r

[Wffilllllfi[ lil&mtili

*,,iifilllllfrlflillttillfffilttł,
b.
Mffis" ł|lliup6e,

.g16, "1ffiffiffi*r

Mfl rllłflill$ltill|llllHffi ffi Wllłl}l]. Posłowie

ffiqxlfitii-i,

ffin'1,1,:]lllll|llllilfflffimm""""",,

, ffilllll||ffilllllfrW$ttil

fr :j}|łlfrlllTlltt$illlillfi]lriiii, dotyczące odkrycia Nowego Świata, jego kultur

j rmł, JfuWililii:, i pisrna. Autor uważa rownież za stosowne uspra-
tW|Flruutf fi li|ilffiffi lfilliii, l,, wiedliwic się z rożnych niedostatkow tej opowieści
t .,ttttMlllfifilffik,.

,MfrfiIlTwffi|
Wllti: ,,,1lililffiffi',

,,fr$MMMil,,;fimo,

fimfimffiliililii ,ffi
*

E
,ll11ł&J,
,,ffiffiilM}l

,f_l
i-, "rołrmłłłlmr,,

Wffilillilllllllt,,,,u*-,

Wr: i,iiiMilfrlll]*'

ffi
,;fitlfrllfl$lllii lffii

ffi łill{lflffi,,
W, .ltfl§tfl#ffi:,,

mP' :ilW|

ffi
,,

fi-,,;lłf,lll{llffilllfrTilmlw*

,Mffiutllffm,,

#
ffi %
 ,,I

Zaczęlo się od dlugich pochodów plemion łowców w epoce kamiennej.

To bvtrj :::; ::
teg,- :,:,,j* :
pierwsi odkrywcy, kolumbowie epoki lodowcowej. Czy możemy ustalić datę
możem1,a::i,!:,
Z dużąostrożnościąi równie dużą tolerancją czasu. Przede wszystkim
grupy lowców z terenów południowo_wschodniej Azji, posuwające się za zvłięrz,r,z, ::,:,
po skorupie lodowcowei na kontynent amerykański w miejscu, gdzie dzisiaj znajdu,,
,", _
inaczei mo\l-:i:" l ,Ę
,rirr" B..irrga. rvędrówka ta nie odbywała się w odwrotnym kierunku,
nent amerykański nie byl kolebką rodzaiu ludzkiego, dowodzą tego połączofl i\-r,i_:Ji_ ] &
_ z Azji do Arn,:_;,-_ !:
antropologów, archeologów, etnografów, ięzykoznawców. A więc
na poludnie od llfielkich Jezior, na ziemi wolnej od lodowca, żyĘ
zvłierzętą znar,,-,-" _a_:i
w Europie, lecz również nie znane ,rLzjatom" mamuty i mastodonty.
No dobrze , ,_, _r_ 3J
pięćdziesiąt rysięc}, j:: :=-_
się stało? Boliwijski archeolog, Ibarra de Grasso, sądzi,że
tego nie można udowodnić. Pozostńmy zatem przy faktach,
minełc "ą:: : rfi
Zanimprzybysze opanowali caty kontynent i dotarli do Zięmi Ognistej,
z części północnej kontynentu: śladzagrzeballe;: :,il!
czasu. Najstarszy śladpochodzi
rviec _;,"m
pochodzący, według ustalenia dokonanego metodą profesora Libby,ego, a
z Midla::
węgla promieniotwórczego 14C, sprzed 35 0oo lat p.n.e. Szkielet kobiety
Tepexpan około 1 ] ,,,ł
sie iicz} sobie okolo 16 0ó0_ 17 000 lat. Szkielet człowieka z
sandałów,
-prawdzirr,; ,l:
jaskiniaFort Rock w oregon, a w niej 300 par sznurowanych
dałami!WęgielpromieniotwórczyokreŚliłiegowieknaponad9000lat.okt.l.: \ff, rok;
p.n.e. wyrabiano już chyba naczynia gliniane w Panamie i Ekwadorze.
_:
,iJ.*_f,fu
dolinę Nleks",s,_
osiadli rolnicy zamieszkiwali iuż, iak wykazały badania archeologów,
niewiele jeszcze więmy, bl,ła k:_:_:1 _lr,r-
Gwatemali. Najstarsą kulturą Ameryki, o której
ków w Meksyku, o czym świadczą odkrycia w veracruz i Tabasco. Archeolog"-,i,.,
ona pLajś::,;
nazwę ,rkultury matki", gdyż, zdaniem większościbadaczy, stanowila
kich późniejszych kultur Ameryki środkowej. Cywilizacja, która wydała
rzeżc"-:,
tów, podstawy pisma hieroglificznego, matematyki i astronomii na tym konl_::::_:
p.n.e, \";;
pozostawila nam naistarszy zapis kalendarzowy Olmeków, z I wieku
^,,
*ir" o^^.ra w języku nahuatl: rrludzie z okoliry kauczuku", Językiem na)::,::"

