T7~f*l w

Binlerce Yıllık Bir Geçmişin Sessiz Tanıkları...

İSTANBUL’UN KARA SURLARI

A rke o lo g Nezih BAŞGELEN

KA R A SUR LA R I, İsta n b u l'u n

b in le rce y ıllık g e çm işin in y o r
gun ta n ık la rıd ır. B ir zam anlar
M a rm a ra 'n ın h ırçın d a lg a la rın ın
d ö vd üğ ü M erm er K u le 'd e n , « A l
tın Boynuz» H a liç 'in d u rg u n su
larına kadar uzanan 6 6 7 0 m etre
u zu n lu k la rıyla bu su rla r, d ü n ya
da ender ö rneği ka lm ış savun
ma s iste m le rin d e n b irid ir.
Y apım ına II. T he o d o siu s zam a
nında (M .S . 4 1 2 -4 1 3 ) başlanan
su rla r, A tilla 'n ın kuşatm a k o r
kusundan, ço k hızlı b ir te m
poyla ç a lışılm a k s u re tiy le 4 47
yılın d a ta m a m la n m ıştır.
Üç savunm a h a ttın d a n oluşan
yapısıyla ya kla şık bin y ılı aş
kın b ir süre şehri kuşatan su r
lar yü zle rce orduya göğüs ger
m iş ve ke n ti başarıyla ko ru m u ş
tu . Bu aşılm az sistem 1 4 5 3 y ı
lında Fatih Sultan M e h m e d 'in
dehası ve gücüne boyun eğm iş
ve kenti O sm anlı eg e m e n liğ in e
te s lim e tm iş ti.
Ü ç k ıt'a y a egemen olan O sm an
lI im p a ra to rlu ğ u sın ırla rın ı ta h t
şehri İs ta n b u l’dan çok uzaklara
ta şıyınca , şehri kuşatan Kara
S urları da iste r istem ez ö n e m i
ni y itir m iş ti. Buna rağm en bu
su rla rın kapıları ile Y e d iku le ö-
nem ve d e ğ e rle rin i korum uştu.
M arm ara kıyısın da n H a liç 'e ka
dar uzanan kara s u rla rı, y a p ılış
ö z e llik le ri açısından iki b ö lü m
de in ce le n e b ilir:
1. K ısım : M erm e r Kule ile T e k
fu r Sarayı arasında yer alan ve
büyük b ö lü m ü II. T he o d o siu s
zam anında, onun e m riyle şehrin
v a lis i (P rea fe ctu s p ra e to rio )
A n th e m io s 'u n g ö ze tim in d e y a
pılan s u rla rd ır. Ö nünde 10 m et
re d e rin liğ in d e b ir hendek b u
lunan, üç ka d e m e li, iç in d e b ir
de se y ird im y o lu olan su rla r
d ö rt, a ltı, sekiz köşe li tam 96
ku le ile ta k v iy e e d ilm iş ti. Ka
p ıla r ik i kule arasına a lın m a k
s u re tiy le k o ru n m u ştu. 447 y ı
lın d a k i ş id d e tli deprem de bü
yük hasar gören bu su rla r V a li
C o n sta ntin o s ta ra fın d a n 60 gün
iç in d e o n a rılm ış tı. B izanslIları
b ö yle sin e telâşa veren yin e A-

Yaklaşık bin yılı aşkın bir süre, İstanbul’u kuşatan tillâ 'n ın sa ld ırı ko rku su yd u .
2. Kısım : T e k fu r Sarayı ile H a

ve koruyan Surlar , 1453 yılında Fatih Sultan liç arasında kalan ve 14. M ın
tıka o la ra k tan ım la n a n sur ke
s im iy d i. T he o d o sio s su rla rın ın
Mehmet’in dehası ve Gücüne boyun eğmişti.. bu b ö lü m ü , daha so nraları bu-

