Professional Documents
Culture Documents
ΚΩΔΙΚΑΣ ΘΕΟΦΙΛΟΣ-ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ του Καπετάν Μύγα
ΚΩΔΙΚΑΣ ΘΕΟΦΙΛΟΣ-ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ του Καπετάν Μύγα
Οι δύο Αλήθειες.
Μέρος του προβλήματος είναι πως πολλοί νομίζουν πως το άλφα και ωμέγα της τέχνης ή το
ταλέντο του καλλιτέχνη, είναι η πιστή καταγραφή των αισθητών. Αν συνέβαινε αυτό, τότε
ότι και να έβγαζε μια φωτογραφική μηχανή θα ήταν έργο τέχνης. Υπάρχει και ασάφεια στην
έννοια της Ομορφιάς: Αυτό που ο Ντοστογιέφσκι έλεγε θα σώσει τον κόσμο. Για αυτό θα
εφαρμόσουμε την αρχαία πρακτική της μαθηματικής εξιδανίκευσης σε μια φωτογραφία ενός
έτσι και αλλιώς πανέμορφου αλόγου (την τράβηξε ο συγγραφέας σε λαϊκό θρησκευτικό
πανηγύρι στη Λέσβο) αλλοιώνοντας τα όρια των σχημάτων της φωτογραφίας με ειδικό
ψηφιακό πρόγραμμα (την τεχνική “Photoshop”) ώστε η φωτογραφία να είναι σύμμετρη με
βάση ένα τετράγωνο κάναβο. Εικόνες 3, 4, 5, 6.
Ο πρώτος λόγος είναι θεμελιακός και απαραίτητος για να έχουμε σύνθεση καταρχήν και
επομένως συναντιέται σε κάθε έργο τέχνης και σε κάθε ζωντανό οργανισμό στη φύση. Οι
άλλοι λόγοι δεν είναι έτσι και συναντώνται προαιρετικά στην τέχνη για να εκφράσουν πιο
προχωρημένες καταστάσεις ύπαρξης. Θυμίζουν την διάκριση του είναι και του ευ είναι του
Μεγάλου Αλεξάνδρου που συμπλήρωσε ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής με το αεί ευ είναι.
Ή τις τρείς γεννήσεις του Αγίου Γρηγορίου του Ναζιανζηνού: Την φυσική γέννηση, την
βάφτιση και την Ανάσταση.
Τις δύο από τις τρεις αυτές σχέσεις τις βρίσκουμε στο 16d του Φίληβου του Πλάτωνα,
όπου ο Σωκράτης λέει:
Είναι κάποιο δώρο των θεών προς τους ανθρώπους, όπως μου φαίνεται, που ρίχτηκε από
τους θεούς δια μέσου κάποιου Προμηθέα* μαζί με κάποια εκτυφλωτική φλόγα φωτιάς και οι
παλιοί που ήταν καλύτεροι από μας και ζούσαν πλησιέστερα στους θεούς, παρέδωσαν τη φήμη
αυτή, ότι δηλαδή όλα όσα θεωρούνται κάθε φορά ότι υπάρχουν αποτελούνται από ένα και
πολλά και έχουν σύμφυτα μέσα τους το πεπερασμένο και το απεριόριστο. Πρέπει λοιπόν,
αφού αυτά είναι έτσι τακτοποιημένα, να υποθέτουμε ότι υπάρχει πάντοτε μια ιδέα για το
καθένα και να την αναζητούμε- γιατί θα δούμε ότι ενυπάρχει εκεί. …..
*Εννοείται ο Πυθαγόρας. Οι Πυθαγόρειοι πράγματι, διατυπώνοντας την θεωρία των αριθμών και επεκτείνοντας τη σε όλα τα όντα,
πρέσβευαν πως το Εν είναι άπειρο και πεπερασμένο….
