Professional Documents
Culture Documents
Taği Sema Özkan Aydin Ayşem Kastamonu'Da Geleneksel Kadin Gi̇ysi̇leri̇
Taği Sema Özkan Aydin Ayşem Kastamonu'Da Geleneksel Kadin Gi̇ysi̇leri̇
ÖZET
Ülkemizde geleneksel giyim kuşamın sürdürüldüğü yerleşim yerlerinin
sayısı hızla azalmaktadır. Kastamonu’nun Azdavay, Pınarbaşı ilçelerinde
ve Şenpazar ilçesinin bazı köylerinde geleneksel giyim kadınlar tarafından
hâlen sürdürülmektedir. Daday, İnebolu, Abana, Cide, Tosya gibi ilçelerin-
de ise geleneksel giyimin bırakılmasına rağmen ön bezi, kuşak ya da baş-
lıkların kullanımına özellikle yaşlılar arasında hâlen rastlanmaktadır. Bu
giyim elemanlarından kişinin medeni durumu, sosyal statüsü, hangi ilçe-
den hatta hangi bölgedeki köylerden olduğu anlaşılabilmektedir. Bu çalış-
mada, Kastamonu’nun ilçelerinde hâlen kullanılan geleneksel giyim ele-
manlarının hazırlanışları ve kullanım şekilleri Daday, Azdavay, Pınarbaşı
ve Şenpazar ilçelerine gidilerek incelenmiştir. Diğer ilçelerde kullanılan
giyim elemanları ise bu konuda yapılmış çalışmalardan yararlanılarak ele
alınmıştır.
Anahtar Kelimeler: Geleneksel giyim, kadın giyimi, Kastamonu.
ABSTRACT
In Turkey, the number of villages where traditional dress in worn has
been decreasing. In Kastamonu, the districts of Azdavay, Pınarbaşı and
also some villages of the district Şenpazar a distinctive form of traditional
costume has continued in use by the women. Although, today traditional
dress is not worn in districts of Daday, İnebolu, Abana, Cide and Tosya,
apron panel, sash and hat are still in use especially by older women. By
these dress items marital and social status of person, district and even
village she is from can be identified. In this study, preparation and use of
traditional dress items still in use in the districts of Kastamonu, Daday,
Azdavay, Pınarbaşı, and Şenpazar were examined on site. Use of traditional
dress items in other districts were evaluated by using published studies.
Key Words: Traditional dress, women dress, Kastamonu.
1312
Giriş
Anadolu’nun coğrafi konumu nedeniyle ülkemiz zengin bir giysi kül-
türüne sahiptir. Ancak günümüzde çağın şartları gereği geleneksel giyim
kuşam büyük ölçüde bırakılmış ya da değişikliğe uğramıştır. Bu değişim
kentte kırsal kesime göre daha hızlı olmaktadır.
Kastamonu ili Batı Karadeniz bölgesinde yer almaktadır ve 20 ilçe-
si bulunmaktadır (Şekil 1). Kastamonu merkezde geleneksel giyim bıra-
kılmasına rağmen Azdavay, Pınarbaşı gibi ilçelerinde, Şenpazar ilçesinin
Azdavay’a komşu ufak bir kesiminde geleneksel giysilerin kullanımına
devam edilmektedir. Daday, Cide, Devrakani, İnebolu, gibi bazı ilçelerin-
de ise kuşak, ön bezi, peştamal gibi giyim elemanlarının özellikle yaşlılar
arasında kullanıldığı görülmektedir. Kastamonu’da geleneksel giysilerini
giymiş ya da kısmen geleneksel giyim elemanlarını kullanan bir kadının
kıyafetine bakarak hangi ilçeden olduğunu anlamak günümüzde de müm-
kündür.
Kastamonu’da özellikle Azdavay ilçesinde halkın dikkat çekecek dere-
cede otantik orijinal giysilerini günlük yaşamda sürdürdükleri ve yörede
kuşak, ön bezi, baş örtüsü gibi bazı giyim elemanlarının yerli tezgâhlarda
dokunan yöresel nitelik taşıyan bezlerden yapıldığı belirtilmektedir (Erden
1998, Özkan Tağı, 2005).
Bu çalışmada geleneksel giyimini sürdüren veya kısmen sürdüren ilçe-
lerdeki giyim elemanları, hazırlanışları ve kullanım şekilleri araştırılmış-
tır.
Materyal ve Yöntem
Araştırma materyalini Kastamonu iline bağlı Azdavay ilçe merkezi ve
on beş köyü, Daday ilçe merkezi ve dört köyü, Pınarbaşı ilçe merkezi ve
üç köyü ve Şenpazar ilçesinin Azdavay’a komşu olan iki köyünde kadınlar
tarafından günümüzde kullanılan geleneksel giyim elemanları ve yörede
yapılmış diğer araştırmalar oluşturmaktadır.