4

S u rla rın ik in c i askeri kapısı o la ra k b ilin e n B e lg ra t kapısında onarım ça lışm a la rı.
N ice kuşatm alara ve d e p re m le re göğüs geren su rlar, günüm üz İsta n b u l'u n d a b ir ö lü m ka lım savaşı
v e riy o rla r...
rada yapılan Blakhernai Sarayı
ve m a h a lle s in i çevreleyecek şe
k ild e d e ğ iş tirilm iş ve te k katlı
yeni b ir sur duvarı y a p ılm ıştı.
Daha sağlam k u le le rin yer a l
d ığ ı bu b ö lü m d e hendek yo ktu .
Bu kesim , M anuel Kom nenos,
H e racliu s ve Leon su rları o l
m ak üzere üç b ö lüm den o lu şu
yo rd u .
M ERM ER KULE'DEN
YE D IK U LE ’YE
M arm ara S u rla rı'n ın b itim in d e .
Kara S urları ile b irle ş tiğ i ke
sim d e ye r alan « M e rm er Kule»,
deniz s u rla rın ın en ilg in ç k u le
le rin de n b iriy d i. Bugün, d a lg a
lara karşı m ahm uzlu o la ra k ya
p ılm ış olan bu ku le n in önü to p
rakla d o ld u ru lm u ş ve kısm en
o n a rılm ış tır. Kara S u rla rı, ge
n e llik le , M erm er K u le 'n in biraz
ö te s in d e k i II. Basileos ile IX.
C o n sta ntin o s'u n k itâ b e le rin i ta
şıyan b urçtan b a şla tılır. Bu
başlangıç b ö lü m ü , sa h il yolu
ta ra fın d a n büyük ö lçü d e ta h rip
o lm u ş tu r. S ahil Y o lu 'n u n Y e d i-
kule ta ra fın d a k i kenarında b u lu
nan surun iç ta ra fın d a , şehrin
en eski askerî kapılarından b iri
yer a lır. Ü ze rin de ki «XP» m ono-
gram ı n e d e n iyle «İsa Kapısı»
o la ra k a d la n d ırılm a k ta d ır. Ye-
d ik u le 'y e kadarki sur ke sim i bu
gün ç e ş itli b in a la rla ö rtü lm ü ş
d u ru m d a d ır. Tren yo lu da bu
radan g e çm e kte d ir.
YEDIKULE VE ALTIN KAPI
İs ta n b u l'u n fe th in d e n
1 4 5 7 -5 8 kışında ana sur bede
ni ü ze rin d e ki ekle m e le rle Fatih
S ultan M eh m e t ta ra fın d a n yap
tırıla n Y e d iku le H isa rı, b ir eş
kenar beşgeni a n d ırır. Beşgenin
tabanında « A ltın Kapı», yer a lır.
K lâ sik Roma Üslûbunda y a p ıl
m ış ve üç ke m e rli b ir za fe r takı
şe k lin d e k i bu kapı m erm er
b lo k la rla kaplı ik i ku le yle çe v
r iliy d i. Kem er ve cephesi de
a ltın ya ld ızla s ü s le n m iş ti. Se
fe rd e n dönen m u za ffe r Bizans
İm p a ra to rla rı bu kapıdan şehre
g ire rle rd i.
F atih d e vrin d e eklenen üç k u
le ile b ir h isa r h a lin e g e tirile n
