista dicit Johannes et 25
ceteris infidelibus :ex nobis exierunt, sed non erant
ex nobis; si enim ex nobis fuissent, nobiscum
mansissent.
18. Non manebat ergo cum apostolis proditor, qui foras exiebat

1 Matth. 26, 25 4 *Ps. 40, 7 7 cf. Matth. 17, 35. Luc. 1,8 9 cf.
Rom. 8, 15 10 cf. I Petr. 5, 8 lllCor. 5, 13 19 Ps. 40, 9 20 *Ps. 54,
1415 26 *1 loh. 2, 19

1 iuda CF rabi 4 pr. et om. DFa 11 indicabit deus pav iudicauit

BC 12 absoluet scrips* absoluit codd. av 14 concilia v 17 interne ^(a)
actersae v misteria ADF 20 homo cm. a 22 cybos C dei DF

24 testinionia om. Cml 25 ioannes BE 27 fuissent] essent Bm2Cft 29 exi-

bat pau
 psalrai 40, 1620 241

et cum perfidis susurrabat. quo uerbo usa est scriptura diuina de-
monstrans sine auctoritate esse perfidiam, quae timet quod lo
quitur deprehendi. fideli autem dicitur: exalt a uiribus
uocem tuam. en quo deciderat apostolus ludas, qui missus
5 erat fidem gentibus pleno auctoritatis praeconio praedicare, ut in
aurem insusurraret insidiatoribus magistri sui quod timeret audiri.
nonne iudicio suo se ipse damnauit? sed erubescebat audiri quod 2

facere non timebat; erubescebat, quiaaduersus uitae suae. sanctifi-

cationis et honoris auctorem cogitabat mala nee gratiam beneficiis
10 -rependebat, sed mala pro bonis bono referebat magistro, quod etiam
saeculi homines damnare consuerunt; erubescebat ingratus depre

hendi, erubescebat auarus uideri, cum pro pecunia auctoris sui sa-
lutem proderet; erubescebat uideri perfidus. simih ter et ludaei, 3

qui aduersus fidei magistrum falsos testes perfidi subornabant, ut

15 dicerent, eo quod praedicasset templum dei quod Salomon condidit
destruendum, cum ille de templo sui corporis significasset s o 1 u i t e
:

hoc templum, et in triduo suscitabo illud, uere

foris erant, qui a cognitione erant uerbi caelestis exclusi.
19. Uerlum, inquit, iniquum proposuerunt ad-
20 uersum me, id est: inlicitum et contra ius et fas sermonem pro
posuerunt mihi, facientes de humano sanguine pactiones, quern
sceleratissime uendidit ludas, ludaei quoque emendum non minore
scelere crediderunt, uanissimi homines, quasi, qui dormiat, num

quid non adiciat ut resurgat. quid sit adiectio. consideremus.

25 20. Naturale est omnibus terrenis animantibus et uolatilibus
caeli et piscibus maris nasci et mori; homini, quern pretiosiorem
ceteris terrae animantibus deus fecerat, hanc praecipue contulit

gratiam, ut mortuus reuiuescat. haec dicitur ad renouationem

1 of. Ps. 40, 8. Luc. 22, 4 3 *Esai. 68, 1 16 *Ioh. 2, 19 19 *Ps.

40, 9 23 cf. Ps. 40. 9

1 usa est] satis demonstrat 4 quod B 6 insusurrasset 11 con-

sueuerurt av 13 simpliciter Bfi 15 eo om. a 17 resuscitabo BCmlb
ilium Bml illud resuscitaboF 18 uerbi celestis erant pav 19 inquid B
posuerunt 20 et fas] fasci B fasque Cm?,p et nefas a posuerunt 21 dis-

p atationes et in mg. a 22 non] add. in F 23 dormit av numquid] in-

quid B inquit Cmlpav nun quit Cmi 26 homini] add. uero BCv 28 reuiui-
scat ACpav haecj add. ergo adiectio v
LXIV. Ambroa. pan 6. Petsohenig. ]_( >
 242 Explanatio

uitae superioris adiectio. denique et Ezechiae regi cum praescrip-

sisset dominus, quod uitae suae tempus implesset, et per Esaiam

mandasset, ut ordmaret domum suam, quia moriturus esset,

atque ille orasset ad dominion et fleuisset fletu magno, miseratus
dominus mandauit ei: ecoe adicio ad tempus tuum annos 5

gquindecim. Dauid sanctus ait: dies super dies

et alibi

regis adicies annos eius. inuentum ergo homini quod

addatur, deo autem addi nihil potest, quia scriptum est non :

est adicere neque minuere in quo perfecta

et plena sunt omnia. etsi Christus resurrexit, utique in 10
eo quod assumpserat re?urrexit, in quo plenitudini diuihitatis eius
nihil uel decedere potuit uel accedere. deus enim incorporeus et
inmortalis est, cuius summa natura et plenitude uirtutum sine
3 ulla carnis accessione signatur. caro autem dispensations in Christo

est, miserationis titulo et pietatis iure suscepit, ut captiuam is

quam
redimeret, ablueret contaminatam, mortuam resuscitaret. et pulchre
ait n u
: m
q u i d qui dormit non
? d i c i e t ut r e u r-
4

ga t? non dixit non adicitur ,

sed non adiciet ut resurgat ,
eo quod
ipse se dei filius resuscitauit, sicut supra diximus dixisse eum
soluite hoc templum, et in triduo sus-
ludaeis: 20
4 citabo illud. adiectionem accepit caro quasi sumpta de ho-
mine, suscepta de uirgine, sed quasi deus adiectionem ipsam operatus
est, qui uirtute propria resurrexit, ut esset suae resurrectionis

operator, eum legas, quod et pater filium et filius ipse se resus-

citauerit, agnosce operationem illam diuinae fuisse uirtutis, quia 25
patri et filio una uirtus, communis operatic, quandoquidem una
atque eadem substantia trinitatis est.
4
21. Sed quid ego ceteros arguo? dicit dominus lesus; quid
mirum si populus me non cognouit et cruci adiudicauit, cum apo-

5 *Esai. 38, 5 6 Ps. 60, 7 8 *Eccli. 18, 6 (5) 11 cf. CoL 2, 9 17 Ps.
40, 9 20 *Joh. 2, 19; cf. cap. 18 extr. 24 cf. Act. 3, 13. 26. Phil. 3, 10 cet.

1 adiectio suo Zoco om. v et om. <9

scripsissetcc 2 esayam B ysayam C

ysaiam DF isaiam E 4 misertus fiav 5 mandauitque B 6 sanctus Dauid

fiav 1 adiciet inuentum] add. est Bm2C homini ergo BCml 8 nichil
addi DF 9 addicere C 11 resurrexit] add. non Bm2 20 resuscitabo BCft
excitabo v 24 cum (add. igitura) legas] ut aatem intellegas BCv in quo ipsum
legas ft resuscitauit F 28 ego] add. inquit BCml
 psalmi 40, 2022 243

stolus meus mercedem proditionis exegerit, cum conuiua meus

mortem meam uendiderit? etenim homo pads meae,
in quem sper aui, qui e del) at panes me o s, ampli-
auit super me supplant at ion em aliqui ludam excu- ,

5 sandum putant, quia refudit pecuniam quarn promercede emptionis

acceperat. sed ecce quia ultra ludaeorum condemnatur infidelita- 2

tern; cui enim plus datum est, plus exigitur ab eo. quid , inquit,
de aliis querar? homo pacis meae, Cui pacem meam dederam,
pacem meam relinquere uolueram, persecutoribus deductis me
10 tradidit et fefellit me in quern speraui numquid ignorauit pro- .

ditorem sui futurum, de quo ante praedixit: unus ex uobis

me tradet? [hoc autem dicebat de luda, sicut scriptum est a

in euangelio.] non utique. sed quo amplius condemnaret eum, de

fide eius sperasse se dixit. Aquilas confisus eram dixit,
15 Symmachus posuit confidebam.
plus enim grauamus eum
in quo plurimum spei uel fiduciae habuisse nos dicimus, si postea

spem nostram opinionemque destituit.

Simul ostendit, quanta uis diuinae sanctificationis sit,

22.

quae excludat malitiam et deprauatum emendet ingenium, si forma

20 propositi melioris accedat. quantos scimus esse conuersos! mu-
tatus est Zachaeus ille publican us et ad quaestum auaro intentus
affectu, qui postea quadrupla redhibitione soluit errorem, c6ndem-
nauit in se auaritiam, temporis superioris abiurauit lucra, com-
pensauit in paupere, si deesset exactor, latro ipse nequitiam suam pro- 2

25 posito meliore mutauit, agnouit in cruce Christum, confessus est

dei filium, regem uoce propria nuncupauit. quo tempore iusti ple-

rique nutabant, ipsi certe latebant apostoli, carnifex ipse centurio

non negauit. quid de lempore euangelii loquor? Raab meretrix 3

2 *Ps. 40, 10 7 cf. Luc. 12, 48 8 cf> loh. 14, 27 11 *Matth. 26, 21
14 Aquilas et Symmachus Ps. 40, 10 21 cf. Luc. 19, 28 24 cf. Luc. 23,
4042 27 cf. Luc. 23, 47 28 cf. los. 2

3 quern] quo pa 4 supplantionem B alii A 5 redemption is

proditionis pav 1 cui] cum Dml inquid BmlD 8 querer BCml 12 hoc
13 euangelio deleui 14 aquila ACm2ft(av) 15 symmacus C simmacus DF
16 uel om. 20 melioris propositi /I 21 zacheus a Zacchaeus a ille za-

cheus^ 22 redibitione aDF 23 adiurauit Dml 24 pauperes Aav* add.

ct b 26 propria uoce DF 28 de om. F loquar rahab C(v) Rhaab a
16*
 244 Explanatio

erat quae perfidiae atque intemperantiae se alebat stipend!!?, tamen

ubi exploratores uidit, quos miserat lesus Naue, fidem induit et
periculo imminente iustitiam reseruauit nee susceptos prodidit, sed
fideli humanitate protexit. ideo ergo sperasse se
dicit, quasi iure prae-

sumpserit, ut apostolus superiora deponeret, meliora sequeretur 5

et,qui sanctificandi alios munus acceperat, ipse in se sanctitatis

4 gratiam custodiret et sinceritatis inhaereret officiis. bene ait
s p e r a u i, quia homini dedit eligendi arbitrium, quid sequatur.

p o s u i, inquit, ante te bonum et malum. si malum

elegeris, non natura delinquit, sed eligentis affectug. si unusquisque 10
hominum condemnatur qui malum elegerit, quid de luda dicimus,
qui prodidit eum cui copulabatur suauitate conuiuii?
23. Qui edebat, inquit, panes meos, ampliauit
super me subplantationem. quid est quod ad-
didit panes mco? potuit dicere: qui edebat panes mecum , nisi 15
?

illam intellegas, quae specialis est Christi, hoc est uerbi caelestis
alimoniam ; n o n enim in solo uiuitpane sed in homo,
omniuerbo dei. denique alibi dicit :
qui semper me-
2 cum dulces capiebas cibos. quibus uersiculis bene
utimur aduersum eos, qui necandos esse credidtrint cum quibus 20
uidentur epulati. gentiles hoc custodire memorantur, hostes ple-
rumque, latrones etiam, ut parcant his cum quibus recumbunt.
[ipsa pabulorum societate mitescunt] unde propter huiusmodi
affectum gratiae conuiualis, si uerba consideremus, non otiose
3 dulces cibos dixit. quomodo enim dulces qui cito corrumpuntur ? 25
sed uide ne dulces cibos dixerit uerba uitae; hos enim cibos nulla
amaritudo corrumpit, nulla mortis corruptela contaminat. unde
et semper dixit. non enim semper edere quis poterit, semper

8 Ps. 40, 10 9 *Deut. 30, 15 13 *Ps. 40, 10 17 Luc. 4, 4 18 *Ps.

54, 15 20 aduersum eos cet.] Maximum tyrannum denotat; cf. Explan. ps.61,

cap. 23

4 se am.
BCmlp quasi] qui si F 5 deponeret superiora ft 6 ipse
dm. C 9 posuit a 16 ilium a qui C 17 alimonia A 19 oybos
20 aduersus Bv 21 epulari BC 22 hiis jt iis av recumbunt] recordentur
contubewium habuisse BC recordentur se inisse (iniisse v) conuiumiL, @av 23
ipsa A ferae quoque (om. pa) ipsae BCfiv uerba ipsa mitescunt deleui
preter a 24 conuiuales BCml uerbum 25 dixerit C 26 uerbo B
28 poterit scrips* poterat codd. av
 psalmi 40, 2224 245

autem uerbo del possumus inhaerere et noctibus et diebus, si in

lege dei die et nocte meditemur.

24. Quid est etiam ampliauit ? Graecus IjueydAvvev dixit, hoc
1
est magmficauit utrumque nobis exposuit dominus quodmouere nos
.

5 posset, dicens in euangelio: qui manducat mecum panem

leuauit super me calcaneum. unde assumptus hie sermo
sit, consideremus: f u i mu s, inquit, increduli, errantes,
seruientes desideriis et uoluptatibus. fate-
amur errorem, ut diluamur. et ego uidi aliquem puer athletam, cum
10. elisisset aduersarium, frontem ei percussisse calcaneo, quod signi
fuit, eo quod insultauerit uicto. hoc est
quod ait: magnificauit 2

super me subplantationem, quo uerbo insultantis

iactantiam declarauit. leuauit ergo et ludas super Christum cal
caneum suum, cum proderet eum, sed non leuauit inpune. adhuc
is Adam calcaneum leuat quod a serpente est uulneratum. et utique
ei pedes lauerat Christus, audierat dicentem:
qui lotus est
non indiget nisi ut pedes lauet, sed est m u n-
d u s t o t u s. sed quod lauit gratia, inquinauerat perfidia. ludas
ergo calcaneum leuauit ad uulnus. uere non tenuit caput qui
20 calcaneum super Christum leuauit. Adam super se leuauit, hie 3

super Christum, et ideo eum serpens grauius quam ceteros uulne-

rauit. leuauit calcaneum suum qui fraudulentum osculum por-
rigebat, quo subplantaret auctorem, ideoque scriptum est in pro-

pheta: ampliauit super me subplantationem.

25 Esau quoque ait de fratre siro : bis me iam subplantauit.
qui subplantat, dolum facit, quo aduersarium elidit aut uulnerat.
ideo et ludas subplantasse dicitur, quja osculo suo uulnus infixit,

quo inuadendi saluatoris signum persecutoribus demonstrauit. sub- 4

plantauit ergo quasi serpens, qui suo ore uenenum infundit et uul-

1 cf. Ps. 1,2 5*Ioh. 13, 18 7 *Tit. 3, 3 11 PS. 40, 10 16 loh.

13,10 19 cf. Col. 2, 19 24 *Ps. 40,10 25*Gen.27,36 27 cf. Matth. 26, 48

2 dei om. Cml et] ac C 3MHFA A A YN1EN et s. scr. megallinin B

MHFAAllYHYEN et s. scr. inegallinien C eMesAm . ai.HeH DF eMe-
FAMNEN E, om. A hoc est om. A (del.) exposuit nobis E
4 nobis
6 leuabit DF 7 inquid B 9 puerum BC 10 fortem et percussisset ,tf
signum fiav lleoom. a 15 adae BC 19 capud DF quia 22 ocu-
lum DFml 29 qui] quia serpens ^av suo om. /9a
 246 Explanatio

nerat dente calcaneum; et hie enim non diuinitatem Christi, sed

corporis extremum calcaneum uulnerauit. leuauit etiam ludas cal
caneum quasi luctator insolens et superbus, in quo caput percuteret
non potuit, quia caputChristi
saluatoris. sed caput Christi f erire
deus. suum sane caput informis laquei nodo ligauit.ut remedinm 5

sibi salutis auferret.

25. Uide si pie potes illud aptare, quod in Genesi dixit sanctus

patriarcha lacob, cum de filiis prophetaret : Dan iudicabit

populum suum tamquam unam trifrum in
Israel, et: Dan sicut serpens sedens
fiat inio
uia et in semita, m or dens calcaneum equi, et
cadet eques retrorsum salutem expectans a d o-
2 m i n o. legimus quidem, quod Samson de tribu Dan iudex fuerit
in Israel, sed alius hie significatur futurus, qui ex ea tribu progressus

populum suppliciis sacrilegae impietatis affliget, antichristus ille 15

tamquam sit deus, uere iudicium, quod habet
qui sedebit in templo
3
interpretatio Dan enim iudicium significatur. et pulchre dixit,
;

quia populum suum iudicabit, qui perpetuae poenae fiet obnoxius;

qui enim non credit iam iudicatus est, qui autem credit non iudi-

cabitur, quia credit in dei filium suae animae redemptorem. et 20

ideo tamquam iudicii liber dicit: qui dii udicat me do-
minus est. iudicaturus est ergo populum impietatis, non
plebem fidei; illi enim iudicantur qui cadunt ruina perfidiae, non
qui resurgunt fidei libertate.
26. Sedebit igitur in uia et insidiabitur in semita sicut serpens, 23
ut uulneret transeuntes et mordeat equi nostri calcaneum; ani-
mam enim fidelium non poterit uulnerare. in qua autem uia sedebit
et in qua semita nisi ex quibus Christus dominus, ut legimus,
nationum populum uocauit ad cenam suam dicens: e x i in u i a s
et circa saepes et compelJe ut intrent, ut i m- so

4 I Cor. 11, 3 5 cf. Matth. 27, 6 8 *Gen. 49, 16 10 *Gen. 49, 17

13 cf. ludd. 13, 2425 16 cf. II Thess. 2, 4 17 cf. Hieron. de nom. Hebr.
s. u. Dan 19 cf. loh. 3, 18 21 *I Cor. 4, 4 29 *Luc. 14, 23

3 in om. BCpa quo] qua Bml 13 Sampson a Dan] iuda B 15 sa

crilegae impietatis om. I)F 18 iudicauit Bml fit B 20 animae suae av
23 fidei DFa, om. cet. v 27 poterat a 28 qua om. a 30 sepes codd. av
alt. ut] et Bm2Cm2
 psalmi 40, 24^-27 247

pleatur domus mea? et quia similiter ludas amplificasse 2

super Christum legitur subplantationem, uidetur hoc loco ipse signari,

quod mordere haberet calcaneum equi quo Christus dominua ue-
hebatur. unde dictum est: equitatus tuus salus, quod
5 caro eius mundi
totius erat susceptura peccatum, ut salus pro exitio
et uita aeterna pro morte succederet. uulneratus est ergo equus 3

non mendax solus ad salutem, uulneratus est equus qui mundi

totius peccata suscepit et onera nostra portauit et non fuit fatigatus,
uulneratus est equus qui ad fur or em concubitus adhinnire nesciuit.
10 et ideo fortassis lohanni euangelistae caelum apertum et albus
equus demonstratus, super quern sedebat habens in capite
est
diademata et in femore suo nomen scriptum: rex et regum
dominus dominantium. albus erat qui erat inmaculatus,
qui nulla peccati inquinamenta cognouerat. nam si libido tenebrosa
15 est, recte sanctimonia relucet et splendet. hie ergo equus est 4

uulneratus, sed non retardatus. denique cum ipso uulnere de tu-

mulo resurrexit, cucurrit ad caelum supra omnes angelos et archan-

gelos, uelocior omni equitatu militiae caelestis inuentus, supra equos

etiam illos igneos de quibus Helias raptus est. et merito uelocior,
20 qui super omnes caelos et supra caelum caelorum ad sedem dei
omnipotentis ascendit et sedet, ut scriptura nos docuit dicens:
uidebitis abhinc filium hominis sedentem
ad dexteram uirtutis.
27. Hie itaque equus in figura et ante est demonstratus tempore
25 Machabaeorum, quern sedebat dux ille militiae caelestis aureis
armis refulgens, qui Heliodorum depeculatorem ilium depositi ui-
dualis ceterorumque, quae sacra e fuerant commendata custodiae,
strauit perculit et postea exoratus Oniae precibus sacerdotis

4 *Hab. 3, 8 6 cf. Ps. 32, 17 9 cf. Hier. 5, 8 10 cf. Apoc. 19, 11

12 Apoc. 19, 16 19 cf. IV Reg. 2, 11 22 *Matth. 26, 64 25 cf. II Mach.

3, 2535
1iuda BDF 2 hoc] add. in DF 3 morderi 9 adinnire A 10 io-
anni BE (av) 11 supra BCp 13 qui] quia Cm?av 14 qui] quia F
si om. Ami 18 equitatum Bml cquuos C 19 de om. Bfiav, cf. Roensch,
It.
2
, pag. 393 elyas C helyas DF elias E(v) 21 sedit BF 24 hinc Bml
25 machabeorum tDF Maccabaeorum a 26 eliodorum aDF despeculatorem
(i s. alt. e) B 27 fueruntF 28 et strauit et perculit $av postea exoratus]
prostratum pa on ye C
 248 Explanatio

2 uitali usui reformauit. unde uere in eo anna aurea refulserunt,

quis solus equum hunc quo nullus culpae iinmunis
sedit et uicit in

euasit, non Enoch, qui raptus est, ne malitia mutaret cor eius, non
Abraham, non Isaac, non lacob, non Moyses. omnes enim sub
peccato, omnes sub morte. denique regnauit mors a b 5

Adam usque ad Moysen.

solus iste est qui peccatum
non fecit, solus est Christus qui peccatum abstulit mundi, qui dixit
morti: ubi est, mors, uictoria tua? ubi est, mors,
a culeu s tuus?
28. Quomodo ergo amplificauit super hunc subplantationem 10
suam ludas et cecidit eques retrorsum ? quod in luda est, dolum fecit,
quod in Christo, uolens passus est. saepe uidemus fortiorem uelle

percuti, ut acrior lacessitus insurgat, uehementius excit^tur.

momordit ergo serpens calcaneum equi, uirus suae fraudis euomuit;
2 uolens eques se ipse deiecit, uolens cecidit, ut nos leuaret. quid is

est tamen quod ait scriptura: et cadet eques retrorsum?

cur retrorsum nisi ut retro regeret se sequentes? retrorsum erat
Petrus, cui dixit: uade retro post me, retro erant apostoli
et ceteri discipuli. ideo retrorsum cecidit, quia super quos cadit
omnis enim qui super hunc lapidem, inquit,
saluat. 20

ceciderit, conquassabitur, supra quern c e-

ciderit autem, mundabit eum. alii habent: uenti-
3 1 a b i t eum, alii: c o mm i nu e t. qui enim uentilat frugem,
mundat a paleis, qui comminuit
aliquid, in puluerem redigit ut
mollitia pulueris uel poculo salubri uel reh quo medicinae proficiat. 25
unde colh gimus cauendum, ne quis semel per baptismum susceptus
a Christo ex eius deerret corpore, hoc est excutiatur ab ecclesia;
4 ipsa est enim mortis ruina perpetuae. ilium autem, qui uenit cre-

3 cf. Hebr. 11, 5 . 17 . 20 . 21 . 24 4 cf. Rom. 3, 9 5 Rom. 5, 14 6 cf.

I Petr.2,22 8 *I Cor. 15, 55 16 *Gen. 49, 17 18 *Marc. 8, 33

20 *Luc. 20, 18

2 nullius ft 4 habraam A abraam B ysaac CDF moises A 6 moi-

sen A 11 quid Bml 12 christum AC uidimus a 13 exurgat ft
17 cur retrorsum om. a nisi ut in ras. C ut] ante (n s. 1.) B retro om.

Bfta v
regeret retro 21 autem ceciderit Cm2v 22 autem] ait ft mundauit
Bml mundabitur ft emundabit av eum om. ft uentilauit B 23 comminuit
BCml 25 salubre B medicinae] add. sine BC (del), post sine spat. uac. re
lict., add. usui sine ulla perturbation e (sic!) ftav 27 deerat BCml decidat ftav
 psalmi 40, 27-30 249

diturus in Christum, ut eum mors eius inueniat, crux eius assumat,

clauus infigat, sanguis infundat, sepultura quoque eius inuoluat,.
gratia resurrectionis attollat, de somno suscitet, a morte uiuificet,
ilium, inquam, a saeculo liberat, a peccato mundat, sanat a uulnere,
5 a duritia impietatis inflectit, ad mansuetudinem pietatis emollit,
ut circumciso corde suauem ilium et inconprehensibilem hauriat
spiritum, bibat poculum salutis aeternae. cecidit ergo eques re-
trorsum.
29. Accipe et aliud, cur retrorsum cecidit. post ipsum omnes,
10 nemo ante ipsum. cecidit ergo non sibi, sed omnibus, ut duritiam
cordis nostri super nos cadendo molliret. cecidit super Adam, quern

quaerebat, ut inueniret. retro eum quaesiuit, ut supra umeros suos

bonus pastor inponeiet secumque paradise in illius redemptione
latronis inueheret.
l
15 30. Sed forte dicas: et perseeutores eeciderunt retrorsum; sic
enim scriptum est, quia principes sacerdotum, quos adduxerat
proditor ludas, et ceteri, qui ad comprehendendum aduenerant
dominum lesum, abierunt retrorsum et ceciderunt in terrain hoc ,

est quod quia super peccatores uoluit cadere, non

et ego dico,
20 super iustos; iustus enim medico non indiget, sed peccatores.
si apostolorum umbra sanabat, quanto
magis caro Christi quos
tangit a morte defendit! denique leprosum tetigit et sine dila- 2

tione mundauit. ut scias autem qui legis, quia et persecutores suos

uoluit liberare, test em Christi interroga. nam cum inueheretur
25 Petrus in ludaeos, quod principem uitae interfecissent, remedium
demonstrauit, ut agerent paenitentiam et remitti sibi peccatum
quod admiserant mererentur. quid autem dubitas, quod ideo
cecidit, ut resuscitaret, cum ipse dixerit: percutiam et
sana bo? uerborum tamen uideto distantiam. in Genesi habet: 3

12 cf. Luc. 15, 5. 23, 43 16 cf. loh. 18, 6 21 cf. Act. 5, 15 22 cf.

Matth. 8, 3 24 cf. Act. 3, 15 26 cf. Act. 2, 33 28 Deut. 32, 39

2 eius am. DF a 5 impietatis] pietatis BCml

4 a post sanat om.
6 circiso Bsuauem] incircumscriptum BCv subtilem ft et in mg. a 9 quur
AmlCml retrorsum] add. et non ante BCv ceciderit BCv, add. quia pa
12 humeros AC$av 13 in paradiso DmlFml 15 ceciderunt persecutores
18 in terrain] retrorsum B& 19 super] sub B 26 et am. v 29 uide Fa
habetur pav
 250 Explanatio

cadet eques ret r or sum salulem expectans

a domino, hoc est ut oculos non auertat a deo, mentem pro-
priam non reflectat, resurreetionis suae praerogatiuam uindicet
et diuina se resuscitet potestate. hie autem habet: abierunt
retrorsum et ceciderunt in terra m. qui terrenus 5

est in terram cadit, qui caelestis caelo inhaeret. etsi corpore cadit,
uirtute non cadit, sed quae sursum sunt semper intendit; semper
enim ad patrem respicit, ut eius circa nos impleat uoluntatem.
4 utinam et isti non abissent retrorsum, sed Christum excepissent,
sicut excepit Joseph et sepeliuit eum in monumento nouo qui fidelis ! 10
est in terram" non cadit, qui infidelis cadit et descendit in inferiora

terrarum, sicut scriptum est: descendant in infernum

u i u e n t e s. ergo persecutor super terram et in infernum cadit,
Christus super resurrecturos, Christus super petram, Christus
super ecclesiam. audi quomodo super ecclesiam cadat. retro erat 15
Petrus et sequebatur eum, cum a ludaeis ad Caiphae domum
5
synagogae principis duceretur. ipse est Petrus cui dixit: tu es
Petrus, super hanc petram aedificabo ec
et
clesiam meam. ubi Petrus, ibi ergo ecclesia, ubi ecclesia, ibi
nulla mors, sed uita aeterna. et ideo addidit et portae inferi : 20
non praeualebunt ei, et tibi dabo claues regni
caelorum. beatus Petrus, cui non inferorum porta praeualuit,
non caeli porta se clausit, sed e contrario destruxit inferni uesti-
bula, patefecit caelestia. in terris itaque positus caelum aperuit,
infer os clausit. 25

quod Samaritanus de-

31. Potest et illud conuenire huic loco,
scendentem de lericho hominem uulneratum ilium a latronibus non

1 *Gen. 49, 1718 4 loh. 18, 6 7 cf. Col. 3, 2 8 cf. II Thess. 1, 11

10 cf. Luc. 23, 50 12 Ps. 54, 16 15 cf. Matth. 26, 58 17 Matth. 16, 18
20 *Matth. 16, 1819 26 cf. Luc. 10, 3334

2 a deo setipsi actio codd. av 3 uendicet Am2Bm2CDF 4 habetur fiav

1 sed] nee DEm2Fa, add. his DEmlF iis a sursum EG sua eel. sunt om. B,
add. sed @a semper] open @a cadit, nee iis quae sua sunt, sed quae sursuin

semper v 12 descendunt p 16 cum om. Dml caifae B cayphaeC 17 si-

nagogae A principis] add. sacerdotis Fml 19 ubi petrus ergo ibi BC ubi
ergo Petrus, ibi v ergo om. pa 23 inferna B 27 hyericho B yhericho
Hierico ab
 psalmi 40, 3032 251

praeteriuit, sed suscepit eum et uulnera ems curauit infundens

oleum et uinum et imposuit supra iumentum suum et duxit ad
stabulum. quid dubitas de equo bono, cum bonum et iumentum
cum legeris in Hierusalem
legeris, illam et equites multos et plu^
5 rimos cum quadrigis et curribus introire? nee te moueat, quod 2

legisti : hi in curribus et hi in equis, nosautem

i n no m ine domini dei nostri
magnificabimur.
ipsi obligati suntet ceciderunt. sed Helias non ce-
cidit, qui curru introiuit; ubi enim dei nomen est, ibi nullus obli-
10 gatur, sed absoluuntur uniuersi. in nomine autem dei nostri et
pauper est tutus et diues et nobilis et ignobilis et infirmus
et potens. fidei non praeiudicant opes, si tamen uti opibus
nouerimus.
32. Et ideo nomen dei in se habens dicit : t u autem, do-
15 mine, miserere mei et r esus cita me, et r etribuam
ill is. quod utique non quasi de resurrectione dubitans dicit qui
in potestate habebat dicere: soluite tern plum hoc, et
triduo resuscitabo illud, sed formam dat homini, ut
misericordi am a deo et resurrectionem de deo speret. deinde non
20 resuscitari se petit, sed resuscitari sibi postulat Mathiam in locum

ludae, ut apostolicus numerus impleatur. etenim quia necesse

habebat perire filius perditionis, ut scriptura impleretur, opor-
tebat in locum ipsius subrogari filium salutis. tertium accipe.
resuscitari se, hoc est corpus suum poscit, corpus autem Christi ec- 2

25 clesia est. ludas figura erat infidelis populi ludaeorum, qui

et quia

pecunia uel emit uel uendidit Christum quod faciunt qui pluris
ducunt pecuniam quam religionem pro interitu plebis infidae ,

significat ecclesiae sibi gratiam resurrecturam. unde et ipsa dicit

in Canticis: si suscitaueritis et resuscitaueritis

4 cf. Esai. 66, 20 6 *Ps. 19, 8 9 14 *Ps. 40, 11 17 *Ioh. 2, 19

20 cf . Act. 1, 2426 22 cf. loh. 17, 12 24 cf Eph. 1 23
.
, 29 Cant. 2, 7

2 et uinum om. @ 4 iherusalem C Jerusalem Bfi 6 pr. hii CD, alt. D

8 Elias Ev nomen dei CF obligat/S
9 15 miserere] mis A 17 in pote

state] potestatem Fa habuit p hoc templum B et] add. in v 20 Mat-

thiam Ev 24 suscitari EC poscit] add. et BCml 26 pecuniam Bml
27 infidelis pa in fide /n 23 ecclesiam sibi gratam /? 29 pr. resuscitaue
ritis AB
 252 Explanatio

caritatem, cum quaereret de iuuenculis Christum, quia Chri

st us caritas est.

33. Quod autem ait: r e t r i b ua m e i

s, hoc intellegimus,
quia florentis ecclesiae processibus cruciabuntur et tune cognoscent,
quae poena porfidiae s^t, cum aduerterint, qui fidei sit splendor et 5

gratiae. uel quia bonus dominus est, qui poterat dicere: retri-
buebant mihi mala pro bonis, et medium uerbum
est retributionis uel in bono uel in malo, retributurum in bono esse
se dicit, quia, etsi caecitas in Israel ex parte continget, tamen,
cum plenitudo gentium intrauerit, tune omnis Israel Christi mise- 10
ratione saluabitur.
34. Et in hoc co gnoui quoniam uoluisti
subiecit :

me, quoniam non gau debit inimicus meus super me.

superius de passione sua locutus est quasi homo, hinc iam aperit
maiestatem suam, quod solus sine peccato, solus cui peccator ine- 15

quitare non potuit, solus quern pater ut unicum filium dilexerit.

qua ratione ergo inimicus non est laetatus super eum? quia, etsi
mortem suscepit pro nobis, resurrexit tamen et ipse insultauit
2 inimico, cuius uictoriam destruxit et aculeum mortis infregit. et

no?, licet in saeculo maesti simus atque in maerore nostro et con- 20

tritione cordis animique nostii laetetur inimfcus, tamen resurgentes
eius gaudium destruimus. unde et Michaeas dixit: noli super
me gaudere, inimica me a, quia cecidi, sed r e-
s g a m. resurrectio est ergo qua inimici omnia uincla soluuntur,
u r

triumphus omnis oboletur. 25

Sequitur propter in no cent iam autem me am

35. :

sus cepisti me et confirmasti me in conspectu

tuo in aeternum. b enedictus dominus deus
Israel in aeternum a s aeculo et in s a e cui urn;

Icf. Iloh. 4, 8 3 Ps. 40, 11 6 Ps. 34, 12 9 cf. Rom. 11, 25 26

12 Ps. 40, 12 19 cf. I Cor. 15, 51 22 *Mich. 7, 8 26 *Ps. 40, 1314
3 quod] quid Bm2 ait om. BCml illis BCfiav 6 gratia F 7 et
om. p 9 etsi] si in am. BC 10 intraierit (sic) Cml 14 loquutus ABa
15 cui et in mg. a
inequitare] qui peccato inquinari insultare Am3a
16 ut om. F 21 resurgentis BmlDm2Fml 22 fort, destruemus micheas
aFa dicit BFa 23 sed] quia a 24 quia ABflv uincula ABav 29 in
aeternum om. v
 psalmi 40, 3236 253

fiat, fiat, innocens nulli nocet, in neminem peccat. ideo sine

peccato, sine dolo Christus scripturae diuinae auctoritate signatur;

hoc igitur et hie- declarator, ubi dicit: propter innocen-
tiam autem meam
suscepisti me. quae autem sus-
5 ceptio alibi legimus: suscepisti me
significatur ? nam et
ex utero matris meae. ergo quia ab omni concretione 2

generationis humanae mundus est natus qui de spiritu est natus

et uirgine, ideoeum pater suscepit, quia ortum ems nulla corporeae
generationis concretio usitata fuscauit. suscepit eum resurgentem,
10 quia nulla eum offensio prolapsionis aspersit. inmaculatus ad
patrem rediit a quo inmaculatus exiuit, quando descendit in terras,
unde dicit ei pater: filius meus es tu, ego hodie genui
t e, hoc est: generationis meae in te priuilegium recognosco, quern

nulla macula potuit inquinare peccati. inter peccatores uersatus 3

is es, peccata omnium suscepisti, peccatum pro omnibus factus

es, maledictum pro omnibus factus es, sed nullus usus potuit ad te
transire peccati. ita inter peccatores uersatus es, quasi inter an-

gelos uersareris. fecisti terrain es?e quod caelum est, ut et ibi pec
catum tolleres. hodie te genui in quo complacui. probasti te filium
2<rqui implesti patris in omnibus uoluntatem. hodie te genui in quo i

lucem inmaculatae prolis agnosco. heri mihi et hodie ipse es et in

saeculum. nox in te nulla est, quia totus es dies, bene confirmatus
in conspectu patris dicitur in aeternum, quia apud patrem semper
est et uere in conspectu eius, cuius splendor est gloriae et imago
25 substantiae. sed quemadmodum cotfiplacet in filio pater, ita et fi
lius benedicit patrem ; pater enim honorificat filium et filius hono-
rificat patrem.
36. Benedictus, inquit, dominus deus Israel,
hoc est populi deum uidentis, qui et dominum suum et deum
so credit, asaeculo et in saenulum; fiat, fiat, in

1 ci. I Petr. 2, 22 . loh. 1, 47 3 *Ps. 40, 1314 5 *Ps. 138, 13

12 Ps. 2, 7 15 ci II Cor. 5, 21 19 cf. Matth. 3, 17 21 cf.Hebr. 13, 8
24 cf. 1 Cor. 11, 7 26 cf. loh. 17, 1 28 *Ps. 40, 14

3 ubi dicit om. B 6 corrupt ione fia 8 illius av 11 a am. a quo]

qui Cm l in] ad $ terris Cml 15 omnia AC 16 maledictum es om.DF
19 quo] add. mihi Bm2 20 in omnibus patris pav te om. 21 es et] eat
ABCml et Cml in om. AmlBCml 23 qui pa aput C 30 credidit Cml
 254 Explanatio

Hebraeo habet amen, amen, ut asseruerunt qui librum lege-

runt in Hebraicis litteris scriptum. Graecus hoc loco yevtoftco,
v
yevdo&a) dixit, quod quod uerbum diuersas signi-
est fiat, fiat .
ficationes habet, ut sit interdum imperantis, interdum precantis,
2 interdum confirmantis aliquid. imperantis est, cum superior in- 5

feriori statuit quid faciendum sit uel

sequendum. precantis est sicut
illud: fiat uoluntas tua; non enim deo quis imperat,
sed precem fundit. confirmantis est, cum benedicit propheta uel
sacerdos uel sanctus aliquis et populus respondet: fiat, fiat hie ,

ergo magis confirmatio mihi uidetur benedictionis quam oratio 10

uel deprecatio,maxime quia repetitio ipsius facta sermonis est.
3 et uidetur Hebraeus quidem sermo mutatus, sed idem sensus ex-
pressus. sicut enim, cum sacerdos benedicit, populus respondet
amen confirmaus benedictionem sibi quam plebi sacerdos a domino
,

deprecatur, ita in psalm o responsum est fiat, fiat quasi amen, u

amen amen autem confirmationis uerbum euidenter ostenditur
,

in euangelio, libi dominus confirmans sermonem suum dicit: amen

4 dico uobis. maior autem uis est, ubi repetitus est sermo, quod
in libro euangelii secundum lohannem frequentius inuenimus, quia
ipse maxime de caelestibus et profundis mysteriis est locutus, sicut 20

scriptum est: amenamen dico tibi, nisi quis re-

natus fuerit ex aqua et spirit u s an ct o, non
potest introireinregnum dei, et alibi: amen
amen dico uobis, si quid petieritis a patre in
nomine meo da bit uobis. abundant duo exempla: 25

reliqua uero, si quis quaerit, inueniet.

37. Indicium (juoque est libri finiti fiat, fiat , nam in quin-

que libros diuisum uidetur esse psalterium. primus liber hoc

7 Matth. 6, 10 17 Matth. 6, 16 21 loh. 3, 5 23 *Ioh. 16, 23

1 habet ur Ev 2 hebreicis B hebracis Cml genesto bis ft geneto bis a

yevoiro bis av 3 quod est om. ft 1 iilut Bml 9 aliqui B alicui /?. et in mg. a

populus om. DF 10 confirmatio magisDF 12 uidetis B expraesius (i del.) F

.13 sacerdos cum benedicit] add. et B respondit BCmlEml
17 dicit om. B amen] add. inquit Bm2C 18 est autem uis EC pr. est
(An. & 19 loannem BEav 20 misteriis CF 25 habundant C 26 uero]
ero Bml crebro /? et in mg. a quaesierit ftav inuenit Cml 27 libri finiti
 psalmi 40, 3638 255

psalmo finitur, hoc

quadragesimo. et pulchre usque ad passionem
est
saluatoris quadragesimus psalmus est comprehensus qui finem
libro daret, quoniam passio domini finis est quadragesimae, ut ?e-
cundus a mysteriis renouationis inciperet, qui liber, utpote
liber
5 quadragesimae, perfectiora sacramenta complectitur. nam et
baptismatis praenuntiat sacramenta, cum dicit sicut ceruus :

desiderat ad fontes aquarum, et requiem sanctorum,

qui ad tabernaculum caeleste peruenerint, et spiritus sancti de-
scensionem,quando effusa jest gratia spiritalis in quadam uoce cae-
10 lestium cataractarum, quia uirtute magna spiritus ferebatur,
ut legimus in Actibus apostolorum, et ingressum renouati hominis
ad alt are et saluatoris ascensum et sanctificationem propositi uir-
ginalie. qui liber finitur in psalmo septuagesimo primo, quo regnum
Christi pacificum toto orbe diffusum prophetico sermone annun-
15 tiatur remissioque peccatorum; ubi, cum benedictionem domini
praemisisset, subtexuit: e t r e p 1 e bi t u r m & iestate eius
omnis terra, fiat, fiat, tertius quoque liber finitur octua-

gesimo octauo psalmo, et ibi habet: benedict us dominus

in aeternum. fiat, fiat, quartus liber finitur centesimo
20 quinto psalmo, et ibi habet: benedictus domi n,u s d e u s
Israel a saeculo et usque in saeculum; et
dicet omris populus: fiat, fiat, quintus liber usque
ad finem est, ubi pro hoc uerbo propheta dicit: omnis spi
ritus laudet dominum.
25 38. Sed iterum forsitan moueat, quomodo libros quinque a?se-

ram, cum unum psalterium sit. sed etiam euangelium unum est et
quattuor libros esse negare non possumus. unum autem euan-
gelium esse et alibi, ni fallor, intimauimus et, si iterum exigitur,
facile possumus edocere, turn valuator dixerit: amen dico

6*Ps. 41,2 7cl. Ps. 41,5 9 cf. Ps.41,8 10cf.Act.2,2 11 cf.Ps.

42, 4. 46, 6. 44, 11 sqq. 16 Ps. 71, 19 18 Ps. 88, 53 20 Ps. 105, 48 23 Ps.
150, 6 27 cf Ambros. Expos, euang. sec. Lu6.
.
I, prooem. 29 *Matth. 26, 13

1 usque 9tn. F 2 con (-m- F)prehensus est 4 misteriis D 6 pro-

nunciat F 10 catharactarum C uirtutem Bml
/?

11 legemus/ W 15 re-
missio Cml et reraissio ft 17 octogesimo Cm2fta 19 psalmo centesimo quinto
pav 20 et ibi] ubi v 25 te forsitan BCDEm2F quinque libros BCpav
27 quatuos D quatuor CFav 28 nisi C
 256 Explanatio

uobis, ubicumque praedicatum fuerit euan-

gelium, et apostolus: mirorquod sic tarn cilo trans-
ferimini in aliud euangelium quod non est
aliud, nisi aliqui sunt qui uos pe^uertunt, et
alibi notum enim facio uobis, fratres, euan-s
:

gelium, nee usquam habes aliter de corpore isto quattuor librorum

nisi euangelium significatum. denique quia unum corpus est etiam

psalmorum, scriptura dixit: in decachordo psalterio

cum cantico in cithara. sed iterum quia quinque libri

sunt, dixit alibi :inuasispsalmorum. 10

39. Pulchre autem quinque libri et unum psalterium, quoniam

quinque sensibus homo exterior uiuificatur et rursus quinque spiri-

talibus sensibus ille absconditus cordis homo noster consummatur
interior, qui solus ante deum locuples Petri apostoli testimonio rep-
peritur. qui ha bet, inquit, aures audiendi audiat. is
habes unum sensum. et non uident,
sicut sunt qui oculos habent et
2 ita sunt qui oculis non uidentibus plus uidere creduntur. unde et

prophetae dicebantur uidentes etiam qui oculis non uiderent. ,

bonus etiam ille odor de quo apostolus dixit: bonus odor

Christi sumus deo, unde et lob dusit
et spiritus20 :

diuinus qui est in naribus meis. idem ergo odor

Christi et spiritus sancti est deo, quia unus odor est trinitatis. est
et interior cibus, de quo dixit dominus: cibus est meus ut
faciam uoluntatem patris mei qui in caelo
3 e s t.
qao Christum tetigit ilia in euangelio,
est et interior tactus, 25

quae per duodecim annos sanguinem profluebat nee a medicis

2*Gal. 1,6 7 5*1 Cor. 15, 1 8 Ps. 91,4 10 *Ps. 70, 22 13 cf.

I Petr. 3, 4 15 Luc. 8, 4 16 cf. Marc. 8, 1.8 18 cf. I Reg. 9, 9 19 *1I

Cor. 2, 15 20 *Hiob 27, 3 23 *Ioh. 4, 34 25 cf. Luc. 8, 43

1 fuerit] add. hoc pav 4 nisi aliqui (qui a) sunt] nisi si (om. BmlC) qui
(quia Bm2C) sunt aliqui (om. Bmlp) BCp 5 enim om. F uobis facio p
6 quatuor Cfiv 8 in 9 cithara om. ABmlpa decacordo BCml decha-
cordo Cm2 9 cythara BC 12 uiuificatus F 13 consumatur 14 lo (o
ex u)cuplex<4, om. p reperitur Cpav 15 inquit om. F 20 dicit] dice-
bat a 22. deo] et del p el in mg. a 23 pr. cybns C de dominus om.
ABmlpa alt. cybus meus C 25 om. p
alt. ect ilia] add. mulier Bm2C
mulier ilia v
 psalmi 40, 3841 257

acceperat sanitatem, sed accepit a Christo. fidei tactus est

quo
tangitur Christus. denique eum homines non uidebant, sed uidebat
lesus et se uidisse testatus est dicens: tetigit aliquis; me
nam et ego cognoui uirtutem de me exisse.
5 cognitio Christ! conlatio sanitatis est. ergo quoniam decem sensus
homini masse manifestum est, ideo Dauid, qui et foris et intus
canebat, foris corpore, intus corde, dicit in psalmo : in d e c a-
chordo psalterio psallam tibi.
40. Psalterium ergo est homo consummatus in Christo, in
10 quo, sicut arte concinentium fila chordarum, ita conuenientium
resonant opera canora uirtutum, ut possit dicere: psallam
tibi, deus, in cithara, sanctus Israel, gaude-
bunt labia mea cum cantauero anima tibi, et
mea quam redemisti. Paulus ait de se foris p u g n a e, :

15 intus t m o r e hie et intus et foris gaudet, sed ille adhuc in

i s. 2

certamine, iste in remissione, quia redemptionem animae suae se

meruisse cognouerat. qui psallit, in laetitia est, qui luctatur, in solli-
citudine. uerum et Paulus sciebat psallere, sed adhuc se processibus

reseruabat, cum foret plenius comprobatus, ut psalleret. et ideo

20 dixit: orabo spirit u, orabo et mente; psallam
spiritu, psallam et mente.
41. Et quia geminum psallendi officium demonstrauit, ge-
minam quoque uocem esse scriptura edocuit propheta dicente:
uoce mea ad dominum clamaui et uox mea ad
25 d e u m, et intendit mihi. quid est mea ? potuit enim
dicere: clamaui ad dominum . sed quae nostra est uox nisi ista
quae melior est, quae nescit erra: e ? nam ex multiloquio peccatum
incurrimus et uitare non possumus. ilia uox prophetae est quae 2

ad deum peruenit, quae tacente Moyse clamauit ad dominum, qua

so etiam in orationibus suis Anna clamabat, cum oris sui labia non

3 *Luc. 8, 46 6 cf. ps. 1, cap. 12 7 *Ps. 143, 9 11 *Ps. 70,

Explan.
2223 14 II Cor. 7, 5 16 cf.
Eph. 1, 7 20 I Cor. 14, 15 24 *Ps. 76, 2
27 cf. Prou. 10, 19 29 cf. Ex. 14, 15 30 cf. I Reg. 1, 13

2 earn BCv (eum, scil. tactum) uidit B (test? h] Cfla 5 homini decem
sensus p 1 decacordo ABDF dechacordo C 9 est ergo Fml consumatus
10 phila coribarum a cordarum 12 deus tibi DF cythara CE 23 me
docuit p 24 et uox] uoce 29 moise A qua] quia DF
LXIV. Ambroa. par. 6. P e t h t n i g. 17
258 Explanatio

moueret, et impetrauit filium quern ante diu non impetrauerat, cum

eorporis uoce clamasset. de hac uoce dixit dominus t u a u t e : m
cum cubiculum tuum et clause
oras, intra in
ostio ora patrem tuum qui est in abscondito;
et pater tuus qui uidet in abscondito reddeti
4
t i b
quid est reddet ?
i. hoc est quod deprecatus es, quod orasti.
sicut enim peccatores de manu domini recipiunt peccata sua du-
plicia, ita e contrario iusti recipiunt cum effectu propria postulata.
audi quomodo recipiant. ascendit oratio tua ad deum et descendit
adte. undeetinpsalmolegimus: et oratio in sinum mea 10
m e u m conuertetur, ut fructum scilicet referat postulanti.
benedictus dominus deus Israel, qui tanta nobis
aperuit mysteria, a s ae cu 1 o et in s a e c u 1 u m, id est ex
infinito in infinitum. fiat, fiat.

V PLANATIO PSALMI XLIII. u

1. Psalmi titulus est In fin em; filiis Core intel
:

lect us. ubi passionis dominicae et baptismatis et ingressionis

ad altare sacrosanctum decursa mysteria sunt, docet sanctus pro-
pheta Dauid, quemadmodum athletam suum, cuius nomen tene-
atur in agone sanctorum, Christus exerceat. sicut enim sine labore ao
nostro non ex operibus, sed ex fide per gratiam suam nobis peccata

2 *Matth. 6, 6 7 cf. Esai, 40, 2 10 *Ps. 34, 13 12 *Ps. 40, 14

2 dicit C 3 tuum om. F 4 hostio a 6 reddetur F alt. quod om. BCml

S effectu a affectu codd. v (at ef. fructum /in. 11, quod propter Ballerinii adnola-
tionem moneo) 9 recipiat BC 10 sinu meo DF 1 1 scilicet] add. et Bml
13 misteria ADF ex om. a 14 in om. A fiat] add. Explicit psalmus XL.
mo
Incipit psalmus (titulus psalmi C) XLIII a Explicit de psalmo XL. Incipit de

psalmo XLIII /?

praescribunt: Psalmi (In psalmum v) XLIII enarratio av

16 *Ps. 43, 1 21 cf. Gal. 2, 16

16 tytulus F filius F chore Ap(a) chorae C 18 misteria ADF do-

ccns ft 19 adhletam A 20 agmine Fa
 psalmi 40, 41 - 43, 2 259

donauit et ad coronae petitionem indulgentissimus nos et benignus

admisit nee superiora nobis fecit obesse flagitia, quibus tanto cer-
tamine iudicaremur indigni quaeritur enim etiam in his, qui
lustrale certamen hoc subeunt, etiam disciplina uiuendi ita ,

5 rursus, ne tanta peccatorum donatione resoluti in superiora flagitia

uel desidiam reuertamur, psalmus iste nos ammonet multa nobis
et grauia certamina esse proposita, ut nemo nisi qui legitime certa-
uerit coronetur. luctandum est igitur aduersus carnis huius inlece- 2

bras et feruorem sanguinis, luctandum est aduersus nequitias spiri-

10 tales, nemo grauior domestico aduersario, nemo nocentior eo
hoste cui caelestissubstantiae potentia suffragatur. cum dico
nemo ,
diuini memento sermonis, quo dixit dominus, quia ai or m
ex natis mulieris lohanne Baptista nemo;
nam qui natus est ex uirgine, ipse super omnes est. et ideo neminem
15 uereamur qui Christum habemus, quoniam, si Christus pro nobis,
quis contra nos ? certemus ergo usque ad finem, ut euacuatis om- s

nibus, quae aduersum lesum et domini uoluntatem in nostro ante

corpore militabant, uerae exercitiis uirtutis intenti soli deo nostro
et domino seruiamus. hie enim finis, ut scriptum est: p r i i t i 9 e m
20 Christus, deinde finis, cum tradiderit regnum
deo et patri, cum euacuauerit omnem princi-
patum et potestatem et uirtutem, ut mors nouis-
sima destruatur incipiamus deo esse subiecti regnum in nobis
et
caeleste seruantes, ubi erat ante conluuio peccatorum.
25 2. Merito ergo in finem; filiisCore intellectus in-

scribitur, ut in eo cognoscendo non uulgaris auditus, ?ed intellectus

spiritalis operetur. denique Aquilas psalmum disciplinae posuit.
et ideo tibi dicit scriptura: da in disciplinam cor tuum,

7 cf. II Tim. 2, 5 8 cf. Eph. 6, 12 12 *Matth. 11, 11 15 cf. Rom.

8, 31 19 I Cor. 15, 2324 22 cf. I Cor. 15, 26 25 *Ps. 43, 1 27 cf.

Aquilas Ps. 43, 1 28 *Prou. 23, 12

2 ammisit 3 hiis E iis av

EC 4 lustrare Cml 6 admonet Aav 1 et
am. Cml
8 inlecebris 10 hoste eo BCpav 12 quo] quern pa 13 Jo
anne E 17 aduersus BCv iesu Bpa et om. BCmlfia 18 exercitus B
intentio BFml 21 deo bis Bml 24 colluio DFml 25 chorae A chore
Cfi(a], add.psalmus BCfi intellectus] add. psalmus v psalmus intellectus a
27 aquila eodd. (av) 28 disciplina AC

17*
 260 Explanatio

a u r e s autem tuas praepara sermonibus intel

lect u et alibi idilige sapientiam et disciplinam.
s,

2 sapientia est quae sensu scaturit, disciplina in habitudinem quandam

naturae coalita forma uirtutum et mentis confirmata sententia
scientiae disciplinis. intellegere quoque obscurum sermonem atque 5

dictionum prudentiam et aenigmata Prouerbiorum scriptura nos

docuit, cuius auctoritate colligimus has prudentiae principals esse
uirtutes, eo quod sapientia semper quasi mater fecunda parturiat,
disciplina quasi seuerior magistra distringat, intellectus quasi
diligens quaesitor inueniat et ueram iustitiam iudiciumque ri- 10
metur.
3. Doceamus haec sacrae testimoniis lectionis. Sapientiadicit:
ego quasi fons a paradise dixi:rigabomeum
hortum et adhuc doctrinam quasi prophetiam
effundam; nam generationes suas menti hominis et bonos 15
sensus quasi pia mater infundit. accipe etiam testimonia disciplinae:
fili, ne negle.xeris disciplinam dei nee defe-
ceris ab eo correptus; quern enim diligit deus
2 c o r r i
p i t. seuera quidem in corripiendo, sed dulcis in coi rigendo
est disciplina, ne fluitemus et uagemur errantes, sed recipiamur a 20
Christo ; disciplina enim non examinata uagatur,
ut scriptum est. sed pro conuersatione hie posuit disciplinam. tamen
sicut sapientia, ita et disciplina: et perfecta et inperfecta eodem
nomine nuncupatur; sed ubi sine adiectione uel disciplina uel sa-
3 pientia nuncupantur, definitionem perfectionis accipiunt. inexa- 25
minata ergo fluitat disciplina, sed examinata non fluitat. de in-
tellectu quoque eadem scriptura definit, quia intellectus

2 *Prou. 1, 2 13 *Eccli. 24, 30-31 . 33 17 *Prou. 3, 11-12 21 *Prou.

10, 17 27 *Ps. 110, 10

3 sensu scrips* sensus codd. av 5 scientiem scientia Cml quoque] A

etiam tn ras. C, add. et 6 dictionem B 7 auctoritate] aid. scripture s. I.

Bm2 collegimus ABCm2 has] he A prouidentiae A 9 seuior DF

distringuat ACm2 distinguat BCml 10 iustiam A 13 fons a] fossa &
14 ortum ACmla adhunc AC 15 et om. v
bonus BC, add. uidelicet v
17 nee] ne F 22 conuersatione scrips* conseruatione codd. av 23 inperfecta]
infecta B 24 nuncupantur Fml sine om. DF 25 nuncupatur defeni-
tionem Ami diffinitionem (pr. f s. I. m ?) C
 psalmi 4J, 2-4 261

bonus e G t omnibus qui eumfaciunt. intellectus

autem cum in se et sapientiae gratiam habeat et ordinem disci-

plinae, utique docemur quod et sapientia et disciplina bonae

sint eif, qui earum instituta suis ministeriis execuntur. diximus
5 de titulo, psalmuni adoriamur.
4. Deu s, a r i ft u s no stris
</ audiuimus. sic Sym-
machus. Theodotion in auribus nostris dixit, sicut et
Septuaginca uiri. quid est quod ait nostris auribus ? quodsi non
satis esset audiuimus hoc placuerat, auribus audiuimus
, certe, si
10 plenum erat. cum ergo additum est nostris quid sibi hoc uult, ,

nisi ut intellegas iila esse nostra quae mentis sunt et ea esse meliora

quam quae istius corporis ? et ideo quasi de alio dicit hie ipse pro- 2

pheta: non timebo quid faciat mihi caro, et alibi:

uoce mea ad dcminum clamaui, et uox mea ad
15 deum, et respexit me. ilia uox mea, quae auditur a Christo,
non quae resultat in publico. non uult igitur suum esse quod cor-
ruptibile atque terrenum est, qui ad imaginem dei et similitudinem
meminit se creatum. denique scriptura nos edocet prius hominem
ad imaginem dei esse formatum, postea de luto factum. qua?i 3

20 superior ergo superior enim qui antiquior et gubernator et

rector huius corporis animae uigor dicit: auribus nostris
a-udiuimus. quis iste est nisi cui dicitur: qui habet aures
audiendi audiat? sunt enim qui aures habent et mysteria
audire non possunt, de quibus dicit lesus in Reuelatione lohannis:
25 f o r a s canes et ueneficos et inpudicos, quibus
fla^itiorum cupiditas et aerugo pecuniae aurem obstruit audiendi.
consideremus igitur, quae audisse se dicant uel a quibus audibse
commemorent.

6 Ps. 43, 2 Symmachus et Theodotion Ps. 43, 2 13 Ps. 55, 5 14 *Ps.

76, 2 18 cf. Gen. l v 27. 2, 7 21 Ps. 43, 2 22 Matth. 11, 15 25 *Apoc.
22, 15 26 aerugo pecuniae] cf. Hor. Epist. 2, 3, 330

2 pr. et om. ft disciplinae om. BOml 4 exsequuntur av 5 tytulo F

adoriamur] add. Explicit de titulo. Incipit de psalmo C 6 symachus A sym-
macus DF 1 nostris om. B 8 septuginta Fml auribus nostris
pav 10 cum] cur 13 non] et non 16 quod] add. est Bm2C 17 est
om. BCfi 18 ad imaginem dei hominem pav 19 quodsi DF 23 misteria
AB audire mysteria fiav 24 ioannis BE 25 foris Fa canis Bml be-
neficos BmlCml 26 obstruct BCml 27 audiuisse av 28 commemorant /?
 262 Explanatio

5. P a t r e s, inquit, no stri annuntiauerunt nob is.

qui sunt patres ? titulus habet, quia psalmus filiis Core scriptus
isti

sit, ut ab ipsis canatur, qui psallendi munus receperunt et in huius-

modi officium fuerant deputati. Core autem et Dathan et Abiron
cum aliis, qui aduersum Moysen
Aaron insurrexerant studio con- et 5

tumaci, terrae hiatu in deserto uorati sunt et necati. quibus mor-

tuis qui alii patres eorum filiis mirabilia opera domini annuntiare

potuerunt ? in maliuoiam enim animam non i n-

sjgreditur sapientia. si suis ergo non annuntiarunt filiis,
alienis multo minus, qui declinarent subolem perfidorum. qui sunt 10

itaque isti patres ? uide ne illi, de quibus dictum est: interroga

patrem tuum, ipse tibi dicet.
interrogas quando legis
Paulum; uel si non
mouet te aliquid, in ipso require, ipse
legis et
enim bonus pater, qui potest docere et formare in nobis dominum
"est

lesum. sicut ipse testatus est dicens: filioli mei, quosegois

parturio, donee formetur Christus in uobis.
3 ostendit tibi hos patres euangelista Johannes, qui ait di c o :

a o b i sj patres, qui cognouistis quod ab initio

est. isti sunt patres, quorum senectus uita inmaculata est. ideo

in conuentu seniorum appone digitum ori tuo^ut audias quod tibi 20

prosit et uitae aeternae sacramenta cognoscas, ne interstrepas
insolens tiro doctoribus et qui adhuc discere debeas dicere praesumas.

quid igitur isti patres annuntiauerint Core filiis, audiamus.

6. Opus, inquit, quod o per at us e s in diebus an-
tiquis. qui sunt isti dies, in quibus deus magna et mirabilia 25

1 Ps. 43, 2 4 cf. Num. 16, 32 8 *Sap. 1, 4 11 *Deut. 32, 7 15 Gal.

4, 19 17 *I loh. 2, 13 19 cf. Sap. 4, 9 20 cf. Hiob 29, 9 24 Ps, 43, 2

1 Et patres v 2 sunt isti v patres] add. nostri v tytulus F chore

ACft(a) 3 receperant v 4 corae B chore cet. (a) 5 insurrexerunt DF 6 uo

rati] **asti B hausti ft 8 maleuolam av enim om. BCml 9 si om. ft sui

BCmlftav ergo] add. patres BCftav annuntiauerunt ftav 10 alieni

Bmlftav declinarunt ftav sobolcm codd. av 12 dicit C interrogas] in

terroga BCftav 17 ioannes BE

18 cognouistis] add. eum Cm2v quod]
qui Cm2v, add. est Cftav qui initio in ras. Cm2 19 pr. est suo loco om.

BCftv (war. lectio TO an OLQ^ P*o *ov an */) 21 agnoseaa fc 22 tyro

Cab discere debeas] debeas discere BC debeas audire ft dicere] docere

Bm2Cb, om. Bml 23 chore ACft(a) 25 sint av

 psalmi 4*, 56 263

operatus sit, requiramus. edocet nos scriptura esse aliquos praeclaros

dies, in quibus refulserint facta diuina, cum lectum sit, quia sol
in tenebras conuertetur et luna in sanguine m,
priusquam ueniat dies domini magnus et in-
lustri s; et erit quicumque inuocauerit nomen
domini saluus erit. in ipso enim die Christus hominibus 2

resurrexit et ideo specialiter de ipso dictum est: hie est dies

quern fecit dominus; exultemus et laetemur
in e o. cum igitur omnes dies deus fecerit, huic tamen diei prae
to ceteris diuini operis praerogatiua delata est, quo peccatum omne
sublatum est; dies autem alii peccatorum sunt. hie ergo est dies
quern inluminauit sol ille iustitiae; nam et ipsa ortus suos et occasus
habere consueuit, unde et scriptum est: orietur in diebus
eius iustitia. sunt ergo dies Christi quibus orta iustitia est, 3

is sunt dies Christi quibus orta est pacis abundantia, sunt dies Christi
quibus orta sapientia est. audi quomodo exoriatur sapientia: si
quis uidetur sapiens esse inter uos in hoc s a e-
culo, stultus fiat, ut sit sapiens, et ideo dicit Sa
pientia, quae stulta istius mundi elegit: dominus creauit
20 me principium uiarum suarum in opera sua.
sicut enim in diebus Oziae regis, in diebus Nabuchodonosor exorta
perfidia est, dominata captiuitas, sic in diebus domini lesu exorta
est fides, quae splendorem suae claritatis et luminis toto orbe dif-
fudit. qui enim meliores dies quam quibus refulsit nobis uisio dei, 4

25 sicut dixit lacob ? sic enim scriptum est: uidi deum facie ad
faciemetsaluataestanitnamea. et continuo
exortus est ei sol. quis iste sol nisi qui dies fecit fulgere

2 *Ioel 2, 3132 7 *Ps. 117, 24 12 cf. Mai. 4, 2 13 Ps. 71, 7

15 cf Ps. 71, 7 16 *I Cor. 3, 18 19 cf. I Cor. 1, 27 *Prou. 8, 22 21 cf.

II Par. 26, 16. IV Reg. 24 25 *Gen. 32, 3031

1 et docet BCav et nos scriptura docet (docet scriptura E) $ 2 reful-
serunt Fml 9 ea B igitur del B 12 iusticie ille Fml ipse Fa occa-
aos BCml 15 pr. sunt dies orta est om. @a et pacis a habundantia
AC 16estom. v est sapientia F 19 stulta] add. sunt EC hu-
iua a 20 principio F 21 regis] add. et av nabucchedonosor (h s. I.) C
83 diffundit ABml difudit F 25 dorainum /? 26 salua facta Cmlpav
27 est ortus ei
 264 ExpJanatio

quibus in terra natus est Christus ex uirgine? in specie

iustitiae,
uidit lacob etdeum uidisse se dixit; in ueritate uiderunt ludaei et
non orediderunt. ideo illis breuiati sunt dies, nobis inluminati, quo-
fi niam illis deficiebat dies, nobis appropinquabat. unde ludaicam
sanctus Dauid refugiens caecitatem ait ne deducasme in di-s :

midium dierum meorum. sic enim dies domini magnus

et inlustris est utique non
prolixitate temporis, sed iustitiae uel
gratiae claritate. ergo sunt dimidii dies quibus breuiantur impietatis
caligine et squalor e perfidiae, quibus occidit sol super prophetas,
sicut scriptum est. namque ut iustis oritur sol iustitiae, sic occidit 10
infidelibus.
7. Sed occurrit illud, quia dicit dominus :
propter electos
breuiabuntur dies et uidetur contrarium, nisi diligenter
aduertas et tune
superiora repetas. dicit enim dominus: si
quis uobis dixerit: ecce hie Christus, aut:i&
ecce illic, nolite credere; surgent enim pseud o-
christi et pseudoprophetae et dabunt sign a
magna et prodigia, it a ut in errorem indu-
2 c a n t u r, sifieri pot est, etiam electi. et ideo, ne
decipiantur electi,ammonet dominus quid sequendum sit, ut non 20
falsorum prophetarum sermone capiamur neque nos eorum aliqua
prodigiosa facta decipiant, Bed tune credamus Christum esse uen-
turum, cum dies pleni iustitiae coeperint refulgere. Christus enim
pleno maiestatis suae lumine reuelabitur et, sicut fulgur exit ab
oriente et toto lumen suum usque in occidentem orbe diffundit, sic 25
et filius hominis cum suis angelis ueniens inluminabit hunc mundum,
8 ut credat omnis homo et salua fiat omnis caro. non ergo credamus
antichristo, de quo dicent falsi prophetae: hie est-Christus;
dies enim perfidiae erunt antichrist! dies, non credamus his qui di-

3 cf. Matth. 24, 22 5 *Ps. 101, 25 9 cf. Mich. 3, 6 10 cf. Mai. 4, 2

12 Matth. 24, 22 14 *Matth. 24, 2324 24 cf . Matth. 24, 27 27 ci Matth.
24,22 28 Matth. 24, 23

1 speciem a 7 prolixitatem Bml 8 breuiantur] add. dies fiav 9 squa-

lorem Bml 10 ori*tur B 12 quod 15 hie] add. est Bm2C 16 pseudo-
christi et om. DP 20 admonet av 24 reuelatur a exiit B 25 totum F
occidente a orbem ^ 26 et] est ABml 29 perfidi /? hiis DE iis av
 psalmi 4S, 68
cent: Christus in deserto, Christus in penetralibu* iam enim ;

omnia plena sunt Christ i, nbi appropinquate ooeperit Christus. Red

cum uiderimus facta quae Christus in euangelio suo ante praedixit,
tune credamus eius aduenturn, ae, dum uerum quaerimus lumen,
s infidelitatis tenebras incidamus.
8. Cauenda ergo signa perfidiae, quibus breuiantur dies atque

minuuntu r sol enim obseurabitur, stellae cadent, hoe est iusti dei
.
;

sunt enim qui fulgeant sicut stellae in caeio. cum haec uideris,
crede adhuc taidare Christum; ubi enim Christus, ibi fides clarior,
10 ubi antichristus, ibi dies dimidii. de quibus utique non quereretur
Dauid prophet a, si ad temporis breuitatem uideretur esse referendum,
cum ipse alibi dixerit : heume quod incolatus meus
prolongatus estl quomcdo aut ilium dilatum incolat um 2

caelestem aut hunc terrenum comperendinatum doleret, qui

15 ante poposcerat, ne in dimidium dierum snorum deduceretur,
cum dierum breuitas celerandi cursus istius tjompendium
uideretur afferre? unde colligitur et illud, quod ait: honor*
patrem et mat re m, utlongaeuns sis super
t e r r a ra, debeamus. multi enim, qui ho-
quomodo intellegere
20 norant, cito saepe rapiuntur, ut inmatura aetate moriantur, multi
etiam, qui minus deferunt parentibus suis, longaeuae fruuntur gti*
pendiis senectutis, et nisi longaeuitatem illam uitae accipiamus
aeternae, inuenitur script ur a destitui subsidio ueritatis. unde s

Graecus expressius dixit ut sis multorum dierum, hoc

:

25 est 7io>U?/igo; quicumque enim cultus pios sedulo seruat officio,

a tenebris noctis alienus in dierum luce uersatur. et ideo, qui legit
Deuteronomium, leget, inquit, illud omni bus di eb us
uitae ouae, non utique noctibus, sed diebus, quia dies fulget
legenti mysteria ueritatis et diuinae pietatis oracula. coHsideremus
30 sequentia.

1 ct Matth 24, 26 7 cl. Matth. 24, 29 8 cf. Matth. 13, 43 12 *Ps.

119, 5 15 cf. Ps. 101, 25 17 *Ex. 20, 12 24 *Ex. 20, 12 21 Deut. 17, 19

4 credamus] add. in Bp lumen] add. in pa 6 ergo] add. sont Bm2C

12 quod] quia av 13 quomodo] add. enim av 14 comprehendinatum Cml

compera (-para- )ndinatum p doloret Ami 16 celebrandi AF 19 de-

bemus BCml 20 saepe om. p 21 etiam] enim F 25 polimeros ADFm2
pollimeros Fml polymeros cct. cultos Bml 23 misteria DF
 266 Explanatio

9. M anus entes disperdidit, et plan-

tua g
tasti eos, afflixistipopuloset e xpulisti eos.
scimus quidem quod multas gentes eradicauerit dominus et euer-
terit,ut possessionem sibi ludaeorum populus inueniret, quarum
gentium terras Abrahae semini daturum se dominus declarauit. 5

sed cum psalmus euangelium domini et tempora aduentus

iste

eius annuntiet, non mihi uidetur quae superius a ludaeis gesta sunt

recensere, sed quae futura signare, quemadmodum crediturus esset

2 populus nationum. confirmat igitur fidem ecclesiae, antequam
nuntiet, et uictorias pietatis eius enumerat, quae non in brachio 10
neque in gladio suo feras expulit gentes et non certamine bellico
turmas fugauit hostiles, sed mansuetudine ac fide terras inimicorum
sine ullo cruore possedit; fides enim sola pugnauit. et ideo triumphos
meruit quos non reuocaret perfidia, sed augeret, quia persecutionibus
3 suis non uincitur ecclesia domini, sed probatur. quae sunt igitur is

istae gentes, quas uioerit ecclesia, cognoscamus. uetera dico uoca-

bula, sed mysteria noua: Chananaei sunt, Chettaei et Amoiraei,

Pherezaei uel ceteri quorum infra uocabula digeremus. haec autem
populorum sunt nomina, sed passionum infirmitates et humanorum
4 incentiua et obprobria peccatorum. quod primum est igitur, homo 20
in Christo ipse se domuit et ipse se uicit, ut sibi uiueret; sibi enim
uiuit qui deo uiuit, ut uitam Christi uiuat aeternam. non ergo pu

gnauit militaribus armis et ferreis telis populus ecclesiae, sicut pu

gnauit populus ludaeorum. ille in figura pugnauit, nos pugnamus
in spiritu; ille aduersum alienigenas pugnauit, nos ipsi bellum 25
habemus in nobis et ideo prius nobis uincendae sunt proprii cor-

poris passiones.
10. Audi pugnantem apostolum Paulum aduersus gentem Cha-
nanaeorum: ui deo, inquit, em carnis meae repu-
leg
gnantem legi mentis meae et captiuantemso

1 *Ps. 43, 3 5 cf. Gen. 13, 15 10 cf. Ps. 43, 4 29 *Rom. 7, 23

1 disperdit B 5 habrahe ECFml 6 tempore Bml 8 quae om. a

16 uicerat (uincerat Fml) p 17 misteria AC chananei AEF ethei
eethei Ethaei etin mg. Cethaei a amorrei codd. Amorrhaei v 18 ferezei
eodd. ceteri] cerethei /J Cerethaei v 19 sed] add. et BmlCv 20 obprobrii
Bml 22 ut] et Bml bibat 24 pugnauit] pugnat a 29 inquit]
add. aliam ? carnis meae] in numbris meis /9, cf. cap. 55
 psaimi 4$, 9 10 267

me in lege peccati. nunc se erigit caro nostra, nunc deicit;

erigit menti, deicit potestati et, ubi se urgeri uiderit, constantiam

deserit et ad subiectionem parata ducitur in lege peccati, ut
fidem deserat, perfidiae succumbat et Chettaeae infirmitatis in
& dijeione destituta uero cedat mendacio, seruiat crimini, adquiescat
errori et tamquam Amorraeus loquatur amara pro dulcibus; fides
enim dulcis, amara perfidia est. tmde praeclare Petrus, quid fides
domine, ad quern ibimus? uerba
esset, expressit dicens :

uitae aeternae babes, et nos credimus. quomodo

loigitur iubes ut discedamus a te? captus enim cae-
lestium suauitate uerborum discedere nolebat a Chiisto; qui autem
negat Christum, ipse se separat uel separatur a Christo. sed neque
uersuta Amorraeorum disputatio, quae per philosophiam nonnuUos
a ueritate transducit, neque lebusaeorum turpis abiectio, quae se
is subicit atque substernit cursum currentibus saecularem, qui non
potest esse perpetuus, sed in portis deficit mortis, de quibus exal-
tatum Dauid propheta se gaudet, neque Cinaeus, qui per suam
pecuniam possidetur sicut insatiabili auarus affectu, neque Cene-
zaeus, qui putat in diuitiis possessionejn esse perpetuam et uanam
20 spem constituit in caducis atque inani opinione se iactat, neque Ka-
phaim, qui profitetur aliis se ferre medicinam, cum uulnera sua
curare non possit. et ideo, si quis ad huiusmodi medicum confugerit,
priiis necesse est patrimonium suum omne consumat quam profectum

quae per duodecim

sanitatis accipiat, sicut ilia mulier in euangelio,
25 annos fluentem sanguinem corporalium uoluptatum statuere non
potuit, nisi posteaquam confugit ad Christum, intellexit enim,
quod nemo perfectus medicus nisi qui descendisset e caelo, de quo
cognouerat dictum :misit uerbum suum et sanauit

8 *Ioh. 6, 6970 16 cf. Ps. 9, 15 24 cf. Luc. 8, 4344 28 Ps. 106, 20

1 legem C deiecit BCml 2 deiecit Cml urgueri A 3 legem

PV 4 *ethee AC cetteae B cethei p Ethaeae a in dicione] indicia Bfia

5 desistata BmlE 6 amorreus codd. Amorrhaeus v 12 se om. b uel sepa

ratur om. pa, cf. cap. 26 sub fin. sed cet.] sensu& imperjeclus et obscurus; ui~
delur intellegendum: cognoscit Christum uel potest esse cum Christo uel, ui
Maurini putani: fideles separat a Christo 13 amorreorum coda. AmorrhaeO"
rum v disputatio] add. eiusmodi a phylosophiam BC 17 cineus ACfi
18 cinezeus p cenezeus ceL (v) 20 rafim A raphim BC 23 necesse est priiis v
25 gistere a 27 e] de
 268 Explanatio

eos, et aduertit de ipso dictum: ecce dedi uerba mea

in os tuum et c on s ti t ui t e ho di e s up er g en t es
et r e g n a, eradicare et destruere et perdere
4et dedificare et plantar e. nam licet frequenter deus
locutus sit in prophetis, in quo tamen expressius quam suo locutus 5

in filio omnem exprimens patris ait: mea

est, qui uirtutem
doctrina non est mea sed eius qui me misit?
non ergo Hieremias, qui tempore captiuitatis suscepit exilium, sed
dominus lesus suis uerbis eradicauit exintimis peccoribus uitia genti-
lium, perfidiam nationum et uersutarum cogitationum praua com- 10
menta destruxit atque omnia uestigia iniquitatis aboleuit. deinde
infudit postea fidem et continentiae disciplinam, ne tamquam in
uase corrupto confusione uitiorum coacescerent sacramenta uirtutum.
11. Unde pulchre tibi apostolus dicit: sed regnauit
mors ab Adam usque ad Moysen. quid est Moyses 15
nisi lex, quoniam ipse interpres est legis ? finis autem legis Christus
lesus.* regnauit ergo peccatum in hoc mundo et in peccato mors
saeua atque intolerabilis quaedam poena peccati. docuit quidem nos
Moyses leuare ad dominum manus, pii cultus jnstituens disciplinam.
2 docuit quemadmodum Arnalec uersutilocus uinceretur, ut mores 20
nostros et opera leuaremus ad Christum sic destrui posse perfidiam ; ;

sin uero deiceremus animam, inclinaremus affectum et a continentiae

studio auerteremusingenium, ut persuasio nos uana superaret, nullum
remedium futurum, nisi lesus depressa iam brachia Moysi tamquam
3 infirmitatem legis attolleret et sua misericordia sustineret. sed in 25 4-

firmum adhuc fuisset legis auxilium, nisi ipse lesus uenisset in

terras, qui in se nostras susciperet infirmitates, quern solum nostra

1 *Hier. 1, 910 6 *Ioh. 7, 16 14 Rom. 5, 14 16 cf. Rom. 10, 4

20 cf. Ex. 17, 11 24 cf. Ex. 17, 12

2 ore tuo Cml 3 et perdere am. a 4 hedificare C 5 pr. loquutus

BC alt. loquutus B in suo locutus est filio av 8 hyeremias B yheremias
C ieremias cet. (v) 10 cognationum ACm2 12 continentiae] continentiam
et F ne] et AmlBmlCml, eras. A, ut Cm? 13 coacesserunt 14 tibi D
om. a apostolus pulchre (om. tibi) p 18 intollerabilis ABCmlE 20 ama-
lech ACfi(av) uersutiloquus DEv uersutia in textu a ut] add. pa
si

22 deieceremus BCml 23 uana nos (uos DFml) .3 24 moisi A tamquam]

add. in a 26 legis om. p 27 susceperat Bml
 psalmi 43, 1012 269

peccata grauare non possent nee inclinare manus eius, qui se incli-
nauit usque ad mortem, mortem autem crucis, in qua expandens
manus suas totum orbem qui erat periturus erexit, leuauit iacentes

atque ad se omnium gentium fidem traxit dicens homini: h o d i e

5mecum eris in paradiso. hoc est ergo disperdere atque
plantare, ut uitiosa eradicentur, meliora plantentur in pectoribus
singulorum. de quo praeclare Moyses in Exodi cantico ait: in- 4

ducens plantato eos in montem hereditatis

tuae, in praeparatum habitaculum tuum, petens
id ut induceret dominus populum suum in ilia praecelsae uirtutis

sapientiaeque plantaria ibique plantaretur in opera sua et insti-

tueretur praeceptorum caeles+ium disciplinis atque in eo prae-
pararet sibi suae sanctificationis habitaculum, quod utique non
heieditario hire nee nostrorum contemplatione meritorum, sed pro
is sua gratia dominus conferre dignatur. quomodo enim, ubi remanere
non potuimus, eo redire possemus nisi priuilegio fulti redemptionis
aeternae ?

12. Et ideo pulchre dixit propheta: quoniam non in

gl a disuo possederunt terrain et br achium suum
o
20 non lib er auit eos, sed de xter a tua et br achium
tuum et inluminatio uultus tui, quoniam c om-
placuit tibi in illis. quae est igitur terra, quae non brachio
capiatur, non gladio possideatur, nisi terra repromissionis, de qua
hie ipse dixit propheta: credo uidere bona domini
in
25 terra uiuentium?
non inmerito igitur eius tarn praeclara
possessio est, in qua non saeculi aduersa dominantur, sed domini
bona aeterna fructificant. ideoque non gladio adquiritur, sed 2

mansuetudine possidetur, sicut dominus lesus testificatus est

dicens : beati mites, ipsi enim possidebunt
so t e r r a m. ergo inpacificus, nemo arrogans aut superbus, sed
nemo
mansuetus et humilis corde, qui nihil sibi arroget, sed totum ad gra-

2 cf. Phil. 2, 8 4 Luc. 23, 43 7 *Ex. 15, 17 18 *Ps. 43, 4 24 Ps.

