Nghiªn cøu T«n gi¸o.

Sè 3 - 2001 33

c«ng ®ång vatican II ë viÖt nam

(Nh×n tõ gãc ®é lÝ luËn vÒ héi nhËp v¨n ho¸)

nguyÔn hång d−¬ng(*)

V atican II lµ ®¹i C«ng ®ång thø 21 cña

Gi¸o héi C«ng gi¸o. Víi 16 v¨n kiÖn,
C«ng ®ång ®Ò cËp nhiÒu vÊn ®Ò lín cña
Gi¸o héi C«ng gi¸o. PhÇn nhiÒu c¸c nhµ
nghiªn cøu trong vµ ngoµi gi¸o giíi ®Òu
thèng nhÊt ë mét ®iÓm chung, to¸t yÕu cña
C«ng ®ång lµ canh t©n vµ nhËp thÕ.
36 n¨m cã lÎ ®· tr«i qua kÓ tõ khi C«ng
®ång kÕt thóc (1965). ViÖc thùc hiÖn C«ng
®ång ë ViÖt Nam ®−îc triÓn khai trªn nhiÒu
b×nh diÖn. Bµi viÕt nµy nh×n nhËn viÖc thùc
hiÖn C«ng ®ång Vatican II ë ViÖt Nam d−íi
gãc ®é lÝ luËn vÒ héi nhËp v¨n hãa víi 3 néi
dung sau:
- Nh÷ng c¸ch nh×n nghiªm kh¾c.
- T×m hiÓu v¨n hãa d©n téc ®Ó trë vÒ vµ tiÕp thu.
- Tõ ViÖt ho¸ ®¹o ®Õn héi nhËp v¨n hãa.
nh÷ng c¸ch nh×n nghiªm kh¾c
Trªn lÜnh vùc lÝ luËn, c¸c linh môc, tu sÜ,
nhµ nghiªn cøu lµ tÝn ®å C«ng gi¸o (tõ ®©y
gäi t¾t lµ giíi nghiªn cøu C«ng gi¸o) trªn
tinh thÇn canh t©n cña C«ng ®ång
Vatican II ®· nghiªm kh¾c nh×n l¹i chÆng
®−êng truyÒn gi¸o ph¸t triÓn ®¹o C«ng gi¸o
ë ViÖt Nam sau h¬n 300 n¨m truyÒn gi¸o.
Sù nghiªm kh¾c nµy lµ lÏ ®−¬ng nhiªn v×
tr−íc khi lµm viÖc g× lín ng−êi ta th−êng
kiÓm l¹i vèn liÕng, hoÆc xem m×nh ®· lµm
®−îc nh÷ng g×. Vèn liÕng ®−îc nh×n nhËn ë
®©y bao gåm c¶ c¬ së vËt chÊt lÉn c¬ së tinh
thÇn. "NÕu nh÷ng c¬ së cña Héi th¸nh t¹i
ViÖt Nam thËt lµ nhiÒu vµ ®å sé, th× tr¸i l¹i,
nh÷ng c¬ së tinh thÇn nhá bÐ, máng manh.
§Õn mét cuèn gi¸o lÝ phæ th«ng cho ng−êi
lín còng ch−a cã, nãi chi lµ nh÷ng s¸ch vë,
b¸o chÝ thÇn häc! PhÇn ®«ng gi¸o d©n chØ biÕt
sèng víi mét mí gi¸o lÝ rÊt kh« khan vµ hêi
hît ®· häc håi cßn nhá, mét sè kh¸c tiÕp tôc
®−îc nu«i d−ìng b»ng nh÷ng s¸ch vë cã tÝnh
chÊt t×nh c¶m, nh÷ng c©u chuyÖn thiªn vÒ lu©n
lÝ, ®¹o ®øc h¬n lµ s¸ch vë cã tÝnh chÊt gi¸o lÝ.
Nµo lµ tËp Trung thÇn c«ng, nµo lµ H¹nh c¸c
Th¸nh, TruyÖn Th¸nh Alªxï, Sù l¹ Phatima
víi Bøc th− ho¶ ngôc"(1).
T¸c gi¶ bµi viÕt tá ra lo ng¹i vÒ viÖc nhËp
c¶ng, tÝnh cøng nh¾c vµ b¶o l−u thñ cùu cña
Gi¸o héi C«ng gi¸o ViÖt Nam: "Mét sè kh¸ch
¢u Ch©u sau nh÷ng ngµy th¨m viÕng ë ViÖt
Nam ®· tá vÎ thÊt väng v× kh«ng t×m ®−îc c¸i
g× míi mÎ, ®éc ®¸o trong lÜnh vùc phông vô so
víi nh÷ng s¸ng kiÕn ®«i khi t¸o b¹o cña c¸c
n−íc Phi Ch©u, còng nh− mét vµi n−íc ¸ Ch©u
nh−: Ên §é, NhËt B¶n vµ §µi Loan. Hä chØ
nhËn thÊy cã mét ®iÓm thay ®æi lµ tiÕng ViÖt
®· thay thÕ tiÕng Latinh. Tr¸i l¹i, hä vÉn cßn
nh×n thÊy nh÷ng kiÓu ¸o, thÊy nh÷ng kiÓu nhµ
thê, bµn thê, ch©n nÕn, t−îng ¶nh T©y ph−¬ng
lçi thêi... ®Õn nçi cã ng−êi d¸m nãi r»ng hä cã
c¶m t−ëng nh− ViÖt Nam lµ mét b¶o tµng viÖn
duy tr× nh÷ng ®å cæ ¢u Ch©u".(2)
*. TS. ViÖn Nghiªn cøu T«n gi¸o.
