ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ

Γλωσσικές ασκήσεις στις Πανελλήνιες [2000 – 2014]
Πανελλήνιες 2000
Β5. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:
συμμετοχή, τοπική, ταχύτητα, αφθονία, υπευθυνότητα. [Μονάδες 5]
Β3. Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω
λέξεις με τη σημασία που έχουν στο κείμενο: περισυλλογή, συμβιβάζεται,
αοριστία, διαμαρτυρία, ενδιαφέρει, διάνοια. [Μονάδες 6]
Β4. ψυχαγωγία, τεχνοτροπίες: Να σχηματίσετε τέσσερις νέες

σύνθετες λέξεις χρησιμοποιώντας για καθεμιά από ένα (διαφορετικό
κάθε φορά) συνθετικό των παραπάνω λέξεων. [Μονάδες 4]
Β2. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις
του κειμένου: κατανάλωσης, αναδιοργάνωση, κεντρική, δεχτούν, συμμετοχή.
[Μονάδες 5]
Β4. α. Αφού λάβετε υπόψη τη σηµασία που έχουν οι παρακάτω
φράσεις στη δεύτερη παράγραφο του κειµένου, να σηµειώσετε στο
τετράδιό σας σε ποιες από αυτές η γλώσσα λειτουργεί αναφορικά και
σε ποιες ποιητικά.
i. ... σήµερα τα παιδιά είναι διαφορετικά, = αναφορική λειτουργία

ii. ...το «κλίµα» του σχολείου έχει αλλάξει, = ποιητική λειτουργία
iii. ...ο µαθητής περίµενε να φωτιστεί από το ∆άσκαλο. = ποιητική λειτουργία
iv. ... οι κρουνοί ρέουν µέσα στο σπίτι. = ποιητική λειτουργία
[Μονάδες 4]
β. παντογνώστης, αποκλειστικά, εκπληκτικό:

Να αναλύσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους και από το δεύτερο
συνθετικό της κάθε λέξης να σχηµατίσετε µια δική σας (απλή ή
σύνθετη) λέξη. [Μονάδες 3]
Β3. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις πιο κάτω λέξεις
του κειμένου:
πραγματοποιούν, ευλύγιστα, ακαλλιέργητη, αφιλόκερδες, γυμνάζεις.
[Μονάδες 5]
Β4. αριστοκρατία, σκοινοβατικούς, ισορροπία, λεμβοδρομίες, συνηθίζουν:

Από το δεύτερο συνθετικό των πιο πάνω λέξεων να σχηματίσετε μια
νέα σύνθετη λέξη. [Μονάδες 5]
ακαταπόνητους, ανεπάντεχο, υπέρμετρη, προσήλωση, δαμάζει. [Μονάδες 5]
Β3. Οι ακόλουθες λέξεις και φράσεις χαρακτηρίζουν ένα επίσημο
ύφος λόγου. Να αποδώσετε με ύφος πιο ανεπίσημο και οικείο
τις υπογραμμισμένες λέξεις:
να καταστεί ανθρώπινος ο άνθρωπος, ατόπημα, να υπερβεί την κρίση, να
αποποιηθεί τον ατομικισμό, επιταγή των καιρών [Μονάδες 5]
Β3. Να σχηματίσετε μία πρόταση ή μία περίοδο για καθεμία από τις
παρακάτω λέξεις: εφευρέσεις, εμπειρία, αμφιταλαντεύεται, τεχνοκρατικό,
πανικού. [Μονάδες 5]
Β4. Από το β΄ συνθετικό των παρακάτω λέξεων να σχηματίσετε μία

νέα σύνθετη λέξη: σταυροδρόμι, αποκαλυπτικές, βιολογικά, παράδοση,
υπόδικη. [Μονάδες 5]
Β3. α) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω
λέξεις: ετερόφωτος, ελέγξιμος, ευθύνη, ελεύθερη, αδυναμία. [Μονάδες 5]
β) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

αρετή, γνώμη, ισχύς, περιφρουρώ, φρόνημα. [Μονάδες 5]
Β3. α) Να γράψετε ένα α ν τ ώ ν υ μ ο για καθεμιά από τις παρακάτω
λέξεις: ατομική, επιτρέπουν, ανεπαρκείς, διαφορετικές, επεκτείνεται.
[μονάδες 5]
β) Να γράψετε ένα σ υ ν ώ ν υ μ ο για καθεμιά από τις παρακάτω

λέξεις: συνεχή, χρησιμότητα, συνέπειες, δεξιότητες, καθίσταται. [μονάδες 5]
Β4. α) Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω
λέξεις του κειμένου: πιθανών, ξεχνάς, κατακερματισμό, μετατρέπεται,
διασπείρει. [Μονάδες 5]
β) Να γράψετε από ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω

λέξεις του κειμένου: υπαρκτό, άρνηση, σίγουρος, προσβάσιμο, λογικό.
[Μονάδες 5]
Β3. α) επίτευγμα, δαμάσει, μετάβαση, πληρότητα, ουσιώδες: Να γράψετε
από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις [μονάδες 5]
β) έλλογη, κοντά, συνοπτικό, φυσικής, αιχμαλωτίσει: Να γράψετε από ένα

αντώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις [μονάδες 5]
Β3. α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω
λέξεις του κειμένου: ταυτόχρονα, γέννησε, αισθανθεί, πληθαίνουν,
ανάλγητη [Μονάδες 5]
β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις

του κειμένου: ανούσια, εμφανίζεται, ανέφικτη, πυκνώνει, υψηλά [Μον. 5]
λέξεις του κειμένου: αναλίσκεται, οικουμενική, διαστρεβλώσεις,
ολωσδιόλου, ευζωίας. [Μονάδες 5]

του κειμένου: κοινόχρηστος, συμμετοχή, αυτοακυρώνεται, γνώση,
αδιάκοπης. [Μονάδες 5]
Επαναληπτικές Πανελλήνιες
2003
Β3. Να γράψετε ένα συνώνυµο για καθεµιά από τις παρακάτω λέξεις
του κειµένου: απτό, εγχείρηµα, συνασπισµός, συντελείται, ενέχει. [Μον.5]
2004
Β3. Να σχηµατίσετε µία πρόταση µε καθεµιά από τις παρακάτω λέξεις
του κειµένου: εύγλωττα, στοχασµός, δυσκίνητη, αναιρείται, κίβδηλο.
[Μονάδες 5]
2005
Β3. Να σχηματίσετε πρόταση με καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις
του κειμένου: σώφρονα, ευμάρεια, οκνηρία, ακόρεστη, επίγνωση. [Μον.5]
Β4. διατυπώσεις, παραίτηση, υπεροψία, περιφρόνησαν, αντιλήφθηκαν: Από

το δεύτερο συνθετικό των πιο πάνω λέξεων να σχηματίσετε μια νέα
σύνθετη λέξη. [Μονάδες 5]
2006
Β3. Να σχηματίσετε πρόταση με καθεμιά από τις επόμενες λέξεις, στο
γραμματικό τύπο που αυτές βρίσκονται μέσα στο κείμενο: καταλυτική,
εξανθρωπίσει, μηχανορράφων, ανεξίτηλα, ευθυκρισίας. [Μονάδες 5]
Β4. στενόκαρδος, αποθηριώνεται, καιροσκόπων, ετερόφωτα, ελλανοδίκης:

Να σχηματίσετε μια νέα σύνθετη λέξη, που να έχει ως α΄ συνθετικό
της το β΄ συνθετικό των πιο πάνω λέξεων. [Μονάδες 5]
2007
Β3. Να σχηματίσετε μια πρόταση με καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις
του κειμένου, σε οποιοδήποτε γραμματικό τύπο τους: μυστηριώδης,
άγονη, ασυδοσία, εναρμονίζει, απαρτίζουν. [Μονάδες 5]
Β4. σύζευξη, ανακύπτουν, υπεύθυνος, διαλογίζεται, συμφέροντα: Από το
δεύτερο συνθετικό των πιο πάνω λέξεων να σχηματίσετε μια νέα
2008
αφετηρία, αναγκαία, βαναυσότητα, αθόρυβη, εφικτό. [Μονάδες 5]
2009
Β3. α. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω
λέξεις: ορθή, άναρθρη, δίκαια, υπεύθυνων, έμμεσα. [Μονάδες 5]
β. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

επιρροή, προνόμιο, καθήκον, επικουρικά, μέριμνα. [Μονάδες 5]
Β4. Χωρίς να αλλάξετε το μέρος του λόγου των παρακάτω λέξεων ή

ονοματικών συνόλων να σχηματίσετε από μία δική σας πρόταση με
τις λέξεις: παιδαγωγός, πρόσφορη, επιρροή της τέχνης, πνευματικό αγαθό.
[Μονάδες 4]
2010
Β3. α) Να γράψετε ένα σ υ ν ώ ν υ μ ο για καθεμιά από τις παρακάτω
λέξεις: αλλαγές, ευάλωτοι, να εκπέμπουν, άνευ, να ανακοπεί. [μονάδες 5]
β) Να γράψετε ένα α ν τ ώ ν υ μ ο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

συχνότερες, επιδεινώνονται, ασφάλεια, αυξανόμενη, παρούσες. [μονάδες 5]
2011
λέξεις: παραφροσύνη, ανημποριάς, συνιστούν, ανεκπλήρωτες, επιδιώκουν.
[μονάδες 5]
β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

εμπλέκει, αφαιρεί, ερήμην, συχνότατα, ανασφάλεια. [μονάδες 5]
2012
Β3.α. Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω
λέξεις: εκφράζεται, θάρρος, κύριο, αποφασιστική, παρέχουν. [Μον. 5]
β. Να γράψετε από ένα αντώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω

λέξεις: άστοχο, κρύψει, φτώχεια, σωματικές, φυσικό. [Μον. 5]
2015-2018
2015
α. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:
εκτυλίσσεται, κατάλοιπα, επιδίωξη, προσέγγισης, ολοκληρωμένη. Μονάδες 5
β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:
αναπτυσσόταν, δράση, ερευνημένων, γνωρίζουμε, ανάδειξης. Μονάδες 5
2016
α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:
εγκωμίασαν, ευχαρίστηση, συναναστροφής, ακατάλυτη, φθείρεται. Μονάδες 5
β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: οικεία,
επιδέξιος, ωφέλεια, αξία, αυστηρό.
2017
α) Να ξαναγράψετε τις ακόλουθες προτάσεις του κειμένου, αντικαθιστώντας τις

υπογραμμισμένες λέξεις με άλλες συνώνυμες, χωρίς να αλλάζει το νόημα:
 Η επιστήμη ως αέναος αγώνας του ανθρώπου.
 η επιστήμη παραμένει προσηλωμένη στην κατάκτηση της γνώσης.
 Η προώθηση των φυσικών επιστημών και η έκρηξη της τεχνολογίας [...] εγείρουν
απορίες.
 το άγχος και η αγωνία αλλοτριώνουν [...] την πνευματική ολοκλήρωση των ανθρώπων.
 κάθε επιστημονικό επίτευγμα [...] θα αποβεί [...] καταστρεπτικό. Μονάδες 5
β) Να δώσετε τα αντώνυμα των παρακάτω υπογραμμισμένων λέξεων του κειμένου:
 συγκεκριμένο (2η παράγραφος)
 βελτίωσε (2η παράγραφος)
 ευθύνη (4η παράγραφος)
 υλική (4η παράγραφος)
 ελευθερία (4η παράγραφος) Μονάδες 5
α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: αρχίζεις,
σπουδαιότεροι, ιδέες, ωραία, μαραγκός. (Μον. 5)
β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: συχνά, καλύτεροι,
ανώτερη, απαρνιέσαι, άξιος. (Μον. 5)
2018
α) Να ξαναγράψετε τις ακόλουθες προτάσεις/περιόδους λόγου του κειμένου,

αντικαθιστώντας καθεμιά από τις υπογραμμισμένες λέξεις με μία συνώνυμή της, χωρίς να
αλλάζει το νόημα:
 Οι αρχές της ανιχνεύονται στον Αισχύλο και στον Σοφοκλή.
 Η ίδια λέξη [...] σκοπίμως συνάπτεται κάποτε τόσο με την παιδία όσο και με την παιδιά.
 [...] το οποίο, όσο βλέπω στα λεξικά, εμφανίζεται πρώτη φορά στον πλατωνικό Κρίτωνα.
 [...] δημιουργεί σύγχυση εις βάρος και των δύο συντελεστών της κρίσιμης αυτής
συζυγίας.
 Από εκεί και πέρα αρχίζουν προφανείς και λανθάνουσες διαφορές [...]. Μονάδες 5
β) Να αντικαταστήσετε καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις (υπογραμμισμένες στο κείμενο)

με μία αντώνυμή της:
 αναβαθμίζεται (1η παράγραφος)
 μεταγενέστερη (2η παράγραφος)
 επιτρέπουν (3η παράγραφος)
 ιδιωτική (3η παράγραφος)
 διαφορές (4η παράγραφος) Μονάδες 5

Γλωσσικές ασκήσεις στις Πανελλήνιες [2000 – 2014]
συμμετοχή, τοπική, ταχύτητα, αφθονία, υπευθυνότητα. [Μονάδες 5]
συμμετοχή: αποχή
τοπική: παγκόσμια, διεθνής
ταχύτητα: βραδύτητα
αφθονία: έλλειψη
υπευθυνότητα: ανευθυνότητα
Β3. Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω
λέξεις με τη σημασία που έχουν στο κείμενο: περισυλλογή, συμβιβάζεται,
αοριστία, διαμαρτυρία, ενδιαφέρει, διάνοια. [Μονάδες 6]
περισυλλογή: περίσκεψη
συμβιβάζεται: αποδέχεται, συμφιλιώνεται
αοριστία: ασάφεια
διαμαρτυρία: αντίρρηση, αντίδραση
ενδιαφέρει: απασχολεί
διάνοια: σκέψη
Β4. ψυχαγωγία, τεχνοτροπίες: Να σχηματίσετε τέσσερις νέες

σύνθετες λέξεις χρησιμοποιώντας για καθεμιά από ένα (διαφορετικό
κάθε φορά) συνθετικό των παραπάνω λέξεων. [Μονάδες 4]
- ψυχογραφώ
- αναγωγή
- τεχνολογία
- τροπολογία
Β3. Σε ένα κείμενο επιστημονικού λόγου συναντάμε συχνά ένα ειδικό
λεξιλόγιο, δηλαδή τους ειδικούς όρους που χρησιμοποιούνται σε μια
συγκεκριμένη επιστήμη. Να γράψετε πέντε από αυτούς τους όρους
που περιέχονται στο κείμενο αυτό. [Μονάδες 5]
- DNA
- γονιδιώματος
- βιοηθικά
- βιοϊατρικές
- γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί
Β2. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις
του κειμένου: κατανάλωσης, αναδιοργάνωση, κεντρική, δεχτούν, συμμετοχή.
[Μονάδες 5]
κατανάλωσης: παραγωγής, εξοικονόμησης

αναδιοργάνωση: αποδιοργάνωση
κεντρική: δευτερεύουσα, περιφερειακή, απόκεντρη
δεχτούν: απορρίψουν
Β4. α. Αφού λάβετε υπόψη τη σηµασία που έχουν οι παρακάτω
φράσεις στη δεύτερη παράγραφο του κειµένου, να σηµειώσετε στο
τετράδιό σας σε ποιες από αυτές η γλώσσα λειτουργεί αναφορικά και
σε ποιες ποιητικά.
i. ... σήµερα τα παιδιά είναι διαφορετικά, = αναφορική λειτουργία

ii. ...το «κλίµα» του σχολείου έχει αλλάξει, = ποιητική λειτουργία
iii. ...ο µαθητής περίµενε να φωτιστεί από το ∆άσκαλο. = ποιητική λειτουργία
iv. ... οι κρουνοί ρέουν µέσα στο σπίτι. = ποιητική λειτουργία
[Μονάδες 4]
β. παντογνώστης, αποκλειστικά, εκπληκτικό:

Να αναλύσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους και από το δεύτερο
συνθετικό της κάθε λέξης να σχηµατίσετε µια δική σας (απλή ή
σύνθετη) λέξη. [Μονάδες 3]
παντογνώστης: παντο- (πᾶς, παντός) + γνώστης: γνωστικός, γνωστοποιώ

αποκλειστικά: από + κλείω: κλείνω, κλείστρο
εκπληκτικό: εκ + πλήττω: πλήγμα, αποπληξία
πραγματοποιούν, ευλύγιστα, ακαλλιέργητη, αφιλόκερδες, γυμνάζεις.
[Μονάδες 5]
πραγματοποιούν: εκτελούν, επιτελούν

ευλύγιστα: εύκαμπτα, λυγερά
ακαλλιέργητη: απαίδευτη, αδιαμόρφωτη
αφιλόκερδες: ανιδιοτελείς
γυμνάζεις: ασκείς
Β4. αριστοκρατία, σκοινοβατικούς, ισορροπία, λεμβοδρομίες, συνηθίζουν:

Από το δεύτερο συνθετικό των πιο πάνω λέξεων να σχηματίσετε μια
νέα σύνθετη λέξη. [Μονάδες 5]
αριστοκρατία: άκρατος, εγκρατής, δημοκρατία

σκοινοβατικούς: αναβάτης, διαβαίνω, επιβαίνω
ισορροπία: αντίρροπος
λεμβοδρομίες: ιππόδρομος
συνηθίζουν: ευήθης, εθιμοτυπικό, ανήθικος
ακαταπόνητους, ανεπάντεχο, υπέρμετρη, προσήλωση, δαμάζει. [Μονάδες 5]
ακαταπόνητους: ακούραστους, ακατάβλητους, ακάματους, άοκνους

ανεπάντεχο: απροσδόκητο, απρόσμενο, ξαφνικό
υπέρμετρη: υπερβολική, άμετρη
προσήλωση: αφοσίωση
δαμάζει: τιθασεύει, υποτάσσει, κατανικά, συγκρατεί
Β3. Οι ακόλουθες λέξεις και φράσεις χαρακτηρίζουν ένα επίσημο
ύφος λόγου. Να αποδώσετε με ύφος πιο ανεπίσημο και οικείο
τις υπογραμμισμένες λέξεις:
να καταστεί ανθρώπινος ο άνθρωπος, ατόπημα, να υπερβεί την κρίση, να
αποποιηθεί τον ατομικισμό, επιταγή των καιρών [Μονάδες 5]
να καταστεί ανθρώπινος ο άνθρωπος: να γίνει