Araştırmada, yörede geleneksel giysilerini giymeye devam eden ve “ön
bezi, kuşak, fes” gibi bazı geleneksel giyim elemanlarını kısmen giymeye
devam eden kadınlarla görüşülmüş, giysi parçalarının hazırlanış ve kulla-
nım şekilleri hakkından bilgiler toplanmıştır.
1313
Şekil
Şekil 1. Kastam onu 1: Kastamonu
il haritası il haritası
a) Başa giyilenler
a) Başa giyilenler
Geleneksel giyimin
Geleneksel gi yimin hâlen
h alen sürdürüldüğü
sürd ürüldüğü Azdavay,
Azdavay, Pınarbaşı
Pınarbaşı ve ve
Şenpazar’da kullanılan baş giyim elemanlarının takke, çene bağı, başör-
Şenpazar’da kullanılan b aş giy im elem anlarının takke, çene bağı, başörtü sü
olduğu belirlenmiştir. Yöred e baş giyim elemanlarını n kadının yaşı ve medeni
tüsü olduğu
durumunu göstbelirlenmiştir.
eren bir simg Yörede
e olmabaşö zelliğini
giyim elemanlarının
günümüzde kadının yaşı
de koruduğu
ve medeni durumunu
görülmektedir. gösteren bir simge olma özelliğini günümüzde de
koruduğu görülmektedir.
Takke, yörede tekke ve fes olarak da adlandırılan, ince bezden yapılmış,
Takke, yörede t ekke ve fes olarak da adl andırılan, ince bezden yapılmı ş,
hafif, siperliksi z b aşlı ktır. Takke için ku maş, 10-15 cm çapında bir daire ve
hafif,
buna siperliksiz
orantılı iki eşbaşlıktır. Takkeşekli
k enar üçgen içinnde
kumaş, 10-15
kesilm cm çapında
ektedir. bir daire
Üçgen olarak ve
kesilen
buna orantılı iki eş kenar üçgen şeklinde kesilmektedir. Üçgen olarak
kumaşl ar şekil 2’deki gibi birl eştirilm ek te ve yüksekliği azaltılacak şekilde ke-
silen
tam ortadan içe şekil
kumaşlar doğru2’deki gibi birleştirilmekte
kıvrılmaktadır. Takkenin ve yüksekliği
yan kısmını azaltılacak
ol uştur an bu
şekilde
parça ve tam
tepeortadan
kısmı nıiçeoluşturan
doğru kıvrılmaktadır.
d aire, kanaviTakkenin
çe tekniğiylyane kısmını oluş- en
üzeri t amam
turankten
işlendi bu parça
sonr a ve tepe kısmını oluşturan
birleştirilmektedir (Şek il daire, kanaviçe
3). Yörede tekniğiyle
bu i şlem e “çatm üzeri
a” adı
tamamen işlendikten sonra birleştirilmektedir (Şekil 3). Yörede bu işleme
verilmektedir.
“çatma” adı verilmektedir.
Takkelerin i şlenmesinde kişi yi nazardan koruduğuna inanıl an muska ve
göz motifl eri kul lanılm aktadır. Bu başlıkl arın süsleni ş şekillerinden
kullanan ların med eni durumları nı anlam ak mümkündür. Evlilerde t akkeye
“çökü” olarak adl andırılan çeki adı veril en tülbent (siyah renkli ya da siyah
1314
Takkenin baştan kaymaması için, çen enin altından ve kulakl arın önünden
ya da arkasından geçerek, teped e bağlan an takıya “çene ipi ” denilmektedir.
1315
desenlidir. Uzun kenarın iki köşesi çene altından dolanarak iki yanda
yanakla başörtü arasına sıkıştırılarak sabitlenmektedir. Erdoğdu (1993)
Devrakani, Araç, Ağlı ve Seydiler ilçelerinde de sokak giysisi olarak çar
kullanıldığını ayrıca Cide’de kullanılan ve bazı köylerinde “kayramış yaz-
ma” adı verilen sarı yazmanın çar şeklinde büyük olanlarının da olduğunu,
sahil köylerinde peştemalin başörtüsü olarak kullanımına rastlanıldığını da
bildirmektedir.
Sinop’a sınır olan Çatalzeytin ilçesinde dikdörtgen şeklindeki ufak bir
kumaşın üzerinin kaneviçe tekniğiyle işlenmesi ve “yengil” adı verilen
yine üzeri kanaviçe tekniği ile işlenen bağ ile çene altından tutturulan bir
başlık olan “nezgep” adı verilen başlık ve üzerine beyaz renkli yazma kul-
lanıldığı yine Erdoğdu (1993) tarafından bildirilmektedir.
b) İçe giyilenler
Bölgede yaygın olarak iç giyimde bedenin üst kısmına gömlek, alt kıs-
mına ise don giyildiği tespit edilmiştir. Bazı ilçelerde ise “küstü” adı veri-
len iç hırkasının kullanımına da halen rastlanılmaktadır.
