EVROPSKI UNIVERZITET – SVEUČILIŠTE BRČKO

TEHNIČKI FAKULTET

SEMINARSKI RAD
-OSNOVI EKONOMIJE-

STUDENT:
MILOS RADIĆ
004 15-DS

BRČKO, 2015.

1
EVROPSKI UNIVERZITET – SVEUČILIŠTE BRČKO
SAOBRAĆAJNI FAKULTET

TEMA:
-CENTRALNA BANKA-

M E N T O R: S T U D E N T:

Prof.dr Nevenka Nićin, dipl.ing. Radić Miloš

br.indexa

004/15-DS

BRČKO, 2015.

2
 SADRŽAJ

1.Uvod ........................................................................................................................................................... 4
2.Istorija Centralne Banke............................................................................................................................. 6
3.Funkcije centralne banke ........................................................................................................................... 6
4.Struktura bilansa centralne banke ............................................................................................................. 8
5.Komponente koje određuju ponudu novca ............................................................................................... 8
6.Primarni novac ........................................................................................................................................... 9
7.Evropska centralna banka (ECB) .............................................................................................................. 10
8. Centralna banka Bosne i Hercegovine .................................................................................................... 11
8.1 Ciljevi i zadaci CBBIH ......................................................................................................................... 12
8.2 Centralna banka Bosne i Hercegovine obuhvata tri monetarna agregata ................................... 13
9. Odnos vlade i Centralne banke ............................................................................................................... 14
10. Zaključak................................................................................................................................................ 15
11.Literatura ............................................................................................................................................... 16

3
 1.Uvod

U finansijskom sistemu, najvažnija institucija je centralna banka. Ona je odgovorna za vođenje

monetarne politike, a to podrazumjeva upravljanjem kamatnim stopama i količinom novca u
opticaju. Centralna banka je neprofitna institucija i kao takva ona ima i nezavisan položaj jer je
nosilac monetarne vlasti. Ona sprovodi kontrolu nad ključnim aspektima finansijskog sistema i
obavlja aktivnosti poput: emitovanja valute, upravljanja deviznim rezervama, obavljanja
transakcija sa MMF-om i obezbjeđivanje kredita ostalim depozitnim korporacijama. Centralna
banka se takođe može i nazvati emisiona banka ili banka banaka. Ona ima pravo da određuje
ukupnost odnosa u kreditno-monetarnoj sferi jedne države.
Osnovne karakteristike centralne banke su:

1.to da je ona vrhovna monetarna institucija

2 da ima monopol nad izdavanjem novca
3.njen osnovni cilj je održavanje finansijske stabilnosti

Centralna banka preko svojih organa emituje gotov novac, ali i primarni novac, tako što
odobrava kredite poslovnim bankama ili mogu od njih da kupuju nedospjela potraživanja i na taj
način ona utiče na količinu novca u opticaju i na visinu kamatnih stopa na finansijskom tržištu.
Centralna banka emituje novac preko tri osnovna kanala:

1. davanje kredita poslovnim bankama

2. davanje kredita državi
3.i preko devizne transakcije

Aktivnosti koje sprovodi centralna banka su različita od zemlje od zemlje u zavisnosti kakav je
politički sistem zemlje kao i od ekonomskog i bankarskog sektora. Njena uloga, funkcija i
odgovornost u oblasti kreditno-monetarne, emisione i devizne politike i regulisanja novčane
mase u opticaju, proizilaze iz prava i ovlašćenja koje država zakonom prenosi na nju kao
monetarnu instituciju te države.
Centralna banka pored toga što mora uticati na stabilnost privredne aktivnosti jedne zemlje, ona
takođe mora i da održava odnose sa finansijskim organizacijama, kao sto su Međunarodni
monetarni fond (MMF) i Grupom Svjetske banke(World Bank Group). Efekti monetarne
politike, koju sprovodi centralna banka ima značajne uticaj na cjelokupnu ekonomiju jedne
zemlje. Iz ovoga proizilazi odgovornost centralne banke i njena odgovornost je veća ukoliko je i

4
njena nezavisnost velika. Nezavisnost centralne banke podrazumjeva visok stepen slobode
odlučivanja pri vođenju monetarne politike. Ona se sastoji iz dvije dimenzije: nezavisnost cilja i
nezavisnost instrumenta. Nezavisnost cilja je sloboda definisanja ciljeva monetarne politike
(stabilnost cijena,stopa nezaposlenosti i sl.), a nezavisnost instrumenata znači da centralna banka
ima slobodu da odabere instrumente kojima će postici željene efekte.