2Ą6
]. Tenochtitlan wg rekonstrukcji Ignacio Marquiny

równieŻ azteckim czY mek§ykńskim, posługuią się dotychczas

Indianie z plemion Nńuas.
Dzieło Olmeków Podjęli Totonakowie, Zapotekowie, Majowie, Mistekowr",
r"ri.1"*i.,
opracowując między innymi odrębny kalendarz, pismo, sztukę i religię.
§7'czasadt gdY w Europie rosło Imperium Rzyrnskie, w dżunglach Ameryki
środkowej
PowstawałY miasta Majów, lak Tikal, Copón, Palenque, zbudowano wspaniałe miasto
bogów,
Teotihuócan, w Środkowym Meksyku, a w późniejszym okresie,
od wieku IX, Tula, Chichćn_
Itzń, Culhuacan, Azcapotzalco... §7 połowie XIII wieku nadciągnęły
do doliny Meksyku hordy
koczowników z PÓłnocY, Aztekowie. §7'roku |325 wznieśli wspaniałe
miasto, Tenochtitlan,
które miało olśnići oszołomić hiszpańskich konkwistadorów... (il.
192),
§rojownicze ludY Azteków odziedziczyĘ wysoką kulturę i cywilizację,
o historii sięgającej

247
 t94. Świątynia w Tula wg ,rNatural Flistory''

l93. Hieroglify Zapotekow na płaskorzezbie z Mont.

wg Instituto Nacional de Antropologia e Historia

IX wieku P.tr.e.: staĘ się więc w dalekiej bardzo linii również dziedzicami
,,kultury matki,,
olmeckiej. V ciągu stu kilkudziesięciu lat Aztekowie przyswoili sobie owo wielkie dziedzic-
two, w ciągu jednego stulecia rozszerzyli swoje panowanie od ZatokiMeksykńskiej do pacyfi-
ku, a na Południu Po najdalsze zakątki Gwatemali. Ich potęgę mieli złamac hiszpańscy
aajeżdż-
cY, którzY w listoPadzie roku t5l9 zę zdumieniem, po ,raz pierwszy, patrzyli na wielkośc,
Piękno i bogactWa Tenochtitlanu... Cofnijmy się na chwilę w czasie, by obejrzec płaskorzeźbę
ZaPoteków z najwczeŚniejszego okresu ich świętegomiasta, Monte Alban. Na płaskorzeźbie
tej widaĆ hieroglĘ, Pokrewne olmeckim (il. l93)... Dalej widać slynną stolicę Tolteków, Tula
(il. l94), i okazałą świątynięaztecką w Tenayuca (il. l95).
Na Południe od wielkich cywilizacji Ameryki Środkowej rozciągało się Imperium Inków,
]

l?
Począw zY od ziem dzisiejszego Ekwadoru, na północy, przez ziemiePeru, Boliwii, ż po krań-
ce Chile. Granicą zachodnią był Ocean Spokojny, wschodniej niepodobna ustalic, tak jak
:

l
i mrocznej PrzeszłoŚci imperium, którego początki pojawiły się w dolinie Cusco, w peru. Tam,
r
wedle legendY, Pojawić się miał syn Słońca, pierwszy Inka Manco Capac, aby uczyć ciemne
c
ludY cYwilizacji, tam założonazostała stolica imperium Cusco. Imperium nosiło nazwę Ta-
ii
wantinsuYu, czY|i ,,cztery dzielnice". Żyjące poza wschodnimi granicami Inków ludy barba- \l

248
 ]lffimłrrurm:ł śzlekow w Tenayuca wg Instituto Nacional
,,] .-i e F{istoria

:;:.i:e nazywały tę bogaą ziemię, chronioną potężnymi kamiennymi twierdzami, ziemią

n-3:n. brązu, srebra i złota. Słowo ,rlnka" oznaczało wówczas władcę, należałodo jego dy-
]jp{- ,. rodziny, używali go również, jak się zdaje, dygnitarze imperium.
?:czątki były bardzo skromne: niewielkie grupy łowców przed 9000lat, osiedlanie w 3 ty-
',l,u:.;:u P.tr. ., tkactwo, 8arncarst\^/o i inne rzemiosla począwszy od roku 1500 p.n.e. Lecz
3:l::..:rc między III wiekiem p.n.e. i IX wiekiem n.e. w dolinie andyjskiej, na północ od Limy,
3:F,s:aje miasto-pństwo z ogromnym sanktuarium chavin, a kultura i cywilizacja andyjska
:,[:Ę 3 szczytowy punkt rozwoiu, uwieńczony ostatecznie kulturą Inków w XIV wieku n.e.
Ta;de są z grubsza etapy rozwoiu owei cywilizacji, mającej wkrótce runąć pod ciosami żoł-
łłr:*'pizarra, podobnie iak cywilizacja Meksyku runie pod ciosami innego awanturnika,
]j-:-ana Cortćsa.
F:aacisco Pizarro. Urodzony w Trujillo, w Hiszpanii, analfabeta, pastuó świń,najemny
rr=_erz, zdobywca Peru, gubemator i namiestnik królewski, markiz de los Atabillos. Oszała-
F, ;,ćia kariera prostaka, któremu przypadek wznaczy rolę zniszczenia wspaniałej cywilizacji
N[":E:*.-lenru południowoamerykańskiego. \ fszystkiego, co przemawialoby dzisiaj do nas inaczei
:x ragadki przeszłości,inaczej niż ruiny. po wielkiej cywilizacji Mochica, oddzielonei od
ttMllltlt* ]:-r:r przepaścią tysiąca lat, pozostały śladyogromnej sieci kanałów nawadniających, wiel-
ne ,illllffii, ne, ąi<u'eduktów, piramidy Słońca i Księżyca, potem taiemnice kultury Nazca, ruiny świętego
r:ć ..a Tiahuanaco, wzniesionego przed panowaniem Inków na wysokości4000 m, resztki
,{ |r,
]
:
il1,1illilllffi ffi lllir,,