26, 13 29 *Matth. 5, 4 31 cf. Matth. 11, 29

1 se] in se F 4 homini om. 5 in paradiso eris Bml 8 plantabo Av

plantastifi 11 plantaret fa institueret fa 15 dignetur BmlCml nia-

nere fa 18 pulcre DE dicit DF 19 brachium suum] gladius eoium B

22 igitur terra est v 23 promissiouis ABCml 29 mittes C 30 arrogat Cml
 270 Kxplanatio

tiam referat, non in sua fortitudine glorietur, sed dextera dei

dextera domini fecit
credat se esse protectum dicens:
uirtutem, dextera domini exaltauit me, gla-
dio quoque dei memoret se esse seruatum, inluminatum
quoque dei uultu omnipotentis; in quibus omnibus Christus 5

3 est protector, dextera, defensor et gladius. unde et Symeon

dixit ad Mariam: et tuam ipsius animam per-
transibit gladius. gladius enim dei uerbum est,

quod acutius omni gladio

usque ad diuisiones animae cogi-
tationesque- pertransit, ut nulla cognitionem eius occulta prae- 10
tereant. uultus
quoque paterni splendor est Christus et ideo
dicit: qui me uidet, uidet et patrem, quasi splendor

gloriae eius et imago substantiae. ad ipsum ergo omni a iure referenda

4 sunt. ipsi Moyses, ipsi Aaron, ipsi etiam patres sacrabant uniuersa
quae gesserant, ut de hostibus triumpharent. neque enim in sua is

confidentia dixit lesus Naue: stet sol contraGabaon,

sed quia praesumebat in Christo, quern ducem militiae caelestis
agnouit et suppliciter adorauit. et ideo gentes feras eradicare

promeiuit et populum patrum in terrain repromissionis inducere,

quia nihil suis operibus deputabat, credens indigna esse opera 29

hominum tanta gloriae remuneratione caelestis, quam dominus
ex sua magis misericordia quam pro nostrorum contemplatione
5 factorum statuit in se oredentibus conferendam. unde et Abraham
inpigre deo credidit, ut apud eum iustificationis gratiam repperiret
quam mercedem sui operis coilocaret; uberiora enim dona sunt 2

largientis quam merces operantis. propterea et illi, qui aequali-

tatem mercedis inuiderat, respondit dominus: si ego bonus,
oculus tuus quare nequam? patres ergo nostri, utpote
proximi et heredes patriarcharum, plantati in terra repromissionis

2 Ps. 117, 16 7 Luc. 2, 35 9 cf. Hebr. 4, 12 12 *Ioh. 14, 9 cf.

Hebr. 1, 3 16 *Ios. 10, 12 20 cf. Rom. 8, 18 23 cf. Gen. 15, 6

27 *Matth. 20, 15

2 se om. BCml 6 protector] add. ut Bp et in mg. a defensor et]

uniuersorum BCml pr. et] ut et in mg. a simeon ABDE (ju) 1 pertrans-
iuit B 10 cognition e Bm2 cogitaticnum p 11 christus est/? 12 uidit uidit

BC, cf. pag. 65, 14 14 ipse bis A

moises D 15 enim om. A 23 et om. a
24aputB reperiret Cpav 25 sunt dona F 27 inufderant BCml 29 plan-
tant B plantanti Cml
 psalmi 48, 1213 271

non suis hoc meritis uindicabant. ideo nee Moyses eos induxit, s

ne legis hoc aestimetur esse, sed gratiae lex enim merita examinat, ;

gratia fidem spectat. unde praeclare apostolus fidem patrum se-

cutus ait: sed neque qui plan tat est quicquam
s n q u e qui rigat, sed qui dat incrementum
e
d e u s. non enim lesus Naue, quia induxit neque quia plantauit
eos, sed deus, qui incrementum populo dedit, habet gloriae prin-

cipatum.
13. Nee te moiteat, quia superius dixit: manus tua
logentes disperdidit, et plantasti eos. hinc enim
colligis, quia non omnis qui plantat aut qui rigat incrementum dat,
sed qui incrementum potest dare potest ipse plantare, sicut gentes
plantasse dicitur dominus. ipse enim plantauit qui plantation!
donauit effectum, in his tamen qui per fidem Christi domino placere
is meruerunt, cui soli a patre dicitur deo: filius tu es, meus
in te complacui. qui ergo participes Christi sunt, ab eo pla- *

cendi gratiam consecuntur. et pulchre ait: complacuit tibi

in i 1 1 i s, ut distantia uideatur iure seruata. recte enim deus in

complacet, quia aequalis est patri nee in ullo decolor inuenitur,

filio

20 quia complacet diuinae iure naturae et unitate substantiae. et

recte complacet in filio pater, quia patei honorificatur in filio
sicut in patre filius. in nobis autem deo complacuit, quia nobis

ipse donauit, ut ei placere possimus. pie autem et hoc homini

specialiter donatum, non arrogantius usurpatum scriptura nos
25 docuit. decet enim, ut in his complaceat deo, quos ad similitudinem s

suam fecit et quos per imaginem suam uoluit praerogatiuam gratiae

habere caelestis. in imagine ergo sua deus complacet, in his autem,
quisecundum imaginem ipsius sunt, complacet deo. in his autem
suum munus et suum donum, quod tune reuelabitur, cum perfectum

4 *I Cor. 3, 7 9 *Ps. 43, 3 15 *Marc. 1, 11 17 *Ps. 43, 4 18 cf.

Matth. 3, 17 21 c f. loh. 5, 23 25 cf. Gen. 1, 2627 29 cf. I Cor. 13, 10

1 ueiidicabant pa moises D 2 existimetur av 3 expectat coda.

sequutus BCml 4 aliquid quidquam av 5 incrementum dat {lav, cf.

Explan. ps. 36, cap. 50 exir. 6 pr. qui (lav alt. qui BCm2pav 10 dis-

perdit B hie B 13 enim] add. qui Fa qui oro. a plantatione Cml

plantations a 14 hiis {I iis av 17 consequuntur BCav 19 decolor] minor

fta,in mg. decolor a 25 hiis (I iis av, item tn/ra DE, pr. fa 28 sunras B
29 tune] hinc AC
 272 Explanatio

illud aduenerit, quia, cum apparuerit quid simus, similes ei erimus,

ut scriptum est.

14. Ergo qui non in brachio suo, hoc est in sua operatione prae-

sumit, sed in dei gratia, credens quod non facta sua unumquemque
iustificant, sed fides prompta, dicit domino tu es ipse rex y :

meus deus meus, qui mandas salutes I a cob.

et
non perfunctorius sermo est, ut dicas: tu es ipse rex meus.
non quicumque hoc regnum est, in quo autem
dicit, sed in quo dei
non regnant non enim deo regnum
regnat deus, utique in eo peccata ;

est commune cum crimine. quis autem dicit deum suum nisi qui 10
2 ipsi exhibet plenum reuerentiae et pietatis affectum? iusto enim
dicitur :
ego sum deus tuus. denique et Thomas, ubi te-

tigit manu propria latus Christ i et euidentia indicia indubitatae

resurrect! onis inuenit, respondit: et dominusmeus deus
meus; dominus, quia redemit seruulos suos, deus, quia non solum is
3 resurrexit, sed etiam ipse se suscitauit. mandauit autem salutes
lacob, quia in singulib oraculis salus est, in singulis quoque salus
estmansitmibus, salus in ministeriis angelorum qui ad protectionem
hcminum deputantur. ex mandate ergo dei salus homini, non ex
sua operatione confertur. deus enim maluit, ut salus homini fide 20
potius quam operibus quaereretur, ne quis gloriaretur in suis factis
et peccatum incurreret. qui autem gloriatur in domino, fructum
pietatis adquirit et iactantiae crimen euadit.
15. Hie igitur est qui potest dicere: in te inimicos no-
stros uentila.bimus. quid est uentilare ? dedit dominus 25
cornua pluribus animantibus, ut possint se a ferarum incursione
defendere. ideoque et bos leoni frequenter resistit, ursum proterit;
ceruus quoque, quamuis sit pauidus, tamen et ipse cornibus se tuetur,
aries quoque arietat lupum. ergo ea quae cornua habent animalia
uentilare dicuntur. sed homo cornua non habet: quomodo ergo so

1 cf. I loh. 3, 2 4 cf. Rom. 4, 16. 5, 1 5 Ps. 43, 5 12 *Ex. 20, 2

14 loh. 20, 28 18 cf. loh. 1 4, 2 21 cf. Eph. 2, 89 24 *Ps. 43, 6

8 regnum dei F 10 crimine] add. nee DEm2F quis autem] quicumque

Bp 11 exibet DF pietatis] aetatis B aetates Cml 13 euidentiam Cm2
indicia am.
EC, cf. Explan. ps. 47, cap. 3 16 salutis Bml 19 hominum]
homines Eml hominis p non 20 homini om. a 21 quam ex Fml
queritur A 25 uentilauimus 5, add. cornu Cu uentilare] add. cornu Cv
 p sal mi 43, 1315 273

uentilat? unde uide scriptura quid dicat: in t e, inquit, i n i- 2

micos nostros uentilabimus. cornu nostrum es tu,

domine lesu, et ideo, sicut non in brachio nostro praesumimus, ita
non in cornibus nostris uentilandi habemus praesidium, sed in
5 Christo. habet enim fides cornua sua, quae mutuatur a Christo.

siquidem non otiose in benedictionibus Moysi legimus: qui est

uisus in rubo ueniat super caput Joseph et
super uerticem eius glorificatus inter fratres
suos primogenitus. tauri decus [species]
loi.psius, cornua unicornui cornua ipsius; in
ipsis gentes uentilabit simul usque ad e x-
tremum terra e. haec decem miliaEphraem et
haec milia Manasse. quis est in rubo uisus Moysi nisi 3
primogenitus dei filius, qui ait: ego sum deus patrum
15 tuorum, deus Abraham, deus Isaac, deus lacob?

ideo se demonstrauit humanis aspectibus, quia uenturus erat, ut

ab omnibus uideretur. ideo rubus urebatur et non exurebatur,
quia terram istam, quae nobis spinas germinabat et sentes, dispo-
nebat urere per continentiae disciplinam. quam consumere per mortis
20 aerumnam. unde dicit propheta: ure renesmeos et cor me-
um. futurum quoddam corporei splendoris indicium,
reuelauit ergo 4

quo per resurrectionem caro ista fulgeret. quid enim significabat ignis
innoxius nisi lumina resurgentium ? unde praesumpsit apostolus
dicere, quia, sicut stella a stella differt in claritate, ita et resur-
25 rectio mortuorum. hie ergo, inquit, ueniat super caput tribus
Joseph, ut exaltet caput populi sui, ueniat etiam super uerticem,
ut uerticem capilli perambulet amputaturus superflua delict orum,
sanctificaturus ornament a uirtutum.

1 *Ps. 43, 6 6 *Deut. 33, 1617 14 *Ex. 3, 6 17 cf. Ex. 3, 2

18 cf. Gen. 3, 18 20 Ps. 25, 2 23 cf. I Cor. 15, 4142

1 inquit om. DP 2 uentilauimus EC, add. cornu Cv. 3 et] sed BF

4 non] nee av 5 mutatur A
6 legemus Fml uisus est BEav uisus
in rubo est DP 9 species deleui (TO xdttoi; LXX); cf. cap. 17 into. 19 imt. 43
*xtr.Expos, ps. 118, iractat. 7, cap. 5 11 uentilauit BCml 12 ephrem
effrem p(a) 13 mannasse B est om. b moisi D 15 habraham-4 abraam.P
ysaac CP 18 disponebatur aere B 20 renos Ami 21 quoddam futurum
LXIV: Ambro*. pars 6. P e t c h f n i .
18
 274 Explanatio

16. Hie est glorificatus inter fratres sues, sicut ipse dicit: na r-

rabo nomen t u.u m fratribus meis. quae maior est

gloria quam pectoribus nationum cognitionem diuinitatis infundere ?

quern in uisione uidit Joseph, quod manipulum eius adorarent fratrum

manipuli, adorarel eum sol et luna cum stellis. manipulus ille 5
in figura carnis accipitur; o mn i s enim caro faenum. fae-
num suscepit hoc nostrum, ut suum triticum germinaret et fructum
2 resurrectionis afferret. quaeris testimonium ? audi de se dicentem:
nisi tritici cadens in terram moriatur,
granum
ipsum solum manet; si autem mortuum fuerit, 10
multum fructum afferet. denique ut scias, quia de
dei filio dicit Moyses, ait: glorificatus inter fratres
suos primogenitus. utique non Joseph erat primogenitus
inter filios lacob, sed nam Joseph post plurimos erat.
Ruben;
sed primogenitus dicitur qui uenturus erat, ut nationum populos 15
congregaret.
Unde pulchre ait scriptura: tauri decus eius.
17.
sicut enim taurus ducit armentum, ita Christus plebem gentium
duxit ad ecclesiam, induxit ad pascua, ut posset dicere i n 1 o c u m :

pascuae, ibi me conlocauit; Super aquam re- 20

fectionis constituit me. huius tauri decorem pro captu
nostrae fragilitatis armenta secuta sunt praecedentem, ut uitam
adipiscerentur aeternam. mugiuit hie taurus et mors refugit.
2 leo rugit et quis non timet ? uere maxima taurus uictima,
ut ab aduersariis assumamus testimonia; quae maior enim uictima 25

quam quae mundi totius peccatum suo cruore mundauit ? audi, quia
ipsum taurum dicit etiam sanctus propheta Jacob, cum reuelaret do-
mini passionem, quern Judaei postea persecuti sunt: in furore,

IPs. 21,23 4 cf. Gen. 37, 7 9

. 6 Esai. 40, 6 9 *Ioh. 12, 24 26
12 . 17 *Deut. 33, 17 13 cf. Gen. 29, 32 .
30, 24 19 *Ps. 22, 2 24 Uerg.

Georg. 2, 146 sq. 28 *Gen. 49, 6

4 quod] quimi a 5 adoraret] adorarent a 6 pr. fenum A3 foenum Be.

alt. AC foenum Ba, om. p 7 hoc nostrum suscepit av 9 in terra aE,
fenum
vm. DF 11 afferret BCml affert pa de dei filio] dei filius p 12 moises A
14 rube DF 19 paschua D loco Cfiav (els ronov) 21 decore pa pro]
perpetuo Bpa capta pa 25 sumamus p 27 sancti prophetae B pro-
phetia F
 p sal mi 43, 16-18 275

inquit, subneruauerunt t a u r u m. et ut aperiret,

s u o
diuidam eos in lacob
quia de ludaeis dicebat, addidit :

et dispergam in Israel, hicost homo qui luetatus est 3

cum lacob eius tetigit, quo tactu patriarchae neruus ob-

et femur
5 stupuit, significans ex eius successione secundum carnem se esse

uenturum, qui subneruandus esset a populo ludaeorum in sui cor-

poris passione. quod non intellegentes mysterium statuerunt,
ne neruum manducarent filii Israel, et ideo sacri sanguinis se 4

redemptione quoque passionis se bene-

fraudarunt, salutiferae
10 ficiis abdicauerunt, ne uitam mereantur aeternam, quia scriptum

est: nisi manducaueritis carnem filii hominis

et biberitis eius sanguine m, non habebitis
uitam in uobis ipsis. qui autem manducat
meam carnem et bibit meum sanguine m, ha-
isbebit uitam aeternam. accipe aliud. quid est neruus 5

nisi quo corpus omne constringitur corpus Christi ecclesia est, ?

quae uinculo stringitur caritatis. quid aliud in Christo ludaei nisi

caritatis uinculum omne soluerunt? merito Petrus sacerdos eli-

gitur, qui spiritu caritatis diuinae triplici se ligauit.

20 18. Accipe adhuc, quia ipsum significant Moyses. ..adiecit:
cornua unicornui cornua ipsius; in ipsis
gentes uentilabit. sed noli timere quia uentilat ;
dixit
enim percutiam et sanabo. bona cornua, quibus inclusit
:

orbem terrarum; bona cornua, quibus leonem ilium nostrum ad-

25 uersarium uentilauit; bona cornua, quibus fecit ut cornua ad-
uersarii timere nequeamus, quia et satanas habet cornua sua, sicut
testificatus est et cornu illud
Danihel dicens : . u i d e b a m
quod faciebat pugnam cum sanctis, et inua-

2 *Gen. 49, 7 3 cf. Gen. 32, 24-25 8 cf . Gen. 32, 32 1 1 *Ioh. 6,

5455 16 cf. Col. 1, 24 21 *Deut. 33, 17 23 Deut. 32, 39 27 *Dan.

7, 2122

1 et ut aperiret om. p 3 dispergam] odd. illos v Israel] ierim DEmlFml

4 obstipuit BC 1 misterium ABDF 10 abdicarunt v 13 in uobis ipsis
uitam Eav ipsis] add. manentem Dm2 14 carnem meam p 16 est om.
AC 18 karitatis F omnes p 19 qui] quern Cm? se ligauit] religauit BC
21 unicornum B unicorau Cml unicornium Cm? 22 uentilauit 23 boaa
24 terrarum post fin. 25 uentilauit tr. F 26 sathanas 27 testificatur

(om. est) a Daniel ftav 28 et eras. C

 276 ErpUnatio

lescebat eis, donee uenit antiquus dierum.

2 hie est antiquus dierum. quis autem unicornuus nisi unigenitus
dei filius, et unicum dei uerbum, quod erat in principle apud patrem ?

quod uerbum suis cprnibus gentium populos mortificauit et uiui-

ficauit, ut iierent in decem milia Ephraem usque ad terminos 5

terrae et usque in milia Manasse, eo quod crediturus esset in eum

populus nationum, qui totum repleret orbem terrarum, crediturus
esset postea etiam populus ludaeorum ex .obliuione conuersus ad

gratiam; oblitus est enim salutem suam, qui tarn sero conuerteretur
ad Christum, idee Saul in milibus, Dauid in decem miiibus, quia 10
durus in panels, mansuetus in pluribus.
19. Neque tamen abnuo, si quis quasi ad Joseph dictum putat:
primogenitus tauri decus eius etsic distinguendum
putat, quia dedit et sanctis suis cornua. exaltauit enim cornua
populi sui, et Anna mater prophetae Samuhel dicit: exultauit 15
c meum in domino,
or exaltatuin estcornu
meum in deo meo. habuit utique et Joseph in domino cor
nua spiritalia. accipiatur itaque Joseph, dummodo in ipso figura
sit Christi, eui dicitur :. Joseph filiusmeus ampli-
ficatus, filius meus iunior; ad me reuertere. 20
*

2 neque enim Joseph, ad Jacob reuertitur, sed Christus a mortuis

resuscitatus ad patrem deum reuertitur, ut scriptum est a s u m o : m
caelo egressio eius et occursus eius usque ftd
s u mm
u m eius. est tamen ut de Joseph accipiatur r e u e r- :

t e r e a d m e, quia populus reuertitur in terram Chananaeorum, 25

in quibus ante habitauerant patriarchae. unde dicit Isaac ad Jacob:
non accipies uxorem a filiabus Chananaeorum

3 cf loh. 1,1 . 5 cf. Deut 33, 17 10 cf. I Reg. 29, 5 13 *Deut 33, 17
14 cf Ps. 148, 14 15*1 Reg. 2,1 19 *Gen, 49, 22 22Ps.l8,7 24*Gen.
49, 22 27 *Gen. 28, 1

2 unicornus Cml 3 aput B 5 ephrem a ef frem pa 6 Manasse a ma-

nassem BC manassen cet. (v) 14 et dedit P 15 samuel Bfi (av) exaltauit
BCml 16 domino] add. et Cpav 17 deo meo] domino 19 christi sit

21 . 22 reuertit Bpa (reuertit* F priore loco) 22 deum patrem DP 24 eius

om. a est] et DP esto av 25 reuertit Bpa chananeorum ACDF
26 quibus] qua a ysaac p XI filiabus] finibus chananeorum ADF
 psalmi 48, 1820 277

et mittit eum in Mesopotamiam, ut ibi sibi coniugem repperiret.

numquid ei insidiati sunt do mini sagittarumPs
numquid ipse propter benedictionem uteri materni in toto orbe
benedictus est et non dominus lesus, quern uirgo generauit?
5 et ideo non solum super homines, sed etiam supra angelos et archan-
gelos et supra omnem sublimitatem caelestium benedictus est pote-
statum, sicut scriptura testatur dicens b e n e d i c t u s q u i uenit
:

in nomine domini; deus dominus et inluxit nobis.

dominus enim deus ipse est rex regum et dominus do-
10 m
m i n a n t i u in his quae habentur in caelis. propter haec cornua 4

domini lesu et Dauid in uoce tubae corneae canens auditus a Christo

est et Moyses docuit sacrificiorum ritus tubae sonitu esse celebrandos,
sicut scriptum est: c a n i t e -i n i t i o e n s i s tuba, cui hoc m
nisi nobis scriptum est? menses enim ab initio lunae ueteres ob
is seruare consuerant. luna autem ecclesia est, quae spiritalibus et
euangelicis praedicationibus in a b u n d a n t i a p a c i s, ut
propheta dixit, extollitur. in Christo ergo uentilabimus inimicos
nostros.

20. Et in nomine eius spe-rnemus insurgents*

20 in no quod est nomen nisi quo proprie unusquisque significatur,
s.

quod ei non sit commune cum ceteris ? homo enim commune uoca-
bulum est; nisi addas qui uocetur, non potest declarari. nomen
ergo proprietas uniuscuiusque est, quo possit intellegi. unde ar-
bitror quod et Moyses, uolens. propiia dei et aliquid de eo speciale
25 cognoscere quod non esset commune cum caelestibus potestatibus.

interrogauit: ,quod est nomen tuum? denique cognoscens 2

2*Gen. 49,23 3 cf. Gen. 49, 25 7 Ps. 117, 26 . 27 9 I Tim. 6, 15

11 cf. Ps. 97, 6 12 cf. Num. 10, 10 13 *Ps. 80, 4 16 Ps. 71, 7 17 cf.

Ps. 43, 6 19 *Ps. 43, 6 26 *Ex. 3, 13

1 sed misit ft raisit a reperiret CFm2av 4 generauit] s. scr. uel ge-

nuit Fm25 super] supra av 8 dominus deus Bft 9 dominantium dominus B
dorainantinm in his] nationum dominus eorum ft 10 in his] dominus eorum a
11 cornuae ACml 13 sicut] add. et v in initio BCv initium (am. in) &
14 est scriptum Bm2C est om. BmlDF 15 consueuerant Cm2ffav est
ecclesia |9 estom. BCml 16 habundantia AC abundatia B 17 ergo]tkW.
cornuCv 20 quid Bfiav uniuscuiusque Bfi 22 qnid An>2 potest et
Fml 24 proprium pav de eo om. ft 25 non ow. BCml
 278 Explanatio

men tern non respondit nomen, sed negotium, hoc est rem
eius deus

expressit, non appellationem dicens: ego sum qui sum, quia

nihil tarn proprium del quani semper esse. qui ergo negant Christum
coaeteraum patri, uideant quia deum negant, cuius est semper
esse nee aliquando non fuisse. hac ergo cognitione proprietatis 5

diuinae Moyses insurgentes in se uolebat spernere uel, ut Aquilas

aut Symmachus dixerunt, calcare resistentes sibi
tamquam serpentes et scorpiones, quos etiam dominus dicit in euan-
gelio esse spiritalibus uestigiis proterendos, ut uiam nostram im-
3 pedire non possint, quae ducit ad secreta paradisi. habemus ergo 10
in nobis studium diuinae cognitionis, habemus dei uerbum, quod
est nomen patris. haec uere proprietas dei, quia pater Christi est,
et ideo in nomine patris uenit qui uenit ut patris faceret uoluntatem.
et ideo ait: in nomine patris ueni et non me sus-
cepistis; si alius uenerit in nomine suo, ilium 15

suscipietis, significans ludaeos in antichristum credituros,

qui in Christum credere noluerunt. ergo qui in Christum credit,
non in arcu suo nee gladio suo sperat, sed in nomine eius spem
uictoriae locat.
21. Et ideo ait: non enim in arcu meo speralozo
et gladius meus non saluabit me, etsi in arcu
sperandum est, sed in dei arcu quern posuit in nube, ut a diluuio
genus humanum timere desineret. isto arcu nos protegit, quo arcu
et iaculatur sagittas, quibus percutiat inimicos et aduersarios
nostros. 25
22. Unde et ait: liber asti enim nos ex affligen-
tibus nos et eo s qui oderunt nos confudisti; in
deo laudabimur tot a die et in nomine tuo con-
fitebimur in saecula. audi quomodo nos liberet, quia

2 Ex. 3, 14 6 Aquilas et Symmachus PS. 43, 6 8 cf. Luc. 10, 19

13 cf. loh. 4, 34 14 *Ioh. 5, 43 20 Ps. 43, 7 22 cf. Gen. 9, 13 24 cf.

Ps. 17, 15 26*Ps.43,8 9

3 qui] quia av 4 uident AC 5 non de fuisse ,*? 6 aquila codd. (av)

7 simmachus A symachus DE symmacus F tibi DF 9 script oral ibus Eml
spiritualibus Em2 uel 3F 15 meo BmlD 18 nee] add. in pav 21 saluauit
BCml etsi scrips* sed si codd. av 22 est bis C sed] et BCmlfi, am. av
dei] add. certe av arcu] add. sperandum est av 24 pr. et am.
 p salmi 43, 20-23 279

sagittis quas iaculatur e caelo terrae nostrae

interiora penetrantur,
ut motus omnis terrenus intereat et quiescat, sicut in posterioribus
ait: de caelo iaculatus es indicium, terra tremuit
et quieuit. sic igitur libeiamur, confunduntur inimicae dum 2

5 et aduersariae potestates uel sapientia carnis istius retunsa cae-

lestibus imperatis in suis criminibus erubescit et flagitiorum
suorum pudore confunditur: adulter in libidinis suae flammis et

uaesani amoris incendio, auarus in inmodicae cupiditatis ardor e,

qui aliena rapiendo, quo plura inuaserit, eo maiora desiderat, ebri-
10 osus in temulentia, facinorosus in scelere.qui et hie confunduntur 3

grauissime, sed multo amplius confundentur, cum uiderint sanctos

domini resurgentes et euangelicum illud impleri, quod ait dominus :

multi d or mi ent ium in terrae monumentis

resurgent, isti in uitam aeternam et hi in o b-
isprobrium et perpetuam confusionem.
23. Cum coeperint ergo illi resuscitari in confusionem perpe

tuam, sanctus domini dicet: in deo laudabimur tota

die et in nomine tuo confitebimur in saecula.
opulentus in diuitiis laudatur, luxuriosus in conuiuiis, scortator in
20 nocte, potens in Iiac uita quae habet noctes; sanctus autem non
in hac uita, sed in deo laudabitur, qui domino per omnia placere

gestiuit, qui potest dicere: fortitude et laudatio mea

dominus. laudabitur tota die, quia honeste egit et opera sua
non abscondit et crimina, sed regi patefecit aeterno, in die am-
25 bulans, non in tenebris et occultis. unde et apostolus: sicut i n 2

die honeste ambulemus, hoc est non in ganeis atque

gurgustiis, non in cubilibus et inpudicitiis, in

quibus flagitiosus putat parietibus se esse tectum, ut possit dei

scientiam praeterire, cum inuelata apud deum uniuersorum fla-

3 *Ps. 75, 9 13 *Ioh. 5, 28-29 17 *Ps. 43, 9 22 *Ps. 117, 14

23 cf.Ps. 68, 6 44, 2 . 25 . 27 Rom. 13, 13 28 cf. Eccli. 23, 18 (26)

1 que (quae a) iaculantur fta e om. A nostrae om. ft 2 omnis motus

DF 5 retusa BCfiav 8 uesani ABfiav in om. ft 11 confunduntur
ABCml 14 hii C0 17 dicet scrips* dixit Cml dicit eel. av 19 scortatur B
23 qui Bml 25 occultus C alt. et om. p 27 mm] sed BCDmlE scilicet

Dm2F et in ras. Dm2 sed E in(-m-)pudicis Cp 28 flagitiosus] stultus

a, om. ABmlft, add. se av se om. ABmlpav

280 Explanatio

gitia sint et occulta diuinae cognition! peccata hominum esse non

possint. ergo sanctus laudabitur in futurum, quia non quaesiuit
praesentium laudem, sed gratiam futurorum.
24. Uide tamen dislantiam. hie dum est, in domino gloriatur,
illic in domino laudabitur, pro breui tempore mercedem aeter- 5

nitatis accipiet. Aquilas tamen posuit : in domino gioria-

bimur tota die, Symmachus ait: deo hymnum d i-

cemus per omnem diem, concordat omnium sensus, ut

non desinamus circa dei laudes siue hymnum dicendo siue diuinam
per omnia momenta gloriam concinendo. qui enim hymnum dicit, 10

puro corde et spiritaliter dicit et omne genus passionis excludit hu-

manae, ut nullo maerore, nullius doloris acerbitate impediatur eius
officium, exasperetur eius affectus, sed hymnum deo dicendo immo-
bilis atque inreuocabilis perseueret sicut ipse Dauid, qui ait b e n e- :

dicam dominum in omni tempore, semper lausis

eius in ore meo, sicut lob, qui aniissis filiis, inter empt is
omnibus p,?iis, direptis facultatibus ait: do m i nu s d e d i t, do-
minus abstulit; sit nomen domini benedictum.
25. Nuncautem r eppulisti et confudisti no s,
etnon progredieris, deus, in uirtutibus no sir is. 20
cum ipse sanctus Dauid alio loco dixerit quia non repellet :

dominus plebem suam, quomodo hoc loco ait r e p p u- :

1 i s t i n o s, praesertim cum hoc de plebe dicat, cui non mediocria

insignia propriae uirtutis enumeret? neque enim mediocre est

dicere,quod tempestates et uariae temptationes super se uenerint 25

et oblitinon sint dominum deum suum et inique non egerint in
testamentum eius et cetera quae secuntur. unde etiam apostolus
sanctus inteipretatur et dicit, quod eo usque non reppulerit plebem

4 cf . I Cor. 1, 31 6 Aquilas et Symmachus Ps. 43, 9 14 Ps. 33, 2

17Hiobl, 21 19*Ps. 43, 10 21 Ps. 93, 14 26 cf. Ps. 43, 18

5 laudabitur] add. et ftav in tern pore (in tern in ras.) D

6 aquila

ACfi av) 7 simmachus A ymnum BC dicimus a 9 pr. sine] si Bml

seuBm2 ymnum C uerum (sic) B alt. seu BC diuine Fml 12 acerui-
tateBml 13 in hymno a, add. cantans Bm2C dei Bmlp dicendo nm.

BCp 19 repulisti20 egredieris AB (teste V) C

CDFav 22 repulisti

BCfiav 23 haec {lav cui] qui B queF quae a 24 enumerent Bm2fi 27 te-
stamento a sequuntur BEav sequntur C 28 repulerit pav dominus pie-
hem suam
 psaimi 43, 2326 281

suam dominus, ut posuerit eum loquentem tota die :

expand!
manus meas ad plebem non credentem et con-
tradicentem. cuius sermonis auctoritate subnixus ait:
dico igitur: numquid reppulit deus heredi-
statem suam? absit; nam et ego Israelita sum
ex semineAbraham, tribuBeniamin. non reppu
lit deus plebem suam quam praesciuit. sed potest
hoc loco dici, quoniam ideo non reppulit plebem, quia reliquiae
secundum electionem gratiae saluae factae
10 s u n t. et uidetur in paucis non reppulisse quidem populum, tamen,
etsi non totum populum, sed ex eo plurimos reppulisse. unde ad-
didit ponendo responsum dei, quod non solum in paucis seruauerit
plebem, sed etiam septem milia uirorum sibi reliquerit, qui non cur-
uauerunt genua ante Baal, uerum fuerit hoc dictum ab apostolo
15 secundum euargelium, quoniam dominus transierat ad gentes, re-
sponsi autem diuini tempus referatur ad zeluin adhuc fidei feruentem,
quando etiam prophetarum gratia redundabat populo ludaeo-
rum. unde si Heliae tempore negauit dominus a se plebem re-
pulsam, multo ma^is tempore Dauid uel filiorum Core, quo adhuc
20 fides electi populi praenitebat.
26. Tamen
[utj et ipsum sanctum Dauid interrogemus, (ut),
quomodo dominus plebem suam non reppulerit, colligamus. nam
cum sit deus appropinquans, non elonginquans. sicut habet scriptura
ueteris testamenti, utique qui appropiat non repellit. est enim
25 misericordiae diuinae, ut nulli causa sit mortis et omnes putet
esse redimendos. sed uide ne ille repellatur, qui se elongat a do-

1 *Rom. 10, 21 4 *Rom. 11, 12 8 Rom. 11, 5 11 cf. Rom. 11, 4

23cf.Hier.23,23

1 loquentem eum BCfiav 4 repulit DPav 5 israhelita DF 6 Abra

ham] add. de Cm2ftav repulit pav 8 repulit Dav plebem] add. suam
Bm2 10 repulisse DFav tametsi Bav 11 repulisse pav 12 quot
A quo BCml 13 plebem reliquerit om. curauemnt Cml 16 ad
huc om. B 18 helye DF Eliae v a se om. F 19 chorae chore A
Cm2p(a) 21 ut post interrogemus transtuli 22 repulerit Dav cum le-
gamus J 23 approprians J5 appropians fta 24 appropriat B, add. sic appro
piat Bm2C non repellit 25 diuinae om. a 26 illi C reppellatur A
repellantur C, add. de quibus dicitur in ras. C elongant BC a domino pag.
282, 1 quoniam om. A a domino pag. 282, 1 elongant om. B
 282 Explanatio

mino, sicut dicit Dauid :

quoniam ecce qui se elongant
a te peribunt; perdidisti omnes qui forni-
cantur abs te. quid est abs te fornicantur ? quia turpitudinis
suae ludibriis te relinquunt et a te recedunt et a pr^eceptis tuis
2 deuii sunt. denique alibi habes scriptum: adulteros autem iudi-
cat deus disperdens eos a s e, hoc est alienando abs te per :

didisti eos.ergo qui se a domino separat, ipse a domino separate

et qui non cognoscit dominum, a domino non cognoscitur et qui

ignorat, ignoratur, sicut ipse dominus dixit: discedite

a me omn.es operarii iniquitatis. nescio uc s ,
io>

non enim scire dignatur iniustitiae ministros et iniquitatis auctores.

peccator ergo non repellitur, quia ipse se repellit. hoc igitur genere
dicit :nunc autem reppulisti et confudisti nos.
27. Quomodo tamen repellat deus, qui sequitur uersiculus ex-
non progredieris, inquit, deus. in uir-
ponit, quia i&
tutibuo nostris. deus quando non adiuuat, repellere uidetur;
unusquisque enim, qui adiumenta non sentit diuinitatis sibi opi-
tulatione conferri, repulsum se putat atque desertum. quid est autem

quod ait : non

progredieris, d e u s, et quid sibi uulc, quod
deus interdum aut progredi dicitur aut egredi aut exurgere aut 20
2 descendere? non enim corporaliter deus mouetur aut de aliquo
loco exit aut ad alterum transit, qui supra omnia est, aut uere

exurgit., quasi in aliquo iaceat cubili uel in aliqua sede corporaliter

sedeat, sed haec dicuntur, ut tu intellegas, quando et ad quern
egredi dicatur et ad quern exurgere. legimus enim in hoc ipso ps?lmo 25 :

3 exurge; quare obdormis, domine? considerandum. et

ne quando nostris improbabilibus actibus obdormire uideatur. ut
in euangelio legimus, cum adhuc inperfecti essent apostoli, quod
his lesus Christus dormiebat. uerum ubi metu naufragii et timore

1 *Ps. 72, 27 5 *Hebr. 13, 4 8 cf. I Cor. 14, 38 9 *Matth. 7, 23

13 Ps. 43, 10 15 . 19 *Ps. 43, 10 26 Ps. 43, 23 28 cf. Matth. 8, 2425
1 quiaDF ecce] nam A se DF elongant se E 4 derelinquunt
om.
Fml 5 diuisi iudicabit BC 6 se] add. repulisti eigo v, at cf. exempli

gratia cap. 46 init. et Explan. ps. 40, cap. 6 init. 11 minostros Ami 13 re

pulisti DFav 17 adiuuamenta C 20 exsurgere BCv 23 exsurgit

25 exsurgere BCv ipso s. 1. B 26 exsurga Ci 27 nostris ne quando Fml
dormire B indormire ft 28 post quod del. in B
 p salmi 48, 2628 283

percussisunt, Christum excitauerunt dormientem. perfidis ergo

dormit dominus lesus, fidelibus uigilat.
28. Denique et qui fidelis est intrat ad deum et a neglegente
deus uidetur exire atque discedere. certe inperfectos et adhuc in-
5 firmos attrahit ad se dominus, sicut legisti dicentes iuuenculas:
attrahe nos; post odorem unguentorum tuo-
rum curramus. at uero Moyses, qui iam forKor erat et electus
a domino, et ascendere legitur et intrare ad dominum deum suum,
quia ascendit Moyses in montem
sicut scriptum est:
10. circumdedit lux montem. et descendit
et
maiestas domini in montem Sina et cooper uit
eum nubes sex diebus; et uocauit dominus
Moysen die septimo de media nube. aspect us
autem maiestatis domini tamquam ignis
isardens super uerticem mentis coram filiis
Israel, et intrauit Moyses in mediam nubem.
sicut ergo hie Moyses intrabat in nubem, ubi primum ad montem 2

uocatus a domino est, ita in posterioribus perfectior cum i p s e

intrare in tabernaculum suum, descendebat
I

20 ad eum columna nubis et stabat in ostio taber-

naculi. et stans totus populus adorauerunt
unusquisque ad ostium tabernaculi. in nube
autem dominus p o s u t enim tenebras latibulum
;
i

suum. ut scias autem, quia de domino dicit: et locutus

25 est, inquit, dominus ad Moysen. quod autem extra
castra tabernaculum Moysi positum esse commemoratur, ut occur-
reret deo, non uidetur esse contrarium; qui enim deum quaerit
quasi ad deum intiat et tota mente ad cognitionem eius ingreditur

6 *Cant. 1, 4(3) 9 *Ex. 24, 1518 18 *Ex. 33, 910 23 Ps. 17, 12
24*Ex. 33, 1 25 cf. Ex.33, 7

1 perculsi EFm2av percuscussi Fml, cf. tibi necessitudinum amore percusso

Expos, ps. 118, tractat. 15, cap. 28 excitauerint ACml 3 a] ad ABm2Cml

neglegentem ABCml 4 descenders ACml 6 trahe B unguntorum F

7curremusav llsynaC/9 14 maiestasBml 16 noubem (u m ras. 2) B
20 hostio a 21 et stans 22 tabernaculi am. a, 22 tabernaculi] add. sui av
23 enim (nim in ras. m2) B 24 ut] et ut autem om. BCf} loquutus B
loqutus C 26 moyses /? commemorat aE 27 contrarium esse Fml
-84 Explanatio

29. Justus ergo intral ad dominum, sicut

Moyscs intrabat
innubern in nube autem deus. denique ecce uenit dominus
;

in nube leuietin euangelio habes scriptum cum autem :

oras, intra in cubic u 1 u et clan so ostio m tuum

ora patrem tuum in abscondito; et pater tuns 5

qui uidet in abscondito reddet tibi. ergo intus

quasi in cubiculo tuo deus est. audi etiam alibi quia intus est deus :

ecce, inquit, dominus procedet de loco suo et

descendet et ascendet super excelsa terrae
etmouebunturmontessubeo etualles liqre-io
scent, scriptura hoc dicit et iam tune significabat, quod desereret
populum ludaeorum et transiret ad gentes. denique et in psalmo
hoc inuenimus expressum, cum dicit Dauid: et ipse tam-
quam sponsus procedens de thalamo suo,
exultauit tamquam gigans ad currendamu
u i a m.
30. His igitur generibus repperirnus egressum dei aut eius in-

gressuni, sicut et dominus dicit lesus, quia ad uirum timentem ue-

niat ecce, inquit,
: stoad ianuam
et pulso; et si
quis audierit uocem et meam
-aper uerit i a- 20
nuam, intrabo ad eum et cenabo cum illo et
ipse m e c u m. haec igitur diximus propterea, quod ait pro-
pheta reppulisti nos et non
:
progredieris,
deus, in uirtutibus nostris.
31. Similiter autem et illud accipiamus, quia deus progressus 25
est in uirtutibus ludaeorum, quando lesus Naue ducem militiae
caelestis adorauit et ideo sine ferro uicit et sine ulla obsidione de-
struxit urbem lericho, quae habebat ualidissimos muros. quando
enim progressus est in uirtutibus seruorum suorum deus, uictoria
consecuta est; nam progressus est angelus ad Ezechiae preces et so

2 *Esai. 19, 1 3 *Matth. 6, 6 8 *Mich. 1, 34 13 *Ps. 18, 6

19 *Apoc. 3, 20 23 *Ps. 43, 10 26 cf. los. 6 30 cf. IV Reg. 19, 35

2 nubem] nube AC dominus uenit ftav 4 hostio ,

add. tuo F
15 exsultauit Ev gigas Cm2ftav 17 hiis DEreperimus BCDFav
18 lesus] deus /I 20 aperuit Bml 21 coenabo Bfiav 22 propter C 9 ;

23 repulisti av 25 similiter scripsi simpliciter codd. av 28 ihericho C ihe-

rico DF Hierico a Hiericho b 30 consequuta B alt. est om. Bml
 psalmi 43, 2933 285

strauit innumeras copias Assyriorum. sed interdum et quos uult 2

in certamire coronari dominus ueluti derelinquit ad tempus, ut fide

uinrant nee rebus secundis el prosperis deuotio remittatur. deni-
que saepe, qui prosperorum cursu et secundorum usurpatione ceci-
5 derunt, corriguntur aduersis. ideo frequenter inuenimus ludaeos post
uictoriam lapses, post seruitium correctos, quia precibus et deplo-
rationibus deum ad se redire fecerunt.

32. Uud^ et illud, quod secundum hominem dictum est et ho-

minis affectum, huic sententiae non repugnat, quia dixit dominus:
lodeus deus meus, respice me; quare me dereli-
q u i s t i? non quod derelictus sit dominus qui ;
ait alibi: q u o-
niam solus non sum, quia pater mecum est,
sed quia secundum carnem hominis et affectum, qui in certamine
gri*ui est constitutus, derelictus uidetur a domino, denique non
is otiose ait scriptura, quia post temptation em primam discessit ab
eo diabolus usque ad tempus, hoc est usque ad certamen; ubi enim

magnnm certamen sacrae passionis aduenit, iterum aduersarius

ad temptamenta successit. homo autem, quando uelut in ambiguo 2

constitutus est, putat se a suo deo esse desertum. sed quemadmodum

20 hoc secundum carnis affectum accipimus, quia sibi homo uisus est
derelictus, cuius processum operatus est Christus in corpore suo, ita
etiam diuinitate sciebat se numquam derelinqui a patre, quia
ipse dixit: ego in patre et pater in me etse solum non
esse signauit.
25 33. Substituit etiam uersiculum isium : auertisti no s
retrorsum pr ae inimicis no sir is. non est. bene qui
retrorsum auertitur, quia nemo mittens manum in
aratrum respiciens retro habilis est regno
d e i.
denique uxor Loth, quia retro respexit, ad uerticem montis,

10 *Ps. 21, 2 cf. Matth. 27, 46 11 *Ioh. 16, 32 15 cf. Luc. 4, 13

17 cf. loh. 13, 2 23 loh. 14, 10 cf. loh. 16, 32 25 *Ps. 43, 11
27 *Luc. 9, 62 29 cf. Gen. 19, 26

1 assiriorum ADP 6 correptos F 9 affectu pa dominus] deus B,

om.C 10 respice] add. in v 11 quod] quo BC dominus sit DE (non F)
16 ad tempus eras. B hoc usque om. B 19 deo suo pav 21 cuius]
add. sicut s. I Am2 23 solum se BCpav 25 E 26 prae ex p**
stistituit

26 est om. B 29 Lot av

 286 Explanatio

hoc estad superiora peruenire non potuit, sed in salem conuersa

est, quae species cito soluitur nee potest usum habere diuturnum.
sicsunt qui temporalia secuntur et non secuntur aeterna: et hie in-
fatuantur a stultitia sua et futurorum gratiam habere non possunt.
2 sunt tamen qui retio positi obliuiscuntur superiorum et ad priora 5

se extendunt, utad brauium ualeant peruenire. et Petro dicitur:

uade retro me, satana, utin melius prouocetur, et in nu-
meris prior est qui post Christum est. ideo ergo prae inimicis ,

quia illi nos aftligunt et illi insectantur, retrorsum nos esse uo-
ut extendamus nos ad superiora, ut semper ante nos atten-
luisti, 10

damus, persequentes inimicos nostros et eorum locum transire

cupientes.
34. Denique Theodotion sic habet quomodo Septuaginta uiri,
hoc est quomodo iste uersup expositus est. Aquilas habet a u e r- :

listi nos retro ab affligente, Symmachus : o r d i- 15

nasti nos nouissimos ab omni aduersario.
contraria nobis quae sunt nisi uoluptaria istius saeculi et plena
deliciarum atque lasciuiae et quae sunt incentiua luxuriae? uxor
Loth decepta est, quia post se habebat luxuriam Sodomitanorum
unde decepta est ? quia post se respexit. 20
et eius regionis inlecebras.
2 et tu ergo ne ad inimicos tuos respicias, posuit te deus nouispimum
in saeculo; uel: qui humilitate se ultimum facit, non conuertitur

retro, sed semper ante respicit. ut scias autem, qui sint inimici tui,
audi dicentem: audi, Israel; quid est quod in terra
es inimicorum? pollutus es in mortuis. quis 25
tamen tarn inimicus et hostis tuus quam princeps istius mundi et
eius socii, qui persecuti sunt usque ad crucem domimim lesum, eius
potentiam nescientes ? si enim cognouissent, num-

3 cf. Marc.9,49 5 cf. Phil. 3,13 14 7 Marc.8,33 11 cf. Ps. 17, 38

13 Theodotion Ps. 43, 11 14 Aquilas et Symmachus Ps. 43, 11 18 cf.

Gen. 19, 26 24 *Bar. 3, 910 26 cf. loh. 1.6, 11 28 *I Cor. 2, 8

1 sed ex se Bm2 2 resoluitur Eml 3 sequuntur Us ABav, pr. C, alt.

sequntur C 7 sathana Z)F innumeris coni. /n, exhibet F 13 sic Th?o-
dotion pav 14 aquila ACfi(av) 17 uoluptaria a uoluntaria codd. uoluptu-
aria v 18 et om. $ uxor Loth (Lot av) cm. ilia suppl. Bm2C ,
19 luxu-
riem BCfi sodomitarurn Bml 20 regionis (religijnis DF) oius BCjlav
22 uertitur p 23 sunt DF 24 est cm. Bmlft 25 in] cum v
 psalmi 43, 3335 287

quam dominum maiestatis crucifixissent. ergo 3

tn, etsi nouissimus es, noli inimicos tuos sequi, sed sequere dominum
lesum et crucem eius leua et insiste uestigiis eius. qui enim Chri
stum sequitur, post se non respicit, id est ad luxurias atque inlece-
o bras peccatorum, et ideo potest dicere cum sanctis : nonrecessit
retro cor nostrum, unde intellegitur, quod et is, qui ante
inimicos suos est, corde fit nouissimus atque postremus, si ad illos

respiciat et carnalibus potius quam spiritalibus affectu mentis in-

tendat. potest etiam, qui nouissimus est, corde prior esse, si ea 4
1*0
quae in caelo sunt consideret et non quae in terris. audi, quia nouis
sit apud Christum
simus in saeculo inter primos p u t o quia :

deus nos apostolos nouissimos ostendit sicut

morti destinatos, ut spectaculum simus huic
mundo et angelis et hominibus. nouissimum se dixit
15 et idem tamen quod primus esset ostendit, cum dicit: n o s t r a
autem conuersatio in caelis est.
35.Sequitur et qui o der ant nos diripicbant
:

si~bi; dedisti nos tamquam ones esc arum et in

nationes dispersisti nos. miraris forsitan, quod, cum
20 in posterioribus, ut diximus, summam habeant fidei constantiam

qui locuntur, hie dicant, quod ab his qui oderant eos diripiebantur;
sed non te ista perterreant; multi enim hie diripiuntur et tamen
merita eorum a Christo non queunt separari. rapiebantur apostoli, 2

caedebantur uirgis, in carcerem trudebantur, separabantur a se, et

25 tamen cum Christo manebant, immo hoc ipso, quod rapiebantur
a perfidis, eorum merita crescebant et gratia in caelestibus au-
gebatur; non enim statim, qui ab hominibus diripitur, etiam uin-
citur. uide apostolum Paulum gratulatum in periculis suis, uide
gloriantem, quod per fenestram in suorta demissus sit. uide quem-

5 Ps. 43, 19 M *I Cor. 4, 9 15 Phil. 3, 20 17 *Ps. 43, 11-12

20 cf. cap. 24 23 cf. Act. 6, 12 . 16. 22. II C;>r.
11, 25. Act. 5, 18 28 cf.

Col. 1, 24 29 cf. II Cor. 11, 33

2 si 9
;
3 leua] cum laetiria ftav 6 intellegit Cft 8 et] add. in ft

incedat ft
9 post qui eras, in B 10 quia] qui BmlEa 11 aput C

Christum] deum DF 13 sumus Bm2 15 esset] est se A esset in ras. Bm2

20 constantiam fidei ft 21 loquuntur Aav hiis DE iisav 24 carcere
25 ipso Cm 2Fm2ai ipsum cet. 28 gratulatur ft 29 dimissus tcDF
288 Explanatio

admodum sanctus sanctus Ezechiel, sanctus Danihel

Hieremias,
in captiuitatem deduct! et ab Assyriis direpti nullam tamen capii-
uitatem propriae fidei pertulerunt nee in testamentum domini
deliquere, qui seruarunt in captiuitate etiam legis praecepta diuinae
nee de interdictis cibis putauerunt contra institutionem maiorum &

aliquid usurpandum.
36. Unde bene Theodotion dixit : et qui oderant nos
exultabant super nos; insultatio enim inimicorum non
affert praeiudicium bonis mentibus, sed nee direplio inimicorum.
ideoque sanctus dicit, qui certus est quod direptio sibi obes^c non 10
possit quis nos separabit a caritate Chris t i ?
:

tribulatio an angustia? et cetera, sed in his om

nibus superamus et superuincimus per cum
qui dilexit nos, scientes quod neque mors
neque uita neque angelus neque potestatesi;>
neque praesentia neque futura separare nos
possint a caritate dei quae est in Christo
lesu domino nostro. ergo, qui tali s est, non separatur a
Christo. unde, etiamsi corporaliter diripiatur, spiritaliter tamen
liber est et non solum direptioni obnoxius non est, sed etiam rapinam 20
^ibi laudabilem quaerit, sicut illi, de quibus scriptum est : a d i e b u s

lohannis Baptistae regnum caelorum cogitur

et cogentes diripiunt illud. uictor est itaque, qui in
terrenis positus captiuus perfidiae esee non nouit; nee solum ei
non diripitur quod praeclarum est, sed magis ipse diripit quod 23

aeternum est.
37. Sunt etiam qui fiant oues escarum. bonus dominus noster
lesus Christus, quia factus est ouis epulationis nostrae. quaeris,
quomodo factus sit ? audi dicentem :
pascha nostrum
immolatus est Chribtus et con>idera, quemadmodum 30

7 Theodotion Ps. 43, 11 11 Rom. 8, 35 12 *Rom. 8, 3739

21 *Matth. 11, 12 29 I Cor. 5, 7

1 hyeremias B iheremias C ieremias ft hezechiel A iezechiel C daniel

Cft (av) 2 captiuitate a ADP

assiriis directi Eml4 delinquere Bml
teruauerunt BCftav captiuitatem A 1 theodocion a 12 hiis DF
14 neque mors om. DP 20 et om. BCmlft 21 iohannis diebus Pml 22 io-

r.nnis BE caelorum] add. uim Bm2C 27 fiunt ft

 piajmi 48, 3539 289

parentes nostri in figura diripientes agnum rnanducabant, signifi-

cantes domini lesu passionem, cuius cotidie uescimur sacramento.
per ipsam igitur ouem facti sunt greges escarum, siout Aqui-
las dixit, uelgreges in e s c a s, sicut Theodotion locutus est,
5 uel pascua edentium, sicut Symmachus dixit. sed bona
epulatio non solum non est mctuenda sanctis, sed etiain con-
cupiscerda. aliter enim ad regnum caelorum non potest perueniri,
manducaueritis camera
cum ipse dominus dixerit: nisi
meam, non habebitis uitam aeternam. probatum
10 dst igitur, quod dominus noster sit epulatio uel alimentum eden
tium, sicut ipse ait: ego sum panis uiuus qui de
caelo descend i.

38. Et ut scias, quia haec omnia propter nos facta sunt, ex quo
ille descendit, ex illo sanctus ait: nos omnes
unus panis
15 s u mu non ergo timeamiis, quia facti sumus oues escarum. sicut
s.

enim domini caro et sanguis ipsius nos redemit, ita etiam Petrus
pro ecclesia multa tolerauit multa etiam sanctus apostolus Paulus
;

et ceteri apostoli pertulerunt, cum caedeientur uirgis, cum lapida-

rentur, cum in carcerem truderentur. ilia enim tolerantia iniuriarum
20 et usu periculorurn est populus et ecclesia incremen-
domini fundatus
tum est consecuta, cum
ad martyrium festinarent, uidentes
ceteri

per illas passiones nihil apostolorum decessisse uirtutibus,sed etiam

propter hanc breuem uitam inmortalitatem illis esse quaesitam.
39. Quod ostendit etiam qui sequitur uersiculus, quia dixerunt:
25 inter gentes dispersi^ti nos. similiter Theodotion
dixit; Aquilas autem et Symmachus: in gentibus aut inter

lcf.Ex.12,11 3 Aquilas etTheodotiunet Symmachus Ps. 43, 12 8*Ioh.

6,53 11 loh. 6, 51 14 *I Cor. 10, 17 18 cf. Act. 16, 22 14, 19 5, 18 . .

1
25 *Ps. 43, 12; cf. Theodotion 26 Aquilas et Symmachus Ps. 43, 12

2 it su domini BCp 3 aquila ACfi(av) 4 theodocion B loquutus B

5 pascha Bml simmachus CD bona] add. est BEla 6 solum non est
om. p est om. BCmla 8 meam carnem Eau meam] add. et biberitis
meum sauguinem {$av 9 non om. A 10 noster om. ft sit] add. cibus
add. cibus sit v epulationis Bmlfta epulationes Bm2 17 tollerauit A
19 cum in truderentur om. carceres av tollerantia A 21 martirium
ADF 22 sed cm. DF 24 dixerunt] add. et Bv 25 simmiliter C theo
docion A 26 aquila ABm2ft(av) simmachus C
LXIV. Ambros. pars 6. Petschenig. 19
 290 Explanatio

gentes uentilasti nos. missi sunt enim apostoli sancti

ad gentes et dispersi sunt inter gentes sicut et prophetae sancti, de

quibus supra diximus, ut in ilia dispersione fructus plurimi nasce-

2 rentur. ut enim dominus noster lesus Christus sicut granum
cecidit in terram et mortuus est, ut multum fructum afferret, 5

ita etiam dispersi sunt apostoli sancti, ut bonum inter gentes

semen afferrent, quo ad eorum similitudinem fructus gentium
pullularet. denique scriptura hoc dicit dixisse dominum q u i a :

propterea uos misi, ut uos eatis et fructum

plurimum afferatis et fructus uestermaneat. 10
3 factus est ergo dominus sicut semen, secundum quod dictum est ad
Abraham: et semini tuo, quod est Christus. semen ergo
omnium Christus et ideo cadere se passus est et spargi, ut conforme

corpori suo transfiguraret corpus humilitatis nostrae. hoc ergo semen

salutare omnibus hominibus pullulauit et ex illo ad eius imaginem 15

figurati quasi semina apostoli sancti missi sunt per diuersa atque
dispersi, ut in agrum ecclesiae gentes congregatae diuersis fructibus
4 refulgerant toto orbe terrarum. isti ergo dispersiones dicuntur,
sicut etiam in idem Dauid dicit: aedificans
posterioribus
Hierusalem dominus et dispersiones Israel 20

congregans. dispersi sunt enim, ut nouos fructus facerent

et postea ueluti triticum nouum ecclesiae horreis inueheretur.
40. Haec autem dispersio non in inferioribus fit, hoc est non
in terra, sed in caelo. denique legis hoc praecepta confirmant, per
quam dicit dominus: si fuerit dispersio tua a summo 25

caelo usque ad summum caeli, inde congregabo

te, dicit dominus. quae est dispersio a summo caelo usque
ad summum caelum ? quis iste tantus, qui sic potuerit disseminari ?
2 si homo in terra natus est, ab imo, non a summo coepit. si ista

3 supra] cap. 34 4 cf. loh. 12, 2425 8 *loh. 15, 16 12 Gen.

17, 8 . cf. Gal. 3, 16 13 cf. Phil. 3, 21 19 *Ps. 146, 2 25 *Deut. 30, 4

1 sancti apostoli pav 3 ut] et Bml in om. BCpav 5 ut am. DP

fructum om. BCml 11 dominus] add. iesus christus BC(v) sicut om. C

12 habraam A habraham B abraam F 13 se cadere pav 16 figurati] add.

ita ergo Bp 17 gentibus ABCml ex gentibus Cm2 18 iste p istae av
20 hyerusalem B iherusalem CF ierusalem DE 22 orreis C inueherentur
idd. av, correxi; cf. p. 291, 3 23 in om. Bml 25 tua om. A
 psalmi 48, 39-41 291

te mouent atque perturbant, redi ad superiora istius sancti pro-

phetae et audi, quis ille sit tantus, qui huiusmodi in terris segetes
fecundauit, ut fructus earum ad caelestia receptacula perueniret.
est autem ille sponsus, qui quasi gigans percucurrit hanc uiam
5 totam inuiam aliis, sibi peruiam; et ex illo coepit peruia iam esse
moitalibus, ita tamen, ut isti ascenderent, solus tamen ille ipse
ante descenderet, ut postea sancti eius mererentur ascendere. audi 5

ergo,quomodo disseminatio fuerit de caeli summo ad caeli summum:

a summo, inquit, caelo egressio eius et occursus
looius usque ad summum eius. cui homini hoc possit
attribui ?Moyses uix in uerticem Sina montis ascendit et hoc quia
uocatus a domino est et hortatus est uoce caelesti. a summo caelo 4

quis descenderet nisi Christus, qui et cum descendit in terras mane-

bat in caelo ? nemo
enim ascendit in caelum nisi
15 qui descendit de caelo, filius hominis qui est
in c a e 1 i s. uides ergo, quia et cum descenderet et ascenderet ipse
erat et manebat in caelo. ipse enim dixit: caelum et terrain
ego compleo, dicit dominus; ipse est qui est in caelo.
haec de dispersione satis dicta sint.

20 41. Ceterum quod uentilasti n o s, etsi uerbo

ait:

distat, sensu congruit. enim illi qui dispersi sunt probati, ita
sicut
etiam qui uentilati sunt ad probationem peruenire meruerunt.
sicut enim triticum uentilatur et a paleis separatur et mundum est,
si autem uentilatum non fuerit mundum esse non poterit, sed extat
25 paleis concretum atque permixtum, ita etiam homo, nisi tempta-
tionibus fuerit uentilatus, fragilia quaeque uel paleas a ge non potest
unde etiam ad Petrum dictum est: Simon, ecce
separare. 2
satanas expostulauit ut uentilet uos sicut

4 cf. Ps. 18, 6 9 Ps. 18, 7 11 cf. Ex. 19, 3. 34, 2 14 *Ioh. 3, 13
17 *Hier. 23, 24 20 Aquilag et Symmachus Ps. 43, 12 27 *Luc. 22, 3132
3 eorum BCp 4 gigas Amzpav percurrit eta 5 esse iam Fml
6 ut om. BCml isti] usu 11 uix post montis tr. @a syna C synae ft
Sinae av 12 ortatus ACm2 oratus BCml 19 sunt Ca 21 probati] add.
sunt Bm2Cv 23 triticum] add. si Bpav alt. et om. Bav, eras. E 24 sed
extat Cm2v sed est a A sed est (del.) sed estat B sed estat Cml sed est pa 25 per-
mistum v homo nisi] homini si DEmlF 26 non fuerit Fm2 uelut B
ueluti av 27 symon a 28 s&th&nas aDF
 292 Explanatio

triticum; ego autem rogaui patrem meum, ut

non deficiat fides tua. uide quid dicit et intellege: uen-
tilatur Petrus^ ut Christum negare cogatur. incidit temptationes,
quaedam locutus est quasi plena palearum, sed locutus est uerbo,
ut fundatior esset affectu. denique fleuit et paleas suas lauit et illis &

3 temptationibus meruit, ut pro se Christus interueniret. quanto

maius est patrocinium quam perturbationis illius temptamentum !

et ideo plus quam passus est adquisiuit; adquisiuit enim Christum

sibi patrocinantem. cogitur autem aduersarius sanctos domini ad

sua damna temptare; dum. enim temptat, meliores redd it, ut qui 10

temptatur possit et alios instituere, qui sibi ipse inualidus uidebatur.

denique Petrus ecclesiae praeponitur, postquam temptatus a dia-

4 bolo est. ideoque ante significat dominus, quid sit illud, quod postea
eum pastorem elegit dominici gregis. nam hie dixit t u autem :

conuersus confirma fratres tuos. conuersus est i *

ergo sanctus apostolus Petrus ad bonam frugem et uentilatus est

sicut triticum, ut esset ipse cum sanctis domini unus panis, qui
nobis esset alimentum. dum enim Petri actus legimus, Petri prae-
cepta cognoscimus, fit nobis uitae aeternae et salutis alimentum.
42. Uendidisti, inquit, populum tuumsinepre-to
tio. emendi etuendendi uidetur aequalis quidam esse con tract us;
sed tamen, si emenl is et uendentis affectum consideres, unusquisque
sibi uiliorem uendit et complacitum emit, ut enim praeter id genus

hominum loquamur, qui negotiationem uendendis mancipiis exer-

cent, non facile quisquam uendit
nisi eum, qui sibi displiceat et 25

quern usui suo inhabilem putet, et iterum unusquisque emere de-

siderat eum, quern utilitati uel ministerio accommodum iudicauerit.
2 sed et ipsi, qui in uendendis mancipiis sumptum exercent suum
et sectantur lucra, utique ita uiles habent eos qubs uendunt, ut
eis uiliores sint quam pecunia, et saepe etiam ipsi, quos negotiationi so
suae magis habiles aestimauerint, malunt tenere quam uendere.
43. Ita ergo et deus uiliorem uendidit, potiorem emit, uendidit

14 cf. loh. 21, 16 *Luc. 22, 32 20 Ps. 43. 13

4 uintmgue loquutus C palearum plena DF 9 autem] add. et Fa

14 huic Bftv 20 inquid J3, om. ^ 21 quidam] cuiquam A quidem a 23 id
om. Bml 26 emere] b.-vbere B 27 commodum A 28 qui av, om. eodd.
in om. ABmlp 30 negotiationis BC 31 existimauerint a
 p salmi 4, 41-45 293

populum ludaeorum non inclementia del, sed sua culpa, quibus

ecce peccatis uestris uenditi estis
recte dicitur:
et propter iniquitates uestras dimisi matrem
u m. hoc itaque genere uenditus populus ludaeorum, emptus
e s t r a
f populus christianus, ille peccato uenditus, hie emptus sanguine,
es.t

unde Petrus ait: non corrupt! bill bus, ar gen to 2

uel auro, empti estis, sed preti oso sanguine,

qui est sanguis pretiosus nisi agni illius inmaoulati, hoc est domini
nostri lesu Christi ? ergo sine pretio pulus ludaeorum, pretiosus p<

10 autem populus christianus; pretium non habet, quia peccatum

ille

habet, iste in pretio est, cui peccatum remissum est. unde recte ec- 3

clesiae filiis dicitur :

pretio empti estis; nolite fieri
serui hominum. dicitur, ne seruus fias hominum el
si tibi

perdas propriam libertatem, multo magis dicitur tibi, ne seruus

15 fias peccati, et iterum, ne seruus fias serpentis inimici et aduersarii,

sed seruias soli domino, qui propria te redemit caritate, quia ipse
est suorum redemptio seruulorum.
44. Non uendit ergo dominus nisi seruum malum, non uendit

utique bonum. nam etsi Joseph uenditus est, non dixit tamen
*o propheta: a domino uenditus est Joseph sed: in seruum uen ,

ditus est Joseph, quern f rat res proprii uendiderunt, quern

dominus tamen in figura propriae passionis redemit a seruitute,
renouauit ad gratiam. uendiderunt itaque eum fratres et acce- 2

perunt pecuniam, sed dominus eum non solum libertati reddidit,

25 sed etiam dignitate cumulauit. figuram autem in eo fuisse domini
lesu ostendit scriptura, quae dicit: filius zelo appe- meus
titus, ad me reuertere, et alibi: primogenitus
tauri decus eius, eo quod exaltauerit deus pater cornu
christi sui.

so 45. Qui ergo uenditur, uilis et sine pretio est, quasi qui magis
non sit quam qui sit. unde et Aquilas dixit: tradidisti po-

2*Esai. 50, 1 6 *I Petr. 1, 1819 8 cf. I Petr. 1, 19 12 I Cor. 7, 23

17 cf. I Cor. 1, 30 20 *Ps. 104, 17 26 *Gen. 49, 22 27 *Deut. 33, 17
28 cf. I Reg. 2, 10 31 Aquilas et Symmachus Ps. 43, 13

5 peccatis a, cf. p. 294, 6 6 ait] add. pretio empti estis av, ef. Jin. 12
1 precio Ami 8 quis BCDFav 12 Fml
filius 16 redemat Cml 25 fi

gura B eum B 26 zelus p 31 aquila ABm2Cm2p (av)

294 ExpUnatio

pulum tuum, ut non esset, et Symmachus : t r ad i-

disti populum tuum sine substantia. non sunt

enimquirepudianturaChristo; ~unt auiem qui eliguntur a domino,
quoniam dominus uocauit quae non sunt tamquam quae sint et electae
sunt gentium nationes, ut destrueretur perfidia ludaeorum. in nihi- 5

lum ergo traditus est

populus, quia peccato suo uenditus est;
ille

nullam enim habet culpa substantiam.

46. Unde dictum puto: et non fuit multitude in
commutation il us eorum, hoc est :
gratis nos dispersisti
per nationes. neque enim tu quicquam per commutationem ac- 10

oipis, ut animam tradas hominis nihil enim tibi gratius est animae
;

conuersione. sed si conuerti detractat, ipsa se tradit in nihilum,

ut peccato et flagitio mancipetur. ideo tu sine pretio et sine com-
mutatione degenerem populum uendidisti. unde in posterioribus
ait: non enim est^illis commutatio. quare non est 15
illis commutatio ? quia non timuerunt, inquit, d e u m.
47. Duplex autem
intellectus, quare commutationem non
habuerit populus erroris, quia non potest homo argento uel auro
uel possession! bus redimere animam suam. quam enim dabit
commutationem animae suae, cum ilia tempor^lia uel caduca sint, 20
anima autem permaneat uel ad praemium uel ad poenam? non
fuit autem etiam ilia commutatio in impiis quae est in resurrectione,
de qua dicit apostolus: omnes resurgemus, non omnes
immutabimur. potest quoque et sic intellegi, quia, etsi
pauci redempti immutari meruerunt ut Abraham Isaac lacob 25

Moyses, non tamen ad omnes commutatio ipsa peruenit. est etiam

illud, ut non sit multitude in commutationibus grauium peccatorum,
secundum quod scriptum est, quia quorundam hominum
peccata manifesta sunt praecedentia in in
dicium, quosdam autem et subsecuntur. quae so

4 cf. Rom. 4, 17 8 Ps. 43, 13 9 cf. Ps. 43, 12 15 Ps. 54, 20

19 cf. Matth. 16, 26 23 I Cor. 15, 51 28 *I Tim. 5, 24

1 symmacus P 4 uocat a siat] simt v 6 alt. est] erat a 7 nulla

B teste b 12 detrectat &av 15 quare 16 commutatio om. a 21 pre-
tium Bp 22 fuit] fit $a etiam post commutatio tr. Bv ulla B 24 etsi]
et A 25 abraam B ysaac DP 29 pecata A 30 quorundam *x quon
dam B
 psalmi 48, 4549 295

grauia sunt atque manifesta praecedunt et sine ulla dubitatione

merguntur, quae autem leuiora sunt bonis opcribus saepe releuantur;
b e a t i enimquorum remissae sunt iniquitates
et quorum tecta sunt peccata. ubi autem iniquitas
5 propendit, nulla bonorum operum commutatione reuocatur.
48. Ergo et si quis est redemptus de populo ludaeorum, non ideo

redemptus, quia multam habuit aestimationem sui nee quia multi-

tudinem habuit in commutatione sua, sed redemptus est gratis, quod
te docet apostolus dicens :
reliquiae secundum elec-
10 ti on em gratiae saluae factae sirnt. ubi autem

gratia, non utique merito operum nee iustificatione uirtutum, sed

h beralitate donantis, electione redimentis. quod aeque scriptura te 2

autem gratia, iam non

docuit dicente apostolo Paulo: si
ex operibus; alioquin gratia iam non est gra-
istia. quid ergo? quod quaerebat Israel, hoc
non est consecutus. quare non sit consecutus agnosce:
quia se iustificare cupiebat, quia operum suorum iactantiam re-

quirebat, quia fidem non detulit nee gratiam recognouit. et ideo

electio consecuta quae uocantem audiuit, aduenientcm suscepit.

20 49. Merito ergo in persona populi illius dicitur: posuisti

nos in obprobrium uicinis no sir is, inlusionem
et derisum his qui sunt in circuitu no sir o.
qui sunt finitimi et quemadmodum ad uiciniam Israelitae populi
isti

pertinuisse uideantur, non est facile discernere. si spiritalis ui-

25 cinia requiratur, abest quoddam lumen cognitionis ad inuestigandum

mysterium Christi, praesertim cum in ipso libro Salomonis qui in-

scribitur Ecclesiastes didicerimus, quia, quo magis quaeritur sapien-

tia, eo profundior iudicetur. sic enim scriptum est: dixi: sa-

3 Ps. 31, 1. Rom. 4, 7 9 Rom. 11, 5 13 Rom. 11, 67 1C cf.

Rom. 11, 7 20 *Ps. 43, 14 28 *Eccle. 7, 2425

3 iniquitates om. a
quorum 4 peccata sunt Aa 5 propendit, s.scr.
uel prae Cm2
propendet av 6 est om. BCml redemptus est fiav de
7 redemptus om. a, non suppl. Am2 13 apostolo om. Bp 14 gratia (post est)
om. v 16 consequutus C 19 est consecuta BC consecuta est pav
21 in om. a 22 hi is p iis av in circuitu nostro sunt DF 23 uicinum
BCml 24 uicina Bml 25 abest scrips* fcabet Bm2 habes Fm2 nabens
eet. av 26 misterium aD in om. F scribitur coda, v, correxit a 28 dixit B
 296>
Expfanatio

pientiam requiram, et ipsa longe facta est a

me, longe magis quam erat, et in pro fun do alti-
2 tudinem quis inueniet eius? unde diffidentia obo-
ritur mini scrutari diuinitus spirantis scripturae mysteria et eius
examinare sermones, quod ille digne potuit qui inter perfectos sa- 5

pientiam loquebatur. ego perfectos uideo nee inmerito perfectos

dixerim, cum uideam uos sensus exercitatos habere ad discretionem
boni et mali; sed et ipse tamen, qui sciebat solidiores capere cibos,
adiumenta quaerebat, ut in eo uerbum domini curreret. nee iste
quoque sine pfecatione hoc potuit usurpare, ut laudatio eius iocunda 10
fieret deo; non enim usurpantis, sed precantis assert io est.
50. Tamen ne penitus refugisse uideamur, consideremus qui
uicini tribubus fuerint ludaeorum. nam ut uetera recenseamus,
Philistienses tribus ludae finitimi habebantur; ex alio latere idem
tribui Ruben appropinquabant. Ammaiiitae quoque in deserto is
-
eranl et, qui erant in finibus Tyri et Sidonis, Galilaeae copula
bantur, hoc est tribui Zabulon et tribui Neptalim quae erant in
Galilaea, sicut Esaias dixit: terra Zabulon et terra
2 Neptalim, uiam mar is trans lordanen. unde
potest quis colligere, quae proprietas uniuscui usque singularum 20
fuerit tribuum, ut certis quibusque finitimis iungerentur, quo pau-
latim etiam gentibus inlunderetur cognitio caelestium Facramen-
torum. quod utique potest intellegi de ilia muliere Chananaea, quae
exiuit de finibus suis, ut domino lesu occurreret transeunti et post-
habitis simulacris suis adoraret uerum salutis auctorem; cui testi- 25

monium dedit dominus noster lesus Christus, quod magna esset

3 fides eius. resplendebat quidem iam gratia euangelii et praesentiae
lumen augustae; sed tamen, quia sponte exiuit et misericordiam po-
stulauit et dominum pia uoce confessa est et quasi fastidio habita
in clamore petitionis propriae perseuerauit, non mediocrem praero- 30

5 cf. I Cor. 2, 6 7 cf. Hebr. 5, 14 8 cf. Hebr. 5, 12 9 cf. II

Thess. 3, 1 10 cf. Ps. 146, 1 18 *Esai. 9, 1 23 cf . Matth. 15, 22sqq.

4 misteria D 14 filistienses phi(-y- E)listiim enim (enim om. Dml) p

Philistiim a Philisthiim v tribus] tribui pav eidem p et in mg. a iidem av
15 appropinquabat F et in mg. a amanitae A ammonite pm2 (av) 16 si-

dones Bml sydonis Cp 17 19 Nephthalim v

. 18 esayas B ysaias Cp
Isaias v 19 uiam (666v) scripsi uia codd. av iordanem a(av) 25 simu-
lachris BDP 28 augustae] auctoiis A 30 prorogatiuam P
 p salmi 48, 49 52 297

gatiuam accepit istiusmodi mulier, quae prima exiuit de gentium

nationibus et perseueranti obsecratione tantum domini testimonium
meriiit reportare.
51. li quo quidem loeo uelut quosdam dubitasse oognoui,
i quid sit quod ait : non summissus nisiadouesquae
perierunt domus Israel, quasi nobilitatem generis electi
ad saluandas animas dominus quaesisse uideatur, qui uenit, ut
omnes redimerentur. sed ostendere dignatus proposition, quod eos,
quos primo elegerat, nequaquam refutare cupiebat et saepe deuios
10 et errantes tamen paterno quodam reuocare quaerebat affectu.
sed ubi ipsi auctorem proprium reliquerunt, sciens se deum montium
esse, non uallium et regnum caelorum non a fastidientibus, sed a

cogentibus diripi, paulatim conuersus ad gentes est, ut et nationum

plus probaretur affectus et illorum merito pertinacia condemnaretur.
is 52. Quid ueinde sibi uult quod ait: licet a c c i p e r e non i

panem filiorum et mittere catulis? utique filios dixit

Israelitas, hoc est populum ludaeorum, catulos autem populum
nationum. quid ergo ? diiritum aut nobiliorum est accipere sacra-
menta non eorum, qui magis ad cognitionem mysterii
caelestia et
to caelestis pio mentis feruore coritendant? et si Israelita fuerit
aliquis remissus et neglegens uel contumax, qui reiciat post se ser-
mones dei, Chananaeus autem, qui inpigre uelit adquirendis mentem
intendere sacramentis, ille iste qui
potius qui dissimulat quam
defert studium praeferendus est ? non utique. et ideo diligenter
?s oportet intendi quid expresserit, qui cum dixisset: licet non
accipere panem filiorum et mittere catulis,
respondente Chananaea quia et catuli canum edunt
:

de micis quae cadunt de m ens a do m in or um

s uo r u m ,
studium eius humilitatemque laudauit, quae non

5 Matth. 15, 24 11 cf. Ill Reg. 21 (20), 28 12 cf. Matth. 11. 12

15 . 25 *Matth. 15, 26 21 cf. Ps. 49, 17 27 *Matth. 15, 27

1 gentium nationibus] gentibus nationibus BC

gentibus add. que C
,

4 dubitasse quosdam pav 7 uidetur Cml 8 dignatus] add. est BCflv

9 quos om.v 10 et errantes tamen] ad (5. 1.
Bm2) terrain testament! BCml
tamen om. pa 13 cogentibus in mg. a, v colentibus codd. a ad gentes con
uersus DF 16 dixit filios ^ 17 israhelitas B 18 nobilium av 19 mi-
sterii CD 22 cananeus Ami uelit] add. in BCp 23 disimulat B
 298 Explanatio

sibi profundum sapienliae a primordio uindicauit, quamuis de fi-

nibus Tyri et Sidonis iam esset egressa, sed micas quasdam uerbi
salutaris, quae de mensa dominorum suorum caderent, crederet
3 colligendas. qui enim diligenter et subtiliter scripturae uerba rimatur,
is ad altitudinem mysteriomm peruenire consueuit. unde et huic 5

dicitur: migna est fides tua. fiat tibi sicutuis,

hoc est: ut aperiatur tibi ostium uerbi et refulgeat uitae aeternae
salubre mysterium.
53. Ergo qui uicinus est exeat et Christum uidere desideret
et in oration e"
clamet, sicut ista Chananaea exiuit de finibus suis 10
et Christum uidit et iugi uoce clamauit, ut eius misericordiam repor-
taret. credentibus itaque Chananaeis ludaeus in cbprobrio sit, quia

ipse non credidit, et inludi sibi doleat et derideri se ab his qui in

circuitu sunt ingemiscat.
54. Et uidetur prophetia haec esse de nationibus credituris, is
maxime cum sequentia istud ostendant, quia ait: posuisti
no s in similitudinem g entibus, commotionem
tap it is in p opulis, quia ludaeorum delicto salus gentibus
etquae in illis in figura gesta sunt ad cognitionem nostram profecisse
apostolo auctore cognouimus. et uere in obprobrium positi wmt 20
gentibus, quia gentes obprobrium crucis dominicae omnibus diuitiis
2 saecularibus praetulerunt. qui autem crucem illam putauit ob
probrium et quasi obprobrium refugit, is uere in diuturno mansit
obprobrio. tamen quia non secundum earn em Israelite e uidentur

qui potuerunt dicere: quia inique non egimus in 25

testamento domini nee recessit retro cor eorum a domino,
uide ne his se in circuitu positis inlusioni et derisui fuisse comme-
morent, de quibus dicit dominus circumdederunt me :

uituli multi; circumdederunt enim eum persecutores, quando

3 secundum consilium uoluntatis suae subiit passionem. unde et so

6 Matth. 15, 28 7 cf. Col. 4, 3 13 cf. Ps. 43, 14 16 *Ps. 43, 15

19 cf. I Cor. 10, 11 21 cf. Hebr. 11, 26 24 cf. I Cor. 10, 18 25 *Ps.
43, 18 26 cf. Ps. 43, 19 27 cf. Ps. 43, 14 28 Ps. 21, 13

1 uendicauit Bm2Cpa 2 tiri D sydonis BCF 3 caderent om. Eml

credidit DF 7 hostium C 8 misterium AD 9 cristum B 13 us av
18 in am. A salus] add. in @a 19 pr. in om. BCfiav fort, correptionem
(vovdeoiav) 23 diurno B 24 israhelitae B 27 iis av 29 persecutoreg
earn A
 p sal mi 48, 5255 299

alibi ait: circumdantes circumdederunt me et

in nomine domini ultus sum eos. ideo melius est
uiam rectam tendere, in qua f acinorosi ambulare non possunt cito ;

cadunt, quia non in directione ambulant, unde et illi, quando

5 uoluerunt lesum dominum comprehendere, ubi respexit eos, ceci-
derunt. propter hos igitur, qui in circuitu ambulare consuerunt,
angelum dominus apposuit, qui a tergo insidiantes repellat inimicos.
praetendit igitur angelus domini in circuitu timentium eum et eos
tuetur atque custodit; in circuitu enim i pii a b u- m m
10 1 an t, sicut scriptum est. uide itaque distantiam. impii in cir- 4

cuitu ambulant, angelus autem praetendit in circuitu eorum qui non

ambulant in circuitu, et ideo praetendit, ut eruat iuetos ab insidiis

persequentium. iusti ergo spiritales Israelitae uidentur esse qui haec

locuntur, eo quod temptationibus saeculi subiacuerint et obprobrium
is fuerint uicinorum, hoc est eorum qui Hierusalem patriam non
incolebant, inlusioni etiam fuerint spiritalibus nequitiis et potesta-
tibus, contra quas iustis
lucta esse consueuit. denique historia te 5

doceat, quod abducti ludaei in Babyloniam, ersi propter peccata

sua uidebantur esse subiecti, tamen multo meliores gentibus habe-
20 bantur. peiores enim erant in circuitu eorum qui insultabant eis,
cum ipsi peccatorum grauium essent mole curuati.
55. Primus ergo intellectus de captiuis patribus usurpandus est,

quibus insultauerunt Assyrii inludentes eis in Babylonia, quibus

etiam rex ille nequissiinus dominabatur Nabuchodonosor. secundus
25 intellectus ad altiora referendus, quod saeuissimus rex diabolus
est. ipse est Assyrius Nabuchodonosor qui bonis insidiari solet, ut
eos in peccatiim trahat per carnis inlecebram. attende igitur hunc 2

l*Ps. 117,11 4cf.Ioh. 18, 6 8 cf . Ps. 33, 8 9 Ps. 11, 9 16 cf.

Eph. 6, 12

2 sum] add. in ftav, c/. Explan. ps. 48, cap. 11 3 tenere ftav cito

cadunt] circumdant v 4 quia] qui fta 5 dominum iesum C 6 consueue-

runt v 8 domini om. F eum] enim a 10 in circuitu impii Fml
11 eorara qui om. a 12 ambulat 13 israhelitae B 14 loquuntur
BCav subiacuerant Bml obprobrio ft 15 ierusalem Bft iherusalem C
16 fuerunt Bm2Cv 17 quas contra ft hysteria BCD 18 babiloniam aD
21 incuruati F 23 insultauerint Cml assirii A eos BCml babilonia
ACD 24 secundum Fml 25 ad s.l B referenda] add. est BCv
26 est ipse estj et ipse ft assirius A
300 Explanatio

regem eo loco, ubi dicit apostolus : uideo legem earn is

meae repugnantem legi mentis meae et c a p-
tiuum me ducentem inlege peccati, hoc est in
ilia lege carnalis iiilecebrae. aduersarius leo est qui urget obnoxios,

iustos fatigafr. unde pulchre posuit Aquilas: spretioire>m e t &

pomp am posuistinos his qui in circuitu nostr o

s u n t. ita enim despicabiles aestimabantur, qui theatrum facti
sunt huic mundo et angelis et hominibus, quia, etsi in testamento
non peccent dei nee earnis inlecebris reflectantur a domino, tamen

quasi in pompa quadam circumferri uidentur et despici, quando- 10

quidem peccatores humilitati iustorum insultare consueuerint, ut
obprobrium ducant crucem domini saluatoris humilitatemque
iustorum. denique quasi in quadam pompa theatri constitutus apo
stolus dicit: placeo mihi in iniuriis, in necessita-
t i b u s, in persecutionibus, in a n g u s t i i s. in his is

placet qui omnia quae mundi sunt ut detrimentum putat, ut

Christum lucri faciat, solum per uitam et mortem requirens, cui
u i u e e Christus est et mori lucrum, ut inueniatur
r,

in Christo.

56. Adiciunt adhuc isti Israelitae dicentes :

posuisti nos so
in parabolam-gentibus, commot ionem capitis
in p o p u 1 i s. quibus gentibus positi nisi credituris ? etenim
quae aceiderunt ludaeis, in similitudinem [figura] facta sunt, ut
fieret nobis typus et figura excidium ludaeorum atque ex ilia
similitudine per parabolam solutionem praesentibus requiramus, 25

quo exempla eorum cauere possimus; deinde, quia ludaicae res

omnes quasi parabolae sunt, hoc est quasi figurae egentes solutione.
denique dominus ludaeis in parabola loquebatur, ut inperiti non

1 *Rom. 7, 23 5 Aquilas Ps. 43, 14 7 cf. I Cor. 4, 9 8 cf. Ps.

43, 18 14 *II Cor. 12, 10 16 cf, Phil. 3, 8 18 Phil. 1, 21 20 *Ps.

43, 15 23 cf. Matth. 13, 1011

2 captium C 4 urguet a 5 aquila AC{$(av) 6 hiis DF us av

10 quasi om. Dml 11 insultari Fml 12 salutaris ft Id- his] istis ftav

16 placet] add. sibi DEm2Fav pr. ut om. ftav 18 et mori lucrum est Bft
20 israhelitae B 22 in om. A positi] posuisti Bm2Cav etenim] ista enim
EC ea enim ftav 23 figurae ftav, debui, cf. p. 303, 16 27 solutionem DFml
28 ludaeis om. P
 psalmi , 56-57 501

intellegerent, intellegerent sapientes, ut intellegebant apostoli et in

quo mouebantur interrogabant dominum; ludaei autem nee intelle

gebant nee iterum diseere non intellecta cupiebant.

