UZEMLJENJE

 Definicija: Uzemljenje je celokupnost mera i sredstava u vezi sa

uzemljivanjem.
 Osnovni elementi:
• Uzemljivač
• Uzemljivač je jedan ili više provodnika koji su položeni u tlo i s njim su u
neposrednom kontaktu ili uzemljivač predstavlja jedan ili više provodnika koji
su položeni u beton koji je po velikoj površini u dodiru s tlom (temeljni
uzemljivač).
• Zemljovod
• Zemljovod je provodnik koji spaja uređaj koji treba uzemljiti sa uzemljivačem
ili sa sabirnim zemljovodom.
• Geološki provodnik (zemlja)
• Zemlja je čist aktivni otpor, dok celo uzemljenje sa zemljovodnim
provodnikom i uzemljivačem ima vrlo malu induktivnost za učestanost od
50Hz, ali za atmosferska pražnjenja induktivnost uzemljenja je uticajna.
• Sabirni zemljovod
• Sabirni zemljovod je provodnik na koji je priključeno više zemljovoda.
PODELA UZEMLJENJA
 Vrste uzemljenja po funkciji su:
– zaštitno uzemljenje,
– radno (pogonsko) uzemljenje,
– gromobransko uzemljenje,
– združeno
 Sistem uzemljenja
– Sistem uzemljenja (uzemljivački sistem) je sistem koji čine
međusobno galvanski povezani uzemljivači, temeljni
uzemljivači, zaštitni provodnici nadzemnih vodova, plaštevi
kablova i druge metalne instalacije koje su u kontaktu sa
tlom.
– Sistem uzemljenja ima svoju Zu-impedansu uzemljenja
(impedansa koju pri učestanosti od 50 Hz sistem uzemljenja
suprotstavlja odvođenju struje ka referentnoj zemlji).

2 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

OTPORNOST SISTEMA UZEMLJENJA

 Uzemljivač kao celina sa zemljovodnim i geološkim provodnikom

ima otpor koji se sastoji od:
– otpora zemljovodnog provodnika,
– otpora samog uzemljivača,
– prelazni otpor uzemljivača,
 Onaj otpor na koji nailazi struja pri prelazu sa uzemljivača na geološki
provodnik. Njegov se uticaj smanjuje dobrim nabijanjem zemlje oko
uzemljivača, u koju se svrhu zemlja zaliva pri nabijanju
– otpor širenju struje
 Otpor širenju struje u zemlji je omski otpor na koji nailazi struja
PCu rotora  Ra I a2
prolaskom kroz geološki provodnik
 Otpornost rasprostiranja uzemljivača Ru se definiše kao otpornost
kojom se tlo suprotstavlja odvođenju struje sa uzemljivača.
 Ukupan otpor rasprostiranja uzemljivača sastoji se od
– prelaznog otpora uzemljivača i
– otpora širenju struje u zemlji.
 Vrednost otpora rasprostiranja uzemljivača zavisi od
– oblika i dimenzija uzemljivača
– podataka o udarnom atmosferskom naponu
– specifičnog otpora zemlje.

3 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

 GEOLOŠKI PROVODNIK - ZEMLJA
– Za utvrđivanje vrednosti otpora zemlje potrebno je znati njen
specifični otpor ().
– Specifični otpor zemlje je električni otpor koji ima zemlja između
dve elektrode površine po 1m2 međusobno udaljene 1m. Specifični
električni otpor zemlje se meri u ommetrima ( m).

