Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 52

g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff .

5
2 . blnt n]vgsf] k|j[lQ
g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff .1

;dtf ;dLIff–kq
;g\ @)!@

blnt n]vgsf] k|j[lQ


g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff
2 . blnt n]vgsf] k|j[lQ

© ;dtf ;dLIff–kq ;g\ @)!@

;+of]hg
8f= g/]Gb|dª\un hf]zL÷8f= /jLGb| /fo
cg';Gwfg÷n]vg
Ol/zf ;'jfn
cg'jfb÷;Dkfbg
/fh]Gb| dxh{g
cg'jfb ;xof]u
ljgf]bljqmd s];L
cg';Gwfg ;xof]u
ef]nf kf;jfg
ch{'g ljZjsdf{
h]aL ljZjsdf{
6]g;'af du/ftL
6]saxfb'/ ljZjsdf{
Joj:yfkg
pd]z ;fksf]6f
;~h' ltvqL

k|sfzg

;fg]kf, nlntk'/, g]kfn


kmf]g M )!–%%@)*%!
E-mail: info@samatafoundation.org
www.samatafoundation.org

sf7df8f}+, g]kfndf d'lb|t

of] ;dLIff–kq tof/ kfg{df y'k|} ;ª\3;+:yf / JolQmsf] cd"No ;xof]u /x]sf] 5 . g]kfnL blnt n]vgaf/] ljleGg ;flxTosf/,
cg';Gwfgstf{ / k|f1x¿n] ljleGg b:tfj]h / k|sfzg pknAw u/fP/ ;xof]u u/]sf 5g\ . ljleGg If]qsf lj1x¿n] k|sfzgk"j{
o; ;dLIff–kq cWoog u/]/ ;'emfj lbPsf 5g\ . o; ;dLIff–kqsf] cg';Gwfg, n]vg / k|sfzgsf nflu /fO6\; 8]df]qm];L P08
OGSn'hg kmG8÷OGPlAnª :6]6 k|f]u|fd (RDIF/ESP) n] cfly{s ;xof]u u/]sf] 5 . o; k|lqmofdf g];gn OG8f]d]G6 km/ 8]df]qm];L
(NED) / cf]k]g ;f];fO6L OlG:6Ro'zg (OSI) sf] k|fljlws ;xof]u /x]sf] 5 . o; ;dLIff–kqdf JoQm ljrf/, ljZn]if0f /
lgisif{df pgLx¿sf] ;xdlt clgjfo{ 5}g .
g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff .3

;+:yfsf] tkm{af6
g]kfndf ;a}eGbf pTkLl8tdWo] klg pTkLl8t ;d'bfo xf] blnt . g]kfndf ljBdfg /x]sf] k'/fgf] c;dfj]zL /fHoaf6 cTolws?kdf
kLl8t ePs} sf/0f blnt ;d'bfoaf/] sd dfq} af]lnPsf] / n]lvPsf] 5 . x'g t g]kfndf blnt ;d'bfo;DaGwL n]vg z'? ePsf] klg
^ bzs x'g nfUof], t/ klg blnt;DaGwL n]vg eg] slnn} 5 .
blnt;DaGwL n]vgsf] s] n]lvPsf] 5, s] n]lvPsf] 5}g, ;a}sf] rf;f]sf] ljifo xf] . o;;DaGwL n]vgdf sf] slt ;lqmo 5g\,
pgLx?sf] ;lqmotf / lgliqmotfsf] sf/0f s] xf], vf]hLsf] ljifo g} xf] . oxL rf;f]sf ;fy ;dtf kmfpG8]zgn] blnt n]vgaf/] vf]h–
cg';Gwfg ug{] k|of; u/]sf] xf] . /, oxL k|of;sf] qmddf blnt n]vgsf d'Vo k|j[lQsf] gS;fª\sg ug{] sf]l;; ul/Psf] 5 . gS;fª\sg
ubf{ blnt ljifosf] 1fg pTkfbgsf ;Defjgf / ;Ldfaf/] a'em\g] df}sf klg k|fKt ePsf] 5 . /, yfxf ePsf] 5, blnt n]vg s'g–s'g
d'2f, cfGbf]ng / ;+:yfaf6 k|efljt /x]sf] /x]5 .
x'g t g]kfnsf k|To]sh;f] cfGbf]ngdf blnt ;d'bfosf] ;lqmo ;xeflutf /x]sf] 5 . t/, blntsf d'2f eg] tL cfGbf]ngsf /fli6«o
Ph]G8fd} ljnLg x'g] u/]sf 5g\ . To;}sf] k|ltljDa blnt n]vgdf klg :ki6?kdf b]lvPsf] 5 . To;f] t klxn] bof / s[kfsf] :j/}
a];L ;'lgGYof] blnt cfGbf]ng / n]vgdf . ca eg] lj:tf/} dfgjLo clwsf/sf] cfjfh d'v/ x'g yfn]sf] 5, rfx] Tof] ;fg} :j/df
lsg gxf];\ . oxL :j/af/] cg';Gwfg / n]vg ul/Psf] 5, …blnt n]vgsf] k|j[lQ M g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIffÚsf]
gfddf . ca k'/fgf] c;dfj]zL /fHosf] k'g;{+/rgfsf] qmddf blnt cfGbf]ng ;3g / Jofks x'g' h?/L 5 eg] blnt n]vgnfO{ ;zQm
kfg'{ cTofjZos 5 . blnt n]vgsf] k|j[lQ;DaGwL o; ;dLIff–kqn] o:t} cfzf / cfu|x ug{ vf]h]sf] 5 .
blnt cfGbf]ngsf] ;a}eGbf sdhf]/ kf6f] xf], blnt;DaGwL 1fg pTkfbgsf] cefj . oxL cefj sd ug{] p2]Zon] :yflkt ;dtf
kmfpG8]zgn] nueu @ jif{sf] cGt/fndf of] ;dLIff–kqsf] sfd ;DkGg u/]sf] xf] . To;}n], o; ;dLIff–kqsf] cg';Gwfg / n]vgdf
vl6PsL Ol/zf ;'jfn;lxt ;Dk"0f{ 6f]nLnfO{ wGojfb . g]kfnL blnt n]vgaf/] ljleGg b:tfj]h, k|sfzg ;fdu|L / uxg ;'emfj
pknAw u/fP/ ;xof]u ug{] 8f= s[i0f e§rg, /fhs'df/ lqvqL / eQm ljZjsdf{nufot cGo lj1x¿nfO{ klg wGojfb . To:t}, /fO6\;
8]df]qm];L P08 OGSn'hg kmG8sf k':ts cf]emf / e/t g]kfnLnfO{ klg wGojfb .

;dtf kmfp08]zg
efb|, @)^(
4 . blnt n]vgsf] k|j[lQ

n]vssf] tkm{af6
y'k|} JolQmTjsf cg'ej / cGtb[{li6sf sf/0f o; ;dLIff;DaGwL cg';Gwfg ;Dej ePsf] xf] . o; cg';Gwfgsf] qmddf d}n]
cGtjf{tf{ ug{] cj;/ kfPsf tL ;a} k|f1, ljåfg\, clwsf/sdL{ tyf kqsf/nfO{ xflb{s cfef/ JoQm ub{5' .
kbd ;'Gbf; / ch{'g ljZjsdf{k|lt cfef/L 5' d . pxfFx¿ d]/f ;+jfbstf{ t x'g'x'G5 g}, pxfFx¿n] cfjZos kf7Ø;fdu|L
pknAw u/fOlbg'sf ;fy} cGtjf{tf{ ;+of]hg ul/lbP/ dnfO{ 7"nf] u'g nufpg'ePsf] 5 .
ef]nf kf;jfgnfO{ wGojfb . pxfFn] wg'iff / ;Kt/Lsf k/fdz{ e]nfx¿df ;xhstf{sf] e"ldsf v]Ng'eof] . tL e]nfdf
d}n] blntdfly s'g ljifodf zf]w ul/g'k5{ eGg]af/] o'jfx¿sf] b[li6sf]0f yfxf kfPF . kf;jfgn] y'k|} cGtjf{tf{df d]/f] ;fy
lbg'eof], gd'gf tYofª\ssf] g]kfnL v08 tof/ ug{ ;xof]u ug{'eof] / dnfO{ dw]zL blntsf d'2f lg/Gt/ x]Ssf u/fO/xg'eof] .
h]aL ljZjsdf{nfO{ cfef/ k|s6 u5{' . pxfFn] tYofª\s juL{s/0f ug{ ;3fpg'sf ;fy} blnt / ldl8ofaf/] cd"No ;"Idb[li6
k|bfg ug{'eof] . To:t}, Pkms] km]nf] ch{'g ljZjsdf{ / /fdflzif rf}w/LnfO{ klg wGojfb .
zf]w ;xof]uL 6]G;'af du/ftL;Fu} OG6g{x¿ dlgif ltvqL, zfGtf xdfn, dGh' kl/of/ / ;l/tf kl/of/n] tYofª\s ;ª\sng /
To;nfO{ r':tb'?:t ug{ tyf vf; kf7Ø–efusf] ;f/;ª\If]k n]Vg dnfO{ lg/Gt/ ;xof]u ug{'eof] .
lg/Gt/ dfu{lgb{]z / k|ltlqmofsf nflu 8f= g/]Gb|dª\un hf]zL / 8f= /jLGb| /fok|lt cfef/L 5' . dxTjk"0f{ ;'emfjsf nflu
;dtf kmfpG8]zgsf sd{rf/L wGojfbsf kfq x'g'x'G5 .
o; ;dLIff–kqsf] ;Dkfbg / l6Kk0fL ul/lbg ;do lbg'x'g] j]n]:nL sn]hsf k|f]km];/ lqm:6f]km/ SofG8NofG8 / sf7df08'
kf]i6 b}lgssf 1fg' clwsf/LnfO{ xflb{s cfef/ JoQm ug{ rfxG5' .
g]kfnL efiffdf cg'jfbsf nflu ljgf]bljqmd s];L / cg'jfb;Fu} ;Dkfbgsf nflu /fh]Gb| dxh{gnfO{ klg d cfef/ JoQm ug{
rfxG5' . o; ;dLIff–kqsf] :t/ j[l4 ug{ dxh{gn] ;Dkfbgsf] qmddf lg/Gt/ ;/;Nnfx / ;'emfj lbg'eof] .
cGTodf, ;l/tf kl/of/nfO{ wGojfb . of] ;dLIff–kqsf nflu zf]w ug{] / n]Vg] qmddf pxfFn] dnfO{ lg/Gt/ xf};nf lbg'eof],
k|Zg / cGtb[{li6 klg k|bfg ug{'eof] . d pxfFsf] ;/fxgf u5{' .

Ol/zf ;'jfn

;dk{0f
;'efif bgf{n
-h'g *, !(*) – cu:6 !%, @)!!_
b"/bzL{ / k|v/ clwsf/sdL{,
blnt cfjfhsf] ;'g'jfO u/fO5f8\g] h;sf] k|lta4tfn] of] ;dLIff;DaGwL cg';Gwfg / k|sfzg ;Dej eof] .
g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff .5

ljifo–;"rL
á ;+:yfsf] tkm{af6
á n]vssf] tkm{af6
á ;f/f+z ^
á kl/ro &
á efu ! M blnt n]vgsf] k|fb'ef{j / ljsf; (
!=! g]kfndf hftk|yf M sfg'gL ;+lxtf / blnt klxrfg (
!=@ ;flxTodf blnt M kLl8t / d'vl/t !)
!=# ;fdflhs–/fhgLlts n]vg / blnt clwsf/sdL{ !%
!=$ k|fl1s ;d'bfo / blnt ljifo !&
!=% ljsf; / blnt ;]jfu|fxL @)
!=^ k|]; / blnt la6 @#
á efu @ M ;ª\Vofdf blnt n]vg @&
á lgisif{ #*
á pk;+xf/ $!
á cg';"rL $@
á ;Gbe{;fdu|L $%
6 . blnt n]vgsf] k|j[lQ

;f/f+z
g]kfnsf blnt ;d'bfodflysf] n]vg kftnf] 5 / ;fk]lIfs¿kdf slnn} 5 . oBlk, s]xL jif{otf g]kfnL blntdflysf] 1fg
pTkfbg psfnf] nflu/x]sf] 5 . t/, hghflt / ljz]ifflwsf/k|fKt afx'g, If]qL / g]jf/sf t'ngfdf of] j[l4 ;':t 5 . oxfF 1fg
pTkfbg eGgfn] 1fg l;h{gfsf w]/} :j¿knfO{ a'lemG5, rfx] tL sljtf, pkGof;h:tf ;flxTo n]vg, k|fl1s cg';Gwfg,
Pglhcf]÷cfOPglhcf] k|ltj]bg, ;/sf/ tyf /fhgLlts bnsf b:tfj]h x'g\ of >Jo–b[Zo pTkfbg x'g\ . 1fg pTkfbgsf]
k|lqmof blnt cfGbf]ng;Fu} cufl8 al9/x]sf] 5 / of] cfGbf]ngsf] kl/k"/s ePsf] 5 . lsgeg], ;dfh kl/jt{gsf nlfu
/fhgLlts k|oTg dfq} kof{Kt x'Fb}g .
o; ;dLIff–kqn] ;g\ !($) jl/kl/b]lv cfh;Dd blntdfly h]hlt n]lvPsf 5g\, tL ;fdu|LdWo] s]xL /rgfsf] k|j[lQaf/]
;dLIff ug{]5 . blnt n]vgnfO{ Oltxf;a4 ug{, o;sf k|d'v k|j[lQdfly hf]8 lbg of] ;dLIff–kq sfg'gL ;+lxtf, ;flxTo,
;fdflhs–/fhgLlts cfGbf]ng, k|fl1s ;d'bfo, ljsf; If]q / k|];df k|fKt lnlvt ;fdu|Ldf s]lGb|t x'g]5 . ljutdf
blnt n]vgsf] ;ª\u|x ug{] / l6Kk0fL;lxtsf ;Gbe{;"rL k|sflzt ug{] k|oTg ePsf lyP . tyflk, blnt n]vgsf] k|fb'ef{j
/ ljsf;qmdsf] ;dLIff ePsf] lyPg . o; ;dLIff–kqn] ToxL l/QmtfnfO{ klg k"/f ug{ vf]h]sf] 5 . of] ;dLIff–kq !#
hgf blnt / u}/blnt ljåfg\, cg';Gwfgstf{, kqsf/ / clwsf/sdL{sf lj:t[t cGtjf{tf{, uxg 8]:s ;dLIff / g]kfnL
blntdflysf n]vgx¿sf] gd'gf tYofª\s–;ª\u|xdf cfwfl/t 5 . gd'gf tYofª\s–;ª\u|x g]kfnL blnt;DaGwL n]vgsf]
;ª\sng, juL{s/0f / ljZn]if0f xf] .
blnt n]vg;DaGwL o; ;dLIff–kqn] b]vfPsf] 5, lxhf] zf;s ju{;Fu ;xfg'e"lt / s[kfb[li6 vf]Hg] k|j[lQ cfh cfP/
clwsf/ / zlQm bfaL ug{] alnof] k|j[lQdf ablnPsf] 5 . of] km]/abn blntsf] cj:yfnfO{ x]g{] blnt / u}/blntsf
b[li6sf]0fdf kl/jt{g Nofpg ;xof]uL ePsf] 5 . b[li6sf]0fdf cfPsf] of] kl/jt{g vf;u/L ;flxTodf kf]lvPsf] b]lvG5,
hxfF cfh blntnfO{ zlQmzfnL gfossf ¿kdf k|:t't ul/Psf] kfOG5 . n]vgsf] j[l4 / ltgn] k|s6 ug{] ljrf/af6 s]
klg k|:6 x'G5 eg] blntx¿n] ;dsfnLg k|ultzLn zlQm;Fu ldn]/ nuftf/ cfˆgf Ph]G8f cufl8 a9fO/x]sf 5g\ .
/f0ffzf;g / k~rfotL zf;gsfndf g]kfnL sfª\u|];;Fu, ax'bnLo k|hftGqdf g]skf -Pdfn]_ ;Fu / cGTodf, hgo'4sf]
;dodf g]skf -dfcf]jfbL_ ;Fu ldn]/ blntx¿n] cfˆgf Ph]G8fnfO{ cufl8 a9fO/x] . blnt cfGbf]ngsf k|To]s r/0f /
ljleGg /fhgLlts kf6L{;Fusf] ;xsfo{n] blntx¿nfO{ s]jn qmlds j[l4k/s nfe dfq} lbPsf 5g\ . To;}n] cfh ;ª\3Lo
g]kfndf blnt cfGbf]ng ;dfj]zLs/0fsf] d'2fdf s]lGb|t x'g' / blnt ;jfn ;Daf]lwt x'g] ;'lglZrttfsf nflu ;zQm
9ª\un] nflukg{' cfZro{sf] ljifo xf]Og .
o; ;dLIff–kqn] cg';Gwfgstf{, n]vs, kqsf/ / cGon] 5gf]6 u/]sf ljifosf cfwf/df blnt n]vg k|j[lQdf /fhgLlts
k|j[lQ k|ltljlDat ePsf] b]vfPsf] 5 . k|fl1s ;d'bfodf, clxn]sf cg';Gwfgstf{x¿n] ;+:s[ltnfO{ eGbf klxrfg,
gful/stf / k|lt/f]wsf k|ZgnfO{ hf]8 lbPsf 5g\ . o;}sf] ljsf;sf] qmddf /fhgLlts ;dfj]zLs/0f gofF ljifo xf] .
To;}u/L, 5fkf dfWoddf ;ª\3Lotfsf ;d;fdlos d'2f / ;sf/fTds sf/afxLsf ljifo xfaL 5g\ . blnt n]vg nfdf] ofqf
to u/]/ cfPsf] xf], t/ kl/jt{g / k|ultsf] clen]vLs/0fsf nflu cem w]/} s'/f ug{ afFsL 5g\ . lsgeg], ;g\ !($) b]lv
kl/kSj x'g yfn]sf] blnt n]vg cem} klg slnn} 5 .
g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff .7

kl/ro
;dfhdf s'g} klg ;d'bfosf] :yfg dfkg ug{ k|ydtM p;sf] Oltxf; n]vgsf] dfkg ug{'k5{ . g]kfndf /fhf–
dxf/fhf / zlQmzfnL JolQmsf Oltxf; dfq} n]lvPsf] 5, k7gkf7g u/fOPsf] 5 . cfh xfdLn] eGg] cfw'lgs
g]kfnsf] PsLs/0fdf blntx¿n] dxŒjk"0f{ e"ldsf v]n]sf lyP . tyflk, Oltxf;sf clen]vdf pgLx¿af/] s]xL
klg pNn]v ePsf] 5}g . blntsf j]bgf / ;d:ofk|lt c;r]t u}/blntx¿n] blntsf jf:tljstfaf/] v;f]vf;
9ª\un] k|ltljlDat ug{] n]vgL l;h{gf ug{ ;s]gg\ . ltgsf n]vgn] blnt d'lQmsf nlfu g dfu{ agfpg ;S5g\, g
o;nfO{ lgb{]z ug{ g} ;S5g\ . cfx'ltn] eg]sf 5g\, …kl;gfsf] uGwsf] af:gf cf/gdf 3g / vnfFtL rnfpg] nf]xf/
bDklQnfO{ dfq dx;'; x'G5 .Ú cfˆgf] Oltxf; vf]Hg / n]Vg blnt cfkm}+ cu|;/ x'g'k5{ .!
kbd ;'Gbf; blnt clwsf/sdL{ / blnt n]vgsf] k|f/lDes sfnsf blnt sljx¿dWo] Ps x'g\ . ;dtf kmfpG8]zg af]8{sf
cWoIf x'g'sf ;fy} pgL blnt ;flxTo tyf ;+:s[lt k|lti7fgsf klg cWoIf x'g\ . blnt ;flxTo tyf ;+:s[lt k|lti7fg blnt
;d'bfosf ;fdflhs–/fhgLlts ;ª\3if{dfly dxŒjk"0f{ /rgf k|sfzg ug{] sfd cgf}krfl/s?kdf z'?cft ug{] ;+:yf xf] .
g]kfnL ;dfhnfO{ rf/ txdf ljefhg ug{] lxGb" j0f{Joj:yfsf] tNnf] txdf 5 blnt ;d'bfo . o; ljefhgdf a|fXd0f jf
k'/f]lxt ;a}eGbf dfly 5g\, To;kl5 5g\ IfqLo, hf] /fhf / of]4f x'g\ . t];|f] txdf j}Zo 5g\, hf] Jofkf/L x'g\ . /, ;a}eGbf
tn 5g\ z'b|, hf] ls;fg / dhb'/ x'g\ . oL rf/dWo] …c5"tÚnfO{ pgLx¿sf sfdsf] k|s[ltsf sf/0f …cz'4Ú dflgG5 . klxn] …
c5"tÚ elgg] ;d'bfox¿ clxn] cfkm"nfO{ blnt eG5g\ . blntsf] cy{ x'G5– ;f]l;Psf] of lklN;Psf] . blnt zAbn] clxn]
g]kfnsf] hg;ª\Vofsf] !# b]lv @! k|ltzt lx:;f cf]u6\g] ;d'bfosf] ;fd"lxs klxrfgnfO{ ;ª\s]t u5{ -nfn @)!@_ .
o; zAbnfO{ g]kfnL blnt cfGbf]ngsdL{x¿ cfGbf]ngaf6 :yflkt u/]sf] klxrfgsf] gfd eGb5g\ .
blntn] cfˆgf] Oltxf; cfkm}+ n]v'g\ eGg] ;'Gbf;sf] cfsfª\Iff To:tf] blnt cfVofg a'Gg] cfsfª\Iff xf], hf] u}/blntx¿af6
tf]8d/f]8 ul/Psf] gxf];\ .@ …blntn] cfˆgf] Oltxf; vf]Hg'k5{ / n]Vg'k5{ . lsgeg], blnt Oltxf;sf] cfVofg cl:tTjdf
5, t/ pTkL8gåf/f n'sfOPsf] 5Ú eGb} ;'Gbf; k"0f{tM blnt Oltxf;sf] cl:tTj :jLsf5{g\ . t;y{, of] vf]hL klxNo}
cl:tTjdf ePsf] lrhnfO{ cGj]if0f u/]/ z'? x'G5 .
of] ;dLIff–kqsf] p2]Zo blnt;DaGwL n]vgsf] j:t'ut ;dLIff k|:t't ug{' xf] . o;sf nflu tn lbOPsf oL k|Zgsf] hjfkm
vf]lhg]5 M blntaf/] s] n]lvPsf] 5 < n]vg k|j[lQ / uf]/]6fx¿ slxn]sf x'g\ < s;n] n]v] < blnt;DaGwL n]vgsf ax;
s] s] x'g\ < n]vgnfO{ s]n] k|]l/t u¥of] < cfVofg eg]sf] lnlvt kf7 dfq} xf]Og . o;n] uLt, g[To, lrqsnf, k/Dk/fut
df}lvs syfh:tf cleJolQmsf dfWodnfO{ klg ;d]6\5 . oL cleJolQmdfkm{t s;/L blnt cfVofg lgld{t x'G5g\, oL
eljiosf cg';Gwfgsf nflu ljifoj:t' x'g ;S5g\ . of] ;dLIff lnlvt kf7df dfq} s]lGb|t /x]sf] 5 .
g]kfnsf blnt;DaGwL n]vgsf] k|j[lQ klxNofpg' b'O{ sf/0fn] cTofjZos cEof; xf] . klxnf] sf/0f xf]– blnt 1fg
pTkfbgdf s] ul/Psf 5g\ / s] ul/Psf 5}gg\ eGg]af/] P]ltxfl;s af]w /fVg' dxŒjk"0f{ x'G5 . oxfF 1fg pTkfbg eg]sf] Tof]
k|lqmof xf], h;sf] dfWodn] tL JolQmn] 1fg pTkfbg u5{g\, h;sf] k/Dk/fut / ck/Dk/fut tl/sfn] 1fg pTkfbg ug{]
sfddf kx'Fr 5 . 1fg pTkfbgsf] lglxtfy{ xf]– 1fg cfkm}+ cl:tTjdf cfpFb}g . o;sf] /rgf ;fdflhs tj/n] x'G5 . of]
ljBdfg zlQm ;+/rgf / zlQmxLgdfly s;/L zf;g ug{ rfxG5 eGg] o;sf clek|fox¿sf] ;"rs xf] .# of] ;dLIff–kqdf
1fg pTkfbgsf k|fl1s l;4fGt / ax;af/] 5nkmn ul/g]5}g . lsgeg], o;sf] nIo n]vgsf] lj:t[t ;dLIff ug{' / To;sf
k|d'v k|j[lQdfly hf]8 lbg' dfq} xf] . o; ;dLIff–kqn] g]kfnL blntdfly n]lvPsf ;a} s[ltsf] ;dLIff klg ug{]5}g . o;n]

! kbd ;'Gbf;;Fu s'/fsfgL . k"0f{ cGtjf{tf{sf nflu x]g{'xf];\ aS; ! .


@ ufoqL l:kefsn] Oltxf;nfO{ cfVofg;Fu hf]8]sL l5g\ . pgn] eg]sL l5g\, of] …P]ltxfl;s ljj/0fsf pTkfbg 36gfx¿sf] c;Da4 syf–j0f{g xf] .Ú
ufoqL l:kefs, c ln6]//L l/lk|h]G6];g ckm b ;afN6g{, ;afN6g{ :6l8h, efu–%, /0flht u'xf -gofF lbNnL, !(*&_, k[i7 (@ .
# ;}4flGts ax;sf nflu x]g{'xf];\, ;g\ !(^( df k|sflzt ldz]n km"sf]sf] …b cfls{of]nf]hL ckm gn]hÚ -1fgsf] k'/ftŒj_ .
8 . blnt n]vgsf] k|j[lQ

cl3Nnf k|j[lQeGbf lans'n leGg k|j[lQ :yflkt ug{] vf;vf; s[ltsf] dfq} ;dLIff ug{]5 . t;y{, of] ;dLIff–kq s'rLsf]
rf}8f cf3ft xf], h;n] blnt;DaGwL n]vgsf] ;dli6ut lrq sf]b{5 . o; ;dLIffn] c¿nfO{ x/]s kIfsf] ;"Idtd cWoog
/ ;DejtM g]kfnL blntdfly n]lvPsf ;a} k|d'v s[ltsf ;dLIff ug{ k|f]T;flxt ug{]5 . ;ª\If]kdf, o;n] oL ljifodf vf]hL
ug{]5 M !_ …c5"tÚx¿lj?4 ul/Psf lje]bsf/L cEof;nfO{ ljlwjt\ ug{] kf7Ø k|df0f @_ blnt;DaGwL n]vg #_ n]vgn]
cg';/0f u/]sf k|j[lQx¿ $_ tL k|j[lQnfO{ uxg?kdf k|efj kfg{] /fhgLlts / j}rfl/s zlQmx¿ . ;du|df, o; ;dLIff–kqn]
g]kfndf hf/L blnt ljdz{nfO{ ljlgdf{0f ug{] k|of; ug{]5 .
blnt;DaGwL n]vg klxNofpg'sf] bf];|f] sf/0f xf]– s:tf] 1fg pTkfbg ul/Psf] 5 / s:tf] ul/Psf] 5}g < blnt;DaGwL
l;lh{t 1fgn] s;/L blnt;DaGwL ax;nfO{, cGttM blnt cfGbf]ngnfO{ g} cfsf/ lbPsf] lyof] / lbg]5 eGg] ljZn]if0fsf
nflu cfwf/ k|bfg ug{]5 . zlQmsf] uTofTdstf -kfj/ 8fOgfldS;_ l;h{gf ug{df 1fg pTkfbg, /fhgLlts cfGbf]ng,
;ª\qmd0fsfn / o;sf k|efjsf cGt;{DaGwx¿ k|:6 5g\ . ;dfhzf:qsf] ljsf; /fhgLlts ;ª\qmd0fdfly s;/L lge{/
x'G5 eGg] ;DaGwdf 8f= r}tGo ld>n] pNn]v u/]sf 5g\M
;dfhzf:qsf] k|fb'ef{j / o;sf] ljlzi6 k|s[ltsf] ljsf; ;ª\qmd0fsf] k|s[ltsf cfwf/df lgb]{lzt x'G5 . cyf{t\, s]
/ s'g /fhgLlts / cfly{s ;+/rgf, If]q, ljrf/, ;+:yf, ju{ / ;d"xn] ;ª\qmd0f xfFls/x]sf 5g\Ù k|an ;+/rgfx¿n]
sd k|an ;+/rgf, sd zlQmzfnL, t/ k|lt:kwL{ ;+/rgfsf] ;fk]lIfs zlQm;Fu s;/L ;ª\qmd0f sf/f]af/ u5{g\ <
k|foM clws zlQmzfnLn] sd zlQmzfnLsf] rl/qlrq0f ug{] / pgLx¿sf nflu …af]Ng]Ú clwsf/ xTofpF5g\ -ld>
;g\ @))%M (*_ .
;dfhzf:q;DaGwL ld>sf] wf/0ff blnt;DaGwL n]vgdf klg nfu" x'G5 . lsgeg], 5'jf5"tlj/f]wL ;fdflhs–/fhgLlts
cfGbf]ngx¿sf] k|s[ltnfO{ o;n] cfsf/ lbPsf] 5 . x'g t g]kfnL ;dfhdf 5'jf5"t w]/} k|sf/n] ljBdfg /x]sf] 5 . blntsf]
xftaf6 kfgL gvfg', blnt / u}/blntaLr lax]jf/L x'g glbg', blntnfO{ ufOj:t'sf l;gf] kmfNg afWo kfg{', pgLx¿nfO{
dlGb/ k|j]zdf lgif]w ug{' 5'jf5"tsf cg]s ?k x'g\ . cem, ljBdfg zlQm ;+/rgfx¿n] blntsf s'g–s'g d'2f p7fOP, s;n]
/ s'g b[li6sf]0fn] n]lv/x]sf lyP cflb lgwf{/0f u/]sf 5g\ . o; ;dLIffn] zlQmzfnLn] s'g xb;Dd blnt ;d'bfoaf/] …
af]n]sfÚ 5g\, To;sf] hfFr ug{]5 . o;sf ;fy}, ;dLIffn] sd zlQmzfnLsf nflu af]Ng] of] k|j[lQ blnt ;d'bfoleq 5 ls
5}g, To;sf] klg n]vfhf]vf ug{]5 . blnt n]vgleqsf ljljw k|j[lQsf] cjnf]sgn] blnt cfGbf]ngnfO{ ljrf/n] k|efljt
kfl//x]sf k|df0fsf] ¿kdf sfd ug{]5 .
o; ;dLIff–kqsf b'O{ efu 5g\ . klxnf] efu kl/df0ffTds 5 eg] bf];|f] u'0ffTds . gd'gf tYofª\s ;ª\sngsf nflu
k|of]u ul/Psf dfgssf sf/0f oL b'O{ efunfO{ cfk;df ldnfpg' r'gf}tLk"0f{ lyof] . klxnf] efun] blnt;DaGwL n]vgsf]
P]ltxfl;s k|j[lQnfO{ phfu/ u5{ . n]vg ;|f]tsf cfwf/df o; efunfO{ klg ljleGg v08df afFl8Psf] 5 . o:tf
v08x¿nfO{ d"ntM 1fg pTkfbgsf] If]qsf ¿kdf lng ;lsG5 . tL v08 x'g\– sfg'gL ;+lxtf, ;flxTo, ;fdflhs–/fhgLlts
cfGbf]ng, k|fl1s ;d'bfo, ljsf; If]q / k|]; . o:tf v08x¿sf] z[ª\vnfn] /]vLo P]ltxfl;s l;nl;nfnfO{ Oª\lut ub{}g .
ljleGg v08 cGt;{DalGwt 5g\ / Ps v08 csf]{ v08df vlK6Psf 5g\ . Ps If]qsf] n]vgn] k|foMh;f] csf{] If]qsf]
n]vgnfO{ k|efljt u/]sf] 5 / b'O{ cnu–cnu v08sf n]vg w]/} k6s Ps;fy ePsf lyP . x/]s v08n] 1fg pTkfbgsf
;a} If]qdf blnt ;jfn / d'2f s;/L p7] clg ltgsf] ljsf; s;/L eof] eGg] P]ltxfl;s ljj/0fdfly l;+xfjnf]sg ug{]5
/ k|efjzfnL s[ltnfO{ dxŒj lbg]5 .
o; ;dLIff–kqsf] bf];|f] efu kl/df0ffTds 5 / blntaf/] n]lvPsf /rgf ;ª\slnt tYofª\sdf cfwfl/t 5 . o; efun]
blntdfly s;n] n]lv/x]5, nf]slk|o ljifo s] s] x'g\ eGg]h:tf zf]wk|Zgsf hjfkm vf]Hg b'O{ ;o ^& gd'gf /rgfnfO{
ljZn]if0f u/]sf] 5 . /, zf]wk|Zgaf/] sfo{ljlw v08df a9L rrf{ ul/g]5 .
of] ;dLIff–kqsf] tof/L ;+ljwfg;efsf] lj36gcufl8sf] jftfj/0fdf ul/Psf] xf] . of] ;dLIff–kqsf] d'Vo ;Ldf xf],
blntdfly g]kfnL / cª\u|]hL efiffdf n]lvPsf ;a} /rgfdf kx'Fr gk'Ug' / cª\u|]hL efiffsf /rgfdf a9L lge{/ x'g' . blnt
cfGbf]ngsf k|f/lDes r/0fsf /fhgLlt krf{ of blntdflysf] klxnf] cvaf/L n]vh:tf k|fylds ;|f]tdf cfwfl/t o:t}
;dLIff ug{ kfP lgSs} klg rfvnfUbf] x'GYof] . kSs} klg blnt;DaGwL ;Dk"0f{ lnlvt kf7 ;ª\ux| ug{ / clen]vLs/0f ug{
w]/} ;do / ;|f]t nfU5 . ;DejtM of] ;dLIff–kq To:tf] k|of;sf nflu k|:tfjgf x'g ;S5 .
g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff .9

