Prostoriju u kojoj se formira zvučno

polje možemo da analiziramo na više

načina i to uz pomoć:
AKUSTIKA
• statističke teorije
PROSTORIJA
• geometrijske teorije
• talasne teorije

STATISTIČKA TEORIJA
VREME REVEBERACIJE
• Statistička teorija posmatra ukupni energetski
bilans prostorije koja ima funkciju rezervoara • najupotrebljivaniji parametar za
energije globalno opisivanje akustičkih uslova u
• opisuje globalno ponašanje prostorije i opisuje ga prostoriji
parametrima koji ne zavise od pozicije u prostoriji
• da bi mogla da se primeni sa zadovoljavajućom • govori o brzini kojom zvuk nestaje u
tašnošću moraju da budu ispunjeni određeni prostoriji nakon isključenja pobude
uslovi • iz statističke teorije je dobijena formula
• prosečan koeficijent apsorpcije zidova mora da
bude relativno mali A = ∑ α iSi
• zvučno polje da bude homogeno i difuzno 0,163⋅ V
T= α S
α = ∑ i i
• statistički pristup ne vaši u veoma malim kao i ni u
veoma velikm prostorijama A
S

• ne postoji univerzalno optimalno vreme reverberacije
• za svaku vrstu signala postoje poželjne vrednosti
• vreme reverberacije je frekvencijski zavisna veličina kao
posledica činjenice da je i apsorpcija frekvencijski
zavisna
OPTIMALNO VREME REVERBERACIJE
vreme reverberacije (s)
• Izračunati prosečan koeficijent apsorpcije zidova
paralelopipedne prostorije dimenzija 20 x 14 x 8
m3, ako je njeno vreme reverberacije 1,6s.
V = 24 ⋅ 14 ⋅ 8 = 2240m3
S = 2(24 ⋅ 14 + 24 ⋅ 8 + 14 ⋅ 8) = 1104m 2
A = Sα

0,16V 0,16V 0,16V

T= A= α= = 0,16
A T ST
frekvencija (Hz)

1
• Učionica ima dimenzije 4 x 6 x 10 m3, i vreme
revebreracije 1,5s. Izračunati koliko će biti vreme
reverberacije ako se u njoj nalazi 40 ljudi, a
prosečna apsorpcija jednog čoveka je 0,5 m2.
• Izračunati za koliko se promeni vreme reverberacije kada se
zapremina prostorije poveća dva puta, ako pri tome njen oblik
i srednji koeficijent apsorpcije ostanu isti.
prostorija ima oblik paralelopipeda a, b i c

0,16V 0,16 ⋅ 4 ⋅ 6 ⋅ 10 apsorpcija V = abc

A= = = 25,6m 2 učionice
T 1,5
kada joj udvostručimo zapreminu imamo
apsorpcija učionice u prisustvu ljudi
V ' = a ' b' c' = 2abc = 2V
A1 = A + 40 Ac = 25,6 + 40 ⋅ 0,5 = 45,6m 2
ako pretpostavimo da je oblik ostao nepromenjen

T=
0,16V 0,16 ⋅ 4 ⋅ 6 ⋅ 10
= = 0,84s a ' = ka b' = kb c' = kc
A 45,6
k =3 2

S ' = 2(a ' b'+ a ' c'+b' c' ) = IZVOR U PROSTORIJI

2 2
= 2k (ab + ac + bc) = k S • kada u prostoriju unesemo izvor poznate
akustičke snage Pa u njoj se uspostavi zvučno
polje
• u svakoj tački polja imamo superpoziciju
0,16V ' 0,16k 3V
T '= = 2 = kT = 3 2T direktnog zvuka iz izvora, dela koji nastaje u
S 'α k Sα prostoriji i naziva se polje reflektovanog zvuka
što zajedno čini ukupan nivo zvuka u prostoriji

malterisani
plafon i reverberantni
zvuk računara
zid intenzitet direktnog zvuka taškastog izvora
prostorija bez na rastojanju r je:
akustičke obrade
Pa
JD =
računar

keramičke pločice
4πr 2
spuštena tavanica sa plenumom iznad

• nivo direktnog zvuka

apsorpcioni
zidni paneliv niži nivo zvuka
računara
prostoria sa akustičkom
obradom LD = LW − 20 log r − 11
tepih