1. Nhµ Chóa. Sè 20, tr. 29.
2. Nhµ Chóa. Sè 20, tr. 29.
34
T¸m n¨m sau C«ng ®ång Vatican II, tõ
ngµy 3 ®Õn ngµy 26 - 12 - 1973, Pie GÕt®¬,
ph¸i viªn cña Bé Ngo¹i giao Vatican ®Õn
miÒn Nam lóc trë vÒ ®· phóc tr×nh lªn Bé
tr−ëng Bé Ngo¹i giao Vatican, trong ®ã cã
®o¹n: "ThËt khã mµ kh«ng phª ph¸n Gi¸o
héi miÒn Nam, ViÖt Nam. Gi¸o héi kh«ng
®Æt vÊn ®Ò canh t©n, chØ cã mét sè tæ chøc
tiÕn bé bÞ hä "lªn ¸n" míi ®Æt vÊn ®Ò suy t−
vÒ nh©n phÈm lµm ng−êi vµ tr¸ch nhiÖm
Gi¸o héi tr−íc t×nh thÕ ®Êt n−íc. Nh−ng
Gi¸o héi miÒn Nam, ViÖt Nam th× chó ý
®Õn tiªu tiÒn vµ x©y cÊt". Nguyªn nh©n cña
c¸c t×nh tr¹ng trªn ®−îc GÕt®¬ chØ ra lµ:
"Gi¸o héi miÒn Nam cßn nÆng tinh thÇn
trªn d−íi, kh«ng cã tinh thÇn ®èi tho¹i vµ
chia sÎ tr¸ch nhiÖm ®èi víi gi¸o d©n. Gi¸m
môc vµ linh môc ®−îc coi nh− l·nh chóa.
Nãi chung c¸c linh môc ®−îc rÊt nhiÒu −u
lîi. Hä sèng trong c¸c dinh thù, cã tñ −íp
l¹nh, ra®i«, tivi, xe h¬i, tiÒn tµi vµ hä ra
lÖnh. Hä ®−îc kÝnh träng vµ nhiÒu ®Æc ©n
kh¸c nÕu hä kho¸c ¸o dßng. Gi¸o héi nãi
chung bÞ ¶nh h−ëng qu¸ nhiÒu vµo quyÒn
lùc Nhµ n−íc"(3).
Víi c¸i nh×n nghiªm kh¾c, trong bµi
Gi¸o héi ViÖt Nam ®· vµ cßn ph¶i nhËp thÓ
nh− thÕ nµo viÕt nh©n dÞp 20 n¨m C«ng
®ång Vatican II, linh môc ThiÖn CÈm ®¸nh
gi¸: "Gi¸o héi ViÖt Nam ®· ®−îc h¬n ba
tr¨m tuæi, nh−ng míi thùc sù lµm chñ vËn
m¹ng cña m×nh ®−îc cã hai m−¬i l¨m n¨m!
¤ng cô giµ míi biÕt ®i, hay míi ®−îc ®i
mét m×nh ®ã, ch−a ®ñ thêi gian ®Ó ®Þnh
h−íng th× ®· ph¶i véi b−íc ngay vµo trong
®¹i héi cña D©n Chóa trªn kh¾p hoµn cÇu tô
vÒ Vatican c¸ch ®©y 20 n¨m"(4). Sau khi
®iÓm mét sè nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®−îc
®Ó "Vui mõng vµ hi väng", t¸c gi¶ kÕt
luËn:"Tãm l¹i, ngµy nay chóng ta cã mét
Gi¸o héi ViÖt Nam hoµn toµn ViÖt Nam vÒ
mÇu da, vÒ tiÕng nãi, nh−ng c¸ch diÔn t¶, cö
Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 3 - 2001
chØ, d¸ng ®iÖu cho ®Õn y phôc, vµ nhÊt lµ t−
t−ëng th× cßn trä trÑ, l¬ lí giäng T©y"(5).
Trong bµi viÕt, linh môc ThiÖn CÈm ®Ò
cËp tíi 5 lÜnh vùc ®ã lµ ng«n ng÷; c¸c nghi
thøc; nghÖ thuËt; l·nh vùc t− t−ëng; c¬ cÊu
tæ chøc vµ ®êi sèng. ë tõng lÜnh vùc t¸c gi¶
®Òu nghiªm kh¾c chØ ra nh÷ng mÆt h¹n chÕ.
VÊn ®Ò ng«n ng÷: Gi¸o héi ViÖt Nam
kh«ng cßn nãi tiÕng Latinh, nh−ng ph¶i thó
nhËn r»ng chóng ta ch−a thùc sù sö dông
hoµn toµn ®óng ng«n ng÷ ViÖt Nam.
VÊn ®Ò c¸c nghi thøc: Chóng ta cßn gi÷
nguyªn vÑn nh÷ng nghi thøc thuÇn tuý
R«ma (®«i khi cßn R«ma h¬n R«ma).
VÊn ®Ò nghÖ thuËt: C¸c nhµ thê, c¸c c¬
së t«n gi¸o cña chóng ta tuyÖt ®¹i ®a sè
®−îc kiÕn tróc theo lèi T©y ph−¬ng, mµ lµ
lèi th−êng ®−îc coi nh− lçi thêi nhÊt. c¸c
t−îng ¶nh cña chóng ta chØ rËp khu«n theo
mÉu ¶nh t−îng T©y ph−¬ng kh«ng nghÖ
thuËt chót nµo.
L∙nh vùc t− t−ëng: T− t−ëng thÇn häc
cña chóng ta chñ yÕu cã lÏ chØ lµ lÆp l¹i t−
t−ëng thÇn häc cña T©y ph−¬ng, ®«i khi cßn
lÆp l¹i nh÷ng g× ®· lçi thêi! Lêi Chóa ch−a
nhËp thÓ vµo trong kh«ng gian ViÖt Nam vµ
trong thêi gian hiÖn t¹i cña nh÷ng biÕn cè
diÔn ra gi÷a chóng ta, vµ trùc tiÕp ¶nh h−ëng
®Õn chóng ta, do ®ã ch−a cã thÓ t¹o nªn
nh÷ng t¸c ®éng m¹nh, nh÷ng sù "va ch¹m",
"cä s¸t" khiÕn nÈy ra nh÷ng tia s¸ng.
Cã thÓ nh÷ng nhËn ®Þnh nghiªm kh¾c
trªn ®©y sÏ gÆp ph¶i sù kh«ng t¸n ®ång cña
3. B¸o C«ng an Nh©n d©n. Sè 820. Ra ngµy 3-3-1975.
4. Linh môc ThiÖn CÈm. Gi¸o héi ViÖt Nam ®· vµ
cßn ph¶i nhËp thÓ nh− thÕ nµo. Trong cuèn: Suy t−
vµ ®ãng gãp cho thÇn häc ViÖt Nam, N¨m Th¸nh
2000, tµi liÖu l−u hµnh néi bé, khai th¸c tõ phÝa Gi¸o
héi C«ng gi¸o. Tr. 169.
5. Gi¸o héi ViÖt Nam ®· vµ cßn ph¶i nhËp thÓ nh−
thÕ nµo. §· dÉn. Tr. 171.