Y e d ik u le 'n in için e , b ir ca m i ve
m u h a fızla r iç in de koğuşlar
y a p tırılm ış tı. O sm anlı d e vrin d e ,
ö n ce le ri s ilâ h la rın ve d e v le t hâ
zin e sin in saklanm asında, daha
sonraları İse savaş h a lin d e bu
lu n u la n ü lk e le rin tu ts a k e lç ile ri
iç in hapishane o la ra k k u lla n ıl
m ıştı. II. S u lta n O sm an da b u
rada b o ğ d u ru lm u ş tu . O n a ltıncı
yüzyıla kadar ku le le rin üzerle
rin in m a h ru tî k ü lâ h la rla ö rtü lü
o ld u ğ u b ilin m e k te d ir.
YE D IKU LE'D E N
BELGRAD K A P IS I'N A
S u rla rın bu ke sim i o ld u kça iy i
ko ru n m u ş d u ru m d a d ır. Y e d iku le
K apısı'ndan Belgrad K apısı’na
kadar 11 b u rç sıra la n ır. S e ki
z in c i burcun üzerinde, III. Leo
ve o ğ lu V. C o n s ta n tln e 'in ona-
rım la rın a a it kltâ b e yer la ır.
O nuncu b urçta ise, Jean VIII
P alae o lo g u s'u n 1 4 3 4 y ılın d a k i
onarım ına a it b ir kita b e b u lu n
m a kta d ır. Belgrad Kapısı, B i
zans zam anında «Pyle tou Ksy-
lokerkou» adıyla a n ılırd ı. S ur
ların İk in c i askerî kapısı ve as
ke rî ka p ıla rın en büyüğü id i.
B ugünkü adını ise Kanuni S u l
tan S ü le ym a n 'ın 1521 y ılın d a k i
Belgrad S e fe ri'n d e n sonra a l
m ıştır.
BELGRAD K A P IS I'N D A N
S İL IV R İK A P I'Y A
Bugün iy i d u ru m d a ki 4 13
b u rç ve sur bed en in in b u lu n d u
ğu bu ke sim de de, İk in c i A s
kerî Kapı ve 8 ile 9. b u rç la r
arasında III. Leon, V. Constan-
tin ve V II. Jean P ale o lo g u s'u n
o n a rım larına a it kita b e le r yer
a lır. Bizans d e vrin d e «Pyle tes
Pigis» adıyla anılan bu kapının
kuzey burcunda B ryennius Le-
o n ta ri'n in k ita b e le ri b u lu n m a k
ta d ır. S iliv ri K ap ısı'nın 200
m etre ö te sin d e , Bizans im p a
ratoru I. Leon ta ra fın d a n ya p tı
rılm ış olan B a lıklı Ayazm ası yer
a lır. Suyunda b a lık bulunm ası
n e d en iyle bu adla tanınan ayaz
ma, B iza n slIla r arasında «Zood-
hos P iği (H a yat bağışlayan kay
nak) d iye a n ılıyo rd u .
S IL İV R İK A P I'D A N
sonra M E V L E V İH A N E K A P I'Y A
Bu ke sim d e ki s u rla r, ö n ce kile
re oranla çok daha fazla ta h rip
o lm uş d u ru m d a d ır. Bu ke sim in
4. ve 5. b u rçla rı arasında «Sig-
(D evam ı 12. sayfada)
5