Vrsta tla  m

morska voda 0,2 Vrednosti specifičnog otpora
rečna voda 50 zemlje zavise od mnogih faktora:
treset 20 • geološkog sastava zemlje,
humus 20 • krupnoće i sabijenosti
baštenska zemlja 40 zemlje,
ilovača 40 • količine vlage,
glinasta zemlja 100 • količine rastvorljivih
peskulja 300 materijala u zemlji,
pesak 500 • temperature,
krečnjak 700 • atmosferskih uslova.
šljunkovita zemlja 3000
kamenito tlo 10 000

4 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

PODELA UZEMLJENJA PO FUNKCIJI:
– Zaštitno uzemljenje je uzemljenje metalnih delova koji ne pripadaju
strujnim kolima niti su posredno u električnom kontaktu sa njima, ali u
slučaju kvara mogu da dođu pod napon.
– Radno (pogonsko) uzemljenje je uzemljenje dela strujnog kola
kojim se obezbeđuje željena funkcija i/ili radne karakteristike tog kola.
 direktno radno uz. – neposrednim vezivanjem na sistem uzemljenja
 indirektno radno uz.- vezivanjem na sistem uzemljenja preko impedanse

– Gromobransko uzemljenje je uzemljenje gromobranske instalacije

koja služi za odvođenje struje atmosferskog pražnjenja u tlo.
– Združeno uzemljenje. Međusobno povezano zaštitno, radno i
gromobransko uzemljenje daju združeno uzemljenje.

Dimenzionisanje uzemljivača radnog i zaštitnog uzemljenja zavisi od

toga da li će se koristiti združeno uzemljenje, kao i od sistema zaštite
od indirektnog dodira u NN mreži i instalacijama potrošača.

5 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

PODELA UZEMLJIVAČA prema:
 materijalu,
– bakar bez ili sa spoljašnjim slojem cinka, kalaja ili olova,
– pocinkovani čelik sa slojem cinka bar 70 m,
– kombinacija prethodna dva materijala međusobno ili sa
olovom ili sa nekim drugim metalima.
 načinu polaganja (izvođenju),
– horizontalne (površinske ili plitke) uzemljivače
– vertikalne (dubinske) uzemljivače
– kose uzemljivače (štapni uzemljivači koso pobijeni u tlo)
 obliku,
 sredini u koju se polažu,
– uzemljivači u tlu
– temeljni uzemljivač
 nameni uzemljivača,
 načinu nastajanja.

6 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

 ŠTAPNI UZEMLJIVAČI

L - dužina štapa (cevi)  4L

d - spoljašnji prečnik cevi
R ln
(d  L)
2L d
okrugli puni profil - toplo pocinkovani čelik 78mm2 ( 10 mm), a za Cu 35 mm2
 TRAKASTI UZEMLJIVAČI
2 b
d  a  b  a

 L
R ln
 L H d

7 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

 Najmanji dopušteni presek za trakaste uzemljivače
Vrsta Najmanji presek Najmanja
Materijal
uzemljivača mm2 debljina
Pocinkovano gvožđe sa
najmanjim slojem cinka od Traka 100 3
70 m
Toplo pocinkovan čelik Traka 100 4
Bakar Traka 50 2
Bakar Uže 35 -