2
 • intenzitet reflektovanog zvuka u prostoriji • ukupan intenzitet zvuka
pod uslovom da su ispunjeni uslovi za
homogeno i difuzno zvučno polje je JU = J D + J R
konstantan i iznosi:

4 Pa 25PaT • prosečan ukupan intenzitet zvuka

JR = (1 − α ) = (1 − α )
A V 4 Pa
JU =
• nivo reflektovanog zvuka A
• nivo ukupanog intenziteta zvuka
T
LR = LW + 10 log + 10 log(1 − α ) + 14 [dB ] T
V L = Lw − 10 log + 14 [dB]
V

• ZADATAK: Jedan govornik koji se može

smatrati tačkastim izvorom zvuka u
slobodnom prostoru na rastojanju 1m
JU stvara nivo od 74 dB. Izračunati kojiki
nivo stvara isti govornik u učionici
zapremine V=1000m3 i T=1,25s.
JR
JD
rastojanje

r = 1m L = 74dB kritično rastojanje i zona

direktnog zvuka
V = 1000m 3 T = 1.25s
u slobodnom prostoru zona direktnog zvuka

Pa W
J= J 0 = 10 −12 JU J D = J R ⇒ rc
4πr 2 m2
J
Pa = J 4πr 2 = 316 μW 10 log = 74dB
J0 JR
V
u prostoriji rc = 0,057
25Pa T W JD T
J= = 9.87 ⋅ 10 −6 2 L = 70dB rastojanje
r
V m

3
 J = JD + JR
Pa 4 Pa
JD = (1 − α )
JR =
4πr 2 A
Lw
−12
L w ⇒ Pa = 10 10 10

0,16V Li
α=
TS Luk = 10 log ∑10
10 POLJE
REVERBERACIJE

f(Hz) 125 250 500 1k 2k 4k nivo zvuka u polju reverberacije nema

opadanja sa udaljavanjem
L(dB) 71 74 81 80 72 60 zvuk blizu redukcija buke zbog
izvora opada dodate apsorpcije
kao u
slobodnom
teorijski minimum se dobija kada akustičkom prostoru nivo zvuka u polju reverberacije sa
obradom postignemo anehoične uslove, tako da na dodatom apsorpcijom
traženom rastojanju imamo samo direktan zvuk
rastojanje od izvora (logaritamska skala)

TALASNA TEORIJA • stojeći talasi formiraju se tako što se ponavlja

neka putanja zvuka,
• prostoriju posmatramo kao jedan rezonantni sistem • zvučni talas može da se odbija od dva paralelna
koji ima svoje sopstvene rezonantne frekvencije koje zida ili se kreće po prostoriji pogađa veći broj
odgovaraju stojećim talasima koji se formiraju u površina, ali ponavlja svoju putanju i na njoj
prostoriji formira stojeće talase
• pošto je sistem trodimenzionalan onda imamo tri • frekvencije sopstvenih rezonanci se izačunavaju
vrste stojećih talasa: u slučaju paralelopipedne prostorije kao:
– ivične
– površinske
c ⎡⎛ nx ⎞ ⎛ nx ⎞
2 2 2
– prostorne ⎛ nx ⎞
fN = ⎢⎜ ⎟ + ⎜ ⎟ + ⎜⎜ ⎟⎟
2 ⎢⎜⎝ Lx ⎟⎠ ⎜⎝ Lx ⎟⎠ ⎝ Lx ⎠
⎣