Wilf,ilWl :r:--r:niego miasta Chanchau, zajmujące dziśjeszcze powierzchnię l7 km2. PozostaĘ szcząt-
,n:r: rł iadomości o prawach, obyczaiach, sztuce, medycynie, rolnictwie, inżynierii, kute
łixli3]t,

W ,'.ij}l|ifils,,

W,, rr rr,łach cystemy i kanaĘ ciągnące się dziesiątkami kilometrów, groble, a nawet śladyodwra-

249
19ó. Brązowe skalpele

i miedzianymi dłutami, Mosty z włokie;:

caniabiegurzek,ruinyinkaskiejtwierdzySacsahuaman,wzrriesionejongiśprzez3o000ro-
bomików, dysponuiącyc.h kamiennyr"i. Ti"ta; Elipu_kamayoc,czy1'isztllka
cabuya,prz.rrr.*.ria!."ó"s"i".r,i,ao,r,o*r"ą,ogiorazsztuka Nie iest zresztą d,],
oJjńi", i"",",; $J*anii1n::-"":i:we, kipu,
,,mi,§Ezów.".ortO* "
dzisia|ustalone,czypismokipustanowiloiedynieprostysposóbzapamiętywaniapewnl.ci: pństwa, cz}
ao poari""rryctl_ rachunków administracii
wiadomości ogólnych, czy sfużylo kronikarze,
wreszcie było pismeń tńrrit,
p."*a"iń'pi,*,,, iak twierdzili hiszpańscynie posiadali innegc,
wiadomości od mistrzów vip", i"lń_eo*oyir... Czy Inkowie
czerpiący zachowaĘ się, na Bramie Słońca,
pisma? §[ ruinach pr".airt"rti.go -i",i"Tińuaiaco wszystkich starożytnyó inskrypcji,
z tyctr
hierogliff dotąd nie'oJ""y,*., cłvzb1o.i"*i" wladców, wprowadzaiący quipu?
Ta_
które, wedle legendy, kazńzniszczye iedenzinkaskich na prze§trzeni wielu kilometrór*
iemnice Tiahuanaco,
z"gadti płaskowyżuNazca, pokrytego
rozploń"i"r, _,otźnię nieiednego badacza, Niekto,
siecią nie odgadnionyclr_r,znakó,w", Nazca czy w kalenda_
w ruinach Tińuanaco, w ,,znakach"
rzy skłonni uvti, i są naJai, widziee j.*"a, się w A_
doliny Meksytu, świadczące,ż cywilizacia narodziła
rzu Majów z północy, z piramida
do ręki bezdyskusyiny argument:
meryce. ZdautałosĘ nawet, że uczeni.ot;;;,1 wulkanu Xitli, Geologowie ocenill
w Cuicuilco, na pustyni Pedregalu, ^or"*"ł*,ybuńem i fantasto*
CuicuińL aooo_to 000lat! Niestety, rozczarowanie wielu badaczy
wiek law w Porównanle
rrr"toą i;ć:;iędzJ r*i:", 8ż8a328p,n,e,
było wielkie, gdy oceniono wiek t"*y datę wylewu na około 30t,
archeologicznymi pozwoliło ustalić
tych danych
rok p.n.e.
"" "r"il.k"mi
Ni. ,ra"ro ,ięio*i.se,
a, ii_o" świataiest mlodsza od amerykańskiei,
"v*l{.,.i"
drugie odkncie
Zebranonatomia§tmnó§twoargumentówświadczących,żepodwielomawzględamitadruga
w czasaó bezpośrednio poptzedzaiących
ptzevłyższała,,naszą"
cywilizacia

25o
 ,łmqr*, }ia PrzYkład w dziedzinie gospodarki, raóuby czasu albo
chirurgii. proszę spoirzeć
ln r *a]Pele zbrąza (il. 196). ByĆ może prz,y pomocy takió właśnie
fur/ repanacji czaszki Cortćsa, zdobywry Meksyku...
skalpeli indiński i-.g
"t
Sn:ry' kalendarz Majów, do którego pierwszych obliczeń dokonano
może około 4000 lat
l!M!i- "eszcze dziŚ ŚwiadczV o astronomicznej wiedzy Indian. Ma|owie
obliczyli, że rok równy
'nnr -'r5Jł20 dnia. Astronomowie XX wieku obliczyli rok na 365,,2422dnia... przypomnijmy,
G t*łł'r*ie bYliwYnalazcami zera, tĄ tego symbolu 0, który kilkaset lat po
Pq tŹie Hindusi Maiań ,,odkryli,,
i za PoŚrednictwem Arabów ptzekazaliEuropie. Oczywiście zero
nłł&f{'ako hieroglif, miało Majów,
Postać dosyć skomplikowaną w porównaniu z ,rnaszym,, zerem:

,tm"
fu$l,i,
ffiffiłil
Mrlffiltti,,

Wffilt,

'';ffifi$i''

ffin,,,
ffiL,,
Mhr', Ł,łą-ienie się i przyczyny upadku Starego Imperium Majów (500 p.n.e.-889
n.e.) okrywa
MMłk
p.
}l'Ęjca, Ten zadziwiaiącY lud stworzyl naiwięksą kulturę na kontynencie
amerykńskim,
djliłffi-
ma;':'a'ai matematYkę i a tronomię w stopniu przewyższającym
wiedzę innyctr ludów, stwo-
ffi*lt przewyższaiąą pztukę aztecką, przyrównywaną jo
=u,, -,;:u-kę arrydziił europelski"ń;;;-
ffi* iq'!r'i, Pozostawił badaczom XX wieku mnóstwo zagadek, lącznie z różnymi nie
fu, rozwikłanymi
m::Ć'*=ami wsPomnianeso iuŻ kalendarza, pozwalaiącego
identyfiko*"e uzav ari.o ,r"
,,,JSb."
ret:-eni 370 000 lat i rozPatrYwać wielkie okresy obejmujące 90 000 ooó ht. pozo_
ffiUii :ng'r',i :eŻ Pismo, które, Podobnie
iak w Starym "r"r.r,
Świecie pismo Egipcjan, w ciągu calejhistorii
ffiffi[,, 'it'Ł&.l]x' 'ł'laŚciwie nie ulegało żadnym zmianom,
można powiedzieć, ;r zostaio wynalezione
m, nc :i;J : w takiei formie
Przetrwało rozkwit i upadek imperium. przypatrzmy się tak zwanemu
M:, *'ts*:'t:;tłi Majów. Informacje o alfabecie
Majów zawdzięczamy człowieko*l-, t,o.y za cel
ffi; Yr3 ;T'trŻal zniszczenie wszystkich ,,diabelskich" manuskryptów Majów. on ponosi
odpo_
ry":*:;inoŚc za zniszczenie całej literatury Majów.
Biskup olgo de Landa. CzłowieĘ który
ffiil,,

u ;T i
=adkich chwiladr PrzYtomności umysfu napisał bercerrle, przypadkiem tylko odkryte
f,Sli,
M 1-::ĘJ:' działalnoŚci konkwisty
w Meksyku, Relación de ląs cosas de Yucatón,wyate
" zapewne

25l
 $
ł

ffi
ruO ffi ffi
Pp9
ź
r

t|'l \

3
h
/\
^(
Sn n]

@b @
i

oóo

Ob dz
otr
o8

wi
nit

@
ob
nie
zC
ny
wr
L97. Alfabet Maiow wg Dieg o de Larrdy luc
-
Jak człowiel
 ,:,::, niestety niepełne. opowieści
o piśmieMajów, pozostawion
e przezlandę, są
_ i;j
:"n' :-:
j: dotąd Ł 3* :'::'::: ::: :::i,^ :ti,,
się ili]j
*jaio ff łń.iu ;iii.' i n,
;. z p omo cą ty ch
"J",r.nlrilffi"ń;; iIJlr.łinffijlcł
odczytać ani trzech

:.:i,.T:,.,:.1T:]
j::-ś']11'-' rzeŻb,
ffi:::,T:j:*:j:_.";:" "^i,...*riili,"i."",r"n w postaci
;r;;r";;;ffi#ffiffil;ry-
:x a odnalezionycbt przez archeologów,
: T;T :nonografii
:]:;- :: : Indian
i"j :::łT Pismo L",_ j,1; Y,|,ooo",cie
Majów. ptruszający
odczytywania prz ed s tawił J. w.
"1-
c iiłzili, że być może otrzymają
właściwyklucz do zia-u.ri"
się do ,., ;;;r";;:ffi:j,":,
s Ńnorozowa również oi. ło.t"i.ryi" ,;;ń*,, Majów. Jednak-
T ir,:=:iałem o bzech ocalałych
,"ti.*" klucza.
książkach-koJ"*".fłtajów; pisane
ffi.:
"l*Tir :"i- ;:-;i §::iT:i.:J:::T.": ti;d'
z ;;i,y.t
roś
*
są one pędzelkiem,
harmon ę. po
Drezna, ń";;ń, ilil
bezcennYch _łyka
zabytków są biblioteki ad _

filffi-r.'.Hf;
i s i a

obrzędów rytualnYc}r i wróżbiarstwa.

'(lj,|:"=::'
frn*e1 ]łi,:ltt Balam, spisane w języku irr*uu;r. ,ą i.r.r. źródła,takzwane
*"y" rłr";o*;, iecz pirrrr"* łacińskim, już
L[ł'rx;-; s';, \\'iele
moŻna z nich się dowiedzieć o popodboju
historii, mitologii, pieśniach, obrzędach
-\lajów, ZaPewne od Ma|ów zapożyczalitd.;p;;;, i me_
'!ri':T:]'
l,="-*:-: lc również Aztekowie, i"i.ra"."" i ticzb Toltekowie.
r.,ó.rv,]"'*o j*rior.r.ów,
a*'Ę3=l religii' wYmagającej regularnego 1a.*o;o.ritJ." oplątany ponurymi
zdobywani" ,"ń.;;;;lem składania
ich na ofiary,
#+I::,i*:l-',Tr-"J;o;;,#3,;fii:;T:";il,;;,;owie, jak jużzauważlyliśmy,

