11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 :

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑΣ –

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ
__________________________________________________

2.1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΑΡΤΗ

Μιά συμβατική αναπαράσταση, κατά γενικό κανόνα επίπεδη, που απεικονίζει θέσεις
συγκεκριμένων ή αφηρημένων φαινομένων που μπορούν να προσδιορισθούν /
εντοπισθούν μέσα στο χώρο.

Συνήθως ο όρος «χάρτης» αναφέρεται στο σχέδιο πάνω σε χαρτί ή διαφάνεια ή άλλο
σχεδιαστικό υλικό ή στο εκτυπωμένο έντυπο (πάνω σε κάποιο εκτυπωτικό υλικό).

Φύλλο χάρτη : είναι η «μονάδα» ενός χάρτη πολύ μεγάλου για να εκτυπωθεί /
δημιουργηθεί σε ένα ενιαίο έντυπο / σχέδιο.

Τοπογραφικό σχέδιο : σχέδιο στο οποίο απεικονίζεται η επιφάνεια και το ανάγλυφο της
γης χωρίς να λαμβάνεται υπόψιν τη σχήμα της γης (τη θεωρούμε επίπεδη).

Χαρτογραφημένη επιφάνεια ή χαρτογραφικό πεδίο : η επιφάνεια που αναπαρίσταται σε

ένα χάρτη.

2.2 ΣΚΟΠΟΣ, ΡΟΛΟΙ ΚΑΙ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΧΑΡΤΗ

Ποιός είναι ο σκοπός και το αντικείμενο του χάρτη;

Σε ποιόν και για ποιά χρήση προορίζεται ο χάρτης ;

Ανάλογα με τις απαντήσεις σ’αυτές τις ερωτήσεις οι τεχνικές κατασκευής του

χάρτη μπορεί να διαφέρουν.

Αφού ο χάρτης είναι μια γραφική αναπαράσταση, κατέχει τις ιδιότητες και
παρουσιάζει τους περιορισμούς των γραφικών τεχνών.

Η γραφική αναπαράσταση είναι μία γλώσσα που μπορεί να είναι χρησιμοποιήσιμη

και παγκόσμια εάν τα χρησιμοποιήμενα σύμβολα έχουν προηγουμένως προτυποποιηθεί
(στανταροποιηθεί)/ διεθνοποιηθεί. Κάτω απο αυτές τις προυποθέσεις η γραφική γλώσσα
γίνεται ένα μέσο αποθήκευσης, επεξεργασίας και διάδοσης της πληροφορίας (βλέπε
προηγούμενο κεφάλαιο χάρτης = πληροφοριακό σύστημα)
 12

Αυτοί οι τρείς ρόλοι, κοινοί στις γραφικές τέχνες και στις γραφικές
αναπαραστάσεις, αποτελούν ρόλους και του χάρτη, που μπορεί να έχει κατασκευασθεί για
ένα ή περισσότερους από τους παρακάτω σκοπούς :

- αποθήκευση : αποθήκευση πληροφορίας, απογραφή, ευρετήριο,

κατάλογος,…

- ανάλυση / επεξεργασία : συνδιασμοί, επιθέσεις, και επεξεργασίες

που επιτρέπουν την δημιουργία σχέσεων λογικών / μαθηματικών
μεταξύ των αντικειμένων ή των χαρακτηριστικών τους

- επικοινωνία / διάδοση : οπτική αντίληψη – τις περισσότερες

φορές άμεση – και εύκολα απομνημονευσιμη μιας μεγάλης
ποσότητας πληροφοριών.

Η ταυτόχρονη απάντηση και στις τρείς παραπάνω απαιτήσεις ταυτόχρονα

φαίνεται αδύνατη γιατί δεν είναι συμβιβάσιμες. Απ΄την άλλη μεριά είναι
σπάνιο ένας χάρτης να έχει μόνο ένα σκοπό απ΄τους παραπάνω. Συνήθως οι
δύο πρώτοι ή οι δύο τελευταίοι πάνε μαζί.

Ο τοπογραφικός χάρτης είναι από τη φύση του ένας απογραφικός χάρτης

που περιέχει όσον το δυνατόν περισσότερη πληροφορία και χρησιμεύοντας
σαν χάρτης αναφοράς. Απ΄την άλλη μεριά η ακρίβεια / πιστότητα επιτρέπει
την χρησιμοποίησή του για αναλύσεις.

2.3 ΠΟΙΟΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΧΑΡΤΗ – ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΟΙΟΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ, ΑΙΣΘΗΤΙΚΕΣ ΠΟΙΟΤΙΚΕΣ

ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ

2.3.1 ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΟΙΟΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΕΝΟΣ ΧΑΡΤΗ

Αυτές είναι : η ακρίβεια, η ορθότητα / πιστότητα (της πληροφορίας που παρέχει), η

ειλικρίνεια

Ακρίβεια : οι αναφερόμενες πληροφορίες αντιστοιχούν στην πραγματικότητα και

βρίσκονται στην υποδεικνυόμενη θέση (λαμβάνοντας υπόψιν τα συστήματα
 13

συντεταγμένων κλπ.). Ενα σπίτι, ένας οικισμός κλπ. δεν βρίσκεται στην πραγματικότητα
στην υποδεικνυόμενη από το χάρτη γεωγραφική θέση αλλά σε μια διαφορετική (αντίθετο
παράδειγμα).