İstanbul’un Kara Surları
(b a ş ta ra fı 5. sa yfa da )
ma Kapısı» a d ıyla anılan ü çü n
cü aske rî kapı yer a lır. Bu ka
pının üzerinde, 14. yüzyıla ka
d a r ayakta k a ld ığ ın ı b ild iğ im iz
su rları ya p tıra n II. T h e o d o s iu s '
un b ir h e yke li b u lu n u y o rd u . Bu
sur k e sim in d e ise d ö rt Bizans
kita b e si m e v c u ttu r. Bizans d e v
rin d e «Pyle tou Resiou» veya
«Rhegion Kapısı» d iye a n ılırd ı.
B ugünkü a dını, 16. yüzyılda
Y apım ına M .S . 4 1 2 y ılın d a başlanan İstanbul su rları tam 2 5 y ıld a b itir ile b ilm iş ti..
12
M erkez Efendi ta ra fın d a n kapı
nın yakınında ku ru la n M e v le v i
te kke sin d e n a lm ış tır.
M E VLE VİH AN E K A P IS I'N D A N
T O P K A P I'Y A
Bu ik i kapı arasında yer alan
15 b u rç kısm en iy i d u ru m d a d ır.
9. ve 10. b u rçla r arasında d ö r
düncü A ske rî Kapı yer a lır. 11
ve 13. b u rç la rın a ra sın d a ki bö
lü m , M ille t C a d d e s i'n in açılışı
sırasında y ık ılm ış tır. Y o lu n ik i
yanında kalan su r ke sim i ise o-
n a rılm ış tır. Bizans d e vrin d e
«Pyle to u H agiou Rom anou» a-
dını taşıyan T opkapı bugünkü
ad ını, Fatih S ultan M e h m e t'in
fe tih sırasında buraya y e rle ş
tir d iğ i en b ü yü k top un d a n a l
m ıştır. Bu to p un taş g ü lle le rin
den bazıları, kapının iç ke si
m in de d u rm a kta d ır.
T O P K A P I'D A N
E D İR N E K A P I'Y A
Bu b ö lü m d e ye r alan s u rla r, ö-
z e llik le Vatan C addesi ile Edir-
nekapı a ra sın d a ki kısım ha
rap h a ld e d ir. Bayram paşa D ere
si (eski ad ıyla Lycus deresi)
v a d is in i aşan bu sur ke sim i, fe
tih sırasında yoğun to p çu ateşi
g ö rm ü ştü r. U lu b a tlı Hasan da
zafer sancağını bu su r kesim in e
d ik m iş tir. Vatan C a d d e s i'n in a-
çıIışı sırasında da b ir b ö lü m ü
o rta d a n k a ld ırılm ış tır. Edirneka-
pı y a k ın la rın d a ki kısm en sağlam
b ö lü m d e S u lu ku le Kapısı bu
lu n m a kta d ır.
E D İR N E K A P I'D A N
TEKFUR S A R A Y I'N A
F a tih S u lta n M e h m e t 'in 2 9 M a -
yıs 1 4 5 3 'd e tö re n le şehre g ir
d iğ i E d irn e ka pı'd a n sonra, T e k
fu r Sarayı'na ka d a rki b ö lü m d e
s u rla r o ld u kça iy i d u ru m d a d ır.
E d irn e ka pı'd a n sonra sur be
d e n in in b ir kısm ı. Çevre Y olu
bağlantısı iç in y ık ılm ış tır. Yo
lun her ik i ya n ınd a ki b u rç la r
ise o n a rılm ış tır. T e k fu r S a ra yı’
na kadar o la n b ö lü m d e 9 b u rç
v a rd ır. T h e o d o s iu s ’un ya p tırd ığ ı
su rla r burada son b u lu r. M a r
mara kıy ıla rın d a n buraya kadar
olan s u rla rın uzunluğu 5 .6 3 2
m e tre d ir.
TEKFUR S A R A Y I'N D A N
H A LİÇ 'E
Bizans d ö n e m in in 2. büyük sa
ray k o m p le ksle rin d e n b iri olan
Blacherneae S a ra yı'n d a n g ü n ü
m üze ula şa b ile n ya p ıla rd a n b i
ri olan T e k fu r Sarayı, son d e
rece zengin b ir cephe m im a ris i
ne, ta ş-tu ğ la iş ç iliğ in e s a h ip tir.
İki sur duvarı ara sın d a ki üç
ka tlı bu yapının ta rih i hakkında
kesin b ilg ile r yo k tu r. Bazı kay
naklara d a ya nıla ra k, C onstan
tin o s P o rp hyrogennetos'a a it
o ld u ğ u öne sü rü lm e k te d ir. T e k
fu r S arayı'ndan sonra başlayan
su rla rın ilk kısm ı, M anuel Kom -
m enos Suru adını ta şır. Bu su r
lar, Blachernae S ara yı'n ı ko ru
m ak am acıyla y a p ılm ış tır. S ur
lar ü zerinde Eğri kapı ye r a lır.
B itim in d e Anem as Z ind a n la rı
v a rd ır. Bundan sonra H a liç 'e
p a ra le l ik i sur h a ttı uzanır, iç
b ö lü m ü H e racliu s, d ış bölüm ü
Leon Suru o la ra k tanınan bu
hat, X y lo p o rta 'd a b ite r. Y e d ik u -
le 'd e n H a liç 'e kadar tü m Kara
S u rla rı'n ın uzunluğu 6 8 6 6 m et
re yi b u lm a kta d ır.
İm pa ra tor II. T he o d o siu s zama
nında yapılan Kara S u rla rı 1 500
y ılı aşkın süre iç in d e nice k u
şatm alara, n ice d e p re m le re da
ya n d ıkta n sonra günüm üz İs
ta n b u l'u n d a b ir ö lü m -k a lım sa
vaşı v e riy o rla r.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği
Taha Toros Arşivi