NguyÔn Hång D−¬ng. C«ng ®ång Vatican II ë ViÖt Nam
nhiÒu ng−êi trong gi¸o giíi. Song, nh÷ng
nhËn ®Þnh trªn kh«ng ph¶i kh«ng cã nh÷ng
c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn cña nã.
t×m hiÓu v¨n ho¸ d©n téc ®Ó
trë vÒ vμ tiÕp thu
Tr−íc C«ng ®ång Vatican II vÒ mÆt phi
quan ph−¬ng ®· cã mét sè gi¸o sÜ Ýt nhiÒu
quan t©m t×m hiÓu v¨n ho¸ ViÖt Nam ®Ó
truyÒn gi¸o. Ng−êi mµ giíi nghiªn cøu
C«ng gi¸o cho lµ cã nh÷ng thµnh c«ng trªn
lÜnh vùc nµy lµ Alexandre de Rhodes. Mét
sù kiÖn quan ph−¬ng ®¸ng ®−îc ®Ò cËp lµ
HuÊn thÞ cña Bé TruyÒn gi¸o cho hai gi¸m
môc Ph¸p lµ Pallu vµ Lambert de la Motte,
n¨m 1659 khi ®−îc ph¸i sang ViÖt Nam:
"C¸c ngµi cÈn thËn gi÷ m×nh, ®õng ra søc
b¶o c¸c d©n téc Êy tõ bá nghi lÔ, tËp tôc,
phong c¸ch cña hä, miÔn lµ ®iÒu ®ã kh«ng
ngang nhiªn ng−îc víi ®¹o Th¸nh vµ phong
ho¸ tèt. Bëi v× cã g× v« lÝ h¬n lµ viÖc ®−a
n−íc Ph¸p, T©y Ban Nha hay n−íc ý, hay
mét phÇn ®Êt nµo cña Ch©u ¢u vµo nhµ
ng−êi d©n Trung Quèc"(6).
Trªn thùc tÕ nh÷ng gi¸o sÜ nh− Rhodes
kh«ng nhiÒu vµ viÖc quan t©m t×m hiÓu v¨n
ho¸ d©n téc ViÖt Nam vÒ mÆt quan ph−¬ng
còng ch¼ng ®−îc bao nhiªu. VÊn ®Ò t×m
hiÓu v¨n ho¸ d©n téc ®Ó trë vÒ vµ tiÕp thu
chØ thùc sù ®−îc Gi¸o héi C«ng gi¸o ViÖt
Nam quan t©m tõ sau C«ng ®ång Vatican II
mµ tr−íc hÕt ë miÒn Nam lóc bÊy giê cã
nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt ®Þnh. Dßng
Tªn víi Trung t©m §¾c Lé cã lÏ lµ c¬ së ®i
®Çu trong viÖc t×m hiÓu v¨n ho¸ d©n téc.
Nh÷ng bµi viÕt ®−îc tËp hîp trong bé s¸ch
®¹o nhËp thÕ víi c¸c néi dung: Phông
vô vµ v¨n ho¸ d©n téc; Thö t×m hiÓu viÖc
thê phông tæ tiªn vµ sù thÇn; C¸ch dïng
trÇm h−¬ng trong c¸c t«n gi¸o.
Thêi gian tõ n¨m 1975 ®Õn n¨m 1980 lµ
thêi gian t¹m l¾ng ®Ó råi n¨m 1980 ®−îc
35
®¸nh dÊu b»ng mét Th− chung lÞch sö ®−îc
gäi lµ th− chung môc vô 1980, víi
mét ®−êng h−íng ®−îc Gi¸o héi C«ng gi¸o
ViÖt Nam x¸c ®Þnh lµ: "Sèng Phóc ©m gi÷a
lßng d©n téc". Th− chung môc vô 1980 më
ra nhiÒu ho¹t ®éng cña C«ng gi¸o ViÖt Nam
thêi k× míi trong ®ã cã vÊn ®Ò t×m hiÓu v¨n
ho¸ d©n téc. §¸ng chó ý ®Çu tiªn lµ c¸c
c«ng tr×nh nghiªn cøu cña An S¬n VÞ, cña
TrÇn NhËt T©n. Trong mét chuyªn luËn
lµm thÇn häc tõ lßng d©n téc,
in trong tuyÓn tËp thÇn häc cña Uû ban
§oµn kÕt C«ng gi¸o thµnh phè Hå ChÝ
Minh, n¨m 1992, t¸c gi¶ TrÇn NhËt T©n ph©n
tÝch vµ ®−a ra ba m« h×nh thÇn häc
lín ®Ó råi ®i ®Õn kÕt luËn, thÇn häc ph¶i
thÝch nghi víi v¨n ho¸ d©n téc ViÖt Nam.
Nhãm nghiªn cøu thuéc v¨n phßng Uû
ban §oµn kÕt C«ng gi¸o thµnh phè Hå ChÝ
Minh trong nh÷ng n¨m tõ 1992 ®Õn 1995 ®·
cïng c¸c céng t¸c viªn nghiªn cøu vÒ v¨n
ho¸ d©n téc vÒ vÊn ®Ò héi nhËp. Nhãm nµy
®· tæ chøc c¸c héi nghÞ vÒ "Lµm thÇn häc tõ
lßng d©n téc" (11-1992); trao ®æi vÒ "Héi
nhËp v¨n ho¸ Kit« gi¸o t¹i ViÖt Nam" (11-
1995). KÕt qu¶ cña cuéc trao ®æi lµ mét tËp
tµi liÖu: "Trong dßng s«ng sù sèng" (1998).
Héi nghÞ Th−îng Héi ®ång Gi¸m môc
Ch©u ¸ häp t¹i R«ma tõ ngµy 19-4 - 1998
®Õn ngµy 14 - 5 - 1998 ®−îc c¸c gi¸m môc
ViÖt Nam tham dù ®· nªu lªn 3 chñ ®Ò chÝnh:
1- Lµm sao nãi vÒ Thiªn Chóa Cha vµ Héi
Th¸nh trong khung c¶nh nÒn v¨n ho¸ x· héi
ViÖt Nam vèn lÊy gia ®×nh lµm nÒn t¶ng.
2- Lµm sao nhËn ra t¸c ®éng cña Chóa
Th¸nh ThÇn n¬i mäi ng−êi thµnh t©m thiÖn
chÝ, ®Æc biÖt n¬i c¸c t«n gi¸o b¹n.