ατόπημα: σφάλμα, λάθος
να υπερβεί την κρίση: να ξεπεράσει
να αποποιηθεί τον ατομικισμό: να αρνηθεί, να απορρίψει, να εγκαταλείψει
επιταγή των καιρών: αίτημα, ζητούμενο
Β3. Να σχηματίσετε μία πρόταση ή μία περίοδο για καθεμία από τις
παρακάτω λέξεις: εφευρέσεις, εμπειρία, αμφιταλαντεύεται, τεχνοκρατικό,
πανικού. [Μονάδες 5]
εφευρέσεις: Η σύγχρονη εποχή συνοδεύτηκε από ποικίλες εφευρέσεις που

περιόρισαν δραστικά τη σπατάλη χρόνου.
εμπειρία: Η απώλεια ενός φίλου είναι οδυνηρή εμπειρία.
αμφιταλαντεύεται: Εδώ και καιρό αμφιταλαντεύεται αν θα πρέπει να
παραμείνει στην Ελλάδα ή όχι.
τεχνοκρατικό: Το τεχνοκρατικό πνεύμα της εκπαίδευσης τείνει να θέσει σε
δεύτερη μοίρα τις ανθρωπιστικές σπουδές.
πανικού: Ο σεισμός προκάλεσε αντιδράσεις πανικού σε πολλούς κατοίκους.
Β4. Από το β΄ συνθετικό των παρακάτω λέξεων να σχηματίσετε μία

νέα σύνθετη λέξη: σταυροδρόμι, αποκαλυπτικές, βιολογικά, παράδοση,
υπόδικη. [Μονάδες 5]
σταυροδρόμι: δρομολόγιο, αναδρομή

αποκαλυπτικές: ανακάλυψη, υπερκάλυψη,
βιολογικά: φιλολογικό, υπέρλογο, λογοκρισία
παράδοση: επίδοση, απόδοση, λογοδοσία
υπόδικη: δικηγόρος, καταδίκη
Β3. α) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω
λέξεις: ετερόφωτος, ελέγξιμος, ευθύνη, ελεύθερη, αδυναμία. [Μονάδες 5]
ετερόφωτος: αυτόφωτος
ελέγξιμος: ανεξέλεγκτος
ευθύνη: ανευθυνότητα
ελεύθερη: δέσμια, υπόδουλη
αδυναμία: προτέρημα, δυνατότητα
β) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

αρετή, γνώμη, ισχύς, περιφρουρώ, φρόνημα. [Μονάδες 5]
αρετή: χάρισμα, προσόν, χρηστότητα

γνώμη: άποψη
ισχύς: δύναμη
περιφρουρώ: προφυλάσσω, προστατεύω
φρόνημα: ιδεολογία, πεποίθηση, ηθικό, αυτοπεποίθηση
Β3. α) Να γράψετε ένα α ν τ ώ ν υ μ ο για καθεμιά από τις παρακάτω
λέξεις: ατομική, επιτρέπουν, ανεπαρκείς, διαφορετικές, επεκτείνεται.
[μονάδες 5]
ατομική: ομαδική, συλλογική

επιτρέπουν: απαγορεύουν
ανεπαρκείς: επαρκείς
διαφορετικές: όμοιες, ίδιες
επεκτείνεται: περιορίζεται, μειώνεται
β) Να γράψετε ένα σ υ ν ώ ν υ μ ο για καθεμιά από τις παρακάτω

λέξεις: συνεχή, χρησιμότητα, συνέπειες, δεξιότητες, καθίσταται. [μονάδες 5]
συνεχή: ακατάπαυστη, διαρκή, αδιάκοπη, εξακολουθητική

χρησιμότητα: ωφελιμότητα
συνέπειες: επιπτώσεις, αποτελέσματα, απόρροιες, επακόλουθα
δεξιότητες: ικανότητες, επιδεξιότητες, επιτηδειότητες, δεινότητες
καθίσταται: γίνεται
Β4. α) Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω
λέξεις του κειμένου: πιθανών, ξεχνάς, κατακερματισμό, μετατρέπεται,
διασπείρει. [Μονάδες 5]
πιθανών: ενδεχόμενων
ξεχνάς: λησμονείς
κατακερματισμό: τεμαχισμό
μετατρέπεται: μεταβάλλεται
διασπείρει: σκορπίζει, διαδίδει
β) Να γράψετε από ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω

λέξεις του κειμένου: υπαρκτό, άρνηση, σίγουρος, προσβάσιμο, λογικό.
[Μονάδες 5]
υπαρκτό: ανύπαρκτο
άρνηση: αποδοχή
σίγουρος: αβέβαιος
προσβάσιμο: απρόσιτο, απροσέγγιστο
λογικό: παράλογο
Β3. α) επίτευγμα, δαμάσει, μετάβαση, πληρότητα, ουσιώδες: Να γράψετε
από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις [μονάδες 5]
επίτευγμα: κατόρθωμα
δαμάσει: τιθασεύσει, ελέγξει, χαλιναγωγήσει
μετάβαση: πέρασμα
πληρότητα: ολοκλήρωση
ουσιώδες: καίριο, βασικό
β) έλλογη, κοντά, συνοπτικό, φυσικής, αιχμαλωτίσει: Να γράψετε από ένα

αντώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις [μονάδες 5]
έλλογη: άλογη
κοντά: μακριά
συνοπτικό: εκτενές
φυσικής: αφύσικης, τεχνητής
αιχμαλωτίσει: απελευθερώσει
λέξεις του κειμένου: ταυτόχρονα, γέννησε, αισθανθεί, πληθαίνουν,
ανάλγητη [Μονάδες 5]
ταυτόχρονα: συγχρόνως
γέννησε: προκάλεσε, δημιούργησε
αισθανθεί: νιώσει
πληθαίνουν: αυξάνονται, πολλαπλασιάζονται
ανάλγητη: άπονη

του κειμένου: ανούσια, εμφανίζεται, ανέφικτη, πυκνώνει, υψηλά [Μονάδες
5]
ανούσια: ουσιαστική, ουσιώδης

εμφανίζεται: εξαφανίζεται
ανέφικτη: εφικτή
πυκνώνει: αραιώνει
υψηλά: κατώτερα
λέξεις του κειμένου: αναλίσκεται, οικουμενική, διαστρεβλώσεις,
ολωσδιόλου, ευζωίας. [Μονάδες 5]
αναλίσκεται: ξοδεύεται
οικουμενική: παγκόσμια, διεθνή
διαστρεβλώσεις: αλλοιώσεις, παραποιήσεις
ολωσδιόλου: εντελώς, τελείως, πλήρως, ολοκληρωτικά, εξ ολοκλήρου
ευζωίας: καλοζωίας, καλοπέρασης, ευδαιμονίας, ευημερίας

του κειμένου: κοινόχρηστος, συμμετοχή, αυτοακυρώνεται, γνώση,
αδιάκοπης. [Μονάδες 5]
κοινόχρηστος: ιδιωτικός, ιδιόχρηστος

αυτοακυρώνεται: αυτοεπιβεβαιώνεται, αυτοεπικυρώνεται
γνώση: άγνοια
αδιάκοπης: ασυνεχούς, διακεκομμένης
Επαναληπτικές Πανελλήνιες
2003
Β3. Να γράψετε ένα συνώνυµο για καθεµιά από τις παρακάτω λέξεις
του κειµένου: απτό, εγχείρηµα, συνασπισµός, συντελείται, ενέχει. [Μον.5]
απτό: χειροπιαστό, συγκεκριμένο
εγχείρημα: τόλμημα, απόπειρα
συνασπισμός: συνεργασία, συμμαχία
συντελείται: πραγματοποιείται, ολοκληρώνεται
ενέχει: εμπεριέχει, κρύβει, έχει, περιέχει
2004
Β3. Να σχηµατίσετε µία πρόταση µε καθεµιά από τις παρακάτω λέξεις
του κειµένου: εύγλωττα, στοχασµός, δυσκίνητη, αναιρείται, κίβδηλο.
[Μονάδες 5]
εύγλωττα: Η ομιλία του πρωθυπουργού αποτέλεσε ένα εύγλωττο μήνυμα
στήριξης της ακολουθούμενης πολιτικής.
στοχασμός: Τη στιγμή εκείνη βρισκόταν σε βαθύ στοχασμό και δεν
αντιλήφθηκε τους ανθρώπους που είχαν φτάσει δίπλα του.
δυσκίνητη: Είναι τόσο δυσκίνητοι κι οι δυο τους· ποτέ δεν προγραμματίζουν
να κάνουν κάτι, όλο βαριούνται και δεν έχουν διάθεση για το παραμικρό.
αναιρείται: Το προηγούμενο επιχείρημα προφανώς αναιρείται από την
άποψη που μόλις διατύπωσες.
κίβδηλο: Αποδείχτηκε τελικά πως το υποτιθέμενα χρυσό νόμισμα ήταν
κίβδηλο.
2005
Β3. Να σχηματίσετε πρόταση με καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις
του κειμένου: σώφρονα, ευμάρεια, οκνηρία, ακόρεστη, επίγνωση. [Μον.5]
σώφρονα: Η κυβέρνηση ακολουθεί μια σώφρονα πολιτική λιτότητας.
ευμάρεια: Η πρόοδος και η ευμάρεια αποτελούν τους στόχους της πολιτικής
μας.
οκνηρία: Ήταν τέτοια η οκνηρία του, ώστε δεν κατόρθωσε ποτέ να παραμείνει
σε μια δουλειά για πολύ καιρό.
ακόρεστη: Ένας βασικός λόγος για τις πολυετείς του σπουδές ήταν η
ακόρεστη φιλομάθειά του.
επίγνωση: Έχει πλήρη επίγνωση της δυσκολίας του εγχειρήματος.
Β4. διατυπώσεις, παραίτηση, υπεροψία, περιφρόνησαν, αντιλήφθηκαν: Από
το δεύτερο συνθετικό των πιο πάνω λέξεων να σχηματίσετε μια νέα
διατυπώσεις: έκτυπο, ανάτυπο, τυπογραφείο
παραίτηση: απαίτηση
υπεροψία: αυτοψία, οπτικοακουστικός
περιφρόνησαν: καταφρόνηση
αντιλήφθηκαν: εκλαμβάνω, απολαμβάνω
2006
Β3. Να σχηματίσετε πρόταση με καθεμιά από τις επόμενες λέξεις, στο
γραμματικό τύπο που αυτές βρίσκονται μέσα στο κείμενο: καταλυτική,
εξανθρωπίσει, μηχανορράφων, ανεξίτηλα, ευθυκρισίας. [Μονάδες 5]
καταλυτική: Η οικονομική κρίση είχε καταλυτική επίδραση στις
επαγγελματικές προοπτικές μιας ολόκληρης γενιάς.
εξανθρωπίσει: Θα πρέπει οπωσδήποτε να ληφθεί υπόψη το πάγιο αίτημα για
ένα νομοθετικό πλαίσιο που θα εξανθρωπίσει τις συνθήκες κράτησης των
μεταναστών.
μηχανορράφων: Οι πρόσφατες φήμες που οδήγησαν σε επιδείνωση του
οικονομικού κλίματος ήταν έργο μηχανορράφων, που αποβλέπουν στο να
εκμεταλλευτούν τις ασταθείς συνθήκες προς όφελός τους.
ανεξίτηλα: Τα ταραγμένα παιδικά του χρόνια άφησαν ανεξίτηλα ίχνη στον
χαρακτήρα του.
ευθυκρισίας: Η ωριμότητα των αποφάσεών του συνιστά απόρροια της
ευθυκρισίας που τον χαρακτηρίζει.
Β4. στενόκαρδος, αποθηριώνεται, καιροσκόπων, ετερόφωτα, ελλανοδίκης:

Να σχηματίσετε μια νέα σύνθετη λέξη, που να έχει ως α΄ συνθετικό
της το β΄ συνθετικό των πιο πάνω λέξεων. [Μονάδες 5]
στενόκαρδος: καρδιολόγος
αποθηριώνεται: θηριοδαμαστής
καιροσκόπων: σκοποβολή
ετερόφωτα: φωταγωγία
ελλανοδίκης: δικογραφία, δικηγόρος
2007
Β3. Να σχηματίσετε μια πρόταση με καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις
του κειμένου, σε οποιοδήποτε γραμματικό τύπο τους: μυστηριώδης,
άγονη, ασυδοσία, εναρμονίζει, απαρτίζουν. [Μονάδες 5]
μυστηριώδης: Το έγκλημα τελέστηκε υπό μυστηριώδεις συνθήκες.
άγονη: Η Κάσος βρίσκεται στην άγονη γραμμή.
ασυδοσία: Σε πολλές περιπτώσεις ο δημόσιος τομέας χαρακτηρίζεται από
ασυδοσία, αφού ο κάθε υπάλληλος εμφανίζεται στη δουλειά ό,τι ώρα θέλει.
εναρμονίζει: Η διάσκεψη έχει αποστολή να εναρμονίσει τις απόψεις των
συμμάχων.
απαρτίζουν: Η κυβέρνηση απαρτίζεται από βουλευτές δύο κομμάτων.
Β4. σύζευξη, ανακύπτουν, υπεύθυνος, διαλογίζεται, συμφέροντα: Από το

δεύτερο συνθετικό των πιο πάνω λέξεων να σχηματίσετε μια νέα
σύζευξη: διάζευξη
ανακύπτουν: προκύπτουν
υπεύθυνος: ανεύθυνος
διαλογίζεται: αναλογίζεται, υπολογίζεται, καταλογίζεται
συμφέροντα: διαφέρω, επιφέρω, αναφέρω
2008
αφετηρία, αναγκαία, βαναυσότητα, αθόρυβη, εφικτό. [Μονάδες 5]
αφετηρία: τέρμα
αναγκαία: περιττή, άχρηστη, ανούσια
βαναυσότητα: ηπιότητα, ευγένεια
αθόρυβη: θορυβώδης, πολύβουη
εφικτό: ανέφικτο, απραγματοποίητο, ανεδαφικό
2009
Β3. α. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω
λέξεις: ορθή, άναρθρη, δίκαια, υπεύθυνων, έμμεσα. [Μονάδες 5]
ορθή: λανθασμένη, εσφαλμένη, ακατάλληλη
άναρθρη: έναρθρη
δίκαια: άδικη
υπεύθυνων: ανεύθυνων
έμμεσα: άμεσα, απευθείας
β. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

επιρροή, προνόμιο, καθήκον, επικουρικά, μέριμνα. [Μονάδες 5]
επιρροή: επίδραση, επενέργεια, επηρεασμός, επήρεια
προνόμιο: δικαίωμα
καθήκον: χρέος, υποχρέωση, επιταγή
επικουρικά: βοηθητικά
μέριμνα: φροντίδα, ενδιαφέρον, επιμέλεια, έγνοια
Β4. Χωρίς να αλλάξετε το μέρος του λόγου των παρακάτω λέξεων ή

ονοματικών συνόλων να σχηματίσετε από μία δική σας πρόταση με
τις λέξεις: παιδαγωγός, πρόσφορη, επιρροή της τέχνης, πνευματικό αγαθό.
[Μονάδες 4]
παιδαγωγός: Στην αρχαία Ρώμη οι παιδαγωγοί ήταν συχνά Έλληνες
αιχμάλωτοι, που ασκούσαν και χρέη ελληνοδιδασκάλου.
πρόσφορη: Οι συνθήκες δεν είναι πρόσφορες για τέτοιου είδους καλλιέργειες.
επιρροή της τέχνης: Η επιρροή της τέχνης είναι εμφανής σε τομείς, όπως
είναι ο κοινωνικός, όπου χάρη σε αυτή ο ρατσισμός έχει δεχτεί ισχυρά
πλήγματα.
πνευματικό αγαθό: Η ποίηση αποτελεί ένα πολύτιμο πνευματικό αγαθό,
καθώς επιτρέπει ιδίως στους νέους να βαθύνουν το ενδιαφέρον τους για τα
συναισθήματα των συνανθρώπων τους.
2010
Β3. α) Να γράψετε ένα σ υ ν ώ ν υ μ ο για καθεμιά από τις παρακάτω
λέξεις: αλλαγές, ευάλωτοι, να εκπέμπουν, άνευ, να ανακοπεί. [μονάδες 5]
αλλαγές: μεταβολές, διαφοροποιήσεις, τροποποιήσεις, μεταλλαγές,
μετασχηματισμοί
ευάλωτοι: ευπρόσβλητοι, τρωτοί
να εκπέμπουν: να μεταδίδουν, να διαχέουν
άνευ: χωρίς, δίχως
να ανακοπεί: να διακοπεί, να αναχαιτιστεί, να εμποδιστεί, να συγκρατηθεί,
να περιοριστεί, να παρεμποδιστεί
β) Να γράψετε ένα α ν τ ώ ν υ μ ο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

συχνότερες, επιδεινώνονται, ασφάλεια, αυξανόμενη, παρούσες. [μονάδες 5]
συχνότερες: σπανιότερες
επιδεινώνονται: βελτιώνονται
ασφάλεια: ανασφάλεια, επικινδυνότητα
αυξανόμενη: μειωμένη, ελαττωμένη
παρούσες: απούσες [παρούσες κλιματικές επιδράσεις / παλαιότερες]
2011
λέξεις: παραφροσύνη, ανημποριάς, συνιστούν, ανεκπλήρωτες, επιδιώκουν.
[μονάδες 5]
παραφροσύνη: παράνοια, φρενοβλάβεια
ανημποριά: αδυναμία, εξάντληση, ανικανότητα
συνιστούν: αποτελούν, είναι
ανεκπλήρωτες: απραγματοποίητες
επιδιώκουν: προσπαθούν, επιζητούν, αποσκοπούν, αποβλέπουν
β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

εμπλέκει, αφαιρεί, ερήμην, συχνότατα, ανασφάλεια. [μονάδες 5]
εμπλέκει: αποδεσμεύει, απεμπλέκει
αφαιρεί: προσθέτει
ερήμην: εκούσια, συνειδητά
συχνότατα: σπανιότατα
ανασφάλεια: σιγουριά, ασφάλεια, αυτοπεποίθηση
2012
Β3.α. Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω
λέξεις: εκφράζεται, θάρρος, κύριο, αποφασιστική, παρέχουν. [Μον. 5]
εκφράζεται: εκδηλώνεται, εξωτερικεύεται, φανερώνεται, αντιπροσωπεύεται
θάρρος: τόλμη, αποφασιστικότητα, γενναιότητα, σθένος, κουράγιο
κύριο: βασικό, ουσιώδες, σημαντικό, πρωτεύον, θεμελιώδες, κεφαλαιώδες
αποφασιστική: κρίσιμη, σημαντική, καίρια
παρέχουν: προσφέρουν, χορηγούν, δίνουν
β. Να γράψετε από ένα αντώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω

