Η ΕΠΙΤΟΠΙΑ ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ :

1. Δείχνει ενδιαφέρον για την αλληλεπίδραση των μελών μιας κοινωνίας και για τα νοήματα όπως αυτά
αποδίδονται.
2. Εστιάζει στο “εδώ και τώρα” με έμφαση στην ερμηνεία και την κατανόηση την ανθρώπινης ύπαρξης.
3. Θεωρεί την ανθρωπολογική έρευνα ως μια ανοικτή και ευέλικτη διαδικασία που αναθεωρεί συνεχώς και
επανορίζει το “πρόβλημα”.
4. Πραγματοποιεί σε βάθος ποιοτική, περιπτωσιολογική έρευνα [case study].
5. Η άμεση παρατήρηση θεωρείται ως μια από τις βασικές μεθόδους της συλλογής δεδομένων.
6. Ρόλος του ανθρωπολόγου είναι η δημιουργία και η διατήρηση στενών σχέσεων με τα μέλη.
7. Είναι επίπονη.
ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ : η μέθοδος της μακροχρόνιας εθνογραφικής συμμετοχικής παρατήρησης
πέτυχε να προσεγγιστούν η θεωρία από τη μια και και η μέθοδος μέσω της οποίας παράγονται τα εθνογραφικά
δεδομένα.
 Σχέση υποκειμένου – αντικειμένου.
 Συνακόλουθη σχέση εξουσίας παρατηρητή – παρατηρούμενου.
 Υπάρχει παρατήρηση χωρίς προκατάληψη;
 Νομιμοποιείται η επέμβαση στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων.
 Ξεκίνησε από τον Malinowsky και συνεχίστηκε έντονα και από τον δομολειτουργισμό. Για τον
Malinowsky συμμετοχή σήμαινε να μπορεί να αισθάνεται τον εντόπιο τρόπο ζωής, να καπνίζει την πίπα
του....Για άλλους δεν ήταν μόνο η ανάληψη ενός ρόλους αλλά και η ενσωμάτωση του ανθρωπολόγου
στην κοινωνία που μελετά.
 Καταγράφονται περισσότερα δεδομένα.
 Η παρατήρηση επηρεάζεται από τον τελικό στόχο, άρα είναι ενεργητική επιλογή το τι θα παρατηρηθεί.
 Έχει υποκειμενικό, μοναδικό και ανεπανάληπτο χαρακτήρα.
 Στη θετικιστική προσέγγιση στόχος της συμμετοχικής παρατήρησης ήταν η συγκέντρωση δεδομένων.
 Είναι αναγκαία και εξασφαλίζει τις συνθήκες για τη συλλογή δεδομένων.
 Δεν είναι μέθοδος για τη συλλογή δεδομένων, αλλά η εξασφάλιση των συνθηκών εκείνων που θα
καθιστούσαν δυνατή αυτή τη συλλογή δεδομένων.
- για να μειωθεί η επιρροή του ανθρωπολόγου στην κοινωνία που μελετά προτάθηκε η παράταση της παραμονής
του.
ΠΟΙΟΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ : (επιχειρούν τη θεμελίωση των θεωρητικών
προσανατολισμών στα ίδια τα δεδομένα που θα προκύψουν από την έρευνα και στοχεύουν στην κατανόηση του
εντόπιου πολιτισμικού συστήματος.

- Κλασική περίοδος εθνογραφικής μεθόδου επικράτησε το θετικιστικό παράδειγμα και ο

δομολειτουργισμός.
- 1950 – 1970 “Θεμελιωμένη θεωρία” και “εθνομεθοδολογία” και αναπτύσσεται η “μελέτη περίπτωσης”
και η “βιογραφική μέθοδος”
- 1960 – 1970 περισσότερες θεωρίες. Έναρξη της μετα – αποικιακής περιόδου. Η ανθρωπολογία στρέφεται
στον Δυτικό κόσμο εγκαταλείποντας τους “πρωτόγονους” πληθυσμούς.
- Αναγνώριση ότι δεν υπάρχει μια “αντικειμενική” περιγραφή και άρα μια και μόνη κλασική, ολιστική
μονογραφία.
- Η αναζήτηση της “καθαρής γνώσης” είναι ουτοπία.
- 1986 πολιτισμική κριτική
Σταδιακά υπάρχει απομάκρυνση από την άποψη ότι τα “κοινωνικά δεδομένα” είναι πράγματα.
Αντίθετα, τα κοινωνικά δεδομένα είναι πάντοτε προϊόντα κάποιου βαθμού ερμηνείας του ίδιου του
ερευνητή.
Η κοινωνική πραγματικότητα δεν είναι “αληθινή”, “αντικειμενική”, “εξωτερική”. Όπως ο φυσικός
κόσμος, αλλά είναι μια πραγματικότητα που συγκροτείται από νοήματα.
Έννοιες κλειδιά :

 ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ από την πλευρά του ερωτώμενου των κοινωνικών φαινομένων και τα νοήματα που
αποδίδονται σε αυτά. Η πραγματικότητα, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή από αυτόν.