6. Linh môc TrÇn Tam TØnh. ThËp gi¸ vµ l−ìi g−¬m.
Nxb TrÎ, 1988, tr. 19.
36
3- Lµm sao ®Ó viÖc t«n kÝnh «ng bµ, tæ
tiªn gióp ng−êi ta nhËn biÕt Thiªn Chóa vµ
hiÓu râ h¬n vÒ ®¹o hiÕu cña ng−êi C«ng
gi¸o ViÖt Nam(7).
Trong héi nghÞ nµy, Hång y Phaol«
Giuse Ph¹m §×nh Tông, Chñ tÞch Héi ®ång
Gi¸m môc ViÖt Nam, Tæng Gi¸m môc Hµ
Néi ®· cã bµi ph¸t biÓu quan träng, trong ®ã
cã ®o¹n: "Chóng ta cÇn më réng ®«i m¾t,
con tim chóng ta ®Ó nh×n vÒ nh÷ng ng−êi
anh chÞ em cã niÒm tin t«n gi¸o sèng quanh
chóng ta. ChÝnh víi sù kÝnh träng vµ thiÖn
c¶m mµ chóng ta ph¶i bµn vÒ nh÷ng gi¸o lÝ
t«n gi¸o vµ triÕt häc kh¸c víi gi¸o lÝ chóng
ta. Chóng ta ph¶i chÊp nhËn kh¸m ph¸ ra
n¬i ®ã nh÷ng kho tµng l¹ lïng, vµ chóng ta
vui mõng lªn v× sù kh¸m ph¸ nµy. T«i
kh«ng muèn chØ nãi vÒ nh÷ng dßng t−
t−ëng lín gÇn bªn chóng ta nh− Nho gi¸o,
PhËt gi¸o, §¹o gi¸o, Ên §é gi¸o hoÆc Håi
gi¸o... D©n chóng ®«ng ®óc c¸c quèc gia
Ch©u ¸ biÕt ®Õn, nhÊt lµ nh÷ng vÞ thÇn b×nh
d©n cña hä, nh÷ng vÞ thÇn cña ®Êt ®ai, cña
thiªn nhiªn, nh÷ng vÞ thÇn b¶o hé cña c¸c
lµng m¹c. Chóng t«i, nh÷ng gi¸m môc ViÖt
Nam x¸c tÝn r»ng: ThËt kh«ng thÓ nµo lo¹i
bá mét c¸ch tiªn thiªn nh÷ng niÒm tin trªn,
d−íi danh nghÜa ®ã lµ ®iÒu mª tÝn. §èi víi
nh÷ng ai thùc hµnh niÒm tin nµy th× ®©y lµ
con ®−êng cô thÓ vµ hµng ngµy gióp ®ì hä
gÇn h¬n mét chót mµu nhiÖm ¤ng Trêi,
mµu nhiÖm bao phñ vµ x©m nhËp vµo tÊt c¶
mäi sù”(8).
Cuéc héi th¶o ®−îc tiÕn hµnh t¹i Toµ
Tæng Gi¸m môc HuÕ tõ ngµy 27 ®Õn ngµy
29-10-1999 víi tiªu ®Ò: "VÊn ®Ò t«n kÝnh tæ
tiªn n¬i ng−êi C«ng gi¸o". Mét trong nh÷ng
träng t©m mµ cuéc héi th¶o quan t©m lµ tÝn
ng−ìng thê cóng tæ tiªn cña ng−êi ViÖt qu¸
khø vµ hiÖn t¹i. §©y kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò tÝn
ng−ìng mµ cßn lµ vÊn ®Ò "v¨n ho¸ t©m
Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 3 - 2001
linh", mét nÐt ®Ñp v¨n ho¸ cña d©n téc ViÖt.
NÐt ®Ñp v¨n ho¸ nµy ®−îc d©n gian gäi lµ
®¹o: ®¹o hiÕu; ®¹o «ng bµ. VÊn ®Ò
thø hai mµ cuéc héi th¶o bµn nghÞ lµ ng−êi
C«ng gi¸o ViÖt Nam thùc hµnh t«n kÝnh tæ
tiªn nh− thÕ nµo. Cuéc héi th¶o tõ ngµy 24
®Õn ngµy 27 th¸ng 10 n¨m 2000 còng t¹i
Toµ Tæng Gi¸m môc HuÕ víi tiªu ®Ò: "Mét
sè vÊn ®Ò vÒ v¨n ho¸ C«ng gi¸o ViÖt Nam
tõ khëi thuû ®Õn ®Çu thÕ kØ XX". Tuy néi
chÝnh cña cuéc héi th¶o xoay quanh: Nh÷ng
®ãng gãp cña C«ng gi¸o vµo v¨n ho¸ ViÖt
Nam trªn c¸c lÜnh vùc: KiÕn tróc, thi ca, ch÷
N«m, ch÷ Quèc ng÷, b¸o chÝ... song còng
cã nh÷ng b¸o c¸o Ýt nhiÒu ®Ò cËp ®Õn v¨n
hãa ViÖt Nam. Nhµ nghiªn cøu Huy Th«ng
trong bµi tham luËn, xoay quanh vÊn ®Ò:
"NÐt t−¬ng ®ång gi÷a v¨n ho¸ C«ng gi¸o
víi v¨n ho¸ ViÖt Nam" ®· cè c«ng t×m tßi
nh÷ng nÐt ®Æc s¾c cña v¨n ho¸ ViÖt Nam tõ
®ã soi däi vµo v¨n ho¸ C«ng gi¸o ®Ó thÊy
®−îc nh÷ng nÐt t−¬ng ®ång. Bµi "Cã ch¨ng
mét nÒn v¨n ho¸ C«ng gi¸o ViÖt Nam?" cña
Linh môc ThiÖn CÈm, phÇn më ®Çu t¸c gi¶
th«ng qua viÖc luËn bµn thuËt ng÷ v¨n hãa,
Ýt nhiÒu ®Ò cËp ®Õn nh÷ng ®Æc tr−ng cña v¨n
hãa ph−¬ng §«ng.
§iÒu ®¸ng chó ý lµ giíi nghiªn cøu C«ng
gi¸o lµ ng−êi ViÖt Nam ®ang ®Þnh c− ë
n−íc ngoµi còng rÊt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò
nghiªn cøu v¨n ho¸ d©n téc. Chóng t«i chØ
xin dÉn ra ®©y mét sè t− liÖu, tr−íc hÕt lµ
cuèn TrÇn Lôc. Nh©n viÕt vÒ nh©n vËt TrÇn
Lôc (1825 - 1899), linh môc chÝnh xø Ph¸t
DiÖm, t¸c gi¶ cña quÇn thÓ kiÕn tróc Nhµ
7. Th− môc vô cña Héi ®ång Gi¸m môc ViÖt Nam
(17-10-1998).