λέξεις: άστοχο, κρύψει, φτώχεια, σωματικές, φυσικό. [Μον. 5]
άστοχο: εύστοχο
κρύψει: αποκαλύψει, φανερώσει
φτώχεια: ευμάρεια, πλούτος
σωματικές: πνευματικές
φυσικό: τεχνητό, αφύσικο
2015-2018
2015
α. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:
εκτυλίσσεται, κατάλοιπα, επιδίωξη, προσέγγισης, ολοκληρωμένη. Μονάδες 5
β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:
αναπτυσσόταν, δράση, ερευνημένων, γνωρίζουμε, ανάδειξης. Μονάδες 5
α) εκτυλίσσεται= διαδραματίζεται, αναπαρίσταται κατάλοιπα= απομεινάρια επιδίωξη=

στόχος, σκοπός προσέγγισης= πλησιάσματος, επαφής ολοκληρωμένη= σφαιρική, πλήρης β)
αναπτυσσόταν≠ συμπυκνωνόταν, συμπιεζόταν δράση≠ παθητικότητα, αδράνεια
ερευνημένων≠ ανεξερεύνητων, ανεξιχνίαστων γνωρίζουμε≠ αγνοούμε ανάδειξης≠
υπονόμευσης, υποβάθμισης
2016
α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:
εγκωμίασαν, ευχαρίστηση, συναναστροφής, ακατάλυτη, φθείρεται. Μονάδες 5
β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: οικεία,
επιδέξιος, ωφέλεια, αξία, αυστηρό.
εγκωμίασαν = εξύμνησαν ευχαρίστηση = ευδαιμονία, τέρψη συναναστροφής = επαφής

ακατάλυτη = σταθερή, αδιάκοπη φθείρεται = αλλοιώνεται β. οικεία ≠ ανοίκεια, αλλότρια
επιδέξιος ≠ αδέξιος ωφέλεια ≠ ζημία αξία ≠ απαξία αυστηρό ≠ επιεική
2017
α) Να ξαναγράψετε τις ακόλουθες προτάσεις του κειμένου, αντικαθιστώντας τις

υπογραμμισμένες λέξεις με άλλες συνώνυμες, χωρίς να αλλάζει το νόημα:
 Η επιστήμη ως αέναος αγώνας του ανθρώπου.
 η επιστήμη παραμένει προσηλωμένη στην κατάκτηση της γνώσης.
 Η προώθηση των φυσικών επιστημών και η έκρηξη της τεχνολογίας [...] εγείρουν
απορίες.
 το άγχος και η αγωνία αλλοτριώνουν [...] την πνευματική ολοκλήρωση των ανθρώπων.
 κάθε επιστημονικό επίτευγμα [...] θα αποβεί [...] καταστρεπτικό. Μονάδες 5
β) Να δώσετε τα αντώνυμα των παρακάτω υπογραμμισμένων λέξεων του κειμένου:
 συγκεκριμένο (2η παράγραφος)
 βελτίωσε (2η παράγραφος)
 ευθύνη (4η παράγραφος)
 υλική (4η παράγραφος)
 ελευθερία (4η παράγραφος) Μονάδες 5

α) Η επιστήμη ως αέναος αγώνας του ανθρώπου. (διαρκής, αιώνιος) η επιστήμη παραμένει
προσηλωμένη στην κατάκτηση της γνώσης. (αφοσιωμένη, αφιερωμένη) Η προώθηση των
φυσικών επιστημών και η έκρηξη της τεχνολογίας[…] εγείρουν απορίες. (προκαλούν,
δημιουργούν) το άγχος και η αγωνία αλλοτριώνουν την πνευματική ολοκλήρωση των
ανθρώπων. (αλλοιώνουν, παραποιούν, φθείρουν) κάθε επιστημονικό επίτευγμα[…] θα
αποβεί[…] καταστρεπτικό. (ολέθριο, επιζήμιο)
β) συγκεκριμένο: γενικό, αφηρημένο Βελτίωσε: επιδείνωσε, χειροτέρευσε Ευθύνη:

ανευθυνότητα Υλική: πνευματική, ηθική Ελευθερία: εξάρτηση, υποδούλωση, ανελευθερία
α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: αρχίζεις,
σπουδαιότεροι, ιδέες, ωραία, μαραγκός. (Μον. 5)
β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: συχνά, καλύτεροι,
ανώτερη, απαρνιέσαι, άξιος. (Μον. 5)
α) αρχίζεις: ξεκινάς σπουδαιότεροι :σημαντικότεροι ιδέες: απόψεις ωραία :όμορφη

μαραγκός: ξυλουργός
β) συχνά :σπάνια καλύτεροι: χειρότεροι ανώτερη :κατώτερη απαρνιέσαι: υιοθετείς,

ενστερνίζεσαι, ασπάζεσαι άξιος: ανάξιος
2018
α) Να ξαναγράψετε τις ακόλουθες προτάσεις/περιόδους λόγου του κειμένου,

αντικαθιστώντας καθεμιά από τις υπογραμμισμένες λέξεις με μία συνώνυμή της, χωρίς να
αλλάζει το νόημα:
 Οι αρχές της ανιχνεύονται στον Αισχύλο και στον Σοφοκλή.
 Η ίδια λέξη [...] σκοπίμως συνάπτεται κάποτε τόσο με την παιδία όσο και με την παιδιά.
 [...] το οποίο, όσο βλέπω στα λεξικά, εμφανίζεται πρώτη φορά στον πλατωνικό Κρίτωνα.
 [...] δημιουργεί σύγχυση εις βάρος και των δύο συντελεστών της κρίσιμης αυτής
συζυγίας.
 Από εκεί και πέρα αρχίζουν προφανείς και λανθάνουσες διαφορές [...]. Μονάδες 5
β) Να αντικαταστήσετε καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις (υπογραμμισμένες στο κείμενο)

με μία αντώνυμή της:
 αναβαθμίζεται (1η παράγραφος)
 μεταγενέστερη (2η παράγραφος)
 επιτρέπουν (3η παράγραφος)
 ιδιωτική (3η παράγραφος)
 διαφορές (4η παράγραφος) Μονάδες 5
Β3α. ανιχνεύονται: εντοπίζονται συνάπτεται: συνδυάζεται, συνδέεται εμφανίζεται:

παρουσιάζεται συντελεστών: παραγόντων προφανείς: αυτονόητες, ξεκάθαρες β.
αναβαθμίζεται: υποβαθμίζεται μεταγενέστερη: προγενέστερη επιτρέπουν: αποτρέπουν,
απαγορεύουν ιδιωτική: δημόσια διαφορές: ομοιότητες
Η τελεία
Η τελεία ανταποκρίνεται σε σταμάτημα ή κατέβασμα της
φωνής. Σημειώνεται στο τέλος μιας περιόδου και δείχνει πως ό,τι
ειπώθηκε έχει ακέραιο νόημα:
Η προηγούμενη διοίκηση καλείται να λογοδοτήσει για τις αυθαιρεσίες της.
Μετά τον πόλεμο η χώρα ξενοκρατήθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Δεν θα έρθω, αποφάσισα. Δεν είναι πρωτότυπο

κάτι να μη διαρκεί. [Ηχογράφηση φειδωλότητας, Κική Δημουλά]
Όταν το σταμάτημα είναι ακόμη μεγαλύτερο και εκφράζουμε μια νέα ιδέα, όχι
μόνο σημειώνουμε τελεία, παρά αρχίζουμε και καινούρια παράγραφο.
Η τελεία χρησιμοποιείται και για να δείξει μια συντομογραφία:
κ. = κύριος, Π.Δ. = Παλαιά Διαθήκη, 480 π.Χ. = προ Χριστού.
Εξαιρούνται κάποιες συντομογραφίες, που δεν την παίρνουν: Α = Ανατολή.
Τελείες σημειώνονται συχνά και σε αριθμούς μεγάλους, ύστερα από
κάθε τρία ψηφία μετρώντας από δεξιά: 13.831.010. Αυτό δεν εφαρμόζεται στις
χρονολογίες: 1821.
Η τελεία του τέλους δε σημειώνεται σε τίτλους βιβλίων, σ’ επιγραφές
και σ’ επικεφαλίδες.
Σε λογοτεχνικά κείμενα η τελεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία

σύντομου, κοφτού λόγου, που μεταδίδει την αίσθηση της εσωτερικής ταραχής
και της εξομολογητικής γραφής.
«Ανεβαίνω στην Αθήνα. Για κακή μου τύχη ήταν η Ριγούλα εκεί. Του Χαρούλη.
Με είδε. Τώρα τι να κάνω. Πήγε η Ριγούλα το είπε στον Χαρούλη. Βάζω ένα
μαντίλι. Ε, αυτοί, αυτοί ήσανε. Αυτοί ξεσηκώσανε τον Νίκο μας. Τέλος
πάντων.» [Ορθοκωστά, Θανάσης Βαλτινός]
Η άνω τελεία
Η άνω τελεία χρησιμεύει για να σημειώνουμε μικρότερη διακοπή απ’
ό,τι με την τελεία και μεγαλύτερη απ’ ό,τι με το κόμμα. Η άνω τελεία δε
σηματοδοτεί το τέλος περιόδου, αλλά ημιπεριόδου.
Επιμένω σ’ αυτό∙ δεν μπορούσε να με γελάσει∙ όλες μου οι αισθήσεις ήταν

οπλισμένες, και τα έβλεπα όσα μου συνέβαιναν με μάτι οξύτερο από κάθε άλλη
φορά στη ζωή μου. [Ο Εξώστης, Νίκος Καχτίτσης]
Ειδικότερα η άνω τελεία:

α) Μέσα στην περίοδο χωρίζει ομάδες από προτάσεις. Οι προτάσεις
αυτές χωρίζονται αναμεταξύ τους με κόμματα:
Του Αισχύλου σώζονται τρεις τραγωδίες από τον τρωικό κύκλο, ο Αγαμέμνονας,
οι Χοηφόρες, οι Ευμενίδες∙ του Σοφοκλή, ο Αίας, η Ηλέκτρα, ο Φιλοκτήτης∙ του
Ευριπίδη, η Ανδρομάχη, η Εκάβη, οι Τρωάδες, η Ηλέκτρα, ο Ορέστης, η Ελένη,
ο Ρήσος και οι δύο Ιφιγένειες.
β) Στο εσωτερικό μιας φράσης χωρίζει δύο μέρη της που σχετίζονται
μεταξύ τους, αλλά και που έχουν διαφορές, ιδίως όταν το δεύτερο επεξηγεί
το πρώτο ή έρχεται σε αντίθεση μαζί του:
Αυτός δεν ήτανε άνθρωπος∙ ήτανε θεριό, δράκος, του βουνού στοιχειό. Μάνα
ανθρώπου δεν τον έκαμε∙ άνοιξε η γη κι ατόφιο τον ξετίναξε, σα να τη χτύπησε
βροντή. (Βλαχογιάννης)
Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παραδειγμάτων;
Τα παραδείγματα, συνήθως, δίνουν ζωντάνια στο λόγο του συγγραφέα και

διευκολύνουν τον αναγνώστη να κατανοήσει πλήρως τις απόψεις του που έχουν
αποδοθεί θεωρητικά. Καθιστούν το κείμενο πιο οικείο, πιο προσιτό στον αναγνώστη.
Αρκεί, βέβαια, να είναι εύστοχα, να μη διακόπτουν την πορεία της σκέψης του και να
μην πλεονάζουν.
Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση της διπλής τελείας ( : ) ;
Η διπλή (άνω και κάτω) τελεία σημειώνεται :
 Πριν από λεγόμενα που καταγράφονται αυτούσια ( ενδέχεται να κλείνονται σε

εισαγωγικά ), (παράδειγμα: Ο Αρχιμήδης είπε: «Εύρηκα»).
 Πριν από απαρίθμηση, (παράδειγμα: Υποβιβάστηκαν στη Β΄ Εθνική τρεις
ομάδες: Καλαμαριά, Βέροια και Ατρόμητος).
 Όταν ακολουθεί η ερμηνεία ή το αποτέλεσμα μιας ενέργειας, (παράδειγμα:
Προσπάθησε πολύ και το αποτέλεσμα τον δικαίωσε: πέρασε πρώτος στη σχολή
που επιθυμούσε)
 Έπειτα από πρόταση που αναφέρει γνωμικό , παροιμία.
 Όταν όσα ακολουθούν επεξηγούν αυτά που προηγήθηκαν, (παράδειγμα: Θα
γίνουν όλα όπως τα σχεδιάσαμε: θα πάμε διακοπές και θα περάσουμε υπέροχα)
Σημείωση: η λέξη ύστερα από τη διπλή τελεία γράφεται με κεφαλαίο γράμμα, όταν η
διπλή τελεία έχει τη θέση τελείας.
Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παρομοιώσεων ;
Ο λόγος γίνεται πιο παραστατικός, πιο ζωντανός, εν τέλει πιο πειστικός. Η θέση του
συγγραφέα καθίσταται εύληπτη και κατανοητή. ( Πρέπει να γράψουμε πρώτα τι
παρομοιάζεται με τι , με ποιο σκοπό όσον αφορά στο νόημα του κειμένου και, στη
συνέχεια, να αναφερθούμε στη λειτουργία των παρομοιώσεων στον αναγνώστη ).
Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση στατιστικών στοιχείων ;
Προσδίδουν αποδεικτική ισχύ κι εγκυρότητα στο λόγο, αφού αποτελούν ισχυρά

τεκμήρια που συνήθως καθηλώνουν τον αναγνώστη, ο οποίος δύσκολα μπορεί να τα
αμφισβητήσει.
Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση της κάθετης γραμμής [ / ] ;
Η κάθετη γραμμή με συνώνυμες λέξεις :
 Δίνει έμφαση
Διευρύνει την έννοια ( π.χ. εμπορικό / οικονομικό)
Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση της άνω τελείας και της τελείας;
Η άνω τελεία χρησιμοποιείται, για να σημειώνουμε μικρότερη διακοπή από την

τελεία και μεγαλύτερη από το κόμμα. Ειδικότερα, η άνω τελεία χρησιμοποιείται στο
εσωτερικό μιας περιόδου στις εξής περιπτώσεις:
 Για να διακρίνει στο εσωτερικό της περιόδου μία πρόταση, η οποία αποτελεί
επεξήγηση (διευκρίνιση) – συμπλήρωση των προηγουμένων ή αντίθεση προς
τα προηγούμενα ( στις περιπτώσεις αυτές συνήθως λείπει ο επεξηγηματικός ή
αντιθετικός σύνδεσμος ).
 Μετά από δύο τελείες, για να χωρίσει μεταξύ τους ημιπεριόδους, οι οποίες
αποτελούν επιμερισμένες επεξηγήσεις των προηγουμένων.
 Καθιστά το ύφος κοφτό, προσωπικό και δίνει έμφαση στο λόγο.
 Όταν υπάρχει απαρίθμηση στοιχείων.
 Πολλές φορές χρησιμοποιείται από το συγγραφέα ( όταν διαθέτει ποιητική
ιδιοσυγκρασία ), για να προσδώσει μια στοχαστική ατμόσφαιρα, αφήνοντας
χρονικά περιθώρια στον αναγνώστη να προβληματιστεί.
Η τελεία σηματοδοτεί την ολοκλήρωση ενός πλήρους νοήματος. Το τμήμα του λόγου
που μεσολαβεί από τελεία σε τελεία ονομάζεται περίοδος, (παράδειγμα: Θα βγούμε το
Σάββατο)
Το κόμμα
Το κόμμα χρησιμεύει συνήθως για να σημειώσουμε λογικό χωρισμό
και μικρό σταμάτημα στο εσωτερικό της περιόδου, ή σε μεγαλύτερες
φράσεις για να δώσουμε ευκαιρία σε αναπνοή, είτε για να βοηθήσουμε το
σωστό διάβασμα (λ.χ. σε κείμενα θεατρικά, βιβλία διδαχτικά) ή για να
προκαλέσουμε προσδοκία.
Το κόμμα είναι το πιο συχνό σημείο στίξης. Βοηθά σημαντικά να καταλάβουμε
ένα κείμενο, ενώ η κακή του μεταχείριση δημιουργεί συχνά παρανοήσεις. Δεν
πρέπει να γίνεται κατάχρησή του, συχνά όμως είναι απαραίτητο.
Αναγράφονται εδώ οι κυριότερες περιπτώσεις που πρέπει ή που μπορούμε να
το χρησιμοποιούμε.
Το κόμμα χρησιμεύει για να χωρίζουμε:
1. Μέσα στην πρόταση:

α) Όμοιους αναμεταξύ τους όρους, όταν τους παραθέτουμε
ασύνδετους. Οι όροι αυτοί μπορεί να είναι υποκείμενα,
κατηγορούμενα, επιθετικοί προσδιορισμοί, αντικείμενα ή ό,τι άλλο.
Γέροι, γυναίκες, παιδόπουλα, όσοι δεν παίζουν με τ’ άρματα, βρίσκονται όλοι
εδώ. [Σουλιώτες, Μιχαήλ Περάνθης]
Το νερό ήταν γλυκό, δροσερό, πεντακάθαρο. – Μας πρόσφερε ψωμί, σύκα,

πορτοκάλια, κρασί. (Καρκαβίτσας)
Αίφνης ονειροδίαιτο, τρελά γενναίο, καλλονό, νόθο παιδί αγνώστων
παραγόντων [Το τελευταίο σώμα μου, Κική Δημουλά]
Τη μετοχική πρόταση τη χωρίζουμε με κόμματα μόνο όταν μπαίνει

σαν επεξήγηση ή όταν είναι μεγάλη:
Δεν είναι δυνατό να περάσει έτσι όλη του τη ζωή, παίζοντας ή διασκεδάζοντας.
Κρατώντας ανθισμένα κλαδιά μυγδαλιάς και πλήθος πολύχρωμα λουλούδια
του βουνού στην αγκαλιά της, μπήκε γελαστή μέσα στην κάμαρα.
Γράφουμε όμως: Πηγαίνει κουτσαίνοντας. / Θέλοντας και μη θα έρθει.
Και τα ρήματα που έχουν το ίδιο υποκείμενο, όταν είναι ασύνδετα,

χωρίζονται με κόμμα:
Πηδάει στη βάρκα, σηκώνει την άγκυρα, ανοίγει το πανί, κάθεται στο τιμόνι
και βάζει πλώρη για το αντικρινό νησί.
Ακούω κούφια τα τουφέκια,

ακούω σμίξιμο σπαθιών,
ακούω ξύλα, ακούω πελέκια,
ακούω τρίξιμο δοντιών. (Δ. Σολωμός)
Στην απαρίθμηση επιθέτων μπρος από ένα ουσιαστικό το κόμμα

μπαίνει και πριν από το τελευταίο επίθετο, όταν αυτό προσδιορίζει το
ουσιαστικό ακριβώς όπως και τ’ άλλα:
Με αργά, βαριά, κουρασμένα βήματα.
Αλλά δεν μπαίνει όταν το τελευταίο επίθετο αποτελεί με το ουσιαστικό
έννοια που την προσδιορίζουν τα προηγούμενα επίθετα:
Ένα ωραίο άσπρο τριαντάφυλλο. / Με κέρασε κόκκινο παλιό κρασί.
Με κόμμα χωρίζουμε την παράθεση και κάθε είδος επεξήγηση:

Άρχισε μια βροχή, κατακλυσμός.
Ο Όλυμπος, το ψηλότερο βουνό της Ελλάδας, ήταν κατοικία των θεών.
Πήγε περίπατο με τη θεία του, την αδερφή του πατέρα του.
β) Την κλητική:
Πήρα το γράμμα σου, αγαπητέ μου Κώστα, και χαίρομαι που είσαι καλά.
Μάλιστα, κύριε, ήμουν εκεί.
γ) Ένα μόριο ή ένα βεβαιωτικό (ή αρνητικό) επίρρημα στην αρχή της

περιόδου, που χρησιμεύει για να τη συνδέσει με τα προηγούμενα:
Ναι, θα φύγω. / Όχι, δε θέλω. / Καλά, θα σε ειδοποιήσω. / Τότε, θα
συμφωνήσουμε (δηλ. αφού είναι έτσι). / Έτσι, κανένας δεν ευχαριστήθηκε
(δηλ. αφού έγινε έτσι).
Όχι, δεν παίρνω άλλο διαταγές.