.i''=':' '\1ajów nie bYło tak,,demokraty;;;", jak

nasz stary znajomy alfabet, Nie upowszech_
Starym Imperium
T;,;:a]]' Majów. l.go talemnicę znaii *l"d.y, arystokracja
kapłańska

::

t*J1- Hiszpanie wylądowali w Meksyku,

największa z kultur Ameryki, kultura
'&c'r:i':' ]eŻala w gruzach, a o
tajemnicryń ,y.r, ludzie wśród Majów,
ll:':"e;:e;cii legendY' samych Indian krążyłynieiasne
irF:.i--nego miasta, o
jak Podobnie w Peru, sYl1irii*,"ń"ir.orywała
ruiny Tiahuanaco,
k,9.{T Inkowie nie potrafili nic powiedzij
\:emniej Hi."p"rrom Pizarra...
Podobnie jak w Peru ,i
-
rŻ''acią czerPiącą soki z bardzo - rur.tryk., ko.rk*iri"auzy mieli
do czynienia z cy_
starych tr"av.ii,, t.,l,rr.f .ri.r"*ytłej
3*=!' Pewne ciemne elementY religii piękności,jeślipomi_
Azteków, ich ,*yrr^i,r.kł"J*i"
]c-idowe uczty, o czym pisze m.in. ofiar z ludzi czynawet
G.C. Vaillant * t riąz". i)ierru
*ł -:łhu'it
' i uPadek nąrodu z Meksgku. Pochodze_
(wyd:polskie
w roku rqÓ. ł. nie mamy
: .Aztek,ózł
:lt:ucieństwem poszczególnych
lui.i,lrir.uświęconym ,yirr"ń- religijnym,tu do czynienia
:;l okresach, w kręgach różnych .v."illru.ii, pod który w róż-
wszystkirri ,r..o*osciami geograficznymi
oflary z ludzi, Prawdziwe okrucieństwo
::l'],'o^' okazńświat przybyszów, świat białvch

253
 l98. Kalendarz łztecki, o ktorym pisze autor, bl,ł
umieszczony na tym monolicie; Museo Nacional

Czy Aztekowie znali metal? Przyięło się przekonanie, że ludy Nowego Świata znały tylko
kamień. Owszem, chętnie posługiwały się kamieniem, lecz posiadały również narzędzia
-
miedź, brąz, złoto lub
dłuta z miedzi czy brązu, a więc stopu miedzi i cyny. Czy metale
- -
srebro _ znajdowaty również inne zastosowanie, czy służyłytylko do sporządzania ozdób
i narzędzi? Aztecki uczony, książę lxtlilxochutl, potomek rodu królewskiego z Texcoco.
autor historii sięgającej czasów Tolteków, napisanei iuż po podboiu Meksyku, twierdzi, że
Toltekowie posiadali miedziane hełmy (znaleziska archeologów dowiodĘ, że Indianie pro-
dukowali również miedziane topory). Historię księcia Ixtlilxochutla długo bardzo uważano za
opowieśćnie maiącą żadnego pokrycia w faktach. Po raz pierwsry przypomniano sobie o tl,rn
mędrcu, gdy aicheolodzy w roku 1940 odkryli opisaną przez księcia stolicę Tolteków, Tule.
Temu samemu księciu zawdzięczamy nie pozbawioną humorystycznego zabarwienia rvra-
domość, że sławny napój alkoholowy Indian pulque wynalazła i upowszechniła pewna dama
imieniem Xochitl... Toltekowie mieli też wprowadzić grę w piĘ (piłki produkowano z kau-
czuku). I zapewne zna|dowali upodobanie w paleniu tytoniu.