8. Nh÷ng −u tiªn vÒ c«ng viÖc rao gi¶ng Phóc ©m t¹i
¸ Ch©u, trong cuèn Nh÷ng chÆng ®−êng môc vô t¹i
Tæng gi¸o phËn Hµ Néi (1994 - 1999), Toµ Tæng
Gi¸m môc Hµ Néi xuÊt b¶n, tr. 44 - 45.
NguyÔn Hång D−¬ng. C«ng ®ång Vatican II ë ViÖt Nam
thê Lín Ph¸t DiÖm vµ nh÷ng ca vÌ v·n mét
sè t¸c gi¶ ®· ®Ò cËp tíi v¨n ho¸ ViÖt Nam.
Ch¼ng h¹n bµi: Nhµ thê ChÝnh toµ Ph¸t
DiÖm, mét c«ng tr×nh thÝch nghi phông vô
vÒ ph−¬ng diÖn nghÖ thuËt ®i tr−íc C«ng
®ång chung Vatican II, t¸c gi¶ TrÇn V¨n
Kh¶ nhËn xÐt: V¨n ho¸ ViÖt Nam lµ mét
v¨n ho¸ më réng(9). Trong hai ngµy 2 vµ 3
th¸ng 8 n¨m 1996, t¹i tu viÖn Xit« ViÖt
Nam - Orsonnens - Thuþ SÜ, tæ chøc cuéc
gÆp gì vµ th¶o luËn ®Çu tiªn ®Ó th¶o luËn vÒ
ThÇn häc ViÖt Nam. C¸c b¶n tham luËn
®−îc in trong tËp s¸ch: GÆp gì vµ th¶o luËn
vÒ ThÇn häc ViÖt Nam, §Þnh h−íng Tïng
th− xuÊt b¶n 1977. Trong bµi TriÕt lÝ truyÒn
thèng ViÖt téc dän ®−êng cho thÇn häc ViÖt
Nam, Linh môc Phªr« Vò §×nh Tr¸c bµn
®Õn nh÷ng vÊn ®Ò triÕt lÝ ©m d−¬ng; triÕt lÝ
n«ng nghiÖp; trèng ®ång ViÖt téc...(10) lµ
nh÷ng nÐt tiªu biÓu cña v¨n hãa ViÖt Nam.
Gi¸o s− TrÇn V¨n §oµn trong bµi Tõ ViÖt
triÕt ®Õn ViÖt thÇn víi lêi më ®Çu bµi tham
luËn: Träng t©m cña luËn v¨n chØ gîi mét sè
suy t− vÒ b¶n thÓ cña t− t−ëng ViÖt vµ thö
nhËn ®Þnh xem víi t− c¸ch c¸ biÖt vµ ®Æc
thï cña ViÖt d©n, chóng ta cã thÓ x©y dùng
mét sè nÒn thÇn häc, gäi lµ thÇn häc ViÖt
Nam hay kh«ng?
B¶n tham luËn gåm hai phÇn chÝnh: PhÇn
thø nhÊt th¶o luËn sù kh¸c biÖt trong hai lèi
t− duy cña ViÖt vµ T©y, trong khi phÇn thø
hai ®−a ra mét sè ®Ò nghÞ suy t− vÒ thÇn häc
ViÖt Nam(11).
Cuèn tµi liÖu thø ba: Suy t− vµ ®ãng gãp
cho ThÇn häc ViÖt Nam cã nhiÒu bµi nghiªn
cøu ®Ò cËp ®Õn v¨n ho¸ ViÖt Nam. Bµi viÕt:
TriÕt lÝ truyÒn thèng ViÖt téc dän ®−êng cho
ThÇn häc ViÖt Nam cña Linh môc Phªr« Vò
§×nh Tr¸c ®−îc ®¨ng l¹i trong tËp s¸ch nµy.
Ngoµi ra cßn cã nh÷ng bµi ®¸ng chó ý nh−:
ThÇn häc C«ng gi¸o vµ v¨n ho¸ d©n téc cña
37
§øc ¤ng §Æng §øc §¹o; Gi¸o héi ViÖt
Nam ®· vµ cßn ph¶i nhËp thÓ nh− thÕ nµo
cña Linh môc ThiÖn CÈm; ¤ng Bµ Tæ Tiªn
gi¸ trÞ v¨n ho¸, phong tôc tËp qu¸n ViÖt
Nam liªn hÖ víi viÖc truyÒn gi¸o cña gi¸o
s− TrÇn V¨n §oµn... Nh÷ng bµi nghiªn cøu
trªn nh− lêi më ®Çu cuèn s¸ch nªu:"Thªm
vµo ®ã lµ nh÷ng cè g¾ng ®· tõ l©u cña ng−êi
C«ng gi¸o ViÖt Nam muèn ®µo s©u nÒn t¶ng
v¨n ho¸ d©n téc ®Ó b¾c nhÞp cÇu nèi liÒn ThÇn
häc C«ng gi¸o vµo nÕp sèng d©n téc"(12).
Do khu«n khæ cña bµi viÕt nªn chóng t«i
míi chØ nªu dÉn liÖu lµ chñ yÕu. ViÖc ph©n
tÝch s©u xin ®−îc ®Ò cËp vµo dÞp kh¸c.
tõ viÖt ho¸ ®¹o ®Õn héi nhËp
v¨n ho¸
Giíi nghiªn cøu C«ng gi¸o dùa trªn tinh
thÇn Canh t©n cña C«ng ®ång Vatican II
bµn nhiÒu ®Õn néi dung lµm sao ®−a C«ng
gi¸o ViÖt Nam hoµ nhËp víi v¨n ho¸ ViÖt
Nam ®−îc gäi lµ ViÖt ho¸ ®¹o. Cã häc gi¶
m¹nh d¹n ®Ò nghÞ Gi¸o héi C«ng gi¸o ViÖt
Nam ph¶i chÊp nhËn nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam
víi lËp luËn: "ChÊp nhËn, lÖ thuéc mét nÒn
v¨n ho¸, mét d©n téc, mét hoµn c¶nh ®Þa lÝ
vµ lÞch sö mµ kh«ng bÞ n« lÖ, nh−ng vÉn
v−ît qua, th¨ng tiÕn vµ v−¬n lªn m·i tíi ®é
hoµn thiÖn, ®ã lµ ®Æc ®iÓm cña Chóa Kit«
nhËp thÕ vµ nhËp thÓ".
