B A S I N Ç ve RÜZGARLAR

B A S I N Ç ve RÜZGARLAR
Havadaki su buharı ve gazların, cisimler üzerine uyguladığı
ağırlığa basınç denir.

Basıncı ölçen alet barometredir.

Normal hava basıncı 1013 milibardır.

(1033gr. = 760 mm civa basıncı)

1013 mb’dan daha yüksek değerler yüksek basınç (antisiklon) ,

1013 mb’ın altındaki değerler alçak basınç (siklon)tır.

 BASINCIN DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

1) SICAKLIK
Isınan hava genleşir ve yükselir. Sonuçta basınç azalır. Soğuyan hava
ağırlaşır ve alçalır. Sonuçta basınç artar.

Sıcaklığa bağlı olarak Ekvatorda sürekli Termik A.B. ,Kutuplarda ise

sürekli Termik Y.B. alanı oluşmuştur.

Basınçlara etki eden faktörlerden Tropopoz

900
sadece Sıcaklık etkisi olsaydı,

00 Termik
A.B.

900
Termik Y.B.
2) YÜKSELTİ
Yükseklere çıkıldıkça atmosferin yoğunluğu azalır. Bunun sonucu
basınç ta yükseldikçe azalır. Yükselti ile basınç ters orantılıdır.
Ortalama her 10,5 metre yükseldikçe 1mm basınç azalır.

3) YOĞUNLUK
Atmosferdeki su buharı ve gazların atmosferdeki oranıdır.
Yoğunluk arttıkça basınç ta artar.

4) MEVSİMLER
Bir yerde kışın havanın soğuması ile Y.B oluşurken , aynı yerde yazın A.B.
oluşur.

5) YERÇEKİMİ
Havanın ağırlığı yerçekiminin bir eseridir. Bu nedenle atmosferin alt
kısmında ağır gazlar yer alır.
Dünyanın şeklinden dolayı kutuplarda yer çekimi daha fazladır.
6) DİNAMİK ETKENLER
Dünyanın günlük hareketinden dolayı 30° enlemlerinde sürekli Dinamik
Y.B, 60° enlemlerinde ise Dinamik A.B alanları oluşmuştur.
 ALÇAK BASINÇ ( Siklon ) YÜKSEK BASINÇ ( Antisiklon )

Termik ve Dinamik A.B. Alanları, Termik ve Dinamik Y.B. Alanları,

GÜNEY YARIM KÜRE’DE

1006 1010
1006 1010
AB YB

KUZEY YARIM KÜRE’DE

1006 1010
AB 1006 YB
1010
ALÇAK BASINÇ ALANLARINDA; Alçalıcı hava hareketi
Yükselici hava hareketi vardır. Yükselen
hava soğur ve yağış bırakır.
Hava hareketi çevreden merkeze doğrudur.
Hava genellikle kapalıdır. Bu sebeple yerin Rüzgar Rüzgar
ısı kaybı azdır. YB
Termik A.B alanı sıcak, Dinamik A.B alanı
soğuktur.

Yükselen hava hareketi

YÜKSEK BASINÇ ALANLARINDA;

Rüzgar Rüzgar Alçalıcı hava hareketi vardır. Bu sebeple
AB yağış oluşmaz.
Rüzgar, merkezden çevreye doğrudur.
Hava genellikle açıktır. Bu sebeple yerin ısı
kaybı fazladır.
Termik Y.B alanı soğuk, Dinamik Y.B alanı
sıcaktır.
 RÜZGARLAR
Yüksek basınçtan alçak basınca doğru olan yatay hava hareketidir.
Birbirine yakın iki merkezde basınç ( Termik/Dinamik )farkı oluşması durumunda
görülecek ilk olay rüzgarın esmeye başlamasıdır.

Hızı ve
şiddeti

Rüzgarın üç
önemli özelliği

Esiş
Yönü sıklığı
 Rüzgarın Hızında Etkili Olan Faktörler:
1) Basınç merkezleri arasındaki yatay uzaklık:
İzobarların sık geçtiği yerde yatay uzaklık azdır.
Bu sebeple sürtünme ile hız kaybı da azdır.

Bundan dolayı;
izobarların sık geçtiği yerde rüzgarın hızı fazla iken ,
izobarların seyrek geçtiği yerde hız azdır.