efu !M blnt n]vgsf] k|fb'ef{j / ljsf;

s'g} ;d"xdfly pTkflbt 1fg To; ;d"xn] ljsf; ug{] cfVofg / cfsf/ lbg] ljdz{sf nflu dxŒjk"0f{ x'G5 . pTkflbt 1fgn]
dxŒjk"0f{ d'2fx¿dfly hf]8 lbG5 . o;n] ax;x¿sf] u7g u5{ . /, /fHo / ;dfhaf6 aflx/ kfl/Psf blnth:tf ;d'bfosf
dfu / bfaLsf] gS;fª\sg u5{ . ;fy;fy}, pTkflbt 1fgn] hftdf cfwfl/t lje]b / 5'jf5"t;Fu ;DalGwt blnt / u}/blnt
b'j}sf :jfy{ / Ph]G8fnfO{ klg ;ª\s]t u5{ .
wfld{s cfwf/df zf;sx¿åf/f l;lh{t klxrfgnfO{ c:jLsf/ ug{ blnt cfVofg cl:tTjdf cfPsf] b]lvG5 . hftk|yflj/f]wL
c;xdlt / cfqmf]zsf k|f/lDes cleJolQmb]lv g} o;sf] ljsf; eO/x]sf] 5 . blntx¿sf] ;xeflutf /x]sf k|hftflGqs,
jfdkGyL, dfcf]jfbLh:tf ljleGg /fhgLlts cfGbf]ngaf6 blnt cfGbf]ng k|efljt /x]sf] 5 . ljsf;n] pTkGg u/]sf
kl/jt{gsf afXo zlQmx¿n] klg ;d:of klxrfg ug{ / ;dfwfg vf]Hg gjLg bz{g, ljrf/ / k4lt k|:tfljt u/]/ blnt
cfVofgdf cfˆgf] 5fk 5f8]sf 5g\ . blnt cfVofgnfO{ cfsf/ lbg] n]vgsf] ;dLIff ug{ o; ;dLIff–kqn] kf7Øut 1fg
pTkfbgsf ^ k|d'v If]qsf] klxrfg u/]sf] 5 . tL x'g\– sfg'gL ;+lxtf, ;flxTo, ;fdflhs–/fhgLlts cfGbf]ng, k|fl1s
If]q, ljsf; / k|]; .
;dLIff–kqsf] klxnf] efunfO{ s]xL lgwf{l/t If]qdf pkljefhg ul/Psf] 5 . of] v08 d"ntM 8]:s ;dLIff, dfgjzf:q /
;dfhzf:qsf ljåfg\x¿;Fusf] lj:t[t cGtjf{tf{, blnt cWoog;Fu ;DalGwt 5 . o;sf ;fy}, of] v08 dw]z / blnt;Fu
;DalGwt s'g If]qsf] cg';Gwfgdf a9L sfd ug{'k5{ eGg] lgSof}{n ug{ wg'iff, ;Kt/L / sf7df8f}+df ul/Psf # j6f k/fdz{
e]nfdf cfwfl/t 5 .

!=! g]kfndf hftk|yf M sfg'gL ;+lxtf / blnt klxrfg


klxn] /fhfdxf/fhfx¿ / kl5 k|wfgdGqLx¿sf cfb]zdf hf/L ePsf ljleGg sfg'gL ;+lxtfn] g]kfndf hftk|yf :yflkt
u/fP . Ps ;d"xsf nflu sfg'gL k|fjwfgsf] Joj:yf / csf{] ;d"xsf nflu lgif]w u/]/ ;Qf;Lg clehft ju{n] …c5"tÚsf]
klxrfg l;h{gf u¥of] .$ t;y{, of] klxrfg sfg'gn] l;h{gf u/]sf] …z'4Ú / …cz'4Úsf] låefhg dfq} xf]Og . Pp6f ;d"xnfO{
jf:tf gug'{ / csf{] ;d"xsf] kIf lng'n] blntsf] /fhgLlts klxrfg l;lh{t eof] . oxL klxrfgsf] l;h{gf;Fu} z'? x'G5,
blnt cfVofg . blnt klxrfgnfO{ /fHoaf6 k"jf{u|xL?kdf k|of]usf sf/0f pTkGg lje]b / ;LdfGtLs/0fsf] cGTosf nflu
cljlR5Gg ;ª\3if{sf ¿kdf blnt cfVofg lg/Gt/?kdf rln/x]sf] 5 .
sfg'gL ;+lxtfx¿cl3 CUj]bh:tf wfld{s u|Gyn] >d ljefhgdf cfwfl/t hftsf] lxGb" cjwf/0ffnfO{ Jojxf/df NofP /
;fdflhs ;+:yfnfO{ k|efljt u/] . ljleGg zf;sn] wfld{s cf}lrTonfO{ cfkm\gf] :jfy{sf nflu k|of]u u/] . o;df pgLx¿n]
slxn]sfxLF a|fXd0f k'/f]lxtx¿sf] d2t lnP . pbfx/0fsf nflu, hol:ylt dNnn] ;dfhnfO{ ljleGg hftdf ljefhg ug{
/ o;nfO{ ;ª\ul7t ug{ pgLx¿sf] ;xof]u lnP . oxL k|lqmofdf sfd x'Fb} hfFbf hftsf] ljefhg sfg'gL¿kd} ;+:yfut eof] .
kl/0ffdtM lje]b / 5'jf5"tsf] cEof; z'? eof] . lsgeg], /fHon] …x/]s hft / pkhftnfO{ lje]bs ljz]ifflwsf/ / afWotf
k|bfg u¥of] -a]g]6 ;g\ @))%M ^_ .Ú t;y{, hftk|yfsf] ljlwjt\ ;ª\utLs/0f / 5'jf5"t;DaGwL cEof;sf] kf7Ø k|df0fn]
blnt cfVofgsf nflu k|:yfgljGb' pknAw u/fP .
slj tyf n]vs cfx'ltsf] lstfa …g]kfndf j0f{Joj:yf / ju{–;ª\3if{Ún] g]kfnL ;dfhnfO{ hftsf cfwf/df >]0fLa4
;dfhsf ?kdf s;/L Jojl:yt ul/of] eGg]af/] ;lj:tf/ JofVof u/]sf] 5 .% ;g\ @)) df cfhsf] afUdtL pkTosfdf
rn]sf] lnR5lj zf;gdf j0f{Joj:yfcGtu{t rf/ j0f{ / !* hft lyP -cfx'lt ;g\ @)!)M !%_ . o; Joj:yfaf/] Ps
$ ;fd"lxs /fhgLlts klxrfg lgdf{0fdf /fHosf] lje]bsf/L sfg'gL ;+lxtfsf e"ldsfaf/] yk a'‰g dxd'b dfDbfgLsf] …l;l6hG; PG8 ;Ah]S6Ú -gful/s /
sd{_ pkof]uL 5 .
% o; lstfasf] /fhgLlts k|efjaf/] k|fl1s ;d'bfo / blnt ljifo v08df rrf{ ul/g]5 .
10 . blnt n]vgsf] k|j[lQ

lnR5lj lznfn]vdf pNn]v ul/Psf] 5, h;nfO{ ;dfhdf j0f{ ljefhgaf/] g]kfnsf] klxnf] lnlvt ;fdu|L dflgG5
-jh|frfo{ ;g\ !(&$_ . o;df 5'jf5"t pNn]v geP klg ljleGg hftdfly yf]kl/Psf lgif]w / ;hfosf ljleGg kl/df0fn]
hftdf cfwfl/t e]befjsf] k'li6 u5{g\ . ;g\ ^)) b]lv oxfF 5'jf5"t cEof;df cfof] . o;sf] k|df0f lnR5lj /fhf
c+z'jdf{sf zLnfn]vdf kfOG5 -cfx'lt ;g\ @)!)M !^_ . dNn j+zn] lnR5ljx¿sf] cg's/0f u¥of] / afUdtL pkTosfsf]
;dfhsf] lxGb"s/0f ug{] lnR5lj k|of;nfO{ lg/Gt/tf lbof] . ;g\ !#^) df hol:ylt dNnn] ;dfhnfO{ rf/ j0f{ / ^$
hfltdf ljefhg u/] / 5'jf5"tnfO{ j}wflgs ¿kdf nfu" u/] -k"j{jt\_ . ;qf}+ ztfAbLsf] z'?lt/ uf]/vfsf /fhf /fd zfxn]
;dfhnfO{ rf/ j0f{ / #^ hftdf ljefhg u/]/ j0f{Joj:yfdf km]/abn u/] -k"j{jt\_ .
j0f{ ljefhgx¿ hftdf cfwfl/t km/skm/s :j¿ksf ljz]ifflwsf/ / ;hfo;Fu} lg/Gt/ rln/x] . oL ljefhgnfO{
hª\uaxfb'/ /f0ffn] ;g\ !*%$ df d'n'sL P]g hf/L u/]/ alnof] agfOlbP . d'n'sL P]g klxnf] sfg'gL ;+lxtf lyof], h;n]
…c5"tÚnfO{ …kfgL grNg] 5f]Ol56f] xfNg'kg{]Ú hftsf ¿kdf kl/eflift u/]sf] lyof] / c5"tnfO{ ;fdflhs ;+/rgfsf] ;a}eGbf
tNnf] efudf /fv]sf] lyof] -e§rg / cGo ;g\ @))#M !#_ .
dfly pNn]lvt ;+j}wflgs ;'wf/ / sfg'gL ;+lxtfn] ;dfh ljefhg / /fhgLlts j[Qdf blnt klxrfg l;h{gf ul//xFbf c¿
sfg'gL ;+lxtfsf nIo k"j{ cEof;x¿nfO{ cg'df]bg ug{' lyof] . /fhf dx]Gb|n] ;g\ !(^# df 5'jf5"tsf] cGTo u/] . To;kl5
;g\ !(() sf] g]kfnsf] ;+ljwfg, ;g\ @))* sf] cGtl/d ;+ljwfgn] hftLo e]befj / 5'jf5"t cGTosf] 3f]if0ff u/] . ;g\
@)!! df …hftLo e]befj tyf 5'jf5"t -s;'/ / ;hfo_ P]gÚ kfl/t x'g' hftLo e]befj / 5'jf5"t cEof;nfO{ ck/fw dfGg]
lbzfdf sf];]9'ª\uf lyof] .
hftLo e]befj / 5'jf5"tlj/f]wL ;+j}wflgs / sfg'gL P]g tyf Joj:yf g} blnt cfVofgsf] s]Gb|df 5g\ . oL P]g s]xL xb;Dd
blnt cfGbf]ngsf pknlAw x'g\ . ltgn] k|efjsf/L sfof{Gjogsf] dfu ug{ blntsf] df]ndf]nfOsf] zlQm a9fPsf 5g\ . t/,
o:tf P]g / sfg'gsf sdhf]/ sfof{Gjog / k|jt{gn] ubf{ blntn] e]befj ef]lu/xg'k/]sf] 5 . blntsf] ;+/If0f ug{ ag]sf
sfg'gL ;+lxtfsf sdhf]/Ldfly w]/} n]lvPsf 5g\, vf;u/L k|];n] o; ljifonfO{ w]/} p7fPsf] 5 . tyflk, o:tf n]vgn]
ljleGg ;/sf/L gLltsf d"Nofª\sg ug{] sfd eg] 5'6fPsf] 5 .^

!=@ ;flxTodf blnt M kLl8t / d'vl/t


sfg'gL ;+lxtfdf afx]s ;flxTodf blnt;DaGwL k|f/lDes n]vg kfOPsf 5g\ . ;fdfGotof k|ultzLn ;dLIfsx¿n] blnt
n]vgnfO{ tLg r/0fdf ljefhg u/]sf 5g\ -kf08]o ;g\ @))^ / e§/fO{ ;g\ @))^_ . ;g\ !(%) b]lv !(%( ;Ddsf] n]vg
klxnf] r/0f xf] . o; bzssf] n]vg ju{sf b[li6n] blntn] ef]u]sf r/d zf]if0f / cGofodf s]lGb|t lyof] . of] blntsf
;d:ofdf :ki6tM s]lGb|t 5}g, hftLo e]befjdf dfq} s]lGb|t 5 . bf];|f] r/0f ;g\ !(^) b]lv ;g\ !(&* ;Ddsf] n]vg
xf] . o; r/0fsf] n]vgn] klxnf] r/0fs} k|j[lQnfO{ lg/Gt/tf lbPsf] 5 . t/, o;n] hftLo e]befjlj?4sf P]gsfg'g;Fu
hf]l8Psf] c;Gt'li6nfO{ cleJoQm u/]/ s]xL gofF ug{ vf]h]sf] 5 . blnt n]vgsf] t];|f] r/0f slxn] z'? eof], k|:6 5}g .
sf]xL ;g\ !(&* kl5 o; r/0fsf] z'?cft ePsf] ts{ u5{g\ eg] sf]xL ;g\ !(() df k|hftGq k'gM:yfkgf ePkl5 dfq} t];|f]
r/0f z'? ePsf] dfG5g\ -kf08]o ;g\ @))(_ . ax'bnLo k|hftGqsf] zf;gsfndf ;flxTo ;d[4 eof] . oBlk, ;dfhsf]
bnut /fhgLlts/0faf6 ;flxTo klg d'Qm x'g ;s]g . blnt ;+r]tgf j[l4 eO/xFbf blntsf ;d:of klg Pglhcf]s/0f eP .
/, pgLx¿sf ;d:ofnfO{ u}/;/sf/L ;+:yfsf ld;g, ;kgf, nIo / of]hgfsf lx;fan] tof/ ul/of] .
;g\ !(%! df /f0ff zf;gsf] cGTo geP;Dd blntx¿n] cfˆgf cg'ej n]Vg z'? u/]gg\ . To:tf] z'/cft x'gcl3
u}/blntn] c5"tkgflj?4 cfjfh p7fPsf lyP . hxflgofF /f0ffzf;g -;g\ !*$^–!(%!_ n] ;fdflhs cj:yfdflysf]
;flxlTos cleJolQmnfO{ s'l07t kf/]sf] lyof] . ;fy}, hgtfn] ljb|f]x ug]{ 8/n] ;fdflhs si6sf] cleJolQmnfO{ bafpg
/f0ffzf;gn] ;De|fGt ju{sf] ;fgf] j[Qdf z}lIfs cj;/nfO{ ;Lldt u/]sf] lyof] . t/, r/d bdgsf/L cj:yf / s8f ;]G;/
l;kn] klg n]vsx¿nfO{ hftLo e]befjdfly snd rnfpg /f]Sg ;s]gg\ . ;+;f/el/ pklgj]z cGTosf] nx/ rln/x]sf]
Tof] ;dodf /f0ffzf;glj/f]wL /fhgLlts cleofg z'? eof] . /fhgLlts cleofgn] ;flxTodf lgsf; e]l6/x]sf] lyof] .
^ s~rgk'/, ;Kt/Ldf gf]e]Da/ $, @)!! df ul/Psf] dw]zL blnt / u}/blnt o'jf e]nf .
g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff . 11

o;af/] k"j{;ef;b\, blnt clwsf/sdL{ tyf ;flxTosf/ cfx'ltn] ;xL 9ª\un] pNn]v u/]sf 5g\ . pgsf] 7DofO 5, …;+:s[lt
/ ;dfh clek|fodf cnu–cnu /xg ;Sb}gg\ . /, o;df ;flxTosf] e"ldsfnfO{ a]jf:tf ug{ ;lsGg -9'ª\u]n ;g\ @)!!_ .
c7f/f}+ ztfAbLsf] dWolt/ hf];dgL ;Dk|bfosf ;Gtx¿n] n]v]sf sljtfn] hftLo e]befj / 5'jf5"tlj?4 k|f/lDes
;flxlTos ljb|f]x z'? u/] -kf08]o ;g\ @))^M %#_ . ;g\ !*%) lt/ rn]sf] wfld{s ;f+:s[lts cleofg lyof] of] . hf];dgL
;Dk|bfon] …nf]slk|o lxGb"jfbsf] lj/f]wdf ;fdflhs lx;fan] ;r]t, :jefjn] ljb|f]xL gofF sljtfÚ -bf; ;g\ !((!M !%@_
l;h{gf u¥of] . /, hf];dgL ;Dk|bfosf ;Gtx¿n] gofF sljtfsf sf/0f h]ng]n ef]Ug'k/]sf] lyof] -kf08]o ;g\ @))^M %#_ .
of]udfof Gof}kfg]n] hf];dgL ;Gtx¿n] z'? u/]sf] k|j[lQnfO{ cfTd;ft\ ul/g\ / hftk|yfsf] lj/f]wdf n]lvg\ -rfkfufO+{ ;g\
@))(M @_ . t/, blntsf ;d:of jf c5"tkgfnfO{ p7fpg] sfd g ;Gtx¿n] u/], g of]udfofn] ul/g\ . pgLx¿n] hftk|yfsf
7"n7"nf ;d:ofnfO{ Wofg lbP .
hftLo e]befj / 5'jf5"t;DaGwL hf];dgL sljtfkl5 df}gtfsf] nfdf] sfnv08 /Xof] . ;g\ !(#^ df k|sflzt nIdLk|;fb
b]jsf]6fsf] …d'gfdbgÚn] of] df}gtf eª\u u¥of] . o; v08sfJosf] Ps kª\lQm g]kfnL hglha|f]d} ´'lG8Psf] 5 M …dflg;
7"nf] lbnn] x'G5, hftn] x'Fb}g .Ú a|fXd0f eP klg b]jsf]6f j0f{Joj:yfn] l;h{gf u/]sf] >]0fLa4tfnfO{ / >]0fLa4 ;dfhn]
:jLs[lt lbPsf] cGofonfO{ 3[0ff uy{] . b]jsf]6fn] hftk|yflj/f]wL y'k|} sljtf n]v] . …Ps ;'Gb/ RofldgLÚ sljtfdf pgn]
klxnf] k6s Ps blnt dlxnfnfO{ gflosf agfP . Ps blnt dlxnfsf] ;f}Gbo{nfO{ k|]dk"0f{ 9ª\un] sb/ ub{} pgn] ;f+:s[lts
dfGotf eTsfOlbP/ Ps gjLgtfsf] ;"qkft u/] -kf08]o ;g\ @))^M %^_ . To;kl5 afns[i0f ;dsf] dxfsfJo …lr;f]
r'Nxf]Ú / df]bgfy k|l>tsf] dxfsfJo …dfgjÚ cfP . k|ultzLn ;dfnf]rs 8f= tf/fsfGt kf08]osf] bfaL 5– …lr;f] r'Nxf]Ú
pRr hftsf n]vssf] JolQmut cg'ejdf ;Lldt eP klg blnt gfos ePsf] klxnf] dxfsfJo ePsfn] of] dxŒjk"0f{ 5 .
Tof] klg Tolt a]nf, hlt a]nf hftLo e]befjsf] lj/f]w uf}0f k|j[lQsf ¿kdf b]vf kb{}lyof] / o;n] ;flxTosf] d"nk|jfxdf
k|j]z ul/;s]s} lyPg -k"j{jt\_ .
/f0ffzf;gsf] ktgn] n]vsx¿sf nflu hftk|yf / 5'jf5"tdfly n]Vg gofF If]q v'nf u¥of] . ;g\ !($) sf] bzssf] cGTo
/ ;g\ !(%) sf] bzssf] z'?lt/ g]kfndf sDo'lg:6 cfGbf]ng z'? eof] / o;n] prfO lnof] . kl/0ffdtM blnt ;flxTosf]
;+;f/df ;j{xf/f ju{nfO{ ljBdfg cTofrf/af6 d'Qm ug{ ju{–;ª\3if{ cfjZos 5 eGg] ljrf/ JofKt eof] . o;} ;Gbe{df ;g\
!(%$ df k|sflzt d'lQmgfy ltldlN;gfsf] pkGof; …sf] c5"t <Ú dxŒjk"0f{ 5 . o;n] hftLo lje]bsf] cEof;leq juL{o
;d:ofsf] klxrfg u¥of] / To;nfO{ ju{–;ª\3if{sf] lx:;fsf ¿kdf gx]/L juL{o e]befj pGd"ng x'Fb}g eGg] ljrf/ k|:t't u¥of]
-e§/fO{ ;g\ @))^M ((_ .
/f0ffzf;gkl5sf] 5f]6f] k|hftflGqs ofqfnfO{ /fhf dx]Gb|sf] k~rfotL Joj:yfn] lj:yflkt u¥of] . pgn] ;g\ !(^# df
hftLo e]befj cGTosf nflu ;+zf]lwt d'n'sL P]gsf] 3f]if0ff u/] . gofF P]gn] ;Gtf]ifhgs ;fdflhs kl/jt{g NofPg /
lgif]wsf/L zf;gn] sDo'lg:6 / blnt cfGbf]ngdf pmhf{ ylklbof] . k~rfotL zf;gdf n]vsx¿n] P]g k"0f{tM pknlAwljxLg
ePsf] eGb} Joª\Uo s;] . ;'dg >flktsf] …aGb 9f]sf v'n]sf]Ú To;}sf] Ps pbfx/0f xf] .
;g\ !(() df ePsf] hgcfGbf]ngn] ax'bnLo k|hftGq :yfkgf u¥of] . /fhgLlts :jtGqtfn] blnt;DaGwL n]vgdf gofF
t/ª\usf] ;ª\s]t lbof] . o;cl3 blnt ;jfn;DaGwL n]vgx¿ clgjfo{tM blnt jf:tljstfdf s]lGb|t lyPgg\ . logdf
blntsf ;d:ofnfO{ ;fdGtL zf]if0fsf] 7"nf] ;d:ofsf] c+zsf ¿kdf dfq} x]l/GYof] -kf08]o ;g\ @))^_ . blntnfO{ ul/a,
zlQmxLg / cfjfhxLgx¿sf] 7"nf] ;d'bfoleq /flvPsf] lyof] . k|ultzLn sf]0faf6 blntnfO{ s]jn ;j{xf/fsf] lx:;fsf]
¿kdf x]l/GYof] . To;}n] pgLx¿sf] ;fd'bflos hftLo klxrfgnfO{ juL{o klxrfgn] 5fofFdf kf/]sf] lyof] . o:tf vfnsf
n]vgx¿ k|hftflGqs cfGbf]ngkl5 lg/Gt/ cfO/x] klg ax'bnLo k|hftGqsf] cjlwdf blnt ;d:ofdf s]lGb|t n]vg
z'? eof] . vu]Gb| ;+u|f}nfsf] pkGof; …h"gsL/Lsf] ;ª\uLtÚ klZrd g]kfnsf blntx¿sf] jf:tljs hLjgsf] lrq ptfg{
;Ifd 5 . To;f] t pkGof; ljjfbf:kb klg 5 . k|ultzLn ;dfnf]rsåo lgg' rfkfufO{+ / /d]zk|;fb e§/fO{sf ljrf/df
pkGof;sf ;sf/fTdseGbf gsf/fTds kIf w]/} 5g\ . pgLx¿sf] ts{ 5, gfos blnt eP klg p;nfO{ g]t[Tj lbOPsf] 5}g /
pkGof;n] blnt cfGbf]ngsf] Pglhcf]s/0fnfO{ k|f]T;fxg u/]sf] 5 . ;fy}, ;+u|f}nfsf klxn]sf syfeGbf ljk/Lt pkGof;
ju{–;ª\3if{sf] ljrf/af6 ljd'v 5 -rfkfufO{+ ;g\ @))(M &_ .
12 . blnt n]vgsf] k|j[lQ

z/b\ kf}8]nsf] …lnv]Ú / To;kl5 …l;dfgf jfl/kfl/Ú klg …h"gsL/Lsf] ;ª\uLtÚ k|sflzt ePs} ;dolt/ 5flkPsf lyP .
blntsf d'2fnfO{ ;fjwfgLk"j{s / ;+j]bgzLn 9ª\un] p7fOPsfn] kf}8]nsf b'O{ pkGof;nfO{ ;dfnf]rsn] ;/fxgf u/]sf
lyP -e§/fO{ ;g\ @))^M !)#_ .
…g}sfk] ;ls{gLÚh:tf] ;zQm syf n]v]sL kfl/hftsf …h'7L bldgLsf] cleJolQmÚ / …Pp6L :jf:gLdfG5]Ú sljtf ljz]if
pNn]Vo 5g\ . pgn] blnt dlxnfnfO{ gflosf agfPsL l5g\ / hftLo zf]if0fnfO{ juL{o sf]0fn] x]/]/ l;h{gfTds cGtb[{li6
k|:t't u/]sL l5g\ . ;g\ @)!) df k|sflzt >j0f d'sf?ªsf] …la;] gurL{sf] aofgÚ g]kfnL ;dfhdf xnrn Nofpg ;Ifd
sljtf xf] . la;] gurL{ P]ltxfl;s JolQm x'g\ . g]kfnsf] PsLs/0fstf{ k[YjLgf/fo0f zfxsf ;'hLsf/ /x]sf gurL{ /fhfsf
lgs6 ;Nnfxsf/ klg lyP -kf]v/]n ;g\ @))%_ . ;g\ @))% df ;/sf/n] gurL{sf j+zhsf] j:tL p7fPsf] lyof] . blnt
ePsf sf/0f gurL{x¿n] a]xf]g{'k/]sf] cTofrf/sf lj/f]wdf d'sf?ªn] …la;] gurL{sf] aofgÚ n]v] . sljtf slt nf]slk|o
eof] eg] dflg;x¿n] l6s6 sf6]/} sljtf ;'g] . xªsªdf klg o;sf] jfrg eof] . blnt ;+j]bgfsf s'/f ubf{ clxn] klg
la;] gurL{nfO{ pNn]v ul/G5 .& To;}n] d'sf?ªsf] sljtfdf xfdL gofF k|j[lQ b]V5f}+, h;sf sf/0f 7"nf] ;d'bfo blntx¿n]
ztfAbLof}+;Dd ef]u]sf cTofrf/;Fu cfkm"nfO{ hf]8]/ x]g{ ;Ifd ePsf] 5 .
blnt ;flxTodf clwsf+z k|f/lDes n]vg u}/blnt ;d'bfosf n]vsn] u/]sfn] ltgn] k|:t't u/]sf b[li6sf]0fdf kf7s
;hu x'g'k5{ . cfkm}+ u}/blnt n]vs vu]Gb| ;+u|f}nf blntsf ljifodf u}/blntn] n]Vg] k|j[lQk|lt Tolt ;sf/fTds 5}gg\ .
Ps cGtjf{tf{df pgnfO{ g]kfnL ;flxTodf blnt hLjg s;/L lrq0f ul/Psf] 5 egL ;f]lwPsf] lyof] . pgn] eg]sf lyP M
blnt hLjgnfO{ g]kfnL ;flxTodf d'Vo b'O{ sf]0faf6 lrq0f ul/Psf 5g\ . klxnf] sf]0faf6 blntx¿nfO{ g]kfnL
;dfhsf bogLo kfqsf ¿kdf k|:t't ul/Psf 5g\ . ;flxTosf] of] zfvfdf blntx¿sf] …a/flar/fÚ 5lj 5 M
blntx¿ ul/a 5g\, bogLo 5g\, sdhf]/ 5g\, cfjfhljxLg 5g\, pgLx¿df cfTd;Ddfgsf] cefj 5, To;}n] pgLx¿
bofsf of]Uo 5g\, cflb . bf];|f] sf]0faf6 lrlqt blntx¿sf] v/fa lgolt klg klxnf] sf]0faf6 lrlqt pgLx¿sf]
5ljeGbf leGg 5}g . oBlk, o; sf]0faf6 lrlqt blntx¿nfO{ cfkm"nfO{ jt{dfg gf/sLo hLjgdf k'¥ofpg] kL8s
/ zf]ifs ;fdflhs / cfly{s ;+/rgfx¿lj?4 d'¶L p7fpg cfu|x ul/Psf] x'G5 . of] sf]0fn] blntsf] jt{dfg
cj:yfsf] leqL tx;Dd k'Ug] of ;fdflhs / P]ltxfl;s ;Gbe{df blnt hLjgsf y'k|} cfofd b]vfpg] of aofg
ug{] si6 p7fpFb}g . o;n] s]jn ;fdfGoLs/0fsf] ;xf/f lnG5 / ;a} ;fdflhs tyf /fhgLlts zlQmnfO{ tTsfn
cfqmd0f ug{ ;'emfpF5 -;+u|f}nf ;g\ @))%M !%^_ .
;+u|f}nf blnt hLjgk|lt u}/blnt b[li6sf]0fsf] ;ª\If]kLs/0f u5{g\ / k|f/lDes blnt ;flxTosf ;Ldfaf/] xfdLnfO{ ;r]t
u/fpF5g\ . To;sf] ;Ldf xf], blnt ljifonfO{ Gofo ug{ g;Sg' . kbd ;'Gbf;sf] ljrf/ klg o:t} 5 -aS; ! x]g{'xf]nf_ .
;flxTon] ;d'bfodf …cfkm"Ú / …c¿Úsf] ;fd"lxs b[li6sf]0f agfpg dxŒjk"0f{ e"ldsf v]N5 / kl/0ffdtM ltg} klxrfgsf
cfwf/df zlQm ;DaGw aG5g\ . To;}n] blnt ljdz{df klg kLl8t blntk|lt u}/blntsf] b[li6sf]0f g} xfaL ePsf] 5 . lzIff
/ k|sfzgdf blntx¿sf] guGo kx'Frsf] cy{ lyof], blntsf cfjfh ;'Gg g;lsg]u/L dw'/f x'g' . ;+u|f}nfsf cg';f/ lzIff
kfPsf yf]/} blntn] …hLjgnfO{ ulx/f], lj:t[t / ;"Id 9ª\un] k/LIf0f ug{Ú ;dfhzf:qLo k|f/lDes 1fgsf] cj;/ kfPgg\ /
cGttM pgLx¿ u}/blnts} b[li6sf]0faf6} n]Vg yfn] -;g\ @))%M !%^_ .
blnt n]vssf] gfd lnFbf hjfx/ /f]sfsf] ;a}eGbf klxn] cfpF5 . blnt afa' / a|fXd0f cfdfsf ;Gtfg /f]sfn] cfdf;Fu
n]vk9 l;s]sf lyP . pgL ;g\ !(^# df g]kfnL ;flxTosf] kl/b[Zodf k|j]z u/] . ;g\ !(^# b]lv !(*) sf aLrdf pgn]
tLg sljtf;ª\u|x k|sfzg u/], !@ j6f syf n]v] . tLdWo] !! j6f …jf/]G6Ú syf;ª\u|xdf k|sflzt 5g\ . To;kl5 pgn]
b'O{ pkGof; …km];'jfÚ / …g]luof/Ú -ck|sflzt_ n]v] -ljZjsdf{ ;g\ @)))M @(_ . ;g\ !(*! b]lv !((# ;Ddsf] cfˆgf]
n]vg j[lQsf] bf];|f] r/0fdf pgn] lgaGw / syfsf ;fy} n3'pkGof; …;'efifsf] l;Gb'/Ú / bfz{lgs lstfa …cDa]8s/ e;{];
lxGb"jfbÚ n]v] -ljZjsdf{ ;g\ @)))M #)_ . pgsf] n]vg JolQmut hLjgaf6 k|]l/t lyof] . pgn] ;fdflhs cy{zf:q /
/fhgLlts tyf n}lª\us c;dfgtfsf ljifodf klg snd rnfP -ljZjsdf{ ;g\ @)))M !(_ . /f]sf k~rfotL Joj:yfk|lt
akmfbf/ eP klg pgn] hftk|yf / o;n] l;h{gf u/]sf c;dfgtf / cGofosf] lj/f]w ug{ Joª\Uosf] cf}hf/ k|of]u u/] . pgn]