 ΕΡΜΗΝΕΙΑ
Η συμμετοχική παρατήρηση ως ποιοτική έρευνα μελετά κοινωνικά και πολιτικά φαινόμενα όσο πιο κοντά στη
φυσική τους κατάσταση.

Χρησιμοποιεί ως βασικό εργαλείο έρευνας τον ίδιο τον ανθρωπολόγο, ο οποίος συμμετέχει ενεργά με τον
πνεύμα, τη σκέψη, το σώμα και όλες τις αισθήσεις του. Γίνεται συναυτουργός του πεδίου της έρευνας.

Η ανθρωπολογική γνώση ελλοχεύει παντού, όπου υπάρχει διαντίδραση : μεταξύ των ατόμων, των
πολιτισμικών μορφωμάτων, των κοινών νοημάτων. Άρα, 'οχαρακτήρας της ανθρωπολογίας είναι
διαπολιτισμικός και κοσμοπολίτικος.
Συνεχές :α] ο πολιτισμός τροφοδοτεί, β] η ανθρωπολογική ερμηνεία, γ] η εθνογραφική έρευνα
Στην πραγματικότητα η εθνογραφική πρακτική μπορεί να πάρει τόσες μορφές όσοι και οι ανθρωπολόγοι
που πραγματοποιούν επιτόπια έρευνα
Ο ανθρωπολόγος θα κινηθεί σε 2 επίπεδα :
1ο Η καθημερινή γνώση που οι εντόπιοι χρησιμοποιούν για να τα βγάζουν πέρα με τη ζωή τους, στην
οποία πρέπει να εισχωρήσει για να ανακαλύψει τις σημασίες, τα νοήματα, τα κίνητρα...
2ο Πρέπει να συσχετίσει, να συγκρίνει και να προβάλει προς τα έξω, αυτά που έχει προσλάβει κατά την
παραμονή του στην τοπική κοινωνία. Είναι μια κριτική γνώση...

ΑΠΟ ΤΗ ΣΚΟΠΙΑ ΤΟΥ ΙΘΑΓΕΝΟΥΣ

Τέλη 19ου αι ξεκίνησε η Εθνογραφία ως μορφή έρευνας σε φυλές Ινδιάνων. Υπήρχε μεγάλη απόσταση
Ερευνητή – Ερευνώμενου.
ΕΠΙΤΟΠΙΑ ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ : F. Boas Αμερική : στράφηκε στη δημιουργία μιας
εκτεταμένης βάσης δεδομένων, πάνω σε θεματικές όπως : η γλώσσα, οι μύθοι, τα τεχνήματα, οι
τρόποι κοινωνικής οργάνωσης, ο υλικός πολιτισμός.
Αρχικά στηριζόταν σε εντόπιους εκπαιδευμένους πληροφορητές. Απέβλεπαν κυρίως σε κοινωνίες υπό
εξαφάνιση “σωστική ανθρωπολογία”, οι οποίες κοινωνίες δεν είχαν γραπτή ιστορία και το παρελθόν
τους στηριζόταν στη μνήμη και την αφήγηση. Υπήρχε ωστόσο και μια αμεσότητα.
Πλησίασε περισσότερο τη συμμετοχική παρατήρηση και υιοθέτησε τη συστηματική καταγραφή
εθνογραφικών σημειώσεων επιμένοντας ιδιαίτερα στις γλωσσικές εκφορές της τοπικής γλώσσας. Έκανε
συστηματική καταγραφή, συνέταξε τυποποιημένους οδηγούς και σχεδιαγράμματα για τον τρόπο
συλλογής των πληροφοριών “καθισμένοι πληροφορητές”. Αυτού του τύπου η Εθνογραφία κρατήθηκε
μέχρι το 1930. Στη συνέχεια η εθνογραφία στράφηκε από τους Ινδιάνους σε μειονότητες μεταναστών σε
αστεακές περιοχές.
1851 – 1889 : Α περίοδος Μπόας.
1890 – 1940 : Β περίοδος Μπόας.
1940 – 1964 : Γ περίοδος Mπόας Στροφή στη μελέτη και άλλων κοινωνικών ομάδων, λευκών
Αμερικανών.
Ο Cushing θα υιοθετήσει την συμμετοχική παρατήρηση στους Ινδιάνους Ζούνι [1879 – 1884) για 4 1/2
χρόνια.
Οι Βρετανοί μελετούσαν τη φυσιολογία των κοινωνιών.
Tylor – Frazer : έστελναν στο πεδίο τους βοηθούς τους αρχικά μέχρι περίπου το 1899.
Ο Malinowski καθιερώνει τη Συμμετοχική παρατήρηση μετά από την τριετή έρευνά του στα νησιά
Τρόμπριάντ. Καθιστά έτσι τη συνεισφορά του μοναδική στην ιστορία της κοινωνικής ανθρωπολογίας.
Έτσι αλλάζει η εικόνα της ανθρωπολογικής έρευνας. Οι κοινωνίες μεταβλήθηκαν σε τόπους τους
οποίους οι ανθρωπολόγοι έπρεπε να γνωρίσουν και να κατανοήσουν. Για να επιτευχθεί η κατανόηση
κατά Malinowski απαιτούνταν :
- “ανατομική” εξέταση της κοινωνίας με τη μέθοδο της στατιστικής τεκμηρίωσης.
- λεπτομερής και συστηματική καταγραφή των αστάθμητων και ασήμαντων της καθημερινής ζωής
στην τοπική γλώσσα.
- αποτύπωση της τοπικής διαλέκτου
- τακτική ανάγνωση και ανάλυση των σημειώσεων με στόχο τον ανασχεδιασμό της έρευνας.
Από το 1940 και μετά Αμερικανοί κ Βρετανοί ακολουθούν σε γενικές γραμμές κοινή κατεύθυνση με
κυρίαρχες θεωρίες τον δομισμό και τον λειτουργισμό.