8 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

TEMELJNI UZEMLJIVAČI
Temeljni uzemljivač je uzemljivač položen u beton, koji je po velikoj
površini u dodiru sa tlom, ili armiranobetonska konstrukcija u tlu.
 Prednosti temeljnog uzemljivača:
– ne zahtevaju slobodan prostor,
– gvozdeni delovi u betonu su zaštićeni od korozije, pa je vek trajanja
ovog uzemljivača praktično neograničen,
– manje su podložni atmosferskim uticajima.
 Uslovi za izvođenje temeljnog uzemljivača:
– koristi se vruće pocinkovano okruglo gvožđe prečnika najmanje 10
mm, ili čelična traka preseka najmanje 100 mm2, ali ne tanja od 3 mm.
– temeljni uzemljivač se ugrađuje u spoljašnje zidove temelja objekta u
obliku zatvorene konture (prstena).
– temeljni uzemljivač mora da ima direktan kontakt (preko betona) sa
tlom. Zato između temeljnog uzemljivača i tla ne sme da bude izolacija
objekta od vlage. Temeljni uzemljivač se ugrađuje u sloj betona tako
da između uzemljivača i tla ovaj sloj bude debljine najmanje 10 cm, što
se obezbeđuje korišćenjem posebnih nosača ili polaganjem
uzemljivača pri vrhu temeljne čelične konstrukcije. Traka se mora
postaviti "na kant" i zaliti u donji sloj betona sa najmanje 300 kg
cementa po m3 betona,
– za veće objekte, kod kojih preovlađuje armiranobetonska konstrukcija,
kao temeljni uzemljivač može se koristiti metalna konstrukcija objekta
9 od 48 Električne instalacije i osvetljenje
 Otpornost rasprostiranja temeljnog
 0,44  
uzemljivača R 
 S - površina uzemljivača zgrade (m2) 2 D S
 D - prečnik ploče (m) iste površine kao površina (S) uzemljivača
zgrade
1 - spoljašnji zid;
2 - bitumenska zaptivka;
3 - izolacija objekta;
4 - temeljni uzemljivač;
5 -priključak za glavni
priključak za uzemljenje;
6 - nivo podruma;
7 - temelj od nabijenog
betona;
8 - nosač uzemljivača;
9 - izolacioni premaz ili
plastična cev

10 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

IZVOĐENJE TEMELJNOG UZEMLJIVAČA

11 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

12 od 48 Električne instalacije i osvetljenje
GROMOBRANSKA
ZAŠTITA

Električne instalacije i osvetljenje

 Atmosferski elektricitet se javlja kao posledica međusobnog trenja
delova atmosfere, koji se nalaze u neprekidnom kretanju.
 Kada jačina polja pređe vrednost dielektrične čvrstoće atmosfere
(30 kV/cm) dolazi do pražnjenja probojem (varnicom), koje se
naziva grom.
 Empirijski je dokazano da se čak 90% pražnjenja vrši prema
tačkama koje su više od okolnog prostora. Na takvim saznanjima
se zasniva organizovanje zaštite objekata na zemlji.
 Zbog velike jačine struje atmosferskog pražnjenja, na objektima na
zemlji mogu nastupati razne neželjene posledice, kao što su:
– paljenje zbog toplotnog efekta,
– mehaničko razaranje zbog elektrodinamičkog efekta,
– hemijski procesi zbog elektrohemijskih efekata,
– smetnje na drugim instalacijama zbog indukovanih napona.
– Posebno je opasno pražnjenje na živa bića.
 Atmosfersko pražnjenje može i posredno da izazove sve napred
opisane neželjene posledice, jer se zbog jake elektromagnetske
indukcije struje velikih jačina mogu javiti i u sekundarnim kolima.
I na takav način se mogu ugroziti i živa bića.

14 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

15 od 48 Električne instalacije i osvetljenje
Nastanak groma

Karakteristične faze udara groma:

(a) silazni traser
(b) formiranje povezujućih trasera
(c) glavni udar
16 od 48 Električne instalacije i osvetljenje
 Atmosfersko pražnjenje odvija se u odvojenim uzastopnim
udarima. Ovi udari groma dolaze jedan za drugim u
vremenskim razmacima od nekoliko stotina delova sekunde i
svaki udar ide istim kanalom, koji je jonizovan prvim udarom.

 Broj uzastopnih udara u jednom gromu može da iznese i preko

20, a najčešći broj udara je od 3 do 5. Ceo proces se odvija u
vremenu od oko 100ms, a ponekad traje i čitavu sekundu.
Svaki udar groma ima svoje predhodno pražnjenje, koje se
naziva traser (lider).

 Prvo uvodno pražnjenje je stepenasto. Varnica trasera krene iz

oblaka, pređe izvestan put i zastane. Posle vremena reda 30 do
100 μs nastavlja put prelazeći rastojanje 50m do 100m, itd.

