T.C.

BEYKENT ÜNİVERSİTESİ
MESLEK YÜKSEKOKULU
MAKİNE MYO

lu
oğ
ar
PLASTİK MALZEMELERİN TASARIMI VE
PLASTİK UYGULAMALARI
kd
(Yönlendirilmiş Çalışma Bitirme Projesi)
ra
ay
rıb
Sa

Projeyi Hazırlayan :

Ertan SARIBAYRAKDAROĞLU
n
ta
Er

İSTANBUL, 2016
 T.C.
BEYKENT ÜNİVERSİTESİ
MESLEK YÜKSEKOKULU
MAKİNE MYO

lu
oğ
ar
PLASTİK MALZEMELERİN TASARIMI VE
PLASTİK UYGULAMALARI
kd
(Yönlendirilmiş Çalışma Bitirme Projesi)
ra
ay
rıb

Projeyi Hazırlayan

Ertan SARIBAYRAKDAROĞLU
Sa

Öğrenci No:
140643032
n
ta
Er

Danışman :
Öğr. Gör. Ahmet Acar

İSTANBUL, 2016
 YEMİN METNİ

M e s l e k y ü k s e k o k u l u , y ö n l e n d i r i l mi ş b i t i r me p r o j e s i o l a r a k

lu
s u n d u ğ u m “ P l a s t i k ma l z e me l e r i n t a s a rı mı v e p l a s t i k u y g u l a ma l a r ı ”
b a ş l ı kl ı b u ç a l ı ş ma n ı n , b i l i ms e l a h l a k v e g e l e n e k l e r e u y g u n ş e k i l d e

oğ
t a r a f ı md a n y a zı l d ı ğı n ı , y a r a r l a n dı ğ ı m eserlerin t a ma mı n ı n
k a y n a k l a r d a g ö s t e r i l d i ğ i n i v e ç a l ı ş ma mı n i ç i n de k u l l a nı l d ı k l a r ı h e r

ar
y e r d e b u n l a r a a t ı f y a p ı l dı ğ ı n ı b e l i r t i r v e b u n u o n u r u ml a d oğ r ul a r ı m.

kd 10.05.2016
ra
ay
rıb
Sa

İ mz a :
n

A d a y : E r t a n S A R I B A Y R A K D A R OĞ L U
ta
Er
 lu
Konu Seçimi Nedeni :

oğ
Ü l k e mi z s a n a y i s i n d e d e y o ğ u n o l a r a k ü r e t i mi y a p ı l ma k t a o l a n

ar
p l a s t i k p a r ç a la r a a i t t a s a r ı m t e k n i k b i l g i l e r i n e a i t k a y n a k l a r ı n
y a b a n c ı d i l d e y a zı l dı ğı nı g ö r d ü m. Ç a l ı ş ma k t a o l d u ğ u m A r ç e l i k
A.Ş’de Arge Mekanik
kd
b ö l ü mü n d e ihtiyaç duydukça yabancı
k a y n a k l a r a b aş v u r u y o r u z . Ç a l ı ş a r a k e l d e e t t i ğ i m b i l g i l e r i l e P l a s t i k
ra
Ü r ü n l e r i n t a s a r ı mı n d a k a y n a k l a r ı n d e r l e n me s i , k i ş i s e l b i l gi v e
b i r i k i mi m e k a z a n dı r a c a ğı k a d a r , b u t e z s a y e s in d e s a n a y i c i y e g e r i
ay

b i l g i a kı ş ı n a d a h i z me t e d e c e ğ i mi d ü ş ü n e r e k t e z k o n u s u o l a r a k
rıb

belirledim.
Sa

Ertan SARIBAYRAKDAROĞLU
29.02.2016
n
ta
Er
 İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER ............................................................................................................ 1
ŞEKİLLER LİSTESİ ................................................................................................... 3
TABLOLAR LİSTESİ ................................................................................................. 5
1. GİRİŞ ................................................................................................................... 6
2. PLASTİKLER ...................................................................................................... 8

lu
3. POLİMER YAPI .................................................................................................. 8

oğ
3.1 Yarı Kristal Yapı ........................................................................................... 8
3.2 Amorf Yapı.................................................................................................... 9

ar
3.3 Elastomer Yapı .............................................................................................. 9
4- PLASTİK TEKNİK ÖZELLİKLERİ ................................................................. 10
4.1
4.2
kd
Plastik Malzeme Seçimi ve Önemi.............................................................. 11
Parça Fonksiyonunun Tanımlanması .......................................................... 11
ra
4.3 Plastikler ve Kullanım Yerleri ..................................................................... 13
ay

PE ....................................................................................................................... 13
POM ................................................................................................................... 13
rıb

PA....................................................................................................................... 13
PU....................................................................................................................... 14
Sa

PVC .................................................................................................................... 14
PP ....................................................................................................................... 14
ABS .................................................................................................................... 15
n

SAN .................................................................................................................... 15
ta

PS ....................................................................................................................... 15
PC ....................................................................................................................... 16
Er

PMMA ............................................................................................................... 16
PE, PET .............................................................................................................. 16
5. TASARIMA GİRİŞ ........................................................................................... 19
5.1 Tanımlar ........................................................................................................... 20
6. TASARIM .......................................................................................................... 21
6.1 Genel Et Kalınlığı ........................................................................................ 21
6.1.1 Plastik Genel Et Kalınlığı .................................................................... 23

1
 6.1.1 Değişken Et Kalınlığı ........................................................................... 23
6.1.2 Köşe Yuvarlatma .................................................................................. 24
6.2 Feder Et Kalınlığı ve Yüksekliği ................................................................. 24
6.2.1 Değişken Feder Et Kalınlığı ................................................................. 25
6.3 Vidalama Bos Et Kalınlığı .......................................................................... 26
6.3.1 Vidalama Bos Yükseltme..................................................................... 27
6.4 Vidalama ve Yuvalama Bosları ................................................................... 27
6.4.1 Bos Yuvalama ve Dikey Konumlama .................................................. 28

lu
6.5 Genel Kalıp Çıkma Açısı............................................................................. 29
6.6 Ayrım Yüzeyi Kademesi ............................................................................. 29

oğ
6.6 Esnek Menteşe Et Kalınlık .......................................................................... 30
6.7 Tırnaklı Kilitleme Tipleri ............................................................................ 31

ar
6.7.1 Tırnaklı Kilitleme Et kalınlık ............................................................... 32

7.
6.8
kd
Ters Açılı Tasarım ....................................................................................... 39
SONUÇ .............................................................................................................. 41
ra
ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................... 43
ay
rıb
Sa
n
ta
Er

2
 ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1 - Te r m o p l a s t i k L i f Y a pı s ı ........................................................................ 8
Şekil 2 - Te r m o s e t K a f e s y a p ı s ı ........................................................................... 8
Şekil 3 - S e m i K r i s t a l Y a p ı .................................................................................... 9
Şekil 4 - A m o r f Y a pı ................................................................................................. 9
Şekil 5 - E l a s t o m e r Y a p ı ......................................................................................... 9
Şekil 6 – Plastik Ailesi Sınıflandırma ........................................................................ 18
Şekil 7 - P a r ç a G e n e l E t k a l ı nl ı k d a ğ ı l ı m ı .................................................... 21
Şekil 8 - D o l u e t k a l ı n l ı ğ ı .................................................................................... 22
Şekil 9 - A za l t ı l m ı ş e t k a l ı n l ı ğ ı ......................................................................... 22

lu
Şekil 10 - Do l u e t k a l ı n l ı ğı .................................................................................. 22
Şekil 11 - Az a l t ı l m ı ş e t k a l ı nl ı ğ ı ....................................................................... 22

oğ
Şekil 12 - D e n g e s i z k a l ı n l ı k g e ç i ş i ................................................................... 22
Şekil 13 - Eş i t k a l ı n l ı k g e ç i ş i ............................................................................. 22
Şekil 14 - Do l u e t k a l ı n l ı ğı .................................................................................. 22

ar
Şekil 15 - Eş i t e t k a lı n l ı k ge ç i ş i ........................................................................ 22
Şekil 16 - Et k a l ı n l ı k d e ğ i ş i mi K e s k i n ............................................................. 24

kd
Şekil 17 - E t K a l ı nl ı k D e ğ i ş i m i A ç ı l ı ............................................................... 24
Şekil 18 - K e s k i n K ö ş e ........................................................................................... 24
ra
Şekil 19 - Kö ş e Y uv a r l a t m a Öl ç ü s ü .................................................................. 24
Şekil 20 - Fe d e r e t k a l ı nl ı k .................................................................................. 24
Şekil 21 - Fe d e r y ü k s e k l i k .................................................................................... 24
ay

Şekil 22 - Fe d e r t a s a r ı m ı ..................................................................................... 25
Şekil 23 - De ğ i ş k e n e t k a lı nl ı k f e d e r t as ar ı m ı ............................................. 26
rıb

Şekil 24 - Vi d al a m a bo s t as a r ı m ı ..................................................................... 27
Şekil 25 - V i d a l a m a B o s Y ü k s e l t m e ................................................................. 27
Şekil 26 – Vi d a l a m a v e y u v a l a ma b o s l a rı k o n u m l a n d ı r ı l m as ı ............... 28
Sa

Şekil 27 – Ü ç g e n f e d e r .......................................................................................... 28
Şekil 28 – Ya r ı m f e d e r ........................................................................................... 28
Şekil 29 – T a m f e d e r .............................................................................................. 28
n

Şekil 30 – Ka d e m e l i Ta ş ı y ı c ı Fe d e r ................................................................. 29
Şekil 31 – K a d e m e l i M e r k e z l e m e f e d e r ........................................................... 29
ta

Şekil 32 – Bo s Y u v al am a ...................................................................................... 29
Şekil 33 - F e d e r Y u v a l a m a .................................................................................. 29
Er

Şekil 34 - Plastik Çı k ma A ç ı s ı ............................................................................... 29

Şekil 35 - Plastik Ayrım Yüzeyi Kademe .................................................................... 30
Şekil 36 - Plastik Esnek Menteşe ............................................................................... 30
Şekil 37 – T kilitleme Kapalı...................................................................................... 31
Şekil 38 - T Kilitleme Açık ........................................................................................ 31
Şekil 39 - I Kilitleme Kapalı ...................................................................................... 31
Şekil 40 – U Kilitleme Kapalı .................................................................................... 31
Şekil 41 – N Kilitleme Kapalı .................................................................................... 31
Şekil 42 – R Kilitleme Açık ........................................................................................ 31
Şekil 43 - T Kolay Açılır Kilitleme............................................................................. 31
3
 Şekil 44 – Ters Yönlü R Kilitleme Açık ...................................................................... 31
Şekil 45 – Gizli T Kilitleme ........................................................................................ 32
Şekil 46 - K1 Yük altında gerilme .............................................................................. 34
Şekil 47 - K2 Yük altında gerilme .............................................................................. 34
Şekil 48 – Z1 Çekme Uzaması ................................................................................... 34
Şekil 49 – Z2 Çekme Uzaması ................................................................................... 34
Şekil 50 - Et kalınlık Sabit ......................................................................................... 35
Şekil 51 - Et kalınlık Açılı t-t/2 .................................................................................. 35
Şekil 52 - Yan Açılı b-b/4 ........................................................................................... 35
Şekil 53 - Tırnak Açısı................................................................................................ 35
Şekil 54 - U Tırnak Boşaltma .................................................................................... 36

lu
Şekil 55 - I Tırnak Boşaltma ...................................................................................... 36

oğ
Şekil 56 - Esnek Tırnak boşaltma kesit ...................................................................... 36
Şekil 57 - Tırnak Ağızlama Yüzeyi ve Tırnak Yüksekliği ........................................... 37
Şekil 58 – Karşılıklı Tırnak Tutma kesiti ................................................................... 37

ar
Şekil 59 - Dikdörtgen Kesit esnek Kilitleme .............................................................. 37
Şekil 60 - C Kesit esnek Kilitleme .............................................................................. 37

kd
Şekil 61 - Kilitleme Tutma mesafeleri........................................................................ 38
Şekil 62 - U form Yuvarlak Tip Kilitleme .................................................................. 38
Şekil 63 - Dairesel Esnek Kilitleme ........................................................................... 38
ra
Şekil 64 - Dairesel Esnek Kilitleme ........................................................................... 38
Şekil 65 - Eğim yönü hatası ....................................................................................... 39
ay