57. Quid sit parabola, accipe: Abraham igitur duos
5 f i 1 i o s habuit, unum de ancillaetunumde
lib era. non intellegebat hoc ludaeus nisi secundum litteram;
nesciebat quis de filiis duobus accepeiit hereditatem patris,
quia ad carnalia propendebat. egebat parabola solutione. uenit gen
tium doctor et fides nationum et intellexit, quod duae illae mulieres
10 duo sint testamenta, unum a monte Sina, quod in seruitutem
generauit populum ludaeorum quod est Agar; et ideo Sina, quod
4

per interpretation em mensuram eius significat; mensura autem

4

legis est, superabundans autem gratia est. Sina quoque merces a

dicitur et conuenit populo ludaeorum, qui iustificari se meicede

15 operum quam fidei gratia maluerunt.ergo quae sub lege eratHierusa-
lem cum suis fih is seruiebat, quae autem sursum est Hierusalem libera
est. etideo Sarra, quae principalis dioitur, libertatem habet, quod

princeps sui sit qui iustus atque integer est. ex duobus igitur 3

testamentis duo populi, unus ludaeorum, alius nationum qui in

20 Christo credidit. ille ludaeorum qui non credidit seruit; ipse est

secundum carnem natus, quia secundum earn em interpretatus

est scripturam diuinam et secundum litteram, non secundum spi-
ritum. qui autem de libera, natus est per repromissionem, hoc est
cui repromiss o ex fide, ipse est ecclesiae filius tenens gratiae 4

25 libertatem, propter quern ecclesia dicit: expelle ancillam

et f ilium eius; non enim heres erit filius
ancillae cum filio meo Isaac, et apostolus ait :

itaque, fratres, nonsumus filii, sed ancillae

1 i b er a e. haec est ergo solutio, quia quod ignorabat ludaeus fides

4*Gal. 4,22 8 cf. I Tim. 2,7 9 sqq.]cf.Gal.4,24 30 12.13.17

cf. Hieron. de nom. Hebr. s. u. 13 cf.Rom. 5, 20 22 cf. II Cor. 3, 6
25 *Gen. 21, 10 28 Gal, 4, 31

7 acciperet 8 propendebant jla doctor gentium DF 10 a] in

Cml 10 . 11 . 13 syna CDF 10 seruitute /? 12 per om. BC inter-

pretatione BC 13 superhabundans aF 15 16 hyerusalem B iherusalem C

.

ierusalem 0, item p. 302, 11 . 12 16 filiis suis

Bfiav 17 sna (sic) Cml sara
Cm2pn 18 princeps ex principes C 24 promissio BC 27 . 28 anchille D
27 yeaac CDF 29 ergo *. LB
 302 Explanatio

gentium soluit infusa a Paulo doctore mentibus nationum. ideo

ergo illorum gesta nobis in parabola sunt.
58. Sed et dominus dixit: factus sum illis in para-
bolam. aduersus me exercebantur qui s e d e-

bant in port a, in parabolam autem factus, quia dicitis, in- 6

quit: medic e, cura te ipsum. in parabolam factus est, quia

sedentes in porta increpabat; in exitu enim non otiosi, sed exerciti
esse debemus. ideoque scriptum est: uidete ne fiat fuga
uestra hieme uel s a b b a t o, hoc est non in otio, sed in
2 negotio. ergo pigri sedebant ludaei, quia stare non poterant qui 10
uerae Hierusalem atria nesciebant; si enim scientes essent, illam
Hierusalem requisissent. isti ergo fatigati in porta sedebant.
nee solum dixit sedebant ,
sed etiam oderant dominum
in portis

redarguentem. in porta enim erat qui subiturus erat sui corporis

passioned, per quam migraret e terris, rediret ad caelum. in 15

porta erat, cum ambulate dum lucemhabetis.

diceret :

3
quid est ergo : factus sum illis in parabolam, nisi
quia Christus et mors eius soluit aenigmata prophe-
finis legis est

tarum eaque, quae ante ludaeis erant incognita, cum prophetarentur,

postea manifestata sunt dominicae passionis effectu ? factus est illis 20
in parabolam, quia quasi uilem se praebuit, ingerens se illis nee

refugiens eorum seditiones et perducens eos ad tempus beneplaciti

sibi, ut moreretur pro omnibus hominibus, quo illius sanguine
genus hominum mundaretur.
59. Similiter in parabola scriptum est: non alligabis25
os boui trituranti. soluit hanc parabolam apostolus dicens :

numquid de bubus cura est deo? an propter

nos utique dicit? nam propter nos scripta
sunt. quis est qui arat nisi qui in spe arat, ut in iudicio
2 dominimetat? et ideo quasi boni agricolae, ubi propter spem so

3 *Pg. 68, 1213 5 *Luc. 4, 23 8 *Matth. 24, 20 11 cf. Pa.

121, 2 13 cf. Esai. 29, 21 16 loh. 12, 35 17 Ps. 68, 12 18 cf. Rom.
10,4 22cf.Pg.68, 14 25*Deut.25,4 27*1 Cor. 9, 9 10 29 cf . I Cor. 9, 10

1 a om.p a Paulo] apostolo per comp. B 4 aduergum Bpav exher-

cebantur Cm2 5 parabola a 8 uide Bml 9 hyeme BCDFa uel] ant
BF 11 scientes essent] scientes BCml scirent pa sciuissent v 12 requisi-
uissent v 16 dum] cum a 19 quae om. pv 23 hominibus] omnibus (sic/

Us) C 26 tituranti D 27 bobus pv 29 iudicio] iugo P 30 bone Cml

 psalmi 48, 5761 303

inarata fuerit terra nostra continent! a corporal!, non carnalia,

sed spiritalia seminemus, quoniam de carnalibus corruptela colli-
gitur, de spiiitalibus uita aeterna adquiritur. typus itaque et
figura nobis sint gesta maiorum, typus lex soripta in cordibus nostris,
5 ut nobis in ea quaedam futurorum non ueritas sit. lex ergo
figura,
quasi iigura sit nobis, euangelium quasi lumen et signaculum ueri-
tatis.

60. In parabola ergo dominus ostendit se ludaeis, sed non intel-

lexerunt parabolam, quia medicum non receperunt, qui curaret
10 animas laborantium et omni aegritudine et inaequalitate incommo-
ditatis absolueret. fact us est etiam in parabolam, quia earn em
suscepit quam criicifixerunt ludaei, non intellegentes parabolam
spiritalem. eo usque enim non intellexerunt, ut, cum auctorem 2

suspensam in cruce cernerent carnem domini

uitae ciucifigerent et
is salutaiem, mouerent caput; nam si intellexissent, utique non in-

sultassent, sed ingemuissent. et tamen ipsa commotio capitis illis

in similitudinem cessit, ut non hoc significant quod illi sentiebant,
sed quod mysteria declarabant. illi enim secundum uulgi usum
insultantes domino mouebant caput suum, sicut qui iustis insultare
20 desiderant, si forte eos uiderint in hoc saeculo fatigari, mouent

caput.
61. Quae commotio capitis gemmum intellectum habet. repre-
hensibiles enim uidentur secundum scripturae auctoritatem qui
mouent caput, cum dicat et Matthaeu?: qui transiebant
25 blasphemabant do m.4 num lesum mouentes ca
pita sua, et Marcus: qui praeteribant blasphe
mabant eum mouentes capita sua. transeuntes
autem quod reprehensibiles aestimentur, docet hie ipse propheta r

4 cf. Rom. 2, 15 13 cf. Act. 3, 15 15 cf. Matth. 27, 39 24 *Matth,

27, 39 26 *Marc. 15, 29

3 tipus (typus Fa) igitur &a 4 sunt F maiorum B tipus DE

5 quaedam] que etiam sit] si Bm2 9 parabolam receperunt am. ct
qui] quia BC 10 omnia a omnem aegritudinem et inaequalitatem ft et in
mg.a ll mom.AmlBrnl parabola .4. 13enimnonom.FmI 15nam]nanA
17 hoc non F significant Cmlfr 18 misteria CD 24 matheus ACp
transebant Cml transibant Cm2ftav, cf. p. 240, 28 25 capita sua mouentes C
26 marchus CF blasphemabant 27 sua om. ABmlfiav
 304 ExpUnatio

qui dicit de uinea Sabaoth: etuindemiant earn omnes

2transeuntes uiam. denique et qui sequitur uersus hoc
signa-t: d euas t a ui t earn aper de silua et sin
gular sfer us depastus est earn, et in posterioribus
i

ait: et non dixernnt transeuntes uiam: bene-i

d i c t i do m i n
s u p e r u o s, eo quod, qui transit et non
i

stat in domini, non dat benedictionem. ita ergo ludaei

atriis

mouebant caput super dominum lesum, ut praeterirent qui firmum

solidumque uestigium fidei habere non poterant. mouebant autem
caput suum, quorum caput Christus esse debuerat, quern non 10
s debuit demouere et deturbare perfidia ludaeorum. sed quia non
passi sunt membra se esse Christi, ideo caput eorum non fuit
Christus. non erat etiam lex caput eorum, quia expoliabantur et

lege a populo nationum. non fuit his caput uer bum dei, quia ami-
serant prophetas et apostolos non habebant. hoc de reprehensibili is
commotione capitis dictum sit. est tamen et laudabilis capitis
commotio, reprehensibilis ludaeis, laudabilis populo nationum.
4 quid est enim caput nisi in quo sensus sunt ? o c u 1 i enim s a-
pientis in capite eius, quos moueri oportel oculos, id
est mentis tuae sensus, ne aliquo torpore pigreseant. moue ergo pru- ao
dentiam tuam, moue sapientiam, moue cogitationes tuas cae-
lestium conlatione sermonum et propheticorum disputatione uer-
borum, ita ut non pecces in testamento dei, sed fides firma sit.
sunt enim haeretici qui mouent sensus suos, ut perfidiam tamen,
non fidem excitent. 25
62. Sed iam expressius de ipsa capitis commotione, quae in
similitudinem populi est posita, dicendum est. quis est caput po-
pulorum nisi Christus ? caput enim mulieris uir, caput uiri Christus,
sed et lex caput intellegibilis mulieris. denique sub lege tamquam
sub uiro est populus ludaeorum, quia lex VO/MX; dicitur Graece et so
ideo synagoga vdpty quasi ma^culo copulata est, sed legi coiporali,

1 *Ps. 79, 13 3 *Ps. 79, 14 5 *Ps. 127, 8 7 cf. Ps. 121, 2

18 *Eccle. 2, 14 23 ct. Ps. 43, 18 28 cf. ICor. 11, 3

9 fidei uestigium &av 11 dimouere pav 13 exspoliabantur Ev et]

ex C 14 hiis E qui BCml 16 sit] est Cm2, om. BCmlp 19 ocultis D
oculos (cdi. o in ros.) E occultis F 30 31 nomos et nomo codd.
. 31 sina-
 psalmi 43, 6162 305

non hoc est ritui legis ludaico, cuius uinculis inligata est
spiritali,

legit imi nesciens sacramenta coniugii. si autem mortua fuerit lex, 2

hoc est legis interpretatio corporalis, tune plebs quasi mortuo

coniuge prior e legitime nubet secundo uiro qui ex mortuis resurrexit.
5 est etiam caput mulieris huius euangelium. unde quidam mystice
interpretati mortificato ritu ludaico tamquam fratri defuncti euan-
gelio mulierem earn nubere ex lege uoluerunt, quia lex annuntia-
uerit euangelium. ideo prior lex uir, postea secundi uiri nuptiae,
hoc sacramenta sunt; duo enim quasi coniugia duo
est euangelii
10 sunt testamenta. unum coniugium uetus est tesi amentum, quod
morte uiri prioris solutum est. et ideo mulier ilia, cui lex mortua s

est, recte secundum coniugium conuenit, hoc est testamentum

nouum. sic duobus fratribus una coniungitur, cui superiors peccata
moriuntur, meliora postea sacramenta renouantur. hoc nobis
15 apostolus euidenter exposuit dicens: quoniam quae sub
uiro est mulier uiuente uiro ligata est legi^
hoc est uiri sui legi, ut ei debeat castitatem. si autem mor-4
tuus fuerit uir, soluta est a lege uiri, id est ut
cui uelit nubat, dummodo mortuo uiro nubat, quia u i u ouiro
souocabitur, inquit, adultera, si iuncta fuerit
aAt eri uiro; si autem mortuus fuerit uir eius,
lib-erata est a legeuiri, ita ut non sit adul
tera, si fuerit cumalio uiro. hoc sacramentum etiam *

ad Christum et ecclesiam pertinere etiam alibi demonstrauit, quia

25 magnum est sacramentum. hie quoque non praetermisit dicens:
itaque, fratres mei, et uos mortif ica ti estis
legi per corpus Christi, ut sitis alterius qui
ex mortuis resurrexit. quomodo mortificatus es legi
nisi ut tibi legis umbra moriatur cum accedis ad sacramenta
so caelestia? nee enim aliter debes accedere ad euangelium nisi so-

4 cf. Rom. 7, 4 5 unde etc.] cf.

Expos, ps. 118, tractat. 15, cap. 8
15 *Rom. 7, 2 19 *Rom. 7, 3 23 cf. Eph. 5, 32 26 Rom. 7, 4

1 ritu Cml iudeico Bml aliigata a 2 legitimi} legum B con-

iugis p 3 plebs] lex Bfr 5 niistice DF 6 iudeico B fratre DF de-

functo 11 mulieri illi F 12 pr. est am. ft recte] add. in av no-
imm testamentum ,# 18 id] ut 19 uellet A mortuo uiro om. ABmlfra,
pro glosscmate habet Engelbrecht quia uiuo] qui uiuente F uiuo om. D
20 inquitv adultera uocabitur $av 24 et] add. ad $ 28 est B
LX1V. Ambros. paw 6. Pe t s c h e n i
?. 20
 306 Explanatio

6 lutus interpretations corporalis impediments, alioquin adul-

terium est ueris falsa miscere, pudicitia autem spiritalis, si anima
tua exuta omnibus impediments deuiae cognitionis sine ruga
accedat ad dei uerbum. ergo sicut ecclesiae caput Christus, ita
et synagogae caput lex, hoc est his qui sub lege sunt, propter quos 5

apostolus fecit se esse lege, sub lege cum sub

esset, ut eos qui non
sub lege sunt lucri faceret. et iterum doctor gentium factus est
quasi esset ipse sine lege, ut eos qui erant sine lege adquireret
Christo. pulchre autem ait, quod sine lege dei non ^3sset et in lege
Christi maneret. 10

63. Lex autem synagogae caput non a principio, quia Christus

erat caput ueteris synagogae quam Moyses fundauit et condidit.
denique audi dicentem, quia uerbo domini fundata est fide, :

inquit, Moyses grand is factus negauit se esse

Pharaonis regis nepotem; maluit enim af-i5
flictis compati quam temp or ali bus delectari
maioresque diuitias aestimauit et praetulit
thesaruris Aegypti imp roperium Christi; asp i-

ciebat enim mercedem r epr omis si onum dei,

2 quae est resurrectionis gratia, sed ubi propter perfidiam ludaeorum 20
mortuum est infidelibus dei uerbum et excidit pectoribus ludaeorum,
legis spiritalis intellectus occubuit et nupsit synagoga ritui corporali

pbseruationique perfidiae. sed non fuit ilia sobrietas spirit alium

nuptiarum, sed adulterium castitatis. ideo synagoga libera esse non
potuit,quae male nupserat, non crediderat resurrection em Christi 25
3 futuram. unde bene ei nupsit ecclesia, cui secundum sacram dis-
pensationem secundum carnem mortuus Christus, ut ilia ludaea
anima, quae ante fuerat ligata peccato, per mortem Christi absol-
ueretur uinculo delictomm. non nubit ergo mulier alteri uiro nisi
mortuus fuerit uir suus, hoc est nisi a uinculo legitimi amoris fuerit 30
absoluta; si autem mortuus uir eius fuerit, liberata est.

5 cf. I Cor. 9,:21 13.*Hebr. 11, 2426

5 sinagogae A (passim per i) iis av 8 ipsi B 10 pernianeret BCv
15 farahonis (h s.l)A farao BCml faraho Cm2 afflictus Fml 19 repro-
missionis DP 21 uerbura dei Fml et excidit or*. peccatoribus A
25 nupserat] add. et pav crediderat] add. in BP 27 mortuus] add. est
BCfiav 30 legittimi P amortis Cml
 p salmi 43, 6265 307

64. Sane tenebatur ex lege, ut fratri proprii coniugis copula :

retur, si semen nullum maritus eidem reliquisset. quod uinculum
magis nectebat interpretatio litterae quam gratia spiritalis. de-
nique habebat in uoluntate frater defuncti, ut, si nollet, non acci-
peret fratris uxorem ad semen defuncti resuscitandum. unde
calciamentum suum soluere iubebatur, ut esset a nexu copulae eius
exutus quam a sui gratia ostendisset alienam. sic enim scriptum 2

est, quia boluebat calciamentum suum et dabat

proximo suo dicens: hoc erit in testimonium

join Israel, et dicebat propinquus: accipe et
adquire tibi tu. et soluebat calciamentum
suum. dicebant etiam adstantes: det dominus
uxorem quae intrat in domum tuam, sicut
Rachel et sicut Lia quae a edif cau erun t i

loutraeque domum Israel et fecerunt uirtutem

in Ephratha. sed hoc ex litterae interpretatione ludaeum 3

ligabat ;
ceterum figura
erat, quod Christus uenturus esset in terras,

qui semen defuncti populi resuscitaret merito fratris, quia dictum

est: narrabo nomen tuum fratribus me is, et:
20 quorum patres, et ex quibus Christus secun-
d u m c a r n e m, uel quia euangelium defunctae legis reparationem

operaretur in posteris, ul semen, quod lex non reliquerat, euangelii

tenor resuscitaret.
65. Non mirum
ergo si caput suum praua interpretatione
25 mouerunt, ut ipsi a se deturbarent sapientiam, suae salutis auctorem
aut certe mouendo caput suum causa fierent commotionis capitis
non paucis, sed populis. commotio haec capitis facta est, quando-
quidem in omnem
terram exiuil sonus eorum,

1 sqq.] cf. Deut. 25, 5sqq. 8 *Ruth 4, 78 . 11 19 Ps. 21, 23

20 Rom. 9, 5 . 28 Ps. 18, 5

1 fratris B coniugi Bm2Cml 2 nullus B ei @av an ei dereli-

quisset? 3 tenebat F 7 offendisset jta 8 soluebat] add. tiir &av, ras. in B
11 tu om. A soluit Bp 12 det] add. tibi pav 13 intret BCpa in cm. v
16 efrata A efratha B effratha CE effrata DF(a) iudei agebant et in my. a

17 esset uenturus 18 marito $ 22 relinquerat Fml 24 capud D

25 mouerunt (runt in ras. m2) B a] ad F 26 fieret codd. av, correxi ca
pitisom. F

20*
 308 Explanatio

ut fieret omnis terra domini et regnum domini esset in nationibus.

unde et in posterioribus dicit : dominus regnauit, ira-
scantur populi; qui sedes super Cherubim,
2moueatur terra, quod pulchre Aquilas interpretatus est,
ut juerdoTaoiv diceret, hoc est transmutationem quae est de loco 5

ad locum, de ludaea ad populos nationum. quod ex ea lectione

quae in euangelio est liquido poterit manifestari, quemadmodum
lex mota sit, cathedram Moysi
dicente scriptura super :

sederunt scribae et Pharisaei. omnia ergo

quae dicirnt uobis seruate et facite, secundum 10

opera eorum nolite facere; quae enim dicunt

non faciunt. alligant autem on era grauia et
imponunt super umeros hominum, ipsi autem
digito suo nolunt ea mouere. omnia autem
faciunt ut uideantur ab hominibus. 15

66. Quid est sederunt scribae

quia ,
nisi littera scribitur?
unde et yQa^arelt; Graece dicuntur scribae, litterae sequentes in-

terpretationem, non spiritus intellectum; littera autem occidit.

litteram ergo Occident em sequentes et ipsa appellation e resonantes
scribae et Pharisaei sunt, hoc est qui a ueritatis unitate diuisi sunt; 20

phares enim interpretatur diuisio diuidunt autem Pharisaei .

hoc genere uerba ut resonent et in ipsa meditentur, spiritalis

legis,
2 autem mysteria legis et sacramenta non uideant. nam si lex spiri
talis est, utique praecepta legis sunt spiritalia et opera eius spiri-

talia sunt. dicentes ergo quae Moyses scripsit onera grauia ligant 25

2 *Ps. 98, 1 4 Aquifas Ps. 43, 15 8 *Matth. 23, 25 18 cf. II Cor.

3, 6 23 cf. Rom. 7, 14

3 cherubin ACDF 4 aquila ABm2Cp(av} 5 (jLeTdoiaatv Engel-

brecht alesannikm(-yn E) codd. dAdAay^a ( !) av iievaMolGHHv coni, Ihm ut uid.
x<paA?)g xfvqoiv uel dAAowaotv coni. Maurini dAAay/tta
coni. b jU/erdAAaijty ipsc

conicio alt. est om. Fa 6 ea lectione] elect! one DE 8 moisi A Moysis v

13 supra B humeros ABm2C^av 17 yQafjifJiaTug av spaala/////teis A spaa-
lalateis eel. greg3 D
19 ergo] autem ft ipsam appellationem p 20 et
om. v Pharisaei] add. autein v 21 fares BC interpretatur om. Bmlpa
diuisio] add. dicitur pa 22 ut om. Ba, post ganere tr. & spiritales B
23 misteria AF 25 docentes ftav
 psalmi 48, 65-68 309

corporalibus legis grauia sunt enim quae contraria iugo Christ!

sunt et per doctrinam suam deuiam grauia onera imponunt au-
ribus audientium, quae ipsi ne tantum quidem uolunt mouere, ut
a corporalibus legis ad spiritalia scriptutae uerba commoueant.
5 sicenim intellegendum, quia digito suo nolunt mouere ilia, hoc
estnee ex -guo puncto atque momento transferunt se ad intellegen-
tiam spiritalem. est et illud, quia scriptum est q u o d s i ins :

digito dei ego eicio daemonia. quid sit digitus, in-

terpretatur ipsa scriptura, quae dicit in alio libro euangelii :

qu o d s i

ioi-n spiritu dei ego eicio daemonia. digitus ergo dei

spiritus dei est; deus enim spiritus est et nihil habet in sua sub-
stantia corporate, sed totus est spiritus. in spiritu ergo dei eicit
daemonium qui in digito dei eicit. unde et sanctus Dauid ait:
quoniam uidebo caelos tuos, opera digitorum
15 t uo r u m, hoc est: spiritus tui opera sunt caeli, sicut et scriptum
est:uerbo domini caeli firmati sunt et spiritu
oris eius omnis uirtus eorum.
Ut ergo concludamus disputationem, scribae et Pharisaei
67.
nihilad interiorem hominem referunt, .qui, ut ipse est ad imaginem
20 dei et similitudinem factus, ita in his, quae cogitat et quae medi-
tatur, debet magisquae spiritalia sunt quam quae carnalia cogitare.
totum ergo ad ilium exteriorem, ad ilium terrenum hominem referre
contendunt et ideo omnia eorum talia sunt, ut uideantur ab homi-
nibus, non ut placeant patri in abscondito uidet; timent enim
<jui

25 sua opera reuelare.

68. Haec
est ergo commotio capitis quae facta est in populis

Aquilas et Symmachus dixerunt: in gentibus; omnes

uel, sicut
enim gentes mouerunt caput suum, ut legem spiritaliter inter-
pretarentur. nemo secundum litteram legis se putet esse saluandum,

7*Luc. 11, 20 9 "Matth. 12, 28 11 cf. loh. 4, 24 1 4 Ps. 8, 4

16 Ps. 32, 6 24 cf. Matth. 6, 4 27 Aquilas et Syramachus Ps. 43, 15

2 deuiam am. <9

3 audientum quae et B tantalum D tantulum E
tantillum F 5 intellegendum] add. est Bm2Cv 1 spiritalem] add.- hinc pv

qwa,]q\iodBpav;cf.p.294,26 12ddow.Z)roJ 13 in om. BCmlfi 14 tuos cm.

BO 19 qui ut] quia Bm2 est post factus Ir. av, om. E 20 ita] itaque BE
ita et DF hiis DE quae in his A 21 carnalia] add. sunt 23 eorum]
add. opera BCav 27 aquila ABm2Cp(av) simmachus A
 310 Explanatio

quia littera legis maledictum habet, spiritus benedictionem affert.

nemo ex operibtis legis iustificari potest, quia sub maledicto sunt
2 omnes qui sub littera sunt. fugiant ergo omnes maledictum legis
et confugiant ad benedictionis gratiam, ut benedictionem habeant
in caelestibus in Christo lesu, qui mortuus est pro nobis, ut fides 5

transiret ad gentes, qui, etsi uir fuit ante synagogae, nee ipsam
deseruit et nos redemit. illam enim non deseruit, ut reliquiae
3 saluae fierent, nos redemit eligendo populos nationum. haec ergo
electio gentium salus ludaeis; reliquiae enim non per opera sua,
sed per electionem gratiae saluae factae sunt. gratia est ergo 10
Christi, quae et nos redemit et reliquias uiuificauit. commotio
autem capitis facta est gentibus, sed ex hac commotione non me-
dioeris mutationis ludaei gratiam pertulerunt, quorum reliquiae
saluae factae sunt.
69. Sequitur:tot a die uer e cundia mea contra me 15

est et con fusio uultus mei op emit me. quid est

quod interdum ex persona unius, interdum ex persona plurimorum
psalmus hie dicitur? namque a principio a pluribus coepit, ut
est: deus, auribus nostris audiuimus et cetera

quae secuntur; deinde ait: tu es ipse rex meus et deus 20

m e u s, iterum in te inimicos nostros uentila-
:

bi m
u s et postea: non in arcu meo sperabo et: in
deo laudabimurtota die et: tota dieuerecun-
2 d a mea contra me est. quid sibi uult ista mutatio, quae
i

frequenter in psalmis repetitur, sicut et in centesimo octauo psalmo 25

ait:deus, laudem meamne tacueris, quia os pec-
catoris et os dolosi super me apertum est?
hoc de uno sequitur de pluribus locuti sunt aduersum
;
:

me lingua dolosa, et odium pro dilectione

2cf. Gal. 3, 10 4cf. Eph. 1, 3 7 cf. Rom. 9, 27 8 cf. Rom. 11, 5

15*Ps. 43, 16 19 Ps. 43, 2 20 Ps. 43, 5 21 Ps. 43, 6 22 Ps. 43, 7
Ps. 43, 9 23 Ps. 43, 16 26 Ps. 108, 2 28 Ps. 108, 2 5
.

fugiunt el 4 confugiunt Bp 4 benedictionis] benedictionem Bml

inagogae A 13 gratiam ludaei av

i 12 est] add. in Bpav 18 nam(om.

que) a 18 nostris om. AC 20 seqimntur av rex ipse 21 meus om. /*

uentilauimus ABCmJ 22 non] add. enim pav 24 mea om. Dml 25 re-

peritur Bm2C sic Cm2 28 loqunti Ba loquti C 29 et] add. posuerunt Cv

 psalmi 43, 68-70 311

m e a. deinde de uno constitue super eum peccato-

:

r em. quod uidetur in centesimo octauo psalmo aliud ad populum 3

ludaeorum referri, aliud ad ludam proditorem; quando pluraliter

dicta, ad populum, quando singulariter, ad ludam. hie quoque
5 possumus dicere, quando pluraliter dicta, ad sanctos, quando
singulariter, ad dominum nostrum lesum Christum referri, quia
aestimari potest et pro pluribus in propheta locutas et ipse pro
se, etideo dixerit : uerecundia mea
contra est, me
quae dicitur IvrQonij. evrgon^ autem
quando uerecundiam est, 4

10 uult aliquis incutere alicui, ut inflectat propositum suum, sicut

est: descendat nunc de cruce et credimus e i.
confidit in deo, liberet nunc eum. pulchre autem
ait tota die qu*a incarnatio domini nostri lesu Christi lucem
,

attulit mundo. dies itaque incarnationis est, de quo idem dicit do-
15 minus: ambulate dum lucem habetis et: Abra
ham diem meum uidit. ergo haec uerecundia habet in se
confusionem, unde et Symmachus: tot a die, inquit, co n-
fusio mea contra me est. quae autem confusio Christi 5

nisi crux, quod nudus pependit in ea? et bene tota die quia ex ,

20 quo affixus est cruci usque in horam nonam tenebrae factae sunt
et post horam nonam lux refulsit usque in uesperum. hie dies ex
tribus primus, potest tamen et chorus sanctorum p!araliter de
se et singulariter loqui. chorus enim quasi singularem personam

habet, sed numerus plurimorum est, fcicut illud est: populus hie
25 labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me.
70. Quae autem est confusio quae operuit dominum lesum,
cum con^isionem peccata faciant ipsa sunt enim quae operiunt

1 Ps. 108, 6 8 Ps. 43, 16 11 *Matth. 27, 4243 15 loh 12, 35

*Ioh. 8, 56 17 Symmachus Ps. 43, 16 19 cf. Matth. 27,45 24 *Esai.
29, 13 27 cf. Ps. 72, 6

3 ad iudam aliud ft 5 dicta om. BCft sanctos 6 ad om. BCft 6 re-

ferre Bft 1 pluralibus BDF 8 et om. B 9 entrotisien

Bml alt. pro] per
Entrotisi A ENTPOLLEIENENPOTICI BC ENT(IE) WITEeH
(N E}
POITIC ft 10 quis av, cm. ut om. BCml inflectere B 12 pulcre E
autem om. v 13 nostri cm. ft 14 est om. Bmlft de dominus om.
ABmlfta 15 hp.braam A habraham B 17 si umachus A symmacus D
19 in ea om. ft et om. a 21 refulxit A
 312 Explanatio

peccatorem ,
hie autem peccatum non fecerit? sed quemad-
modum est confusio adducens peccatum, ita est
confusio quae peccatum abolet, ut. confusio crucis domini nostri
lesu Christi, per quam peccata mundantur. est etiam omnis con
fusio bcna,quam pro Christi nomine subeas, et admodum gloriosa, 5

siuerbi gratia in persccutione lex sit, ut uerberetur christianus,

ut dignitatem amittat, ut careat priuilegio, ut in uincla ducatur.
2 haec utique confusio, etsi priuilegium non habet, habet gloriam
piae confessionis. est autem et ChrLti confusio, sicut ipse ait:

qui me confusus fuerit coram hominibus, con- 10

fun dam et ego eum coram patre meo qui est
in Gaelic "bona
ergo confusio; plerisque tamen huiusmodi con
fusio Christi amara est, hoc est non credentibus, iocunda creden-
tibus.
71. Siue ergo uelis confusionem Christi intellegere in crucem 15

eius, quae ludaeis uidebatur esse confusio, qui insultabant ei,

quasi erubesceret Christus in eo opere in quo publicam opera-
batur salutem, siue etiam hanc confusionem, quae ingeri uidebatur
a u o c e exprobrantis ei obloquentis, a facie
in i mid et erubescebat enim sic lapsum
per sequent is. 20
esse electum populum suum
confundebatur in eos apud patrem,
et

quorum finis aduenerat. praesens enim erat filio pater, a quo

numquam potest filius separari, et ideo audiebat dicentem ludaeis:
ecce relinquetur uobis domusuestra desert a.

72. Sunt autem etiam qui in confusione sua gloriantur, sicut 25

i lli de quibus dicit apostolus, quia gloria eorum in con
fusione ipsorum. quibus contraria est glcria Christi, qui
crucem suscepit nee confusionem refugit, quam nos quoque minime
timere debemus ncc formidine aut fastidio declinare, ne peccatum

2 Eccli. 4, 21 (25) 10 *Matth. 10, 33 19 Ps. 43, 17 24 Matth.

23, 38 26 *Phil. 3, 19 29 cf. Eccli. 4, 21 (25)

1 Ldt a 5 et] add. si Bp 6 si] sit persecutions] add. nee B

1 uincula Bav 11 in coelis est fiav 12 confusio ergo Fml 15 intellige av
in cm. a 17 Christus om. a publican! D 18 quam geri Bp 21 con-
fundebat @a in] per B, om. pa confundebatur in eos in mg. a aput DFml
23 ideo] add. pater v ludaeis] add, patrem BCml pater Cm2@a 25 qui
etiam av
 p sal mi 43, 7073 313

supra nos adducat quae potest adducere gratiam uitae. est enim
et confusionis gloria, ut si in multos gentiles incidas uel philosophos
et illi tibi obiciant crucem Christi et uerbo respondere non possiy
nee quisqupm audiat salutaria uerba ^eferentem. est confusio, sed >

5 a uoce exprobrantis et obloquentis, a facie

inimici et persequentis. et ideo noli respondere
insipienti ad insipientiam eius; esto sicut nomo
mutus et tacens ot
quasi non audiens uerba insultantium et oblo-
quentium, non quo respondere non queas, sed quo respondere non
10 debeas. omni enim rei tempus, tempus tacendi et tempus loquendi.
tacendum est, quando paratum non inuenis auditorem, loquendum
est, quando dominus linguam eruditionis indulget, ut sermo tuus

operetur in affectibus audientium. quomodo autem te audiat, *

qui ideo tibi obloquitur, eo quod salubrem tuum nolit audire ser-
15 monem, aut quomodo tibi adquiescat, qui persecutor est et uelil
te sibi uindicare aut, ut Aquilas dixit uel Symmachus, ut ulciscatur
et puniat in te, quod Christi hereditas ad gentes uideatur esse trans-
fusa? longe itaque ista confusio a confusione et obprobrio pec-
catoris. istius enim conscientia inluminatur, qui oblitus non est
20 dei sui, illoium confunditu^, quorum ingenium caligat atque per-
turbat recordatio delictorum.
73. Et ideo bene sibi conscii dicunt: haec omni a u ene-
runt super nos obliti non s umus te et inique
et
non e g imu s in t e s t am ent o t uo; et non recessit
25 retro cor nostrum et declinasti s emit as no sir as
de ui a tua. uidetur uersiculus ultimus non concordare super i-
oribus. nani quomodo declinarunt hi, quibus diuinitatis nulla ob-
repsit obliuio nee alicuius iniquitatis conscieatia nee ulla desidia?
sed si consideres, quia Justus uix saluus fit, intellegis profecto et 2

5 Ps. 43, 17 6 *Prou. 26, 4 7 cf. Ps. 37, 14 10 cf. Eccle. 3, 7

12 cf. Esai. 50,4 16 Aquilas uel Symmachus Ps. 43, 17 22 *Ps. 43, 1819
2 incidas gentiles p phylosophos BCE 4 salutaria quisquam audiat
fiav 5 facie] uoce p 7 in^ipi nti] in insipientia $ 8 non om. BC 9 ne-

queas @av 10 enim et tempus om. 8 loqurnti /I 12 lingue /?

16 ui ndicare Bm2C^a aut] uel , om. BCml aquila ABm2Cm2p(av) sy-

machus A 22 conscii sibi BC consii A 26 concordari DF 27 hii /?
ii av 29 fit] sit p
 314 Explanatio

ipsius nonnumquam titubare uestigia et auctorem declinationis

eorum deum uideri, quia ipse quoque patitur iustos saepe tem-
ptari, quo magis probentur temptationibus eruditi. quis autem est
tarn fortis, ut nequaquam in temptatione moueatur, nisi dominus
3 ei adiutor adsistat? denique conturbatus est et ipse propheta 5

Dauid, quia dixit in sua abundantia: non in mouebor

a e t e r n u m. aut quis est ille, quern locus afflictationis et terrae
corruptela non moueat, cum diuina sententia neminem exceperit qui
sit ab exercitio et a fatigatione terrae huius immunis, cui dictum

est: maledicta terra in omnibus operi bus tuis? 10

4 s p na
i s, ijlquit, e t t r i bu1o s g e r m i nab i t.
denique
ipse Paulus, dominicae uas electionis, a maledictione ueteris senten-
tiae abscilutus domini lesu passione tamen eaptiuum se duci in

lege peccati uehementissime deplorauit nee quemquam nisi

Christum a quo liberaretur inuenit, cum eum lex sui corporis et is
umbra mortis urgeret:
74. Diximus sensum. sed expressius, qui locus sit afflictationis,
considerare nos conuenit, utrum hie mundus, qui in maligno positus
est, an uero caro nostra, in qua anima nostra humiliatur, dum in
istius carnisdescendit societatem, an aduersa, quibus exercemur 20
in hoc corpore constitiiti, in quo ingemescimus grauati, quod no-
2 lumus spoliari, sed superuestiri. grauis enim labor est, dum ex-
pectamus, ut absorbeatur mortaie a uita hoc quo nos expoliare
debemus; miiiore enim labore expoliatur quam absorbetur. et
uide, ne ea diuersitas sit expoliantis se et expectantis, ut absor- 25
beatur a uita: expoliat gratia, absorbet paenitentia; expoliatsub-
3 limitas mentis, absorbet dih gentia. quomodo autem dubites,

cf. Ps. 29, 8 6 Ps. 29, 7 7 cf. Ps. 43, 20 10 *Gen. 3, 1718
12 cf. Act. 9, 15 13 cf. Rom. 7, 2324 16 . 17 cf. Ps. 43, 20 18 cf.

I loh. 5, 19 21 sqq.] cf. II Cor. 5, 4

3 erudiri Bml est autem v 4 neque quaquam Bml 5 adiutor ei

pav ipse] in se Bp propheta om.Bv 6 habundantia AC 7 quern om.

Bml afflictionis DF 13 iesu domini Bp 14 legcm Cm2f}av 16 ur-

gueret Am2 17 quis /? afflictionis ft 18 hoc Cml 21 ingemiscimus

ACpav 22 exspectamus Ev 23 hoc a uita Bm2Cpav quo] qui BC (*. scr.

^
uel o) 24 exspoliatur Ev absorbitur Bml 25 aduersitas Aav ex-

spectantis Ev 26 exspoliat bis Ev 27 mentis om. B absorbeat BCml

dubitas F
 p salmi 43, 7376 315

quod afflictationis hie locus sit, quando corpus est mortis, in quo
operit nos etiamumbra mortis ? et ideo ad lucernam illam semper
debemus intendere, quae est uerbum dei, ut sciamus, quemadmodum
nostri animi semitas dirigamus et uestigia mentis interna, ut lux
5 animorum soluat tenebras corporales.

75. Pulchre autem et Aquilae interpretatio, quemadmodum

intellegere debeamus locum afflictationis, expressit dicendo: quo-
niam humiliasti nos in loco sirenum, ut non
caro in uitio sit siue natura, sed ea quae carnem corruptibilem
10 esse fecerunt. denique sirenas, quarum secundo et tertio mentionem
fecit scriptura diuina, quasdam puellas gentilis tradidit historia,
quae uocis
propriae suauitate canendo inlecebris prouocabant
audiendi studio nauigantes ad litus admouere nauigium; eosque,
cum gratiam uocis secuntur, scopuloso in loco incidisse naufragium
15 uetus historia posteris tradidit. earum autem interpretatio haec
est:uoluptas uocis et quaedam adulatio. ita ergo saeculi uoluptas
nos quadamcarnali adulatione delectat, ut decipiat. ut ergo illic
non litus in uitio erat, sed canora dulcedo, quae faciebat asperi-
tatem litoris non caueri, ita non caro in uitio, sed ea quibus caro
20 ista sollicitatur et fluctuat. denique mare, cum tempestas desit,

quietum est, si procella saeuiat, periculosum.

76. Et Septuaginta uirorum uidetur cum his sententia con-

uenhe, cum dicunt

[quia scriptum est]: quoniam humi
liasti nos. cuius interpretations testimonia de scripturis nobis
25 sunt arcessenda diuinis. ait enim in Deuteronomio si e x i e r i s, :

1 cf. Ps. 43, 20 2 cf. Luc. 1,79 7 Aquilas Ps. 43 20 10 cf. Mich. 1, 8.

Esai. 13, 21 23 Ps. 43, 20 25 *Deut. 21, 1011

1 mentis Dml in] tanu n F 3 uerbum dei est v 4 intei nae BCmlFa
Getotw. a 8 syrenum Am2 smn&rum Bm2Cv 9 siue] sui BCmlpa 10 sy-
rcnas Am2C 11 quasdam] add. fuisse av gentiles Cml tradit Fm2a

hystori?. BDE ystoria C 12 propriae om. a can n-loque BCf$ canendi av

illeccbra? #
4 prouocabant post nauigium tr. a?> 13 audiendique av stu

dio] add. illectcs av littus CmlEav ammouere BCp nauigia av

easque Bm2C 14 gratia B sequen ntur av in^idisse cm. av naufra-

gium] add. facere solitos av 15 uetustas ftav hystoria C, otn. Bpav

18 littus Cmlflav 19 littoris pav ea] add. in DF 20 cum] si flav
23 quia est dekui 24 sunt nobis v 25 acresitn-ia F in om. a deu-
teronomium aa
 316 Explanatio

inquit,in pugnam aduersus inimicos tuos et

tradiderit tibi e o s dominus deus tuus in ma-
nus tuas et depraedatus fueris spolia eorum
et uideris in ea depraedatione mulierem
bo n am specie et cohabitaueris cum ea, et infra: 5

si nolueris earn postea, dimittes earn liberam,

2 quia humiliasti earn, uides ergo, quoniam-non natura
sui earn, is, qui ei integritatem pudoris eripuit, humiliasse
sed
perhibetur. humilitas ergo operis est, per quod caro ista peccati
corpus effecta est et locus afflictationis. iterum ab bi: si d e- 10

sponsata fuerit uirgo uiro et inueniens earn

homo in ciuitate dormierit cum ea, educentur
am b o a d portam ciuitatis suae et lapida-
buntur et morietur iuuencula, quia non ex-
clamauit in ciuitate nee inuocauit hominem 15

qui subueniret, et uir, inquit, quia humiliauit

mulierem proximi sui. et hie eadem est huius causa
3 sermonis, ut a corruptore humiliata dicatur. tertium quoque habes
de hac re testimonium et plura, si quaeras, tamen de eodem libro
audi:siquis inuenerit u r g n e n\ quae non sit i i 20

desponsata et uim faciens ei dormierit cum

ea et inuentus fuerit, dabit qui dormiuit cum
ea patri iu uen culae quinquagint a denarios
et erit uxor eius, quia humiliauit earn; nee
poterit dimittere earn per omne tempus, pro- 25

pter quod humiliauit earn, ipse sermo repetitus est,

ut intellegas, quia non condicio carnis uideatur nos humiliare, sed
culpa.
77.Nee tamen negare possumus, quod multis humilietur et
caro, loco ipso, inlecebris ipsis, fragilitate
quoque qua patuit errori. so

quae licet non a mediocri aduersario serpente decepta sit, habebat

6 *Deut. 21, 14 9 cf. Rom. 6, 6 10 *Deut. 22, 2324 20 *Deut.

22, 2829
5 bona p coabitaueris B 8 is qui] qui* is D 10 affliciicnis^ uirgo
desponsata fuerit v 12 ciuitatem A 16 qui a qui humiliauit inquit BCp
19 et] add. si Cml 22 dormierit pv 27 ccnditio codd. av uidetur Bm2
29 possum BF 30 qua] quia B$ patuet Bml 31 quae om. BCmlpa
licet] add. cnim a sit] sic p
 p sal mi 48, 7678 317

tamen sui non mediocrem gratiam, antequam peccatum inreperet:

in conspectu erat dei Adam, in paradise uigebat, caelesti gratia
refulgebat, loquebatur cum deo. num eum humiliatum ante legisti
nisi posteaquam praeuaricatio eum humiliauit sua ? cuius uitii here- 2

5 ditatem ad nos utique transmisit, ut in hoc corpore constituti no-

limus peregrinari de corpore et adesse deo. et ideo humiliamus ani-
mam nostram, quae se ad deum gestit attollere ; sed corrupt i-
bile corpus grauat animam terrenaque habitacula
praeponderant, ut mens deuota deo frequenter inclinetur nee se
10 subicere deo possit, quoniam subiectionem sui sapientia carnis

ignorat, quae nostrum inuoluit affectum.

78. Dicentes haec de nobis quid de came domini nostri lesu
Christi dicimus? qui utique suscepit carnis istius ueritatem et
ideo semet ipsum humiliauit usque ad mortem,
15 mortem aatem crucis. diligenter adtende et considera
singula.uide quia uolens suscepit hanc formam corporis nostri
et tuae obsequia seruitutis, in similitudinem hominum factus,
non in similitudinem carnis, sed in similitudinem hominum
peccatorum; omnis enim homo sub peccato. species ideo et
zoinuentus uthomo--ut scriptum est de eo e t h o m o :

est, et quis cognoscet eum? homo secundum carnem,

sed ultra hominem secundum operationem u t homo, in- ,

quit, humiliauit semet ipsum, quia ad eos deus uenit

qui humiliati fuerant liberandos. ipse se ergo humiliauit propter

25 nos. non ergo corpus corpus mortis, siquidem corpus est uitae,
illius

nee caro illius umbra mortis, siquidem fulgor est gloriae, nee in
quo locus afflictationis, siquidem in illo corpore omnibus gratia con-

5 cf. II Cor. 5, 8 7 *Sap. 9, 15 10 cf. Rom. 8, 7 14 *Phil. 2, 8

17 cf. Phil. 2, 7 18 cf. Rom. 8, 3 19 cf. Gal. 3, 22 *Phil. 2,7 20 *Hier.

17, 9 22 Phil. 2, 78 26 cf. Hebr. 1, 3

2 celc stis F 3 domino ex dominum B

numquid BCftav 5 usque
ftav 7 corruptibile] add. hoc ftav 8 corpus om. ft 9 inclinetur] add ad
saeculum pav ;at cf. Expos, ps. 118, fractal. 7, cap. 10 extr. 12 dicens BCml
dices Cm2 nostri om. ft 13 dicemus fiav 17 obsequentia F simili-

tudine BC 20 ut homo] est homo A est ut homo BC alt. ut om.

21 est] add. enim BC cognoscit BC 24 ergo se Dm2F 27 quo] eo ,

afflictionis Dml, add. est Bm2

 318 Explanatio

3 solationis. humiliauit se, ut disceres quid sit humilitas. denique audi

dicentem : discite a me, quia mitissumethu-
m i 1 i s c o r d e. ille se humiliauit, ut tu exaltareris; qui enim
se humiliat exaltabitur. sed non omnes qui humiliantur
exalt ab unt ur multos enim ;
crimen humiliat ad ruinam. humi- 5

liatus autem dominus usque ad mortem est, ut de portis mortis

exaltaretur.
79. Ecce uide gratiam Christi, uide beneficia eius. posteaquam
Christus aduenit, haec caro quae erat umbra mortis coepit per gra
tiam domini refulgere et habere lumen proprium, unde et dictum est : 10
lucerna corporis tui est oculus tuus. sed uide de quo oculo
dicat: non de exteriore, sed de interiore. si oculus, inquit,
tuus simplex fuerit, totum corpus tuum luci-
2 du m e r i t. interior utique est oculus qui totum hominis corpus
inluminat, interior est etiam oculus qui affert toto corpori caecitatem, i;>

quia scriptum autem nequam fuerit oculus

est: si
tuus, totum corpus tuum tenebrosum erit.
uides in uno homine, ut, unde tenebrae nascuntur, inde lumen
oriatur. ipse tibi ergo es caligo uel lumen, caligo iniquitatis et tene-
;j brae peccatorum, lumen innocentiae. ipse tibi ergo es uel iniuriae 20
auctor uel gratiae; operatic diuina nil errat. lumen in te ipso est,
quia innocentia infantia tua est, pura mens hominis ante adulescen-
tiae lubricum et iuuentutis errorem. tu tibi ergo tenebras fecisti
esse quod lumen est. denique idem oculus, hoc est sensus hominis
tenebrosus est in peccatore, splendidus in innocente. 25
80. Nee illud praetereamus quod Symmachus ait: affli-
xisti nos in loco desert o. ideo affligimur, quia interdum
destituimur protection e caelesti et regio ista sub maledicto est uel in
lubrico saeculari. necdum quoque benedixerat terram suam do-
minus noster lesus Christus et ideo laborabant nee ad lumen pie- 30

2Matth. 11, 29 3 *Matth. 23, 12 6 cf. Ps. 9, 15 11 Matth. 6, 22

12 *Matth. 6, 22 16 *Matth. 6, 23 26 Symmachus Ps. 43, 20 29 cf.
Gen. 3, 17

C
2 mittis 5 humiliatus] add. est Bv 6 est om. BCmlftv il oculus
esc F 14 corpus hominis F 15 est om. ft aufert AmlBCv toti v

18 ut om. BCftv nascantur ftv inde] unde BCftv 19 ergo tibi v es

ergo Fml et] est BCftv 20 uel iniuriae es B 21 diuine Cml nihil ftv

22 adolesce ntiae ACftv 24 hoc] id F 28 madicto B

 p salmi 43 7881 319

tatis eius oculorum spiritalium intendebatur obtutus. deinde

quia uoluptas et delectatio mundi frequenter inrepit. unde non uin- 2

culis hominis illirs ligare nos atque uincirr debemus nee cera aures
claudere, sed auertere aurem, quotienscumque aliena a fide et con-
5 traria uel aduersa utilitati nootrae aliquis existimat obloquenda,
ne in eo sermone operiat umbra nos mortis, et si quid tale profertur,
nos tamen dei uerbum debemus inserere, quod mentis ncstrae oculos
fulgore disputationis inluminet.
81. si o bliti sumus now en dei no sir i
Sequitur :

10 et si xp andimus m anus no sir as ad de o s alie-

e

no s, nonne deus requiret ist a? Aquilas n u e s t i- : i

gabit ista? Symmachus inueniet ista? ip s e en im :

n ouit occulta cordis. quia p r o pt er e morte t

afficimur tola die, aestim ati sumus ut ones

4
15 occisionis. quid est quod ait requiret deus ? quasi, si non
requirat, ignoret, et sic requiret deus obliuionem tuam quae inrepsit,
ut auferat eius omne uestigium. unde et Aquilas dixit: i n u c s t i-

g a b i t. nam utique qui nouit cordis occulta quomodo quaerit.

>

cui etiam ea quae sunt interiora manifesto, sunt? siquidem apud

20 deum conscientia uniuscuiusque se prodit et cogitatio hominis apud
eum condemnat aut purgat. tienique Aquilas u i s i o n e s
se aut
cordis dixit, eo quod uideat cor nostrum et omnis nostri cogi-
tatLo cordis in promptu sit apud deum atque ei cogitationum
nostrarum imago resplendeat. bene illud ait Aquilas: in te
25 morte afficimur, quoniam in Christ o mori gloriosum et
in ipso moritur, qui pro eius nomine sacra passione est coronatus.
sed quid miraris, quod requirentem deum occulta cordis uersiculus 3

2 cf. Horn. Od. 12 47 sqq.

:
6 cf. Ps. 43, 20 9 *Ps. 43, 2122 11 Aqui
las et Symmachus Ps. 43, 22 19 cf. I Cor. 14, 25 20 cf. Rom. 2, 15
21 Aquilas Ps. 43, 22 24 Aquilas Ps. 43, 22

2 mundi] domini BCfi 4 a fide] fidei 5 aliqui BC aliquid p exi-

stimant Brfi2 6 nos umbra av 11 aquila ACm2$(av) 12 pr. ista j add.
dixit @av 14 sicut DF 15 quasi 16 deus om. a 16 sic] si F 17 aquila

ABm2Cin2p(av) inuestigauit B, add. ista Bv 18 occulta cordis DE

20 prodet BCmlp 21 pr. aut om. DF aquila Bm2Cm2p(av) 22 dixit
cordis ^ eo] etB 24 aquila Bm2Cm2f}(av) 25 mori] add. est BC ardu-
um et {lav 27 cordis occulta /I
 320 xplanatio

iste declaret, cum alibi deum scrutatorem legeris cordis? quid

etiam miraris, si uerbis nostris maiestas diuinae substantiae explicari
cum ait apostolus nolite ante tempus quid
rion possit, :

iudicare, donee ueniat dominus, qui inlumi-

nabit occulta tenebrarum et manifestabits
consilia cordium; et tune laus erit unicuique
a d e o ? tenebras cordis saepe loco criminis legimus, immo prope
4 ubique. uide ergo, ne ista sint occulta tenebrarum quae sunt cordis
occulta, ideoque tenebrarum nomen acceperint, quod ea ab aliis
non deprehendantur, sed lateant. et ideo dominus in die iudicii 10
inluminaturus asseritur occulta tenebrarum, quia cor uniuscuius-
que manifestabitur quod ante occultum erat, soli quidem Christo
cognitum, qui sciens iudicii sui gratiam ait: nihil est oc
cultum quod non manifestabitui.
82. Sunt autem multa quae propter uerecundiam premimus 13

et, ut impleamus caeleste mandatum, tacito apud no? tenemus af-

fectu,ne uideamur in his quae nostra sunt gloriari et eorum fructum
uulgandb incipiamus amittere. sunt autem occulta sapientiae, quae
raptus in paradiso apostolus Paulus audiuit et, quia non licebat
ea homini loqui, apud se tegcbat, non quia us\nn eorum aut gra- 20
tiam aliis inuideret, sed, quod non licebat homini loqui, forte etiam
homini audire non proderat, quae tune inluminabit dominus, cum
2 inluminandorum secretorum tempus aduenerit. uide ne etiam in
euangelio distantiam aliquam repperias, ubi dixit : nihil occul-
t\jm quod non manifestabitur neque o p e r t u m 25

quod non reuelabitur. illud tamen adstipulatur ad su-

periorem interpretationem, ut utrumque de bonis esse credamus,
quia scriptum est: cognoscit dominus qui sunt i-

1 cf. Sap. 1, 6 3 *I Coi. 4, 5 11 cf. I Cor. 14, 25 13 24 *Matth.

10, 26 18 cf. Ps. 50, 8 19 cf. II Cor. 12, 4 28 *II Tim. 2, 19

1 declarat Fml scrutatorem deum F 2 maiestatem BC 8

t explicare
BCft 3 possimus BC possumus p cum] de (s. I. Bm2) quo BC cum illud
quoque turbare nos non possit quod ait {$ quid eras. B, om. C 4 mlummauit
Bml 5 manifestauit Bml 13 sui om. ft 16 teneamus Fml 17 hi is /9
iis av 20 homini ea v loqui] add. quia A quae (que p) BC& agebat f$
quia] quo B@ 21 quod] quia a 22 inluminauit Bm2 illuminabat Cml
deus B 24 aliquam om. F repperies Cml reperias Eav 26 astipulatur DF
 p sal mi 43, 81-84 321

psius. suos ergo cognoseit et eos cognoscit qui eognoscunt deum,

ignorat autem eos qui ignorant deum qui enim ignorat, ignorabitur. ;

dominus ergo quae bona sunt recognoscit; es, quae sunt plena
cognitionis diuinae, ea quae sunt occulta sapientiae nouit dominus,
5 auersatur autem ea quae sunt plena iniquitatis atque peccati.
83. Denique si istorum personam consideres, quos nulla diuiiji
cultus obliuio separauit, ut alieno deo expanderent suas manus,

atque aperire suas animas noluerunt, intelleges, quod in occult^

suis non flagitia aliqua erant, sed ea quae essent innocentiae conr-
10 -tinebant, quandoquidem morte afficiebantur pro dei cultu, tola

quoque die uersabantur in morte, sicut uersabatur Pauluc, qui

ait: cotidie morior per uestram gloria m. et
uere cotidie Paulus moriebatur secundum carnem in ieiuniis, in
naufragiis, in diuersis periculis, in miseriis constitutus, sed non
15 totus moriebatur. moriebatur homo eius exterior, sed renouabatur
interior et ideo non deficiebat, cum tot periculis urgeretur, qui a,
etsi exterior homo eius corrumpebatur, interior renouabatur de
die in diem, quia diem sibi uniuscuiusque fides et gratia operationis
inluminat. unde nee Paulus apostolus. noctem sciebat, quia qui re-
20 nouatur semper in luce est. an tibi non uidetur in luce qui Christi
in se continet caritatem? et ideo immolationis securus dura non
refugit nee eum persecutio ulla aut fames aut gladius potest a Christo
domino separare, quern uincula diuinae caritatis adstringunt.
84. Interim tamen etiam in bonis operibus mens humana tur-
25 batur et temptationibus quatitur. tamen et hoc iustorum est, ut,
cum se temptari uiderint, adiumentum deposcant, sicut apostoli
in euangelio, cum Christus dormiret in naue, tempestatem fluctuum
formidantes excitauerunt dominum lesum, ut ab his formidinem

2 cf. I Cor. 14, 38 4 cf. Ps. 50, 8 7 cf. fs. 43, 21 12 I Cor. 15, 31

13 cf. II Cor. 11, 2527 17 cf. II Cor. 4, 16 22 cf. Rom. 8, 35 27 cf.

Matth. 8, 25

1 suos] si uos DEFml si illos Fm2 2 ignorabitur] ignoratur p 3 plena

orn. ft plena 4 sunt om. & 5 aduersatur codd. 8 noluerint Cv intel-

ligis Cmla DF
intellige quod] quia B 9 aliqua] add. quae BC essent]
erant Dml 10 tota quoque] totaque ftav 11 et uersabatur Bv uersabatur
et @a 12 cottidie B 13 ccttidie BC paulus cotidie DF 16 urgue-
Titur Am2BC 20 quia Bml 21 securis Bml 22 famis Oml 24 etiam
post bonis tr. v, post operibus tr. ft 27 nauem a naui fiav
LXIV. Ambros. pars 6. P e t s c h e n i g. 21
 3*22 Explanatio

propulsaret. nonne tibi uidentur sancti apostoli istos dixisse uer-

siculos: e x ur ge; quare oldormis, exurge domine?
et ne rep ell as usque in fin em? certe, etsi littera distare
2 uideatur, concordat sententia. neque uero uel in corpore con-
stitutus ita dormiebat dominus noster lesus Christus, ut ignoraret 5

tempe i:tem maris et exorta procella uentorum cognitionem eius

per &lbitBdinem soporis excederet. dormiebat corpore, sed uirtute
uig labat. et dispositio ilia fuit, ut ascenderet in nauem dei films
dei uerbum, ascenderent etiam simul discipuH sui, quos remissos et
neglegentes esse non passus, quasi de domini praesentia et fauore 10
3 secures, somno corporis sese composuit. ergo ilia specie somni dor-
mire se mundo huic apostolis uerbum dei demonstrabat. uigilabat
tamen eius potestas prouidentiaque, quae excitauit tempestatem
in mari, ut nauis insurgentibus fluctibus operiretur,
propemodum
qua ^iscipuli tempestate turbati utrum salubris consilii se proui- 15
sione fulcirent an uero remedium excederent cognosceretur. sed

quibus lesus non dormiebat, uigilabat fides et ideo surgentes

illis,

excitauerunt dominum lesum dicentes domine, salua :

nos, perimus.
85. Uide si etiam illud discrepat ab euangelio quod de lona 20
legimus, qui dormiebat in uentre nauis et stertebat, in quo sacrae
passionis figura praecessit. sicut enim lonas dormiebat in naui
et stertebat securus quasi non metuens deprehendi, ita dominus
noster lesus Chiistus, qui figuram illam sacramento suae mortis
impleuit, tempore euangelii in naue dormiuit, et sicut ille tribus 2r>

diebus et tribus noctibus fuit in uentre ceti, ita filius hominis tribus
diebus et tribus noctibus fuit in corde terrae in sui corporis passione.
2 qui ubi se excitauit a morte et somnum sui corporis relaxauit, ut pro
salute resurgeret uniuersorum, rtiscipulos uisitauit. hie est ergo
uerus lonas, qui obtulit animam suam redemptionem pro nobis. so

2 *Ps. 43, 24 11 sese composuit} cf. Uerg. Georg. 4, 18y 18 Matth. 8, 25

20 cf. Ion. 1, 5 25 cf. Matth. 12, 40 29 cf. Marc. 16, 14 30 cf. Matth. 20, 28

1 tibi] et ibi F 2 exsurge (bis) Ev 3 repellas] add. nos BCm2 usque

om. Dml usque in finem in ras. C 11 secure ft 12 sese v huic] add.
et BCp apostolus per comp. B 13 potestatis BC potestas et ftav
prouidentia (om. que) BCpav 25 naui pav 26 coeti B caeti C 27 in
corde terrae fuit BC all. in] ut B 28 ut] et Bml
 psalmi 48, 84-87 323

propterea ergo sublatue et missus est in mare, ut exciperetur et deue-

raretur a oeto, quo intra aluum octi positus eius interiora uacuaret.
de quo ceto hoc dictum sit, audi lob dicentem: qui ha bet, 3

inquit, magnum cetum captiuum redder quis e.

5 iste est, utique oognoseis, cum legeris, quod dominus noster lesus
Christus captiuam duxerit captiuitatem; deuicto enim aduersario
et inimico nos, qui captiui eramus, coepimus libert*tem .pos-
sidere per Christum.
Denique ipsa oratio sancti lonae docet dominicae pawionis
86.
10 esse mysteria: et dixit: clamaui, inquit, ad dominum
deum meum
in tribulatione mea et audiuit
me de uentre inferni. uides quia inferni uentrem dixit,
non ceti. dominus autem non in cetum, sed in infernum dewendit,
ut et illi
qui in infernis erant a perpetuis uinculis sotoerentur.
is denique plerique etiam resurrexerunt. quae autem flumina circum- 2

dederunt lonam aut de qua abysso dixit lonas: a b y s s u s ci r-

cuindedit me nouissima, mersit caput meum
in fissuras montium, descendi in terrain
cuius serae sunt continentes aeternales?
20 utique hoc ad personam lonae non quadrat et conuenit. filius autem 3

dei descendit in fissuras montium, quando descendit in tumulum.

ipsum enim Joseph, sicut euangelium docet, posuit in monumento
suo nouo, quod excidit in petra, et aduoluit saxum magnum ad
ostium monumenti. denique et in alio libro: posuit, inqurt,
25enm in monumento excise, in quo nondum
quisquam positus erat.
87. Quis autem est, cum uoce laudis et confessionis domini
qui
sacrificauit nisi princeps omnium sacerdotum et uota pro omnibus

3 *Hiob 3, 8 5 cf. Eph. 4, 8 10 *Ion. 2, 3 15 cf. Matth. 27, 52

cf. Ion. 2, 4 16 *Ion. 2, 67 22 cf. Matth. 27, 60 24 *Luc. 23, 53
27 cf. Ps. 41, 5

1 est et missus a 2 cacti et 3 caeto C fceis Fml 4 cetum om. a

5 legis a 9 domini BCmlp 10 misteria AF et] cum av 11 deum om.
Aav 13 coeti B 14 in om. DF 15 etiam plerique 16 abisso A
abyssu B iona AF
abissus 19 serrae a 20 lonae am. Dml et] add.
non Bm2C 24 hostium ADF mquit om. BC 26 fuerat a 27 domino
Bfia 28 sacerdotum] add. qui av

21*
 324 Explanatio

uouit et reddidit? solus enim effectus sui habuit potestatem.

sicut ergo lonas missus est in mare et quieuit mare a commotione

sua, it a dominus noster lesus Chris tus uenit in hunc mundum, ut

mundum lucri faceret et sanguine suo omnia pacificaret siue ter-
2 rena siue caelestia. aduentu igitur suo redemit uniuersos homines 5

et prouocauit ad dei cultum operibus suis; cum mortuos resusci-

taret, sanaret infirmos, timorem dei humanis infudit affectibus.

ipse est qui sacrificauit domino sacrificium salutare pro nobis et
dignas conuersionis nostrae hostias deo obtulit; ipse est qui dor-
miuit et euigilauit. 10
88. Cauendum est ergo, ne obdormiat peccatoribus; obdormire
enim uidetur his quibus non resurrexerit et quos in fiuem reppulit.
quis autem est qui repellitur nisi qui peregrinatur a domino, quia
non peregrinatur a corpore? quomodo enim possunt deo placere
qui in carne sunt? et ideo non in carne simus, sed spiritu adhae- 15
reamus domino lesu, qui se in octogesimo et octauo psalmo re-
pulsum pro nobis: tu uero reppulisti pro ni-
dicit
distulisti
hilo, christum tuum; euertisti
ztestamentum serui tui. itaque repulsus pro nobis
factus est in obprobrium uicinis suis; ille enim 20

suscepit obprobrium crucis, ut nos gloriam suae resurrectionis in-

dueret. repulsus uidetur quasi mortuus et perfusus confusione quasi
crucifixus, sed benedictus est in aeternum qui maledictionem sus-

tulit, benedictionis gratiam comparauit.

89. Sequitur :
qvar e f aciem tuam auertis? auertere 25
a nobis deum faciem suam putamus, quando sumus in aliquibus
afflictionibus constituti, ut tenebrae nostro offundantur affectui,

quibus impediti fulgorem ueritatis oculis nostris haurire nequeamus.

etenim si in nostrum deus attendat ingenium et nostrum mentem

2 cf. Ion. 1, 15 8 cf. Eccli. 32 (35), 2 13 cf. II COT. 5, 6 . 8 17 *Ps.

88,39-40 20 *Ps. 88,42 22 cf. Ps. 88, 46 23 cf. Ps. 88, 53 25 Ps. 43, 25

1 affectus a 2 ergo] enim $av 7 infundit B infundens pav 11 ergo

est F indormire 12 iis av resurrexit v rebuilt C repellit @av
15 alt. in] ut BC ut in carnis BC sed ut spiritus BC adhaeremus DF
16 et octauo om. Cm! 17 repulisti Eav nihilo] add. domiAum BC domine

pv 19 pro] in BC$v 21 gloria F 23 sustulit] add. et a 26 dominum F

29 intendat
 psalmi 43, 87-90 325

uisitare dignefcur, certi sumus, quod nulla res nobis caliginem possit
obducere. etenim si uultus hominis ceteris membrorum partibus plus 2

refulget et quemcumque intuemur uel incognitum agnoscimus uel

cognitum recognoscimus, quern aspectus noster latere non patitur,
5 quant o magis del uultus quern spectat inluminat! de quo, ut
cetera eius sunt, ita et hoc praeclarum sancti apostoli qui uere inter-

pres est Christi, ut aptiore eum sensu et sermone nostris infunderet

unde ait: quoniam deus, qui dixit des
mentibus.
tenebris lumen spl en d esc ere, inluxit in cor-
iod-ibus nostris ad inluminationem scientiae
claritatis domini in facie Christi lesu. ubi
igitur in nobis reluceat Christus, audiuimus. est enim fulgor ae-
ternus animorum, quern ideo pater misit in terras, ut in eius inlu-
minati uultu aeterna et caelestia spectare possemus, qui ante ter-
15 rena caligine tenebamur.
.
quid de Christo loquar, cum etiam 4

Petrus apostolus dixerit ad ilium claudum ex utero matils suae:

respice in nos? qui respexit in Petrum et fidei inluminatus
est gratia; neque enim accepisset remedium sanitatis, nisi fideliter
credidisset. unde, cum
tanta gloria esset in apostolis, audiens 5

20 transire dominum lesum Zachaeus ascendit in arborem, quia

exiguus et pusillus in turba eum uidere non poterat. uidit Christum
et lumen inuenit, uidit eum et qui ante aliena rapiebat sua con-
tulit. merito ergo dicunt isti: quare faciem tuam
auer t is?
25 90. Aut fortasse propterea dicitur, quia desiderantibus Christi
moram faciebat aduentus; ipse enim est uultus patris qui est imago
et gloria dei. certe si non d incarnationis eius hoc accipimus
sacramentum, recte etiam illud usurpant sancti dicentes quare :

faciem tuam auertis?, hoc est: etsi auertis, domine, faciem

so tuam a nobis, tamen signatum est in nobis lumen

8 *II Cor. 4, 6 17 Act. 3, 4 20 cf. Luc. 19, 2 sqq. 23 . 28 Ps. 43, 25

26 cf. I Cor. 11, 7 30 *Ps. 4, 7

1 simus Aav 3 agnoscimus uel cognitum om. a 5 expectat BCft

12 cristus B 13 all. in om.BCv 14 aeterna et] aeterne possimus pav
tenebamur terrena caligine /? 18 recepisset 20 zacchaeus E(v) 21 pu

sillus] add. erat Cml turba] add. et Cml 26 est enim BC 27 accipi-
amus BCv accepimus Eml
 326 Explanatio

2 uultus tui, do mi Be. tenemus illud in cordibus nostris et in in-

timo splendet affectu; neqtie enim quisquam potest subsist ere,
si tu auertas faeiem tuain. o m
n i a enim a te expectant,
ut tu des rilis cibum in temp ore; dante te
his oolligent, aperiente te manum tuani5
uniuersa implebuntur bonitate. auertente
autem faeiem turbabuntur. au feres spi-
te
ritum eorum et deficient et in p-ulueiem
suum conuertentur. emittes spiritum tuum
et creabuntur, et renouabis faeiem terrae. 10
3 agnoscis quae quam
sit esca, deus hominibus subministrat
ipse ?

est cibus quern secundum uoluntatem patris unigenitus filius eius

dominus noster epulatur, sicut ipse ait: cibus est meus
ut faciam uoluntatem patris mei qui in caelis
est. hie cibus nobis est salutaris et omnia dei sunt salutaria. 15

91. Audis quaedam dei membra; cognosce uirtutes: manus

quippe eiuB plenitude bonitatis est, facies eius inluminatio mentis
est. et ideo semper ab eo speremus, in ipsum uota nostra et omnia

studia* dirigamus nee desperemus, etsi corporaHter eum uidere

non possumus. neque enim despsraait Moyses, cui dictum est: 20
non potes uidere faeiem meara; non enim ui-
debit faeiem meant homo et uiuet, et addidit:
ecce locus apud me, stabis in petra; et cum
transierit gloria me a, ponam te in cauernam
petrae et operiam te manu me a, donee trans- 35

earn; et to 11 am manum meam et uidebis poste

rior a me a, faeiem autem meam uidere non
2 poteris. noa ergo uidetur *b homine facies dei, est tamea
locus in quo monstret homini deus. est hie locus apud deum
fide se
et ideo si steterimus in petra, id est in carnis istius conscientia et so
fidei firmitate, etsi plenitudinem eius uidere non possumus, tamen

3 *Ps. 103, 2730 13 *Ioh. 4, 34 21 *Ex. 33, 20 23 *Ex. 33, 2123

1 domine del. B 2 nee p subsistere av abstinere A obsistere BC ab-
sistere ^ 7 te autem BC 9 conuerterentur Dml 15 dei om. ^ 16 audi
DF 19 dirigamus] add. qui 23 aput C 24 cauerna F 31 firmitate]
summitate Fml
 psalmi 43, 9093 3#7

quantum possumus quasi reliquias eius lummis hauriemus. neque

enim Moyses totam diuinitatis eius plenitudinem uidit quae habitat
in Christo corporaliter, sed uidit posteriora Christi, uidit splea-
dorem eius ut homo, uidit eius gloriam passionis per quam regnum
5 nobis caeleste reserauit.
92. Aquilas autem quare faciem tuam abscondis?
posuit, sed etiam ceteri, quod uidetur conuenire cum Moysi dictis,
qui ait: d e m
o n s t r a t e i h i, m
quasi diceret: noli uultum
tuum mihi abscondere, sed magis demonstra uidere cupienti.
40 93. Et addidit obliuisceris, inquit,
:
inopiam
nostrum et tribulationem no sir am?
de qua inopia
dicit sanctus propheta, quod in obliuionem uenerit dei, aut quae
est ista inopia, quam excidisse deo nostro et domino conqueratur ?
non otiosa est inopia nisi forte ea, quae protectorem deum et re-
15 muneratorembabereconsueuerit. si enim est inopia cui patet regnum 2

caelorum, recte inopiam suam diuinis excidisse sensibus arbi-

isti

trabantur, qui animam suara humiliatam in puluerem deplorabant

et uentrem suum in terra haerere dicebant; qui autem in terra hae-

rent, uidentur diuina benedictione priuari. quae sit ergo ista in-
ao opia, audi : b e a t i enim pauperes
spirit u, ipsorum
enim est regnum caelorum. si ergo beata paupertas 3

est cui patet caelum, terrenas istas diuitias neglegamus, corporalem

redundant iam declinemus.
sequamur gesta apostolorum, ante
quorum pedes unusquisque quod habebat pecuniae ex suorum
25 agrorum pretio conferebat, ut pauperibus dispensaretur. istam *

ergo inopiam euangeb cam hi sancti uiri multo ante exercere coe-
perant et ideo dicebant obliuisceris inopiam n o-
:

s t r a m ? tale est hoc quale illud apostolicum: ecce nos reli-

2 cf. Col. 2, 9 6 Aquilas Ps. 43, 25 8 *Ex, 33, 13 10 *Ps. 43, 25

17 cf. Ps. 43, 26 20 *Matth. 5, 3 23 cf. Act. 4, 3435 27 Ps. 43, 25
28 Matth. 19, 27

3 cristo F 6 aquila Cm2p(av)

4 nobis regnum
p abscondes C
13 deo ncstro et orw.
conqueritur ^a
pa 14 est] est ista BC ista est pab
15 consuerit F pater B 16 caelorum] add. tradidit Bm2Cml 17 puluere
BCpav (elg ^ow) 19 protectione pav 20 ipsorum enim] quosiam ipso
rum p 21 paupertas beata F 23 gesta] uestigia pav 24 peccuniae C
ex] et p 25 predo DEFml precium Fm2 ista inopia euangeh ca Bp
26 hi a hii codd. hie v 28 relinquimus CmlFml
 328 Explanatio

qui in us omnia et s ecuti sum us t e. bona ergo pau-

pertas quae a pietate procedit et uirtutum exercitatione susci-

pitur.
94. Nee solum inopiam, sed etiam tribulatioliem suam in obli-
uionem deo uenisse deplorant. bonae sunt et tribulationes quae sunt 5

propriae iustoruni, qui non pro mentis suis, sed pro pietate eas
sustinent, in quibus iustus non atteritur, sed dilatatur, sicut sanctus
propheta declarat dicens ; in tribulatione d i 1 a t * s t i
mi hi, et ipse dominus lesus ait: in tribulatione in-
11 c a u i d o. m i n u m e t e x a u d i u i t m e i n 1 a t i t u- 10
2 d i n e m. dilatauit sancto apostolo Paulo, quando ei oculorura
lumen eripuit; ita enim confessus est Christum quern negabat
antea. ideo uas electionis esse promeruit. denique ut soias, qiiia
dilatauit Paulo dominus lesus, audi ipsum apostolum dicentem;
os nostrum pat et ad uos, o Corinthii, cor n o- 15
s t r u m
d i 1 atatum est. aperi ergo os, confitere Christum,
quia plenitude est; ubi plenitudo, ibi etiam latitudo. et quasi
bonus ma^ister, qui discipulos habere optaret aequales^ nos quoque
hortatus est ut dilataremur, dicens: dilatamini at uos.
95. Cum autem deus alicubi in tribulatione dilatat, tune fiet 20
latitudo cordis sicuc harena maris innumerabilis. quae sit ista
latitudo, audi dicentem sanctum Salomonern, ut acciperet sapien-
tiam a deo. non diuitias, non nobilitatem, non potestatem, sed
sapientiam postulauit et in ilia omnia quae etiam non postulauit
i inuenit. unde scriptura dicit, quia talis erat latitudo cordis eius 25
sicut harena maris innumerabilis. unde hanc percipias latitudinem,
ait de se ipso cognoscens in 1 a t i t u d i n e c o r di s t u i d e-
:

s o r i b e e a m. et ideo qui habet sapientiam non in occulto tenat

8 Ps. 4, 2 9 Ps. 117, 5 11 of. Act. 9, 8 13 cf. Act. 9, 15 15 II

Cor. 6, 11 17 cf. Col. 1, 19 19 H Cor. 6, 11 22 cf. Sap. 7, 7 25 cf.

Ill Reg. 4, 25 (29) 27 *Prou. 7, 3

6 pro pietate] proprietate B ea BO 8 djlata*tasti C 10 me s. I A.

13 ante Cp a deo 15 o om. A corinthi a chorinfchii DF 20 ali-

cui coni. b fit DEm2Fv 21 arena Cpav 22 Salomonem] add. e Uulgata;

optaui, et datus est mihi sensus: et inuocaui, et uenit in me
spiritus sapientiae (Sap. 7, 7) edd. ut]add. enim av 26 arena Cftav
percipiens ^ 27 ipse ^a
 psalmi 48, 93 45,1

earn, non ad momentum, sed eanat earn in exitu, ubique quod

sentit cum
auctoritate praedicet.
96. Symmachus autem pro tribulatione a I o n em f 1 i et a t i

posuit. tamen afflictio

siue sit siue tribulatio, opus est ut nos
5 maneamus in domino nee ab eodem recedamtis, quoniam praesule
domino et assistente nobis omne certamen fortiter possumus susti-
nere. si autem dominum neglegamus et longe nos faciamus a
domino, facimus nobis aduersarium f ortiorem.

EXPLANATIO PSALMI XLV.

10 1. Titulus psalmi hums ita inscribitur: I.n finem; pro
filiis Core, pro o cculti s psalmus ip si aui d.
T>

quid est pro occultis ? occultorum habuisse.se cognitionem per

reuelationem domini lesu in quinquagesimo quoque psalmo sanctus
propheta commemorat dicens incertaet occult a sa- :

15 pi.entiae tuae manifestasti mihi. quae autem ilia

sint occulta, in euangelio sancto docemur dicente dei filio, quod

mysteria sapientiae abscondita sint sapienlibus et paruulis reuelata.
haec sunt ilia, ni fallor, quae oculus non uidit nee auris audiuit nee
in cor hominis ascenderunt,quae praeparauit dominus diligentibus
20 eum. ergo in occulto cordis nostri occulta sapientiae recondamus,
non temere aliquibus diuulgemus nisi sacramentorum consortibus,
quos dominus uocauit ad gratiam suam, qui se in abscondito

1 cf. Prou. 1, 20 3 Symmachus Ps. 43, 25

1 ubique] ubi ei {$ 3 afflictiopemDJF 4 afflictatio BEav 8 fortiorem]

add. Explicit psalmus XLIII. Incipit psalmus (titulus psalmi C) XLV a Ex-
mo o mo to

plieit de psalmo XLIII. Incipit de psalmo (titulo psalmi E) XLV

praescribunt : In psalmum XLV enarrationem (enanatio v) praefatio av

10 *Ps. 45, 1 14 Ps. 50, 8 16 cf. Matth. 11, 25 18 cf. I Cor. 2, 9

22 cf. Gal.1,6 cf. Matth. 6,6

10 scribitur a, cf. Explan. ps. 38, cap. 1 init. 11 chore ABm2C$(a)

15 manifestati F 17 misteria F 18 occulus C 20 occultis a 21 deuul-
gemus AC di(de- B)uulgata Bfi
 330 Explaaatio

uult rogari, quoniam solus est qui abscondila et occulta co-

gnoscat.
Denique ipse dominus lesus ad percipiendam legem solum
2.

Moysen, non absque lesu tamen, in montem uoluit ascendere, in

euangelio quoque Petro, lohanni et lacobo solis ex omni numero 5

discipulorum resurrectionis suae gloriam reuelauit. ita occultum

suurn uoluit esse mysterium et ammonebat frequenter, ne cui facile
quae uiderant annuntiarent, ne offendiculum quisquam subiret in-
firmior, qui uim sacramentorum fluctuanti ingenio haurire non
2 posset, denique ipse Petrus nesciebat quid diceret, qui tria taber- 10
nacula domino et seruulis crederet esse facienda. deinde fulgorem
gloriae domini transfigurantis se sustinere non potuit, in terram
cecidit; ceciderunt et filii tonitrui lacobus et Johannes et nubes

operuit eos nee potuerunt

R
irgere nisi posteaquam lesus uenit et
tetigit eos et iussit, ut surgerent et formidinem sequestrarent. is
introierunt ergo in nubem, ut abdita et occulta cognoscerent, atque
ibi audierunt uocem dei dicentis hie est filius :di- meus
lectus, in quo mihi complacui; ipsum audit e.
l 4
3
quid est hic est filius meus dilectus ? hoc est: noli errare, Simon,
ut seruulis dei filium conferendum putes. hie est filius meus; non 20

Moyses filius, non Helias filius, quamuis alter aperuerit mare,

alter clauserit caelum. in uerbo enim domini uterque naturam
uicit elementi; sed illi ministerium
praebuerunt, hie est qui soli-
dauit aquas, caelum siccitate clausit et quando uoluif in imbres re-
4 soluit. ubi testimonium resurrectionis adsciscitur, adstipulentur 25
ministeria seruulorum; ubi gloria domini resurgentis ostenditur,
seruulis splendor absconditur. namque ipsos stellarum globos sol
exortus obducit et omnia earum lumina mundano sub sole uane-

3 cf. Ex. 24, 15 4 cf. Matth. 17, 1 7 cf. Matth. 17, 9 10 cf. Matth.
17, 47 13 cf. Marc. 3, 17 17 *Matth. 17, 5 23 cf. Ex. 14, 2122. Ill
Reg. 18
4 monte 5 iohanne codd. loanni av 7 misteriumAB admonebatav
8 nee Fml 9 fluctuantium inhaurire (cm. ingenio) ft 10 possit DF qui]
quia BCmlp 12 tranfigurantis F potuerant B, add. sed Bfiav ce
cidit in terram ft 13 cecididit C, om. B ioannes BC 14 postquam a
17 audirent /? 18 mihi om. Ba, add. bene F 19 symon codd. 20 seruis
filium dei pav 21 elias C (v) helyas DF 23 misteiium F 25 adstipu-
lantur pav, cf. p. 331, 45 26 resurrectionis
 psalmi 46, 13 331

seunt. quomodo ergo sub aeterno sole iustitiae at que illo fulgore
diuino uideri poterant stellae -carnales ? ubi ergo sunt ilia lumina
quae uestris ante oculis quodam miraculo refulgebant? tenebrae
sunt unraersa comparatione lucis aeternae. alii ministeriis suis deo 5

5 placere festinent; hie solus est uemm

lumen et aeternum, in quo
pater complacet uel in quo bene placitum est mihi, t meum sit
quicquid hie fecit et quicquid ego feci filii opus esse iure credatur.
ipsum audite dicentem: ego et pater wnum sumus.
1
non dixit: ego et Moyses unum sumus non ,
dixit sibi et Helrae
10 ullum diuinae gloriae esse consortium, quid tria tabernacula prae-
4

paratis ? non in terris habet iste tabernaeulum, sed in eaelo au- .

dierunt apostoli et ceciderunt pauore turbati. uenit dominus et

leuauit eos et iussit, ne eui dicerent quod uidissent.
3. Huic ergo tua occulta seruato, cui Dauid sua oceulta man-

15 dabat dicens : ab ocoultis meis munda me, domine;

munda enim debent esse receptacula in quibus sunt pietatia oeculta
bibe aquam
mysteria. et ideo tibi dicitur: de tuis uasis
et de puteorum tuorum fontibus, et in plateis
superfluant aquae tuae, ut inriguo f onte munderis.
20 ideo tibi dicitur uino torcularia tua redundent,
: 2

ideo dicitur: in tribulatione inuocasti me et li

ber a u te et exaudiui te in abscond ito t e m-
i

p est at is, probaui te in aqua contradictionis.

est enim quaedam in tribulationibus interna pectorum saeua tem-
25 pestas, quando sunt foris pugnae, intus timores. est aqua contra-
dictionis, quando uelut quodam maritimi sali aestu fluctuant
nostrae cogitationes nee ulla in profundo mentium definitionis sta-
bilitate placidantur. tune tempestas in abscondito, tune aqua contra- 3

1 cf . Mai. 4, 2 5 of. loh. 1, 9 cf. Matth. 3, 17 8 loh. 10, 30

12 Matth. 17, 9
cf. 15 *Ps. 18, 13 17 *Prou. 5, 15 . 16 20 *Prou. 3, 10
21 *Ps. 80, 8 25 cf. II Cor. 7, 5

3 nostris a 5 lumen uerum p et om. /? 6 complacitum. p Ipr. quid-

quid v, alt. quidquid Bv 9 ^on sumug om. a elyae C eliae E (v)
10 esse consortium ullum diuinae gloriae p 14 mundab&t BC 17 misteria
ADF oasis tuis ^ov 18 et in] inque BCp 22 te et] te Bv 24 pecca-
torum Afia 26 amaritimi BCml amarissimi Cm2v sali seripsi sails codd. av,

cf. p. 33d, 19 et Expl. ps. 47, cap. 10 sub fin. 28 placitantur

 332 Kxplanatio

dictionis, quae solo potest Christ! sermon e sedari, quo peocata

nobis nostra dimittit, secundum quod ipse dignatus est dicere:
iam uos mundi estis propter-sermonem quern
locutus sum uobis. loquere, domine lesu: uerbum tuum
medicina est, uerbum tuum lumen est, uerbum tuum nostrae con- 5

luuionis ablutio est, uerbum tuum fons est; tu loqueris et culpa

lauatur.
4. Et quia de abscondito tempestatis et de aqua contradictionis

ductus est sermo, omnia nobis factum est dei uerbum. caro factum
est, ut carnem seruaret, aqua factum est, ut aquam contradictionis 10
sua gratia temperaret et amaritudines impietatis auferret. ideoque
scriptum est :
aqua alta uerbum in corde uiri;
alibi uerbum , alibi iterum consilium ;
ibi enim bonum consilium
2 ubi bonum est dei uerbum. et ideo tibi lex dicit: attende
tibi, ne fiat tibi uerbum malum in corde tuo, u
et dicat lesus:. quid. cogita tig mala in cordibus
u e s t r i s ? misit enim deus uerbum suum, ut sanaret hominem,
non ut perderet. hoc uerbum medicina, non poena est. hoc uerbum
in corde tuo et in ore sit tuo, hoc uerbum sit in occultis, ubi dia
bolus insidiatur; intret uerbum, exeat diabolus. nam si inrepserit 20
diabolus, Christus recedit, quomodo recessit a luda, postquam se
3 diabolus in cor eius inmersit. et tu ergo die: ab occultis meis
munda me,, domine, ne diabolus insidietur in occultis, sicut
quodsi Christi occulta pie fideliterque seruaueris,
leo in cubili siio.
insidiandi diabolo locus ease non poterit. ideoque in psalmo nono 25
Dauid de occultis scribens domini sacramentis, quod est conuersio
peccatorum, uocatio gentium, dei regnum, praeparatio cordis,
iudicium pauperum^ refectio inopum, ante de occultis pectoris tui
atque secretis exterminandum aduersarium dicit, ne sedeat in
4 occultis interficere cupiens innocentem. ideoque tibi dicitur: so
intra in cubiculum tuum et clauso ostio ora

3 loh. 15, 3 12 *Prou. 20, 5 14 *Deut. 15, 9 16 *Matth. 9 r 4

17 cf.Ps. 106, 20 18-cf. Rom. 10, 8 19 . 23 cf. Ps. 9, 30 (10, 9) 21 cf.