5
 2.Istorija Centralne Banke

Prve centralne banke javljaju se u periodu XVIII vijeka i druge polovine XIX vijeka. U periodu
nastanka, javljale su se kao centralne banke u privatnom vlasništvu, da bi se tokom razvoja,
pretvarale u državne institucije. Nastajale su iz različitih motiva i na različite načine. Jedan od
načina jeste evolucioni proces,tj. kad se iz tada, komercijalnih banaka, izdvajala jedna banka
koja je dobila monopol na emisiju novca.
1668. godine osnovana je prva centralna banka u Švedskoj, pod nazivom Riksbank. Iako je bila
uključena u komercijalne poslove, nalazila se pod kontrolom države. Hronološki posmatrano,
centralne banke osnovane su u : Francuskoj 1800.god., Holandiji 1814.god., Norveškoj
1816.god, Austriji 1817.god., Danskoj 1818.god., Belgiji 1850.god. i u Americi je tek osnovana
1913 godine. Nastanak Engleske centralne banke imao je najveći uticaj na razvoj i nastanak svih
ostalih centralnih banaka. Početkom XX vijeka postojalo je oko 18 centralnih banaka, koje su
imale različite ciljeve osnivanja.Tako,npr. centralna banka Engleske,koja je osnovana 1694,njeno
osnivanje je bilo povezano sa potrebama finansiranja države u ratnim uslovima, dok je cilj
ostvarivanje centralne banke Njemačke(1876) bila konsolidacija emisione funkcije. 1999.godine
osnovana je Evropska centralna banka, koja se sa sistemom centralnih banaka Evrope, smatra
jednom od najnezavisnijih centralnih banaka u svijetu.

3.Funkcije centralne banke

Prilikom definisanja pojma centralne banke, treba reći da je ona „banka banaka“ i da je „banka
države“. Iz ovoga se mogu vidjeti osnovne karakteristike koje centralna banka ima u odnosu na
obične (poslovne banke). Prije svega centralna banka je neprofitabilna institucija i ona ne može
uspostavljati direktne odnose sa neobankarskim sektorom osim sa državom, te samim tim ona ne
predstavlja konkurenta ostalim bankama. Osnovne funkcije centralne banke su :

- ona je kreator monetrane politike zemlje;

- brine za zdravlje finansijskog sistema;
- u nekim zemljama ima ovlašćenja agencije za bankarstvo;

6
 - ona je banka banaka tj. daje kredite komercijalnim bankama;
- brine o glatkom funkcionisanju sistema platnog prometa;
- ona je banka države;
- državi prebacuje dio emisione dobiti;
- fiskalni agent države;
- investicioni agent države;
- kreditor države;

Pored ovih funkcija, centralna banka obavlja i niz drugi funkcija među kojima je i vođenje tzv.
zlatne politike. Centralna banka je posebno aktivna na segmentu tržišta novca, gdje direktno
određuje količinu novca u opticaju i visinu kratkoročnih kamatnih stopa. Takođe je značajna
njena uloga na deviznom tržištu i na tržištu kapitala. Na razvoj finansijskog sistema, centralna
banka može uticati na dva načina:
-emisijom hartija od vrijednosti koje su atraktivne za ostale učesnike i,
-operacijama na otvorenom tržištu gdje se može pojaviti u ulozi kupca ili prodavca emitovanih
finansijskih instrumenata, čime povećava obim i promet transakcija.

Politiku koju vodi centralna banka na tržištu novca, treba shvatiti kao skup aktivnosti koje ona
preduzima, sa ciljem svjesnog izazivanja posljedica koje se očitavaju kao tržišne oscilacije. U
okviru ostavarivanja mjera kreditno-monetarne politike, centralna banka ima nekoliko
instrumenta koje može koristiti:

1. eskontna politika (sastoji se u određivanju ekontnih stopa i uslova

za odobravanja kredita);
2. operacija na otvorenom tržištu;
3. politika obaveznih rezervi;
4. politika aktiviranja i dezaktiviranja depozita (reguliše se nivo
novčane mase) .

7
 4.Struktura bilansa centralne banke

Strukturu centralne banke čine aktiva i pasiva. Struktura pasive je skoro ista kod svih centralnih
banaka a čine je:

- Rezerve komercijalnih banaka;

- Gotov novac kod neobankarskog sektora;
- depoziti države;
- vlastiti kapital (neto vrijednost);

Centalne banke se uglavnom razlikuju po strukturi aktive. Aktivu čine:

- devize;
- krediti komercijalnih banaka
- potraživanja od države
- državne hartije od vrijednosti..