YB
Rüzgarın hızı m/sn veya
km/saat olarak ifade edilir.
I

Rüzgarın hızı arttıkça şiddeti de artar, III

II
 1. Sürekli Rüzgarlar
Bunlar, yeryüzünün sürekli basınç kuşakları arasında,
yıl boyunca esen rüzgarlardır.
Sürekli rüzgarlar, üç ayrı rüzgar kuşağı oluşturur.

a. Alizeler
900
30° kuzey ve 30° güney paralelleri
çevresindeki dinamik yüksek basınç
kuşağından, ekvatora doğru yıl 300

boyunca esen rüzgarlardır.

Tam kuzey ve güneyden esmeleri 00
gereken bu rüzgarlar, Yer'in dönmesi
sonucu yön değiştirir. Kuzey Yarım 300
Küre'de kuzeydoğudan, güneybatıya;
Güney Yarım Küre'de güneydoğudan
900
kuzeybatıya doğru eser.
Alizeler
Alizeler
Alizeler, karaların doğu kıyılarında bol yağışlara neden olurken kara
içlerinde ve karaların batı kıyılarında kuru rüzgarlar olarak eser.

Denizlerin üzerinde karadakinden çok daha kuvvetli ve düzenli eserek

gökyüzünün çoğu zaman açık olmasını sağlar. Bu nedenle alize
rüzgarlarına açık olan adalar, en gözde turizm merkezleridir.

Sürekli olmaları ve yönlerinin belirli olması nedeniyle alizeler, tarih

boyunca yelkenli gemiler için elverişli bir ortam oluşturmuştur.

Yelkenli gemiler devrinde, Amerika ile Avrupa arasındaki ticareti

sağladığı için alizelere, ticaret rüzgarları denmiştir.

Ekvator çevresinde yükselmiş olan hava da dengeyi sağlamak üzere

üstten dönencelere doğru eserek üst alizeleri oluşturur.
b. Batı Rüzgarları
30° dinamik yüksek basınç kuşaklarından 60° dinamik alçak basınç
kuşaklarına doğru esen rüzgarlardır. Yer'in dönüşünün etkisi ile sağa sapar ve
batıdan doğuya eserler.
Ilıman kuşağın bu rüzgarları, 60° önlemlerindeki hava cephelerim ve gezici
alçak basınçları, gittikleri yerlere taşır. Karaların batı kıyılarına bol yağış getiren
bu rüzgarlar, Türkiye'de de etkisini gösterir.

900

300

00

300

900

Batı Rüzgarları
c. Kutup Rüzgarları
Kutuplardaki Termik Yüksek Basınç kuşağından 60° dinamik alçak basınç
kuşaklarına doğru esen soğuk rüzgarlardır. Yer'in dönüşünün etkisi ile sola sapar
ve doğudan batıya doğuya eserler.

900
KutupRüzgarları

300

00

300

900
 2. Devirli Rüzgarlar
Komşu büyük kara parçaları ile okyanuslarda, yıl içerisindeki farklı ısınma ve soğumaya bağlı
olarak değişik basınç alanları oluşur. Bu basınç alanları arasında, mevsimlere göre yön değiştiren
devirli rüzgarlar oluşur.
Mevsim rüzgarları olarak da bilinen bu hava hareketlerinin en tanınmış olanı muson rüzgarlarıdır.
Muson rüzgarları, Asya'nın iç kesimleri ile Hint Okyanusu ve Büyük Okyanus'un yıl içerisinde
farklı ısınıp soğumalarına bağlı olarak oluşur.
Kış Musonları;
Kış mevsiminde çabuk soğuyan
Asya içlerinde, bölgesel bir yüksek
basınç alanı oluşur. Güneyindeki Hint ASYA
Okyanusu ile güneydoğusundaki
YB
Büyük Okyanus ise geç soğudukları
için birer alçak basınç alanıdır. Büyük
Okyanus
Bu basınç farklılığı, kış mevsiminde
Asya içlerinden Hint ve Büyük
okyanuslara doğru esen rüzgarların
oluşmasına neden olur. Bunlara, kış
musonları adı verilir. Afrika

Kıç musonları, Asya içlerinden Ekvator

geldikleri İçin kuru ve soğuk
AB
rüzgarlardır. Yalnız okyanusları
geçerken ısınıp nem aldıkları için
Asya'nın güneydoğusundaki adalara
yağış bırakırlar.
 2. Devirli Rüzgarlar
Yaz Musonları;
Yaz mevsiminde durum tersine döner. Çabuk ısınan Asya içlerinde, alçak
basınç alanı oluşur. Geç ısınan okyanuslar ise yüksek basınç alanı
özelliğindedir.
Bu nedenle yaz mevsiminde musonlar, denizden karaya doğru eser.