17 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

 Munja svojim prvim traserom traži najpogodniji put za glavno
pražnjenje, te otuda i njen krivolinijski i izlomljen oblik.
 Tačka u koju će grom da udari nije ničim određena u početku
kretanja trasera, već na kraju puta, kada se traser približi zemlji
na oko stotinu metara. Ovo rastojanje se naziva "udarno
rastojanje" i zavisi od količine elektriciteta u kanalu trasera,
odnosno od amplitude struje groma.
 Kada se traser približi zemlji na udarno rastojanje, nastaje
glavno pražnjenje, gde sa zemlje pozitivna naelektrisanja teku
ka oblaku po kanalu koji je traser već pripremio. Ovo povratno
pražnjenje glavni je nosilac struje groma, pa otud je njegov
intezitet svetlosti najveći.

18 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

 Po završetku prvog pražnjenja dolazi drugo, treće i ostala
pražnjenja u jednom gromu. Svako od ovih ponovljenih
pražnjenja ima takođe po dve etape, uvodno (traser) i glavno
pražnjenje. Traseri drugog i ostalih pražnjenja nisu stepenasti,
već su kontinualni i kreću se po kanalu predhodnog udara.

19 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

 Električna pražnjenja mogu biti prouzrokovana naelektrisanim
oblacima za vreme oluje. Među ovim pražnjenjima, ona koja
pogađaju zemlju nazvana su udari groma.
 Postoje pražnjenja koja izbijaju unutar jednog oblaka, ili između
više olujnih oblaka koja nazivamo munjama.
 Udare groma u zavisnosti od pravca razvoja trasera, treba
podeliti na silazne i uzlazne udare groma.
 Na ravnim terenima najfrekventniji je silazni udar groma. Da bi
se jedan uzlazni udar groma mogao da razvije, neophodno je
prisustvo jedne značajne uzvišice na terenu. Na drugom mestu
udari groma se dele po pravcu proticanja osnovne struje.
Prema dogovoru negativni udar je određen kada se prazni
jedan negativni oblak, a pozitivni udar groma je kada se prazni
pozitivan deo oblaka.

20 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

 Slikovita klasifikacija udara groma, tj. električnog pražnjenja
između oblaka i zemlje prikazana je na sledećoj slici.

21 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

 Negativno pražnjenje kreće silaznim kanalom od oblaka prema
zemlji i umanjuje negativni naboj i time napon oblaka prema
Zemlji [slika a, slajd 21]. To je najčešći tip atmosferskog
električnog pražnjenja između oblaka i zemlje i javlja se u 90%
od ukupnog broja slučajeva.

22 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

 Pozitivno pražnjenje kreće silaznim kanalom od oblaka prema
zemlji iz ćelije pozitivnog naboja oblaka [slika b, slajd 21]. Ovaj
tip se javlja približno u samo 10% od ukupnog broja električnih
udara oblak-zemlja.
 Električna pražnjenja od zemlje prema oblaku [slika c i d, slajd
21] su relativno retka i većinom se uočavaju iznad visokih
tornjeva, visokih građevina i iznad planinskih vrhova. Na
sledećim slikama pokazani su usponski udari groma i to: iznad
Ajfelove kule snimljen 1902.godine i usponskog udara groma
na Mont San Salvatore u Švajcarskoj.

23 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

 Najčešći vid električnog pražnjenja je pražnjenje iz oblaka, ali
koje ne dopire do zemlje.
 Jonizovani kanal kreće se horizontalo i može postići daljinu od
više desetina km. Ponekad takav kanal munje ponovo ulazi u
isti oblak ili u drugi susedni grmljavinski oblak. Primeri ovih
munja snimljenih u prirodi mogu se videti na sledećim slikama.