Şekil 66 - Kilitleme boşaltma eksik ............................................................................ 39

Şekil 67 - Bos boşaltma ............................................................................................. 39
rıb

Şekil 68 - Yuva Boşaltma hatası ................................................................................ 39

Şekil 69 - Ters açılı kilitleme hesaplama ................................................................... 39
Şekil 70 - Maçasız Kalıp Ayrım Yönü ........................................................................ 40
Sa

Şekil 71 - Maçasız Kalıp Ayrım Yönü ........................................................................ 40

Şekil 72 - Maçasız Kalıp Kesit ................................................................................... 40
Şekil 73 – Örnek Havalandırma boşaltması .............................................................. 40
n
ta
Er

4
 TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1 - P l a s t i k A i l e s i ......................................................................................... 10
Tablo 2 - Plastik Kullanım Tercihleri ........................................................................ 17
Tablo 3 - Plastik Tasarım Tanımları.......................................................................... 20
Tablo 4 - Et Kalınlıkları Uygulanması ...................................................................... 22
Tablo 5 - Reçine türüne göre tavsiye edilen et kalınlıkları ........................................ 23
Tablo 6 - Çeşitli Plastiklerin Sürtünme Katsayısı ..................................................... 32
Tablo 7 - Esnek Kilitleme Kesit Hesaplama .............................................................. 33
Tablo 8 - Esnek Kilitleme Hesaplama Kısaltmalar Ek Tablo .................................... 33
Tablo 9 – Tablo 7’de verilen “C” tipi kesit hesaplarında K1 ve K2 sabitlerin

lu
belirlenmesi için kullanılan diyagramlar. .................................................................. 34
Tablo 10 - Tablo 7’de verilen geometri faktör K sabitinin değerleri ...................... 34

oğ
ar
kd
ra
ay
rıb
Sa
n
ta
Er

5
 1. GİRİŞ

S a n a y i d e v r i mi n d e n g e l e n ü r e t i mi n g ü c ü p l a s t i k k u l l a nı m ı i l e
e t k i n o l a bi l mi ş t i r .

Plastiğin yapay olarak elde edilmesi, Bilardo t o p l a r ı nı n

fildişi yerine daha ucuz malzeme ile ü r e t i l me s i için yaptığı
1
a r a ş t ı r ma s ı r a s ı n d a C e l l u l o i d , J o h n H y a t t 1 8 6 9 A l b a n y , N e w Y o r k

lu
t a r a f ı n d a n i c a t e d i l mi ş t i r . J oh n H y a t t , a y n ı z a ma n d a p l a s t i k ü r e t i mi
i ç i n g e r e k l i p l a st i k e n j e k s i y o n ma k i n e s i n i i c a t e t mi ş t i r . J a m e s

oğ
H y a t t , C e l l u l o i d p l a s t i ği i c a d ı s o n r a sı k e s e b i l d i ğ i n i , o y a b i l d i ği n i v e
i n c e l e v h a h a l i n e g e t i r e b i l d i ğ i n i g ö s t e r mi ş t i r . S e n t e t i k p l a s t i k

ar
C e l l u l o i d i c a d ı nı n , g ü n l ü k h a y a t t a hı z l ı c a ku l l a nı mı t a r a k l a r d a , s a a t

kd
k a b ı n d a , fo t o ğ r a f f i l ml e r i n d e v e t a b i k i b i l a r d o t o p l a r ı n d a o l mu ş t u r .
ra
1 8 8 4 y ı l ı n d a J o s e ph S w a n Fr a n sı z Ki m y a cı t a r a fı n d a n s e n t e t i k
i p l i k i c a t e d i l mi ş t i r . S e n t e t i k r e ç i n e B a k e l i t e , L e o B a e k e l a n d 1 9 0 7
ay

N e w Y o r k 2 t a r a f ı nd a n i c a t e di l mi ş t i r .
rıb

P l a s t i k l e r i n k u l l a nı mı , D e mi r ’ i n k u l l a n ı mı n d a n s o n r a ü r e t i m
k o n u s u n d a ü r e t i m h ı z ı ç a ğ ı nı g e t i r d i ğ i n i s ö y l e me k mü mk ü n d ü r .
Sa

P l a s t i k i l e ma l i y e t l e r d e u c uz l a t ma , ü r e t i l e bi l i r l i k k ol a y lı ğ ı , i n s a n
s a ğ l ı ğ ı n a z a r a r ve r me y e c e k sı h h i ş a r t l a r i l e ü r e t i m v e s a k l a ma
ş a r t l a rı n ı s a ğ l a ma s ı , g ü n l ü k y a ş a md a o l d u k ç a h ı z l ı y e r a l ma s ı n a
n

n e d e n o l mu ş t u r .
ta
Er

P l a s t iğ i n i p l i k h a l i n e g e t i r i l m e s i i l e b i r ç o k s a h a d a k u l l a n ı mı
i l e s a n a yi l e ş me y i h ı z l a n d ı r m ı ş t ı r .

G ü n ü mü z d e , P l a s t i ğ i n k u l l a n ı m y a y g ı n l ı ğ ı o l d u k ç a i l e r l e mi ş ,
b i r ç o k a r a ç , g e r e ç v e ma k i n e d e o l ma z s a o l m a z y a pı s a l pa r ç a sı
o l a r a k Pl a s t i k y e r b u l muş t u r .

1
What is A Mold, Len Graham, Page III , Introduction
2
http://en.wikipedia.org/wiki/Bakelite

6
 K u l l a n ı m y e r i n d e ç e ş i t l i l i k b a kı mı n d a n , Ot o mo t i v , B e y a z
E ş y a v e U ç a k s a n a y i k a d a r , Sağ l ı k , Ç o c u k b i b e r o n l a r ı n d a n e mz i ğ i ne
k a d a r b i r ç o k y e r d e k u l l a nı l ma k t a d ı r .

Bu Y ö n l e n d i r i l mi ş Proje Tez ç a l ı ş ma s ı 6 b ö l ü md e n
o l u ş ma k t ad ı r . İkinci b ö l ü md e sanayide yoğun k u l l a nı l a n
p l a s t i k l e r i n t e kn i k ö z e l l i kl e r i ha k kı n d a d e t a y lı b i l g i v e r i l m e k t e d i r .
T a s a r ı md a e t ki l i o l a c a k a kı ş y o ğ u n l u ğ u , a kı ş y o ğ u n l uğ u n a b a ğ l ı

lu
k e s i t d o l u m k a l ı n l ı ğ ı , k a l ı nl ı k g e ç i ş l e r i a r a sı n d a y ı ğ ı l m a ö n l e me
k a l ı nl ı k fa k t ö r ü , u z a ma , ç e k me , y o ğ u n l u k , d e f o r ma s y o n b i l g i l e r i

oğ
d e t a y l ı o l a r a k e l e a l ı n ma k t a d ı r . Ta s a r ı m u y g u l a ma s ı n d a g ö r ü l e n
t a s a r ı m ç a l ı ş ma l a r ı g e n e l o l a r a k a n l a t ı l ma k t a dı r .

ar
kd
ra
ay
rıb
Sa
n
ta
Er

7
 LASTİKLE
2. PL ER

P l a s t i k l e r i n Sı n ı f l a n d ı r ı l m a s ı
A - T e r m o Pl a s t i k l e r
B - T e r m o s e t P l a s t i k l err

A - T e r m o Pl a s t i k l e r :
L i f l i yaa p ı d a p l a s t i k l e r d i r . So ğ u t u l d u k l a r ı n d a s e r t l e ş i r , I s ı t ı l dı k ç a

lu
ş e ki l ve r i l e b i l m e ö z e l l i ği n e , p l a s t i k l i k ö z e l l i k l e r i n e s a h i p o l u r l a r .

oğ
ar
Şekil 1 - T e r m o p l a s t i k L i f Y a pı s ı

B- Termoset Plastikler : kd
ra
Ağ yapıda plastiklerdir. K imyasal olarak bağ oluştu rur. Yapılarını
s ı c a k l ı k i l e d e ği ş t i r me z l e r .
ay
rıb
Sa

Şekil 2 - T e r m o s e t K af e s y a pı s ı
n

3. PO
OLİMER YAPI
Y
ta

3.1 Yaarı Kristal Yapı

Y
Er

Keskin bir erime nok tasına sahiptir. Ş e k i l l e n d i r me zordur.

K i my a s a l m a l z e me
m l e r e d i r e n c i i y i d i r . O p ak g e ç i r g e n d i r . Şe f f a f l ı k
k ö t ü d ü r . Y a p ı ş t ı r ı c ı k u l l a n ı l a r a k b a ğl a n ma
m s ı z o r . Ç ö z ü l me i ç i n
s o l v e n t k u l l a nı l ı r . Ç a t l a m
ma y a , S t r e s e d a y a n ı k l ı d ı r . Y o r u l ma d i r e nc i
yüksek olması nedeniyle m
me k a n i k a ş ı nma l a r a z dı r . R u l ma n v e d i ş l i
k u l l a nı mı
m için uygundur . Ayrıca görsel ve yap ısal kullanıma
uygundur.

8
 Şeekil 3 - S e m i K r i s t all
Yapı
3.2 Ammorf Yapı
G e n i ş s ı c a k l ı k a r a l ı ğ ı n d a y u mu ş a r . İ y i ş e k i l l e n d i r i l e b i l i r l i k s a ğl a r .

lu
Ş a f f a f l ı k ö z e l l i ğ i n e s a h i p t i r . K i my
m a s a l e t k i l e r e d i r e nc i k ö t ü d ü r .

oğ
Y a p ı ş t ı r ı c ı k u l l a n ı l a r a k b a ğl a n m a v e ç ö z ü l me i y i dii r . St r e s e b a ğ l ı
e ğ i l m e s o n r a s ı ç a t l a m a o l u ş u r . Y o r u l ma d a y a n ı mı k ö t ü d ü r . G ö r s e l

ar
ve yapısal kullanım için uygun, Rulman ve Dişli o larak kullanım
için uyun değildir.

kd
ra
ay

Ş
Şekil 4 - Am
m o r f Y a pı
rıb

3.3 Elaastomer Yaapı

B a s ma v e Ç e k me u z a ma s o n r a s ı i l k ş e k l i n e g e r i d ö n me s i e n ö n e ml i
Sa

ö z e l l i ği d i r . A ş ı n m a d a yaa n ı mı y ü k s e k t i r . Y ü k t a ş ı ma , d a y a n ı mı
n e d e n i yll e d ı ş o r t a md a k u l l a n ı ma u y g u n d u r .
n
ta
Er

Şek
kil 5 - E l a s t o m e r Ya p ı

9
 4- PLASTİK K TEKNİKK ÖZELLİK KLERİ
Kullanılacak Plastik ma l z e me
m , k u ll a n ı m y erine, t e k ni k
özelliklerine bağlı olar ak seçilir. H at a ! Baş vuru kaynağı
b u l u n a m a d ı . i l e v e r i l e n ö z e l l i k l err d e n i s t e n e n ş a r t l a r ı k a r ş ı l a y a n
p l a s t i k t e n u y g u n ma li y e t l i o l a n ı s e ç i l i r .
Tablo 1 - P l a s t i k A i l e s i

lu
oğ
ar
kd
ra
ay
rıb
Sa
n
ta
Er

10
0
 4.1 Plastik Malzeme Seçimi ve Önemi
İ s t e n e n ö z e l l i k l e r i n b e l i r l e me s i , ma l z e me s e ç i mi n d e en
ö n e ml i kriterdir. Bunlar ç e k me , çentik, da r b e ve k a t l a n ma
d a y a nı ml ar ı , ma k s i mu m v e mi n i mu m s ı c a k l ı k d a y a n ı ml a r ı , dı ş
o r t a mı n e t k i s i , a l e v e v e k i my a s a l e t ki l e r e di r e n ç , a ş ı n m a v e ç i z i l m e
d i r e n c i , e l e kt r i k s e l d i r e n ç g i b i ö z e l l i k l e r d i r . B u ö z e l l i kl e r d i k k a t e
a l ı n a r a k g e r e k l i ma l z e me s eç i l i p o n a g ö r e t a s a r ı m y a pı l ma l ı d ı r .
B u n u n l a b e r a b e r , ma k i n e ü r e t i c i l e r i n i n v e k a l ı pç ı l a r ı n t a s a r ı mc ı l a r a

lu
y a r dı mc ı o l ma l a r ı , p l a s t i k s a n a y i s i n i n h ı z l a g e l i ş me s i n i v e b a ş a r ı l ı
o l ma s ı n ı s a ğ l a mı ş t ı r .

