Rečnik uz srednjevekovnu srpsku arhitekturu: naos, travej, priprata,

tambur, pandantifi, apsida…

• Naos: centralni deo hrama ili crkve, prostor u kome su vernici tokom
službe, prostor crkve u njegovoj dužini; naos može biti jednobrodan,
trobrodan itd…Na njegovom istočnom kraju je oltarski prostor, a na
zapadnom ulaz u crkvu, obično kroz pripratu.
•Travej: poprečna podela naosa kada se gleda plan (odozgo): tako možemo
imati oltarski travej, centralni travej (nad njim je kupola), zapadni travej.
Sve crkve imaju centralni travej, a oltarski i zapadni kako koja.
• Priprata (ili narteks, ili pronaos): prostorija ispred naosa (od zapadnog
traveja se razlikuje po tome što između priprate i crkve postoje vrata –
zapadni portal). Može biti ozidana, ili otvorena, samo pod krovom. Tu su
stajali katehumeni (oni koji još nisu kršteni već se pripremaju za krštenje).
Ponekad je ispred priprate dozidana još jedna priprata, onda je to spoljna
priprata ili egzonarteks.
• Kupola: svod u obliku polulopte, kalote;
•Tambur: cilindrični deo na kome stoji kupola, prozori ispod kupole su u
zidu tambura;
• Pandantifi: arhitektonski elementi,u obliku zakrivljenog trougla, koji od
kockaste osnove zidova prave kružnu osnovu za tambur (i tako povezuju
kvadratni prostor centralnog traveja sa kružnom osnovom kupole ili
tambura). Takođe se tako težina kupole prenosi na 4 stuba, pa ispod kupole
ne mora biti zid. Istu funkciju imaju i trompe.
• Apsida: polukružni prostor, obično zasveden konhom (= pokriven svodom,
tavanicom u obliku četvrtine lopte). Oltarska apsida se nadovezuje na
oltarski travej ali može i direktno na centralni, u Raškoj stilskoj grupi je
spolja i iznutra kružna.
•Oltarski prostor može da ima proskomidiju (na severu – na planu gore)
i đakonikon (na jugu – na planu dole)
•Centralni travej može da ima vestibile (kao bočni ulazni prostori, manji su,
imaju vrata ka centralnom delu crkve) ili pevnice (veći prostori, otvoreniji
ka centralnom delu crkve).
•Zapadni travej ili priprata mogu imati uz sebe dozidane kapele
(paraklise).
Pogledajmo na primeru Žiče:
Na planu se vidi jednobrodni naos, sa srednjim, oltarskim i zapadnim
travejem, pripratom i spoljnom pripratom.
Iznad srednjeg traveja je kupola na kockastom postolju. Uz srednji travej
umesto vestibila kao u Studenici, Žiča ima pevnice.
Apsida je polukružna i nadovezuje se na oltarski travej. Uz oltarski travej su
kasnije dozidani proskomidija i đakonikon (na planu beli zidovi).
Žiča ima i zapadni travej, a ispred njega je priprata, a uz pripratu paraklisi
(kapele).
Ispred priprate je dozidana i spoljna priprata (egzonarteks) sa zvonikom (na
planu belim).