Νέες απόψεις από το 1960: 1] επικρατεί η αντίληψη ότι οι εθνογραφίες μπορούσαν να διεξαχθούν
παντού – ο πολιτισμό είναι παντού( εθνογραφία σχολικού χώρου, της οικογένειας, της εργασίας κ.α) και
2] πρέπει να να συσχετιστεί περισσότερο το ευρύτερο κοινωνικό, ιστορικό και πολιτικό πλαίσιο μέσα
στο οποίο διεξάγονται οι εθνογραφικές έρευνες.
ΟΙ ΓΑΛΛΟΙ : επηρεασμένοι πολύ από τη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία και κυρίως από την έννοια του
διαφορετικού “άλλου”. Την περίοδο του διαφωτισμού ήταν μια έννοια θετικά νοηματοδοτημένη ( ο
εξωτικός – ο άγριος ) σε αντιπαράθεση με τον οικείο πολιτισμό στον οποίο ασκούνταν κριτική.
Στη Γαλλία η εθνολογική παράδοση κυμάνθηκε μεταξύ γενικής θεωρίας και συγκεκριμένων, επιμέρους
εθνογραφικών στοιχείων. Durkheim, Mauss. Claude Levi Strauss “Αγρια Σκέψη” έργο με έντονες
φιλοσοφικές αναζητήσεις...
Mauss : “ανθρωπολόγος της πολυθρόνας” αλλά με τεράστια συμβολή, ο ποίος εισήγαγε τη μέθοδο της
ανάγνωσης και συνομιλίας με κείμενα άλλων ερευνητών.
H επίδραση της Φιλοσοφίας στην επιτόπια έρευνα ήταν τεράστια.
Από το 1960 και μετά οι γάλλοι εθνολόγοι στρέφονται στην επιτόπια εθνογραφική έρευνα επιχειρώντας
τη σύνθεση δομισμού – μαρξισμού. Αναζήτησαν την πολιτική διάσταση του πολιτισμού ερευνώντας τις
σχέσεις ανισότητας και εξουσίας...
ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΚΟ ΡΕΑΛΙΣΜΟ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ
Μέχρι το 1960 οι εθνογραφίες παρουσιάζονταν κυρίως ως κείμενο : η προσπάθεια να καταγραφούν me
αντικειμενικό τρόπο αυτά που έλεγαν και έκαναν οι ντόπιοι. Ο λεγόμενος “εθνογραφικός ρεαλισμός”.
Αφορούσε θέματα όπως η συγγένεια, οι τελετουργίες, η μαγεία / θρησκεία, οι πολιτικοί θεσμοί, η
οικονομία και οι ανταλλαγές.
Το 1980 εμφανιστηκε η Πολιτισμική Κριτική για να ασκήσει δριμεία κριτική :
1. Αποσιωπούνταν αρκετές προσωπικές απόψεις λόγω της ολιστικής προσέγγισης.
2. Οι κοινωνίες παρουσιάζονται ως α – χρονικές άρα στατικές και καθηλωμένες
3. Η αξιοπιστία εξαρτάται από την αυθεντία του ανθρωπολόγου στο πεδίο της έρευνας και έτσι
αποσιωπούνται οι προσωπικές σημειώσεις του ερευνητή, η ερμηνεία τους και η συγγραφή του τελικού
κειμένου
Ετσι, από το 1960 ξεκίνησαν οι νέες εθνογραφίες με μια διαφορετική προσέγγιση περισσότερο μερική
και όχι ολιστική :
Αυτοβιογραφικές {παράλληλα με τους “άλλους” προέβαλλαν και προσωπικά στοιχεία, προσωπικές
εμπειρίες] – Συμβαντολογικές [σηματοδοτούσαν ένα συμβάν της τοπικής ζωής] – Δραματοποιημένες
[αναδείκνυαν δραματικά στοιχεία, είχαν έντονη μυθιστορηματική πλοκή και έμοιαζαν περισσότερο με
λογοτεχνία] – Κριτικές [υιοθετούσαν ιδιαίτερα κριτική στάση στο αντικείμενο της έρευνας επιχειρώντας
να εντάξουν την εθνογραφία σε ένα ευρύτερο πολιτκό, οικονομικό και ιστορικό πλαίσιο] -
Ιστορικοποιημένες [βασική ώθηση προς αυτήν την κατεύθυνση έδωσε η κριτική προσέγγιση της
ιστορίας της αποικιοκρατίας : α] πρέπει να ακούγονται και οι δύο πλευρές (αποικιοκράτες κ'εντόπιοι),
β] τεκμήρια πολιτισμικής διαφοράς αποδείχθηκαν συνέπειες της αντίδρασης στην αποικιοκρατία)]–
Αρχειακές [αναλύσεις ιστορικών αρχείων]
Το 1990 προτείνονται οι “εθνογραφίες του ειδικού και του μερικού”. Είναι ένα μοντέλο που
επιχειρεί να αποφύγει τόσο τη γενίκευση όσο και την αντιπροσωπευτικότητα. Προτείνονται οι
αφηγήσεις, οι συνομιλίες και οι προσωπικές ιστορίες. Έτσι αναδεικνύονται τα πρόσωπα ως φορείς της
κοινωνικής αλλαγής και ως “δρώντα υποκείμενα”.
Ξεκίνησε η κριτική ή εκφράζεται η διαφωνία προς τον Εθνογραφικό Ρεαλισμό και την ηγεμονία του
ανθρωπολόγου τόσο κατά της διαδικασία της έρευνας όσο και και στην αποτύπωσή της στο
εθνογραφικό κείμενο.
Η Εθνογραφία από ολιστική, αντικειμενική και ρεαλιστική έννοια και πρακτική μετασχηματίζεται σε
πολυτοπική, πειραματική, θραυσματική και κριτική. Είναι ο αντίποδας άλλωστε στην προσπάθεια
δημιουργίας εθνικών ηγεμονικών ταυτοτήτων
Από περιγραφική και ταξινομική καταγραφή της εξωτικής ετερότητας μεταβλήθηκε σε αναστοχαστική,
εκ των έσω, αναλυτική απεικόνιση της εντόπιας γνώσης.
ΚΑΙΡΙΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ : πώς η προσωπική εμεπειρία μπορεί να αποτελεί τη
βάση για μελέτη του πολιτισμού;