5.Komponente koje određuju ponudu novca

Ponuda novca u čitavoj privredi proističe iz procesa u kome su kao akteri uključeni :
centralna banka, nnebankarski sektor i sektor banaka. U cilju lakšeg razumjevanja procesa koji
odeđuju ponudu novca moguće je pribeći pojednostavljenju i poći od toga da postoji samo jedna
klasa depozita D. Na osnovu toga količina novca u datom trenutku se difiniše kao zbir depozita
D i gotovog novca CU:

M = D + CU

8
 Nebankarski sektori utiču na određivanje ponude novca jer njihova tražnja za gotovim
novcem na jednoj strani i tražnja za depozitnim novcem, na drugoj strani ,utiču na oba elementa
ponude novca. Centralna banka najvišu ulogu u određivanju ponude novca.Ona može direktno da
kontroliše količinu primarnog novca, preko nje i i količinu emitovanog novca.
Ponašanje centralne banke , nebankarskih sektora i banaka u procesu određivanja ponude
novca može se se sintetizovati kroz tri varijable i to :

1. količina primarnog novca,;

2. stopa gotovog novca prema depozitima;
3. stopa rezervi banaka kod centralne banke.

6.Primarni novac

Gotov novac predstavlja zajedničku stavku primarnog novca i ponude novca.Novčanice

emitovane od strane Sistema federalne rezerve i rezerve koje drže banke na računu kod Sistema
federalne rezerve su obaveze centralne banke prema bankama članicama.

Bilans sistema federalnih rezervi izgleda ovako :

Aktiva

 zlato i devize;
 krediti Sistema federalnih rezervi (zajmovi i diskonti,državne hartije od
vrednosti,ostali krediti);
 ostala sredstva

Pasiva

 gotov novac;
 depoziti banaka kod Sistema federalnih rezervi;
 ostali depoziti;
 kapital.

9
 U nekim državama poput SAD centralnoj banci zakonom je zabranjeno da daje kredit
trezoru i drugim neposrednim korisnicima u aktivi se ne pojavljuje stavka krediti centralne
banke neposrednim korosnicima.Stavka "zajmovi i diskonti" održava ulogu Sistema
federaalnih rezerva kao zajmodavca koji obezbjeđuje primarni novac bankama koji je
potreban.U cilju smanjenja kooličine primarnog novca Sistem federalnih rezervi prodaje
državne hartije od vrijednosti.Za isnos prodanih hartija od vrijednosti smanjje se stavka u
aktivi biilannsa Sistema federalnih rezervi "državne hartije od vrijednosti" a u pasivi stavka
"depoziti banaka kod Sistema federalnih rezervi ".Time se uspostavlja bilansa ravnoteža na
višem nivou.Treći način na kkoji centralna banka može da utiče na količinu primarnog novca
predstavlja prodaja i kupovina deviza tj. intervencije na deviznom tržištu.Ukoliko centralna
banka kupuje devize dolazi do povećanja primarnog novca jer sistem federalnih rezervi plaća
kupljene devize povećanjem sopstvenih obaveza.

7.Evropska centralna banka (ECB)

Od 1. juna 1998. počinje sa radom Evropska centralna banka,a Evropska centralna banka
i nacionalne centralne banke zemalja ezra formiraju evropski sistem centralnih banaka
(ESCB).

Primarni cilj ESCB jeste obezbjeđivanje cenovne stabilnosti, a na principima otvorene

tržišne privrede sa slobodnom konkurencijom,uz afirmaciju efikasne alokacije resursa.

Osnovni zadaci ESCB uključuju:

 Definisanje i sprovođenje monetarne politike EU;

 Rukovođenje deviznim poslovima;
 Držanje u upravljanje deviznim rezervama zemalja članica;
 Omogućavanje što efikasnijeg platnog prometa;
 Sprovođenje prudencijalnog nadzora nad kreditnim istitucijama i stabilnost finansijskog
sistema

Kapital koji raspolaže ECB je 5 milijardi eura koje su platile zemlje članice ESCB.Formula
za utvrđivanje učesća u osnivačkom kapitalu bila je zasnovana na stanovništvu EU.Pored toga,

10
 svaka zemlja članica učestvuje u formiranju deviznih rezervi ECB do ukupnog iznosa od 50
milijardi eura.