),54

L
 l

,;,' ,Ąztekou'ie znali koło? Czy znali pojazdy

kolowe, które tak znakomicie ułatwialy
n:-: ClekawY element wniosło do tej tran_
kwestii odkrycie w roku 1940, przezdra Stirlinga,
?l:}--;Ś ligurek na rolkach z gliny. gli_
Rolki te musiaĘ byc osadzone na drewnianych
ni e:lak żadnych dowodów, że Aztekowie wykorzystywali koto j"-;;;';;;;;.r, osiach. Nie
-..::korł,ie mieli w swoim panteonie mnóstwo bogów
,;,, \a}ruaque, wielki bóg ,,Dymiące Zwierciadło" wr-i.n-, ru niektórych. Najwyż-
Tezcatlipoca, Stary Bóg, Xipu
-
--'iisz Pan obdartY ze SkórY", bóg wojny, Huitzilopochtli, -
bóg cywilizacji i planety 1l,enus,
}:'::zaicoatl , czlli,, irąz Ozdobiony Piórami". Albo uogirrl.titurydzy:
-],Lj." ,,Siedem.
(/,ężów,,,
^\lłodej Kukurydzy", ,,Kwietny Ptak''. Pewna ;;ń;,
]':E:-* pulque, przedstawianych częSto jako
miała 400 synów,
'"rahuel,
króliki; krolikńi *"".o*.rro ilośći skutki wypitej
"'100
królików" oznaczalo absolutne zamroczenie alkoholowe, ,,l5 królików,, _ nie_
'"Ł'iaj,
t:r,:ciirvą towarzyską wesolość,ot,
,,jeden kieliszek, ury'', iak byśmypowiedzieli
-'*s.a:, NajwaŻniejszY "^;*izri
zbogów nazywń się ,,Dwa króliki" zapewn dlatego, żę zawszęzacho_
=-:-=,ii trzeźwośc.
,Łtekowie, jak zauwaŻyliŚmy, byli najeŻdżcami,
l-x-sZ}' się którzy opanowali dolinę Meksyku, Osa_
tam mocno, nabrali pogardy dla podbitych
ludów. Dali temu wraz,niszcząc na
:::-Ęaz czwartego z azteckich monarchów,
Itzacoatla, wiele ksiąg historycznych, spisanych
::ii']Ćm obrazkowYm, NastęPcą Itzacoatla byl
od roku 1440 lutorr,.",.r-u I. Za rządów syna
,\[Jrrezumy, Axayacoatla, wykonany zostal
wielki kalendarz aztecki, ważący ponad 20
: 198), Kalendarz ten, jak Pisze słynny archeolog-am..ytartsta, ton
Vaillant,
'Słorr"", był wyrazem nie_
lifiimt i'łinczonoŚci Świata azteckiego, Pośrodku krótowało
s,,
outi"". Touaticiha, wokół
B:, ,u]ffi pł,
Ę;:zeŻbione bYĘ kartusze minionych er, wokół tej rzeźby biegły
nazw dni, potem znów
niebiosa, wreszcie symbole Roku i Czasu...
Ery mitologii azteckiej były nastę-
;*.:*"'d,
plerwsza :- ,rCztery Jaguary", gdy bog Tezcatlipoca przemienił się w Słonce;
druga :- ,rCztery \ilO'iatry", gdy wichry zniszc zyły świat, a ludzie przemienili
sie
w małpy;
trzecia ,rcztery De zcze", gdy spadła na światulewa ognia;
czwarta -
- "Nasza Pani w Turkusowej Spódnicy", Chalchiuhtlicue, gdy nastąpił
Poj.op, który zamienił ludzi w ryby;
;: a P 1ąta ,,Cztery Trzęsienia Ziemi'',era, która zakończy się zagładą
- świata.
kalendarz słoneczny Aztęków podzielony był na
18 miesięcy po 20 dni i pięć dni dodatko_
'rlch' PrzYńoszącYch nieszczęścia.Był pod względem to.rstrut";i uderzająco podobny
:giPskiego, OPrócz do
tego Porządku chronologii i czasu istniały
'*rkonywane z kory drzewa święte kalendarze tonalpollualli,
amate, a Ściślej, na papierze z tej kory, odpowiednio
,kładanym w harmonijkę. Dzięki pewnei liczbie kredowanym,
rcnatpohualti napisanych już po podboju

255
'}

ffi ffi m
&
&
&
e Ę

& ffi ą
#
l99. Azteckie znaki dni (w koleiności od lewei): Krokodyl, Wiatr, Dom,'Jaszczurka, \Wąż, Trupia głowa, Jeleń,
$
Królik, -c,;;
] _n,_'
] J. i
-'\\I-
-r!

:,1
''
',I,
Fi
?
Ł
L
1l
ft
ri

..(
r

MąłP3 Trawa, Ttzcina, Jaguar, Orzeł, Sęp, Ruch, Krzemienny nóż,Deszcz, Kwiat; wg Vaillanta

na PaPierze europeiskim i opatrzonyctr w objaśnieniakatolickich mnichów, niektóre treści

świętych tekstów są dla nas zrozumiałe.
Pismo azteckie bylo proste, nieprecyzyjne, nie nadające się do zapisu pojęć abstrakoyjnych.
Przypominało nasz sposób układania rebusów. Na przykład nazwę swojej stolicy, Tenochti-
tlan, Aztekowie pisali rysirjąc kamień i wystająry z niego kaktus. Kamień tena, kaktus
nochtli. Te dwa pojęcla i dwa dźwięki oddawały nazwę stolicy -
Tenochtitlan. -
-
Było to zatem proste pismo obrazkowo-ideograficzne, posiadające pewne znaki fonetyczne
dla oznaczenia zgłosek. IJczeni azteccy wynależli też znaki ułatwiające anąlizę pewnych sylab
i znaków-słów, Jeślichodzi o oznaczanie liter, osiągnięcia Azteków byĘ nader skromne i obej-
mowaĘ litery a, : o: !. Glif literowy a na przykład przedstawiał rysunek wody, mający fone-
tyczną wartoŚć a-tl. Litetę e przedstawiano rysunkiem fasoli, mającym dźwięk e-tl, Iiterę o
przedstawiono rysunkiem drogi, mającym fonetyczną wartość o-rl. l$7ielkie znaczenie miały