Gömlekler takma uzun, takma yarım kollu veya kolsuz olarak, boy-
dan ve etek uçları aşağıya doğru genişleyen şekillerde, yuvarlak yakalı
dikilmektedir. Kol altlarına hareket rahatlığı sağlamak amacıyla “kuş” adı
verilen parça eklenmektedir. Boyları diz altına gelecek şekilde uzundur.
İç giyim elemanı olmasının yanı sıra, gecelik olarak da kullanılmaktadır.
Gömlek dikiminde genellikle pazen ve divitin kumaşlar kullanılmakla bir-
likte yörede dokunan kumaşlardan dikilenlere de rastlanmaktadır. Yörede
“gecelik” olarak da adlandırılmaktadır.
Geleneksel giyimin hâlen sürdürüldüğü Azdavay, Pınarbaşı ve Şenpazar
ilçelerinde ‘paça ya da paçalık’ gibi isimler ile bilinen donun dikimi sıra-
sında iki farklı kumaş kullanılmaktadır. Entarinin altından görünen paça
kısmı genellikle kırmızı üzeri desenli sentetik kumaştan, üst kısmı ise pa-
zen ya da basma gibi pamuklu kumaşlardan yapılmaktadır. Boyu topuklara
kadar olan paça uçlarına lastik geçirilerek kullanılmaktadır. Ağı fazla bol
olmayan donun, yine lastikli olan bel kısmı, kasıklara kadardır. Erdoğdu
(1993) bu tip donlara Azdavay, Pınarbaşı ve Şenpazar ilçeleri yanında
Çatalzeytin, Cide, Küre, Taşköprü, Araç ve merkez ilçedeki köylerde de
rastlanıldığını bildirmektedir.
Küstü, iki kat kumaş arasına yayılan pamuğun kapotine olarak dikil-
mesiyle elde edilen uzun yeleklerdir. Soğuk havalarda elbisenin altına
1318
d) Giyim Aksesuarları
Takılar: Yörede kullanımı en yaygın olan takının beşi bir yerde oldu-
ğu belirlenmiştir. Altınlar yörede ip ya da kurdeleye geçirilerek kullanıl-
maktadır. Tarım işleri sırasında kadınlar, altınlarını elbiselerinin içine sok-
maktadırlar. Altın ya da gümüş olan yüzük ve bileziklerin kullanımı çok
yaygın değildir. Bunların yanında bazı köylerde, ufak boncuklardan örülen
bilezikler özellikle genç kızlar tarafından çok kullanılmaktadır. Yörede ka-
dınların, takılarını günlük yaşamda da sürekli olarak kullandıkları tespit
edilmiştir.
Kuşak: Azdavay, Pınarbaşı ve Şenpazar’da entari üzerine bağlanarak
kullanılan kuşakların, bazı köylerde halen dokunmasına devam edilmekte-
dir. Bu ilçelerde daha ucuz olmasına rağmen makine dokuması kuşakların
kullanımına daha az rastlanmaktadır.
Kuşağın Azdavay, Şenpazar ve Pınarbaşı’ndaki kullanımı farklıdır.
Azdavay ve Şenpazar’da iki kenarı saçaklı kare kuşak, üçgen şeklinde kat-
landıktan sonra, bele gelen kısmı beş-altı parmak eninde içeri doğru bir
daha katlanır. Sivri ucu arkaya gelecek şekilde, bele sarılan kuşağın yörede
“şerit” adı verilen bir tür kolan dokumayla bağlanarak kayması önlenmek-
tedir (Özkan 1996).
Pınarbaşı ilçesi ve köylerinde günümüzde dokunan ve kullanılan iki
tip kuşak vardır. İlçe merkezi ve ilçe merkezine yakın köylerde, Azdavay
ilçesinde dokunan ve kullanılan kuşakların aynı olan “ayna kapağı” mo-
tifli, çok renkli kuşaklar dokunup kullanılırken, ilçe merkezine daha uzak
olan köylerde “çakır kuşak” adı verilen diğer tip kuşaktan farklı bir kuşak
kullanılmaktadır (Özkan 1997).
Pınarbaşı’nın Azdavay’la komşu olan köylerinde Azdavay’daki gibi
kuşağın üçgen kısmı arkaya gelecek şekilde kullanımına da rastlanırken,
genellikle üçgenin sivri ucu iç tarafa gelecek şekilde tekrar katlanıp düz
olarak kullanmaktadırlar.