Euro jedinstvena valuta sastoji se od 100 centi. Na samom kraju 1998. godine utvrđen je kurs
između eura i svih nacionalnih valuta.Da bi neka zemlja mogla pristupiti jedinstvenoj evropskoj
valuti, ona mora da ispuni sledeće uslovi :

 stopa inflacije ne smije da bude veća od 1,5 procentnih poena iznad nivoa koje
ostvaruju tri najuspješnije zemlje;
 Dugoročne kamatne stope ne smeju biti veće od 2 procenta poena iznad kamatnih stopa
u već pomenute tri najuspešnije zemlje;
 Niski fiskalni deficit,koji ne smije premašiti nivo od 3 % BDP;
 Devizni kurs mora biti stabilan unutar Evropskog monetarnog sistema;
 Postojanje nezavisne centralne banke

8. Centralna banka Bosne i Hercegovine

"Centralna banka Bosne i Hercegovine je nastala nakon potpisivanja Dejtonskog mirovnog

sporazuma. Ona je u tom momentu predstavljala najvažniju instituciju koja je, nakon rata, trebalo
da obezbjedi Bosni i Hercegovini atribute jedinstvene države. Zakon o centralnoj banci Bosne i
Hercegovine je usvojen na Parlamentarnoj skupštini Bosne i Hercegovine, 20.06.1997.godine.”
Sjedište centralne banke Bosne i Hercegovine je u Sarajevu i ona je uspostavljena kao pravno
lice. Njen zadatak je da se uspostavi i da funkcioniše ekonomski sistem na čitavoj teritoriji Bosne
i Hercegovine.

11
 8.1 Ciljevi i zadaci CBBIH

Osnovni ciljevi i zadaci centralne banke da održava monetarnu stabilnost u skladu

sa aranžmanom valutni odbor, su utvrđeni Zakonom. To znači da izdaje domaću valutu uz puno
pokriće u slobodnim konvertibilnim deviznim sredstvima po fiksnom kursu tj. 1KM : 0,51129
EURO. Ona upravlja službenim deviznim rezervama ostvarenim izdavanjem domaće valute.
CBBIH takođe nadgleda djelatnost agencija za bankarstvo koji su nadležni za rad banaka.
Osnovni zadaci kji su propisani Zakonom o centralnoj banci Bosne i Hercegovine su:

-obezbjeđenje i održavanje stabilnosti nacionalne valute;

-definisanje, usvajanje, provođenje i kontrolisanje monetarne politike;
-držanje i upravljanje deviznim rezervama;
-potpomaganje i održavanje odgovarajućih platnih i obračunskih sistema;
-koordinacija rada bankarskih agencija;
-primanje depozita BIH i komercijalnih banaka;
-stavljanje i povlačenje iz opticaja domaćeg novca

12
8.2 Centralna banka Bosne i Hercegovine obuhvata tri
monetarna agregata

1. Mo - primarni novac ili monetarna baza. Ona obuhvata gotovinu izvan monetarnih
vlasti i depozite koje komercijalne banke drže kod centralne banke. (Gotovina obuhvata
gotov novac izvan centralne banke i u 2010.god u centralnoj banci BiH on je kvartalno
povećan za 90,1 milion KM, odnosno 3,7%, a na godišnjem nivou za 229,8 miliona KM,
odnosno 10,1%. Depoziti banaka kod monetarnih vlasti (CBBiH) iznose 3,4 milijarde
KM i kvartalno su povećani za 120,3 miliona KM (ili 3,7%), a godišnje povećanje iznosi
18,4 miliona KM (ili 0,5%). Depoziti nebankarskog sektora (osim centralne vlade) nisu
se značajnije promijenili tokom četvrtog kvartala. Pokrivenost monetarne baze deviznim
rezervama i dalje je visoka i iznosi 109,5%, što ukazuje na dosljedno provođenje
valutnog odbora“

2. M1 - obuhvata gotovinu izvan monetarnih vlasti i depozite po viđenju koje

neobankarski sektor drži kod komercijalnih banaka (U strukturi M1, gotovina izvan
banaka se povećala za 101,0 miliona KM (4,8%), a depoziti po viđenju u domaćoj valuti
za 127,6 miliona)

3. M2 - obuhvata gotovinu izvan monetarnih vlasti i depozite po viđenju koje

neobankarski sektor drži kod komercijalnih banaka (M1) + depoziti po viđenju u stranoj
valuti + strani i oročeni depoziti. (Novčana masa M2 na kraju četvrtog kvartala 2010.
iznosi 13,87 milijardi KM, uz kvartalno povećanje od 380,4 miliona KM, odnosno za
2,8%. Pri tome se monetarni agregat M1 koji čini visoko likvidna sredstva povećao za
228,6 miliona KM (3,7%), a kvazi-novac za 151,9) Centralna banka Bosne i Hercegovine
jedino koristi obavezne rezerve, kao instrumenta monetarne politike. Devizne rezerve u
CBBIH su u toku četvrtog kvartala povećane za 3,2%,odnosno za 199,9 miliona KM i na
kraju 2010. dostigle su nivo od 6,46 milijardi KM.Saldo kupovine i prodaje KM u
četvrtom kvartalu je bio pozitivan i iznosio je 190,9 miliona KM, što je imalo dominantan
uticaj na kretanje deviznih rezervi. U toku sva tri mjeseca zabilježen je pozitivan saldo, s
tim da je najviši bio u oktobru (159,9miliona KM), kao posljedica povlačenja četvrte
tranše stand-by aranžmana MMF-a u iznosu od 76,7 miliona KM.
13
 9. Odnos vlade i Centralne banke