Luc. 22, 3 22 *Ps. 18, 13 29 cl. Ps. 9; 29 (10, 8) 31 Matth. 6, 6

2 nostra no bis/ 4 loquutus B 8 qoi BCp 11 amaritudinem pav

16 dicit av 18 ut non F est non pena p(av) 22 corde F 30 occultis]
add. at av 31 in om. F cluso A hostio ACml
 psalmi 46, 3-6 333

p a tr e m t uu m in abscondito. illo tua descendat oratio,

ubi earn audiat qui scrutator abscondita, ibi tuam patientiam de-
prehendat uel tegendae iniuriae uel iactantiae declinandae; ocoultat
enim sapiens iniuriam suam. ibi est latibulum sapientiae; p o-
5 suit enim ten e bras latibulum suttm; quaere nt
me mali et non inuenient.
5. Ideo Abraham puteum fodit, ut aquam qui quaereret inue-
niret, ideo puteum fodit Isaac, ideo lesus dominus sedebat ad pu
teum erat autem ibi fons lacob sedebat ad puteum, ut quae-
,

10 reres. fons est, ut aquae superfluant

fons ibi erat tibi Chiistus.
requirentibus, quo et uniuersa carnis uel flagitia diluantur tiel ex-

stinguantur incendia. haec ergo est altitudo sapientiae et scientiae

dei,ut mali earn non inueniant, boni quaerant atque in eius ad-
quirendae studio et meditatione uersentur. uis scire quam uerum
15 sit ? audi Sapientiae ipsius uerba: petite, et dabitur
uobis; quaerite, et inuenietis; pulsate, et
aperietur uobis. pulsa ergo ianuam, quia Christus est
ianua, pulsa ostium uerbi, ut aperiatur tibi ad eloquendum myste-
rium Christi et absconditos in Christ o sapientiae possis inuenire the-
20 sauros. in ipso nobis sapientia, in ipso uita nostra abscondita est,
sicut Paulus asseruit qui usque ad tertium raptus est caelum, ut
audiret ea quae homiui non licet loqui. quanta occult orum est

disciplina! licet scire homini et non licet loqui. scire uita est,

loqui mors est.

25 6. Cognoscentes ergo, quia finis occultorum, qui Graece
oxonos dicitur, hie est atque ea summa, ut et indigni non appre-
hendant sapientiae disciplinam et, qui desiderium habent, uitae
tamen et fidei mentis suffragantibus, cognitionem diuinorum ca-
pere sacramentorum,laborant et cotidianis exercitationibus desudant,

4 Ps. 17, 12 5*Prou. 1,28 7 cf. Gen. 21, 30 8 cf. Gen. 26 9 cf .

Gen. 46, 1 12 cf. Rom. 11, 33 15 Luc. 11, 9 18 cf. Col. 2, 23 20 cf.

Col. 3,3 21 cf. II Cor. 12, 2

2 deprehendit Dml 8 ysaac C& dominus iesus BCp(av) 10 erat

tibi] erat ubi /? est ubi av Christus] add. est BCfiav est del B, om. C
supereff luant v 11 quo et] quoque Bft restinguantur BCpdv 18 mi-
sterium F 21 qui usque] quisque Bml 25 oculorum Bml 26 scopes eodd.
27 fort, habentes 29 labori A laboris Bml laboribus Bm2C cottidianis A
desudant] se dant ACm2 dedant BmlCml, del. Bm2, add. ut 0av
 334 Explanatio

intentionis sttae fnrctum mereairtur adipisci, nonum psalmum et

quadragesimum quintum dfligentius legamus, nt absconditam in

mysterio sapientiam fideU possimus mente conprehendere; soli
enim isti de occult is titulum praetulerunt. sed iam psalmum
adoriamur. 5

7. Deus nosier refugium et uirtus. quid esi

Foster ? hoc est: eorom qui in te credimus. sic et alibi: do-
mine, refugium fact us es nob is;
4 l
nobis , inquit,
credentibus, non incredulis, nobis quaerentibus, non refugientifeus
uerrtatem. illeenim hoc pot est dicere, qui in eolius dei praesidio 10
suae constrtuit" nobis ergo refugium factus es et
spem galutis.

2 nostrum refugium et uirtus, qui umus ex popudis nationum. ludaei

te negauerunt, ludaei non receperunt et ideo es conuersus ad

gentes, uocasti nos et refugium factus es nostrum et uirtus es nobis.

uis scire, quam de nobis qui sumus ex gentibus dictum sit ? c r u x 15

domini ludaeis offendiculum, Graecis stul-

titia, nobis autem uirtus dei atque sapientia
est, et infra: ex ipso autemuos estis in Christo
lesu, qui factus est sapientia nobis a deo.
3 utique Paulus non de ludaeis nee de gentibus dixit, sed de his qui SD
conuersi ad dorrimum lesum suae praedicarent salutis auctorem.
confugisti ergo ad Christum: non deseras fundamentum, confir-
matorem tuum non derelinquas, ut te qui suscepit ipse tueatur
et mercem suam pius animarum nostrarum negotiator agnoscat.
8. Adiutor in tribulationibus quae inuene- 25
runt nos nimis. bene nimis ad utrumque respondet, nt et
4 4 4
in tribulationibus quae nos nimis inuenerunt et adhrtor nimis

possit intellegi. quanto enim maiores tribulationes fuerint, tanto

2 cf. I Cor. 2, 7 6 Ps. 46, 2 7 Ps. 89, 1 13 cf. Act. 13, 46 15 *I Cor.
1, 2324 18 *I Cor. 1, 30 24 cf. Apoc. 18, 11 . 13 25 45, 2
P<\

1 fructum] add. ut Cm2 3 my(mi- 4)steria a misterio (ex ministerio

Fm2) 4 tytulum F 5 adoriamur] add. Explicit de titulo. Incipit de psalmo

C Psalmi XLV enarratio a Enarratio v 1 sic] ricut B 8 alt. nobis cm. F
credentibus inquit F 13 non] non te BEav te non CDF conuersas es p
15 quam] quia &a quid v 18 cristo B 50 iis av 21 praedicarent SUM

fiav 24 tuam ACEml; cf. Explan. ps. 39, cap. 20 tntf., ps. 61, tap. 10 extor.
26 et ut DEm2Fav
 psalmi 48, 69 335

maiora nobis et uehementiora adiumenta stint necessaria. et

ideo plerumque fit, nt in grauioribus et asperioribus certaminibus
coronemur, quia lacrimis et gemitibus et orationibus frequentioribws
aeternae opem nobis diuinitatis adsciscimus.
5 9. Quo fit ut non timeamus, cum terra nostra turbatur et
transferuntur montes, quia tu pro nobis, quis contra nos? timere
si

non possumus fragilitates istius carnis, quae timore ac metu fran-

gitur, inflammatur cupiditatibus, luxuria mollitur, deliciis ener-
uatur, uaporatur febribus, dolore uexatur, exanimatur angustiis.
10 uel cum transferuntur illi montes in cor maris, de quibus dixit sal- 2

uator habueritis fidem sicut granum sinapis,

: si
non solum de ficulnea facietis, sed etiam si
monti huic dixeritis: tollere et iactar-e in
mare, nihil inpossibile erit uobis. misit se hie
is mons in cor ludae et mentem eius graui tempestate turftauit di-
uersarum exagitans fluctibus passionum. sicut enim terrarum 3

fertilitati fecunda bonis operibus et deuotionis ac fidei fructibus

anima comparatur, ut odor lacob sicut odor agri pleni, ita eliam
procellosi maris inquietudine figuratur anima eius, qui quietus
20 esse non nouit et amaris cogitationibus excitat graues fluctus. de-

nique nee osculo dominus lesus ludae proditoris amaritudinem

r-uo

temperauit. suscepit osculum proditor, infudit uenenum, mortem

inrogauit, cuius aculeum quidem Christus obtudit, sed solus proditor
non euasit. et ut euidenter montem huiusmodi nobis manifestaret, 4

25 alibi quoque, cum daemonium ab nomine iussisset exire, apostolis

interrogantibus, qua causa illud ipsi eicere nequiuissent, ait : non

eicitur hoc genus nisi in oratione et ieiunio,
et addidit: si habueritis fidem sicut granum

5 . 10 cf. Ps. 45, 3 6 cf. Rom. 8 :

31 11 *Luc. 17, 6 14 Matth. 17, 19
d Luc. 22, 3 18 cf. Gen. 27, 27 21 cf. Luc. 22, 48 23cf. I Cor. 15, 55

26 *Matth. 17, 20 28 *Matth. 17, 19

6 transferantur DF 1 fragilitatem C 9 examinatur Cml 11 sy-

napis D 12 si om. A 13 huic** A 16 fluctibi (sic) C 18 odor sicut B

19 inquietudini Aft anima eius] animus F et in mg. a 22 infundit Cml
23 obtundit oculuit D (culu in ras.) F 25 iussisset exire ab homine
26 nequiuissent eicere ft
 336 Explanatio

sinapis, dicetis huic monti: transi hinc illo,

manu significans, quis ille mons esset quern posset perfecta trans
feree fides, perfecta enim fides grano sinapis comparata est dicente

apostolo : si habeam omnem fidem t a ut montes

i

transferam, caritatem autem non habeam, 5

nihil mini prodest.

10. Sunt etiam qui ita distingunt: et tran.sferentur

monies, ut sequatur in cor dibus mar is s onuerunt

:

et turbatae sunt aquae eius, conturlati sunt

montes in fortitudine eius. non bonae aquae, quae to
sonant atque turbantur, et potum praebere non possunt; meliores
sunt quae pertranseunt, sicut scriptum est: inter medios
montes pertransibunt aquae et potabunt
omnes bestiae agri, suscipient onagri in sitim suam.
2 denique ubi legio daemoniorum petiit et accepit potestatem, ut intro- 15
iret in porcos, et se praecipitauit in mare et aquae
magno impetu
iliae gregis sui praecipitatione turbatae sunt. alibi quoque idem
Dauid .propheta sic posuit: uiderunt
te deus,
aquae,
uiderunt te aquae timuerunt, hoc est
et bonae
uirtutes, quae uerbi caelestis cognitione sunt placidae, non sonitu 20
et fragore terribiles. de malis autem uirtutibus quid dicit ? e t
conturbataesunt abyss i; multitudo sonitus
3 aquarum. abyssi deum non uident et ideo turbationibus sem
per obnoxiae sunt. et exposuit quid essent abyssi: multitudo,
inquit, sonitus aquarum. nam et bestia iila antichristus 25
ex abysso ascendit, ut aduersus Heliam atque Henoch atque lo-
hannem, qui propter testimonium domini lesu terris sunt redditi,

4 *I Cor. 13, 2 . 3 7 *Ps. 45, 3-4 12 *Ps. 103, 1011 15 cf. Luc.

8, 3033 18 Ps. 76, 17 21 *Ps. 76, 1718 24 Ps. 7G, 18 25 cf. Apoc. 13

1 . 3 synapis DF 1 huic om. DF 2 possit DF 4 et si BC 5 trans-

ferram F autem om. Bfia 1 distinguunt Bav 12 sunt om. F 16 et

(post porcos) om. av praecitauit D 17 suis A suum (= porcorum) coni.b;

at sui idem est ac legionis daemoniorum, quia qrex ille iam non erat porcorum sed

daemoniorum; cf. cap. 11 init. 16 init. 22 turbatae abbyssi C abissi

DF (passim per i) 24 obnixie F et om. F 25 sonitus inquit F 26 ascen-
det Ami elyam C helyam D
eh am E(v) atque Henoch om. AB enoch
Cm2p(av) atque lohannem om. Cpa (cf. loh. 21, 2022} icannem B
27 ihesu DF terre 8
 psalmi 45, 912 337

proeliaretur, ut legimus in lohannis Apocalypsi. cui datum est

os loquendi magna, ut aduersus deum plena furoris conuicia et

sacrilegii personaret.
11. Sonuerunt ergo aquae, id est inmundi spiritus, cum turba-
5 rentur uidentes opera del, in domini salutaris aduentu appro-
pinquare sibi iudicium pertimeseentes. sonuerunt et turbatae sunt
aquae in domini passione. imde et dictum est: quare fre-
muerunt gentes et populi meditati sunt
in a n i a ? et alibi scriptura dicit periit memoria eorum : 2

10 .cum strepitu. diabolus sonum quaerit, Christus silentium.

denique sicut agnus coram tondente se, sic non
aperuit os suum, et alibi: non clamabit neque
contendet nee quisquam audiet in platea
uocem eius, donee eiciat in uictoria iudi-
15 ci um. quae de serpente uictoria? in hac fortitudine
est ista nisi 3

filii dei sunt montes, cum diabolus et ministri eius

conturbati
uiderent mortuos resurgentes. isti sunt montes qui turbantur,
illi montes qui transferuntur in paradisum, quibus dicitur: h o d i e
mecum eris in paradiso, et .alius, cui dicitur : si u o 1 o
goeummanere donee ueniam, quid ad te? tu me
s e qu er e, et Henoch qui raptus est, ne malitia saeculi muta-
retur.
12. Post passionem domini quid aliud sequi debuit, nisi quia
de corpore domini flumen exiuit, quando de latere eius aqua fluxit
25 et sanguis, quo laetificauit animas uniuersorum, quia illo flumine
lauit peccatum totius mundi? est et fluuius qui de Eden exit et
circuit uniuefsam terram, uerbum dei quo paradisus intellegibilis
inrigatur et omnis anima uocatur ad gratiam Christi dicente ipso
dei uerbo: si quis sitit, ueniat ad me et bibat.

7 Ps. 2, 1 9 *Ps. 9, 7 11 *Esai. 53, 7 12 *Matth. 12, 1920

17 cf. Matth. 27, 52 18 Luc. 23, 43 19 *Ioh. 21, 22 21 cf. Hebr. 11, 5
24 cf. loh. 19, 34 26 cf. Gen/ 2, 11 29 *Ioh. 7, 3738
1 ioannis BE(av) apocalipsi ACDF 2 ut om. B 3 personare a
5 domino Bml saluatoris ft 11 se om. BFa 15 hec Bml 19 si] sic
ABCm2fia eum
uolo ftav, add. sic BCml 21 henoc A enoch cet. (av)
23 domini passionem v 26 aeden AB exiit et circumiit BGv 29 uerbo
dei BC
LXlV. Ambros. pars 6. P e t s c h e n i g. 22
 338 Explanatio

cui ego dedero aquam, flumina de uentre

2 i u s fluent aquae uiuae. ex illo enim unico uerbo dei
quattuor fluuiorum prudentiae et fortitudinis, temper<i,ntiae quo-
que et iustitiae fluenta manarunt.
spi alii enim per
rit u m datur sermo sapientiae, alii fides in 3

eodem spirit u, alii gratia curationum in uno

spirit u, alii operatic uirtutum. haec enim
omnia operatur unus atque idem spiritus,
diuidens singulis prout uult. hi sunt impetus flu-

minis, cum
in gratiam ministeriorum
se operationis atque uir- 10
tutis spontanea diuisione transfundit.
13. His igitur fluminis superni meatibus ciuitas ilia in qua
deus inhabitat inrigatur et sanctificatur altissimi tabernaculum,
omnis anima quae inhabitatur a Christ o uel corpus illud quod
uirgo generauft, de quo Gabriel angelus dixit: et quod na-i5
scetur ex te sanctum uocabitur filius dei uiui.
bonum tabernaculum, quod nulla potuerunt obumbrare peccata,
admirabile templum dei et aula caelestis, quod solutum corrumpi
non potuit, sed intra triduum resurrexit resuscitatum ab ip^so
2 qui mortnus uidebatur. nee mirum, quando deus in medio ciuitatis 20
eius erat nee commotus est, siue quia nullius peccati prolapsione
commotus est dei filius nee alicuius erroris offensione titubauit
aut corporalis inlecebrae nutauit inpulsu, siue quia non reliquit
animam eius dei gratia, sed inseparabilis in ea mansit, quod ab
omni conluuione delicti inmaculata durauerit. unde et ad patrem 25
dei filius dixit : nee derelinque s animam meam in
3 inferno, ergo quia suberat ei nee in came peccare, diuine ait:
ego in patre et pater in me est, et alibi: traditus
sum et non egrediebar. abeo utique non egrediebatur,

4 *I Cor. 12, 811 9 . 12 cf. Ps. 45, 5 15 *Luc. 1, 35 18 cf. loh.

2, 19 20 cf. Ps. 45, 6 26 *Ps. 15, 10 28 loh. 14, 10 Ps. 87, 9

1 ergo BCml 2 dei uerbo fiv 3 quatuor Cfiav 4 datur per spiri-
tum BC Fml
7 hie 8 operatur omnia av 9 hii codd. 10 ministrorum 6
12 his] huius Bm2fi supemis 14 a] in F 15 gabrihel C angelus ga-
brielF 16 uiui om. @a 18 ammirabile codd. 19 inter p 21 siue] sci

licet F 23 relinquit Bml 26 ne DF 28 est om. BCf*

 p sal mi 45, 12 14 339

cui dixit postea :

exsurrexi,etadhuc tecumsum.
ubi autem aliquis gratfius peccat, commouetur in eo deus, ut ab
eo transeat. unde et Adae peccanti deambulare uisus est et Ste-

phano stare, quia ille in praeuaricatione lapsus est, hie in mar-

5 ambu-
tyrio coronatus. et in Zachariae libro ita scriptum est: 4

labit in commotione mini t ati onis irae suae

do minus, simile et in euangelio dictum est ludaeis: ecce
derelinquetur uobis domus uestra desert a;
enim dominus ludaeos et statim secuta est ruina syna-
dereliquit
10 gogam. quodsi earn Christus non deseruisset, numquam earn su-
premum secutum esset excidium. aperuimus ergo quod dictum
est: deus in media eius, non commouebitur.
14. Sequitur : adiuuabit earn deus diluculo, quo
quia resurrectio matutina adiumentorum nobis cae-
significatur,
15 lestium subsidia confert, quae noctem reppulit, diem refudit dicente

scriptura surge qui dormiset exurge a mortuis,

et inlucescet tibi Christus. uide autem mysterium.
uespere passus est Christus; ideo et secundum legem ad uesperam
mane resurrexit; sic enim scriptum est: una
agnus occiditui.
20 autem sabbati uenit Maria Magdalene prima
luce ad monumentum, cum adhuc esset ob-
scurum, et uidit lapidem amotumab ostio. ad 2

uesperam mundi occiditur deficiente iam luce, quia in tenebris erat

hie totus mundus et maioribus fuisset tenebrarum squaloribus
25 inuolutus, nisi Christus nobis e caelo lux aeterna uenisset innocentiae
tempora generi refusurus humano. passus est ergo dominus lesus
et sanguine suo nostra peccata donauit, lux refulsit consoientiae

1 *Ps. 138, 18 3 cf. Gen, 3, 8 cf. Act. 7, 5b 5 *Zach. 9, 14

7 Matth. 23, 38 12 . 13 Ps. 45, 6 16 *Eph. 5, 14 18 cf. Deut. 16, 6
19 *Ioh. 20, 1 23 cf. Matth. 37, 45

1 et surrexi a exurrexi fta 4 martirio DF 5 scribtum Ami ambu-

labit (jtoyevoerai) scripsi ambulauit codd. av 6 indignationis ftav (daeifajg)
le&ts.l.A 8 relinquetur ft 9 derelinquit BmlFml deus F sequuta
Ba sequta sinagogam ADF 10 subpremum a suppremum ft 13 adiu-
uauit BC 15 repulit BCav 17 inlucescit Brnl inluscesset C misterium
AF 20 magdalena ft 22 uidet B 24 et oro. BC 25 uenisset et ft

26 tempora] add. daret ft resurrecturus ft est gm. BCft 27 donauit et ft

22*
 340 Explanatio

purioris et dies resplenduit gratiae spiritalis; unde et apostolus

salt: nox praecessit, dies appropinquauit. eui-

gilauimus igitur, iam non dormiamus; uestem lucis induimus, non

in amictus tenebrosae conuersationis atque exuuias reuertamur;
comessationibus atque deliciis, quae nocturni sunt temporis. uale 5

diximus, sobrietatem elegimus, cuius gratia lacob primatus quos

non habebat inuenit.
15. In aliis quoquc codicibus inuenitur: adiuuat earn
deus uultu. quid hoc quoque significet, ipse propheta nos
doceat; namque ipse in posterioribus dixil ostende faciem : 10
t u a m ,
et salui erimus. aspectus ergo dei salus nostra est
atque in eius uultu nostrum adiumentum. in quo quantaest
uis sit, diuina scriptura declarat, quae non otiose adtexuit, quod
respexit deus super muneraAbel, super Cain autem non respexit;
et ideo contristatus e?t Cain, quod saerificium suum deo displicuisse is

2 cognouit, placuisse germani. unde et illud, quod hodie in psalmi

responsorio decantatum est, plurimum nostrae conducit asseitioni:
expectans expectaui dominum, et respexit
m e. quern dominus respicit saluat. denique in domini passione
cum titubaret Petrus sermone, non mente licet ipse Petri sermo *o

titubanti? fidelior sitquam , respexit eum

doctrina multorum
Christus et Petrus fleuit, quo proprium lauit errorem. ita quern
uoce uisus est denegare, lacrimis fatebatur.
C onturlatae sunt gentes, inclinata sunt
16.

regna; dedit uocem suam altissimus et motazs

est terra, aduentu domini saluatoris aduersariae potestates
cum sua legione turbatae sunt iussae ab humanis exire corporibus
et precatae, ut mitterentur in porcos. turbatis nequissimis po-

2 *Rom. 13, 12 6 cf. Gen. 25, 29 sqq. 8 *Ps. 45, 6 10 Ps. 79, 4
13 cf. Gen. 4, 45 16 *Ps. 39, 2 21 cf. Luc. 22, 6162 24 *Ps. 45, 7
26 cf. Matth. 8, 31

1 et (om. BC) dies resplenduit et 2 euigilemus ft

4 amictum ft

5 commessationibus ADFml sunt] est B 8 coticibus Ami adiuuauit ft

adiuuabit av 9 uultu] add. suo Bm2Cftv 10 dixit] add. et BCft 12 adin-

mentum est ft 14 all. super] add. munera Bm2Cv autem Gain v autem
om. Bmlft 17 response fta conducit nostre Fml 21 fidelius DEFml
23 uisus est uoce ftav 26 aduentum Bml
 psalmi 45, 14-17 341

testatibus necesse fuit turbari cultores simulacrorum, inclinari quo-

que regna peccati. erat enim graue regnum, quod sibi in graue
seniitium subiugauerat omnium animos peccatorum; qui enim
peccatum facit seruus est pecoati. regnum autem 2

5 peccati mortis est regnum, quod diu toto orbe praeualuit. unde
sed regnauit mors ab Adam usque
et apostolus ait:
ad Moysen etiam in eos qui non peccauerunt
in similitudinem praeuaricationis Adae, qui
est forma futuri. uenit ueritas, f igura cessauit uenit uita, ;

10 regnum mortis euanuit; uenit remissio peccatorum et peccati

uincla resoluta sunt. ante etiam leuiora delicta mortis nexibus
stringebantur, post aduentutn autem domini salutaris etiam gia-
uiora flagitia sunt remissa. inclinata sunt ergo regna spiritalium 3

nequitiarum quae sunt in caelestibus, quia cultus simulacrorum

15 et inlecebra peccati coepit inminui euangelicae praedicatione doc-
trinae. inclinata est perfidia, posteaquam fides coepit in nationum
regnare pectoribus. inclinantur regna peccati, cum legitur: non
regnet peccatum in uestro mortali corpore. inclinauit
omnia regna perfidiae uoce sua dominus dicens uenite ad :

20 me omnes qui laboratis et onerati estis, et

ego uos reficiam.
17. Hanc uocem dedit altissimu? et omnes secuti sunt populi
nationum, dura peccati regna fugientes et perpetuae mortis atro-
citatem atque intolerabilem flagitiorum omnium seruitutem, cum
25 polliceretur fessis requiem, capliuis remissionem, seruientibus
Ubertatem et decusso iugo ferreo Babylonii regis iugum suum
sttaue ceruicibus fidelium subrogaret, ne uacua colla gentilium
rursus inimicus catenis suae iniquitati? adstringeret. Christus
enim quos alligat liberal et quos adstringit absoluit. denique, 2

3 *Ioh. 8, 34 6 Rom. 5, 14 13 cf. Eph. 6, 12 17 Rom. 6, 12

19 *Matth. 11, 28 26 cf. Hier. 35 (28), 14 cf. Matth. 11, 29

1 simulachrorum F 4 facit peccatum pav 7 moisen A 11 uincula

Cav 12 saluatoris Bm2p 14 simulachrorum DF 16 coepit fides (lav
17 peccatoribus Fml 18 mortuo torpore Cml 21 reficiam uos &av
22 omnes] add. eum Bpav 23 attrocitatem C 24 intollerabilem A 25 li-
bsrtatem seruientibus remissionem DF 26 descusso Cml babilonii CD
28 cathenis CDF
 342 Kxplanatio

qui ser uus uo cat us a domino est, libertusest

domini, et qui liber uocatus, seruusChristi
est. ideoque Paulus in suis uinculis gloriatur dicens P a u 1 u s :

uinetus lesu. quod sub aliis contomelia, sub Christo gloria

est. dedit uocem suam in passione dominus et uniuersa elementa 5

tremuerunt, omnis terra commota est, ut ritus gentilium solueretur,

fieret terra domini et plenitudo ei us, ut scriptum
est, cessarent auguria perfidorum, sacrificium impietatis cognitio
3 fidei et studium deuotionis abolerent. dat uocem suam dominus
cotidie et resultat in cordibus singulorum, ut terrenum omne de- 10
cidat eius qui bene credit affectu atque omnis interiorum sensus
animorum ab errore, a corruptione luxuriae et dissolutione ad
cognitionem caelestium sacramentorum et studium castitatis, a ne-
quitia ad uirtuiem pia confessione moueatur.
18. Motos ergo eos dicit qui in terra sunt, uel quia terra erant 15

omnes homines in quibus erat terrena corruptio, quia oculos men-

tium ad sublime gratiae caelestis eleuare atque attollere nesciebant
hec poterant dicere: deus uirtutum nob is cum, cum
2 quibus non erat nisi prolapsionis incentor et auctor erroris. sed
posteaquam uox domini in euangelio resultauit, audet propheta 20
dicere: deus uirtutum nobiscum. bene dicit: deus
uirtutum nobiscum, qui credidit quod uirgo in utero
aocepit et peperit. audemus et nos dicere: deus uirtutum
nobiscum, posteaquam Emmanuel, hoc est deus coepit esse
nobiscum. ubi ergo Emmanuel, ibi deus uirtutum nobiscum. 25

1 *I Cor. 7, 22 3 Eph. 3, 1 5 cf. Mat+h. 27, 5051 7 *Ps. 23, 1

15 cf. Ps. 45, 7 18 . 21 . 23 *Ps. 45, 8 22 sqq.] cf. Esai. 7, 14. Matth. 1, 23

2 uocatus] add. est Bm2Cv 3 in suis uinculis Paulus Jau 6 gentilium]

inteliegentium B gentium Cml ille gentium fta 7 fieretque Bm2Cv 8 per

fidorum] add. efc Bav 10 cottidie AB
et resultat] ut resurgat et in mg. a

decedat BCm2v dicedat Cml 11 omnes ABCmlfiav 12 ab errore] abhor-

rere B abhorreant @ a] ad BC, om. v corruptionem B correctionem C
dissolutionem B ad] ut (in ras. m2) ad (in mg.) C 14 uirtutum F piam
confessionem moueantur a 15 motus Cml dicit eos F 16 omnes del.
Bm2 uel quia F oculus B 18 cum om. a 23 concepit pa 24 . 25
emanuhel C
 psalmi 45, 1721 343

19. Susceptor noster deus lacob. imitemur ergo

patriarcham lacob, odorem eius, uirtutem eius, laborem eius.
sicut enim Abrahae opera facere debemus, ut filii eius appellari
iure mereamur, ita etiam exercitia atque certamina sancti lacob
5 subire debemus, ut deus lacob deus noster esse credatur. nam
si opera lacob uel, quia ilium aequare non possumus, studia operis

eius ac fidei non agnoscat in nobis, quomodo quasi deus lacob

nos iuuare dignabitur?
20. Cum haec dicit, ecce per spiritum sanctum praesens imago
10 ei infusa est futurorum et uidens ex graui perturbatione bellorum

pacem toto orbe diffusam in aduentu domini salutaris clamat ad

dicens
uniuersos uenite et uidete opera domini,
:

quae posuit prodigia super t err am. uenite ad con-

gregationem spectat, uidete ad intentionem et cognoscendae
15 studium ueritatis. uidete, inquit, opera domini plena miraculis,
in quibus magnarum sunt signa uirtutum. denique reqaxa Graece
admiranda dicuntur Latine. non ergo quasi prodigialis horroris
accipias opera domini, sed quasi pFena admirationis. praeclare
posuit super terrain ,
id est in terrain.
20 21. Auferens bell a usque ad fines terrae ar-
cum eonteret et con f ring et arma et scuta com-
buret igni. et uere, antequam Romanum diffunderetur im-

perium, non solum singularum urbium reges aduersum se proe-

liabantur, sed etiam ipsi Romani bellis frequenter ciuilibus atlere-
25 bantur. pugnauit Marius aduersus Cinnam, in utraque parte
Romanus fusus est sanguis. Sylla insurrexit et Mario uictori rursus
ciuilia bella commouit. Lepidus Sertoriusque rebelles se Romano 2

imperio praebuerunt. Caesar Pompeium est persecutus et Galliarum

furorem excitauit aduersus arma Roman a. deuicto seniore Pom-
30 peio iuniorem in Hispaniarum partibus debellauit. quid triumuiros

1 Ps. 45, 8 2 cf. Gen. 27, 27 3 cf. loh. 8, 39 12 Ps. 45, 9 20 *Ps.
45,10

1 immitemur F 3 habraae A abraae F apellari B 6 illi Bm2

aequari Bm2C 9 dura v diceret ftav 10 et euidens B aduentum a
11
16 regard] tert(-c- )ia B/9 prodigia AC (in ras. m2) 17 ammiranda a
18 aromirationis 19 posuerit Cml 26 silla A
surrexit Fa 28 pon-
peium /) pompeum F 29 ponpci.) D 30 triumuirorum (rum per comp.) A
244 Explanatio

loquar ex hostibus amicos, ex amicis rursus in hostiles tumultus

esse progresses, maria quoque Actiaco beilo infecta sanguine Roma-
norum ? unde factum est, ut taedio bellorum ciuilium lulio Augusto
Romanum deferretur imperium, et ita proelia intestina sedata sunt.
hoc autem eo profecit, ut recte per totum orbem apostoli mitterentur 5

dicente domino lesu euntes : docete omnes

gentes.
illis quidem etiam interclusa barbaricis motibus regna patuerunt,
ut Thomae India, Matthaeo Persia, sed tamen, quo plura obirent

spatia terrarum, in exortu ecclesiae potestatem Romani imperii

toto or be diffadit et dissidentium mentes terrarum que diuortia 10
donata pace composuit. didicerunt omnes homines sub uno ter
rarum imperio uiuentes unius dei omnipotentis imperium fideli elo-

quio confiteri.
22. Abstulit ergo bella usque in lines terrae, quod factum esse
non dubium est. sed uide ne bella infirmitatis abstulerit, quae 15

sunt in corde titubantium. qui enim terrena transient, iam

non dicit: for is pugnae, intus timores, sed dicit:
nostra autem conuersatio in caelis est. transi

ergo ut incipias esse supra mundum; negdoai enim trans-

mundum,
ire dicam expressius, transfretare abstulit ergo dominus
est uel, ut . 20
bella quae mouebat uobis nequitia spiritalis et deuicto diabolo pacem
suam nobis reliquit. arcum confregit, de quo ignita aduersarii iacula
spargebantur et scuta perfidiae combussit igni, ut scutum fidei
inuiolabile permaneret.

23. Vacate, inquit, et uidete qui a ego sum do- 25

minus, uox domini post bella sedata uacate ut nulla animarum ,

sit occupatio, ne offusio saecularium perturbationum internae ocu-

lum mentis obducat. uacate, inquit, ab erroribus, uacate a pertur-
bationibus, uacate a peccatis, qui a omnis
qui peccat

6 Matth. 28, 19 14 cf. Ps. 45, 10 17 II Cor. 7, 5 18 Phil. 3, 20

21 cf. Eph. 6, 12 cf. loh. 14, 27 25 *Ps. 45, 11 29 I loh. 3, 6

1 alt. ex om. ABCml tumultos Bml 2 lactiaco AC attiaco DEm2F

attico Eml 5 proficit a apostoli per totum orbsm 7 montibus ACv
8 matheo ACfi mathaeo B persica* B persica cet. an Persida ? C
abirent
9 imperiit Bml 10 orbe# B dissedentium Bml 14 in] ad {lav 15 est
s. L B abstuleris BmlC 19 esse om. Bml perase AB (s. 1. uel phase)

phase C
 p.almi 45, 2124 345

non uidit deum nee cognouit eum, sicut in epistula

sua dixit Johannes euangelista. uacate ergo studio cognoscendae 2

diuinitatis, nolite terrenis operibus occupari. ideo rex Aegyptiorum

augeri iubebat numerum laterum et cetera onera ludaeorum, ne

5 cognoscerent deum et caltui sacro uacarent, offensus Moysi et Aaron
uoce sanctorum, qui dicebant dimitte populum dei,
:

ut eamus et seruiamus domino deo nostro.

24. E xalt a I or inter g ente s et e xalt ab or in
terra, erat sublimis dominus in excelsis, id est in angelis et archan-
ao geb s, in patriarchis et prophetis, qui de illo sublimia sentiebant
nee eum terrenis imaginibus et simulacris scrupeis confer ebant,
sed non erat sublimis in populis nationum, qui deum suum in
antris et spelaeorum habitaculis requirere uidebantur. denique
reprehenditur Magdalena, quae Christum quasi mortuum flebat
is et quasi sepultum quaerebat in tumulo. unde dicit ad earn Chri- 2

stus :
Maria, quid ploras? quern quaeris? num-
quid eum qui posset auferri ? audiuit uocem et recognouit eum et
uolebat contingere et ait dominus noli tangere quern : me
putas mortuum; ad patrem uado. miraris, quod in tumulo
20 non inuenisti quern caelestia praestolantur ? aut forte reprehen
ditur, qui a Christum nisi fides perfecta non tangit, sicut haemor-
rousa plena eum tetigit fide, unde ait dominus t e t i g i t me
:

aliquis; sentio de me uirtutem exisse. quo dicto 3

agnouit in se ilia, quod exeunte fuerat uirtute curata, et statim

25 confessa est sui conscia, quod dominum ipsa tetigisset. unde do
minus ait: fides tua te saluam fecit; uade in pace,
exaltatus autem in terra dominus est, secundum quod ipse ait: cum
exaltatus fuero, omnia traham ad me ipsum,
uel quod fact a est uoluntas eius sicut in caelo et in terra.

6 *Ex. 5, 1 8 *Ps. 45, 11 16 *loh. 20, 15 18 *Ioh. 20, 17

22 *Luc. 8 46 V 26 "Luc. 8, 48 27 *Ioh. 12, 32 29 cf. Matth. 6, 10

1 epistola codd. av 2 sua om. F ioannes BE 4 numerum iubebat F

10 et om. Eft sense runt /? 11 seulptis Cm2 suum cm. F
12 13 atriis
codd. 17 qui] quis Cm2 aufcrre Cm2 21 emmoneusa A emmoreusa BC
emorousa haemorrhousa a haemorrhoissa v 22 dominus ait v 23 sentio]
add. enim a uirtutem de 24 quod] que F
me /J 25 sui] sibi a con-
scientia F 28 exaltatus] add. a terra Bb; cf. Expos, ps. 118, tractat. 12, cap. 22
 346 Kxplanatio

25. Et repetit dicens deus uirtutum nob is cum. :

sus ceptor nosier deus I a cob. repetitio confirmatio est.

uel quia non solum, quando natus ex uirgine est, factus est nobis-
cum deus, sed etiam post resurrection em ipse Jixit: e c c e ego
uobiscum sum usque ad c o n s umm a t i on em 5

mund i, cui honor et gloria, perpetuitas a saeculis et rune et

semper et in omnia saecula saeculorum. amen.

EXPLANATIO PSALMI XLVII.

1. Huius titulus hie est P s almus cant id filiis :

Core, s ecunda s alb ati. boni filii Core et psalmis iam 10

superioribus approbati, eo quod congruis sensibus et cogitationibus

ad uirtutum studia conuenientibus in semet ipsis pangerent spiri-
tale psalterium et cognitioni diuinitatis peruigili specula mentis
2 intenti caelestium mysteriorum digni foreni; haurire secreta. et ideo
cum psalmorum ante arcam domini cotidie canendorum munus el 15

officium recepissent, uidentur electi, ut psalmum cantici in secunda

sabbati specialiter recipeient concinendum. etenim quibus recte
uidebatur esse commissum, ul ascensionem domini ab inferis
resurgentis uoce sua psallerent, his utique deferendum fuit, ul
ipsum resurrecdonis diem munere suo ministerioque celebrarent. 20

1 *Ps. 45, 12 4 *Matth. 28, 20

5 sum om. A consumationem A 6 cui] add. est BCftav, cf. Explan.

ps. 37, cap. 59 extr. 7 amen om. BF, add. Explicit psalmus (de psalmo C) XLV.
mo to

Incipit psalmus (titulus psalmiO) XLVII Explicit de psalmo XLV (sexto Eml).
mo mo
Incipit de psalmo XLVII ft

praescribunt : Psalmi (In psalmum v) XLVII enarratio av

9 Ps. 47, 1

9cuius tytulusF est]etB 10 chore bis AC ft lleoom.ft con

gruis] et in grauibus ft 13 peruigili a peruigiles ACv peruigilis BE peniigilibus
DF speculo A speculamentis (sic) ./? 14 misteriorum ACF 15 archam

Cft dei ft cottidie ABm2C

 psalmi 45, ,25 47, 2 347

quid est enim secunda sabbati nisi dominica dies, quae sabbatum
sequebatur? dies auiem sabbati erat dierum ordine posterior,
sanctificatione legis anterior, sed ubi finis legis aduenit, qui est
Ghristus lesus finis enim legis Christus ad
5 i H s t i t i a m omni credenti et resurrectione sua sancti-
ficauitoetauam, coepit eadem prima esse quae octaua est et octaua
quae prima, habens ex numeri ordine praerogatiuam et ex resur
rectione domini sanctitatem. unde et in euangelio legimus devrego-

ngcorov sabbatum, quod Latine dicitur secundoprimum. ubi enim

10 dorrrnica dies coepit praecellere qua dominus resurrexit, sab
batum quod primum erat secundum haberi coepit a primo; prima
enim requies cessauit, secunda successit. unde et ad Hebraeos scri-
bens apostolus ait: postera die ergo restat requies
populo dei. festinemus igitur intrare in re-
is qui em ill am.
2. Requies ergo uera iam non in operis cessatione, sed in re-
surrectionis est tempore. ideoque qui sabbati secundum legem sol-

lemnitatem custodiebant, unam sabbati nuncupabant, quasi unum

esset sabbatum et non aliud. nos, qui obseruantiam induimus
20 spiritalem et L! similitudinem et requiem dei cupimus nostram
formare militiam atque in ilia ciuitate caelesti nostrum exhibere
ministerium, ubi non est exemplar, non umbra, sed ueritas, primam
dicimus sabbati, sicut est scriptum: uespere autem sab
bati, quae lucescit- in primam sabbati. nihil
25 autem pulchrius, nihil expressius. ante resurrectionem sabbatum
dixit, post resurrectionem primam sabbati nuncupauit. Johannes
quoque euangelista dicit: prima sabbati uenit mane
Maria Magdalen a, cum adhuc tenebrae essent,

4 Rom. 10, 4 8 cf. Luc. 6,1 13 *Hebr. 4, 9 11 . 17 cf. Marc. 16,

2 cet. 22 cf. Hebr. 8, 5 23 *Matth. 28, 1 27 *Ioh. 20, 1

4 legis om. p Christus om. BCml 5 oetauam sanctificauit [lav 1 re-

surrecione C
8 deuteroproton deutero ft 9 sabbatum om. ft 10 qu*a
A resurrexerit av 12 et om. F 13 ergo die av 14 illam requiem av
17 sol(l)empnitateio codd. 19 spiritalem induimus p 22 misterium F
est non Eft primum BC 23 scriptum est av 24 lucessit BCE prima
BCpv 25 autem om. BCpa pulcrius E 26 ioannes B 27 dicit] inquit

(del.) B die inquit p 28 essent tenebrae ft

 348 Explanatio

3 tenebrae pro tempore, mane pro

gratia, sed isti expressius se-
cundum euangelium qua?i recusso uelamine, Dauid autem sub lege
positus et moderationem tenuit debitae cautionis et mysterium
non repressit, ut secunda sabbati diem dominicam declararet,
quo ludaeis ordinem numeri putaret ease seruatum et spiritale 5

sacramentum a^nosceret reuelatum. audiamus igitur quid dicat

qui in secunda sabbati deo psallit.
3. Magnus, inquit, do minus et laudabilis ni-

mis in ciuitate dei no stri, in loco s ancto eius.

non ergo ubique deu? magnus et laudabilis est ? ille quidem ubique 10

magnus et potens est, sed angusta mens non capit magnitudinem

diuinae eius potestatis et gratiae. quanto autem magis appropin-
quat deo nostra cognitio, tanto praecellentior eius nobis uidetur
2 esse maiestas. denique Thomas, qui ante dicebat nisi u i d e r o :

in manibus eius fixuras clauorum et mitt am 15

m a n u m meam in latus eius, non credam, ubi
misit digitum suum et euidentia resurreotionis cognouit indicia,
admirans intra se dei gratiam: d o i n u s,
inquit, m
e u s e t m
sdeus meus. tune ergo plenissime diuinitatem eius domina-
tionemque confessus est, ubi eum resurrexisse non dubitauit ab 20
inferis.denique in Sion hymnus deum decet et uotum ei soluitur
in Hierusalem. quid igitur mirum, si in ciuitate caelesti et in illo

superno et aetherio loco potentia eius uehementius praedicatur?

4. Addidit : dilatans e xultationem uniuer s ae
terrae. et uere magnus dicitur, qui istius terrae, in qua ante 25
intolerabilium peceatorum germina pullulabant, ubi erat maeror,
tristitia et gemitus, exultationem toto orbe diffudit. itaque ho-

minum eonscientia, quae ante flagitiorum suorum gurgitibus

8 *Ps. 47, 2 14 *Ioh. 20, 26 18 loh. 20, 28 21 cf. Ps. 64, 2

24 *Ps. 47, 3 26 cf. Esai. 35, 10

2 quasi] amoto quasi (sic] F recuso Bml 3 cantionis v misterium

AF 5 iudaeos Bml apud iudaeos Bm2Cv et om. BCml 1 psallit] add.

Explicit de titulo. Incipit de psalmo C 18 ammirans codd. 21 syon codd.

ymnus EC soluitur ei F
22 hyerusalem B iherusalem C Jerusalem ft
23 aethereo ACftav 24 exultationes BCml 25 dicitur om. BFa 26 intol-
lerabilium AB 27 tristitiae codd. av, eorrexi conscientia hominum BCft
 psalmi 47, 25 349

demersa lugebat, nunc per indulgentiam Christ! et remissionem om

nium peccatorum ^netu absoluta laetatur. conuenit igitui et si ita.

iritellegamus ut diximus. sed quia in uetuatis exemplaribus all- 2

quibus repperimus: evQ&p dycdhdjLtan ndorfs irj<; j/ijfc,quod Latine

4 significat bonaradice exultatione uniuersae terrae , sensum quidem
eundem aduertimus, quia diuina in nobis dei patris dona laudentur,
qui dedit nobis exultationem bona radice fundatam, deum uidelicet

lesum, ueram fecundissimam uitem, de qua sacramenta fluxere

et

caelestia, in quibus est .perpetua et diuturna laetitia, quod his ab-

10 luatur omne peccatum et conscientia interna mundetur, elocutionem-

que conuenite cognoscimus, quia bene radicata exultatione lae-

tamur qui exultamus in Christo. saeculi enim laetitia temporalis
est, perpetua autem laetitia eius qui gaudet in domino.
5. M
ons S ion, later a aquilonis, ciuit as r eg is
15 magni. deus in g radii us eius dinoscitur, cum
sus cipiet earn, cur sit exultatio uniuersae terrae, euidenter
expressit, quoniam dominus lesus ecclesiam
sibi ex peccatoribus

congregauit. itaque qui erant ante latera aquilonis, id est eocii et

inhaerentes diabolo, cui dicitur exurge, aquilo, ut ueniat
:

20 auster, facti sunt Christo fideles. ipsi sunt enim de quibus di

citur:qui confidunt in domino sicut mons
S i o n. facti sunt itaque mons Sion per gratiam Christi et baptis- 2

matis sacramentum. aquilonis intellegibilis graues flatus, quibus

tempestates asperrimas et procellas humanis mouebat affectibus.
25 coepit suos amittere quiuexabat alienos. gentem omnem euerterat
ludaeoium, nationes omnes suo reuictas tenebat imperio, ipsius

8 cf. loh. 15, 1 14 *Ps. 47, 34 19 *Cant, 4, 16 21 Ps. 124, 1

1 dimersa F omnium am. Fa 2 igitur om. E igitur et om. DF

3 ueteribus ft 4 reperimus av Oraeea om. A, corrvptissime exhibetit cet. a
quod 5 significat om. A
5 bonae Bft et in mg. a radices BCml radicis

ftetinmg.a exultationem Aft 6 laudantur Bpav 8 celestia fluxere ft

9 perpetua et] perpetue BC 14 syon aDF 15 dignoscetur Bm2v dinoscetur
Am2Cp 16 eum B quiir B que ft quae a 19 exsorge BE 21 confidit
BCml 22 pr. syon codd. facta Bml mong Sion (syon A) om.AmlBCmlft
23 graues scripsi grauis av, add. est Am2av flatus grauis ft quibus] qui
prius av 24 asperrimas] atque (add. m2) asperrimus past flatus tr. B 26 re-
uinctas av
 350 Explanatio

erant latera, hoc est adspirabant cum eo. sicut principis latera
dicimus stipatores eius et comites, sicut mulier latus est uiri, eo
quod morigera ei societate iungatur, ita latera erant diaboli qui
3 faciebant ipsius uoluntatem. hi ergo nunc sunt mons Sion, qui
deum speculantur aeternum et ipsi noctibus et diebus intendunt. s

uide mihi Paulum, cum persequeretur ecclesiam domini, latus aqui-

lonis fuisse, uide nunc, cum legitur in ecclesia, montem erse specu-
4 latorium, per quom Christi gloriam cognoscimus et uidemus. et

quia Graecus montes dixit, hoc est $QT], uide quomodo seruuh
Christi montes. sint, montes in circuitu eius, in qui- 10
bus et ecclesia domini quae est ciuitas regis magni. simul quia do-
minus secundum caeli tractum v Kqavio} passus est, qui erat locus
in latere aquilonis. ibi autem e1 mons Si on, ibi Hierusalem quae
in terris.
Uide ne id quoque uideatur expressum, quia congregatio
6. is

plebis dei, quae erat aquiloni coniuncta per culpam, ecclesia Christi
est facta per gratiam, ut iam non synagoga, sed Christi ecclesia

nuncupetur. et quia reliquiae ludaeorum per electionem gratiae

saluae factae sunt, in ipsis deus cognoscitur, in Petro Paulo lohanne
lacobo, qui graues et excelsi uiri uelut fundamenta et culmina 20
sunt ecclesiae, quasi fundamenta grauia, quos nulla grauis ^aqui-
lonis flabra concusserint, sed immobiles fidei seruauerunt funda-

10 Ps. 124, 2 18 cf. Rom. 11, 5

1 sicut] add. enim Bav 2 comites] add. et av 3 morigena Fml 4 eius

DF hii codd. ii av syon codd. 5 diebus et noctibus F 6 mihi <m.
Aa,
cf. p. 134, 18. 352, 26 dei 7 ecclesiam ABCml 9 hoc est

OQTJ am. A oriu BmlC opu Bm2 opoy uide] de B uide (ui ii ras.) C
serui F 12 tv KQaviqt temptaui, cf. Luc. 23, 33. loh. 19, 17 enerario ^ uenerat a
in U enerario av; add. in mg. a: Hieronymus ad Pauliuum de institutione mona-
chi: Ab Adriani temporibus usque ad imperium Constantini per annos circiter

centum octoginta in loco resurrectionis simulacrum louis, in crucis rupe statua ex

marmore Ueneris a gentibus posita colebatur existimantibus persecutionis auto-
ribus, quod tollerent nobis fidem resurrectionis et crucis, si loca sancta per idola

polluissent. Haec ille, ut Uenerarium intelligas locum ubi Uenus sit culta
qui] ubi Cm2 13 syon codd. hyerusalem B iherusalem C ierusalem p
17 sinagoga AF 19 ioanne B 20 uiri] add. idem B id est C 21 grauia]
grauis Bml graues Bm2pa grauis] graues A 22 immobile Fa serua-
uerint (int in ras.) C
 psalmi 47, 5-7 351

mentum, ne ecclesia tota nutaret, praecelsi quasi culmina, qui uer-

ticem eius turribus suae uirtutis erexerint. etenim sicut in ope- 2
ribus suis conditor el in aedificationibus suis aedificator agno-
scitur, UT, etiamsi nomen non audias, tamen ex operum qualitate
5 artificem deprehendas et quid minim de humanis, cum ipsius
creatoris aeterni, qui non uidetur a nobis, inuisibilia tamen [eius]

per ea quae facta sunt intellegamus ? ita in excelsis et magnis ,

domibus, quae domus nos sumus, si libertatis et gloriae funda-

mentum usque ad finem firmum tenuerimus, deus habitator agno-
10 scitur, ut deus Abraham, deus Isaac, deus lacob. ipse enim uerus 3

deus, qui tales uiros praeceptorum suorum institutione fundauit.

ergo sicut in illis se inquit, cum
deum demonstrauit aeternum, ha,
regis magni suscipiet ciuitatem, gradibus eius receptionem suae
cognitionis infundet, ut fiant docibiles dei, qui mandatum eius et

p audierint et putauerint exsequendum, ne ab illius domus aedificatae

in petra firmitate degenerent.
7.H uident es r e g e s t err ae congr e-
o c, inquit,

g ati sunt et tr ansierunt in unum;ipsi uident es

tune admir ati sunt. boni reges, qui sui corpons possunt
20 se praebere rectoree, ab ipsa patriarchae Abrahae oiigine et insti
tutione manantes, qui docuit peccatum posse superari, ideo uerus
rex, qui flagitiis esse nesciuit obnoxius, in quo culpae et erroris in-
lecebra regnare non potuit. unde et dictum est ad huiusmodi uirum
a filiis Het: rex a deo tu es nobis. tales ergo reges terrae, 2
25 qui carni imperitarent, congregati sunt, ut in uno essent corde et
in uno spiritu, sicut legimus, quia multitude credentium habebat
unam animam unum et non erat in his aliqua separatio.
et cor
hi sunt qui transierunt in unum non tarn locum quam in eundem

6 cf. Rom. 1, 20 10 cf. Ex. 3, 15 14 cf . loh. 6, 45 17 *Ps. 47, 56

24 *Gen. 23, 6 26 cf. Act. 4, 32

2 erexer*int G Cm2
sicut] sic 1 per ea Em2a per eius DEmlF eius

per ea ecu 10 habraam A ysaac CDF 12 in illis sicut DEmlF 15 exe-

quendum CDF 16 firmitate om. DEmlF, add. Em3 degenerarent A

18 transierunt] conuenerunt DF 19 ammirati codd. 20 abrae F 22 ne
sciuit esse ft culpa F 24 Het scripsi eth a seth fta heth Fm2 Chet v
25 imperarent (ra in ras. ro2) CFm2 essent in uno BCft 27 hiis ft 28 hii

ii av
 352 Explanatio

affectum propositum; probato enim dicitur: t ran si,

atque
s reeumbe. nequc enim mediocris uirtutis est ab improbis ad
honesta, a terrenis ad aeterna transire et carnalis uitae consue-
tudinem commutare omnemque eius abolere usum, nouos mores
assumere totumque statum conuersationis ueteris detorquere, 5

meritoque dicitur ei: s i transeas per aquam, tecum

sum. cum transeunte est deus, non cum desistente.
Hi ergo, qui intra semet ipsos erant ante discordes, ubi in
8.

unum mente et studio conuenerunt, recepta pace, quae fecit utraque

unum et inimicitiae in came sua medii parietis destructione dissoluit, i o

admirati sunt uel eum, qui in gradibus suis dinoscitur, uel ho

mines ita esse conuersos, ut, qui ante diabolo seruiebant, nunc do-
2 mino lesu iusti pietate seruitii mancipati sint. et quia reges sui cor-

poris, in semet ipsis non mediocris laboris experti neque enim

facile atque mediocre est animum uincere, resecare cupiditates, edo- is

mare carnis lasciuiam, auerruncare luxurjam, quae repugnabat et

Paulo, ut captiuum sibi peccati lege constringeret , sicut gra-

tiam iri his
qui uirtute processerant mirabantur, ita etiam, ne
quis relaberelur in uitia ,de superiore uirtutum deiectus fastigio,
commouebantur. procliuis enim et mutabih s in utrumque est 20
humana condicio, ut quocumque intenderit eo propendat et uergat
uel ad studia uirtutum uel ad inleccbram delictorum.
9. Et ideo non mediocri quatiebantur affectu, ita ut ex formi-

dine tremor adprehendeiet eos, considerantes illud quod scriptum

est, quia in locis impiorum ingemescunt iusti. 2S

denique uide mihi Petrum amarissime flentem, quod ei error ob-

repserit et uirtutem suae mentis prolapsione corporeae fragilitatis
inflexerit, meritoque a Christo suppresse reprehensum, quod

1 Luc. 17, 7 6 *Esai. 43, 2 9 cf. Eph. 2, 14 16 cf. Rom. 7, 23

25 *Prou. 28, 28 26 cf. Luc. 22, 61

3 terrenis] temporalibus 8 hii Aft ii av 11 ammirati codd* digno-

scitur v 14 ipsis] add. uim Bpav, at cf. Uerg. Aen. 10, 173 cei. non] add. in
BC 15 est om. F 16 auerruncare in mg. av auerrucare BCp euacuare (in
ras. ml) Aa luxurie 17 sibi] sub v 18 iis av precesserant
20 procliue enim et] etenim Bp 21 conditio codd. av propendeat av
25 ingemiscunt A ingemescent B ingemiscent cet. av 26 amarissimum DF
28 supra esse Av suppresse (s. scr. m2 uel supra esse) C, c/. p. 340, 21
 psalmi 47, 7-10 353

ausus sit usurpare constantiam nee obnoxiam considerarit na-

turam. et hie quidem per gratiam emendauit errorem, sed ludas i

mansit in orimine, perseuerauit in gemitu. iustus erat, cum aposto-

lorum numero necteretui; sed quia subplantatus a diabolo est,
5 in locis nunc deplorat et ingemit impiorum, quod de gratia sit re-

lapsus ad poenam. ergo cadentibus huiusmodi uiris, qualis fuit pro-

ditor ludas uel Saul a domino deo suo adscitus ad regnum, etia-m
fortes uiri trepidabant.
10. Conferentes deinde, quanto certamine perueniretur ad
to fmem, quantae contritiones iustorum, quantae sollicitudines, qualis
aduersarius, quanta diuturno labore contentio, quantae amari-
tudines propositi seuerioris, quae uincula continentiae, quae con-
scientiae uerbera, non mediocriter conturbabantur, ne quis tantis
uel laboribus uitae austerioris cederet uel doloribus. sunt enim ibi
15 dolores acerbi et graues, id est in eeclesia, in ilia ciuitate regis

magni sunt dolores sicut parturientis, donee formetur Christus in

nobis.neque enim sine dolore Paulus erat, cum uideret in Galatis 2

insipientibus doctrinae suae tardiorem profectum, ideoque dicebat:

filioli mei, quos iterum parturio, donee for
go metur Christus in uobis. testificatur et dominus in euan-

gelio graues esse parturientis dolores, cum dicit: mulier cum

parturit s t a m habet,
t r
quia uenit dies
i i i

cum autem pepererit puerum, iam non

eiu-s;
meminit tr is titia.e propter gaudium, quia natus
25 est homo in hoc mundo. magnus ergo labor, ut aliquis 3

sibi Christum adquirat, ne sine gubernatore quasi nauis in saeculi

istius salo fluctuet. denique apostoli tristes erant, cum se Christus
ad patrem rediturum esse memoraret, quod absente rectore destitui
se putarent. gaudium Christus est, ipse est et puer, quern parturit

15 cf. Ps. 47, 3 16 cf. Hier. 22, 23 19 Gal. 4, 19 21 *Ioh. 16, 21

27 cf. Toh. 16, 22

1 ne Cml considerarit scripsi consideraret Amla considsrare eel. v 5 in

gemit* C gemit ^ 8 uires (. scr. m2 uel uiri) C iiire Fetinmg.a 9 denique

Bav 11 quata (ta s. I.) C diuturno] dicitur E, om. DF, add. in
12 propositi seuerioris acripei praepositis (praepositi Am2Cm2pv propositi a) er-
roris (terroris &av) codd. v 14 ibi om. BC 15 acerui B 17 gaJathu Ap
22 pant {* 23 puerum om. Ba 25 homo] puer Ba
LXIV: Ambros. para 6. Petschenif. 23
 354 Explanatio

qui in utero suae mentis accepit spiritum salutis. qui pepererit et

enutrierit exultat, qui parturit quatitur atque compungitur.

Bonum est ut et parias et enutrias eum. ne coquas

11.

agnum in lacte matris suae, ne dicatur libi u a e :

inutero habentibus et nutrientibus. sic enim 5

Christus est natus ex Mavia, ut agnoscas eum, sicut bos agnouit

possessorem suum, et scias qui a ipse te creauit et maiores tuos

ipse possedit. non eum quasi paruulum
nutrias, sed quasi uerum
atque perfectum deum ex uero et perfecto deo noueris adorandum.
sic enim magus adorauit, ut non in lacte matris agnum coqueret, 10

2 sed quasi deum ueneraretur aeternum. denique ut eum inueniret

caelum aspiciebat; non ergo quaerebat in terris quern de caelo fulgens
stella monstrabat. ideo eum Maria non parturiuit, sed peperit, quia
et dominum et salutare sciebat ex se esse generandum, sicut ipsa
testatur dicens :
magnificat anima mea dominum 15

et laetatus est spiritus meus in deo salutari

m e a. ibi ergo dolores sicut parturientis. dolor est ut parturias,

dolor est ut enutrias quern in principio debes habere perfectum.

Ideoque plerique grauiter conteruntur, sicut uersiculus signi-

12.

qui secutus est: in spiritu

ficat conteres uehementi w
naues Thar
sis. nam dum ad perfectionem fidei desiderant
dei famuli perueriire, commacerant corpus suum castigando seue-
rius et redigendo in ministerium seruitutis, ne reprobentur qui
fuerant iam probati. hoc autem faciunt in spiritu sancto ualido
2 atque uehementi. est enim spiritus consilii atque uirtutis, ut nimia 25
abstinentia dissoluant corpus suum, quo omnes eius euacuent uolup-
tates, ut dicatur illie: conualesci te, remissae manus
et genua dissoluta. cum enim solutus quis fuerit ab ista
3 compage terrena, tune fortior ad uitam resurgit aeternam. mentior,
nisi adstipulatur scriptura, quae dicit: dissolui et cum so

3 *Ex. 23, 19 4 *Matth. 24, 19 6 cf. Esai. 1,3 10 cf. Matth. 2, 111
15 *Luc. 1, 4647 20 Ps. 47, 8 22 cf. I Cor. 9, 27 25 cf. Esai. 11, 2

27 *Esai. 35, 3- 30 *PhU. 1, 23

1 accipit Bm2 3 nutrias nee 6 natns est pav 8 earn] enim

10 enim] eum DEav 21 fidei perfectionem dei famuli peruenire desiderant v
22 macerant Cm? 23 probentur Bml 28 dissuluta B
 psalmi 47, 1014 355

Christo esse multo melius qui dissoluitur, incipit

esse cum Christo et alibi :
tempus meae resolutionis
in s t a t. qui ergo meditatus fuerit se ipsum dissoluere per ab-
stinentiam, diem passionis suae timere non poterit.
5 13. Et bene ait spiritum uehementem, naues dicturus. naues
autem de eorporibus dixit, quae uago diuersarum passionum fluctu
mouentur et cito merguntur, nisi habeant gubernatorem. unde et
alibi ait:qui descendunt in mare in nauibus. bene 2

autem nauigant, qui in nauibus Christi crucem sicut arborem prae-

10 ferunt atque inde explorant flabra uentorum, ut corpora sua diri-
gant ad sancti spiritus gratiam, in ligno domini tuti atque securi,
nee permittunt naues suas uago fluctu errare per maria, sed ad
portum salutis et ad consummationem gratiae cursus sui directione
conterdunt, ut fida statione potiantur, quo dissolutae cursus suos
15 possint in resurrectione reparare, ubi naufragium timere non

possint.
14.Et nod igitur circumspectemus hanc gratiam, speculatores
eius simus, exploremus earn, ut fiant corpora nostra naues Tharsis.
tune enim caro ad seruitutem redigitur, cum ad dei intendimus gra-
20 tiam,ut id quod amarum ad tempus sit, sicut est ieiunium,non quod
dulce et uoluptarium sequamur. Tharsis ergo est speculatorium
gratiae, intellegibilis ciuitas, ut Sion superior, ad earn festinabat
lonas. de ea dixit scriptura, quia sociatus est losaphat Oziae regi
ut facerent et irent ad eum naues in Tharsis. sed quia
et sic placuit, 2

25 impio se coniunxit, ideo missus e?t ad eum propheta, qui diceret

ei: destruxit dominus opus tuum et contritae

sunt naues tuae et non potuerunt ire in

Tharsis. quo significatur, quod praeuaricantium mandatum
dei corpora ad consummationem gratiae peruenire non possint.
so ad Salomonem autem, utpote sapient em et pacificum uirum, naues
cum auro et argento et dentibus eburneis sine ulla offen-
de Tharsis

2*11 Tim. 4,6 8*Ps.l06,23 19 cf. I Cor. 9, 27 22 cf. Ion. 1, 3

26 *II Par. 20, 37 30 cf. Ill Reg. 10, 22

2 resollutionis D 3 ipse b 13 et am. Cml consumationem B

19 gratiam intendimus Fml 21 uoluptarium a uoluntarium codd. v 22 syoi
codd. 23 dicit a 25 propheta* A
23*
 356 Explanatio

3 si one ueniebant et eo ipse mittebat. habebat enim cum rege Hiram

sacrae negotiations spiritale commercium et mutuae gratiae concer-

tantis affectum. has ergo naues hi, qui regali in se auctoritate po-
tiuntur ad cohercendam ferociani corporalem, uidentes ex corrup-
tibih bus incorruptas, ex maculosis summa gratiae luce fulgentes, 5
ex dissolutis atque detritis esse renouatas, uiuere ex mortuis, ex
sepultis resurgere celebri sermone commemorant.
audiuimus, it a et vidimus in ci-
15. S i cut
uitate do mini uirtutum, in ciuitate dei no sir i;
deus fundauit earn in aeternum. audiuimus extra 10

ciuitatem, uidimus in ciuitate, cui deus est lumen aeternum, fulget

dies sine sole mundano, luna non quaeritur; fundamentum eius non

temporale, sed aeternum est.

Suscepimus, inquit, deus, mis ericor diam

16.
tuam in media templi tui. si ad filium dei dicitur, templum is

ita intellegimus, secundum quod ipse de corpore suo dixit s o 1- :

uite templum hoc, et in triduo resuscitabo

i 1 1 u d. dei corpus est Christi, in quo est nostrorum
uere templum
purificatio peccatorum. uere templum dei caro ilia, in qua nullum
peccati potuit esse contagium, sed ipsa pro delicto mundi totius 20
2 luit sacrificium. uere templum dei caro ilia, in qua dei imago
fulgebat, corporaliter plenitude diuinitatis habitabat, quoniam
ipse Christ us est plenitudo. ergo ad ipsum dicitur: suscepimus,
deus, misericordiam tuam in medio templi
tui. quod quid est, nisi quod ait: medius uestrum stat25
quern uos nescitis, hoc est: in medio uestri sst et non
uidetur? si autem ad patrem refertur, quid est in medio templi
tui ,
nisi quia deuserat in Christo mundu-m recon-
cilians sibi?

8*Ps. 47,9 11 ciApoc. 21,23 14 . 23 Ps. 47, 10 16 *Ioh. 2,19

22 cf. Col. 2, 9 25 *Ioh. 1 ,
26 28 II Cor. 5, 19

1 chirara B thirarn DF chyram E 3 ef fectum hii ft \\ av 4 coer-

cendam av 5 corruptas (sic) F
11 fulget] add. enim a 15 dicitur dei
18 in] iesu per camp. $ 20 potuit peccati {$ esse om. A
ipsa] ipso BCml,
eras. Cm2 om. &v t pro om. EC delicti Cm2 21 fuit] add. ipsa BCjtv
22 fulgebat] add. et fiav 25 quod quid est om. medium /?
26 non
scitis DEm2F
 p sal mi 47, 14-18 367

17. In illo ergo templo suscepimus, inquit, m i s e r i-

cordiam tuam, hoc est uerbum quod caro factum

est et habitauit in nobis. sicut enim redemptio

Christus, ita et misericordia. quae autem maior misericordia

5 quam quod pro nostris flagitiis se praebuit immolandum, ut san
guine suo mundum lauaret, cuius peccatum nullo alio modo po-
tuisset aboleri ? eteniin si de sanctis uiris apostolus dixit : t e m-
plum dei uos estis et spiritus sanctus habitat
in u o b i s, quanto magis carnem domini Jesu templum dei
10 dixerim, qui semper plenus spiritu sancto legitur et ipse testi-
ficatur dicens sentio de :
exisse, quae me uirtutem
uirtus omnium uulnera acerba sanabat! potest et illud intellegi, 2

quod dixit suscepisse se cum populo misericordiam dei in medio

templi eius, quoniam ipse ecclesiam suam fundauit et propagauit
is In aeternum, quoniam uere ipse cum filio suo unigenito hanc gra-
tiam plebi suae contulit, quern aedificatorem etiam demonstrauit
dicens: hie aedificabit mini ciuitatem, quae diffusa toto
orbe terrarum fecit, ut tota terra plena laudis eius esset et nominis.
sicut enim scriptum est: laudis eius plena est ( e r r a, 3
20 ita scriptum est: datum est ei nomen super omne
nomen, ut in nomine lesu omne genu curuet
caelestium et terrestrium et infernorum et
omnis lingua confiteatur, quod dominus
lesus in gloria est dei patris.
25 18. Unde proprie dixit propheta : s e cundum nomen
tuum, deus, ita et a us tua in fines terrae; iustitia
I

tua plena est de xt er a tua. non miruni est, si plenus esi

iustitiae dei qui est dextera dei. idem autem est uirtus dei et
iustitia dei, ut et secundum id, quod iustitiae dei plenus est, earn

IPs. 47, 10 2Ioh. 1,14 3cf. I Cor. 1,30 7 *I Cor. 3, 16 11 *Luc.

8,46 17 *Esai. 45, 13 19 Hab. 3, 3 20 *Phil. 2, 9 11 25 *Ps. 47, 11
28 cf. I Cor. 1,24.30

7 abholeri C 8 inhabitat BCpv 10 sancto om. Bp colligitur Bp

11 exiisse Ev 12 acerua Bml 13 dei misericordiam pa 15 ipse uere pav
16 quern] qui BCmlp hedificatorem BC 17 aedificauit Bp hedificauit C
20 alt. est om. ABml 22 pr. et om. a 27 pr. tua om. pav alt. est om. DF
28 qui] quod (od in ras. ml] B dextera] uirtus dextera Dm2F 29 et om. F
id secundum
 35S V Explanatio

iustitiae plenitudinem in eo esse, quam pater habet, noueris et

secundum id, et iustitia dei patris et sapientia legitur,
quod uirtus
nihil in eo diuinae maiestatis intellegas esse diuisum, sed omnia ac-

cepisse a patre filium et omnis gloriae paternae filium splendorem

esse cognoscas et eius characterem substantiae, qui ita expressit 5

patrem, ut in eo totus sit pater, sicut in patre totus est filius.

19. Et quia uidit in spiritu propheta l<*udes Christi terris in om

nibus praedicandas, uelut epilo^o quodam faciens suscepti sei-
monis excessum ad laetitiam ncs et cultum nominis eius hortatur
dicens: laetetur mons Sio n, id est qui confidunt in domino, 10

sicut ipse postea interpretatus est dicens: qui confidunt

2 in domino sicut mons Sion et cetera, ipse dominus
lesus, qui est mons et altitude ecclesiae suae, qliae Christum suum
toto speculatur affectu, laetetur fide eius et deuotione quae com-
placuit deo, quoniam repudiata est infidelis. potest igitur et hoc is

pie intellegi, quoniam etiam superior omnibus ipse est mons, in

quern uscendere iubctur qui fidem praedicat dicente scriptura:

in montem excelsum ascend e, qui euangelizas
Sion.
20. Exultent, in quit, aiJmae confitentes tibi. ipsae sunt filiae 20
ludaeae illius in qua notus est deus. nam ista ludaea, quae in came

non agnouit dominum; nam si agnouisset, etiam rece-

uel littera,

pisset.sed non agnouit quern non recepit et iudicia eius refugit,

quibus eos non ex patre Abraham, sed ex diaboli semine man are
2 memorabat, quoniam cmne peccatum semen inimici est. confessi- 25
onis autem filiae peccatum non faciunt, sed obumbrant, et ideo
beati quorum tecta sunt peccata. .
meritoque
exultabunt filiae confessi onis propter iudicia domini, cum cogno-

2 cf. I Cor. 1,24.30 4cf. Hebr. 1, 3 10 Ps. 47, 12 11 Ps.

124, 1 18 *Esai. 40, 9 20 cf. Ps. 47, 12 21 cf. Ps. 75, 2 cf. Rom.
2, 27-28 24 cf. loh. 8, 44 27 Ps. 31, 1

3 diuersun: Bftav 5 caracterem aD 6 sit om. ABml pater sit Bm2C

10 syon codd. 12 syon aD 14 speculetur Dml laetatur & 16 superior

omnibus] su^erioris illius Non (syon ft Sion a) Bft el in mg. a 17 quern] add,
is ftav 18 ascende] add. tu Bm2DF 19 syon codd. 21 iudao ABCmlft
illius om. ft ista ludaea] istius iudae (iudeae Cm2) Bm2C carne] add. est ftv
23 qnem que j
F 24 habraham A 28 dei R cum] licet non F
 psalmi 47, 18 22 359

uerint iudicia eius et uias eius, quae in hoc saeculo insorutabilia et

inuestigabilia sunt hominibus; sed cum facie ad faciem spectare
coeperint ueritatem, tune quae nunc uidentur inscratabilia com-
prehendent et eorum cognitione gaudebunt.
5 21. Cir cum date, inquit, Si on et complectimini
e am; narrate in turri~bus eius. qui intellegunt Sion,
circumdant earn et complectuntur suis sensibus, ut teneant et non
dimittant earn, ne sibi specula ioria disciplina uirtutis possit au-
ferri. ideoque ilia in Canticis dicit: tenui et non di- eum
10 mil tarn eum, quae dei sapientiam requirebat et complecte-
batur iustitiam dei brachiis caritatis et quibusdam fidei et deuotionis
lacertis; ipse est enim piae mentis amplexus. comprehendamus a

ergo et nos, quantum possumus, interna mysteria ueritatis et son-

bamus ea atque affigamus ea sensibus nostris uirtutemque cae-
15 lestis oraculi, ut assequeretur Moyses ille peritus in omni
quam
sapientia Aegyptionim in montem ascendit atque in nubem intrauit,
ut operta et oeculta cognosceret, adhaerente sibi socio lesu, quia
nemo sine uero lesu potest incerta sapientiae et occulta compre-
hendere. et ideo in specie lesu Naue ueri saluatoris ei significa-
20 batur adspiratura praesentia, per quern fierent omnes docibiles dei,

qui legem aperiret, euangelium reuelaret.

22. Ergo qui Sion circumdederint prudentia sua
et complexi
f uerint
intellectu, ascendentes super turres eius narrant desuper
ei, qui non potuerit ascendere in turres eius, quid agendum uel quid

2* cauendum sit. murata est enim ciuitas dei ideoque alibi dicit do-
minus: ecce ego, Hierusalem, pinxi muros tuos; distincta
de quibus insidiator possit, si appropinquare coeperit,*
est turribus,

deprehendi. habet ille exercitus suos quibus animas dei obsidere 2

1 cf. Rom. 11, 33 2 cf. I Cor. 13, 12 5 Ps. 47, 13 9 *Cant. 3, 4

15 cf. Act. 7, 22 16 cf. Ex. 24, 15 20 cf. loh. ,45 26 *Esai. 49, 16

2 sed scripsi et coid.v expectare ABfi ceperint expectareC 3 cora-

prehendent et] comprehendente ft 5.6 syon cold. 8 speculat one (-ae a) fta
9 ideo (om. que) fta dicit in canticis ft earn ft 10 earn DP 13 misteria
AF 15 sequeretur ft moises A 17 aperts BC ibesu D 18 ihesu F
19 ei om. fta significabatur ei v 20 affutura fta, in mg. aspiratura a do
cibiles omnes Fml 22 syon codd. 25 sit] add. et B mutata
salem Biherasalem C ierasalem^(v) pincxi C 27 es a
 360 Explanatio

consueuit, admouere machinas, ut possit turres expugnare munitas.

sed uo&, in quit, praedicate de turribus; est enim in turribus Hieru-
salem abundantia. praedicate iustitiam, monete custodiam;
s a p i canitur et in murorum
e n t i a enim in exitu
altissimis praedicatur, et alibi iterum dicit: ins
muris tuis constitui custodes diebus ac
3 noctibus, in finem non tacebunt. narrate ergo sine
inter missione, sine fine,aduersarius uigilat, circuit et rabie ferina
quaerit quos inuenerit deuorare. ideo semper canendus est dominus,
qui dentes leonum conterat et ora confringat, ut nobis nocere non 10
possint.
23. P
onit e, inquit, cor da ue sir a in uirtute
eius, id est ut uirtutem eius intellegatis, et distribuite
gr adus eius, ut enarr etis in prog eniem (liter am,
quoniam hie est deus nosier in aeternum et in 15

saeeulum saeeuli. ipse reget noc in saecula.

2 fid(>ei<;
dicit Graecus, hoc est excebas et turritas domos. unde pro-
pheta, cum de ciuitate dei et inhabitantibus earn loqueretur,
distribuite, inquit, gradus eius, hcc
mansiones est
eius altas atque subb mes in caelestibus, quo docet ordinem ser- 20
uandum esse meritorum; unusquisque enim in suo
or dine, unde et dominus ire et praeparare ?e dicit discipulis

mansiones, ut pro suorum ratione meritorum digna unusquisque

habitacula consequatur, in quibus requiem illam carpat aeter-
nam. u
Sunt etiam sublimia et alta praecepta, in quibus sunt oc-
24.
culta pietatis mysteria et theoremata sermonum caelestium. haec,

inquit, distribuite et pro captu uniuscuiusque diuidite, quantum

possit unusquisque ingenio proprio comprehendere. neque enim

2 cf, Ps. 47, 13 ci Ps. 121, 7 4 *Prou. 1, 20-21 5 *Esai. 62, 6

8 cf. I Petr. 5, 8 10 cf. Ps. 57, 7 12 *Ps. 47, 1415 19 *Ps. 47, 14
21 1 Cor. 15, 23 22 cf. loh. 14, 2

1 ammouere BCfi posset BCml urbes BC 2 ierusalem (v), cm.

3 habundantia a 6 ac] et BCp 8 circumit a 9 inueniat F querendus
Dm2F 10 confringuat A 14 gradum ^ ennarretis AC progenie aHera
p*v 16 deus** A deus, deus av 17 bares baris BC Barys A & dixit Bv
hoc est] hodieque Bfia cum propheta /? 27 misteria AF
 psalmi 47,22 48, 1 361

omnibus Paulus eadem disputabat. aliis nihil praedicabat nisi

Christum lesum et hunc erucifixum, non in persuasione sapientiae
uerbi, sed in ostensione spiritus atque uirxutis; inter perfectos autem
sapientiam loquebatur, quia non capiebat uniuersus populus per-
5 cipere sapientiam in mysterio quae abscondita est.
25. Ideo earn Christus abscondit, ut earn stulti non intellegant,

prudentes studiosius quaerant et enarrent in progeniem alteram,

quae spiritus loret uirtute perfectior, quoniam generatio superior
infirmiiate fidei perfectae sapientiae cognoscere sacramenta non
10 potuit et ideo signum quaerebat, ueritatem repudiabat, cum utique
non ueritas signi, sed signum ueritatis sit. underesponditeidominus: 2

generatio nequam et adult era signum quaerit,

et signum non dabitur ei nisilonae prophetae.
ad arguendam itaque perfidiam ludaeorum lonae exemplum ac-
15 cersitur, quod Nineuitae signo crediderunt et praedicationem
eo
lonae, qui fuerat in utero ceti, sequendam putarunt, ludaei autem
nee post resurrectionem domini lesu crediderunt, qui cle corde
terrae post triduum resurrexit et uiuit ac regnat per omnia saecula.
amen.

20 EXPLANATIO PSALMI XLVIII.

Huius titulus est: In fin em; filiis Core psalm us
D auid.
1. Audit e haec, o nines gentes, auribus perci-

1 sqq.] cf. I Cor. 2, 17 7 cf. Ps. 47, 14 12 *Matth. 12, 39 15 cf. Ion. 3

BCmlp
1 disputat 4 cupiebat B 5 in am. F mistwio DE ministe-
rio F $ ideo] add. eriim a 1 ennarrent C enarrant F progcnie alt-era pav
9 per infirmitatem pav 10 querebant p repudiabant p 13 nisi] add. sig-
num Bm2p 14 arcessitur BCZ)tnl 15 niniuitae BCp(av) 17 iesu domini

BCp 19 amen am. a, add. Finit (ExplicitC) psalmus XLVII. In-

18 et uiuit
mo mo mo no
cipit psalmus XLVIII a Explicit de psalmo XLVII. Incipit de psalmo XLVIII/?

praescribuni: Psalmi (In psalm um v) XLVIII enarratio av

21 *Ps. 48, 1 23 *Ps. 48, 2

21 Huius 22 Danid am. p cuius BC chorae A corae C Chore a

23 percite F
 362 Explanatio

pite, omnes qui habitat is or I em terrae. in prin-

cipio ipso uocem domini agnoscimus gentes uocantis ad

salutaris

ecclesiam, ut error! renuntient, ueritatem sequantur et pii cultus

munus agnoscant. sed quia serpentis uencnis infecta erant corda
successions humanae et peccatis obnoxia conscientia, dum de- &
sperat ueniam, se reuocare non poterat, remedium pollicetur, indul-
gentiam sponte pietatis suae largitate promittit, ut reus non ti-
meat, bene conscius gratuletur, quod bono domino exhibeat mini
um seruitutis, qui nouerit peccata don are, honorare uirtutes.
ster!

