Professional Documents
Culture Documents
Eroica
Eroica
gr/eroica-tou-kosma-politi/
Η «Ερόικα» του Κοσμά Πολίτη είναι ένα έργο-σταθμός της ελληνικής λογοτεχνίας που μπολιάζει
την πεζογραφία με λυρισμό και ποίηση. Εκδόθηκε το 1937 και ως μυθιστόρημα εφηβείας έθεσε
για πρώτη φορά τους προβληματισμούς της εφηβικής ηλικίας στην νεοελληνική λογοτεχνία. Το
είδος αυτό άνθησε στη Γερμανία τον 18ο και 19ο αιώνα και ονομάζεται «bildungsroman» καθώς
ο όρος «Bildung» σημαίνει «διάπλαση», «διαμόρφωση». Ο Κοσμάς Πολίτης βρίσκεται στον
αντίποδα του ρεαλισμού γράφοντας ένα μυθιστόρημα με ήρωες που βρίσκονται στο μεταίχμιο
ανάμεσα στην παιδική ηλικία και την αναπόφευκτη ενηλικίωση.
Η «Ερόικα» του Κοσμά Πολίτη δεν έχει σημαντική πλοκή και η αξία της στηρίζεται στις
λεπτομέρειες της αφήγησης. Καλύπτει γεγονότα δυο μηνών και ο αφηγητής είναι ένα από τα
παιδιά που ως ενήλικας πλέον αφηγείται συμβάντα των παιδικών του χρόνων. Στο έργο οι έφηβοι
έρχονται για πρώτη φορά αντιμέτωποι με τον έρωτα αλλά και τον θάνατο και έτσι εγκαταλείπουν
σταδιακά την αθωότητα του παιδιού για να εισέλθουν στον κόσμο των μεγάλων. Το μυθιστόρημα
κινείται ανάμεσα στο όνειρο απ΄τη μια και στη διάψευσή του από την άλλη, όπως ακριβώς και ο
αφηγητής του μετεωρίζεται ανάμεσα στην παιδικότητα και την ενηλικίωση.
Ο τίτλος του μυθιστορήματος, «Ερόικα», παραπέμπει στη λέξη «ηρωικά» αλλά και στη λέξη
«ερωτικά», οι οποίες και αποτελούν κεντρικές ιδέες του έργου. Τα παιδιά παίζουν τους
πυροσβέστες φορώντας περικεφαλαίες φτιαγμένες από τενεκέ. Η περικεφαλαία, και γενικά η
μεταμφίεση, κατέχει σημαντική θέση στην αφήγηση καθώς υποδηλώνει την παιδική ηλικία. Όμως
στο τέλος του έργου εμφανίζονται οι κανονικοί πυροσβέστες και έτσι ο ηρωισμός των
παιδιών φαντάζει παρωδία. Παράλληλα, τα παιδιά νιώθουν τα πρώτα ερωτικά τους σκιρτήματα
και αρχίζουν να ενδιαφέρονται για την σαρκική επαφή.
Άλλο χαρακτηριστικό της «Ερόικα» είναι η μουσικότητά της. Το να συνδέεται ένα λογοτεχνικό
έργο με μουσικά κομμάτια ήταν κάτι σύνηθες σε Ευρωπαίους συγγραφείς εκείνης της περιόδου.
Έτσι και στο μυθιστόρημα αυτό υπάρχουν πολλές σκηνές με εορτές και συναθροίσεις που
περιλαμβάνουν μουσική, άλλες σκηνές συνοδεύονται από μουσική που παίζει στο βάθος ενώ οι
ήρωες συχνά αναφέρουν στίχους από τραγούδια.
Με αυτούς τους τρόπους ο συγγραφέας πετυχαίνει να δημιουργήσει μια μυστηριώδη και μαγική
ατμόσφαιρα, θολή και δυνατή συγχρόνως, όπως συνήθως είναι μια παιδική ανάμνηση. Συχνή
εξάλλου είναι η παρουσία νεκρών που εμφανίζονται ως οράματα στους ήρωες για να
σχολιάσουν ή να διδάξουν κάτι, όπως είναι η εμφάνιση του θείου Ανδρόνικου στον Αλέκο, για να
τον μυήσει στον έρωτα, η οποία ταυτοχρόνως λειτουργεί και ως προσήμανση για το θάνατό του.
Η εικόνα του έρωτα στην «Ερόικα» είναι απαισιόδοξη. Κανένα πρόσωπο δεν ανταποκρίνεται σε
αισθήματα άλλου καθώς όλοι αγαπούν χωρίς ανταπόκριση. Κυριαρχούν οι γυναικείες μορφές ως
απόμακρες παρουσίες. Η πιο προσιτή είναι η Μόνικα που καταλήγει η μοιραία γυναίκα.