Vlada ili ministarski savet je najviši izvršno politički organ koji ima prvenstveno
političku moć, jer određuje opšti pravac koji pjedini ministri sprovode u svojim
ministarstvima.

Rasprava o samostalnosti centralne banke smešta se u šire okvire političkog sistema i

koncepcije o političkim ciklusima.Osnovna ideja preuzeta je iz koncepta Filipsove krive:

U ekonomiji postoji nagodba inflacija-nezaposlenost: veća inflacija podrazumjeva manju

zaposlenost i obrnuto.

Sada je tome dodata i politička dimenzija : Levičarske vlade optiraju za višu inflacija/niža
nezaposlenost,a desničarske obrnuto-za nižu inflaciju/višu nezaposlenost.

Sa približavanjem izbora ova statička nagodba bitno se modifikuju: Levičarske vlade

nagovještavaju borbu protiv inflacije,a desničarske protiv nezaposlenost.Sve to ograničava
samostalnost centralne banke.

Samosalnost centralne banke mora biti :

1. Personalna-imenivanje guvernera i rukovodećih;

2. Finansijska-razdvojenost monetarne politike centralne banke od fiskalne političke
države;
3. Politička-samostalnost u formulisanju ciljeva i sprovođenju potrebne politike.

14
 10. Zaključak

Gledano na centralnu banku kao nezavisnu instituciju, pored mnogobrojnih funkcija koje obavlja
možemo izdvojiti njene dvije najvažnije funkcije:
-vodjenje monetarne politike i
-funkcija „poslijednjeg utočišta banaka“
Prilikom vođenja svoje monetarne politike, centralna banka ima osnovne ciljeve, kao što su:
ekonomski rast, stabilnost cijena, uravnoteženi platni bilans i puna nezaposlenost. Što se tiče
njene druge osnovne funkcije „poslijednjeg utočišta banaka“ veoma je važna, iz razloga što se
njome obezbjeđuje likvidnost u snadbjevanju poslovnih banaka potrebnom količinom novca i
kredita te se time spriječava bankrostvo banaka.
Što ce tiče centralne banke Bosne i Hercegovine, ona je stabilna državna institucija koja je
takođe i nezavisna. Ona provodi aranžman valutni odbor, čije su osnovne karakteristike:
-fiksni kurs određen zakonom ;
-puna pokrivenost stranom valutom za svu KM pasivu CBBIH ;
-puna konvertibilnost KM pasive CBBIH u sidro valutu.
Uvođenjem ovog aranžmana imalo je pizitivne efekte zato što je :
1.ostvarena stabilnost domaće valute i niska inflacija
2.postignuto povećanje deviznih rezervi
3.vraćeno povjerenje u cijeli bankarski sektror
4. uspostavljen moderan bankarski sistem
„ Na kraju 2010. može se konstatovati da je tokom godine došlo da zaustavljanja negativnih
ekonomskih trendova i zapaža se umjereni oporavak bh. ekonomije. Znakovi oporavka se
zamjećuju u povećanom obimu industrijske proizvodnje, porastu izvoza, nešto većem obimu
prometa u maloprodaji, stabilizaciji nivoa deviznih rezervi i sl. Ipak, ovaj oporavak je još uvijek
vrlo niskog intenziteta i nije doveo do poboljšanja
na tržištu rada. Vanjski debalans je, usljed povoljnijeg vanjskotrgovinskog bilansa, mnogo niži
nego prethodnih godina, ali su istovremeno i mnogo niži finansijski prilivi (osim doznaka
stanovništva)“

15
 11.Literatura

1. Prof. Dr Novo Plakalović – „Monetarna ekonomija (teorije, institucije i

politika)“, Srpsko Sarajevo, 2004. god

2. Prof. dr Nevenka Nićin - OSNOVI EKONOMIJE(prvo izdanje)

3. Internet stranice :
 www.cbbh.ba
 http://www.cbbh.ba/files/bilteni/2010/bilten_4_2010.pdf
 http://sr.wikipedia.org/wiki/централна

16