4
 fz POLJE SOPSTVENIH REZONENTNIH
c FREKVENCIJA svaka sopstvena rezonantna frekvencija smeštena je u
2lz ovom prostoru i ne može se nalaziti bilo gde već u
diskretnim tačkama koje su određene sa

c c c
nx , ny , nz
M ( fx, f y , fz ) 2lx 2l y 2lz
c
2l y
sve frekvencije manje od neke f(fx,fy,fz) mora da se
fy
nalazi u oblasti unutar sfere ka je određena potegom f

c
fx 2lx

Za prostoriju čije su dimenzije 12 x 8 x 2,5 odrediti:

Koliko ima takvih frekvencija ? a) 3 najniže sopstvene rezonantne frekvencije
b) najnižu rezonancu prostornog stojećeg talasa
41 3
f π
ukupna zapremina
N= = 38 f100 = 14,3 Hz
el. zapremina oktanta c c c
2lx 2l y 2lz f 010 = 21,5 Hz
f 001 = 68 Hz
41 3 f111 = 72,6 Hz
f π f110 = 25 Hz
4 V
N = 3 8 3 = f 3π 3 f101 = 69 Hz
c 3 c
8V f 011 = 71 Hz

Dve prostorije jednakih zapremina, ali različitih dimenzija • broj sopstevnih rezonanci veoma brzo raste sa frekvencijom i u
izračunati 4 najniže frekvencije na kojima se javljaju slučaju realnih dimenzija prostorija one su već na par stotina Hz
sopstvene rezonance. Na osnovu dobijenih rezultata izvršiiti veoma gusto raspoređenje
poređenje prostorija. Dimenzije prve prostorije su
10x10x10m3, a druge 20x10x5m3. što su manje dimenzije prostorije to su prve
rezonance na višim frekvencijama i ređe
raspoređene
f100 = 14,3 Hz f100 = 14,3 Hz
f 010 = f100 = f 001 = 17 Hz gde se bavimo analizom
f 010 = 8,5 Hz sopstvenih rezonanci?
f110 = f101 = f 011 = 24 Hz f 010 = f 200 = 17 Hz u malim studijskim
f111 = 29 Hz f110 = 19 Hz prostorima
f 200 = f 002 = f 020 = 34 Hz •tamo gde su sopstvene
f 210 = 24 Hz
rezonance usamljene mogu da
utiču na boju zvuka
100 1000
frekvencija (Hz)

5
 Struktura impulsnog odziva GEOMETRIJSKA TEORIJA
• razmatra vremensku strukturu impulsnog odziva
prve refleksije
direktan talas

prostorije
• naziva se geometrijska pošto se prostiranje i
odbijanje zraka analizira po zakonima
geometrijske optike
reltivni nivo (dB)

• Pod zrakom se podrazumeva jedan mali deo

sfernog talasa koji kreće iz akustičkog centra
nagib zvučnog izvora i podleže zakonima prostiranja
: dB
/s ili
T(s) kao i svetlosni zraci.
• na ovom principu počivaju algoritmi za mnoge
reverberacija
programe kojima se vrši simulacija polja i
vreme predikcija njegovih karakteristika

Metod likova
r refleksija sa
tavanice (2)

r′
bočne
refleksije (1)
refleksije iz
prosora bine
(3)
direktan
zvuk

DIREKTAN ZVUK (oslabljen jedino apsorpciojom auditorijuma)