Daday Selalmaz köyünde sadece yaşlılar tarafından kullanılan kuşaklar
makine dokuması kuşaklar yine üçgen şeklinde katlanarak kullanılmakta-
dır.
Yöredeki kadınların ev ve tarla işleri sırasında da kuşaklarını sürekli
olarak kullandıkları tespit edilmiştir.
Ön bezi: Kastamonu’nun hemen hemen her yerinde kullanılan bir diğer
giyim elemanıdır. İş yaparken entarinin önünün pislenmesini önlemek, alt
1321
uçları bele sokularak bir şeyler taşımak ya da yere sererek üzerine oturmak
gibi amaçlarla kullanılsa da kıyafetin tamamlayıcı bir unsurudur. Sadece iş
yaparken değil, özel günlerde de kullanılmaktadır.
Yörede, ön bezinin dikilmesinde el tezgâhlarında dokunan kumaşlar
kullanılmaktadır. Çizgili ve kareli olmak üzere iki tip ön bezlik kumaş
vardır.
Yollu olarak da bilinen çizgili kuşaklar Azdavay, Pınarbaşı ve Şenpazar
ilçelerinde kullanılmaktadır (Şekil 7). Ön bezinin yapımında sarı, mavi,
yeşil, kırmızı, turuncu gibi çok canlı renklerde orlon iplikler bir arada kul-
lanılmaktadır. Dikdörtgen şeklinde dikilen ön bezi ucuna ip ya da kumaş
şerit dikilerek bele bağlanarak kullanılmaktadır.
Erdoğdu (1993), Çatalzeytin, Bozkurt, İnebolu, Cide, Küre ve Tosya’nın
bazı köylerinde de çizgili genellikle pamuk iplikten hazırlanan önlükle-
rin kullanıldığını, ipekten hazırlanan önlüklerin ise İnebolu, Bozkurt,
Çatalzeytin gibi sahil kesimindeki ilçelerde kullanıldığını bildirmektedir.
Daday ilçesinde kareli önlüklerin kullanıldığı görülmektedir. Pamuklu
iplikten dokunan bu önlüklerde ağırlıklı olarak kullanılan renk siyah, kır-
mızı, lacivert ve beyazdır.
Sonuç
Geleneksel giyimin hızla terk edilmeye başlandığı günümüzde
Kastamonu ilinde geleneksel kıyafetlerin hâlen kullanıldığı ilçelerin ol-
ması dikkat çekicidir. Azdavay ve Pınarbaşı geleneksel giyimin günlük
hayatta en yoğun olarak kullanıldığı ilçelerdir.
Geleneksel kıyafetlerin bırakıldığı ilçelerde bile bazı giyim elemanla-
rında o yöreye özgü ayırt edici özellikler hâlen görülmektedir. Geleneksel
kıyafetleri bırakan kişilerin en çok kullanmaya devam ettikleri giyim ele-
manları kuşak, ön bezi ve takkedir. Bu giyim elemanlarını kullananlar
bunlara alışınca onsuz yapamadıklarını ifade etmektedirler. Kuşak kul-
lanmayınca bellerinin, takke ya da fes giymeyince kafalarının üşüdüğünü
söylemektedirler. Bu tip alışkanlıklar yanında, geleneksel giysileri giyen-
ler böyle giyinmeyi sevdiklerini ve daha pahalıya mal olmasına rağmen
günümüz giysilerine tercih ettiklerini belirtmektedirler. Yöre dışına göç
edenlerin bile yöreyi ziyaretlerinde geleneksel giysilerini giymeye devam
ettikleri bildirilmektedir (Özkan Tağı, 2005).
1322
KAYNAKÇA
1. Erden, A., (1998), Anadolu Giysi Kültürü, Ankara Dumat Ofset:
363.
2. Erdoğdu, E., (1993), Kastamonu Folkloru 2. Ankara: Yıldız
Matbaacılık: 265.
3. Özkan, S., (1996), “Azdavay’da Kuşak Dokumacılığı”. V. Uluslararası
Türk Halk Kültürü Kongresi. TC Kültür Bakanlığı Yayınları: 1904,
Ankara. 326-330.
4. Özkan, S., (1997)., Pınarbaşı İlçesinde Kuşak Dokumacılığı. Ankara.
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Semineri (Yayımlanmamış).
Ankara 9.
5. Özkan Tağı, S., (2005). “Community, Identity and Dress in The
Azdavay Region of Black Sea Turkey” Ronald T. Marchese (ed.) The Fabric
of Life Cultural Transformations in Turkish Society. Global Academic
Publishing, State University of New York, Binghamton. 225-247.
1324