2 denique eadem .serie uocationis etiam in euangelio nos dominus ad- 10

hortatur dicens:; u eni t e ad me

omnes qui lab or at is
et one rat i estis, et ego uos reficiam.tollite
iugum m e u m super uos etdiscite a me, quia
mitis sum et .hu mills, o or de. deinde iugum suum
suaue et onus leue esse commemorat, quoniam qui desperauerit me- if.

dicinam sanus esse non poterit. et ideo omnibus grata est man-
suetudo.quae uulnera interiorum curat animoium.
2. Uenturus igitur ad aegrotos, uenturu- ut medicus, qui

grauia ulcera nostra curaret, medicamenta proponit, ut audiant

homines et ad remedium salutis fida sedulitate concurrant. sic ilia 20

in euangelio meruit sanitatem, quae profluuio per duodecim annos

sanguinis laborabat. audiuit medicum uenisse, festinauit contin-
gere dicens si tetigero
: fimbriam
eius, salua ero.
2 intra se hoc dixit et Christus audiuit, et tetigit fimbriam et uirtus
de saluatore processit quae curauit aegram, firmauit inualidam, 25
profluuium statuit, pietatem probauit. simih ter ergo et hie omnes
gentes uocat ad sapientiae fontem atque prudentiae, redemptionem
omnibus pollicetur, ut nemo trepidet, nemo desperet, ubi nullus
excipitur, sed omnis anima inuitatur ad gratiam, ut sine pretio re-
dimatur a crimine et fructum uitae adipiscatur aeternae. so

3. Hie sensus est psalmi, quern suo ordine digeremus, cum

exDh cauerimus superiorum uim qualitatemque uerborum. praeci-

11 *Matth. 11, 2829 -

14 ct Matth. 11, 30 23 *Matth. 9, 21

1 omnes orn. /? 3 renn undent C 8 exibeat C 12 honerati AmlC

13 meum am. DF 14 mittis C 19 uideant a 20 fidei F 22 sanguinis
(sanguini Bml) post profluuio tr. av laborauerat a 23 fimbriam] add. nesti-

menti Em2C 29 animi B 32 explicuerimus &u

 psalini 48, 1-4 363

piuntur enim audire gentes et auribus percipere qui inhabitant

orbem terrae, ilium utique orbem terrarum, de quo supra dixit;
domini est terra et plenitude eius, orbis ter
rarum et qui habitant in eo. ipse super maria
5 fundauit eum et super flumina praeparauit eum. quern 2

Graeci oixovptvyv dieunt, eo quod inhabitetur a Christo, sicut

ipse dixit: quoniam inhabitabo in illis; inhabitat
enim, ut impleat quae uacua uidebantur. quae est ergo olxov/.ivr)
nisi sancta ecclesia, templum dei et habitaculum Christi ? nee incon-

10 grue Latini dissono quidem sermone, sed pari sensu orbem terrae
nuncupauerunt, eo quod uita sanctorum, qui inhabitantur ab
spiritu, sicut rota in orbem sine ulla cursus sui offensione uoluatur.
4. In
ibulationibus igitur fundatur ecclesia, in tempestatibus
ti

et procellis, in sollicitudinibus et maerore, in rebus aduersis et in

15 fluminibus praeparatur. in quibus fluminibus, audi dicentem;
eleuauerunt flumint uocem suam. audi et in euan-
gelio: qui credit in me, sicut dixit scriptura,
flumina de uentre eius fluent aquae uiuae.
hoc autem dicebat de spiritu quern accipie-
tobantcredentes in eum, in his ergo fluminibus prae- 2

paratur ecclesia, in quibus profluit dei gratia, hi sunt fluuii qui aure
percipiunt uerbum dei et locuntur, ut uerbum ihfundant pectoribus
singulorum. ideoque scriptuia discretionem fecit dicendo: au-
dite haec, omnes gentes, auribus percipite,
25 omnes qui habitatis orbem terrae. possunt omnes
audire, non omnes tamen auribus percipere nisi electi dei. ideoque
saluator dicit : qui aures habet audiat. audiendi
illasaures dicit interioris hominis spiritales, cuius et nares legimus 3

dicente lob: spiritus diuinus qui est in naribus

30 meis. non omnes homines has aures et has nares habent; alia

3 *Ps. 23, 1-2 7 II Cor. 6, 16 16 Ps. 92, 3 17 *Ioh, 7, 38-39

23 *Ps. 48, 2 27 Luc. 8, 8 29 *Hiob 27, 3

3 orbis - 4 in eo am. F 5 pr. earn p alt. eum] illam p quam pv 6 oeco-

nomin A oeconomi BC economiin DmlE oiconomiin Dm2F olxoptvrjv a 8 oico-
nomin A OIKONOM Y YN BCp olw/tfrrj a 10 quidem dissono F 17 di
cit $av 21 hii DF 22 loquuntur av eff undant F 23 dicendo fecit dis-
cretionem p 28 illas del. B interiors ft spjritalis Bfi legimus s. /. B
 364 Explanatio

est enim forma corporis, alia gratiae spiritalis. qui spiritalis est
animalis autem homo
audit omnia, diiudicat omnia,
non percipit quae sunt spiritus dei; hie enim
terrigena est, ille caelestis.
5. quique terrigenae et filii
Ideoque addidit : 5

hominum, simul in unum diues et pauper, ut

uniuersos uocaret. quis est terrigena nisi filius hominis? quis est
ille ex sanguine concretus et ex carnis et
spiritalis nisi dei filius?
uiri uoluptate generatus, iste ex dec natus; alius diues in cmni uerbo
et scientia, alius pauper, gratia tamen diues, quia et
pauper 10

zclamauit et dominus exaudiuit eum. e con-

trario est et diues in superbia et pauper in humilitate. omnes uo-
cantur ad ecclesiam, ut omnes redimantur a Christo. qui aeger est
medicum inuenit, qui sanus sapientiam adquirit, captiuus redem-
ptorem, liber remuneratorem. omnes aedificat scriptura diuina; is

in ea inuenit unusquisque, quo aut uulnera sua curet aut merita

3 confirmed simul autem in unum diuitis et pauperis facta uocatio
in quandam humilitatem aequalitatemque nos prouocat, ut neque
diues fastidiat inopem neque diuiti pauper inuideat, sed utrumque
sibi gratia una conectat, quia et dominus pauper factus est cum 20

diues esset, ut idem et pauperum saluator esset et diuitum.

6. Et subtexuit o s : meum
lo quetur sapientiam
et meditatio cor dis mei prudentiam. merito omnes
uocantur, quia omnibus sapientiae fons abundat, nee thesauro
pecuniario comparatur quae pretiosior thesauris omnibus declaratur. 25
ideoque nee diues auertitur nee pauper excluditur, quia sapientia
non facultates discriminat, sed uoluntates; ille aptior, qui prior
affectu el proximus disciplina.quodsi meditatio cordis prudentiam
loquitur, quanto magis perfecta doctrinal deinde
ammonemur non

1 cf. I Cor. 2, 13 2 *I Cor. 2, 14 5 Ps. 48, 3 8 cf. loh. 1, 13 9 cf.

ICcr. 1,5.7 10 Ps. 33, 7 17 cf. Ps. 48, 3 20 cf. II Cor. 8, 9 22 Ps.

48, 4 25 cf. Prou. 8, 11

1 gratia 7 pr. qui F nisi] non nfai 8 nisi] non nisi Bp con-

creatus Fml ex carnis] came a 10 gratia] add. habes Bm2C diues om. a

17 diuites et nauperes & 20 connectat BCftov 24 habundat 26 quia]

ex Bm2 in a 27 aid. in mi. a: nliter pro-
qua eqna equa /9 aequa mj. prior]

pior ct aliter promptior 23 admonemur av

 psalmi 48, 48 %5
tumultuarium proferre sermonem, sed exercitio quodam mcdita-
examinare dicenda, quia scrip-
tionis et statera mentis internae
statera fallax non bonum,
turn est alibi :

7. Inclinabo ad parabolam aurem me am,

5 aperiam in psalter io pr o po sitionem me am.
sapiens auditor intendit atque inclinat aurem suam, ut intellegat
parabolarum figuras. ipsum aurem suam dicit saluator qui aurem
habet audiendi. aperit etiam dominus clausam propositionem
suam, cum aptum organum sibi et uas electionis inuenerit, quod

10 psalterium uocat, cuius similis Paulus dulcis gratiae cantilenam

neruis omnibus sibi concinentibus resultauit, saneti spiritus plectro
interiorem chordam exterioremque pulsando, ut et lingua oraret
et mente. ideoque ait: orabo spiritu, orabo et mente; 2

psallam spiritu, psallam et mente. huiusmodi ergo

15 uirum Christus multo ante promittit, per quern manil jstaret
abscondita et inuoluta prophetic! obscuritate sermcnis aperiret.
bonum psalterium, cum fidei uita consentit et caro animae,
uirtuti adspirat uoluntas. hoc est dulce psalterium, ubi canora
est disciplina uiuendi, ut impleatur illud quod scriptum est:
soclara erit lingua mutorum.
8. Sequitur ut quid tim el) o in die malafini-
:

quitas calcanei mei cir cum da I it me, hoc est cum :

os meum loquatur sapientiam et meditatio cordis mei prudentiam,

in die iudicii timere quid possum, nisi forte calcanei mei iniquitas
25 mini sit abluenda? alia est iniquitas nostra, alia calcanei nostri,
in quo Adam dente serpentis est uulneratus et obnoxiam here-
ditatem successionis humanae suo uulneri dereliquit, ut omnes illo

uulnere claudicemus. unde dominus discipulis pedes lauit, ut 2

lauaret uenena serpentis, et Petrus reprehenditur, quod excusabat,

r
3 *Prou. 20, 17 (23) 4 *Ps. 48, 5 7 cf. Luc. 8, 8 9 cf. Act. 9, 15
13 I Cor. 14, 15 20 *Esai. 35, 6 21 *Ps. 48, 6 23 cf. Ps. 48, 4 24 cf.
Augustin. Contra lulianum I 4, 11 26 cf. Gen. 3, 15

\
1 multuarium BCml 3 bona Cm2 1 ipsam Bm2 10 cantilena F
12 cordam codd. 13 post mente del. psallam D idemque 9 26 in] qui Bm2
quo Adam] quodam B uulneratus est/? 27 uulneri scrips* uulnere codd.av.
cf. p. 367, 2; 368, 16 28 pedes discipulis C
 366 Explanatio

ne sibi dominus pedes lauaret. ideoque dictum estei: nisi lauero

t i bi
pedes, non h a b e b i s mecum
partem. quo au-
dito non solum pedes, sed etiam manus obtulit abluendas. cui do-
minus respondit: qui lotus e s t non -h ab et necesse
ut iterum lauet nisi ut pedes lauet, sed est 5

mundus tot us.

9. Ergo Dauid elicit: iniquitates m e a e super-
posueruntcaput meum, qui se nouerat in iniquitate
esse conceptum a matre generatum. dominus autem,
et in delictis

qui sua peccata non habuit nee cognouit proprias iniquitates, ait: 10
i n i
q u i t a s c a 1 o a n e i mei eircumdabit me, hoc
est iniquitas Adae, non mea. sed ea non potest mini esse terrori;
in die enim
iudicii nostra in nobis, non alienae iniquitatis flagitia

puniuntur. unde reor iniquitatera calcanei magis lubricum delin-

2 quendi quam reatum ah quem nostri esse delicti, ineritoque do- is

minus, qui pro nobis uniuersa suseepit, lauemus, inquit, et pedes,

ut calcanei lubricum possimus auferre, quo fida statio possit esse
uirtutum nee paterno quis errore labatur, qui suo paratus est stare
proposito, non metuat lubricum hereditatis, qui cupit uestigium
tenere uirtutis. iniquitas ergo calcanei nostri praeuaricatio est 20
Adae, per quam prolapsus est in contemptum et dissimulationem
caelestium mandatorum.
Est etiam iniquitas calcanei ludae detestanda proditio.
10.

ideo, quia scriptum est: qui manducat

calcanei
4

pa- meum
nem leuauit super me calcaneum suum. bene et ibi 25
suum et hie meum dixit: suum, quia Christus sine iniquitate, haec
autem soli us iniquitas proditoris; meum autem calcaneum quasi
ultimum sui corporis ludam Christus appellat, cuiiis nos sumus

1 *Ioh. 13, 8 4 *Ioh. 13, 10 7 *Ps. 37, 6 8 cf. Ps. 50, 7 10 cf.

IPetr.2,22 cf. II Cor. 5, 21 11 Ps. 48,6 16 cf. Ioh.13,8 24*Ioh.l3,18

fc8 cf. I Cqr. 6, If

1 ideo (om. que) Bav ei om. BC 2 partem mecum C 9 matre] add.

esse pv 12 *errori B error! Cml 13 aliena BC iniquitate B in iniqui
tate C 18 nee] et nee BC et ne v
19 proposito] add. et BCv 23 dete
standa scrips* faaesitanda codd. av (quod uolunt idem esse alqne quae proferenda
non est nisi reluctante ac prope innita lingua) 24 mecum F 26 leuauit Cml
leuabit cet. av
 psalmi 48, 8-13 B67

corpus et membra, apostoli praestantiora et actuoca membra 2

sunt Christi, ludas calcaneum, quasi extrema pars corporis serpent!

obnoxia et patens uulneri. primum ergo calcaneum Adam, secundum
calcaneum ludas ille lapsus totius hereditatis, hie solius proditoris,
;

6 qui hereditatem implicare non potuit, quia iam non carnales sumus,
sed redemptoris hereditas scriptura dicente : est hereditas
credentibus in domino.
11. Est et ilia iniquitas ealcanei sui quae circumdedit Christum:
circumdantes, inquit, circumdederunt meet in
16 nomine domini ultus sum eos. calcaneum eius syna-
goga est, decor et gloria uultus eius ecclesia, sicut scriptum est:
dominus regnauit, decorem induit.
12. Illi ergo sunt calcaneum de quibus dicit :
qui confidunt
in uirtute sua quique in a bund ant i a diuitia-
15 ruin s u arum g I or i an tur; diui tes enim eguerunt
et esurierunt. quod de ludaeis dictum est; sed et omnes, qui
luxuriose uiuunt et non tenent caput, calcaneum Chrisli sunt. sed
haec generalia, quae late patent; ceterum specialiter de luda locutus
est proditore, qui sibi ualidus et diues apostolatus gloria uidebatur.
20 13. Denique de passione domini sermo contexitur: / rater
non re dim it, redimet homo, nee dab it deo pro-
pitiationem suam et pretium redemptionis
dnimae suae. hoc est: ut quid timebo in die
mala? quid enim potest mini nocere, qui non solum non
25 indigeo redemptore, sed ipse omnium sum redemptor?
alios liberos faciam, et pro me ipso ipse trepidabo? ecce 2

faciam noua omnia,

qui supra ipsum germanitatis affectum
sim atque pietatem. quern frater eodem matris utero effusus
in lucem redimere non potest, quia parilis naturae infirmi-

5 cf. I Cor. 3, 3 6 *Esai. 54, 17 9 *Ps. 117, 11 11 cf. II Cor. 3, 7

12 *Ps. 92, 1 13 *Ps. 48, 7 16 Ps. 33, 11 17 cf. Col. 2, 19 20 *Ps. 48,
8-9 23 *Ps. 48, 6 27 cf. II Cor. 5, 17

4 totius am. a 5 carnalis ABmlCm2 10 sum] add. in &av sina-

goga A 13 sunt ergo C 14 habundantiaa 15 enim om. ftv 18 generalia

quae late] genera aliaque DEml generalia quae Em3 loquutus B 20 de * .1. A
21 pr. redemit A nee] non/? 24 mini potest C mini) me 26 ipse
om. p 27 qui sim scrips* quae sint (sunt Cm2) codd. av, cf.p. 368, 8 13 .
 368 Explanatiu

tate retinetur, redimet homo, sed ille homo de quo scriptum

est, quia mittet illis dominus hominem qui s a 1-

uabi quaeritrs me occidere,

t eos, qui de Beipso dixit:

hominem qui ueritatem locutus sum uobis.

3 sed quamuis homo sit, quis cognoscet eum ? quare nemo cognoscet ? *

quia, sicut unus mediator dei et h o-

unus deus, itaet
minum, homo Christus lesus. ipse est aolus qui re
dimet hominem, uincens pietate germanos, quia pro alienis sangui-
nem suum fudit, quern nemo potest offerre pro fratre. itaque cor-
pori proprio non pepercit, ut nos redimeret a peccato, et d e d i t 10
semet ipsum redemptionem pro omnibus, sicut
uerus eius testis adseruit apostolus Paulus, qui ait: ueritatem
4 dico, non mentior. sed quare solus hie redimet ? quia nemo
potest eum aequare pietate, ut pro seruulis suis animam suam
ponat, nemo integritate; omnes enim sub peccato, omnes Adae 15
illiussubiacent prolapsioni, solus redemptor eligitur qui peccato
ueteri obnoxius esse non possit. ergo per hominem dominum lesum

intellegamus, qui suscepit hominis condicionem, ut in carne sua

peccatum omnium crucifigeret et chirographum uniuersorum suo
cruore deleret. 20
14. Sed forte dicas: quomodo redempturus frater negatur,
cum ipse dixerit : narrabo nomen tuum fratribus
meis? sed non quasi frater [nobis], sed quasi homo Christus
lesus,. in quo deus erat, nobis peccata dimisit. sic enim scriptum
est: deus erat in Christo mundum reconcilians 25
s i b i, in illo Christo lesu, de quo solo dictum est, quia u e r b u m
caro factum est et habitauit in nobis. non ergo
quasi frater, sed quasi dominus habitauit in nobis, cum habitaret
in carne. cum igitur rcconciliauerit deo mundum, utique ipse re-
conciliatione non eguit; pro quo enim peccato suo propitiaret deum 30

2 Esai. 19, 20 3*Ioh. 8, 40 5 cf. Hier. 17, 9 61 Tim. 2, 5 10 *I

Tim. 2, 6 12 Rom. 9, 1 15 cf. Rom. 3, 9 19 cf. Col. 2, 14 22 Ps. 21, 23
25 II Cor. 5, 19 26 loh. 1, 14

2 mittit AmlBCml 6 pr. cognoscit fta alt. cognoscit Bmla cogno-

scat 6 sicut] add. et C
ft 8 aliis ft 15 integritatem B 18 conditionem
codd. av 19 cirographum A cyrographum Oft cruore suo DF 23 nobis
deleui, ef. lin 28 lesus Christus v 24 nobis om. a
 psalmi 48, 1315 369

qui nnlla peccata cognouit? denique didragma poscentibus lu-

daeis, quod pro peccato dabatur ex lege, dixit ad Petrum: Simon,

reges terrae quibus accipiunt tributum uel

a
censum? suis aut ab alienis? respond!!
a filiis
sPetrus: ab alienis. cui dixit dominus: ergo
liberi sunt filii. ut aut em non faciamus illis
offendiculum, mitte hamum et eum piscem
qui primus ascenderit tolle, et aperto ore
eius inuenies staterem; ilium to 11 ens dab is
10 pro me et pro te. ostendit quod non pro se propitiationem 3

debeat peccatorum, quia seruus peccati non erat, sed ab omni erat
filius enim liberat, seruus est in reatu. ergo
liber error e filius dei.
liber iste ab omnibus nee pretium redemptionis animae suae dat,
cuius sanguinis pretium poterat abundare ad uniuersa mundi totius
15 redimenda peccata. recte ergo alios liberat qui pro se nihil debeat.
15. Plus adicio. non solum pro se Christus pretium non debet
suae redemptionis aut propitiationem pro peccato, sed etiam si de
quocumque homine accipias, possit intellegi, quia non debeant
singuli propitiationem suam, quia propitiatio omnium Christus est
20 et ipse est uniuersorum redemptio. cuius enim hominis sanguis
iam idoneus est ad redemptionem sui, cum pro redemptione omnium
suum sanguinem Christus effuderit? est ergo cuiusquam sanguis 2

qui Christi possit sanguini comparari ? aut quis tarn pot ens homo,
qui pro se propitiationem suam dare possit supra earn propitiationem,
25 quam deo mundum reconciliauit
in se optulit Christus, qui solus

per suum sanguinem? quae maior hostia, quod praestantius sacri-

ficium, qui melior aduocatus quam qui pro peccatis omnium factus
est deprecatio et animam suam dedit pro nobis redemptionem?
non quaeritur ergo propitiatio aut redemptio singulorum, quia 3

2 *Matth. 17, 2426 11 cf. loh. 8, 34 12 cf. loh. 8, 36 13 cf. Ps.

48,9 19 cf. I loh. 2, 2 20 cf. Rom. 3, 24 25 cf. II Cor. 5, 19 27 cf.

I loh. 2, 12 28 cf. Matth. 20, 28

1 didrachma av 2 symon aDF 4 aut] an a 12 filius dei om. Fa

liberat] liber erat Bm2Cm2 liber ftav 14 cui sanguis ft habundare C
15 debebat Bm2C 17 si de] pro ft, add. fideli ftav 20 hominis om. BCmlft
21 redemptionem] add. hominis BF omnium] hominum ft 25 obtulit Cav
obtulerit #
LXIV. Ambroe. pan 6. P e t s c h e n i ?. 24
 370 Explanatio

omnium pretium sanguis est Christi quo nos redemit dominus

patrem reconciliauit et laborauit usque in finem,
lesus, qui solus
quia nostrum laborem ipse suscepit dicens uenite ad : me
omnes qui laboratis, ego ucs reficiam. et
uide Irborantem: laboraui clamans, raucae factaes
sunt tauces meae, et alibi Isachar quod bonum :

est concupiuit, requiescens inter sortes, et

infra supposuit humerum suum ad laborandum
:

4 e t factus est uir agricola. ergo non dabit homo iam

propitiationem suam nee redemptionem, quia semel ablutus est 10

a peccato per sanguinem Christi, laborabit tamen, ut seruet praecepta
uiuendi et a mandatis caelestibus non recedat. dum uiuit, in labore
sit et perseueret in eo, ut uiuat in finem, ne et ipse morte moria-
tur, cum iam redemptus a morte.
sit

16. Qui autem seruauerit man data uitae, non uidel it 15

inleritum, cum uiderit mori eos qui sibi sapientissimi et pru-

dentissyni in hoc saeculo uidebantur. quod specialiter ad scribas
et Pharisaeos spectat, qui sibi cathedras in synagogis uindicant

quasi saplentiae principatum. qui uere frustra laborant, cum

putant, quia per didragmum liberentur, citm spiritale pretium 20
animae suae atque illud smerulare dominici corporis sacrificium
inani quadam legis interpretatione contempserint,refugientes baptis-
matis sacramentum. neminem enim sanguis redimit hircorum
atque taurorum, sed omnes unus sanguis liberat Christi, cuius in
Leuitico figura, non ueritas. non enim didragma, sed illius solius 25

sanguinis pretio liberamur.

17. Simus ergo docibiles dei, ut nemo nostrum uideat interitum

3 *Matth. 11, 28 5 Ps. 68, 4 6 *Gen. 49, 14 8 *Gen. 49, 15

9 cf. Ps. 48, 89 15 Ps. 48, 11 18 cf. Matth. 23, 6 20 cf.Matth. 17, 24
23 cf. Hebr. 9, 13 27 cf. loh. 6, 45

2 partem B 4 reficiam uos @av 6 Issachar v 1 sortes scripsi fortes

codd. av 9 homo non dabit BCfiav 11 laborauit BCml 12 dum] add.

quis Bm2 18 sinagogisj., add. specialiter Bml uendicant ABm2CDFa

19 qui] hii hi a uero p 20 didragma DF didragmam E didrachmum av
22 quidam 23 redemit u hyrcomm hir (hyr- E) corum redimit DEmlF
25 ueritas] add. est pv enim] add. per Bm2Cv didragmo didrachmo a
didrachma v
 psalmi 48, 1517 371

in illo die, quando damnabuntur morte perpetua sapient es istius

mundi uel principes Iud*eorum, quando simul insipiens
et stultus peribunt. non idem est utrumque: stultvs est
qui nihil sapit et stulta intellegit, insipiens qui male sapit: d i x i t
5 in si pi en s, quia non est dens; quomodo iniquus, non
quia aequitatem neseiat, sed quia improbitate cordis sui iniqua
eonunittat, improbus quoque dicitur, eo quod probitatem malitia
sua destruere uelit, non quia probitatem ignoret. ipsi ergo insipiens 2
et stultus quando pereunt, alienis relinquunt diuitias suas; suum

i enim et stultitiae et improbitatis heredem repperire non

legitimum
possunt. legitimi enim dicunt: quia filii dei sumns. si
autem filii, et heredes; heredes quidem dei,
coheredes autem Christ i, si tamen compa-
timur, ut et simul glorifieemur. insipientes ergo
15 diuitias non habent, quia nee hereditatem habent. non habent 3

diuitias infidi, non possessionem; fideli enim totus mundus possessio

est. non habent hereditatem, quia sola est hereditas credent ifous

in domino, suas autem diuitias habent, ideoque auarus dicit:

non habeo quo congregem fructus meos; non
o enim uerus fructus, sed auari fruotus pecunia est. et dominus
auaro dicit uade, uende bona tua et ueni, sequere
:

m e; non enim perfectum bonum est patrimonium, sed haec sunt

auari bona, quae in emolumento ah quo constituta sunt. uende, 4

inquit, quae putas lua esse, cum tua non sint, quia ad alios flu-
25 minis modo transeunt, et sequere me, ut bonum inmortale co-
gnoscas. eapientes ergo in interitum deducuntur, quibus deus abs-
condit quae paruulis reuelauit. peribunt simul et in uno eodemque
loco erunt insipiens et stultus et alienis relinquent
diuitias suas, quia non inuenit nequitia legitimum sue-
so cessorem.

2 Ps. 48, 11 4 *Ps. 13, 1 8 cf Ps. 48, 11

. 11 *Rom. 8, 16-17
19 Luc. 12, 17 21 *Matth. 19, 21 26 cf. Matth. 11, 25 28 *Ps. 48, 11

4 mala a 6 pr. qui /9a alt. qui Bml^a 7 eo am. F 8 ipse v

9 suum] cum AB (leste ft)
C 10 pr. et am. C reperire Cpav 11 dicimur
Bm2C 14 inspientes F 16 in tide non in (in in ras.) possessione F
, 20 pec-
cunia C 27 reuelantur F 28 enmt om. p 29 legittimum F

24*
 372 Explanatio

18. Et sepulchra ear urn domus eorum in sae-

culum, tabernacula eorum in progenie et gene-
ratione;inuocauerunt nomina eorum in err is t

ipsorum. ubique scriptura sepulchra pro uilibus ducit, quibus

degeneres et uitae huius cupidi comparantur: sepulchrum 5

patens est guttur eorum. his ergo, qui ad diem de die

uiuunt, sepulchra pro domibus sunt. domus enim iustoium non

in terra est, sed in caelo, sicut apostolus docuit dicens: n o s t r a
2 au t e m conuersatio in caelis est. ipsa est domus
nostra quae domus Christi est, unde ait scriptura: et Moyses 10

quidem fi delis in totadomo eius tamquam fa

mulus in testimonium eorum quae dicenda
essent, Christus uero tamquam filius in domo
s u a. piis ergo domus ecclesia est, piis patria caelum est, ideoque
aduena ego sum apud te
iustus ait: in terra eti5
aperegrinus sicut omnes patres mei. luxuriosis
domus sepulchrum est; denique tamquam in sepulchro uiuunt,
qui possunt dicere: manducemus et bibamus, eras
enim moriemur. resurrectionem ante oculos non habentes.
ideoque tumulis suis affixi atque attumulati adhaerent, quia 20
resuscitari se posse non crediderunt. habitaculum ergo illis in
suo busto est et tabernaculum eorum in progenie et generatione
terrena est, qui uermes sui corporis heredes rehnquunt, ut hie tan-
turn sit memoria eorum, in aeternum transire non possit.
19. Denique nomina eorum in terris ipsorum, quia 25

opera eorum corruptibilia atque terrena, et ideo ibi scribuntur

eorum nomina ubi uiuere maluerunt, qui autem eleuauerunt opera
nolite gaud ere quia daemonia uobis
sua, his dicitur :

subiecta sunt, sed gaudete quia nomina uestra

l*Ps. 48,12 5 Ps. 5,11 8 Phil. 3, 20 10 *Hebr. 3, 6-6 15 *Ps.

38, 13 18 *Esai. 22, 13 23 cf. Eccli. 19, 3 2**Ps. 48, 12 28 *Luc. 10, 20

1 sepulcra Ev eorum] illorum v

all. 2 generationem BO 4 sepulcra
Ev 5 sepulcrum v 6 gutur F hiis diem] add. et BCfiav 1 se

pulcra Ev 8 docet v 10 est christi p(av) 14 ergo] autem est eccle

sia av 17 sepulcrum et sepulcro Ev 21 non posse 22 eorum oro.

23 terreni Bm2Cm2 est] sunt Bm2C Hinquent Bp 24 eorum] add. et
9av 25 eorum om. F 28 iis av
 psalmi48, 1&-20 373

scripta sunt in caelo. hinc ergo intellegamus, quia non

otiose dominus eos arguit, qui aedificabant sepulchra sibi uel tu-
mulos prophetarum et exornabant ea. condemnantur enim ludaei, 2

qui prophet is quos occiderant ten ana solacia, non aeterna praemia
6 deferebant. ideoque prohibet, ut discipulus suus sepeliat patrem,
quia aeterno patri sine cessatione esse debet intentus. et in Esaiae
scriptum est
libro quid, inquit, quia aedificasti et
:

excidisti tibi sepulchrum? et reprehenditur Maria,

quae Christum tumulo requiiebat relinqu^ sepulchra, quae
in 3

10 reliquerunt audita uoce domini in ipsius passione surrexere

qui
de tumulis, noli inter mortuos habitare qui uiuis. audi uocem re-
suscitantis lesu: surge qui d o r i s e t e x u rg e a o r- m m
t u ut lumen tibi Christi infundatur aeternum. lumen eius spi
i s,

rit us sanctus est, qui apostolis sanctis in dispersione linguarum

is tamquam ignis inluxit.

20. Sequitur: homo cum in ho no re esset non in-
tell exit; compar atus est iumentis quae sine
s ensu sunt et similis f act us est ill is. haec uia
eorum in offendiculum ipsis, et postea in ore
20 eorum complacebunt. quia non intellexit homo cum in
honore esset est autem honor, quod ad imaginem dei factus
est, factus est rationis capax , comparatus est iumentis quae
senaum non habent; qui autem intellexit angelis comparatur.
et ideo hie bonorum operum claritate magnificus est, ille sicut equus 2

25 adhinniens aestimatur conluuione uiuendi, quae uiae offendiculum

affert in turpitudine et obscenitate uiuentibus; insipientia
enim uiri contaminat uias eius. huiusmodi autem
uiri uiuunt secundum appetentiam suam, quae offendiculum creat,

2 cf. Matth. 23, 29 6 cf . Matth. 8, 22 7 *Esai. 22, 16 8 cf. loh. 20, 15

10 cf. Matth. 27, 52 12 Eph. 5, 14 14 cf . Act 2, 3 16 *Ps- 48, 1&-14
24 cf. Hier. 5, 8 26 *Prou. 18, 23 (19, 3)

2 eos am. /J haedificabant BC aedificant ft sibi sepulchra (-era E)

pav 3 exornant Bmlp 4 solatia BCpav 6 isaiae B ysayae C ysaie p
7 scribtum Ami quia] qui av hedificasti C 8 sepulcrum Ev 9 se-

pulora Ev 13 christi s. 1. B alterum v 20 eorum] suo Bpav quia] qui

Bml Bm?C
quid 21 quod] quia (lav 24 magnificatus claritate F magni-
ficatus BCDEav 25 adioniens AB
26 obcenitate p
 374 Explanatio

et poet offendiculum complaeebunt in ore suo, sed non in corde;

BOD enim boni de quibus dicitur: ore suo benedieebant
et corde suo maledicebant. quo responsum est etiam
kis qui habent in eodicibus suis ita seriptum: et postea in
ore suo benedieeni. uerbum enim tuum prope et in ore 5
tuo sit et in corde.

21. Si cut ones in infernum deduc&ntur, mors

depascet eos; et dominabuntur eorum iusti in

matutinum et au xilium e or urn ueter as eet in
inferno a gloria eorum. qui noluerunt, ut pasceret eos 10
Christus, depascet eoe mors. quis ergo dimittat bonum pastorem,
qui pro ouibus suis animam suam ponit, quia pertinet ad eum
gregis sui cura ? aut quis eligat nwcennariam mortem, quae operum
pessimorum digna mercede referatur? simul cognosce, o homo,
quia Christus uerus est pastor, qui suos paseit ad uitam. mors sub- 15
intrauit, quae ad interitum adducit alienos et deuorat eos, quibus
2 potest propter eorum flagitia praeualere. quibus licet in hac uita
studium potentiae fuerit et diuitiarum, ut aliis domhiarentur, sed
hi resurrectione erit seruitus, cum
iustis matutinus splendor in-

luxerit,quorum quod
figura est, lacob dominus praeponitur fratri. 20
miserabiUs itaque seruitus, ut eo tempore, quo alii uocantur in
gloriam sj^endoris et luminis, horum gloria ueterascat et consumatur
in tenebris inferorum, meritoque de his dieitur: de honor e suo et a

gloria sua expulsi sunt, quia temporalis haec gloria.

22. Uerumtamen deus liber alit, inquit, anir 25
mam me am de manu inferni, cum acceperit earn.
bene hoc dicit qui sciebat animam suam in inferno non derelin-

quendam. descendit enim, ut captiuos absolueret de faucibus

inferorum, non ut in his captiua remaneret.

2 Ps. 61, 5 4*Ps. 48, 14 5 ci Rom. 10, 8 7 *Ps. 48, 15 11 cf.

loh. 10, 11 25 *Ps. 48, 16 27 ci. Ps. 15, 10

3 hiis etiam Fml 4 Ms iis v 7 inferno 8 eorum] eius BC

^ueterescetBC 10agloriaeommom.fr lldepascitBC 13mercenariami\-
mtrmukariom ft operum] add. suorum F 19 matutinh Bml 21 misera-
biliBC iUque] add. mala Bm2C 22 ueterescat BC? 23aom./av
26 eum] qui
 psalmi 48, 20-24 375

23. Ergo quoniam haec, quae in isto saeculo sunt, nobiscum

transire non possunt, ideo tibi dicitur: ne timueris, cum
diues f act us fuerit homo et cum multiplicand
f gloria domus eius, quoniam non cum
uerit
5 morietur accipiet omnia neque simul des cendet
cum eo gloria domus eius. noli, inquit, expauescere
diuitias et potentiam diuitis et gloriam saecularem, quoniam caduca
ilia sunt et citius abeunt quam uenerunt. somnium est isle the- 2

saurus; euigilas et recessit, quoniam, qui pctuerit crapulam mundi

10 istius edormire et sobrietatem uirtutis assumere, ista contemnit
et pro aihilo pecuniam ducit. neque timueris, cum multiplicatam

gloriam domus alicuius potentis audieris. inspice diligenter, et

uacua est quae nihil habeat de fidei plenitudine. et quid de domo
dicam? uacuus erat totus hie mundus, antequam numero cre-
15 dentium eum Ohristus impleret, ideoque scriptum est: iudica-
bit inter gentes, replebit ruinas. quid enim aliud 3

erat ante in hoc mundo nisi ruina perfidiae ? quid est ruina ?
audi dicentem: ubi ruina, ibi et aquilae, id est:
ubi ruina, ibi et resurrectio. ruina uacua firmitatis est, re
st surrectio plenitude uiuendi est. ideoque nos Adae illius ruina
uacuauit, sed Christi repleuit gratia, ideo se ille exina-

niuit, ut nofi repleret atque in came hominis plenitude uirtutis ha-

bitaret. quid sit ruina, cognosce, dum uiuit homo, infusus est 4

spiritu; ubi mortuus luerit, uacuus utique huius uitalis est spiritus.
25 multo magis uacuum facit amissio gratiae spiritalis, quern gratia
replere consueuit, ut possimus dicere: nos quoniam omnes
de plenitudine eius accepimus, et gratiam
pro gratia, de alio dicitur: in uacuum laboraui,
autem siout odor agri pleni.
iustus
so 24. Quid autem non uacuum quod saeculare atque mundanum,
cum mundum istum sobria uirtute contempsit:
recte dixerit qui

2 *Ps. 48, 17-18 9 cf Cic. Phil.

.
2, 12, 30 15 *Ps. 109, 6 18 *Matth.
24, 28 21 cf. Phil. 2, 7 22 cf. Col. 2, 9 26 *Ioh.1, 16 28 Esai. 49, 4
29 Gen. 27, 27

1 isto] hoc 3 multiplacata Bml 4 cum morietur] commorietur DFml

6 inquit exp. Bm2 9 et t. I. Bm2 10 edomare 13 habet a, add. in se
&av 22 hos 25 quern] quae C 28 laborauit Aa 31 recte] certe
 376 Explanatio

nudus sum nalus, nudus et moriar? numquid secum

quis potest auferre quae possidet? hie omnia derelinquit, solus
intrat in tumulum et uacuum illius diuitis est sepulchrum, quern
nee ipsa terra capiebat. unde dictum est: numquid soli
habitabitis super terram? numquid descendit in illud 5

sepulchrum gloria domus eius aut copiae? uide uim scripturae.

2 gloria saecuH non descendet cum peccatore, sed gloria uirtutis
ascendet cum innocente et, ut compendiosius dicamus, glo
ria hominis cum ascendente ascendet, cum descendente non
descendet. quod gratiae est ac uirtutis, ascendet. in paradisum 10

ascenditur, in infernum descenditur. descendant, inquit,

in infernum uiuentes, ideoque Lazarus pauper per an-
3 gelos in Abrahae sinum est eleuatus. diues luxuriosus eleuans in
inferno oculos suos rogat Abraham, ut mittat pauperem et digito
suo contingat linguam eius, quo requiem aliquam in ardore maximo ii
constitutus possit adipisci. uide ilium pauperem bonis omnibus
abundantem, quern sancti patriarchae requies beata circumdabat;
uide hunc uacuum, qui sibi in hoc saeculo abundare omnibus uide-
batur, cuius anima in uita ipsius benedicebatur, sed nunc iners
morte cruciatur. 20
25. quoniam anima eius in
Unde pulchre sequitur:
uita ipsius benedicetur, confitebitur tibi cum
b enef eceris ipsi. benedicent, inquit, eum benedictione ter-
rena homines, qui praesentia, non futura considerant, bene
stulti
dicent eum adseclae eius atque parasiti. ipse quoque beatum se pu- 25
tat, siagrum aliquem quern desiderabat inuaserit. confitetur tune
deo,cum ei in hoc saeculo seeunda succedunt, quando autem aduersa
contingunt, impio ore maledicit. hoc ergo dicit, quia saecularis non
agit gratias in paupertate positus et aduersis; iustus autem in
2 angustiis magis dominum grato benedicit affectu. denique dia- so

l*Hiobl,21 3cf. Luc. 16,22 4*Esai.5,8 11 Ps. 54,16 12 sqq.]

ci Luc. 16, 2224 21 *Ps. 48, 19

3 sepulcrum Ev 6 sepulcrum Ev, add. in B 7 descendit AmlBCpav

8 ascendit Bfiav 10 ac] et B (in ras. m2) C aut p paradysum F
13 habraae AB
habrahae sinu 14 abraam Ami 15 continguat C
16 posset CM bonum p 18 habundare C 25 eum om. BCfi 30 angu

stiis] add. et aduersis p

 p sal mi 48, 2426 377

bolus ad deum dicit :

quid mirum -si te benedicit
lob? abundant ei omnia. sed mitte, inquit,
manum tuam et tange ea quae possidet; ui-
deamus si in faciem te benedicit. et dedit ipsi
5 dominus potestatem, ut, quae saeculi essent huius, auferret,
carnem ipsius ulceris atrocitate perfunderet. lob tamen bene-
dicebat dicefts: dominus dedit, dominus abstulit;
sit nomen domini benedictum.
Introibit usque in progeniem pat rum
26.
10 eiu usque in s ae culum non uidebit lumen,
s,

homo cum in honor e esset non intellexit, com-

paratus est iumentis quae sensum non habent
et similis f act us est ill is. ideo, inquit, iste inprogeniem
patrum suorum introibit, qui est pater impiorum, dominus de-
15 clarauit dicens: uos ex patre diabolo estis. sunt et 2

illi
patres, de quibus dicitur: relinque mortuos sepelire
mortuos suos. ideo et Moabitae usque in tertiam et quartam
generationem prohibiti sunt introire in ecclesiam domini, ut filii
eorum propter peccata patrum suorum introirent in eorum genera-
20 tionem, quorum facta imitabantur et mores, unde et scriptumest:
filii adulterorum inconsummati erunt. ergo qui non 3

ilium patrem qui in caelo est sequitur, sed ilium terrena conluuione
*

uiuentem, in progeniem terreni patris intrat. q u a 1 i s enim

terrenus, tales et terreni, utsit eius uita terrena, re-
25 quies nulla post aeternum non uideat lumen, quoniam
mortem, in

temporale quaesiuit. ille autem, qui Christi secutus est gloriam,

qui desiderauit illud lumen, quod inluminat omnem
hominem uenientem in hunc mundum, inueniet

l*Hiobl, 9 11 4cf. Hiobl, 12 7Hiobl,21 9 *Ps. 48, 20 21

15 lob. 8, 44 16 *Matth.8, 22 17 cf. Deut. 23, 3 . II Esr. 13, 1 21 *Sap.
3,16 23 I Cor. 15,48 27 loh. 1, 9

2 habundant C ei om. BC 4 benedicet pav 5 quae] queque p (ex

quecumque F) 6 attrocitate C tamen] add. deum Bm2 9 introiuit a
progenies Fml 13 ideoque Bm2 inquit] quur (cur C) Bm2Cm2 proie-
nie A
progenie C 14 introiuit a 18 prohibentur 20 aft. et am. p
scribtum Ami 21 in consummatione ccav (dr^eara) 23 progeniem a pro^
genie codd. v 25 uidebit pav 27 quae declarauit
378 ExpJanatio

et uidebit lumen aeternum, quia eum Ch istus redemit a

morte.
27. Tune ergo cogitabit secum, quia cum in honore esset non
intellexit, et ideo erit similis- iumentorum, qui similis debuit esse

angelorum per domini nostri lesu Christ i grati^m, cui est honor, 5

gloria, perpetuitas a saeculia et nunc et semper et in omnia

saeeula saeculorum. amen.

EXPLANATIO PSALMI LXL

{Titulus: In finem, pro Idithun; psalmus ipsi Dauid.)
1. Omnium nostrum indubia consuetude est, ut festinemus 10
ad finem et eorum, quae legimus uel uidimus et audiuimus,
uelimus summani cognoscere. unde titulus ipse otiosos nos esse
non patitur neeferiatis praeterire auribus desiderii communis
indicium, prae ceteris enim, lieet etiam in ceteris clareat,
diuinum tamen in huiusmodi psalmo refulget oraculum. unde is

diligentius qui sit finia consideremus; finis enim dicitur oxoaos et

3 cf. Ps. 48, 21

4 erit] erit et BC erit iste DEm2F iste erit Etnl 5 est om. 7 amen]
add. Explicit psalmus (de psalmo C)XLY1I I. Incipit psalmus (de psalmo C)LXI
AC nihil subscriplum in B, in quo explanatio psalmi LXI cum quaternione ul
timo intercidit Explicit tractatus beati(sanctiF) ambrosii mediolanensis urbis
mo uo
epi de psalmo XLVIII. Incipit liber sci ambrosii epi de lapsu uirginis consecrate /?

praescribunt: In psal. LXI enarrationem praefatioa In psalmum LXI enar-

ratio v
P= cod. Parisiensis bybl nat. 1731 saec. XII XIII

9 *Ps. 61, 1

9 Titulus Dauid av, om. ACP Idithum av ipsi om. a prae-

mittunt ACPav. In huius psalmi tract atu beatus Ambrosius (pro his exhibent
in quo CP) infidebtatem et impietatem Maxirai tyranni grauiter redarguit, qui
dominum suum Gratianum imperatorem (inperatorem C, eratorem s.
anstzs est

ro5.m2,item infra) fraude et dolo perimere, q.uem imperatorem in domini taber-

naculo habitare et in monte eius requiescere dicit 16 oxojrog scrips* CKO-
NO6 A CRONOS C chronos P Tttog av, cf. Explan. ps. 45, cap. 6
 psalmi 48,26-61,4 379

summa rei eius, quain uolumus explieare. finis dieitur Christus, quia
ipse est finis legis, sict seriptum est: finis enim 1 e gi s 2

Christus ad iustitiamomni credent i. finis etiam

dieitur, quia ipse est principium et finis, ergo isti psalmi qui titu-
5 lantur in fin em aut de Christo sunt aut ipsius Christi: de
Christo, cum ipse annuntiatur, ipsius Christi, cum ipse se nuntiat
uenturumque promittit in terras et futuram nobis reuelare dignatur

proprii corporis passionem.

2. Ideoque i p s i D a u i d inscribuntur in titulo, quasi uero
ie Dauid, ipsi domino, prophetici oris ministeria deputentur, per quern
humanae uocis officio uis caelestis increpuit et diuina sententia re-
sultauit.

Meritoque pro Idithun, qui fuit propheta et psalmos

3.
cum filiis canebat suis, uelut
sex quaedam praefatio est, eo quod
15 esset his uenia prophetandi, qui in psallendi ministerio eonstituti
diuina oracula humana uoce loquerentur. et quia pro totius mundi
abolendo errore suscipienda dominici corporis passio foret, huius
scilicet nomine, cuius sedulitas probaretur, commendatiorem
eruditionem plebis expressit. itaque ipsum audiamus loquentem.
20 4. Nonne
deo suldita erit suscep- animamea?
turus carnem hominis dominus noster lesus, ut in se earn ipse
mundaret, quid prius quam peccati ueteris primum debuit
abolere contagium ? nam quia per inoboedientiam culpa inrep-
serat, dum mandata diuina
oboedientiam utique
temerantur,
25 prae ceteris debuit reformare, utseminarium erroris excluderet.
fibra enim peccati inde manauerat et ideo sicut bonus medicus 2
radices prius ulceris debuit amputare, ut medicamentorum salubre
remedium uulneris ora sentirent. frustra enim cicatricem curaueris,
si serpant interiora contagia, immo acerbatur uumus, si foris clau-
30 ditur, cum interius uirus exaestuat. nam quid proderat donasse
peccatum, si peccandi maneret affectus? hoc erat non sanare 3

2 Rom. 10, 4 4 cf. Apoc. 1, 8 9 *Ps. 61, 1 13 P$. 61, 1 cf I Par.

.

25, 3 cet. 20 *Ps. 61, 2 23 cf. Rom. 5, 19

9 tytulo C 13 ydithun A yditun C ydithum P Idithum av 15 his

s. I. Cm2 hiis P propheUnda ACPab 18 scilicet script* licet codd. v
19 ipsum itaque P 26 peccati om. Aa 27 ut *. I. C
 3BO Explanatio

cicatricem, sed claudere. uoluit itaque mundare uulnus, ut affectum

sanaret, ne inoboedientiae sors ulla remaneret. suscepit ipse oboe-
dientiam, ut nobis earn transfunderet. sic enim oportebat, ut, quo-
niam per inoboedientiam unius hominis peccatores constituti
erant plurimi, per unius rursus oboedientiam iusti constitueren- 5

tur multi.
5. Unde ualde errare eos res indicat, qui carnem hominis a Christo

aiunt esse susceptam, affectum negant, et contra ipsius domini lesu

uenire consilium, qui hominem ex homine tollunt, cum homo sine
affectu hominis esse non possit; nam caro sine affectu et praemii 10
immunis et culpae est. illud ergo suscipere debuit et sanare, unde
culpa manauerat, ut originem erroris et quasdam prorumpentis de-
2 licti fores clauderet. unde ego hodie hominem agnoscerem dominum

lesum, cuius carnem non uideo, affectum lego, unde, inquam,

hominem eum agnoscerem, nisi esurisset, nisi sitisset, nisi fleuisset, 15
tristis est anima mea usque ad mor
nisi dixisset:
tem? denique scriptum est: et homo est, et quis co-
gno s c*e t eum? per sed homoper opera ista cognoscitur, qui
3 diuina supra homines aestimatur. itaque-ipse eo usque se hominem
credi uolebat, cum deus esset, ut se appellaret hominem dicens: 20

quid me quaeritis occidere, hominem quiueri-

tatem locutus sum uobis?, nee solum hominem, sed
quid me dicunt esse
etiam f ilium hominis diceret, sicut ait:

homines filium hominis? unde ilie summam tenere f idei

pronuntiatus est, hominem non negauit.
qui at dei filium cognouit et 25

ipse igitur utrumque unus, inseparabilis numero et agnoscendus

4 operis distinction?, non uarietate personae. non enim alter ex
patre et alter ex Maria, sed qui erat ex patre carnem sumpsit ex uir-
gine, affectum assumpsit ex matre, ut infirmitates nostras ipse sus-
ciperet. unde ait propheta: et pro nobis dolet. quomodo dole- so

4 cf. Rom. 5, 19 16 Matth. 26, 38 17 *Hier. 17, 9 21 *Ioh. 8, 40

23 *Matth. 16, 13 26 cf. Matth. 16. 16 30 *Esai. 53, 4

2 inoboedientiae 3 earn om. Cml 2 sordesa (sors = sordes) 4 pecca-

toris Ami 11 culpa a 17 cognoscit CPa 18 eum om. b 20 appellaret
se (se add. Cm2 CP)
23 nomine? esse P 27 distincione C 28 et *. 1. 0,
om. P
 p sal mi 61, 4-6 381

bat meo dolore, si meum non gerebat affectum? homo, inquit, i n

plaga et sciens ferre infirm itatem.
6. Itaque quasi homo infirmatus est, quasi homo doluit et

nos quasi hominem aestimauimus eum esse in doloribus; sed quasi

5 uictor infirmitatum,non infirmitatibus uictus pro nobis, non pro
se dolebat et infirmatus est non propter sua, sed propter nostra
peccata, ut nos suo liuore sanaret. quid utique est homo in
plaga et sciens ferre infirmitatem, nisi quia pla-
gae habebat compassionem ? aut quomodo sciebat ferre infirmitatem, 2

10 si sensum infirmitatis excluserat ? quod enim portamus,hoc pro onere

sustinemus. suscepit ergo peccata nostra, ut portaret, suscepit etiam,
ut purgaret. denique sciiptum est: et peccata eorum ipse
purgauit. ideo ipse hereditate possidebit
multos et fortium partietur spolia. ibi enim
15 maior triumphus, ubi mens interna mundatur. quod portat igitur,
ad remissionem pertinet, quod purgat, ad correct ionem. suscepit 3

itaque compassionem nostram, suscepit et subiectionem; quod

enim subiecit sibi omnia suum est, quod subiectus est nostrum est.
ideoque ait: nonne deo subdita erit anima mea?
20 anima, inquit, subdita, non diuinitas, anima subiecta, non dei
uirtus; uirtus enim dei non potestali subdita est, sed imitati, et
consortio eius utitur potestatis. ilia subiecta est, quae humanae con-
dicionis fragilitate plerumque mutatur, non quae mutaii non potest.
anima carni compatitur et animae caro, quae sibi quodam con- 4
25 tubernio copulantur. ilia subicitur quae tristis est, quia scriptum est:
tristis est anima mea usque ad mortem; ilia

subicitur quae suscepta, non ex deo patre nata. quamquam ipsa

subiectio non in specie quidem infirmitatis sit, sed in operatione
uirtutis, dispensationis magis temporariae arbitra quam peipetuo
so seruitio mancipata. unde et ait: nonne deo subdita erit
anima mea?

1 . 7 *Esai. 53, 3 3 cf. Esai. 53, 4 5 cf. Esai. 53, 4.5 12 *Esai. 53,
1112 18 cf. IGor. 15, 27 19 . 30 *Ps. 61, 2 26 Matth. 26, 38

6 peccata nostra CP 15 tryumphus C 16 suscepit 17 subiectionem

om.Cml ISsubiectumP 19 subdita] subiecta Cml 20inquWP 21 uni-
tate Pv 22 conditionis codd. av 29 temporal is CP
 382 Explanatio

7. Cur dixit erit ,

si sempiterna subiectio est ? sed quia filius
del qui loquebatur aeternus est, animam autem suscepit ex tempore,
ideo futuram subject ionem animae suae dicit. per ipsam ergo ob-
oedientia, per ipsam humilitas, quae tamen non ad infirmitatem
2 potentiae suscepta sunt, sed ad magisterium diseiplinae. ipse enim 5

dominus lesus, cum esset in dei forma, non rapi-

iia m arbitratus est esse se aequalem deo, sed
semet ipsum exinaniuit formam serui accipi-
ens, in similitudine hominum factus; in spe
cie inuentus ut homo humiliauit semet ipsum 10
factus oboe diens usque ad mortem, sicut apostolus
dicit, non iugem et perpetuam, sed temporalem subiectionem cu-
piens declarare, qualis sit suscepta cum carne et deposita cum
3 ipsius corporis semitute. sic etiam ad Hebraeos scriptum est. nam
cum proposuisset exemplum dicens: tu es sacerdos in 15
aeternum secundum ordinem Melchisedech,
idem Paulus qui in diebus carnis preces
subiecit :

et supplicationes adhibuit ei qui posset

liberare eum de morte cum magna uoce et 1 a-
crimis et exauditus ab illo metu, quamquam**
esset filius, didicit ex his quae passus est
oboedientiam et consummatus obtemperan-
tibus sibi causa factus est salutis a e t e r n a e,
uocatus a deo sacerdos secundum ordinem
4 Melchisedech. nonne igitur euidenter clamauit apostolus, di- 25
cens oboedientiam illam et humilitatem non diuinitatis fuisse,
sed carnis ? quod enim temporale est. quasi homo ergo ex
discitur,
his quae passus oboedientiam, ut consummaretur in
est didicit
carne et per oboedientiae transfusam in nos success! onem causa
fieret nobis salutis aeternae, quibus ante per inoboedientiae here- M
ditatem primus ille Adam causa factus est mortis.
8. Subiectio ergo magisterium uirtutis humanae, non diuinae
imminutio potestatis est. nam si ilium minorem filium et inaequalem

6 *Phil. 2, 6-8 15 *Hebr. 5, 610 30 cf. Rom. 5, 19

9 similitudinem Cav factus] add. et C 12 dixit P 22 consumatus A

28 consumaretur A
 psalmi 61, 79 383

patri dicunt, quia erat subditus patri deo, numquid et matre ideo
minor, quia erat subditus matri ? lectum est enim de Joseph et
Maria et erat subditus illis. sed pietas omnibus nobis
:

non dispendio, sed incremento est, per quam omnibus ncbis dominus
lesus fidem infudit et gratiam, ut nos spiritu fideli subditos patri
faciat deo. et ideo nouo et profundo consilio apostolus ait, quod ipse 2

patri erit subiectus in nobis, cum fuerit in omnibus plenitude fidei

et quaedam deuotionis unitas. nunc enim, quamdiu sententiis

discrepamus, quodammodo regnum Christi minoramus, quia non-

10 dum ei subiecta sunt omnia cuius regnum unitas est ; cum au t e m
subiecta illi fuerint omnia, tune et ipse sub-
iectus erit illi qui sibi subiecit omnia, ut sit
deus omnia n omnibus, sicut scriptum est. nunc enim
?
3

potestate supra omnes est, sed opus est ut sit in omnibus uoluntate;
is uolet autem, cum omnia in nobis cognouerit sui plena et uacua
delictorum. nondum igitur subiectus est patri, quia nondum omnia
et in omnibus Christus; cum autem fuerit omnia et in omnibus
Christus, eiit omnia et in omnibus deus. unde colligitur unum espe
regnum patris et filii et etiam spiritus sancti, quia qui f ilium rece-
20 perit recipit et patrem,recipit et spiritum sanctum, quia una potes+as,
una gratia, una operatic trinitatis est.
9. Meritoque addidit dominus: a I ipso enim salutare
me urn, quasi diceret: nolite turbari, quia dixi animam
meam fore deo subditam: anima erit subdita quae uestri
25 est portio, salutare autem meum ab ipso, hoc est quia a
patre et in patre semper sum. a patre enim ueni in hunc
mundum et si uidetis hominem, dei filium credite; cum
uenerit autem paracletus quem ego mittam
uobis a patre meo, spiritus ueritati? qui a
3d patre meo procedit, ille testimonium per-
hib e b i t d e me
et filius a patre procedit et spiritus ab
,
ipso 2

procedit de unitate ergo diuinitatis ambiguum nihil. ideoque con-

;

cupiuit Dauid hoc salutare dei nobis dari, quia ipse est uita aeterna,

3 Luc. 2, 51 10 *I Cor. 15, 28 22 Ps. 61, 2 27 *Ioh. 15, 26

1 subditus erat P 2 subditus erat v 7 subiectus patri erit P 9 nun-

dum subiecta sunt ei P 13 omnia] add. et P 19 receperit] recipit ex rece-
pit C recipit P 20 et patrem recipit v 21 operatio s. I. A 28 paraclitus
AC paraclytus P
 384 Explanatio

siet patrem uerum deum cognoscamus et filium, quern pro nostra

certum est salute uenisse, sed non rapinam arbitratus
est esse se aequalem deo. assertionem suae diuinitatis
sequestrat et dispensationis humanae repraesentat officium.
10. Ideoque adiunxit statim: etenim ipse est deus meus, 5
adiutor meus, defensor meus; non mouebor amplius.
haec utique quasi homo loquitur, quia in deo spem nostram de-
bemus reponere, ne facile labamur; quamquam in eo quod locu-
tusest: non mouebor amplius ostendat habere se di-
uinae insignia potestatis. habes enim ab bi dicentem: adhuc ego 10
gsemel terrain mouebo. mouit diluuio, quando praeter
arcam Noe caro omnis mouit, cum Sodoma et Gomorra
inter iit,
sacro igne consumptae sunt. haec supernae indignationis indicia
sunt. sed quia elegit genus hominum dominus magis seruare quam

perdere, non mouebitur amplius ad indignation em, qui uenit ad 15

misericordiam, uenit, ut redimeret nos suo sanguine, non ut
nostrum effunderet, uenit, ut se of ferret pro nobis et quasi bonus
negotiator mercem suam
proprii corporis passion e seruaret.
11. Et cum hoc
diceret, leuauit oculos suos et uidit hinc perse-
cutores, inde nequitias spiritales in unum ponuenire et ait: quo 20
usque irruitis in horn in em, inter / icientes
uniuersos?, hoc est: quid delere genus festinatis hu-
manum? nescitis me pro omnium redemptione uenisse? obtuli
me pro cunctis, ut omnes mea oblatione protegerem homi- .

nern ergo pro aut humana

omni accipimus multitudine 25

aut, si de uno accipimus, de ipso dictum intellegimus: irruitis,

sed in hominem, quia supra deum irruere non potestis, sicut
habes alibi :
quid me quaeritis occidere homi-
2 n em? neque enim diuinitas morti poterat esse subiecta, sed hu
mana susceptio. si ergo in me irruitis et me uultis tenere, quid eos 30

qui mecum sunt uultis occidere ? satis est uobis habere quern quae
ritis. non quaero consortem passionis, qui ad salutem omnium adiu-

tore non egeo. non require legatum, nuntium non praemitto, sed

2 Phil. 2,6 5*Ps. 61, 3 10 *Agg. 2, 6 (7) 14 cf. Luc. 9, 56 20 cf.

Eph. 6, 12 *Ps. 61, 4 28 *Ioh. 8, 40

12 archam CP Gomorrha v 14 saluare P 16 ut non tr. P

22 festinatis genus P hiunanum] add. hominem CPv 30 tenere 31 uultis
om. v 32 non] neque v passioncs Ami
 p salmi 1, -J 13 385

ipse nuntius obtuli non quaerentibus, me tradidi non compre-

me
hendentibus, ut liberarem eos qui mortis laqueis fuerant compre-
hensi. irruitis igitur tamquam parieti inclinato et maceriae 3

inpulsae, ignari quia ueni, non ut inclinarem parietem et ma-

5 ceriam inpellerem, sed ut soluerem. ueni enim pax,ut faciam utraque

unum, et medium parietem maceriae

soluens, qui carnem et ani-
mam diuidebat, ut uaum
non possent. et ideo caro animae
sentire

repugnabat et subdita imperio eius esse non poterat, quia obiecti

parietis obstaculo gubernaculis eius parere non poterat.
10 12. Lex igitur carnis legi mentis aduersabatur. hunc parietem
ueterum inimiciiiarum uelut murum sustulic dominus lesus et
peruios fecit esse conuentus mentis et carnis, ut in unum coeuntes
id quod erat utrique salutare sequerentur. paries ergo quaedam
eminentia delictorum est, unde ad pontificem ludaeorum dicit
15 Paulus :
percutere te incipiet deus, paries deal-
bate; paries enim luto caementi&que construitur. hinc aedificabant -2

Aegyptii ciuitates, quando ludaei lateres facere cogebantur. in

Aegypto lut um conficiebatur et populus dei peccatum illic opera-
batur; ideo gemebat, ideo exauditus et liberatus est a peccato:
*o ideo lex data, promissa gratia, ut lex peccatum ex parte resecaret,
gratia omne donaret.
13. Et cum haec nobis conferret, haec pro nobis subiret, nos
pretium eius repellebamus, unde ait: uerumtamen pretiuw
me urn cogitauerunt rep ell ere, quando refer ente luda pretium
us proditoie ludaei in loculum mittere noluerunt dicentes: non licet
nobis mittere in loculum, quia pretium s*nguinis
est. damnatur hie iudicio PUO proditor, qui refudit pretium quod
ad sacri muneris testimonium, sed ualidus sceleris
accepit, infirmus
sui testis; unusquisque enim grauior accusator esi sui et inexcus<<-

30 bilem in se fert ipse sententiam. principes synagogae suo condemnant >

se iudicio; profitentur enim pretium esse sanguinis quod dederunt,

dum arguunt refundentem. nam si
recipiendum non fuit, nee sol-

3 *Ps. 61, 4 5 cf. Eph. 2, 14 10 cf. Gal. 5, 17 15 *Act. 23, 3

17 cf. Ex. 1, 14 23 Ps. 61, 5 25 *Matth. 27, G 29 cf. Rom. 2, 1

4 d"pulsae
P maceriem P 8 eius imperio P 9 parare C 14 inde P
17 egiptii eM8 egipto AP 24 pretium referente luda av praecium iuda P
25 proditionis Latr. XIV dext. 8 30 sinagogae AP
I.XIV. Ambros. ])ars 6. Pe t 8 c b en i n. 2"i
 386 Explanatio

uendum fuit. atque utinam aut non dedissent aut, quia dederant,
nee rccepissent ! repudiarunt enira quod in loculum mitt ere noluerunt
et emerunt inde agrum in sepulturam peregrinorum. merito ergo

gentiles, quibus agri eius, qui morte emptus est Christi, sepultura pro-
fecit, iam non sunt aduenae atque peregrini, sed ciues sanctorum 5

facti sunt et domestici dei, quia consepeliuntur dei filio; Judaei

autem, qui passionis eius pretium repudiarunt, peregrinantur a
3 Christo. tolerabilior illis uel in hoc proditor, quod confitetur errorem,
illi autem crimen suum excusando acerbant; uerecundior est enim

confessio post delictum. impudenter igitur refellebant commune 10

sacrilegium confitentem dicentes quid tu : adnos? uideris;

quid enim dicebat proditor nisi hoc: peccaui quod trad i-

derim sanguinem iustum? quod erat crimen tradentis,

quomodo suscipientis non poterat peccatum, cum scelus

esse
sceleri sit adiunctum, ut quern scelerate emerunt sceleratius true!- ir*

darent ?
14> Cucurri, inquit, in sit i. uerum est quidem quod dominus
noster lesus sitiuit. beata domini sitis, quia sitiuit pro nobis et

maxime in passione; denique dixit: sitio. tune itaque sitiebat,

quando de latere suo restinctura sitim omnium uiuae aquae fluent?, 2ft

fundebat. denique scriptum est: flumina de uentre eius

fluent uiuae. sed in Graeco medie positum est,
aquae
2 quia edgafwv et singularem et pluralem numerum significat. ergo
4

quia cucurri et cucurrerunt iuxta Graecum possumus intellegerc

diximus autem quid exprimat cucurri , hoc est festinaui sitim 25

omnium suscipere, ut uniuersos perpetui fontis ubertate satiarem;

cuienim dedero aquam, non sitiet nee hie nee in futurum, sicut
dictum est ad Samaritanam ,
nunc dieamus, quid significet:
cucurrerunt in siti, hoc est festinauerunt, ut perfidiae
suae aestu fontem uiimm negantes aeterna fauces suas ariditate sic- set

2 cf. Matth. 27, 7 5 cf. Eph. 2, 19 6 cl Rom. 6,4 9 cf.Uerg. Ae.

11,407 11 Matth. 27, 4 12 *Matth. 27, 4 17 Ps. 61, 5 19 loh. 19, 28
20 cf. loh. 19, 34 21 loh. 7, 38 27 cf.. loh. 4,14 29*Ps.61,5

2 loculum in Pml 4 mortem P 5 sunt] add. et v 8 tollerabilior A

9 aceruant Cm2P 18 qua P 23 edpamon ACP 24 quia] etiam v, om. P
26 ut] et Cml 27 neque hie neque Pv future P
 psalmi 61, 1316 387

carent, sicut ipse dominus ait m e dereliqueruut f o n t e m

:

aquae uiuae et fecerunt sibi <$ontritos lacus. nee 3

mirum, si sitierunt qui aquam fontis aeterni tenere non poterant,

lubrici perfidiae suae rimis. sitierunt ergo, quia se
potu priuauerunt
;,
spiritali quern hauserant de consequent! petra. untie et Symmaehus
ait : ovvedoxei, hoc est pkouit illis in mendacio, cum obicerent
falsa pro ueris. omne mendacium sitim habet, ueritas ubertatem
quae in perpetuum perseuerat.
15. El quam cito probauit quia cucurrerunt in mendacio: ore
ID suo, inquit, lenedicebant et corde suo maledicebant. misera

perfidorum qui aliud tenebant cordo et ore aliud loquebantur.

sitis,
ubi autem exundat ubertas, corde credit ur ad iustitiam,
f idei

ore confessio fit ad salute m. quomodo autem bene-

dixerint ore et corde maledixerint, series passionis ostendit, cum
i :> dicerent : descendat de cruce et credimus ei
stulti! de morte surrexit et non crediderunt :
quomodo, si de cruce
descenderet, credidissent ? , sperauifc in domino, eri-
piat eum; liberet nunc eum, quoniam uult eum,
quia illudentes potius quam optantes ista dicebant et interrogabant,
20 utrum esset dei filius, uerbis pacifica loquentes, corde accusationem
sacrilegii cogitantes.
16. Sed haec mystica; ueniamus ad moralia. etenim quoniam
non semel appetitur Christus appetitus est semel in suo corpore
quod suscepit in uirgine, appetitus est frequenter in eo corpore quod
23 est ecclesia, nos enim sumus corpus Christi et membra, appetitur
et in singulis sanctis suis et innocentibus qui domino se dicarunt ,

1 *Hiei. 2, 13 4 cf. I Cor. 10, 4 5 Symmachus Ps. 61 ,

LXX) 9 Ps. 61, 5 *Kom.

12 10, 10 15 Matth. 27, 42 17 *Ps. 21,
9. Matth. 27, 43 25 cf. Rom. 12, 5 . I Cor. 6, 15

4 priuauerant P 5 nauserant A consequent] add. eos P symachus

A simmachus P 6 ovvedoxei scripsi T YNE Y6OK ACP Cyncydok cod.
Uat. Urb. 41, add. hoc ram C, sed. del. T^ dofap avrtiv rvhoyovv (sic!) av
7 imperpetuum P 9 concurrerunt v 10 alt. suo om. P 12 corde] ore P
13 ore] odd. autem P ore benedixerint CP 14 ostendit] indicat P
15 et credimus ei om. Aa 22 mistica AC 23 appetitus 24 uirgine
om. Cml
25*
 388 Explanatio

(17) recordemur aliquem proxime ab omnibus appetitum, a suis desti

tution ac proditum; qui dudum in suggestu locatus imperil subito

egens omnium ab ipsis, quorum hereditarium fuerat sortitus obse-

quium, coepit urged ingruentibus in exitium, inferentibus mortem,

2 nullo auxiliatore, nullo iam socio sui, nullo comite. quid aliud melius 5

dixerit quam quod ex ipso cui se deuouit acceperat n o n ii e deo :

subdita erit anima mea? hoc est quid persequimini, quid :

furitis, quid insultatis? carnem potestis interficere, animam

non potestis. uitam istam corporis potestis eripere, meritum non po
testis extinguere; scriptum est enim: nolite timere eosio

qui p o s s u-n t occidere carnem, animam autem

non possunt; sed potius eum timete qui p o-
test animam et corpus perdere in gehennam.
3 anima ergo quae deo subdita est non est humanae subdita potestati ;

ab ipso enim uitae fructum sperat aeternae et perpetuae salutis i;>

auxilium. ille ergo, cui me tradidi, et necatum tuebitur et mortuum

resuscitabit et ulciscetur occisum. raptus est iustus, ne malitia mu-
taret cor eius. mors ergo ista magis peccati fuga quam morientis est

detrimentum.
18. Etenim ipse est deus meus, adiutorgo
me us, defensor meus; non mouebor amplius.
qui labitur, commouetur, eo quod de integritatis et innocentiae
suae quadam statione defluat. semel enim in petra Christi locatus
lubricum non debet habere uestigium, sed tenere status proprii
firmamentum unde immobilis dicitur qui seruat immobilem uolunta-
;
25

2 tern et propositum aliquod intentione animi fidelis exequitur. nam

et dei immobilem uoluntatem legimus, sicut habes ad Hebraeos : i n
quo amplius deus ostendere nolens heredibus
r e p r o m s s o n s
i immobilitatem uoluntatis
i i

suae interposuit ius iurandum. recte ergo immo- -jo

1 aliquem cet.] Gratianus imperator a. 383 a. d. VIII Cal. Sept. Maximo

auctore Lugduni occisus est 6 *Ps. 61, 2 10 *Matth. 10, 28 17 cf. Sap.
4, 11 20 *Ps. 61, 3 27 *Hebr. 6, 17

1 recordamur av de gratiano dicit imperatore mg. C mg. a De gratiano

imperatore intelligendum est mg. P hominibus Cm2 4 urgueri A urgere
Cml exitium scnpsi exitum codd. av in exitum otn. Cml 9 illam v
22 commouentur Cml 24 proprii status P
 psalmi !, 1718 389

bills uoluntas del quae nullius peccati mouetur illecebris; homines

mobiles, lubrici ad delinquendum, faciles ad errandum. denique de

transeuntes autem blasphema-
ludaeis dictum est:
bant eum mouentes eapita sua, et ipse domjnus in
3 psalmo ait: omnes qui uidebant me aspernaban-
tur me et locuti sunt labiis et mouerunt c a-
put. caput omnium Christus est; melius est igitur ut maneat 3

Christus in nobis quam aliqua nostri commotione moueatur. unde

ludaei mouentes capita sua dicebant tolle a terra talem :

10 h u n c, Geraseni rogabant, ut de finibus eorum recederet, ecclesia

autem tenuit eum nee dimisit eum. ideo ilia quae tenuit eum possi-
det, illi qui mouerunt tenere non possunt. pulchre autem ait euange^
lista, quia transeuntes mouebant capita sua, transeuntes, non stantes.
stamus in atriis sanctis, praeterimus in plateis. sacerdos praeteriit, 4

15 leuita pertransiuit, stetit iDe qui uulnera inflicta curauit. et ideo illi
benedictio domini
non dixerunt qui transibant uiam:
super uos, benedicimus uos de domo domini;
non transeuntes sunt pedes benedicentium. denique
stantes enim,
uineam, cuius soluta munitio est, transeuntes uindemiant, non
et

20 manentes; transeuntes sibilant, sicut in Threnis Hieremiae legimus:

tenuerunt super te manus omnes transeuntes
per uiam, sibilauerunt et mouerunt caput
suum super filiam Hierusalem. ideo sacerdos non po-
tuit coronari, leuita non tamquam umbra
potuit, quia transierunt et
25 praeterierunt; Stephanus autem martyrio coronatus est, quia stan-
tem uidebat dominum lesum immobilem, non praetereuntem. im-
mobilis ergo fide Stephanus immobilem Christum uidebat, nullo
erat mortis timore commotus; non mouit se Stephanus, non mouit
et Christus. commoti sunt filii proditoris, de quibus dieitur: corn-
so moti amoueantur filii eius et mendicent; eget

3 *Matth. 27, 39 5*Ps.2l,8 7cf.Eph.4,15 9*Act.22,22 10 cf.

Luc. 8, 37 11 cf. Cant. 3, 4 14 cf. Ps. 133, 1 cf. Luc. 10, 3133 16 *Ps.
128,8 19 d. Ps. 79, 13 21 *Thren. 2, 15 24 cf. Ps. 143, 4 25 cf.

Act 7, 55 29*Ps. 108, 10

1 homines] add. ucro v 10 gerasseni A generaseniC 11 nee possidet

om. Cml 20 yheremiac C iheremiae P 23 iherusalem CP 29 et] se Laur.
XIV dert. 8 r 30 et moueantnr.CP
 390 Kxplanatio

enim medico qui mouetur. inops peccator, diues est iustus, quia
nullo bono deficit qui dominion semper inquirit.
19. Et quia inde traotus est sermo, quia dixit: n o n o u e- m
bor amplius, quod moueri ad culpam sit, ostendit ipse Dauid
dicens qui posuit animam meam ad uitam eta
:

non dedit commoueri pedes m e o s. unde et sancto

dicitur adomino deo nostro: tu autem hie s ta mecum,
2 quoniam qui deo proximus est lapsui non pctest esse uicinus. omnis
enim culpa uelut aduersario nisu de loco deicere et de proprio statu
mentem mouere consueuit; quod uel ab hoste uel ab luctamine trac- to
turn uidetur. perturbat ira, incendit libido, stimulat inuidia, excru-
ciat auaritia, timor deicit,maeror affligit. et Petro dictum est a
domino lesu: ueni retro post me. non dixit: ueni retro
1

- hoc enim diabolo soli dixit sed: ueni retro post me; ,

3 non est enim retro qui post Christum est. sed quia errabat Petrus, 15
sicut dominus ipse ait ad ipsum: quia non sapis, inquit,

q^ae dei sunt sed quae sunt hominum, ideo post

me ueni, ut incipias non humana, sed diuina sentire. ideo et hie
iustus rapiendus e terris ait: dis- non mouebor amplius;
s b 1 u i enim et cum Christo esse m-u Ito melius. non 20
enim labi poterit qui coeperit esse cum Christo, quia mors in? to non
naturae finis, sed culpae est.
20. Inter has uoces subito uidet agmina persequentium et

inter pericula positus non de se sollicitus, sea de his, quos liberare

cupiebat, ait :
quo usque i r r u i t i s i n ho m i n e m, i n t e r- 25

f i c i e n t e s
-

uniu e r s o s ? si me quaeritis, cur alios uultis

occidere? offero me
ipse pro multis, quia pro omnibus solus
se

2 ille
potuit offerre qui auctor est omnium, ipsius ergo quern sequebatur
imitator ait si me quaeritis, Finite h o s a b i r e, u t
:

3 . 19 Ps. 61, 3 5 *Fs. 65, 9 7 Deut. 5, 31 13 . 14 . 1G *Marc. 8, 33

14 cf. Matth. 4, 10 19 Phil. 1, 23 25 *Ps. 61, 4 27 cf. Hebr. 9, 28

29 *Ioh. 18, 89
1 quia] qui Cml 2 detecitCml deumf 3 alt. quia] qui r 4 dauid

ipse P [9 uelud C 10 uerba quod 11 uidetur pro spurns liahco pr. uel

om. P oste Ami 17 alt. sunt om. P 18 hie iustus] gratianius iiupr, mg. CP
19 e terris} etheris Aa 23 ft do his quos liberare cupiebat. non de se sollicitus

inter pericula positus ait P 27 ipsum Lour. XIV dert. 8 28 potuit ille P
 p salmi 1, 18-21 391

impleatur sermo quern dixit lesus: quia non

perdidi ex p s s quemquam praeter unum
1
i i

- hoc enim in alio libro sententia domini comprehendit , qui

tainen sua magis periit uoluntate quam mea, inquit, seueritate

5 punitus est. et cum ego me sponte offeram, irruitis et incumbitis
tamquam parieti inclinato et maceriae n- i

p u 1 s a e, hoc estapex dudum nobilis sedis Augustae et circum-

:

fusi toto orbe Romano ualidus quondam mums imperil sicut paries
inclinatus aut maceries inpulsa collabor.

10 21. Sed me usque appetierunt, quaesierunt ad

esto, ad mortem
necem tollamus iustum, tollamus misericordem, quia
dicentes:
grauis est nobis etiam ad uidendum : sed etiam existimationem me-
am, castimoniam meam sauciandam falsis calumniis putauerunt.
hoc est enim i u m :
p r e t meum
cog itaue runt repel-
15 lere, quia pretium nostrum pudicitia est, quae nos separat a pecu-
clibus, angelis iungit; pretium nostrum misericordia est, quae nos,
dum confertur inopibus, redimit a morte; pretium nostrum fides
est, quae omnes homines gentili errore ejt seruitute depresses Christo

adquisiuit; pretium nostrum bona existimatio est, qua uniuscuiusque

30 nostrum meritorum series aestimatur; pretium nostrum munditia
atque simplicitas est, quia scriptum est: p o s s ess i o pretiosa
uir mundus; enim pretiosius uiro simplici. unde apostolus
nihil

pulchre: a bun dauit, inquit, in diuitiis simplicitatis

s u a e.
quid enim simplicitate ditius, quae sicut bonus pater
f ami lias satis sibi abundat et sua
25 puritate contenta non quaerit
alienum nee abrodit, sed de se ceteris fundit ? i n n o c e n s enim
credit omni uerbo nee se in artes uai ias saepe commutat
sicut astutia, quae, ut sit cauta, timet omnia nee se consiliis suis
credit, uersat suas ipsa sententias; simplicitas autem timere nil
30 nouit. hoc igitur genere pretium iusti repellere temptauerunt, etbi

b Ps. 61, 4 ; 14 Ps. 61, 5 16. cf. Tob. 4, 10(11) 21 *Prou. 12, 27
23*11 Cor. 8, 2 26 Pro u. 14,15

1
unpleretur a .Sorhetotoo romani P k a collabor] add. Gratianus
imperator mg. P
15 pecudibus] add. et P 19.acquisiuit Aav accquisiuit C
qua scripsi quia codd. av 23 habundanit ACP 25 habundt ACP 26 cae~
teros v fundit cod. Uat. Urb. 41 fingit ACPav
 392 Explanatio

quia aurum eius manibus accipiebant,

possit et illud intellegi,
corde intimo repellebant, praedam tenentes, fidem negantes.
22. Unde
et ait c u c u r r i in s i t i, eo quod fidein quaereret
:

non posset, destitutus a sociis, a propriis derelictus. sic

et inuenire
dominum lesum legimus in euangelio et esurisse et sitisse, cum esuri-
ret fidem nostram, sitiret opera nostra, quaerere uideretur alien a.
aut, ut ad sitim corporis referamus, quanta indignitate dicit: e u-
curri in siti! hoc est: ego sitiebam, cum alii mea uina ructarent,
et ex illo suggestu sublimis imperii opulentiaque regali ad extrema
sitis plebeia quadam uilitate deductus sum. 10

23. Et quia Graecus habet l^ga/jov, quod significat et cucurri

1

singulariter et cucurrerunt pluraliter, potest et sic intellegi: c u-

currerunt in siti, quorum fauces aestu nimio fundendi mei

sanguinis aruerunt. sicut enim est sitis fidei, ita est et perfidiae.

gitim illam iustus sitit, qui ait: s i t i u i t a n i m a mea ad t e, 15

deus, istam perfidi, quorum lingua prae siti aruit; quam sitiuit

qui inter conuiuii dapes et pocula constitutus innocentis con-

ille,

2 uiuae necem moliebatur Augusti. nonne tibi uidebatur, impie, cum

manducares, caedem parares, quod humana sub dentibus tuis ossa
crepitarent? cum uinum biberes et parricidium cogitares, quodillis 2*

poculissanguinem infunderes? ita prorsus ah enus

tibi innocentis
non solum ab imitatione, sed etiam a lectione diuina, ut non tibi
ueniret in mentem uersiculus ille pealmorum: tu uero, homo
u n an i m notus meus, qui ? m u
i s, dux meus et i 1

m e c u m dulces capiebascibos, atque ille alius, cuius 25

meminit in euangelio ipse dominus lesus: qui edebal mecum
panem leuauit super me calcaneum suum?
24. Quid tibi facia m, Ephraim? quid tibi fa
cia m, luda? plures reliquisti nobis proditionis tuae et fraudis

3.1 Ps. 61, 5 5 ci. Matth. 4, 2 loh. 19, 28

. 12 *Ps. 61, 5 15 *Ps.