& kbd ;'Gbf;;Fu s'/fsfgL


g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff . 13

blnt ;flxTodf dfq} xf]Og, blnt ;flxTo k|lti7fg :yfkgf ug{ klg of]ubfg u/] . /f]sf …hd/fÚ -;g\ !(&!_, …d'lQmÚ -;g\
!(&!_, …d'lQmrqmÚ -;g\ !((!_ sf ;Dkfbs klg lyP -ljZjsdf{ ;g\ @)))M @$_ .* …blnt ;flxTosf/ hjfx/ /f]sfÚ
gfds lstfadf pld{nf ljZjsdf{n] /f]sfsf] JolQmTj / s[ltTjnfO{ k|sfz kf/]sL l5g\ .
k~rfotL Joj:yfdf n]Vg z'? u/]sf cGo n]vsdf 6Lcf/ ljZjsdf{ / kbd ;'Gbf; lyP . pgLx¿n] ;flxTo / blnt
cleofgdf sljtfdfkm{t sl/c/ z'? u/]sf lyP . 6Lcf/ ljZjsdf{sf …eSs'nfO{ /fFuf]Ú sljtfdf ul/a / lk5l8Psf
dflg;nfO{ ul/g] cdfgjLo Jojxf/ lrlqt ul/Psf] 5 . oBlk, pgL ;f]em} blntsf ;jfndf n]Vb}gg\ . hftLo e]befjlj/f]wL
kbd ;'Gbf;sf] sljtf …Tof] o'jsÚ ;g\ !(^$ df g]kfn /fhsLo k|1f k|lti7fgaf6 k|sflzt …lxdfgLÚ gfds klqsfdf
5flkPsf] lyof] . o;/L k|ltufdL k~rfotL Joj:yfdf tLg blnt sljn] blnt r]tgf cleJolQmdf cu'jfO u/] . ax'bnLo
k|hftGqsf] :yfkgfkl5 klg /f]sf / ;'Gbf;n] hftk|yflj?4 lg/Gt/ n]lv/x] . lsgeg], blntsf ;d:of ;dfKt ePsf
lyPgg\ . blntsf ;d:ofn] uDeL/ Wofgfsif{0f ug{ dfq} yfn]sf lyP . ;'Gbf;n] bzsf}+sf] k|lta4tfn] klg k|efjsf/L
blnt cfGbf]ng ug{ g;lsPsf]df b'Mvdgfp ub{} n]v]sf] …d]/f] sljtfÚ pNn]Vo 5 -kf08]o ;g\ @))^M ^(_ . lsgeg], o;
sljtfn] blnt cfGbf]ngdf z'?b]lv nflu/x]sf cflwsf/sdL{x¿sf] dgMl:yltnfO{ emNsfpF5 .
hjfx/ /f]sfkl5 blnt ;d'bfosf] Oltxf; n]vg–k|sfzgaf6 cfkm\gf] ;flxlTos ofqf yfn]sf /0f]Gb| a/fnL syf, sljtf,
pkGof;, gf6sh:tf ;a} ljwfdf n]Vg] / ;a} ljwfdf blnt ;d:ofnfO{ phfu/ ug{] ;flxTosf/df kb5{g\ . …blnt hftLo
;ª\3if{sf] Oltxf;Ú -Oltxf;_, …eut ;j{lht ljZjsdf{Ú -hLjgL_ …Oltxf;sf] Ps k}sfÚ -pkGof;_, …cfkm\g} JoyfÚ -gf6s_,
…blntsf] b}nf]Ú -syf;ª\u|x_ sf ;fy} …;d'b|kfl/sf] pkxf/Ú -;+:d/0f_ h:tf pgsf lstfa k|sflzt 5g\ .
;g\ !(() sf] hgcfGbf]ngkl5 b]lvOg yfn]sf slj cfx'ltsf dfS;{jfbdf cfwfl/t bfz{lgs c8fg;lxtsf /rgfn]
blnt ;d:of / ;ª\3if{df dxŒjk"0f{ ;flxlTos of]ubfg u/]sf 5g\ . t/, kf08]osf cg';f/ pgsf] pkGof; …gofF 3/Ún]
k"j{k|j[lQ g} ;dft]sf] 5 / a|fXd0fjfbL b[li6sf]0faf6 n]lvPsf] pkGof;n] blntnfO{ s]Gb|df /fv]sf] 5}g . csf{]tkm{, ;g\
!((# df k|sflzt pgsf] sljtf …ux'Fuf]/f] clk|msfÚ eg] blnt ;flxTosf] cu|0fL l;h{gf xf] . sljtfdf pgn] c5"tx¿nfO{
cd]l/sfsf sfnf hflt;Fu t'ngf u/] / blnt cfGbf]ngdf blIf0f Pl;ofeGbf k/af6 k|]/0ff vf]Hg / blnt ;d:ofnfO{
kfy{Sotfsf] n]G;af6 x]g{ cfu|x u/] . ;g\ @))# df cfx'ltn] …:vngÚ pkGof; n]v] . o;n] blntsf /fhgLlts / cfly{s
;ª\3if{nfO{ k'ghLlj{t ul/lbPsf] 5 -e§/fO{ @))^M !)#_ . yf]/} k|sfzg u/]/ klg w]/} Voflt sdfPsf cfx'lt blnt
;flxTosf/df t cu|0fL 5Fb}5g\, u}/blnt ;flxTosf/df klg pgL cAan 5g\ . To;/L g} cGo pbodfg ;flxTosf/x¿df
;/f]h lbn' / 8Da/ kxf8L klg pkGof;, gf6s / sljtf ljwfsf ;dlk{t blnt ;flxTosf/ x'g\ .(
x'g t blnt;DaGwL clwsf+z ;flxTo kxf8L blntdf s]lGb|t 5 . e§/fO{sf cg';f/ sf7df8f}+ / dw]zsf blntaf/] ;fx|}
sd n]lvPsf 5g\ -e§/fO{ ;g\ @))^M !@)_ . ;dsfnLg n]vs gf/fo0f 9sfnsf] syf;ª\u|x …zx/oGqÚleqsf] …cy{tGqÚ
syfnfO{ sf7df8f}+sf blntdfly n]lvPsf] pTs[i6 l;h{gf dfGg ;lsG5 . t/, blnt -Rofd]_ gfos ePsfn] …cy{tGqÚ
syf blntaf/] 5 eGg] k|efj dfq} lbG5 . o;n] blntsf ;d:ofdfly ljrf/ u/]sf] 5}g . s]xL jif{otf ;g\ @))) sf] l;gf]
cfGbf]ng jf rdf/ cfGbf]ng, dfcf]jfbL hgo'4 -;g\ !((^–@))^_ / dw]z cfGbf]ng -;g\ @))&_ n] /fHoaf6 pk]lIft
;d"xsf kL8fsf] pTvgg u/] / pgLx¿sf cfjfhnfO{ cu|:yfgdf NofP . Clif/fh a/fn, O:dfnL, 3gZofd 9sfn / ;gt
/]UdLcflb s]xL n]vsn] dfq} dw]zL blntsf b"/j:yfnfO{ ljifo agfP .
blnt cfVofg;Fu} blnt ;flxTo s] xf] t eGg] ax; klg z'? ePsf] 5 .!) o; ax;sf] d"ndf b'O6f k|Zg lglxt 5g\–
s;n] n]Vof] / s] ;Gb]z lyof] < Psflt/, s]xL JolQmsf dtdf blntåf/f n]lvPsf], blntsf ;d:of / r'gf}tL k|ltljlDat
ePsf, blnt d'lQmpGd'v blnt cfGbf]ngnfO{ Pstfa4 / ;ª\ul7t ug{ blntx¿nfO{ k|]l/t ug{] ;flxTo g} blnt ;flxTo
xf] . pgLx¿sf] egfO 5, blnt d'lQmsf] ;Gb]z gePsf] ;flxTonfO{ blnt ;flxTo dfGg ;lsGg . csf{]lt/, blnt, u}/blnt

* …hd/fÚ /fgL ldN; dfWolds ljBfnoåf/f k|sflzt ePsf] lyof] . …d'lQmÚ / …d'lQmrqmÚ g]kfn /fli6«o blnt tyf hgljsf; kl/ifb\n] k|sflzt u/]sf] lyof] .
( blnt ;flxTosf/x¿sf] gfdfjnL cg';"rL– ! df lbOPsf] 5 .
!) of] k|Zg blnt ;f}Gbo{zf:q;Fu ;DalGwt 5, h'g cd]l/sfdf ANofs cf6{ d'ed]G6n] ;'? u/]sf] sfnf hfltsf] ;f}Gbo{zf:q;Fu ;dfg 5 . o;;DaGwL
yk cWoogsf nflu lgg' rfkfufO{+sf] …g]kfnL ;flxTodf blntÚ -?kfGt/0fM ;dfh cWoogM $, sflQs @)^#_ n]v / pgs} kl5Nnf] k':ts …blnt
;f}Gbo{zf:q / ;flxToÚ -@)^*_ pkof]uL 5g\ .
14 . blnt n]vgsf] k|j[lQ

h;n] n]v]sf] eP klg blntx¿sf] hLjg lrq0f ug{] ;flxTonfO{ blnt ;flxTo eGg ;lsg] ts{ ug{]x¿ klg 5g\ . o;/L
ax; z'? x'g' klg blnt cfVofgnfO{ uxg / Jofks kfg{] k|lqmofsf nflu ;xof]uL g} x'G5 .
g]kfnsf blntdfly n]lvPsf] ;flxTon] ca blnt cfVofg ;xfg'e"lt vf]Hg]af6 clwsf/ / zlQm bfaL ug{] :t/df :yfgfGt/
ePsf] b]vfpF5 . sDo'lg:6 ljrf/n] blnt cfVofgnfO{ ;zQm k|efj kf/]sf] 5 . lsgeg], o;n] blnt lrGtsx¿nfO{ ljZj:t
kf/]sf] lyof], blnt d'lQmsf] Ps dfq dfWod ju{–;ª\3if{ xf] eGb} . sDo'lg:6 k|efjn] blnt /fhgLlts ;r]ttf a9fof] . ;fy},
o;n] blnt klxrfgsf] Pp6f dfq kIf– juL{o / hftLo k|eT' jdf s]lGb|t eP/ blnt cfVofgnfO{ lbUe|ldt klg kf¥of] . jt{dfgdf
blnt d'lQm k|fKt ug{] ljrf/ sDo'lg:6 k|j[lQx¿af6 b"/ eO/x]sf] 5 . blntnfO{ ;j{xf/f dfGg] ls gdfGg] eGg] ljifodf ljjfb
rln/x]sf] 5 . sDo'lg:6 cfGbf]ngaf6 c;d~h;sf] l:yltdf k/]sf s]xL blnt lrGtsdfem JofKt ljZjf; 5 M ;dfhdf
blntx¿ ;j{xf/feGbf klg tNnf] cj:yfdf 5g\ .!! cu|0fL blnt ;flxTosf/ cfx'ltsf] bfaL 5– hftLo >]0fLaf6 pTkGg
cfwf/e"t ;d:ofnfO{ ju{–;ª\3if{n] ;dfwfg u5{ ls ub{}g, blntx¿n] k'glj{rf/ ug{k' g{] a]nf eO;s]sf] 5 .!@ ljjfbx¿
hf/L /xFbf ;flxTo n]vgsf] qmdljsf;n] :ki6 k|j[lQsf] ;ª\s]t u5{– blnt cfjfh ;zQm eO/x]sf] 5 / blnt kfqx¿n]
cfTd;Ddfg kfO/x]sf 5g\ . o;f] eO/xFbf klg dw]zL blntx¿ eg] Jofks ¿kdf cfjfhljxLg} 5g\ .

aS; ! M blnt ;flxTo tyf ;+:s[lt k|lti7fgsf] ofqf


kbd ;'Gbf;;Fu s'/fsfgL
;dfhdf s'g} klg ;d'bfosf] :yfg /]vfª\sg ug{ k|ydtM p;sf] Oltxf;sf] /]vfª\sg ug{'k5{ . g]kfndf /fhf–dxf/fhf / zlQmzfnL
JolQmsf Oltxf; dfq} n]lvPsf] 5, k7gkf7g u/fOPsf] 5 . cfh xfdLn] eGg] cfw'lgs g]kfnsf] PsLs/0fdf blntx¿n] dxŒjk"0f{
e"ldsf v]n]sf lyP . tyflk, Oltxf;sf clen]vdf pgLx¿af/] s]xL klg pNn]v ePsf] 5}g . /fi6« lgdf{0fdf blntx¿sf] of]ubfg
vf]Hb} hfg] xf] eg] la;] gurL{nfO{ kfOG5 . pgn] k[YjLgf/fo0f zfxsf] PsLs/0f cleofgdf cy{ ;ª\sng ug{ dxŒjk"0f{ ;Nnfx
lbPsf lyP . eLdlglw ltjf/Ln] g]kfnsf] PsLs/0f cleofgnfO{ clen]vLs/0f ug{ kfFr efusf] lstfa n]v]sf 5g\ . To;df la;]
gurL{af/] Pp6f cWofo 5 . of] cWofonfO{ ;g\ !(** df d}n] cnUu} k|sflzt u/]+ .
u}/blntn] blntaf/] h]hlt n]v]sf 5g\, s'g} l;h{gfn] klg blntsf d'6' / cfTdfnfO{ 5'g ;s]sf 5}gg\ . u}/blntx¿ blntsf b'Mv
/ ;d:ofaf/] a]va/ ePsfn] pgLx¿n] blntsf] jf:tljstf emlNsg] n]vg ug{ ;s]sf 5}gg\ . o;y{ u}/blntsf] n]vgn] slxNo}
blnt d'lQmsf] dfu{ agfpg of o;nfO{ lgb{]z ug{ ;Sb}g . blnt cfkm}+ cfˆgf] Oltxf; vf]Hg / n]Vg cufl8 a9\g'k5{ .
blnt ;flxTon] kL8f a]xf]/]sf] lyof], lsgeg] n]vs w]/} lyPgg\ / h;n] n]v], pgLx¿;Fu k|sfzgsf nflu cfly{s ;|f]t lyPg .
cf;nfUbf blnt n]vsnfO{ ;xof]u ug{] / blnt ;flxlTos ;dfhsf] :yfkgf ug{] cfjZostf b]v]/ ;g\ !((@ df cfx'lt, hjfx/
/f]sf, /fdz/0f bgf{n / d}n] blnt ;flxTo k|lti7fg :yfkgf u/]sf xf}+ . /f]sf cWoIf / d pkfWoIf lyof}+ . k|lti7fg ;+:yfksx¿sf]
k"0f{tM JolQmut nufgLdf rn]sf] lyof] .
k|lti7fgn] blnt ;flxTosf k|ult / ultljlwsf vf]hL ug{ yfNof] . o;n] ax; / 5nkmn sfo{qmd cfof]hgf ug{ yfNof] . y'k|} blnt
n]vsn] uDeL/ cfly{s cj/f]w ;fdgf ug{ k/]kl5 d}n] d]/L cfdfsf] ;Demgfdf …/Tgdfof blnt ;flxTo ;+/If0f ;ldltÚ :yfkgf u/]+ .
cfdfsf] jflif{s >f4df vr{ ug{] /sd blnt ;flxTodf of]ubfg ug{ rfxGy]+ . ;ldlt blnt ;flxTo k|lti7fgsf] elugL ;+:yf aGof] /
blntdflysf cfVofg / u}/cfVofg k|sflzt ug{ yfNof] .
k|f/Dedf blnt ;flxTo k|lti7fg ;flxTodf s]lGb|t lyof] . t/, Oltxf;sf] vf]hL ug{] qmddf nf]s;+:s[lt / cfw'lgs ;Gbe{df o;sf]
k|lti7fk"0f{ k|:t'ltsf] cfjZostf dx;'; ul/of] . Oltxf;;Fu} blnt ;+:s[ltsf] klg cg';Gwfg ug{' h?/L lyof] . oxL b[li6sf]0fn] blnt
;flxTo k|lti7fgnfO{ blnt ;flxTo tyf ;+:s[lt k|lti7fgdf ¿kfGt/0f ul/of] .
of] /fi6«JofkL k|lti7fgdf cfx'lt;lxt ( hgf k|ltli7t ;flxTosf/ 5g\ . o;sf] ;fwf/0f ;efdf #$ hgf ;flxTosf/ 5g\ .
cfly{s ;ª\s6 em]Ng' k/] klg of] k|lti7fgsf ¿kdf lg/Gt/ rln/x]sf] 5 . k|lti7fgsf] :yfkgfkl5 w]/} n]vs cfPsf 5g\ / blnt
n]vsx¿dfem cem w]/} n]Vg'k5{ eGg] efjgf ljsl;t ePsf] 5 .

!! ch{'g ljZjsdf{;Fu s'/fsfgL


!@ k"j{jt\
g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff . 15

!=# ;fdflhs–/fhgLlts n]vg / blnt clwsf/sdL{


blntx¿ cfˆgf] cfGbf]ngnfO{ ;uj{ g]kfnsf] ;a}eGbf k'/fgf] /fhgLlts cfGbf]ng 7fG5g\ . lsgeg], of] g]kfnL sfª\u|];sf]
:yfkgfeGbf klg cl3 z'? ePsf] xf] . ;fdflhs cj:yf / cGofosf ;flxlTos cleJolQmx¿ /fhgLlts cfGbf]ng;Fu
ldl;G5g\ / ;xcl:tTjk"0f{ ;DaGw sfod u5{g\ . ;flxTo / /fhgLlts cfGbf]ngn] Ps–csf{nfO{ pmhf{ lbG5g\ / To;afkt
b'j} x'ls{G5g\ . w]/} blnt /fhgLlts ¿kdf ;lqmo ePkl5 pgLx¿n] hftLo e]befjlj?4 n]Vg yfn] . blntdfly pknAw
n]vgsf] j[l4n] blnt / u}/blntdfem ;r]tgf a9fpg tyf blnt cfGbf]ngsf] prfO a9fpg ;xof]u u¥of] . o; cWofodf
/fhgLlts ;ª\u7gsf ;Gbe{df ;fdflhs cfGbf]ngsf] ;ª\lIfKt ¿k/]vf sf]g{ vf]lhPsf] 5 . lsgeg], /fhgLlts ;ª\u7gx¿
1fg pTkfbg / ljrf/ lgdf{0fsf s]Gb|Lo ynf] lyP . ltgn] k|sfzg u/]sf krf{, k'l:tsf, a'n]l6g, kqklqsf cflbn] blnt
/fhgLltsdL{nfO{ k|hftlGqs ;ª\3if{sf] cjlw / To;kl5 klg blnt Ph]G8f 3';fpg] tyf zlQmdfly ;d'bfosf] kx'Fr ls6fg
ug{] :yfg lbP .
/f0ffzf;glj/f]wL /fhgLlts cfGbf]ngsf a]nf blntx¿n] cfkm"nfO{ ;ª\ul7t u/]/ cfˆg} cfGbf]ng z'? u/] . ;j{hLt
ljZjsdf{n] ;g\ !($& df ljZj ;j{hg ;ª\3 gfds klxnf] blnt ;ª\u7g :yfkgf u/] . ;ª\u7g / hftLo e]befjaf/]
k|sfzg u/]/ ;j{hLt hftk|yfnfO{ n]vgdf /fhgLlts¿kn] lj/f]w ug{] klxnf] JolQm lyP -ls;fg ;g\ @))%M ()_ .
;j{hLtn] ef/tdf lxGb" u|Gy k9]sf lyP . To;}n] 5'jf5"tsf] lxGb" cEof;sf] cfnf]rgf ug{ pgL;Fu alnof] cfwf/ lyof] .
cfˆgf k|sfzgsf sf/0f pgL kqmfp k/] . ToxL a]nf sf7df8f}+df ;xif{gfy skfnLn] ;'hLsf/ o'lgog vf]n] -ls;fg ;g\
@))%M (!_ . Jofj;flos PstfnfO{ k|jw{g ug{' / hftLo e]befjaf/] ;'hLsf/x¿nfO{ ;r]t ug'{ o'lgogsf] nIo lyof] .
;g\ !($& b]lv !(%& ;Dd yk ^ j6f blnt ;ª\u7gsf :yfkgf eP -ls;fg ;g\ @))%M (!_ . g]kfn /fli6«o kl/ul0ft
kl/ifb\ u7g ePkl5 dfq} blnt ;d'bfosf] klxnf] a'n]l6g …;dfh ;]jfÚ k|sflzt eof] -ls;fg ;g\ @))%M ($_ . o;
a'n]l6gsf ;Dkfbs 6Lcf/ ljZjsdf{ lyP .
;g\ !(%) sf] cGTolt/, blnt cfGbf]ngdf /fhgLlts u'6, g]t[Tj ljjfb / ;fª\u7lgs k'gM;+/rgf b]lvOg yfn] . lsgeg],
g]kfn sDo'lg:6 kf6L{n] g]kfnL sfª\u|];nfO{ /fhgLlts?kdf r'gf}tL lbg yfn]sf] lyof] -ls;fg ;g\ @))%M (%_ .
kl/0ffdtM g]kfn /fli6«o kl/ul0ft kl/ifb\ /fli6«o c5"t d'lQm kl/ifb\df ¿kfGtl/t eof] . 6Lcf/ ljZjsdf{sf] ;DkfbsTjdf
d'lQm kl/ifb\n] klxnf] blnt klqsf …d'lQmÚ k|sfzg u¥of] -k"j{jt\_ . of] d'lQm kl/ifb\sf] k|rf/fTds klqsf lyof] . o;sf
n]vx¿n] ;"Id ¿kdf k~rfotL Joj:yfsf] lj/f]w uy{] .
o;}aLr blnt ;ª\u7gx¿ h'6\g] / km'6\g] ub{} ljsl;t eO/x]sf lyP . o;} qmddf g]kfn /fli6«o blnt hgljsf; kl/ifb\sf]
:yfkgf eof] . 6Lcf/ ljZjsdf{ klg o; ;ª\u7gdf cfa4 lyP / ;g\ !(&) df pgn] bf];|f] blnt klqsf …blnt cfjfhÚ
;Dkfbg u/] . …;~hLjgLÚ k~rfotsfndf k|sflzt t];|f] blnts]lGb|t klqsf lyof] . o;n] ;flxlTos /rgf 5fKg] uYof{] eg]
…d'lQmÚ / …blnt cfjfhÚ ;fª\u7lgs ultljlw / blnt r]tgf clej[l4df s]lGb|t lyP .!#
k~rfotsfndf k|sflzt a'n]l6g / klqsfn] ;d;fdlos ljifodfly n]Vy] / a]nfavt ;flxTo klg k|sfzg uy{] . /fHo
;+/rgfsf ;Ldfleq /x]/ k|sfzgx¿n] /fhgLlts ;ª\u7gx¿nfO{ d~r k|bfg u/] . of] d~rnfO{ clwsf/ dfu ug{ xf]Og,
hftLo e]befjlj?4 sf/afxLsf nflu /fhfsf] cg'u|x vf]Hg k|of]u ul/of] .!$ tL a'n]l6g / klqsfsf n]vafx]s /fhf;dIf
k|:t't ul/Psf 1fkgkq / ljlGtkqh:tf cGo k|sf/sf /fhgLlts n]vgsf] klg cfkm\g} dxŒj 5 . tL ;fdu|Ln] blntsf]
cj:yf, pgLx¿sf] /fhgLlts r]tgfsf] :t/ tyf ljrf/ / blnt d'lQmdf pgLx¿sf] kx'Fr a'‰g d2t u5{g\ . 1fkgkq /
ljlGtkqx¿ cWoog ug{ kfOPsf] eP blnt cfGbf]ng sxfF plePsf] lyof], k|:6 yfxf kfpg ;lsG5 .
o;} qmddf ;g\ !(&) sf] cGTolt/ k~rfotlj/f]wL cfGbf]ngn] ult lng yfNof] . oxL cfGbf]ngaLr blnt cfGbf]ng
klg s] lgisif{df k'Uof] eg] hftLo e]befjsf] cGTosf nflu g]kfnL ;dfhnfO{ ;a}eGbf klxn] k|hftGq rflxPsf] 5 .
oxL efjgfcg'¿k ;dfh ;'wf/ d~rn] …k|ltlglwÚ gfds ;"rgfkq -Go'hn]6/_ sf] k|sfzg cf/De u¥of] -ls;fg ;g\
!# kbd ;'Gbf;;Fu s'/fsfgL
!$ k"j{jt\
16 . blnt n]vgsf] k|j[lQ

@))%M ((_ . t/, of] ;"rgfkq b'O{ cª\s dfq lglSng ;Sof] / ;g\ !(*) sf] hgdt;ª\u|xkl5 of] aGb eof] . k~rfotsf]
cGTokl5sf] o'udf gofF blnt ;ª\u7gx¿ :yfkgf eP / gofF klqsfx¿ k|sflzt eP . oL gofF 3fgsf ;ª\u7gx¿n] blnt
clwsf/ / k|ltlglwTjsf] v'ndv'nf dfu u/] .
d"nk|jfxdf af}l4s ;ª\u7gx¿sf] k|fb'ef{j;Fu} blnt ;d'bfon] klg ;g\ !((# df g]kfn pTkLl8t blnt hftLo d'lQm
;dfhsf] :yfkgf u¥of] -ljZjsdf{ ;g\ @))%M ##_ . ltns kl/of/, kb\dnfn ljZjsdf{, 5ljnfn ljZjsdf{, cfx'lt, kbd
;'Gbf;h:tf clwsf/sdL{ / g]tfx¿ cfa4 /x]sf] of] k|f/lDes af}l4s ;ª\u7g lyof] . ;dfhn] …;dfgtfÚ k|sfzg uYof{] .
ax'bnLo k|hftGqsf cf/lDes jif{x¿df of] k|d'v klqsf lyof] . kbd ;'Gbf;sf cg';f/ …;dfgtfÚn] k|hftflGqs kl/k|]Iodf
blnt cfGbf]ngsf nflu lgb{]zs l;4fGt k|:t't u/]/ cxd\ e"ldsf v]n]sf] lyof] . of] ljrf/sf lx;fan] k|ultzLn klqsf
lyof] . o;n] blntsf] cfˆgf] /fhgLlts ljrf/, /fhgLlts ;dfwfg, ;dfj]zLs/0f / sf]6fsf] cfjZostfdfly /rgfx¿
k|sflzt uYof{] .!% o;n] blntsf ;d:ofsf ;|f]t lxGb" wd{ / ;fdGtL Joj:yf ePsf] :ki6 pNn]v u¥of] . /, blntsf
k|fylds Ph]G8f s] x'g'k5{, ax; u¥of] . o;n] ldq / lj/f]wLx¿sf] klxrfg ub{} /0fgLlts df]rf{aGbL u¥of] / efjL lbzfaf/]
ljdz{ u¥of] . /, o;n] ;dy{g u/]sf] lbzf k|ultzLn lyof] .
kbd ;'Gbf; eG5g\, …blntn] hlxn] klg k|ultzLn zlQm;Fu ;xsfo{ ug{]5 . lsgeg], xfd|f ;d:ofnfO{ c¿ pkfoaf6
;Daf]wg ug{ ;lsFb}g . xfd|f] cfGbf]ng ;a}eGbf k'/fgf] / cu|ufdL xf] . xfd|f dfu slxn]sfxLF k|ultzLn /fhgLltsdL{sf
nflu klg xb};Ddsf] k|ultzLn x'G5 . h:tf], wd{lg/k]If /fHosf] dfu .Ú!^
xfn …blnt ;Gb]zÚ, …hgpTyfgÚ, …g]kfnL d~rÚ / …;dfgtf ;Gb]zÚ blnt ;jfndf s]lGb|t k|ltli7t klqsf x'g\ .!& g]skf
-dfcf]jfbL_ ;Da4 …blnt ;Gb]zÚn] s§/kGyL b[li6sf]0faf6 af}l4s ax; rnfpF5 .!* blnt klqsfx¿df /fhgLlts
kf6L{sf k|efj 3';]sfn] pgLx¿ kf6L{sf g]tfnfO{ k|Zg ug{ ;Sg] x}l;otdf k'u]sf 5g\ . x'g t blnt ;jfndf s]lGb|t klqsf
c¿ klg 5g\ . t/, tL Pglhcf] / u}//fhgLlts ;+:yfx¿af6 k|sflzt x'G5g\ . oL klqsfaf/] …k|]; / blnt la6Údf tn rrf{
ul/g]5 .
kqklqsfdf k|sflzt /fhgLlts n]vgafx]s k"0f{ a:g]t / ;'efif bgf{nsf] ;Dkfbgdf hfu/0f ldl8of ;]G6/n] lgsfn]sf]
…ljz]ifflwsf/ / cf/If0fsf] /fhgLltÚ -;g\ @))&_ ;fdflhs–/fhgLlts n]vgsf] pNn]vgLo k':ts xf] . o; k':tsn]
;+ljwfg;efsf] lgjf{rgsf] d'v}df blntsf nflu ljz]ifflwsf/, cf/If0f / ;dfg'kflts k|ltlglwTj;DaGwL n]vdfkm{t
/fHo k'g;{+{/rgfsf] ax;nfO{ k5\ofPsf] 5 .
To:t}, ;'efif bgf{ns} csf]{ lstfa …;+ljwfgdf blnt M ;ef;b\ ;+jfbÚ -;g\ @))(_ csf{] ;fdflhs–/fhgLlts n]vg
v08df dxŒjk"0f{ lstfadf k5{ . lsgeg], o; lstfan] blnt ;ef;b\x¿n] blnt cfGbf]ngsf] ljut / eljionfO{ s;/L
x]/]sf 5g\ eGg]af/] cGtb{[li6 k|bfg u5{ . blnt clwsf/sdL{, g]tf tyf kqsf/ bgf{nn] !* hgf blnt ;ef;b\;Fu cGtjf{tf{
lnPsf 5g\ . lstfan] …gofF ;+ljwfgdf ;dflji6 x'g nfu]sf blnt clwsf/;DaGwL ;jfnsf ljj/0f / cfkm"n] p7fPsf
;jfnnfO{ ;dfj]z ug{ ;ef;b\x¿n] u/]sf tof/L / lnPsf /0fgLltaf/] zf]wvf]hÚ u/]sf] 5 -bgf{n ;g\ @))(M !&_ .
;+ljwfg;efdf %) hgf blnt ;ef;b\sf] pkl:ylt l;ª\uf] blnt cfGbf]ngsf] dxŒjk"0f{ pknlAw xf] . t;y{, cfGbf]ngsf
;fGble{s k|Zgx¿df blnt g]tfsf b[li6sf]0f k|:t't ug{] of] lstfa pNn]Vo 5 .
/f0ffzf;gsf] cGTob]lv, k~rfotsfnel/, ax'bnLo k|hftGqsf] z'?cftdf / dfcf]jfbL hgo'4sf a]nf blnt ;fdflhs
/ /fhgLlts clwsf/dL{x¿sf] n]vgn] blnt cfjfhdf ljzfn dfqfdf j[l4 u¥of] . k~rfotsfndf s[kfb[li6sf nflu
cg'/f]w ug{] n]vgn] clwsf/ dfu ug{ yfNof] . /, cfh blnt n]vgn] ;Qfdfly bfaL ul//x]sf] 5, /fHodf blntsf] lx:;f
dflu/x]sf] 5 . t/, clwsf/ / zlQmsf] bfaLdf sdhf]/L klg ljBdfg /x]sf] 5 . blnt ultljlw / ;ª\u7gx¿ a9] klg

!% k"j{jt\
!^ k"j{jt\
!& /0faxfb'/ /Dt]n;Fu s'/fsfgL . ljZjsdf{sf] k|sfzf]Gd'v lstfadf klg pknAw .
!* /0faxfb'/ /Dt]n;Fu s'/fsfgL .
g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff . 17

/fhgLlts dfu k~rfotsfnsf cg'u|xsf nlfu cg'/f]weGbf w]/} leGg 5}gg\ . lsgeg], blnt ;d'bfo cem} klg ;a}yf]s
/fHon] g} lbg] ck]Iff u5{, s]jn efiff km/s ePsf] 5 .!(
;ª\u7g / clwsf/sdL{x¿sf] /fhgLlts ljv08g csf{] k|j[lQ xf] . of] k|j[lQ pgLx¿sf n]vgdf bfz{lgs / /fhgLlts
em'sfjsf ¿kdf emlNsG5 . k|f/lDes /fhgLlts n]vgsf ljifo hftLo e]befjnfO{ v's'nf] agfpg' lyof] . kl5, /fhgLlts
k|0ffnLdf sf]6f, cf/If0f / k|ltlglwTjsf] dfu x'g yfNof] . k|f/lDes /fhgLlts n]vgsf ;|f]t ljleGg /fhgLlts ljrf/n]
k|efljt /fhgLlts ;ª\u7g lyP . t/, tL ;ª\u7g k|ToIftM kf6L{df cfa4 lyPgg\ . kl5 ljleGg kf6L{ of ltgsf elugL
;ª\u7gaf6 cfPsf /fhgLlts n]vg d'vkqsf ¿kdf cfP .