oğ
4.2 Parça Fonksiyonunun Tanımlanması
İ ma l e di l e c e k p a r ç a nı n , d o ğa l o l a r a k b a z ı f a y d a l a r ı o l m a l ı d ı r .

ar
Parça estetik veya fonksiyonel, genel olarak her ikisini de içeren,

kd
i h t i y a ç l a r ı k a r ş ı l a m a l ı d ı r . T a s a r ı m d a i l e r l e y e b i l m e k i ç i n p a r ç a nı n
f o n k s i y o n u v e p a r ç a y a e t k i y e n ç e v r e ş a r t l a rı ç o k i y i b i l i n m e l i d i r .
ra
F o n k s i y o n u n t a m o l a r a k b i l i n me s i t a s a rı mı k o l a y l a ş t ı r ı r .
ay

Aşağıdaki l i s t e ni n kullanılması, çeşitli tasarım faktörlerinin

t a nı ml a n ma s ı n d a y a r dı mc ı o l a bi l i r .
rıb

G e n e l Bi l g i l e r :
Sa

— P a r ç a nı n f o n k s i y o n u n e d i r ?
— B i r l e ş t i r m e i ş l e mi y a p ı l a c a k mı ?
n

— P a r ç a n a sı l i ma l e d i l e c e k?
ta

— A l a n v e h a c i m s ı n ı r l a m a s ı v a r mı ?
— K u l l a nı m ö mr ü n e k a d a r dı r ?
Er

— H a f i f l i k i s t e n i y o r mu ?
— B e n z e r u y g u l a m a l a r b u l u n u y o r mu ?

Yapısal Özellikler:
— H i z me t s ü r e s i n c e , p a r ç a nı n y ü k l e me k a r a k t e r i s t iğ i n e d i r ?
—Yüklerin genliği nedir?
— H i z me t t e n e k a d a r k a l a c a k ?
— H i z me t s ü r e s i n c e i z i n ve r i l e n ş e k i l d e ğ i ş i mi m i k t a rı n e k a d a r d ı r ?

11
 — P r o t o t i p i y a p ı l dı mı v e y a y a p ı l a c a k mı ?

O r t a m ö z e l l i kl e r i :
—Sıcaklık
— K i my a s a l ç ö z ü c ü l e r
—Nem
— O r t a md a k i h i z me t ö mr ü

lu
G ö r ü n ü m:
—Şekil

oğ
—Sitil
—Renk

ar
— Y ü z e y i ş l e ml e r i

E k o n o mi k F a k t ö r l e r : kd
ra
— M e v c u t p a r ç a nı n f i y a t ı
— P l a s t i k p a r ç a nı n t a h mi n e d i l e n fi y a t ı
ay

— P a r ç a nı n p l a s t i k t e n i ma l i , b a s i t l e ş t i r me , d o l a y ı s ı y l a ma s r a f l a r d a n
t a s a r r u f s a ğ l a y a c a k mı ?
rıb

— S o n i ş l e ml e r i o r t a d a n k a l d ı r ma k i ç i n v e b i r l eş t i r m e l e r i hı z l ı
y a p ma k m ü mk ü n m ü ?
Sa
n
ta
Er

12
 4.3 Plastikler ve Kullanım Yerleri

PE : Polietilen, termoplastik ailesinin en eski

p o l i me r l e r i n d e n b i r i s i o l u p ; ş a mp u a n , d e t e r j a n , s ı vı s a b u n v b .
b i r ç o k ü r ü n ü n a mb a l a jı nı n ü r e t i mi n d e k u l l a n ı l ı r . P o ş e t ü r e t i mi ,
b o r u i ma l a tı v e e l e k t r i k y a l ı t ı mı n d a d a k u l l a nı l ı r . T o pr a k a l t ı n d a
k u l l a nı l a b i l e n , e s n e k o l a n P o l i e t i l e n a y n ı z a ma n d a k o r o z y o n d a n d a
e t ki l e n me z . Elektrik y a l ı t k a n l ı ğı yüksektir, kolay İşlenebilir,

lu
s a ğ l a md ı r , asit, baz ve ç öz üc ü l e r e da y a nı kl ı dı r . Aşınma
mu k a v e m e t i y ö n ü n d e n ç o k ü s t ü n p e r f o r ma n s g ö s t e r i r v e ş i dd e t l i

oğ
d a r be l e r e d a y a nı kl ı d ı r .

ar
POM : Y ü k s e k me k a n i k s a ğ l a ml ı k v e b ü k ü l me z l i k , i y i d e r e c e d e

kd
e l e k t r i k s e l y a l ı t ma , d ü ş ü k s ü r t ü n me k a t s a y ı s ı , y ü k s e k e l a s t i k i y e t v e
d a r b e mu k a v e me t i , o r g a n i k s o l v e n t l e r , p e t r o l ü r ü n l e r i , mi n e r a l
ra
y a ğ l a r v e a l k a l i l e r e d a y a n ı m g i b i ö z e l l i k l e r i y a nı n d a - 5 0 / + 1 1 0 ° C
ç a l ı ş ma ı s ı a r a l ı ğ ı i l e g e ni ş k u l l a n ı m a l a n ı n a s a h i p t i r . B a ş l ı c a
ay

k u l l a nı m a l a n l a r ı o t o mo t i v , t e k s t i l v e g ı d a s a n a y i i n d e , y a t a k l a r ,
burçlar, dişliler, silindirler, pistonlar, p o mp a d o n a nı ml a r ı ,
rıb

k o n v e y ö r s i s t e ml e r i , p i m, s o n s u z v i d a , mi l , p u l v e b e n z e r i . Ü s t ü n
ç e k me v e e ğ i l m e m u k a v e m e t i , s e r t l iğ i , b o y u t s a l k a r a r l ı l ı ğ ı , t o k l u ğ u ,
Sa

y o r u l ma d a y a nı mı , s o l v e n t , y a k ı t v e a ş ı n ma d i r e n c i , k e n d i n d e n
kaydırıcılığı ile metaller ve sıradan plastikler arasındaki boşluğu
d o l d u r ma k t a dı r .
n
ta

PA : P o l y a mi d , E n d ü s t r i d e ç o k k u l l a nı l a n b i r m a l z e me d i r .
Er

K i my a s a l d a y a nı mı orta değerdedir. M u k a v e me t i , rijitliği ve

t o k l u ğ u y ü k s e k o l u p aş ı n ma y a d a y a n ı k l ı d ı r . K r i s t a l l e ş me o r an ı
a r t tı k ç a me k a n i k özelliği ve y u mu ş a ma sıcaklığı yükselir.
Naylonlar k o p o l i me r d i r , Karbon (C) a t o mu sayısına göre
s ı nı f l a n d ı r ı l ı r l a r . Naylon alev alabilir ve alevin dı ş ı n d a da
k e n d i l i ğ i n d e n y a n ma y a d e v a m e d e r . D i ş l i , y a t a k v e b e n z e r i ma k i n e
p a r ç a l a r ı nd a , k a y ma e l e ma nl a r ı n d a , ma k a r a l a r , b a ğ l a n t ı l a r , g i b i

13
 i ş l e ml e r de k u l l a nı l ı r l a r . Fiber, diş fırçası kılları, mi s i n a vb.
k u l l a nı m a l a n l a r ı v a r dı r .

PU : Çok iyi ve yüksek me k a n i k d a y a n ı mı , i yi a ş ı n ma

d a y a nı mı , g e n i ş s ı c a k l ı k a r a l ı ğ ı n d a e l a s t i k i y e t , ç o k i yi o k s i j e n v e
ozon d a y a n ı mı ; mi n e r a l yağlarda, greslerde, suda, su y ağ
k a r ı ş ı ml a r ı n d a i y i ş i ş me d a yan ı mı b u l u n ma k t a d ı r . P o l i ü r e t a n l a r i l k
k e z A l ma n b i l i m i n s a nı O t t o B a y e r t a r a fı n d a n 1 9 3 7 y ı l ı n d a e l d e

lu
e d i l mi ş t i r .

oğ
PVC : P o l i e t i l e n d e n s o n r a e n ç o k k u l l a nı l a n p l a s t i k t ü r ü d ü r v e
oldukça ucuzdur. M u k av e me t i yüksek k i my a s a l etkilere ve

ar
a ş ı n ma y a k a r ş ı d a y a n ı k l ı d ı r . S e r t v e y u mu ş a k o l ma k ü z e r e i k i t ü r ü

kd
v a r dı r . S e r t o l a n l a r d a n b a s ı n ç l ı s u b o r u l a rı , pi s s u b or u l a r ı , ç a t ı
y a ğ mu r d e r e l e r i v e i n i ş b o r u l a r ı s u l a ma v e y ağ mu r l a ma b o r u l a r ı ,
ra
p l a s t i k d o ğ r a ma ç a tı k a p l a ma l e v h a l a r ı ü r e t i l me k t e d i r . Y u mu ş a k
o l a n l a r ı i s e y a p ı l a r d a y e r ka r o s u o l a r a k k ul l a nı l ı r . Y a n ma y a k a rş ı
ay

dirençlidir ve beraberinde zehirli gaz yayarlar. Kapı ve pencere

y a p ı mı n d a d a s ı k ç a k u l l a n ı l m a k t a d ı r . 8 0 ° C ’ d e y u mu ş a d ı ğ ı i ç i n PV C
rıb

b o r u l a r s ı c a k s u t e s i s a t ı n d a k u l l a nı l ma z l a r . T e k b a ş ı n a k u l l a n ı l ma z .
K a p ı v e p e n c e r e p r o f i l l e r i , v i n i l c e p h e k a p l a ma s ı , b o r u v e t e s i s a t
Sa

ma l z e me l e r i , elektrik k a b l o l a rı , can yelekleri, botlar, spor

ma l z e me l e r i , s u n i d e r i , a y a k k a bı t a b a n ı , k u m a ş k a p l a ma , b r a n d a
n

y a p ı mı n d a k u l l a n ı l m a k t a d ı r .
ta

PP : P o l i p r o p i l e n d ü ş ü k ö z g ü l a ğ ı r l ı k l ı ol e f i n s ı n ı f ı b i r
Er

p l a s t i k t i r , mu k a v e me t i v e y u mu ş a ma s ı c a k l ı ğ ı o l d u k ç a y ü k s e k o l u p
s u d a n h a f i f t i r . K o k u s u k e s k i n v e y a k ı c ı dı r . P E y e b e n z e y e n ö z e l l iğ e
s a h i p t i r . A mb a l a j p ak e t l e me , ç u va l i ş l e r i n d e , Ö r g ü , h a l ı i p l i ği ,
h a l a t , ma s a ö r t ül e r i , p a s p a s , f i l t r e b e z l e r i , k e ç e , k o r d b e z i , b o r u ,
k a b l o kı l ı f ı , b a l ı k a ğ ı , fı r ç a , l e ğe n , ma s a , s a n d a l y e , o y u n c a k , p i k n i k
eşyaları y a p ı mı n d a k u l l a nı l ma k t a d ı r . Deterjan kutularının
kapakları, margarin kapları gibi ambalaj m a lz e m e l e r i üretilir.
A y r ı c a d a y a nı kl ı o l ma s ı v e g e r i d ö n ü ş t ü r ü l e b i l i r l i ği n e d e n i y l e

14
 o t o mo t i v s e k t ö r ü n d e d e ö n e m l i b i r k u l l a nı m a l a nı b u l ma k t a d ı r . G e r i
d ö n ü ş t ü r ül mü ş P P ' d e n s e n t e t i k h a l ı t a b a nı , ç e ş i t l i p l a s t i k b a n y o
mu t f a k ve kırtasiye ma l z e me l e r i üretilir. K u l l a nı l a n plastik
p o ş e t l e r e P P p o ş e t d e n i l me k t e o l u p d oğ a d a ç ö z ü n me s i 7 0 0 - 8 0 0 y ı l
c i va r ı n d a d ı r .