24 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

 Vezano za uzastopne udare, sledeća slika pokazuje jedno
atmosfersko pražnjenje u jednom potpuno posebnom obliku,
označenom sa "udar groma u vidu zavese".
 Vetrom, masa vazduha koja je sačinjavala jonizovani kanal
pražnjenja je pomerena u istom pravcu u kome je duvao vetar,
noseći sa sobom kanal: ako je vetar pravilan i ravnomeran,
kanal predstavlja jedno horizontalno pomeranje, ostajući
paralelan samome sebi i svaki povratni luk će proizvesti po
jednu pomerenu luminaciju u prostoru: takođe, ako je ukupno
vreme pražnjenja u trajanju od jedne sekunde i ako je vetar
brzine od 20 metara u sekundi (72km/h) na primer, "zavesa" će
se raširiti 20 metara.

25 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

NAČINI ZAŠTITE OBJEKATA NA ZEMLJI
 S obzirom da se ne mogu sprečiti naelektrisanje
atmosfere i njen elektroindukcioni uticaj na zemlji,
zaštita objekata mora biti organizovana na neki drugi
način.
 Kao najefikasniji se pokazao način da se
poboljšanjem elektroprovodnih osobina delova na
zemlji, ili poboljšanjem elektroprovodnih osobina
dela atmosfere u poslednjih sto metara od zemlje,
predodredi tačka pražnjenja.
 Načini zaštite objekata na zemlji:
 Faradejev kavez,
 Frenklinov šiljak,
 radioaktivni gromobrani (izbačeni su iz upotrebe).

26 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

 Zaštita objekata
1 - naelektrisana atmosfera,
2 - Faradejev kavez,
3 - objekti

1 - naelektrisana
atmosfera,
2 - Frenklinov šiljak,
3 - objekti

27 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

Faradejev kavez

 Faradejev kavez ili Faradejev

štit predstavlja prostor
ograničen nekim provodljivim
materijalom, ili mrežom
napravljenom od takvog
materijala. Takav prostor ima
osobinu da blokira spoljašnje
statičko električno polje.
 Faradejev kavez je dobio ime
po fizičaru Majklu Faradeju
(1791.-1867.), koji je pokazao
da se elektricitet u provodniku
pomera ka spoljašnjosti,
odnosno da ne postoji u
unutrašnjosti provodnika.

28 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

Frenklinov šiljak
 Klasičan Franklinov šiljak uglavnom se koristi za montažu kada su u
pitanju manji objekti tipa privatnih kuća ili manjih zgrada.
 Ukoliko gromobran pretrpi više udara groma dolazi do njegovog
oštećenja, i njegov estetski izgled više nije kao ranije. Klasičan
Franklinov šiljak ima promenljiv vrh (njegov vrh koji je oštećen čestim
udarima groma može se jednostavno odvrnuti i zameniti drugim –
novim).

29 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

 Među prvim predlagačima radioaktivnih gromobrana je mađarski
fizičar Silar (L.Szillard), koji je 1914. godine predložio
postavljanje radioaktivnog izvora uz vrh Franklinovog štapa,
kako bi tako razelektrisao olujne oblake i predupredio pojavu
atmosferskog pražnjenja (međutim, bila bi neophodna aktivnost
radioaktivnog izvora od nekoliko hiljada kirija, da bi došlo do
značajnijeg protoka naelektrisanja).
 Pobornike radioaktivnog gromobrana ova činjenica nije
pokolebala, pa su predložili novi model: joni koji će se formirati u
vazduhu iznad radioaktivnog izvora uz šiljak Franklinovog
štapa, "produžiće" sam štap a time i njegove mogućnosti u
zaštiti od atmosferskog pražnjenja (objašnjenje iz 1960. godine;
nedovoljan kvantitet formiranih jona, preslab je da bi mogao
znatnije da poveća provodnost okolnog vazduha).
 Sada je lako pokazati, bilo računicom ili merenjima u laboratoriji,
da će efekat korone na vrhu Franklinovog štapa u prirodnim
uslovima pred nevreme, proizvesti veći broj elektrona od bilo
kog upotrebljavanog radioaktivnog izvora.
30 od 48 Električne instalacije i osvetljenje
 Dokazavši potpunu neefikasnost, ali istovremeno i
zbog prisutne neželjene opasnosti od
radioaktivnog zračenja iz ovih gromobrana, sve
zemlje Evrope i sveta zabranile su njihovu dalju
upotrebu (Francuska 1985. godine, neke zemlje
ranije, Jugoslavija 1991.).
 Radioaktivni gromobrani, pokazali su da napore
za poboljšanje zaštite od atmosferskih pražnjenja,
treba usmeriti u pravcu iznalaženja mogućnosti
formiranja povećane jonizacije na vrhu
Franklinovog štapa, koja će pouzdano biti znatno
veća od one koju daje efekat spontano nastale
korone u prirodnim uslovima na vrhu Franklinovog
štapa pred pojavu nevremena.
 Najnovija ideja gromobranske hvataljke sa
uređajem za rano startovanje, sastoji se u
dirigovanju i vođenju spontane korone na vrhu
Franklinovog štapa pred nailazak nevremena.
31 od 48 Električne instalacije i osvetljenje
 A,B: Direktan udar groma u nadzemne vodove
C: Uticaj magnetnog polja na vodove
D: Direktni udar groma
E: Raspodela potencijala oko mesta udara groma
F: Uticaj magnetnog polja na unutrašnje instalacije i opremu