Όταν μου λέγανε τα σύννεφα ταξίδευε
ταξίδευα
κι όταν μου λέγανε τα όνειρα περίμενε
περίμενα.
Όχι, δεν παίρνω άλλο διαταγές.
Τα δούλεψα πιστά τα διαλυτά. [Μεσιτείες, Κική Δημουλά]
2. Μέσα στην περίοδο:
α) Μπορούμε να χωρίζουμε από τις κύριες τις επιρρηματικές
δευτερεύουσες προτάσεις – τις αιτιολογικές, τις τελικές (εκτός όταν
εισάγονται με το να), συμπερασματικές, υποθετικές, εναντιωματικές, χρονικές
ή που εισάγονται με το χωρίς να, ιδίως όταν αυτές προηγούνται ή όταν είναι
μεγάλες:
Δεν πρέπει να ξεκινήσουμε, γιατί ο καιρός άρχισε να χαλά.
Αν θέλεις, έλα. / Αν νομίζεις πως αυτό θα ωφελήσει, γράψε του αμέσως.
Όταν χάθηκε ο πατέρας, φρόντισε για όλα εκείνος.
Χωρίς να το καταλάβω, μου πήραν το πορτοφόλι μου.
β) Χωρίζουμε πάντοτε τις προσθετικές αναφορικές προτάσεις, που

δεν είναι απαραίτητο συμπλήρωμα της κύριας:
Μίλησε για την πατρίδα του, που μας ήταν άγνωστη.
Ο αδερφός μου, που ξέρεις πόσο σε αγαπάει, χρειάζεται τώρα τη βοήθειά σου.
Δεν τις χωρίζουμε, όταν αποτελούν αναγκαίο προσδιορισμό στον όρο

που προσδιορίζουν:
Η δύση που είδαμε χτες θα μας μείνει αξέχαστη.
Το υλικό από το οποίο κατασκευάζονται οι στολές των πυροσβεστών έχει
υποστεί ειδική αντιπυρική επεξεργασία.
Οι ζώνες ασφαλείας οι οποίες τοποθετούνται σήμερα στα αυτοκίνητα είναι
πολύ πιο εξελιγμένες τεχνολογικά από εκείνες των αεροπλάνων.
Πότε θα κάνουμε το ταξίδι που με έταξες;
Η ίδια αναφορική πρόταση έχει διαφορετικό νόημα σε μια φράση ως

προσθετική από ό,τι ως αναγκαίος προσδιορισμός:
Πέταξαν τα ροδάκινα, που είχαν σαπίσει (προσθετική: Είχαν σαπίσει όλα τα
ροδάκινα).
Πέταξαν τα ροδάκινα που είχαν σαπίσει (αναγκαίος προσδιορισμός: Είχαν
σαπίσει μερικά, και αυτά μόνο πέταξαν).
Τις ειδικές, τις πλάγιες ερωτηματικές και τις ενδοιαστικές προτάσεις

δεν τις χωρίζουμε από τις κύριες:
Έγραψε πως φτάνει σε δύο μέρες. / Είναι βέβαιο πως θα χιονίσει.
Δε μου είπες αν γύρισε ο πατέρας. / Φοβάμαι μήπως βρούμε δυσκολίες.
Οι προτάσεις αυτών των ειδών είναι ενωμένες στενά με την κύρια, καθώς
υποκείμενο και ρήμα, ρήμα και άμεσο αντικείμενο, ρήμα και επίρρημα.
Μόνο όταν μια τέτοια πρόταση είναι επεξηγηματική, παίρνει κόμμα:
Αυτό ποτέ δεν το άκουσα, πως βουλευτής παραιτήθηκε της αποζημίωσής του.
Χωρίζουμε με κόμμα και τις παρένθετες προτάσεις:

Μα κι εκείνη, καθώς άκουσα, την έχεις αρραβωνιασμένη. (Καρκαβίτσας)
Στην αφήγηση μπαίνουν κόμματα στη θέση των εισαγωγικών ή μέσα

στην αφήγηση σε λόγια που δεν ανήκουν σ’ αυτή:
Εκείνη, μας είπε ο Στέργιος σοβαρά και με συλλογή, ήταν η μεγαλύτερη
τρομάρα μου. (Εφταλιώτης)
Χωρίζουμε με κόμμα τις ισοδύναμες προτάσεις, κύριες ή
δευτερεύουσες, όταν είναι ασύνδετες:
Αίνιγμα δανείστηκα, αίνιγμα επέστρεψα. [Άφησα να μην ξέρω, Κική Δημουλά]
Όταν η σύνδεση είναι συμπλεκτική ή διαχωριστική, δε χρειάζεται

συνήθως κόμμα. Όταν είναι αντιθετική μπορεί αυτό να μπαίνει, ιδίως όταν
είναι μεγάλη:
Ερχόταν συχνά σπίτι και τότε το σπίτι βούιζε από τραγούδια.
Είναι μικρός μα χειροδύναμος.
Δε χρειάζεται συνήθως κόμμα πρόταση που εισάγεται με το παρά σα

δεύτερος όρος σύγκρισης (εκτός αν είναι πολύ μεγάλη):
Κάλλιο αργά παρά ποτέ.
Σε διάφορες ωστόσο περιστάσεις μπαίνει κόμμα και πριν από το και.

Αυτό γίνεται:
α) όταν μεσολαβεί δευτερεύουσα πρόταση:

Ο πατέρας γύρισε στο σπίτι όταν έκλεισε το γραφείο, και η μητέρα έστρωσε το
τραπέζι.
β) όταν το και ενώνει όλα τα προηγούμενα με τα παρακάτω ή τα ενώνει
με διαφορετικό τρόπο:
Τέτοιος πόλεμος είναι τίμιος και φυσικός, και δεν έχεις να πεις τίποτα.
Μα την άλλη μέρα σηκώθηκε φουρτούνα κι έπνιξε τα εκατό καράβια και
χάθηκε το χρυσάφι, και ο γεροβασιλιάς έμεινε φτωχός με τις δυο του έμορφες
κόρες άπροικες. (Π. Δέλτα)
γ) όταν με το κόμμα διευκολύνεται το σωστό διάβασμα:
Ζητώ την άδεια να ρίξω κι εγώ, και ο Ερμογένης μου το επιτρέπει.
Οι παραπάνω κανόνες για το κόμμα, όπως και οι κανόνες για τη στίξη

γενικά, δεν είναι απόλυτοι. Κάποτε παραλείπουμε ένα κόμμα που κανονικά
θα έπρεπε να μπει, ή θέτουμε κόμμα εκεί που κανονικά θα παραλειπόταν, για
ν’ αποφύγουμε παρεξηγήσεις.
Στη φράση: «Όμορφη και ψηλή, με πολύ μαύρα μαλλιά, γυαλιστερά, και
φλογερά μάτια», το κόμμα είναι απαραίτητο μετά τη λέξη γυαλιστερά,
μολονότι ακολουθεί και, γιατί αλλιώς θα μπορούσε κανείς να το συνάψει με τα
μάτια.
Χωρίς κόμμα δυσκολεύεται κανείς να καταλάβει αμέσως φράσεις
καθώς η ακόλουθη:
Αντίς ν’ απλώσουνε χέρι αδερφικό μαχαίρι κρύβουνε στον κόρφο τους.
Κάποτε υπάρχει διαφορά στην ίδια φράση ανάλογα με τη θέση που

έχει το κόμμα: Καλά, θα πάμε. // Καλά θα πάμε.
Το κόμμα δεν έχει μόνο λογική αξία. Το χρησιμοποιούμε για λόγους

εκφραστικούς, λ.χ. για να κάμουμε τον αναγνώστη να προσέξει μια
λέξη ή φράση.
Η χρήση του κόμματος είναι αδύνατο να κανονιστεί παντού. Όχι μόνο
γιατί δεν είναι δυνατό να προβλεφθούν όλες οι περιπτώσεις, αλλά και επειδή
τη χρήση του τη ρυθμίζει η υποκειμενική κρίση εκείνου που το γράφει και το
είδος των γραφομένων. Έχει κάποια αντιστοιχία με τον τόνο της φωνής. Η
σωστή χρήση δεν αποκλείει άλλωστε την ελαστικότητα στην έκτασή της και
αυτή απόκειται στην προσωπική εκτίμηση.
Στον ποιητικό λόγο μάλιστα μπορεί να παραλείπεται, ακόμη κι όταν η χρήση
του θα ήταν θεμιτή.
Θ’ άρπαζα θα έδιωχνα θ’ ανέβαζα

θα ποδοπατούσα θα φοβέριζα θα σκόρπιζα θα νόμιζα
θα γκρέμιζα και σε τρεις μέρες θα ξανάχτιζα
θα με τρέμαν οι στερήσεις. [Η ταχεία ανάρρωση της απληστίας, Κική Δημουλά]
Η διπλή τελεία
Η διπλή τελεία μπαίνει για να δείξει τη στενή σχέση μερών του λόγου που τα
χωρίζει. Αυτό γίνεται:
α) Εμπρός από τα λόγια που αναφέρονται κατά λέξη και που

κλείνονται σε εισαγωγικά:
Ο Χριστός είπε: «ἀγαπᾶτε τούς ἐχθρούς ὑμῶν».
Κι εσύ τι κάθεσαι;
Καιρός να μπεις κι εσύ στα αλλαγμένα.
Να γίνεις ό,τι αναρωτιόμουν πέρυσι:
«ποιος ξέρει τ’ άλλο μου φθινόπωρο;».
Καιρός να γίνεις «τ’ άλλο μου φθινόπωρο». [Οι αποδημητικές «Καλημέρες»,
Κική Δημουλά]
β) Εμπρός από μια απαρίθμηση, μια ερμηνεία, ένα επακόλουθο:

Και το αποτέλεσμα: έχασε όλα του τα λεφτά.
Φωνάζω τη στάχτη
να με ξαρματώσει.
Καλώ τη στάχτη
με το συνθηματικό της όνομα: Όλα. [Απροσδοκίες, Κική Δημουλά]
Το αυστηρώς φρουρούμενο μέλλον

κι η αρπαγή του στο τέλος
απ’ αυτό:
Το ανώφελο. [Τύχη κοινή, Κική Δημουλά]
γ) Έπειτα από πρόταση που αναφέρει γνωμικό, παροιμία:

Η παροιμία λέει: άκουγε πολλά και λέγε λίγα.
Β. Η ΑΝΩ ΤΕΛΕΙΑ
Άνω τελεία (·) (παυστικό σημείο στίξης: σταμάτημα της φωνής λίγο μικρότερη από
την τελεία και λίγο μεγαλύτερη από το κόμμα) βάζουμε για να φτιάξουμε
ημιπεριόδους, δηλαδή για να συνδέσουμε δύο κομμάτια μιας περιόδου που είναι
συνδεδεμένα νοηματικά και έχουν κάποια σχετική αυτοτέλεια (Ο καθηγητής εξήγησε
τι πρέπει να κάνουμε· σκοπός είναι να συμπληρώσουμε σωστά το ερωτηματολόγιο).
Ειδικότερα η άνω τελεία μπαίνει:
1. Μέσα στην περίοδο χωρίζει ομάδες από προτάσεις. Οι προτάσεις αυτές χωρίζονται
μεταξύ τους με κόμματα, π.χ.: Του Αισχύλου σώζονται τρεις τραγωδίες από τον τρωικό
κύκλο, ο Αγαμέμνονας, οι Χοηφόρες, οι Ευμενίδες· του Σοφοκλή, ο Αίας, η Ηλέκτρα
και ο Φιλοκτήτης.
2. Στο εσωτερικό μιας φράσης χωρίζει δυο μέρη της που σχετίζονται μεταξύ τους,
αλλά και που έχουν διαφορές, ιδίως όταν το δεύτερο επεξηγεί ή έρχεται σε αντίθεση
με το πρώτο, π.χ.: Αυτός δεν είναι άνθρωπος· είναι ζώο.
Η άνω τελεία και τα άλλα σημεία της στίξης:
Όταν υπάρχουν στην πρόταση εισαγωγικά ή παρένθεση, η άνω τελεία σημειώνεται
έξω από την παρένθεση ή τα εισαγωγικά.
Γ. ΤΟ ΚΟΜΜΑ
Κόμμα (,) (παυστικό σημείο στίξης: μικρότερο σε σχέση με την τελεία σταμάτημα
της φωνής) βάζουμε στις εξής περιπτώσεις:
1. Όταν έχουμε ασύνδετο σχήμα, όταν δηλαδή παρατάσσονται είτε ασύνδετες λέξεις
ή φράσεις (Ο καθηγητής σήμερα ζήτησε από την Άννα, τον Γιώργο, τον Χρήστο και
την Κάλια να διαβάσουν το μάθημα.) είτε όμοιες προτάσεις (Το πρωί ξύπνησα στις
7:00, πήρα πρωινό, ετοίμασα τα βιβλία μου, ανέβηκα στο σχολικό και πήγα σχολείο.»
2. Στην παρατακτική αντιθετική σύνδεση, και κυρίως πριν από τον αντιθετικό
σύνδεσμο αλλά (Του το είπα, αλλά δεν ήρθε)
3. Στις κύριες παρενθετικές προτάσεις, πριν και μετά από αυτές (Η γνώση,
πρόσθεσε ο καθηγητής, ανοίγει νέους ορίζοντες στη σκέψη μας) κ.λπ.
4.Στις παρενθετικές φράσεις (Η κατάσταση, κατά την άποψή μου, είναι πολύ
δύσκολη.)
5.Στην υποτακτική σύνδεση:

• Πριν από τις δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις, όταν η δευτερεύουσα
πρόταση δηλώνει κάποια επιρρηματική σχέση (αιτία, χρόνο, υπόθεση κ.λπ.), π.χ.
«Αυτό ήταν απαραίτητο, επειδή η περιοχή ήταν πολύ εκτεθειμένη σε πειρατικές
επιδρομές.»
• Στις δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις, βάζουμε κόμμα μόνο όταν αυτές
έχουν θέση ονοματικού προσδιορισμού και ειδικότερα επεξήγησης, π.χ. «Φοβάμαι
και τούτο, μήπως αποτύχω». Στις περιπτώσεις που οι ονοματικές προτάσεις έχουν
θέση υποκειμένου, αντικειμένου ή κατηγορούμενου δεν βάζουμε κόμμα, π.χ.
«Φοβάμαι μήπως αποτύχω» ή πρόκειται για πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις όταν
προηγούνται του ρήματος: Το τι απέγινε, είναι μια άλλη ερώτηση . Αλλά: Είναι μια
άλλη ερώτηση το τι απέγινε
• Στις δευτερεύουσες αναφορικές προτάσεις βάζουμε κόμμα, όταν αυτές είναι
α)επιρρηματικές που προσδιορίζουν κάποιον όρο πλην του ρήματος, π.χ. «Πήγα στο
σπίτι, όπου γεννήθηκα», β) ονοματικές επιθετικές προσθετικές/παραθετικές/μη
περιοριστικές(λειτουργούν ως επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη που αναφέρονται
και παραθέτουν μια λεπτομέρεια που δε θεωρείται απαραίτητη για τη διάκριση και
τον επακριβή προσδιορισμό αυτής), π.χ. «Έχασα το κινητό, το οποίο μού χάρισε ο
πατέρας μου».
Δε βάζουμε κόμμα στις υπόλοιπες περιπτώσεις: α) στις επιρρηματικές που
προσδιορίζουν άμεσα το ρήμα, π.χ. «Πήγαινε όπου θέλεις», β) στις ελεύθερες
ονοματικές αναφορικές που έχουν θέση υποκειμένου, αντικειμένου ή
κατηγορούμενου, π.χ. «Διάβασα όσα μου είπες», β) στις επιθετικές αναφορικές που
είναι προσδιοριστικές/περιοριστικές (η πληροφορία αναγκαία για τον προσδιορισμό-
κατανόηση της λέξης στην οποία αναφέρεται), π.χ. «Στην κατηγορία αυτή ανήκουν
αριθμοί οι οποίοι είναι ζυγοί»
6. Στην επεξήγηση ή παράθεση, πριν και μετά τη λέξη (Ο φίλος μου, ο Μάκης,
αγόρασε καινούργιο κινητό / Ο Μάκης, ο φίλος μου, αγόρασε καινούργιο κινητό.)
7. Στους αριθμούς για τη διάκριση των δεκαδικών ψηφίων (Το αγόρασα 150, 70
Ευρώ)
8. Στο αναφορικό «ό,τι»
9. Στη κλητική προσφώνηση (Άννα, έλα γρήγορα) και όταν αυτή είναι μέσα στην
πρόταση (παρένθετη προσφώνηση) το κόμμα μπαίνει πριν και μετά τη λέξη (Γιατί,
μπαμπά, τρέχεις;)
10. Στα προτασιακά-κειμενικά επιρρήματα ή μόρια, αν βρίσκονται μέσα στην