!=$ k|fl1s ;d'bfo / blnt ljifo


blntdfly k|fl1s n]vg sdhf]/ /xFb} cfPsf] 5 . of] l:ylt l;h{gf ug{] ljleGg sf/stŒj 5g\ . klxnf] xf], ;fdflhs
lj1fgdf k"0f{¿k]0f k|fl1s cg';Gwfg z'? ePsf] w]/} ePsf] 5}g . bf];|f], blntsf] ;jfnnfO{ /fli6«o /fhgLltsf d'2f of
ljleGg sf/0fn] Wofg kfO/x]sf ;d'bfosf d'2fsf t'ngfdf uf}0f dflgG5 . t];|f], blnt ;d'bfosf] z}lIfs :t/ Go"g 5 .
:gfts tx jf To;eGbf dflysf] lzIff k|fKt ug{] blnt Ps k|ltzteGbf sd 5g\ -a]g]6 ;g\ @))^M !$_ . k|fl1s ;d'bfon]
l/Qm 5f]8]sf] :yfg s]xL xb;Dd Pglhcf], cfOPglhcf], /fli6«o tyf cGt/f{li6«o cg';Gwfg s]Gb| / ljifolj1 ;d"x -ly+s
6\ofª\s_h:tf ljsf;] ;+;f/n] el//x]sf] 5 . o; If]qsf n]vgaf/] csf{] v08df 5nkmn ul/g]5 .
:6]eg kmf]Ndf/sf cg';f/ k|f/lDes k|fl1s blnt n]vg hftLo cWoogsf] Ps ¿k lyof], hf] ;g\ !(&) lt/ k|fb'ef{j
ePsf] lyof] -;g\ @)!)M &%_ . ;g\ !(&@ df k|sflzt Kofl6«l;of sfKngsf] …lk|:6 PG8 san;{M c :68L ckm ;f]l;on
r]Gh Og P lxGb" len]hÚ -k'/f]lxt / ;fsL{x¿ M Pp6f lxGb" ufpFsf] ;fdflhs kl/jt{g;DaGwL cWoog_ d"n?kdf cWoog
e|d0fdf cfwfl/t blntdflysf] k|f/lDes hftLo ljj/0f -PYgf]u|fkmL_ xf] . sfKngn] blnt / u}/blntaLrsf cfly{s,
;f+:s[lts / /fhgLlts cGtlq{mof k|:t't u/]sL l5g\ . pgsf] ljj/0ffTds ljZn]if0fn] …pRr hftÚsf a|fXd0fn] …tNnf
hftÚsf ;fsL{x¿nfO{ u/]sf k|ToIf / ck|ToIf zf]if0f / e]befjnfO{ pbfª\uf] kfl/lbPsf] lyof] .
To;}u/L, a]G6–Pl/s af]u{:6«f]dsf] ;g\ !(*) df k|sflzt …b Kof6«g PG8 b k~r M len]h EofNo'h PG8 k~rfot 8]df]qm];L
Og g]kfnÚ -;+/Ifs / k~r M k~rfotL k|hftGqsfnLg g]kfndf u|fdL0f d"No_ …pRr hflt;Fu cGthf{tLo ;DaGwdf :yfgLo
/fhgLltsf] k|efjÚ cWoog ul/Psf] 5 -kmf]Ndf/ ;g\ @)!)M &%_ . oL b'j} PYgf]u|fkmLn] ;d'bfodf blntsf] c¿;Fusf]
;DaGwaf/] cWoog u/]sf lyP . x'g t PYgf]u|fkmLn] ;g\ !(() df dfq} blntdfly k"0f{tM Wofg s]lGb|t u/]sf] xf] -kmf]Ndf/
;g\ @)!)M &%_ . df:s]l/g]s -;g\ !((%_ n] wfdLemfFqmLaf/], Sof/f]n ltª\u]n] bdfO{ hfltn] ahfpg] k~r}afhfaf/] /
j];]yfpg]t -;g\ !((*_ n] ufOg] hfltsf ufosdfly cWoog u/]sf lyP -kmf]Ndf/ ;g\ @)!)M &%_ . …cg6r]an lxlnª
M c blnt cfo'j{]lbs 8fS6/ k|md g]kfn ;km;{ lxh sG6«Lh OnÚ -c:k[Zo pkrf/ M cfkm\gf] /fi6«sf /f]uaf6 kLl8t Ps
g]kfnL blnt cfo'j{]lbs 8fS6/_ df k/Dk/fut cf}iflwaf/] Dof/L Sofd/g -;g\ @))(_ sf] dfgjzf:qLo cWoogn] klg
g]kfndf blntx?sf] cfo'j{]lbs 1fg / cEof;;Fu} pgLx¿sf] ;ª\3if{nfO{ phfu/ u/]sf] 5 .
Sof/f]n ltª\u]sf] …cl:kl;o; Do'lhs Og P r]lGhª ;f];fO6LM b bdfO{ Do'lhl;oG; ckm g]kfnÚ -ablnFbf] ;dfhdf
dª\unsf/L ;ª\uLt M g]kfnsf bdfO{ ;ª\uLtsf/x¿_ gfds k':ts …k"0f{ / lj:t[t ;fª\uLlts PYgf]u|fkmL xf], h;n] bdfO{
/ pgLx¿sf] ;ª\uLtsf] ;Dk"0f{ tl:a/ lvRg oyf;Dej sf]0fnfO{ ;d]l6Psf] 5 -Sn]6g ;g\ !(($M #(%_ .Ú bdfO{
hftsf cWo]tf /fdz/0f bgf{nn] g]kfnsf] ;ª\uLt / afhfx¿af/] lj:t[t n]v]sf 5g\ . pgn] …g]kfnL afhfÚ, …;ª\uLtsf]
lj:t[t cjnf]sgÚnufot ;+:s[lt / afhf;DaGwL bh{gf}+ lstfa n]v]sf 5g\ . pgsf bh{geGbf a9L kf08'lnlk cem} klg
ck|sflzt 5g\ .
;g\ !((* df klxnf] k6s k|sflzt Dof/L Sofd/gsf] lstfa …cg b Ph ckm b cl:kl;o;M h]G8/ PG8 sf:6 Og g]kfnÚ
-kljqtfsf] ;LdfGtaf/] M g]kfndf lnª\u / hft_ ;'b"/klZrdsf …tNnf hftÚsf dlxnfsf n}lª\us / hftLo ;DaGwaf/]

!( k"j{jt\
18 . blnt n]vgsf] k|j[lQ

ul/Psf] PYgf]u|flkms cWoog xf] . o;n] hft / lnª\uh:tf b'O{ ;fdflhs /rgfaf6 s;/L pgLx¿sf] hLjg k|efljt x'G5
eGg] b]vfPsf] 5 . pgsf …?/n blnt j'd]g PG8 js{ M b ODkfS6 ckm ;f]l;on PG8 Osf]gf]lds r]GhÚ -;g\ @))@_ nufot
cGo /rgfaf6 blnt dlxnfx¿sf] l:ylt / pgLx¿sf] >ddf cfPsf] kl/jt{g phfu/ ePsf] 5 . pgsf] …slG;8l/ª blnT;
PG8 kf]lnl6sn cfO8]lG66L Og Odflhlgª c Go' g]kfnÚ blntx¿sf] /fhgLlts klxrfgaf/] a'em\g d2t lbg] vfnsf] 5 .@)
dlxnfsf ;jfn sNof0fsf/L ljsf;] df]8naf6 clwsf/jfbL 9fFrflt/ pGd'v ePsf] a]nf o; lstfan] dlxnf cfjfhnfO{
a'nGb kf/]sf] lyof] -a]g]6 ;g\ @))^M @)_ . cfly{s / /fhgLlts b[li6 lbPsf PYgf]u|flkms cWoogx¿n] blntsf l/jfh,
k/Dk/f / k];faf/] cGj]if0f u/]sf lyP .
PYgf]u|fkmLdf afx]s blntdfly c¿ ;fdflhs lj1fgdf k|fl1s cg';Gwfg lg/fzfhgs 5 . g]kfndf blntsf ;jfndf
;a}h;f] ;dfh lj1fgx¿n] u/]sf] a]jf:tflt/ ;ª\s]t ub{} r}tGo ld> eG5g\ M
ljut s]xL bzsb]lv PYgf]u|fkmL -hftLo ljj/0f_ / hftLo cWoog …k"0f{tM kmNbf]km'Nbf] cj:yfdfÚ eP klg blntk|lt
;dfhzf:qLx¿sf] c;fWo} sd rf;f] x'g' ljlrq / b'MvnfUbf] s'/f xf] . o; pk]IffnfO{ g]kfnsf] ;dfhzf:qsf]
uDeL/ bf]if dfGg'k5{ . ;j{JofkL / zlQmzfnL hftk|yfn] hftLotf / c¿ s]xL ljifon] eGbf c;fWo} yf]/} Wofg
kfPsf] 5 . u]ng/, kfkm–rfg{]sf / Xj]Nk6gsf lstfa klg ckjfb xf]Ogg\ . tyflk, g]jf/x¿sf] hftk|yfdf u]ng/n]
;fk]lIfs?kdf s]xL pkrf/ u/]sf 5g\ . /fhgLlts / ;f+:s[lts¿kdf …alxis[tÚx¿nfO{ g]kfnL ljåfg\x¿n] klg
af}l4s ax;df alxisf/ u/]sf 5g\ . cGt/f{li6«o ljåfg\x¿sf ;Gbe{df, hftk|yf / blntdf cle?lr /fVg]x¿nfO{
g]kfneGbf l5d]sL ef/t lrQfsif{s ePsf] xf] ls -ld> ;g\ @))%M !!&_ <
:6]eg kmf]Ndf/ klg ld>;Fu} ;xdt 5g\ . pgL yK5g\, …g]kfnL blntdflysf] cWoog ;Lldt lyof] . lsgeg], blnt ;jfnnfO{
k|fl1s ;d'bfon] ljZjJofkL dxŒj ePsf k|rlnt d'2f / cfw'lgs g]kfnsf tTsfnLg ;fdflhs /fhgLlts 36gfqmdsf
cufl8 uf}0f 7fg] . blnt d'2fnfO{ lr/sflns / ;fob c?lrs/ 7flgof] -kmf]Ndf/ ;g\ @)!)M &&_ .Ú g]kfnL blntdfly
cWoog a9fpg] xf] eg] blntdfly lsg yf]/} n]lvof] eGg] k|Zgsf] pQ/ vf]Hg' h?/L x'G5 . o;sf lhDd]jf/ ljleGg
;rn sf/stŒjnfO{ kQf nufP/ ;Daf]wg ug{'k5{ . ld> / kmf]Ndf/n] o;sf] 5f]6f] pQ/ lbPsf 5g\ . x'g t PYgf]u|fkmLkl5
cg';Gwfgd"ns ;fdflhs l;4fGt / k4lt blnt;DaGwL cWoogsf nflu w]/} k|of]u ePsf] 9fFrf xf] . lsgeg], tL
cg';Gwfgstf{x¿ blnt ;dfh / ;+:s[lt;Fu ;DalGwt k|Zgdf s]lGb|t lyP .@! t/, blnt / u}/blntdf ;r]tgf / ;lqmotf
a9\b} hfFbf ;dfhzf:q / PYgf]u|fkmLaf6 blnt ljdz{ cy{zf:q / /fhgLltzf:qlt/ lj:tfl/t eof] .@@
blnt;DaGwL 1fg pTkfbgn] cGt/f{li6«o k|j[lQ / /fli6«o ;fdflhs–cfly{s 36gfqmdnfO{ cg';/0f u5{ . ;g\ !(()
sf] bzs ljsf;sf b[li6sf]0faf6 cfPsf] n]vgsf] ;fIfL lyof] eg] ;g\ @))) sf] bzs clwsf/df cfwfl/t kx'Fr,
;dfj]zLs/0f / blnt /fhgLlts ;ª\3if{dflysf] n]vgsf] ;fIfL lyof] . kmf]Ndf/ :jod\n] ljsf; / ko{6gsf qmddf blntsf]
;LdfGtLs/0fdfly n]]v]sf lyP -;g\ @)!)M&%_ . ;g\ @))^ df k|sflzt nfp/L P= Eofl;nLsf] zf]wkq …l/l8ª jGh
nfOkm M c s]; :68L ckm Pg P8N6 Ph's];gn kfl6{l;k]6/L PS;g l/;r{ sl/So'nd 8]enkd]G6 k|f]h]S6 km/ g]kfnL blnt
;f]l;on hl:6;Ú -cfkm\g} hLjg k9\b} M g]kfnL blntsf nflu ;fdflhs Gofosf lglDt k|f}9 lzIffdfkm{t ;xeflutfd"ns
cg';Gwfgdfkm{t kf7\oqmd ljsf;;DaGwL Ps cWoog_ df g]kfnL blntsf nflu ;fdflhs Gofo k|flKtsf nflu k|f}9
lzIffsf] kf7\oqmd lgdf{0f / To;df ;xeflutfd"ns cg';Gwfg ljlwsf] dxŒjaf/] k|sfz kfl/Psf] 5 . ;g\ !((^ df
lnlvt blnt lzIffaf/] ljBfgfy sf]O/fnfsf] zf]wkq …:s'lnª P08 bL blnT; ckm g]kfnÚ -g]kfnsf blntx¿ / lzIf0f_
df hftLo, eflifs / cfly{s ljljwtfnfO{ ;dfhzf:qLo cWoog ub{} blntnufot ;a}nfO{ ;fIf/ agfpg] pkfo vf]lhPsf]
5 . oL zf]wkq blnt ljifodf rf;f] /fv]/ ul/Psf ljsf; cEof;sf s]xL pbfx/0f x'g\ .
k|fl1s If]qdf k|f/lDes r/0fdf d'VotM u}/g]kfnL n]vsx¿n] blntaf/] cg';Gwfg u/]sf lyP . o;f] x'g'sf] sf/0f

@) Sofd/g, Pd= …slG;8l/ª blnT; PG8 kf]lnl6sn cfO8]lG66L Og Odflhlgª c Go' g]kfnÚ / …?/n blnt j'd]g PG8 js{ M b ODkfS6 ckm ;f]l;on PG8
Osf]gf]lds r]GhÚ
@! ofdaxfb'/ ls;fg;Fu s'/fsfgL
@@ k"j{jt\
g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff . 19

;fob u}/blnt g]kfnL cg';Gwfgstf{nfO{ blntdfly cg';Gwfg ug{] k4lt r'gf}tLk"0f{ nfUg' xf] -kmf]Ndf/ ;g\ @)!)M
&%–&&_ .@# tyflk, ;g\ !(() sf] bzssf] cGTolt/ g]kfnL zf]wstf{x¿n] blntaf/] cg';Gwfg / vf]h ug{ yfn] .
g]kfnL 1fg pTkfbsx¿df klg u}/blntn] k|fl1s cWoogdf k|ydtM of]ubfg u/] / pgLx¿ ljsf;] ;/f]sf/sf ;jfndf
cg';Gwfgsf] k|of]udf s]lGb|t lyP -kmf]Ndf/ ;g\ @)!)M &%_ . lzIffsf cj;/ km/flsnf eP/ blntnfO{ ;d]6\g yfn]kl5
pgLx¿n] gofF ;x;|fAbLsf] df]8df cfˆgf] ;d'bfoaf/] n]Vg / cg';Gwfg ug{ yfn] .
blnt n]vsn] g} blntsf] ;fdflhs tyf cfly{s ;ª\3if{dfly n]v]sf b'O6f lstfa dxŒjk"0f{ 5g\ . tL lstfa x'g\,
ofdaxfb'/ ls;fgsf] ;g\ @))% df k|sflzt …b g]kfnL blnt ;f]l;on d'ed]G6Ú -g]kfnL blnt ;fdflhs cfGbf]ng_ /
cfx'ltsf] ;g\ @)!) df k|sflzt …g]kfndf j0f{Joj:yf / ju{–;ª\3if{Ú . cª\u|]hLdf csf{] Ps dfq k|sfzg lx/f ljZjsdf{
-;g\ @))%_ sf] blnt cfGbf]ngsf] Oltxf;;DaGwL lgaGw xf], h'g …b blnT; ckm g]kfn M 8]o/ d'ed]G6 gfp PG8 8]gÚ
-g]kfnsf blntx¿M pgLx¿sf d'2f lxhf] / cfh_ sf] gfddf k|sflzt ePsf] 5 .
/df nf]xgL–r]h cfˆgf] ;dLIffdf elG5g\, …ls;fgsf] lstfa k|sflzt x'g'cl3 g]kfnL blnt cfGbf]ngaf/] lstfa a/fa/
nDafOsf] s'g} cWoog ePsf] lyPg -nf]xgL–r]h ;g\ @))&M &*_ .Ú pgsf] lstfa lxGb" wd{zf:qb]lv dfS;{jfbL
l;4fGt;Ddsf ljljw ;|f]tdf cfwfl/t 5 . pgL blntk|lt dfcf]jfbLsf] c8fg ;a}eGbf qmflGtsf/L dfG5g\ . o; lstfasf]
bfz{lgs b[li6sf]0f cfd?kdf dfS;{jfbL, ljz]if?kdf dfcf]jfbL k|j[lQsf] ;]/f]km]/f]df 5 . pgsf] lstfan] blnt cfGbf]ngsf]
sfnqmlds ljj/0f k|:t't u/]/ blnt ;flxTodf /x]sf] k|d'v l/Qmtf e¥of] . oBlk, blnt cfGbf]ngsf] cem ulx/f] ljZn]if0f
ug{] 7fpF / cfjZostf 5g\ . To:t}, blnt cfGbf]ngnfO{ dw]zL / hghfltnufot c¿ ;d'bfo;Fu cGtlqm{of u/fpg' klg
h?/L 5 .@$
cfˆgf] lstfadf cWo]tf ls;fgn] g]kfndf blnt cfGbf]ngsf] ;ª\lIfKt ljj/0f k|:t't u/]sf 5g\ . pgn] a'n]l6g, ;dfrf/
k'l:tsf, klqsf, 1fkgkq / ljlGtkqsf ¿kdf blnt cfGbf]ngn] pTkfbg u/]sf km/s–km/s n]vgnfO{ /]vfª\sg u/]sf
5g\ . tyflk, pgn] cfGbf]ngnfO{ cfsf/ lbg] / bfz{lgs cfwf/ lbg] ;Gbe{df tL n]vgsf] dxŒj atfPsf 5}gg\ .
cWo]tf cfx'ltsf] lstfa …g]kfndf j0f{Joj:yf / ju{–;ª\3if{Ú sf];]9'ª\uf] xf] . o;sf s]xL cWofo lqe'jg ljZjljBfnosf]
;dfhzf:q / dfgjzf:qsf] :gftsf]Q/ txsf] kf7Øqmddf ;dfj]z ul/Psf 5g\ . blnt ljdz{df klxn] 5nkmn gul/Psf
cjwf/0ffTds 9fFrfx¿nfO{ lj:tfl/t u/]/ cfx'ltn] blnt ;d:ofsf] tfhf / alnof] ljZn]if0f u/]sf 5g\ . blnt
;fdflhs–/fhgLlts cfGbf]ngnfO{ bfz{lgs cfwf/ k|bfg ug{ pgn] juL{o / hftLo ;+/rgf Pj+ ;ª\3if{nfO{ lg/LIf0f
u/]sf 5g\ . dfS;{jfbL l;4fGtaf6 ;f/ lvr]/ pgn] blntsf] ;ª\3if{ wfld{s / ;fdGtL ;+/rgf Pj+ Joj:yflj?4 ePsf]
ljrf/ /fv]sf 5g\ . To;}n], pgL eG5g\, blnt cfGbf]ng wfld{s ;fdGtjfbnfO{ lg/Gt/tf lbg] ;+:yfx¿lj?4 nlIft 5 . o:tf]
ljZn]if0f / k|of]udf cfwfl/t eP/ cfGbf]ng stflt/ cufl8 a9\gk' 5{ t < o;af/] pgn] cu|b[li6 / dfu{lgb{]zg k|bfg u/]sf 5g\ .
dfcf]jfbL cfGbf]ngsf sf/0f ;g\ @))) sf] bzsdf ;dfj]zLs/0f ax; / cg';Gwfgsf nf]slk|o ljifo ag] . csf{] sf/0f
lyof], ;dfj]zLs/0f bzf}+ of]hgf of ul/aL Go"gLs/0f /0fgLltkqsf rf/ cfwf/:tDedWo] Ps x'g' -/fli6«o of]hgf cfof]u
;g\ @))#M #&_ . p4a Kofs'/]nsf] zf]wkq …;f]l;on PS:SNo'hg PG8 OGSNo'hgM ;f]l;of]nlhsn :68L ckm g]kfnL
blnT;Ú -;fdflhs alxis/0f / ;dfj]zLs/0fM g]kfnL blntx¿af/] ;dfhzf:qLo cWoog_ / ;d[l4 v/]nsf] y]l;; …b
8fon]lS6S; ckm cfO8]lG66L PG8 /]lh:6ØfG; Pdª blnT; Og g]kfnÚ -g]kfndf blntx¿aLr klxrfg / k|lt/f]waLr
åGåfTdstf_ ;dfj]zLs/0f / klxrfgs} ljifodf s]lGb|t 5g\ . oL b'j} n]vg clåtLo z}nLdf blnt cfGbf]ngsf ljleGg
cfofd;Fu ;DalGwt 5g\ . ;g\ @)!) sf] bzsdf ;dfj]zLs/0f;DaGwL ljdz{n] tLj| / ;3g ePsf] 5 . o; ljdz{nfO{
s'g gofF cjwf/0ffn] k|efljt kf5{, eGg ufx|f] 5 .
;g\ !(^) sf] bzssf] cGTolt/ ljleGg hftLo >]0fL / ;+:s[ltaLrsf ;DaGwdf s]lGb|t hftLo cWoogaf6 blnt
ljifodf k|fl1s cle?lr a9]sf] lyof] . blntdflysf] k|fl1s cg';Gwfg hftLo cWoog / ;dfhzf:qsf hut\af6 lj:tf/}

@# kmf]Ndf/ df]kmft -;g\ !(&(_ nfO{ p4[t ub{} . cg';Gwfgsf nflu blnt;Fu a:g' of sfd ug{'sf] d"No r'sfpg'kg{] df]kmftsf] egfO 5 .
@$ 8f= s[i0faxfb'/ e§rg;Fu s'/fsfgL
20 . blnt n]vgsf] k|j[lQ

z}lIfs sfo{qmd / dlxnf ;zQmLs/0fh:tf ljsf;sf k|fyldstfsf] d"Nofª\sg;Dd lj:tfl/t ePsf] 5 . xfn gful/stf,
/fhgLlts k|lt/f]w / klxrfgh:tf /fhgLltzf:qaf6 n]lvPsf ;d;fdlos /fhgLlts ;jfndf cle?lr a9]sf] 5 .
cg';Gwfgdf blntx¿sf] /fhgLlts k|ltlglwTjn] a9\bf] ¿kdf dfGotf kfO/x]sf] 5 eg] k|fl1s ;d'bfodf blnt k|ltlglwTj
sdhf]/ 5 . lsgeg], blnt cg';Gwfgstf{x¿ ;fx|} yf]/} 5g\ .

!=% ljsf; / blnt ;]jfu|fxL


ljsf;sdL{ / ltgsf Ph]G8fn] blnt cfVofgnfO{ cfsf/ lbg dxŒjk"0f{ e"ldsf lgjf{x u/]sf 5g\ . blnt cfVofgn]
blnt cj:yfnfO{ ;d:ofsf ¿kdf p7fg u/]/ b]vfof], ;dfhnfO{ cfˆgf b'Jo{jxf/k|lt cfTdlg/LIf0f ug{ afWo kf¥of] /
;dfwfg klg vf]Hof] . k|hftGqsf] cfudg;Fu} cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] ljQLo ;xof]udf ;~rflnt u}/;/sf/L
;+:yf;Fu} gful/s ;dfh / låkIfLo–ax'kIfLo ;+:yfx¿ hlGdP / ltgn] sfd klg ug{ yfn] . ljsf;]s/0f / ;zQmLs/0fsf]
x:tIf]k;Fu} afXo ;+:yf / ltgn] ;xof]u u/]sf Pglhcf]x¿n] c;ª\Vo k|ltj]bg, klqsf / zf]wkq k|sflzt u/] . pgLx¿sf
Hofbfh;f] lnlvt pTkfbg pgLx¿sf] sfdsf] rrf{ ug{] k|ult ljj/0f of pgLx¿sf] sfdnfO{ lg/Gt/tf lbg'kg{] ts{;lxtsf
l:yltut l/kf]6{ -l;Ro'j]zgn l/kf]6{_ x'g\ . ltgsf cGtlg{lxt p2]ZonfO{ 5fl8lbg] xf] eg] o:tf pTkfbgn] blnt ;d'bfox¿
afFlr/x]sf cj:yf tyf cfly{s, /fhgLlts / ;fdflhs j~rgfnfO{ ;Daf]wg ug{ ul/Psf k|of;af/] k|sfz kf5{g\ .
ljsf;] If]qleqsf k|j[lQnfO{ rf/ r/0fdf cª\lst ug{ ;lsG5 .@% klxnf], ;g\ !(() sf] bzsk"j{sf ljsf;] x:tIf]kx¿n]
ANofª\s]6 k4lt cjnDag u/] .@^ c;dfgtf / lje]bnfO{ ANofª\s]6n] 5f]k5fk ug{] vfnsf tL x:tIf]k ;a} hgtfsf]
cfly{s ljsf; / ul/aL lgjf/0fdf s]lGb|t lyP, h;df cfd hgtfaLr ju{ / hftsf sf/0f a9\bf] ul/aLnfO{ Vofn ul/Psf]
lyPg . bf];|f], ;g\ !(() sf] bzssf] z'?df ul/aL lgjf/0fd} hf]8 lbg] k/Dk/fn] lg/Gt/tf kfof], t/ tL k/Dk/f lk5l8Psf
;d"xx¿ nlIft lyP -a]g]6 ;g\ @))^M $*_ . t];|f], ;g\ !(() sf] bzssf] dWolt/ g]kfnn] dlxnflj?4 hf/L …;a}
k|sf/sf e]befj pGd"ng ug{] ;DaGwL dxf;lGwÚ -l;8f] ;g\ !(&(_ nfO{ cg'df]bg u/]kl5 clwsf/df cfwfl/t k4lt
cFuLsf/ ul/of] . rf}yf], ;g\ !(() sf] bzssf] cGTo / ;g\ @))) sf] bzs ;dfj]zLs/0fsf] o'u aGof] . To;}n], ljsf;]
p2]Zox¿ ul/aL lgjf/0fsf ;fdflhs tyf cfly{s ;"rsdfly hf]8 lbg] l:yltaf6 clwsf/ /Iff / clxn] ;dfj]zLs/0fsf
d'2fdf cfOk'u]sf 5g\ . ul/aL lgjf/0f / dfgj clwsf/sf k'/fgf b'O{ Ph]G8feGbf ;dfj]zLs/0fsf] d'2fn] ;du| k4ltnfO{
cFufn]sf] 5 . lsgeg], o;n] JolQmut / ;fd'bflos ljsf;sf cfly{s, ;fdflhs / ;f+:s[lts cj/f]wsf] hfFrk8tfn
u5{ / ;dfgtfsf] jsfnt u5{ .
ljsf;] x:tIf]kn] c;dfgtf / lje]bnfO{ ANofª\s]6n] 5f]k5fk ug{] vfnsf] ANofª\s]6 k4lt cFufNbf blntsf lxtdf
ljz]if x:tIf]k ePg . ;g\ !(() sf] bzssf] z'?df yflnPsf cfly{s ljsf;sf sfo{qmd / ultljlwn] eg] blntnfO{
nIo agfPsf lyP . lsgeg], pgLx¿ lk5l8Psf ;d'bfodf kg{] 7"nf] ;d'bfo lyP . ul/aL lgjf/0fnfO{ hf]8 lbPsf] cf7f}+
of]hgf -;g\ !((@–!((&_ n] klxnf] k6s hftnfO{ ;Daf]wg u/]sf] lyof] . a]g]6sf] egfO 5,
of] klxnf] ;fj{hlgs b:tfj]h lyof], h;n] ck|ToIf / ck"0f{ eP klg hft / hghftLo d'2fnfO{ ;Daf]wg u/]sf]
lyof] . of]hgfn] …ul/aÚ ju{nfO{ leGg–leGg ;d"xdf ljefhg u¥of] / vf; hftLo ;d"xnfO{ nIo ug{] k|oTg u¥of] .
t/, p;n] c:ki6 / clglb{i6 …lk5l8Psf] ju{Údf oL hftLo ;d"xnfO{ ;dfj]z u/]sf] lyof] -;g\ @))^M $*, $(_ .
;g\ !(() sf] bzssf] dWolt/ ;]e b lrN8«]gdfkm{t o'P; P8sf] cfly{s ;xof]udf ^ lhNnfdf blnt / dfgjclwsf/;DaGwL
klxnf] ljZn]if0f ul/of] -ljZjsdf{ ;g\ @))$M $_ . of] cg';Gwfgn] cNklzlIftsf nflu cfwf/e"t lzIff cleofg
-a]n]_ nfO{ Gofo;ª\ut l;4 u¥of] . t;y{, blnt nlIft k|f/lDes ljsf;] x:tIf]kx¿ lzIffdf kx'Frsf] cfwf/e"t
dfgjclwsf/;Fu ;DalGwt lyP . oxL r/0fdf klxnf] blnt g]t[Tjsf] u}/;/sf/L ;+:yf :yflkt eof] . o'P;P8sf] cfly{s
;xof]udf ;~rflnt ;]e b lrN8«]gn] ;g\ !((@ df g]kfn /fli6«o blnt ;dfh sNof0f ;ª\3 :yfkgf ug{ ;xof]u u¥of] .@&