41, 3 23 Ps. 54, 1415 26 * loh. 13, 18 (Ps. 40, 10) 28 *0s. 6, 4

6 aliena uideretur P 11 edpaMON ACP 14 alt. est om. av 17 ille]

def. A add. Maximus tirannus mg. P 18 uidetur P 20 -tares quod illis usque ad
pag. 395, 12 quis potest Diuina deswd in A, uno folio euulso 25 alias ille P
27 leuabit eodd. ^, correct; cf. p. 366, 26 28 effraym C epphraym P ait,

faciara tibi P
 p salmi tl, 2125 393

hereJes; hoc enim etiam ad proditorem ludam potest per apostro-

pham deriuari. prodidisti uitam, regnum domino, sed lesus dominus
semel in sc, frequenter in seruulis suis proditur ;quod enim uni
horum minimorum fecistis, mini, inquit, fe cist is.
5 tu commissos tibi loculos et pecunias pauperum suscepisti, iste pro-
uincias sibi creditas; tu apostoli honorem, ille militiae dignitatem,
administrationis infulas. numero honores eius, ut crimen exaggerem. 2
conuiuii uiolastis uterque consortium; tu tamen de conuiuio ad

proditionem surrexisti, iste ad necem; hoc est: tu, licet in scelere,

if>
uerecundior, qui negasti, quod inferendam necem credideris do
mino quern prodebas, qui pretium refudisti, ne residere apud te
merces parricidii uideretur; iste non solum tenuit acceptam, uerum
etiam extorsit non oblatam mercedem proditionis, iste non solum
deceptus non est alieno mendacio, sed fefellit suo, et fefellit ut occi-
15 deret. et cum ille conuiuium recusaret qui se uideret esse perimen- 3

dum, iste sacramentum obtulit, ne qua periret sibi cumulandi pars

criminis. postremo superioris proditoris pecunia profecit ad sepul-
turam peregrinorum, iste sepulturam integram suo principi dene-
gauit.
2e 25. Nee defuit qui manus lauaret dicens: innocens sum
a sanguine- iusti huius;in quo se Pilatus non diluit, sed
inquinauit et implicauit, non exuit. nam etsi nullum pondus in
perditorum iudiciis, tamen uinculum maius in confessionibus.
iustos enim non aliena absoluit sententia, sed sua uita; iniusti se i-
25 psos uehementius suig uocibus alligamt, qui alios alligare non possunt.
tamen, ne huic quoque deesse confepsio propria uideretuiY iurauit, %
ut peiiuraret, lauit manu c cum euangelium tangeret, ne quid
,

deesset exemplo, lauit aqua manus, ut sceleratius inquinaret

innocentis sanguine, nee Herodes defuit, cui alter Pilatus se placi-
30 turum credidit, si
captum principem destinasset. quid illud 3

3 *Matth. 25, 40 5 cf loh. 12, 6

. 17 cf Matth. 27, 7
. 20 cap. 25] de
Andragathio comite loquitur, a quo Gratimnus captus et ad Maximum missus est
Matth. 27, 24 29 cf. Luc. 23, . 12 67
1 hoc scnpsi haec coda, av per apostropham post etiam tr. P apostro- dej. A
pheo ap apostrophem b 2 diriuari P dominum v dominus iesus P
3 enim uni] uni siquidem P 6 iste P 1 admin istrationem Cm 1 11 aputO
20 fuit OP ego sum P 24 aliena om. a 25 suis uocibus uehementius P
27 peieraret av
 394 Explanatio

quoque dicam, quod is quoque uestem dealbatam indutus est ad

illudendum, postea quoque regia ueste donatus est ad moriendum,
ne amisisse honorem debitum uideretur ? nam etsi scelere interiit,
ius tamen collatae sibi potestatis eiiam mortuus reseruabat eorum

ipsorum, a quibus negabatur, uel ministerio uel asensu. 5

26. Addebatur huic tanto sceleri pompa feralis, nisi qui is,

inpatienter ista deflebat, cognitis quae parabantur iusto commo-

t.us dolor e increpasset uictorem super bum tyrannis ilia, non regibus

inferri solere. sic horrore flagitii excitus deposuit taeterrimi sceleiis

apparatum. nee petitor igitur sepulturae defuit, etsi loseph ille 10

qui Justus dicebatur defuit. sed longe Maximus saeuior denegabat

quod Pilatus ipse auferre non potuit. in quo parricidae humanitas
defuit, innocent! tamen non defuit gratia et ad tempus assumpta
patientia uindicta paululum comperendinata est.
27. Ideoque ait: uerumtamen deo subiecta est anima 15

mea, quoniam ab ipso est patientia me a. quia ipse

est deus meus et salutaris meus, susceptor meus; non
emigrabo. hoc est: numquid sepultura negata corporis per-
petuae quietis mansionem mihi abstulit? habeo habitaculum
meum in domini tabernaculo et in sancto eius monte vequie- 20
2 scam, non emigrabo humano scelere, quia domini- fauore suscep-
tus sum, quia neque mors neque gladius neque tribulatio a ca-
ritate Christi me separare poterunt. non enim innocens de taber-
naculis iustorum, sed peccator emigrat. migrant ludae proditoris

heiedes, de quibus et similibus eorum merito dicitur: com- 25

mot! amoue^antur et mendicent,
fill! eius
eicianturde habitaculis suis.
28. Quod bene et ad dominum lesum Christum refertur, qui
cum descendisset in terras, crucifigeretur, sepeliretur, non emigrauit
1 cf. Luc. 23, 11 6 cap. 26] spectant haec ad alteiam legationem Am-
brosii ad Maximum anno 386 nel 387 susceptam 10 cf. Luc. 23, 52 14 uin-
:
dieta] Maximus a. 388 apud Aquileiam deuictus interiit 15 *Ps. 61, 6 7
19 cf . Ps: 14, 1 22 cf. Rom. 8, 35 . 38 . 39 25 *Ps. 108, 10

def. A 1 his Cml 6 his Cml 9 horrere (h s. I. C) CPa flagitiis

fodd.a excitus coiii. n et sic citus add.q, territus v teterrimi deposuit P

teterrimi Cav 12 ipse Pilatus Law. XI V dext. 8 av 14 comperhen-
dinata P 18 negata est corporis nee P corporis negata v 1$ mini 0m fe
habeo] add. enim P 20 monte eius av 21 qui Pa 29 terras] add. ut G
(s. I.) P Laur. XIV dext. 8 av ut sepeliretur v
 p sal mi 1, 2530 395

a patre, sed in p&tre mansit traditus :

egre- sum etnon
d i e b a r. nee deposuit quod erat, sed reseruauit, nee desiuit es?e
in forma del, sed perseuerauit, non inminuta per susceptionem cor-
poris del gloria, sed manente triumphum adquisiuit, potentiam
5 non amisit. unde ipse a t: a modo ui debit is f ilium
hominis sedentem ad dexteram uirtutis.
29. Unde conuoeatos gentium populos
et adquisitos patri suo

ganguine hortatur ad fidem dicens sperate in eum, omnis con-

:

uentus plebis meae, hoc est non solus Israel, sed omnis in ,

to quit, nee solae reliquiae, sed etiam gentium plenitude, nee solae
gentes, sed Israel; cum enim intrauerit plenitudo gentium, tune
omnis Israel saluus erit. quis potest diuina mysteria comprehendere ?
quorum tanta multitude est, ut iure Paulus miretur meritoque di-
xerit: o altitude diuitiarum sapientiae et scientiae
15 dei! repulsae gentes sunt, ut eligeretur Israel; caecatus est postea
Israel propter uocationem gentium et caecati Israel reliquiae secun-
dum electionem gratiae saluae factae sunt, postquam intrauit

gentium plenitudo. iia culpa Israel profuit gentibus, fides gentium

Israelitea populum liberauit.
30 30. Effundite, inquit, coram illo corda uestra. qui induit

fidem, prius perfidiam debet exuere, euacuare cor suum omni labe
malitiae, ut capax fiat cor eius gratiae spiritalis. ideoque apostolus
ait:renouamini spiritu mentis uestrae; cum enim
effunditur uetus malitia, noua sumitur gratia, qua unusquisque
35 renouatur. dicit ergo f ilius dei: effundite illo coram
corda uestra, quia sciebat patrem esse dicturum: ef fun-
dam de spiritu meo super omnem carnem. est
etiam ilia traditio, ut cor nostrum uideamur effundere, quando
omnes cogitationes alicui et uoluntates nostri cordis aperimus.
30 ergo iactemus in deum cogitationes nostras nee aliquid eum latere
eredamus. effundimus cor nostrum coram ipso, cum discepta-
tiones exinanimus humanas

IPs. 87, 9 5 *Matth. 26, 64 8 *Ps. 61, 9 11 cf. Rom. 11, 25 26

14 Rom. 11, 33 16 cf. Rom 9, 27 .
11, 28 20 . 25 Ps.61,9 23 Eph.4 23 :

26 *loel 2, 28

3 dei forma b minuta Cml immutata v 8 omnis scripsi omnes CPav

9 omnes av 12 quis potest] peryit A mister ia C 16 all. Israel om. P
19 Israeliten tcripsi israhelitem A israelitem CPav 31 coram ipso cor nostrum P
 396 Explanatio

31. Uerunitamen ucni filii hominum, mendaces

filii hominum in stateris ut decipiant. si uani filii
hominum et mendaces filii hominum, possunt non uani esse
filii
dei, qui non ex sanguine neque ex uolun-
tate carnis neque ex uoluntate uiri, sed ex
deo nati sunt. nam filii hominum uidentur sibi ponde-
rare aequitatem et grauitate seuerioris iudicii examinare iusti-

tiam, duri aliis, remissi (sibi), operibus iniqui, sermone censores.

unde Salomon ait: execrabile domino duplex pon-
2 dus et staterafallax non bona. in quo significat eos, 10
qui rapinam inexplebib corde meditantur et sobrietatem fronte
praetendunt. tales scribao ludaeorum sunt, qui onera grauia aliis
obseruantiae durioris inponunt non habentes rectum iugum animae
suae, sed propensa iniquitate curuati, ipsi autem suorum refugi
praeceptorum sunt. inuenitur itaque in auaritia, tamquam in radice 15
uitiorum omnium, quae sit caput iniquitatis et fomes, quam homo
remmtians mundo et consepultus Christo per baptismatis sacra-
mentum, qui sit mortuus saeculo, declinare debet atque defugere.
32. Nolite, inquit, sperare in iniquitate et rapinam
nolite concupiscere; diuitiae si fluant, nolite cor ap- 20
p on ere. uides quia affluunt; non uides quia praeterfluunt ?
nudus es natus, nudus moriturus es. quid excipere quaeris
quod tecum auferre non possis? fluenta sunt quae miraris;
quomodo ueniunt, sic transeunt et recedunt. solus lordanis
retrorsum conuersus est, in quern descendisti, qui te admonet, ut in 25
ipsum naturae fontem et originem reuertaris, quae te nudum, non
2 ueste amictum edidit, ut discas superflua non requirere. hoc, quod
erubescis esse te nudum, culpa docuit, non natura; nulla enim esset
uerecundia genitalium, si culpa non esse+. neque enim cetera ani-
malia uestiuntur ut tegantur neque uestiuntur ut muniantur; satis so
munita sunt omnia naturae suae tegmine. nos dum superflua quaeri-
3 mus, tegmen naturae amisimus, ius commune perdidimus. ideoque

1 Ps. 61, 10 4 *Ioh. 1, 13 9 *Prou. 20, 17 (23) 12 cf. Matth. 23, 4

15 cf. I Tim. 6, 10 17 cf. Rom.., 4 19 *Ps. 61,11 22 cf. Hiob 1. 21
24 cf. los. 3, 13 . 16 25 cf. Marc. 1, 9

8 remissi sibi seripsi remissi ACPa sibi remissi cod. Uat. 281 v iniquis
ACPa 11 et om. Pa 19 iniquitatem a 20 affiuant CP 21 pr. fhiunt
CP Jjaur. XIV dext. 8 a 25 retrosum Cml conswndisti a ammonet P
 p sal mi 61, 3135 397

in hoc psalmo ascribitur doctiina medicabilis, quia uel Idithun uel

se ipsurr illiusnomine exercitio spiritali subeundis temptationibus
erudiuit, ut in angustiis quis positus subiciat se deo et, si peccauit
ante, peccare desistat nee recidiuo errore moueatur.
>
33. S eniejl I o cut us e st deus, haec duo audiui.
semel locutus est deus et plura audita sunt, quia non per
litteras et syllabas est locutus. locutus est per aenigmata,
locutus est per uisiones, locutus
per est diuisiones gratia-
rum, locutus est per spiritum singulorum; nos autem plura
jo loquimur et uix audimur. semel locutus in lege est, eadem
iterum locutus est in euangelio. aut fortasse, ut ego puto, quia multi- 2

fanam locutus est in prophetis, nouissime autem locutus est in filio

quando locutus in filio est, et audita sunt etiam
suo, semel locutus est,
ilia,quae ante audita non erant ab his quibus locutus fuerat per
is prophetas. semel ergo locutus est in nouo testament o et uetus audi-
tum est testamentum quod non audiebatur, quia ipse dominus dixit
de populo ludaeorum: uidebunt et non uidebunt,
audient et non audient. audient aure corporea, sed non
audient mentis auditu.
20 34. Nobis ergo, hoc est ecclesiae semel locutus est et duo audita
sunt, quia in ilia audiuimus et intelleximus, quae non intellexerant
qui legerunt, non audierunt qui audierunt. solus enim Christ us
aurem aperuit humanam ad cognoscenda mysteria, solus libri
signaculum soluit et resoluit aenigmata prophetaium.
25 35. Ideoque ipse r e d d c t u n i c u i q u e secundum
opera sua; inquo et quah tatem operum comprehendit, ut aut
conplurium et meliorum restituat praemia meritis singulorum
aut contra et numero grauemur et acerbitate meritorum.

5 Ps. 61, 12 17 Matth. 13, 13 23 cf. Apoc. 5, 2 25 *Matth. 16, 27

1 asscribitur A ydithun A yditun C ydithum P Idithum av 4 pe-

care A 1 litteram CP sillabas ACP 10 exaudimur CP est in

lege P 11 multiphariam ACPa 14 iis av per phetas A

21 inj et CPal>
intellexerunt v 24 signacula_P Pv
26 sua om. 28 meritorum] add. Finit
tractatus beati ambrosii archiepi in psalmum LXI A
Explicit tractatus sci
ambrosii archiepi mediolanensis super duo(cxp.} un (m2) decim psalmosO Be
ati ambrosii mediolanensis archiepiscopi super nndecim psalmos tractatus ex

plicit P
 I. INDEX LOCORUM.
Gen. 1, 67 cf. 87, 23

1, 26 . cf. 100, 18. 130. 24. 200,

21. 202, 14

2627 .
.. 11, 11. cf. 271, 25
1, 27 ....". cf. 41, 4. 261, 18
2, 2 ........ cf. 138, 4

2, 7 ........ cf. 261, 18

2, 9 cf. 31, 3
2, 10 cf 64, 22

2, 11 cf. 337, 26
2, 1114 cf. 32. 3
2, 15 cf. 3, 4

2, 1617 cf. 51, 22

2, 20 sqq cf. 218, 25

2, 2122 cf. 101, 1

*2, 23 11, 18. 156, 21

*2, 2324 218, 29

3, 7 cf. 36, 12
*3, 8 .
225,24.226,8. cf. 339, 3
3, 8. 10 cf. 87, 4

*3, 9 ... 87, 7. 225, 22. 226, 4

3, 15 ........ cf. 365, 26
3, 17 , cf. 318, 29
*3, 1718 314, 10
3, 18 cf. 273, 18
*3, 19 31, 10

3, 24 cf. 33, 20
4, 45 . . cf. 219, 11. 340, 13
*4, 7 120, 8

*4, 9 .... 56, 19. cf. 186, 2

4, 11 cf. 87, 21
4, 16. 15 cf. 55, 14
*6, 3 . .
208, 25
9, 13 cf. 278, 22
9, 14. 16 cf. 92, 24
 I. Index locorum 399

Gen. 46, 1 cf. 333, 9 Ex. *23, 19 354, 3

*46, 27 235, 17 24, 15 .... cf. 330, 3. 359, U
*49, 6 274, 28 *24, 1518 .
283, 9
*49, 7 275, 2 *32, 1 74. 6. cf. 186. 6
*49, 14 370, 6 *32, 6 . 228. 26. cf. 28, 5. 209, 22

*49, 15 370, 8 32, 19 cf. 5, 13

*49, 16 246, 8 *33, 1 283, 24
*49, 17 246. 10. 248, 16 33, 7 cf. 283, 2b
*49, 1718 250, 1 *33, 310 ....... 283, 18
*49, 22 ... 276, 19. 24. 293, 2(i *33, 13 327, 8
*49, 23 277, 2 *33, 20 336, 21
49, 25 cf. 277, 3 *33, 2123 326, 23
Ex. 1 ,14 cf. 385, 17 34, 2 cf. 291, 11
3, . . cf. 195, 13. 273, 17 38, 25 (37, 29) .... cf. 63, 2o
*3, .... 107, 9. 132, 17
Leu. 16, 10 cf. 154 2
;

*3, 273, 14
23, 39 cf. 137, 27
3, cf. 105, 25
Num. 10, 10 cf. 277, 12
*3, 277, 26
14 cf. 108, 1
3, 14 133, 2. 278, 2
16, 32 cf. 262, 4
3, 15 cf. 351, 10
*5, 1 345, 6 20, 811 c f. 116, 1

*12, 56 219, 25
21 cf. 217, 23
*23, 10 40, 25
12, 11 cf. 289, 1
13, 21 .... cf. 92, 19. 107, If) *I)eut. 4, 6 42, 21
14, 15 .... 189, 17. cf. 257, 2! I 5. 21 166, 21
14, 2122 cf. 330, 23 5. 31 *20, 18. 390, 7

14, 2228 cf. 92, 15 *6, 49 25, 18

14, 28 .... cf. 107, 29. 151, 18 6, 5 cf. 26, 28
15 cf. 4. 6. 7 .
*123, 24. 124, 20. *126,
o 332. 1. 9. cf. 126. 13. 18
*15,
*15, 17 269. *8 r
17 27, 18

*15, 21 4, *10, 12 25, 29

15, 24 cf. 186, *15, 6 120, 17
17, 5 ( } cf. 115. 16, 6 cf. 339, 18
17, 11 cf. 268. 17, 19 265, 27
17, 12 cf. 268, *21, 101 1
315, 25
. 19, 3 cf. 291, *21, 14 316. 6
*20. 2 . . 272, *22, 2324 ....... 316, 10
20, 810 . cf. 137, *22, 2829 316, 20
20, 11 . . . cf. 138, 23, 3 cf. 377, 17
*20, 12 . .
265, 17. 23, 19 120, 7

*20, 13. 15 ... 14, *25, 4 302, 25

*23, 1 . ,
175, 25, 5 sqq cf. 307, 1
400 I. Index locorum

*Deut. 30, 4 290, 25 IIIR g. 17. ;8 cf. 60, 14

*30, 15 . . 244, 9 17 sqq cf. 119. 5
*32, 12 . 5, 3 18 cf. 330, 23
*32, 7 . . 262, 11 *19. 4 H6, 25
32, 15 . .
28, 5 *2su (21), 2 85, 16
*32, 21 ...... 74, 8 .
75, 2 *20 (21), 3 60, 11
32, 39 . *208, 3. 249, 28 .
275, 23 *20 (21), 2(1 172, 4
"33, 273, 6 20 (21), 27 .... .. cf. 165, 21
17 274, 12. 17. 275, 21. 276, 21 (20), 28 cf. 297, 11
13. 203, 27. cf .
276, 5 IV Reg. 2, 914 .... cf. 116, 10
los. 2 ct . 154, 11 .
243, 28 2, 11 ... cf. 116. 7. 9. 247, 19
2, 11 cf .
66, 10 2, 14 168, 5
3, 13. ......
16 cf .
396, 24 3, 8 sqq cf. 116, 10
5, 1315 ...... cf .
218, 6 4, 32 sqq cf. 116, 10
.......... cf
6 . 284, 26 *6, 1517 116, 16
*10, 12 ......... 270, 16 *6, 17 147, 23
Itidd. 5 ........ cf .
5, 23 1718, 24 cf. 32, 16
2425 ...... cf
13, .
246, 13 19, 35 cf. 284, 30
*Ruth 4. 78. 11 .... .307, 8 24 cf. 253, 21
I Reg. i, 13 ...... cf .
257, 30 I Par. 16, 42 cf. 183, 15
*2, .........
1 276, 15 *21, 8 145, 28
10 ........ cf
2, .
293, 28 *21, 111-i 146, 9
12 ........ cf
2, .
17, 25 j *21, 13 146, 20
*2, 25 ......... 148. 9 *21, 15 .... 147, 8. ct. 147. 14

9,9 ........ cf .
256, 18 21, 16 cf. 147, 22
j

16, 23 ........ cf 7, 3 I
*21. 17 . . . .
147, 17. cf. 148, 11
*18, 7 ......... 76, 17 i
25, 1. 3. 6 cf. 183, 15
19, 10 ....... cf. 76, 15 ! 25, 3 cf. 379, 13
24 .......... cf . 57, 1* ! *I1 Par. 20. 37 355, 26
25 ....... 167, 10 26, 16 cf. 263, 21
25,..... 3 157, 26 IT Esr. 13, 1 cf. 377, 17
29,...... 5 276,10 Ps. 1, 1 . 10, 11. 22. 12, 8. 18. 15,
37 ........ 157, 26 1. 21, 1. 61, 1. cf. 17. 19.
II Reg. 13 ..... 151, 24 18 ;
1

15, 30 ........ cf. 206, 27 1, 12 . . . cf. 37. 8. 61, 4

*16, 7 ......... 189, 4 *1, 2 . 25, 3. cf. 122, 6. 245, 1

*!6, 1112 174, 14.

. . . 206, 23 1, 3 .
*30, 25. 36, 18. cf. 34, 12
24, 1214 ...... cf. 177, 1 1, 4 37, 6. 20
24, 16 ........ cf. 147, 14 *1, 5 .43,8. 16.47.3. 4. cf. 39, 8
*24, 17 ...... 56, 16. 147, 17 *1, 56. . .
47, 26. cf. 135, 23
ill Reg. 4, 25 (29) cf. 328, 25 . . . 1, 6 47, 24. 48, 10
6,12 (7) ......
ct. 165, 14 2, 1 337, 7

10, 22 ....
cf. 37, 28. 355, 30 2. 3 . 158. 8
 I. Index Jncorum 401

7 253, 12 *Fs. 18, 13. . . . .331, 15. 332,.22

2, 8 41, 23 *19, 5 7.9, 12
9 49, 22 8
a1 9 . cf. *19, 69, 24
*3, 6 126, 19 *19, 8-7-9. 251, 6
4, 2 328, 8 *19, 9 70, 2
4,
* ...... *60, 22. 84, 14 21, 2 ... 221, 12. 19. *285, 10
*4, 7 325, 30 *21, 8 38.9, 5
4, 8 86, 5 *21, 9 387, 17
5, 9 cf. 48, 2 21, 13 298, 28
5, 10 cf. 46, 20 21, 15 . cf. 39, 7

5, 11 372, 5 21, 23 . .
274, 1. 307, 19. 368, 22
*6, 2 6, 23 *22, 12 119, 15
6, 7 cf. 125, 11 *22, 2 .... 274, 19. cf. 63, 16
6, 9 d. 48, 7 22, 5 .
*29, 13. 63, 18. *86, 8.
7, 5 6, 27 cf. 63, 21. 233, 3
7, 10 ... . cf. 57, 29 *23, 1 342, 7

8, 1 cf. 9, 6. 179, 10 *23, 12 . 363, 3

*8, 3 .... 155, 3. cf. 204, 20 23, . 221, 26. cf. 69, 14
8, 4 309, 14 *23, 164, 12
8, 5 cf. 199, 18 *24, 186, 25
9, 1 cf. 71, 5 25, . 273, 20
*9, 7 337, 9 *25,
9, 15 ... cf. 267, 16. 318, 6 25, 9 16, 11

9, 29 (10, 8) . . . . cf. 332, 29 26, 9 cf. 18J, 26

9, 30 (10, 9) . . cf. 332, 19. 23 26., 12 56, 22
11, 7 .... 120, 3. cf. 188, 7 26, 13 ........ 86, 18. 269, 24
11, 9 299, 9 29, 7 314, 6
*13, 1 . .
24, 21. 67, 11. 371, 4 29, 8 . . . . cf. 137, 11. 314, 5
14, 1 cf. 394, 19 31, 1 . .
201, 8. 295, 3. 358, 27
15, 4 163, 21 31, 4 cf. 151, 13
*15, 10 ... 338, 26. cf. 374, 27 32, 5 . , .. . cf. 63, 11
*16, 3 91, 24 32, 6 309, 16
16, 8 cf. 99, 13 *32, 9 71, 1

17, 12 283, 23. 333, 4. cf. 62, 3 32, 17 cf. 247, 6

17, 15 cf. 278, 24 33, 2 .............. 280, 14
17, 38 cf. 286, 11 33, 7 364, 10
17, 43 *39, 10. 49, 17 33, 8 .cf. 171, 18. 207, 17. 299, 8
18, 5 .... 307, 28. cf. 37, 13 33, 11 . . . . .
105, 15. 367, 15
*18, 6 .... 284, 13. cf. 291, 4 33, 1317 ....... cf. 71, 16
18, 7 276, 22. 291, 9 33, 14 cf. 71, 21. 23
*18, 8 26, 13 33, 16 87, 5. 155, 24
18, 9 cf. 135, 11 *33, 17 155, 23
18, 11 cf. 105, 26 33, 19 . , . cf. 233, 8

LXIV. Ambros. pars. 6. Petscheni?.

402 I. Index locorum

Ps. 34, 12 252, 6 *Ps. 36, 20 101, 11

*34, 13 .
189, 23. 258, 10. cf. 192, *36, 21 . 103, 23. cf. 104, 19. 20.
6. 20 106, 8
*34, 18 228, 24 *36, 22 105, 17
*34, 22 190, 24 *36, 23 .106, 25. 108, 25. cf. 48, 1

*35, 1 50, 1. cf. 67, 9 *36, 24 109, 8. 10

*35, 2 .
54, 3. 57, 22. cf. 239, 23 36, 25 .
*110, 27. *114, 22. 23.

*35, 23 . . . 58, 8 *117, 13. 1-9. 20. 117, 16.

35, 4 59, 21. 24. 60, 12 *118, 17. cf. 109, 9

35, 5 60, 19. *60, 24 *36, 26 120, 1. 26
*35, 56 79, 18 36, 27 13, 15
*35, 6-7 ... . 50, 5. 61, 21 *36, 27-29 121, 5
35, 7 ..... 62, 7. cf. 128, 12 36, 30 .
122, 24. 123, 9. 126, 21.
*35, 79 63, 5 128, 3. cf. 123, 22. 127, 11.
*35, 8 63, 12 129, 6
*35, 9 .... 64, 19. cf. 66, 26 36, 30- 31 122, 8
35,10 .
65,13.24. 168,22. cf.29,19 36, 31 128, 14
35, 1011 65, 3 *36, 32 129, 2
35, 11 . . . .
66, 3 36, 33 129, 3. 16
35, 12 68, 2. 16. 18 *36. 3&-36 122, 10
*35, 1213 66, 22 *36, 34 131, 5. 10. 14

35, 13 68, 27. 69, 14 36, 3536 .

*38, 12. *107, 4. *131,
36, 1 . 73, 4. *76, 22. cf. 82, 23 26. 134, 24

36, 2 cf. 77, 16 36, 36 132, 28. 133, 11

36, 3 78, 3 36, 37 ... .135, 9. *135, 13. 15
36, 4 79, 6 36, 38 135, 27
*36, 5 . 80,1.8. 81,10. cf. 80, 18 36, 39 136, 1

*36, 6 . . 96, 6. cf. 81, 1. 96, 3 36, 3&-40 cf. 136, 6

*36, 7 81, 7. 82, 21 *37, 1 137, 18
36, 8 .
*83, 27. 84, 8. *84, 10. 23 *37, 2 . 145, 7. 149, 25. cf. 181, 13
*36, 89 ....... .85, 11 37, 3 94, 16. 151, 1
*36, 9 86, 16. 22 37, 4 ..... *155, 20. 156, 12
36, 10 87, 17 37, 5 . 57, 2. *157, 21. *366, 7.

*36, 11 88, 11 cf. 162 26

:

*36, 12 89, 4 *37, 6 . 159, 5. cf. 160, 2. 180, 15

36, 13 89, 5 *37, 7 ... 160, 13. cf. 162, 25
36, 14 *89, 17. 90, 4 37, 8.... cf. 151, 14. 162, 15
*36, 15 . ... 90, 27. cf. 92, 23 *37, 811 161, 19
36, 16 .... *93, 6. *15. 93, 26 37, 9 cf. 165, 6
36, 17 94, 8. 15 37, 10 . cf. 165, 9. 18. 166, 3. 25
36, 18 . *95, 6. 95, 23. 97, 5. 12 *37, 11 . 168, 16. cf. 167, 1. 15. 22
36, IS 19 cf. 101, -9 37, 12 115, 6
36, 19 . 95, 8. *97, 15. cf. 97, 14 *37, 1215 .....,, 169, 15
 I. Index loCOfum 403

Ps. 37, 13 cf. 172, 12 Ps. 39 , 9 . *223 ;

21. *227, 12. 20.

*37, U . . . . 172, 23. cf. 313, 7 227, 19

*37, 1617 175, 11 *39, 10 228, 18. 229, IS
*37, 17 .... 176, 10. cf. 176, 4 39, 1011 cf. 229, 5
37, 18 . cf. 176, 7. 8. 27. 178, 2. *39, 11 229, 16
207, 10 39, 15 229, 27

37, 19 cf. 178, 4 40, 1 230, 14. 17

40, 2 12, 28. 96, 24. 147, 13.
37, 20 179, 14
.

*37, 2021 178, 22 231, 3. 13. 233, 21. 234, 19.

*37, 21 179, 25
cf. 14, 21

182, 16 40, 3 235, 1. *235, 5. 11. 13

37, 22
. .
. .
180, 6. *182, 5.

40, 4 109, 24. 235, 21

*37, (anie) 22 182, 14
*38, 1 183, 12 *40, 5 237, 10

2 *185, 11. 186, 9. 187, 13. 40, 6 238, 4. 20

38, .

5 *40, 7 238, 27. 240, 4

M88, 25. 28. cf. 188,
8
38, 23 cf. 207, 22
40,
9
cf. 241, I

40, . 240, 19. *241, 19. 242, 17.

38, 3 193, 10. 194, 3
cf. 241, 23
38, 4 195, 3
40 : 10 .
*243, 2. 244, 8. *244, 13.
38, 5 . 195, 25. 196, 9. 197, 6.
245, 11. *245, 24
cf. 196, 27
40, 11 251, 14. 252, 3
38, 6 98, 1. *199, 17. *200,
40, 12 252, 12
20. 201, 12
*40, 1314 . . . 252, 26. 253, 3
*38, 7 201, 14. 18. 202, 5. 11
*40, 14 253, 28. 258, 12
*38, 8 . .
205, 11. cf. 207, 14
*41, 2 166, 6. 255, 6
38, 9 .
*205, 23. 206, 1. *206, 8
*41, 3 392, 15
38, 10 *206, 14. 207, 5
*41, 4 144, 21
*38, 11 207, 9
*41, 5 . 126, 24. cf. 255, 7. 323, 27
38, 12 .
208, 11. *208, 12. cf. 207,
41, 8 .
62, 26. cf. 155, 1.255, 9
28
42, 4 . cf. 255, 11
38, 13 .
*210, 21. 211, 2. 214, 1.
*43, 1 258, 16. 259, 25
*372, 15. cf. 212, 1
43, 2 .
261, 6. 21. 262, 1. 24.
38, 14 *212, 12. 213, 21 310, 19
39, 2 .
*87, 2. 205, 14. 214, 19. 3 1. 9
*43, 266, 271,
*340, 18 *43, 4 .269, 18. 271, 17. cf. 266, 10
39, 23 cf. 215, 1 43, 5 272, 5. 310, 20
39, 3 cf. 215, 12 43, 6 .
*272,24. *273,1.*277,19.
39, 34 cf. 215, 17 310, 21. cf. 277, 17
39, 5 .... 216, 11. cf. 216, 5 43, 7 278, 20. 310, 22
*39, 69 218, 9 *43, 89 278, 26
*39, 7 229, 25 43, 9 *279, 17. 310, 22
39, 8 218, 21. 230, 8 43, 10 .-
*280, 19. 282, 13. *19.
*39, 811 227, 4 *284, 23

26*
404 I. Index locorum

Ps. 43, 11 285, 25 Ps. 47, 1 346, 9

"43,
1112 287, 17 *47. 2 348. 8
*43, 12 .... 289, 25. cf. 294, 9 *47, 3 .... 348, 24. cf. 353, 15
43, 13 292, 20. 294, 8 *47, 34 349, 14
*43, 14 . .
295, 20. cf. 298, 13. 27 *47, 56 351, 17
*43, 15 298, 16. 300, 20 47, 8 354, 20
43, 16 ... .*310, 15. 23. 311, 8 *47, 9 356, 8
43, 17 312, 19. 313, 5 47, 10 ... .356, 14. 23. 357, 1

*43, 18 . 298, 25. cf. 280, 26. 300, *47, 11 357, 25

8. 304, 23 47, 12 .... 358, 10. cf. 358, 20
*43, 1819 313, 22 47, 13 .... 359, 5. cf. 360, 2

43, 19 . ..." 287, 5. cf. 298, 26 *47, 14 .... 360, 19. cf. 361, 7

43, 20 .
315, 23. cf. 314, 7. 16. 17. *47, 1415 360, 12
315, 1. 319, 6 *48, 1 361, 21
43, 21 cf. 321, 7 *48, 2 361, 23. 363, 23
*43, 2122 319, 9 48, 3 .... 364, 5. cf. 364, 17
43, 23 282, 26 48, 4 .... 364, 22. cf. 365. 23

*43, 24 322, 2 *48, 5 365, 4

43. 25 .
324, 25. 325, 23. 28. *327, 48, 6 .
*365, 21. 366, 11. *r,S7, 23
10. 327, 27 *48, 7 367, 13
43, 26 cf. 327, 17 *48, 89 . .
367, 20. cf. 370, 9

44, i
9, 5 48, 9 cf. 369, 13
44, 2 .
45, 17. 80, 11. cf. 279, 23 48, 11 .
370, 15. 371, 2. *371, 28.
44, 7 cf. 135, 11 cf. 371, 8

44, 11 sqq cf. 255, 11 *48, 12 372, 1. 25

*44, 18 238, 8 *48, 1314 373, 16
*45, 1 329, 10 *48, 14 374, 4
45, 2 334, 6. 25 *48, 15 374, 7

45, 3 cf. 335, 5. 10 *48, 16 374, 25

*45, 34 336, 7 *48, 17-18 375, 2

45, 5 . 65. 1. 228, 13. cf. 29, 19. *48, 19 "... 376, 21
71, 5. 338, 9. 12. *48, 2021 377, 9

45, 6 ... 339, 12. 13. *340, 8. 48, 21 cf. 378, 3

cf. 338, 20 49, 16 35, 14. 96, 4
*45, 7 . . . . 340 24.
r
cf. 342, 15 49, 17 .
175, 1. cf. 105, 1. 297, 21
45, 8 ... *342, 18. 21. 343, 1 50, 3 sqq cf .
9, 8
45, 9 343, 12 *50, 5 55, 23
*45, 10 ... 343, 20. cf. 344, 14 50, 6 129, 19
*45, 11 344, 25. 345, 8 50, 7 .... cf. 140, 7. 366, 8

*45, 12 346, 1 50, 8 . 329, 14. cf. 71,5.320, 18.

*46, 6 .... 133, 26. cf. 255, 11 321, 4

46, 7 134, 1 50, 19 cf. 28, 6

*46, 9 . ,
134, 4 53, 8 220, 15
 I. Index locorum 405

*Ps. 53, 9 . . . 155, 26 Ps. 68, 30 .... 50, 23. *233, 13

54, 1415 . . .
*240, 20. 392, 23 *70, 22 256. 10

*54, 15 244, 18 *70, 2223 . 10, 7. 213, 26. 257, 11

54, 16 250, 12. 376, 11 71, 7 . *88, 24. 263, 13. 277, 16.
54, 20 294, 15 cf. 263, 15
55, 5 261, 13 71, 11 41, 24
55, 6 cf. 163, 20 71, 19 255, 16
*55, 89 166, 9 *72, 2 . 107, 19. cf. 108, 4. 13.

57, 7 cf. 360, 10 176, 16

*57, 11 97, 2 72, 5 145, 15
59, 5 28, 15 72, 6 cf. 311, 27
59, 14 . .... 100, 29 72, 1214 82, 28
60, 242, 6 72, 19-20 cf. 83, 7

61, *378, 9. *379, 9. 379, 13 *72, 21 162, 18

61, *81, 24. *379, 20. *381, *72, 27 282, 1

19. 30. 383, 22. *388, 6 *73, 36 163, 3

61, *384,5.*388,20.390,3. 19 73, 56 cf. 165, 13
*61, 384, 20. 385, 3. 390, 25. 74, 9 *148, 22. 160, 24
391, 6 75, 2 cf. 358, 21
61, 5 . 374, 2. 385, 23. 386, 17. *75, 9 279, 3
*386, 29. 387, 9. 391, 14. *76, 2 257, 24. 266, 14
392, 3. 7. *392, 12 76, 17 336, 18
*61, 67 394, 15 *76, 1718 .... 88, 2. 336, 21
61, 9 ... .*395, 8. 395, 20. 25 76, 18 336, 24
61, 10 396, 1 77, 9sqq cf. 6, 12
*61, 11 396, 19 77, 25 119, 14
61, 12 397, 5 77, 49 150, 13
*62, 5-6 192, 10 79, 4 340, 10
64, 2 cf. 348, 21 *79, 6 28, 16
65, 1 . cf. 71, 11 *79, 13 .... 304, 1. cf. 389, 19
65, 6 cf. 155, 1 *79, 14 .... 304, 3. cf. 78, 9
65, 7 cf. 156, 7 80, 1 cf. 71. 10
65, 8 133, 25 *80, 4 277, 13
*65, 9 390, 5 *80, 8 331, 21
65, 12 33, 23. 92, 7 *80, 11 124, 9
67, 3 cf. 39, 7 81, 5 47, 22
68, 4 370, 5 83, 1 cf. 71, 10
68, 5 179, 13 *83, 3 166, 19
68, 6 cf. 279, 23 83, 12 cf. 229, 21
68, 12 302, 17 84, 9 124, 7
*68, 1213 302, 3 86, 1 69, 9
68, 14 cf. 302, 22 *86, 4 66, 7. 69, 6
68, 18 50. 23. 110, 26 87, 9 . 221, 15. 338, 28. 395, 1
406 I. Index locorum
 I. Index locorum 407

Ps. 138, . 2 229, 14 *Prou. 9, 18 a 21, 20

*138. 12 96, 8 *10, 17 260, 21
*138, 13 253, 5 *10, 1.9 .
94, 2. cf. 15, 14. 124, 26.
*138, 15 156, 29 170, 22. 257, 27
*138 18
; 221, 16. 339, 1 *10, 36 57, 4
*138, 24 19, 4 *12, 27 391, 21
140, 2 cf. 37, 3 *13, 8 ..... 90, 19. 154, 20
140, 5 cf. 63, 21 *13, 24 27, 3
141, 4 18, 3 14, 15 391, 26
*142, 2 . 130,10.199,23. cf. 45, 25 *14, 30 6, 29
142, 3 cf. 130, 13 *15, 1 84, 5. 85, 10
*142, 7 130, 18 *15, 7 127, 27. 188, 1

143, 4 . 97, 8. *133, 19. 199, 18. 16, 32 cf. 188, 21

cf. 216, 4. 389, 24 *18, 17 . 56, 8. 144, 28. 181, 20.
*143, 9 257, 7 cf. 172, 18
144, 3 . cf. 53, 8. 17 *18, 23 (19, 3) 373, 26
*U4, 14 110, 11. 208, 7 *20, 5 332, 12
146, 1 7, 18. cf. 296, 10 20, 9 . cf. 15, 23
*146, 2 290, 19 *20, 17 (23) . . . 365, 3. 396, 9
148, 4 cf. 228, 17 20, 18 (24) 37, 2
148, 6 71, 2 *23, 12 ! 259, 28
148, 14 cf. 276, 14 24, 16 cf. 109, 7
150, 6 255, 23 *24, (30), 53-55 (1820) 186, 13
*Prou. 1, 2 260, 2 *24, 72 (31, 4) ... .124, 24. 25
1, 7 cf. 94, 5 *24, 76 (31, 8) ... .124, 1. 6
1, 20 cf. 329, 1 *26, 4 313, 6
*1, 2021 360, 4 *26, 9 54, 15
*1, 28 333, 5 *27, 6 222, 24
*2, 13 20, 9 *28, 28 352, 25
*2, 1315 108, 19 29, 20 cf. 170, 20
*3, 10 . . . .
331, 20. cf. 86, 7 Eccle. 1, 2 216, 1

*3, Jl 12 260, 17 2, 14 . 68, 9. 157, 25. *304, 18.

*3, 12 27, 6 cf. 23, 21
*3, 18 31, 15 3, 7 cf. 313, 10
*3, 2425 127, 6 *5, 9 22, 24
*5, 5 144, 18 *5, 11 22, 26
*5, 15. 16 331, 17 *5, 12 22, 20
5, 22 cf. 187, 26 *5, 16 22, 26
*6, 27 21, 27 6, 1 cf. 164, 21
*7, 3 328, 27 *7, 5-6 19, 27
8, 11 cf. 364, 25 *7 r 2425 295, 28
*8, 22 263, 19 *8, 3 20, 13
*9, 12 .... . 54, 23 *1Q, 4 164, 15
408 I. Index locorum

Eccle 10, 5
. ,,,,.. cf. 164, 2l
:

*Hiob 41, 13- .4 143, 12

*Cant 1,,3 (2)
. , 238, 10. cf. 149, 7 42, 8 cf. 191, 30
*1, 4 (3) 283, 6 *Sap. 1, 4 262, 8
*2, 7 251, 29 1, 6 cf. 320, 1

*3, 4 .
135, 6. 359, 9, cf. 389, 11 1, 13 . 41, 2
5 .... 125, 24. cf. 168, 10 *2, 12 . 51, 14
8 ......... 132, 22 *3, 16 377, 21
4, 16 , 37, 25. *38, 3. 64, 16. 4, 9 .... cf. 117, 5. 262, 19
*349, 19 4, 11 cf. 388, 17
5, 2 .
*125, 21. 22. 125, 27. 5, 9 cf. 38, 21
cf. 18, 14 6, 12 . 26. 3
Hiob 1,1 , cf. 121, 21 7, 7 cf. 328, 22
1, 8 cf. 152, 11 7, 27 . . cf. 177, 19
1, 911 . . 377, 1. cf. 27, 13 *9, 15 317, 7
11 152, 15 11, 20 (21) ...... cf. 200, $
i! 12 . cf. 377, 4 Eccli. 4, 21 (25) .
*178, 2. 312, 2.

i, 21 . *69, 18. 280, 17. *376, 1. cf. 312, 29

377, 7. cf. 396, 22 *11, 28 (30) ... 12. 23. 179, 4
2, 4 cf. 153, 22 *18, 6 (5) . .
242, 8
*2, 45 152, 24 19, 3 cf. 372, 23
*2, 5 94, 21 21, 25 (28) cf. 102, 12
2, 6 cf. 155, 2 *22, 27 (33) .
208, 17
2, 67 ...... cf. 152, 27 *23, 2 208, 17
2, 7 . .cf. 181, 27 *23, 18 (26) . 60, 6. 80, 20 . cf. 44,
2, 78 cf. 159, 7 25. 279, 28

2, 8 cf. 115, 11 *24, 3031. 33 260, 13

2, 11 cf. 178, 8 *27, 11 (12) 123, 17
2, 13 cf. 170, 17 28, 24 (28) cf. 188 ;
5
*3, 8 323, 3 32 (35), 2 cf. 324, 8
*6, 4 . . . , 151, 3. cf. 153, 1 32 (35), 17 ....... cf. 165, 9
14, 45 cf. 16, 22 32 (35), 21 .... .. cf. 165, 3
*16, 2 . . .
171, 7 35, 16 (32, 20) .... cf. 26, 23
16, 2 sqq cf. 170, 7 46, 20 (23) cf. 229, 6
*16, 12 (11) ....... 153, 2 *Esth. IV C 22 (14, 11) . . 133, 10
*19, 1213 ...... . 171, 10 Tob. 4, 10 (11) cf. 391, 16
*19, 1314 115, 2 *0s. 6, 4 392, 28
19, 21 .
94, 17. cf. 151, 13. 153, 1 12, 3 of. 114, 2
*27, 3 .
156, 18. 159, 23. 256, 20. *14, 10 221, 26
363, 29 *Mich. 1 34 284. 8
29, 9 , , . . . cf. 262, 20 1, 8 . 315, 10
*39, 9 155, 5 3, 6 . 264, 9
*40, 11 , . .. . .
162, 5 *6, 3-4 129, 23
*40, 25 .
143, 11 *7, 8 . 70,4.175,, 23. 252, 22
I. Index locomra 409>
410 I. Index loeorum

*Esai . 50, 8 193, 17 Hier. 35 (28), 14 ... cf. 341, 26

51, 8 224, 6 *38 (31), 15 143, 28
*51, 1718 149, 3 *Bar. 3, 910 286, 24
*53, 3 381, 1. 7 *Thren. 2, 15 389, 21
*53, 4 . 51, 8. 224, 6. 380, 30. *4, 20 99, 13
cf. 233, 15. 381, 3 *zech. 3, 4. 6 209, 6
53, 4. 5 cf. 381, 5 6
4, 11 cf. 149,
*53, 5 .... 236, 23. cf. 236, 13 11, 19 cf. 23, 25
*53, 7 337, 11 4
*18, .
48, 18
*53, 1112 . . 381, 12 *24, 9-10 209, 9
*54, 17 367, 6 6
*24, 23 209,
*58, 1 241, 3
31, 14 cf. 213, 23
58, 5 cf. 165, 2
37, 4 . cf. 46, 22
58, 7 cf. 205, 3
Dan. 3 ? 4850 . . . . . cf. 92, 9
*59, 5 210, 5
3, 52 sqq cf .
5, 28
*62, 6 360, 5
7, 10 . . .44, 10. 2$. cf. 24, 23
*62, 10 134, 13
*7, 2122 . 275, 27
*64, 5 ......... 155, 21
*12, 23 44, 12
65, 17 cf. 198, 11
13 cf. 113, 2$
*6$, 2 ...... 88, 14. 138, 6
13, 35 (Sus.) cf. 189, 17
66, 20 cf. 251, 4
13, 35 sqq. (Sus.) . . . cf. 174, 4
Hier. I, 5 . cf. 114, 5
14, 32 sqq. . . cf. 77, 27. 119, 11
n, 7 117, 8
, .
II Mach. 3, 2535 . . . cf. 247, 25
*i, 910 268, 1
i, II. 13 cf. 209, 1
Matth. 1, 21 53, 19

*2, 13 387, 1 *1, 23.... 52, 14. cf. 342, 22

*2, 18 32, 2 2, 111 cf. 354, 10

*2, 21 2 *2, 6 52, 20

86,
8 2, 18 cf. 144, 10
5, , cf, 96, 13. 247, 9. 373, 24
*5, 14 7 3, 7 cf. 63, 14
196,
*8, 45 110, 17
*3, 78 ....:.. 138, 18
3, 10 cf. 187, 21
9, 7 cf. 40, 22
17 53, 4. 253, 19. 271, 18.
*H, 19 ... 51, 15. 19. 163, 18. 3, . cf.

331, 5
221, 7. cf. 173, 12
15, 18 cf. 143, 27 4, 2 cf. 392, 6
*17, 9 . 221, 24. 317, 20. 380, 17. 4, 8 9 cf. 33, 1
cf. 368, 5 *4, 9 131, 21. 153, 26
*17, 14. 16 168, 8 4, 10 .... cf. 155, 8. 390, 14
*20, 9 195, 17 4, 2122 cf. 112, 1

22, 23 cf. 353, 16 5, 3 . 90, 24. 233, 6. *327, 20

23, 23 cf. 281, 23 *5, 4 269, 29
*23, 24 291, 17 5, 7 14, 25
*32, 12 (25, 1516) . . 148, 29 5, 8 . . . . cf. 67, 20. 135, 10
 I. Index locorum 411

Matth. 5, 15 cf. 169, 4 *Matth. 11, 12 . 288, 21. cf. 297, 12

5, 16 cf. 80, 14 11, 15 261, 22
*5, 25 18, 4 11, 25 .... cf. 329, 16. 371, 26
5, 37 cf. 132, 30 *11, 28 .
158, 11. 341, 19. 370, 3
5, 39 cf. 6, 28 *11, 2829 362, 11
*5, 44 . . 191, 9. 11.25. cf. 215, 22 11, 29 .
318, 2. cf. 82, 13. 148, 2.
6, 2 cf. 145, 17 269, 31. 341, 26
6, 4 cf. 309, 24 11, 30 cf. 362, 14
6, 6 .
*258, 2. *284, 3. 332, 31. *12, 1920 337, 12
cf. 165, 15. 329, 22 *12, 27 203, 4
6, 10 .... 254, 7. cf. 345, 29 *12, 28 309, 9
6, 16 254, 17 12, 36 . cf. 91, 21. 175, 6. 187, 18
6, 22 318, 11. *12 *12, 39 361, 12
*6, 23 318, 16 12, 40 cf. 322, 25
6, .34 cf. 234, 21 13, 4 cf. 78, 12
7, 8 58, 11 13, 1011 cf. 300, 28
7, 13. 14 cf. 19, 10 *13, 13 397, 17
7, 14 cf. 233, 23 13, 25 cf. 67, 23
7, 17 61, 9 13, 30 cf. 164, 3
*7, 23 ... 48, 7. 95, 10. 282, 9 13, 42 . 69, 17
8, 23 cf. 94, 26 13, 43 cf. 265, 8
8, 2. 3 26, 10 14, 4 cf. 58, 27
8, 3 cf. 249, 22 15, 19 cf. 162, 8
*8, 22 .... 377, 16. cf. 373, 5 15, 22 sqq cf. 296, 23
.8, 2425 . . cf. 168, 3. 282, 28 15, 24 297, 5
8, 25 .... 322, 18. cf. 321, 27 *15, 26 297 , 15. 25
8, 29 3i cf. 203; 2 *15, 27 297, 27
8, 31 cf. 340, 26 15, 28 298, 6
9, 4 44, 23. *332, 16 *16, 13 380, 23
*9, 21 362, 23 16, 16 cf. 380, 25
9, 2830 cf. 94, 26 16, 18 . 250, 17
*9, 29 87, 10 *16, 1819 250,20
10, 13 cf. 91, 1 *16, 19 .... 212, 22. cf. 212, 15
*10, 16 76, 26. 142, 6 16, 26 cf. 294, 19
*10, 22 .... 117, 21. cf. 214, 17 *16, 37 ., 397, 25
*10, 23 220, 24 17, 1 ........ cf. 330, 4
*10, 26 320, 13. 24 17, 3 cf. 116, 8
*10, 28 .... 388, 10. cf. 205, 19 17, a 5 ...... cf. 240, 7

10, 2930 cf. 41, 14 17, 47 cf. 330, 10

*10, 33 .... 312, 10. cf. 177, 29 *17, 5 330,17
10, 36 .... cf. 169, 25. 190, 5 17, 9 . , cf. 330, 7. 331, 12
11, 8 210, 9 17, 14 sqq . cf. 132, 10
*11, 11 859, 12 17, 19 335, 14. *28
412 I. Index locorum

*Matth. 17, 20 335, 26 Matth. 26, 21 . . 239, 26. 243, 11

17, 24 cf. 370, 20 26, 25 .... 240, 1. cf. 239, 21
*17, 2426 369, 2 26, 28 cf. 149, 12
*18, 3 Ill, 14 26, 37 cf. 220, 27
18, 11 cf. 42, 15 26, 38 .
220, 27. 380, 16. 381, 26.
*18, 2122 110, 6 cf. 233, 17
*19, 14 111> 12 *26, 39 . 220, 16. 221, 2. 223, 25.
19, 18 14, 9 cf. 149. 10
19, 21 .
*14, 11. 184, 12. *371,21.
cf. 4
41 .... 220, 28. cf. 233, 18
205,
*26, 42 223, 26
19, 27 .... 327, 28. cf. 215, 20
*26, 45 222, 10
20, 910 cf. 20, 20
*26, 48 .
56, 12. 59, 19. cf. 245, 27
*20, 15 270, 27
26, 49 cf. 239, 21
20, 28 .... cf. 322, 30. 369, 28
26, 58 cf. 250, 15
21, 12 cf. 17, 21
*26, 64 247. 22. 395, 5
21, 19 cf. 35, 23
?S, 75 cf. 165, 19
*21, 31 66, 13
22, 15 . .cf. 239, 5
27, 34 cf. 223, 2. 6

27, 4 .386, 11. *386, 12

22, 30 .... cf. 215, 24. 225, 7
27, 5 cf. 246, 5
23, S cf. 17, 19
385, 25
*23, 25 308, 8
*27, 6
27 7 cf. 386, 2. 393, 17
23, 4 .... cf. 17, 20. 396, 12
. . . .

27, 12. 14 cf. 189, 13

23, 6 ........ cf. 370, 18
27, 24 393, 20
*23, 12 318, 3
*27, 39 . 303, 24. 389, 3. cf. 303, 15
23, 29 cf. 373, 2
27, 42 .387, 15
23, 38 312, 24. 339, 7
*27, 4243 311, 1
*24, 19 354, 4
27, 43 387, 17
*24, 20 . 138, 11. 302, 8. cf. 67, 2
27, 45 . . . . cf. 311, 19. 339, 23
24, 22 . .
264, 12. cf. 264, 3. 27
27, 46 cf. 285, 10
24, 23 264, 28
2324 27, 5051 cf. 342, 5
*24, 264, 14
27, 52 .cf. 323, 15. 337, 17. 373, 10
24, 26 cf. 265, 1
*27, 53 46, 14
24, 27 cf. 264, 24
27, 60 cf. 323, 22
*24, 28 375, 18
*28, 1 347, 23
24, 29 cf. 265, 7
28, 19 344, ft
24, 35 .
*86, 24. 133, 17. *136, 2.
*28, 20 . . .
346, 4
*197, 7

25, 112 cf. 20, 21 Marc. 1, 9 cf. 396, 25

*25, 27 104, 17 *1, 11 271, 15

*25, 40 393, 3 2, 7 cf. 136, 5

*26, 9 239, 19 3, 17 cf. 99, 1. 330, 13

*26, 13 255, 29 6, 17 cf. 58, 20

*26, 15 59, 16 6, 18 cf. 58,27

 I. Index locoru^ 413

Marc. 7, 3233 .... cf. 231, 6 *Luc. 8, 15 78, 16

8, 18 cf. 256, 16 8, 30. 33 cf. 88, 7
8, 33 . *202, 18. *248, 18. 286, 7. 8, 3033 cf. 336, 15
*390, 13. 14. 16 8, 37 cf. 389, 10
9, 49 cf. 286, 3 8, 43 cf. 256, 25
*14, 5 231, 19 8, 4344 cf. 267, 24
*14, 36 32, 26 *8, 46 . 257, 3. 345, 22. 357, 11
14, 51 cf. 112, 2 *8, 48 345, 26
*15, 29 303, 26 9, 56 cf. 384, 14
*15, 32 33, 6 *9, 62 285, 27
16, 2 cf. 347, 17 10, 18 225, 2
16, 14 cf. 322, 29 10, 19 cf. 278, 8
*16, 15 104, 8 *10, 20 372, 28
1 cf. 173, 26 10, 3133 cf. 389, 14
1, 8 cf. 240, 7 *io, 4142 36, 4
1, 20 cf. 126, 11 11, 9 333, 15
35 .... 338, 15. cf. 123, 4 20 309, 7

1, 41 cf. 114, 6 12 , 7 199, 14

4647 354, 15 12, 17 371, 19
1, 64 cf. 126, 11 12, 35 cf. 162, 1

1, 79 cf. 30, 8. 315, 2 12 ;

36 cf. 164, 10
2, 13 cf. 8, 26 12, 42 cf. 34, 17
2, 34 cf. 69, 12 *12, 4748 213, 7

2, 35 *153, 14. 270, 7 12, 48 cf. 243, 7

2, 51 .... 383, 3. cf. 81, 25 12, 49 cf. 195, 22

4, 1 31, 21 13, 27 48, 7. *163, 17
4, 4 .
29, 26. *97, 16. 244, 17. 13, 29 cf. 228, 22
cf. 101, 7 14, 11 192, 27
*4, 6 93, 8 *14, 23 246, 29
*4, 67 106, 14 15, 45 cf. 234, 1

4, 13 cf. 285, 15 15, 5 cf. 249, 12

4, 23 174, 25. *302, 5 15, 7 . . . . cf. 96, 27. 233, 27
4, 25 95, 25 15, 24 144, 6
5, 21 cf. 136, 5 15, 32 cf. 144, 14
5, 24 236, 3 16, 9 93, 12
6, 1 cf. 347, 8 16, 2022 cf. 159, 9
6, 8 44, 27 16, 22 . cf. 159,25. 192,15.376, 3
21 213, 16 16, 2224 ...... cf. 376, 12
47 cf. 144, 24 16, 26 cf. 178, 15
4 256, 15 *17, 6 132, 8. 335, 11
58 78, 13 17, 7 352, 1

8 . 231, 5. 239, 17. 363, 27. 19, 2 sqq cf. 325, 20

cf. 365, 7 19, 28 . cf. 243, 21
414 I. Index locorurn

Luc. 19, 12 cf. 104, 16 ! loh. 1, 29 ... 219, 28. cf. 230, 19
19, 13sqq, cf. 120, 5 1, 47 cf. 253, 1

19, 15 cf. 104, 16 *1, 51 219, 22

19, 16 sqq cf . 104, 1 *2, 19 . 241, 16. 242, 20. 251, 17.
*20, 18 248, 20 356, 16. cf. 338, 18
22, 3 . cf. 188, 12. 332, 21. 335, 14 3, 5 254, 21
22, 4 cf. 241, 1 3, 6 224, 11
*22, 15 166, 4 3, 13 222, 18. *291, 14
*22, 27 31, 14 3, 18 . cf. 43, 11. 47, 11. 246, 19
*22, 3132 291, 27 *3, 1819 43, 23
*22, 32 292, 14 3, 19 47, 13
22, 48 ..." 222, 12. cf. 335, 21 3, 20 80, 10
22, 61 cf. 352, 26 3, 21 98, 23
22, 6162 . . . . . . . cf .
340, 21 3, 23 cf. 138, 21
23, 67 cf. 393, 29 4, 13 cf. 203, 15
23, 11 cf. 394, 1 4, 14 cf. 65, 8. 386, 27
23, 12 cf. 393, 29 4, 24 . cf. 309, 11
23, 4042 cf. 243, 24 *4, 34 . 256, 23, 326,13. cf. 278, 13
*23, 42 132, 24 5, 23 cf. 271, 21
23, 4243 149, 18 5, 25 46, 13
23, 43 .
34, 11. *132, 2. 6. 223,14. *5, 28-29 . . . 234, 11. 279, 13
224, 21. 269, 4. 337, 18. *5, 29 45, 17
cf. 249, 12 5, 30 cf. 140, 24
23, 47 cf. 243, 27 *5, 43 278, 14
23, 50 cf. 250, 10 6, 33 . cf. 119, 2
23, 52 cf. 394, 10 6, 45 . cf. 351, 14. 359, 20.
*23, 53 323, 24 370, 27
24, 32 195, 20 6, 51 .... 289, 11. cf. 63, 19
loh. 1, 1 . 98, 13.15. 65,16.112,3. cf. *6, 53 289, 8
132, 28. 139, 17. 276, 3 *6, 5455 275, 11
1, 3 .... 98, 16. cf. 65, 26 6, 64 "... cf. 133, 4
*1, 3--4. 98, 2. 8. 19. 99, 4. 100. *6, 68 222, 6
25. 28. cf. 99, 24 *6, 6970 267, 8
1, 5 96, 2 7, 12 cf. 238, 19
1, 9 . 65, 11. 96, 10. *168, 18. *7, 16 268, 6
377. 27. cf. 47 20. 331, 5 *7, 3738 337, 29
*1, 13 .
396, 4. cf. 96, 15. 140 8. *7, 3739 119, 21
364, 8 7, 38 .
29, 21. 228, 10. 386, 21
1, 14 . 30, 15. 98, 1. 307, 2. *7, 3839 ... 31, 23. 363, 17
368, 26 8, 34 . 56, 3. *341,3. cf. 82,19.
*1, 16 67, 5. 375, 26 369, 11
1, 23 114, 15 8, 36 ef. 369, 12
*J, 26 31, 13. 356, 25 8, 39 .... cf. 119, 4. 343, 3
 I. Index locomm 415

8, 40 .
368, 3. 380, 21. 384, *Ioh. 15, 22 ........ 105, 8
28 *15, 26 383, 27
8, 44 ... 377, 15. cf. 358, 24 16, 11 cf. 286, 26
*8, 56 .
96, 18. 311, 15. cf. 198, 6 *16, 21 353, 21
10, 11 cf. 374, 11 16, 22 cf. 353, 27
10, 30 .
65, 19. 220, 20. 331, 8 *16, 23 254, 23
10, 31 ?qq cf. 160, 17 *16, 27 105, 5
10, 38 eh 65, 17 16, 32 . *190, 27. 221 , U. *285, 11.
11. 25 .... cf. 62, 20. 184, 10 cf. 285, 23
Jl, 26 224, 18
17, 1 253, 26
11, 3844 182, 19
17, 6 105, 4
11, 4344 cf. 20H, 1
17, 12 cf. 251, 22
12, 1-2 cf. 46, 25 24
17, 224, 27
12, 35 cf. 47, 2
18, 3 . . . . cf. 169, 2. 7. 9. 12
12, 6 cf. 393, 5
18, 6 .250,4. cf. 249,16. 299, 4
*12, 78 331, 23
18, 89 390, 29
12, 19 238, 18
18, 23 173, 16
*12, 24 99, 18 6
19, 15. 238, 21
*12, 2425 . .
274, 9. cf. 290, 4
19, 28 .... 386, 19. cf. 392, 5
*12, 32 345, 27
19, 34 . cf. 160, 7. 20. 237, 3.
12, 35 302, 16. 311, 15
337, 24. 386, 20
13, 2 . cf. 188, 12. 239, 22. 285, 17
*20, 1 339, 19. 347, 27
*13, 8 .... 366, 1. cf. 366, 16
13, 10 245, 16. *366, 4
20, 912 cf. Ill, 23
*20, 15 .... 345, 16. cf. 373, 8
13, 11 239, 7
*20, 17 345, 18
13, 13 cf. 239, 21
20, 18 cf. 238, 14
*13, 18 .
245, 5. 366, 24. 392, -26.
cf. 7 20, 19 sqq cf. 238, 15
239,
23 *20, 25 348, 14
13, cf. Ill, 25
23 sqq 20, 28 272, 14. 348, 18
13, cf .
99, 1
21, 16 cf. 292, 14
14, 2 . 197, 9. cf. 272, 18. 360, 22
34 21, 1819 118, 9
*14, 197, 14
21, 22 337, 19
14, 6 . 48, 4. 13. cf. 125,1.184, 10
14, 9 65, 14. 270, 12 Act. 1, 18 cf. 160, 11
14, 10 285, 23. 338, 28 1, 2426 cf. 251, 20
*14, 27 .
89, 1. cf. 243, 8. 344, 21 2, 2 cf. 255, 10
14, 30 204, 24 *2, 3 .... 196, 5. cf. 373, 14
15, 1 . . . . cf. 29, 18. 349, 8 2, 4 ....;... cf. 63, 26
15, 3 332, 3 2, 13 cf. 63, 26
15, 7 225, 17 2, 38 cf. 249, 26
16, 10 225, 20 3, 4 325, 17
15, 14 cf. 178, 13 3, 13 . cf. 242, 24
*15, 16 290, 8 3, 15 . cf. 238, 5. 249, 24. 303, 13
416 I. Index locorum

Act. 3, 26 cf. 242, 24 Rom. 4, 5 ........ cf. 229, 20

4, 32 cf. 351, 26 4, 7 295, 3
4, 3435 cf. 327, 23 4, 17 .... 133, 5. cf. 294, 4
5, 14 .
56, 20 5, 35 28, 10

5, 15 cf. 89, 25 5, 14 . . 248, 5. 268, 14. 341, 6

5, 15 cf. 249, 21 5, 19 . cf. 379, 23. 380, 4. 382, 30
5, 18 .... cf. 287, 23. 289, 18 5, 20 cf. 67, 6. 301, 13

6, 12 cf. 287, 23 6, 2 . . cf. 9, 17

7, 22 cf. 359, 15 6, 34 99, 17

7, 55 cf. 389, 25 6, 4 . cf. 100, 27. 126, 13. 139, 7.

7, 56 cf. 339, 3 386, 6. 396, 17

7, 58 .... cf. Ill, 22. 118, 7
6, 6 . . . . cf. 198, 4. 316, 9
9, 3sqq cf. 226, 13 6, 10 cf. 9, 17
9, 45 226, 18 6, 12 . . 341, 17
*9, 5 6 . . . ... 226, 20 6, 18 cf. 53, 25
9, 8 cf. 328, 11 6, 23 cf. 54, 1

9, 15 . cf. 83, 14. 117,27. 165, 8. 7 cf. 167, 18

314, 12. 328, 13. 365, 9
*7, 2 305, 15
13, 811 cf. 90, 1
*7, 3 305, 19
13, 22., .
9, 22
7, 4 .... 305, 26. cf. 305, 4
13, 46 cf. 334, 13 7, 7 166, 21
14, 19 cf. 289, 18 7, 8 . .
t . . cf. 3, 10. 166, 23
*14, 22 . 27, 26 7, 10 cf. 3, 12
16, 22 .... cf. 287, 23. 289, 18 7, 13 cf. 3, 10
20, 912 cf. 111, 23 7, 14 .... cf. 134, 23. 308, 23
*21, 11 7
112, *7, 15 155, 10
21, 3023, 2 . . . . cf. 113, 10 7, 19 cf. 6i, 10
*22, 22 389, 9
*7, 23 . 266, 29. 300, 1. cf. 17, 3.
*23, 3 113, 13. 385, 15 79, 10. 167, 20. 3o2, 16
*25, 14 9
112,
7, 2324 ...... cf. 314, 13
28, 27 208, 27
7, 24 . cf. 180,24. 204,11.215,8.
Rom. 1, 20 cf. 351, 6
235, 24
2, 1 cf. 385, 29
2, 2 cf. 45, 16
7, 2425 . .
61, 25. cf. 61, 14

8, 3 .
139, 14. 19. 140, 10.
*2, 13 227, 23
cf. 317, 18
2, 14 . . .cf. 26, 18. 128, 22
2, 1415 . . . .cf. 227, 26 *8, 34 139, 22

2, 15 . . cf. 303, 4. 319, 20 8, 4 cf. 140, 16

2, 1516 . cf. 15, 7. 44, 3 8, 5 cf. 23, 23

2, 16 . . cf. 234, 5 8, 7 . . 81 ,
16. cf. 81, 15. 31 7, 10

2, 2728 cf. 358, 21 8, 78 HO, 19

3, 9 .... cf. 248, 4. 368, 15 8, 15 cf. 240, 9

3, 24 cf. 369, 20 *8, 1617 371, 11

 I. Index locorum 417

Rom. 8, 17 cf. 139, 9 *Rom. 13, 12 340, 2

8, 18 . , . . cf. 183, 4. 270, 20 13, 13 279, 25. 27
3, 25 . . cf. 205, 13 14, 12 cf. 44, 2

8, 26 cf. 165, 7 15, 19 cf. 104, 10

8, 31 . 116, 23. 129, 10. cf. 259, *16, 20 94, 11. 143, 8
15. 335, 6 16, 27 cf. 136, 10
8, 32 .... cf. 41, 25. 141, .
5
8, 35 .... 288, 11. cf. 321, 22 I Cor. 1, 5. 7 cf. 364, 9
8, 35. 38. 39 .... cf, 394, 22 1, 21 .... cf. 160, 4. 217, 6
*8, 37 110, 23 1, 23 cf. 75, 12

*8, 3739 ....... 288, 12 *1, 2324 . . 334, 15. cf. 217, 15
8, 3839 cf. 229, 2 1, 24 . cf. 184, 10. 357, 28. 358, 2
9, 1 368, 12
1
2, .... 75, 16. cf. 263, 19
9, 5 307, 20 30 . 62, 21.334,18. cf. 184, 10.
9, 16 109, J 221, 10. 230, 21. 22. 231, 1
9, 27 .... cf. 310, 7. 395, 16 293, 17. 357, 3. 28. 358, 2
10, 4 . 53, 17. 347, 4. 379, 2. 1, 31 cf. 280, 4
cf. 81, 19. 160, 17. 268, 16. 2, 17 cf. 361, 1

302, 18 2, 4 cf. 176, 23

10, 8 .... cf. 332, 18. 374, 5 2, 6 . . . . cf. 103, 9. 2%, 5
10, 10 .
57, 12. 128, 18. 137, 24. 2; 7 . . . . cf. 221, 9. 334, 2
*187, 9. *387, 12. cf. 167, 3. *2, 8 286, 28
206, 11 *2, 9 . 19, 16. cf. 217, 2. 329, 18
*10, 21 281, 1 *2, 14 364, 2
*11, 12 281, 4 2, 15 cf. 364, 1
11, 5 .
135, 25. 281, 8. 295, 9. 3, 2 cf. 63, 17
cf. 310, 8. 350, 18 3, 3 cf. 367, 5
11, 67 295, 1J *3, 7 .... 271, 4. cf. 109, 5
11, 7 cf. 295, 19 3, 12 cf. 163, 24
*11, 11 72. 23 3, 15 cf. 92, 11
*11, 1314 72, 26 *3, 16 357, 7
11, 20 .... 20, 25. ef. 69, 17 *3, 18 75, 18. 263, 16
ll,25--26 . cf. 82, 2. 252, 9. 395, 11 4, 16 cf. 272, 4
11, 28 cf. 395, 16 *4, 3 193, 19
11, 29 cf. 194, 26 4, 4 . 80, 13. *193, 22. *246, 21
11, 3235 42, 24 % 5 320, 3
11, 33 . *128, 9. 395, 14. cf. 333, *4, 9 .... 287, 11. cf. 300, 7
12. 359, 1 4, 12 .... 191, 7. cf. 215, 23
11, 3334 62, 10 *4, 15 227, 18
12, 5 cf. 387, 25 5, 1 cf. 272, 4
*12, 19 192, 6 *5, 5 .... 206, 20. cf. 156, 9
13, 8 6, 19 5, 7 288, 29
*13, 10 .... 191, 26. cf. 81, 19 5, 13 240, 11
LXIV. Ambros. pars. 6. 27
418 I. Index locorum

I Cor . 6, 15 . cf. 68, 17. 162, 4. 366, I Cor. 14, 34 ...... cf. 8, 1
28. 387, 25 *14, 3738 . .
95, 17
6, 17 ..... 100, 23. 133, 3 14, 38 . cf. 87, 11.225, 26. 282, 8.
6, 18 ......... 162, 8 321, 2
10 ......... 104, 12 *15, 1 256, 5
17 ......... 104, 20 15, 23 197, 12. 360, 21
7, 22 342, % 1 15, 2324 .... ... 259, 19
7, 23 .... 293, 12. cf. 17, 3 15, 24 cf. 34, 7
8, 1 ......... 102, 9 *15, 24, 26 196, 12
*9, 910 ....... 302, 27 15, 26 cf. 259, 22
9, 10 ........ cf. 302, 29 15, 27 cf. 381, 18
*9, 17 ...... .... 25, 13 *15, 28 81, 21. 383, 10

9, 20 ........ 14, cf. 19 15, 31 .... 321, 12. cf. 178, 26

9, 21 ........ cf. 306, 5 15, 4142 cf. 273, 23
9, 24 ........ 83, cf. 11 15, 48 . 123, 10 139, 6. 204, 9.
*9, 26 ......... 113, 19 377, 23. cf. 204, 12
*9, 2627 ....... 141, 12 15, 51 . 44, 7.294,23. cf. 252, 19
9, 27 . cf. 156, 16. 209, 24. 354, *15, 5253 35, 3
22. 355, 19 *15, 53 135, 19. 224, 8
10, 14 ...... cf. 203, 11 *15, 55 . 248, 8. cf. 233, 19. 335, 23
*10, 4 . 116, 3. 215, 13. cf. 29, 8. 15, 56 . .- cf. 48, 18
18. 387, 4 II Cor. 2, 2 ... 161, 2. *196, 18
10, 11 ........ cf. 298, 19 *2, 15 256, 19
12 . 69, 15. 107, 2. cf. 95, 1. 3, 23 45, 4
137, 14 3, 6 . 134, 30. cf 301, 22. 308, 18
.

10, 17 ..... .... 289, 14 3, 7 cf. 367, 11

10, 18 ........ cf. 298, 24 3, 18 . , cf. 169, 6
*10, 22 ..... ..... 75, 23 *4, 6 .... 325, 8. cf 216, : 1

11, 3 . 158, 4. 246, 4. cf. 142, 9. 4, 10 .... cf. 49, 23. 179, 7

304, 28 *4, 16 . 162, 22. cf. 79, 10. 142, 11.

11, 7 ... . cf. 253, 24. 325,26 321,17
12, 6 ........ cf. 120, 14 5, 1 e".
126, 1

*12, 811 >....... 338, 4 6, 4 . . . .cf. 200, 23. 314,21

*12, 11 ......... 120, 14 *5, 6 211, 4
12, 27 ..... cf. 82, 7. 143, 14 5, 6v 8 . . . . . .cf. 324, 13

*12, 31 ...... .... 72, 22 5, 7 211, 5

13, 2. 3......... 336, 4 *5, 8 . 211, 8. cf. 317, 5
13, 10 .. ..... . cf. 271, 29 *6, 9 211, 16. 20
13, 12 . cf. 37, 15. 128, 6. 204, 1. *6, 10 ......... .43, 18
4. 359, 2 6, 17 . . cf. 367, 27
*14, 12 .......... 77, 6 5, 19 . 356, 28. 368, 25. cf 369, 25 .

U, 15 . . 10, 1. 257, 20. 365, 13 5, 21 . cf. 140, 13. 141, 1. 5. 163,

14, 25 .... cf. 319, 19. 320, 11 ia. 237, 19. 253, 15. 366, 10
 Index locorum 419

II Cor. 6, 11 328, 15. IB Gal. 5, 2223 ....... 78, 22

6, 16 363, 7 6, 3 . . ef. 132, 2
7, 5 . *157, fi. 257, 14, 344, 17. 6, 14 cf. 229, 8
cf. 331, 25 3
Eph. 1, cf. 310, 4
*8, 2 . 233, 9. 391, 23. cf. 105, 16
1, 7 . . . . cf. 205, 13. 257, 16
*8, 9 51, 2. 232, 23. cf. 205, 5.
.
1, 2021 cf. 226 11?

232, 1. 364, 20 23
1, cf. 251, 24
10, 3 cf. 97, 22
2, 89 cf. 272, 21
11, 14 .... cf. 154, 3. 204, 21
2, 9 cf. 215, 24
11, 23 113, 9. 178, 28 14
2, . cf. 29, 20. 352, 9. 385, 5
11, 25 cf. 287, 23 19 ....
2, 212, 8. cf. 386, 5
11, 2527 cf. 321, 13 1 3
3, 342,
11, 26 116, 21
cf.
3, 17 ........ cf. 229, 1
11, 33 cf. 287, 29 8 5
4, . . . cf. 323,
12, 2 .
*97, 18. 100, 6. *101, 24.
*4, 10 . 222, 18. cf. 139, 4. 197, 18
cf. 333, 21 15
4, cf. 389, 7
12, 24 cf. 83, 19
4, 23 .... 395, 23. cf. 79, 11
12, 34 cf. 102, 10
*4, 26 84, 25
4 102, 14.
*12, . cf. 97,24. 102,21.
*5, 5 .... ..... 239, 9
128, 7. 320, 19 14
5, .
18, 13. 125, 15. 19. *339,
*12, 5 .... 102, 19. cf. 97, 25
16. 373, 12
12, 7 cf. 103, 16
*5, 16
12, 89 ...... cf. 103, 20
5 25 cf.
96, 21
5
; 219,
12, 9 .
*66, 19. 167, 16. cf. 97. 25.
*5, 30 219, 6
101, 21. 103, 19
5, 32 156, 23. 219, 3. cf. 305, 23
12, 910 cf. 162, 19
.

12 . 33, 10. 112, 24. cf. 7, 2.

12, 10 .
67, 26. 300, 14. cf. 156, 11
33, 3. 90, 14. 184, 23. 198,
*13, 3 104, 15
18. 259, 8. 299, 16. 341, 13.
Gal. 1, 6 cf. 329, 22
344, 21. 384, 20
*1, 67 ....... 256, 2
14
6, 89, 21
2, 16 cf. 258, 21
16 90, 13
3,- 68 f. 154, 8
6,
1617
cf.

6, 89,21
3, 10 cf. 310, 2
6, 17 cf. 153, 12
*3, 16 .... 118, 20. cf. 290, 12
3, 22 .... cf. 16, 21. 317, 19
Phil. 1, 21 300, 18

4, 17 72, 20 *1, 23 354, 30. 390, 19

% 18 72, 19 2,

*2,
6
68
.........
.... 53, 9. 382,
384, 2
6
4, 19 . *118, 24. *227, 15. 262, 15.
5 *2, 7 . 317, 19. cf. 149, 7. 317, 17.
353, 19. cf. 69,
*!, 22 301, 4 375, 21

4, 2430 cf. 301, 9 2, 78. ....... 317, 22

4, 31 301, 28 *2, 8 ..... 317, 14. cf. 269, 2
5, 17 cf. 385, 10 2, 9 cf. 53, 20

27*
420 I. Index locorum

*Phil. 2, 9 11 357, 20 *I Tim. 2, 8 125, 2

*2, 1011 53, 21 2, 15 .... cf. 87, 14. 101, 3
2, 21 cf. 205, 1 5, 12 , cf. 155, 14
3, 6 cf. 73, 23 *5, 24 294, 28
3, 8 cf. 300, 16 *6, 10 . . 23, 11. 13. cf. 396, 15

3, 10 cf. 242, 24 6, 15 *11, 1. 277, 9

3, 13 cf. 217, 5 6, 18 cf. 90, 20
3, 1314 cf. 286, 5 II Tim. 2, 5 . cf. 83, 10. 199, 1.

*3, 19 312, 26 259, 7

3, 20 . 287, 15. 344, 18. 372, 8 2, 19 .

95, 20. 21. *133, 8, *163,

3, 21 .... cf. 123, 1. 290, 13 16. *225, 27. *320, 28.

*4, 1112 . . 193, 4 cf. 48, 6

4, 13 113, 25 3, 16 cf. 4, 19
Col. 1, 12sqq cf. 215, 5 4, 2 181, 12
*1, 1617 100, 14 *4, 6 355, 2
1, 19 cf. 328, 17 *4, 78 . 83, 16. cf. 103, 22.

1, 24 . cf. 161, 9. 275, 16. 287, 28 112, 11. 113, 24

*1, 2425 161, 11 4, 8 cf. 61, 20
2, 23 cf. 333, 18 *Tit. 3, 3 245, 7
2, 7 . . . . cf. 62, 17. 215, 11 *Philem. 910 118, 1

2, 9 . cf. 98, 18. 202, 22. 232, 9. "fiebr. 1, 3. 202, 14. cf. 65, 10. 270 r
242, 11. 327, 2. 356, 22. 12. 317, 26. 358, 4
375, 22 2, 9 cf. 53, 16

2, 14 .... cf. 230, 20. 368, 19 *3, 56 ....... 372, 10

2, 18 cf. 82, 5 *4, 9. 11 347, 13
2, 19 . cf. 68, 9. 158, 2. 245, 19. 4, 12.... cf. 193, 1. 270, 9
367, 17 4, 1213 . . . . cf. 153, 17. 19
2, 2022 cf. 130, 15 *5, 610 382, 15
*2, 2122 23, 9 5, 12 cf. 296, 8
3, 2 cf. 250, 7 5, 14 cf. 296, 7

3, 3 cf. 333, 20 *6, 17 . . . 388,27

4, 3 cf. 298, 7 8, 5 .,
. . . cf. 26, 25. 347, 22
I Thess. 4, 16 cf. 127, 2 9, 13 cf. 370, 23
II Thess. 1, 11 cf. 250, 8 9, 28 cf. 390, 27
2, 4 cf. 246, 16 10, 1 .... cf. 202, 19. 203, 7
*2, 910 .... ... 158, 26 10, 5 cf. 229, 25
2, 1112 cf. 159, 3 10, 18 cf. 218, 18
3, 1 . cf. 296, 9 11, 4 cf. 55, 11
*I Tim. 1, 9 128, 16 11, 5 cf. 337, 21
1, 17 cf. 136, 10 11, 5.17.20.21.24. .cf. 248, 3
2, 5 224, 13. 368, 6 *11 ? 2426 306, 13
*2, 6 368, 10 11, 26 . cf. 154, 10. 206, 6. 298, 21
2, 7 . . . . cf. 83, 14. 301. 8 11, 3738 cf. 115, 17
1. Index locorum 421
422 I. Index locorum

Syminachus Ps. 43, 13 .. 293, 31 Bas .lius Horn, in ps. 1, cap. 3

- 43, 15 309, 27 cf. 11, 6. 13, 5-

- 43, 16 ...... 311, 17 , cap. 4 . cf. 13.

- 43, 17 313, 16 18. 14, 4. 18, b
- 43, 20 ...... 318, 26 .
cap. 5 . cf. 19, 3.

43, 22 319, 11 38,24

- 43, 25 329, 3 ; cap. 6 .
cf.21,1.
61 r 5 387, 5 24, 10

Theodotion Ps. 43, 2 ... 261, 6

- 43, 11 . . 286, 13. 288, 7

43, 12 . . 289, 3. cf. 289, 5

Alexandrini et Aegyptii loh. 1, 34 Horn. Od. 12, 47sqq. . cf. 319, t

98, 4
Cic. Uerr. 1, 20, 53 , . cf. 9, 25.
Ambros. Hex. 1 5, 19 . . cf. 3, 18 - Pis. 18, 42 . . . cf. 60, 4
I)e excessu fratris . cf. 43, 14
Phil. 2, 12, 30 . cf. 375, 9-
])e paenit cf. 136, 13
2, 41, 105 , . cf. 159, 17
- sec.. Lucam I
Expos, euang. Hor. Epist. 330 cf. 261,
2, 3, . 2<>

j>rooem
cf. 255, 27
Uerg.Ecl. 1, 40 cf. 157,
- De Tobia 12, 41 . . cf. 54, 9
. , . H>

- 10, 74 . . . . cf. 79. 27

-
Expos, ps. 118 praef. - Georg. 27
2, 10 . . cf. 79,
init cf. 187, 8
-2, l46sq. . . 274, 24
- tract. 1, cap. 3
.

4, 189 . . . . cf. 322, 11

cf. 70, 16
4, 209 . . . . cf. 49, 8
44
3, cap.
cf. 27
- Aen. 5, 73 . , . cf. 113, 27
5,
5, 845 . . . cf. 10, 20
15, cap. 8
6, 646 . . . cf. 9, 15
cf. 305, 5
10, 630 sq. . cf. 94,5.172, 19
Augustin. Contra lulianum 1, 3 9
11, 407 . . . cf. 386,
cf. 365, 24 Quid. Met. 13, 815 . cf. 79, 27
Hieron. De nom. Hebr. . cf .
246, 17. Liu. 2, 1, 4 . . . , . cf. 74, 21
301, 12. 13. 17 Quint, 8, 3, 66 . . 159, 17
Basilius Horn, in ps. 1, cap. 2
cf. 8, 24. 9, 25 locus incertus 212,
 II. INDEX NOMINUM ET RERUM.
(Hie et deinceps uol. LX1V numero 2 crassiore denotatur.)

Aaron sacrificionim omnium decurso Achitofel 66, 21.

ritu sacerdotalem docuit disciplinam Actiacum bellum 2, 344, 2.

288, 13. inter uiuos ac mortuos Adam interpretatione Latina homo

medius stetit 2, 217, 22. cum Maria dicitur 15, 18. grauius in paradiso
sorore temptatus 357, 19. nee cecidit quam si cecidisset in terra

Aaron nee Maria terrain repromis- 2, 68, 6. lapsus sui culpam in he-
sionis introiuit 412, 21. 486, b. reditatem transmisit 131, 19sqq.
Aaron uirga in serpentem conuersa 422, 2sqq. et saepe. in castellum

41, 7. relegatus 434, 4. 2, 87, 11. 212, 3.