πρόταση, πριν και μετά από αυτά (Ο φίλος μου, λοιπόν, αποφάσισε να φύγει), ή αν
βρίσκονται στην αρχή (το ίδιο ισχύει και για προτασιακά μόρια), π.χ. «Ναι, θα έρθω /
Βέβαια, θα έρθω».
Ο γενικός κανόνας που ορίζει ένα επίρρημα ή οτιδήποτε άλλο έχει επιρρηματική
χρήση (π.χ. όχι, μπα κ.λπ.) ως προτασιακό-κειμενικό επίρρημα είναι να προσδιορίζει
το σύνολο της πρότασης (είναι δηλαδή προσδιορισμός της πρότασης) ή ένα ευρύτερο
τμήμα κειμένου και να υπηρετεί τη συνοχή του κειμένου, λειτουργώντας ως
κειμενικός δείκτης, παραπέμποντας δηλαδή τον δέκτη σε πληροφορίες που
προηγούνται ή έπονται.
Δεν θεωρείται προτασιακό ένα επίρρημα το οποίο προσδιορίζει το ρήμα της
πρότασης ή ένα όρισμα αυτής.
Υπό την έννοια αυτή, όταν το "επίσης, ακόμη, όμως, ωστόσο" και πολλά άλλα
προσδιορίζουν ολόκληρη την πρόταση ή ένα ευρύτερο τμήμα κειμένου, παίρνουν
κόμμα είτε βρίσκονται στην αρχή της πρότασης είτε μέσα σ΄ αυτήν.
11) Τους όρους μιας πρότασης που συνδέονται με τους συνδέσμους μήτε, ούτε, όταν
είναι περισσότεροι των δυο, π.χ.: Ούτε ο Κώστας, ούτε ο Γιάννης, ούτε Μαρία ήρθαν.
12) Τον σύνδεσμο και, όταν αυτός έχει σημασία συνδέσμου που χρειάζεται κόμμα,
π.χ.: Πήγαινε στο καλό, και (= γιατί) δε σ' έχω ανάγκη.
Η. Η ΔΙΠΛΗ ΤΕΛΕΙΑ
Διπλή τελεία (ή άνω-κάτω τελεία, ή άνω-κάτω στιγμή, ή δίστιγμο ή δύο τελείες)

(:) (παυστικό σημείο στίξης: προσωρινή παύση της φωνής) βάζουμε:
α) για να παραθέσουμε ένα σύνολο-κατάλογο στοιχείων (Αγόρασα: βιβλία, μολύβια
και κόλλες αναφοράς.),
β) για να παραθέσουμε κατά λέξη σε ευθύ λόγο κάτι που είπε κάποιος ή είναι
παράθεμα από ξένο κείμενο ή απόφθεγμα ή παροιμία (Ο καθηγητής είπε: «όποιος
δεν …»),
γ) για να συνδέσουμε δύο προτάσεις, από τις οποίες η δεύτερη επεξηγεί ή είναι
αποτέλεσμα της πρώτης (π.χ.: Σκεπτόμουν και τούτο: να φύγω… / Η γνώση έχει
μεγάλη σημασία για τον άνθρωπο: τον βοηθάει να σκεφτεί καλύτερα, να
αντιμετωπίσει την πραγματικότητα…»).
ΙΒ. Η ΠΛΑΓΙΑ ΓΡΑΜΜΗ
Πλάγια γραμμή (/) (παυστικό σημείο στίξης) βάζουμε κυρίως για να δηλώσουμε
διάζευξη («ή») (Ο ακροατής/αναγνώστης πρέπει να αντιστέκεται στην προπαγάνδα
των μέσων ενημέρωσης)
Τελεία
Χρησιμοποιείται για να δηλώσει:
1. το τέλος μια περιόδου.

2. συντομογραφίες: Η κ. Παπαδοπούλου παρουσίασε το έργο της.
3. αριθμούς που αποτελούνται από περισσότερα από τρία ψηφία:7.350
4. τον χωρισμό της ώρας από τα λεπτά:9.15
Άνω τελεία
μια παύση του λόγου που διαρκεί λιγότερο από την τελεία και περισσότερο
από το κόμμα. Χρησιμοποιείται στο τέλος μιας περιόδου και στην αρχή μιας
άλλης, η οποία συμπληρώνει ή διασαφηνίζει το νόημα της πρώτης: Η έκπληξη
του δεν ήταν μεγάλη· περίμενε τον ερχομό της.
Η άνω τελεία καθιστά το ύφος κοφτό προσωπικό και δίνει έμφαση στο λόγο.
Διπλή τελεία
Χρησιμοποιείται για :
1. να εισαγάγει παράθεμα που περιέχει τα λόγια κάποιου, ακριβώς όπως

τα είπε: Μπήκε στην αίθουσα και είπε: «Αύριο θα πάμε εκδρομή».
2. να εισαγάγει απαρίθμηση όρων: Τα μεγαλύτερα ελληνικά νησιά είναι
τα εξής: η Κρήτη και η Εύβοια.
3. για να εισαγάγει την εξήγηση ή το αποτέλεσμα: δεν εργάστηκε ποτέ
του. Και το αποτέλεσμα: δεν κατάφερε τίποτα.
4. να αναφέρει γνωμικό ή παροιμία.
Παύλα
Χρησιμοποιείται για να δηλώσει την αλλαγή προσώπου σ’ ένα διάλογο.
Κάθετη γραμμή
Χρησιμοποιείται σε συνώνυμες λέξεις για να δώσει έμφαση και να διευρύνει
την έννοια: ποιητικό/λογοτεχνικό.
Άνω τελεία (·)

Σημειώνεται για να δηλώσει:
– το τέλος ημιπεριόδου
Η ημιπερίοδος έχει μεν νοηματική αυτοτέλεια, όχι όμως και ολοκληρωμένο
νόημα. Για να ολοκληρωθεί, είναι απαραίτητο και το τμήμα του λόγου που
ακολουθεί.
Διπλή τελεία (:)
Χρησιμοποιείται για:
– να εισαγάγει παράθεμα
– να εισαγάγει κατάλογο στοιχείων
– να εισαγάγει γνωμικό, παροιμία κ.τ.λ.
– να συνδέσει προτάσεις από τις οποίες η δεύτερη επεξηγεί την πρώτη ή
είναι αποτέλεσμα της πρώτης
– να γίνει διάκριση μεταξύ θέματος και σχολίου σε κείμενα επιγραμματικού
χαρακτήρα
Παύλα (-)
– την εναλλαγή προσώπων στο διάλογο
– το διάστημα μεταξύ δυο ορίων
– την ένωση στοιχείων
– τη διάζευξη
1.Να εντοπίσετε στο κείμενο δείγματα «ειδικής γλώσσας ή ορολογιας» και να

δικαιολογήσετε τη χρήση τους.
Σαφήνεια, ακρίβεια, που προκύπτει λόγω της πολυσημίας της γλώσσας. Επιστήμη,
εξειδίκευση , επισημότητα,κλπ
2. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παραδειγμάτων;

Τα παραδείγματα συνήθως δίνουν ζωντάνια, γλαφυρότητα, παραστατικότητα στο
λόγο του συγγραφέα . Διεγείρουν το ενδιαφέρον και διευκολύνουν τον αναγνώστη να
κατανοήσει πλήρως τις απόψεις του που έχουν αποδοθεί θεωρητικά. Καθιστούν το
κείμενο πιο οικείο, πιο προσιτό στον αναγνώστη. Αρκεί βέβαια να είναι εύστοχα, να
μην διακόπτουν την πορεία της σκέψης του και να μην πλεονάζουν.
3. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παρομοιώσεων;

Ο λόγος γίνεται πιο παραστατικός, πιο ζωντανός, εν τέλει πιο πειστικός. Η θέση του
συγγραφέα καθίσταται εύληπτη και κατανοητή. Διεγείρεται το ενδιαφέρον του
αναγνώστη.(Πρέπει να γράψουμε πρώτα τι παρομοιάζεται με τι, με ποιο σκοπό όσον
αφορά το νόημα του κειμένου και, στη συνέχεια, να αναφερθούμε στη λειτουργία των
παρομοιώσεων στον αναγνώστη.)
6. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση άνω τελείας;
Η άνω τελεία χρησιμοποιείται
- στο χωρισμό δύο μερών μιας φράσης που συνδέονται με τη νοηματική σχέση της
αντίθεσης
- στο τέλος μιας ημιπεριόδου και στην αρχή μιας άλλης, η οποία συμπληρώνει ή
διευκρινίζει/επεξηγεί την πρώτη
- . στην περίπτωση απαρίθμησης στοιχείων
Ας σημειωθεί ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί από το συγγραφέα (όταν διαθέτει
ποιητική ιδιοσυγκρασία) για να προσδώσει στοχαστική ατμόσφαιρα, αφήνοντας
χρονικά περιθώρια στον αναγνώστη να προβληματιστεί.
7. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας όταν χρησιμοποιεί ευθύ λόγο;
0 ευθύς λόγος προσδίδει ζωντάνια αμεσότητα και παραστατικότητα στο κείμενο,
δημιουργεί ένα κλίμα οικειότητας με τον αναγνώστη και τον βοηθάει να βιώσει
άμεσα τις απόψεις που μεταφέρονται. Σπάει η μονοτονία του λόγου με αποτέλεσμα
να ελκύεται το ενδιαφέρον του αναγνώστη.
8. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση α' πληθυντικού προσώπου;
Το α' πληθυντικό πρόσωπο χαρίζει έναν οικείο τόνο στο λόγο, τον κάνει πιο άμεσο,
ζωντανό και παραστατικό, ενώ προσδίδει και καθολικότητα στο πρόβλημα -
φαινόμενο στο οποίο αναφέρεται ο συγγραφέας. Μάλιστα, καθώς θέτει και τον εαυτό
του ως συμμέτοχο ή θύμα, δεν υποτιμά τον αναγνώστη. Αντίθετα, τον καθιστά πιο
δεκτικό κι έτσι ο λόγος του κερδίζει σε πειστικότητα. Έτσι ο συγγραφέας αποφεύγει
το αρκετά συχνά εγωιστικό και υποκειμενικό α΄ ενικό αλλά και το διδακτισμό του β΄
προσώπου και κάνει ένα βήμα για να κερδίσει το ενδιαφέρον και την αποδοχή του
αναγνώστη του.
9. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση αναλογιών;
Συνήθως με τις αναλογίες ο συγγραφέας δίνει πιο παραστατικά τις θέσεις του.
Διευκολύνει τον αναγνώστη να κατανοήσει την έννοια ή το φαινόμενο που
παρουσιάζει, καθώς δίνει ομοιότητες αυτού με κάποιο άλλο. Όταν μάλιστα το
κείμενο είναι επιστημονικό, οι αναλογίες απλοποιούν , εκλαϊκεύουν και κάνουν πιο
προσιτό το κείμενο στο μέσο αναγνώστη.
Μερικές φορές μάλιστα , όπως γράφει και ο Σεφέρης, οι παραβολές είναι ένας πολύ
καλός τρόπος να ξεστομίσουμε αλήθειες ή πράγματα που δύσκολα τολμάμε να
παραδεχτούμε και να αρθρώσουμε.
Το κείμενο επίσης κερδίζει σε ζωντάνια και γλαφυρότητα και προσελκύει το
ενδιαφέρον του αναγνώστη
11. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση ερωτήσεων;
- διέγερση προβληματισμού
- πρόκληση ανησυχίας
- να προσδώσει ειρωνικό τόνο στο λόγο του
- να δημιουργήσει κλίμα αμεσότητας και την αίσθηση του διαλόγου στον αναγνώστη
(θεατρικότητα)
- όταν είναι ρητορικές, να δώσει έμφαση στη θέση του.
- Να συνδέσει δύο διαφορετικές νοηματικές ενότητες ή να εισαγάγει ένα νέο θέμα.
12. Αιτιολόγηση της επιλογής ή της λειτουργίας ΕΝΕΡΓΗΙΚΗΣ Ή

ΠΑΘΗΤΙΚΉς ΣΎΝΤΑΞΗς
Με την ενεργητική σύνταξη:
Ø Δίνεται έμφαση (εξαίρεται) στο δράστη, δηλαδή στο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα, που
προβαίνει σε μια ενέργεια («Ο Χρήστος»). Έτσι, το γραμματικό υποκείμενο (το
υποκείμενο της πρότασης, δηλαδή «Ο Χρήστος») συμπίπτει με το λογικό
υποκείμενο-δράστη (το υποκείμενο που με βάση το νόημα ενεργεί, δηλαδή «Ο
Χρήστος»).
Ø Το ύφος γίνεται πιο άμεσο, προσωπικό, ζωντανό, ενώ ο λόγος, επειδή ακολουθεί τη
λογική σειρά των μετεχόντων στην ενέργεια-δράση, είναι πιο καθαρός και
κατανοητός, διευκολύνοντας τις διαδικασίες πρόσληψης και κατανόησης των
νοημάτων.
Με την παθητική σύνταξη:
Η δράση παρουσιάζεται από την προοπτική-οπτική γωνία του δέκτη, από την
προοπτική δηλαδή αυτού που δέχεται ή βιώνει την ενέργεια του λογικού υποκειμένου
(«Η γάτα»). Άρα, η έμφαση δίνεται στο αποτέλεσμα/στο δέκτη της ενέργειας του
ρήματος που δηλώνεται με την ενεργητική σύνταξη-διάθεση. Ο δέκτης (που αποτελεί
το λογικό αντικείμενο της ενεργητικής σύνταξης, δηλαδή «τη γάτα») δηλώνεται ως
υποκείμενο της παθητικής σύνταξης («Η γάτα») και ο δράστης (που αποτελεί το
λογικό υποκείμενο της ενεργητικής σύνταξης, δηλαδή «Ο Χρήστος») δηλώνεται με
τη μορφή ποιητικού αιτίου («από τον Χρήστο») και συχνά έχει περιφερειακό
ρόλο[1].
Το ύφος γίνεται πιο απρόσωπο και τυπικό, ενώ ο λόγος αποκτά μεγαλύτερη πλοκή
και γίνεται πιο σύνθετος.
14. Να βρεθούν οι τρόποι με τους οποίους επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στις
παραγράφους ή συνοχή μιας παραγράφου του κειμένου
α. Με επανάληψη λέξεων
β. Με αναφορά σε προηγούμενο νόημα
γ. Με χρήση αντωνυμιών
δ. Με χρήση διαρθρωτικών λέξεων ή εκφράσεων και των νοηματικών σχέσεων που
αυτές εκφράζουν.
15. Να βρεθούν οι διαρθρωτικές λέξεις και οι νοηματικές σχέσεις που αυτές
εκφράζουν
α. Προσθήκη: ακόμη, επίσης, επιπλέον, επιπρόσθετα, πέρα από αυτά, εξάλλου,
άλλωστε, παράλληλα, εκτός των άλλων…
β. Αντίθεση: ωστόσο, όμως αντίθετα, αλλά, παρόλ’ αυτά, από την άλλη πλευρά,
μολονότι, απεναντίας…
γ. Αιτιολόγηση: διότι, επειδή, εξαιτίας, ο λόγος/ ο παράγοντας/ η αιτία που… για το
λόγο ότι…
δ. Αποτέλεσμα: συνέπεια, αποτέλεσμα, απόρροια, απότοκο, επίπτωση, για το λόγο
αυτό [συνεπώς, κατά συνέπεια]…
ε. Συμπέρασμα: έτσι, λοιπόν, ώστε, άρα, επομένως, συμπερασματικά,
συγκεφαλαιώνοντας, συνεπώς, κατά συνέπεια…
ζ. Διασάφηση – επεξήγηση: δηλαδή, με άλλα λόγια, συγκεκριμένα, ειδικότερα, αυτό
σημαίνει, λόγου χάρη, για παράδειγμα…
η. Χρονική σχέση: κατ’ αρχάς, αρχικά, πρώτα, έπειτα, ύστερα, τέλος, πριν…
θ. Έμφαση: αξίζει να σημειωθεί/να τονιστεί, να επισημανθεί, το κυριότερο, το
σημαντικότερο, είναι αναγκαίο, ιδιαίτερα, είναι γεγονός, βέβαια…
ι. ιεράρχηση – απαρίθμηση: πρώτον, δεύτερον, τρίτον κ.λπ
ια. προϋπόθεση: αν, εφόσον, σε περίπτωση που…

16. Εντοπισμός και αιτιολόγηση της χρήσης ενεργητικής ή παθητικής σύνταξης
1. Η ενεργητική σύνταξη χρησιμοποιείται όταν θέλουμε να δοθείέμφαση στο
πρόσωπο που ενεργεί, δηλαδή στο υποκείμενο της πρότασης.
2. Αντίθετα, η παθητική σύνταξη χρησιμοποιείται όταν θέλουμε να δοθεί έμφαση
στην
επιτελούμενη πράξη ή την ενέργεια, δηλαδή στο ρήμα της πρότασης.
17. Να βρεθούν στο κείμενο παραδείγματα αναφορικής ή ποιητικής λειτουργίας

της γλώσσας.
Δύο είναι οι βασικές λειτουργίες της γλώσσας από την άποψη του τρόπου και της
αμεσότητας μετάδοσης του μηνύματος. Ο ένας αφορά τη λογική μας (αναφορική
λειτουργία) και ο άλλος αφορά τις συγκινήσεις μας (ποιητική λειτουργία). Έτσι
έχουμε:
α. Αναφορική – δηλωτική – κυριολεκτική λειτουργία: η γλώσσα κυριολεκτεί, αυτά
που λέγει αυτά εννοεί
β. Ποιητική – μεταφορική – συνυποδηλωτική - συγκινησιακή λειτουργία: η γλώσσα
που άλλα λέει και άλλα εννοεί, η γλώσσα των μεταφορών, των αλληγοριών και των
παρομοιώσεων. Πίσω από τη ορατή σημασία των λέξεων κρύβονται και άλλες
σημασίες που δε δηλώνονται φανερά.
Άνω τελεία
Ο γράφων χρησιμοποιεί την άνω τελεία (ή άνω στιγμή) για να δηλώσει την
ημιπερίοδο. Στον γραπτό λόγο, περίοδος θεωρείται το διάστημα ανάμεσα σε δύο
τελείες. Ημιπερίοδος είναι το διάστημα μεταξύ τελείας και άνω τελείας. Ο
γράφων συνδέει δύο προτάσεις ως ημιπεριόδους της ίδιας περιόδου προκειμένου να
δηλώσει ότι οι δύο προτάσεις είναι συνδεδεμένες νοηματικά (και εφόσον δεν
συνδέονται μέσω της παράταξης ή της υπόταξης):
Τα μέσα μαζικής μεταφοράς πρέπει να προτιμηθούν από τους Αθηναίους τις επόμενες
ημέρες· στόχος είναι να καλύψουν το 50% των μετακινήσεων.
Παράλληλα, η άνω τελεία χρησιμοποιείται για να ξεχωρίσει ή ομαδοποιήσει

φράσεις στις οποίες παρουσιάζουμε δραστηριότητες, στάδια, διαδικασίες κ.λπ. Με
την άνω τελεία ομαδοποιούμε και ταυτόχρονα διαφοροποιούμε τις πληροφορίες
που λαμβάνει ο αναγνώστης.
Δίστιγμο (άνω κάτω τελεία)
Ο γράφων χρησιμοποιεί το δίστιγμο (ή άνω-κάτω τελεία, άνω-κάτω στιγμή, δύο

τελείες, διπλή τελεία) για να:
 προαναγγείλει και να δώσει έμφαση

 εισάγει
 διαχωρίσει.
Ειδικότερα:
 για να εισαγάγει κατάλογο στοιχείων:
Οι ενδιαφερόμενοι πρέπει να υποβάλουν εις διπλούν τα ακόλουθα δικαιολογητικά: α.