@% lx/f ljZjsdf{;Fu s'/fsfgL


@^ k"j{jt\
@& k"j{jt\
g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff . 21

;g\ !(() sf] bzssf] dWo / cGTolt/ blntn] g]t[Tj u/]sf u}/;/sf/L ;+:yfsf] ;ª\Vofdf j[l4 eof] . lsgeg],
cg';Gwfgx¿n] blnt ;d'bfolt/ nlIft ljsf;] x:tIf]ksf] cfjZostf b]vfP . Pl;of kmfpG8]zgn] ;g\ !(($ df
blnt dlxnf ;ª\3 -km]8f]_ :yfkgf ug{ ;xof]u u¥of] -ljZjsdf{ ;g\ @))$M ^_ . ;g\ !(($ df blnt ;dfh sNof0f
;ª\3 -l88An'cf]_, ;g\ !((% df hgpTyfg k|lti7fg -h]o'kL_ / ;g\ !((^ df blnt u}/;/sf/L ;+:yf dxf;ª\3
-l8PgPkm_ :yfkgf eP . dxf;ª\3 ;oeGbf a9L u}/;/sf/L ;+:yfsf 5ftf ;ª\u7g xf] . 8]lg; cGt/f{li6«o ljsf; ;xof]u
;+:yf -8flg8f_ n] l8PgPkm, l88An'cf], km]8f] / h]o'kLnfO{ d"ntM clwsf/df cfwfl/t jsfnt sfo{qmdsf nflu ;xof]u
/ ;dy{g ub{} cfO/x]sf] 5 -ljZjsdf{ ;g\ @))$M $_ . oLdWo] h]o'kL, g]kfnn] blnt clwsf/df ljz]if1tf xfl;n
u/]sf] 5 . oL ;+:yfn] k|ltj]bg, klqsf / lstfa k|sfzg ul//x]sf 5g\, h;n] g]kfnsf blntaf/] 1fg / hfgsf/Lsf j[l4
u/fO/x]sf 5g\ .
klxnf] k6s blntnfO{ gfdn] ;Daf]wg u/]sf] ;/sf/sf] gjf}+ of]hgfn] klg ;d'bfo nlIft cfufdL sfo{sf nflu k|]/0ff
lbPsf] 5 -a]g]6 ;g\ @))^M $(_ . oxL ;dodf ;/sf/n] blntaf/] gLlt lgdf{0fsf nflu cg';Gwfg / of]ubfg ug{ b'O{
;+:yf :yfkgf u¥of] . tL x'g\, blnt ljsf; ;ldlt / /fli6«o blnt cfof]u -Pgl8;L_ . cfof]un] blnt ;d"x / pk;d"xsf
cflwsfl/s ;"rL ;fj{hlgs u/]sf] 5 . of] cflwsfl/s ;"rL dxŒjk"0f{ lnlvt b:tfj]h xf] . lsgeg], o;n] ;/sf/sf]
gh/df blnt sf] xf], k|:6 juL{s/0f u/]sf] 5 .
o;sf cltl/Qm, cfof]un] s]o/ g]kfn, PS;g P8 / ;]e b lrN8]«g o'P;;Fu ldn]/ ;g\ @))@ df /fli6«o of]hgf cfof]usf
nflu /fli6«o blnt /0fgLlt k|ltj]bg tof/ kf/]sf] lyof] . ;a} blnt pk;d"xsf ;f+:s[lts ;Gbe{, ;fdflhs–cfly{s
cj:yfsf tYofª\s, :jf:Yo cj:yf / /fhgLlts ;xeflutfdfly ;ª\lIfKt ljj/0f k|:t't ug{ cfof]un] l:yltut ljZn]if0f
u/]sf] lyof] . o; lj:t[t ljZn]if0fsf cfwf/df p;n] blnt pTyfgsf nflu /0fgLlt / sfo{of]hgf k|:t't u/]sf] 5 . bzf}+
of]hgfsf nflu tof/ ul/Psf] o; k|ltj]bgn] blntx¿nfO{ ljsf; k|of;sf] d"nwf/df Nofpg /0fgLlt k|:t't u/]sf] lyof] .
k|:tfljt /0fgLlt / of]hgfx¿ cjnDag ug{ ;/sf/nfO{ /fhL u/fpg ;fdu|L h'6fpg' o;s} k|ltkmn xf] . o:tf k|ltj]bgn]
blntaf/] gLlt lgdf{0f ug{ dfu{bz{g u/]sf 5g\ .
;g\ @))) sf] bzsb]lv ;dfj]zLs/0f k|wfg nIo eof] . lsgeg], ;fdflhs alxis/0fn] a9fPsf ulx/f] hftLo / n}lª\us
c;dfgtflj?4 hgo'4n] cfjfh p7fPsf] lyof] . To;sf] k|ltlqmofdf cGt/f{li6«o ;d'bfon] ;/sf/nfO{ bzf}+ of]hgfdf
;fdflhs ;dfj]zLs/0fnfO{ d"n nIo agfpg bafa lbPsf] lyof] . ;fdflhs ;dfj]zLs/0f ;'lglZrt ug{] nIosf] dtna
lyof], blntnfO{ lk5l8Psf] ju{df Ps;fy /fVg'sf] ;§f o; cjlwsf ljsf;] x:tIf]k lglb{i6 tl/sfn] blnt nlIft lyP .
ljsf;] If]qdf cfPsf] ;dfj]zLs/0fsf] xfjfn] ldl8of If]qnfO{ klg 5f]of] . g]kfnL ldl8ofsdL{x¿sf] cflwsfl/s ;+:yf
M g]kfn kqsf/ dxf;ª\3df klg ;dfj]zL k|lqmof cjnDag ug{ of]hgfa4 k}/jL z'? eof] . o; d'2fsf d'Vo k}/jLsf/
x'g\ kqsf/ ljgf]b kxf8L . pgs} ;Nnfxdf ;d]t ldl8ofdf ;dfj]zLs/0fsf nflu ;ª\3if{ ug{] qmddf clwsf/sdL{ ;'efif
bgf{n / /]d ljZjsdf{sf] g]t[Tjdf ;g\ @))) df hfu/0f ldl8of ;]G6/ -h]PdP;L_ :yfkgf eof] . of] 7"nf blnt u}/;/sf/L
;+:yfdWo] Ps xf], h;sf] nIo blnt ;"rgf / ;dfrf/sf] s]Gb| x'g' xf] . blnt;DaGwL hfgsf/L k}bf ug{ / blnt ;jfndf
ax; a9fpg ;]G6/sf] dxŒjk"0f{ e"ldsf /x]sf] 5 . of] ;~rf/u[x ePsfn] o;sf pTkfbgaf/] k|]; / blnt la6 v08df rrf{
ul/g]5 .
g]kfnsf nflu a]nfotL ;xof]u lgof]u -l8PkmcfO8L_ OGPlAnª :6]6 k|f]u|fddfkm{t l9nf] u/L g]kfn cfOk'u]sf] ;+:yf xf] .
xfn of] blnt cfGbf]ngsf] ;a}eGbf 7"nf] ;dy{s xf] . o;n] vf;u/L …/fli6«o:t/sf ;dy{g sfo{qmdÚdfkm{t /fhgLlts
;zQmLs/0fsf If]qdf sfd ul//x]sf] 5 -ljZjsdf{ ;g\ @))$M $_ . ;g\ @))# df l8PkmcfO8Ln] blnt ;zQmLs/0f /
;dfj]zLs/0f of]hgf -l8OcfOkL_ nfO{ cfly{s ;xof]u u¥of] . of] of]hgfcGtu{t Jofks?kdf cg';Gwfgsf sfd eP .
…blnt ;d'bfosf pk;d"xx¿sf] cfwf/e"t kl/roÚ g]kfn /fli6«o blnt ;dfh sNof0f ;ª\3sf] k|d'v k|sfzg xf] . ljleGg
;d"xsf ;f+:s[lts klxrfg clen]vLs/0f ul/Psf] of] dxŒjk"0f{ b:tfj]h xf] .@*

@* k"j{jt\
22 . blnt n]vgsf] k|j[lQ

;dfj]zLs/0fsf] d'2fdf s]lGb|t x'g] qmd;Fu} gofF ;x;|fAbLn] blntdfly 1fg l;h{gfsf kxndf ePsf] j[l4sf] b[Zo klg
b]Vof] . o; ztfAbLdf blntsf cj:yf / alxis/0fsf kl/df0ffTds k|df0fdf cle?lr gofF ljifo aGof] . …PlShl:6ª
Ko|flS6;]h ckm sf:6 a]:8 cG6Roflaln6L Og g]kfn PG8 :6«fl6hL km/ P SofDk]g km/ O6\; Plnldg];gÚ -g]kfndf hftdf
cfwfl/t c5"tkgfsf] jt{dfg cEof; tyf o;sf] cGTosf nflu cleofgsf lglDt /0fgLlt_ / …cgOSj]n l;l6hG;,
h]G8/, sf:6 Pg PlYgs PS:Sn'hg Og g]kfnÚ -c;dfg gful/s M g]kfndf n}lª\us, hftLo / hghftLo alxis/0f_ h:tf
l/kf]6{ cg'ejhGo k|df0fdf cfwfl/t ax;sf sf/0f dxŒjk"0f{ k|sfzg x'g\ .
PS;g P8sf nflu 8f= s[i0faxfb'/ e§rg, sdnf x]dr'/L, of]u]Gb| u'?ª / rqmdfg ljZjsdf{n] n]v]sf] l/kf]6{ …PlShl:6ª
Ko|flS6;]h ckm sf:6 a]:8 cG6Roflaln6L Og g]kfn PG8 :6«fl6hL km/ P SofDk]g km/ O6\; Plnldg];gÚ -g]kfndf hftdf
cfwfl/t c5"tkgfsf] jt{dfg cEof; tyf o;sf] cGTosf nflu cleofgsf lglDt /0fgLlt_ ;g\ @))# df k|sflzt
ePsf] lyof] . kl/df0ffTds / u'0ffTds cg';Gwfg k4lt k|of]usf] cfwf/df ul/Psf oL cWoogn] 5'jf5"tsf] cEof; /
o;k|ltsf] b[li6sf]0fdf vf]h u/]sf 5g\ . blnt ljdz{sf nflu o;sf] k|d'v of]ubfg eg]sf] Jofjxfl/s k|df0f} x'g\ . o;
cWoogn] 5'jf5"tsf] b'O{ ;o kfFr cEof;nfO{ ;d]6]sf] 5 . of] vf]hnfO{ af/Daf/ p4[t ul/Psf] 5 . oL b'O{ ;o kfFr cEof;
cem} klg cl:tTjdf 5g\ ls 5}gg\, yfxf kfpg ;fob yk cg';Gwfg ug{' cfjZos 5 .
lng a]g]6sf] …cgOSj]n l;l6hG; M h]G8/, sf:6 Pg PlYgs PS:Sn'hg Og g]kfnÚ -c;dfg gful/s M g]kfndf n}lª\us,
hftLo / hghftLo alxis/0f_ jN8{ Aofª\s / l8PkmcfO8Ln] ;g\ @))^ df u/]sf] ;fdflhs alxis/0f cfFsng xf] .
o; lstfaaf/] lx/f ljZjsdf{ eG5g\, …of] n}lª\us / ;fdflhs ;dfj]zLs/0fdf ?lr /fVg]x¿n] k9\g}kg{] b:tfj]h xf] . of]
ljifon] ;DejtM sDtLdf cfufdL bzs;Dd g]kfnsf gLltnfO{ dfu{lgb{]z ug{]5 . ;fdflhs ;dfj]zLs/0fsf ;dy{sx¿n]
;dfj]zL gLltx¿sf] dfu ul//x]sf a]nf a]g]6sf] k|ltj]bgn] zlQmzfnL cg'ejhGo k|fdfl0fstf k|bfg u/]sf] lyof] . o;n]
;dfj]zLs/0f lsg cfjZos 5 / o;sf cj/f]w s] s] x'g\, JofVof u/]sf] 5 .Ú@( ;fy}, o;n] ;dfj]zLs/0fnfO{ ;+:yfut
ug{ gLlt / of]hgfsf] ;ª\lIfKt ljj/0f klg k|bfg u/]sf] 5 .
To;f] t ca alnof k|df0f ePsf k|ltj]bgsf] ;ª\Vof a9\bf] 5 . dfgjclwsf/ pRrfo'Qmsf] sfof{non] ;g\ @)!! df
k|sfzg u/]sf] …cf]k]lgª 8f];{ 6' OSj]ln6L M PS;]; 6' hl:6; km/ blnT; Og g]kfnÚ -;dfgtfsf] 9f]sf vf]Nb} M g]kfndf
Gofodfly blntsf] kx'Fr_ gjLgtd k|ltj]bg xf] . of] k|ltj]bg ;'b"/klZrd g]kfnsf 36gfx¿df cfwfl/t 5 . k|ltj]bg
hftLo e]befj pGd"ngsf nflu sfg'gL 9fFrf / Gofok|0ffnLsf] e"ldsfdf s]lGb|t 5 . hftLo e]befj ;Daf]wg ug{ sfg'gL
9fFrf yk alnof] agfpg ;/sf/nfO{ bafa lbPsfn] klg of] k|ltj]bg ljz]if dxŒjsf] 5 . of] k|ltj]bgn] hftLo e]befjnfO{
ck/fw l;4 ug]{ / 5'jf5"t pGd"ng ug{] p2]Zon] NofOPsf ljleGg P]gsf] lj:t[t d"Nofª\sg u/]sf] 5 . /fhgLlts ;dfwfgsf
cltl/Qm sfg'gL ;dfwfg vf]Hg] k|j[lQnfO{ k|ltj]bgn] Oª\lut u/]sf] 5, h'g ;dfj]zLs/0fsf] dfudf ;lDdlnt 5 .
To;}n], dflysf k|ltj]bgsf k|sfzgn] ljz]if u/L lgb{]zfTds bfaLnfO{ ;dy{g ug{] kl/df0ffTds tYo;lxtsf cg';Gwfgsf]
cfjZostfdf hf]8 lbPsf 5g\ . /fli6«o tyf cGt/f{li6«o ljsf;sdL{n] kl/df0ffTds tYoo'Qm 1fg pTkfbgnfO{ lzIff,
cfocfh{g jf :jf:Yodfkm{t ;d'bfosf] ;zQmLs/0fsf] nIo lnPsf of]hgfhlQs} cTofjZos 7fg]sf 5g\ . kl/0ffdtM
ljutsf] bzsdf cg';Gwfgdf s]lGb|t x'g] / o;nfO{ cfly{s ;xof]u ug{] k|rng a9\of] . pbfx/0fsf nflu, hfOsfn] Ps
ljBfyL{nfO{ uGwj{ ;ª\uLtdf ljBfjfl/wLsf] y]l;; ug{ ;xof]u u¥of] -ljZjsdf{ ;g\ @))$M $_ . ;fdflhs ;dfj]zLs/0f
cg';Gwfg sf]ifn] klg cfˆgf ^ ;d"x–ljz]if ljifodf blnt cg';GwfgnfO{ ;dflji6 u/]sf] 5 .#) clwsf/, nf]stGq
/ ;dfj]zLs/0f sf]ifn] blntnfO{ d"nk|jfxdf Nofpg gLltut k}/jL / ax;sf nflu ljleGg blnt u}/;/sf/L ;+:yf;Fu
;xsfo{ ul//x]sf] 5 .#!
ljsf;] x:tIf]kx¿ / logn] pTkfbg u/]sf 1fgn] blnt ;d'bfonfO{ cfˆgf clwsf/sf ;fy} ljsf; / /fHodf lx:;f dfu
ug{ ;';"lrt, ;zQm / ;ª\ul7t ul//x]sf 5g\ . s]xL jif{df o; If]qdf pTkflbt n]vg klxnf] x:tIf]kb]lv cfh;Dd ljsf;]
@( k"j{jt\
#) x]g{'xf];\ http://www.socialinclusion.org.np/procedure-guideline-detail-2.html
#! x]g{'xf];\ http://www.rdif.org.np/projects/project.php?projectid=223#approach
g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff . 23

If]qdf b]vf k/]sf kl/jt{gsf ;fIfL x'g\ . cle?lrsf b[li6sf]0fn] k|f/lDes n]vg cfly{s ljsf;df s]lGb|t lyof], To;kl5
clwsf/df s]lGb|t eof] . /, clxn] o; If]qsf] n]vgn] ;dfj]zLs/0fsf] a[xQ/ dfu;lxt ;Dk"0f{ b[li6sf]0f cFuLsf/
u/]sf] 5 . cfhef]lnsf] cg';Gwfg ljlw klg klxn]sf] t'ngfdf a];L g} tYofª\s ;ª\snglt/ k|j[Q ePsf] 5 . ljsf;]
If]qsf n]vgn] ;dfg blnt klxrfg / gful/stfsf nflu j:t'l:ylt alnof] agfPsf 5g\, blnt ;d'bfonfO{ ;ª\ul7t
x'g xf}:ofPsf 5g\, yk x:tIf]k / u}/;/sf/L ;+:yf :yfkgfsf] cf}lrTo k'li6 u/]sf 5g\, blnt dfusf] k|rf/ u/]sf 5g\ /
;dfwfgsf nflu jsfnt u/]sf 5g\ . t/, ;g\ @)!@ df gofF ;+ljwfg gn]Vb} ;+ljwfg;efsf] b'Mvb\ lj36g ePkl5 eg]
blnt;DaGwL cg';Gwfg / n]vg;Fu} blnt d'2fdf s] s:tf] cfofd ylkg] xf], cg'dfg ug{ ;lsg] l:ylt 5}g .

!=^ k|]; / blnt la6


ldl8ofdf blnt cfjfh gjf]lbt g} 5 . nfdf] ;do;Dd g]kfnLdf uf]/vfkq / cª\u|]hLdf bL /fOlhª g]kfn, oL b'O{ klqsf
dfq} lyP . …cfjfhljxLgx¿sf] xf]Og, oL /fhf / ;Qfdf /xg]x¿sf klqsf lyP,Ú hfu/0f ldl8of ;]G6/sf cWoIf /]daxfb'/
ljZjsdf{ eG5g\ . ;g\ !(() sf] hgcfGbf]ngkl5 dfq} cfd hgtfn] k|hftGqsf] ;'b[9Ls/0f / ;fdflhs ¿kfGt/0fdf
ldl8ofsf] dxŒjnfO{ cfTd;ft\ u/] . To;}n], k|hftflGqs jftfj/0fdf ldl8ofsf] t]h ljsf; eof] . oBlk, ;g\ !((# cl3
blnt d'2fn] ljz]if Wofg kfPgg\ .#@
kl5 ljleGg sf/stŒjsf sf/0f d"nk|jfxsf klqsfdf blntsf s'/f 5flkg yfn] . klxnf], clwsf/df cfwfl/t
b[li6sf]0f;lxt cGt/f{li6«o ljsf;] x:tIf]kx¿n] blnt clwsf/af/] ;r]tgf a9fP . bf];|f], ;g\ !(() sf] hgcfGbf]ngsf]
lj/f;tsf ¿kdf ;LdfGts[t ;d'bfosf clwsf/ / ;fdflhs ¿kfGt/0fsf dfu;lxt /fhgLlts cfGbf]ng eO/x] .
k|hftflGqs cfGbf]ngtfsf ;ª\ul7t ePsf blnt ;d'bfonfO{ /fhgLlts bn, cfOPglhcf] / Pglhcf]n] blnt d'2f
p7fpg yk ;xof]u u/] . t];f| ], ;~rf/u[xx¿n] /fli6«o ;~rf/u[x x'g] xf] eg] cfkm" a9L ;dfj]zL x'gk' g{] cfjZostf af]w u/] .##
s'g} klg cfGbf]ngdf ldl8ofsf] a9\bf] dxŒj, blnt n]vssf] v8]/L / blnt sf/0fnfO{ ;dy{g ug{] ;~rf/ lgsf;sf]
cefjnfO{ dgg u/]/ ;g\ !((( df g]kfn /fli6«o blnt kqsf/ ;ª\3 :yfkgf ul/of] . Ps jif{kl5 5'jf5"tlj?4 ldl8of
ultljlw ;~rfng ug{ hfu/0f ldl8of ;]G6/ -h]Pd;L_ :yfkgf ul/of] . blnt;Fu ;DalGwt blntn] n]v]sf ;dfrf/ /
n]v d"nk|jfxsf ;~rf/u[xdf k|sflzt ug{] h]Pd;Lsf] ;zQm cleofgn] blnt d'2fdf b]zsf] Wofg lvRg dxŒjk"0f{ e"ldsf
v]n]sf] 5 . h]Pd;Lsf] e"ldsf klg cfOPglhcf] / dfcf]jfbL hgo'4h:tf zlQmx¿ ;Fu;Fu} cufl8 al9/x\of] . ltgn] h:t}
;fdflhs ;dfj]zLs/0f / ;LdfGts[t cfjfhdfly s]lGb|t h]Pd;Ln] u/]sf kxnn] blnt / u}/blntdfem blnt d'2f a'‰g]
ef]snfO{ tLj| agfOlbP .
;g\ @))) -lj=;+=@)%^_ df ePsf] rdf/ cfGbf]ngn] of] ef]snfO{ c¿ tLj| agfOlbof] . /, blnt ;ª\3if{ tyf cfGbf]ngdf
dw]zL cfjfh ylklbof] . d"ntM blnt ;dfrf/sf] s]Gb| eP klg h]Pd;Lsf] clxn] klg u}/;/sf/L ;+:yfsf] x}l;ot 5 .
o;n] ubf{ o;sf] ;dfrf/ ;ª\sng / hgtfn] o;nfO{ x]g{] b[li6sf]0f k|efljt ePsf 5g\ . Jofj;flos¿kdf lbuf] blnt
;~rf/ lgsf; 5}gg\ . oxL k|d'v sdLn] ubf{ k|]; / 7"nf ldl8ofdf blnt cfjfhnfO{ alnof] x'g ;s]sf] 5}g .#$
klxn]sf jif{sf t'ngfdf ljut bzsdf blnt ;jfnsf ;dfrf/ …se/]hÚ a9]sf lyP . oBlk, c¿ ;jfn / ;d"xsf
;dfrf/n] kfPsf] …ldl8of se/]hÚsf t'ngfdf blnt ;jfn 5fofFdf kg{] u/]sf 5g\ . h]aL ljZjsdf{sf] k|sfzf]Gd'v lstfa
…g]kfnL ldl8of / blntM ;xeflutf / ljifoj:t'af/] cWoogÚdf pgn] blnt Ph]G8f ldl8ofdf s;/L p7fOG5g\ / k|ltlglwTj
ul/G5g\ eGg]af/] lj:t[t / ulx/f] cWoog u/]sf 5g\ . o;df ljz]iftM kqklqsf, 6]lnlehg / /]l8of]h:tf ldl8ofdfly
pgsf] cWoog s]lGb|t 5 . ;dfrf/sf] k|s[lt s] xf], o;n] ;dfhdf s] k|efj kf5{ / blntsf jf:tljstf hgtfdf´ s;/L
k|:t't ug{] eGg] ljifodf ljZjsdf{n] ulx/f] cWoog u/]sf 5g\ . ldl8ofdf blnt k|ltlglwTjsf] cj:yfnfO{ s]lGb|t u/L
pgn] g]kfnL ldl8ofsf] eJo 5ljsf] ljlgdf{0f u/]sf 5g\ . blntsf] …ldl8of se/]hÚsf] k|j[lQ b]vfpg pgsf s]xL vf]h
tn k|:t't ul/G5g\ .
#@ /]d ljZjsdf{;Fu s'/fsfgL
## k"j{jt\
#$ /0faxfb'/ /Dt]n;Fu s'/fsfgL
24 . blnt n]vgsf] k|j[lQ

blnt;DaGwL …ldl8of se/]hÚ zf]if0f, dfgjclwsf/ pNnª\3g / cGofosf 36gfdf s]lGb|t 5g\ . t/, cGtlg{lxt
sf/0fx¿sf] ;"Id ljZn]if0f / cfnf]rgfTds ljj]rgf, e]befjsf 36gflt/ 8f]¥ofpg] ;+/rgfut lx+;faf/] eg] ;Lldt ;fdu|L
dfq} k|:t't ul/Psf 5g\ -x]g{'xf];\ aS; @M blnt cfjfhsf] eljioaf/] /]d ljZjsdf{_ . ;g\ @))* df sf7df8f}+af6 k|sflzt
gf} b}lgsdf cfwfl/t Ps ;j{]If0fcg';f/ x/]s klqsfn] lbgdf %* j6f ;dfrf/ k|sfzg u5{g\ -ljZjsdf{, k|sfzf]Gd'vM
@(_ . oLdWo] cf};tdf b'O6f ;dfrf/ blnt;Fu ;DalGwt x'G5g\ . blnt;Fu ;DalGwt ;dfrf/df $# k|ltzt blntdfly
s'6lk6 / cfqmd0f, @!=% k|ltzt alxis/0f, !& k|ltzt lj:yfkg, & k|ltzt blntn] kfPsf] wDsL, @=% k|ltzt blntsf
c;xdlt / )=% k|ltzt ;'wf/sf 36gf k5{g\ -k"j{jt\_ .
;g\ @))$, @))% / @))* df k|sflzt ;DkfbsLo / ljrf/–n]vsf tYofª\s -x]g{'xf];\ cg';"rL–@_ n] ldl8ofdf blnt
k|ltlglwTjsf] lg/fzfhgs tl:a/ k|:t't u5{ . blnt ;d'bfosf ;dfrf/ d"ntM 36gf / sfo{qmdaf/] 5g\ . cvaf/sf nflu
c¿ nf]slk|o ljifo x'g\– blntsf] lzIff, blnt cfGbf]ng, hftLo k];f, blnt dlxnf, cGthf{tLo ljjfx / pTkL8g .
ljrf/ cfn]vsf Go"g ;ª\Vofn] g]kfnL gful/s / :tDesf/ blnt ;jfnnfO{ Tolt Wofg lbFb}gg\ eGg] ;ª\s]t u5{ .
blnt;DaGwL c´ sd ;DkfbsLosf] ;ª\Vofn] clwsf+z klqsfn] blnt ljifonfO{ w]/} dxŒj glbg] tYolt/} Oª\lut u5{ .
tYofª\sn] g]kfnL b}lgsx¿n] cª\u|]hL b}lgssf t'ngfdf blnt ;jfnnfO{ a9L ;d]6\g] u/]sf] b]vfPsf] 5 . t/, g]kfndf
yf]/} cª\u|]hL b}lgs 5g\ . h]aL ljZjsdf{n] ;g\ @))$ sf] t'ngfdf ;g\ @))* df ;DkfbsLo / ljrf/–n]v sd ePsf]
cf}+NofPsf 5g\ . /fli6«o /fhgLlts 36gfqmdn] blnt ;jfnnfO{ 5fofFdf kf/]sf] pgsf] ts{ 5 .
obfsbf blnt d'2fnfO{ :yfg lbg] d"nwf/sf klqsfsf sdLsdhf]/L x6fpg g]kfnL blnt ;d'bfon] dfl;s, kflIfs /
q}dfl;s klqsf k|sfzg u/]sf 5g\ . …;dfgtfÚ, …g]kfnL d~rÚ, …blnt va/Ú, …hgpTyfgÚ, …gj ;dfgtfÚ, …blnt ;Gb]zÚ,
…blnt lgu/fgLÚ, …;dtf ;Gb]zÚ, …hgaf]wÚ, …d'lQmaf]wÚ, …dfu{bz{gÚ, …dfgj dof{bfÚ, …d'lQm cfGbf]ngÚ, …d'lQmsf] cfjfhÚ,
…kl/>dLÚ, …lhhLljiffÚ, …gj hgpTyfgÚ, …pTkLl8t ljBfyL{ cfjfhÚ, …;dfgtf cleofgÚ, …/fli6«o k|ltaf]wÚ, …n's]sf] cfjfhÚ,
…d'lQmkyÚ -ljZjsdf{, k|sfzf]Gd'vM @*_ cflbn] blnt cfjfh p7fO/x]sf 5g\ .
h]aL ljZjsdf{sf cg';f/ ;g\ @)!@ hgj/L;Dddf blnt Ph]G8fdf s]lGb|t ## j6f klqsf k|sflzt lyP . logdf, …d'lQmÚ,
…blnt cfjfhÚ / …;~hLjgLÚh:tf k~rfotsfndf k|sflzt x'g] tLg klqsf klg k5{g\ . …;fdflhs–/fhgLlts cfGbf]ng
/ blnt clwsf/sdL{Ú v08df blnt cfGbf]ng / k|hftflGqs cfGbf]ngsf a]nf k|sflzt oL P]ltxfl;s klqsfaf/] rrf{
ul/;lsPsf] 5 . oxfF ;g\ !(() kl5 k|sflzt klqsfaf/] rrf{ ul/G5 . ## dWo] #) j6f klqsf sf7df8f}+af6 / # j6f
pkTosfaflx/af6 k|sflzt x'G5g\ -k"j{jt\_ . sf7df8f}+af6 clwsf+z klqsf k|sflzt x'g'n] a9L Wofg kfPsf :yfgLo
;jfndf eGbf blnt ljdz{ s]Gb|Lo txsf] ePsf] ;ª\s]t u5{ . ## dWo] !@ j6f klqsf Pglhcf]x¿n] lgsfN5g\ . To;}n]
tL klqsfx¿ Pglhcf]sf …cleofgÚ, …;kgfÚ / …nIoÚlt/ s]lGb|t x'g' cgf}7f] xf]Og . !) j6f klqsf blnt /fhgLlts
;ª\u7gx¿n] k|sfzg u5{g\ eg] * j6f Dofulhg JolQmx¿sf] cu|;/tfdf k|sflzt ePsf lyP eg] b'O6f k|sfzg ;+:yf
/ Pp6f ;/sf/L blnt lgsfon] k|sfzg u5{g\ -ljZjsdf{, k|sfzf]Gd'vM %!, %@_ . of] ;ª\Vofn] klqsfn] af]Sg] ;fdu|L
s:tf] x'G5 eGg] tYolt/ Oª\lut u5{ .
dfly pNn]lvt klqsfdWo] …hgpTyfgÚ, …blnt ;Gb]zÚ, …blnt va/Ú / …g]kfnL d~rÚ k|d'v 5g\ . …hgpTyfgÚ / …g]kfnL
d~rÚ ;dfrf/ / d'2fdf cfwfl/t klqsf x'g\ eg] …blnt ;Gb]zÚ dfcf]jfbL ljrf/lt/ em'sfj /fVg] ljrf/k|wfg klqsf
xf] .#% oL rf/ klqsfsf ;fdu|Ldfly ul/Psf] ;j{]If0fn] blnt cfGbf]ng ;a}eGbf nf]slk|o ljifo ePsf] ;ª\s]t u5{ .
To;kl5 ;+ljwfg;efdf ;dfj]zLs/0f / /fHo k'gM;+/rgf / blnt ;d'bfosf ;f+:s[lts kIf nf]slk|o ljifo 5g\ -k"j{jt\_ .
…hgpTyfgÚsf ;Dkfbs /0faxfb'/ /Dt]n eG5g\, …clxn] b]zdf ;+ljwfg gePsfn] /fhgLltdf s]lGb|t eOPsf] xf] .Ú
b}lgs klqsfn] gu/]sf sfd Dofulhgx¿n] ul//x]sf 5g\ . ;fKtflxs / dfl;sx¿n] blnt cfGbf]ng, ;fdflhs ¿kfGt/0fsf
nflu kf7snfO{ k|]l/t ug{] / blnt ;d:ofdf af}l4s ax; z'? ug{] sfd u/]sf 5g\ -ljZjsdf{, k|sfzf]Gd'v_ . Dofulhgx¿
blnt ;d'bfosf %) hgf k"j{;ef;b\sf nflu ;Gbe{;|f]t ePsf 5g\ . tL Dofulhgx¿ ;/sf/L gLltsf] d"Nofª\sg ug{] /
/fhgLlts g]t[TjnfO{ pQ/bfoL agfpg] Ifdtf /fVg] k|of;df nfluk/]sf 5g\ . ;g\ @))* sf] hgcfGbf]ng / g]kfn u0ftGq
#% k"j{jt\
g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff . 25