256
 TrJ ',::l3owne,
Na przykład rysunek stopy oznaczń
r,podróż", a rysunek mumii
]:: ::"'"ieków, Połączenia symboli, ich wzajemny ukiad -,rśmierć,,.
zmuszały do ,rodgadywania,, pisma,
:: --':-:io hieroglifY azteckie dostępnymi dla wtaiemni.rorry.i.
:-n-': dzwięków mowY, różnYch domyślników, przypominało Ś,osowanie skrótów dla ozna_
ł ;::PodarczYm" technikę pi.""i" i l]v,".ri"
PiŚmie linearnYm B Krety, pr.rri"zkodeksy azteckie zawieraly wielkie
3:'e-i;:'\'o mYŚli w dziedzinie historii, religii, ^
mitologii, chronologii, filozofii i literatury, to
;rt ;;;' Że utrwalone ,,dodatkowo"
Pamięciowym systemem w szkołach, gdzic dla ułatwienia
łr -'::niętaniu rozległego materiału nauczyciele
stosowali m.ioay ,tJlu.r..rio*ą-ru."u."
x;--, ;amięciowy z odpowiednimi układami hieroglifów-
pomocy naukowych,
]t":le znaczenie miał w PiŚmie azteckim kolor.
Aztec.y pi.u.". posl,.gi*"li-.r* * swoich
L*,-l-:.i rakimi kolorami, jak czarny, czerwony,
zołty, pońa."o."oń, or-
':;1 ;z}' niebieski, Z Pomocą tYch barw oddawali dołatkowe znaczenie "t.;;;;;'b.@"*r,
:Ę''" zatem jak gdYbY
hieroglifów,
flnkcię determinatywów. żółtaporr"e tńta _ hieroglif _
k;i;.;
P'zj: lięg'nYlnie,,kobietę", kolorniebieski wskazy_
oznaczał,,kierunJooi"a"io-r,,, końrfiołkowy
uył

,,l1
^:3:ć od gory): l, 20, 400, 8000
; 20 torebek
1,1ll| !
,:łll|lll||ll,,,,, 1 ll l
:.:".:. i0 masek z drogich kamieni, 400 dzba-
.jl]i'',.
l,_,_ł_, paczek gumy, 402 koce bawełniane
ii
:-_a:iano-Remen is''

F
lr 1-
tłrJ 1
N #
ć5
\-
ś
ś
S
r:=

,ffi
Vą:y:

-1 :r.:Sś:ś

N
::_ś=-!:
 203_:
o pcc
202. ,rCodex Nuttali" że".

zastrzężony dla króla, a kolor czerwony ł czarny wskazywały, że hieroglif należy do klasy
podzielić na
mędrz..-pirmo-wiedza-poezja_mądrość... lU(Iszystkie hieroglifu azteckie możemy
pozwalające ope-
n"stęp.rlące grupy: hieroglifu liczbowe, hieroglify dat, czyli kalendarzowe,
rować wielkimi liczbami _ na p.zyklad taki uklad: 2 hieroglify chorągiewek, oznaczające, Że,
zapis (20 *
20 +20 : 40, umies zczone nad hieroglifem torby mającym wartość 8000 dawaĘ
hieroglify piktograficzne, czyli rysunki przedstawiaiące poięcia,
+20) . (8o0o) == 32o 0o0
-
*res"cie hieroglifu fonetyczne _ sylabiczne i alfabetyczne dla c, al o: !.
Podobnie iak u wielu innyó ludów świata,mędrcy władający czarnym i czerwonym
atra-
mentem u Azteków, władaiący sekretami pisma kodeksów, byli przedmiotem ogromn9go za-
cunku swoich współczesnych, Oni władali wszystkimi księgami rachuby cza u, snów,.religii
poeci, oni nauczali sensu
i teologii, oni byli przewodnikami w łciu i sztuce, iako filozofgwie i
piękna słów, ludzi
bytu, mówili o bogach i wskazywali obowiązki. Ich czczono iako władców
zatrzymuiących i utrwalaiących myśl, zdarzenie, zmuszających księgi i
hieroglify
niezwykłych ,
do przemawiania...
przypatrzmy się azteckim znakom-hieroglifom dni według Świętego kalendarza T_onalPo-
hualli. Maią .iet nazwy: ,rDzień Trupia Głowa", ,,Sęp", ,rKrzemienny nóż", ,rJaguar"
"*e liczby Azteków (il, 200),
' 199)... A tak wyglądają niektóre
(il.
szkołach powszechny ch telPucłcal/i. Studiowa-
Wątpliwe, czy pisma uczono w azteckich
- posługiwac się
no je natomiast w szkolach dla kapłanów, zwanych calmecac. Tam też umiano
jeszcze w naszych
ułamkami w sposób niewyszukany matematycznie, a ptzecież stosowany
czasach w podręcznikach wprowadzających ucznia w pojęcie części,
całości, ułamka, Dla wy_
rażenia na przykład 1/4 Aztek rysował kolo, które zaciemniał w części odpowiadającei li4,

258
 l |2 to zaciemniona połowa koła. 3l4 to znak koła z trzema zaciemnionymi cwiartkami. Proste ?