32 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

Gromobranska zaštita na zgradama
 Za pravilnu zaštitu od delovanja groma mora biti izvedena
kako spoljašnja, tako i unutrašnja zaštita.
 Pod zaštitom od udara groma ubrajaju se svi metalni delovi
napolju, na i u unutrašnjosti zgrade, koji služe za prihvatanje i
odvođenje energije groma u zemlju. Metalnim vodovima od
bakra, aluminijuma, pocinkovanog ili nerđajućeg čelika opisuje
se konture zgrade. Prihvatni vod je metalni vod pružen preko
slemena ili ravanog krova. Delovi zgrade koji sežu preko visine
krova poput dimnjaka, antena i sl. moraju se povezati sa
gromobranskom instalacijom. Takođe, moramo povezati i
metalne delove krovnih prozora i kupola. Odvodni deo
gromobranske instalacije su okomiti vodovi položeni na ili u
zidove zgrade, i služe da odvedu struju groma ka uzemljivaču.
Preko uzemljivača tok se odvodi u zemlju. Antenski i vodovi za
prenos podataka moraju se položiti u posebne metalne cevi ili
njihov plašt mora biti uzemljen.

33 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

Gromobranska zaštita na zgradama
 Kod raspodele odvoda potrebno je poštovati
odgovarajuću udaljenost ( 0.5 m ) od vrata, prozora ili
drugih otvora.
 Na svim odovodima moraju postojati rastavni spojevi,
čija je osnova namena odvajanje prihvatnog od sistema
uzemljenja. Time je omogućeno merenje i provera
gromobranskog sistema.
 Unutrašnju gromobransku instalaciju treba obavezno izvesti
da bi se sprečilo sekundarno dejstvo direktnih atmosferskih
pražnjenja i eliminisali uticaji komutacionih unutrašnjih
prenapona.
 Unutrašnja gromobranska instalacija štiti osetljivu
elektronsku opremu i komponente od uticaja
elektromagnetnih polja pri direktnom atmosferskom
pražnjenju i ljude od strujnog udara i varničnih preskoka
između nepovezanih metalnih masa unutar objekata.
34 od 48 Električne instalacije i osvetljenje
Gromobranska instalacija
 Gromobranska instalacija predstavlja kompletnu
instalaciju koja omogućava da se jedan objekat
zaštiti od dejstva atmosferskog pražnjenja.
 Gromobranska instalacija se sastoji od
– spoljašnje gromobranske instalacije
– unutrašnje gromobranske instalacije.
 Spoljašnja gromobranska instalacija se sastoji od:
– prihvatnog sistema,
– spusnih provodnika,
– sistema uzemljenja.
 Unutrašnja gromobranska instalacija
– obuhvata sve dodatke spoljašnjoj gromobranskoj instalaciji koji će
smanjiti elektromagnetna dejstva struje atmosferskog pražnjenja.
– To su pridruženi metalni delovi u štićenom prostoru kroz koje
može proteći struja atmosferskog pražnjenja.
– Povezivanje gromobranske instalacije sa metalnim masama izvodi
se pomoću šina za izjednačavanje potencijala.