ASYA

Yaz musonları denizden AB Büyük

Okyanus
eserken nemli hava kütleleri
halinde olduklarından Hint ve
Büyük okyanus kıyıları İle
Güneydoğu Asya adalarına Afrika

bol yağış bırakır. Ekvator YB

 3. Yerel Rüzgarlar

Yerel ısınma ve soğumaya bağlı olarak oluşan, dar alanlı yerel basınçların
neden olduğu rüzgarlardır. Genellikle esiş süreleri kısa ve etki alanları dardır.
Kimisi sıcak, kimisi soğuk, kimisi de serin olarak eser.

Bunlardan, Türkiye'de ve çevresinde esen başlıcaları şunlardır:

Meltemler: Kıyılarda, dağlık alanlarda görülen, kısa süreli ve etki alanları dar rüz-
garlardır. Birbirine yakın İki ayrı özellikteki alanın, gün içerisinde farklı ısınıp
soğumasına bağlı olarak oluşur.
 Deniz Meltemi : Güneş'in doğusuyla birlikte hızla ısınan kara, öğleye
doğru alçak basınç alanı durumuna gelir. Oysa deniz, geç ısındığından burada
basınç yüksektir. Bu nedenle denizden karaya doğru serin bir rüzgar eser.
Deniz melteminin Ege kıyılarındaki adı imbattır.

Öğleden sonra

Kara
Deniz
 Kara Meltemi : Güneş'in batışı ile birlikte karalarda sıcaklık birden
düşer ve basınç yükselir. Denizler ise karaya göre daha sıcaktır. Bu nedenle
rüzgar, karadan denize doğru eser.

Akşam

Kara

Deniz
 Dağ ve vadi meltemleri; Birbirine yakın bir dağla vadinin ya da ova, plato gibi
düzlüğün, gün içerisinde, farklı ısınıp soğumaları sonucunda oluşan meltemlerdir.

Gündüz, dağların dorukları çabuk ısınarak

alçak basınç alanı haline gelir. Daha geç ısınan
vadi ya da düzlükler ise yüksek basınç alanı
durumundadır. Bu basınç farklılığı nedeniyle
öğle saatlerinde, vadi ya da düzlüklerden dağ
yamaçlarına doğru rüzgarlar eser. Bunlara
vadi meltemi adı verilir.

Gece durum tersine döner. Çabuk

soğuyan dağ dorukları, yüksek basınç alanı
haline gelir. Daha geç soğuyan vadi ya da
düzlükler ise alçak basınç alanı
durumundadır. Bu nedenle gece de dağ
yamaçlarından aşağılara doğru rüzgarlar
eser. Bunlara da dağ meltemi adı verilir.
 Fön Rüzgarları;
En tipik biçimiyle İsviçre Alplerinin iç yamaçlarında esen kuru ve sıcak rüzgardır.
Yaz mevsimi başlarında Akdeniz üzerinden gelen nemli hava kütlesi, Alplerin denize bakan
yamaçları boyunca yükselmeye başlar. Yükseldikçe soğur ve içindeki nemi yağış olarak bırakır.
Alplerin doruklarına kuru ve soğuk olarak ulaşan hava kütleleri, Avrupa içlerindeki alçak
basınç atanma doğru hızla alçalırken ısınarak kuru ve sıcak bir rüzgar olarak eser. Fon
rüzgarları estikleri yerlerdeki bitkileri kurutup ekinleri kavurur.
Fon rüzgarları; Batı Torosların İç Anadolu'ya bakan yamaçlarında görülür. Bu rüzgar,
estiği yıllarda meyve ve buğdayları kavurduğu için o yörelerde kıtlığa neden olur.

2400 m.
60C

150C 240C
600 m.