Ορθότητα / πιστότητα : ένας τεράστιος ποταμός αναπαριστάνεται στο χάρτη σαν

ένας ασήμαντος χείμαρος (αντίθετο παράδειγμα).

Αξιοπιστία : οι δύο προηγούμενες ιδιότητες + το γεγονός ότι μπορούμε να

εμπιστευτούμε απόλυτα τις πληροφορίες που παρέχει, δηλαδή όταν οι πληροφορίες του
χάρτη είναι βέβαιες, ελεγμένες και ενημερωμένες, – το γεγονός πχ. ότι σε ένα χάρτη δεν
αναφέρεται ποιός τον έκανε και πότε ενημερώθηκε για τελευταία φορά δείχνουν ελλειψη
αξιοπιστίας.

2.3.2 ΟΙΑΙΣΘΗΤΙΚΕΣ ΠΟΙΟΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ

Αναγνωσιμότητα : αναφέρεται στην ευκολία ανάγνωσης και οπτικής αντίληψης των

χαρτογραφημένων αντικειμένων που συνθέτουν την χαρτογραφημένη επιφάνεια.

Επιλεκτικότητα : αντιστοιχεί στην ευκολία διάκρισης των διαφόρων κατηγοριών

των χαρτογραφικών αντικειμένων.

Διαφάνεια / διαύγεια : είναι η ιδιότητα ενός χάρτη που συνδιάζει αρμονικά

αναγνωσιμότητα και επιλεκτικότητα.

2.4 Η ΚΛΙΜΑΚΑ

Η εικόνα / αναπαράσταση / απεικόνιση του χώρου γενικά (γήινου ή εξωγήινου) μπορεί να

είναι οσοδήποτε μικρή, – μιλάμε για εικόνα / αναπαράσταση / απεικόνιση ΥΠΟ ΣΜΙΚΡΥΝΣΗ
σε σχέση με την πραγματικότητα.

Κλίμακα : ο λόγος μιας απόστασης (ενός μήκους) μετρημένης στο χάρτη προς την ίδια
απόσταση (μήκος) μετρημένης στη πραγματικότητα. Η κλίμακα επιτρέπει μέσω ενός
εύκολου υπολογισμού (εφαρμογή της απλής μεθόδου των τριών) να περνάμε απο τον
χάρτη στην πραγματικότητα και vis-versa.

Οι χάρτες πολύ μικρής κλίμακας (πχ. παγκόσμιοι χάρτες) λόγω της προβολής
που χρησιμοποιείται και της πολύ μεγάλης έκτασης της χαρτογραφημένης επιφάνειας δεν
επιτρέπουν να διατηρείται η κλίμακα σταθερή σε όλο το χάρτη. Γι’αυτό και πολλές φορές,
για χάρτες μικρής κλίμακας ή για χάρτες σε προβολή με έντονες μεταβολές του μέτρου
γραμμικής παραμόρφωσης, υπολογίζεται και σχεδιάζεται η γραφική κλίμακα του
συγκεκριμένου μήκους, σε διάφορα πλάτη (βλέπε σχήμα 2.1).
.

Αναπαράσταση της κλίμακας : 1 / 10 000, 1 / 25.000, κλπ.

 14

Γαλλικοί κανονισμοί AFNOR : 1 / n

Διεθνεις κανονισμοί ISO : 1 : n

Γραφική κλίμακα

Εάν η μεταβολή της κλίμακας είναι σημαντική (όπως συμβαίνει στους χάρτες
που αναπαριστούν μια μεγάλη επιφάνεια) μπορούμε να τοποθετήσουμε ένα σύνολο
γραφικών κλιμάκων με την μορφή ενός πίνακα.(βλέπε σχήμα 2.1).
 15

Σχήμα 2.1 : Κλίμακες

2.5 ΤΟ ΓΡΑΦΙΚΟ ΛΑΘΟΣ

Το γραφικό λάθος είναι το αναπόφεκτο σχεδιαστικό / γραφικό λάθος που γίνεται λόγω της
αδυναμίας του οποιουδήποτε σχεδιαστικού / εκτυπωτικού οργάνου να το αποφύγει
μεταφράζοντας ακριβώς μια μετρητική πραγματικότητα σε γραφική. Είναι το αναπόφευκτο
λάθος που κάνουμε επίσης στην περίπτωση μετρήσεων σε ένα χάρτη (χαρτομετρία).
 16

Εκτιμάται σε 0,1 του χιλιοστού, και όπως μπορεί να αναπαραχθεί σε κάθε επέμβαση στα
διάφορα στάδια παραγωγής ενός χάρτη το τελικό γραφικό λάθος θεωρείται ότι δεν είναι
ποτέ κατώτερο από 0,2 του χιλιοστού.

Το γραφικό λάθος μεταφράζεται αυτόματα σε ένα λάθος σε μέτρα στην πραγματικότητα

που είναι τόσο μεγαλύτερο όσο μικρότερη είνα η κλίμακα.
Κατά συνέπεια ο χρήστης ενός χάρτη οφείλει να εκλέξει την κλίμακα του χάρτη που
χρειάζεται λαμβάνοντας υπόψιν και την ακρίβεια που επιθυμεί.