ABS : A k r i l o n i t r i l b ü t a d i e n s t i r e n v e y a kı s a l t ı l mı ş i s mi i l e
A B S , k a l ı p y o l u i l e ü r e t i l e n ü r ü n l e r d e ç o k y a y g ı n o l a r a k k u l l a nı l a n

lu
h a f i f v e s e r t b i r p o l i me r d i r . A B S , ü ç l ü k o p o l i me r d i r v e d a y a nı mı ,
t o k l u ğ u y ü k s e k t i r . D ı ş v e k i my a s a l e t k i l e r e d a y a n ı k l ı d ı r , 7 5 C ° ’ y e

oğ
k a d a r o l a n ı s ı l a r a d a y a nı r l a r . B o r u , o t o p a r ç a l a r ı , e l e kt r o n i k a y g ı t
k a b i n l e r i v e b u z d o l a bı p a r ç a l a r ı , G ö r s e l l i k s ağ l a n m a s ı i s t e n e n E v

ar
g e r e ç l e r i n d e p a r l a k y ü z e y l i p a r ç a l a rı n ü r e t i mi n d e k u l l a nı l ı r l a r .

SAN : kd
S t i r e n a k r i l o n i t r i l r e ç i n e l e r i , y ü k s e k p e r f o r ma n s l ı s t i r e n
ra
a i l e s i n i n ü y e s i d i r . B u n la r p o l i s i t r e n i n p a r l a k l ı k v e b e r r a k l ı ğı n a
s a h i p o l u p a y n ı z a ma n d a k i my a s a l l a r a k a r ş ı d i r e n ç l i d i r l e r , ı s ı y l a
ay

g e n l e ş i r l e r v e s e r t l e ş i r l e r . S A N y ü k s e k g e r i l me v e b ü k ü l me y e
d a y a nı kl ı d ı r . Kullanım yeri, düğmeler, buzdolabı et ve sebze
rıb

kutuları, karıştırıcı k a p l a rı ; o t o mo t i v d e e n s t r ü ma n lensleri,

s i pe r l i kl e r ; elektronikte, pil kapları, metre mercekleri; tıpta
Sa

şırınga, kan aspiratörleri ve suni böbrek aygıtları; k oz me t i k

k a p l a r ı , ş i ş e l e r v e k a v a n o z l a r ; i nş a a t t a , e mn i y e t p e r d a h l a ma s ı , s u
n

f i l t r e k a bı ; d a k t i l o a n a h t a r ı ve k a l e m ü s t l e r i di r .
ta

PS : Polistiren sert bir t er mo p l a s t i k p o l i me r d i r . Cam

Er

berraklığında ol up kolay r e n kl e nd i r i l e bi l me k t e d i r . Polistiren

k a y n a k e d i l e b i l e n , g e v r e k o l ma k l a b i r l i k t e k o l a y i ş l e n i r v e u c u z d u r
aynı z a ma n d a kolay alev alır. Kö p ü k l ü (strafor) ısı ve ses
y a l ı t ı mı n d a k u l l a nı l ı r , ş e k i l l i k ö p ü k l e n d i r i l mi ş P S pa k e t l e me d e ,
k a l ı p mo d e l d ö k ü mü n d e v e ç e l i k b e t o n y a pı l a r d a , o y u n c a k , mu t f a k
e ş y a l a r ı n d a k u l l a nı l ı r . P o l i s t i r e n y aş a n t ı mı z da e n ç o k k a r ş ı mı z a
ç ı k a n p l a s t i k l e r d e n d i r , h a t t a p o l i e t i l e n d e n s o n r a e n ç o k k u l l a nı l a n

15
 p l a s t i k t i r . K r i s t a l ( g e n e l a ma ç lı ) p o l i s t i r e n , ş e f f a f v e s a ğ l a m b i r
ma l z e me d i r . İnce çeperli şişelerin i ma l a t ı n d a , bir k u l l a n ı ml ı k
t a b a k , b a r d a k i ma l a t ı n d a b u ü r ü n l e r y a y g ı n o l a r a k k u l l a n ı l ı r .
Y o ğ u r t v e ma r g a r i n k a p l a r ı n d a y o ğ u n o l a r a k k u l l a n ı l a n p o l i s t i r e n ’ i n
g e r i k a z a n ı mı , P E v e P P d e o l d u ğu g i b i y a y g ı n b i r ş e k i l d e
y a p ı l ma k t a d ı r .

PC : P o l i ka r b on a t , T e r m o p l a s t i kl e r i ç e r i s i nd e öz e l bi r y e r e

lu
sahiptir. Zor alev alır ve alevden çekildiğinde söner. PC, cam
berraklığında olup kolay r e n k l en d i r i l e b i l me k t e d i r . Sıcaklık

oğ
değişikliklerine dayanıklı, 120° C’ye kadar olan sıcaklıklarda
k u l l a nı l a b i l me k t e d i r . S u a l m a y a n , b u n e d e n l e e l e k t r i ği i y i i l e t e n v e

ar
m u k a v e m e t i v e t o k l u ğ u ç o k y ü k s e k t i r . F a k a t PC ’ l e r k u v v e t l i a s i t
ve bazlar
tehlikesi
tarafından etkilenirler,
b u l u n ma k t a d ı r . İ nc e kd g e r i l me
işçilik ve
y ı r t ı l ma s ı n a
elektronik
u ğr a ma
yapı
ra
e l a ma n l a r ı n d a , i z o l a s y o n v i d a l a rı n d a , a y d ı n l a t ma c i ha z l a r ı n d a , ı s ı
e t ki l e r i n de kalan a r a ba a r ka l a mb a l a rı n d a , sofra t a k ı ml a r ı n d a
ay

k u l l a nı l ı r l a r . P o l i k a r b o n a t ı ş ı k g e ç i r g e n l i ği c a ma ç o k y a k ı nd ı r .
K u r ş u n g e ç i r me z c a ml a r d a k u l l a nı l m a k l a b i r l i k t e ç o k s a ğ l a m b i r
rıb

ma l z e me d i r . S a ğl ı k l ı bir ürün o l ma s ı P o l i k a r b o na t ı biberon,

p o l i k a r b o n a t s u d a ma c a n a s ı g i b i h i j y e n i n ö n e ml i o l d u ğ u g ı d a
Sa

ü r ü n l e r i n d e d a h a ç o k t e r c i h e d i l m e s i n i s a ğ l a m a k t a dı r .
n

PMMA : Polimetil Metakrilatlar, akrikler grubuna girerler,

ta

s a y d a md ı r l a r , s e r t , r i j i d v e d ı ş e t k i l e r e k a r ş ı d a y a n ı k l ı d ı r . A l e v
a l ma l a r ı k o l a y d ı r v e a l e v i n d ı ş ı n d a k e n d i l i ğ i n d e n y a n ma y a d e v a m
Er

e d e bi l i r . H e r ç eş i t c a m k a p l a ma l a r ı nd a , a ba j ur l a r , vi t r i n c a ml a rı ,
r e s i m c i ha z l a r ı , s a n a t e ş y a l a r ı y a p ı mı n d a k u l l a n ı l ı r .
Sanayide Pleksiglas olarak da bilinir.

PE, PET : Düşük viskoziteli l i n ee r p o l i me r olan

P o l y e s t e r l e r , k a t k ı ma d d e l e r i y l e b i r l i k t e i ş l e m u y g u l a n a r a k ç a p r a z
bağları oluştururlar bunun sonucunda t e r mo s e t plastiğe
d ö n ü ş t ü r ür l e r . Dı ş e t ki l e r e k a r ş ı d a y a nı kl ı d ı r . Polyester genel

16
 olarak tüm polietilen tereftalat ve polikarbonat içeren sentetik
polyesterlere ait g e n iş bir grubu belirtir. PET, t e r mo p l a s t i k
p o l y e s t e r l e r i n e n ö n e ml i l e r i n d e n b i r i d i r . K u ma ş ü r e t i mi i ç i n l i f l e r ,
f i l m ş e r i t l e r , L C D ( l i k i t k r i s t a l e k r a n ) , H a lı ya p ı mı g i b i y e r l e r d e
k u l l a nı l ı r l a r . P E e v l e r i mi z d e d e e n ç o k k u l l a n dı ğ ı mı z p l a s t i k
t ü r ü d ü r . Ç a ma ş ı r s u y u , d e t e r j a n v e ş a mp u a n ş i ş e l e r i , mo t o r y ağ ı
ş i ş e l e r i , ç ö p t o r ba l a r ı g i b i b i r ç o k k u l l a nı m a l a nı va r dı r . G e r i
d ö n ü ş t ü r ül mü ş P E ' d e n d e t e r j a n ş i ş e l e r i , ç ö p ku t ul a r ı v e b e n z e r i

lu
ü r ü n l e r ü r e t i l me k t e d i r .

oğ
Tablo 2 - Plastik Kullanım Tercihleri

ar
E l e kt r i k s e l Y a l ı t k a n l ı k : PP, PA, PS, ABS, PMMA, PET, PC,
PBT, PVC, EP, PF,
Şeffaflık: PC, PMMA, PET, PS, SAN, PVC, PE,

D a r b e D a y a n ı mı :
PP
kd
PC, PBT, PA, POM, ABS , HIPS, PVC,
PP
ra
Mekanik Dayanım HIPS, PVC, PC, PBT, PA, POM, ABS
ay

Boyutsal Güvenirlik A B S , P O M , P P , PC , P B T , P O M , H I P S,
SAN
I ş ı k İ l e t i mi : PC, PMMA,
rıb

I s ı d a y a nı mı : SAN, HIPS, ABS, PP, PA, PE,

U z a ma D a y a n ı mı : POM, EP, PF,
Sa

K i my a s a l D a y a n ı m : PBT, SAN, PE, PET, PC,

Gıda ve Sağlık Kullanımı : PS, HIPS, PET, PC, SAN, PA, ABS,
Dış Ortam Dayanımı SAN, PC, PVC, POM,
n
ta

Alev Dayanımı : PA, PET, PBT, PPO, ABS, PP,

Soğuk Şekillendirilebilirlik A B S , P A , P I , E P , PF ,
Er

Kısmi Esneme PA, ABS, PP, HIPS, POM,

Tam Esneme PP, PA, PE, PS
Kırılganlık SAN, PS, PC, PMMA, PVC

17
 lu
oğ
ar
Şekil 6 – Plastik Aiilesi Sınıflan
ndırma

kd
ra
ay
rıb
Sa
n
ta
Er

18
8
 5. TASARIMA GİRİŞ

Plastik t a s a r ı mı n d a n önce b i l i n me s i g e r e kl i t a n ı ml a r
b u l u n ma k t a d ı r . T a s a r ı mc ı b u b i l g i y e s a h i p o l a r a k t a s a r ı m y a p a b i l i r .
T a s a r ı mı n a ma c ı b i r ma k i n e , t e ç h i z a t , e k i p ma n v e y a s i s t e mi n b i r
k ı s mı n ı n v e y a t a ma mı n ı n o l uş t ur u l ma s ı d ı r . B u ne d e nl e t a s a r l a na c a k
n e s n e y a d a n e s n e l e r i n y a pı s ı n d a n b e k l e n e n l e r i , p l a s t i k öz e l l i k l e r i
t a b l o s u n d a n u y g u n ma l z e me s e ç i mi i l e k a r ş ı l a nı r .

lu
Ö r n e k o l a r a k e l e k t r i k l i s ü p ü r g e i ç i n g ö v d e t a s a r ı mı y a p ı l a c a k s a ,

oğ
süpürgenin sürekli toz, titreşim ve darbelerle karşılaşılacağı
b i l i ne r e k tasarlanacak pa r ç a y a ait ma l z e me seçilir. Görsel

ar
d e ğ e r l e n d i r me d e i s e p a r l a k l ı k , ş e f f a f l ı k i s t e n i l me s i n e g ö r e ma l z e me
s e çi mi t a ma ml a n ma k t a d ı r .
kd
ra
B i r b a ş k a ö r n e k o l a r a k S u ı s ı t ı c ı s ı i ç i n p l a s t i k d e ml i k t a s a rı mı
y a p ı l ma s ı i s t e nd i ğ i n de , Plastiğin i ç e r di ği ma d d e l e r i n suya
ay

k a r ı ş ma ma s ı y a n i s a ğ l ı k k o ş u l l a r ı nı s a ğ l a m a s ı b e k l e n i r k e n , ç a l ı ş ma
k o ş u l l a r ı o l a r a k s u y u n k a y n a ma s ı c a k l ı ğ ı na ç ı kt ı ğı n d a y u mu ş a ma s ı
rıb

gövdesinin ısıya d a y a nı kl ı o l ma s ı g e r e k l i di r . E l e kt r i k l i ı s ı t ı c ı
rezistansının ı s ı t ma s ı nedenli a l e v l e n me y e d a y a nı kl ı l ı ğ ı n ı n da
Sa

ma l z e me s e ç i mi n e y ö n v e r m e k t e d i r .