aGg'cl3 To:tf] k|of; ;Dej lyPg .#^ 5fkf dfWodsf] ljZjJofkL k|j[lQ oxL xf] . oBlk, blnt ;d:ofsf] ljZn]if0fdf
uxg cg';Gwfg ug{] k|j[lQ eg] ckof{Kt 5 . ljZjsdf{sf ljrf/df Ps k|dv' ;Ldf xf], oL Dofulhgsf nIo blnt kf7s dfq}
x'g' . kf7s ;ª\Vof;Fu} klqsfsf ;fdu|Ldf ljljwtf / ulx/fO klg a9fpg' cTofjZos 5 -ljZjsdf{, k|sfzf]Gd'vM ^(_ .
h]aL ljZjsdf{sf] ljZn]if0f s'g cy{df ;Lldt 5 eg] o;n] ;a} blnt d'2fnfO{ Pp6} ;d"xdf /flvlbPsf] 5 . ;a} blnt
d'2fnfO{ Pp6} d'2fsf ¿kdf x]bf{ k4ltsf lx;fan] ;lhnf] t x'G5, t/ o;n] ;a} blntnfO{ ;d¿k ;d"x -xf]df]lhlgo; u|'k_
sf ¿kdf x]g{] d"n q'l6 u5{ . dw]zL blnt blnt ;d'bfodf klg kxf8L blnteGbf k5fl8 5g\ . dw]zL blntsf d'2f p7fpg
k|lta4 ;Kt/Lsf kqsf/ ef]nf kf;jfgsf cg';f/ dfly rrf{ ul/Psf Dofulhg d"ntM kxf8L blntsf d'2fdf s]lGb|t eP .
;g\ @)!@ df k|sflzt …ax'hg cfjfhÚ dw]zL blntdf s]lGb|t Ps dfq klqsf lyof] . b'ef{Uojz, of] b'O{–tLg cª\seGbf
a9L lgSn]g .#& kf;jfgsf cg';f/ ;g\ @))) sf] rdf/ cfGbf]ngkl5 dw]zL blntsf d'2fn] ldl8ofsf] Wofgfsif{0f ug{
yfn] . ldl8ofsf ;fy} Pglhcf] / cfOPglhcf]n] dw]zL blntsf d'2fnfO{ Wofg lbg yfn] .
7"nf ldl8ofn] blntsf] d'2fdf ug{] …se/]hÚaf/] h]aL ljZjsdf{;Fu kf;jfg klg ;xdt 5g\ . dw]zL blntsf ;dfrf/
blntsf xTof, anfTsf/ / b'Jo{jxf/df s]lGb|t 5g\ . 5'jf5"tsf] k|efjdfly hgr]tgf hufpg] p2]Zo;lxt ;fdflhs
kl/jt{gnfO{ k|]l/t ug{] zlQm ePsf n]vx¿ ;Lldt 5g\ . dw]zL blntsf d'2f kxf8L blntsf t'ngfdf lsg sd 5flkG5g\
eGg] k|Zgdf kf;jfg eG5g\, …kxf8L blnt / ;Qfdf ePsf] ;d"xn] af]Ng] efiff Pp6} eP/ o;f] ePsf] x'g'k5{ .Ú :yfgLo d'2fdf
snd rnfO/x]sf dw]zL kqsf/x¿n] kfl/>ldssf lx;fan] pgLx¿sf] If]qdf e]befj ef]Ug' kl//x]sf] 5 . kf;jfg jt{dfg
kl/k|]Iodf ldl8ofn] blnt cfGbf]ngnfO{ cufl8 a9fpg] d'2f gp7fPsf] 7fG5g\ .
ljZjsdf{ / kf;jfg blntx¿af/] ;Lldt …ldl8of se/]hÚsf] d"n sf/0f ldl8ofdf blnt k|ltlglwTjsf] Go"gtf xf] eGg]df
;xdt 5g\ . ljZjsdf{sf cg';f/ !@$) kqsf/dWo] s]jn !=%# k|ltzt blnt 5g\\ -ljZjsdf{, k|sfzf]Gd'vM $#_ . pgsf]
7DofO 5, …;dfh blntsf ;d:ofnfO{ blntsf] ;/f]sf/sf] ¿kdf dfq} a'em\5 . ;dfhn] o;nfO{ ;fdflhs / /fli6«o ;d:ofsf
¿kdf lng ;s]sf] 5}g -ljZjsdf{, k|sfzf]Gd'vM $&_ .Ú hfu/0f ldl8of ;]G6/sf cg';f/ ;g\ @))$ / @))% df k|sflzt
blnt;DaGwL ;dfrf/dWo] #* k|ltzt blnt kqsf/ / @@ k|ltzt u}/blntn] n]v]sf lyP -ljZjsdf{, k|sfzf]Gd'vM #&_ .
/0faxfb'/ /Dt]nn] blnt kqsf/dWo] *) k|ltzt kxf8L blnt / @) k|ltzt dw]zL blnt ePsf] cg'dfg u/]sf 5g\ . dlxnf
blnt kqsf/ t gu0o g} 5g\ . blnt d'2fn] ldl8ofsf] Wofg clncln kfpg yfNbf s;d; ljZjsdf{, ljgf]b kxf8L, pdLb
afurGb, lx/f ljZjsdf{, k|sfzrGb| kl/of/, uf]ljGb kl/of/, afa'/fd ljZjsdf{, kljqf ;'gf/ cflb d"nwf/sf] ldl8ofdf n]Vg]
yf]/} blnt kqsf/ lyP .#* To;kl5, blnt clwsf/sf nflu n8\g cGo w]/} blnt o'jf kqsf/x¿ ylkP .

aS; @ M blnt cfjfhsf] eljioaf/] /]d ljZjsdf{


ldl8ofdf cfa4 clwsf+z blnt kqsf/sf cg';f/ ldl8ofdf blnt / pgLx¿sf d'2fnfO{ k|ltlglwTj ug{] z}nL ;txL
5 . …blnt ;d:ofsf] ;txL kl/ro dfq} lbOG5,Ú /]d eG5g\ . t;y{, blnt ;d:ofsf] ulx/fOdf k'Ug ldl8ofdf blnt
cfjfhnfO{ a9fpg' cfjZos 5 . /]dsf cg';f/ blnt cfjfhn] klxrfgsf] /fhgLlttkm{ x]g{'k5{ . blnt klxrfg sfod}
/xg'k5{ of ljzfn a|fXd0f ;+:s[ltnfO{ o;nfO{ cfTd;ft\ ug{'k5{ < o:tf k|Zgdf blnt cfjfhn] blnt cfGbf]ngsf
nIonfO{ cfnf]rgfTds ljZn]if0f ug{'k5{ . /, pQ/ vf]Hg'k5{, blnt cfjfhsf] nIo ljsf; xf] ls clwsf/ xf] ls Gofo
xf] < g]kfnsf] b|"t kl/jlt{t /fhgLlts e"b[Zodf blnt cfGbf]ng cGof]nsf] ljGb'df k'u]sf] ;Gbe{df oL k|Zgn] 7"nf] cy{
/fV5g\ . blnt cfjfhn] bfz{lgs cfwf/ / j}rfl/s dfu{lgb{]z JoQm ug{'kg{] ;do xf] of] . c¿ blnt clwsf/sdL{em}F /]d
klg ljZj:t 5g\, P]ltxfl;s¿kdf ;LdfGts[t ;d"xx¿;Fu ePsf] pRr afu{]lgª zlQmsf] kmfObf p7fpg] ;do oxL xf] . t;y{
blnt d'lQmsf nflu efjgfTds dfu /fVg' / bnut /fhgLltaf6 k|]l/t of vl08t x'g'eGbf blnt d'lQm lsg cfjZos 5
eGg]af/] :ki6 af]w lnP/ cfGbf]ngnfO{ cufl8 a9fpg] ;do xf] of] . ldl8ofn] oL d'2fnfO{ p7fpg'k5{ .
cGtjf{tf{sf] c+z

#^ k"j{jt\
#& ef]nf kf;jfg;Fu s'/fsfgL
#* /]d ljZjsdf{;Fu s'/fsfgL
26 . blnt n]vgsf] k|j[lQ

o;sf] Pp6f cy{ 5fkf dfWoddf ;ª\Vof / u'0fsf] lx;fan] blnt kqsf/sf] pkl:ylt a9\bf] 5, t/ Tof] kof{Kt / ;Gtf]ifhgs
eg] ePsf] 5}g . t/, 5fkf dfWoddf s] 5flkof] / s;n] 5fKof] eGg] k|Zg of] eGbf sd dxŒjk"0f{ kIf kSs} xf]Og . o;af/]
cWoog ug{ dfl6{g rf}tf/Ln] k|sflzt u/]sf] …g]kfnL ldl8ofdf blnt / hghfltÚ tyf …5fkfdf blntÚh:tf k':ts lgs}
;xof]uL b]lvG5 . ljleGg ljwf / ljifonfO{ PSs} 7fpFdf ;ª\u|x ul/Psf oL lstfa To:tf klxnf] k':ts xf], h;df
blntaf/] cWoog ug{ rfxg]x¿nfO{ /fd|f] ;Gbe{;fdu|L ;flat eP . blnt;Fu hf]l8Psf /fhgLlts, cfly{s / ;fdflhs
ljifosf s]s:tf vfnsf ;fdu|L klxn] 5fkf dfWoddf k|sflzt ePsf lyP, ltgn] blntsf d'2fnfO{ slQsf] p7fpg ;s]
eGg] tl:a/ x]g{ klg oL k':tsn] P]gfsf] sfd u/]] .
hDdfhDdLdf ldl8ofn] blnt d'2fnfO{ lbg] Wofgsf] cjlw 5f]6f] x'G5 . t/, tyfslyt /fHosf] rf}yf] cª\usf ¿kdf
ldl8ofn] blnt d'2fnfO{ lbOPsf] dxŒj lg/fzfhgs} 5 . ;fk]lIfs¿kdf blntdfly yf]/} ;dfrf/, ljrf/ n]v / cfn]v
n]lvPsf 5g\ . To;dfly, oL n]v ;txL 5g\, lsgeg] logn] ;+/rgfut / gLltut txsf d'2fdfly vf]hlag u/]sf 5}gg\ .
jt{dfgdf of] k|j[lQnfO{ ;Rofpg] sfd eP klg cem} klg oxL k|j[lQ sfod 5 . x'g t blntdfly …ldl8of se/]hÚ e]befj
/ dfgjclwsf/ pNnª\3gaf6 blnt ;dfj]zLs/0fsf] d'2f;Dd k'u]sf] 5 . b]zsf] hg;ª\Vofsf] !# k|ltzt lx:;f cf]u6\g]
;d'bfosf nflu of] …se/]hÚ / k|ltlglwTj ;fx|} sd xf] . k|];df blnt k|ltlglwTjsf] Go"gtf / Jofj;flos¿kdf lbuf] blnt
;~rf/u[xsf] cg'kl:yltsf sf/0f blntdflysf n]vg ;Lldt /x]sf 5g\ . blnt klqsfdf clxn] ;ª\3Lotf ;a}eGbf 7"nf]
ax; ePsf] ljifo xf] .
g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff . 27

efu @ M ;ª\Vofdf blnt n]vg

of] efu gd'gf tYofª\s–;d"xsf] ljZn]if0fdf cfwfl/t 5 . g]kfnL blntdflysf n]vgsf ;Dk"0f{ :j¿knfO{ ;ª\sng
ug{ b'O{ ;o ^& j6f tYofª\s ;dfj]z ul/Psf] lyof] . ;ª\sng k|lqmofdf OG6/g]6 zf]w, ;Gbe{;fdu|L cWoog, ljleGg
;+:yfdf blnt ;|f]t gS;fª\sg;Fu} blnt cWoog tyf ;fdflhs lj1fgdf of]ubfg ug{] k|l;4 JolQmx¿sf cGtjf{tf{
;d]l6Psf lyP . o;df d"n?kdf blnt ljifodf n]lvPsf lstfa, zf]wkq, y]l;;, hg{nsf n]v / cGo s]xL /rgf klg
;ª\u]l6Psf 5g\ . gd'gf tYofª\sdf ;dfrf/kqsf n]v / 5f]6f ;fdu|L ;dfj]z ul/Psf 5}gg\ . cfbz{nfO{ k5\ofpFbf t
tYofª\s–;~ron] >Jo, b[Zo / 5fkfdfWodsf ;flxTosf ;a} :j¿k klg ;d]6\g'kg{] lyof] . t/, oxfF ;d]l6Psf ;fdu|Lsf]
v08 ;fk]IftM clgoldt 5, ;lhn} kx'Fr ePsf n]vgdf of] ;Lldt 5 . tYofª\s–;~ron] cª\u|]hL / g]kfnL efiffsf
n]vg ;d]6] klg g]kfnL efiffsf n]vg yf]/} 5g\ . g]kfnL n]vg;Dd ;dod} k'Ug g;Sg'sf] o; ;Ldf xf] . o; ;LdfnfO{
Wofgdf /fv]/ tYofª\s–;~ronfO{ gd'gfsf ¿kdf dfq} lnOg'k5{ .
;fdu|Lx¿nfO{ ljifo of k|s/0f, pkljifo, ljzfn blnt ;d'bfoleqsf pk;d"x, zf]w cjl:ylt, n]vssf] k[i7e"ld /
pTkfbgsf] ;|f]tsf cfwf/df juL{s/0f ul/Psf] 5 . juL{s/0f / ljZn]if0fnfO{ lgb{]zg ug{] k|Zgx¿ lyP M
!= ljifo / pkljifo s] s] x'g\ <
@= blnt n]vgsf] k|j[lQ s] xf] <
#= blnt n]vgsf] s'g :j¿k k|rlnt 5 < lstfa < zf]wkq <
$= s;n] n]lv/x]sf] 5 < blnt < u}/blnt < g]kfnL < u}/g]kfnL < k'?if < dlxnf <
%= s;n] k|sfzg ul//x]sf] 5 < cfOPglhcf]n] < Pglhcf]n] < ljZjljBfnon] <
^= s'g pk;d"xaf/] n]lvPsf] 5 < dw]zL blnt < kxf8L blnt <
&= s'g If]qnfO{ s]Gb| agfOPsf] 5 < dw]z < kxf8 <
juL{s/0f k|lqmof h}ljs vfnsf] 5 . lsgeg], ;fdu|Lsf nflu dfq} ;d"xx¿ l;h{gf ul/Psf 5g\ . s]xL ;d"x klxn] g} l;lh{t
lyPgg\ . pbfx/0fsf nflu ;fdflhs, /fhgLlts / z}lIfs ju{ km/s ljifo ;d"x x'g\ . tL lzIffdflysf] n]vgnfO{ ;dfj]z
ul/Pkl5 dfq} l;h{gf ul/Psf x'g\ . ljifoj:t' / c¿ ;d"x ;f/f+z, kl/ro / lgisif{ k9]kl5 dfq} lglb{i6 ul/Psf x'g\ .
oxfF ;d"xx¿ lgwf{/0f ug{ ;a} n]vgsf] uxg cWoog ul/Psf] 5}g . o; ;dLIff–kqsf] k|d'v ;Ldf oxL xf] . o;n] k|zf]lwt
;d"xx¿ lgwf{/0f u/]sf] 5}g . km]l/, k|foM n]vgsf] PseGbf a9L ljifoj:t' x'G5g\ . tL ljifoj:t' vlK6g] x'Fbf s]xL n]vgnfO{
juL{s/0f ug{ sl7g x'G5 . ;fy}, s'g ljifo ;d"xdf lglZrt n]vg k5{ eGg] b[li6sf]0fsf] leGgtf ;bf sfod /xG5 .

d'Vo lgisif{
P]ltxfl;s k|j[lQ
/]vflrq ! -x]g'{xf];\ k[i7 @*_n] ;g\ !($) b]lv cfh;Dd blnt;DaGwL n]vgsf] ;fdfGo k|j[lQ b]vfpF5 . ;g\ !($)
df blnt cfGbf]ng z'? x'g'eGbf cl3 blnt;DaGwL n]vg z'? ePsf] rrf{ ul/;lsPsf] 5 . ;g\ !(() sf] k|hftflGqs
cfGbf]ng;Fu} blnt;DaGwL n]vgdf j[l4 eof] . of] j[l4 ljleGg sf/0fjz ;g\ @))) sf] bzsdf psfnf] nfu]sf] 5 .
tLdWo] Ps sf/0f xf], clxn]sf n]vg t'?Gt} k|fKt ug{ ;lsG5 . of] j[l4df ;fdflhs ;dfj]zLs/0f cg';Gwfg sf]ifåf/f
pTkflbt ;fdu|Lsf] klg e"ldsf 5 .#( cem dw]zL cfGbf]ngn] dw]zL blntsf d'2fnfO{ klg d"nwf/df Nofof] . o;n]
cWoogsf gofF If]q / ;d'bfo vf]Nof] . of] ;sf/fTds k|j[lQ xf] .

#( ;g\ @))% df :yflkt ;fdflhs ;dfj]zLs/0f cg';Gwfg sf]if -SIRF_ n] cNk;+Vos ;d'bfodfly j}1flgs cg';Gwfg u/fO/x]sf] 5 .
28 . blnt n]vgsf] k|j[lQ

/]vflrq !M gd'gf tYofª\sdf b]lvPsf] P]ltxfl;s k|j[lQ

250
221
200
;|f]tsf] ;+ª \Vof

150

100

50
1 1 5 2
0 30
!($) !(^) !(&) !(*) !(() @)))
;dfj]z ul/Psf ;fdu|Lsf] hDdf ;ª\Vof @^) . cGodf k|sfzg ldlt 5'6]sf] . -;dfj]z ul/Psf /rgfsf] ;Ldfsf
sf/0f o;sf ;ª\Vofdf k"jf{u|xL b]lvg ;S5, t/ o; /]vflrqn] blnt n]vgsf] P]ltxfl;s k|j[lQnfO{ emNsfpF5 ._

;|f]tsf k|sf/sf] ljZn]if0f


/]vflrq @ df zf]wkq / sfo{kqn] blnt;DaGwL n]vgsf] ljzfntd :j¿k of k|sf/ ePsf] b]vfpF5g\ . To;kl5
cfpF5g\, lstfa / k|ltj]bg . ;/sf/ / ljsf;] If]qn] w]/} k|ltj]bg lgsfN5g\ . vf;u/L, k|fl1s If]qdf kLo/ l/Eo'
ul/Psf / gul/Psf hg{n n]vx¿sf] j[l4 x'g] 7fpF 5 . o; ;dLIffsf] qmdd} blntdfly s]lGb|t eP/ g]kfns} klxnf]
k|fl1s hg{n M hg{n ckm blnt :68Lh k|sflzt x'Fb}5 .$)

/]vflrq @ M ;|f]tsf] k|sf/

zf]
;f]w tyf sfo{kq 25 %

k|ltj]bg 24 %

lstfa 24 %

n]v 11 %

;]ldgf/ kq 7%

kLo/ l/Eo' ul/Psf n]v 5%

0%
% 5%
% 10%
% 15%
% 20%
% 25%
% 30%
%

;dfj]z ul/Psf ;fdu|Lsf] hDdf ;ª\Vof @^& .

$) 8f= k"0f{ g]kfnL;Fu s'/fsfgL


g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff . 29

;|f]t ljZn]if0f
oxfF blntaf/] s;n] n]V5 eGg] k|Zgsf] pQ/ vf]lhPsf] 5 . o;sf] pQ/ vf]Hbf ;+:yfut / JolQmut?kdf klg s]nfP/
x]g{ ;lsG5 . blnt;DaGwL 1fg pTkfbsx¿sf] ljZn]if0fsf] qmddf ;+:yfut?kdf s]nfP/ x]bf{ cGt/f{li6«o zf]ws]Gb|n]
blntdfly a9L n]v]sf] b]lvG5 -x]g{'xf];\ /]vflrq #_ .
/]vflrq # M blnt 1fg pTkfbg ug]{ ;|f]t
IRC 57
Da l i t NGO 52
INGO 42
NRC 28
PH 25
INAC 17
NGO 16
NAC 12
GO 7
Mi s c. 5
NRCNRC Partnership
Pa rtners hi p 4
PW 2

0 10 20 30 40 50 60
;|f ]t ;+V of
;dfj]z ul/Psf ;fdu|Lsf] hDdf ;ª\Vof @^& .

tflnsf ! M blnt 1fg pGkfbg ug]{ ;|f]t


/fli6«o k|fl1s ;+:yfx¿ National Academic Institutions NAC
cGt/f{li6«o k|fl1s ;+:yfx¿ International Academic Institutions INAC
;/sf/ Government Offices GO
cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yf International Non-governmental Organizations INGO
u}/;/sf/L ;+:yf Non-governmental Organizations NGO
blnt u}/;/sf/L ;+:yf Dalit Non-governmental organizations Dalit NGO
cGt/f{li6«o cg';Gwfg s]Gb| International Research Centres IRC
/fli6«o cg';Gwfg s]Gb| National Research Centres NRC
/fli6«o cg';Gwfg s]Gb| / cGt/f{li6«o NRC
National Research Centres Partnerships
u}/;/sf/L ;+:yf ;f´]bf/L partnership
k|sfzg u[x Publishing House PH
/fhgLlts ;d"x Political Wings PW

;g\ @))% b]lv ;fdflhs ;dfj]zLs/0f cg';Gwfg sf]ifsf] pkl:yltn] ubf{ g]kfndf cGt/f{li6«o cg';Gwfgsf] ;ª\Vof w]/}
b]lvPsf] xf] . sf]ifn] ;fdflhs ¿kdf alxis[t ;d"xdfly j}1flgs cg';GwfgnfO{ k|]l/t u5{ . o;n] blntsf nflu 5gf]6
u/]sf zf]w ljifo oL x'g\M$!

$! x]g'{xf];\ M http://www.socialinclusion.org.np/procedure-guideline-detail-2.html
30 . blnt n]vgsf] k|j[lQ

– blnt;Fu cGthf{tLo ljjfxsf nflu k|f]T;fxg


– 5'jf5"t / hftLo >]0fLa4tfaf/] blnt / u}/blntsf ljrf/ / Jojxf/
– blnt / klxrfg d'2f M blntx¿aLr hftLo ultzLntf
– e"ld / blnt clwsf/
– blnt ;dfhdf wfld{s / ;f+:s[lts k|lqmofx¿
cGt/f{li6«o cg';Gwfg s]Gb|kl5 blnt Pglhcf]x¿ blntdfly a9L n]Vg]df k5{g\, hf] ck]lIft klg 5 . cGo Pglhcf]
blnt;DaGwL 1fg pTkfbgdf t];|f] 7"nf] of]ubfgstf{ x'g\ . /]vflrqn] ;/sf/n] t'ngfTds ¿kdf blntdfly sd n]vg
u/]sf] b]vfpF5 . tyflk, of] gd'gf tYofª\ssf] csf{] ;Ldf xf] . ;/sf/n] n]vgnufot yk sfd ug{' h?/L 5 . oL ;Ldf
ljBdfg eP klg /fli6«o tyf cGt/f{li6«o k|fl1s ;d'bfosf] n]vg /fli6«o tyf cGt/f{li6«o cg';Gwfg s]Gb| / ljsf;] ;+;f/
sf] n]vgeGbf k5fl8 5g\ . kl/df0fdf dfq} hf]8 lbg' plrt geP klg k|fl1s ;+;f/n] pTkfbg u/]sf] n]vgsf] Go"g kl/df0fn]
blntk|lt ljBfyL{ / k|f1x¿sf] cle?lrsf] dfqfnfO{ ;ª\s]t ub{5 . o;n] blntk|lt ;dfhzf:qLx¿sf] pk]Iff / g]kfnsf]
;dfhzf:qd} uDeL/ bf]if /x]sf] r}tGo ld>sf] cjnf]sgnfO{ g} k'gk{'li6 u5{ -ld> ;g\ @))%M !!&_ .
ca oxfF JolQmut?kdf x]g{] qmddf n]vgx¿sf] k[i7e"ldsf] ljZn]if0f k|:t't ug{ vf]lhPsf] 5 . @!@ ;fdu|Lsf] /fli6«otf
klxNofpg ;lsG5 . tLdWo] g]kfnL n]vsn] n]v]sf !&% ;fdu|LnfO{ blnt / u}/blnt n]vsnfO{ yk juL{s/0f ul/Psf] 5 .
blntsf ljifodf n]Vg] u}/g]kfnLeGbf g]kfnL n]vs w]/} 5g\, hf] ck]lIft 5 . -/]vflrq $ x]gx'{ f];_\ g]kfnL n]vsdf blnt /
u}/blnt n]vs sl/a a/fa/ 5g\ . blnt n]vs *^ hgf 5g\ eg] u}/blnt n]vs *( 5g\ . o;n] z}lIfs cj;/ w]/} kfPsf
u}/blntn] blntdfly blntn] eGbf a9L n]vs ] f 5g\ eGg] cg'dfgsf] v08g u5{ . blnt;DaGwL n]vgsf] Oltxf; x]bf{ z'?df
u}/blntn] blntaf/] n]vs
] f lyP eg] clxn] blntx¿n] Tof] 7fpF lng yfn]sf] ;sf/fTds ;ª\st] b]lvG5 -x]gx'{ f];\ /]vflrq %_ .

/]vflrq $ M n]vsx?sf] /fli6«o klxrfg

180
155
160
140
120
100
80
60
40
20 18 19
20
0
g]k fnL k'?if g]k fnL dlxnf u}/g]k fnL k'?if u}/g]k fnL dlxnf

;dfj]z ul/Psf ;fdu|Lsf] hDdf ;ª\Vof @!@ .


g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff . 31

lg/fzfhgs s'/f s] 5 eg] g]kfnL, u}/g]kfnL, blnt, u}/blnt n]vsdf dlxnf n]vs c;fWo} yf]/} 5g\ . blnt dlxnfeGbf
u}/blnt dlxnf tLg u'0ff a9L n]V5g\ . n]vsx¿sf] k[i7e"ldsf] n}lª\us ljZn]if0fn] w]/} dlxnf n]vs gx'Fbf cfpg]
n}lª\us b[li6sf]0fsf] v8]/Llt/ ;ª\s]t u5{ . o;n] xfdLnfO{ n}lª\us ljifodfly n]lvPsf 7"nf] ;ª\Vofsf] n]vgdf k|o'Qm
b[li6sf]0fdf k|Zg ug{ afWo kf5{ . o;nfO{ pk;d"x v08df 5nkmn ul/g]5 -x]g{'xf];\ /]vflrq %_ .

/]vflrq % M g]kfnL n]vsx?sf] n}lª\us ljZn]if0f

90 81
80 74
70
60
50
40
30
20 15
10 5
0
blnt k'?if blnt dlxnf u}/blnt k'?if u}/blnt dlxnf

;dfj]z ul/Psf ;fdu|Lsf] hDdf ;ª\Vof !&% .

ljifoj:t' ljZn]if0f
@^& ;fdu|Lsf] gd'gf tYofª\snfO{ ljleGg ljifoj:t'df ljefhg ul/Psf] 5 . tflnsf @ n] x/]s ljifoj:t'sf] ;ª\lIfKt
ljj/0f k|:t't u5{ .$@

$@ blnt;Fu ;DalGwt s'g ljifodf a9L cg';Gwfg ug{'k5{ eGg] ljifodf ;g\ @)!!, gf]e]Da/df wg'iff / ;Kt/Ldf cfof]lht o'jf k/fdz{ e]nfdf k|fKt
ePsf ;'emfj;DaGwL cWoogsf nflu x]g{'xf];\ cg';"rL–$
32 . blnt n]vgsf] k|j[lQ

tflnsf @ M ljifoj:t'sf] ljj/0f


ljifoj:t' s] ;dflji6 5 <
t'ngfTds If]qLo t'ngf, ljZjJofkL b[li6sf]0f
hg;flª\VosLo hg;ª\Vof / hgu0fgf
ljsf; ljsf;;DaGwL
cy{zf:q >d, n3'ljQ, hftLo k];f, hldg, ul/aL
lzIff z}lIfs cj:yf, kx'Fr
lnª\u ;dfj]zLs/0f, hftLo k];f, l:ylt, :jf:Yo
Oltxf; P]ltxfl;s k[i7e"ld
dfgjclwsf/ clwsf/;DaGwL
klxrfg blnt klxrfgsf] af]w, hl6ntf, klxrfgsf] /fhgLlt
cGtb{lnt cGtb{lnt lje]b, t'ngfTds cWoog
sfg'g lgod, Gofofnosf] e"ldsf, d'n'sL P]g
ldl8of ldl8of;DaGwL
k|fs[lts ;+;fwg ;fd'bflos jg, kof{j/0f, k|fs[lts ;+;fwg
JolQmTj blnt g]tf / JolQmTj
/fhgLlts If]qdf ;dfj]zLs/0f tyf alxis/0f, zf;g, ;+ljwfg;ef, ;ª\3Lotf, gful/stf,
/fhgLlt
/fhgLlts cfGbf]ng
;fdflhs ;dfj]zLs/0f ;fdflhs ;dfj]zLs/0fsf] km/flsnf] af]w
;fdflhs lje]b, wfld{s, ;f+:s[lts / ;fdflhs cEof;, 5'jf5"t, hftLo k];f, ;fdflhs ;dfj]zLs/0fsf ljifo
;fdfGo 36gf cWoog, l:ylt ljZn]if0f

/]vflrq ^ M ljifoj:t'
/fhgLlt 25 %
;fdflhs ;dfj]zLs/0f 15 %
cy{zf:q 10 %
lnª\u 8%
ljsf; 8%
klxrfg 5%
dfgjclwsf/ 5%
;fdfGo 5%
ldl8of 4%
sfg'g 3%
lzIff 3%
cGt{blnt 2%
;fdflhs ;dfj]zLs/0f 1%
JolQmTj 1%
k|fs[lts ;+;fwg 1%
Oltxf; 1%
hg;f+lª\VosLo 1%
t'ngfTds 1%

0%
% 10%
% 20%
% %
30%
;dfj]z ul/Psf ;fdu|Lsf] hDdf ;ª\Vof @^& . -dfly lbOPsf ljifo n]vsx¿n] hf]8 lbPsf ljifoj:t'df cfwfl/t 5g\_
g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff . 33

dflysf] /]vflrq ^ n] blnt cWoogsf] ljifoj:t'ut k|j[lQ b]vfpF5 . ;dfj]z ul/Psf @% k|ltzt ;fdu|Ldf /fhgLlt
;a}eGbf nf]slk|o ljifo ag]sf] 5 . To;kl5 ;fdflhs / cfly{s ljifo cfpF5g\, h;df qmdzM !% k|ltzt / !)
k|ltzt ;fdu|L 5g\ . g]kfnL blntsf] l:yltnfO{ ;+;f/sf c¿ efusf blntsf l:ylt;Fu t'ngf u/]/ yf]/} cWoog ePsf
5g\ . To;}u/L, hg;ª\Vof, Oltxf;, cGtb{lnt lje]b, k|fs[lts ;+;fwg Joj:yfkg, JolQmTj / ;fdflhs ;dfj]zLs/0fdf
cWoogsf] cj;/ / cfjZostf 5 . t/, h;/L juL{s/0f ubf{ klg dflysf ljifox¿ Ps–csf{df vlK6Psf 5g\, cnUofP/
cWoog ug{ / ljefhg ug{ ufx|f] 5 . pbfx/0fsf nflu, lzIffdf ePsf ;fdu|Lx¿nfO{ ;fdflhsdf ;dfj]z ug{ ;lsGYof] .
oBlk, o;nfO{ leGg} /flvPsf] 5 . n]vsn] o; ljifonfO{ c¿ Jofks ljifonfO{ eGbf km/s 9ª\un] Jojxf/ u/]sf 5g\
eGg] s'/fdf hf]8 lbg o;f] ul/Psf] xf] . dflysf ljifoj:t' d"ntM ljsf;] ljdz{;Fu hf]l8Psf 5g\ . o;sf] ;§f, ltgLx¿
blnt cfGbf]ng / /fhgLlts ljrf/df cfwfl/t eP/ df}lns 9ª\un] juL{s/0f x'g'kYof{] eGg] ts{ klg ug{ ;lsG5 .$#
oxfF klxnf] k4ltsf ?kdf ljifoj:t'sf] cfwf/dfly s]lGb|t juL{s/0f ul/Psf] 5 . bf];|f] k4ltsf] ?kdf blnt cfGbf]ng
/ /fhgLlts ljrf/df cfwfl/t b[li6sf]0fsf] cfwf/df klg juL{s/0f ug{ ;lsG5 . t/, h;/L ;fdu|L juL{s/0f ubf{ klg
Wofg lbg nfossf] kIf xf], ljifoj:t' 5gf}6df n]vsnfO{ ljsf;] b[li6sf]0faf6 sfkmL k|efljt x'g] tYo . ljsf;] ;+:yfsf
?lraf6 lgb{]lzt eP/ 5gf}6 ul/g] ljifodf n]vs klg ljsf;] kl/k|]Io / Ph]G8faf6 k|efljt gx'g] s'/f ePg .
/fhgLltleq $# k|ltzt ;fdu|L ;dfj]zLs/0faf/] 5g\ . oxfF ;dfj]zLs/0fn] ;+ljwfg;ef, ;+ljwfg lgdf{0f k|lqmof / /fHo
tyf :yfgLo zf;gdf blnt ;dfj]zLs/0fnfO{ hgfpF5 . ;dfj]zLs/0fkl5 ;ª\3Lotf -!( k|ltzt_ / ;sf/fTds sf/afxL
-!# k|ltzt_ cfpF5g\ -x]g{xf];\ /]vflrq &_ .