Απέναντι στην εξομοιωτική αυτή τάση της παγκοσμιοποίησης η αθρωπολογία αντιτάσσει ότι το
παγκόσμιο ή το γενικό περνά ή και ορίζεται από το τοπικό και το μερικό.
1986 πολιτισμική κριτική : αυτό που οι ανθρωπολόγοι παρουσιάζουν ως πολιτισμό των άλλων είναι
αυτό που οι ίδιοι έχουν κατασκευάσει.
Αναστοχαστική ανθρωπολογία – απόρροια της κριτικής της ιστορίας της αποικιοκρατίας : η
αναγνώριση και επισήμανση των ηγεμονικών δυνάμεων που ενέχονται και προσπαθούν να ελέγξουν το
εθνογραφικό εγχείρημα. Αναγνώριση των κοινωνικών – πολιτικών – πολιτισμικών – επιστημολογικών
παραγόντων που επεμβαίνουν.
Αμφισβήτηση της “αντικειμενικής” γραφής - “Διαλογική Εθνογραφία”. Επειχειρείται να αποφευχθεί
έτσι η εκπροσώπηση και η χρήση εξουσίας μέσα από την καταγραφή του διαλόγου. Βέβαια, επειδή τα
κείμενα επιλέγονται από τον ανθρωπολόγο εξακολουθούν να διατηρούν την εξουσία του. Η εξουσία
του εθνογράφου παραμένει, απλά τώρα έχει δηλωθεί.
Η κατανόηση του “εαυτού” πραγματοποιείται μέσα από την κατανόηση του άλλου.
Οι ετερότητες του ανθρωπολόγου και του πληροφορητή ήταν σύνολα διαφορετικών ιστορικών
εμπειριών. Ο ανθρωπολόγος ερμηνεύει το υλικό του με βάση την ταυτότητά του [φυλετική, εθνική,
πολιτική] και την κοινωνική του θέση [οικονομική, επαγγελματική] του ιδίου.