Ray Tracing metod
REFLEKTOVAN ZVUK
struktura određuje tonski sastav muzike
NIVO ZVUKA (dB)

brojevi ukazuju na
putanju refleksije
početni
vremenski
džep

vreme (ms)

rani (početni) zvuk zakasneli zvuk

EHOGRAM

6
 TAVANICA deo tavanice koji obezbeđuje
Sudbina zraka RAVNA TAVANICA
korisne refleksije

prosečna
visina
tavanice

povećanje površine koja daje

TAVANICA SA NAGIBOM korisne refkesije

NAČINI REFLEKTOVANJA ENERGIJE ANTIČKI TEATAR

sedišta sa velikim nagibom da bi
konkavni reflektori – se obezbedila dobra vidljivost i
ispust od tvrdoh materijala (koji
• mogu da fokusiraju zvuk, praveći vruće tačke i eho unutar malo slabljenje iznad
treba da obezbedi refleksiju ka
gledališta auditorijuma
auditorijumu)
•loše distribuiraju zvuk i izbegavaju se tamo gde su potrebne
reflektujuće površine
zvučno reflektujuća pvršina
fokusiran zgrada za glumce
ugao ravni reflektori –
zvuk
nagiba • ukoliko su pravilno orjentisani
mogu veoma efikasno da Proscenion (kasnije nazvan
distribuiraju zvuk proscenijum površina na kojoj se
igra)
široko
reflektovan
zvuk
prostor za orkestra, polugružni,
takođe reflektujuća površina
konveksni reflektori –
• mogu najefikasnije da distribuiraju zvuk
•reflektovana energija divergira, povećavajući difuznost koje je veoma široko
poželjna kod mnogih izvođenja reflektovan polugružna sedišta da bi
•ovakvi reflektori rade u širokom frekvencijskom opsegu zvuk gledaoci bili što bliže
izvođačima

EHO • subjektivni testovi su pokazali da će se slušaoci

doživeti refleksiju kao uznemiravajuću zavisno
od:
• jasno, izdvojeno ponavljanje originalnog • nivoa refleksije u odnosu na direktan zvuk
signala dovoljne glasnosti koji se jasno čuje • kašnjenja refleksije u odnosu na direktan zvuk
iznad reverberacije i ambijentalne buke u • što refleksija pre stigne može biti i većeg nivoa a
prostoru da se ne doživi kao eho
• Hasov efekat: ukoliko refleksija kasni manje
od 20 ms ona neće zvučati kao eho ni kada joj
je nivo 10 dB veći od direktnog zvuka
• muzički sadržaj je mnogo manje osetljiv na eho
nego govorni signal

7
 put reflekija od tavanice
nivo eha i zadnjeg zida koji se
iznad potencijalno mogu čuti
direktnog smeta kao eho

zvuka (dB)
zona rizika od eha

nivo eha NAČINI KONTROLISANJA EHA

ispod
direktnog ne smeta
zvuka (dB) redizajniranje profila
tavanice koji jako apsorbujući
potencijalni eho materijal na zadnjem
pretvara u kornu zidu za kontrolu eha
refleksiju
vremensko kašnjenje (ms)

DIZAJN ZADNJEG ZIDA ZA PREVENCIJU POJAVE EHA IMPULSNI ODZIV U MALIM PROSTORIJAMA
jako apsorbujući materijal na
zadnjem zidu
nivo širokopojasnog šuma u
stacionarnom stanju

trenutak isključenja pobude

NIVO ZVUKA (dB)

zadnji zid stvara eho

zaštini sloj
60 dB opadanja

flater eho kao posledica tvrdih

paralelnih zidova (vidljivi kao
cilindrični moduli koji difuzno izlomljena tavanica za impulsi na krivoj opadanja)
reflektuju zvuk preusmeravanje refleksija
ambijentalna buka

VREME (s)
optička maska tepih kao apsorber
cilindričnih modula

IMPULSNI ODZIV U VELIKIM PROSTORIJAMA BOČNE REFLEKSIJE

loša distribucija sa ove
površine

prostorija pobuđena pucnjem,

petardom, klapnom fokusiranje zvuka na poziciji
L od konkavnog zadnjeg
NIVO ZVUKA (dB)

zida
10 – 20 dB početno vreme opadanja (slušaoci čuju eho)
60 dB opadanja

(značajno za muziku)
eho, kao impuls na krivoj maskiranje krive
opadanja opadanja može se javiti konkavni zadnji zid se mora
kao posledica glasnog tretirati sa
završno opadanje govora ili muzike koji
momenat apsorpcionimmaterijalom da
sledi
pojave bi se sprečilo fokusiranje
impulsa nivo ambijentalne buke zvuka