Abel iustus deo placuit, quia de- Adam et Eua culpa sua corpora les
uotionem probauit 2, 55, 6. 219, 11. de spiritalibus facti 242, 11
Abessa 2, 174, 13. 206, 23. Abisai aduersa facile superantur, si sit spes
140, 15. 23. 205, 6. quae consoletur 130, 14. in aduersis
Abessalon 66, 16. 22. 204, 27. 388, memento domini 147, 1 sqq. animus
22. 400, 3. 476, 18. cum urgetur aduersis, tune diuinum
Abigaea uxor Nabal 2, 157, 27. inplorat auxilium 203, 3. t
lagella
167, 11. iusto remedia salutis 250, 8. saepe
Abraham tempUtus a deo 220, 25. corriguntur aduersis, qui pros-
eius pauor 149, 11. circa meridiem perorum eursu ceciderunt 2, 285, 4.
sobrius tendebat excubias 181, 17. Aegyptii et Alexandrini quomodo
iugit a Chaldaeis 2, 17, 10. deus euang. loh. 1, 3 4 distinxerint 2,
in Abraham lapsu incuriae iuuenalis 98, 4 sqq.
non offensus 380, 4. pater fidei Aegyptius rex =
diabolus 412, 16.
400, 8. 453, 11. uerbum domini Aegyptus =
hoc saeculum 84, 8. 24.
pectoribus iustorum primus infudit aemulatio et in bono legitur et in
2, 118, 29.propter fidem poste- malo 2, 72, 1878, 2.

ritatem suam toto orbe diffudit Aenon oculurn suppliciorum inter-

136, 12. in eius sinu iusti requiescere pretati sunt 352, 22; cf. 362,
leguntur 2, 192, 15. 26 sqq. 2, 138, 22.
aceusatorem tui te ipsum fugere non Agag rex a Saule seruatus 78, 28.
potes 11, 22; c\. 139, Ibsqq. 2, 165, 7.
385, 19. agnum parentes nostri manducabant
Achab perfidus 2, 165, 21; c\. 2, 60, significatites domini lesu passionem
10. 85, 15. 2, 289, 1.
424 II. Index nominum et reruni

agonis sollemnitas 2, 10, 13. sunt quam corporum 422, 25. non
Ain litterae Hebraeae interpretatio est uiuit anima operta mortis inuolucro
;

oculus siue fons 352, 13; cj. 363, 501, 8 sqq. tabescit, quando pec-
2sqq. catum minuitur, incrassatur, rum
Alabastrum uel Topazion ciuitas The- peccata ( umulantur 2, 208, 22.
baidis 373, 21. animae pro manibus positae 2,
Aleph litterae Hebraeae interpretatio 235, 14. pro hominibus 2, 235,
doctrina est 5, 6. 16.
Alexandrini cf. Aegyptii. Anna Klcanae uxor 382, 7. Tobiae
Amalec uersutilocus 2, 268, 20. uxor 234, 11. 238, 7. 14.
amen uerbum interdum imperantis, anonymum tempus 88, 4.
interdum precantis, interdum con- antichristus bestia ilia ex abysso
firmantis est 2, 254, 1 sqq. ascendit 2, 336, 25. sedebit in
Aminadab interpretatione significatur templo tamquam sit deus 2, 246.

pater beneplaciti 40, 25; uolun- 15. ubi antichristus, ibi dies dimidii
tarius uel beneplacitus* 387, 6. 2, 265, 10. ludaei in antichristum
Ammanitae in deserto erant et Ga- credituri 2, 278, 16.
lilaeae copulabantur 2, 296, 15. antidotum in ueneno serpentis 2, 141.
Amnon domum Dauid incestauit 66, 30 sqq.
13. Antiochus rex 403, 12.
Ananias maritus Saphirae 400. 25. Apollinaristae 2, 229, 25.
2, 56, 20. 89, 26. Apollini Pythio illud nosce te ipsum
Ananias missus ad sanandum Paulum falso adscribunt gentiles 27, 20 sqq.
et benedicendum 54, 11. 275, 24. apostoli per totum orbem missi 2,

479, 10. 314, 5. eis etiam interclusa bar-

angelorum natura non ita corruptelae baricis motibus regna patuerunt 2,
obnoxia ut natura generis humani 344, 7. columnae ecclesiae 103, 20.
167. 13 sqq. 187, 7 sqq. angeli sine praestantiora et actuosa membra
zelo nihil sunt 404, 7. ministri dei Christi 2, 367, 1. boni flores 121, 13.
,211. 10. laudant dominum 2, 3, 17. acceperunt peccata remittendi
boni custodes 148, 13. praetendunt aequitatem 2, 212, 21.
timentibus dominum 2, 171, 18. aquila quomodo fetus teneros exa-
207, 17. minet 428, 20.
angelis malis ign s seruatur aeternus Aquila uel rectius Aquilas ( Axvfats)
187. 3 sqq. operantur in aerio loco Hadriani temporibus testamentum
inter caelum et terrani 187, 15 sqq. uetus in Graecum transtulit; cf.

animae tamquain calciamentum caro Index locorum et tiwete, An intro

385, 20 sqq. carnes animae carnales duction to the Old Testament in

cogitationes 350, 8. anima nostra Greek, Cambridge 1902, pag. 31 sqq.

quasdam aetates percurrit 123, 22. Arabi negotiatores 374, 4.

currus est dei 41, 3. anima iusti Arrianus 79, 12. 2, 52, 12. 98, 9. 99,
sponsa est uerbi 112, 15. animae 6. Arriana perfidia 430, 4. Arriani

aestus febresque animorum maiores reliquerunt apostolum, secuntur

 TI. Index nominum et rerum 425

Aristotelein 403. 16sqq. regali I Baptista sanctus nuptias inlicitas

*ubnixi potentia 2, 85. 21. Herodis increpuit 2, 58, 26 sqq.

Aspendius citharista 2, 9. 25. barbari rei sceleris in sua gente

Assyrii 2, 299, 23. commissi apud impera tores non-

astutia spiritalis esse debet. quae puniuntur 457, 25.
seruet salutem. dolum nesciat 2, , basiliscus fertur occidere animal quod-

7t>. 27. astutia, ut sit cauta, cumque uiderit prior 218, 2.

timet omnia. uersat suas ipsa sen- beatitude in quo constet 2, 12, 9 sqq.
tentias 2, 391 ,
28. Belamon multitude nationum m-
athletarum pugiia 2, 109, 14sqq. tellegendum 508, 45
110. 24. 236. 23sqq. 245, 9. tria Beniamin fratri quinque partes tribuit
genera rertaminiim 2, 112, 15 sqq. Joseph 508, 19.
- r/. 97, 16. 224, 4. 267, 28. 456, 6. Berenice mater Ptolomaei secundi
auaritiae languor malus languor 2, 374, 5.

22. 18. auaritiae rapina est sub- I

Beselehel 52, 25.
dita 376, 27. fidem frangit 2, 32, bestiae quae pompam spectaculo
9. temptatori militat 2, 201, 22. saeculari praebeant 177, 1.
iiendiint Christum qui pluris du- Beth littera Hebraea confusio de-
cunt pecuniam quam religionem 2, claratur 19, 9.
251. 26. lucrum pecuniae damnum Bethania hoc est domus oboeditionis
est animae 96, 18. I

, 46, 25.

Augusta sedes 2, 391, 7. Augustae i Bethsabea 312, 10.

definitionis norma 463, 22. bona in hoc saeculo plurima uidentur
axis caeli cum quodam concentu quae non sunt 192, 14 sqq. boni
uersatur 2, 4, 3. quicquid nobis accidit, domini
iustitiae deputandum 183, 5 sqq.
Babylon Vonfusio est 2, 17, 6. bonum qui operantur, remune-
Babylonii = perfidi 36, 20. 27. rationem sui in ipso opere conse-
Babylonia regio 331, 14. i
quuntur 2, 12, 31.
Balaam 368, 6 byssus: in bysso et ostro iacentem
baptisma non unum est 48, 1 sqq. i
epulari 2, 159, 16.
in baptisma te statim est plena
purgatio 4, 11; cf. 17, 13. 106, 13.

baptizatus licet toto corpore postea

i

cadauera mortuorum facibus ardere

tamen esca spiritali po tuque mun- consuerunt 2, 169, 10.
datur 367, 24. baptizantur in lacte i
Cades 83, 19.
qui sine dolo credunt 364, 4. qui |
caelum multiplicity mains quam
baptizatur iustificat deuni 413, 4. i terra 2, 42, 1. caeli etiam in terris

baptismus Christi oculus gratia- sunt 257, 24 sqq. sanctus caelum

rum est 2, 138, 28. descendit dicitur 266, 2.
in mortem Christi qui baptizatur Caesar Galliarum furorem excitauit
in Christo et in resurrectionem aduersus anna Romana 2, 343, 28;
4-ius ascendit 2, 143, 24, Caleph 31, 9. 91, 16. 486, 1.
426 II. Index nominum et rerura

calices mortis et uitae 2, 149, 10. superstitionis explorant et inpiae-

calix poena uel gladius est 2, serunt gentilitatis errores 2, 17, 8.
v

148, 28. Chananaei 2, 266, 17. 28. 297< 22.

calumnia graue genus adflictionis |
Chananaea mulier 2, 2%, 23.

389, 10 sqq. aduersus calumniatores 297, 27.

Justus suo iudicio contentus est 2, !
niettaei 2, 266, 17. Chettaea in*
193, 20. firmitas 2, 267, 4.
cantatores 142, 13 sqq. canere con- !
christiani de diuersis populis con-
sueuimus quae bene tenemus 141, gregati 2, 75, 9. catholici 283, 24.
28 sqq. psalmorum cantus in i
simulantes 468, 21 sqq. 469, 2 sqq.
ecclesia 2, 8, . 1 sqq. canere intus Christus natus ex uirgine nihil debet

quid sit 2, 9, 24 sqq. cantico deus j

muliebri hereditati 120, 3. uenit
reconciliatur 2, 5, 8. cantica in liberare quod perierat 119, 4; cf.

scaena 2, 183, 20. 410, Isqq. 95, 26 sqq. 2, 216, 21.

j

Capri littera Hebraea significat cur- ludaeis cito uenit perituris, opor-
uati sunt 232, 18. tune gentibus credituris 372, 14:
capitis natura et uis 445, 4 sqq. cf. 2, 30, 13 sqq. 69, 12. aduentus

caritatis exempla 190, 10 sqq. caritas j

Christi remedium salutis 424, 3 sqq.
etiam inimicissimis deferenda 227, errant, qui carnem hominis a
24. 280, 16 sqq. caritate corpus Christo aiunt esse susceptam, af-
ecclesiae in mutuam adolescit fecturh negant 2, 380, 7. multorum
gratiam 282, 16. caritas culpam affectus et officia suscepit 461, 2.
et omnia peccata mortificat 351, calumniis adpetitus silentium detulit
12. omnia sperat, omnia credit 376, triumphale 389, 14. miseriis adflictus
2. excludit oranem perturbatkmem 2, 160, 15 sqq. ems humilitas 329,

482, 21. caritatem spes praecedit, 8 sqq. 454, 8 sqq. 2, 317, 16 sqq.
sequitur salus 487, 5. humilitate diabolum uicit 415, 10.
caro hominis peccatoris uas diaboli eius subiectio magisterium uirtutis

479, 8. caro et sanguis patientia humanae, non diuinae inminutio

et continentia corporis et animi potestatis 2, 381,. 20 sqq. 382,
moderatione superantur 2, 113, 6. 32 sqq. diues in
paupertate f,.
carnis sapientia non debet inflari 232, 21 sqq. inmunis a culpa et
2, 192, 24. haec caro, quae erat inmaculatus a uitio 2, 179, 20.
umbra mortis, coepit per gratiam 163, 13. damnauit peccatum sus-
domini refulgere 2, 318, 9; cf. 119, cipiendo similitudinem carnis

Isqq. peccati 2, 140, 29. secundum caeli

cedrus suauis ad odorem 507, 2. tractum iv Kgaviq) passus 2,
non putrescit 77, 15; cj. 507, 2. 350, 12. in hortis passus 510, 8.

eligitur tectorum fastigiis eleuandis scarabeus audiebatur et deus agno-

formandisque litterarum elementis scebatur 45, 23. sicut serpens
507, 3. pependit in ligno 41, 1; c/. 55, S
Cenezaeus 2, 267, 18. et loh. 3, 14. pomum est quod
Chaldaei siderum cursus uanae studio pependit 90, 13. sicut malum
 II. Index noininum et rerum 427

pendens in arDore 86, 26. com- 318, 4. 321, 10. 395, 3. 5. 439, 15.

paratur sagittae 90, 28. peccatoribus 450, 4. 472, 5. 495, 14. 502, 11.
mortuus 419, 18sqq. secundum 2, 67, 10. 95, 23. 113.. 3. 4. 114 23.;

carnem hominis et affectum passus 123, 14. 135, 13. 137, 26. 182, 13.
2, 285, 13. crux Christ! paradisum 198, 2. 202, 11. 206, 8. 235, 13.
nobis reddidit 2, 51, 20. mors- eiu? 239, 3. 248, 22. 23. 340, 8. 349,

soluit aenigmata prophetarum 2, 3. 374, 4.

302, 18. resurrexit in carne dis- Cof litterae Hebraeae interpretatio
1

pensationis 2, 242, lOsqq. plus I est conclusio et, sicut alibi in-
4
redimendo hominibus contulit quam uenimus, aspice 422, 14.
creando 373, 10; c/. 455, 3. collyrium 53, 19.
Christus uerus propheta est 183, coluber cum urgetur periculo, caput
24 sqq. manus dei 499, 16 sqq. abscondere fertur 445, 19: cj.

mysticum caput 445, 23. caput serpens.

populorum 2, 304, 27. 158, 3 sqq concupiscentia et de bono et de malo
caput omnium 2, 310, 20. finis dicitur 2, 166, 19.
iustitiarum et testimoniorum 94, confessio peccatorum mundat cor
11. finis spei nostrae 2, 230, 15. 231, 21. alleuat omne delictum 2,
spes et patientia nostra 2, 205, 13. 56, 6.plurimum suffragatur reo 2,
remissio peccatorum, captiuorum 146, 26. interioris cordis confessio

redemptio, subsidium laborantium est, quando enumerantur omnia

377, 24. requirentium deum uia quibus secreta mentis uiscera ama-
236, 9 sqq. maxima salus esse cum rissimo conpimguntur affectu 2,

Christo 2, 219, 8. dormit in negle- 170, 2. peccatorum morbus si

gentibus, suscitatur in sanctis 92, confessionibus proditur, euaporat 2,

22 sqq.; c/. 2, 283, 1. nemo eum 181, 19. in confessione est uenia 2,

aequat pietate, nemo

integritate 2, 206, 11.
368, 13. herditas eius totum confusionis genera uaria 2, 311,
hominem liberauit 326, 16 sqq.
quomodo Christus quaeratur 148, coniugii uincula 59, 10 sqq. gcntili
10. 260, 23. 418, 26 sqq. 437, 8 sqq. uiro a christianis parentibus filia

Cinaeus 2, 267, 17. in matrimonium negata 468, 21.

Cinna 2, 343, 25. conscientia innocens remunerationem
circensium ludorum spectacula 97, 14. meritorum non inetuit 23, 21.

377, 9. contentionum circensium bona conscientia non eget defensione

plena furoris studia 2, 216, 7. uerborum 2, 193, 15 sqq. a pud
Cleopas 282, 3. 407, 1. Cleophas 2, deum conscientia uniuscuiusque se

195, 18. prodit 2, 319, 19.

coccum 408, 6 sqq. consolatio eiusque genera 396, 4 sqq.
codicum ueieris et noui testament* el qualis esse debeat 2, 170, 10 sqq.
Graecorum et iMtinorum uariae consortii ius 188, 1.
lectiones: 75, 7. 96, 11. 150, 1. 210, conuersio si legitime est facta, con-
24. 226, 13. 229, 23. 255, 3. 299, 10. uersis uenia donatur 168, 5. in.
428 II. Index norainum et rerum

menus mutare propositum uirtus ;

Damasci facies fides est gentium
et gratia est 377, 7 ; c/. 2, 352, 2. | 101, 16.

plus est a uitio se reuocasse quam I Dan iudicium significatur 2, 246, 17.
prope uitia ipsa nescisse 489, 24. i
Dauid superioris aetatis quam Pytha
non plena est correctio nisi per goras fuit 22, 11. longe anterior
gratiam domini 460, 13. nemo Platonis temporibuv 2, 49, 6.
conuertitur nisi qui uuluntate con- propter mansuetudinem regali
uertitur 2, 26, 14. cum uirtute honore donatus 136, 15. iucunditate

surgit quicumque corrigitur 2, 208, 8. dei uel bonitate laetatus 192, 25.

cor hominis ueluti indecentium cogi- facta Dauid eius precious con-
tationum conluuione maculatur 230, uenientia 2, 145, 24 sqq. moralium
j

24 etc. uox cordis 425, 29sqq. si magnus magister 3, 2. uerus Dauid

cor otiosum non sit, ron sunt
= Christus 300, 11. 410, 1 sqq.
479, 4. 379, 9. Dauiticus
otiosa tempora tua 2, 18, 15. 2,

effundimus cor nostrum coram deo, 30, 9. 465, 10.

cum disceptationes exinanimus delectatio futurae beatitudinis sum-

humanas 2, 395, 31.
mum incentiuum uirtutis 2, 3, 1.

Deleth littera Hebraea significat

Core filii
psallendi munus receperunt |

timorem uel natiuitatem 68, 7.

2, 262, 3. 346, lOsqq.
diaboli differtur iudicium, ut sit
corona non decet redimitos floribus,
semper in^poenis reus 457,
|

13.
sed puluerulentos 309, 5. luctando
appellatur: aduersarius 2, 92, 26.
quaeritur, non reluctando 2, 61, 18. j

94, 16. 204, 14 et saepe. Assyrius

non est nisi ubi fuerit difficilioris
Nabuchodonosor 2, 299, 26. rex
lucta certaminis 4sqq. quo431,
j
Assyriorum 479, 16. auctor omnium
clarius meritum coronati, hoc uberior
peccatorum 322, 13. 358, 4. aquilo
iustitia coronantis 308, 24.
2, 349, 18. 23. Babylonius rex 378,
corpus hoc uter dicitur 242, 8sqq. 10. 2, 341, 26. cetus 2, 121, 24.
corporis huius inlecebrae 249, 1 sqq. draco 2, 143, 7. 10. 223, 16. Golias
qui proprium corpus subegerit, rex |

410, 6. 479, 4. hostis 179, 26. 2,

dicitur, quod regere se nouerit 318, 204, 14. 259, 11. inimicus 2, 16, 15.
15; c/. 2, corpus cum
351, 19. !

129, 1. 252, 24 etc. inuidus 2, 152,

^erant sancti, non sunt la men in 12. Laban 2, 204, 20. lupus 503, 16.
carne, sed in spiritu 161, 18; cf. malignus 2, 92, 26. nequissimus 2,
347, 16. 89, 25. 106, 17. peccator 2, 91, 9.
correptio quomodo agenda sit 169, 2. 94, 19. 106, 12. 129, 5. 188, 15.
j

castigare amantis est, non exe- 252, 15. perturbator omnium 272,
crantis 193, 23. correptio, quae 16. Pharao 272, 10. 14; cf. 412, 16.
est in ira et furore, seuerior est I
serpens 20, 11. 2, 143, 3 etc. tem-
195, 14. nisi habeat scientiam, |
ptator 180, 3. 23. 181, 6. 2, 190,
molesta est 195, 22. eniditio est 12. uenator 325, 4.

S, 150, 1 sqq. medicina Christi est dialectica (ars) 2, 93, 20.

3, 181, 10. dies domini 2, 263, 6 sqq.

 II. Index nominum et rerum 429

doctores et docentes quid differant nisi abundantia in cogitationibus:

289, 4. doctorum diuersitates 337, rationabilibus 355, 14.
15. Eth littera Hebraea interpretations
Doech Svrus 66, 11. Latina dicitur pauor 149, 10.
c
Eua hoc est quod factum est
uita ,

ecclesia in primordiis mundi de- 2, 101, 1. in specie ecclesiae ad

sponsata in paradise, praefigurata hominis adiumenta forma ta 2, 218,
in diluuio 7, 2. deus ecclesiam 25.

sibi ex non gente quaesiuit 2, 75, euangelium unum, sed quattuor libri

13. lesus ecclesiam sibi ex pecca- 2, 255, 26 sqq. defanctae legis

toribus congregauit 2, 349, 17. in reparationem operatum est 2, 307^
tribulationibus fundatur 2, 363, 13. 21. per euangelium deus suscepit

crebrae persecutiones ecclesiae quos lege adiuuit 342, 13. quae

christianis tituios iustorum ediderunt adnuntiauit lesus per prophetas, in.
44, 8. ad ecclesiam omnes inuitantur euangelio manifestauit, et quod
265, 17; cf. 2, 364, 12. ianua appel- ipse locutus est per prophetas, in-

latur, quia per ipsam patet populis euangelio ipse conpleuit 381, 5.

aditus ad salutem 506, 24. mortis euangelium facie ad faciem Christum

perpetuae ruina est 2, 248, 28; demonstrauit 159, 16. in euangelif
cf. 2, 250, 19. ecclesiae uictoriae bonitate melius docentur iusti-

10 sqq.
2, 266, in ecclesia canendi ficationes dei quam in legis seue-

hymni, celebranda oblatio 180, 9; ritate 199, 5. omnis ueritas in

cf. 22 sqq. quibus ex causis

438, euangelio continetur 417, 24. quasi
ecclesia a nonnullis non frequen- lumen et signaculum ueritatis est
tetur 377, 2 sqq. 2, 303, 6; cf. 2, 305, 5 sqq. non
Edom, hoc est terrenus 92, 4; solum fidei doctrina, sed etiam
terrenus et callidus 447, 28. morum est magisterium 460, 29.
Eliab 52, 26. eucharistia 180, 3 sqq. 411, 9 sqq. 2,

Elymus magus 2, 90, 1. 203, 23. 288, 27 sqq.

empirici 2, 137, 1. exercitus iter facientis lex et ordo 82,

Engaddi temptatio Latine signi- 24 sqq. loca exercitui requiescenti

ficatur 44, 27. destinata 89, 12 sqq.
Enoch propter deuotionem raptus Ezechias cecidit ab altitudine cordis
ad caelum 136, 10 etc. sui 311, 16.

Ephraim 319, 12. 18.

Esaias Pythagoricis anterior 22, 16. fides nos ab inrationabilium pecudum.
os dei 38, 26. sederunt principes comparatione secernit 446, 3. non
aduersus eum et disputauemnt, ut forensi sennone sapientiae, sed dei
necaretur 65, 11; cf. 270, 16. 2, 5, uirtute firmatur 240, 23. sapienteg
25 sqq. uocat. Esaias 2, 51, 5. facit 365, 26. uirtutum omnium
Esau, hoc est terrenus et callidus* stabile fundamentum est 2, 231, 30.

(cf. Edom) 290, 18 sqq.

176, 26. uirtuteg sine fide folia sunt; uidentur
Esebon: stagna in Esebon quid est uirere, sed prodesse non possunt,
430 II. Index nominum et rerum

agitantur uento 4, 35, 17 sqq. fide inimici 284, 20. superflua loqmitur
nostra uiuimus 2, 218, 28. fides haereticus, qui non loquitur ueri-

nos repraesentat deo 2, 87, 8. qui tatem 245, 22. haeretici liberam
credit in domino, proderit illi fides linguam habent ad latrandum, sed
et suffragabitur ad ueniam 502, 6. exitus inped tos, aut litigiosa prin-
inferioris status aut doctrinae ho cipia, finem uero fraudis suae
mines quando uerburc secuntur, incendio deputatum 251, 24. hae
fidei seriem non obliuiscuntur 386, qui legem ueteris non accipi-
retici,

22 sqq. pecunia fit pretiosa per unt testamenti, tenere non possunt
fidem, cum dispergitur 2, 154, 22. Christum, qui in tium non tenuerint
funiculis utuiitur qui terminos me- 94, 18. nonnulli haeretici solebant
tiunti>f
agrorum limitesque distin- hinc facere quaestiones, quasi in-

guunt et possessionum spatia dis- firmus esset filius qui a se nihil

terminant 175, 2. faceret 460, 12%
He littera Hebraea significat Latine
Gad propheta 312, 16. est uel uiuo 82, 7.
Galaad mons, hoc est transmigrate Hebraeus cum haberet anna iustitiae,
testimonii 366, 2. hoc est legem et prophetas, abomi-
Galilaeae copulabantur qui erant in
nabatur mortuum 480, 24. He
finibus Tyri et Sidonis, hoc est
braeus uerus = Christus 57, 2.
tribui Zabulon et tribui Neptalim 26. Hebraearum
1.
283, 482,
2, 296, 16. litterarum elementa non sunt ra-
Galliae c/. Caesar.
tionabilis interpretationis uacua 4,
gentiles non sunt neque uiuunt, sed 22. Hebraea et litterae
lingua
mortui sunt 82, 9. ligna et metalla Hebraicae Ambrosio ignotae 2,
et saxa uenerantur 164, 10. 284,
254,1.
19; c/. 219, 5. deum suum in antris
Heli filii filii
pestilentiae 2, 17, 25.
et spelaeorum habitaculis
requi- Helias solus sedebat, cum ab angelo
rebant 2, 345, 12. habent misericor-
uel coruis pasceretur, segregatus a
diam, habent sobrietatem, sed
meritisplurimorum 21, 21. propter
fnictum non habent, quia fidem
zelum dei curru eleuatus in aerem
non habent 2, 35, 19. tolerabiliorem
136, 16; c/. 403, 10. 2, 116, 6 sqq.
causam habent quam ludaei 35, 7.
119, 5.
{Geruasii et Protasii) sanctorum mar- Helim mansio 85, 2.
tyrum dies reueiationis celebratus Heliodorus depeculator deposit! ui-
116, 21. dualis 2, 247, 26.
Gimel littera Hebraea Latine re-
Helisaeus 11, 26 sqq. 2, 116, 6 sqq.
tributio dicitur 41, 22.
Heptateuchus 480, 3.
imperator) 2, 388, 1 sqq. Herodiade
<Gratianus
Herodes: de Herode et
390, 18. 23 sqq. 391, 10 sqq. 392, narratio 2, 58, 20 sqq.
3. 8.
Hieremias in luti uoragine turpi
haereticorum doctrina feralis 2, 216, necandus inluuie mersus 399, 12;
8. sunt inpugnatores fidei, ueritatis cf. 65, 13.
 II. Index nominum et rerum 431

Hierasalem propter incolaruin per- j

sollertissimus praecinebat 2, 183,
fidiam a Romano exercitu tii- 15; cf. 2, 379, 13.
umphata iniecto flagrauit incendio lebusaeorum turpis abiectio 2, 267,
481, 17. Hierusalem filiae, sanctae 14.
scilicet animae patriarcharum et ieiunium indictum 180, 4 sqq. per
prophetarum 435, 18. uel angeli ieiunium domini reparari uirtutem
uel animae iustorum 506, 26. gratiae oportuit 2, 230, 10 sqq.
Hispaniae 2, 343, 30. lesus cf. Christus.
homo pretiosissimum opus dei 206, lesus Naue et Caleph iuuenes prae

llsqq.; cf. 2, 199, 20. geminae ceteris probati 31, 8. non temptati
substantiae 214, 9 sqq. duo homines 486, 1. in specie lesu Naue Moysi
in singulis, unus interior, alter ueri saluatoris significabatur ad-
exterior 2, 122, 19 sqq. in se habet spiratura praesentia 2, 359, 19.

aeternitatis gratiam et praesentium mortuo Moyse iam non per uelamen,

uenustatem 207, 1 sqq. non est sed facie reuelata et presbyteros
imago dei, sed ad similitudinem adloquebatur et populum 390, 27.
i actus 212, 25. in conspectu dei solum nominis sacri similitudo
tamquam nihil est eius substantia seruauit, ut non periret in deserto
2, 199, 22. hominibus, si dei iu- 412, 22; cf. 486, 8. significant,

stitiam seruare uellent, diuinae quemadmodum circumcisio possit

subsidia prouidentiae non deessent iterari 288, 14.

429, 3. homo qui intellexit, cum ignis: omnes oportet per ignem
in honore esset, angelis est com- probari quicumque ad paradisum
paratus; qui non intellexit, com- redire desiderant 450, 27 sqq. 2,

paratus est iumentis 2, 373, 20 sqq. 91, 24 sqq.

uolucris factus in spiritu ,323, imperator eum, qui ducitur ad mortem ,

20 sqq. eripit subscriptione indulgentiae!76,

humilitas non semper uirtutis est, 8. qui statuam imperatoris con-
sed est etiam adflictionis 267, sputauerit, ipsi fecisse uidetur
23 sqq. humilitate nos frangi usque iniuriam 219, 4. imperatores sint
ad desperationem deus non uult, in statuendis legibus seueriores, in
sed usque ad correptionem 254, 16. exigendis suppliciis misericordes 2,
hymni ad dei laudes 2, 280, 9 sqq. 150, 16.
impietas praeter naturam est 2, 39,
lacob iunior frater super seniorem 14 sqq. impii multi abundant hi
intellexit 290, 17 sqq. sanctus, uir hoc saeculo 133, 4 sqq. peccatores,
exercitationis 2 f 13, 19 sqq. qui peccato inhaerent, corpus dra-
animal (icterus) uisum pro-
ictericis conis et membra sunt 2, 143, 14.
desse dicitur, mortui quoque cornu inimicis caritatem esse deferendam
217, 13. 227, 24. 338, 12.
Idithun uir disciplinis leuiticis et lob numquam amisisset facilitates,
sacerdotalibus eruditus ante arcam nisi esset traditus aduersariae po-
domini seriem psalmorum pangendi testati 220, 18. a Christi caritate
432 11. Index nominum et rerum

non potuit separari 173, 16 sqq. sine fructu sunt 2, 35, 21. eorum
licet grauiter flagellatus conso- captiuitas 2, 32, 11 sqq. neglegentia
latione fruitur aeterna 225, 8 sqq. atque desidia uitam aeternam
cf. 268, 21. 308, 21. 368, 19. amiserunt 403, 18. uerum sabbatum
2, 115, 11. non uident, exemplar! et umbrae
lohannes euangelista senex coepit semiunt 51, 2; cf. 55, 18. 444,
scribere euangelium uel epistolas 2 sqq. legem spiritalem ignorant et

2, 117, 24. de morte eius aliqui littera m legis nudam, non sensum
dubitauerunt 451, 5.
j
intellectumque meditantur 283, 23;
lonas dormiens in uentre nauis cf. 296, 16. 480, 9. apud eos non
sacrae passionis figura 2, 322, est lex dei, quia non recipiunt
22 sqq. ueritatem 416, 23. in corde legem
lordanis solus retrorsum conuersus non seruant, sed in labiis recitant

2, 396, 24. lordanis descensio et et ignorant 95, 6. habentes zelum

ascensio est 2, 143, 22. dei, sed non secundum scientiam,
Joseph patriarcha quam acerba per- in ipso zelo et timore maiorem

tulerit 269, 14 sqq. eius humilitas contrahunt diuinitatis offensam 102,

311, 19. temptatus 389, 16 sqq. 18. eorum dogmata corporalia et
dominus eum in figura propriae saxosa 120, 18. Jure a corpore
passiortis redemit a seruitute 2, ecclesiae separati, ne perfidiae uirus

293, 21. typus ueri Hebraei 57, 11. contaminaret ecclesiam 166, 15.

populi credentis 129, 19. grauiores ijiimici, qui ex amicis

loseph mariti Mariae iustitia 141, inimici facti sunt 284, 21. ludae
12 sqq. orum delicto salus gentibus 2, 298,
loth littera Hebraea Latina signi- 18. in eis typus fuit 85, 12: cf. I,
v
ficatione confessio dicitur uel certe 298, 19. 300, 22 sqq. ludaeorum
4
Mesolatio 202, 25. scribae profitentur docere, sed non
louis ac Saturni stella 2, 93, 18. docent 287, 23.
ira gratis passio 2, 84, 1 sqq. Judas proditor 2, 59, 15 sqq. 245,
Israel patriarcha typus Christi 433, 27 sqq. 353, 2 sqq.
1 sqq. propter laborum tolerantiam ludas Zelotes 403, 16.

populum credentium proprii no- iudicia dei 107, 9 sqq.; cf. 456, 16 sqq.
minis signaculo consecrauit 136, iudicium Christi 356, 16 sqq. 2, 43,

13; cf. 2, 253, 28 sqq. 1047, 15. subiectus contumeliis

iubileus annus umbra est 87, 23. iudicium dei laudes 223, 9. qui
ludae tribus 2, 296,14. lucke filiae non credunt, inpietatis suae subiere
sunt animae religiosae 223, 13. iudicium 107, 14 sqq.; ef. 457, 24.
ludaeae fortes 331, 13. caput ludaea lulius Augustus 2, 344, 3.

quod tenebat amisit 446, 19; ef. iustificationes dei cantabiles 141 ,

2, 75, 2. 113, 22. 23 sqq.

ludaeorum populum non inclementia iustitia aliis potius nata quam sibi

del sed sua culpa uendidit 2, 292, 2, 54, 26 sqq.

32. ludaei non sunt 2, 144, 8. 13. iustus quis sit 398, 20 sqq. quam
 tl. fmlex noniinum et return 433

terrain et quomodo possideat 2, 3 sqq. qui a lege dei se separat,

105, 19sqq. quo magis iustus separat se et ab aeterna uita; lex
quisque, eo magis illi insidiatur enim uita est 440, 3 sqq. finis legis
inimicus 2, 129, 1 sqq. iusto omnia Christus 2, 268, 16 sqq. 302, 18 sqq.
transeunt 2, 133, 19 sqq. iustus etc,

in aduersis suis iustitiam dei laudat Lia lippientibus oculis synagogae

399, 8 sqq. se accusare mauult figuram accepit 434, 19.
quam alium deformare 141, 11 sqq. Lithognomon 373, 20; c/. Xenocrates.
etsi in saeculo derelinquitur, a loquacitas innocentiae uirtutisque
domino tamen non derelinquitur 2, naufragium atque incentiuum pro-
.115, 9 sqq. lapsionis et culpae est 2, 94, 6.
Loth reuerendi parentis imitator 249,
Labd litterae Hebraeae interpretatio 25. non temptatus 485, 25.
est cor uel seruo 252, 12. lupus si quern uidendo praeuenerit,
lacrimae solent legationem suscipere obest 217, 27.

pro delictis 2, 166 ,12; c/. 2, 143, 26. lustrale certamen 2, 259, 4.
Lazarus 225, 4.

lectiones in ecclesia 2, 64, 6. 71, 18. Madian 380, 14. Madianita gens 468,
138, 21 etc. cum in ecclesia leguntur, 27. Madianitis = haeresis 402,
multum laboratur ut fiat silentium 14. 15.

2, 8, 12. Magdalene 2, 339, 20. Magdalena 2,

lenonum meretricmnque personae a 238, 14. 345, 14.
conspectu uel iudicis uel imperatoris maiorum suorum causa quidani
arcentur 162, 9. christiani non fiunt 377, 5.

Lepidus 2, 343, 27. Manasse 319, 13. 14. Manasse semen

Leui significat ipse mihi adsumptus populus obliuionis 319, 22.
et ipse meus et adsumptus et mandragorae et mares et feminae
adsumptus mihi ipse et alia 434, 12 sqq.
interpretatione pro me 150, 14 sqq. Manichei 79, 13. 90, 22. 2, 30, 15.
leuitae 129, -17. Manicheus legem refutat 10, 5;
Leuitica tribus 151, 5. c/. 94, 18. haeresis Manichea 504,
lex == libri Moysi 2, 22u, 10 etc. - 28.
lex per occulta mysteria nuntiat manna futuri panis umbra 411, 7 sqq.
Christum 159, 15. umbra Christi mansio exercitui iter facienti parata
87, 10 sqq. quis per omnia legem 83, 6. mansiones et statiuae fili-

custodial 123, 15 sqq. paedagogus orum Israel 83, 17 sqq. 84, 23 sqq.
est paruulorum 271, 6 sqq. caput manus dei uirtus puniendi intellegitur
intellegibilis mulieris 333, 25 sqq. 2, 151, 15 sqq. -

praecepta legis spem futurorum Marcionita legem non suscipit 283, 21.

bonorum deferunt 372, 18. lex dei Mare Rubrum 367, 19. 380, 9. 2,
non typus, non umbra, non exemplar 92, 15.
caelestium, sed ipsa caelestia, sed Maria soror Aaron 357, 19. 20. 412,

plenitude legis in Christo 417, 21. 486, 3. 2, 4, 25.

LX1V. Ainbros. pars. li. P e t s e h e n i

g.
434 II. Index nomimjfli et reftiiti

Marius 2, 343, 25. 26. 13 sqq. lex oris dei potest dici 202,
martyres 125, 2 sqq. 309, 19. 340, 22. 21. typus legis 486, 5.

467, 24. 473, 15. 477, 4 22 sqq. s<iq. Myrra fons, hoc est amaritudo 85, 1 ;

uere militant Christo 190, 18 sqq. cf. 367, 19.

Mattathias Butanus aduersus b^crile-
gia Antiochi excitauit dei plebem Naason princeps populi intellegitur
403, 12. interpretatione serpentinus 40, 21.
Matthaeo Persia patuit 2, 344, 8. illp Naason bene intellegitur
Maximus tyrannus 2, 394, 11 (2, Christus 41, 6.

244, 20. 392, 16 sqq. 393, 26 sqq.). Nabal mams et durus 2, 157, 26.
|

medicina de uulnere sumpsit exordium homo pestilens 2, 167, 10. 13.

2, 136, medicinam pauci

21 sqq. I
Nabutha 2, 60, 10. Nabuthe inter
-
profitentur, plurimi remedia eius sanctos habetur 2, 85, 18.

aliqua scire se dicunt 2, 72, 4. i nazaraeus (vafeiQaioi;) sanctus dei

medicorum pueri 2, 72, 6. 47, 7 sqq.
meditatio 287, 14. 500, 21. medit#tio !
Nebroth, hoc est amaritudo 176, 25.
eorum praeceptorum, quae dili- neomenia 87, 11. 14. 15. 88, 5.
I

gimus, sitnobis adsueta 126, 14. I

Neptalim tribus 2, 296, 17. 19.

cui lex dei meditatio est, huic i

nequitiae spiritales in aerio loco inter

praesto sunt misericordiae, ut uiuat caelum et terram sunt 187, 15.
in aeternum 226, 19; c/. 267, 19 sqq.
j
Noe propter iustitiam diluuii uictor

286, 16. 136, 11. 249, 21. 357, 18.

Melchol 143, 11. 18. Nouatianus 2, 213, 1.
Mem littera Hebraea sonat in Latino nubis columna specie praecedebat
ex intimis et, ut alii, ignis ex filios Israel, mysterio significabat
ultimis 281, 8. dominum lesum in nube uenturum
memoriale tubarum 88, 5. leui 83, 30.

meridianis horis adueniendum in Nun litterae Hebraeae interpretatio

ecclesiam, canendi hymni, cele? est unicus uel pascua eorum
branda oblatio 180, 9. 298, 12.
meridies = ecclesia 26, 11.
misericordia et iusta et iniusta 165, octauae diei post baptismum sol-

4 sqq. omnibus inopibus iure de- lemnis purgatio 4, 1 sqq. 9 sqq.

x
betur 379, 14. nos, dum confertur Olympica corona 2, 184, 1.
inopibus, redimit a morte 2, 391, Onias sacerdos 2, 247, 28.
16. opobalsamum 45, 12.
Moabitae prohibiti introire in eccle orare remimerationem pro egregiis
siam domini 2, 377, 17. laboribus non est adrogans 42,
moduli dicuntur ornamenta pietiosa, 8 sqq. 43, 6. non solum clamandum

quae suspend! matronarum cerui- in corde, sed etiam in toto corde

cibus solent 387, 16. clamandum qui dominum

428, 1.

Moyses 160, 3. 288, 12. 390, 18 sqq. deprecatur, non uelut praescripta
noluit rex esse, cum posset 158, tempora praestoletur 429, 19. qui
 H. tndex nominu m et terum 435

rogat, semper roget et, si non secrete committuntur 11, 5 14, 12.

semper precatur, paratum semper 135, 4 sqq. 2, 156, 3. peccata

habeat precantis affectum 430, 12. fortuita alio igne mundantur quam
nocte indulge orationibus et, ne ille est, qui(diabolo deputatur 49,
obdormiscas, psallito 438, 21. 22. peccatorum commutatio 2,

semper homo, etiamsi sanctus et 294, 27.

iustus sit, debet orare 439, 7. Persas Hebraea interpretatio appellat

praeclara ilia oratio, quando inter- temptatores, aduersus quos Christo

pellat pro nobis spiritus gemitibus certamen fuit in passione, qui
inenarrabilibus 2, 165, 7 sqq. falsa testimonia deferebant 2, 33, 4.

Origenes multorum interpretationes persecutiones iniquorum prof iciunt ,

examine
(bibliae) diligenti discussit ad incrementa uirtutis 246, 20248,
75, 21. 24. si multae persecutiones, multae
1

probationes 466, 15.

paenitentia 2, 1&, 13 sqq. 147, 9. Petrus apostolus ibi senex dicitur,
177, 11 sqq. in orationibus et ob- ubi certajnen est passionis 2, 118,
secrationibus, cum dolore et la- 9. Petro crux domini non fuit

crimis exigenda 2, 183, 1 sqq. obprobrio, quae tantum ei gloriae

gerere paenitentiam uera medicina dedit, ut inuersis Christum hono-

2, 139, 10. raret uestigiis 486, 22 ; c\. Hegesipp.

palaestae (nahuarai) uocantur, qui 3, 2, 60.

ligaturis tantum corporis certant 2, Pharao mundanae conuersationis

112, 16. palaestae dici feruntur exemplum 401, 2. ei in deum
et architectorum mensurae, quibus factus est Moyses 158, 12 sqq.
aedificia metiuntur locumque, in phares interpretatur diuisio 2, 308,

quo aedificia sunt locanda 2, 199, 4. 21.

palmatae (togae) triumphales nitentes Pharisaei, id est a ueritate diuisi 334,

auro 2, 38, 22. 17; ef. 2, 308, 20.
pammacharii nocanl/ur, qui caedem Phe littera Hebraea Latine significat
et pulueris iactum cum mem- erraui siue os aperui 377, 18.
brorum nisibus miscent omni sibi Pherezaei 2, 266, 18.
uerberandi iure permisso 2, 112, 18. Philippus tetrarcha 2, 58, 20.
Paulus apostolus sciens esse se ho- Philistienses tribus ludae finitimi 2,
minem cauebat, ne post suscepta 296, 14.
baptismi sacramenta peccaret!05, 6. Philo quidam 374, 5.

mutatus 117, 1 sqq. 2, 208, 9. in philosophi de rerum natura dispu

peccatp flebat alieno- 137, 25. tant, se ipsos scire non possunt
emendator morum 489, 3. humili- 215, 20; c/. 493, 6 sqq. 2, 93, 1J sqq.
tatis magister 2, 101, 23. quae nonnulli philosophi disputarunt
certamina subierit 2, 112, 23 sqq. obesse inprobis absolutionem, pro-

peccatorum tres species: cogitationis, desse mortem 397, 10. in sermone

operationis, permansionis 2, 15, 4. forensi ;i c philosophic uanitas

deus testis delictorum quae in nnindi iv 240, 24. non est cura

28*
436 11. Index nominum et renuii

sanctis axem caeli et elementorum braeos emendatus apud Graecos

spatia philosophico iribre describere 150, 2. psalmorum utilitas 2, 70,

263, 2. 18 sqq. 2, 65, 5 sqq. naturalem et

philosophise summus magister (So- mysticam et moralem disciplinam

,
crates) 357, lOsqq. complectuntur 2, 70, 18 sqq. psalmi
Phinees 402, 9sqq. 19. 403, 1. qui titulantur in finem aut de
Phison LaJtina inter pretatione clicitur Christo sunt aut ipsius Christi 2,
oris commutatio 2, 32, 4. 379, 4.

phoenix auis 428, 18 sqq. in psalmo 9 Dauid de occultis scribit

Plato longe posterior Dauid tem- domini sacramentis 2, 332, 25.
poribus 2, 49, 6 sqq. eruditionis in psalmo 21 de Christi passione
gratia in Aegyptum profectus 398, 3. legitur 378, 24.

poetarum fabulis commenticiis lu- psalmi 33 et 36 ethici sunt 2, 71,

bricus non turbetur affectus 484, 1. 13 sqq.; c/. 2, 48, 20.

Pompeius 2, 343, 28. Pompeius iunior psalmus 35 formam exprimit iniusti

2, 343, 30. 2, 48, 21.

praetextatae consulares 2, 38, 22. psalmus 37 de paenitentia est 2, 136,

hominum (TO qyeiuovixov) 16. sunt qui putant eum ex persona
principale
pigrum atque terrenum commouit Christi esse decursum 2, 179, 20

Christus 335, 8. in principale psalmus 39 nouum adnuntiat testa-

nostrum congeramus alloquia dei mentum 2, 214, 15. totus ex persona

131, 11. principale nostrum cande Christi est 2, 229, 18. 24.
labrum est. pone sermonem in in psalmo 40 passionis dominicae et
principal i tuo, et omnibus lucet baptismatis et ingressionis ad altare
qui ingrediuntur in ecclesiam 303, sacrosanctum decursa mysteria sunt
23. quoddam sensuum principale 2, 258, 17; c/. 2, 255, 1. 230, 9.
321, 7. 14, 21 sqq.

principals uirtutes iustitia, tem- in psalmo 43 docet Dauid, quemad-

perantia, fortitude, sapientia 239, mbdum athletam suum Christus
21 sqq.; of. 2, 64, 24. 260, 7. exerceat 2, 258, 18. euangelium

338, 3. domini et tempora aduentus eius

prtfphetae dicebantur uidentes , quia annuntiat 2, 266, 6. Aquilas
1

per reuelationem quae erant

ea, psalmum disciplinae posuit 2,

abscondita, mente cernebant 238, 1 ; 259, 27.

c/. 2, 256, 18. prophetis ea, quae psalmum 68 quidam putant ex-

uentura sunt, praeuidentibus moris persona Christi esse decursum 2,

est, ut quasi iam decursa memo- 179, 20.

rentur quae posteripris aetatis sunt in psalmo 71 regnum Christi pacificum
186, 12. ut prophetarent, psallendi to to orbe diffusum annuntiatur

peritum iubebant .psallere, quo remissioque peccatorum 2, 255, 13.

suaui inuitata dulcedine spiritalis in psalmo 84 Dauid euidentius domini
infunderetur gratia 142, 17. lesu prophetauit aduentum 109, 4.
?salmorum liber secundum He- !

psalmus 108 aduersus proditionem

 IT. Index nominum et rcrum 437

ludae ex persona diritur saluatoris Rafidin statio, quod est laudatio

2, 232, 12. iudicii 85, 4.

psalmi 110 et 111 per litterarum Raphaim profitetur aliis se ferre

elementa in Hebraeo in principiis medicinaln 2, 267, 20.
uersiculorinn digesti sunt 4, 25 sqq. rationabile dei uel uerbum dei in
in psalmo 117 passio do mini describi- timore sancto melius statuitur
tur 4, 20. 9, 10. 103, 8.
])salmus 118 p T singulas Hebraeorum Rebecca typus ecclesiae 74, 22.
litteras digestus 3, 12; cf. 239. Res littera Hebraea Latina inter-
1
sqq. eius persona formatur. qtii pretatione caput dicitur uel pri-
4
natus ex uirgine pro mundl re- matus 445, 3.

demptione ad dexteram dei patris resurrectionis duo genera posuit sal-

sedere praesumit 42, 3. uator et Johannes in Apocalypsi
psalmum 138 plerique ex persona 2, 46, 3 sqq. resurrectionis
dictum saluatoris accipinnt 213, 26. terra = Palaestina 412, 19. 486, 6.

psalterium in quinque libros diuisum 2, 108, 2.

2, 254. 27 sqq. psalterium uocat Reuelatio lohannis 2, 261, 24. in
dominus aptum sibi organum 2, reuelationibus minime gloriandum
365, 9; c/. 2, 257, 9. 2, 103, 12 sqq.
puellae sacrae decor 118, 17. 354, 7. rege procedente concurrunt omnes et

pugilum certamen describitur 2, 194, ilium solum aspicere gestiunt 161,

15 sqq. 25. rex etsi leges in potestate
puluis commotus aut in aquae habet, deo tamen subditus est
substantiam transfertur aut in 369, 12. reges peccantes quomodo
aerem aut in
ignem 2, 40, 4. sint arguendi 2, 172, 6 sqq.

pyctae caestibus aduersum se decer- Romani bellis frequenter ciuilibus

nunt et dilaceratis capitibus cru- attriti 2, 343, 24.

ciantur 2, 112, 21. Ruben primogenitus matri suae Liae

Pythagoras imitator Dauid prophetae adtulit 19. -
^nandragoras 434,
sectam instituit 22, 8. Pytha- Ruben tribui ex uno latere Phili-

gorici 22, 16. stienses appropinquabant 2, 296, 14.

quadragesimae finis passio est domini sabbatum requies futurorum, leuamen

V 255, 3. praesentium 2, 137. 26. secunda
sabbati dominica dies 2, 347, 1 sqq.
Haab meretrix animam suam etiam Sabellianus 79, 13.
uitae periculis putauit esse redi- sacerdos summus -
cpiscopus 33,
mendam 2, 154, 11 sqq. ; cf. 2, 22. cum sacerdos benedicit, populus
-
243, 28 sqq. respondet amen 2, 254, 13.
Rachel sancta mandragoras a sorore sacerdos intercessions et gratia
accepit 434, 17. Rachel ecclesia eripiat cum qui ducitur ad mortem
est, in qua benedicitur plobs dpi 170, 7. domini sacerdotes plerique
2, 144, 2. 93, 21 sqq. int irmi
simplin 2,
438 II. Index nominum et rerun)

men to, tanien honorabil^ sacri- mystica uel moralia est 2, 70,
ficio 2, 203, 20sqq. 10 sqq.
Bade littera Hebraea Latina inter- Sebastianus martyr, Mediolahehsis

pretatione dicitur consolatio 396, 3. oriundo, Romam profectus ibique

Salim interpretati sunt ipsum ascen- passus est 466, 19 sqq.
dent^m 364, 26; cf. 364, 18. Salim Semei 140, 13. 204, 25. 2, 189, 3.
1
dicitur ipse ascendens 2, 138, 22. sensus quinque hojninis exterioris et
Salomon captus in uxore 340, 14. rursus quinque spiritales inferioris

conplacuit domino 421, 16sqq. 2, 256, 11 sqq.

scripsit Ecclesiasten, Canticorum Sephora mulier Moysi 357, 22.

canticum, Prouerbia 6, 12; cf. 2, Septuaginta uirorum sententias magis
6, 1. sequitur ecclesia 196, 16. ^- 2,- 129,
Samech littera Hebraea interpretatio- 16. 162, 15. 198, 3. 235, 28. 261, 8.
4
nein habet audi uel firmamentum 286, 13. 315, 22.
330, 3. serpentium concubitiis 2, 142, ISsqq.,
Samson de tribu Dan iudex in Israel serpens caput seruans reuiuescit,
2, 246, 13. captus per uxorem etsi laceratus to to corpore 2, 142, 7.

340, 13. per figuram quid significet Sertorius rebellis 2, 343, 27.

251, 21. Sidon 2, 296, 16.

Samuel unctionis propheticae pariter Sin littera IJebraea Latine dicitur
ac regiae s^ramenta monstrauit super uulnus 474, 7.
288, 15. Sina 85, 5. per interpretationem
sanctus caelum dicitur, cfuia uiciniop mensuram eius sigAificat; Sina
4
eum claritas soils semper inlustrat quoque merces dicitur 2, 301 ,

266, 2. 11. 13. genet. Sina 443, 19. 22.

sapientiae disciplina triplex 39, 20 sqq. 2, 291, 11.

Sarra principals dicitur 2, 301, 17. sirenes 2, 315, 10 sqq.

Saul regem spiritus malus in Dauid Sochoth mansio significat tabernacu-
excitauit 66, 7. contraxit offensam, lum 84, 26.

quia miseratus est Agag hostium Sodomitana plebs luxurians 249, 26;
regem 165, 6. cf. 485, 24.
scarabeus = Christus in cruce pendens Sorech uinea 2, 86, 9.

45, 23. spiritus a patre procedit 2, 383, 31.

Scarioth 2, 56, 11. stadium 431, 6.

scenopegiae 88, 9. Stephanus 2, 339, 3. 389, 25.

scripturae explanationem nobis saepe superbia maximum peccatum in
subito aperit uerbum dei 112, homine 131, 17 sqq.
22 sqq 188, 15 sqq in caelestium Susanna tacuit in periculis suis 2,
scripturarum palaestra^, sit nobis 189, 17. nutu absoluta diuino 390,
die ac nocte exercitii usus 68, 2. 3 sqq.; cf. 65, 15.

prius propheta legatur et apostolus Sylla 2, 343, 26.

-
et sic euangelium 382, 17. scriptura Symmachus translator ueteriK testa
diuina omnis uel natural is uel nienti; cf. Indd.
 II. Index nominum et rerum 439

synagoga fusca per ineredulitatem, Thepdotion translator ueteris testa -

decora per legem 24, 10 sqq. legi menti 2, 286, 13. 288, 7. 289, 25.
corporali, non spiritali copula ta 2, theriaca 2, 141, 30 sqq.
1

304, 31 sqq. nee initium nee finem i

Thomas apostolus 350, 22. ei India

habet 446 .
tamquam meretrix
25. patuit 2, 344, 8.

procax Jrritare deum coepit 2, i

Topazion ciuitas uel, insula 373, 21

74, 3. dereliquit dominus ludaeos 23.

et statim secuta est ruina synagogae ;

torques triumphantium 387, 19.
2, 339, 9. lex synagogae caput non tribulationes quanto maiores fuerint,
a principle, quiaChristus erat caput
1

tanto uberior consolatio reseruatur

ueteris synagogae 2, 306, 11 sqq. 225, 12. non sine dei iudicio in
tribulationes uenimus 401, 13.

tabernaculorum dies 88, 7. quaerunt tribulationes et neces

Tan littera Hebraea Latina inter- sitates iust-im 418, 17; cf. 2, 328,

pretatione significat erranit uel 5. et in tribulationibus diligere

consummauit 488, 13. dominum debemus 2, 30, 21.

tcmptationes propter peccatum saepe triumuiri 2, 343, 30.

nascuntur 1%, 20. homo nisi Trogodytae 373, 23. 375, 3.

temptationibus fuerit uentilatus, Tyrus 2, 296, 16.

fragiliaquaeque a se non potest
separare 2, 291, 25. deus ptitur Uau litterae Hebraeao interpretatio
k
iustos saepe temptari 2, 314, 2. sonat uel sic non ille uel et non
1
terraquaedcm caelestis est, quaefruc- est 108, 19.
tum eaelestibus fert 2, 86, 17. terra uenatores inutiles, qui capiant bestias
in hemicyclio caeli est 262, 23 sqq. quae pompam spectaculo populari
Teth littera e Hebraeae interpretatio praebeant, ministerium crudelitati
est exclusio 189, 16. 177, 1.

testamentum domini canticum di- i

uiperae partus primo suam scindit

citur, quia remissionem peccatorum parentem 2, 54, 9.

dominique iustitias in scripturis I

euangelii suaui mentis exultatione Xenocrates scripsit quasi Lithognomo-

concinimus 142, 23. nem 373, 19,
theatrales ludi 97, 14. uoluptates
377, 9. theatralia iudibria 361, 26. Zabulon tribus in Galilaea 2, 296/17.
contentionum theatralium dis- Zain littera Hebraea significat Latine
l
sensiones 2, 216, 7. duc te uel hue 127, 8.
Thebais 373, 21. zelus est ad uitj.ni et est ad mortem
(Theodosii) pugna contra Eugeniuni 401, 26-405, 22. aliud c~>t
zelus,

2, 91, 6 sqq. aliud parazelus 2, 73, 20.

 INDEX Ill

UERBORUM ET LOCUTIONUM.
(Asterisco loci scripturae sacrae denotantur.)

A, ab: secundum a primo 2, 276, 2. absolutio = liberatio 2, 217, 14.

sicut stella a stella in claritate est absoluta sententia 2, 43, 17.

(differt Uulgaia) *161, 5. absolute 40, 7. 333, 5.

abdico =exclude, remoueo: uoliip- absorbere uim timoris 191, 11,

tatibus abdicatis 191, 9. uidetur is abundare = satis esse: nee quaerere
qui persecutionem non patitur perfunctorie abundat ad gratiam
abdicatus 247, 9. eo quod or- 147, 14.
namentum est totius corporis ab- accedere ad sacramenta, ad euan-
dicantur (= priuantur) 445, 10. gelium 2, 305, 29. 30.

(psalmus) a sollicitudine abdicat 2, accersio *18, 7. *91, 26. 409, 11.

7, 24. segregat se a lasciuiis, ab 477, 14. *2, 197, 15. 361, 14.
dicat a cupiditatibus i, 141, 9. arcesso 2, 315, 25.

passionis se beneficiis abdicauerunt accessio heredis 2, 180, 3. bonorum

2, 275, 9. operum 2, 235, 4. carnis 2, 242, 14.
abductio: eos qui in abductione erant accidentium offensio 171, 9. quod
(rovg ev inayatyf)) "$60, 26. accidens est perit, quod sub-
ablacto 432, 26. 433, 3. stantiuum, manet 2, 48, 16.
ablego: ablegatis domesticis occu- accipere in utero 2, 342, 22. -

pationibus 238, 17.

(loseph) ab- accipere d = kitellegere de 294, 3.

legatus evilio 269, 16. uili ablegatus 362, 8. 431, 25sqq. 2, 325, 27,
obsequio 409, 9. ablegatur accolae mundi 423, 15.
obprobrium 251, 14. accommodus c. dat. 2, 80, 23. 292, -27.

ableuant animum 366, 21. ableua accus. Graecus: tunicas uestiti 242, 11.

pondus erroris 2, 138, 8. se a perfusus corpus ulcere 309, 4.

carnis uitiis ableuando 2, 140, 22. oculos purificatus et dentes 367,
ablutio = baptismus 4, 6. 12^ - 26. uerbi accinctus diuinitatem et
conluuionis ablutio 2, -332, 5. gen erationem calciatus humanam
abolefacio 21, }2. 387, 14. crura distentus 449, 26 .

abominatus pass. *2, 182, 15. nihil mortale, nihil infinnum amicta
abrodo 2, 312, 28. 501, 13.
absolubilis 255, 19. acerbo: ad acerbandam ludaicae
absoluo = libero 2, 215, 10. 303, 10. impietatis inuidiam 2, 50, 22.
= euinco, demonstro 2, 153, 3. acerbatur sacrilegium ludaeorum
201, 17. 2, 223, 5, acerbatur uulnus 2, 379, 29.
 III. Index uerborum et locutionum 441

crimen excusando acerbant 2, 386, 9. dura ceruicis 301, 18. uulneris 475,

cf. coacerbo, exacerbo. 4. certaminum 2, 61, 28. abscondita

aceruat mortem pestilentia 2, 148, 5. cogitatipnum 305, 5. occulta sa
acrimonia mentis 74, 25. pientiae 311, 15.. auersa uiarum
actuosa membra Christ! sunt apostoli 333, 9. alta sensuum 337, 3. ele-

2, 367, 1. mentorum 2, 165, 4. plurimum

acl diem =
in die 2, M, 4; o/. lin. 3. piscium 353, 20. acerba mortis
- diues ad pretium 2, 49, 26. 355, 3. praesentium 130, 6. in-

adbreuiasti dies uitae humanae 2, solentiae 2, 90, 3. inriguum petrae

201, 18. 367, 21. quieta ruris 377, 11.

addico = damno 164, 26. 165, 18. iluentia et lubrica mundi 385, 12.
morti addictus aeternae 401, 1. haec partium 466, 21. saeua per-
ad periculum morti* addicta 2, secutionum 476, 21 2, 91, 7.
=
174, 5. ".orreptionum 2, 6, 23. anceps
addidit dicere 91, 19. bellorum 486, 8. offensionum ad-
adiectio 2, 241, 24. 242, 1. 21. 22. uersa, refconciliationis secunda 2,
adiectiua (participia, pronomina) ge 6, concaua rupium, praerupta
15.

neris neutrius substanliue posita montium, densa siluarum 18, 24.

a) absolute: moralia 3, 2 etc. morale dulce peccati, triste uirtutis 20,
160, 3. in Hebraeb 4, 26. mystica 4. 5. dulcia mundi et saeculi amoena

5, 24 etc. uitalia 14, 12. erubescenda 178, 19. grauia errorum 27, 24.

19} 16. 80, 6. corporalia 68, 10. inculta cordis 78, 11. matutina
materialia 12. materiale 2, 40, solis 124, 17. saepta uirtutum 232,
6^,
22. turbata arida deserta 89, 6. forensia hominis 234, 5. reliquum
8. nemorosa et campestria 89, 15. medicinae 248, 25. superflua de-
deuia et tortuosa 168, 14. uberius lictorum 273, 27. profundum sa
230, 6. caelestia 2, 9, 16. uadosa pientiae 298, 1. corporalia legis
et praua 20, 8. lubricum 109, 12. 309, 1. 4. cetera eius 2, 325,6. sublime
lubricum saeculare 318, 29. caduca gratiae 2,342,17. inuisibiliacreatoris
267, 20. terrena 288, 24. 2 351, 6. extrema sitis 2,392, 9.

b) cum genetiuo: excelsa murorum adiudico 274, 18. 326, 14. 4.

360,
70, 9. torrida saeculi et mundi
2, 233, 22. 242, 29
aestiua 77, 4. inlecebrosa mundi = incendo, inflammo: 102, 22.
adoleo
80, 5. incerta nauigii 190, 17.
117, 25, 355, 19. 358, 6. 437, 4.
sapientiae 2, 359, 18. exitus 2, 12,
2, 22, 1.
22. incertum fidei 483, 15. infesta |

adquiesco 13, 23. 99, 1. 269, 26.

mundi $03, 5. uniuersa totius
orbis 258, 25. lubricum adntescentiae 2, 163, 10. 181, a. 211, 12. 267, 5.

13 == 313, 15.
262, 2, 318, 22. lubricum
uiae 291, 13. mundi 291, 18. fra- adscriptio coheredis 326, 25.

gilitatis 421, 10. elationis 2, 103, adstipulor 2, 320, 26. 354, 30.
13. uerbi 2, 185, 1. robusta animae aduersaria .grauior nobis culpa est

270, 29. spatiosa saeculi 2?9, 17. nostra 2. 157, 11.

442 TIL Index ucrborum et locutionum

aduersus et aduersum variant; cf. ambitor gratiae caelestis 358, 11.

174, 15. 360, 14. 15. a acoluthon: unde et Bauid itaque
adulescentula aetas 354, 9. 2, 4, 13 sqq.
adulterina cupiditas 10, 11. con- anhelandi spiritus commeatus 399, 24.

pendia 246,
opinio 11. 253, 4. animans fern. 206, 22. 214, 13. neutr.
conceptio 402, 22. permixtio 428, 207, 16. 241, 8.
17. adulterini concubitus 269, 25. anniculus *2, 219, 26.
adumbrata coloribus imago 349, 24. annuntiatrix (lex) 372, 17.
aduocare reos 162, 8. antelucanum obsequium 470, 25.

adusque Romam 2, 58, 22. anteuertere gratiam 238, 12.

aegrescit animus. 2, 189, 28. antiquarius scriptor 75, 8.

aemulor c.dat. *%, 75, 24. aporior *160, 25.

acnigmata prophetica 39, 23 et apostata Graece a disccdendo no-
passim, aenigmata Prouerbiorum minatiir praeuaricator 348, 7.

2, 260, 6. apostropha 2, 393, 1

aequalitas 2, 185, 8. 270, 26. 364, 18. apotheca 2, 23, 4.

aeque 353, 22. 2, 14, 25. 295, 12. appellatiuum caelum 187, 17.

aerugo pecuniae 2, 261, 26. appetentia carnis 8, 9. 10, 12. 2,

aestimo =
existimo 2, 23, 20 et 140, 25. corporis 70, 28. interdict!
passim. fructus 2, 230, 12.
afflictio passim, afflictatio 2, 314, 7- appressus in terrain 206, 24.
17. 315, 1. 7. 317, 27. 329, 3. appropio 2, 281, 24.
aifluentia 223, 6. afluentia 134, 19. arbuscula 2, 79, 27.
394, 5. ardeo trans, ut earn (terrain) Sodomi-

affulgeo: ilium posse habere scientiam, tano rursus arderet incendio 406,
cui ante intellectus adfulserit 215, 15. ardebor 451, 19.
15. arduum 52, 17; cf. 2, 230, 1. arduum
alienus c. dot. 103, 12. 13. 17. atque difficile 329, 1.

aliquis
= Theodosius imperator 2, arguantur aduersus legeni domini
91, 6. = Gratianus 2, 388, 1. fecisse 444, 20.

allegatur statim necari qui potuerit arrogo: nemo sibi adroget 452, 8.

a serpente huiusmodi praeuideri aspiratio odorum et gratiae 101,

218, 3. allegat non diaboli opera 19.
se fecisse 359, 8. aspiro: quibus dei requies adspirat
alleluia, hoc. est laus dei 4, 18 *77, 5. sentit sibi praesentiae eius
alleuo = tollo: mentis oculos 10, flatum adspirare 112, 19. cui
21. = subleuo: diuturnitatem latrocinandi adspiret affectus 165,
maestitiae 138, 6. a maerore 2, 10. utinam mihi adspiret haec
7, 24. momentum sitaterae 2, 42, gratia 349, 10. si tibi Christus
17. delictum 2, 56, 6. dolorem 2, adspirat 430, 21. significabatur ei

170, 14. cf. ableuo. saluatoris adspiratura praesentia 2,

allophylus 389, 23. 409, 25. 35<),

19. 2, 37, 24. 28. tram.
ambitio census 354, 5. adspira hortum meuni 2, 38, 5.
 III. Index uerborum et locutionum 443

asseritur dominus inluminaturus 2, subsidia 500, 4. .

ubique quod
320, 10. senjbit cum auctoritate praediccff
assertio 126, 3. 2, 329, 1.

assertor 207, 13. a. nostrae inbecilli- aucupium capiendae hereditatis 184,

tatis 2, 151, 8. ueritatis 3, 154, 3. 2S; 202, 14. disputationis ten-
cj.

assigno: etiamsi assignatus, ut ipso diculae et aucupia uerborum 493,

uerbo utar, et primo et rocimdo 19.

fuerit (athleta), non excluditur (a audientia = examen: misericordiam

luctamine) 2, 109, 28. petit potius quam audientiam 369,

assurgit in praeceptis propheta 2, 27; c/. 369, 8.

122, 8. audio: in ilia audiuimus et intelleximuJ;
astruitur spiritalis intellectus 334, 6: 2, 397, 21; cf.inteUego.
-- exa- =
asj/ndeton Ambrosio usitatum; cj. 15, 1. mino, iudico: optant audiri bene
24, 13.. 39, 8. 19. 57, 13. 59, 17. sibi conscii 457, 7.

.61, 17. 92, 18. 112, 9. 133, 7. 159, 3. auditio auditus 216, 11.
170, 13. 185, 9. 190,, 19. 192, 19. auerruncare luxuriam 2^ 352, 16.

201, 1. 4. 203, 20. 210, 20. 219, 12. augusta cast|tas 354, 7. praesentia 2,
235, 26. 245, 9. 247, 2. 248, 8. 2-, 296, 27.
25, 5. 27, 10. 83, 4. 237, 8. 247, austeritas 79, 3.
28 etc. ausus dicti ad/ogantis 357, 3. ausu
athleticae epulae 270, 27. temerario 2, 57, 28.
attamino = attingo 2, 23, 8. ajixiliator 2, 131, 5. 388, 5.

attenti ad legein 227, 1.

attollo: ex gentibus peccatores, qui baptisma baptizari *48, 3.

ne gentis quidem alicuius nomen beluina scaeuitas 445, Jl-

a*ttollant 2, 75, 4. bene non est qui retrorsum auertitur
attumuletur Christo 352, 9. tumulis 2, 285, 26.
suis affix! atque attumulati ad- benedico trans. 109., 5.

haerent 2, 372, 20. bestialis uterus 399, 24. inmanitas

auctor lerh.\ condemnauit auaritiam 445, 12.
tantae impietatis auctorem 2, 223, 2. bonaradix (evgtCog) exultatio 2,
auctoritas = confidentia, fiducia: 349, 5.
Petrus humane magis dubitauit brauium 2> 83, 11. 109, 18. 114, .

affectu quam apostolica auctoritate

pra^sumpsit 42, ll. pro puritate cadauerosus 367, 10.
.conscientiae utaris auctoritate 43, caedis iactus 170, 25. caedis
4
jlcclinare
5. bona iudicia auctoritate ait dolorem 204, 10.
107, 26. propheticae fidei auctori caelestes subst. 2, 86, 18.
tate 128, 19. cum auctoritate dicere caenulentus profluat fons 231, 15.
307, 7. auctoritate prophetica pro- caligante sibi iniquitate 5, 20* oculi
greditur 360, 9. qui elegit mandata mei caligauerunt a fletu *355, 25.
dei, utitur conf-i den tia, ut cum ingenimn. caligat recordatio delic-
auctoritate deposcat sibi diuina torum J. 313, 20.
444 III. Index uerborum et locutionum

calumnior trans. *360, 8. cincinnus adi.: crinibus cincinnis 7,

sibilus.
capillamentum *336, 26. *365, 8. 12; cf.

capio: lion capiebat (= ualebat) circa open s gratiam fauor inclinatur

liniuersus populus percipere sa- 206, 12. ut circa cum temptamenta
pientiam 2, 361, 4. desinerent 224, 2. cum Martha
2, 139, 21. i estinaret circa ministerium 240, 1;
capitulum apostoli
capreola 114, 10 cf. 2, 136, 4. gratiam circa prophetam
8. differat 244, 7. prudentia saeculi
capreolus 114,
4. circa honorem, circa lucella est
raptura *379,
pro captu nostro 52, 12. 493, 3. circa dei laudes hynrnum
raptus:
476, 14. pro captu nostrae fragili- dicendo 2, 280, 9.

tatis 2,274, 21-. pro captu unius- circumplecto *174, 23.

cuiusque 2, 360, 28. circumspectae munitionis scutum 2,

carbunculus 2, 32, 6. 184, 27.

castellum = xwftr] (opp. ciuitas claustra quaedam rhythinorum in

= paradisus): (Adam) de paradiso superiore parte esse psalterii 2,

eiectus in castellum est relegatus 9, 26.

2, 87, 12 = 2, 212.3. castellum,

coacerbare peccata solet accusator
174, 19.
cui nomen Emma us 54, 20. exeamus 73, 5; cf. superbus
2,

in agrum, requiescamus in castellis adroganti spiritu coacerbat errorem

346, 28. lues culpae processu
*433. 25.
circum- temporis coacerbatur 2, 21, 25.
castificat cor "suum
spiritali
cisione 285, 16. cf. acerbo, exacerbo.
coacescit lac corruptione, cordis hu-
castrum 2, 115, 24.
caudex 1-93, 18.
mani natura uitiorum admixtione
causor 442, 21. 201, Isq.; cf. 2, 268, 13.
coctura lentis 448, 10.
causticum medicamentum 2, 195, 5.
cohabitatio 217, 8.
cedat (= contingat) sceleri effectus
cohabito *2, 316, 5.
2, 80, 26.
collatio facultatum 320, 11. est et
celebrabilis 116, 12.
in collatione tenui paupertas
celebrare uindilftam 2, 150, 8.
abundans 2, 233, 8. cognitio Christi
Celebris in flagitiis 2, 24, 13. Celebris
conlatio sanitatis est 2, 257, 5.
sermo 2, 142, 13. conlatio caelestium sermonum 2,
celebritas coitus 2, 162, 14.
304, 21.
censoria auctoritas 2, 141, 7.
collocare mercedem sui operis apud
census facilitates, possessio 150, aliquem 2, 270, 24.
= pono, dico:
27. 155, 14. 354, 5. 377, 1 etc. in Kxodo coccum pro igne con- x

cerno certo 2, 6, 8. locatuin est; cj. Tac. Ann. 6, 27.

certatus sum certamen 129, 7. cer- colludium silentii 14, 2.

tantur claniare singuli 2, 8, 17. coloro :

(Joseph) culpa non cepit,
j

chrysochrus 374, 15. |

non Aegyptius colorauit 57, 12.

chrysoprassus 374, 13. 17. i

coluber, bris 115, 3.
 III. Index uerborum et locutionum 445

commaceratio corporis 2, 183, 3. compressiones corporalium uolupta-

commendatior eruditio ?, 379, 18. tum 432, 1.

commendo =
demonstro: Dauid compunctio lateris (Christi) 16, 14.
commendare uolens deuotionem balsamum erura-
compunctione ligni
suam nulla iniquitate adtemptatam pit 45, 12.
13,2, 17 (c/. declarauit lin. 20). com-
computesco computresco :

commenta atrocia 481, 4. uitiorum putuisse et

eomputruisse* dicit
1

2, 49, 3. insidiae commenta ne- cicatrices suas *2, 159, 5.

quitiae denies sunt peccatoris 2, conatio 168, 24.

89, .9; c/. 2, 94, 13. uersutarum concedere ad subeundtim officium
cogitationum praua commenta 2, 316, 5.

268, 10. concerto 2, 175, 4. 185, 3. mutuae

commenticiae poetarum fabulae 484, 1
gratiae concertantis af fectus 2, 356, 2.
.

commercinm nocturni operis psalmus conciliatricula blanda uoluptatis 298, 5,

2, 8, 24.
concUiatricula uxoriae sedulitatis
commori pro Christo 350, 27.
affectio 340, 5.
commotio maritima 374, 1. in ul-
concitationum grauium conflictus 384,
ciscendo 15 5. -
2, 149, 150,
18.
2, 11. 172, 23/173, 21,
170, concretum paleis triticum 2, 291, 25
com par subst., all. compare 428, 14. concurrit huic sent^ntiae materia
comparatio auclior: cum paupcrtas corporis nostri 70, 22.
t acilius sit dex) quam thesaurus concursus diuersanmi
(pi.) cogita
acceptior 62, 9. melius est tionum 1.
20,
magis quam *2, 20, 1. confectio itineris 84, .23.
c.omparcUionis gradus diuersi: plurima conferre pauperibus 416, 10. = loqui,
et suauia praecepta 496 ?
18: ne-
cum indices
colloqui, disputare:
quissima detestabilisque uersutia 2,
conferrent quo dignum supplicio
73, 18.
censerent 64, 1; c\. 65, 11. ut
comparatione lucis aeternae tenebrae laqueos conferentis (mulieris) et
sunt uniuersa 2, 331, 4. nexus inlecebrosae artis euaderet
competo: quern tanti conpetunt, quam 389, 21. intra se tacitus conferebat
uile mancipium est 274, 8. 4. sermone mutuo con-
2, 185,
competum 169, 7. ferebant dicentes 2, 195, 19.

complacet deus in t ilio

2,271, 19$qq. configo: cum Christo confixus cruel
conplaciti uincla coniugii 2, 73, 15. 350, 1.

unusquisque sibi uiliorem uendit et confirmatior tit repetita sententia 2,

complacitum emit 2, 292, 22. 37, 19.
complexio omnis legis 2, 220, 10. confirmator ?, 334, 22.
complurima mala 225, 4. conflatorium *452, 17: c/. 197, 19.

compos caelestibus altaribus 2, 82, 5. conflictatio *132, 13.

composite (abl. afts.), quod adulterium conformem sui hominem humanus

doiwinae inferre uoluisset 389, 18. miratur affcctus 162, 3; r.f. 284, 8.
446 111. Index uerbornm et locutiomini

conformis tuus 163, 22. socius et uideant etiam non uidentes 25, 12.
conformis 176, 20. resplendeant 51, 21.
confundor: non erubescit au ctorem, conscius sine datiuo 206, 24. 249, 15.
363, 3. 368, 2. 369, 6. 13.
non confunditur redemptorem 125, 375,"

14. erubescebat lapsum esse po- 457, 19. 460, 5. 2, 362, 8.

consiliarius 286,, 23:
pulum suum et confundebatur in
eos apud patrem 2, 312, 20. consilium = concilium: egreuiebatur

c. dat. 62, 5. 2, 236, 24. (ludas)de consilio etnumeroaposto-

congredior
1. lorum 2, 240, 13.
congregator gentilis populi 2, 228,
consolabilis seruitus 269, 19.
congregemus nobis alloquia dei et
consolatoria spes 130, 22.
congeramus in principale nostrum
consolatores malorum 2, 170, 8.
131, 10. in imaginem dei congre-
iniurias 219, 13. consolor pass.: non habet unde
gamus
congressio = certamen 132, 7. 271, 3.
consoletur 136, 20. (Rachel) noluit
consolari *2, 144, 1. facti sumus
congruimus ad sensum 96, 21.
sicut consolati *2J 176, 22.
coniugatio: obtunsa 24, 19. retunsa
exiuit 74, 24 et passim; consparsio noua ueritatis 285, 25.
2, 279, 5.
consputo 219, 5.
item transmit, prodiuit, prae-
teriuit, introiuit. parturibat 84,
consterno =
prosterno: non formido
munibant abstentus consternat 483, 25; cf. timor deicit
6. 2, 232, 6.

165, 22. absorbuit 191, 11. ab- 2, 390, 12.

sortus *394, 19. desiuit 197, constituo = pono, sich vorstellen:

24 constitue uirginem desponsatam 6,

et passim, insoluerat (insolesco)
203, 19. 206, 8. 24. c/. 23, 25. 33, 7. 449, 5. 463,
explicauimus
362, 32. -- in- 21. 492, 7.
explicauerimus 2,

quiens 282, 23. scibo *370, 4. constructio ad sensum: recipiamus apo-

*18. - -
luitiva 383, 17. ferituri stolicae uim sententiae, qui ait

433, 2. coargutus 140, 10 in- 280, 12.

crepasti *60, 13. discrepauit 2, consuetude = uita: cumperditione con-
123, 5. increpauit 2, 172, 4. sue tudin is owa^roAov/ueVag yvoeiq
implicauit 2, 393, 22. ex- 2^ 39, 25; cf. transiret (anima) in
cucurrimus 2, 30, 20. percucur- cbnsuetudinem uitamque iustorum
rerint 2, 83, 12. percucurrit 2, 2, 40, 26. = concubitus: ubi
291, 4. oreretur 2, 91, 8. magis calescere coeperit consuetude 142,
unit. . .
quam 2, 94, 5. exiliuit 2, 18.

160, 23. exiet *2, 52, 22 = *2, contemplatione iuuenalis aetatis 315?
233, 2. pertransies 2,132,24. exiebat 20. fraternae germanitatis 358, 10.
2, 240, 29. transiebant *2, 303, 24. mysteriorum eaelestium 2, 35, 16.
coniunctiua syllaba et ,
ut gram- contemplatione creaturarum cae-
matici appellant 415,. 5. lestium... contemplatione horum
"

eoniunctiuus praes. pro indie, jui. gentes ut stillicidiumaestimata*

inluminabit oculos meos.. et sunt 2, 41, 26sqq.
 til. Indei Uerborum et locucionum 4.47

contendere ab inferioribus ad per- !

crapula iniquitatis 229, 7.

fectiora 2, 13, 16; cf. lin. 22.

!

cumulo: nisi manens inuidia cu-

continentia sensus, Zusammenhang mulasset offensam 2, 165, 21.
373, 18. cunctor =
dubito 323, 25.
contractus : ille sumptus epularum tui curuescit uinea fructu uuarum 121, 21.

capitis licitatio, tui est summa cygnea quaedam gratia 2, 117, 26.
contractus 273, 23.
contuitu religionis 329, 5. aetatis 2, d&mnari in crimine 445, 10.

117, 7. dat. pro ab: commissa sibi flagitia

conuena plebs 2, 74, 21. 2, 137, 21
=! 2, 166, 8.
conuenio =; adeo, inuoco: conuenit de pro ab de quibus (equis) Helias rap-
:

dominum, ut meminerit promis- tus est 2, 247, 19. == abl. causae:

sorum suorum 128, 19. milt (do- ad incestum accensus de germani-

minus) conueniri 128, 26; c/,.379, tatis affectu 2, 151, 27.
26. quasi interpellantis uoce con- decas (dies festus) 88, 7.
uentus dominus 2, 146, 7^
= decernentes de capite 165, 15. coti-
accuso, ineuso,
postulo: quern diana lite decernunt 2, 73, 16.

conuenit propria conscientia 11, 23. caestibus aduersum se decernunt

iniquitatis suae contemplatione 2, 112, 21.
comienti 227, 26. si te otiosum decertatione cotidiana luctando 2,

radius solis orientis inuerecundo 61, 15.

pudore conueniat 433, 12. tahiquam decertator et contentiosus in zelo 2,

inprobus faenerator conueniens de- 77, 20.

bitorem 2, 56, 2. mulier secun- decertare cum cupiditatibus 431, 20.
dum coniugium conuenit = iterum nisu propensiore decertent 2, 10, 15.
nubit 2, 305, 11; cf. pacem con- decesHori ingratus successor msnltat
;

uen tarn Hall. lug. 112, 2. intrans, 2, 202, 8.

(uxor) fratri mariti quasi ex lege decimarius 150, 22.

conuenit ist zugefallen 2, 59, 1. declinatio: nom. sing, trabes 368, 3.

conuentio = inuocatio: plenitudinem nom. pi. fern, haec 2, 233, 4. uoc.

caritatis tali conuentione testatur meus *128, 7. 12. 16. o Ecclesiastes
283, 9. = accusatio: conuentio 2, 22, 22. Esaias 2, 51, 5. gen.
grauissima conscientiae peccatricis falerum 70, 13. mensum *157, 22.
2, 55, 21. prudent-urn 2, 57, 14. dat. toto
conuentus = concubitus 2, 142, 18. 211,7.2, 318, 15. accus. satanan
conuiualis gratia 2, 244, 24. *244, 21. *2, 94, 11. *2, 225, 2.

fopula animae et spiritus 506, 4. leuiten *372, 20. siromasten 402,

consors copulae (== matrimonii) 10. Golian 410, 5. lordanen 483, 8.

2, 11, 22. *2, 296, 19. Tigrin et Euphraten

coquo: (senectus) cocta curarum 2, 33, 8. aera % 113, 20. *2, 141,
aestibus 413, 19. 14. abl. salutare 235, 26. prae-
.ornu = rostrum 217, 13; cf Oud. sepio (accus. praesepe) 111, 20.

Mel. 15, 502. bubus *2, 302, 27. ueteri 77, 20 et

44* ill. Index uerboruin et lofutionnnl

pfissim. uberi *2, 86, 1. febrienti domino uideretur 314, 9. qui sine
156, 16. sequent! 246, 18. 250, 20. dolo credunt et puram fidem
reluctanti 297, 22. lasciuienti 117, deferunt 364, 4; cf 2, 161, 8. odores
19. insipienti *2, 74, 11 (insi- negotiator s deferebant 366, 4.

piente 2, 75, 14). albenti 2, 21, 23. misericordiam deferre 369, 4.

decolor ausus dicti adrogantis 357, 3. praecepta legis spem mturorum

degeneris materiae decolor partus bonorum deferunt 372, 18. calumniis
2, 54, 7. uita 2, 179, 1. (deus) in adpetitus silentium detulit 389, 14.
nullo decolor 2, 271, 19. si uolumus magna deferre et a
decoloro: si laesi, si adpetiti, si de- domino quae poscinms impetrare
colorati sint 137, 20. luxuria de- 428, 4. homines pecuniis magis
.colorat 150, 11; cf. 249, 25-. ca- quam operibus bonis deferunt (t. e.

lumnia etiam quae pie gesta sunt pluris a^stiirant) 484, 20. si ei in

decolorat 389, 15.

genera tot hoc saeculo deferatur Hid. rogans
uirtutum uno uitio decolorata 447, sic unusquisque ingreditur (ad im-

13. nihil quod nos saecularibus peratorem), ut dignitatibus defera

petitionibus decoloret 482, 13. tur 495, 20. alimentum deferre 2,
sacerdotalis generis gratiam turpi 51, 16. remedium indigentibus 2,

obprobrio decolorauit 2, 32, 19. 72, 7; cf. 2, 141, 26. 170, 24. 237, 24.

decoqiio: nisi amor inutilis decoquatur nolens illi

plurimum deferre (i. e.

78, 23. iructus ipsos usque ad maxime honorare) seniori Paulo

maturitatem decoque 256, 10. pas- eum, non iuueni comparauit 2,
sionum calore decocto 282, 15. si 118, 4.

quid in eo uitii humani fuit, caritas defervescit dolor 2, 171, 2.

diuina decoxit 451, 11. defetiscit anima a constantia mentis

decursis suppliciis, quae tolerauimus 220, 23.
397, 9. passionis dominicae decursa definitiuo dicere 2, 213. 25.

mysteria sunt 2, 258. 17. deflecto quern (pedcm) a

trans.:

defaecatus: purum ac defaecatum corporalibus motibus ad testimonia

aninium diligit Ohristus 343, 6. diuina deflexit. . intrans. (pec-
caelum purius et defaecatius ab omni cator) in materialia et corporalia
labe peocati 187, 13. deflexit 68, 18. non a propositi
defer tus atque deiectus iacet iustus spiritalis exsecutione deflectat

133, 24. (sententia) 482, 16. (ludaeus) a

defero =
praebeo, exhibeo, do-: uero et bono defiexit 2, 73, 22.
deferebant falsum testimonium 390, defleo absolute 21. 4.