Σχόλια- μετάφραση: Φιλολογική ομάδα Κάκτου
Εδώ να παρατηρήσουμε πως παρουσιάζεται μια εντελώς διαφορετική εκδοχή του μύθου
του Προμηθέα. Ο Προμηθεύς δεν κλέβει την φωτιά από τους θεούς να τη δώσει στους
ανθρώπους, αλλά ο Προμηθέας αποτελεί δώρο από τους θεούς προς τους ανθρώπους
παράλληλα με μια εκτυφλωτική λάμψη φωτιάς, που θυμίζει τον διάλογο στον Τίμαιο μεταξύ
του Σόλωνα και του Αιγύπτιου ιερέα όταν του είπε πως οι Έλληνες αεί παίδες, (Τίμαιος 22b-
e) με τη διαφορά πως η φωτιά που περιγράφει ο ιερέας, αποτελεί καταστροφικό πλανητικό
φαινόμενο. Αυτός ο διττός χαρακτήρας της πλανητικής φωτιάς, όπου συσχετίζεται από την
μια με την καταστροφή και από την άλλη με ένα θεϊκό δώρο που αναβαθμίζει τους
ανθρώπους ώστε να έρθουν πιο κοντά στο θείο, θυμίζει τις προ Χριστού δοξασίες για την
Ανάσταση που όπως και η Χριστιανική αποτελεί ένα είδος κρίσης: Οι “κακοί” καίγονται και
οι “καλοί” αναβαθμίζονται. Και όπως πιθανά υπονοεί το παραπάνω κείμενο η Αναστάσιμη
αναβάθμιση είναι η εκδήλωση του λόγου Πεπερασμένο/Άπειρο που ως δυνατότητα είναι
σύμφυτο μέσα στον άνθρωπο. Η εκδήλωση αυτή να παρατηρήσουμε αποτελεί δώρο: Το
δώρο του Προσώπου όπου ο άνθρωπος γίνεται ζωντανή Εικόνα καθώς εκφράζει πλέον την
αρχέτυπη Ιδέα.
Από τους πιο ενδιαφέροντες λόγους (ή διαλεκτικές σχέσεις) είναι η σχέση Εν ως Παν/
Εν ως Μονάς καθώς ως λόγος είναι στην πραγματικότητα τριαδικός: Το Εν στη κορυφή ενός
λάμδα διακλαδίζεται σε Παν και σε Μονάς. Εικονίζει την υποστατική σχέση των προσώπων
της Ορθόδοξης Αγίας Τριάδας (που ο Ρωμαιοκαθολικισμός αρνήθηκε με το φιλιόκβε). Την
βρίσκουμε όμως στις δύο εντολές Αγάπης (δηλαδή σχέσης) της Καινής Διαθήκης.
: Άκου Ισραήλ, ο Κύριος ο Θεός μας είναι Κύριος και Ένας.
30. Και: Θ' αγαπήσεις τον Κύριο το Θεό σου με όλη την καρδιά σου, και με όλη την
ψυχή σου, και με όλη τη διάνοιά σου, και με όλη τη δύναμή σου. Αυτή είναι η πρώτη
εντολή.
31. Και δεύτερη, όμοια μ' αυτή είναι: Θ' αγαπήσεις τον πλησίον σου όπως τον εαυτό
σου. Μεγαλύτερη απ' αυτές δεν υπάρχει άλλη εντολή.
Στις δέκα ηθικιστικές εντολές της Παλαιάς η Καινή διαθήκη απαντά με δύο που θα
λέγαμε κατορθώνουν να συνδυάζουν Το Καλό (ηθική), Το Αληθινό (επιστημολογικό ή
φιλοσοφικό), Το Όμορφο ( Η εμπειρία και χαρά/πόνος της σχέσης-Η Ζωή), που σημαίνει
πως οι εντολές της Καινής διαθήκης καθώς και άλλα σημεία της, μπορούν να ερμηνευτούν
και αισθητικά και αυτό εξηγεί γιατί στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ή Βυζάντιο,
μοιάζει σαν να απουσιάζουν εξειδικευμένα κείμενα αισθητικής θεωρίας παρόλη την
εξαιρετικά ανεπτυγμένη αισθητική παραγωγή και σε ποιότητα και σε συνοχή:
Το Εν είναι ο Κύριος ο Θεός μας και παύει να είναι απλά μια αφηρημένη έννοια όπως
ήταν για τους Αρχαίους Έλληνες σοφούς: Είναι ζωντανή υπόσταση*
Το Παν εκφράζεται με την λέξη όλη καθώς και με την αναφορά στις τέσσερεις ενέργειες
που συνιστούν την ολότητα του ανθρώπου: Δύναμις, Ψυχή, Διάνοια και Καρδιά (Νους) που
ως μικρογραφία του σύμπαντος αντανακλά τα τέσσερα συμπληρωματικά στοιχεία του
παραδοσιακού σύμπαντος: Γη, Νερό, Αέρας και Φωτιά. Αλλά τι θα πει ακριβώς να αγαπώ με
όλη μου την δύναμη για παράδειγμα; Ο Χριστός μας πληροφορεί πως η Δύναμις Του
ολοκληρώνεται με την Αδυναμία. (Β Κορινθίους 12:9) Η αποκάλυψη αυτή έχει τεράστια
σημασία για την Τέχνη και συνάδει με την γενικότερη εφαρμογή στην Χριστιανική Ανατολή
αυτού που ο Πλάτων ονόμαζε μικτά γένη: πχ. Χαρμολύπη (Ψυχή)
Η Μονάς είναι το Πλησίον. Το Πλησίον, το όν που κάθε φορά στρέφουμε την προσοχή
μας είναι μια βιωματική έκφραση του ενός εκ των πολλών. Η έκφραση ως εαυτόν μπορεί να
μεταφραστεί με δύο τρόπους: Όσο προσέχεις τον Εαυτό σου τόσο να προσέχεις το Πλησίον
(αξονική συμμετρία) και Θα προσέξεις το Πλησίον σαν να ήταν ο Εαυτός σου (ταύτιση).