VREME (s)

8
 REFLEKTUJUĆI PANELI
• reflektujući paneli postavljeni
ispred proscenijuma, reflektuju
zvučnu energiju sa pozornice i
time smanjuju početni
vremenski džep.
• paneli predstavljaju proširenje
orkestraske školjke u
auditorijum
skala u dB odgovara subjektivnom osećaju promene
jačine zvuka
skala u dB ne odgovara sasvim subjektivnom osećaju
jačine zvuka
Prag čujnosti ne odgovara istom iznosu u dB na svim
frekvencijama. Postoje one frekvencije na kojima je
naše čulo sluha osetljivije i one na kojima je manje
osetljivo.

• otvori između panela Dva zvuka istog nivoa od 30 dB na frekvencijama od

omogućavaju zvučnoj energiji 100 Hz i 1000 Hz nama će da izgledaju subjektivno
da odlazi u gornji volumen i veoma različito. Na 100 Hz ga nećemo ni čuti a na
time se doprinosi reverberaciji 1000 Hz će biti znatno iznad praga čujnosti.
na niskim frekvencijama

Za subjektivu jač
jačinu zvuka uvedena je jedinica FON

Dva zvuka imaju isti broj fona ako ljudskom uhu IZOFONSKE LINIJE
izgledaju kao da su iste jačine bez obzira na njihovu
objektivu jačinu 140

130 130

Usvojeno je da na 1000 Hz nivo Λ u fonima odgovara 120 120

nivou u dB. 110 110

100 100

90 90

Na svim ostalim frekvencijama određuje se 80 80

nivo zvuka (dB)

eksperimentalno upoređivanjem kada se neki 70 70

zvuk čuje isto glasno kao na 1000Hz – tako se 60 60

dobijaju izofonske linije 50 50

40 40

30 30

20 20

10 10

-10
20 100 1000 10000
frekvencija (Hz)

Zadatak broj 6: U jednoj prostoriji sa relativno velikim J1 T T

ΔL = 10 log = 10 log 1 = 5dB ⇒ 1 = 3,16
vremenom reverberacije nalazi se izvor koji jednakom J2 T2 T2
snagom emituje dva prosta zvuka na 70 i 1000 Hz.
Prosečan intenzitet zvuka na 70 Hz je za 5 dB viši nego T1 = 3,16 ⋅ T2 T2
na 1000 Hz. Oba zvuka opadnu po isključenju izvora za
isto vreme do praga čujnosti. Prag čujnosti je za 45 dB brzina kojom opada zvuk u prostoriji
viši na 70 Hz nego na 1000Hz. Koliko fona ima zvuk na
1000 Hz u prostoriji?
60 ⎡ dB ⎤ 60 ⎡ dB ⎤
v1 = v2 =
70 Hz 1000Hz T1 ⎢⎣ s ⎥⎦ T2 ⎢⎣ s ⎥⎦

J1 L1 Pa J2 L2 = L1 + 5 Pa vreme za koje će da nivo opadne do praga čujnosti je jednako

za obe frekevcnije ali pri tome je različit broj dB

25 PaT1 25 PaT2 ΔL1 L1 − 45 L2 + 5 − 45 L2 − 0

J1 = J2 = t1 = = = = = t2
V V v1 v1 v1 v2

9
 L2 + 5 − 45 L
⋅ 3,16 = 2
v2 v2

( L2 − 40) ⋅ 3,16 = L2
2,16 L2 = 126,4
L2 = 58,5 dB

nivo na 1000 Hz iznosi 58,5 dB i isto toliko fona

10