Th¸ng 11 n¨m 1970, Héi nghÞ Gi¸m môc
Ch©u ¸ häp k× ®¹i héi ë Manila (Philipin)
víi néi dung quan träng cæ suý cho "nÒn
thÇn häc ®Þa ph−¬ng". Nh−ng tr−íc hÕt, §¹i
9. TrÇn Lôc. S¸ch xuÊt b¶n ë n−íc ngoµi. Tµi liÖu
khai th¸c tõ phÝa Gi¸o héi C«ng gi¸o, tr. 61.
10. Trung t©m NguyÔn Tr−êng Té. GÆp gì vµ th¶o
luËn vÒ ThÇn häc ViÖt Nam. §Þnh h−íng Tïng th−,
xuÊt b¶n 1977, c¸c trang tõ 53 ®Õn 62.
11. GÆp gì vµ th¶o luËn vÒ ThÇn häc ViÖt Nam. S®d,
tr. 79 - 80.
12. Suy t− vµ ®ãng gãp cho ThÇn häc ViÖt Nam,
N¨m Th¸nh 2000 (L−u hµnh néi bé), tr. 2.
38
héi kiÓm ®iÓm mét c¸ch nghiªm tóc:
"Chóng t«i ph¶i lÊy lµm tiÕc vµ nh×n nhËn
r»ng chóng t«i còng ®· thiÕu sãt. Chóng t«i
®· kh«ng thÓ hiÖn mét ®êi sèng Kit« h÷u vµ
kh«ng lµm cho Héi Th¸nh ®−îc nhËp thÓ
trong nh÷ng ®−êng lèi mÉu mùc cña mçi
nÒn v¨n ho¸ riªng cña chóng t«i vµ do ®ã ®·
lµm cho Héi Th¸nh ®· trë nªn xa l¹ trong
quèc gia chóng t«i".
Tõ ®ã c¸c Gi¸m môc Ch©u ¸ t¹i Manila
®i ®Õn quyÕt ®Þnh: "Chóng t«i høa sÏ ph¸t
huy mét nÒn thÇn häc ®Þa ph−¬ng vµ lµm tÊt
c¶ nh÷ng g× chóng t«i cã thÓ lµm ®−îc, ®Ó
®êi sèng sø ®iÖp cña Tin Mõng ®−îc nhËp
thÓ h¬n bao giê hÕt vµo c¸c nÒn v¨n hãa
phong phó vµ l©u ®êi ë ¸ Ch©u, cã thÓ gãp
phÇn ph¸t huy nh÷ng g× "thùc sù nh©n b¶n
trong nÒn v¨n ho¸ ®ã" (NghÞ quyÕt 13)(13).
Cïng víi C«ng ®ång Vatican II, §¹i héi c¸c
Gi¸m môc Ch©u ¸ cæ suý vµ t¹o ®µ cho ViÖt
ho¸ ®¹o. Giíi nghiªn cøu C«ng gi¸o ®Ò ra
nhiÖm vô: "Ph¶i nghiªn cøu, häc hái t−
t−ëng, v¨n ho¸, nh÷ng quan niÖm triÕt lÝ,
®¹o ®øc còng nh− nghÖ thuËt, phong tôc ®Þa
ph−¬ng"(14). Cßn nhiÖm vô cña Gi¸o héi lµ
"Ph¶i biÕt mÆc lÊy th©n phËn cña mét d©n
téc kh«ng nh÷ng cã ý nghÜa lµ ph¶i hiÓu
biÕt vµ nãi ®−îc ng«n ng÷ cña hä, nh−ng
cßn ph¶i sèng cuéc sèng cña hä"(15).
Nh÷ng néi dung chñ yÕu ®−îc ®Æt ra cho
xu h−íng ViÖt ho¸ ®¹o lµ:
X©y dùng mét nÒn thÇn häc C«ng gi¸o ë
ViÖt Nam, cña ng−êi ViÖt Nam, hoµ nhËp
®−îc víi nÒn phong tôc tËp qu¸n víi nÒn v¨n
ho¸ ViÖt Nam vèn cã truyÒn thèng l©u ®êi.
Cho phÐp gi¸o d©n ®−îc lËp bµn thê Tæ
tiªn, ®−îc tham gia c¸c nghi lÔ tÝn ng−ìng,
t«n gi¸o ngoµi C«ng gi¸o, ®−îc phÐp h«n
phèi víi ng−êi ngo¹i ®¹o.
Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 3 - 2001
DÞch thuËt l¹i Kinh Th¸nh, chó gi¶i râ rµng,
c¶i tiÕn Th¸nh lÔ, Th¸nh nguyÖn, Th¸nh ca, thi
ca phông vô hîp víi ng«n ng÷ ViÖt Nam.
Trong gi¶ng lÔ cña linh môc thay ®æi
hoÆc c¶i tiÕn nh÷ng nghi lÔ cho phï hîp víi
nghi lÔ truyÒn thèng ViÖt Nam.
§èi víi giíi tu sÜ nhÊt lµ n÷ tu cÇn ph¶i
ViÖt ho¸ tªn gäi, ViÖt ho¸ lèi ¨n mÆc, c¸ch
sèng sao cho "kÞp ®µ sèng d©n téc m×nh,
lÜnh héi ®−îc c¶m nghÜ, t− t−ëng, nhu cÇu
cña d©n téc m×nh vµ chØ khi nµo ®¹t ®Õn nh−
thÕ míi ViÖt ho¸ ®¹o ®−îc"(16).