Θεωρούμε και τις δύο θεωρήσεις εξίσου σωστές και συμπληρωματικές. Θα τις εκφράζαμε
γεωμετρικά με δύο ίσους κύκλους που τα κέντρα τους σχεδόν ταυτίζονται, βρισκόμενα πολύ
κοντά. Η απόλυτη ταύτιση θα αποτελούσε έκφραση ακινησίας χωρίς πόθο που δεν συνάδει
με την Ζωή. Η Αγάπη στην πληρότητα της εδώ είναι πάλι μικτό γένος: Ερωτοαγάπη. Μας
πληροφορεί για την σχέση του Μύστη Καλλιτέχνη με τα πράγματα και πρόσωπα της
θεματολογίας του ως εικόνες του Αρχετύπου τους: Αγαπά την αισθητή τους διάσταση και
Ποθεί το Υπεραισθητό Αρχέτυπο που εκφράζουν.
Η έννοια της εντολής εδώ υπονοεί την θεϊκή πράξη της δημιουργίας αλλά επίσης ότι την
Αλήθεια δεν την μαθαίνουμε μόνο, την πάσχουμε και την ενεργούμε. Ο Άγιος Διονύσιος ο
Αρεοπαγίτης έγραψε: Ου μόνον μαθών αλλά και παθών τα θεία. Όταν λοιπόν στο τέλος λέει
πως μεγαλύτερη απ’ αυτές δεν υπάρχει άλλη εντολή στην ουσία αποκαλύπτει πως ο Λόγος Εν
ως Παν/ Εν ως Μονάς είναι η αρχή της δημιουργίας αλλά και η υψηλότερη μορφή
αγιότητας και ύπαρξης που μπορεί να εκφράσει ο άνθρωπος.
Ενδιαφέρον έχει η αινιγματική παρατήρηση πως η δεύτερη εντολή είναι όμοια με την
πρώτη καθώς σε πρώτη ματιά είναι πολύ δύσκολο να δει κανείς οποιαδήποτε ομοιότητα.
Αυτός είναι ο λόγος που μάλλον αποτελεί κλειδί για τον επίδοξο ερμηνευτή. Η ομοιότητα
σημαίνει πως δύο διαφορετικά πράγματα έχουν μια κοινή αναφορά. Επομένως το πρώτο που
θα σκεφτούμε είναι πως και οι δύο εντολές αποτελούν εκφράσεις όπως είπαμε ήδη του Ενός
και αποκαλύπτει το τριαδικό σχήμα. Έχουμε ήδη δώσει αρκετά στοιχεία ώστε ο αναγνώστης
να βρει πιθανά και άλλες ομοιότητες, ομοιότητες που παίζουν μεγάλο ρόλο στη διαμόρφωση
της Ελληνικής αισθητικής διαχρονικά.
Ο Πλάτων πιθανά να συσχέτιζε τις δύο εντολές με την πρώτη διαίρεση της Τετμημένης
Ευθείας του στη Πολιτεία: Τα Υπεραισθητά (Θεός Κύριος) και Τα Αισθητά (Πλησίον). Δεν
χρειάζεται να είμαστε Πλατωνιστές ώστε ο συσχετισμός αυτός να μας βοηθήσει να
καταλάβουμε με ακρίβεια την μεταπρατική κρίση των παραδοσιακών τεχνών σήμερα: Όπου
καμιά εντολή από τις δύο δεν εφαρμόζουμε.