/]vflrq & M pkljifo ljZn]if0f M /fhgLlt

;dfj]zLs/0f 43 %
;ª\3Lotf 19 %
;sf/fTds sf/afxL 13 %
gful/stf 6%
gLltlgod lgdf{0f 6%
/fhgLlts cfGbf]ng 6%
ljsf; 3%
;fdfGo 3%

0%
% 10%
% 20%% 30%
% 40%
% 50%
%

;dfj]z ul/Psf ;fdu|Lsf] hDdf ;ª\Vof ^# .

$# 8f= s[i0faxfb'/ e§rg;Fu s'/fsfgL


34 . blnt n]vgsf] k|j[lQ

;fdflhs ljifoleq ;a}eGbf nf]slk|o pkljifo lje]b / ;fdflhs cEof; -b'j} @# k|ltzt_ / ;fdfGo cWoog x'g\ .
cEof;n] blntleqsf ljleGg ;d"xn] cg';/0f ug{] ;fdflhs–;f+:s[lts cEof;;DaGwL n]vgnfO{ hgfpF5 . ;fdfGo
eGgfn] blntsf] ;fdflhs cj:yfaf/] n]lvPsf ljj/0ffTds n]vg eGg] a'lemG5 -x]g{'xf];\ /]vflrq *_ .

/]vflrq * M pkljifo ljZn]if0f M ;fdflhs

lje]b\ 23 %
;fdflhs cEof; 23 %
;fdfGo 17 %
5'jf5""t 14 %
hftLo cWoog 10 %
k];f 5%
;dfj]zLs/0f 5%
;fdflhs cfGbf]ng 3%

0%
% 5%
% 10%
% 15%
% 20%
% 25%
%

;dfj]z ul/Psf ;fdu|Lsf] hDdf ;ª\Vof $) .

cfly{s ljifoleq #( k|ltzt ;fdu|L hftLo k];f;Fu ;DalGwt 5g\ eg] @! k|ltzt >d;Fu ;DalGwt 5g\ . >dleq kg{]
zLif{sdf >dsf k|j[lQ / ljleGg cf}krfl/s tyf cgf}krfl/s >d Joj:yfsf j0f{g 5g\ . @! k|ltzt n]vg blnt /
e"ldxLgtf jf e"ld ljefhgsf] Joj:yf;Fu ;DalGwt 5g\ -x]g{'xf];\ /]vflrq (_ .

/]vflrq ( M pkljifo ljZn]if0f M cfly{s

k];f 39 %

dhb'/ L 22 %

e"ld;DaGwL clwsf/ 21 %

ul/aL 11 %

n3' ljQLo ;+:yf 7%

0%
% 10%
% 20%
% 30%
% 40%
% 50%
%

;dfj]z ul/Psf ;fdu|Lsf] hDdf ;ª\Vof @* .


g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff . 35

/fhgLlts, ;fdflhs / cfly{s ljifocGtu{t s'grflxF pkljifo ;a}eGbf nf]slk|o /x]5g\ eGg] tYo oxfF b]lvof] . o;
ljZn]if0fnfO{ cem /f]rs agfpg] xf] eg] tL pkljifo …lsg nf]slk|o 5g\Ú eGg] k|Zg p7fpg ;lsG5 . o; k|Zgn] blnt
;d:of / cj:yfk|lt n]vsx¿sf] dfgl;stf / ;}4flGts b[li6sf]0fnfO{ phfu/ u5{ . oxL …lsgÚsf] lj:t[t pQ/ efjL
cg';Gwfgsf] qmddf vf]Hg ;lsG5 .
pk;d"x ljZn]if0f
@^& dWo] %* ;fdu|L blnt ;d'bfoleqsf] Ps pk;d"xdf s]lGb|t tflnsf # M pk;d"x
5g\ . tflnsf $ n] blnt ;d'bfonfO{ ljleGg pk;d"xdf ljefhg
u/]sf] 5 . %* ;fdu|LdWo] dw]zL blntdfly @# n]vg 5g\ eg] kxf8L pk;d"x ;|f]tsf] ;ª\Vof
blntdfly !@ n]vg 5g\ . o; cWoogn] b]vfPsf] 5, ;g\ @))) dw]zL blnt @#
kl5 kxf8L blnteGbf dw]zL blntdfly w]/} n]lvPsf] 5 . /, dw]zL kxf8L blnt !@
blnteGbf kxf8L blntdfly w]/} n]lvPsf] eGg] cfd dfGotfsf] o'jf / afnaRrf $
v08g u/]sf] 5 . o;sf] cy{ n]vs / cg';Gwfgstf{x¿df kxf8L lnª\u @@
blntdf eGbf a];L cfsif{0f dw]zL blntdf 5 . of] P]ltxfl;s k|j[lQ >d Joj:yf -xnL, xlnof_ @
;a}sf] dgdl:tisdf cª\lst x'g' h?/L 5 . x'g t o; cWoogsf
nflu ;dfj]z ul/Psf ;fdu|L d"ntM ;g\ @))) / To;eGbf kl5sf /rgf x'g\ . ;g\ @))) kl5 dw]zL blntaf/] cWoog
ul/Psf ;fdu|L w]/} x'g'sf] sf/0f ;fob ;g\ ;g\ @))) sf] rdf/ cfGbf]ng / ;g\ @))& df ePsf] dw]z cfGbf]ng x'g
;S5 . h]xf];\, rdf/ cfGbf]ng / dw]z cfGbf]ngkl5 xfn}sf jif{df dw]zL blnt;DaGwL n]vgdf j[l4 ePsf] 5 .
blnt n]vgsf] s'/f ubf{ If]qLo kIf dfq} xf]Og, lnª\uLo kIf klg x]g{' h?/L 5 . lsgeg], blnt ;d'bfoleq cfd?kdf n}lª\us
;jfn / dlxnfsf d'2f;DaGwL n]vg klg dxŒjk"0f{ 5g\ . ;fob of] n}lª\us cjwf/0ffnfO{ k|jw{g ug{] ljsf;] x:tIf]k / gf/LjfbL
nx/sf] ;sf/fTds kl/0ffd xf] . n}lª\us d'2fleqsf zLif{sx¿sf] ljZn]if0f ubf{ ;dfhsf ;fdflhs, cfly{s, /fhgLlts
If]qdf dlxnfsf] ;dfj]zLs/0f / blnt dlxnfsf] dfgjclwsf/ nf]slk|o ljifo ePsf] yfxf kfOG5 -x]gx'{ f];\ /]vflrq !)_ .

/]vflrq !) M pkljifo ljZn]if0f M n}lª\us ;+/rgf;DaGwL

;dfj]zLs/0f 23 %
dfgj clwsf/ 23 %
;fdfGo 13 %
cfly{s 8%
;fdflhs–cfly{s 8%
lje]b\ 5%
lzIff 5%
sfg'g 5%
k|s[lts ;|f]t 5%
:jf:Yo 5%

0%
% 5%
% 10%
% 15%
% 20%
% 25%
%

;dfj]z ul/Psf ;fdu|Lsf] hDdf ;ª\Vof @@ .


36 . blnt n]vgsf] k|j[lQ

dw]zL blntleq klg uxg juL{s/0f u/L x]bf{ ;a}eGbf a9L n]vg d';x/ ;d'bfo -$% k|ltzt_ dfly ePsf] b]vfpF5 . ef/
tdf d';x/ ;d'bfoaf/] w]/} n]lvg] ePsfn] klg g]kfnsf d';x/ ;d'bfolt/ klg n]vsx¿sf] a];L Wofg uPsf] x'g ;S5 .
d'x;/kl5 w]/} n]lvPsf] ;d'bfosf] ?kdf cfpF5, rdf/ ;d'bfo -!& k|ltzt_ . o;sf] sf/0f l;gf] km\ofFSg] sfd alxisf/
ug{] d'2fdf ePsf] rdf/ cfGbf]ng x'g ;S5 .

/]vflrq !! M dw];L blnt

d';x/ 43 %

dw]zL blnt 23 %

rdf/ 17 %

8f]d 9%

kTy/s§f 4%

xnvf]/ 4%

0%
% 10%
% 20%
% 30%
% 40%
% 50%%
;dfj]z ul/Psf ;fdu|Lsf] hDdf ;ª\Vof @# .

To;f] t ;a} @# n]vgnfO{ dw]zL blntsf ljleGg ;d"xsf cfwf/df juL{s/0f ug{ ;lsGg . tLdWo] @& k|ltzt n]vgn]
Jofks ljifo / ;d"x;Fu ;DaGw /fV5g\ . dw]zL blntleqsf ljlzi6 pk;d"xx¿nfO{ dfq} /]vflrq !! df b]vfOPsf] 5 .
To;}u/L, kxf8L blntdf ;fsL{ / bdfO{dfly ;a}eGbf w]/} n]lvPsf 5g\ -x]g{'xf];\ /]vflrq !@_ .

/]vflrq !@ M kxf8] blnt

;fsL{ 33 %

uGwj{ 22 %

afbL 22 %

bdfO{ 11 %

sfdL 11 %

0%
% 10%
% 20%
% 30%% 40%
%

;dfj]z ul/Psf ;fdu|Lsf] hDdf ;ª\Vof ( .


g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff . 37

dw]zL of kxf8L blntdf pk;d"xsf] cg'kl:yltn] af}l4s ljdz{df pk;d"xsf] alxis/0f} xf] eGg] cy{ /fVb}g . a?,
o;nfO{ Wofgdf /fv]/ c¿sf t'ngfdf lglZrt pk;d"xaf/] w]/} n]lvPsf /x]5g\ eGg] Vofn ug{' plrt x'G5 . o:tf] 5gf}6
ug{] Jojxf/df cGtlg{lxt sf/0faf/] yk cWoog cfjZos 5 .
pk;d"xx¿sf] juL{s/0fn] lrq0f u/]sf] k|j[lQn] s'g ef}uf]lns If]qn] a9L Wofg kfpg] u/]sf] ;ª\s]t s]xL xb;Dd u5{ .
lsgeg], pk;d"xx¿ b]zsf vf; ef}uf]lns If]qdf cjl:yt 5g\ . %& dWo] @@ n]vgsf] cg';Gwfg of cWoog If]q
k"jf{~rn ljsf; If]q xf] . hghftLo If]q;DaGwL cWoogsf] s]Gb| dw]zL ePsf] 5 . ;Kt/L / To;kl5 l;/fxf ;a}eGbf w]/}
n]vg ul/Psf lhNnf x'g\ .
tflnsf $ M zf]w cjl:ylt
blnt hg;ª\Vof k"jf{~rn, dWo tyf ;'b"/ klZrdf~rn ljsf;
If]qdf s]lGb|t 5 . To;}n], ljsf;] of]hgfsf ;a} kIfdf a]jf:tf ljsf; If]q ;|f]tsf] ;ª\Vof
ul/Psf dWo tyf ;'b"/klZrdf~rnn] zf]wstf{x¿sf] klg k"jf{~rn @@
;fk]lIfs¿kdf Go"g Wofg k|fKt u/]sf 5g\ . dWodf~rn ljsf; dWodf~rn !%
If]qdf a:g] blntdfly ePsf cg';Gwfg ;fk]lIfs?kdf pRr klZrdf~rn !%
;ª\Vofsf b'O{ sf/0f x'g ;S5g\ . klxnf], g]jf/ blntk|lt w]/} rf;f] dWoklZrdf~rn $
x'g' . bf];|f], dw]zsf] hftLo lx;fan] lglb{i6 If]q dWodf~rn ;'b"/klZrdf~rn !
ljsf; If]qdf kg{' . hDdf %&
38 . blnt n]vgsf] k|j[lQ

lgisif{

blnt n]vgn] nfdf] ofqf / w]/} r'gf}tL ;fdgf u/]sf] 5 . cfh h]hlt blnt n]vg 5, Tof] blnt cfGbf]ngsf] k|flKt xf] .
oBlk, blnt n]vg lzz' cj:yfd} 5 . o:tf] n]vgsf] Jofks lj:tf/ / ;3gtfsf] cefj v6\lsg] vfnsf] 5 . n]vgdf
kl/jt{g blnt klxrfgsf] ;+/rgfdf kl/jt{g / blnt cfGbf]ngsf] ljsf;;Fu ;dfgfGt/ uO/x]sf] 5 . /fli6«o /fhgLltdf
ePsf] kl/jt{gaf6 klg blnt;DaGwL n]vg k|efljt ePsf] 5, /f0ffzf;g xf];\, ax'bnLo Joj:yfsf] z'?cft xf];\ of
u0ftGqsf] k|f/De .
hftLo e]befj / 5'jf5"tnfO{ ;+j}wflgs / sfg'gL¿kdf ;+lxtfa4 ul/Pkl5 / cEof;sf nflu cg'dlt lbOPkl5 ;fd"lxs
/fhgLlts klxrfgsf ¿kdf blnt klxrfg l;lh{t ePsf] lyof] . /f0ffzf;g / k~rfotsfndf cleJolQm :jtGqtfdf s8f
k|ltaGw eP klg hftLo e]befjlj/f]wL n]vgn] g]kfnL ;flxTodf :yfg kfof] . o; n]vgsf] cu'jfO hftLo Joj:yfn]
u/]sf cGofosf lj/f]wL u}/blntx¿n] u/] . ltgsf n]vgdf blntnfO{ kLl8tsf ¿kdf x]l/Psf] lyof] . /, pgLx¿sf
;d:ofnfO{ hftLo e]befjsf] ljzfntd ;d:ofsf] lx:;fsf] ¿kdf x]l/Psf] lyof] . ;g\ !($) sf] bzsdf blnt cfjfh
p7]sf] lyof] . blntx¿nfO{ ;flxTodf k|:t't ug{] z}nLdf Jofks kl/jt{g b]Vg ;lsG5 . blntk|lt ;xfg'e"lt / bof
cleJoQm ug{] z}nLaf6 blnt n]vgdf zlQmzfnL kl/jt{g eof] . casf] blnt n]vgdf blnt kfqx¿ stf{ ePsf 5g\ /
pgLx¿ clwsf/sf] dfu ug{] ePsf 5g\ . bofsf] kfqaf6 clwsf/ dfu ug{] gful/sdf ePsf] of] kl/jt{g blnt n]vgdf
k|d'v k|j[lQ xf] . ;flxTodf dfq xf]Og, 1fg pTkfbgsf c¿ If]qdf klg oxL k|j[lQ b]lvg yfn]sf] 5 .
ef/tLo :jtGqtf ;ª\u|fdn] ult lnO/x]sf] ;dolt/ g]kfnL blntx¿n] /fhgLlts cfGbf]ng z'? u/] . blnt clwsf/sdL{
cufl8 cfP/ cfˆgf] ;d'bfonfO{ ;ª\ul7t u/]kl5 blnt;DaGwL /fhgLlts n]vg z'? eof] . /fhgLlts n]vg / ;flxTon]
Ps–csf{nfO{ kf];]sf lyP . b'j} If]qsf n]vg blntsf] cj:yfaf/] hgr]tgf hufpg / blnt d'lQmsf nflu ;ª\ul7t x'g'kg{]
cfjZostfdfly s]lGb|t lyP . ;g\ !(%) sf] bzssf] z'?lt/ lzz' cj:yfdf ePsf] sDo'lg:6 kf6L{n] blntsf si6nfO{
;b'kof]u u¥of] / blnt;DaGwL n]vgnfO{ lgs} xb;Dd k|efljt kf¥of] . o:tf n]vgn] blntnfO{ ;j{xf/f ju{sf] lx:;fsf
¿kdf lnP / blnt d'lQmsf nflu ju{–;ª\3if{nfO{ Ps dfq ljsNk 7fg] . of] b[li6sf]0f ;flxTo / blnt cfGbf]ngnfO{ g]t[Tj
of ;dy{g ug{] ;fdflhs /fhgLlts ;ª\u7gn] u/]sf blnt;DaGwL n]vgdf xfaL eof] . oBlk, /fhgLlts ;ª\u7gdf
cfa4 blnt clwsf/sdL{sf n]vg klg k|rf/;fdu|Lh:tf lyP . ;fdflhs /fhgLlts n]vgleqsf] s]Gb|Lo k|j[lQ s] xf]
eg] k|f/lDes clwsf/sdL{n] ;x'lnot / s[kfsf nflu cg'/f]w u/]sf lyP, t/ cfh pgLx¿ clwsf/sf] dfu ul//x]sf
5g\ . sfg'gdf ;+zf]wg xf];\ of blnt cfof]u lgdf{0f xf];\, of ;ª\3Lo g]kfndf ljz]if clwsf/, pgLx¿ o:tf clwsf/ dfu
ul//x]sf 5g\ .
sDo'lg:6x¿sf] ju{–;ª\3if{sf] ljrf/af6 6f9f /x]sf n]vg k|fl1s ;d'bfo / ljsf;] ;+;f/af6 ul/Psf lyP . blnt;DaGwL
k|fl1s cWoog ;g\ !(&) sf] bzsdf z'? eof] . of] ;dfhzf:qLo, hftLo cWoogLo b[li6sf]0faf6 z'? eof], h;n]
blntsf] hLjg, ;+:s[lt;Fu} cGo ;d'bfo;Fu blntsf] ;DaGwaf/] tLI0f 9ª\un] lg/LIf0f u/] . kl/jlt{t /fhgLlts tyf
;fdflhs kl/b[Zo;Fu} k|fl1s cle?lr klg ;dfhzf:q / hftLo cWoogsf cl3Nnf b[li6sf]0faf6 dfgljsLzf:qleqsf
cy{zf:qh:tf c¿ zfvflt/ ;/]sf] 5 clg lzIff / ;zQmLs/0fh:tf ljsf;;DaGwL ljifo;Dd k'u]sf] 5 . xfn k|fl1s
?lr blntkgf lgdf{0fsf] g]kYodf /x]sf] /fhgLltlt/ ;/]sf] 5 . e"ld clwsf/, blnt klxrfg, ;fdflhs ;dfj]zLs/0f,
;dfg'kflts tyf ljz]if clwsf/;Fu} ;a} ;/sf/L ;+:yfdf @) k|ltzt k|ltlglwTjh:tf ;ª\3Lotfsf d"t{ dfuaf/] gjLgtd
cWoogx¿sf sf/0f o;f] ePsf] xf] .$$ ;dfhzf:qaf6 /fhgLltzf:qdf, cle?lrsf If]qx¿df ePsf] of] qmlds kl/jt{g
lgtfGt :jfefljs b]lvG5 . ;d'bfonfO{ ;a}eGbf klxn] cfGtl/s¿kdf / c¿sf ;Gbe{df a'em\g' h?/L 5 . o; af]wn]
jl~rltsf] cj:yfnfO{ phfu/ u¥of], h;n] ljsf; If]qsf k|efjx¿;Fu} jl~rlt / lje]bsf sf/0fsf] vf]hLdf 8f]¥ofof] .

$$ clk|n @&, @)!@ df blnt gful/s ;dfhåf/f ;'? ul/Psf] blnt–d}qL ;+ljwfgsf nflu va/bf/L cleofgdf afFl8Psf] krf{ .
g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff . 39

cGttM, vf;u/L cNk;ª\Vossf clwsf/af/] /fhgLlts r]tgf clej[l4 / ;ª\3Lotfdfkm{t /fHo / ;Qfdf bfaL;Fu} blnt
klxrfg / ;ª\3Lo /fHodf blntsf] :yfg;DaGwL k|fl1s n]vgsf] ;ª\Vof j[l4 ePsf] 5 .
To;}u/L, ljsf;] ;+;f/sf ;fdflhs / cfly{s sNof0fdfly s]lGb|t n]vgn] klg clwsf/df cfwfl/t k4lt cFufn] .
;dfj]zLs/0fsf] d'2f ;g\ @))) sf] bzsdf ljsf;] If]qdf klg cg';Gwfgsf] cle?lr aGof] . o;n] b]vfpF5, k|f/lDes
ljsf;] x:tIf]kx¿ blntk|lt ;xfg'e"lt /fVy] eg] clxn]sf x:tIf]kn] eg] blnt ;d'bfonfO{ ;+/rgfTds?kd} c;dfg
Jojxf/ ul/Psf gful/ssf ¿kdf lnPsf 5g\ .
tyfslyt /fHosf] rf}yf] cª\u ldl8ofsf] k|j[lQn] eg] blntaf/] sd ;dfrf/ k|sfzg ePsf] / blnt kqsf/ klg yf]/}
ePsf] tYo b]vfpF5 . blnt d'2fdfly l56k'6 ;dfrf/ k|sflzt eP klg ;g\ !(() sf] bzssf] dWolt/ dfq} blntsf
;dfrf/n] dxŒjk"0f{ :yfg kfpg yfn] . oBlk, ;g\ !(() sf] bzssf] z'?lt/ x'g] blntsf ;dfrf/ …se/]hÚsf t'ngfdf
blntsf d'2fdf n]lvPsf ;dfrf/, j}rfl/s n]v / ;DkfbsLosf] kl/df0fdf j[l4 ePsf] 5 . t/, logsf] ;ª\Vofdf c´}
klg j[l4 x'g'kg{] cfjZostf b]lvG5 . cem, :t/sf lx;fan] blnt n]vgn] nfdf] ofqf ug{} afFsL 5 . blnt kqsf/x¿sf]
ts{ 5 M 5fkf dfWodn] blntlj?4 x'g] lx+;f / lje]bsf 36gfnfO{ dfq} :yfg lbG5 . To:tf 36gfsf d"n sf/0fx¿sf] ulx/f]
ljZn]if0f ldl8ofdf x'g' cfjZos 5 .
ldl8ofsf] Wofg hfg}kg{] ljifo xf], ;do / ;Gbe{cg';f/ ul/g] lje]b . ;dfhsf] kl/jt{g;Fu} lje]b / pTkL8g 36]sf] klg
5, gofFgofF tl/sf ljsf; klg ePsf] 5 . s'g} ;do / ;Gbe{df lje]b gug{] clg s'g} ;do / ;Gbe{df lje]b ug{] tl/sf
cWoogof]Uo 5 . pbfx/0fsf nflu, Ps u}/blntn] blntx¿nfO{ c:ktfnsf sfd ubf{ lje]b gug]{, t/ ufpFa:tLdf eg]
lje]b g} ug{] rng 5 . o; cy{df lje]bsf cgf}krfl/s lgod / Jojxf/sf] km}lnFbf] k|s[lt, blnt d'lQmnlIft gLlt / ljsf;]
x:tIf]ksf] d"Nofª\sg tyf gful/s ;dfh;Fu} /fhgLltsf blnt g]tfsf sfdsf/afxLaf/] klg ulx/f] ljZn]if0f h?/L 5 .
kqsfl/tfsf ;a} txdf blntsf] ;ª\Vof a9fpg' cfwf/e"t r'gf}tL t xf] g} .
kl/df0ffTds ;dLIffn] blnt cWoogsf] If]qdf s] ul/Psf 5g\ / s] ul/Psf 5}gg\ eGg]af/] cGtb[{li6 k|bfg u/] klg vf]hx¿
eg] cWoogsf afWotj/k/} ;Ldfa4 5g\ . blnt;DaGwL snf / ;flxTo, ;/sf/L b:tfj]h / k|ltj]bgx¿Ù d'VotM g]kfnL
n]vgx¿ ;d]l6Psf ljzfntd gd'gfsf] cWoogn] o; ;dLIffnfO{ ;d[4 agfpg ;SYof] .
g]kfnL blnt ;d'bfo /fhgLlts, ;fdflhs / cfly{s Gofosf nflu lg/Gt/ ;ª\3if{df /x]sfn] oL If]qdf w]/} cWoog
x'g' :jfefljs} xf] . /fhgLlts d'2fx¿dWo] /fhgLltdf ;dfj]zLs/0fsf] k|Zg / zf;g k|wfg?kdf p7]sf 5g\ . ;fdflhs
d'2fdWo] blntx¿sf] ;fdflhs cfGbf]ng;DaGwL n]vgsf] t'ngfdf lje]b / blnt ;d'bfosf ;fdflhs cEof;;DaGwL
n]vg a9L dfqfdf 5 . cGTodf, cfly{s d'2fleq hftLo k];faf/] k|z:t n]lvPsf 5g\ . o;n] ;dfj]zLs/0f, lje]b /
hftLo k];f g} g]kfnL blnt ;d'bfoaf/] n]Vg] JolQm / ;+:yfsf nflu cle?lrk"0f{ of pRr dxŒjsf ljifo ePsf] ;ª\s]t
u5{ . /fhgLlts, cfly{s / ;fdflhs d'2fkl5 ljsf;, n}lª\us ;jfn, dfgjclwsf/ / klxrfgh:tf If]qdf a9L n]lvPsf
5g\ . ;ª\3Lotfsf] ax;sf sf/0f eljiodf blnt klxrfgdfly a9L hf]8 lbOg] ;Defjgf 5 .
gd'gf tYofª\sn] hg;ª\Vof, lzIff, Oltxf;, cGtb{lnt ;DaGw / lje]b, sfg'gL ljifo, ldl8of, blnt / k|fs[lts ;+;fwgsf]
Joj:yfkg tyf ;fd'bflos / ;fdflhs ;dfj]zLs/0fdf dxŒjk"0f{ of]ubfg k'¥ofpg] blnt JolQmTjh:tf If]qdf ;Lldt n]vg
ePsf] ;ª\s]t u5{ . /fHo k'gM;+/rgfsf] kl/k|]Iodf blnt ljdz{nfO{ cufl8 a9fpg oL ljifodf cg';Gwfg clgjfo{ 5 .
…s] 1fg pTkfbg ul/Psf] 5Ú eGg] k|Zgaf6 …g]kfnL blntaf/] s;n] 1fg pTkfbg ul//x]sf] 5Ú eGg] ;jfn;Dd k'Ubf
;dLIffn] cg';Gwfg s]Gb|x¿n], vf;u/L cGt/f{li6«o cg';Gwfg s]Gb|x¿n] cu'jfO ul//x]sf] ;ª\s]t u5{ . blntdfly
cWoog j[l4 ug{] dfldnfdf g]kfnL k|fl1s ;+:yfx¿ cfˆgf cGt/f{li6«o ;dsIfLsf t'ngfdf k5fl8 kg'{ lg/fzfhgs k|j[lQ
xf] . ljZjljBfnosf kf7\oqmddf blnt cWoognfO{ ;dfj]z u/]/, ljZjljBfnosf x/]s ljefudf blnt k|f1x¿sf]
k|ltlglwTj ;'lglZrt u/]/ o; l:yltnfO{ lgjf/0f ug{ ;lsG5 .$%