Sau ngµy miÒn Nam hoµn toµn gi¶i
phãng, thuËt ng÷ ViÖt ho¸ ®¹o dÇn dÇn Ýt
®−îc sö dông. Thay vµo dã lµ thuËt ng÷ Héi
nhËp v¨n ho¸. Së dÜ nh− vËy v× thuËt ng÷
nµy ®−îc Gi¸o héi sö dông rÊt muén. Theo
Linh môc §Æng Thanh Minh: "§øc Gioan
Phaol« II lµ vÞ Gi¸o hoµng ®Çu tiªn ®· dïng
tõ héi nhËp v¨n ho¸. Trong th«ng ®iÖp
Slavorum Apostoli, ban hµnh n¨m 1985 ®Ó
kØ niÖm 11 thÕ kØ ho¹t ®éng truyÒn gi¸o cña
hai th¸nh Cyrille vµ MÐthode, Ngµi viÕt:
Trong viÖc phóc ©m ho¸ mµ c¸c ngµi thùc
hiÖn nh− lµ nh÷ng ng−êi tiªn phong ë nh÷ng
l·nh thæ cña c¸c d©n téc Slava, ng−êi ta ®·
gÆp mét kiÓu mÉu cho ®iÒu mµ h«m nay
ng−êi ta gäi lµ héi nhËp v¨n ho¸; Sù nhËp
thÓ cña Tin Mõng vµo trong c¸c nÒn v¨n
ho¸ b¶n xø vµ ®ång thêi lµ viÖc c¸c nÒn v¨n
ho¸ Êy ®i vµo ®êi sèng cña Gi¸o héi" (Sè
21)(17). Trong mét c«ng tr×nh nghiªn cøu cña
13. Nhµ Chóa. Sè 20, tr. 36.
14. Chän. Sè 4, tr. 14.
15. Linh môc ThiÖn CÈm. Héi Th¸nh h«m qua, h«m
nay vµ ngµy mai t¹i ViÖt Nam. Nhµ Chóa. Sè 20, tr. 43.
16. Th©n V¨n T−êng. ViÖt ho¸ ®¹o ViÖt Nam. Nhµ
Chóa. Sè 33, tr. 127.
17. Linh môc §Æng Thanh Minh. T«n kÝnh Tæ tiªn
mét h−íng ®i héi nhËp khÈn thiÕt cña Gi¸o héi t¹i
ViÖt Nam. Bµi tham dù Héi th¶o T«n kÝnh Tæ tiªn n¬i
ng−êi C«ng gi¸o. Toµ Tæng Gi¸m môc HuÕ tæ chøc
th¸ng 10-1999.
NguyÔn Hång D−¬ng. C«ng ®ång Vatican II ë ViÖt Nam
m×nh chóng t«i ®· cã dÞp ®Ò cËp mét sè
quan ®iÓm cña giíi nghiªn cøu C«ng gi¸o
vÒ héi nhËp Kit« gi¸o víi v¨n ho¸ ViÖt
Nam, ë ®©y xin phÐp kh«ng nh¾c l¹i(18). Tuy
nhiªn dùa trªn nh÷ng nguån t− liÖu míi
chóng t«i xin ®Ò cËp mét sè néi dung vÒ héi
nhËp v¨n ho¸ tõ phÝa Gi¸o héi R«ma vµ
Gi¸o héi C«ng gi¸o ViÖt Nam.
VÒ phÝa Gi¸o héi R«ma ®¸ng chó ý lµ
hai v¨n b¶n: HuÊn thÞ thø t− ®Ó ¸p dông
®óng HiÕn chÕ phông vô cña C«ng ®ång
Vatican II (c¸c sè 37 - 40) vµ Thö t×m mét
h−íng môc vô cho vÊn ®Ò v¨n ho¸. Nh−ng
tr−íc hÕt chóng t«i ®Ò cËp ®Õn b¶n HuÊn thÞ
cña Héi ®ång Gi¸o Hoµng vÒ v¨n ho¸ víi
tùa ®Ò: Thö t×m mét h−íng môc vô cho v¨n
ho¸ ®−îc ban hµnh ngµy 23-5-1999. PhÇn
Phóc ©m ho¸ vµ héi nhËp v¨n ho¸ Sè 5 viÕt:
"... Qua viÖc héi nhËp v¨n ho¸, Gi¸o héi
lµm cho Tin Mõng nhËp thÓ vµo c¸c nÒn v¨n
ho¸ kh¸c nhau vµ ®ång thêi ®−a d©n chóng,
cïng víi v¨n ho¸ cña hä, b−íc vµo céng
®oµn cña m×nh..."(19)
V¨n b¶n thø hai cña Bé Phông Tù vµ KØ
luËt BÝ tÝch cña Gi¸o triÒu R«ma víi b¶n
HuÊn thÞ thø t− ®Ó ¸p dông ®óng HiÕn chÕ
phông vô cña C«ng ®ång Vatican II (c¸c sè
37 - 40). B¶n tin HiÖp th«ng sè 5 - 1999, lêi
giíi thiÖu vÒ HuÊn thÞ trªn cho biÕt: "§©y lµ
v¨n kiÖn ®Æc biÖt nãi vÒ viÖc héi nhËp v¨n
ho¸ trong phông vô. V¨n kiÖn nµy bµn vÒ
nh÷ng nguyªn t¾c chung h−íng dÉn chóng
ta ®−a b¶n s¾c d©n téc vµo nghi lÔ phông vô
R«ma ®ang ®−îc thùc hiÖn hµng ngµy ë
ViÖt Nam"(20). Nh÷ng nguyªn t¾c tæng qu¸t
mµ v¨n kiÖn yªu cÇu lµ: TiÕn tr×nh héi nhËp
v¨n ho¸ ph¶i gi÷ ®−îc tÝnh hiÖp nhÊt cèt yÕu
cña nghi lÔ R«ma (sè 36, 75). C«ng cuéc
héi nhËp v¨n ho¸ kh«ng gi¶ thiÕt t¹o ra mét
t«ng ph¸i nghi lÔ míi. Héi nhËp v¨n ho¸
cÇn ®¸p øng nhu cÇu cña tõng nÒn v¨n ho¸
39
®Æc thï vµ h−íng tíi viÖc thÝch nghi nh÷ng
g× ®−îc coi lµ thùc chÊt cña nghi lÔ R«ma
(sè 36, 77).
PhÇn Nh÷ng ¸p dông cã thÓ thùc hiÖn V¨n
kiÖn nªu ra nh÷ng vÊn ®Ò d−íi ®©y cho c¸c
thÈm quyÒn Gi¸o héi mçi n−íc thùc hiÖn:
Sè 38. Kh¶o s¸t nguån gèc Kinh Th¸nh
vµ c¸c gi¸o phô.
Sè 39. Ng«n ng÷.
Sè 40. Th¸nh nh¹c vµ Th¸nh ca.
Sè 41. Cö ®iÖu vµ cung c¸ch.