Αίτηση για τη συγκεκριμένη θέση κατά ειδικότητα, β. Αντίγραφο πτυχίου.
 για να εισαγάγει παράθεμα:
Θα υιοθετήσουμε τον στίχο του ποιητή: «Μικροζημιές και μικροκέρδη συμψηφίζονται».
 για να συνδέσει δύο προτάσεις από τις οποίες η δεύτερη επεξηγεί την πρώτη:
Η έκθεση έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους φιλότεχνους, αλλά και για τους
καλλιτέχνες: συνδέεται με ζητήματα που αφορούν στην εκπαιδευτική και τη θεσμική
εμπλοκή καλλιτεχνών.
 για να συνδέσει δύο προτάσεις από τις οποίες η δεύτερη είναι το αποτέλεσμα της
πρώτης:
Το παλικαράκι παθιάστηκε τόσο πολύ, ώστε δημιούργησε στον κήπο του μια αυτοσχέδια
βαλβίδα και προπονούνταν με τις ώρες: δύο χρόνια αργότερα ήταν αυτός ο παγκόσμιος
πρωταθλητής της σφαίρας.
 για να παρουσιάσει με λεπτομέρειες ή να αποσαφηνίσει την ιδέα που βρίσκεται

πριν την άνω κάτω τελεία
Ο Πισκάτορ έγραψε γι΄ αυτό το θέμα πολύ σημαντικά πράγματα: θεωρεί το θέατρο
εργαστήριο της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
 προκειμένου να διακρίνει το θέμα από το σχόλιο σε κείμενο με επιγραμματικό

χαρακτήρα όπως ένας κατάλογος:
Α’ βραβείο: ένα ταξίδι τριών ημερών στη Ρώμη.
 για να παραθέσει κατά λέξη, μέσα σε εισαγωγικά, μια ξένη γνώμη.
Ο Τζον Κέννεντι είχε πει: «Μην ρωτάτε τι μπορεί να κάνει η πατρίδα σας για σας· να
ρωτάτε τι μπορείτε να κάνετε εσείς για την πατρίδα σας.
 για να δώσει έμφαση σε μία λέξη, φράση, πρόταση.
Μετά την ολονύκτια συνεδρίαση, ένα μόνο πράγμα μπορούσε να τον συνεφέρει: ο
καφές.
 σε ένα τίτλο άρθρου:
Συμβασιούχοι: Αίσθηση από την απόφαση Πρωτοδικείου
Η μονή ή διπλή παύλα
Ο γράφων χρησιμοποιεί τη μονή ή διπλή παύλα:
 για να δώσει έμφαση σε ένα σχόλιο
Τι θα γίνει αν ο πληθυσμός της Γης αυξάνει -συμμετρικά ή ασύμμετρα, κατά τόπους,

αδιάφορο- με έναν ανάλογο ή έστω βραδύτερο ρυθμό;
 για να προσθέσει και υπενθυμίσει σημαντικές πληροφορίες στον αναγνώστη.
Η σκέψη δε συμπτίπτει άμεσα με τη γλωσσική έκφραση. Το νόημα -όπως και η γλώσσα-

δε συνίσταται από μεμονωμένες λέξεις.
 για να απομονώσει από την υπόλοιπη πρόταση ομοειδή και διαδοχικά

επεξηγηματικά στοιχεία που θα μπορούσαν εναλλακτικά να εισαχθούν με λέξεις ή
φράσεις όπως: δηλαδή, για παράδειγμα κ.λπ.
Η εργασία που αλλοτριώνει και απογοητεύει βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με τις

παραδοσιακές κοινωνίες όπου καθημερινά όλοι οι άνθρωποι, γυναίκες και άντρες,
ασκούσαν μια ποικιλία δραστηριοτήτων –καλλιέργειες, ψάρεμα, κυνήγι, υφαντουργία,
ράψιμο ρούχων, χτίσιμο σπιτιών, αγγειοπλαστική, κατασκευή εργαλείων, μαγείρεμα,
θεραπεία- που όλες τους αντιπροσώπευαν μια χρησιμότητα, απαιτούσαν μιαν
επιδεξιότητα και πρόσφεραν μια βαθιά ηθική ικανοποίηση.
 Συχνά τίθεται ζήτημα επιλογής μεταξύ παύλας και κόμματος. Η παύλα διευκολύνει
τον αναγνώστη να διακρίνει ότι τα στοιχεία πριν και μετά το παρενθετικό τμήμα
τής πρότασης αποτελούν ενιαίο σύνολο.
Για παράδειγμα, όταν ένα παρενθετικό σχόλιο τοποθετείται μεταξύ άρθρου και
ονόματος:
Καταδίκασε την -κατά τα άλλα θεμιτή- πολιτική του υπουργείου.
Σε τέτοιου είδους παραδείγματα, η χρήση του κόμματος δυσκολεύει την ανάγνωση:
Καταδίκασε την, κατά τα άλλα θεμιτή, πολιτική του υπουργείου.
 για την οριοθέτηση παρενθετικών προτάσεων:
Ύστερα από πολύ -πόσο πολύ, άραγε;- καιρό υποδεχτήκαμε και πάλι τη μουσική
δωματίου στον χώρο τού Ηρωδείου.
 κατά την απαρίθμηση στοιχείων σε ξεχωριστές σειρές:
Τομείς ειδικοτήτων:
 Μηχανολογία
 Ηχοληψία
 Ναυτιλιακά
Η μονή παύλα χρησιμοποιείται στις ακόλουθες περιπτώσεις:
 για να δοθεί έμφαση σε ερώτηση στο τέλος περιόδου.
Είμαστε υποχρεωμένοι να παρακολουθήσουμε την αλματώδη εξέλιξη της τεχνολογίας –

αλλά με τι κόστος;
 για να διατυπωθεί ένα συμπέρασμα ή μια γενίκευση στο τέλος περιόδου.
Χρήματα, φήμη, δύναμη –αυτοί ήταν οι στόχοι της ζωής του.
 για να παρουσιαστεί μια απρόσμενη τροπή των γεγονότων στο τέλος περιόδου ή
παραγράφου.
Σχεδίαζε αυτό το ταξίδι για μήνες με κάθε λεπτομέρεια –και στο τέλος το ακύρωσε.
Σημεία Στίξης - Ασκήσεις Πανελλαδικών
Β.4. Να προσδιορίσετε το είδος του σχολίου που εκφράζουν τα σηµεία στίξης

(εισαγωγικά, ερωτηµατικό, αποσιωπητικά, θαυµαστικό) σε καθένα από τα
αποσπάσµατα που ακολουθούν: Μονάδες 8
α. Παρ’ ότι εκπρόσωπος μιας παλαιότερης γενιάς ηθοποιών, ο Πήτερ ΟΤουλ δεν
ανήκει στους κλασικούς νοσταλγούς της “παλιάς, καλής εποχής”, όπως συνηθίζουν οι
περισσότεροι να αποκαλούν τα χρόνια της επαγγελματικής νιότης τους. Κάθε άλλο.
β. Ποιος μπορεί να ξεχάσει άλλωστε την εποχή που ίδιος αυτός ο ευγενικός,
καλοντυμένος άντρας ήταν ο φόβος και ο τρόμος των λονδρέζικων παμπ, όπου μαζί με
άλλους διάσημους φίλους του προκαλούσαν ατελείωτους καβγάδες έχοντας
καταναλώσει τεράστιες ποσότητες αλκοόλ;
γ. έπρεπε να διασχίσουμε όλη τη Γηραιά Ήπειρο, να φθάσουμε στην Ισπανία, να

καταστρέψουμε … κάθε χωριό, κάθε δρόμο και κάθε σιδηροδρομικό σταθμό στο διάβα
μας, να βάλουμε με τα χίλια ζόρια το τρένο στο πλοίο, να ταξιδέψουμε κάτω από
απαίσιες καιρικές συνθήκες στο Μαρόκο και να το … ανατινάξουμε!
δ. Εφόσον παραμένω στο παιχνίδι του εμπορευματοποιημένου θεάματος και υπάρχει

πιθανότητα να τον κερδίσω κάποια στιγμή τον μπαγάσα Όσκαρ, μήπως η Ακαδημία θα
μπορούσε περιμένει ως τα ογδόντα μου; (Πανελλαδικές Εξετάσεις 2004)
Β.4. Να εντοπίσετε στο κείμενο τις λέξεις ή τις φράσεις που βρίσκονται μέσα σε
εισαγωγικά (μονάδα 1,5) και να δικαιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών
(Μονάδες 3,5). Μονάδες 5
Όλες οι βραδείες μεταβολές που προκαλούνται από την εξέλιξη των ειδών ή από μια
προοδευτική μεταβολή του κλίματος, δεν μπορούν να εκθέσουν σε κίνδυνο την
ισορροπία ενός ζωτικού χώρου. Αντίθετα, οι αιφνίδιες παρεμβάσεις, όσο ασήμαντες κι
αν είναι φαινομενικά, μπορούν να έχουν συνέπειες απρόοπτες, ακόμα και
καταστρεπτικές. Η εισαγωγή ενός ζωικού είδους, εντελώς ακίνδυνου φαινομενικά,
μπορεί να ερημώσει κυριολεκτικά τεράστιες περιοχές. Κάτι τέτοιο συνέβηκε στην
Αυστραλία με τους λαγούς. Η επίθεση αυτή, εναντίον της ισορροπίας ενός βιοτόπου,
προκλήθηκε από τον άνθρωπο. Θεωρητικά, παρόμοιες αντιδράσεις είναι πιθανές,
ακόμα και χωρίς την ανθρώπινη παρέμβαση, αλλά τέτοιες περιπτώσεις είναι σπάνιες.
Η σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον μεταβάλλεται ασυγκρίτως πιο γρήγορα από

τις σχέσεις όλων των άλλων ζωντανών πλασμάτων. Ο ρυθμός της μεταβολής αυτής
υπαγορεύεται από την πρόοδο της τεχνολογίας, που εξακολουθεί να επιταχύνεται κατά
γεωμετρική πρόοδο. Εξ αιτίας αυτού, ο άνθρωπος είναι αναγκασμένος να επιφέρει
βαθιές μεταβολές και, μερικές φορές, ακόμα και την καταστροφή των
βιοκοινοτήτων[1]1, μέσα στις οποίες και από τις οποίες ζει. Εξαίρεση αποτελούν οι
άγριες φυλές, όπως π.χ. ορισμένοι Ινδιάνοι των Παρθένων δασών της Νοτίου
Αμερικής, που ζουν από τα προϊόντα της συγκομιδής ή του κυνηγιού τους. […]
Οι πολιτισμοί του είδους αυτού δεν επηρεάζουν τον βιότοπό τους διαφορετικά απ’ ό,τι
θα τον επηρέαζαν οι πληθυσμοί ενός ζωικού είδους. Μια από τις θεωρητικές
πιθανότητες για τον άνθρωπο θα ήταν να ζήσει σε αρμονία με τον βιότοπό του, ενώ μια
άλλη θα ήταν να «δημιουργήσει», με τη βοήθεια της γεωργίας και της κτηνοτροφίας,
μια καινούργια βιοκοινότητα, προσαρμοσμένη στις ανάγκες του, και, κατ’ αρχήν, τόσο
βιώσιμη, όσο και εκείνη που εμφανίστηκε χωρίς την παρέμβασή του.
Ο επιταχυνόμενος ρυθμός της σύγχρονης ζωής δεν αφήνει στους ανθρώπους τον χρόνο
να σκέφτονται πριν ενεργήσουν. Είναι, μάλιστα, περήφανοι για τη «δράση» τους, και
δεν τους περνάει καν από τον νου η υποψία ότι διαπράττουν εγκλήματα κατά της φύσης
και του ίδιου του εαυτού τους. Οι ζημιές αυτές επεκτείνονται σήμερα παντού, με τη
χρησιμοποίηση από τον άνθρωπο χημικών προϊόντων, για την καταστροφή των
εντόμων στη γεωργία και τη δενδροκομία, και με την ίδια μυωπία στη φαρμακολογία.
Οι βιολόγοι, οι ειδικευμένοι στην ανοσοποίηση[2], διατυπώνουν τις σοβαρότερες

επιφυλάξεις σχετικά με τα πιο συνηθισμένα φάρμακα. Η τάση να θέλουμε να «τα
πετύχουμε όλα αμέσως», μας κάνει ώστε, σε ορισμένους τομείς της χημικής
βιομηχανίας, να φερόμαστε με μια ελαφρότητα πραγματικά εγκληματική, σχετικά με
την πώληση προϊόντων, που η μακροπρόθεσμη δράση τους μάς είναι απόλυτα
απρόβλεπτη. Μια ασυνειδησία απίστευτη βασιλεύει, τόσο στον τομέα του οικολογικού
μέλλοντος της γεωργίας, όσο και της ιατρικής. Όσοι θέλησαν να υψώσουν τη φωνή
τους εναντίον της ασυλλόγιστης χρησιμοποίησης εντομοκτόνων, ζιζανιοκτόνων και
χημικών προφυλακτικών φαρμάκων διασύρθηκαν με επονείδιστο[3] τρόπο.
Ο πολιτισμένος άνθρωπος, που ερημώνει με τυφλό βανδαλισμό τον φυσικό του

περίγυρο από τον οποίο αντλεί τη διατροφή του, απειλεί τον εαυτό του με οικολογική
καταστροφή. Όταν οι οικονομικές συνέπειες του βανδαλισμού αυτού θ’ αρχίσουν να
γίνονται αισθητές, ο άνθρωπος θ’ αναγνωρίσει μάλλον το σφάλμα του, αλλά, τότε, θα
είναι ίσως πολύ αργά. Εκείνο που ο άνθρωπος προσέχει ακόμα λιγότερο, είναι ο βαθμός
που οι βάρβαρες αυτές μέθοδοι βλάπτουν την ψυχή του. Η αποξένωση από τη φύση,
που γενικεύεται και εξαπλώνεται με ταχύ ρυθμό, είναι, σε μεγάλο βαθμό, υπεύθυνη για
την επιστροφή στη βαναυσότητα του πολιτισμένου ανθρώπου, στον αισθητικό και
ηθικό τομέα. Τι θα μπορούσε να ξυπνήσει στον νέο το αίσθημα του σεβασμού, όταν το
καθετί που βλέπει γύρω του είναι έργο ανθρώπινο και ― το χειρότερο ― αυτό το έργο
είναι άσχημο και χυδαίο;
«Η ερήμωση του περιβάλλοντος» του Κόνραντ Λόρεντς από «Τα 8 θανάσιμα

αμαρτήματα του πολιτισμού μας»,
εκδόσεις ΘΥΜΑΡΙ, Αθήνα 1979, σσ. 46-50. (∆ιασκευή).
(Πανελλαδικές Ομογενών 2007)
Β4. Τι επιτυγχάνει ο συγγραφέας με τη χρήση των ερωτήσεων στην τελευταία

παράγραφο του κειμένου; Μονάδες 5
Η Δημοκρατία περνάει στον καιρό μας και δοκιμασία και κρίση. Το πρόβλημά της
είναι σύνθετο. Δοκιμασία για τη Δημοκρατία είναι η ανάγκη να κυβερνήσει ανθρώπινα
σύνολα τεράστια, που ξεπερνάνε τα φυσικά της μέτρα. Γιατί το δημοκρατικό
πολίτευμα είναι εφικτό εκεί όπου όλα βρίσκονται στα μέτρα του ανθρώπου, όπου η
άσκηση της εξουσίας κι ο έλεγχός της είναι άμεσα ή σχεδόν άμεσα, όπου το άτομο έχει
υπόσταση, δεν μεταβάλλεται σ’ απρόσωπη μονάδα μέσα σε αστρονομικό αριθμό. Το
αν θα μπορέσει να περισωθεί η Δημοκρατία μέσα στα ωκεάνια ανθρώπινα σύνολα της
σημερινής και της αυριανής εποχής, είναι κάτι που θα το ιδούν όσοι επιζήσουν κι αυτοί
που θα ’ρθουν. Κρίση όμως περνάει η Δημοκρατία στην αναμέτρησή της με την
εσωτερική πραγματικότητα. Πόσοι και πού είναι ώριμοι να τη δεχτούν; Πόσοι έχουν
το ανάστημα να τη δικαιώσουν; (Επαναληπτικές Ημερησίων Λυκείων 2008)
Β.4. Να δικαιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις παρακάτω εκφράσεις:

«έξυπνο» κινητό, άθλιους «ξενώνες», έχει γίνει «αξία». Μονάδες 6
Μαγικό ραβδί και αφεντικό
Σε εποχή οικονομικής κρίσης, οι μοναδικές ηλεκτρονικές μικροσυσκευές που οι

πωλήσεις τους, αντί να μειώνονται, αυξάνονται, είναι τα «έξυπνα» κινητά. Πάνω από
ένα εκατομμύριο φανατικοί της κινητής τηλεφωνίας έσπευσαν να αποκτήσουν με κάθε
μέσο το μοντέλο τέταρτης γενιάς, κατά την πρώτη ημέρα κυκλοφορίας του. Η
κατασκευάστρια εταιρεία έχει διαθέσει συνολικά από το 2007, που διοχέτευσε στην
αγορά το «έξυπνο» κινητό της, περισσότερες από 50 εκατομμύρια συσκευές. Υπήρξαν
πολλοί (μεταξύ αυτών και Έλληνες) που πέταξαν σε Λονδίνο, Παρίσι, Μόναχο, Τόκιο,
Νέα Υόρκη για να αποκτήσουν πρώτοι το αντικείμενο του πόθου τους.
Συσκευές-μύθος, είναι από τα λίγα προϊόντα που δεν έχουν προκαλέσει μποϊκοτάζ[4]
για τις συνθήκες παραγωγής τους -μολονότι είναι γνωστό ότι το εργοστάσιο όπου
κατασκευάζονται απασχόλησε πρόσφατα τον Τύπο με τις αυτοκτονίες υπαλλήλων που
δεν άντεξαν τα μικρά μεροκάματα, τις ατέλειωτες ώρες δουλειάς, τη διαμονή σε
άθλιους «ξενώνες»… Για να αναχαιτίσει το κύμα των αυτοκτονιών, η εταιρεία αύξησε
το μισθό των ανθρώπων-μηχανών κατά 20%, έτσι ώστε, μαζί με τις υπερωρίες, φτάνει
πλέον τα 113 ευρώ το μήνα!
Τίποτα από αυτά δεν πτοεί τους μανιακούς των «μαγικών» συσκευών. Σίγουρα,
πρόκειται για μια «αυλή των θαυμάτων», για ένα μαγικό ραβδάκι με το οποίο κανείς
μπορεί να πραγματοποιήσει κάθε τεχνολογικό του όνειρο… Κάμερα υψηλής
ανάλυσης, γρήγορη πρόσβαση στο διαδίκτυο, αναπαραγωγή μουσικής και βίντεο,
σύνδεση με σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, πρόβλεψη καιρού, μέτρηση καρδιακών
παλμών, σύγκριση τιμών, ενημέρωση κίνησης τραπεζικών λογαριασμών, παροχή
πληροφοριών για πρόσωπα, αντικείμενα, φάρμακα, αξιοθέατα και τόσα άλλα.
Όμως, είναι μόνο αυτό; Ή είναι κυρίως διότι έχει γίνει «αξία» (μετά την
απεμπόληση[5] των πολιτισμικών και ηθικών αξιών), ένα κοινωνικό «αγαθό» που
μπορεί να κυκλοφορεί και να εξαργυρώνεται ως κοινωνικό νόμισμα, με σκοπό την
απόκτηση κοινωνικού κύρους; Με το «έξυπνο» κινητό αγοράζεις μια υψηλότερη θέση
στην κοινωνία, λαμβάνεις ένα είδος κοινωνικής προαγωγής. ∆εν είναι απλώς μια
πολυμηχανή διασκέδασης, ένα εξάρτημα που εμπλέκει το άτομο στο συλλογικό
τελετουργικό της «επικοινωνίας» (μαζί στήριγμα, σωματοφύλακας, σύντροφος, φίλος),
αλλά και ένα διαρκές «εισιτήριο» για αλλού … Το μήνυμα που στέλνει το «έξυπνο»
κινητό στον κάτοχό του και εγγράφεται βαθιά στο υποσυνείδητό του δεν είναι το
εμφανές περιεχόμενο των ήχων και των εικόνων, αλλά η δυνατότητα αποδιοργάνωσης
του πραγματικού και ανασύνθεσης της εικόνας των γεγονότων μέσα από τις πολλαπλές
εφαρμογές, μέσα από την εύκολη και θαυμαστή μετάβαση από τον έναν στον άλλον
εικονικό κόσμο.
Προϊόν-σύμβολο της εποχής, έλκει αχόρταγα και καταβροχθίζει οτιδήποτε εισέλθει
στην ακτίνα επιρροής του˙ ακόμη και τον κάτοχό του. ∆ιότι δεν είναι μια απλή τεχνητή
προέκταση του χεριού, είναι καταναγκαστικό «αφεντικό», έξη[6] που ωθεί ένα σκαλί
βαθύτερα στον φαύλο κύκλο των εξαρτήσεών μας. Μέσα από ένα σύστημα
επίπλαστων[7] αναγκών, μας γοητεύει και μας παγιδεύει, μας υπηρετεί και,
ταυτόχρονα, μας μεταμορφώνει σε δικούς του υπηρέτες. (Από τον ημερήσιο Τύπο,
διασκευή). (Εσπερινά Λύκεια 2010)
Β.4. Να δικαιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις παρακάτω φράσεις της τρίτης
παραγράφου: ένα νέο είδος «ευαισθησίας», το «κοστολόγιο» της
σχέσης. Μονάδες 5
Η κατάσταση στους δρόμους του Βερολίνου μετά από μία μεγάλη γιορτή είναι πιστό
αντίγραφο της ζωής σε κάθε μεγαλούπολη: άδεια μπουκάλια σαμπάνιας παρατημένα
εδώ κι εκεί, μνημεία της γιορτινής στιγμής. Συσκευασίες βεγγαλικών, βρεγμένες και
πατημένες. Η πόλη γιόρτασε άγρια, άγρια και χαρούμενα. Οι άγνωστοι, που
τσούγκριζαν τα ποτήρια τους στους δρόμους πριν από μια βδομάδα, έχουν κρυφτεί και
πάλι πίσω από τους γιακάδες των παλτών τους. Κάτω από τα αλλεπάλληλα στρώματα
πλεκτών κρύβονται τα στομαχάκια των εορτών. «Ήθελα να κάνω κάτι ακραίο» λένε τα
στομαχάκια, τα μπουκάλια σαμπάνιας, οι ξεχειλισμένοι κάδοι των σκουπιδιών.
Τα άχρηστα δώρα παραχώθηκαν στα ντουλάπια, στα συρτάρια. Η κατάχρηση αγαθών

έχασε πια τον επείγοντα χαρακτήρα της, το ίδιο και ο στολισμός. Οι κάρτες, η
διακόσμηση, όλα περισσεύουν. Αυτή είναι, σε όλη της τη μεγαλοπρέπεια, «η απώλεια
των γιορτών», σύμφωνα με τον οικονομολόγο Τζόελ Βάλντφογκελ. Η άποψή του, ότι
κάθε χρόνο ξοδεύουμε περισσότερα χρήματα για δώρα απ’ όσο πιστεύουν οι
παραλήπτες τους, αποδεικνύει την υπεραξία των δώρων και των γιορτών. Σύμφωνα με
την άποψή του, οι ηλικιωμένοι ψωνίζουν άχρηστα, ακριβά δώρα στους νεότερους,
επειδή έχουν χάσει την επαφή τους με τις ανάγκες της νέας γενιάς. Αλλά και τα
ζευγάρια που ζουν μαζί χρόνια αγοράζουν δώρα κοινής προσδοκίας[8], όχι
αυταπάρνησης[9].
Η συζήτηση γύρω από τα άχρηστα δώρα είναι ευνόητη. Έχει επηρεάσει το

καταναλωτικό κοινό κι έχει δημιουργήσει ένα νέο είδος «ευαισθησίας». Η αποδοχή του
δώρου, όπως και η χρησιμότητά του, είναι σημαντική· έχει περισσότερο από ποτέ
συναισθηματικές αντηχήσεις. Και οικονομικές επίσης. Το καλό δώρο είναι το ακριβό
δώρο. Το αποδεικνύει μια έρευνα των Σόνικ και Χέμενγουεϊ στην οικονομική σελίδα
του πρωτοχρονιάτικου «Νιου Γιόρκερ»: το σβήσιμο της τιμής, η έμμονη ιδέα πως ο
παραλήπτης του δώρου ίσως ανακαλύψει πόσα πληρώσαμε (ποιο είναι δηλαδή το
«κοστολόγιο» της σχέσης), αποδεικνύει ότι τα ακριβά δώρα φανερώνουν το
ενδιαφέρον πιο πειστικά από τα φτηνά. Έτσι εξηγείται και η απογοήτευση, όταν τα
ακριβά δώρα δεν ενθουσιάζουν τους παραλήπτες. Ίσως γι’ αυτό ανθούν τα τελευταία
χρόνια οι κάρτες δώρων, μια ήπια και κοινωνικά αποδεκτή μορφή ανταλλαγής
μετρητών. Οι κάρτες δώρων λένε με ευγενικό τρόπο: «Αφού είσαι εξ ορισμού
ανικανοποίητος, πάρε ό,τι θέλεις και ξεφορτώσου με».
Οι παρατηρήσεις των Αμερικανών οικονομολόγων είναι πολύ ενδιαφέρουσες, για έναν

πρόσθετο λόγο: ποτέ άλλοτε η Ευρώπη δεν έμοιαζε τόσο πολύ με την Αμερική στην
καταναλωτική της συμπεριφορά. Τις προάλλες, περνώντας μπροστά από ένα
πολυκατάστημα, είδα ωραίες, ανθεκτικές βαλίτσες που πωλούνταν προς 10 ευρώ.
«Ωραία δώρα», σκέφτηκα, «φαίνονται πιο ακριβά απ’ όσο είναι», σκέψη που μου
θύμισε πόσο με είχε ενθουσιάσει και αναστατώσει η Αμερική στα τέλη της δεκαετίας
του ’80. Όλα ήταν μεγάλα, φτηνά και από μια άποψη χρήσιμα, τόσο φτηνά και τόσο
χρήσιμα που δεν ήξερες τι να τα κάνεις. Η αίσθηση ότι τα αγαθά χαρίζονται, κάτι
άγνωστο στην αγορά της Ευρώπης, δημιουργούσε ένα αίσθημα λαιμαργίας και
ταυτόχρονου κορεσμού. Ήταν προφητική στιγμή: προεξοφλούσε το δικό μας
αμερικανικό όνειρο, την αύξηση των προσφορών, τις «sales[10]», την ευρωπαϊκή
λαιμαργία και τον ευρωπαϊκό κορεσμό[11].
Η παγκοσμιοποίηση θα επέλθει πιθανότατα, αν χάσουμε αυτό το τελευταίο

αντανακλαστικό: το να ελέγχουμε τη συνείδησή μας διαρκώς, το να θυμόμαστε πώς
ζούσαμε κάποτε, τι είναι δεδομένο, κοινωνικά επιβεβλημένο, τι εξαρτάται από εμάς. Η
απώλεια των γιορτών με οικονομικούς και συναισθηματικούς όρους θα είναι
μικρότερη, αν την συζητάμε και την ελέγχουμε. Αν δεν τη θεωρούμε ένα ακόμη
αναγκαίο κακό.
Επιφυλλίδα της Αμάντας Μιχαλοπούλου

Εφημερίδα «Καθημερινή» 06-01-07 (∆ιασκευή) (Εξετάσεις Ομογενών 2010)
Β3. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις παρακάτω περιπτώσεις:
«Πληροφοριακή Βόμβα»
«Τι να το κάνω εγώ το εμβόλιο για το Αλτσχάιμερ, όταν τα παιδιά της Αφρικής δεν
έχουν ούτε ασπιρίνη για τον πυρετό;»
«Πληροφοριακό άγχος» (Μονάδες 3)
Είναι δεδομένο ότι το διαδίκτυο έφερε μια πιο ισότιμη πρόσβαση στη γνώση. Ζούμε
ένα κύμα εκδημοκρατισμού της γνώσης. Παλιότερα, για να δει κανείς τη βιβλιοθήκη
του Κέμπριτζ, έπρεπε να ταξιδέψει χιλιάδες χιλιόμετρα. Σήμερα, μπορεί να βρει τα
βιβλία της από το γραφείο του. Παλιότερα, έπρεπε να έχει κάποιος λεφτά για να
παρακολουθήσει μαθήματα του ΜΙΤ[12]. Σήμερα, έρχονται διαδικτυακά στο σπίτι του.
Σ’ αυτόν τον υπαρκτό εκδημοκρατισμό της γνώσης ορθώνονται τρεις γκρίνιες. Η μία
είναι η άρνηση της τεχνολογίας, εξαιτίας των πιθανών κινδύνων που έχει η ανάπτυξή
της. Ο Πολ Βιρίλιο, για παράδειγμα, έγραψε την «Πληροφοριακή Βόμβα». Είναι
σίγουρος ότι η κοινωνία της γνώσης ενέχει κινδύνους, αλλά άγνωστους. ∆εν τους ξέρει,
αλλά…υπάρχουν. Η δεύτερη γκρίνια έχει να κάνει με τα «παιδάκια της Αφρικής». Το
ακούμε για κάθε νέα τεχνολογία: «Τι να το κάνω εγώ το εμβόλιο για το
Αλτσχάιμερ[13], όταν τα παιδιά της Αφρικής δεν έχουν ούτε ασπιρίνη για τον
πυρετό;». Το επιχείρημα έχει εν μέρει λογική. Πραγματικά «τι να το κάνεις το εμβόλιο
για το Αλτσχάιμερ, αν δεν έχεις Αλτσχάιμερ;». Αν όμως αποκτήσεις, το πρώτο που
ξεχνάς είναι τα «παιδάκια της Αφρικής». Η τρίτη γκρίνια έχει να κάνει με το διαβόητο
«ψηφιακό χάσμα». Βέβαια, καμιά τεχνολογία, καμιά επιστημονική επανάσταση δεν
διαχέεται αμέσως σε όλη την υφήλιο. Ο Γουτεμβέργιος τύπωσε την πρώτη Βίβλο το
1455· ωστόσο στην Ελλάδα η τυπογραφία ήρθε στις αρχές του 19ου αιώνα. Όσο για το
τυπωμένο βιβλίο, ακόμη πασχίζουμε να γίνει κτήμα του ελληνικού λαού. Το
σημαντικό, όμως, είναι ότι η επανάσταση έγινε και ακόμη προχωρεί. Εξάλλου, αυτοί
που μιλούν για ψηφιακό χάσμα στην Αφρική πρέπει να αναλογιστούν ποιο είναι το
τυπογραφικό χάσμα του δυτικού κόσμου με την Αφρική.
Πολύ περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να μετέχουν ισότιμα στην κοινωνία της γνώσης
και πλέον όχι μόνον ως αναγνώστες, αλλά και ως συγγραφείς. Στον κυβερνοχώρο,
οικονομικά και τεχνολογικά, όλοι βρίσκονται στο ίδιο σημείο εκκίνησης. Στο
διαδίκτυο, το άρθρο ενός δημοσιογράφου είναι εξίσου προσβάσιμο με το άρθρο ενός
πιτσιρίκου. ∆ηλαδή, τα δίκτυα επικοινωνιών ισοπεδώνουν παλιές ιεραρχίες της
βιομηχανικής κοινωνίας και απομένει να δούμε αν θα συνθέσουν νέες. Στον
κυβερνοχώρο λειτουργεί καθένας σύμφωνα με τις ανάγκες του και τις δυνατότητές του.
Αυτό όμως δημιουργεί έναν κατακερματισμό της εμπειρίας που τρομάζει πολλούς. Η
κοινότητα χρειάζεται την κοινή εμπειρία για να είναι κοινότητα. Από την άλλη, όλη
αυτή η πληθώρα διαθέσιμων πληροφοριών μετατρέπεται σε άγχος. «Πληροφοριακό
άγχος» το ονομάζουν κάποιοι ψυχολόγοι: «να προλάβω να δω το ένα, να διαβάσω το
άλλο, να μη χάσω το τρίτο, ώστε να μην είμαι εκτός θέματος και εκτός της κοινότητας
όπου ζω και λειτουργώ». Αυτό το άγχος είναι λογικό να υπάρχει και να μεγεθύνεται,
όσο μεγαλώνει το ποσό των πληροφοριών που όλοι έχουμε διαθέσιμες.
Όλα αυτά είναι πραγματικά, αλλά το ίδιο θα έλεγε κι ένας μοναχός του Μεσαίωνα
βλέποντας την πλημμύρα των αιρετικών κειμένων που άρχισαν να βγαίνουν από τις
τυπογραφικές μηχανές. ∆εν πρέπει να ξεχνάμε ότι η πληροφορική επανάσταση είναι
σε μετάβαση και κάθε επανάσταση σε μετάβαση διασπείρει σύγχυση. Το παλιό δεν
έχει πεθάνει και το καινούριο δεν έχει γεννηθεί.
Πάσχος Μανδραβέλης. Από τον ημερήσιο τύπο (διασκευή). (Πανελλήνιες 2011)
β. Να εξηγήσετε τη λειτουργία των σημείων στίξης στα παρακάτω αποσπάσματα:
Όσο αυξάνεται ο πληθυσμός, τόσο μεγαλύτερο είναι το τίμημα για το περιβάλλον:

(άνω και κάτω τελεία)
Και όλα αυτά δωρεάν! (θαυμαστικό)
Μήπως αυτό είναι μόνο μια πρόγευση από όσα μας επιφυλάσσει το μέλλον;
(ερωτηματικό)
Οι ωκεανοί, τα δάση και οι βάλτοι αποτελούν φυσικές «παγίδες άνθρακα»

(εισαγωγικά)
τα δάση με μαγκρόβια δέντρα (με ρίζες μέσα στην θάλασσα) (παρένθεση)

(Μονάδες 5).
(Εξετάσεις Ομογενών 2011)
Β3. β) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των σημείων στίξης στις φράσεις που ακολουθούν:
την άνω τελεία στη φράση «αποφέρει θετικά αποτελέσματα·» (1η παράγραφος)
τις δύο παύλες στη φράση «―και παρέκκλιση είναι ο εγωισμός, η έπαρση, η οίηση―»
(1η παράγραφος)
τα αποσιωπητικά στη φράση «ότι στον τραγικό κόσμο μια μόνο δυνατότητα έχει ο
ήρωας…» (3η παράγραφος)
το ερωτηματικό στη φράση «Τι δικαίωση μπορεί να υπάρχει σε αυτό;» (3η
παράγραφος) (μονάδες 4).
(Επαναληπτικές 2012)
Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση του ερωτηματικού («Είναι άραγε περιέργεια,