P l a s t i k t a s a r ı mı n d a i s t e n e n ö z e l l i k l e r i k a rş ı l a ma k ü z e r e t a s a r ı mı n
n

y a p ı s ı t e k n i k b i l g i l e r i l e o l uş t ur u l u r . B u t e kn i k b i l g i l e r i t a nı ml a m a
ta

o l a r a k ve r me k t e yi z . B a ş t a n b i l i n e n , b i l i n me s i g e r e k e n t a s a rı m
Er

y a p ı s ı o r t a y a çı k m a k t a d ı r . T e k n i k t a n ı ml a r e k l i t a b l o d a b a ş l ı k l a r
listelenmektedir.

19
 5.1 Tanımlar

Tablo 3 - Plastik Tasarım Tanımları

a ) P a r ç a g e n e l e t k a l ı nl ı ğı
c) Feder et kalınlığı
e ) V i d a l a ma b o s E t k a lı n l ı ğı
g ) P a r ç a g e n e l ç ı k ma a ç ı s ı
i) Yüzey Parlaklık
b) Parça yüksekliği
d ) F e d e r y ü k s e k l i ği
f ) V i d a l a ma b o s y ü k s e k l i ğ i
h ) F e d e r ç ı k ma a ç ı s ı
j) Yüzey desen

lu
k ) M e nt e ş e e t k a lı n l ı k l ) M e nt e ş e ki l i t l e me
m) K i l i t l e m e t ı r n a k k a l ı n l ı k n) Kilitleme tırnak açısı

oğ
o ) K i l i t l e m e t ı r n a k y u v a sı p ) K i l i t l e m e t ı r n a k e s ne me
q ) Ç ö k ü n t ü Ö n l e n me s i r) Maça

ar
s) Yolluk çöküntüsü t) Yüzey Dalgalanması
u) İç Maça
w ) M a ç a s ı z e s n e t me
kd v) Dış maça
x) Maçasız boşaltma
ra
y ) M a ç a s ı z ge n l e ş me z) Maçasız kilitleme
ay
rıb
Sa
n
ta
Er

20
 ASARIM
6. TA

P l a s t i k t a s a r ı mı n d a P l a s t i ği n n e i ç i n k u l l a nı l a c a ğ ı v e h a n g i
p l a s t i k m a l z e m e n i n k u l l a n ı l a c a ğı n a 3 . v e 4 . b ö l ü m
ml e r de v e r i l d i .
P l a s t i k y a p ı s ı v e ma l z e m
me n i n t e k n i k ö z e l l i k l e r i n i n b u n d a n s o n r a
a n l a t ı l a c a k t ü m a ş a ma l a r d a ö n e mii n e d e ğ i n i l e c e k t i r . A n c a k b i r ç o k
b i l g i ni n g e ç mi ş t e n g e l e n d e n e y i ml
m e r l e k u l l a n ı l m a s ı i l e h e s a p l a ma
i ş l e mi n i n t e k r a r t e k r a r y a p ı l m a d ı ğ ı n ı d a a ç ı k l a ma k g e r e k i r .

lu
6.1 Geenel Et Kallınlığı
P a r ç a e t k a l ı n l ı ğı p a r ç a t a saa r ı mı ö n c e s i b e l i r l e n i r . G e n e l e t

oğ
k a l ı n l ı ğ ı a l t t a ş e ki l d e v e r i l d i ği g i b i t a s a r l a na c a k p a r ç a nı n t ü m
y a p ı s ı n d a a y n ı o l ma l ı d ı r .

ar
kd
ra
ay

Şek
kil 7 - P a r ç a G e n e l E t k a l ı n l ı k d a ğı l ı m ı
rıb

E t k a l ı nlığ ı b i l gi si ü r et i m
mi y a p ı l a c a k ü r ü n ü n y a p ı s ı n a v e i s t e n e n
mu k a v e m e t i n e b a ğl ı d ı r .
Sa

G e n e l e t k a l ı n l ı ğ ı a ş a ğı d a k i h u s u s l a r ı n a n a l i z i s o n u c u n da y a p ı l ı r :
Kullanım İhtiyaçları: Üretiim gereksinnimleri: me:
Birleştirm
1-Yapı 1-Kaalıplama a- Dayanıım
n

2-Ağırlık a) Akkış b- Hassasiyet

3-Dayanım m b) Kaatılaşma
ta

4-İzolasyoon c) Paarçanın kalıp

ptan çıkarılm
ması
5-Boyutsaal Kararlılık
k
Er

Bütün bu unsurlar bi r b i r l e r i y l e y a k ı nd a n ilişk ilidir. Sadece

e k o n o mii k b i r b a k ı ş a ç ı s ı n d a n , ç o k b ü y ü k v e y a ç o k k ü ç ü k g e n e l e t
k a l ı n l ı k l a r ı t a s a r ı mı o l u mss u z y ö n d e e t k i l e y e b i l i r .
Enjeksiyon kalıplam
ma d a , G e n e l e t k a l ı n l ı ğı v e d i ğ e r k e s i t l e r ,
t a s a r ı mcc ı i ç i n paa r ç a nı n i s t e n i l e n f o n k s i y o n u n u y e r i n e g e t i r me s i ni
s a ğ l a y a n u n s u r l a r dı r . T e me l o l a r a k ; E t k a l ı n l ı ğ ı p a r ç a n ı n ş e k i l

21
1
 d e ğ i ş i mii n i , i ç g e r i l me l err i v e ç a t l a m a y ı o r t a d a n k a l d ı r ma k i ç i n
o l a b i l d i ğ i n c e a y n ı y a p ı l maa l ı d ı r .
Aşağıda parça t a s a r ı mı n d a genel et ka l ı n l ı ğ ı n ı eşitleme
t a s a r ı m y ö n t e ml e r i g ö s t e r i l m e k t e d i r .

Tablo 4 - Et
E Kalınlıklları Uygulaanması
Uygun Değil Uygu n

lu
oğ
Şekiil 8 - Do l u e t k a l ı n l ı ğı Şekil 9 - A z a l t ı l m ı ş e t k a l ı n l ı ğı

ar
Şekill 10 - Do l u e t k a l ı n l ı ğı Şekil 11 - Az a l t ı l m ı ş e t k a l ı n l ı ğ ı

kd
ra
ay

Şekil 12 - De n g e s i z k a l ı n l ı k g e ç i ş i Şekil 13
3 - Eş i t k a l ı n l ı k g e ç i ş i
rıb
Sa

Şekill 14 - Do l u e t k a l ı n l ı ğı Şekil 15 - Eş i t e t k a l ı n l ı k g e ç i ş i

T a s a r ı m ı n g i r di l e r i n d e n s o n r a e l e a l ı n a n d i ğ e r b i l g i l e r , k a l ı p l a ma
n

i l g i l i ü r e t i m t e k n o l o j i s i di r . B u n e d e n l e , p l a s t i k p a r ç a d a e t kaa l ı n l ı ğ ı
ta

bilgi k a y n a ğı olarak, p lastik h a m ma d d e üretici leri ve kalıp

ü r e t i c i l e r i t a s a r ı m v e r i l e r i n d e n y a r a r l a nı l maa k t a d ı r .
Er

Parçanın et k a l ı n l ı ğ ı nı etkileyen diğer bir etke n ise Plastik

enjeksiyon makinesi tek nik verileridir. Tüm ko şulların uygun
olarak kabul edildiği d u r u md a , et k a l ı n l ı ğı n ı n b e l i r l e n me s i ,
ma l z e mee s e ç i mi n e b a ğ l ı dı r .

22
2
 6.1.1 Plastik Genel Et Kalınlığı

Tablo 5 - Reçine türüne göre tavsiye edilen et kalınlıkları

En Az En Çok
R e ç i ne mm mm

ABS 0,8 3,6

POM 0,4 3,0
PMMA 0,6 3,8
PA 0,4 2,9
PC 1,0 3,8

lu
PET 0,6 3,2
PE 0,8 5,1

oğ
PPS 0,5 4,6
PP 0,6 7,6

ar
PS 0,8 6,4
PU 0,6 19,1
PBT
PEI
PEEK
kd
2,0
2,0
0,5
6,4
3,0
5,1
ra
PVC Rigid 1,0 9,5
PVC soft 0,6 3,8
ay

PC/ABS 1,0 6,4

PPO+PS 0,8 9,5
rıb

TPE 0,5 0,5

PSU 0,8 9,5
SAN 0,8 6,4
Sa

LDPE 0,5 6,4

HDPE 0,9 6,4
EVA 0,5 3,2
n

CELLULOSE 0,6 4,8

ta

P a r ç a n ı n g e n e l e t k a lı nl ı ğ ı b e l i r l e n i r k e n , t a s a rı m ta n ı ml a r ı n d a
Er

v e r i l e n Tablo 3 - Plastik Tasarım Tanımları d o ğ r u d a n i l g i l i d i r .

6.1.1 Değişken Et Kalınlığı

Yapısı gereği plastik parçada farklı et k a l ı nl ı k l a r ı
k u l l a nı l ma s ı g e r e ki r . F a r kl ı e t k a l ı nl ı ğ ı k u l l a nı l ma s ı d u r u mu n d a e t
k a l ı nl ı ğı g e ç i ş l e r i n d e k e s k i n g e ç i ş l e r k u l l a nı l ma z . Et k a l ı nl ı ğ ı n d a
g e ç i ş l e r p l a s t i ğ i n a k ı ş ı n ı d u r d u r ma y a c a k ş e k i l d e y a pı l ı r . G e ç i ş
k a d e me s i g e n i ş l i k ö l ç ü s ü e n a z = ∗ 3 o l a r a k a l ı n ma l ı d ı r .

23
 Uygun Değil Uygu n

Şekil 16
1 - Et k a l ı n l ı k d e ğ i ş i mi Şekil 17
7 - Et Kalı nlık Değişimi
Keskin Açıl ı

lu
6.1.2 Kööşe Yuvarla atma
K e s k i n kö ş e l i d u v a r l a r d a p l a s t i k a kı ş ı y a v a ş l a t a c a ğ ı n d a n ,

oğ
t a s a r ı mdd a mü mk ü n o l d u ğ u n c a y u v a r l a t m a y a p ı l m a l ı d ı r . İ ç k ö ş e l e r d e
y u v a r l a t ma ö l ç ü s ü e n a z e t k a l ı n l ı ğ ı ö l ç ü s ü ç = ∗ 0.5 o l ma l ı d ı r .

ar
D ı ş k ö ş e l e r d e i s e e t k a l ı n l ı ğ ı ö l ç ü s ü n ün ş = ∗ 1.5 = ç
e ş i t l i ği a l ı n ma l ı d ı r .
Uygun Değil kd Uygu n
ra
ay
rıb
Sa