Παραδείγματα

Χάρτης κλίμακας 1 / 25 000 :

Γραφικό λάθος χ

1 χιλιοστό 25 000 χιλιοστά

0,2 χιλιοστά χ;
________________________________________

χ= 25 000 * 0,2/1 =0,2 * 25 000 = 5 000 χιλιοστά = 5 μέτρα

Χάρτης κλίμακας 1 / 50 000 :

Γραφικό λάθος χ

1 χιλιοστό 50 000 χιλιοστά

0,2 χιλιοστά χ;
________________________________________

χ= 50 000 * 0,2/1 =0,2 * 50 000 = 10 000 χιλιοστά = 10 μέτρα

Η ακρίβεια των αποτυπώσεων εξαρτάται μεταξύ άλλων και από το γραφικό λάθος που είναι
οπως είπαμε αναπόφευκτο. Βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε και όλα τα άλλα λάθη /
σφάλματα των μετρήσεων. Στις φωτογραμμετρικές αποτυπώσεις για παράδειγμα τα λάθη
των μετρήσεων εξαρτώνται ακόμη από τα χρησιμοποιούμενα μηχανήματα, τους χειριστές
τους, την ποιότητα των αεροφωτογραφιών, κλπ.

Κάτω απ’αυτές τις συνθήκες ο χάρτης με την μεγαλύτερη κλίμακα που μπορεί να
κατασκευαστεί από πρωτογενή δεδομένα θα είναι αυτός για τον οποίο το ολικό γραφικό
λάθος (που θεωρήσαμε 0,2 χιλιοστά) αντιστοιχεί στην ακρίβεια της αποτύπωσης
(τοπογραφικής, φωτογραμμετρικής,…) της γήινης επιφάνειας.
Η κλίμακα αυτή δίνεται από τον τύπο :

1/ν = γραφικό λάθος / ακρίβεια αποτύπωσης

 17

Παράδειγμα

Γραφικό λάθος = 0,2 χιλιοστά

Ακρίβεια μέτρησης = 2 μέτρα = 2 * 1000 = 2000 χιλιοστά

1/ν = 0,2/2000= 2/20 000  1/ν = 1/ 10 000

2.6 ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Τα χαρτογραφικά χαρακτηριστικά αφορούν τα διάφορα στοιχεία που συμμετέχουν στην

δημιουργία και κατασκευή ενός χάρτη. Διακρίνουμε τα βασικά χαρτογραφικά
χαρακτηριστικά και τα δευτερεύοντα χαρτογραφικά χαρακτηριστικά.

2.6.1 ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Αφορούν :

- το χρησιμοποιούμενο Ελλειψοειδές Εκ Περιστροφής (ΕΕΠ)

- το σύστημα της χρησιμοποιούμενης χαρτογραφικής προβολής
- τη κλίμακα του χάρτη
- την απεικόνιση της σημασίας των χαρτογραφικών συμβολισμών /
χρωμάτων (υπόμνημα / λεζάντα) – (επιπεδομετρία – ορογραφία)

Η αναφορά στον τοπογραφικό χάρτη σε όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά είναι απολύτως

απαραίτητη και αναγκαία. Αντίθετα στη θεματική χαρτογραφία πολλά από τα παραπάνω
χαρακτηριστικά μπορούν να παραληφθούν.

Κάθε αλλαγή oποιoυδήποτε από τα βασικά χαρακτηριστικά θα αλλάξει την

φυσιογνωμία του χάρτη.

Σημειώνουμε ακόμη, ότι η αναφορά της κλίμακας είναι απολύτως απαραίτητη σε κάθε
χάρτη οποιουδήποτε είδους. Οσον αφορά τούς θεματικούς χάρτες συνήθως είναι αρκετή
μιά απλή γραφική κλίμακα..

2.6.2 ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΝΤΑ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Χρησιμοποιούμε τον όρο «δευτερεύοντα χαρτογραφικά χαρακτηριστικά» γι’αυτή την

ομάδα χαρακτηριστικών γιατί η αλλαγή ενός ή περισσοτέρων απ’αυτά δεν θα αλλάξει την
φυσιογνωμία του χάρτη που βασικά θα παραμείνει ο ίδιος.
 18

Αφορούν :

- το σύστημα διαίρεσης των φύλλων χάρτη (στην περίπτωση ενός

μεγάλου διαιρεμένου σε φύλλα χάρτη)
- την αναπαράσταση του γεωγραφικού καννάβου και την αναφορά
στο χρησιμοποιούμενο γεωδαιτικό DATUM
- το τύπο και μέγεθος των τοπωνυμίων και άλλων αλφαριθμητικών
πληροφοριών

Σημειώνουμε ότι η χρήση των παραπάνω χαρακτηριστικών αφορά κυρίως τους

τοπογραφικούς χάρτες.

2.7 ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΑΝΑΓΝΩΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΕΝΟΣ ΧΑΡΤΗ

Σε συνθήκες κανονικής ανάγνωσης – δηλαδή από μία απόσταση περίπου 30-40 εκατοστά –
και κανονικού φωτισμού, το περιέχομενο του χάρτη πρέπει να είναι δημιουργημένο με
τέτοιο τρόπο ώστε :

- κάθε γραφικό μεμονωμένο στοιχείο να είναι αντιληπτό

- το σχήμα του να είναι εύκολα διακριτό
- δύο γειτονικά στοιχεία να διακρίνονται σαν τέτοια
- δύο χρώματα διαφορετικά να μπορούν να διακρίνονται σαν τέτοια
- οι αλλαγές διεύθυνσης μιας γραμμής να είναι διακριτές
- …

2.7.1 ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ

Οπτική οξύτητα (ικανότητα) διάκρισης = είναι η γωνία που έχει σαν κορυφή την κόρη του
ματιού και πλευρές που σχηματίζονται από τη κόρη του ματιού με τα άκρα του πιο μικρού
διακριτού αντικειμένου. Η τιμή της γωνίας αυτής είναι περίπου 1΄ από μία απόσταση 30
εκατοστών.