$% g]kfndf blnt cWoogsf] ;dLIffdfly ljdz{ . 8f= s[i0faxfb'/ e§rgsf] l6Kk0fL . clk|n !@, ;g\ @)!! .
40 . blnt n]vgsf] k|j[lQ

n]vsx¿sf] k[i7e"ld x]bf{ @!# n]vsdWo] #( hgf dlxnf b]lvG5g\ . cfd dlxnfsf], vf;u/L blnt dlxnfsf] z}lIfs
:t/ Go"g 5 . To;}n], dlxnf cfjfhk|lt ;Ddfghgs blnt cfVofg l;h{gf ug{ cg';Gwfg / n]vgsf nflu blnt
dlxnfsf] lzIffdf nufgL ug{' clt h?/L 5 .
blnt;DaGwL 1fg pTkfbgsf] k|efj blnt d'2fdf ;r]tgf j[l4 ug{'eGbf a9L x'G5 . o;n] blnt cfVofg, pgLx¿sf]
;fd"lxs klxrfg tyf tTkZrft\ ;fdflhs, /fhgLlts / cfly{s Gofosf nflu pgLx¿n] ug{] dfunfO{ cfsf/ lbG5 .
cGttM blnt;DaGwL lnlvt b:tfj]hn] blnt Oltxf; lgdf{0f ug{]5 . blnt hLjgsf] clen]vLs/0f hlt ;d[4 /
Jofks x'G5, Oltxf; klg plQ g} ;d[4 x'g]5 . o; ;dLIffn] pknAw n]vgaf6 k|dfl0ft blnt cfGbf]ngsf] alnof] k|j[lQ
klxNo} b]vfO;s]sf] 5 . g]kfnL blnt;DaGwL n]vgsf ljifoj:t' / zLif{sx¿ ;f+:s[lts cEof;sf] lj/f]waf6 lje]bsf/L
/fhgLlts / ;fdflhs ;+/rgf;Dd cufl8 al9;s]sf 5g\ . blnt n]vg blntnfO{ bof / ;xfg'e"ltsf kfq 7fGg] :t/af6
blntnfO{ stf{sf ¿kdf l:jsfg{] xb;Dd k'u]sf] 5 . of] n]vg s[kfsf nflu cfu|x ug{]af6 bfaL ug{] :t/df k'u]sf] 5 . blnt
;ª\3if{ k'/fgf] cfGbf]ng xf] / of] bzsf}+cl3b]lv rln/x]sf] 5 . t/, blntdfly kl/kSj n]vgx¿ ev{/ cª\s'l/t ePsf
5g\ . ts{–ljts{sf cfwf/df ljrf/–ljdz{ ug{] blnt cfjfh c´} klg slnnf] 5 .
g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff . 41

pk;+xf/

hf];dgL ;Gtx¿b]lv jt{dfgsf n]vs, kqsf/, k|f1 / clwsf/sdL{;Ddsf] blnt n]vgsf] k|ult cjnf]sg ubf{ blnt
n]vg / blnt cfVofgn] dxŒjk"0f{ ofqf u/]sf] b]lvG5 . o;sf nflu tL ;a} n]vsnfO{ >]o lbg' cfjZos 5, h;n]
blnt d'2fdf n]v]sf 5g\ . tL n]vgn] ;fdflhs cGofosf] e08fkmf]/ u/]sf 5g\, blnt ;+:s[ltsf] pT;j dgfPsf 5g\,
pgLx¿sf ;LknfO{ phfu/ u/]sf 5g\ / oL n]vg cfGbf]ngsf sf/0f klg ag]sf 5g\ . oL n]vgn] blnt cfVofg lgdf{0f
ug{ / o;nfO{ cfsf/ lbg of]ubfg u/]sf 5g\ . oBlk, blnt cfVofg cb[Zo g} /x]sf] 5 . lsgeg], blnt ;jfn ls 7"nf
;jfnsf] 5fofFdf k/]sf 5g\, ls 7"nf ;jfndf uflePsf 5g\ . hf];dgL ;Gt / k|f/lDes u}/blnt k|l;4 JolQmx¿n] hftLo
e]befjdfly n]v]sf 5g\ .
u}/blntx¿sf] g]t[Tjdf /f0ffzf;g / k~rfotL Joj:yfsf] lj/f]wdf ePsf cfGbf]ngdf blntx¿sf] pkl:ylt sd lyPg .
dfcf]jfbLx¿n] eGg] u/]sf] ;fdGtL Joj:yflj?4 ePsf nf]stflGqs cfGbf]ngx¿n] klg blnt ;d'bfoaf6 sl6a4
;dy{s k|fKt u/]sf 5g\ . k|To]sh;f] cfGbf]ngnfO{ ;fy lbPsf blnt ;d'bfo dfcf]jfbL hgo'4sf] klg hgfwf/ lyof] .
t/, To:tf cfGbf]ng / ;ª\3if{kl5 :yflkt gofF Joj:yfaf6 klg blntx¿ ;Gt'i6 x'g ;s]sf 5}gg\ . lsgeg], sf7df8f}+sf]
;Qfdf cfPsf s'g} klg vfnsf Joj:yflj?4 blntsf l;sfot w]/} 5g\ . jf:tjdf blntx¿sf] d'2fnfO{ s'g} klg Joj:yf
/ ;/sf/ ;Daf]wg ug{ ;s]sf 5}gg\ . To;}n] pgLx¿ x/]s k|ultzLn cfGbf]ngk|lt cfzfjfbL x'G5g\ / ;ª\3if{df xfDkmfNg]
klg u5{g\ . t/, pgLx¿sf] d'2fnfO{ s]jn blnt ;d'bfosf] ;d:ofsf ?kdf x]g{] rng tf]l8Psf] 5}g . oyfy{df blntsf d'2f
/fli6«o d'2f x'g\, lsgeg] pgLx¿sf d'2f nf]stGq, ;fdflhs Gofo / ;dfgtf;Fu hf]l8Psf 5g\ .
To;}n] blnt cfVofg b]z, k|hftGq jf ;fdflhs Gofosf nflu ;ª\3if{zLn ;j{xf/f jf ;LdfGts[t ;d'bfosf ljzfntd
cfVofgsf] cf8df /x]sf] 5 . lje]bnfO{ ;+:yfut ug{] n]vg tyf blnt cfGbf]ngleq / aflx/af6 hftLo lje]b ;dfKt
ug{] ;ª\3if{nfO{ ;dy{g ug{] n]vgsf] ;dLIffn] blnt cfVofgn] cfˆgf] cj:yfdf qmlds kl/jt{g xfl;n ug{ cfkm"nfO{
jl/kl/sf cfVofgx¿;Fu cg's"n agfPsf] b]vfpF5 .
blnt cfVofgn] ca cfˆg} v'§fdf pleg] ;do cfPsf] 5 . lsgeg], blnt ;xefuL ePsf k|d'v cfGbf]ngdf pkof]uL
;dfwfgx¿n] ljz]if?kn] blntsf nflu sfd ub{}gg\ . /fhgLlts t/ª\u blnt d'2feGbf cufl8 hfg] x'gfn] blnt d'2f
o;;Fu} ultzLn of ultxLg x'G5 . c¿ cfGbf]ng ls ;kmn x'G5g\, ls c;kmn . t/, blnt cfGbf]ng lg/Gt/ rln/xG5 .
o; cy{df blnt cfVofgn] sDo'lg:6 k|j[lQx¿af6 gofF r/0fdf k|j]z ug{'k5{, h'g r/0fdf o;n] hftLo lje]b / 5'jf5"tnfO{
cfdg];fdg] eP/ ;fdgf ug{ ;Sg]5 .
xfn klxrfg / ;ª\3Lotfdf blntsf nflu :yfg vf]Hg] sfddf hf]8 lbOPsf] 5 . of] pT;fxhgs sbd xf] . o;n]
blntnfO{ ;LdfGts[t, lk5l8Psf], clt ul/a cyjf ;j{xf/fh:tf ljz]if0fsf ¿kdf xf]Og, blntsf ¿kdf s]Gb|df /fV5 .
To;}n] blnt n]vgsf] jt{dfg cj:yfn] blnt cfVofg ;xL lbzfpGd'v ePsf] ;ª\s]t u5{ . tyflk, cGof]nx¿ JofKt
5g\ . lsgeg], blntsf nflu s'g gLlt pQd x'G5 eGg] k|Zgdf ePsf k|fl1s / j}1flgs cWoogdf /fhgLlts ljrf/ /
k|efj g} xfaL 5g\ . blntdfly k"jf{u|xljxLg k|fl1s cg';Gwfgsf nflu ;do / cy{ nufgL ug{' cfjZos 5 .
of]hgf lgdf{tfsf] b[li6sf]0faf6 1fg pTkfbg blntsf nflu ;';"lrt gLlt agfpg dxŒjk"0f{ 5 . s]xL ljifo 5g\, hf]
nf]slk|o 5g\ . /, 5fofFdf k/]sf s]xL ljifo klg 5g\ . lzIff, n]vg k|lzIf0f, k|sfzgu[x / k|];df ;Lldt kx'Frsf sf/0f blnt
n]vsx¿sf cleJolQm s'l07t ePsf 5g\ . n]vg / k|sfzgdf blntx¿sf] pRr Ifdtfn] blntdflysf] 1fg pTkfbg
;d[4 x'g]5 . o;sf nflu lzIf0f, k|lzIf0f, ljz]if cj;/ / k|sfzgsf nflu ;xof]u k|bfg ug{' cfjZos 5 . blnt 1fg
pTkfbg d"nwf/df k|j]z u/]kl5 / ;d[4 ePkl5 dfq} blnt ljdz{ k|efjsf/L gLlt th{'df ug{] tyf blnt–d}qL of]hgf lgdf{0f
/ zf;gsf nflu jftfj/0f agfpg] txdf k'Ug]5 .
42 . blnt n]vgsf] k|j[lQ

cg';"rL

cg';"rL– !
;flxTodf blnt ;|i6f
cd[t kl/of/ lblnk kl/of/ lji0f' lj=s=
c+hgf laz+v] lbk]G› /;fOnL ljqmd g]kfnL
ch'{g ljZjsdf{ b]j]G› ;St]g afz' ljZjsdf{
cfx'lt -ljZjeQm b'nfn_ bnjL/ a/fOnL eutl;+x lj=s=
pld{nf ljZjsdf{ bfgaxfb'/ ljZjsdf{ Dff]ltnfn g]kfnL
Pr=aL=/dt]n wgs'df/L ;'gf/ ld7fOb]jL ljZjsdf{
s[i0f kl/of/ w|'j kl/of/ dfgs'df/L g]kfnL
ls/0f bgf{n w|'j;To dgf]x/nfn g]kfnL
ls;fg k|]dL wgaxfb'/ g]kfnL of]udfof bhL{
s[i0f a/fnL g/l;+x ljZjsdf{ /0f]G› a/fnL
sdn lj=s= g/axfb'/ ;'gf/ /fdz/0f bgf{n
sdnf x]dr'/L Gff/fo0f /0fkfn /ljdfg ndh]n
v]d g]kfnL kbd ;'Gbf; /fdaxfb'/ g]kfnL
Vofd' ufpFn] ljZjsdf{ k|]/0ff ljZjsdf{ /ljg kl/of/
u+uf ljZjsdf{ kbdnfn ljZjsdf{ /fhs'df/ au/
ufpFn] ;fO+{nf] k|sfz bgf{n /fh]G› pk/sf]6L
8anaxfb'/ lj=s= k~rs'df/L kl/of/ /fds'df/L lj=s=
l8NnL/fd ljZjsdf{ k"0f{ g]kfnL c+s'/ /Tg lj=s=
8L=aL=g]kfnL k"0f{k|sfz ljZjsdf{ ?›axfb'/
rqmdfg ljZjsdf{ k|1f ;Gtf]ifL /fd a;'
rG›ljGb' k|]d lj=s]= /];axfb'/ lj=s]=
lrq l;sf? k|]/0ff ljZjsdf{ /fds[i0f b]pnf
5ljnfn ljZjsdf{ kljqf ;'gf/ nIdL /;fOnL
5qaxfb'/ g]kfnL k|sfz a/fOnL nf]sbz{g ljZjsdf{
hjfx/ /f]sf ljgf]b kxf8L nf]saxfb'/ a;]n
lht' uf}td lademgf ljZjsdf{ Zfd;]/ uxt/fh
hgfb{g ljof]uL afa'/fd ljZjsdf{ ;+uLtf g]kfnL
hª\uaxfb'/ ljZjsdf{ afa'/fd Kof;L zf]ef b'nfn
ho/fd ;'Gbf; lj=s]= /flz ;f]d ljZjsdf{
emns ;'gf/ lj=s]=;]js ;/f]h lbn'
l6=cf/=ljZjsdf{ aL=cf/=Kof;L ;l/tf kl/of/
l6sf/fd /;fOnL anaxfb'/ bhL{ ;'Gb/ ltvqL
8Da/ kxf8L an ;'Gbf; ;fg'efO ljZjsdf{
l8saxfb'/ ljZjsdf{ jL/ l;+x lx/f ljZjsdf{
tg'hf 3n] aL=Pg=a]uf/L 1fg]G› ubfn
g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff . 43

cg';"rL – @
;g\ @))$, @))% / @))* df k|d'v b}lgs cvaf/df k|sflzt blnt;DaGwL ;dfrf/, ljrf/–n]v /
;DkfbsLo -ljZjsdf{, k|sfzf]Gd'vM #), #^, #(_
klqsfsf] gfd s'n ;dfrf/ s'n ljrf/ n]v s'n ;DkfbsLo hDdf
sflGtk'/ !@!) ^* % !@*#
uf]/vfkq !!!# ^% !$ !!(@
cGgk"0f{ kf]:6 (%# &@ !^ !)$!
g]kfn ;dfrf/kq &*@ %) # *#%
/fhwfgL *)$ %% !) *^(
lxdfno 6fOD; *@( #^ !% **)
b lxdfnog 6fOD; -cª\u|]hL_ @@! $ # @@*
b /fOlhª g]kfn -cª\u|]hL_ !$) % ( !%$
b sf7dfG8' kf]:6 -cª\u|]hL_ !$* ( $ !^!
gful/s b}lgs @)# @) ! @@$
gofF klqsf @@# @$ # @%)
l/klAnsf -cª\u|]hL_ ^& $ ) &!
hDdf ^^(# $!@ *# &!**
;|f]tM h]Pd;L ;g\ @))$, @))%, @))*

cg';"rL– #
blnt / ;fdflhs ;dfj]zLs/0faf/] ljleGg ;+:yfdf pknAw n]vg / ;|f]t
qm=;+= ;+:yf hDdf ;ª\Vof blntdfly hDdf ;fdu|L$^
!= blnt u};; dxf;ª\3 !@%^ !@&(
@= ;f];n ;fOG; axfM #)))) !^#
#= hfu/0f ldl8of ;]G6/ ^($ (%#
$= Dffl6{g rf}tf/L !*))) !*@#)
%= PS;g P8 – !(
^= l;gf; @%$&
&= km]8f] @%^ #%^
*= Pg=Pg=l8=P;=8An' @!# @$#
(= nfgsfp @&) #%&
!)= sf]Sofk ^!@ ^@^
!!= s]lelkPn ^)))) ^))!@
!@= s]z/ k':tsfno ##^!# ##^@)
!#= h]o'kL #%
!$= /fli6«o k':tsfno (!))) (!)@^
!%= ljsf; ;ldlt !))( !)*^
hDdf @)^(@# @)*)#)

$^ cgnfOg nfOa|]/Ldf blnt;DaGwL lstfa, l;8L / l8le8L vf]Hbf k|fKt ePsf glthfx¿
$& l;gf;sf xsdf hg{nsf n]vx¿ ;dfj]z ul/Psf 5g\
44 . blnt n]vgsf] k|j[lQ

cg';"rL– $

blnt;Fu ;DalGwt s'g ljifodf a9L cg';Gwfg ug{'k5{ eGg] ljifodf ;g\ @)!!, gf]e]Da/df wg'iff /
;Kt/Ldf cfof]lht o'jf k/fdz{ e]nfdf k|fKt ePsf ;'emfj M
!= blnt ;d'bfoleqsf pk;d"xsf ;fdflhs, cfly{s, /fhgLlts cj:yf / kx'Fr tyf pgLx¿sf cGt;{DaGw . pbfx/0fsf nflu
8f]d / d';x/aLr, kxf8L / dw]zL blntaLr t'ngfTds cWoog .
@= cGtb{lnt lje]b / 5'jf5"tsf ljifo
#= 5'jf5"tsf] pTklQsf] ;}4flGts cWoog
$= k];fut kl/jt{g / k|j[lQ . k/Dk/fut k];f 5f8\g] blntx¿sf] cj:yf /fd|f]
%= dw]zL dlxnfdf ljz]if s]lGb|t dw]zL blnt ;dfj]zLs/0f
^= pTkL8gsf sf/0fx¿sf ulx/f] af]w
&= :yfgLo txdf blntdfly ah]6 ljlgof]hgsf] d"Nofª\sg
*= ;sf/fTds sf/afxL
(= blnt ;d'bfo;Dd k'Ug] blnt Pglhcf]sf] k|efj
!)= blnt nlIft gLlt sfof{Gjogsf] d"Nofª\sg
s= lzIff M 5fqj[lQ gLltsf] d"Nofª\sg, lzIfssf Jojxf/
v= :jf:Yo M lghL c:ktfnx¿n] !) k|ltzt blnt / ul/anfO{ lgMz'Ns pkrf/ ug{] k|lta4tf JoQm u/]sf 5g\ . o;sf nflu
pgLx¿n] ;/sf/af6 cfly{s ;xfotf kfpF5g\ . t/, c:ktfnx¿n] of] ;]jf lbPsf 5}gg\ .
u= cfly{s k|f]T;fxg;lxt cGthf{tLo ljjfxnfO{ k|jw{g ug{] gLltsf] k|efj
!!= s[lif dhb'/sf Hofnfdf c;dfgtf . ;/sf/L lgod kfngf x'Fb}g .
!@= k|jf;L sfdbf/sf d'2f M k|jf;L sfdbf/x¿sf] j[l4n] ;dfhsf ;a} cfofddf NofPsf kl/jt{g .
o;sf ;fy}, o'jfx¿n] cg';Gwfgstf{x¿nfO{ /fhdfu{5]p / ;lhn} k'Ug ;lsg] 7fpFsf ;d'bfodf cfˆgf cg';GwfgnfO{ ;Lldt gug{
;'´fj lbPsf lyP . clxn];Dd cg';Gwfgstf{x¿ gk'u]sf leqL dw]zdf k'Ug pgLx¿n] ;'´fj lbPsf lyP .
g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff . 45

;Gbe{;fdu|L

g]kfnL efiffsf
cfx'lt . @)^& . g]kfndf j0f{Joj:yf / ju{–;ª\3if{ . /fh]Gb| dxh{g, ;+= . nlntk'/M ;dtf kmf08]zg .
ls;fg, ofdaxfb'/ . @)%* . g]kfndf blnt hftLo d'lQm cfGbf]ng . sf7df8f}+M hg pTyfg k|lti7fg .
rfkfufO{+, lgg' . @))( . …g]kfndf blnt ;flxTo / ;d:ofÚ . blnt ;flxTo tyf ;+:s[lt k|lti7fgåf/f sf7df8f}+df cfof]lht rf}wf}+
/fli6«o ;Dd]ngdf k|:t't sfo{kq .
lbn', ;/f]h . @)%* . blnt cfGbf]ngsf] k[i7e"lddf k|0f]tf 6Lcf/ ljZjsdf{ . sf7df8f}+M ;dfgtfsf nflu ;+f:s[lts cleofg
(CUCEQ) .
kl/of/, ltns . @)^* . dfS;{jfb, blnt / ljz]ifflwsf/ . sf7df8f}+M /Tgdfof blnt ;flxTo ;+/If0f ;ldlt .
kf08]o, 8f= tf/fsfGt . @)^@ -;g\ @))^_ . …;d;fdlos k|ultzLn g]kfnL sljtfdf blnt r]tgfÚ . k|n]; . hubLzrGb| e08f/L
/ cGo, ;+= . g]kfnM k|ultzLn n]vs ;ª\3 .
kf}8]n, z/b . @)^! . lnv] . sf7df8f}+M cfTdlge{/ ljsf; d~r .
a/fnL, /0f]Gb| . @)^^ . Oltxf;sf] Ps k}sf . sf7df8f}+M g]kfn blnt / ;flxTo tyf ;+:s[lt k|lti7fg .
e§/fO{, /d]zk|;fb . @)^@ -;g\ @))^_ . …blnt kl/k|]IoM k|ultjfbL g]kfnL cfVofgsf ;Gbe{dfÚ . k|n]; . hubLzrGb| e08f/L /
cGo, ;+= . g]kfnM k|ultzLn n]vs ;ª\3 .
d'sf?ª, >j0f . @)^& . la;] gurL{sf] aofg . sf7df8f}+M ;f+u|Lnf a'S; .
jh|frfo{, wgjh| . ;g\ !((^ -!(&^_ . lnR5ljsfnsf clen]v . sf7df8f}+M g]kfn / blIf0f Pl;ofnL cWoog s]Gb| -CNAS_
jGt, k|To"if / cGo -;+=_ . @)%* . 5fkfdf blnt . sf7df8f}+M Pstf a'S; .
jGt, k|To"if, k|df]b e§, ljBfgfy sf]O/fnf, vu]Gb| ;+u|f}nf / ;Ls] nfn, ;+= . @)%* . 5fkfdf blnt . g]kfnM Pstf a'S; .
jGt, k|To"if, z]v/ k/fh'nL, ;+= . @)%* . g]kfnL ldl8ofdf blnt tyf hghflt . g]kfnM Pstf a'S; .
ljZjsdf{, pld{nf . @))) . blnt ;flxTosf/ hjfx/ /f]sf . sf7df8f}+M blnt ;flxTo tyf ;+:s[lt k|lti7fg .
ljZjsdf{, h]aL . g]kfnL ldl8of / blntM ;xeflutf / ljifoj:t'af/] cWoog . k|sfzf]Gd'v k':ts . sf7df8f}+M dfl6{g rf}tf/L .
ljZjsdf{, kb\dnfn . @)^) . a|fXd0fjfb blnt / cf/If0f . w/fgM /Tgdfof blnt ;flxTos k|lti7fg .
;d, jfns[i0f . @)^( . lr;f] r'Nxf] . nlntk'/M ;femf k|sfzg .

cGtjf{tf{x¿
ch{'g ljZjsdf{, ;dtf kmfp08]zgsf l/;r{/, k|ltaf]w å}dfl;ssf k"j{;Dkfbs tyf blnt sfo{stf{ . clk|n !, @)!@, nlntk'/,
g]kfn .
8f= s[i0faxfb'/ e§rg, lqljljsf] dfgzf:q tyf ;dfhzf:q ljefusf k|fWofks . cu:6 @$, @)!!, sf7df8f}+, g]kfn .
8f= r}tGo ld>, lqljljsf] dfgzf:q tyf ;dfhzf:q ljefusf k|fWofks . cu:6 !%, @)!!, sf7df8f}+, g]kfn .
bLks yfkf, ;f];n ;fOG; axfMsf lgb{]zs . cu:6 @%, @)!!, nlntk'/, g]kfn .
hut a:g]t / hut b]phf, ;fd'bflos cfTdlge{/ s]Gb| -CSRC_ sf lgb{]zs / k|f]u|fd Dofg]h/ -qmdzM_ . ;]K6]Da/ !!, @)!!,
sf7df8f}+, g]kfn .
t'nfgf/fo0f ;fx, g]kfn dw]z kmfp08]zgsf sfo{sf/L lgb{]zs tyf ljZn]ifs . cu:6 !%, @)!!, nlntk'/, g]kfn .
kbd ;'Gbf;, slj, blnt sfo{stf{ tyf ;dtf kmfp08]zgsf cWoIf . ;]K6]Da/ #!, @)!!, nlntk'/, g]kfn .
8f= k"0f{ g]kfnL, sf]nfk{sf lgb{]zs tyf blnt cWoog s]Gb|sf af]8{ ;b:o . ;]K6]Da/ #), @)!!, nlntk'/, g]kfn .
ef]nf kf;jfg, ;dtf kmfp08]zgsf l/;r{/, klxn] gofF klqsf b}lgsdf dw]z la6 x]g{] kqsf/ . clk|n $, @)!@, nlntk'/, g]kfn .
46 . blnt n]vgsf] k|j[lQ

ofdaxfb'/ ls;fg, blnt cWo]tf, n]vs tyf sfo{stf{ . ;]K6]Da/ %, @)!!, sf7df8f}+, g]kfn .
/0faxfb'/ /Dt]n, hgpTyfg klqsfsf ;Dkfbs . clk|n @(, @)!@, nlntk'/, g]kfn .
/]d ljZjsdf{, hfu/0f ldl8of ;]G6/sf cWoIf . clk|n *, @)!@, nlntk'/, g]kfn .
lx/f ljZjsdf{, blnt n]vs tyf cWo]tf . clk|n @*, @)!@, nlntk'/, g]kfn .

k/fdz{ e]nfx¿
dw]zL blnt tyf u}/blntx¿;Fu, cS6f]a/ (, @)!!, hgsk'/, wg'iff .
dw]zL blnt tyf u}/blnt;Fu, cS6f]a/ !!, @)!!, s~rgk'/, ;Kt/L .
blnt d'2f / ;fdflhs ;dfj]zLs/0faf/] cWo]tf, lj1, sfo{stf{ / n]vsx¿;Fu, l8;]Da/ $, @)!!, nlntk'/, g]kfn .

cª\u|]hL efiffsf
Bennett, L. 2005. “Gender, Caste and Ethnic Exclusion in Nepal: Following the Policy Process From Analysis
to Action.” Arusha Conference Paper, “New Frontiers of Social Policy.” URL: http://siteresources.
worldbank.org/INTRANETSOCIALDEVELOPMENT/Resources/Bennett.rev.pdf. [Last Accessed:
5/2/2012]
------------. 2006. Unequal Citizens: Gender, Caste and Ethnic Exclusion in Nepal, A Summary. Nepal: The
World Bank and DFID.
Bhattachan, K.B, Kamala Hemchuri, YogendraGurung, Chakra Man Biswakarma. 2003. Existing Practices
of Caste-Based Untouchability in Nepal and Strategy for a Campaign for its Elimination. Nepal:
Action-Aid Nepal.
Caplan, A.P. 1972.Priests and Cobblers: A Study of Social Change in a Hindu Village in Western Nepal.
Kathmandu: Mandala Publications.
Cameron, M. 1998. On the Edge of the Auspicious. Gender and Caste in Nepal. Urbana, IL: University of
Illinois Press.
------------, M. 2002. "Rural Dalit Women and Work: The Impact of Social and Economic Change." Dalits
of Nepal: Issues and Challenges. Ed. Prabodh M. Devkota. Lalitpur: Feminist Dalit Organization.

------------, M. 2009. "Untouchable Healing: A Dalit Ayurvedic Doctor from Nepal Suffers His Country's Ills",
Medical Anthropology, Volume 28, Number 3, July, pp. 235-267(33). Florida: Forida Atlantic University.
------------,M. 2010. “Many Dalits: Debating Identity in New Nepal,” in Dalits of Nepal: Towards Dignity,
Citizenship and Justice, ed. ArjunGuneratne. Kathmandu: Association for Nepal and Himalayan
Studies.
Chatterjee, P. 1994. “Claims on the Past: The Genealogy of Modern Historiography in Bengal” in Subaltern
Studies VIII - Writings on South Asian History and Society, ed. R. Guha. New Delhi:Oxford
University Press
Clayton, M. 1995. “Review of Carole Tingey ‘Auspicious music in a changing society: The Damai musicians
of Nepal’ in Bulletin of the School of Oriental and African Studies (SOAS Musicology Series, Vol.
2). London: School of Oriental and African Studies.
Dahal, D. R, Yogendra B. Gurung, BishanAcharya, Kamala Hemchuri, Dharma Swarnakar. 2002. National
Dalit Strategy Report. Nepal: Action-Aid Nepal, CARE Nepal, & Save the Children US.
Darnal, S. 2009. A Land of Our Own: Conversations with Dalit Members of Constituent Assembly. Nepal:
Samata Foundation and Jagaran Media Center.
Devkota, P. 2005. Dalits of Nepal: Issues & Challenges. Lalitpur: Feminist Dalit Organization of Nepal
Dhungel, B. “Outcastes in Literature,” in The Kathmandu Post. Kathmandu: Kantipur Publications,
09/16/2011. URL: http://www.ekantipur.com/the-kathmandu-post/2011/09/16/features/outcastes-
in-literature/226412.html. [Last Accessed: 01/08/2012]
Folmar, S. 2010. “Identity Politics Among Dalits,” in Dalits of Nepal: Towards Dignity, Citizenship and
g]kfnL blnt ;d'bfo;DaGwL n]vgsf] ;dLIff . 47

Justice, ed. ArjunGuneratne. Kathmandu: Association for Nepal and Himalayan Studies
Foucault, M. 1969. The Archaeology of Knowledge. London: Routledge
Gautam, B. “Muna Madan set to break box-office records” in The Rising Nepal. Kathmandu: Gorkhapatra
Sansthan.URL:http://www.gorkhapatra.org.np/gopa.detail.php?article_id=19148&cat_id=10.
[Last Accessed: 5/2/2012]
Government of Nepal. 2007. Interim Constitution of Nepal.
Guneratne, A. (ed.) 2010.Dalits of Nepal: Towards Dignity, Citizenship and Justice. Minnesota, USA:
Association for Nepal and Himalayan Studies
Hachhethu, K. 2002. “Social Science Research in Nepal” in Economic & Political Weekly Vol. 37, No. 35.
Mumbai: Sameeksha Trust.
Jeffrey, R. 2012. “Missing from the Indian Newsroom,” in The Hindu. URL: http://www.thehindu.
com/opinion/lead/article3294285.ece?homepage=true. Last Accessed: 4/14/2012.
Kharel, S. 2010.”The Dialectics of Identity and Resistance of Dalits in Nepal” submitted to University of
Pittsburg. URL: http://d-scholarship.pitt.edu/7580/1/SAMBRIDDHIKHAREL.pdfLast Accessed:
4/26/2012.
Kisan, Y.B. 2005. The Nepali Dalit Social Movement.Lalitpur: Nepal: Legal Rights Protection Society Nepal
Lal, C.K. 2012. “The Next Revolutionist,” in The Republica. Kathmandu: Nepal Republica Media.
URL:http://www.myrepublica.com/portal/index.php?action=news_details&news_id=34458. [Last
Accessed: 5/2/2012]
Mahmood, M.1996. Citizens and Subject: Contemporary Africa and the Legacy of Late Colonialism. New
Jersey, USA: Princeton University Press
Mishra, C. 2005. “Sociology in Nepal: Underdevelopment Amidst Growth,” in Contributions to Nepalese
Studies, Vol. 32, No.1. Kathmandu: Centre for Nepal and Asian Studies, Tribhuvan University
------------. 1984. “Social Research in Nepal: A Critque and A Proposal,” in Contributions to Nepalese Studies
(Vol. 11, No, 2). Kathmandu: Centre for Nepal and Asian Studies, Tribhuvan University
National Planning Commission. 2003. The Tenth Plan (Poverty Reduction Strategy Paper 2002-2007 –
Summary). Kathmandu: His Majesty’s Government of Nepal.
Ory, D. A. 2010. Review – On the Edge of the Auspicious: Gender and Caste in Nepal. In Cultural Survival.
URL: http://www.culturalsurvival.org/ourpublications/csq/article/on-edge-auspicious-gender-and-
caste-nepal. [Last Accessed: 4/17/2012]
Pandey, D.R. 2011. Looking at Development and Donors: Essays from Nepal. Kathmandu: Martin Chautari.
Pokharel, P. August 2005. “We’re all Bise Nargarchis,” in The Nepali Times (Issue #259). Kathmandu: Himal
Media. URL: http://www.nepalitimes.com.np/issue/2005/08/05/review/670
Roy, A. March 26, 2012. “Capitalism: A Ghost Story” in Outlook Volume Lii, No. 12, ed. Krishna Prasad.
New Delhi
Sangroula, K. 2002. “The Search for Dalit Self Possession,” in Dalits of Nepal: Issues and Challenges, ed.
Probodh M. Devkota. Lalitpur: Feminist Dalit Organization.
Das, Sisir Kumar. 1991. A history of Indian literature: 1800-1910 Western impact: Indian Response. New
Delhi: SahityaAkademi
Spivak, G.C. 1987. “A Literary Representation of the Subaltern:Mahasweta Devi’s ‘Stanadayini” in Subaltern
Studies V- Writings on South Asian History and Society, ed. R. Guha. New Delhi: Oxford University
Press
United Nations Human Rights, Office of the High Commisioner. 2011. Opening the Door to Equality: Access
to Justice for Dalits of Nepal. Nepal: OHCHR-Nepal.
Vishwakarma, H. 2004. “The Scenario of International Development Aid in Nepalese Dalit Movement,”
seminar paper presented at the National Seminar on “Raising Dalit Participation in Governance”
organized by Centre for Economic and Technical Studies in cooperation with Friedrich-Ebert-
Stiftung, Nepal.
------------. 2005. “Dalits of Nepal: Their Movement Now and Then” in Dalits of Nepal: Issues and Challenges,
ed. P.M. Devkota. Lalitpur: Feminist Dalit Organization of Nepal
48 . blnt n]vgsf] k|j[lQ

j]a;fO6x¿
Dalit Empowerment and Inclusion Project. http://www.tms.com.np/deip.php
Dalit NGO Federation (DNF). www.dnfnepal.org
Dalit Welfare Organization (DWO). http://www.dwo.org.np/
Feminist Dalit Organization of Nepal (FEDO). http://www.fedonepal.org/
Jagaran Media Centre (JMC). www.jagaranmedia.org.np
Jana Utthan Pratisthan (JUP). http://www.jup-nepal.org/
Nepal National Dalit Social Welfare Organization (NNDSWO). http://www.nndswo.org.np/
Rights, Democracy, Inclusion Fund (RDIF). http://www.rdif.org.np/
Social Inclusion Research Fund (SIRF). http://www.socialinclusion.org.np/procedure-guideline-detail-2.html
Spiny Babbler. http://www.spinybabbler.org/traditional_arts/music/history.php
2 . blnt n]vgsf] k|j[lQ
4 . blnt n]vgsf] k|j[lQ

You might also like