Şeekil 18 - Kee s k i n K ö ş e Şekil 19 - Kö

K ş e Y u v a r l a t m a Öl
Ö çüsü
6.2 Feder Et Kallınlığı ve Yü üksekliği
F e d e r l e r i n k u l l a nı m
mı , g e n e l et k a l ı n l ı ğı n ı a r t t ı r ma d a n
n

p a r ç a nı n r i j i t l i ğ i n i v e daa y a n ı mı n ı a r t t ı r m a k t ı r . F e d e r l e r i n u y g u n
ta

k u l l a nı mı
m yla, ç o ğu n l u k l a s o ğ u ma
m s ı r as ı n d a m
me y d a n a gelen
ç a r p ı l maa l a r önlenir. Baz ı d u r u ml
m a r da da , k a l ı p l a ma esnasında
Er

ma l z e mee a k ı ş ı nı k o l a y l a ş t ı r ı r .
Uygun Değil Uygu n

Şekil 200 - Fe d e r e t k a l ı n l ı k Şekil 21 - Fe d e r y ü k s e k l i k

24
4
 P a r ç a f e de r e t k a l ı n l ı ğı p a r ç a e t kaa l ı n l ı ğı nıı n ö l ç ü s ü b a ğ l ı
olarak h e s a p l a n ma k t a d ı r . Aynı z a ma n d a plasti k m a l zee me n i n
a k ı ş k a n l ı ğ ı v e k e s i t d o l u m h ı z ı n a b a ğl ı o l a r a k h e s a p l a ma d a d i k k a t e
a l ı n ı r . F e d e r E t k a l ı n l ı ğı o r t a l a ma = ∗ 0.5 o l a r a k all ı n a r a k
tasarım yapılır.

lu
oğ
ar
kd
Şekiil 22 - Fe d e r t a s a r ı m ı
ra
B u n u n y a n ı n d a f e e d e r i n y ü k s e k l i ğ i v e ç ı k ma a ç ı s ı n a b a ğ l ı o l a r a k
ay

f e d e r l e r i n d o l u m s o r u n u ö n l e n me s i i ç i n f e d e r l e r i n e t k a l ı n l ı k l a r ı
= ∗ 0.8
8 o l a r a k a r t t ı r ı l ı r . F e d e r i n k u l l a n ı m a ma c ı v e g ö r s e l
rıb

ö n e mi n e g ö r e i z i n v e r i l e b i l d i ği g i b i , g ö r s e l y ü z e y l e r d e f e d e r e t
kalınlıkları çöküntü ö n l e nme s i için = ∗ 0.4 olarak
Sa

a l ı n ma k t a d ı r .
F e d e r y ü k s e k l i ğii , F e d e r i n t a b a n e t k a l ı nll ı ğı v e ç ı k ma a ç ı s ı i l e
d o ğ r u d a n e t k i l i dii r . E ğ i m a r t ı r ı l ı r s a , y ü k s e k l i k a z a l a c a k t ı r . F e de r i n
n

y ü k s e k l i ği a r t t ı r ma
m k i ç i n f e d e r t a b a n e t k a l ı n l ı ğ ı a r t t ı r ma k i s t e n i r .
ta

Bu da ö z e l l i kll e görse l parçalarda gö r s e l çök üntüye neden

o l ma k t a dı r .
Er

F e d e r y ü k s e k l i ği g e n e l ett k a l ı n l ı ğ ı nı n = ∗ 5 katı olarak

a l ı n a b i l i r . F e d e r y ü k s e k l i ğ i a r t t ı r ı l d ı k ç a da h a i n c e k e s i t t e p l a s t i k
d o l u mu y a p ı l ma s ı , f e d e r d e d o l u m b o ş l u k l a r ı k u s u r l a r ı n a n e d e n
o l ma k t a dı r .

6.2.1 Deeğişken Fed der Et Kalın nlığı

F e d e r e t k a l ı n l ı ğı a r t t ı r maa i h t i y ac ı , feder y ü k s e kli ğ inin
a r t t ı l ma s ı i ht i y a c ı n d a n g e l i r . P a r ç a g e n e l e t k a l ı n l ı ğı v e F e d e r e t

25
5
 kalınlığı oranları tasarım
md a k o r u na c a k ş e ki l de i s t e n e n u z a t ma
mi k t a r ı k a d a r k all ı p t a y a p ı l a n m a ç a y a d a d i ş i e r k e k a y r ı m h a t t ı n ı n
bölgesel d e ğ i ş i k l i ği ile k a d e m e l e n d i r me y a p ı l a r a k çöküntü ve
d o l u m s o r u n u a ş ı l m a k t a d ı r . F e d e r y ü k s e k l i ğ i a r t t ı r ı mı , d e ği ş k e n
k a l ı n l ı k i l e s a ğl a n ı r .

lu
oğ
ar
kd
ra
Şekil 23 - De ğ i ş k e n e t k a l ı n l ı k f e d e r t a s a r ı m ı
ay

6.3 Viidalama Bos Et Kalıınlığı

rıb

P l a s t i k p a r ç a l a r ı n k u l l a n ı l ma s ı n d a b i r l e ş t i r me l e r d e n b i r i
v i d a l a m a i l e b i r l e ş t i r me d i r . V i d a d i ş i n i n g i r d i ğ i y ü k s e l t me y e b o s
a d ı v e r i l i r . M e t a l v i d a n ı n u ç k ı s mı n a de l me y i k o l a y l a ş t ı r a n b i r f o r m
Sa

v e r i l mi ş t i r . D i ş l e r i i s e k e s ki n h a t l a r a s a h i p t i r . P l a s t i k ü r ü n l e r d e
b u l u n a n v i d a y u v a l a r ı n a h i ç d i ş a ç ı l m a z . B o s s 'u n i ç ç a pı , v i da n ı n
d i ş d i b i ç a p ı k a d a r o l m a l ı d ı r . V i d a , b o s s 'u n i ç e r i s i n e d ö ne r e k g i r e r
n

v e h e r a d ı mı n d a k e s k i n h a t l ı d i ş l e r i , b o s s ' u n i ç d u v a r ı n ı o y a r a k
ta

k e n d i l e r i ni n t ut u n a b i l e c e ği d i ş l e r a ç a r . V i d a l a m ma b o s u f e d e r
t a s a r ı mı i l e b e n zee r t a b a n e t k a l ı n l ı k ö l ç ü l e rii a l ı n ı r .
Er

26
6
 lu
oğ
Şekil 24 - V i d a l a m a b o s t a s a r ı m ı

ar
6.3.1 Vidalama a Bos Yüks eltme
V i d a l a ma i ç i n f e d e r t a s a r ı mı n d a d a o l d uğ u g i b i g ö r s e l ö n e mi

kd
o l a n p l a s t i k paa r ç a l a r da , ç ö k ü n t ü s o r u n u a z a l t m ma ö n e ms m enir.
K a d e me l i f e d e r t a s a r ı mı n a b e n z e r b i r t aş ı y ı c ı y a p ı l a r a k , v i d a l a ma
b o s y ü k s e l t me s i y a p ı l ma k t a d ı r . E t k a l ı n l ı k l a r ı , f e d e r t a s a r ı mı
m için
ra
k u l l a nı l a n o r a nl a r i l e a y nıı dı r .
ay
rıb
Sa
n
ta
Er

Şekil 25 - V i d a l a m a B o s Y ü k s e l t m e

6.4 Vidalama ve Yuvalamaa Bosları

V i d a n ı n v e y u v a l a maa i ş l e v i g ö r e n b o s l a r ı n y ü z e y ü z e r i n d e
k o n u ml a n ma s ı , e t k a l ı n l ı k l a r ı nı n d a ğ ı t ı l ma m s ı ö n e ml i di r . B o s u n
p a r ç a ü z e r i n d e k o n u ml a n ma s ı v e d e s t e k l e n me s i a ma c ı y l a ç e ş i t l i
f e d e r y a p ı l a r ı b u l u n ma k t a d ı r . B u f e d e r l e r k u l l a n ı l a r a k , b os l a r ı n y a n

27
7
 d u v a r l a r a b a ğl a n t ı s ı s a ğ l a n ı r , p a r ç a d o l u mu i ç i n d o l u m a l a n ı n ı
arttırılır. Federler ayrıca bosun çevresel konumlam ma v e y u v a l a m a
i ş l e mi i ç i n t e ma s y ü z e yi o l u ş t u r u l u r . B o s v e f e d e r e t k a l ı n l ı k l a r ı
h e s a p l a ma
m s ı v i d a l a m a v e y u v a l a ma b o s l a r ı g e ç e r l i di r .

lu
oğ
ar
Şek
kil 26 – Vi d a l a m a v e y u v a l a ma

A- O r t a d a a r t ı f e d e r l i ;
kd
a bosları k o n u m l an dı rı l m as ı
ra
B- O r t a d a s e r b e s t - f e d e r s i z ;
C- K ö ş e y e k öş e g e n f e d e r l i ;
ay

D- K e n a r d a ü ç g e n k ö p r ü f e d e r l i ;
E- O r t a d a a l t ı g e n y ı l dı z f e de r l i ;
F- K e n a r d a ü ç g e n f e d e r l i ;
rıb

G- O r t a d a ü ç g e n y ı l d ı z ;
H- O r t a d a s e k i z g e n y ı l d ı z ;
J- K e n a r d a k ö p r ü d ö r t g e n ;
Sa

K- K e n a r d a - t e k k ö p r ü ;
L- K e n a r d a - t e ğ e t k ö p r ü ;
M- K ö ş e d e d u v a r i ç i nd e ;
n
ta
Er

Şekil 27 – Ü ç g e n f e d e r Şeekil 28 – Ya
a r ı m f e d er Şekil 29 – T a m f e d e r
6.4.1 Boos Yuvalam ma ve Dikeyy Konumlama
B o s l a r ı n v i d a l a ma h a r i c i nd d e g ö r e vl e r i k a r ş ı l ı k l ı b o s l a r ı n
m , me r k e z l e me v e e t r a f ı n d a e k l e n e n f e d e r l e r ü z e r i n d e
y u v a l a ma
t a ş ı yı c ı d ü z l e m o l u ş t u r maa k t ı r . F e d e r y ü k s e l t me i ç i n k a d e me l i y a pı
i l e e t k a l ı n l ı ğı v e d o l u m s o r u n u ç ö z ü l me s i s a ğl a n ı r . B o s l arr ı n v e

28
8
 y u v a l a ma
m n ı n y a p ı l m a s ı i ç i n f e d e r y a p ı l ar ı d e s t e kl e yi c i o l a r a k
k u l l a nı l ı r .

Şekil 30
3 – Kademeli Taşı yıcı Şekil 31 – K a d e m e l i M e r k e z l e m e
Feder fede r

lu
oğ
ar
Şek
kil 32 – Bo s Y u v a l am
ma
kd Şekil 33
3 - Feder Yuvalama
ra
6.5 Geenel Kalıp Çıkma Ç Açıssı
P l a s t i k t a s a r ı mı n d a E t k a l ı n l ı ğ ı v e b o s v e f e d e r taa s a r ı mı
ay

y a p ı l ı r k e n ç ı k maa a ç ı s ı d o l u m s o r u n u y a ş a ma ma k a d ı n a m ü mk ü n
o l d u ğ u n c a e n a z a l ı n ı r . P l a s t i k p a r ç a n ı n g e n e l ç ı k ma a ç ı ş ı i s e b u n u n
rıb

t e r s i b i r ş e ki l d e y a p ı s a l z o r u n l u l u k y o k s a o l a b i l d i ğ i n c e f a z l a
v e r i l i r . Ya p ı s a l z or u nl u l u k l a r ı n o l ma d ı ğı p l a s t i k p a r ç a l a r d a g e n e l
ç ı k ma a ç ı s ı e n a z 1 ° o l a r a k a l ı nı r . P a r ç a n ı n k a l ı p t a n ç ı k ı ş ı nı n
Sa

k o l a y l a ş t ı r ı l ma s ı g ö r s e l y üz e yi n p a r l a k l ı ğı ö n e m ms e n d i ğ i “ h ı z l ı
ı s ı t ma h ı z l ı s o ğ u t ma ” t e k n i ği i l e y a p ı l a n k a l ı p l a r d a ç ı k ma a ç ı s ı e n
a z 7 de r e c e y a pı l ı r .
n
ta
Er

Şekil 334 - Plastikk Çı k ma A ç ı s ı

6.6 Ayyrım Yüzey yi Kademessi

P l a s t i k a y r ı m y ü z e y i n d e ; v e r i l e n ç ı k ma
m açısı nedeniyle sivri
k e n a r o l uş u r . K e s k i k e n a r n e d e n i yl e ü z e r i n de k a d e me e k l e n e r e k

29
9
 p l a s t i k a y r ı m h a t t ı n d a n k a y n a kll ı g ö r s e l k u s u r l a r ı n ö n l e n me s i
istenir. Plastik ayrım yüzeyinde yapılaca k k a d e me n i n
h e s a p l a n ma s ı n d a e t k a l ı n l ı ğ ı n a b a ğ l ı o l a r a k y a p ı l a n k a d e me 0 . 2 m m
d e r i nl i ktt e , 0 , 5 m m g e n i ş l i k t e y a p ı l ı r .