Οπτική οξύτητα (ικανότητα) ευθυγράμμισης = είναι η εκτίμηση του γεγονότος ότι δύο
γραμμές αποτελούν η μία τη συνέχεια της άλλης.

Οριο αντίληψης = είναι το ελάχιστο μέγεθος ενός γραφικού στοιχείου (αντικειμένου) από
μία απόσταση 30 εκατοστών (λαμβανομένης υπόψιν της οπτικής οξύτητας διάκρισης). Αυτό
το μέγεθος είναι περίπου 0,1 χιλιοστά για ένα σημείο ενώ για μιά ευθεία είναι πάχος 0,06
– 0,07 χιλιοστά.

Γωνιακή αντίληψη / ανάγνωση = η ικανότητα που αφορά την ευκολία / δυνατότητα

διάκρισης και κατανόησης των σχημάτων. Είναι μεγαλύτερη όταν πρόκειται για ορθές
γωνίες. Σαν συνέπεια ένα μικρό τετράγωνο διακρίνεται πιό εύκολα από ένα κύκλο ή από
ένα άλλο πολύγωνο της ίδιας επιφάνειας.
 19

Οι αλλαγές διεύθυνσης μιας γραμμής γίνονται αντιληπτές αν είναι μεγαλύτερες από 0,5
χιλιοστά.

Οριο διαχωρισμού = είναι η μικρότερη απαραίτητη απόσταση μεταξύ δύο γραφικών

στοιχείων που επιτρέπει να τα ξεχωρίσουμε με γυμνό μάτι. Για λεπτές παράλληλες
γραμμές, αυτή η απόσταση είναι περίπου 0,17 χιλιοστά. Είναι λίγο πιό μικρή στην
περίπτωση «φαρδιών» (πλατιών) παράλληλων γραμμών.

Οριο διαφοροποίησης = είναι η διαφορά μεγέθους που πρέπει να τηρείται μεταξύ δύο
συνεχών μεγεθών του ίδιου συμβόλου, ώστε να γίνονται αντιληπτά σαν τέτοια.

2.8 ΕΙΔΗ ΧΑΡΤΩΝ

Ανάλογα με την κλίμακα (τοπογραφικοί – γεωγραφικοί χάρτες) :

- τοπογραφικά διαγράμματα (1/500 – 1/5000) (σ΄αυτούς τους

χάρτες θεωρούμε ότι η αναπαριστώμενη επιφάνεια είναι επίπεδη)

Αυτοί οι χάρτες είναι θεωρητικά οι μόνοι που επιτρέπουν ακριβείς

μετρήσεις στην χαρτογραφημένη επιφάνεια.

- τοπογραφικοί χάρτες μεγάλης κλίμακας (1/10 000 – 1/25 000)

(χάρτες γενικής χρήσεως). Γενικά κατασκευάζονται με
φωτογραμμετρικές μεθόδους και τοπογραφικές αποτυπώσεις που
συμπληρώνουν τις απαραίτητες χαρτογραφικές πληροφορίες για
την σύνταξη του χάρτη

- τοπογραφικοί χάρτες μεσαίας κλίμακας (1/50 000 – 1/100 000)

- τοπογραφικοί χάρτες μικρής κλίμακας (1 / 200 000 – 1/500 000)

- γεωγραφικοί χάρτες ( 1/1000 000 και πιο μικρής κλίμακας)

Δεν δίνουν καμμία εγγύηση για την ορθή γεωγραφική θέση των
χαρτογραφικών αντικειμένων που αναπαριστάνονται πολύ
σχηματικά, και δεν δίνουν παρά μόνο γενικές πληροφορίες στον
χρήστη τους.

Ανάλογα με το περιεχόμενο :

Θεματικός χάρτης : Κάθε χάρτης που παρουσιάζει / απεικονίζει «φαινόμενα» κάθε είδους
στο γεωγραφικό χώρο και έχοντας συνήθως σαν υπόβαθρο ένα τοπογραφικό χάρτη.

Χάρτες όπως οι γεωλογικοί, εδαφολογικοί, δημογραφικοί,

τουριστικοί, ιστορικοί, δημογραφικοί, κλπ. χαρακτηρίζονται σαν θεματικοί χάρτες.
 20

Χαρτες : τοπογραφικοί, οδικοί, αεροπλοίας, ναυτικοί,…

Ανάλογα αν έχει γίνει ΜΕ αεροφωτογραφίες:

Φωτοχάρτης = αεροφωτογραφίες + (ενδεχόμενα) άλλα σύμβολα και πληροφορίες

Φωτομωσαικό = «[…] αλληλουχία διαδοχικών φωτογραφιών που καλύπτουν μιά μεγάλη

περιοχή και το οποίο με κατάλληλες προσθήκες χαρτογραφικών στοιχείων μπορεί επίσης να
χρησιμοποιηθεί σαν πρώτης προσέγγισης χάρτης. Κύριο πρόβλημα στούς φωτοχάρτες είναι
οι παραμορφώσεις που οφείλονται σε γεωμετρικούς και μηχανικούς λόγους της όλης
διαδικασίας λήψης και απόδοσης των αεροφωτογραφιών »[ΛΙΒ 88, σελ. 154].