35 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

SPOLJAŠNJA GROMOBRANSKA INSTALACIJA

 PRIHVATNI SISTEM
– Prihvatni sistem je deo spoljašnje gromobranske
instalacije namenjen za prihvatanje atmosferskog
pražnjenja.
– Prihvatni sistemi mogu biti sastavljeni od bilo koje
kombinacije sledećih elemenata:
– štapnih hvataljki,
– razapetih žica,
– mreže provodnika.

– Delovi objekta mogu se smatrati kao prirodni

prihvatni sistem ako ispunjavaju određene uslove.

36 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

 SPUSNI PROVODNICI
– Spusni provodnici su delovi spoljašnje gromobranske instalacije
namenjeni za provod struje atmosferskog pražnjenja od
prihvatnog sistema do sistema uzemljenja.
– spusni provodnici moraju biti postavljeni tako da od mesta udara
groma do zemlje:
 postoji nekoliko paralelnih strujnih staza,
 dužine strujnih staza budu minimalne.
 da predstavljaju, što je više moguće, direktno produženje provodnika
prihvatnog sistema.
– Spusni provodnici moraju biti postavljeni pravolinijski i vertikalno,
sledeći najkraći i najdirektniji put do zemlje.
– Delovi objekta mogu se smatrati kao prirodni spusni provodnici
ako ispunjavaju određene uslove.

37 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

 SISTEM UZEMLJENJA
– Sistem uzemljenja je deo spoljašnje gromobranske
instalacije namenjen za odvođenje struje
atmosferskog pražnjenja u zemlji.
– U pogledu zaštite od atmosferskog pražnjenja
integrisana sjedinjena struktura raznih sistema uze-
mljenja predstavlja najbolju soluciju, i obezbeđuje
kompletnu zaštitu.
– Sledeći tipovi uzemljivača se mogu upotrebiti:
 jedan ili više prstenastih uzemljivača,
 vertikalni ili iskošeni uzemljivači,
 horizontalni ili radijalni uzemljivači,
 temeljni uzemljivači.

38 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

PRORAČUN GROMOBRANSKE ZAŠTITE
ODREĐIVANJE NIVOA ZAŠTITE
 učestanost direktnih udara u objekat Nd, kao proizvod
lokalne godišnje gustine pražnjenja Ng i ekvivalentne prihvatne
površine objekta Ae,
 usvojena učestanost udara groma Nc koje treba proceniti ili
proračunati.
 Vrednost usvojenih učestanosti udara groma Nc, upoređuje se
sa izračunatom vrednošću učestanosti direktnih udara u objekat
Nd. Ovo upoređenje daje odgovor da li je gromobranska
instalacija neophodna i kojeg je nivoa zaštite.
 Ako je Nc  Nd gromobranska instalacija nije potrebna.
 Ako je Nd>Nc računska efikasnost gromobranske instalacije je:
N
Er  1 c
Nd
gromobranska instalacija je potrebna, a nivo zaštite se određuje
prema tabeli:

39 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

 Računska efikasnost gromobranske instalacije
mesto Td
i izbor nivoa zaštite Novi Sad 31
Računska efikasnost Odgovarajući nivo zaštite Beograd 32
Kruševac, 34
Er > 0,98 Nivo I sa dodatnim merama Sm. Palanka
0,98 Er 0,95 Nivo I Niš, Kraljevo, 36
Nivo II Vršac
0,95 Er 0,90
Valjevo, Požega 37
0,90 Er 0,80 Nivo III
0,80 Er 0 Nivo IV Tabela rastojanja
spusn.vodova
N g  0,04  Td 1,25 (udara / km 2 god ) Nivo zaštite Rastojanje
[m]
 Td - broj grmljavinskih dana u toku godine uzet sa I 10
izokerauničke karte prema standardu JUS.N.B4.803:1996 II 15
III 20
3 10 3 IV 25
NC  (broj udara / god )
C
gde je : C  C1  C 2  C3  C 4
C1 - koeficijent konstrukcije objekta,
C2 - koeficijent sadržaja objekta,
C3 - koeficijent namene objekta,
C4 - koeficijent posledice udara groma u objekat.

40 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

 Vrednost faktora C1 u zavisnosti o tipu konstrukcije
objekta
Konstrukcija Vrsta krova
objekta Metalni Mešani Zapaljiv
Metalna konstrukcija 0,5 1 2
Mešana 1 1 2,5
Zapaljiva 2,0 2,5 3

Vrednost faktora C2 u zavisnosti o sadržaju objekta

Opis C2
Bez vrednosti i nezapaljiv 0,5
Mala vrednost ili uglavnom zapaljiv 1
Veća vrednost ili naročito lako zapaljiv 2
Izvanredno velika vrednost, nenadoknadive
3
štete, vrlo zapaljiv ili eksplozivan

41 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

 Vrednost faktora C3 u zavisnosti o nameni objekta
Opis C3
Nezaposednut 0,5
Uglavnom nezaposednut 1
Teška evakuacija ili opasnost od panike 3

Vrednost faktora C4 u zavisnosti o posedicama od udara

groma u objekat
Opis C4
Nije obavezna neprekidnost pogona i bez
1
uticaja (posledica) na okolinu
Obaveza neprekidnosti pogona ali bez uticaja
5
(posledica) na okolinu
Uticaj (posledice) na okolinu 10

42 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

Određivanje učestanosti direktnog udara groma u objekat
 Srednja godišnja vrijednost Nd može se izračunati iz izraza:
N d  N g  Ae 10 6 [broj udara / god ] gde je:
 Ae - ekvivalentna prihvatna površina objekta u m2.
 Ekvivalentna prihvatna površina objekta definiše se kao
površina tla koja ima istu učestanost direktnih udara groma kao
i objekat.
 Za usamljene objekte ekvivalentna površina objekta je površina
ograničena linijom dobijenom presekom povšine tla i ravni
nagnute u odnosu na horizontalnu ravan pod nagibom 1:3,
povučenom sa vrha objekta u krug oko objekta, tako da se
računa :
Ae  a  b  6  h  (a  b)  9    h 2 gde su:
 a - dužina jedne osnovice objekta (m),
 b - dužina druge osnovice objekta (m),
 h - visina objekta.

43 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

 1. Prihvatni sistem
2. Spusni provodnici
3. Sistem uzemljenja
4. Sistem za izjednačavanje
potencijala

44 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

 Merno mesto

45 od 48 Električne instalacije i osvetljenje

46 od 48 Električne instalacije i osvetljenje
Gromobranska zaštitna instalacija na manjem objektu sa krovom na dve
vode:
1-gromobranske hvataljke na 9-horizontalni metalni oluk povezan
krovnim potporama (6 i 7), sa hvataljkama i odvodom,
2-odvodi na zidnim potporama (8), 10-vertikalni metalni oluk koji je
3-cevni uzemljivač (nije obavezan), iskorišćen za pomoćni odvod,
4-trakasti uzemljivač kao prsten oko 11-metalna opšivka koja se
objekta, povezuje sa hvataljkom i olukom,
5-merni spoj, 12-elektroprovodne veze
47 od 48 Električne instalacije i osvetljenje
48 od 48 Električne instalacije i osvetljenje