lu
oğ
ar
Şekil 35 - Plastik Ayrrım Yüzeyi Kademe
K
6.6 Esnek Menteeşe Et Kalın nlık
kd
P l a s t i k p a r ç a l a r i k i a y r ı p a r ç a n ı n g öv d e v e k a p a k o l ar a k b i r
b ü t ü n t a s a r ı mı ü r e t i l e b i l i r l i k v e k u l l a nı m g e r e k s i n i mi n e d e n i y l e
ra
y a p ı l ma k t a d ı r . G ö v d e ü z e r i n e k a p a n a n k a p a k k ı s mı i l e g ö v d e
a r a s ı n d a y a p ı l a n g e ç i ş l i k ı s ı m me n t e ş e i ş l e v i s a ğ l a r . P a r ç a nı n g e n e l
ay

e t ka l ı n l ı ğ ı n d a n f a r k l ı o l a r a k me n t e ş e e t k a l ı n l ı ğ ı e s n e me , b ü k ü l me
u z a ma e t k i s i i çii n i n c e e t k a l ı n l ı ğ ı i l e y a p ı l ı r . P l a s t i k maa l z e m e
ö z e l l i k l e r i Tablo 2 - Plastikk Kullanım Tercihleri i l e v e r i l e n t a m e s n e me
rıb

ö z e l l i ği n e s a h i p mam l z e me l e r k u l l a n ı l a r a k y a p ı l ı r .
Sa
n
ta
Er

Şekil 336 - Plastikk Esnek Men

nteşe

30
0
 6.7 Tırrnaklı Kilittleme Tipleeri
Plastik parçalar i ki ayrı p a r ç a nı n b i r b i rii n e g e ç me
m ve
s a bi t l e n me
m si için e s ne k tırnaklı k i l i tl e m e l e r y a p ı l ma k t a d ı r .
K i l i t l e me
m t ı r n a k l a r ı t a s a r ı mı n d a e t k a l ı n l ı ğ ı o r a n l a r ı d i k k a t e a l ı nı r .
T ı r na kl a r i ş l e vi n i e s n e me , y a k a l a ma
m v e t u t ma
m o l a r akk g e r ç e k l e ş t i r i r .
T ı r na kl a r k o n u mu
m ve p lastik ma
m l z e me y e g ö r e ç eşitli ti pl er de
yapılır.

lu
oğ
ar
Şekill 37 – T kilittleme
Kapalı kd
Şekil 38 - T Kilitlemee
Açık
Şekill 39 - I Kilittleme
Kapalı
ra
ay
rıb
Sa

Şekil 40 – U Kiliitleme Şekil 41 – N Kilitlemee Şekil 42 – R Kiliitleme

Kapalı apalı
Ka Açık
n
ta
Er

Şekil 43
4 - T Kolayy Açılır
Kilitleme Şekil 44 – Ters Yönlü R Killitleme Açıkk

31
1
 Şekil 455 – Gizli T Kilitleme
K
6.7.1 Tırrnaklı Kilittleme Et kaalınlık
T ı r na kl ı k i l i t l e m e d e e t ka l ı n l ı k o r a n l a r ı p l a s t i k m a l z e me n i n
e s n e me ö z e l l i ğ i n e b a ğ l ı o l a r a k k e s i t d e ğ i ş i k l i k l e r i y a p ı l ı r . G e n e l

lu
tasarım et kalınlık ora nları feder t a s ar ı m oran larına benzer.

oğ
H e s a p l a ma
m d a e s n e m e i s t e n e n k o l u n e t k a l ı n l ı ğ ı v e g e n i ş l i ği n d e n
o l u ş a n k e s i t i n e s n e me h e s a b ı i ç i n s ü r t ü n m e k a t s a yıı s ı n ı n b i l i n me s i

ar
gerekir. Tablo 6 - Ç e ş i t l i P l a s t i k l e r i n S ü r t ü n mee K a t s a yıı s ı ‘ d a
v e r i l e n d e ğ e r l e r i k i f a rkk l ı p l a s t i k ma l z e me
m a r a s ı n d a k i s ürr t ü n m e

kd
k a t s a yı s ı o l a r a k k u l l a n ı l a b i l i r . A n c a k , a y n ı ma l z e m
me d e n y a p ı l mı ş
ra
o l a n i ki p a r ç a i ç i n s ü r t ü n me k a ts a yı l a r ı p a r a n t e z i ç i n d e k i d e ğ e r i l e
ç a r p ı l maa l ı d ı r .
ay

Tablo 6 - Çeşitli Pla

astiklerin Süürtünme Kattsayısı

Mallzeme µ - Sürtü
ünme Katsaayısı
rıb

PTFFE 0.12 – 0.20

0 (x1.0)
HDPPE 0.20 – 0.25
5 (x2.0)
PP 0.25
0 – 0.30 (x0.15)
Sa

POMM 0.20 – 0.35

5 (x1.5)
PA 0.30
0 – 0.40 (x0.15)
PBTT 0.35 – 0.40
0 (x1.0)
n

PS 0.40 – 0.50
0 (x1.2)
ta

SANN 0.45 – 0.55

5 (x1.0)
PC 0.45 – 0.55
5 (x1.2)
Er

PMM MA 0.5 – 0.60

0 (x1.2)
ABSS 0.5 – 0.65
5 (x1.2)
LDPPE 0.55 – 0.60
0 (x1.2)
PVCC 0.55 – 0.60
0 (x1.0)

32
2
 Tablo 7 - Esnek Kilittleme Kesit H
Hesaplama
a

lu
oğ
ar
kd
ra
Tablo 8 - Esnek Kilittleme Hesapplama Kısalltmalar Ek Tablo T
Semboller Notlar
ay

y : E s n e m e mi k t a r ı B i r i m u z a ma
s ı nı r d e ğe r i ni n ( ε p e r ) k ull l a n ı l ma s ı 1 . B u f o r m ü l l e r k ü ç ü k y ü z e y
d u r u mu n d a i l g i l i d e t a yı n y a p a c a ğı a l a n ı “ b ” i ç i n u y g u l a n ı r . “ a ”
rıb

e n b ü y ü k e s n e mee m i k t a r ı ( y p e r ) k e n a r ı n d a k i ş e k i l d e ğ i ş t i r me
hesaplanır . oranı hesabında ise “a” ve “b”
ε : B i r i m u z a ma F o r mü l l e r d e % f o r m ü l d e y e r dee ği ş t i r m e l i d i r .
Sa

d e ğ e r i k u l l a nı l ı r .
2 . K o nv e k s y ü z e y i n ş e k i l
I : Es n e k K o l u z u n l u ğ u
d e ğ i ş t i r me h e s a bbı n d a Ş e k i l 2 . 6 ’
h : E s n e k K o l k a l ı n l ı ğ ı ( y ü k s e k l iğ i ) d a v e r i l e n K 2 d e ğ e r i k u l l a n ı l ı r .
n

K o n k av y ü z e y i n ş e k i l
b : E s n e k K o l g e n i ş l i ği d e ğ i ş t i r me h e s a bbı n d a i s e K 1
ta

c : A ğı r l ı k me r k e z i ne e n u z a k k e s i t d e ğ e r i k u l l a nı l ı r .
n o k t a s ı n ı n me s a f e s i
Er

3 . “ c ” a ğı r l ı k mee r k e z i n e e n u z a k
Z : K e s i t mo d ü l ü Z = I / c , k e s i t n o k t a s ı n ı n me s a fe s i
I : At a l e t mo me n t i
4 . G e r i l me y e maa r u z k a l a n
E s : S e c a n t e l a s t i k i y e t mo d ü l ü yüzey için kesit modülün
b e l i r l en
n m e s i g err e ki r . “ C ”
P : E s n e m e k u v vee t i t i pi n dee k i k e s i t l e r i ç i n k e s i t
K : G e o me
m t r i f a ktt ö r ü mo d ü l l e r i r a d y ü s l e r e b a ğ l ı
o l a r a k Şe k i l 2 . 7 ’ d e v e r i l mi ş t i r .
φ: Açı

33
3
 Tabloo 9 – Tablo 7’de verilenn “C” tipi kesit
k hesapla
arında K1 vve K2 sabitllerin
belirlenmeesi için kulla
anılan diyag
gramlar.

lu
Şekil 466 - K1 Yük altında
a gerillme Şekil 47 - K2 Yük alltında gerilm
me

oğ
ar
kd
ra
ay

Şekil 48
4 – Z1 Çekkme Uzamassı Şekil 49
9 – Z2 Çekm
me Uzaması
rıb

Tablo 10 - Tablo 7’d

de verilen ggeometri fakktör K sabittinin değerlleri
hL
L/ho K hL/ho K hL/ho
h K hL/hho K
Sa

0,33 2,1377 0,50 1,636 0,67 1,338 0,844 1,138

8
0,34 2,0988 0,51 1,614 0,68 1,324 0,8 5 1,128
8
0,35 2,0600 0,52 1,593 0,69 1,310 0,8 6 1,118
8
0,36 2,0244 0,53 1,573 0,70 1,2297 0,8 7 1,109
9
n

0,37 1,9899 0,54 1,553 0,71 1,2284 0,8 8 1,100

0
ta

0,38 1,9566 0,55 1,534 0,72 1,2272 0,8 9 1,091

0,39 1,9244 0,56 1,515 0,73 1,2259 0,9 0 1,082
2
0,40 1,8933 0,57 1,497 0,74 1,2247 0,9 1 1,073
3
Er

0,41 1,8633 0,58 1,479 0,75 1,2235 0,922 1,064

4
0,42 1,8344 0,59 1,462 0,76 1,2223 0,9 3 1,056
6
0,43 1,8066 0,60 1,445 0,77 1,2212 0,944 1,047
7
0,44 1,7800 0,61 1,429 0,78 1,2201 0,9 5 1,039
9
0,45 1,7544 0,62 1,413 0,79 1,190 0,9 6 1,031
0,46 1,7299 0,63 1,399 0,80 1,179 0,9 7 1,023
3
0,47 1,7044 0,64 1,382 0,81 1,168 0,9 8 1,015
5
0,48 1,6811 0,65 1,367 0,82 1,158 0,9 9 1,008
8
0,49 1,6588 0,66 1,352 0,83 1,148 1,0 0 1,000
0
hL = ayaak uç kalınllığı ho
h = ayak dibi kalınlığıı

34
4
 Şeekil 50 - Et kalınlık
k Sabbit Şekil 51 - Et kalınnlık Açılı t-t/2

lu
oğ
ar
kd
ra
Şeekil 52 - Yan Açılı b-b//4 Şeekil 53 - Tırrnak Açısı

E s n e y e r e k y a k a l a ma y a p a n a ç ı l ı k ı s ı m “ o k y ü z e y ” a ç ı s ı m ü mk ü n
ay

o l d u ğ u n c a e ğ i ml i y a p ı l maa s ı g e r e k i r . E ğ i m d i k e y y ö nd e a z a l dı k ç a ,
t u t ma y a p a n y ü zee y k a d e m e s i a z a l ı r . K a d e m e a r t ma s ı d u r u mu n d a i s e
rıb

d o l ma s o r u n u g ö r ü l me k t e d i r . E ğ i m a ç ı s ı n ı n d i k e y y ö n d e a r t m a s ı
d u r u mu n d a i s e k i l i t l e mee i ç i n k a r ş ı l a n a n k u v v e t a r t ma s o n u c u
g e r e k l i e s n e m e m i k t a r ı a r t m a k t a d ı r . B u n e d e n l e k i l i t l e me
m ok
Sa

y ü z e y i n d e a l ı n a ca k e ğ i m a ç ı s ı 4 5 ° d e n k ü çü k 2 0 ° d e n b ü y ü k a l ı n ı r .
T u t ma y ü z e y i n i n y e t e r l i o l d u ğ u d u r u ml a r d a k i l i t l e me o k y ü z e y
e ğ i mi 2 0 - 3 0 ° a r a s ı n d a a l ı n ı r .
n
ta
Er

Şekil 53 - E
Esnek Kilitlleme Açı ve Mesafesi

ma v e k i l i t l e m e
T u t ma y ü z e y i e t k a l ı n l ı ğ ı n ı n e n a z y a r ı s ı a l ı nı r . T u t m
ö n e ml i o l d u ğ u d u r u m d a , e t k a l ı n l ı ğı t u t maa me s a fe s i ol a r a k a l ı nı r .