Ορθοφωτοχάρτης : Οι ορθοφωτοχάρτες έχουν υποστεί κατάλληλες γεωμετρικές

διορθώσεις για την αναίρεση των παραμορφώσεων των φωτογραφιών.

Ανάλογα με τα υλικά κατασκευής :

Ανάγλυφοι χάρτες από πλαστικό : «Ενδιαφέροντες και διαδεδομένοι για ειδικές χρήσεις,
από εκπαιδευτικές μέχρι και ειδικότερες, είναι και οι πραγματικά ανάγλυφοι χάρτες από
πλαστικό, που δίνουν και την εποπτικότερη εικόνα του γήινου αναγλύφου» [ΛΙΒ 88, σελ.
152].

2.8.1 ΚΑΤΗΓΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΣΕ ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΟΥΣ ΧΑΡΤΕΣ [ΛΙΒ 88]

Πρωτογενής χάρτης : Αν οποιοσδήποτε χάρτης σε οποιαδήποτε κλίμακα ή (και;)

οποιασδήποτε χρήσης, προκύπτει από δεδομένα παρατήρησης, που υφίστανται μια άμεση
επεξεργασία ώστε να είναι πρακτικά χαρτογραφήσιμα, ανεξάρτητα από το εάν είναι
γεωμετρικού ή θεματικού τύπου, θα ονομάζεται πρωτογενής χάρτης.
Παράγωγος χάρτης : Αν οποιασδήποτε χάρτης, σε οποιαδήποτε κλίμακα ή/και
οποιασδήποτε χρήσης, προκύπτει από / ή βασίζεται σε πρωτογενή χάρτη, μετά από
κατάλληλη επεξεργασία και ανεξάρτητα από το εάν τα δεδομένα είναι γεωμετρικού ή
θεματικού τύπου, θα ονομάζεται παράγωγος χάρτης. – Ενας χάρτης είναι παράγωγος, όταν
τα χαρακτηριστικά του προέρχονται από ένα μετασχηματισμό των στοιχείων εξωτερικής και
εσωτερικής ανάγνωσης ενός χάρτη.

2.8.2 ΨΗΦΙΑΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣ

ΟΙ χάρτες σε ψηφιακή μορφή (δηλαδή οι βάσεις Χαρτογραφικών Δεδομένων).

2.9 ΚΑΛΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ?

- καλό αυτοκίνητο ?
Για ποιόν ;
Γιατί ;
 21

Για πότε ;
Για πόσο ;
Με τι κόστος ;
…
ΒΛΕΠΕ :

- Βασικές ποιοτικές ιδιότητες (ακρίβεια, ορθότητα / πιστότητα,

αξιοπιστία)

- Αισθητικές ποιοτικές ιδιότητες (αναγνωσιμότητα, επιλεκτικότητα,

διαφάνεια / διαύγεια)

- Βασικά χαρτογραφικά χαρακτηριστικά

- Δευτερεύοντα χαρτογραφικά χαρακτηριστικά

2.10 ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΧΑΡΤΗ

Η σωστή χρησιμοποίηση ενός χάρτη προυποθέτει την γνώση και κατανόηση των
θεμελιωδών εννοιών πάνω στις οποίες στηρίζεται η κατασκευή του.

2.11 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑΣ

2.11.1 ΓΕΩΕΙΔΕΣ

Η Γη (η οποία περιστρέφεται γύρω από ένα άξονα, και της οποίας η μάζα δεν είναι
ομοιόμορφα κατανεμημένη), διαθέτει ένα δυναμικό πεδίο έλξης και περιστροφής που
λέγεται πεδίο βαρύτητας της γης (αυτό το πεδίο προέρχεται από το συνδιασμό του πεδίου
έλξης της όλης μάζας της γης και του πεδίου της φυγόκεντρης δύναμης).

Στα σώματα που δεν συμμετέχουν στην περιστροφή της Γης – πχ. δορυφόροι
– επιδρα μόνο το πεδίο έλξης (και όχι το πεδίο περιστροφής).

Ισοδυναμική επιφάνεια = ο τόπος των σημείων ενός πεδίου που έχουν το ίδιο δυναμικό.

Ενταση πεδίου = (η διεύθυνση του διανύσματος της έντασης του πεδίου είναι κάθετη στις
ισοδυναμικές του επιφάνειες).

Διεύθυνση του διανύσματος της βαρύτητας (σε κάθε σημείο της φυσικής γήινης
επιφάνειας) = κάθετη στην ισοδυναμική επιφάνεια (έλξης και περιστροφής) της γης που
περνάει από το σημείο.

Διεύθυνση της κατακορύφου =

 22

- την παραπάνω διεύθυνση του διανύσματος της βαρύτητας, την ορίζουμε σαν διεύθυνση
της κατακορύφου
- διεύθυνση της βαρύτητας υλοποιημένη με ένα νήμα της στάθμης, που κατευθύνεται προς
το κέντρο βάρους της Γης.

Βαρύτητα = δύναμη που προέρχεται από το δυναμικό της βαρύτητας.