Άλλη γυναικεία μορφή είναι η απούσα μητέρα του Λοΐζου. Τα αγόρια στην ηλικία που βρίσκονται,
επιζητούν μια άλλη γυναίκα που θα αντικαταστήσει τη μητέρα τους. Η απουσία όμως της μητέρας
του Λοΐζου θα τον επηρεάσει σε τόσο μεγάλο βαθμό ώστε να αντισταθεί στη ενηλικίωση του. Θα
ενταχθεί σε μια ομάδα ηθοποιών και θα φύγει μαζί τους. Αυτό λειτουργεί συμβολικά γιατί ο Λοΐζος
αρνούμενος να δεχτεί την οδύνη του έρωτα και του θανάτου, θα διαλέξει και πάλι να κρυφτεί πίσω
από ένα προσωπείο.
Συμβολικά επίσης λειτουργεί και ο κοκκινόγατος που εμφανίζεται στα κεραμίδια σε διάφορες
σκηνές στην «Ερόικα» του Κοσμά Πολίτη. Ο κοκκινόγατος συμβολίζει το ερωτικό πάθος. Ο
αναγνώστης παρακολουθεί τον αδερφό της Μόνικας να τον καταδιώκει με καραμπίνα και τον
Αλέκο να τον αποτρέπει. Η παρουσία του κοκκινόγατου διατρέχει ολόκληρο το έργο και
υποδηλώνει το μοιραίο και αναπόφευκτο γιατί εξαιτίας του θα χάσει τη ζωή του ο Αλέκος στο
τέλος του έργου, γεγονός που αποδεικνύει άλλη μια συνύπαρξη έρωτα και θανάτου.
Η ανάγκη επιστροφής στο παρελθόν δεν είναι τυχαία. Η συγγραφή του έργου συμπίπτει χρονικά
με το καθεστώς του Μεταξά. Το παρόν σκιαγραφείται προβληματικό και ο αρχαιοελληνικός
μύθος λειτουργεί ως καταφύγιο. Δεν είναι όμως το μόνο καταφύγιο. Ο Κ.Πολίτης τοποθετεί δίπλα
στην αρχαιοελληνική παράδοση και τη χριστιανική πίστη. Μετά την είδηση για τον θάνατο της
μητέρας του ο Λοΐζος επισκέπτεται την εκκλησία και προσεύχεται με αξιοθαύμαστη αφοσίωση
στον ιερό χώρο. Αντιθέτως, για τον θάνατο του φίλου του Ανδρέα που προηγήθηκε, τον
παρηγόρησαν οι αθλητικοί αγώνες. Επομένως τόσο η αρχαιοελληνική όσο και η χριστιανική
παράδοση προσφέρουν παρηγοριά στους εφήβους όταν εκείνοι έρχονται αντιμέτωποι με τον
θάνατο.
Μια από τις βασικές αντιθέσεις είναι η αντίθεση ανάμεσα στον κόσμο των μεγάλων και τον κόσμο
των παιδιών. Ο Κ.Πολίτης χρησιμοποιώντας έναν αφηγητή που έζησε τα γεγονότα ως παιδί αλλά
τα αφηγείται ως μεγάλος, κατορθώνει να εναλλάσσει την οπτική γωνία. Με τον τρόπο αυτό μπορεί
να εκφράσει την παιδική αθωότητα και συνάμα να επισημάνει την πλάνη και τις αυταπάτες της.
Πρόκειται για μια ειρωνική στάση του συγγραφέα απέναντι σ’ εκείνα που γράφει σα
συνωμοσία εις βάρος των χαρακτήρων του έργου.
Όσον αφορά τους συμβολισμούς στο μυθιστόρημα κυρίαρχη θέση κατέχει η μεταμφίεση των
ηρώων ως σύμβολο της παιδικής ηλικίας. Τα παιδιά παίζουν τους πυροσβέστες φορώντας
περικεφαλαίες και μεταμφιέζονται για τις Απόκριες ενώ ο Λοΐζος διαλέγει να ακολουθήσει τον
θίασο σε μια προσπάθεια να παρατείνει την παιδική του ηλικία. Άλλο σύμβολο είναι η
περικεφαλαία που παραπέμπει στον αρχαιοελληνικό πολιτισμό και υπογραμμίζει την αντίθεση
ανάμεσα σ’ αυτόν και τον ψευτο-ηρωισμό των παιδιών. Τέλος, ο κοκκινόγατος συμβολίζει το
σαρκικό πόθο που αρχίζει να απασχολεί τα παιδιά ώστε να διακρίνουν τη φιλία από τον έρωτα.
Η «Ερόικα» του Κοσμά Πολίτη έφερε στην νεοελληνική λογοτεχνία νέες δυνατότητες έκφρασης
και επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τους μετέπειτα συγγραφείς. Τα παιδιά θα χάσουν την αθωότητά
τους και θα ενηλικιωθούν μέσα από δυσκολίες και πόνο. Η «Ερόικα» μοιάζει να είναι ο μύθος
των παιδικών μας χρόνων που συνθλίβεται από την πραγματικότητα της ενήλικης ζωής.