35
5
 T u t ma y a p ı l a n y ü z e y i n a r t ı ş ı n e d e n i y l e p l a s t i k ma l z e me n i n d o l u m
e k s i k l i ğ i ö n l e n mee s i i s t e ni r .

lu
Şekill 54 - Esnekk Kilitleme Tutma
T yüzeyyi

oğ
K i l i t l e me
m f e d e r y a p ı s ı p l a sti k ma l z e me v e k a l ı pl ama ö z e l l i ğ i n e g ö r e
f a r k l ı t a b a n b a ğ l a n t ı s ı n a s a h i p o l a b i l i r . G ö r s e l ö n e ml i o l ma y a n

ar
k i l i t l e mee t ı r n a k a l t y ü z e yii k a l ı p a ç ma y ö n ü n e g ö r e m
mü mk ü n i s e t e r s
m s i i s t e ni r . E s n e k b a ğ l a n t ı t ı r n a k
a ç ı d a k a l m a ma s ı , t a s a r ı mdd a ö n l e n me
a l t ı n d a k a l ı p a ç ma
kd
m y ö n ü n e g ö r e b o ş a l t m a y ap ı l ı r .
ra
ay
rıb
Sa

Şekill 54 - U Tırn
nak Boşaltm
ma Şekil 55 - I Tırnak B
Boşaltma
n
ta
Er

Şekil 56 - Esnek Tırrnak boşaltm

ma kesit

T ı r n a k a l t ü z e y i n e e ğ i ml i a ç ı i l e t a b a n a r a s ı n d a s i v r i k ö ş e o l u ş ma s ı
t ı r n a k t a k ı l ma v e ç ı k ma s ı r a s ı n d a z o r l u k o l u ş t u r u r . B u n e d e n l e
t ı r n a k e ği m v e t u t ma y ü z e y i a r a s ı n d a k a l ı p l a ma y a u y g u n e n a z
0 , 2 m m d ü z l ü k yaa p ı l ı r . T ı r n a k f o r mu m v e r i l e n a ç ı , t u t ma y ü z e yi ve
a ğ ı z l a maa y ü z e yl e r i ö l ç ü l err i s o n r a s ı t ı r n a k h y ü k s e k l i ği o l u ş u r .

36
6
 Şekil
Ş 57 - T
Tırnak Ağızlama Yüzeyii ve Tırnak

lu
Yüksekliği

oğ
ar
kd
Şekil 58 – Karşılıklı Tırnak Tutm ma kesiti
Bilgi için Şekil 337 ile Şekil 45 gösterim
mlerine bakkınız
ra
ay
rıb
Sa
n

Şekil
Ş 59 - D
Dikdörtgen Kesit
K esnekk Kilitleme
ta
Er

Şekil 660 - C Kesitt esnek Kilittleme

37
7
 lu
Şekil 61 - Kilitlemee Tutma messafeleri

oğ
ar
kd
ra
ay
rıb

Şekil 62 - U form Yuvvarlak Tip K

Kilitleme Şekil 63 - Dairesel Esnek Kilittleme
Sa
n
ta
Er

Şekil 64
6 - Daireseel Esnek Kiliitleme

38
8
 6.8 Teers Açılı Ta asarım
P l a s t i k t a s a r ı md a k a l ı p l a n a b i l i r l i k i ç i n p a r ç a n ı n k a l ı p a y r ı m
y ö n ü n d e ü s t t e n b a k ı l d ı ğı n d a g ö r ü n e n y ü z e y l e r d e n o l u ş ma s ı g e r e k i r .
Ü r e t i l e c e k p a r ç a l a r d a kaa l ı p l a ma y ö n ü n e g ö r e , t err s a ç ı l ı ( K a l ı p
a y r ı mı n a z ı t y ö n d e ) y ü z e y y a p ı l m a s ı d u r u mu
m nda ka lıptan parçanın
a y r ı l ma s ı , ç ı k a r ı l ma s ı z o r d u r .

lu
oğ
Şek
kil 65 - Eğim
m yönü hataası Şekil 66
6 - Kilitlemee boşaltma eksik

ar
kd
ra
ay

Ş
Şekil 67 - Bo
os boşaltmaa Şekil 68
6 - Yuva B
Boşaltma hatası

T e r s a ç ı l ı t a s a r ı m y a p ı l a n p a r ç a nı n k a l ı p t a n ç ı k t ı k t a n s o n r a
rıb

y e r i n e mo
m n t a j e d i l e me me s i s o r u n u o r t a y a ç ı k ma k t a dı r .
T e r s a ç ı l ı o l a r a k yaa p ı l ma s ı i s t e n e n t a s a r ı ml a r b u l u n ma k t a d ı r .
Sa

Ö z e l l i k l e e s n e k k i l i t l e m e t a s a r ı mı n d a y a p ı l a n b u t e r s a ç ı k u l l a n ı m ı
ma l z e mee n i n v e t a s a r ı mı n y a p ı s ı n a u y g u n o l a r a k y a p ı l ı r .
n
ta
Er

Şekil 69 - Ters açılı kilitleme

k hessaplama

39
9
 T a s a r ı md a t e r s a çı i s t e n d i ğ i e s n e t mee y e u y g u n o l ma y a n b o s
t a s a r ı mı n d a v e F e d e r y ü k s e l t me t a s a r ı mı n d a d a v e r i l e n b i l g i i l e
b o ş a l t maa i l e t a s a r ı md a u y g u n d e ği ş i k l i k y a p ı l ı r .
M a ç a k u l l a nı l a c a k k a l ı p l a maa y ö n t e mii n d e i s e m a ç a k ull l a n ı mı
t a s a r ı mı n i l gi l i a ş a ma s ı n d a belirlenir. Yapıla cak t a s a r ı md a
d e ğ i ş i k l i k y a pı l ma
m s ı n a g e r e k k a l ma
m k s ı z ı n , k a l ı p a y r ı l ma y ö n ü n d e
ma ç a l ı o l a r a k p arr ç a n ı n a y r ı l m a s ı s a ğl a n a r a k ür e t i l mee s i s a ğ l a n ı r .
K a l ı p a y r ı m y ö n ü n d e ma ç a k u l l a n m a d a n ü r e t i l m e s i i s t e n e n

lu
plastik parçanın tasarlanm
ma s ı n d a k a l ı p a y r ı m y ö n ü n e g ö r e t a s a r ı md a
d e ğ i ş i k l i kl e r y a p ı l ı r . B ö y l e c e ma ç a k u l l a nı mı
m gerekm
me d e n p a r ç a nı n

oğ
k a l ı p t a n a y r ı l ma s ı s a ğ l a n ı r .

ar
kd
ra
ay
rıb
Sa

Şekil 700 - Maçasız Kalıp Ayrım

m Yönü Şekil 71 - Maçasız K
Kalıp Ayrım
m Yönü
n
ta
Er

Şekiil 72 - Maça
asız Kalıp K
Kesit Şekil 73
7 – Örnek Havalandırrma
ması
boşaltm

40
0
 7. SONUÇ

B u P r o j e t e z ç a l ı ş ma k a p s a mı n d a ö n c e l i k l e p l a s t i k ma l z e me
k u l l a nı m özellikleri incelenmiştir. Sanayide k u l l a nı m yerleri
belirlenerek özellikleri a çı k l a n mı ş t ı r . Plastik parçaların genel
tasarım b o y u t l a n d ı r ı l ma s ı için gerekli t a s a rı m girdileri tesbit
e d i l e r e k t a s a r ı md a ö n e mi n e g ö r e ma d d e l e r h a l i n d e l i s t e l e n mi ş t i r .

lu
P l a s t i k t a s a r ı mı n d a n ö n c e ü r e t i m s ı n ı r l a r ı n ı n b e l i r l e n me m e s i
ve etüt çalışmalarının y a pı l ma ma s ı d u r u mu n d a , üretimde

oğ
ma l i y e t l e r i n a r t ma s ı n a v e ü r e t i m z o r l u k l a r ı n a n e d e n o l ma k t a dı r .

ar
B u n e d e n l e , Pl a s t i k t a s a r ı mı n d a y e r a l a n h e r b i r t a s a rı m
unsuruna detaylıca yer
kd
v e r i l me y e ç a lı ş ı l mı ş t ı r . T e me l tasarım
b i l g i l e r i v e o r a n l a r ı a ç ı kl a nmı ş , i l e r i t a s a r ı m v e h e s a p l a ma l a r ı i ç i n
ra
mü h e n d i s l i k h e s a p l a r ı n d a k u l l a n ı l a n f o r mü l l e r v e r i l mi ş t i r .
ay

Y a p ı l a n ç a l ı ş ma s o n u c u n d a , p l a s t i k t a s a r ı mı n d a ma l z e me n i n
t a s a r ı mı n d a e t k a l ı n l ı k b i l g i s i n i n ö n e mi o r t a y a k o n u l mu ş t u r .
rıb
Sa
n
ta
Er

41
 KAYNAKÇA

[1] E h r e n s t e i n , G . W. v e E r h a r d G . ( 1 9 8 4 ) “ D e s i g n i n g w i t h
Plastics” (1.Baskı) Münich: Hanser Publishers.
[2] R e e s , H . ( 1 9 9 4 ) “ I n j e c t i o n M o l d i n g T e c h n o l o g y ” ( 1 . B a s kı )
Münich: Hanser Publishers.
[3] G r a h a m, L . ( 1 9 9 5 ) “ W h at I s A M ol d ” ( 1 . B a s k ı ) A r i z o n a : T e c h
Mold INC

lu
[4] M a i e r , C . ( 2 0 0 4 ) “ De s i g n G u i d e s F o r Pl a s t i c s ” ( 1 . B a s k ı )
London: Tangram Technology

oğ
[5] G E P l a s t i c s ( 1 9 9 5 ) “ D e s i g n G u i d e ” ( 5. B a s k ı ) Wi s c o n s i n : G E
Plastics

ar
[6] BASF Plastics (2007) “Design Solutions Guide” (1.Baskı)

[7]
M i c h i ga n : B A S F C h e mi c a l
kd
BAYER Plastics (2000) “Part and Mold Design” (1.Baskı)
ra
Pittsburg: Bayer Corporation
[8] Türköz S. (2006) “Plastik parçalarda Esneyerek Kilitlenen
ay

B a ğ l a n t ı l a r ı n Ta s a r ı m ı ” Y a y ı ml a n ma mı ş Y ü k s e k L i s a n s
T e z i , ( 2 006 ) İ s t a n b u l T e k n i k Ü n i v e r s i t e s i
rıb
Sa
n
ta
Er

42
 ÖZGEÇMİŞ

E r t a n S A R I B A Y R A K D A R O Ğ L U , 1 9 7 4 y ı l ı n d a İ s t a n bul ’ da d o ğ d u .
1 9 9 1 y ı l ı n d a o r t a ö ğ r e n i mi n i İ s t a n b u l B a k ı r k ö y E n d ü s t r i M e s l e k

lu
L i s e s i ’ n d e t a ma ml a d ı . Sı r a s ı y l a , P a k s a n M a k i n e , F o r m 2 0 0 0 K a lı p ,
F o r d Ot o s a n , R a k s T e l e k o m, İ n f o t r o n fi r ma l a r ı n d a C N C , O p e r a t ö r ,

oğ
P r o g r a mc ı , P r o t o t i p u z ma n ı v e Ü r ü n G e l i ş t i r m e U z m a n ı o l a r a k
g ö r e v y a p t ı k t a n s o n r a ç a l ı ş ma h a y a t ı n a A r ç e l i k Ç a m a ş ı r M a ki n e s i

ar
İ ş l e t me s i ’ n d e Ürün G e l i ş t i r me Arge Teknisyeni olarak devam

kd
e t mi ş t i r . H a l e n A r ç e l i k E l e k t r o n i k Te l e v i z y o n İ ş l e t me s i n d e A r g e
M e k a n i k T a s a r ı m T e k n i s y e n i o l a r a k ç a l ı ş ma k t a dı r .
ra
ay
rıb
Sa
n
ta
Er

43