Πρόκειται για μιά δύναμη ( g ) με διεύθυνση κάθετη στις ισοδυναμικές
επιφάνειες (του πεδίου βαρύτητας) ταυτιζόμενη με την διεύθυνση της
κατακορύφου με φορά προς το εσωτερικό της γης.

Η βαρύτητα μεταβάλλεται περίπου 5%ο από τον ισημερινό προς τους πόλους.

Η διεύθυνση της έντασης του πεδίου βαρύτητας σε κάθε σημείο μιας

ισοδυναμικής επιφάνειας είναι κάθετη προς την ισοδυναμική επιφάνεια.

2.11.2 ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΚΟΡΥΦΟΥ

Η κατακόρυφος ενός σημείου / τόπου (διεύθυνση της βαρύτητας) μεταβάλλεται

συνεχώς μέσα στο χρόνο λόγω της επίδρασης των παρακάτω δυνάμεων οι οποίες
μεταβάλλονται επίσης μέσα στο χρόνο [ΠΙΖ/ΤΣΟΥ 98] :

Α) έλξη της γης (F1)

Β) φυγόκεντρη δύναμη που αναπτύσσεται λόγω της περιστροφής της γης (F2)
Γ) έλξη του ηλίου (F3)
Δ) έλξη της σελήνης (F4)
Ε) έλξη των υπολοίπων σωμάτων του πλανητικού μας συστήματος (F5)
Κατά συνέπεια η δύναμη που επιδρά σε ένα σημείο Τ είναι η συνισταμένη F = F1 + F2 + F3
+F4 + F5
Mεταβολή των συνιστωσών δυνάμεων

 Η F1 (έλξη της γης) διαφοροποιείται λόγω των μετακινήσεων μαζών που γίνονται
συνέχεια στο εσωτερικό, επιφάνεια και την ατμόσφαιρα της γης [ΠΙΖ / ΤΣΟΥ 98].

 Η μεταβολή της F2 (φυγόκεντρη δύναμη που αναπτύσσεται λόγω της περιστροφής της
γης) οφείλεται σε δύο αιτίες [ΠΙΖ / ΤΣΟΥ 98] :
- α) τη διαρκή αλλαγή της θέσης του άξονα περιστροφής της γης ως προς τη μάζα αυτής
- β) τις μεταβολές της γωνιώδους ταχύτητας περιστροφής της γης γύρω από τον άξονά
της.

 Οι δυνάμεις F3, F4, F5, μεταβάλλονται λόγω της διαρκούς μεταβολής της θέσης της γης
(άρα και του σημείου στο οποίο αναφερόμαστε) ως προς τον ήλιο, τη σελήνη και τα
υπόλοιπα πλανητικά σώματα και αντίστροφα.
 23

Κατά συνέπεια η διεύθυνση της κατακορύφου που υλοποιεί κάποιος είναι

στιγμιαία, δηλαδή αναφέρεται σε κάποια χρονική στιγμή (t). « Η μεταβολή αυτή δεν
υπερβαίνει το 0΄΄, 01» [ ΠΙΖ / ΤΣΟΥ 98].

Γεωειδές = - το σχήμα που ορίζουμε για την επιφάνεια της γης

- μιά οριακή ισοδυναμική επιφάνεια του πεδίου (έλξης και περιστροφής) της γης η οποία
προσεγγίζει όσο το δυνατόν περισσότερο προς την Μέση Στάθμη της Θάλασσας (ΜΣΘ).
[ΠΙΖ/ΤΣΟΥ 98].

Σχήμα 3.1 : Απλοποιημένη σχέση του Γεωειδούς με το ελλειψοειδές (σύμφωνα με τον Κing-
Hele 1963, αναφερόμενος μέσα στον [SMI 97]).

Το γεωειδές αποκλίνει ελαφρά από το ελλειψοειδές με ένα ακανόνιστο τρόπο. Το

τρισδιάστατο σχήμα του γεωειδούς μπορεί κατά προσέγγιση να αναπαρασταθεί με τη
ισοδυναμική επιφάνεια που σχηματίζεται από την μέση στάθμη της θάλασσας
(ισοδυναμική επιφάνεια = η επιφάνεια στην οποία η βαρύτητα (μέγεθος για αυτή την
συγκεκριμένη περίπτωση) είναι παντού ίση (παίρνει την ίδια τιμή)). Αν η γη είχε ομοειδή
γεωλογική σύσταση και δεν υπήρχαν τα βουνά, οι «λεκάνες» των ωκεανών και άλλες
κάθετες «ανωμαλίες», η επιφάνεια του γεωειδούς έπρεπε να ταυτίζεται με αυτή του
ελλειψοειδούς ακριβώς. Εντούτοις, κυρίως λόγω τη πυκνότητας και διαφορετικής σύστασης
του εδάφους και υπεδάφους και του πολυσύνθετου τοπογραφικού αναγλύφου, η
επιφάνεια του γεωειδούς αποκλίνει από αυτή του ελλειψοειδούς μέχρι και 100 μέτρα σε
μερικές περιοχές [ROB 95].
 24

Οι γραμμές ίσης απόκλισης (σε μέτρα) μοντελοποιήθηκαν από εκατομμύρια παρατηρήσεις

/ μετρήσεις της βαρύτητας οι οποίες πάρθηκαν σε όλες τις περιοχές του κόσμου.
Σημειώνουμε ότι οι «λόφοι και οι κοιλάδες» στο γεωειδές δεν αντιστοιχούν στις ηπείρους
και ωκεανούς αντίστοιχα. Το ψηλότερο σημείο στο γεωειδές είναι 75 μέτρα παραπάνω από
το ελλειψοειδές στην Νέα Γουινέα, και το χαμηλότερο σημείο είναι 104 μέτρα πιό κάτω από
το ελλειψοειδές στη νότια άκρη της Ινδίας [ROB 95].