Proste.
spojrzyimy na kilka jeszcze przykladów pisma Azteków, pochodzących z kodeksów Tel_
leriąno-Remensis (i|, 2ol) i Nuttąli (i|. 202). Ciekawe są również hieioglificzne oPisy
podboju
Meksyku przez Hiszpanów, w Kodeksie lVatykańshim (il. 2O3 i 2O4), Na pierwszei ilustracii
widzimy w obramowaniu hieroglif ,rJedna Trzcina", którym aztecki pisarz oznaczyl drama-
tyczny rok l5l9. lg7 tym roku bowiem Hiszpanie doszli do Tenochtitlanu, a towarzYsz
Kor-
teza,Diaz del Castillo, ieden z tych, którzy zamordują cywilizację amerykańską, pisal w za-
chwycie: ,,§flpatruiąc się w ten cudowny obraz nie wiedzieliśmy, co powiedzieć, czy rzeczy,
wistością iest rozpościerający się przed nami widok. Z iednęj strony ukazywaĘ się na
lądzie

:ł3-ż04. Hieroglify z ,,Codex Vaticanu ", opowiadaiące

:, podbo|u Meksyku; w ramkach ,riedna Trzcina" i ,rdwa No_
ze", oznacłaiącę lata 1519, L520

1),

&* &#FW
SBĘffi.ffiffi& #m#ffi#HH
'l,,.ji

::
1-
: n
 wielkie miasta... jezioro pokryte było łodziami. Groble przecięte byĘ wieloma mostami, zaś
Przed nami wznosilo się wielkie miasto Meksyk". Meksyk, czyli Tenochtitlan właśnie.
Było rzeczywiście wielkie. Zamieszkiwało je ponad 300 000 Azteków.
Zaglada wielkiej cywilizacji przezHiszpanów to już całkiem inna, ponura historia. Dzieje
bezmYŚlnej grabieży i bezprzykładnyó okrucieństw białych ludzi w Nowym świecie.
Oto fragment smutnej pieśni, icnocuicatl, na zagładę Meksyku, ułożonej przez indińskiego
poetę w ięzyku nąhuatl:
t
Na drogach leżą połamane groty,
a domy pozostały bez łachów,
a mury ich poczerwieniały.
Robactwo pełznie po ulicach i placach
i poczerwienialy wody...

III

Indianie poświęcali wiele czasu utrwalaniu swej historii i wiedzy. Pisat o tym kronikarz
króla FiliPa II, Antonio Herrera: ,,Narody Nowej Hiszpanii pamiętały o sprawach minionych.
Na Jukatanie i w Hondurasie istniaĘ oprawne księgi, w których Indianie zapisywali podział
cza§u, wiedzę o roŚlinach i o zwier7ętach. §(/'prowincji Meksyk posiadali biblioteki, zawiera-
jące księgi i kalendarze..." Herrera zazĄaczyl, że znakitego pisma nie
są tak dokładne, jak pismo
euroPejskie, toteż Pismo Indian wyraża|edynie główne treści; szczegóĘ opanowywano w szko-
łach Pamięciowo. Material zaśbył rozległy: historia, mity religijne, hymny, poematy, obrzę-
dy... Dlatego zapewne w szkołach podstawowych nauczaniem podstawowym objęta była
cała młodzież* naukę rozpoczynano od 6 roku życia, - najpóźniej w 9 roku.
§7sPomnieliŚmY o biskuPie Diego de Landa, który, dzieźąckrzyżi pochodnię, zniszczył
indiańskie manuskrypty,|ecz zachował dla nas trochę wiadomości o piśmieMajów, przewyż-
szYli go w zasługach ratowania literatury azteckiei nieliczni rozumni misionarze, Bernardino
de Sahagńn, Diego Durón, Olmos. Ratowali nie tylko stare księgi, lecz wytrwale spisywali po
lacinie wszYstko, co zechcieli im dyktować krajowcy. Także niektórzy wykształceni Indianie
szYbko oPanowali alfabet łaciński, aby ocalić od zapomnienia choćby cząstkę dziejów i litera-
turY ginącej cYwilizacji, atakże opisać dzieie konkwisty. Jeden z tych ostatnich rękopisów, zna-
nY jako Roczniki historyczne narodu meksykańskiego, napisany w języku nąhuatl alfabetem ła-
cińskim, Przez anonimowego autora, posiada obecnie Biblioteka Narodowa w paryżu. A po-
wstał on w Tlatelolco, w roku t528, a więc w niewiele lat po podboju.
Bez wszYstkich tych dokumentów pisanych nasza wciąż jeszcze uboga wiedza o cywilizac-
jach Nowego Świata, o najstarszych kulturach naszych braci zza Oceanu, byłaby
mimo osiąg-
nięc archeologii i współpracujących z nią nauk jeszcze bardziej niepełna. Albowiem spo-

260

]l

l
I
l
{
historycznych mogĘ były ismieć inne okazje do przypadkowych spotkń ludzi ,,starej" i ,,no-
wej" ziemi. Ludzi-żeglarzy, oczywiście. §( tej jednak sprawie, powiedzmy jasno, nie posiada-
my dotąd żadnych dowodów.
I tak oto podróż nasza dobiegła końca. Podróż, w czasie którei staraliśmy się podpatrzyć, jak
człowiek przez długie tysiąclecia z uporem, energią i pomysłowoścĘrzeźbiłoporne opoki
czasu i materii, by wyrzeźbić z nich wielką, ogólnoludzką cywilizację. Nasze wspólne, najwięk-
sze dobro.
Autorowi pozostaie wyrazić nadzieję, że zaproponowana przygoda z historią była dostatecz-
nie ciekawa.

.l