κατακτητική διάθεση ή απλώς ένα διανοητικό παιχνίδι;») (μονάδες 3), καθώς και
της διπλής παύλας («−όσο και αν αντιτίθεται στις ενδόμυχες επιθυμίες μας−») που
υπάρχουν στην πρώτη παράγραφο του κειμένου (μονάδες 2). Μονάδες 5
Τη ζωή στη Γη ο άνθρωπος ελάχιστα την σέβεται, η ζωή όμως σε άλλους κόσμους
διεγείρει το ενδιαφέρον και τη φαντασία του. Είναι άραγε περιέργεια, κατακτητική
διάθεση ή απλώς ένα διανοητικό παιχνίδι; Ίσως όλα μαζί, ταυτόχρονα όμως κι ένα
βαθύ αίσθημα μοναξιάς. Άλλωστε τη ζωή του εδώ ο άνθρωπος την έχει καταστήσει
πιεστική και ανούσια. Περιμένει λοιπόν ένα χέρι βοηθείας και παρηγοριάς από τους
πλανήτες και τα μακρινά άστρα. Ακόμη όμως και αν δεχθούμε με αισιοδοξία ότι η ζωή
δεν ανθίζει μόνον στη Γη, αλλά ότι αφθονεί στο Σύμπαν, ένας άλλος καθοριστικός
παράγοντας ορθώνεται. Είναι ανάγκη να συνειδητοποιηθεί –όσο και αν αντιτίθεται στις
ενδόμυχες επιθυμίες μας– ότι με τη ζωή αυτή η επικοινωνία εμφανίζεται, για το ορατό
τουλάχιστον μέλλον, ανέφικτη. (Πανελλαδικές 2013)
β. Να αιτιολογήσετε την χρήση των εισαγωγικών στις παρακάτω περιπτώσεις:
2η παράγραφος: «μηχανισμούς άμυνας»

4η παράγραφος: «κακοί» μαθητές
4η παράγραφος: «ευτυχία» της ησυχίας (Μονάδες 3).
(Εξετάσεις Ομογενών 2013)
Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις παρακάτω περιπτώσεις:
«αυτός είναι μεγάλος ανθρωπιστής» (στην πρώτη παράγραφο)

«Ερυθρού Σταυρού» (στην πρώτη παράγραφο).
Η «ανθρωπιά» είναι μια λέξη του καιρού μας, ένας όρος κοινόχρηστος, ένα νόμισμα
που κυκλοφορεί σ’ όλα τα χέρια, γιατί συμβαίνει η ανταλλακτική του αξία να είναι
πολύ μεγάλη. Και με την «ανθρωπιά» εννοούμε, φυσικά, τη συμπόνια, τη συμμετοχή,
με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, στο πάθος του γείτονα. Και όχι μόνο του γείτονα. Του
κάθε ανθρώπου. Άλλοτε χρησιμοποιούσαν τον όρο «ανθρωπισμός». Έλεγαν: «αυτός
είναι μεγάλος ανθρωπιστής» και με τούτο εσήμαιναν μια προσωπικότητα που
ξοδευόταν ολόκληρη για να κάμει το καλό. Ο Ντυνάν, για παράδειγμα, ο ιδρυτής του
«Ερυθρού Σταυρού», υπήρξε ένας τέτοιος ανθρωπιστής. Πέρα απ’ ό,τι θα μπορούσε
να ενδιαφέρει αποκλειστικά το άτομό του, εσυλλογίσθηκε τους ανθρώπους που
έπασχαν, έξω από διάκριση φυλής και θρησκείας, «εν πολέμω και εν
ειρήνη». (Πανελλαδικές 2014)
Β.3.β. Τι θέλει να πετύχει ο συγγραφέας με τη χρήση της ερώτησης στο τέλος της
πρώτης παραγράφου; (Μονάδες 2)
Με ευχάριστη έκπληξη ανακαλύπτω χάρη σε εσάς πως είμαι ένας επιτυχημένος και,
για να κυριολεκτήσω, πως με θεωρείτε σεις οι νέοι σαν επιτυχημένο. Ωστόσο,
αναρωτιέμαι ποιος είναι πραγματικά ο φτασμένος, ο επιτυχημένος άνθρωπος στη ζωή.
Και αυτή τη στιγμή μου έρχεται στον νου το ερώτημα του Guillaume Apollinaire:
«Πότε φτάνει μία ατμομηχανή; Όταν τελειώσει κανονικά το δρομολόγιό της και φτάσει
στον σταθμό του προορισμού της χωρίς κανείς να ασχοληθεί μαζί της ή όταν
εκτροχιασθεί στον δρόμο και μιλούν όλες οι εφημερίδες γι’ αυτή;». Μήπως αρκεί να
βγεις έξω από τα συνηθισμένα μέτρα, από την αφάνεια για να θεωρηθείς ένας
επιτυχημένος;
Εξετάσεις Ομογενών 2014
Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση της διπλής παύλας στην παρακάτω περίπτωση: –

των πολύ … αρχαίες μαρτυρίες– (στην έβδομη παράγραφο). Μονάδες 2
Η καταγραφή όλων των μνημείων αυτών –των πολύ ή λιγότερο γνωστών, των
εντοπισμένων αλλά μη ερευνημένων, αλλά και εκείνων των οποίων γνωρίζουμε ακόμη
την ύπαρξη μόνο από αρχαίες μαρτυρίες– με όλα τα δεδομένα τους, δηλαδή την ιστορία
τους, τα χαρακτηριστικά τους, την κατάστασή τους και τις δυνατότητες χρήσης ή απλής
ανάδειξής τους, θα προσφέρει ένα πολύ σημαντικό εργαλείο στη συστηματικότερη
διαχείριση αυτού του πλούτου. (ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2015)
Β.3. β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις παρακάτω περιπτώσεις:

«καλός κἀγαθός»
«η σωματική αγωγή αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία στηρίζεται ολόκληρο το
οικοδόμημα της αγωγής». (Μονάδες 4)
Η ώρα της γυμναστικής χαλαρώνει το άτομο από το στρες της ζωής, από τις μέριμνες
και τις φροντίδες της καθημερινότητας, το ελευθερώνει και ανανεώνει τις δυνάμεις του
για τον αγώνα της ζωής. Χαρακτηριστική είναι η επίδραση της γυμναστικής στους
μαθητές των σχολείων, όπου, ένεκα της αυξημένης κινητικότητας της νεαρής ηλικίας
τους, έρχονται με την ώρα της γυμναστικής να αντισταθμίσουν την καθιστική στα
θρανία στάση τους που απαιτεί η διδασκαλία των άλλων μαθημάτων. Το γεγονός αυτό
μας κάνει να μην θεωρούμε υπερβολή το ρηθέν υπό του Rousseau ότι: «η σωματική
αγωγή αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία στηρίζεται ολόκληρο το οικοδόμημα της
αγωγής». (ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΟΜΟΓΕΝΩΝ 2015)
Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών και της παρένθεσης στις

παρακάτω περιπτώσεις της τρίτης παραγράφου:
«διά το χρήσιμον»
«αγαπά»
(υλικό ή ηθικό). Μονάδες 3
Μπορούμε να διακρίνουμε τρία είδη φιλικών σχέσεων, κατά τον Αριστοτέλη: «διά το
χρήσιμον», «δι’ ηδονήν», «διά το αγαθόν». Στην πρώτη περίπτωση, συνδεόμαστε μ’
έναν άνθρωπο, επειδή ο ένας μας είναι στον άλλο χρήσιμος (για τις υποθέσεις, τις
ανάγκες, τη σταδιοδρομία, τις πολιτικές φιλοδοξίες μας κ.τ.λ.). Στη δεύτερη,
διατηρούμε στενές σχέσεις μαζί του, επειδή μας προξενεί ευχαρίστηση (είναι
διασκεδαστικός, έξυπνος συνομιλητής, επιδέξιος συμπαίκτης κ.τ.λ.). Και στις δύο
περιπτώσεις, «αγαπούμε» τον άλλο κι εκείνος μας «αγαπά» όχι για την ανθρώπινη
ποιότητά μας, επειδή, δηλαδή, είμαι εγώ αυτός που είμαι και είναι εκείνος αυτός που
είναι (κατά το σώμα και την ψυχή, το ήθος, το πνεύμα), αλλά επειδή κάτι άλλο
περιμένουμε απ’ αυτόν και αυτός από εμάς, ένα κέρδος (υλικό ή ηθικό) ή μιαν
απόλαυση (την τέρψη της ευχάριστης συναναστροφής). (ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ
ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2016)
Β.3.β. Τι θέλει να πετύχει ο συγγραφέας με τη χρήση της ερώτησης στην αρχή της
πέμπτης παραγράφου; («Ποια είναι, λοιπόν, η χρησιμότητα της λογοτεχνίας, αν
αυτή δεν μεταφέρει μηνύματα και πρακτικές συμβουλές στους αναγνώστες της;»)
(μονάδες 3)
Ποια είναι, λοιπόν, η χρησιμότητα της λογοτεχνίας, αν αυτή δεν μεταφέρει μηνύματα
και πρακτικές συμβουλές στους αναγνώστες της; Η απάντηση βρίσκεται στο βασικό
εργαλείο της που δεν είναι άλλο από τη γλώσσα. Όργανο επικοινωνίας και έκφρασης,
η γλώσσα αποτελεί πιστοποιητικό της ανθρώπινης νοημοσύνης. Είναι στην ουσία το
διαβατήριο για την κοινωνική μας ζωή, το ρούχο που φοράμε. Κι όπως συμβαίνει
πάντοτε με την ένδυση, το γούστο παίζει τον πρωτεύοντα ρόλο. Αυτό που συνήθως
υποτιμούμε στη σχέση μας με τη λογοτεχνία είναι το ζήτημα της αισθητικής. Κι είναι
παράξενο, αν σκεφτούμε πως στην εποχή μας όλοι απευθύνονται στην αισθητική μας,
προκειμένου να κερδίσουν την καταναλωτική μας εύνοια. Καλαίσθητα καταστήματα,
καλαίσθητα προϊόντα, καλαίσθητες ρεκλάμες. Έχουμε εξορίσει την κακογουστιά από
τη ζωή μας όχι και από τη λογοτεχνία. (ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΟΜΟΓΕΝΩΝ 2016)
Β4. α) «Η σύγχυση πραγματικών…των ανθρώπων.» (3η παράγραφος) Τι επιτυγχάνει

ο συγγραφέας με το ασύνδετο σχήμα; Μονάδες 3
Τα ευγενή ιδεώδη του ανθρωπισμού διασύρθηκαν και υπονομεύθηκαν στις μέρες μας.
Η σύγχυση πραγματικών και πλασματικών αναγκών, η πνιγηρή εντατικοποίηση του
ρυθμού της ζωής στις μεγαλουπόλεις, η εσωτερική μοναξιά, το άγχος και η αγωνία
αλλοτριώνουν βαθύτατα και παρεμποδίζουν την πνευματική ολοκλήρωση των
ανθρώπων.
β) «Όμως η τεχνολογία … περισσότερο άνθρωπος;» (2η παράγραφος) Τι επιδιώκει ο

συγγραφέας με τη χρήση του ρητορικού ερωτήματος; Μονάδες 3
Εάν βέβαια ο Αϊνστάιν είχε ζήσει ολόκληρο τον εικοστό αιώνα, με επαναστάσεις,
παγκοσμίους θερμούς και ψυχρούς πολέμους, αλλά και δοξασμένο από τη ραγδαία
ανάπτυξη των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας, ίσως προβληματιζόταν
περισσότερο. Η προώθηση των φυσικών επιστημών και η έκρηξη της τεχνολογίας, η
οποία έχει προσλάβει φρενήρεις ρυθμούς στην εποχή μας, εγείρουν απορίες και
συγκλονιστικά ερωτήματα. Η επιστήμη αναπτύσσεται συνήθως σε σχέση με τις
πρακτικές ανάγκες των ανθρώπων, ακολουθεί όμως βασικά την εξέλιξη μιας κοινωνίας
και αντικατοπτρίζει το συγκεκριμένο πνευματικό και ηθικό της επίπεδο. Όμως η
τεχνολογία, που βελτίωσε σημαντικά τις συνθήκες της ζωής μας, βοήθησε ή εμπόδισε
τον άνθρωπο να γίνει περισσότερο άνθρωπος; (ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ
ΛΥΚΕΙΩΝ 2017)
[1] το σύνολο των φυτικών και ζωικών οργανισμών που ζουν σε έναν βιότοπο.
[2] η πρόκληση ανοσίας σε έναν οργανισμό.
[3] αυτός που προκαλεί όνειδος (ντροπή), αυτός που επισύρει την κατακραυγή ή την
απόρριψη ή τον στιγματισμό.
[4] εμπορικό αποκλεισμό
[5] εγκατάλειψη για ιδιοτελείς σκοπούς
[6] συνήθεια
[7] τεχνητών, μη πραγματικών
[8] προσδοκία: ελπίδα, απαντοχή
[9] αυταπάρνηση: αυτοθυσία
[10] «sales»: εκπτώσεις
[11] κορεσμός: το σημείο στο οποίο κάτι είναι πλήρες, εντελώς γεμάτο
[12] ΜΙΤ: Τεχνολογικό Ινστιτούτο Μασαχουσέτης.
[13] Αλτσχάιμερ: Νόσος με κυριότερο σύμπτωμα την απώλεια της μνήμης.

ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Γλωσσικές ασκήσεις στις Πανελλήνιες [2000 – 2014]

Β4. ψυχαγωγία, τεχνοτροπίες: Να σχηματίσετε τέσσερις νέες

i. ... σήµερα τα παιδιά είναι διαφορετικά, = αναφορική λειτουργία

β. παντογνώστης, αποκλειστικά, εκπληκτικό:

Β4. αριστοκρατία, σκοινοβατικούς, ισορροπία, λεμβοδρομίες, συνηθίζουν:

Β4. Από το β΄ συνθετικό των παρακάτω λέξεων να σχηματίσετε μία

β) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

β) Να γράψετε ένα σ υ ν ώ ν υ μ ο για καθεμιά από τις παρακάτω

β) Να γράψετε από ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω

β) έλλογη, κοντά, συνοπτικό, φυσικής, αιχμαλωτίσει: Να γράψετε από ένα

β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις

β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις

Β4. διατυπώσεις, παραίτηση, υπεροψία, περιφρόνησαν, αντιλήφθηκαν: Από

Β4. στενόκαρδος, αποθηριώνεται, καιροσκόπων, ετερόφωτα, ελλανοδίκης:

β. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

Β4. Χωρίς να αλλάξετε το μέρος του λόγου των παρακάτω λέξεων ή

β) Να γράψετε ένα α ν τ ώ ν υ μ ο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

β. Να γράψετε από ένα αντώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω

α) Να ξαναγράψετε τις ακόλουθες προτάσεις του κειμένου, αντικαθιστώντας τις

 Η επιστήμη ως αέναος αγώνας του ανθρώπου.

 η επιστήμη παραμένει προσηλωμένη στην κατάκτηση της γνώσης.

 κάθε επιστημονικό επίτευγμα [...] θα αποβεί [...] καταστρεπτικό. Μονάδες 5

β) Να δώσετε τα αντώνυμα των παρακάτω υπογραμμισμένων λέξεων του κειμένου:

 συγκεκριμένο (2η παράγραφος)

 βελτίωσε (2η παράγραφος)

 ευθύνη (4η παράγραφος)

 υλική (4η παράγραφος)

 ελευθερία (4η παράγραφος) Μονάδες 5

α) Να ξαναγράψετε τις ακόλουθες προτάσεις/περιόδους λόγου του κειμένου,

 Οι αρχές της ανιχνεύονται στον Αισχύλο και στον Σοφοκλή.

β) Να αντικαταστήσετε καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις (υπογραμμισμένες στο κείμενο)

 αναβαθμίζεται (1η παράγραφος)

 μεταγενέστερη (2η παράγραφος)

 επιτρέπουν (3η παράγραφος)

 ιδιωτική (3η παράγραφος)

 διαφορές (4η παράγραφος) Μονάδες 5

Β4. ψυχαγωγία, τεχνοτροπίες: Να σχηματίσετε τέσσερις νέες

κατανάλωσης: παραγωγής, εξοικονόμησης

i. ... σήµερα τα παιδιά είναι διαφορετικά, = αναφορική λειτουργία

β. παντογνώστης, αποκλειστικά, εκπληκτικό:

παντογνώστης: παντο- (πᾶς, παντός) + γνώστης: γνωστικός, γνωστοποιώ

πραγματοποιούν: εκτελούν, επιτελούν

Β4. αριστοκρατία, σκοινοβατικούς, ισορροπία, λεμβοδρομίες, συνηθίζουν:

αριστοκρατία: άκρατος, εγκρατής, δημοκρατία

ακαταπόνητους: ακούραστους, ακατάβλητους, ακάματους, άοκνους

να καταστεί ανθρώπινος ο άνθρωπος: να γίνει

εφευρέσεις: Η σύγχρονη εποχή συνοδεύτηκε από ποικίλες εφευρέσεις που

Β4. Από το β΄ συνθετικό των παρακάτω λέξεων να σχηματίσετε μία

σταυροδρόμι: δρομολόγιο, αναδρομή

β) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

αρετή: χάρισμα, προσόν, χρηστότητα

ατομική: ομαδική, συλλογική

β) Να γράψετε ένα σ υ ν ώ ν υ μ ο για καθεμιά από τις παρακάτω

συνεχή: ακατάπαυστη, διαρκή, αδιάκοπη, εξακολουθητική

β) Να γράψετε από ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω

β) έλλογη, κοντά, συνοπτικό, φυσικής, αιχμαλωτίσει: Να γράψετε από ένα

β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις

ανούσια: ουσιαστική, ουσιώδης

β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις

κοινόχρηστος: ιδιωτικός, ιδιόχρηστος

Β4. στενόκαρδος, αποθηριώνεται, καιροσκόπων, ετερόφωτα, ελλανοδίκης:

Β4. σύζευξη, ανακύπτουν, υπεύθυνος, διαλογίζεται, συμφέροντα: Από το