Tο Γεωειδές δεν είναι μαθηματική επιφάνεια. Η εκτέλεση των υπολογισμών για την
απεικόνιση της γης σε ένα χάρτη απαιτεί την ύπαρξη μιας μαθηματικής επιφάνειας.

Οι μαθηματικές επιφάνειες που χρησιμοποιούνται γιά το σκοπό αυτό είναι οι

εξής :

- η σφαίρα (επιφάνεια σφαίρας με ακτίνα ίση με R  6.370 Km )

- το ελλειψοειδές εκ περιστροφής με διαστάσεις μεγάλου ημιάξονα α  6.376 Km και
μικρό ημιάξονα β  6.357 Km

Το σχήμα της γης προσεγγίζεται πολύ καλύτερα με ένα ελλειψοειδές παρά με μιά σφαίρα.
Οι υπολογισμοί όμως στη σφαίρα είναι πολύ απλούστεροι από τους αντίστοιχους στο
ελλειψοειδές.

2.11.3 ΑΠΟΚΛΙΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΚΟΡΥΦΟΥ

Απόκλιση της κατακορύφου σε ένα τόπο είναι η διαφορά μεταξύ της διεύθυνσης της
κατακορύφου του τόπου αυτού και της καθέτου που περνάει από τον τόπο αυτό προς
κάποια επιφάνεια αναφοράς (πχ. σφαίρα ή ΕΕΠ).
 25

Σχήμα 3.2 : Απόκλιση της κατακορύφου ([SMI 97]).

2.11.4 ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΚΛΙΣΗΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΚΟΡΥΦΟΥ ΕΠΙ ΤΩΝ ΟΡΙΖΟΝΤΙΩΝ ΚΑΙ
ΚΑΤΑΚΟΡΥΦΩΝ ΓΩΝΙΩΝ [ΠΙΖ / ΤΣΟΥ 98]

Είναι γνωστό ότι κατά την μέτρηση των οριζόντιων και κατακόρυφων γωνιών
επιτυγχάνουμε διά οριζοντιώσεως της αεροστάθμης ενός θεοδολίχου την κατακορύφωση
του πρωτεύοντος άξονά του. Αρα λοιπόν οι μετρήσεις των γωνιών στο γεωειδές γίνονται με
βασική διεύθυνση την κατακόρυφο. Οι υπολογισμοί όμως θα γίνουν πάνω στο
ελλειψοειδές αναφοράς, στην κάθετο του οποίου θα πρέπει να αναγάγουμε τις
μετρηθείσες γωνίες. Αυτό θα γίνει εφόσον είναι γνωστή η απόκλιση της κατακορύφου στο
σημείο αυτό.

2.11.4.1 Σταθμοί απόκλισης της κατακορύφου [ΠΙΖ/ΤΣΟΥ 98]

Σημείο LAPLACE = αστρονομικοί σταθμοί στους οποίους προσδιορίζονται τα Φ, Λ και

αζιμούθιο.
 26

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

1. Τι είναι χάρτης και τι φύλλο χάρτη και ποιά η σχέση τους ;

2. Ποιες είναι οι βασικές ποιοτικές ιδιότητες ενός χάρτη ;

3. Δώστε τον ορισμό της κλίμακας.

4. Ποια είναι η χρησιμότητα της γραφικής κλίμακας στην χαρτογραφία.

5. Ποια είναι τα βασικά χαρτογραφικά χαρακτηριστικά ;

6. Ποια είναι τα δευτερεύοντα χαρτογραφικά χαρακτηριστικά ;

 27

7. Τι συγκεκριμενοποιεί η αναπαράσταση του γραφήματος της απόκλισης στους

τοπογραφικούς χάρτες;

8. Ένας τεράστιος ποταμός αναπαριστάνεται σε ένα χάρτη σαν ασήμαντος χείμαρρος.

Αυτό σημαίνει ότι ο χάρτης :
Α. δεν είναι ακριβής
Β. δεν είναι ορθός / πιστός
Γ. δεν είναι αξιόπιστος
(Σημειώστε την ή τις σωστές απαντήσεις)

9. Γιατί ένας χάρτης δεν μπορεί κατά γενικό κανόνα να εξυπηρετήσει / διευκολύνει
ταυτόχρονα την αποθήκευση, ανάλυση / επεξεργασία, και επικοινωνία / διάδοση των
δεδομένων που απεικονίζει ;

10. Τι είναι χαρτογραφημένη επιφάνεια ή χαρτογραφικό πεδίο (σημειώστε την σωστή

απάντηση) :

Α. η γήινη επιφάνεια που αναπαριστάνεται σε ένα χάρτη

Β. η γήινη επιφάνεια που αναπαριστάνεται σε ένα χάρτη και το υπόμνημα
Γ. η γήινη επιφάνεια που αναπαριστάνεται σε ένα χάρτη και η κλίμακα

11. Ένας τεράστιος αυτοκινητόδρομος αναπαριστάνεται σε ένα χάρτη σαν ασήμαντος

χωματόδρομος. Αυτό σημαίνει ότι ο χάρτης :
Α. δεν είναι ακριβής
Β. δεν είναι ορθός / πιστός
Γ. δεν είναι αξιόπιστος
(Σημειώστε την ή τις σωστές απαντήσεις)

12. Σημειώστε την σωστή πρόταση από τις παρακάτω :

Α. Το γεωειδές αποκλίνει από το ελλειψοειδές με ένα κανονικό τρόπο.