Sè 42. N¬i mét sè d©n téc viÖc ca h¸t
®−¬ng nhiªn g¾n liÒn víi vç tay, l¾c l− theo
nhÞp ®iÖu vµ nh÷ng ®éng t¸c nh¶y móa tõ
c¸c tham dù viªn.
Sè 43. Cö hµnh phông vô ®−îc phong
phó ho¸ nhê sù hiÖn diÖn cña nghÖ thuËt,
gióp tÝn h÷u cö hµnh nghi lÔ, gÆp gì Thiªn
Chóa vµ cÇu nguyÖn.
Sè 44. Cæ vâ mäi tÝn h÷u sïng kÝnh ¶nh
t−îng Chóa Kit«, ®øc trinh n÷ Maria vµ c¸c
th¸nh.
Sè 45. Trong mét sè gi¸o héi ®Æc thï, lµ
nhiÒu c¸ch biÓu lé kh¸c nhau cña lßng sïng
kÝnh d©n gian.
PhÇn: Sù kh«n ngoan cÇn thiÕt, v¨n kiÖn
nh¾c nhë: Phông vô lµ c¸ch diÔn t¶ ®øc tin
®èi víi ®êi sèng Kit« gi¸o, vµ v× thÕ cÇn
ph¶i b¶o ®¶m r»ng viÖc héi nhËp v¨n ho¸
phông vô kh«ng ®−îc ghi dÊu Ên, dï chØ cã
vÎ bÒ ngoµi cña mét thø chñ tr−¬ng pha t¹p
t«n gi¸o.
18. Xem: NguyÔn Hång D−¬ng. Nghi lÔ vµ lèi sèng
C«ng gi¸o trong v¨n ho¸ ViÖt Nam. Nxb KHXH, Hµ
Néi, 2001, tõ trang 61 ®Õn trang 83.
19. B¶n tin HiÖp th«ng. Sè 5 - 1999, tr. 52, 53.
20. B¶n tin HiÖp th«ng. Sè 5 - 1999, tr. 123.
40
Cã thÓ nãi hai v¨n kiÖn trªn vÒ c¬ b¶n ®·
®−a ra nh÷ng néi dung cña héi nhËp v¨n ho¸
cïng nh÷ng nguyªn t¾c cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ
c¨n tÝnh Kit« gi¸o.
VÒ phÝa Gi¸o héi C«ng gi¸o ViÖt Nam
chóng t«i xin tr−ng dÉn ra ®©y hai tµi liÖu:
Mét lµ bµi viÕt cña Tæng Gi¸m môc Gioan
Baotixita Ph¹m Minh MÉn víi tùa ®Ò: Héi
nhËp v¨n ho¸; hai lµ: Th− Môc vô cña Héi
®ång Gi¸m môc ViÖt Nam (n¨m 2000).
Trong bµi viÕt: Héi nhËp v¨n ho¸, Tæng
Gi¸m môc Gioan Baotixita Ph¹m Minh MÉn
víi c¸i nh×n tæng qu¸t cho r»ng t−¬ng quan
gi¶ng ®øc tin vµ v¨n ho¸ kh«ng ph¶i lµ vÊn
®Ò míi, nh−ng ®· ®−îc ®Æt ra ngay tõ buæi
®Çu cña Kit« gi¸o. Song tr−íc ®©y Gi¸o héi
coi chØ cã mét nÒn v¨n ho¸ duy nhÊt, tõ ®ã
xuÊt hiÖn khuynh h−íng phñ nhËn c¸i g×
kh¸c víi m×nh vµ ¸p ®Æt c¸i cña m×nh cho
ng−êi kh¸c, cßn b©y giê nh×n nhËn nÒn v¨n
ho¸ cña c¸c d©n téc. Theo t¸c gi¶, trong tiÕn
tr×nh héi nhËp v¨n ho¸, cã hai b−íc song
hµnh:
- B−íc vµo mét nÒn v¨n ho¸, ®èi tho¹i
víi nã.
- T¸c ®éng hç t−¬ng gi÷a ®øc tin vµ v¨n
ho¸(21).
ChÊp nhËn nÒn v¨n ho¸ kh¸c m×nh, b−íc
vµo ®ã ®èi tho¹i lµ c¸i nh×n míi mÎ chØ cã
Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 3 - 2001
tõ sau C«ng ®ång Vatican II. Tinh thÇn Êy
®Õn nay vÉn ®−îc triÓn khai c¶ trªn b×nh
diÖn lÝ luËn còng nh− thùc hµnh. Tr−íc
C«ng ®ång Vatican II C«ng gi¸o ViÖt Nam
vÒ mÆt phi quan ph−¬ng cã sù héi nhËp víi
v¨n ho¸ truyÒn thèng ViÖt Nam. Song còng
nh− Gi¸o héi C«ng gi¸o hoµn vò, C«ng gi¸o
ViÖt Nam vÒ mÆt quan ph−¬ng còng ph¶i
b¾t ®Çu tõ sau C«ng ®ång Vatican II míi
thùc sù b−íc vµo cuéc ®èi tho¹i víi v¨n ho¸
ViÖt Nam.
§Ó cuéc ®èi tho¹i ®¹t ®−îc kÕt qu¶, tr−íc
hÕt Gi¸o héi ®· tù kiÓm ®iÓm mét c¸ch s©u
s¾c, th¼ng th¾n, sau ®ã lµ sù t×m hiÓu kÜ
cµng nÒn v¨n ho¸ mµ m×nh ®èi tho¹i tõ ®ã
míi cã thÓ héi nhËp ®−îc.
ViÖc héi nhËp víi v¨n ho¸ d©n téc theo
nh÷ng v¨n kiÖn cña R«ma lµ tuú vµo ®iÒu
kiÖn lÞch sö, ®Þa lÝ, ®Æc thï mçi nÒn v¨n ho¸.
ë ViÖt Nam ®−îc Gi¸o héi x¸c ®Þnh lµ Lµm
chøng vµ loan b¸o Tin Mõng theo cung
c¸ch ViÖt Nam. §ã chÝnh lµ tinh thÇn chñ
®¹o cña Th− Môc vô cña Héi ®ång Gi¸m
môc ViÖt Nam (n¨m 2000)(22)./.
21. B¶n tin HiÖp th«ng. Sè 5 - 1999, tr. 256, 257.
22. Th− Môc vô cña Héi ®ång Gi¸m môc ViÖt Nam
göi toµn thÓ D©n Chóa . NguyÖt san C«ng gi¸o vµ
D©n téc, 11-2000. Tr. 5.