5; cf. 2, 33, 5. prece atque oratione deflexus inulti sunt a uirtute 2, 17, 15.
delata 20, 5; cf. 482, 12. uirtutis deformare fratrem 49, 11.

uberes fructus deferre 25, 27; cf. degeneris studii ablegatur obprobrium
2, 121, 17. tainquam uel pulchri- 251. 14.
tudinis uel potentiae suae titulos degenero: ne omr-is aetas secutura
deferentes 228, 11. ut uoluntatc degeneret 2, 61, 9.

potius quam necessitate detulisse dehonestamus pauperes 219, 12.

 III. Index uerborum et locutionum 449

deicrtio = humiliatio: (lesus) non i detractat conuerti 2, 294, 12.

mortis quadam deiectione tur- |
deuotio =christianitas: gentilitas
batus 172, 23; cf. 432, 15. *13. non est, deuotio autem manet in

df iectiores fore uidit superbos 134, 9. aeternum 63, 12.

delectatur cantico deus laudari 2, |
dialectica 493, 20. 2, 93, 20.
5. 8. diapsalma 2, 201, 13.

demerge: nisi se in cor eius ad didragma, ae 2, 370, 25. didragma, atis

uersarius demersisset 2, 188, 12. : 2 369, 1. didragmum 2, 370, 20.

demnlcet sperata corona* 171, ! dies masc. et fern.: non quarto aut
lo. quinto die ... sed octaua die 4, 8 ;

denique = igitur, itaque passim. cf. lin. 1 et 13.

= nam: uerbum enim cibus est; diffluere a persequenda ueritatis in-

ctonique non in pane solo uiuit tentione 75, 3.

komo 115, 9; cf. 2, 29, 26. 2, diffundunt possessionum suarum

39, 16. 74, 5. 109, 7. 343, 16. spatia ampla 151, 12; cf. 175, 5.
depeculator depositi uidualis 2, 247, diffusior locus 491, 24. psalmus 2,
26. 71, 19.

deploro absolute 68, 22. 393, 2. digne Christo sentire 253, 11.
deponitur nauigium ad profundi ima dignus erat ut a tribulatione quaere-
174. 16. retur 420, 9.

deposita senectus 59, 1 = 500, 8. dilector legis 376, 6.

- (uinea) maceriis destrncta de- dilutum est omne peccatum 106, 13;
positis 121, 20. cf. 2, 174, 12.

depraedor == ovAAaya^ co *493, 21. diluuia to tins orbis 249, 21. quando
dpprecator misericordiae diuinae 472, diluuia cesserant 2, 92, 24.
16. disceptatio 112, 16. 113, 5. 135, 12.
deputati fuerant in officium 2, 262, 4. 179, 2. 11.
derogantes sobriis 2, 24, 8. disceptare contra 126, 3. de dei

despectus allophylo 409, 21. iudicio 135, 9.

despicabilis iuuentas 415, 1. nee discolor mentis intentio 482, 15.

despicabilem esse se sentiens 435, 7. disiunctio autem 418, 9.

destillat= tabescit 470, 15. disseminatores incontinentiae 2, 108,
destino = mitto: in quam (ciuitatem) 11.
dominus discipulos destinauit 147, dissidium fit ex dissensione 2,73, 16.
18. si captum principem destinasset dissimulatio et contemptus caelestium
2, 393, 30. mandatorum 2, 366, 21. coniuens
destitutio filiorum 309, 8. dissimulatio 12, 18.
desudemus in uirtutum palaestra dissimulo = neglego, nolo: dissimulas
270, 24. 2, 333, 29. audire 12, 21. dissimulauit a me
detecti sunt commisisse inmanitatis 25, 8. incuriosi et dissimulantis affec-
horrorem 445, 12. tus 103, 11. circumspicere se debet

detorquere statum conuersatibnis et causam periculi non dissimulare

ueteris 2, 352, 5. 422, 16. qui doctrinam philosophiae,
1XIV. Ambros. pars. 6. Pctschenig . 29
450 III. Index uerborum et locutionum

etiamsi ante cognouit, tamen scire dure ligant uincula sceleratorum 176,
dissimulet 424, 1. arbitratur dis 24.
simulate (angelos), cum illi iuuandi durescente limo forma ti (homines)
tempus expectent 2, 171, 22. 293, 21.

(iustus) dissimulat lacessitus 2, durities 2, 170, 15.

173, 11. melius est dissimulate

iniuriam quam uindicare 2, 173, 21.
ille potius qui dissimulat quam ebdomada omnis septem diebus con-
iste qui defert studium 2, 297, 23. cluditur 2, 138, 3.

dissolutio substantiae 2, 48, 19. ebriatus fructu (uitis) 2, 216. 26.

dissolute aduersarii brachio 2, 94, effector silentii 2, 8, 14.
15. effectu dominicae passionis mani-
distabuit caro mea *470, 22. festata sunt quae ante ludaeis
distermino (opp. munio) 118, 4. erant incognita 2, 302, 19.

possessionum spatia disterminant efferueo 2, 80, 7.

175, 4. se a lege disterminat 440, 1. effulget unitas operationis 2, 2<j2. 24.

distringit disciplina quasi seuerior egredi curas 336, 11.

magistra 2, 260, 9. egregie libidinosus 2, 159, 15.
diuerticulapeccatorum 2, 93, 11. elatior animus 203, 5.

uiarum tortuosarum 2, 107, 22. eleuato debiles 176, 5. ut animum

diuiduus sensus 168, 8. suum eleuet 465, 18. ut pondus
diuine ait 2, 338, 27. certaminis ^eleuaret 2, 10, 24.
do: qui se medicis dederit, se ipsum elimino: ut eliminaretur obliuio a
sibi abnegat 500, 18. datur intellegi domo sancta 142, 12. (eos) de
162, 4. statu paternae deuotionis eliminans

dogmata uerbi 70, 12. errare in dog- 378, 12.

mate 79, 12. altissima dogmata ellipsis copulae: est om. passim, sit
112, 24. ludaeorum corporalia et om.: licet hoc quoque reprehensibile
saxosa dogmata 120, 18. haeretica 469, 9. es om.: tibi non dicit, quia
ab euangelicis dogmata separate adhuc in hoc febrienti corp ;re

245, 24. uide dogma 2, 12, 21. constitutus 156, 16.

donatio peccatorum 2, 259, 5. elongaui fugiens *323, 16; cf. lin. 18.

donatus est Agag miserationi 78, 28. *436, 23. elongauit a me *355, 26.
alienos poenaedonataeternae 458,1. qui elongant se abs te *411, 23.
dote quadam uerborum adopertus a lege tua elongauerunt *439. 15.
locus 398, 7. elucent atque eminent (sententiae)

dragma 354, 16. 3, 7. boni opens elucet gratia

dubium non residet, quia 241, 2. 135, 2.
duetus uenarum 445, 6. emollit lasciuia 249, 13.
dudum = dgrt *297, 17. empirici ab experientia primo medici
dulcescunt ccrda miti sermone 295, 7. sunt uocati 2, 137, 1.
duodeeaiugum mirabile bonorum en quo deciderat apostolus ludas
en iuuenem 23. ru
e quorum (i.e. apostoli) 81, 11. 2, 241, 4. tibi
 111. Index uerborum ft locutionum 451

tn tibi ilium Christi imitatorem ardescit, si confessionibus proditur

2, 141, 11. eiiaporat 2, 181, 19.
fo: si suas iniurias ultum iret 205, 5. euglyphus, hoc est bene ins-ignitus
cum infideles regnum eius ereptum 374, 20.
ire contendercnt :, 91, 5. euirata quadam inbecillitate per-
co qucd = quod (on) 45, 12. 70,
fidiae infirmiores 434, 15.

euiscerari a bestiis 446, 6. euisceratus

J9. 196, 19. 242, 13. 250, 11. 863,
241, 15. 245, eculeo 449, 26.
9. 2, 36, 13. 199, 11.
11. exaceibiiitur sccreta mentis uiscera
313, 14.
5. dcmcstico felle 2, 170, 3; cf. acerbo,
ppinicius hymnus 2, 184, 1.
coacerbo.
cpulationis nostrae ouis factus est

Christus 2, 288, 28; cf. 289, 6. exactio poenarum (opp. remunfratio

c. abl: animus praemiorum) 2, 148. 19.

epulor epulabatur
urrborum caelestium
exaedificatione
piae deuotionis alimento 144, 16. j

equa = equitatus (rj innog) *40, 3. templum condere domino 75, 13.
orratica (ouis) 503, 22. intra parietem spiritalium lapidum
exaedificatione fundatum 120. 11.
mibesco trans.: erubescere paeni-
exaggerare peccatum negando 2, 193.
tentiam delictorum 2, 9, 9. lu-
26.
xuriam corporis nee albenti erubu-
exaratus ungulis 449, 26.
ere canitie 2, 21, 23. si non erubescas
amicos tuos exaspero: medicus uenit e caelo, qui
2, 177, 18. qucd ho-
- non exasperaret uulnera 2, 139, 11.
nores tuos erubueris 2, 177, 28.
ne incisio uulnus exasperet 2,
deserere quae erubescenda simt
170, 15.
228, 4.
exceptione aerumnae alicuius per-
micre sese non poterat animus
turbari 172, 26.
noster (e uoragine peccatorum)
excessus mentis 295, 12. 2, 216, 15.
2, 215, 4; cf. exuo.
uelut epilogo quodam faciens sus-
esca Kodcr: laqueum animae per
cepti sermonis excessum 2, 358,
escam uocis extendit 2, 190, 21.
8.
ethica (*? r}#<xr)) 3, 3. ethice
excitus hcrrore flagitii 2, 394. 9.
0;#,xa)c;) 120, 9. ethicum
(commotionum passionibus excitur
(subst.) consideremus 255, 24.
A 1 2, 84, 22).
ethicus sermo 295, 5.
excusandum ab epulis uocati non
etiam et 143, 4.
putarunt 147, 27. excusare oft icium
puacuauit uenenum, peccatum abs- suum 316, 2. a tantis nuptiis ei-
tulit 139, 18; 237, 6.
2, cf. 2, cusare non possunt 506, 3. quern
259, 16. euacuare uoluptates 2,
potentia excusauit a poena 2,
354, 26. euacuare cor suum omni 39, 31.
labe malitiae 2, 395, 21.
exemplum Stelle, Zitat: sicut ext-mpli

puaporo: (corpus) inlecebris exuritur, extat auctoritas 149, 20. docet

non euaporat effectu 249, 6. pec exemplum 366, 27. quod apostolico
catorum morbus dum tegitur in- declaratur exemplo, sicut scriptum

29*
452 III. Index uerborum et locutionum

est 391, 15. ut de euangelio ad- exspecta desinat febns 2, 84, 21.
feramus exemplum 414, 15. exterminator =
exstinctor: primo-
exercitata desiderio anima 234, 25. geniti Aegyptiorum liberi ab ex-
meditatione exercitatus 270, 22. terminatore interempti 179, 21;
labore exercitatos ornat uictoria cf. lin. 25.

399, 7. -- cf. euocatum uirtutis extermino = deuasto, deleo, exstinguo :

exercitiis erudisti 380, 6. (sancti) a exterminaui (et-a)U&Qevoa.) o nines

prima adulescentia exerciti 408, 23. inimicos tuos *128, 4. extenninati
oleo caelestium praeceptorum ungit sunt (and)Xovro) *134. 11. uulpes
nos atque exercet cotidie scriptura exterminantes uineas *252, 3.

diuina 449, 13. (deus) impiorum semen exterminat

exitus (= finis, dispersio) ludaeorum 2, 121, 19.

335, 16. extorres domesticae uirtutis 378, 11.

exodus 2, 107, 13. extrahere uitae specimen 200, 4.
exosus sit emendationem 179, 6. extraordinariae cogitationes 230, 26.

praeuaricatores exosus 338, 8. exuisiti te e uinculis tuis 176, 9; cf.

patrem 342, 6. eruo.

expauescere diuitias 2, 375, 6. exustio (uulneris) 166 5

expensis uirtutum constat haec ser-

uitus 360, 11. facio: bene de eo propheta addi

experti non mediocris laboris 2, fecit 2, 59, 24.

352, 14. factor est et creator deus, non factura,

explanatio 112, 22. 216, 4. 2, 14, 27. 2, 98, 16.

explano 105, 2. 261, 3. 318, 12. 495, falero: muta animalia redimiculis
16. 2, 117, 19. gaudent et falerari sibi magis
expostulo: cum expostularet Dauid quam nodari uidentu- 43, 25.

cum rege Saul 2, 57, 15. circa elementa mundi est falerata

expressio (der ausflieBende Saft) opo- magis quam uera sapientia 493, 6.
balsanium dicitur 45, 12. plenior famulantibus amplae potestatis insi-
quaedam uerbi expressio 2, 37, 15. gnibus 409, 4.

expressius uidere coepit 239, 5. fastigio elati sedebant principatus

nunc expressius de eius (lapidis) 64, 11.

qualitate dicamus 274, 10, cf. 393, febriens corpus 156, 16. noli febrire
2. 2, 235, 28. 265, 24. 268, 5. 304, 2, 84, 20.
26. 348, 1.. febribus, id est paenitentia delicto-

expressus: Integra atque expressa rum, amara corda 295, 6. maiores

ueritas 51, 20. actus intellegere animae aestus febresque sunt ani-
magis quam expresses tenere 110, morum quam corporum 422, 25.

26. nee sit aliquod eius crimen feritur damno aut funere filiorum

expressum 162, 7. expressior sermo 400, 18. confusam oculorum aciem

2, 4, 3. quid expressius 2, 219, 14. lux ferit 442, 13.

nihil pulchrius, nihil expressius 2, feriatus ab interpellatione mundanae

347, 24. sollicitudinis 21, 16. non ferietur
 III. Index uerborum et locutionum 453

et uacet uerbum tuum 303, 19. forensi quadam specie decipiunt 69,
feriata nocte 433, 16. ne sacer 22. forensis sermo sapientiae 240,
sonus mandatorum caelestium 23. 24. aliud pectore concipias,
ferietur 438, 12. iustificetur iustitia aliud forensi sermcne praetendas
del tranquillo animo, non otio 297, 14. gressus noster forensis
feriato 482, 17. cor tuum uigilet, internusque 306, 25. non in clamore
non ferietur 2, 18, 15. (sabbato) j
uocis nee in forensis adsertione
lex iubet horainum opera feriari patrocinii, sed in conscientiae in-

2, 137, 27. feriatis auribus 2, tegritate esse innocentiae defen-

378, 13. sionem 461, 25. forenses persecutio-
nes 14. -
i eruentior uis uerbi 295, 9. (opp. interiores) 469,
feruescere in iracundia 2, 89, 7. subst. dens non soKim forensia

fcrus subst.: homines te tamquam hominis, sed etiam occulta diiudicat

ferum declinant aut bestiam 2, 234, 5.
2,

38, 19. singularis ferus (ovos foris: is qui foris est sermo 262. 24*,

ayQios) *2, 304, 3. cf. forensis. = foras *190, 10.

festina loquendi labia 2, a foris *399, 16.

185, 21.
i
iguro: maris inquietudine figuratur forma = exemplum, Muster: ludaicae
aniina non impietatis 216, 23. iusti 363, 7.
eius,
qui quietus esse
nouit 2, 335, 19. hnperialis rescripti 463, 22. diuinae
cognitionis 463, 28. caelestium
finitimi tribus ludae Philistienses
decretorum 465, 24. tacendi 2,
2, 296, 14; c/. lin. 13 et 15.
189, 14. propositi melioris 2, 243,
fissurae montium *2, 323,
19. formam dat homini, ut miseri-
18,
coidiam a deo spore t 2, 251, 18.
flabra scopulosae nimis ambitionis
formo: eius persona psalmus iste
171, 10.
formatur 42, 3. legis instructus et
flagrantia deuotionis 407, 13.
flammigerans ignis *406, 26 = *2,
formatus exemplis 136, 2. (primam
sectam medicinae) experientia for-
195, 17.
mauit 2, 136, 24.
flatus: moueat tempestates, excitet
fornicaria 98, 16.
flatus 2, 93, 1.
fortasse cum coni. 159, 19. 162, 21.
flenda qui committit nescit flere
389, 1.
146, 5.
fortior cibus uerbi 295, 4.
fluenta sunt quae miraris 2. 396,
fragrantiam terris adolebat odor
23.
Christi 355, 19.
fluo trans.: lenitatem naturae fluentem
fraternus *86, 15. 23.
beniuolentiam 201, 9. fluant la-
frenesis 138, 14.
crimas *394, 22. dialectica diuitias
uerborum fluit 2, 94, 3. (terra) frigescat aestus libidinis 241, 18.

fluit mel et lac 105, 25. cor- fucus: imago caelestis non tuco
2,

ruptum sanguincm iluat 2, 159, 21. expressa 349, 23.

petra quae aquam fluxit 2, 203, 12. fugitans curarum 75, 17. laboris 207.26.
454 III. Index uerborum et locutionuin

fundatior affectu 2, 292, 5. qui se uideret esse perimendum

fimis: tenebas caritatis uinculis. ami- 2, 393, 15.
sisti longo fune perfidiae 26, 8. gladium 286, 10.

furor = occulto: ut spes commodi glutinum hereditarium iniquitatis

furetur labores et metum abs- mentibus inhaesit humanis 78.
condat periculi 2, 10, 20. uolun- 10.
tarius abscondit et sensum furatur grabatum miseriae *2, 235, 28.
laboris 2, 26, 15. granditerimpetum infregit ultoris
fusco: ortum eius nulla corporeae 140, 26.
genera tionis concretio fuscauit 2, gratis
= SwQedv 476, 16; cf. 477,
258. 8. 14. 16.

fusio sanguinis 357, 22. graue olentia 101, 22.

grauescit oratio peccato et longe a
deo fit 491, 12.
gelicidiuiu *241, 5. 242. 7 etc.
gurgustium quoddam luxuriae 70, 25.
generatorium perfidiae 402, 22. ut e gurgustiis et claustris exeant

yenef. subst. pro adi. contra castitatis corporalibus 336, 5. honeste am-
fomiiTam (Susannam) iudicabant bulemus, hoc est non in ganeis
65, 15. atque gurgustiis 2, 279, 26.
gentes masc. gentes... ipsi sibi sunt habes hoc in uno libro 67, 24 et passim.
lex 2, 128, 22; cf. 2, 227, 26. *266, habet (scil scriptor uel scriptura)
1 == *271, 9. 332, 2. 2, 77, 6. 96, 6. 249, 29. 250,
gentilitas das Heidentrm: circumcisio 4. 254, 1. 255, 18. 20. cf. euan-
nihil est et gentilitas nihil est 10, gelium habet 95, 25. titulus habet
27: cf. 63, 12. 262, 2. habeo cum. inf.: si non
genus == modus: omni genere studere ha beret quid Oiferre 56, 7. unde
debemus 131, 9. habuisti intellegere 287, 26. aerum-

gerundiuum pro futuro pass.: uerbum nam habebat exsoluere 355, 23.
dei prophetatur toto per gentes quod ei mors habebat auferre 2,
orbe fundendum 129, 25; cf. 216, 35, 7. mordere haberet calcaneum
24. putabant me suis retibus esse 2, 247, 3.

capiendum 277. 8 gratia gentibus habitudo naturae 2, 49, 2.

conferenda descripta est 332, 7. haemorrousa 2, 345, 21.

dolebat a Ohristo populum relin- haereo cum. dat.: noli haerere terrenis

quendum 356, 1. (ut) subdendus 2, 96, 17. cum sermonibus Pajili

iudicio nnntiaretur 357, 5. signi- intentus haereret 2, 111, 23.

ficauit lesus esse se offerendum halucinatio 74, 15.
2, 219, 12. praesciuit se sicnt halucinor 74, 4.

agnum esse ducendum 2, 221, 10. harmonizata organa (ogyava JQpof.-

uidit laudes Christi terris in om HEVU 143, 6.

nibus praedicandas 2, 358, 7. haurio = finio: haurit pauperis

sciebat animam suam in inferno necessitates 2, 231, 15. fulgorein
non derelinquendam 2, 374, 27. j
ueritatis oculis haurire 2, 324, 2S:
 III. Index uerborum et locutionum 455

cf. 2, 327. 1. uim sacramentorum improbior uita 491, 13.

haurire 2, 330. 9. impugnatores fidei 284, 21.

hemicyclium caeli 262. 23. in = abl. instrum. uel causae: ne in

hinulns 114. 8. 18. 117, 11. multiloquio peccatum contrahat 22,
histrionicus corporis motus 143, 2. 7. in multiloquio peccatum ad-

hodieque 51. 2. mittitiir 76, 25. in aliquo damnantur

honor: saltatio in honore dei 143, 4. crimine 445, 10. in fidibus et chordis
hortatoria mandata 145. 28. modulatus 2, 9, 14. non est motus
hortatus est piss. 2, 291, 12. in interitu filiorum 2, 152, 20.

calcaneum, in quo caput percuteret

iactus notabilis caedis 170. 25. ?, 246, 3. liber in Hebraicis litteris

ianuae ianua: iacebat ad ianuas script us 2, 254, 2. non in brachio

diuitis 2, 159, 9. custodiamus neque in gladio expulit gentes 2,
animae nostrae ianuas 2, 165, 12. 266, 10. in eius inluminati uultu
iciunus bonorum operum 102, 8. 2, 325, IP. in uerbo domini naturam
ignrscunt oxpectantis desideria 234, uicit elementi 2, 330, 22.

15. inardesco: inarsisse desiderio 7, 16.

iliac ri ma bat populum 45, 5. rnorbus dum tegitur inardescit 2,
illaowat oculus meretrieis 171, 12. 181, 19.
illiniunt sanguine domos 285. 5. inaro: inarare animam spiritalibus
ilhiceat domus tua ueri fulgore solis uomeribus 2, 78, 6; cf. 2, 303, 1.
442. 9. incana maturitas 256, 16; cf. 431, 1.

illuctabilis athleta 2, 110. 21. prudentia 289, 16 == 2, 117, 6.

i\\iul> absolute 344, 23. senectus 290, 12.

162. -
illudo trans. 2, 85, 4. 16. incentiuum uirtutis 2, 3, 1. pro-
cum dat. ?, 152, 22. 161, 29. 298, lapsionis 2, 94, 7 etc. (passim cum
13. uidet peccatorem sibi in genet.).
his quae gesserit inludentem 2, incentor 14, 4. 358, 15. 2, 76, 1.

188. 29. 108, 12. 342, 19.

immateriale 212, 21. incestatus Loth 357, 19.
imiwrsit so diabolus in cor eius 2, incestum, i 388, 25. 2, 152, 7.

332.21: 3 cf. demcrgo. incestus, us 317, 7. 388, 22.

immune peccatis corpus 386, 18. incido cum accus. 2, 18, 23. 150, 11.

impations profectus morantis 130, 2. 167, 14. 220, 24. 265, 5. 292, 3.

mon .rum et dilationis 507, 10. incisio 166, 5.

intprrf. com.: quod cum ipso esset inclamo 388, 11

futurus et eum inluminaret (pro: inclino trans. 133, 11. 4%, 6. 2, 317,
inluininaturus esset) 391. 2. 9. intrans 2, 28, 20.
imprrtita flagella 308, 18. increpo intrans. 3, 1. 270, 25.
impu catio iracunda 482, 11. incnrro cum accus. 131, 7. 177, 10.

impressio inferendae humilitatis 254, 2, 110, 3. 171, 5.

28. cum inpressiones patimur cor- indages 324, 17. 380, 21.
porales 425, 15. indeuotio 377, 12.
456 III. Index uerborum et locution urn

indicatiuus et coniunctiuus coniuncti: infodimus aciem cordis corporalibus

tulerit et sedit 31, 1415. repellit uoluptatibus 2, 23, 23.
meminerit 34, 34; cf. 38, informat lex agendi munus 135, 3.
2526. 157, 1718. 184, 2024. infremit inmanitas bestiarum ad
18C, 5. 202, 8. 250, 1213. 487, incutiendum terrorem 477, 23.
1819. 496, 9. 2, 6, 1112. 24, 1. infulaeadmin istrationis 2, 393, 7.
87, 1617. 100, 3031. 194, infundere uerbum in pectoribus 2,
2627. 228, 28. 252, 16. 295, 118, 29.
2324. 311, 78. 324, 12. 350, infusiones inprouisae 2, 16, 17.
22. ingrauant peccata 2, 158, 7.

indignus est ut quaeratur 420, 21. innectere moras 507, 11. innpxus
indigus 2, 230, 2. indiguus 121, 7. cum abl.: inprobitatis suae innexus
2, 119, 9. 120, 22. catena 457, 14; cf. 23, 28. 177, 15.
indubia consuetude 2, 378, 10. 348, 17. 450, 24 et Ammian. 26 /, 3. ,

indulgentiae subscriptio 176, 8. innocuus in medio uiperarum ceruus

indulgere concubitum 428, 14. 115, 6.
induo: induit dominicae resurrectionis innodatur laqueus ceruicibus 177. 19.
laetitiam 9, 11. desperationem 2, innuit ei Petrus ut dominum inter-

27, 17. patientiam 2, 184, 18. rogaret 2, 99, 2.

fidem 2, 192, 17. ut nos gloriam inoffense 466, 4.
suae resurrectionis indueret 2, 324, inoleo = inolesco 2, 5, 12.
21. inolesco 126, 16. 2, 61, 8.
inenumerabilis 2, 199, 13. inscriptus sic est titulus 2, 183, 19.
inequitantes uiduis ac pupillis 228, 9. titulus psalmi ita inscribitur f,
insultare... inequitare 243, 21. 329, 10; cf. 2, 45, 2sqq.
cui peccator inequitare non potuit insigne 204, 4. 205, 1. 432, 17.
2, 252, 15. insincerus (sermo) 246, 14.
inescare kodern 323, 6. insolens cum dat. 2, 190, 11. 191, 3.

inexaminatus 2, 199, 13. insuetus: insolens deuotionis

inexercitata mens 488, 18, 2, 82, 15.
infantior et infirmior 262, 13. instar futurae beatitudinis exhibebat
inferi 351, 18. 404, 5. 2, 250, 25. 328, 13. caelestis instar conuersa-
348, 21. inferna 169, 26. 451, 20. tionis instituit 2, 4, 18.

2, 323, 14. infernum 108, 13. insultare humilitati iustorum 2. 300^

*169, 22. 415, 13. 441, 11. 501, 4. 11.

2, 250, 13. 323, 12. 13. integimentum corporis 303, 15.

infigo: infixae in lutum quoddam intellege in paupertatem Christi 2,

corporis hums gentes 293, 8. 232, 15sqq. confusionem Christi
infinitiuus cum praep.: distat inter intellegere in crucem eius 2, 312, 15.

cognoscere et timere 222, 6. intemperans sermonis 76, 26.

infirmis 307, 20. 362, 11. intende haec diligenter 180, 1 ; cf.

inflexio in terrarum inlecebras 70, 6. 218, 15. 2, 250, 7. carnalibug

sinuati corporis 2, 76, 16. intendere 2, 287, 8. adquirendi*
 111. Index uerborum et locutionum 457

mentem intendere sacramentis 2, radians 258, 25. (ignis) inradiat in

297, 22. ad lucernam illam nobis cor nostrum 282, 1. -
debemus intendere 2, 315, 2. intrans. ut ueri solis pectori tuo
in suae gratiae munus intendat splendor inradiet 430, 19.
206, 15. intendat in uerbo 112, 16. irrationabilis 217, 16. 313, 16. 332 r
interfusum mare 426, 23. 16. 446, 4. 2, 25, 7.

interim = nonnumquam : interim irriguus: fletus inrigui continuum

etiam in bonis operibus mens profluuium 392, 24. neutr. su&sL
humana turbatur 2, 321, 24. inriguum petrae spiritalem undam.
interneco: nix haec fecundat sata, uomentis 367, 21.
non internecat 241, 23. irrisores bonorum 2, 24, 24.

interpres
= translator 75, 8 irrutilo: in cocco species ignis et

interpretatio
= translatio 75, 21. crucis dominicae sanguis inrutilat
82, 8. 232, 18. 19. 344, 26. 2, 138, 408, 6; cf. 388, 7. 10.
23. 139, 2 etc. I
ita quia 2, 190, 12. 300, 7. ita

interpreter = transfero 255, 5. si 70, 12. 80, 8. 92, 18. 292, 14.

interrogatio : sine interrogatione pri- iterum = rursus, andererseits 241 r

uati sceleris puniuntur (hostes) 457, 16. 2, 210, 1. 256, 9. 293, 15. 301,
27. 3. 306, 7. 332, 13.
interserit sol domiciliorum habita- itinerarium miles ab imperatore ac-
culis lumen suum 2, 58, 3. cipit 83, 2.
interstrepere doctoribus 2, 262, 21. itinerantibus detrita flagitiis uia ini-
interturbat carnis sapientia cor 252, quitatis 2, 19, 8.
20. interturbare affectum 2, 188, 18. iubeo cum dat. 2, 113, 12.
inteio = texo: intexunt legem et iubileus annus 87, 23.
aedificant mandata 33, 17; cf. 291, iubilatur psalmus a populis 2, 8, 17*
6. 490, 18. corpus ossibus intexitur iudicabilis quidam uigor et auctoritas.
et neruis 206, 17. censoria 2, 141, 7.

intueor: si intuearis in ilium prin- iugalis

= uxor 2, 73, 12.

cipem sacerdotum 481, 19. iurgari cum corpore 431, 20.

ab intus *399, 17. ius commune indulgentiae dei 187>

inualide cecidit *191, 21. 5.

inuasio iniusta 171, 11. iuuenalis 315, 17. 20. 380, 4. 430, 26.
inuasor (possessionis) 118, 21. iuuencula 312, 1. 390, 1. 409, 26.
inuelata apud deum flagitia 2, 279, 29. 2, 8, 6. 76, 14. 252, 1. 283, 5. *316,
inueniabilis (homo) 2, 58, 13. 14. *23.
inuideo: cur nobis a te quae nos iuuenior *19, 6. 21, 28. 23, 13. 29.
uolumus inuidentur 2, 106, 22. 7. 9. 15. 25. 32, 1. *409, 5. 411, 12.
inuitamentum erilis inlecebrae 389, 17. iuuentas 415, 1.

inuolumenta *157, 26. iuxtahumanarum rerum et caelestium

ipse
=idem: quod in ipso libro disciplmam uirtutum fundamentum
manifestatur 2, 190, 3 (passim) 421, 3. iuxta illud 433, 11. pro nobis.
irradio: uniuersa totius orbis in- tristis erat, iuxta quod animani
458 III. Index uerborum et locutionum

suam tristem appellauit 2, 233, 16; facit tuum lucere iudicium 2, 81, 2.

cf. secundum. habes quod in te luceat 2, 96, 7.

ut fides luceat 2, 153, 9.

labyrinthi erroris 168, 18, j
lucratiua in commune est remissio
lacrimabilis 146, 5. peccatorum 327, 5.

lactans ubera matris *435, 2. lac- lucta 172, 7. 2, 83, 9. 113, 5. 167, 18.
tantes paruuli 2, 4, 11. 198, 19. 299, 17. difficilioris lucta
laetus segetibus ager 354, 27. certaminis 431, 5.

lauare peccati poenam395, 16. fletibus luctamen 449, 20. 2, 83, 25. 184, 24.
et lacrimis delicta lauerunt 396, 8. luctator 2, 110, 26. 198. 17. 236, 24.
iaxare exilio 165, 12. 246, 3.

leuemus et erigamus sensus nostros luctatus est ei serpens 61, 17.

253, 25. oculos ad caelum leuare ludo: lusit allophyli impetum 389, 23.
415, 23. nisi uulnus sinuati corporis in-
liber uinculorum 175, 11. iudicii
i
flexione lusisset 2, 76, 16. illos

liber 2, 246, 21. confinia lusere uirtutum 2, 152, 2.

liberalis sui, parcus alieni 447, 11. lucre sceleris ultionem 406. 20.
librare promissa leuitis communia i
lustrale certamen 2, 259. 4.
!

129, 17. lustramenta *153, 21. 23.

licitatio tui capitis est sumptus I
lusus uerborum: non imperauit, sed
epularum 273, 23. impetrauit 412, 9.
ligaturis tantum corporis certant luteae sordes 2, 49, 19.

palaestae 2, 112, 16. luxuries 192, 15. 323, 5

ligamur huic corpori 2, 107, 11. luxurior 309, 16.

limosum corpus (hominis) 359, 17.

lippientes oculi 434, 20. maceries 2, 391, 9.

lite cotidiana decernunt 2, 73, 16. macerata aeterno ieiunio fidei syna-
omnis litis et pugnae potestas 2, goga 411, 17. misera reatus sorte
112, 20. saepe lites de consola- macerantur 457, 2. in condem-
tionibus uidimus excitatas 2, 171, 3. natione hominum macerabuntur 2,

longus = longinquus :
quanto longius 234, 1.

est illud quod desideratur, tanto magis unit silere quam dicere 2,

magis deficit qui desiderat 234, 6. 173, 13. magis uel potius deest:

loquor cum dat.: deo loquitur 67, 13; praeuaricationis reum tenuit quam
cf. 426, 16. 2, 55, 11. locutus prolapsionis addixit 164, 26. si
sum cordi meo 2, 185, 14. = cogitatio ipsa polluit, quanto etiam
appello: se munitam dote uirtutum facta ipsa contaminant 230, 25.

ecclesia loquitur 76, 14. eligebat mortem sanctorum quam

lubricum uerbi 2, 185, 1. lubricum uitam flagitiosorum 2, 178, 21.

saeculare 2, 318, 29. ludibria dedecorum quam opera

lucella 493, 4. uirtutum exercenda sibi crediderunt
Jucet laeta conscientia 2, 166, 15; 2, 209, 20. terra m disponebat urere
cf. laetatur conscientia 2, 349, 2. quam consumere 2, 273. 18.
 III. Index uerborum et locutionum 459

mi .gniloquentia 2, 176, 5. 13. mentitur sibi ante, cum suum men

wagniloquus 2, 176, 15. titur exitium 2, 56, 23.
malfdixerat dens carnem praeuari- mereo = impetro 55, 18. 2,
- cantium 109. 7. merito = propter: merito infidelitatis
est liber (Canticorum 302, 6. merito dilectionis remune-
manipularis
ratione donatur 487, 9. semen
ranticum) multas ha bens personas
nobiles uelut manipulos (Scharen) defuncti populi resuscitaret merito
fratris 2, 307, 18.
triumphales miiltosque actus signi-
ficans 110. 24. meritorium 13, 13.

manipulus bouyfia= *2, 274, 4. meritum = delictum, culpa 11, 1.

mansio =
conclaue 76, 4. 21, 23. 140,20. 398, 26. 2,131, 15.
397, 28. merita causae das We-
materialis 263. 8. 407. 18. 480, 19.
- materiale sentliche, der Kern 462, 13; cf.
482. 16 -
subst.: con- !

I in. 12.
sumpto omni inateriali 2, 40, 22. i

=
- merx Christi homo per Christum
matorialia subsf. 49, 20. 68, 11.
seruatus: nunc dominicae crucis
12. 16. 79, 14. 2, 132. 18 etc.
mercem cur alienus incursat? 325,
maturns (subsf.) aeui 2, 113, 27.
6; cf. 439, 25. 2, 225, 11. .334, 24.
matiitina: in matutinis *349, 5.
384, 18.
(orans) solis matutinis occurrat 2,
mihi additum: intellege
Imperatiuo
124. 17. matntinus eras,
niihi
mihi 7, 8; cf. 88, 11. 124, 21. 228, 8.
cum adhnc crederem 26. 21.
2, 90, 2. 134, 18 212, 3. 350, 6.
meatibus ciborum salutarium inter-
352, 26.
.clusis 367, 4. ductus uenarum
ministrentur tibi tot uirtutum pocula
meatusque spiritus 445, 6.
2, 28, 13. nouum calicem ministrauit
medicabilis ad salutem (natura) 2, 2, 149, 11.
21. 17. medicabilis sermo 2, 170, minor = pupillus 354, 13.
27. minoramus quodammodo regnum
medicari sibi noue.runt muta animalia Christi 2, 383, 9.
2, 141, 22. miserabilis trans : uxor tenerae subolis
medie (= dn<pi06to>s) positum est oblatione miserabilis 340, 12.
in Graeco, quia edgapov et sin- misereor cum dat. 2, 97, 6.
gularem et pluralem numerum mitescit uulnus mentis 474, 20.
significat 2, 386, 22; cf. medius. mitto: misit se hie mons in cor Iuda(
meditantur in ipsa uerba 2, 308, 22. 2, 335, 14.
mcditatus pass.: nihil paratum mixtum = xotifAa: crater mixto
et meditatum 462, 11. non deficiens *387, 26.
medius: utrumque intellegi potest, mna 2, 120, 5.
ita est medium 2, 108, 27. medium moderator omnium 203, 22. poenae
uerbum est retribntionis uel in 399. 1.

bono uel in malo 2, 252, 7. modulatior uox 2, 4, 10.

meliorentur uasa aurea 282, 13; cf. mollescat peccati rigor superno incen-
2, 164, 1. dio 282, 13.
460 IJJ. Index uerboTum et locutionum

monas festus dies 88, 7 necdum natus 2, 114, 7.

monilia coruscantia gemmarum 392, |

necesse estcum com. 2, 267, 23.
13. stellarum monilia 98, 2. nedum 204, 7.
moralis 2, 104, 23. 122, 1. 17.
j
neptis
= fratris filia ?, 59, 10.

subst.: morale historiae ueteris 160, i

neque. . . et 443, 7.

3. moralia 2, 27, 24. 387, 22. ni fallor 2, 255, 28. 329, 18.
moralitas (77 ri&ixr,): apostolic! ser-,
|
nihilum: in nihilum dissipari 2, 40. 8.
monis 39, 25. moralitas suadet 2, j
in nihilum traditus est ille popular

6, 5. hac quadam moralitate dei 2, 294, 5; cj. lin. 12.

j

amplius se
grauari 2, 130, 9. nil poterit timere 191, 10. nil i-rrat

moraliter caput serua 445, 22. mo- operatic diuina 2, 318, 21. sim-
raliter tibi profuit 454, 12. ut plicitas timere nil nouit 2, 391. 29.
moralius dicamus 7, 8. nimium =
admodum: roges pro
morari ad cursum 386, 2. nimium deuoto ac fideli 4%. 2.

morosus (mora): morosa quaedam nisu propensiore decertant 2, 10, 15.

mentis intentio 74, 16. pulueris iactum membrorum nisibus
mbtus dissensionesque populorum 41, miscent 2, 112, 18.

6; cf. 2, 344, 7. obsiste motibus nolo mihi quicumque maledicat 63.14.

(animi) 291, 20. cogitationes terrenae nolo coartetur in me populus nieus

et motus feruentes corporis 293, 16. 280, 5.
motus diuini sacramenti cognoscat nominaliuus pro uocat. populus na-
2, 122, 7. tionum, enigila 265, 16.
maius qua in terra est nouissima finis uitae, mors: iustus
multipliciter
caelum 2, 42, 1. in suis nouissimis gratulatur 134, 22.

munia sobriae maturitatis exercere noxie ei luctatus est serpens 61, 17.
43L 11. nucinum baculum 2, 209, 1.
munificus de possessione 150, 23. in nuda uirtutum omnia 121, 7.
possessione 150, 26. nomen (Christi) nugas (d^elog) *143, 16.
tibimnnificum 152, 24.

murata est ciuitas dei 2, 359, 25. obaudientia dominicae passionis 373 r

mystice 3, 1. 454, 12. 10.

oblatio tenerae subolis 340, 12.

naeniae fabulae cuiiisdam 245, 18. adulterii oblationc temptatus est

nam = de *207, 3. 389, 17.

nardum *44, 14. *24. oblicus et inuidus 2, 77, 9.
iiatkia loquacitas 245, 20. oblinire se luto 2, 49, 15. cum terra

naufragium innocentiae uirtutisque obliniat 2, 235, 8.

loquacitas 2, 94, 6. obliterauit (Cain) iura pietatis 2, 186 t

nauigii incerta subit 190, 17. 1. abscondisti atque obliterasti

nauifer tueri 33, 25. simulacra uitiorum 2, 204, 23.
ne = an 2, 155, 23. uide ne 2, obnoxius absolute =
reus: obnoxiae

158, 2. 244, 26. 262, 11. 298, 27. stimuli conscientiae 384, 17. ob-
nee... quidem 289, 10. 2, 49, 8. noxia et praeiudicata caro 2, 140,
 III. Index uerborum et locutionum 461

15; cf. lin. 4. aduersarius leo est non otiose = non sine causa 2, 12,

qui urget obnoxios 2, 300, 4. ob- 23. 30, 20. 33, 17. 48, 12. 76, 25.
noxia natura 2, 353, 1. 273, 6 etc.

= quietus, pacificus
I

obreptio erroris 379, 19. peccati 2, otiosus 2, 157, 12.

61, 12
obroditur a maledicis obtrectatoribus palaestae 2, 112, 17. *198, 2. 16. 17.

171, 17. 199, 4.

obserare mentem peccatorum re- palaestra membrorum 97, 19. spiri-

pagulis 442, 18. sensus eius malitia talis palaestra 2, 236, 28.
tt iniquitas obserabant 2, 157. 26. palmatae triumphales 2, 38, 22.
obsidere auersa uiarum consuenint -;air.macharii 2, 112, 19.
latrones 333, 9. latro solitudines pangendi sollertissimus 2, 183, 16.
obsidet 2, 80, 25. parazelus 2, 73, 20; cf. subaemulatio.
obtntu spiritali insipientiae suae am- parcus alloquii 76, 26. alieni 447, 11.
monitus 2, 160, 9. parricidalis 204, 27. 205, 3. 317, 7.

obtimbrauit Mariae 51, 14. non 400, 3. 2, 219, 14.

fratris uoluit obumbrare sacrificium participium cum copula pro uerb. fin :

2, 76, 10. est sciens 2, 177, 7. si scientes

octuagesimus 2, 255, 17. essent 2, 302, 11.

odoram gratia m habet huiusmodi parum -=
paulum 2, 18, 25.

pomum 86, 24. quod suaue et parygrus (naQvygot;} 374, 15.

odorum est aspirationis et gratiae pascit comam (arbor) 77, 19. terra

101, 18. odora floribus uinea 121, 21. pascit filicem inuisam agricolis
offiniditur species uultus rutilantis 296, 20.
calefactis ignis uapore 392, 11. pascuus locus 90, 3.

aduersarius orantibus saeculares of- pauxillulae uineae 252, 6.

fundit cogitationes 498, 10. pecuniaria cupiditas 287, 2. thesaurus

offusio saecularium perturbationum pecuniarius 2, 364, 24.
2, 344, 27. peierare nomen dei *173, 10. periurare

opera labor 176, 4. 2, 393, 27.

operator suae resurrectionis 2, 242, 23. penetralia = cor 231, 1.

operatorium uerbum 53, 8. 418, 14. penetrant consilia mentem 2, 21, 26.

opertorium peccati 145, 20. temptatio penetrat interiora ho-

oportet ut 94, 20. 451, 8. 472, 20 etc. minis 2, 153, 11.

organum ubi uitiosum, quomodo percello: hoc telo nos diabolus uul-
potest cantus non esse uitiosus 2, nerauit et perculit 131, 19. si eun\
54, 6. quasi uoluntarium organum fulmine perculisset 2, 222, 26.
nberiore spiritus sui gratia Christus percrepuit symphonia 2, 142, 20.
impleuit (Esaiam) 315, 6. psalmus percussus est corde 139, 25. 395, 18.
uirtutum organum 2, 9, 12. necessitudinum amissione percussus
oriundo Mediolanensis 466, 20; cf. 345, 6. telo tantae dignationis
Saturninus oriundo fuit Gallus percussus 2, 222, 26. metu nau-
Vopisc. Firmus 7, 7. fragii percussi sunt 2, 282, 29.
462 III. Index uerborum et locutionum

perf. tempus pro praes.: sit meditatus secundum litteram plana legimus
in lege 2, 122, 6. saepe = aor. 215, 24.

gnom. Graecorum: sicut in furore plasmatio ibi, ubi puluis 212, 18.

plerique iniecere manus oculis suis plasmo *212, 18. 214, 3.

12, 17; cf. 31, 5. 270, 3. 405, 10. plausibilia te non demorentur 2, 18,
11. 416, 11. 472, 5. 2, 21, 23. 101, 27.

1720. plicare retia 23, 8.

perfletur aestus libidinis matutina pluralis, praecipue abstractorum .
pro
oratione 241, 18. singulari: uiriditatibus 75, 29. sa-

perfunctionem praesentem habent cramenta baptismi 105, 6; ef. 410,

suauia 2, 19, 14. 4. 18. 413, 3. 2, 255, 6. cultus deo
non perfunctorie ista dicuntur 180, 2 ; deferre 123, 10; cf. 348, 18. 2,
cf. 2, 117, 22. 128, 17. 141, 27. 265, 25. amissionibus filiorum,
148, 1. 161, 6. 170, 17. 233, 20. sterilitatibus coniugum 133. 10;
perfunctoria lectio 227 r 10. trans- cf.200, 10. auditis imperils 23, 11.
cursio 286, 16. perfunctorius ge- taedia uitae 69, 9. taediorum 75,
mitus 2, 165, 22. sermo 2, 272, 7. 15. Saul regis corda 142, 17. obliuia

peridrome matricis 422, 20. 149, 2. diuidere incolatus 151, 4.

perlactati et abducti ab uberibus desideria filiorum 190, 17. par-

432, 24. ricidalia bella 204, 27; cf. 205, 3.

permansio (in peccatis) 2, 15, 5. obsequiis 256, 21. splendoribus

perparum somno indulgent 145, 7. 256, 22. utilitates 359, 25. expensis

personat illud, quod receperit dili- 360, 12. in usus frequentiores

gendum 234, 8. aduersus deum uenire 374, 9; cf. 2, 41, 20. 76, 12.
conuicia personare 2, 337, 2. 123, 6. 142, 16. 156, 27. snaui-

persuadere peccata 179, 8. persuadere tatibus 404, 21. in mentibus tuis

crimen infantulo 485, 12. 407, 15. phoenix coitus corporeos
pertinere ad ueniam 397, 10. ignorat 428, 18; ef. 2, 142. 15.

perturbator omnium 272, 16. 2, 188, qui colla subdiderit 431, 18. occurre
8. ad solis ortus 433, 18. primatus
petitus dominus petitiones donat legimus in ueteri testa-mento, quos
effectu 2, 79, 11. Esau fratri cessit 447, 26. per-
pigrescunt mentis sensus torpore 2, sonent tractus catenarum 477. 25.
304, 20. ingressus balneas deponit atstus

pinguis (von greller Farbe) lapis 478, 23.

topazion est 374, 15. ariditates nostri pectoris 2, 65, 9.

plantatio ista crescere non poluit 2, ad litora natat 72, 10. exitiis 151,

31, 19. 26. bellorum peiicula, incendia

plantatum in uterum uirginis lignum patriae, suorum discrimina (de

uitae 2, 31, 17; c/. 2, 269, 11. Raab sermo est) 154, 16. cuius

plantati in terra repromissionis odiis appetitus est 191, 21. indul-

patres nostri 2, 270, 28. gentias domini praeuidebat 212, 18.

planus sermo
= prosa 2, 4, 21. amaritudines 332, 11. fragilitetes
 111. Index uerborum et locutionum 463

v,arnis 335, 7. mm in amictus ; praescriptum legum 177, 25.

tenebrosae conuersationis reuer- praesens: quos in praesenti uidebat
tamur 340, 3. 425, 21.

pluralitas 3, 17. praestruit ueniam confitentis uere-

pluraliter 211, 5. 239, 10 2, 311, 3. ! cundia 73, 7.

5. 22. 392, 12. praesumpsit apostolus dicere 2, 273,

plus caritas ipsa festinat 111, 13. 23. =
confido: qui de arte prae-

pone quisquam cor suura saepserit sumunt 2, 109, 27. praesumebat in

pone martyrem inter pericula
47, 21. Christo 2, 270, 17. qui non in
constitutum 477, 22. pone, quia brachio suo praesumit 2, 272, 3:
dominus ignoscet 2, 45, 27. cf. 2, 273, 3.

populi (opp. imperatores) 2, 8, 17. praesumptio = fiducia 2, 211, 10.

populi uel populus nationum praetendo excubo, emoxrjvtb:

passim. ut praetendat in me uirtus Christi

posthabet ecclesiam et ad cultus *2, 66, 21. iustitia diuina prae-

transgreditur idolorum 348, 18. tendit in his, qui mundo sunt corde.

posthaec 72, 6. quasi speculatrix pia 2, 67, 19.

potiono *2, 149, 1. (angeli) praetenduht timentibus do-

potabis eos torrentem uoluptatis *2, minum 2, 171, 18. praetendebat
63, 9. *64, 19. in eo patientia 2, 188, 19. cum
praebuisti testimonium 468, 8; cj. sibi ipse praetenderet 2, 188, 24.
defero. angelus in circuitu est hominis,
praecauit aerumnam 357, 13. ini- qui praetendat, ne quis noceat ei

quitatem 388, 18. 2, 207, 17.

praejcinebat praedicationem euangelii praeter (opp. secundum) naturam 2,

propheticus spiritus 294, 13. 39, 15.

praedurus inmanitate impietatis 264, praeterire cursum uitae et transitum

21. praedura lex 339, 8. uidemus 385, 23.
flere praeduros 2, 8, 28. praeuaricator Latine et transgressor
praeferre crucem Christi super aurum uocatur 348, 10.
375, 7. praeuia itineris tui sit tibi fides

praelatio 248, praelatio armauit

11. 305, 9.
fratres, humilitas conciliauit ex- prassinus lapis 2, 32, 7.

traneos 311, 21. Cain praelationis prendo *252, 2.

|

gratiam parricidio persecutus est j primatus 447, 24. 26.

2, 76, 9. primo secundo 62, 28. 2, 25, 15.

praemiator luctantium 2, 114, 6. 109, 28. primo secundo -

praemineo 21, 21. praeminere re- ! tertio .
169, 2. *495, 26. primo
liquo operi 2, 5, 22. ecclesiac (ge,i.) \ postea deinde 494, 19.
praeminentes 2, 23, 22. a primo = ab initio 363, 11.

praemunitio *125, 8. primum postea tertio 494,

prae ruga t iua 2, 66, 4. 15. -
primum secundo -

praeruptum subst. 40, 25. tertio 140, 18.

464 III. Index uerborum et iocutionum

principale pectoris 422, 21. diei spatio non patitur 156, 6. dum
processio ad uirtutem 2, 14, 2. protelatur cupiditatis effectus 470,
processa (= prouecta) aetas 3, 9. 16. ne uindicta protelaretur 2,
-proeliator 341, 19. 409, 21. proeliator 146, 7.

quidam luctae mentis rt corporis prouerbiale illud 2, 6, 29.

(Paulus) 2, 167, 18; c/. 2, 112, 23. pudenda committere 229, 28. pudendo
proelium = bellum 205, 3 etc. corruit certamine 249, 3. pudenda
,profluo intrans.: si fons
profluat prolapsione deiectus 249, 18.
caenulentus 231, 15. iustus lacrimis pudenda commixtio 250, 1.

profluens 398, 20. trans, aliena

|
pudor = ignominia: neglegens in-
aqua contrarium naturae profluit iuriae uel pudoris 2, 194, 10.

232, 6. sapientiae pocula profluere puellulae 2, 8, 7.

2, 217, 4. sanguinem profluebat pulsat miserationis affectus 379, 17.

2, 256, 26. puluis fern. 24, 4. 2, 39, 6.

^roflua sanguinis (mulier) 393, 24. punctio 45, 13.

I

profluus ad lauandum omne pec- purificatoria, sanctificatio 365, 1.

catum (sanguis Christi) 2, 49, 26. puto: ut puta 2, 179, 17.

prolapsio regis 140, 3. uerecundiae pyctae 2, 112, 22. 113, 22.

2, 8, 7. uerborum 2, 187, 3. 164,
26. 2, 94, 7. 342, 19 etc.
quadrpbat bona uita equorum 81, 22.
prolixius macerari 457, 2. prolixius quadripertitum uitium 35, 24. certa-
euagati sumus 2, 101, 7. men 2, 33, 9.

promotiones dignitatum 2, 10, 19. quaesitor diligens 2, 260, 10.

promouens hinc uerum iter 90, 6. qualitas 2, 146, 16.
propendo =
propendeo: quanto erga quam non praecedente comparatiuo:
dominun: propendat affectu 338, 2. utilia uulnera amici quam uolun-
aetas ea propendit ad uitia 2, 117, taria oscula inimici *90, 23; c/.

2. ut non propendat affectu 2, 127, 351, 23. 2, 222, 24. gaudium erit

25. ubi iniquitas propendit (vor- super uno paenitentiam agente

wiegt) 2, 295, 4. ad carnalia pro- quam... 107, 4. praeuaricationis
pendebat 2, 301, 8. ut quocumque reum tenuit quam prolapsionis
intenderit eo propendat 2, 352, 21. addixit 164, 26. boni erant uulnerati

prophetalis uerecundia 288, 10. gladio quam uulnerati fame *191,

prophetice positum est 204, 14. 28. ut uoluntatum nostrarum mu-

propinauit de suo uino 2, 29, 7. nera quam necessitatum obsequia

propositi uirginalis sanctificatio 2, conferamus 283, 19. eligebat mortem

255, 12. sanctorum quam uitam flagitioso-

propter quod =
quia *402, 7. rum 2, 178, 21. ludibria dedecorum
propulsator suae contumeliae 132, 5. quam opera uirtutis exercenda sibi

proselyti et pauperes et bestiae |

crediderunt 2, 209, 20. ut gratiam
terrae 87, 19. repperiret quam mercedem collo-
prostibula = prostibulum 13, 15. caret 2, 270, 24. terrain disponebat

protelari id quod futurum est unius urere quam consumere 2, 273, 18.
 III. Index uerborpra et locutionuin 465

quam cito 432, 15. 441, 5/ 2, 387, 9. cumque de medio homines perdat
quamdiu = sqp 8aov *290, 22. ira 2,
84,J7.
quamlibet = quamuis: quod quam- quieta erroris (aqua) 2, 87, 26.
libet inpossibile esse dixit, sic quis = qui: quis est gladius peccatoris
intellegimus inpossibile esse 30, 20. 2, 89, 19. quis- est lectus doloris

quamquam cum coni. 2, 44, 19. 381, 2, 235, 23.

27. 384, 8 etc. quisqne: azyma ludaeus quibusque
quamuis cum inaic. 2, 218, 7. sine annis facere consueuit 285, 21.
uerkn: omnes inimicos putant qui = quisquis, quicumque: hunc quis-
sunt hostes dei, quamuis patrem que aequalem patri non putat,
fratres sorores 4b3, 13. inferiorem et patrem iudicat 110,

quandoquidem cum coni. 2, 300, 10. 10. quisque consepultus est cum
quanti = quam multi 174, 20. 243, ipso, particeps eius est 184, 16.
16. 269, 14. 2, 38, 26. 56, 13. 83, quisquis indef.i si (est) quicquid
12. 100, 3. 243, 20. eorum quae putantur aduersa 130,
quanto sanctiora praecepta, tanto 16.
sine uenia peccata 375, 13; cf. quo. quo: eo se magis fratrem uoluit exhi-
quantumlibet fines exteiidant, terra bere,quo fratres ipse non fuisset ex-
deficit 151, 12, pertus 270, 11. quo grauiora to-
quasi
= ut, utpote: (Christus) quasi magis sperat 432, 8. -
lerauerit,
1
mulieris non tenetur 120, 4.
filius quid est quis ? non quo nemo,
non erunt quasi aduersarii 2, 40, sed quo rarus, quo sapiens 2, 221, 24.
15. hie est aequalis quasi dei filius quoad usque *92, 3.

2, 53, 17. Herodem quasi ger- quod = quid: cogitare ante, quod
manum mariti suscepit 2, 58, 22. postea facturus sis 171, 5. qui
est mons quasi sapientia dei
*

2, uidet iustum, debet scire quod

62, ISsqo*. repulsus quasi mor- uideat 218, 12. si quaeris quod
tuus et perfusus confusione quasi factum sit in ipso 2, 100, 30. quod
crucifixus 2, 324, 22. quasi deus est summum caput tuum? 2,
nisi

lacob 2, 343, 7. 163, 8. quod moueri ad culpam sit,

qui = quis: explorant, qui iustus sit ostendit Dauid 2, 390, 4.
65, 26. nisi qui tulerit crucem quod (Sri) dbundat: prophetae cuidam
suam..., non est me dignus *95, et plerique ferunt quod Esaiae
17. si qui uidit 114, 12. si consideres, dixisse diabolum 270, 16.

qui sit ille 372, 22. audi qui maneat quoque et = etiam 2, 294, 24.
in Christo 2, 225, 17. nisi addas
qui uocetuj; 2, 277, 22 etc. radicat regnum deo in hominum
qui adu. 29, 9. 38, 18. 501, 17. mentibus 2, 52, 25.

quicumque inde\. = quiuis, quilibet: rationabile (toyacov) dei 103, 8.

non quicumque hoc dicit 202, 6 rationabilis 4, 2S. 41, 9. 198, 15.
= 373, 12. 2, 272, ad qiiem-
8. 313, 17. 428, 12. 461, 6. 506, 18 etc.

cumque hominem referendum ui- rationalis 27, 27.. rationalis moralisque

detur 2, 37, 1. non solum quos- doctrina 39 32.

LX1V. Ambrus. pars. (. PC t Rchen ig. 30

466 1IL Index uerboTum et locutionum

recenseo: non recensetur pudicitke refugus ab huiusmodi uiro 79, 26.

gloria 145,25. quod uesperi co- refundo =
reddo: caecis refundi

gitaueris, cum euigilaueris reeen- lumen 2, 59, 28; cf. 2, 123, 7.

sebis 180, 20. loci seriem receri- lob sancto sanitas est refusa 2,
seamus 426, 21. sine cessatione 169, 7. pecuniam refudit 2. 223,
recenset scripturas diuinas 438, 9. 2 = 2, 243, 5. innocentiae tem-
lucerna est mihi Christus, quando pora generi refusurus humano 2,
nostro ore recensetur 301, 14. quae 339 t .25.
a ludaeis gesta simt reeensere 2, |
refutarunt dominum sacrilegiis 2,

266, 7 M 74, 14. deligere non refutent herbas

receptioneW omnis uirtutis adinittit salubres 2, 141, 23.

(anima) 2, 41, 11. relaxare intentionerh in afflictione 2,

reclinare se in cruce domini 77, 8.
27, 17. .

reclinat (Christus) ;caput suum in

castellum, in quo
.relego: relegatui5
ecclesiae fide 44, U; c/. reflecto. Adam 434, 4.
recrudescentis poenae aeruinna 478, 1.
remaledico 317, 23.
referire 204, 6.
remissor peccatorum 177, 7. 307, 1.
reflectere ceruicem in hac quadam remollit et format nos uelut suauem
sede uitiorum uiresque corporis cibum in Christo 404, 18.
reclinare 2, 17, 26.
remordet (= lenit) praescriptum in
refloresco: talis iuuenis fuit Dauid,
exactione poenarum 2, 148, 19.
qui renouatus esset et refloruisset remunerator 307, 2. 2,
1. 399, 131, 5.
2, 117, 11. rermineratrix 319, 10.
reformo = restituo: in praereptam
remunerari innocentiam 244, 3. fidelem
humano sedem generi reformari 2,
r\muneratur affectum 472, 3.
3, 8. (Heliodorum) uitali usui re-
formauit reponere spem in deo 2, 384, 7.
2, 248, 1.

refragium: (corona) studio, non re- re,praesentare iudicium 368, 16. iussi

repraesentantur (regi) et precem

fragio comparatur 2, 61, 18.
fundunt 495X 8.
refricatur uulnus quod sanatum non
fuerit 78, 19. repressip erroris 2, 14, 22.

refrigero trans.: ecclesia umbra eius repulsor neglegentium 33, 13. peccati

89, 27. nix haec 105, 11.

refrigerabatur
non adurit repulsorium taediorum est uerbum
refrigerat, 241, 23.,
intrans.: his domini crux refrjgeret dei 75, 15.

77, 8. prae\bat columna nubis, ut iresono trans.: resonat psalmum occasus

uiantibus 22. ut diei 2, 7, 28. ut praecepta legis
refrigeraret 83,
resonet uita 2, 37, 12. ipsum spirat
refrigeret feruor cupiditatis 243, 5.
ut nobis nebula refrigeret noctis qui sermones eius resonat 2, 124, 2.
litteram ipsa appellatione resonan-
2,92, 21. remitte mihi ut refrigerem
tes scribae 2, 308, 19; cf. lin. 22.
*2, 212, 12.

refugus ieiunii 447, 12. suorum rc- respiciens in mundi uanitates 2,

fugi praeceptorum 2, 396, 14. 216, 1.

 111. Index uerboriim et locutionum 467

responsorium psalmi 2, 182, 14.

|
salum saeculi huius 100, 23; cf. 2,
340, 16.- 353, 27. maritimi sali aestus 2,
resticula *408, 5; cf. lin. 12. 331, 26.
resulto intrans.: per canticum Moysi !
salutaris dominus 2, 337, 5. 341, 12.
dominus in ore ipsius resultauit 343, 11. 362, 2.
dicens 2, 74, 7; cf. 2, 88, 14. per saxosa pectora 2, 8, 28.

quern diuina sententia resultauit !

scaeuitas beluina 445, 12.

2, 379, 10. trans.: mysteria scaturrientes fontes 355, 1. scaturi-

Salomon resujtauit 23, 23. de quo uerit aqua patribus ad bibendum
caelestis sententia resultauit 207, 2, 116, 2. sapientia sensu scaturit
17. scripturae diuinae seriera re- 2, 260, 3.
sultare 438, 10. diei ortus psalmum scita iuris 462, 10.
resultat 2, 7, 28; cf. 2, 8, 15. caelestis scortator 2, 279, 19.
sonitus dulcedinem resultare 2, 9, 13. scrupea simulacra 2, 345, 11.

praecepta legis mores resultent 2, 37, secta prima et ualida medicinae 2,

12. uocem suam dominus resultat 136, 24, 137, 1.

in cordibus singulorum 2, 342, 9. secundo intrans.: eis affluentiores

gratiae -cantilenam resultauit 2, successus commodorum saecu-

365, 10. larium secundare 133, 8. sibi

rosupinat homines tumido fastidio prosperorum euentuum secundante

nobilitatis iactantia 298, 8. non sue -essu 466, 4.

fesupinet superbia 483, 24. secundo adu.: Danihel secundo in

resupino non soluaniur affectu, si lacum missus 399, 20. ne, cum
aliquid boni fecimus 473, 18. resurrexeris, moriaris secundo 419,
vefcexere aliquid animo 136, 6; cf. lin. 28.

19. 145, 27. secundoprimum sabbatum 2, 347, 9.

reuictas omnes nationes suo tenebat secundum (id) quod quia 239, 28. =
imperio 2, 349, 26. periclitor ab his 2, 103, 3. 155, 3. 161, 2. 290, 11.
quos arguo,. quos reuinco 318, 8. 294, 28. 332, 2. 345, 27.
rimatur emolumenta sollicito affectu secus: uiae quae sunt secus uias

202, 13. mysteria intrepido rimetur serpentis in petra et secus semitas

affectu 283, 26. mundi spatia nauis fluctuantis 29, 17. Maria
rimatur 493, 8. iustitiam iudicium- sedens secus pedes domini 2, 36, 2.
que rimetur 2, 260, 10., scripturae sedeo: (equus) quern sedebat dux ille
uerba rimatur 2, 298, 4. militiae caelestis 2, 247, 25; cf. 2,
riictantes
crapulam 2, 24, 9. 248, 2. ea quae proprio arbitrio
ruinarum genera multa et incognita sederint postulare 178, 15.

plerisqne sunt 2, 109, 20. seniles subst. 2, 1^7, 4.

ruminamus frequentius quac scripta sequax = sectator 2, 190, 2.

sunt 299, 19. series

scripturarum intellegere 238, 27.
serius uir 36, 4. 76, 26. quod serinin

saeculum: niulto post saeculo 2, est labore quaeritu- 2, 19, 15.

133, 28. serpens interius mil mis 166, 1; cf.

30*
 III. Index nerborum et, locdtionum

503, 14- ne radix auaritiae ser- solatur lugentem maesto afiectu 184,
v
pentrbus se fundat radicibus 350, 3. 20. dolorem tuum aduersarii morte
sibi = a se* qtii se affligit, non bona soleris 2, 85, 6.

sua debet, sed commissa sibi solubiles luti corruptione homines

emimerare peccata 2, 166, 7. 293, 20.^
sibilus adi.: sibila obtrectationis ora |
soluti sunt ipsi inter se sua rJerfidia
tollebant 115, 2; cf. cincinnus. , 91, 16. ut supplicio soluat errorem
sic esse deiectum Adam, dum propriae ;

2, 176, 7; cf. 2, 243, 22. quomodo

credit uxori 269, 2; cf. 380, 20. |
uetus peccatum niundi solueret 5,
2, 279, 4. sic si 123, 19. 2SO, 21. passione infirmitas est
= deinde, turn:
prius propheta
j

J soluta 2, 236, 1&

legatur et apostolus et sic euan- soluilo poenarum 397, 1. peccati 2,

gelium 382, 17; cf. 6, 24. 146, 6.
signo 2, il, 15. 121, 22. 242, 14. 253, sonat lesum dominum totus hie locus
2. 285, 24. 304, 3. *325, 30. 109, 20.
simplus 155, 19. sorditudo peccati 2, 219, 9i

singularis numerus: qui exponitur in sors =

sordes 360, 5. 2, 380, 2.

euangelio sacerdos atque leuita spatiosum = evg6%CQQovl in spa-

354, 24. si cognouisset Adam et tiosp posuit pedes suos Christus
Eua 444 12/ *85, 28.

singulariter (opp. pluraliter) 239, 10. specie tenus de capris dicitur 365, 5.

2, 311, 4. 6. 23. 12. speculatorium gratiae 2, 355, 21.

^92,
sinuent omnes genu *2, 53, 22. speculatorius mons 2, 350, ;
7. spe-
sinuati corporis inflexio 2, 76, 16. culatoria discipline uirtutis 2, 359, 8.

siquidem =
nam, enim, cum cans. speculatrix 2, 67, 20.
a) cum indie. 3, 3. 81, 5. 271, 21. spelaeorum habitacula 2, 345, 13.
2, 13, 1. 114, 28. 115, 20. &) cum spiramen salubrium cogitationum 2,
coni. 2, 13, 8. 22, 15.
siromastes 402, 10. spirat ipsum qui sermones eius
siue siue cum coni. 451, 2. 7. resonat 2, 124, 2. diuinitus spirantis

= aut aut 348, 27. 387, 21. 2,. scripturae mysteria 2, 296, 4.
312, 15 (coni.). = et et 443, 4. spondere coitus sui usus 2, 142, 16.
soliditas 326, 20. sponsalia *336, 4.
solidatis Rubri Maris fluctibus 380, 8r sponsare sibi concubitus 2, 142, 14.
sollertissimus pangendi seriem psalmo- spretio *2, 300, 5.
rum 2, 183, 16. stadium uirtutum 2, 6, 9.

sollicite intuebatur thesauros regies static das Stehen: si ueniabilis statio

120, 14. sollicitius quaerere 146, 17. 2, 15, 25. ut non maneas in peccato
sollicitudo toundi 79, 18. quadam statione diuturna 2, 16, 23;
sollicitus = diligens, attentus: auditor cf. 2, 60, 27.

5, 7. obseruantia 88, 12. sui sollicitus statiua, ae = statio, mansio 83, 10.

gubernator 146, 7 etc. sollicitus 18. 20.

t amae 10, 16. stratus, us 2, 125, 13 936, 9. 19.
 til. linlex uerboriun et locutionum 4(>9

suasorius sermo 295, 4. z, 276, 24. est etiam illud, ut 2,

subaemulati,o =* jmgd^Aog 2, 76, 294, 26. est et illud, quia 2, 309, 7.
23. 77, 2. (est his locis ggeari; cf. potest
subaemulor = noQafytib 2, 76, 23. quoque et sic intellegi, quia 2,
subducit propheta celentatem trans- 294, 24 etc.).

currendae uitae dierum aestimatione sumere in uxorem 354, 5. aliter

243, 23. hancJnterpretationem sumere licet

subicio = adicio 2, 98, 6. 84, 7.
subintrat aemulatio bonorurii af fectum super: hi dentes super lac can-
2, 73, 21. didiores 367, 13. escas Aegypti

subiungo =
adiungo 2, 224, 21. super diuina munera praeferentem
subneruo *2, 275, 1. 6. (populum) liberasti 380, 7. super
subobscure dictum 105, 2. et supra uariant *171, 18. *2, 88,
subobscura interpr^tatio 108, 23. 14 == *2, 138, 6. 2, 247, 20. 277; 5.
cum aliquid nobis subobscurum superabundant peccatum persecutio-
est 112, 27. nis 2, 67, 6.

subrogo (cum) decusso iugo ferreo

:
supercilium mentis Sina 443, 19. re-

iugum suum suaue ceruicibus fi- giae potestatis 172,25; cf. 2,8, 15.
delium subrogaret 2, 341, 26. superefficiunt mensurae 303, 18.
subscriptio indulgentiae 176, 8. supereffluo 303, 18
subsequi iustitiam 2, 180, 4. superfluo adu. 248, 27. 2, 141, 17.
subsisto = exsisto 2, 326, 2. superstes generis humani 136, 11.
subsolanus locus 2, 164, 22. supertransierunt iniquitates meae
substantiuum (opp. accidens) 2, 48, 17. caput meum 2, 157, 23.
substituo =
addo, adicio 215, 14. superturbare 390, 21.
2, 65, 3. 285, 25. superuacuo 414, 20.
subsum:,
suberat ei nee in came superuinco 2; 288, 13.
peccare 2, 338, ,27. supparum 211, 3.

subtexo = addo, adicio 75, 5. 266, suppresse = clam 2, 352, 28.

29. 460, 2. 477, 17 et saepe. susceptio deliberationis 19, 23.
suffragium = adiumentum, auxiliuin suspectus =.suspicatus 106, 14;
111, 11. 191, 17. 472, 14. 2, 29, 7. cf. lin. 12.
suffusio umoris 53, 20. non exuimus suspicio =suspicor 356, 14.
uel gentilem uel ludaicam suffu- suspirai desideria longa 470, 20.
sionem 53, 25.
|
sustineo: (resurrectionis eius consor
sui et pro is: qui aduersum
suus tium capere) nunc non possumus,
saecull luctantur inlecebras et non in uitioso sae.culo noti sustinemus

capit oculos suos palaestra meJm- 2, 34, 25. - = dvandva): *157,

brorum 97, 18; cf. 442, 5. 457, 26. 13. 14. *15. *190, 24. 191, 3. 6.

2, 49, 18. 52, 4. 75, 5. 156, 7. 910, I

symphonia percrepuit 142, 20.
12. 211, 18. 311, 10. 321, 9. I

sum: est et ilia ratio, quia 2, 153, 7,, ! taceo cum. dat.: cum taccret insui-
est tamen ut de loseph accipiatur tantibus sibi 2, 185, 5. si per-
470 111. index uefboriuu et locution tun

fectus est, tacei conuieiantibus thymiamatum diuersorum incensis

194, 24. odoribus 2, 159, 18.

taedians animus 449, 28; taediasti tinea intollectum tuum scindet, si

parum 2, 18, 24. putes uerbum uel incipere uel

tamen = nlty (en) *378, 22. praeterire 255, 21.

= sed: animam suam tristem titubatio sententiae 384, 26.

tamen titulo 2, 379, 4.

appellauit usque ad mortem,
non propter mortem 2, 233, 17.
i tonsae = caprae *336, 27 = *365, 9.

bantos (= tot) laqueos diabolus topazion lapis 373, 18. 374, 10.
tractatus 218, 16. 537, 19. 2, 230, 3.
aspersit 257, 9. tanti populi, tantae
tracta de tuo pretio 286, 20. tecum
nationes, tanti diuites 272, 26.
i

anto constat 2, 153, 29. ipse tractabis 169, 24. 300, 8.

324, 21. 2, 227, 4.

tegmen humanitatis assumpsit 2,
I
tractus grauium catenarum personant
237, 2.
477, 25. a publici tractus itinere
tela atque missilia 2, 91, 9.
recedentes erroris labyrinthos fre
temperare a cradelitatis horrore 376,
quenter incurrunt 168, 18.
17.
traditio = explicate: tertia tradi-
tempore deus omnia fecit I

tempus: tione mouerunt caput suum, hoc

372, p. in tempore 190, 9. 359,
est Christum 336, 20. est et alia
21. 363, 27.
luceat
traditio, quia suntaquae de quibus
temporum consecutio: posset
prohibet jaos bibere Hieremias 2,
125, 27 sqq. 224, 7 sqq.
316, 19; c/.
32, 1. = translate: alia traditio
389, 19 sqq. 2, 4, 3 sqq.
habet 196, 13. hoc intellegendum
temporum uariatio: qui noluerit et
Belamon Symmachus, Aquila
ducit 2, 87, 16. ut spectet...
aliaeque traditiones Graeco ser-
uoluat... informet... sit medi-
mone docuerunt 508, 5.
tatus 2, 122, 4 sqq. ductus est et
tFftduco = diffamo, ignominia afficio:
non aperit os magis uult 2,
. . .
oam traducere
(Joseph) noluit (c/.
173, 12. qui postulat et dixit 2, deformare lin. 12) 141, 14. femina
237, 18.- receperunt pt fuerant uirum traduxit 340, 46.
deputati 2, 262, 3.
transcursio (libri) perfunctoria 286, 16.
tendiculae disputationis 493, 19. transeo: fumus cunsumpto material i

tcnuit praeuarioationis reum (Adam) expurgatur neque naturam transit

104, 26. cogitationes putauit ad 2, 40, 22. qui terrena transierit 2,
mundum
V

crime u tenendas 2, 16, 16. 344, 16. transi 2, 344, 18.

tepet cerframen 466, 22. quae in isto saeculo sunt, nobiscum

frstatur in homines 325, 25. transire non possunt 2, 375, 1.

texitur frequenter nubibus (caelum) transfrctare 2, 344, 20

256, 13. transgressor

= praeuaricator 348, 11.
textrini praepositus 3.T, 13. transmutatio de loco ad locum 2,

theorematu 2, 122, 3. sermonum 308, 5.

caelestinm 2, 360, 27. transplantatus in paradisum 2, 34, 10.

 III. Mierborum et4ocutionum 471

tripudiat e^ gaudet 2, 134, 3. tri- 2, 123, 6, tolerantia iniuriarum et

pudiabas, draco 2, 15. 223>

usu periculorum 2, 289, 19.
tritectum =
TQ/meyov 2, 111, 24. I
utrique di duobus 2, 226, 23.

triumphaliura uulnerum cicatrices 2, utrum in inierfogatione simplici 122,

180, 18. 13. 220, 25. 307, 11. 2, 15, 17. 21.

triumphator populus 380, 13. 39, 8. 387, 20." utiam in corporc

triumphare principem mundi 61, 2. siue extra corpus raptus esset ad

(Hierusalem) a Romano exercitu tertium caelum 161, 17.

tfiumphata 481, 18. tune tri- :

uxoria sedulitas 340, 5. persuasio 2,

umphantur (persequentes) 483, 21: 3, 10,

tumiditas cordis *135, 26.

turbidum si aqua t luat, irustra lacura :
uacuare uirtutem 2, 162, 17.
putea esse mundandum 231, 14. i
uacua interprets tionis nojjiina 4, 23.

typus in illo populo fuit, in nobis tempus precandi uacuum 145, 5.

ueritas 85, 12. per typum Joseph spiritalis alimenti 179, 25. caelestis

129,. 19. sacramenti 180, 7.

uallestris ista terra, ilia caelestis 2,

103, 7.

uber copiarum Hirbs 89, 14. uallis: liquet superiorem esse terrain,
undo: epulis mcis non pluuia undatur non istam in ualle terrenam 2,

410, 23. 131, 11.

unicornuus *129, 22. *2, 155, 6. uane turbatur 2, 210, 15.
*273, 10. *275, 21. in uanum et fusus labor 2, 108, 5.

usurpator 35, 18. in uanum uiras efiundere 2, 162,

non usurpatorie dixerim, sed uere . 16. uana ueri uerba iactare 2,

94, 27. non usurpatorie speraui 94, 5.

129, 9. uapor fornajcis ardentis 407, 19.
usus uitae nostrae 123, 22 ; cf. 166, 5. uaporem fidei et deuotionis adolere
2, 248, 1. osus disciplinae saecularis 406, 24. uapor ignis 408, 10.
197, 27. saeculi usus 199, 27. in uaporatur iusti ingenium rel ulgente
his quae huruna sunt hunc usum dei gratia 392, 16. igne sermonum
esse cognoscimus 203, 4. sancti- caelestium uaporati 407, 1. uapora
ficationis usus 365, 1. maior quidam tur eius cor, habet febrem 2, 195,
familiar! tat is usjus 369, 1. naturae 8. uaporatur febribus 2, 335, 9.

usus adiuuat infirmftatem 376, 25. uectura iustitiae non tibi oneri cst
diuerso usu in eundem errorem 503, 19.
uterque concurrit 377, 12. usu solis uel = et: eiectis Adam uel Eua de
multis corporis figura rautatur 392, paradisi sede 450, 28. fecit in
10. usus uel flos uiriditatis 406, 17. euangelio uel Actibus apostolorum
commune naturae ususque con 498, 5. lohannes senex coepit
sortium 421, 11. usus peccandi 490, scribere euangelium uel epistulas2,
22; cf. 2, 253, 16. nee in usus eius 117, 24. o ranis anima quae in-

(carnis) transire potuisse (uirtutes) liabi 1

, ur a Christo uel corpus
472 III. Index lierborttm et locutionum

illud 2, 338, 14. = saltern: surge uice exempli utamur 2, 100, 22.
uel media nocte, si non potes tota uiduale depositum 2, 247, 26.
nocte uigilare 430, 18. uel post uinxit se non soluin membris iiostris,

experimentum sit uerecundior 2, sed etiam cruci 44\ 22.

12, 2. uincula 2, 128, 2. 158, 18. 187, 26.
ucnire aduersus imperials formam 321, 23. 353, 12. uincla 165, 12.

rescript! non potest (iudex) 463, 21 322, 18. 323, 2. 378, 11. 2, 73, 16.
uentilo = arieto *2, 272, 25 etc. 82, 20. 252, 24. 312, 7. 341, 11.
uerecundus sui 130, 1. uindicauit Saul regis mortem in cum
uereor paw.: squalor inniunditiac- non qui a se nuntiauit occisum 341, 20.
ueretur 145, 23. uirens corpus 431, 1.

uernaculus 308, 18. uitali usui refonnauit Heliodorum

ueniat specioso decore (serpens) 116, 2, 24, 1. uitalia 367, 4.

1).
caprae solis calorc uernantes uoluptaria conpendia 83, 2. quod
366, 7. dulce et uoluptanuni 2, 355, 20.
uersutilocus 2, 208, 20. uoluptaria istius saeculi 2, 286,
-

uespeji 170, 24. 17.

uestiti tunicas 242, 11. uulgus populi 332, 15.

ucterani (opp. iuuenes) 2, 8, 3. uulpis 69, 10.
ueteranus consilio 31, 17. ueteranum
comsilium 290, 13 = 488, 19. zelare locum ccclesiae 405, 7.
uetcrana quaedam eontinentia 430, zelotypa mulier in muliereni fid<lem

26. 405, 18.

 IV. Indiculus Graecus.
sunt athletae qiri uocentur dicitur concupiscentia et

pueri, ephebi, uiri, hoc est nalfoc;, desiderium 2, 166, 18.

dyevaot, &vdges 2, 110, 24. tqptf&nioa Graecus habet, quod est

dd>oAea;f7?00 Graecus f)osuit, quod supersperaui 342, 16.
dicit Latinus hplucinabor 74, 4. deaoyTtxi) disciplina sapientiae 39,
d(3oAeo;p/aat Graecus dixit, 20. $ea)Qr)Tix6v 236, 24.
Latinus deambulare* uel exer- Ovf.idg furor Graecr dicitur 2, 149, 26.
cere 74, 21. y.otvdg: Graecus tini>Q dvofttctg di
d<5oAtOta uel halucinatio 74, 15. xit, hoc est pro iniquitate* et in-

quasi fabulae cuiusdam naenias tegrum uersum

-
xara xotvfa po-
narratas sibi dicit suit (scilicet vnig dvofjuiag fit

245, 18. super iniquitatem et pro inj-

dvaywyjf: accipe tertiam

;

quitate significare potest) 2, 298,

qua se anima eleuat iusti 2, 127, 4. 14. cf. nimis ad utrumque re-

jiQog dwtdtamo^rjv legis retulit spondet, ut et nos nimis inue-

ueritatem 418, 8. nerunt et adiutor nimis 1
possit
df a/id /u-oy, hoc est dignitas mea intellegi 2, 334, 26.
495, 14. ev Koavicp dominus secundum caeli
hoc est deprecatio* 495, 16.
dto>otg, tractum passus est 2, 350, 11.
fv dagiq., hoc est ante horas, ante KQaaiS duorum colorum est in la-

tempus 433, 8. pide topazio, hoc est quaedam

t Graecus, hoc est ex- temperata permixtio 374, 11.
celsas et turritas domos 2, 360, 17. xQdximov dixit Graecus uel potens

a^fiaxelg Graece dicuntur scribae uel forte* uel ualidum 2, 63, 22.

2, 308, 17. Aoyixjrj disciplina sapientiae 39, 21

VTSQo^ocoTOv sabbatum in euan- neTdaraatv (/ierdAAa^v ?) Aquilas-
t

gelio legimus, quod Latine di- dixit, hoc est transmutationem

citur secundoprimum 2, 347, 8. quae est de loco ad locum 2,

dicitur a uidendo; doQxart- 308, 5.

xov etenim uisus acutioris est oixovfievrjv Graeci dicunt (orbem
114, 11. terrarum), eo quod inhabitetur a
dicitur uerecundia. iv- Cairisto 2, 363, 5.

autem est, quando uere- naidevatg Graece dicitur eruditio

cundiaiu uult aliquis incutere ali- 2, 150, 2.
cui, ut inflectat propositum suum Graecorum lucta est. Latino-
2, 311, 9. rum 2, 113, 5.
474 IV. Indiculus Graeciis.

ncQ&aai transire* est uel, ut dicam axomtg Graece dicitur finis 2, 3i

expressius, transfreiare 2, 344, 19. 25. finis enim dicitur axo^og

neQitQaztiha Symmachus dixit, ho? suinma rei eius, quam uolun

est quae sunt circa collum 387, 20. explicare 2, 78, 16.
jiJiaTela Graeci sermonis est, quae Symmachus posuit; a;
Latiie dicitur latitude 280, 10. autem palmus est 2, 200.

est multorum dierum dicitur Graece quod nos 3

LXX) 2, 265, 24. tine et finem dicimus et consu

nQaxTixi) disciplina sapientiae 39, 21. mationem; reAog autem et c<

236, 24. summationis ipsius finis est 277, !

374, 12. xiQaia Graece admiranda dicunl

casus eorum (athletarum) Latiro 2, 343, 16.
proprie appellant ruinam; Graece X/.evaatag Aquilas dixit inriso
enim rcrw^ara nuncupantur 2, bonorum 2, 24, 24.

109, 21. ZQt/oiov iuxta euangelium suai

vxTkvto Graece ait, quod La tine accipimus 194, 22.

dixit enitor 2, 113, 21. 374, 12.
 DATE DUE

CAT. NO. 1137