Β. Το γεωειδές αποκλίνει από το ελλειψοειδές με ένα συμμετρικό τρόπο.
Γ. Το γεωειδές αποκλίνει από το ελλειψοειδές με ένα ακανόνιστο τρόπο.

13. Απόκλιση της κατακόρυφου σε ένα τόπο είναι :

Α. η διαφορά μεταξύ της διεύθυνσης της κατακόρυφου του τόπου αυτού και της
καθέτου που περνάει από τον τόπο αυτό προς κάποια επιφάνεια αναφοράς
(σφαίρα, ΕΕΠ)
Β. η διαφορά μεταξύ του αστρονομικού μήκους και του γεωδαιτικού πλάτους
Γ. η διαφορά μεταξύ της διεύθυνσης της κατακόρυφου του τόπου αυτού και της
καθέτου που περνάει από το πλησιέστερο τριγωνομετρικό σημείο Α τάξης.

14. Σημειώστε τη σωστή απάντηση :

 28

Α. Το γεωειδές είναι μια κανονική γεωμετρική επιφάνεια.

Β. Το γεωειδές δεν είναι μία μαθηματική επιφάνεια.
Γ. Το γεωειδές περιγράφεται από ένα σύστημα τριών εξισώσεων με τρεις αγνώστους
(χ, ψ,Ζ).

15. Τα βασικά χαρτογραφικά χαρακτηριστικά αφορούν : (βάλτε τις λέξεις ΝΑΙ ή ΟΧΙ δίπλα
από όλες τις παρακάτω προτάσεις ) :

Α. Το χρησιμοποιούμενο ΕΕΠ
Β. Την κλίμακα
Γ. Το σύστημα διαίρεσης των φύλλων του χάρτη
Δ. Το τύπο και μέγεθος των τοπωνυμίων και άλλων αλφαριθμητικών πληροφοριών

16. Ποιες είναι οι μαθηματικές επιφάνειες που χρησιμοποιούνται για την προσομοίωση της
Γης ;

17. Ποια (ες) από τις παρακάτω δεν αποτελεί μαθηματική επιφάνεια που δεν
χρησιμοποιείται για να προσομοιαστεί το πραγματικό σχήμα της Γης ?
Α.Ελλειψη
Β. ΕΕΠ
Γ. Σφαίρα
Δ. Γεωειδές

18. Η αναπαράσταση του γραφήματος της απόκλισης στους τοπογραφικούς χάρτες

συγκεκριμενοποιεί :
Α. τις θέσεις του Γεωγραφικού Βορρά, του άξονα των Χ του καννάβου και τον άξονα
του μαγνητικού βορρά.
Β.τις θέσεις του Γεωγραφικού Βορρά, του άξονα των Υ του καννάβου και τον άξονα
του μαγνητικού βορρά.
Γ. τις θέσεις του Γεωγραφικού Βορρά, του άξονα των Υ του καννάβου, του άξονα των
Χ του καννάβου και τον άξονα του μαγνητικού βορρά.

19. Ποιο από τα παρακάτω δεν ανήκει στα βασικά χαρτογραφικά χαρακτηριστικά :
Α. Το χρησιμοποιούμενο ΕΕΠ
Β. Η κλίμακα
Γ. Το σύστημα διαίρεσης των φύλλων του χάρτη.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ – ΑΣΚΗΣΕΙΣ – ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑ / ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ

1. Αναζητήστε μερικά από τα βιβλία της ελληνικής βιβλιογραφίας που σχετίζονται λίγο ή
πολύ με την τοπογραφία και την γεωδαισία. Εμπλουτίστε τις γνώσεις σας και διασταυρώστε
τις πληροφορίες που αναφέρονται στο κείμενο του κεφαλαίου συσχετίζοντάς τις.
 29

2. Ψάξτε ιστοσελίδες στο Διαδίκτιο χρησιμοποιώντας σαν λέξεις κλειδιά : topography,

geodesy,earth,…Κάνετε μιά πρώτη ανάλυση και ταξινόμησή τους σε κατηγορίες.

3. Έχουμε δύο χάρτες διαστάσεων 50 χ 70 εκατοστά. Ο ένας είναι κλίμακας 1: 10.000 και ο
άλλος κλίμακας 1: 20.000. (0, 3 ΑΒ 0,3)
Σε ποιόν χάρτη απεικονίζεται μεγαλύτερο κομμάτι της γήινης επιφάνειας ; Δικαιολογείστε
την απάντησή σας.

4. Πόσα μέτρα είναι το γραφικό λάθος στο χάρτη 1 : 50.000 αν υποθέσουμε ότι το τελικό
γραφικό λάθος σχεδίασης είναι 0,2 του χιλιοστού ; Σημειώστε και δικαιολογείστε αναλυτικά
την απάντησή σας